CAMENA Early Modern Latin Texts

CHRISTOPHORI BESOLDI, JC. CELEBRATISSIMI, S. CAES. MAIEST. UT ET SERENISS. BAVARIAE ELECTORIS QUONDAM CONSILIARII, ET IN Acad. Ingolstadiensi Codic. et Iuris Publ. Professoris, THESAURUS PRACTICUS NON SOLUM EXPLICATIONEM TERMINORUM ATQUE CLAUSULARUM IN AULIS ET DICASTERIIS USITATARUM CONTINENS: Sed et rerum omnifariam cognitionem suggerens, inprimis quamplurima ad Romani Imperii tam ecclesiasticum quam Politicum statum; Mores item, Historiam, Linguam et Antiquitatem Germanicam pertinentia edocens; simulque nonnulla tam vetera quam nova Documenta referens. EDITIO SECUNDA ET POSTHUMA. Ex Autographis Auctoris Annotationibus, variis et quam plurimis Documentis ac Privilegiis, Novis Titulis et Practicis Observationibus infinitis; Synoptica [orig: Synopticâ] item materiam Regalium continente tractatione; Dissertationibus Theorico-Practicis, modum tam in Civilibus quam Criminalibus Referendi seu votandi, Pracessumque Iudiciarium compendiose et nervose exhibentibus; nec non illustribus aliquot Responsis aucta et locupletata. STUDIO ET OPERA IOHANNIS IACOBI SPEIDELII, V. I. LICENTIATI, SAC. CAES. MAIEST. NEC NON REVERENDISS. AC ILLUSTRISS. PRINCIPIS AUGUSTANI Consiliarii, Vice-Cancellarii, Causarumque Feudalium Praepositi, Una cum eiusdem Debitis Locis et Ordine insertis Additionibus, Novis itidem Titulis, hinc inde ex optimis, raris, variisque Auctoribus quottidiano rerum usu collectis, et in seriem Alphabeticam redactis. OPUS OMNIBUS TAM IN AULA, FORO QUAM SCHOLA versantibus, quibusque varia Lectio ad quottidianas Conversationes et Discursus formandos curae est, si non necessarium, utile tamen et iucundum. Cum Gratia et Privilegio Sac. Caes. Maiest. Norinbergae, Sumptibus Wolffgangi Endteri, ANNO M. DC. XLIII.

56. Libertiner.

Horum haeresis antiquissima, et temporibus Rusbrochii satis nota erat. Eorum quoque mentionem feci. Ego in praecognit. polit. fol. 32.

Eam haeresin renovarunt [orig: renovârunt] in Beigio Anabaptistae, ita referente Miraeo, in annalib. Belgic. Anno 1525. ubi scribit: Quintinus Sartor Picardus, cum Socio Coppino, Libertinorum dogma dissminat, ob quod Crimen et alia, Tornati extremo supplicio afficitur; liaeresi tamen prius eius rata.

David item Georgius haereses suas per Frisi am et Hollandiam sparsit. Falsa haec Libertas fundamentum est haeresium et atheismi: hisce Libertinis similes Autonomistae sive. die Freysteller, vid. tract. Fabri. d. religion. et I heologiam Germanic. quae passim hosce Spiritus exagitat.

Ac in effectu omnes haeretici sunt Libertini, quia non credunt Ecclesiae, sed sibi.

Veteres illi Spiritus liberos, freye Geister semet appellitabant, Nolhardi item et Beguini dicebantur, vide supr. in v. Beguini. Horum asseclae fere sunt hodie Metistae, Stifeliani etc. ac in Hispania Alumbrados, Mercur. Francois. tom. 9. sub Anno 1623. de quibus vid. Suson. Rusbroch. et Tauler. in Indic. item Nider. in fornicar. lib. 4. cap. 5. et 6. fol. 214. 219. et f. 2. a. ubi de huiusmodi farinae homine, vel haeretico Sacerdote sequentia scribit: Novi aliquando Virginem divitem, et non minimi status, omnium vicinorum iudrcio et meo, devotam valde et castam, que Confessorem quendam religiosum habuit multa prudentia et probitate pollentem, cui oboediebar longo tempore. Vocata est tandem ad quarundam feminarum nomine devotarum, domunculam, quam quidam, utvidebatur, multum honestus Sacerdos saecularis intrare solebat, sed revera [orig: reverâ] corruptus erat in his, quae ad veram fidem pertinent. Deinde caepit quibusdam ex eis ad partem sumptis, doctrinas specialiores tradere de patientia oboedientia et de arte contemplandi quaedam arduissima subtexere. Finxit miser se easdem videre ad Divina magis dispositas, et in hoc sexum inanis gloriae maxime cupidum, decepit amplius, inter quas praefata Virgo fuit principalior. Delinire tandem caepit, verius [orig: veriûs] malignari Sacerdos praefatus, quousque persuasit omni ver ecundiae esse abnegandum feminis quemadamodum, Christus nudus pro nobis, ut aiebat, in cruce pendendo fecit, et nisi ista fierent, perfectionisapicem a nullo attingi posse affirmabat. Exinde autem de sexu fragili quae dam deven erunt in tantam stultitiam, ut se clam coram Clericis in hoc complicibus passim denudarent sine carnah commixtione. Et postremo persuasit, ut Eucharistiae Sacrainentum divinissimum, quod semel in die Sacerdos vix dignus est sumere, quemadmodum unica die Christus se Patri in ara Crucis obtulit, id multotiens a feminis sumeretur, eo quod gratia Sacramentalis qualibet communione (ut aiebat) augeretur, non advertens id esse contra generalem totius Ecclesiae consuetudinem. Exinde factum est, ut aliquando in loco Secreto tres fa minae nudae totaliter, flectentes genua coram praedicto perfido, Eucharistiae Sacramentum reciperent eadem hora [orig: horâ] et die ultra quinquagesies. Coniacebant interea Viri talibus complices, Clerici scil. saecularibus feminis, et nonnumquam multi cum multisuno in lecto, nec ad lapsum carnis, ut fatebantur, procedebant, sed ut passionibus Veneris funditus abnegarent, se a seipsis mutuo continebant, verius plus inficiebant. Inter quos continentes iste Sacerdos principalis perfectionis esse dicebatur. Adducebantur etiam aliquando clanculo de distantibus reli giosar um domibus ad dictam officinam lutosam et porcinam aliae famosae in bonis feminae, quae in dulgentias Daemonum, ut domesticae acquisiverunt. Nam principales actores huius nequitiae, disponente Deo, postr emo capti, haeresin publice coacti sunt revocare. Et ita nidus iste

in uno loco, nescio si in aliis, dissipatus est cum confusione extrema. Hacenus Nider. qui passim d. loc. alia huiusmodi consimilia habet.

57. Licentiat.

Quarundam more Academiarum (verbi gratia [orig: gratiâ] Perusinae, Benius, Privileg. ICC. inproem, part. 3. num. 14.) Licentiati illi dicuntur, qui coram aliquibus tantum facto de se periculo, idonei iudicantur, ut se publico examini coram Collegio et Episcopo committere possint; hique Gradum vel Doctoratus dignitatem promeruisse dici nequeunt, cum adhuc in publico examine repelli possint. Abb. in cap. cum secundum. num. 14. de praeb. late Grat. consil. 116. liba. 2. vide Dn. Frid. Mockel. dissert. de praem. th. 84. fol. 45. quae est relata inter disputationes Tubingenes.

Licentiati quoque indigitantur ii, qui post privatim comprobatam Colleii Iudicio Doctrinam suam, laurea [orig: laureâ] digni commendantur, et accepta a superiore licentia [orig: licentiâ] ad doctorandum, insignia solummodo, aliquam de causa [orig: causâ] omittunt et differunt, hosque cum Doctores effici meruerint, insignia licet, quae qualitatem potius extrinsecam, quam rei praese ferunt essentiam, collata non sint, Doctorum tamen gaudere immunitatibus et Privilegiiis, docet Angel. in §. quaedam num. 19. Inst. de action. Bolognet. in l. cum quid num. 31. ff. sicert. pet. Benius. all. loc. arg. l. pen. detest. milit. l. qui poenae. 7. §. Divus. ff. de manumiss. adde Gabriel. in commun. concl. tit de maior. et obed. concl. un.

Denique licentia, tamquam peculiaris et Doctoratui proximus Gradus, separatim publico quodam actu confertur: in quo omnia illa sollennia, quae in promotione Doctoris, exceptis insignibus Doctorabli. adhibentur. Hocque gradu condecoratum, in omnibus favorabilibus pro Doctore haberi, eiusque comprehendi nomine, ex generali notissimum est consuetudine. Matth. Steph. de iurisdict. lib. 3. part. 2. cap. 14. nu. 98. Guid, Papae. decis. 390. Ruland. de commiss. lib. 1. c. 14. num fin.

Et facit, quod cum publica Imperii lege, Assessores non nobiles in Camera debeant esse ICti titulo ornati, Ord. Cam. part. 1. tit. 3. non magis Doctores, quam Licentiati consuetis Ceremoniis et ritu, ut dictum, in Universitate publice inaugurati, idonei habentur.

Licentiatus an habeatur pro Doctore, disquiritur etiam in Practicabilibus Ecclesiasticis, Marci Antonii Genuensis, quaest. 611. vid. quae scripsi ad tit. Doctor. et Christinaeum. vol. 1. decis. 104. et seq. et decis. 212.

Qui nondum insignia suscepere, electi tamen, auctoratiqueve [orig: auctorâtiqueve] sunt, in materia [orig: materiâ] favorablli pro Doctore habentur. Alciat. adl. 57. d. V. S.

Licentiatus non admittitur, ubi exigitur qualitas Doctoratus, Rice. inprax. variar. resolut. 467. Sed ibi dicit, Licentiatos esse, qui tantum semel examinantur, et praeambulo examine, mediante explorantur, an sint digni; acquirunt ergo ibi non dignitatem, sed praesumptionem habilitatis. Alias constat, quod rigide examinatus habeatur pro Doctore, vid. Faber. d. aliment. fol. 76. Ac in quaestione an rigide examinatus, pro Doctore zu passieren? distinguendum, puto: aut requiritur sollennitas, et est de sollennitate, tunc collatio tituli sollennis adesse debet, aut non requiritur, sed solum de sufficientia quaeritur, tunc omnino sufficit, ac nihil amplius requiritur: cum de fine, id est Doctorali qualitate, sat sufficienterque constet, quae per examina manifestatur, nec postmodum doctrina per pilei impositionem, vel annuli aut libri aperti traditionem conferripotest.

Qui autem in uno loco examinatus, et Licentiam adeptus est, nequit alibi accipere Doctoris Gradum. Idque quasi propter continentiam causae. Petr. Frider. lib. 3. c. 5. num. 30.

58. Liebträncklein.

Philtrum seu poculum homini propinans amatorium, Gallis dicitur. poisons pour faire aimer, ex cuius haustu, fertur exspirasse Lucretius Poeta. vide Guil. Boekel. disquis. 6. num. 23. etc. ubi pro more suo in utramque disputat partem, an talem potionem praebens, ultimo ca^pitis supplicio sit afficiendus, si exinde mors, aut mentis perturbatio, ut plerumque fit, subsequatur. ego arbitrariam poenam locum habere puto; quae tamen gravior esse potest, habita circumstantiarum ratione. Quin et capitalis esse debet, si quis sortilegiis fuerit usus. Conciliatur quidem hac [orig: hâc] ratione quandoque amor: Brnsfeld. d. Malefic. fol. 427. etc. sed ille furiosus est, nec fere unquam sortitur exitum bonum, neque exinde matrimonium concors exoriri solet. Ut monui in tract. d. nupt. cap. 9. num. 3.

Sed de Philtris sive poculis amatoriis plura habent Maiol. in diebus Canicularib. tom. 2. colloq. 3. fol. 634. etc. Quercetan. de la Sante fol. 47. et seqq. Roderic a Castro in Medico Politic. in Indic. Paul. Zachias in quaestionib. Medico legalib. lib. 2 tit. 1. quaest. 10. Derlrio disquisit. Magicar. m. fol. 362. et seqq. Ricc. in Prax. Ecclesiast. fol. m. 726. etc. Pharmaceutr. Theocrit. et Vergil. Anton. Guib. Constav. quaest. Iur. lib. 1. cap. 16. ubi de poculo amatorio, cicuta, Salamandra, dra, aconito, pityocampis, buprestri, mandragora, cantharide et lu stramento, et cur ob ea poenaeirrogentur ad l. 3. ff. ad L. Cornel. d. Sicar. qui idem in poly histore, cap. 8. de amore, eiusque remedio, et amantium signis agit.

59. Lieben Getrewen.

Etsi appellatio illa Liebe Getrewen iuris dictionis usurpetur intuitu. Gail. de arrest. cap. 7. nu. 10. et 13. et quibus ita scribitur, nisi protestando contradicant, in nominationem hanc, et inde consequentem iurisdictionem consensisse videantur, arg. l. 16. ad. SC. Maced. Bart. in l. 24. num. 2. de constit. pec. Anton. Gabriel. com. opin. tit. de probat. concl. 2. vide Menoch. de praesumpt. 65. per tot. Atramen quando subditis et Landsassiis. Liebe Gerrewen, et Civitati, vnser Statt scribitur, plenaria statim, urgentioribus non concurrentibus demonstrationisbus, haud infertur subiectio. ut dixi supra in v. Gnädige Herrn. Verbum enim Dominii, quod interdum pro eminentia [orig: eminentiâ] et dignitate, inter dum pro direcot, utili, aut etiam prote ctionis accipitur Dominio, secundum rem subiectam est intelligendum. Ut igitur Vasalli fideles, in c. 1. §. 1. t. 1. et cap. un. 1. F. 10. vocantur, qui tamen extra feudi casum pro subditis vel Landsassiis non reputantur. Natta, consil. 313. num. 4. Cacheran. consil. 9. n. 18. et consil. 64. num. 9. et seq. Gail, de pignor. observ. 15. num. 3. et de arrest. cap. 7. num. 13. ubi Vasallos, Liebe Getrewen appellari, styloreceptum esse, testatur: illamque proprie eos concernere appellationem. ait Cothman. resp. 91. num. 33. et respons. 57. num. 45. vol. 2 et tam subditorum, quam Vasallorum litteras, hoc modo (vnsern lieben Getrewen) in Grammatophilaciis Principum inscribi, tradit Bruning. de var. univ. th 35. Ita etiam cum Clientibus, eo quod prote ctoris sui fideles sint, et permanere debeant Cliente,s hic tribuitur, si cuti Mülhausen, Northausen vnd Erfurth, Chentelaribus Electorum et Ducum Saxoniae Civitatibus, ex Aula Saxonica scribi, observavit War. de Erenberg. 1. de Foeder. cpa. 4. num. 15.

60. Liechter anzünden.

ADDITIO.

Usum Iuminarium esse pervetustum, et a primordio nascentis Ecclesiae, in antelucanis scil. caetibus, testantur Irenaeus, Tertullianus et alii passim. Tandem pace Christianis data [orig: datâ], Ecclesia id ex prisco more retinuit, tum in Dei honorem, tum in signum laetitiae. Unde B. Hieronymus, Vigilantium caereorum usum reprobantem, graviter redarguit, c inter alia ita inquit: Nam et absque martyrum reliquiis, per totas Orientis Ecclesias, quando legendum est

Evangelium, accenduntur luminaria, iam Sole rutilante, non utique ad fugandas tenebras, sed ad Signum laetitiae demonstrandum: Unde et Virgines illae Evangelicae, semper habent accensas Iampades, etc Bignon. in noris ad Marculphi formulare. fol. 437. ubi simul testatur, ignem honoris gratia non Imperatoribus modo, verum et aliis praelatum fuisse.] Iohan. Iacob, Speidel. V. I. Lic.

61. Lidlohn.

Vom Lidlohn, vnnd wer solchenzuerfordern, vid. Dn. Wilhelm. Anton. in tract. de rescriptis moratoriis. fol. m. 232.

ADDITIO.

De mercede famulorum et operariorum, vulgo Lidlohn, eiusque Privilegio et prioritate, et qui ea [orig: eâ] gaudeant, dixi in Notabilib. meu iuridico politic. lit. L. num. 33. quibus non accenferem artificiales, quorum artificia solum ad exhilerationem Dominorum exhibentur, ut sunt Cantores, parabolani, citharaedi, athletae, Musici, gladiatores, mimi. saltatores, histriones, quod genus hominum appellatur. voluptatum artifices, Frewdenmacher, Spilleuth, ut qui iocando demulceant et devinciant sibi animos superiorum. Aulici istud hominum genus, quod quasi assidue sectatur Dominos, ad placitum iis loquendo, plures vinorum calices exhauriendo, et per omnia sese accommodando ad ingenia Principum, civiliore vocabulo nominant kurtzweilige Räht. Quibus etsi de iure nulla debeatur merces, nis instipulationem deducta fuerit, sed sufficiat illis frui mensa, conversatione, poculis et vestitu Dominorum: cum nulla sit voluptatis aestimatio, Zas. lib. 1. singul. cap. 3. num. 44. per l. fin. ff. d. oper. serv. l. voluptuariis 11. ff. d. impens. in reb. dotal. Tamen, ut nunc sunt mores nostrorum temporum secundum Coler. d. process. exsecutiv. part. 1. cap. 9. num. 10. isti voluptatum artifices in Aulis hodie plus ditescunt, quam vigilantissimi Consiliarii in quorum operis ac consiliie Principum et totius Reip. salus consistit et requiescit. Ita crebro fit, ut stulti melioris conditionis sint, quam prudentes et periti, contra id, quod legitur in c eum, qui d. praebend. in 6. ideo rapiant et capiant quantum possunt, dum durat gratia, a qua [orig: quâ] si cedant, vel Princeps moriatur iique contenti futurae liberalitatis exspectatione in tali servitio Dominorum se collocareut, nihil exigere possunt ab heredibus, iuxta illud vulgatum: Wer auff Gnade dienet, dem wirde mit Barmhertztakeit gelohnt. Et dicitur communiter, quod histrionibus et ioculatoribus illata iniuria emendetur Umbra Viri, man gibt ihnen zur Buß ein Schatten eines Manns, Sächsisch Landrecht, lib. 3. art. 45. cum infames sint et quasi mortui, ac pro umbris habeantur, ut exponitibi gloss. verb. Spilleuth.] Iohan. Iac. Speid. V. I. Lic.

Liferung der Maleficanten.

62. Liga, legieren.

Lega est gradus, bonitasque metallorum, et puto esse id, quod Galli allor vocant. Et vocatur a Lege, quia additio extranei metalli, ad Legem Imperii fieri debet. v. Marcell. donat. fo. 1042.

63. Ligende, oder vnbewegliche Haab vnd Güter. vid. supra. lit. F.

Cognitio, quae sint bona mobilia, ut dixi in v. fahrende Haab, a contrario quoque cognosci poterit, quae referantur ad immobilia. Sunt aut em immobilia bona proprie, ea quae moveri suapte natura nequeunt. l. moventium ff. de V. S. Panorm. in c. nulli. num. 9. dereb. Eccles. non al. Dec. consil. 472. vol. 4. num. 4. et v. Ludovici. conclus. 48. per tot. Gratian. tom. 5. cap. 11. fol. 25. etc.

Partes vel fodinae metallicae, vulgo Berghail, immobilius annumerari, quidam autumnant, gloss. et D. in l. si exlapicidinis C. de Iur. dot. et l. divortio. §. si vero in fundo. ff. solut. matrim. vid. Modest. Pistor. p. 3. quaest. 124. num. 86. etc. quamvis fructus, qui inde percipiuntur, in fructuum renascentium numerum non recte referantur. Usus tamen huius quaestionis, secundum Matth. Stephani. centur. 2. quaest. ad Inst. quaest. 9. maximus est in foro Saxonico. Etenim eo iure maritus lucratur dotem, in mobilibus consistentem. Unde parte metallicae ei non obv enient, freuctuum vero quos inde viva uxore per cipit, consequetur et ipsos fructus, et ita constitutum est in Nov. Electorali 25. part. 3.

Eadem [orig: Eâdem] ratione Pater, qui in adventitiis bonis liberorum, quos in potestate habet, consequitur usum fructum, non consequitur fructus ex partibus metallicis, sed duntaxat eorum usuram, vel commoditates. Bald. in l. fructus. 7. §. si fundum. 12. vers. et ex hoc ff. solut. matrim. Sed vide Iacob. Thoming. quaest. 12. ubi hanc materiam in utramque partem disputat. ad Hotomann. lib. 1. amicab. resp. cap. 13.

Quid autem denominibus et actionibus dicendum? vid. Stephan. d. loc. Mod. Pistor. 3. quaest. 124. Cas. Thessaur. quaest. 1. vid. Wilhelm. Anton. d. liter. morator. in Corollar. m. f. 20. Quae certe neque ad mobiles, neque ad immobiles, tamquam tertia bonorum species, sed inter incorporales referri possunt. l. a D. Pio. 9. in venditione. ff. de re Iud. l. pen. et ult. C. de quadr. praescript. l. quam Tuberonis. §. in peculio. § ibi Costal. ff. de pecul. §. tam res corporales. Instit. de leg. Guido Papae. quaest. 201. vid. Hartman. Pistor. lib. 1. quaest. 26. num. 1. et seqq. ubi quaerit: An nomina debitorum comprehendantur in donatione bonorum mobiliim, et omnium eorum, quae in domo continentur, nullo inde excepto.

Verum si necessitas urgeat, ut nomina, ad unam partem, mobilem scilicet, vel immobilem referantur: Tunc pro ratione rei, cui accedunt, vel ad rem mobilem vel immobilem, pertinent. arg. l. si ad resolvendum. 7. C. praed. Minor. Ubi cautio praedii donati, pro re immobili reputatur: Quia qui actionem habet ad rem recupuerandam, rem ipsam habere videtur. l. qui actionem. ff. d. R. I.

Sic etiam servitutes per se consi deratae, sunt iura et res incorporales, servi adscriptitii res immobiles: relativ autem ad fundum, tam hi quam illae immobilium iure censentur. l. 3. ff. de divers. et temp. praescript. l. 2. de servit. et aq.

Nec novum est, ut actiones et obligationes censeantur secundum naturam rei, ad quam competunt: quippe dividuae sunt vel individuae, si res in obligationem deducta dividua vel individua sit. l. stipulationes. l. 2. §. et harum. l. 4. §. Cato. l. in exserutione. ff. d. V. O. Cum tamen per se, utpote res incorporales, divisionem non recipiant. Item certae vel incertae respectu eius, quod obligatione comprehenditur. Alciat. ad l. moventium. ff. de verb. Sig. Gomez. var. resolut. tom. 2. cap. 10. numer. 2. Gail. 2. obs. 11. numer. 10.

De annuis reditibus num mobilibus vel immobilibus accenseantur., vide Modest. Pistor. d. quaest. 124. num. 46. etc. Cravett. cons. 782.

Merces, in tabernis exsistentes, an mobilium vel immobilium naturam sequantur? consule omnino Guil. Forster. d. dominio cap. 7. num. 84. et seqq.

Rebus immobilibus annumerantur lecti, quos in diversoriis usus publici causa habemus. Nam tales lecti pro pertinentiis et cohaerentiis diversorii censentur, et immobilibus annum erantur. Quandoquidem eo fine comparati sunt, ut perpetuo ibi maneant. Nam sine his. ius hospitii commode tractari non posset. Fal. Guil. Forster. de dominio cap. 7. num. 87. Et pro hac sententia non semel decisum fuisse, testatur Heigius. part. 2. quaest. 15. num. 26. quae decisio iuvatur art. 23. Weichbild. ubi et gloss. num. 24. et sententia post Weichbilb. tit. von Gerade, etc. Consultat. Saxon. tom. 3. p. 2. quaest. 14. num. 24.

Notandum hic [orig: hîc] est, res soli, siv ebona immobilia, sub territorio ac iurisdictione esse loci, in quo iacent. l. 1. i. 2. vers. Iudex. et l. fin. C. ubi in rem act. l. un. C. ubi de hered. ag. l. forma 4. §. 2. ff. de censib. Etiamsi Dominus eorum alio habitet in territorio, d. l. 2. et fin. C. ubi inrem. et d. l. un. Nam statuta ratione bonorum sui territorii, obligant etiam non subiectos. Gail. 2. obs. 124. num. 16. Natta. cons. 48. num. 3. Ipsas enim res afficiunt, sive a cive possideantuur, sive ab advena [orig: advenâ], Gail. d. loc. num. 17. Quare bi de mittendo in possessionem fundi agitur, illic, ubi fundus iacet, missio expedienda est. saep. all. I. un. C. ubi de hered. ag. Agri etiam tributum in ea civitate levari debet, in qua possidetur.

An molendina rebus mobilibus vel immobilibus sint accensenda? vide omnino Iohan. Hering. in tract. de molendin. quaest. 8.

64. Ligisch Lehen, lidig Mann.

Feudum ligium illud est, pro quo praestatur Iuramentum fidelitatis contra omnes. Mundi homines, nullo excepto, et procedit in summo Principe seu Imperatore, et aliis dominis superiorem non recognoscentibus, Got. Anton. disput. Feud. 1. Unde talis iurans, dicitur homo ligius, quasi illi, cui iuratur, subditus et ligatus. Specul. in tit. de feud. §. quoniamv. primo. Bald. cons. 291. vol. 2. Guid. Papa, decis. 309. et consil. 213. Chassanaeus ad consuet. Burg. tit. des Fiefz. §. in vers. et homage. Borell. de Magistrat. lib. 1. cap. 2. num. 108. etc.

Hacque [orig: Hâcque] ratione Status Imperii, Imperatoris Vasalli Liiig exsistunt. Knichen. de. territ. Iure. c. 6. a princ. idque etiam evincit Iuramentum, quod praestaresolent. vid. me de statu Reip. subaltern. f. 93.

Vasallus Ligius (immediate et totaliter subiectus) appellatur qui et homologus. Cuiac. in c. un. §. duorum autem de nov. form. fidel. c. un. factum patr. fratr. in pat. feud. non noc. Borcholt. c. 4. n. 23. de feud. l. ult. C. Th. de pac. vic. ubi Colonus homologus nominatur. Rosenthal. in tract. feud. c. 2. concl. 4. nu. 7. ex Ludovici Grempii cons. eundem intelligi putat per antiquum vocabulum Germanicum, lidius Mann, cuius in vetustioribus quibusdam Investituris fit mentio. Vocabulum enim ligium, teste Alberto Crantzio, lib. 4. Chron. vocabulum Italicum est, et significat potius confaederationem, quam totalem subiectionem. Et apud rudioris saeculi scriptores tam stricte non accipitur, ut in d. c. un. factum Patr. fratr. etc. un. de feud. lig. idque iam. notavit Bodinus lib. 4. de Req. cap. 9. ubi Ducis Geldrii Iuramentum profert: Ego devenio Vasallus Ligius Caroli Regis Francorum, pro ratione quinquaginta scutorum auri, ante festum D. Rhemigii mihi solvendorum. Cum tamen, constet, eos foedus tantum inter se fecisse,quod Trevirensis Archiepiscopus rectee intellexit, dum se socium ac foederatum Regis, non autem Vasallum, ut reliqui, appellavit. adde et vide Henning. Arnisaeum, de Iurib. Maiestat. cap. 5. num. 9. Sed de feudis et Vasallis cent. 1. c. 6. et Ligiis, vide Camerat. centur. 2. cap. 59. Hotoman. disp. feudal. cap. 7. Bisciol. horar. subcesivar. lib. 17. cap. 22. ubi, homo ligius quo ritu fiat, et unde ita dicatur, docet.

Societatis seu foederis mentionem facit. Albert. Argent. in Chron. inter dPrincipem et Francum, interpositis Iuramentis et confectis literis, liga perpetua est confirmata. Marchio eum Mastino Veronensi ligam contraxit, eiusque frlio suam filiam desponsavit.

65. Lindaw.

Dise Statt har sich von Graff Haugen von Bregentz, mit 42. Marck halb Gold, halb Silber, ledig kanfft, (id quod ipsi licuit, per notat. Petr. Heugii part. 1. quaest. 19. num. 17.) vnnd sich volgendts an das Römisch Reich ergeben. vide Munster [orig: Mûnster]. in Cosm. lib. 3. c. 253. et Me in Orat. Funebri. Dn. Val. Neufferii [orig: Neûfferii].

In Thomae Leyrers zu Ranggweil, Chronick (so Anno 1133. am ersten abgeschriben, vnd zu Vlm Anno 1486. primitus gedruckt worden) stehet, daß Nang (deß Herrn von Bregentz Sohn) wae inseinem Castell Lindaw, das lag dazumahl nicht im See, da hat einer von Embs ein Tochter, hieß Eva, die was gar schön, der nam die vnd macht sie schwanger, da was ein Mann inn der Statt gesessen, hieß Schönstein, der gb denen von Lindaw den Raht, daß sie mit ihrem Herrn Hugo redten, daß er etwa vil Gelrs von ihn nemme, vnd sie frey sagte, so wolten sie jhm helffen, daß er ein Vestinvnnd Wohnung bawete, vnnd sein Liebfrawen darauff satzte, daß sie sicher wär, daß sein Frennt jhr nicht Laid thäten. Das tribem sie so lang, daß er mit jhnen tins ward, vmb XLII. Marck, halb Goldt und halb Silber,

Anonymus quidam in collectancis manuscriptis habet sequentia: Hugo, Hugonis Comitis Brigantini filius, sub Henrico III. floruit: quo tempore Cives Lindoviae continua [orig: continuâ] inundatione lacus afflicti, liberantes se a potestate Comitis 42. marcis argenti, relictis aedibus in Insulam, Lyndoviensem se receperunt, ubi Monasterium fuerat Canonissarum liberarum, ab Adalberto Comite a Buchorn naufragium evadente, constructum: cui aediculas coniungentes affluentibus ex locis aliis compluribus, brevi oppidum effecere [orig: effecêre], quod hodie Imperiale est, et Lindovia dicitur. Alii autumant, Lyndoviensis Civitatis fuisse occasi onem, quod compressisset nobilem e Bodman, fugiens iram patris, Lindovienses accepta [orig: acceptâ] pecunia exemisset, An. 1166.

Ex similibus fragmentis privatis. M. ser. Zur selbigen. Zeit (Anno scilicet 1066.) war ein statt vor der Insul gelegen, biß an den See herab gebawet, die hieß Eschach, vnnd gehörte dem Graven von Bregentz, die verbrann gantz vnd gar. Da war ein burger daselbst, genant N. Schönstein, der raht, mansolte sie von dem Graven kauffen vnd ledig machen Das geschach, vnd gaben den Frawen 42. Marck, halb Silber vnd halb Gold, das nam Graff Haug von Bregentz, vnd bawer, oder befestiget damit Bodman, damit er vor denen von Embs sicher wäre, dann dieselben jhn von eines Heyrate wegen bevehöen. Ale nun diß geschehen, seynd dte Burger auß dem verbrandtem Castell Eschach in die Insul, zur Abbtissin geruckt, vnnd ihre Emphyteuten worden: Daher dann noch der Bodenzinß auß den Häusern, die sie nicht von der Fraw Abbtissin frey gemacht haben, stehet, vnd damit auch die newe Statt desto mehr zunemme, ist das Closter auch zu einer Freyung gemacht worden.

Anno 1076. ist Lindaw das Castell, daß da noch nicht inn der See stundr, Consilio deß Schönsteine, vom jungen Graff Haugen von Bregentz (der doch Montfortisch war) frey erk aufft worden, vmb 52. Marck halb Silber, halb Gold, von welchem Geldt darnach Bodman das Schloß erbawet worden.

65. Lini.

Linea est collectio personarum, ab eodem stipite descendentium gradus continens, et congnationes distinguens. Dicitur autem stipes illa persona, a qua ceterae, de quarum coniunctione quaeritur, descendunt et originem ducunt: sicut Philippus Rex Hispaniarum est stipes Imperatoris Caroli et Ferdinandi, et omnium descendentium ex eis. Et verbum linea non solum comprehendit masculos, sed etiam feminas ab eis descendentes, Tiraquell de retract. lignag. §. 1. gl. 9. num. 224. Quando secus, vide Paschal. tract. de Patr. potest. part. 4. cpa. 9. bum. 53. etc.

Et est Triplex: una nimirum ascendens, quae superior dicitur, in qua [orig: quâ] continentur personae, a quibus nos a nobis originem duximus: ut pater, avus, proavus, et ceterae personae ascendentes in infinitum.

Aletera descendens, quae in ferior appellatur, in qua [orig: quâ] continentur personae, quae a nobis originem duxerunt: ut sunt filii, nepotes, etc.

Tertia est linea ex transverso, quae Collateralis dicitur, et complectitur illos, qui nobis ex latere iuncti sunt: â quibus

nos non duximus originem, neque ipsi a nobis, et tamen ab una stirpe et sanguine propagati sumus: ut ratres; et eorum filii, patruus, amita ac reliqui transversales. Et haec linea collateralis dividitur in linea maequalem et inaequalem. Aequalis linea dicitur, quando gradus illorum, de quorum consanguinitate quaeritur, aequaliter et pariter distant a communi stipite: veluti duo fratres sunt in linea aequali: uterque enim pariter distat a stipite, scilicet a patre, uno gradu. Inaequalis dicitur, quando una persona aliam in gradu praecedit, et personae, de quarum consanguinitate quaeritur, non pariter distant a communi stipite: ut est in fratre et fratris filios: quia frater, ut dictum est, distat a stipite, patre scilicet uno gradu, filius vero fratris, est stipiti in secundo gradu coniunctus': unde sunt in linea inaequali. schneidew. ad pr. Inst. de nupt. num. 4. et seqq

Linea etiam dividitur in masculinam et femininam, ut notat Cumanus, consil. 2. num. 6. Nam licet femina sit de linea patris, tamen eius filii in cipiunt esse de linea matris: quia per feminam rumpitur linea paterna, et ab ea initium sumit cognationis origo, postquam transit in alienam familiam, Curtius Iun. consil. 1. num. 24. eet seq. Unde neptis ex filio dicitur de linea masculina: quia est sub linea patris, descendentes vero ab ea, sunt de linea feminina. vid. Paschal. d. cap. 9. num. 67. etc.

Germani etiam differentiam faciunt vnder Hauß vnd Linien, also wirdr verbigratia [orig: verbigratiâ], das Churfürstlich Hauß zu Sachsen, in vnderschidliche Linien zertheilet. ut monul, in tract. de iure familiar. ad fin.

ADDITIO.

Cum facimus mentionem de linea, intelligimus de recta [orig: rectâ], non de transversali seu obliqua, l. qui liberis. §. haec verba. ff. d. vulg. idem dicitur de prole, ut appellatione prolis Titii, soli descendentes Titii veniant, aurb. licct. C. d. natur. lib. et sic appellatione Lineae Titii veniunt omnes ex eo descendentes in infinitum, sefvato ordine graduum. Nec refert, quod descendens sit masculus vel saemina, dummodo sit descen dens exrecta linea Titii, Bald. consil. 321. vol. 1. Peregrin. d. fideicommiss. art. 22. numer. 24.

Esse de linea Patris, vel esse ex parte Patris, solos agnatos comprehendrt, non cognatos. Unde qui nascitur ex muliere mihi consanguinea, non est mihi coniunctus ex parte patris, seu ex linea paterna, sed materna. Nam talis filius ex consanguinea natus (licet ipsa sit mea soror amita et sic mihi coniuncta ex parte Patris) non sequitur lineam, nec latus Patris mei, nec familim matris suae, sed Patris sui; et sie perfeminam rumpitur linea paterna, et ab ea incipit cognationis origo, et alias femina caput et finis familiae suae dicitur, late Curt. Iun. consil. 5. num. 23. et seqq. Car. Ruin. consil. 42. num. 21. Sesse decis. 49. num. 6. ubi ex hiscc infert, quod bannito Titio, et omnibus de cius linea, non censeantur bauniti eius fratres. Sie statztzn kiqzebs de cibhzbctus ex oarte Oatrusszu er per lineam paternam, intelligitur de his, qui a patre defunctio procedunt. Quod voluit Castrens. in l. penuit. c. d. procut. ubi inquit, quod linea Titii incipiat a filiis eius, non tamen ut persona titii excludatur: nam Lineae originem praestat, nempe a Titio ducitur, et principiat in filio. Et sic debet accipi contentive, quando de linea alicuius in fideciommissis fit mentio, secund. Peregrin alleg. loc. v. Gravett. consil. 250. ubi declarat, quomodo accipiatur linea Titii, sed Castren s. in l. maritus. C. d. procur. melius explicat in casu, in quo emphyteusis accipitur pro Titio et eius liberis descendentib. per lineam masculinam. Pone, quod iste decesserit relicta filia, et nullo filio masculo: quaeritur, an filia admittatur? Resolvit quod non: quia si descendentes exipsa filia non admittuntur? Resolvit quod non: quia si descendentes ex ipsa filia non admittuntur, ex quo non descendunt per linem masculinam, sed potius femininam: idem dicendum erit de ipsa filia: Nam cum intentio concedentis fuerit excludere cognatos, debet et ipsa filia excludi, licer sit agnata, ne per illam ad congnatos deveniatur. Et sic idem Iuris debet esse de ipsa filia (quae est caput lineae) quod est de eius descendentibus. Et ita venit caput Lineae contentivo secundum Gravett. d. cons. 250. ubi idem resolvit de ista filia in simili casu, et idem dicitur de principio numeri, quod de numero, id est de uno numero, quo det tot numero, et idem de causa, quod de causato vide Sesse. d. decis. 49.

Quid sit linea proles, agnatio, stirps, cognatio, familia, descendens, genus, osteritas, et ali huiusmodi, vid. apud Peregrin. d. sideicommis. art. 22. Menoch. d. praesumpt. liber. 4. praesumpt. 88. adde Fusar. d. substitut. quaest. 345. etc.] Iohan. Iac. Speid. V. I. L.

66. Liquidirte Schuld.

Ut res liquida unicum subiectum et obiectum esl exsecutionis, et causa propter quam recta ad exsecutionem, mandando, praecipiendoque transeatur; ita inter alia requisita, quae debitum liquidum, facere solent, etiam est debendi certa causa, Petr. Frider. de mandat. cap. 59. num. 1. et 7. lib. 2. Sine causa enim nulla obligatio, sine obligatione nulla actio est: et hinc ob causam debiti deficientem, vel illi quiam ipsum debitum, et desuper confectum Instrum entum vitiatur, vel saltem inde asserta notorietas obfuscatur. vid. Magon. decis Lucens. 79. Et Instrumenitum non dieituur. liquidum, antequam eius conditio liquidetur, Wesenbec. consil. 188. sub. num. 25.

Ita debitum liquidum non est, si causa debendi sit controversa. Sicque in simili dici solet, quamvis Instrumenta depositi, etiam de iure communi habeant paratam exsecutionem, l si quis. ubi Dd. C. deposit. Id tamen procedere solum debeat in deposito vero et reali, de quo nempe constat per realem numerationem; non antem in deposito confessionato, Bart. consil. 332. Bald. consil. 384. num. 1. lib. 1. Kirchov. in commun. opin. cent. 2. concl 67.

Debitum autem fit liquidum vel confessione adversarii, vel genere constitutionis, vel facilitate ac celeritate probandi, Hilliger. ad Donell lib. 16. cap 15. lit. CC.

Confessio tamen ficta, exsecutionem pararam non meretur. Ant. de Butr. In repet. iur civ. verb guarentigia. Bald. in addit. ad Specul tit. de appellat §. item quaeritur. et in l. iubemus. §. sane. C. de Sacros. Eccles. ac in eo inprimis differt vera ab ea, quae est ficta. Natta consil. 32. num. 18. lib. 1.

Et hoc mtxime procedit, ubi expeditum est, rem aliter se habere, quam in Instrumentis continetur. Sicque aliud actum, aliud simulatum fuit, quae exceptio neque per pactum, neque etiam per Statutum unquam adempta censetur. Corbulus in tr ex quibus caus. emphyt. iure suo priv. tit. de caus privat. ob alienat. limit. 23. num. 2. Tiraquell. in retr. lignagier. §. 1. gloss. 2. num. 13. et seq.

Et porro, quando Instrum entum publicum est et guarentigiatum, aut contineat clausulas exsecutivas: non tamen im peditur quis ex cipere contra contractum, in eo contentum, arg. traditorum a Bart. in l. 1. § et pravi ff quod vi aut clam. Ant. de Canari. in tract. de exsequ. Instrum. num. 25.

Sic item a Statuto, omnes reiieientte exceptiones, non censetur exclusa illa, quae inest ex natura actus seu negotii, super quo Instrumentum celebratum fuit, licet Instrumento non fit expressa. Felin. in c. exparte d. 2. num. 2. ubi Decius num. 57. d. offic. deleg. Menoch. d. praesumpt. lib. 2. praes. 48. nam. 14 Cirbc. de excuss. 1. quaest. 14. num 14 et 18. ubi dicit, quod haec exceptio possit opponi, etiam si in Instrumento promi ssum fuisset, liberd et sine aliqua. conrrover sia folvere: per text. in liquaero. § inter locatorem ff. locati. Et ratio adduci pntest; quia verba quantumcumque enixa, generalia et multipli cata, numquam referuntur vel tollunt id, quod provenit abintrinseca natura illius actus. Bart. in d. l. 3. § et parvi. ff quod vi aut clam. Parlador. rer quottidian. cap. fin. part: 5. §. 13. nam. 26.

Ita numquam reiecta putatur exceptio pecuniae non numeratae. Cyn. in l in contractib. Cod. de non num. pec. Ias. in l. qui pecuniam num. 7. ff. si cert. pet. Fachin. liber. 2. controv. cap. 84.

Nec aliud dicendum est de exceptione rei non traditae, vel deficientis implementi contra ctus. Carolus de Grassis, in tract? de extept. 13. Eaque est natura huius exceptionis, ut sufficiat, quod allegetur in exceptionibus et allegationibus iuris, Bart. in l. eum qui ita. §. qui ita ti. bi. ubi Iason. num. 12. ff. d. V. O. Paris. consil. 33. numer. 57. lib. 1. Magon. decis. 11. num 12.

Idemque pronuntiandum de exceptione enormissimae laesionis. Nam etsi Statutum prohiberet restitutionem in integrum in casu enormis laesionis, non censetur etiam prohibere in casu en ormissimae laesionis. Oddo de restitut. in integr. quaest. 15. trt. 8. numer. 67.

67. Laßbrieff. v. supra-Leib, aigenschafft.

Homines proprii, variis modis libertatem, qua fruuntur ceteri, nanciscuntur, et in eius rei, scil. manumissionis testim onium, dantur ipsis Instrumenta manumissionis, Laßbrieff, alibi vocantur Mannrecht; nam servi non vocantur Mann, sed arme Leuth indigitabantur: vel a paupertate, vel, quia brachium, hoc est, vim et libertatem non habent. Quo intuitu etiam Gallis des mains morts dicuntur. Nam et manus sumitur pro potestate.

Haec autem Instrumenta Affrancamenta (ab Italico verbo Affrancare, quod idem est, ac si diceres libertatem donare) etiam nominantur. Quomodo tale Instrumentum sit formandum, tradit Specul. lib. 4. part. 1. tit. de serv. non ord. numer. 10.

Illud passim fere obtinet, ut manumissiones â Dominis sub expressa [orig: expressâ] hacprotestatione [orig: hâcprotestatione] fiant, quod si manumissum in Domini manumittentis territorio denuo habitare contingat, agricolationi rursus subici debeat: mit außgetrucknem vorbehalt, wo vber kur??? oder lange N. sich wider in jhrer Gnaden Landhäußlichen begeben wurde, er seiner Gnaden noch als vor mit der Leibaigenschafft zugethan seyn solle. Stamm. de servit. personal. lib. 3. cap. 32. n. 6. Quam Clausulam, ceu iuri contrariam, non omnino approbo: Cum valde durum sit, post certum tempus servitutis iuga iterum suscipere.

Porro utcumque homo proprius manumissionem obtinuerit; durant tamen nihilominus quaedam reliquiae pristini iuris, teste eodem Stammio d. loc. num.07. Reverentia enim, quae Domino ab homine proprio debetur, non obstante relaxatione, integra servatur, ad exemplum liberti, qui ad Parem reverentiam patrono tenetur, l. fin. vers. reverentia C. de bon. libert. d. l.

68. Losung.

Dictio Losung convenit non solum luitioni, sed etiam redemptioni. Baptista Caesar. in consil. illustr. ICC. part. 2. consil. 67. num. 55. Hic [orig: Hîc] sumo pro retractu, de quo variae occurrunt quaestiones. Quas. adduxi ex notatis fratris mei, p. m. ad part. 2. deß Würtembergischen Landtrechtens. et vide Syllogen. Iohann. Iacob. Speidelii. verb. Retractus. item Rosenthal. 9. conclus 87. etc. add. disp. Basileens. tom. 1. et tem. 3. De iure protomiseos in feudis, vid. Carol. a Kirchberg. d. feud hereditar. cap. 5. num. 30. et seqq.

69. Losen, sortiren.

ADDITIO.

Vid. Herman. Hugon. d. origin. scribendi cap. 26. Iohann. Robert. in vita S. Huberti fol. 202. et seq. ubi tam ex veteri quam Novo Testamento constare ait, antiquitus ipsius Dei iussu et nutu saepe sortes in casib. quibusdam fuisse adhibitas, et fol. 203. tradit, sacrorum librorum inspectionem aut verborum auditionem, quandoque non tam sortis rationem habere videri, quam cuiusdam casus fortuiti, sed qui a Deo peculiari providentia gubernetur, cui potius tribuendus sit quam fortunae, etc. idque exemplis declarat.) Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

70. Lötig Goldt.

Verba illa, bey ctlicher Marck lötigs Goldts, Sententiis condemnatoriis vel mandatis minserta, de auro puro, non de viliori sunt accipienda. vid. Budel. de re monetar. lib. 1. c. 23. num. 14.

Et dicitur purum lörtig, quia gravius est illo, quod intermixta alia metalla habet.

Lörig, enim est ponderosum, quemadmodum etiam a pondo specie, in genere dicitur ponderosum.

71. Lothringen.

De Lotharingia, vid. Iusti Lipsii Lavan. 1. cap. 9. et Arumae. de Comitys Imp. c. 4. num. 122. etc.

Anno 855. Lotharius Imperator, Regnum inter filios tres distribuit: Ludovico Italiam cum Imperio attribuit, Lothario eam Galliae partem, quae ab illo Lotharii REgnum, Lothryck, et Lotharingia exinde est appellata. Carolo

autem natu minimo Provinciam assignavit. Ipse Monasterium Prumiense, haut procul a Treveris situm ingressus, ibidem die 27. Septembris pie in Domino obdormivit, raro contemptae gloriae mundanae exemplo.

Notandum hic est, Lotharingiam, non a Lothario Seniore, quod Sigebertus, Divaeus, et alii seripserunt, sed a iuniore sic dictam fuisse. Id Regino Prumiensis, in rebus gestis huius anni, et alii veteres diserte testantur; ratio item ipsa convincit. Nam Lotharius Senior non solum Lotharingiam, sed et Italiam cum Imperio tenuit. Aubertus Miraeus. in annal. Belgicis, supra dicto Ann. 855. f. m. 353. Qui idem de An. 959. fol. 499. ita scribit: Lotharingia porro primum Regibus, postea Ducibus paruit: cuius limites ut saepe mutati sunt, sic eos describere difficile sit. Primus Lotharingiae Rex fuit Lotharius Iunior: qui Placentiae in Italia, mense Iunio, Anno 269. non relicta prole legitima obiit. Hereditas iure debebatur eius Fratri Ludovico II. Imperatori, tnnc in Italia agenti: pro quo et exstat rescriptum Hadriani Pontificis Max. sed Patrui ipsius Ludovicus Germanicus et Carolus Calvus obstiterunt. Nam Carolus, ut Lotharium obiisse accepit, mox metas advolavit, ibique eodem ipso anno, ab aliquot utriusque Regni Episcopis, Rex est consecratus. Aegre ferente, ut par erat, Ludovico Regnum Nepotis sui Lotharii, cuius ipse partem separaverat, universum a Carolo usurpari; inita [orig: initâ] tandem pactione, Fratres duo in Procaspide ad Mosam, inter Haristallum et Marsanam, in Pago Leodiensi convenientes, Regnum istud aequis inter se portionibus diviserunt: Ex qua [orig: quâ] quidem divisione constat, Ludovico Lotharingiae, nobis Transmosanae, Carolo autem Cismosanae partem obtigisse.

Diu autem ambiguum fuit, numne Lotharingia Galliae, an vero Germanico Imperio sit adhaesura; qua [orig: quâ] de re idem Miraeus fol. 504. sequentia tradit: Gisebertus primum Carolo Simplici adhaesit, eiusque nomine Lotharingis praefuit. Post mortem vero Caroli Regis, nolentibus Lotharingis, Henrico (Aucupi) Germaniae Regi subesse, quidam Lotharingus nomine Christianus, simulata infirmitate, Gisebertum Ducem ad se dolo evocatum cepit, Regique misit, ut per eum Lotharingiam sibi subiugarer. At vero inspecta industria, et potentia Gisleberti, filiam suam Gerbergam ei despondit, et eum iterum Lotharingiae praefecit: ut Sigebertus in Chron. loquitur. Haec ipsa iisdem fers verbis Witichindus, lib. 1. commemorat.

72. Liferung der Malesicanten.

Generali quadam [orig: quâdam] consuetudine, â iure remissionum est recessum. Wes. inpartitl. ff. de iudic. Covar. pract. quaest. cap. 11. num. 10. atque hanc esse com muncm utriusque iuris Dd. opinionem, et ita etiam servari omni die, pronuntiat Iul. Clar. lib. 5. §. fin. quaest. 39. vers. sed quidquid sit deiure, et vers. sed quid. infin. hancque consuetudinem subsistere et valere, etiamsi delicta maneant impunita, dicit Caepoll. consil. criminal. 29. colum. 3. Iohan. Damhoud. in pract. crim. c. 35. in fin. et post eos novissime Gail. lib. 1. de. pac. publ. cap. 16. num. 30. et 31. Idque propterea est introductum, quia iurisdictiones iam factae sunt patrimoniales, et magis circa cas zelotypi sunt, praesertim Germaniae Status, quam Itali, propter suas uxores. Facile autem fieri posset, ut si remissiones frequentarentur, inde magnates in vicinos minus potentes, ius sibi acquirerent superioritatis. Sed tamen in Germania et ali is Provinciis, plerumque solet in atrocioribus delictis, propter exemplum, ad locum delicti precario, et iure amicitiae et vicinitatis, atque benevolentiae fieri remissio, idque sub antigrapho, sive litteris, (ut vocant) reversalibus, auff einen Reverß oder Bekandtnuß, ipsius Magistratus, aut Domini, qui remissionem petit, quod videlicet, huiusmodi

remissio, remitten tis iurisdictioni non sit nocitura, sed sine praeiudicio. Gail. d. loc. Matth. Stephan. de offic. iudic. lib. 1. cap. 8. num. 58. Haeque remissiones, frequentiores sunt inter pares, aut minoris ad maiorem, non econtra. Vnnd lifern die Fürsten nicht bald einem vom Adel einen Maleficanten.

73. Lübisch-Recht.

Ius Lubecense porrigitur etiam extra territorium, eaque in loca, ubi inclita, Res publica Lubecensis nullam Iurisdictionem habet. Sicque Rostochinses eodem iure utuntur, ut pluribus probat Dn. Cothman. consil. 6. num. 1. et seqq. vol. 1. Quemadmodum etiam libere, non coacti, Poloni et Silesii Saxonico iure; ac etiam Lubecensium Legibus, Wandalicae et Hanseaticae Civitates multae, nullum inde Imperium metuentes, utuntur, Barth. Musculus, de successione conventionali et anomala membr. 2. class. 1. concl. 5. fol. 86. Quin et in Livonia Revalienses Cives Ius Lubecense habent. Bertius in tab. Livoniae. Nec novum, ut Leges extra territorium ab aliis populis usurpentur. vid. me de Apellat. c. 2. f. 38. Ita Lex Rhodia olim in mari vicino observabatur. l. 9. ad L. Rhod. Sic wisbuy, in Gothlandia olim Emporium totus Europae celeberrimum erat, in eoque leges suas nautae capiebant; et inibi, aeque ac apud Rhodios, iura maritima fuere [orig: fuêre] constituta. Bertius in tab. Gothlandia.

74. Lugin.

An idem sit mentiri et falsa dicere, vid. Martin. Quastion. centur. 5. disputat. 6. thes. 8.

An iniuriam inferens, protestatione honoris, Tu mentiris, salvo honore, deiner Ehren ohne Schaden, das ist nichtwahr, sondern erlogen, mereatur excusationem? v. Obrecht. de necesi. defens. fol. 15. etc. Modest. Pistor. p. 3. quaest. 127. num. 23. et seqq. Qui negant, co nituntur fundamento, quod sit foedissimum mendacii crimen, Actor. 5. vers. 3. gravius furto. Eccles. 20. vers. 26. certissima animi pestis, efficacissimum animae venenum. Unde Epaenetus dicere solebat: Mendaces omuium scelerum et iniuriarum auctores esse. Huiusmodi vitium, quod delictum perse est, et infamiam committenti infert, qui alicui obicit, iniuriarum tenetur. l. 15. §. 5. ff. de iniur. l. pen. c. eod. Verbum etenim tu mentiris, est iniuriosum, quia improperat maleficium. Et hoc procedit, ut iniuriarum teneatur, licet proteslatione supra dicta utatur. Quoties enim protestatio est actui contraria, nihil operatur, nec iniuriantem sublevare potest. c. sollicitudinem. 54. de appell. l. non solum. §. morte ff. de nov. oper. nunc. Felin. in c. quae ink Ecclesiar. num. 86. ubi dicit, quod in re facta verborum artes, vel simulatae protestationes nihil prosint, et quando actus est potentior protestatione, tunc nibil relevat facta protestatio. Sed cum quis ad defensionem suae innocentiae, et honoris conservandi gratia, alicui iniuste obicienti crimen (utputa, si quis ab alio furti, adulterii, etc. insimuletur) vicissim dicat: Tu mentiris, actione iniuriarum non tenetur. Bart. in l. quae omnia 25. §. 1. per text. ibi ff. de procur. Item provocatus si ita respondet, ei ignoscendum est, l. qui cum maior. 14. §. si libertus. ff. de bon. libert. nam iniuriam ad defensi onem innocentiae retorsi sse creditur: quicquid enim provocatus facit, ad sui defensionem facere praesumitur. Dd. in l. ut vim. de iust. et iur. l. quae, omnia. §. s. d etsi adversarius. ff. de procurat. Gail. lib. 2. obs. 101. nu. 4. Nam sicut offensio armata, armis repelli; ita offensio verbalis verbis retorqueri potest. Gail. de loc. Et sic ubi offensio illicita, defensio licita exsistit, et per consequens actio iniuriam locum non obtinet. Qui enim utitur suo iure, nemini facit iniuriam. Certumque praeterea est, neminem teneri de iniuria, nisi de eius dolo et animo iniuriandi conslet, l. Lex Cornelia. §. si quis liberum 9. ff. de iniur. et l. si. non convicys 5. C. eod. Unde animus iniuriandi dicitur fundamentum et substantia iniuriae. Goeden.

cons. 31. num. II. et cons. 106 num. 27. Mynsing. resp. 51. nu. 11. dec. 6. Voluntas etiam et propositum facta distinguunt. l. qui iniuriae. ff. de furt. c. cum voluntate. de sent. excomm. Nec factum quaeritur, nec facti spectatur eventus, sed voluntas, causaque faciendi. l. verum. 2. ff. de furt. l. 1. §. Divus Hadrianus. ff. ad L. Corn. desicar. Imo causa et intentio principalis respicienda atque consi deranda est. l. si quis nec causam. ff. si cert. pet. l. sed si quemcumque. ff. ad L. Aquil.

Cum itaque in provocato cesset animus iniuriandi, et sic causa principalis, ut actioni iniuriarum non sit locus, merito cessat quoque eius effectus. Nam non subsistente principali, evanescit accessorium.

75. Lullisten.

Unam tantum scientiam discere, de pane, non de honore lucrando existimatur. Hermes Politicus Iulii Belli. fol. 115. et dixi ego in dissert. de complexu omnium disciplinarum, quae iuncta est primae Edit. Argentinensi, synopseos meae, polit. f. 171.

Et quamvis varietas Studiorum sit vitanda, vid. Melch. Adami, in vitis medicor. fol. 201. et item Nigron. Soc. Ies. in Ascetic. lib. 8. fol. m. 256.

Distinctio tamen omnino est facienda inter encyclopoediam, et studia vagabunda: volo omnia esse degustanda genera disciplinarum, nec encyclopoediam negligendam. Postea uni in cumbendum, cui maxime apti sumus, hoc in iurec onsulto requirit Templum iustitiae, a me conscriptum, in Medico Montous. tract. de discipl. Medico necessarys. Detestor ardeliones, cum Martiale, lib. 2. epigrammat. 7. bey vilen Nandwercken wirdt einer zum Bettler, bey vilen Rünsten zu einem Narzen. Vera etiam eruditio universalis quid sit, docet Michael Ephesius, in Scholys ad lib. 1. Aristot. de partib. animal. in princ. fol. 8. Sed vero Lullistas vix est, ut approbare queam, quicquid olim dixerim. in tract. de principys Iuris statim ab initio. Quicquid etiam Dn. Alstedius in ferat. in Panacaea Philosophica sect. 2. vid. Pipre. des intentions Politiques, etc. cap. 3. Et de ipso Lullo multa refert Mariana in Hispanica Historia. lib. 15. cap. 4.

76. Lüttich.

Vid. Ioan. Robert. in Historia S. Huberti. et Erasm. a Chokier. in tract. Vindic. Libertat. Ecclesiast. passim. praesertim cap. 17. ubi an Principatus Leodiensis sit feudum Imperii et quale: et an ex eo omnimoda iurisdictio Imperatori sit reservata? et de iurisdictione Episcopi Leodiensis.

1. Machiavellisten.

DE Machiavello et eius defensoribus sequentia scribit R P. Drexel. Phaetont. part. 1. c. 22. §. 3. fol. m. 466. Sciant Machiavelli defensores, nos non nescire, erudita quaedam huius auctoris monita, si tanien doctrina illius universe probetur, magnam Religionis et morum ruinam sequi necesse est. Magnus namque ille fallaciarum artifex Nicolaus Machiavellus. lib. 2. disputat. d. Republ. c. 13. ausus est hanc orbi pestem propinare, nec erubuit chartis mandare haec verba: Id mihi ssgnificare videtur Xenophon, quod necessaria sit ars quaedam decipiendi si altum fastigium astendere, et insignes aliquos progressus facere velis. Hac arte Ioannes Galeasius Principatum Mediolan ensem Bernhardo avunculo suo eripuit. Addit idem Machiavellus: Fraudem necessariam putamus omnibus, quicumque ex parvis initys crescere, et ad magnum quoddam fastigium conscendere conantur: quae tanto minus turpis est, quanto quis magis illam poterit occultare, et honesto aliquo velamento tegere.

Tam flagitioso calamo (pergit P. Drexel.) quis non indignetur. Vir eruditus et religiosus, Philipp. Bosquier. scriptorem hunc damnans merito, Machiavellus inquit, e Scriba Florentino e repente Regum et Monarcharum Magister effectus: O dignum centum

fulminibus caput! Et tamen civitates sunt, quae Christianum et Catholicum nom en sibi usurpant, ubi pueris poene in cunis Machiav ellus praelegitur. Quid iam miri a tali Magistro tales formari discipulos simulandi, fallendi, dissimulandi peritissimos?

2. Magenscheidt.

ADDITIO.

Magenscheidt est laudum inter agnatos. Mag enim denotat Freundrschafft, unde Saxonic um Schwertmagen, ita agnati Spuelmagen, ita cognati.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

3. Magister.

Cui praeciqua rerum cura incumbit, et qui magis, quam ceteri, diligentiam et sollicitu dinem rebus, quibus praesunt, praestant, aliosque instruere, et viam monstrare possunt, hi Magistri adpellantur. l. 57. de V. S. Quin etiam ipsi Magistratus, per derivationem a Magistris cognominantur. Haecque latior alioqui vox, et a rebus oeconomicis ac civilibus ad Scholasticas translata fuit. Hodie quidem de Philosophiae gnaris speciatim dici solet: nec aliam ob causam contentum et abiectum est apud nonnullos nomen illud, quam quod saepius ad Alciati traditionem recurrere necesse habemus, qui adl. 57. d. verb. Signif. scribit, vocari nonnullos Magistros, ab eo quod esse debent, licet non sint. Sed interim turpis fabula fit ignarus Magister, et non immerito vana Magisteria ridentur. Cumi nempe stultus adolescens Magisterii insignia recepturus, Cathedram ascendit, cuncta iam despiciens quasi ex alto, et nescio quid murmurans confusum vel praescriptum, cum Praeceptores illum sui celebrantseu amore seu errore. Tumet ille, vulgus stupet, applaudunt cognati et amici, tinniunr interim Campanae, strepunt Tubae, volantannuli, et vertici pileus imponitur Magistr alis. His peractis, descendit sapiens, qui ascenderat stultus, transformatione prorsus mira [orig: mirâ], et quam etiam Ovidius nesciebat. Est sane Philosophia, studium sapientiae, et actio Philosopho digna, Notitia rerum divinarum et humanarum, quae studio illo comparatur, universitas omnium disciplinarum, quantum ex natura, naturalique experientia colligi potest. Haec est illa polymatheia, quam nonnulli (vel ingemo, vel industria destitui) ut inutilem plane improbarunt: et cum receptam ac severam doctrinae Legem evertissent; velut effracto ostio, sordidi et impoliti ad Regias Disciplinas irruperunt. De Oaatoribus ita Cicero 3. de Orat. Veteres inquit, illi, usque ad Isocratem, omnem omnium rerum, quae ad mores hominum, quae ad vitam, quae ad virtutem, quae ad Rem publicam pertinent, cognitionem et scientiam, cum dicendi ratione iungebant. Sicque Plato in Protagora, de Sophistis refert: illos Aritmeticen, Astronomiam, Geometriam, Musicam, Civilem quoque scientiam, et oeconomiam docere consuevisse. Disputarunde virtutibus, de vitiis, de Deorum immortalium natura:aximus Tyrius innuit dissert. 8. Neque etiam Grammaticam, resque minimas alias contemnebant. Nec minor cura illis Historiafuit, quam ut officii sui partem excolebant.

Hac qui praetermissa [orig: praetermissâ] omnigena [orig: omnigenâ] eruditioone, Theologiam aggreditur, illotis, quod aiunt, manibus, mensam magni Principis accedit, aliterque magnus olim Schechius iudicavit, qui lib. 1. de dmonstrat. scribit: Ego quidem sic iudico, tum demum fore quietas et beatas Ecclesias, si aut Philosophi veri denoperam Theologiae, aut Theologi philosophentur pie.

Hac [orig: Hâc] qui carent, et ius tractant, non vulgatum Italorum dicterium evirabunt, qui merum Legistam, merum Asinum vocant.

Magistri autem nomen olim etiam Doctorib' dabatur: praesertim in Theologia. Unde magistri nostri. Et etiam in Privilegiis Academiae Tubingensis rarior fit mentio Dd. sed tantum der Magister vnd Studenren.

Quod Magsster artium, qui postmodum Doctoris Gradum impetravit, praeferatur alii Doctori, innuit Decius, ad cap. Clerici. num. 12. et seqq. extr. de ivaic.

In laudem Magisterii Philosophici, orationem habet Dn. Albertus Hungerus, part. 2 Orat. 23.

Plura non addo, sed vid. Dissertat. meam si ngularem. de Magistris Baccalaureis, etc.

ADDITIO.

Pauperes idonei gratis promoveri iubentur a Iulio III. Laureae Magistrales noni possunt amplius conferri per Comites Palatinos, ex revocatoria Constitut. Pii V. relata a P. Matth. S. D. lib. 3. tit. 4. cap. 1. Eo respicit Concil. Tridentin. Sess. 22. cap. 2. Praefecturam Scholarum Car. Mag Sacerdotali Ordini attribuit Ludo. vic Pius et Lothar. Gymnasiorum Magisterium Episcopis, Choppin. Monast. lib. 1. tit. 2. num. 8. Eadem Eugenius statuit in Synodo c. de quibusdam. 37. destinct.] Iohan. Iac. Speidel. V. I. Lic.

4. Magnet.

De Magnetis vi et natura expensa, exemplisque comprobata, vid. Lael. Bisciol. horar. subscesiv. tom. 2. lib. 1. cap. 3. Keckerman. in problem. nautic. fol. 601. me in Discursu de novo orbe, et de declination. Magnetis, Huls. im Weegweiser. cap. 1. 1.

5. Mahl, Mahlmaun.

Mallus et placitum indifferenter accipiuntur. Et hoc quidem etiam Iuri Canonico notum est, in cap. 33. dist. 65. cap. 2. extr. d. Cler. pugn. item luri Feudali, in §. si quis rusticus. 2. feud. 27. ubi recte pro Palatio, placitum legit Hotom. Quarum vocum hoc discrimen constituit Dn. Goldast. in not adtom. 1. rer, Alem fol. 177. quod Placitum conventum publicum Procerum, einen Reichstag. Mallus autem iudicium generale denotet. quod an semper obtineat, dubitat Dn. Gryphiander, tract. de Weichbild. cap. 65. num. 9. Et addit, utrumque vocabulum Germanicum esse videri, usu et pleraque alia in Latinum Sermonem recepta. Illud oa Plan, sive Platz, id est, loco, istud a Mahl, id est, Signo, sive Vice derivatur. Inde composita Mahlzaichen, Mahlschatz, pro artha, Mahlstain, Mahlbann, pro limite, Nandmahl, pro Signo iudicii, Bawrmahl, pro iure Civitatis. Et videtur hinc natum, Mahlmann, id est, Dingpflichtig, pro subdito. vide allegat. Grypniand, d. cap. num. 10. et seqq.

6. Majer.

ADDITIO.

Villici, Maiores, Ciceroni sunt possessionum et Villarum dispositores, et Alemannis erant Majer rusticarum possessionum et Villarum administratores. Hi Villice Maiores erant ab initio ex plebe et vulgo, postea progressione facta, cum a Dominis suis, non Principibus tantum, sed vero Baronibus et Nobilib. praedia in beneficium sive feudum, accepissent, eo titulo etiam nobilitatem sibi vindicare caeperunt. Quo ex fonte infinita Nobilium profluxit multitudo, teste Goldasto rer. Alemann. tom. 1. fol. 190. quidam etiam ab officio nomen retinuerunt, quorum ingens apud Alemann. helvetios numerus, uti erant: Maiores, Majer, de Herdliberg, de Glarus. de Hochffelden, de Vindeck, de Reytnavv. de Rietheim, de Sickingen, de Altstetten, de Sitten, de Mur, de Knonovv. de Bürglen, de Eppenburg. Mayer von S. Gallen et alii numerosi.

Tandem rebus nimium procedentibus, abusus natus est, ut ii Maiores, id est, Villici vocarentur, qui servi non essent, sed praedia colenda certa mercede conduxissent, suo nomine Coloni dicti. Hodie a pud Germanos ulteriores omnes Coloni, sive liberi sive proprii homines sint, eo nomine gaudent, werden gemaingklich Mayer: vnnd die Höff, so sie besitzen vnd bawen werden, Majerhöff genenns.] Iohan. Iacob Speidel. V. I. Licent.

7. Mayestät.

Titulus Mayestät, soli quidem competit Imperatori, vid. Arumae. d. Comitys Imper. cap. 3. num. 44. et seqq. Sed si politiceloqui velimus, omnes superiorem non recognoscentes, Maiestatem habere, dici potest. Quibusdam datur tit. Königl. Würde, et hocpertinet ad Ius Curiale. Interiam Rex Daniae, et Bohemiae hoctitulo Majestät, in Comitiis non pollent: quia ibi adsunt ut membra Imperii.

De la Souverainete et en quels si gnes consiste, vid. Guyon. divers. Lesons. tom. 3. cap. 24. et cap. 25. habetur continuatio des marquesde souverainete avec plusieurs histoires contenues sur ce subiect.

De Maiestate, iuribusque maiestatis egi in discurs. singul. quo Lectorem remitto.

Ac notandum, daß der apparatus ille sollennis, wann Reichs Lehen verlihen werden: mayestär genant wirdr, verbi gratia [orig: gratiâ]: Wir Sigmund von Gottes Gnaden Römischer König, etc. da wir sassen in vnserer Königlichen Mayestät, gezierer mit solcher Würden vnd Schönheit, als sich das von Rechte gebührer.

8. Mayestatbrieff.

Was hierdurch in Böheimb verstanden werde, ist auß jüngst fürgeloffnen Nandlungen daselbst leicht zuvernemmen Dises Wort aber ist auch alt, vnnd berait von Sigismundo als Kaysern, in Reichs Sachen gebraucht worden, für Freyhens vnd Freyhungs Bestättigung Brieff.

9. Maistergesang.

Veteres, Graeci nempe et Latini priscorum Heroum res gestas, rythmis expresserunt, iisque multa ficta et falsa ingesserunt. Hos imitati sunt Casci Germani in dem Heldenbuch, Teurdanck, etc. Huc referendae etiam sunt cantiones Magistrales, vulgo Maister-Gesang. vid. Dracon. de origin. Patriciorum, cap. 11. num. 6.

Fere autem fit, ut eiusm odi Poesis degeneret vel in lasciviam, vel in scurrilitatem. Vide Taubmann. in praefat. Culicis Vergil.

10. Malefitzsachen.

Nomine maleficii (Malefitzsachen) veniunt omnes causae criminales, de quibus criminaliter agi potest, et quarum punitio meri est imperii; l. 3. de iurisdict. l. 6. §. pen. de off. Praesid. l. 70. de R. I. tam capitales, quam non capitals. l. 2. l. 23. princ. der poen. Obrecht. de iurisdict. cap. 7. Ruland. de commiss lib. 2. part. 1. cap. 3. nu. 8. et seqq. Et hae si ve poenam corpori infligendam promereantur, so Leibstraff auff sich tragen, (qualia fere sunt omnia crimina nec enim facile ullum reperitur, cui poena corporallis non vel a Lege constituta sit, vel arbitrio iudicis extra ordinem imponatur. l. ult. de priv. delict. l. ult. de furt. l. ult. de iniur. l. 11. §. 1. de effratct. l. 8 de publ. iud. quo casu numquam non Iudice sic arbitrante ad coirporis cruciatum perveniri potest. dict. loc. ultim. de iniur, l. ultim. de effract. Si tamen Iudex loco poenae corporalis, mulctam irrogaverit, eodem illa numero habetur, ita, ut nec appellationes in causis criminalibus iis tantum, so Leibstraff auff sich tragen, in Camera Imperiali prohibitae, R. A. An. 30. §. Item als sich. Ord. Cam. lib. 2. tit. 28. §. Item nach. Gail. 1. de PP. cap. ult. num. 36. a mulctis eiusmodi, loco poenae corporalis substitutis, ibidem recipiantur. Myns. centur. 3. observ. 43. Ruland. de commiss. lib. 2. cap. 3. num. 8. et seqq. qua [orig: quâ] de re egi in tr. meo, de Appellat.) sive pecuniarum, exemplo l un. C. de L. Iul. ambit. l. ult. C. ad L. Iul. repet. l. 3. C. de Assess. Et ex communi fere Dd. consensu (Iuri tamen Civili Iustin. non usquequaque convenienti) quandoque ad poenam pecuniariam fisco applicandam agitur, l. 9. l. 22. l. 25. de SC. Syllan. l. 9. l. 15. §. 2. de iur. fisc. quae non minus ab eo tantum, qui iurisdictionem criminalem et merum imperium habet, imponitur. l. 6. de off. Procons. l. 70. de R. I. arg. l. 6. de accusat. quamvis appellatio ab ea ad Cameram Imperialem permissa sit, etc.

11. Mahlstatt.

Mallus vel Mallum, Mal Iudicium a veter. Germanico Mahl, unde et locus iudicii exsequendi. Malstatt dicitur. Hincmar. Epist. 4. Providendum est, ne contra capitulum Domini Imperatoris Caroli, ut noni nemo ad mallum, vel ad placitum cogeretur venire, nisi Scabiani, et qui causam quaerit, cui quaeratur. Vitus Amerpach. in annot. ad Constit. Caroli

ait: In Legibus Longobardicis per saepe mallum et placitum coniungi expositionis gratia, ac mallum esse vocem origine Germanicam. Nam locum indictum vel designatum vocamus ein Mal vel Malstatt, undeaucupes ahcubi dicunt malen, hoc est notarelocum. Imo ob hanc coniunctionem suspicatur, et nomen placiti esse Germanicum, et deductum a Platz, quod significat locum vel aream. Plerumque vero Placita iudicia, conventus ad disceptationem causarum instituti. Unde mallare, est in ius vocare ad iudicem. Guilliman. Habspurg. lib. 3. cap. 1. fol. 66. ubi ait: Placitum conventum nominant sive Comitia, non solum antiqui superiorum temporum Scriptores, sed etiam Regum diplomata, Germanico vocabulo in Latinam normam inflexo et coacto.

12. Mannbar.

Pubertas, an ex habitu corporis sit existimanda? Vide Lyclam, cap. ult. l. 13. De voce Bar. v. supra. in v. Freyherz, ubi quod Bar, interdum augeat significationem.

13. Mannbücher.

14. Mandata.

De mandatis et causis Mandatorum, vid. Petrum Friderum Mindan. Tennagel. Sch Wanman. in process. et observat. Denais. in Iure Camerali. Gilman. in Symphorematib. Meichsner. in Decision. Gail. in prach. observat. lib. 1. Rutger. Ruland. in notis ad Ferrar. Montan. process. fol. 168. et seqq An in causis Man datorum positionales einzugeben, vnd man daranff sub poena confessatorum respondiren müsse? Ruland. d. l. fol. 100.

Mandatum in communi forma [orig: formâ], dieitur mandatum cum Clausula, quamvis petatur ein Scharpff Poenal Mandat, quia poenae ad iectio, nihil de mandati natura [orig: naturâ] mutat, ac quoque Camera ex officio Mandatum cum Ciausula decernere potest, etsi mandatum sine Clausula petatur. ReichWin. in form. fol. 203. num. 4. et seqq Item fol. 226.

Mandatorum sine Clausula exempla congessit quamplurma, idem ReichWin. d. loc fol. 525. et seqq. et vid. tr. sing. Petr. Frideri.

Vermög der Kayserlichen Cammergerichts Ordnung, vnd Löblicher Observantz, werden in causis iure prohihibitis, Mandata sine Clausula absque praevia [orig: praeviâ] citatione partis, erkennet: aber solches geschichr allein in denen Fällen, welche dermassen beschaffen, daß der begangne Actus a poena Feines wegs excusirt werdenmag: alias enim, ubi factum sic comparatum est, quod aliqua [orig: aliquâ] ratione excusari possit, tunc non debet absque citatione partis tale mandatum decerni. Nam etiam ubi poena ipso iure commissa dicitur, requiritur citatio, l. eius qui delatorem, et ibi Bart. ff. de lure fisc. et inc. cam [orig: câm] secundum. §. confiseationis. et ibi Dd. libr. 6. Tiraquel. in repet. l. si unquam in verb. revertatur. nu. 400. ubi multis auctoritatibus hoc confirmat. Gabr. Roman. l. 7. comm. opin. concl. 12. num. 1. et seqq.

Item in quavis declaratione poenae, etiam ubi non agitur de possessione amittenda, requiritur eitatio, Gl. in Cl. praesenti de cons. in verb. constiterit. et in Cl. 2. d poen in verb. constiterit. Ang. Rom. et Imol. in l. is. cui bovis ff. d. V. O. Rum. cons. 50. vol 1. et cons. 154. vol. 1. Ergonee per mandata sine Clausula actus aliquis annullari debet. Licet dicatur, annulationem contractus non esse poenam, ubi quis per contractum nullum nihil sibi comparere cupit, quod antea non habebat. Bl. et Castr. in l. nemo Martyres, C. d. S, S. Eccles. Id enim intelligendum de annulatione actus, ex qua non aliquod praeiudicium in fertur parti.

Quomodo praeeeptum Iudicis in vim citationis resolvatur? Ioh. Robert. 3. cap. 17. quod fit in Mandatis cum Clau. sula.

Mandata sine Clausula non dantur cessionario, nisi probat cessionem. Berlich. 1. concl. 55. num. 45.

Quando contractus est nullus, auditur quis etiam stante pacto de non opponendo, et Iuramento, secus in rescissione: quia prius solvere debet, Mastrill. dec. 14. num. 16. ad fin. et seq.

Mandata exsecutiva quas admittant exceptiones, et quod nihilominus exsecutio iniungatur, salva manente causa. vid. Coler. p. 4. cap. 2. per disc. inprim. nu. 28. CammergerichtsOrdn. 2. iti. 23. in princ.

Quae in processu Mandatorum opponi possunt, fere sunt ea, quae in summario processu, de quib. vid. Marcell. Calam et Carol. d. Grassis d. statut. repellent. omnes except.

Ac otandum, daß in all vnd jeden Mandat Sachen, vnnd wanngleich die exsecution mandirt vnd anbefolhen wurde, dannoch die exceptiones incompetentiae item non petitae veniae in ius vocandi, quo casu iura eam requirunt, wie nit weniger sub et obreptionis, daß nemblich die Anklagender Seiten vorgebrachte preces vnd Mandata auff dem grundt der Warheit nit beruhen,etc. je vnd allwegen gebraucht vnd zugelassen werden müessen, docet Gail. 1. observ. 14.

Porro in processu exsecutivo exceptiones tantum notorias admitti, constat, quarum videlicet probatio de praesenti facile haberi potest, aut quae in continenti probari queunt, Panorm. in c. literis. nu. 30. extra de rest. spoliat. Wesenb. cons. 6. part. 1. num. 66.

Indeque omnes repelluntur exceptiones, quae tendunt ad differendum vel retardandum quoquo modo processum, et ad hoc, ne Iudex partes suas interponat de parata exsecutione, quae ex vi pactivel Statuti per creditorem urgetur, necessarium est, de veritate oppositae exceptionis ipsi constare, et quidem per In strumenta, non per testim onia vivae vocis, quae utpote latiorem indaginem requirunt, Rebuff de sent. exsecutiv. art. 9. gloss. 3. num. 49. Menoch. arb. cas. 17. num. 7.

Sicque non obstantibus rei exceptionibus, proceditur ad exsecutinem paratam, reservato tamen reo suo iure, et probatione oppositae exceptionis ad aliam instantiam, post factam exsecutionem Berlich. vol. 1. conclus. ult. num. 83. (ubi ait, post factam demum exsecutionem, quod indebite solvit, creditorem recuperare posse) Coler. de proc. exsecutiv. part. 4. cap. 2. per discurs. praesertim. numer. 28. ubi addit, se meminisse nunc per 30. annos a sensatis Iudicibus ut plurimum in practica ita fuisse iudicatum. vide Tusch. pract. conclus. lit. E. conclus. 408. ubi quae exceptiones contra Instrumenta Guarentiagata admittantur. add. Costam consil. 73. et Cancer. resolut. var. tom. 2. cap. 3. ubi multa de Instrumentis Guarentigiatis habent.

Quodque in Mandatis sine Clausula, nullae concedantur exceptiones, merita causae respicientes, eaeque in ordinario, petitorii vel possessorii Iudicio plene, separatim, et singulariter suo loco debeant disceptari, quodque impetrans tale mandatum in replicis suis inter exorbitantia, enormitatem, factique iniustitiam, et inter merita causae principalis differentiam constituere debeat, neque pati haec cum illis misceri, monet etiam Petr. Friderus Mindanus, lib. 2. de mandat. cap. 15. per discurs.

Da auch dises nicht geschehe, vnnd man nemblich exceptiones non contra Instrumentum guarentigiatum, sed contra ipsam actionem, vel causam obligationis tendentes, in acht nemmen thäte, wäre alles, so de differentia inter processum exsecutivum et ordinarium, et de viac efficacia Instrumentorum guarentigiatorum in nostro Iure, eorumque interpretibus tradirt, gantz vmbsonst vnd vergebens.

15. Mangelt.

Ita veteres Germani poenas homicidarum pecuniarias vocarunt. Heigius, 1. quaest. 8. num. 81. Legib. namque Longobardorum etc. homicidia et omnia fere delicta, poena pecuniaria plectebantur. Welches in Sachsen Wehrgelt genennt wirdt.

Quae pecunia daß Man: oder Süngelt, non solum ad agnatos et masculos, die Schwerdtmagen, sed etiam ad feminas die Spillmagen spectat. Licet

de iure Longobardico et Saxonico olim aliter fuerit observatum et pronuntiatum, nimirum vindictam sangunis, et per consequens pecuniariam poenam, vulgo das Mangelt, ad solos pertinere agnatos. vid. Hering. d. sideinss. cap. 10. num. 352. etc. et Pistor. observat. 203.

16. Mann.

Sumitur quandoque pro marito. Unde quaeritur; an matrimonium sit probatum, si quae dicat: Er ist mein Mann. Uranius vol. 3. consil. 21. fol. 137. numer. 9. usurpabatur olim Mann pro Vasallo. ut dixi supra verb. Freyherr. et in tract. de Baronib. Sic Hispani et hodie Varon usurpant pro viro forti et marito. Legatum relictum, wann er zu einem Mann wirdt, etiam praestandum est Caelibi, qui 25. annos habet, Pfeil. consil 69.

17. Mann- oder Lehengericht, Männer.

Si inter Dominum et Vasallum de feudo controversia est, non Dominus, sed Pares Curiae, ut vocantur, iudicant. Per text. intit. 10. lib. 1. feud. tit. 39. 20. 22. et §. finitur Dominium. tit. 29. et §. pen. tit. 55. lib. 2. feud. Sed hac [orig: hâc] de quaestione latius agit Schwannan. consil. 7. et Eberhard. Speckhan. cent. 2. quaest. 35. class. 4. quem vide. Huc confer, quae habet Güntherus in Ligurin. Cum ait:

Si tibi pro feudo, quod te tribuente fatetur
Adceptum. tu vero negas; vasallus agendam
Forte monvet litem, non tu, sed Curia [orig: Curiâ] Iadex
Audiat, et certo determinet ordine causam.

Nunc dicitur Laudamentum Parium. Per tit. 21. lib. 1. feud. Nunc Laudato Parium, ut in const. Hern. 11. Imp. apud Ardizon. et Alvarot. Laudare, pro ferre Laudum, nihil aliud est, quam iudicare; Germanis hoc Iudicium dicitur, doe Manngrichr. Ratio autem, cur Dominus non sit Iudex hoc in caus, haec ad fertur: Quia non possit quis esse Iudex in propria causa. Vide Ritershus. partit. feudal. lib. 2. cap. 9. num. 6. Sed hic [orig: hîc] notandum: si Dominus plures habet Vasallos, an omnes, vel qui et quot ex istis ad causae decisionem eligendi sint. Schrader. vol. 1. cons. 1. num. 707 et 717. Schwanman. obs. 11. nun 17. Schneide W. in epitom. feud. part. 9. nu. 25.

Quid autem, si dominus Pares omnino nullos habeat, qui ab ipso feuda agnoverunt. vide Schneide W. d. l. num. 24. vel non idoneos? Speckhan. cent. 2. quaest. 35, class. 4. num. 15. et seq.

De Iudice inter Vasallos, vid. Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 31. quaest. 1. et consil. 40. deque Iudice inter verum et assertum Vasallum, Consil. Argentor. vol. 2. consil. 56. Vasallus non tenetur praestare Iuramentum Calumniae, d. loc. vol. 1. consil. 43. nec privatur feudo, contra Dominum Mandatum extrahens, per tra dita Schwanmannni consil. 9.

De Paribus Curiae, et an contra Ecclesi asticos ius dicant, Costa consil. 2. fol. 42.

Si Dominus sub in feudans vel Vasallus sub in feudatus conveniendus, tunc coram proximis Paribus id fieri debet, Schrader. d. feud. part. 10. sect. 5. num. 211. Rosenthal. cap. 12. conclus. 7. numer. 19. Wer inn solchem fall den Statthalter erwähle? puto id fieri a Paribus ipsis, die einen vnder ihnen per sortem oder sonst nemmen mögen.

HOch vnd Wolgeborner gnädiger Herr, demnach E. G. ohne längsten gnädig mir anbefelhen lassen, wegen der F. Lehen: oder Huebgüeter ein Rechtlichs Bedencken auffzusetzen, mir auch zu dtsem endr wider beygelegter Caus, Memorial und Bericht uberschickt worden: Als hab ich zu underthäniger volg (so bald solches Leibs unnd anderer ungelegenheit halber, immer geschehen können) disen Sachen mit fleiß nachgedscht, auch fürs erst, gar gut

Sonsten vnd fürs ander den Iudicem betreffendt, ist es richtig, daß vermög der Lehen Recht, folche Sachen ad pares Curiae et quidem Domini immediati, als E. Gn. vnd nit deß Herrn Bischoffs, als Domini Superioris gehörig, per ea quae tradit Schrader. part. 10. sect. 5. num. 11. Rosenth. cap. 12. concl. 7. num. 19.

So wurden fürs dritte in Anordnung eines Lehengerichts erfordert, quemadmodum ex Berlichio part. 1. conclus. 62. edit. novet. apparet, ut Dominus si actor est, omnes et singulos pares in cädem Curia, et territorio degentes conscribat, ac constitutum a se Procuratorem petat, ut unum vel plures Vasallos, contra quos Dominus actionem instituere velit, ad certum aliquem diem citent, ut nempe Vasalli, una cum domino iudicium feudale constituant.

Deinde de Iure communi feudali, solus Dominus non potest pares Curiae eligere, et eos ad Iudicium feudale constituen dum deputare, sed hoc dominus et Vasallus Reus coniunctim fa cere debent, ita ut si Dominus unum elegerit, Vasallus secundum eligat, si Dominus tertium, Vasallus quartum, et sic consequenter alternatim semper unus alterum, atque alter iterum parem ad constituen dum Iudicizum feudale, usque ad numerum a Domino comprobatum, eligat.

Si autem Vasallus reus ad praefixum diem non comparet vel compareat quidem, nolit autem pares ad Iudicium feudale constitivendum eligere, tunc solus Dominus Pares eligere, et Iudicium feudale constituere potest.

Hicque electi Vasalli sub Iuramento fidelitatis eo tempore, quo in vestiti fuerunt, praestito, controversiam inter Dominum et Vasallum vertentem dirimere, nec de novo iurare necesse habent.

Et porro processus coram Parib. ut in aliis Iudiciis pro arbitratu partium in scriptis vel oretenus proponi debet.

Quemadmodum autem in Domini arbitrio est, denominare, quot Pares ab utraque parte sint eligendi, ita Pares a Domino vel Vasallo electi, aequalem potestatem habent.

Dahero dann meines erachtens erachtens erfolget, daß weder der Lehenberr noch der Beklagte Vasall einen Stabhalter zuernennen, sondern die erwöhlte Mann Richter einen auß ihnen selbst, per sortem oder anderer gesalt hierzu erkiesen möchten.

Zum vierdten ist richtig, daß von dem Iudice feudali ad immediate supriorem appellirt werden muß. Et nempe, si proximus sit superior, videlicet Dominus mediatus, tunc ad eum appellari debet, tam a Parib. quam a Domino sin vero non sit ibi proximus superior, tunc appellatio fieri debet ad Dominum tribunalis, nempe orinarium, cui res subiecta est. Mynsing. cent. 5. obs. 5.

Quod autem allegatus Mynsinger. d. centur. bos 9. dubitare videtur, an in causis feudalib. gradatim sit appellandum, id non pertinet ad casum subfeudi, vnnd wann von einem Affterlehen gestrit ten wirdr. Müeste also in gegenwertigem fall, von dem angestelten Mann: oder Lehengericht an die Pflatz deß Gotrshauß G. appellirt werden, von dannen mansonst regulariter appelliren köndt.

Ich besorg aber hiebey, weil sich das höchstloblichst Hauß Oesterreich saltem etlicher Landtsfürstlicher Oberkeitsfäll, vnd sonderlich der appellation in loco rei sitae anmaßt, es werde diser Sach halb abermahl newe Klagen zu Inßprng einkommen.

Ich für mein wenigkeit hielte darfür, es wäre das best, wann Ihre Fr. Gn. zu H. mit disen ihren Subvasallis durch ein Commissarium oder anderwerts dahin handlen liessen, daß sie Vasalli in ein Compromiss bewilligen thären, oder das loco parium Sie Vasaili vor G. Gn. Hofgericht dise controver siam zu ventiliren verwilligten, von dannen sie hernach nacher Inßrug, Reichenaw, oder wo die Sach gehörig appelliren mochten, weil ohne das meines wissens nit bald herkommen, daß in causis talium subvasallorum die schlechte Baursleuth seynd, da auch besorglich ihre Lehen mehr emphyteuses vnd Hueb oder Hoffgüeter, dann vera feuda seyndt, ein Manngericht angestelt werde.

Es wird sich zumahl nicht wol shcicken, daß E. Gn. vorsolchen Vasallis vnd Baurslenrhen sich rechtlich einlassen thun. Vnd wann E. Gn. andere Vasallos, so am Standt was höhers biorzu erfordern, waißich nit, ob selbige hierzu zuvermögen.

So kan ich fürs fünfft nicht sehen, mit was ftiegen man disen Lehenteuthen die appellation wider ihren wil, len abzuschneiden, oder sie zu Rläger machen könn: dann wann man sie ohne erlangt Recht von disen Gütern stossen wolt, werden sie sich gleich super spolio beklagen, vnnd dise Sach an das Landtgericht, als ein Ehehafftin, oder doch auffs wenigst nacher Inßprug bringen, vnd E. Gn. höchste vngelegenheit verutsachen.

Feu da enim regulariter per culpas non Ipso Iure, sed mediante sententia [orig: sententiâ] privante, committuntur: etiam si delictum Vasalli notorium exsistat. Quin et ipso Iure feudo commisso, sententia nihilominus declaratoria requiritur. Nam et super ipsa [orig: ipsâ] notorietate, si ea in dubium vocetur, sententiam requiri a iunt.

Et omnia Iura, quibus quid ipso iure committi di citur, declaratoriam re quirunt ad possessi onem avocandam et ut commissum coihstet hincque aliter si fiat, mandata in Camera vel ab alio superiore, etiam sine clausula [orig: clausulâ] impetrari queunt. Rosenthal. cap. 10. conclus. 41. per discurs.

Vnd ist zum sechsten richtig, daß wann die Affterlehenleuth ein feloniam begehen, etiam contra Dominum mediatum superiorem, quod tamen feudum ad subinfeudantem, also inn disem fall auff E. Gn vnnd nit das Gottshauß C. fallen, per text. expressum in cap. Imperialem. §. illud. de prohibit. alienat. per Frideric. Rosenthal. cap. 11. conclus. 18. a pr. Andr. Kohl. tract. d sub feud. cap. 4. num. 52. et seqq.

Ob aber dise Vasalli zum sibenden ein feloniam begangen, vnd dannenhero aller ihrer Gerechtigkeit zu priviren seyen, darvon kan ich noch zur zeit nicht allerdings richtig iudiciren, weil ich die Lehenbrieff nit gesehen, dahero nit gewiß vermercken ken, quale et cuius naturae hocce sit fuedum. So wirdt man auch wissen müssen, welcher gestalt dise Lehengüeter alienirt worden, was daran etliche possessores für atgen besitzen, ob die jenige, so feloniam committirt, noch im Leben, ob die jetzige Possessores oder ihre Erben sich nit etwan praescriptione tuirem, oder sonst sagen können, es sey ihnen dise feloni salrem tacite remittirt worden? welches alsdann geschehen wäre, wann man sie wider in vestirt, oder die Canones vnd Gefäll, ohne protestation von ihnen genommen, vnd was dergleichen, etc. dann weil die amissio feudi gar odiosa, auch hierzu ein verus dolus, oder auffs wenigst lata culpa erfordert: Als werden von den Feudisticis Doctorib. vilerley vnd fast vnzahlbare excusationes auff die bahn gebracht, damit sich dergleichen Vasalli schutzen könden.

So ist auch auß der figuration casus zuvermercken, daß die Affterlehen-Ceuth, dise hüeben, nutzen, niessen, besitzen, verkanffen, versetzen etc dörffen, welches ein feudum haerecitarium importirt, dabey die Lehenieut weit ein grössere Gerechtigkeit, dann auff propriis oder Rechten Lehen haben.

Vnd wirdt fürnemblich darauff zusehen seyn, ad quae pacta dise Affterlehenleuth in den Lehenbrieffen ad stringirt seyen. Ingleichem vnd weil etliche andere dise Güeter für aigen Besitzen, könden selbige Possessores nicht ad Indicem feudalem gezogen werden, weil sie sich für keine Vasallen erkennen.

Ebenmässig ist zuerwegen, ob ordenliche Lägerbücher oder Ernewerungen verhanden, vermirelst dero man in continenti beweisen köndr, was für Stuck speciatim in solch Lehen gehörig.

Es geschicht zugleich manchmahl, daß in solchen Fällen, wie diser ein ansehen har, nicht eben die Fälligkeit erkennt, sondern die Lehenherrn einen Ehrschatz oder Geldtstraff annemmen, vnnd hernacher von newem ein Ordnung machen, wie es ins künfftig mit solchen Lehen inn allweeg zuhalten seye.

Hielte derowegen beschließlichen vnd noch malen darfür, man solte nach anlaitung diser kurtzen vnnd einfaltigen deduction, alle Sach gründtlich erkundigen, hernach bey der fürst. Bischofflichen Cantzley zu H. vmbständtlich anbringen, auch daselbsten die Sach dahin mittelen, daß Ihre Fürst. Gn. entweder die Affterlehenleuth, nacher Merspurg fordere, oderdere ansehenlichen Rath einen, an ein nachgelegnes Orth, abordnen thäten, volgents als Oberlehenherr, non quidem vi Iuris dictionis, sondern allein zu verüetung besorgender grossen Weitläuffigkeit tentiren thären, ob die Sach in der Güete gäntzlich beyzulegen, oder doch anff ein schleünigen Proceß gerichtet werden möchte.

Welches E. Gn. doch ohn alle maßgebung, auch in allweeg salvo calculo prudentiorum, in vnderth. ich hiemit vberschreiben, vnd darbey mich gehorsamb erbietig machen wollen, auf ferrner empfahenden Bericht, mein Gemütsm ainung weiter zuerklären, auch mit mehrern Rechtsgründen zubestätcken. Actum den 6. Martij, Anno 1631.

Pares Curiae autem, a paritate feudorum dicuntur, quia habent paria feuda, ut si est causa Comitum, alii Cimites sint Iudices, de quibus, in cap. 1. si de feud. Vasall. ab aliq. interpell. Alii vero tenent: quod Pares dicantur convasalli, qui ab eodem Domino feuda habent. De quo Alvarot. in tit. si de invest. inter dom. et Vasallis. Sed Panormitan. in c. ceterum mihi. in 6. col. d. iud. dicit, quod in hoc, qui sintpares, quantum ad iudicium feudase, consuetudo Curiae domini sit interpres. Henning. Gönden. coinsil. 29. vel. 2. ubi videre licet Processum German. contra Vasallos rebelles, adde Schrader. consil. 15. vol. 1.

Pares Curiae vo cat Eberh. speckhan. cent. 2. quaest. 35. class. 4. num. 15. qui in eadem [orig: eâdem] Curia [orig: Curiâ], Curte, domo, seu territorio, in quo feudum seu beneficium controv ersum est, ab uno eodemque Domino universali feuda depen dentia recognoscunt. Domus, Curia seu Curtis est, quasi beneficium dominans, ex quo feuda dependent, et ad quam reditus colligi, et ubi iudicia feudalia fere exerceri solent, quae aliquando Dinckhöfe, aliquando Mannhäuser, appellantur Sed vide Speck han. d. loc.

Ad dendum tamen hoc est, quod Pares Curiae, licet secundum usus feudales inviti iudicare non teneantur, tamen hodic ex moribus Germaniae, ad id sint obstricti, etc. Sch Wannan. obs. 13. n. 9. etc. et ideo wirdt solches inter dum den Lehenbriefen in serirt.

Num solus Imperator absque interventu Parium Curiae, de feudis Imperii maioribus cognoscere possit. vide Arum. tom. 1. disc. 11. et ego hac [orig: hâc] de re etiam egi, in tr. d. iurisd. cap. 13. et d. success. ac elect. lib. diss. 14.

De Iudicio et Iudicio feudali, vid. Rosenthal. et Schrader. item Speidel. in Syllog. part. 1. et 2. v. Iudex feudalis.

18. Mannen, Burgmannen.

Cla usula est in vestiturarum, mit Mannen vnd Burgmannen. Quae verba etsi per se superioritatem non probent, sed signisicent tantum directum Dominium, quod nabet in iis rebus, de quibus alii sunt subinfeudati: cum verba Manne, Burgmanne, si mpliciter prolata, inter pretare soleant de Vasallis; coniuncta tamen cum aliis multo magis universitatem rerum describunt talem, quae ius superioritatis, dignitatisque quod dam annexum habet: quia Vasalli sunt et burgmanni, sive Castrenses Viri, adhanc universitatem etiam pertinentes, quod quandoque in Principum ac comitum In vestituris his verbis soles exprimi: Mit-Leuten, Lehenschafften, etc. ut est apud Knichen. de iur. Duc. Saxon. fol. m. 120.

19. Mannlehen.

De clausula, zu einem rechten: Mannlehen. vid. Schriader. consil. 14. vol. 1.

20. Mannliche Lini.

Linea musculina, cuius mentio a testatore fit, an initum a per sona testatoris, vel descendentium ex eo accipiat. vid. graev. consil. 656.

21. Manßerben.

Von Mannß Erben zu Mannß-Erben, vid. Castillo quottidian. controv. lib. 2. cap. 2.

Masculorum vocatio quando in hominum dispositionibus censeatur facta agnationis conservandae, aut praelati onis inducendae gratia, et qualitas masculinitatis quando repetita censeatur? Castillo. d. loc. Cap. 4.

22. Mannßerbliche Inhabung.

Wird für ein ewige Pfandtschafft gebraucht. Also haben die Herren Reichs Erb Truchsässen vnnd Freyherrn zu Waltpurg, etc. eodem titulo, von dem hochlöblichsten Hauß Oesterreich, etliche Stätt, als Riedlingen, Munderkingen, Mengen etc. in Besitzung.

23. Manßmas.

Latini mansum vocant, quasi eines Mannesmad, idest, so vil ein Mann in einem Tagmähenkan. Verum Mansus mediae antiquitatis commune verbum, derivatur a Mansione, unde etiam Galli cum Maison, descendit, et usurpatur für einen Bawrenhoff, sive pro fundo cum certo agri modo, vide me. tr. de nat. populorum. fol. 105. et seq. Unde etiam manentes, Cuiac. ad l. 8. C. d. annon. et tribut. lib. 10.

Mansum dominicatum vel Dominicum appellabant, proprium et peculliarem Domini mansum, quem Dominus ipse excolebat, cuiusque fructus percipiebat: cum ingenuilis ser vilisque mansi fructus, colligerent mansuarii, quibus concedebantur, censu tantum retento, et aliis conditionibus, quae in manso ingenuili leviores erant, in servili graviores.

Leguntur simili modo et agri dominicati, idest, proprii, item terrae, villae, cortes et vineae indominicatae. Aubertus Miraeus, in annalib. Belgic. de Anno 877. fol. m. 3988.

Mansum proprie dici, quantum quis cum pari boum laborare potest in Anno, notat Bart. Schobing. in Dn. Goldast. tom. 3. Alemann. rer in addit. ad Ioch. Vadian. farag. fol. 134. et ipse Vadian. tom. 2. rer. Alem. fol. 83.

Aventinus lib. 3. hubam et mansum, quae bigis aretur; Curtim et hofam, quae quadrigis, exponit. Amerbachius putat esse iugerum, et quasi a mensurä mansum dici; quem se quitur Hotomannus, inductus consonantia vocis Mansmat. Cuiacius et Pithoeus, esse praedium, fundum, heredium, unde Colonus se et familiam suam commode tueri possit, ac insuper vectigal et censum Domino praestare. v. Dn. Cluten. in expedit. Romanae fol. m. 19. ad de Calvin.

de feudis. libr. 1. m. folg. 46. Borell. de Magistr. edict. lib. 4. cap. 9. nu. 32. et seqq.

Mansionaticus, hospitium, susceptio. Const. Carol. Pervenit ad autes clementiae nostrae, quod aliqui Duces, et eorum Iuiores Gastaldii Venatores, et ceteri per territoria habitantes ac discurrentes, mansionaticos parva rheda accipiant.

Hinc Vitus Amerp. Quid si, inquit, Mansi onatici essent, qui opes fa ciunt ruri, aut in praediis, quos mansos ad huc in Italia vocant. Inde qui mansum habet a Domino, fit eius homo, etc. vide Ritter. de homag fol. 39. num. 59.

Mansum, domus, Hincmarus Epist. 7. Sunt apud nos Presbyteri, qui tot Parochianos non habent, qui mansa tenent, Adde Cantipratan. in verbis barbaris verb. Mansionarius. Sane olim unicuique Ecclesiae unus mansus integer, absque ullo servitio tribuebatur, Tolosan. de benefic. c. 15. num, 1. et num 4.

Mansuarius, qui unum mansum colit: Mansus. mansum, Cassidoro et Gregorio neque domus est, neque area, neque hortus: sed ager certi modi ac mensurae: qui propterea metatus ab Antiquis dicebatur, quoniam in agrorum divisionibus et assignationibus mensores adhibebantur.

Aliiaiunt, Mansum certum esse praedium, seu agrum dimensum, duodecim iugera continens, sic ut quoties Mansum nominamus, intelligimus XII. Iugera.

ADDITIO.

Mansus et man siones uno sen su inter militaria diversoria recensentur; At Iuriconsulti ut obviam hanc vocem in barbaricis Legibus passim usurpant, ita non perinde eius notionem exprimunt. Brover. Fuldens. lib. 3. fol. 208. ubi de Monasterio Fuldensi, quod in Saxonia 3000. mansorum, totidem in Thuringia, etc. habuit, ita seribit: Mansa haec, utique Latinae dederim potius origini, quam vernaculae parum ad rem subiectam aptae; sive eum nonnullis Virum seu mensuram aut metatum tespicias, Nam absque controversia Mansi nomine fundum accipiunt, ubi colonus maneat, etsi de modo fundi litigent, num is tantus, quantum par boum elaboret aratione, num iugeri molem haut excedens. Equidem haec mansa, Francorum ritu, accipio iis agrorum circumscripta spatiis, unde minimum agricola, savo Dominorum fructu, se familiamque large sustentaret. Quorsum enim alioqui Legislator de uno Manso ad Ecclesiam dato iussa conderet, et mansi unius ac duorum donatio in tanti pretium venitet? Praelucent hic [orig: hîc] mihi collectanei Libri Ecclesiae Fuldensis, qui iugera, fundos servitia plura, singulis hisce mansis describunt. Sed age locum hunc ex Caesario Prumiensi Abbate magis illustremus, qui ad Monasterii sui vetera Diplomata et donatiorum Indices, glossas scripsit. Mansa inquit, unde Mansionarii, erant Villae aut loci familiarum singularum, quae quadripartita (1.) Servilia, quae in Servitiis omnibus et pendendo fructu, conditione deteriora. (2.) Ledilia (a Leudis, id est, hominibus subiectis) quae multa quidem Dominis ferebant commoda, sed non ita continuo serviebant. (3.) Ingenualia erant in Arduenna [orig: Arduennâ], vulgo dicta Königshoven (mansi Regales) (4.) Mansi Absi, sic dicti, quod non haberent cultores, sed Dominus eos haberet in potestate sua, vulgo Uroynde (Sacrales, a fröhnen, id est Ser vitium Dominis praestare.)

Atque pro Mansionum varietate, Colonorum deprehendo diversam quoque conditionem fuisse: nam apud Hennebergios Rhora Fuldensis Ecclesiae Monasterium, uno terrarum districtu agricolas numeravit Lidos VIII. Servitores LXXVIII. Saxones XVIII. Sclavos. LXXV. Colonos XXX. Tributarios XXXIX. etc.

De Mansionibus et paratis, vid. Bignon. in not ad Marculphi Formulare. fol. 445. et seqq. et de Mansuariis, seu Monsoariis. d. loc. f. 501. add. Goldast. rer Alemannicar. tom. 1. p. 1. fol. 218. ubi quod Alemannis in Pratis sit Manßmad, in Vineis Manngrab, in agris Mannwerckh, et in Alpibiu Mannstoffel. Iohan. Iacob. Speidel. v. I. Lic.

24. Marckhedänter.

Negotiatores militares, qui esculenta poculenta, et alia id genus exercitus causa parata habent, vocamus Marckhedänter.

25. Marck.

Marcarum appellatio non solum in rudi materia; verum etiam in ipsius aestimatione verificari potest. Quemadmodum enim libra auri recte dicitur dependi, sive ipsa massa, sive vero septuaginta avo solidi librae hoc est 72. Goldgülden) loco exsolvantur. l. quotiesceumque. C. de suscept. praepos. Sic libra argenti (scil. puri) recte solvi dicitur, non modo si in materia [orig: materiâ]: Sed etiam si in decem solidis vel auteis solvatur, l. un. iunct. gl. in v. qui nos C. de argent. pret. Eademque ratione perinde est, si marca argenti in rudi materia, vel aestimatio eius in octo thaleris dependatur. Alb. Brunus. de augment. monet. inpr. num. 7. Iacob. Thoming. decis. 19. num. 11.

Ita secundum vulgarem Ioquendi usum, nomine librarum vel marcarum auri et argenti, in dubio non argentum vel aurum merum, sed potius vulgare et mixtum venit. Quemadmodum in simili appellatio aureorum vel florenorum Rhenensium, deflorenis Rhen ensibus in moneta, non autem in auro accipienda est. Indeque fit, quod in Constitutionibus vel Decretis Caesarum Germanorum, nec non in contractibus privatorum, purum vel merum aurum et argentum, adiectione harum vocum, (lötig Gold, oder fein Silber) a mixto soleat distingui. vide Thoming. dict. decis. num. 13. et seqq. add. Budel. de Mocet. lib. 1. cap. 13.

26. Marckfleck.

Im Ceutschland werden dieses gemaingklich Marckflecken genennt, die eigne Halsgericht, Stock vnnd Galgen haben, weil nit herkommen, oder auch zulässig, daß ein jegklicher an einem jeden Orth seiner Hohen, Obrigkeit dergleichen exercitia criminalia haben mög.

Quamvis hodie inter Civitates et Mercatus magna sit differentia: tamen cum primum fundarentnr, ac tenuia essent oppidorum initia, in Saxonia haec vocabula promiscue accipiebantur. Unde modo municipia dic untur, a munitionibus, iuxta art. 6 Meichbild, modo Foralia, quod forum habeant, art. 7. §. 2. Weichbild. et Lehenrecht, cap. 31. §. 11. ubi castra et loca foralia, vernaculus textus interpretatur Berg vnd Stätte, vulgo Marckflecken. Ita gloss. ad art. 66. lib. 3. Landr. forum interptetatur ein Marckt, von allerley Burgerlicher Handtierung, welche den Stätten zuständigseynd. Ita Lubeca passim sorum appellatur ab Helmold. lib. 1. Chron. Nau. 77. vid. omnino Dn. Gryphiandr. tract. de Weichbild. Saxon. cap. 74.

27. Marck, Marckstain, Landgrenzen.

Marca limitem vel collimitium signat, a Germanico Marckh, quod vernacula [orig: vernaculâ] limitem tetritorii sive agrorum denotat. Estque obiva mentio marcarum compluribus etiam posteris Regum Diplomatibus, Carolinis potissimum, et qui secutus est, Ludovici Pii. Et Ruodolph. von Embs, in paraphrasi veteris Testamenti, quam Bibliandro teste ante annos quingentos conscriplit, Marcarum meminit, dum ita ait:

Das Landamarck Vahitan,
Zue dem Gebirgan Caucasas,
Diu ander sunder Marche was
Das rote Meer, dar gar sein Strich,
Vnd scheidet in der Marck sich.

Vocantur etiam die Marckh oder Grenzen, hodie multis in locis die Landwehr. Ac pro Marca etiam mardus reperitur, Iodoc. Coceius in Dagoberto. cap. 19. fol. 177. Goldast. rer. Alemann. tom. 1. fol. 393. a quo vocabulo descendit Marchionum appellatio, vid. mox seq. loc.

Limites autem sunt Signa, sive notae, quae fines iurisdictionis in haerentis demonstrant, vel a natura [orig: naturâ], vel ab arte hominum dependentes, vulgo die Landgenzen. A natura [orig: naturâ] dependent flumina, rivi, fossae, aggeres, montes, valles. Ab arte vero constituuntur lapides in signiti et solo insixi, columnae, arbores, signatae, etc. Hoennon. disp. polit. 3. th. 42. lit. b. in fin. v. me, de territor. iure. cap. 2.

Imperio Romano Gothicis et Longobardicis irruptionibus vastato, et Imperio ad Germanos translato, distinctiones Provinciarum factae sunt per Marchas, Marckstain. Itaque in Oriente, Avares, Hunnosque in Pannoniis

attingebat Ostenreiche Marck, quasi Regni Orientalis limes. Francos vero, proximi a Saxonibus, alemannis et Burgundis sequestrabat Mestenreiche Marck, id est, Occidentalis limes Regni. Inde, item Austria et Neustria nomina orta sunt, quibus olim Comites, dum ea distinctio maneret, ad instar Ducum Limitaneorum praesi debant, et Marchgravii a Militibus appellari coeperunt. Quot igitur ab initio erant limites, tot etiam Marggavii, nempe Avaritus, Garentanus, Foroiuliensis, Saxonicus, Hispanicus et Normanicus. Postea plures esse coeperunt. Valentinus Forster. de Iurisd. part. 2. fol. m. 509. num. 12. et seq.

Nostris temporibus termini et limites publici distinguunt Regna, Principatus, Ducatus, Comitatus, Territoria, Iuris dictiones, etc.

Von den Haidnischen Marckstain oder Grenzmärcken, vid. Marv Welsers Augspurgischer Chronick. part. 1. fol. 25. et seqq. ubi von der Statt Augspurg Grenzraichen agit, et fol. 24. ad fin. inter alia haec seribit: Man findet inn Augspurger Gebiett bey etlich gewisen Dörffern am Weeg, kleine Berg: oder Hügelein, da man wol sihet, daß sie mit Händen gehäuffet worden, so artlich in die Runde zusamen gepackt, als wann sie gedreher wären, vnd dise halte ich, seyen an statt der Marcktstain gewesen. Vnder dieselbe pflegtem die Alten, Rohlen, Aschem, zerknirschte Schalen vnnd Ralck zuthun, deren villeicht noch etliche, wann man etwas tief nachgraben sollt, gefunden werden möchten. Da haben sich etliche Landläuffer vnnd Landbescheisser gefunden, welche dem fürwizig: vnnd einfaltigem Völcklein ein solche Nasen gedrehet, daß sie für geben, wo mansolche Hügelein finde, daß allda ein Schatz begraben lege, welche mit gewisen Ceremonien vnd Teuffelischen Beschwörungen müßten gehebt werden seyen also von den jenigen, so Gelt allda eingegraben, zum Gemerck vnd Zaichen dahin gemacht. Dardurch dann ihr vil beredt, vnnd in Schaden geführt worden, aber nun waißt mans besser, etc.

Petrae notatae, gezaichnete Stain, gemerckte Stain, in confinibus pro terminis habentur. Erant et arbores notatae, de quibus videatur Forster. d. l. num 15. Quas in Suevia [orig: Sueviâ] vocant Lochen, weil man solche Bäum mit eingehawnen Löchern, mercker oder bezaichner.

Der Marckstain wird nicht praeseribirt, vide Iacob. de puteo, in allegat. pro communitate terrae Valentiae. num. 41. apud Hieron. de Monte, in tract. de finib regund. Sed de finib. vid. Beroi. qu. 48. et ibi annot. ac Speidel in Syllog. p. 1. et 2.

28. Marckgraff.

Marchiones (qui de Marchia [orig: Marchiâ] investiti, c. un. quis dic. Dux) Marckgraven, finibus Imperii praefecti, limitumque Iudices et absque dubio Praefectis limitaneis, quorum mentio fit. in l. viros spectabiles: C. de divers. off. libr. 12. similes, erant Marckrichter oder Grenzfürsten, die vber ein solch Landt Richter seynd, daß anden Grenzen deß Teutschen Reichs ligt. Menoch. coinsil 302. num. 19. tom. 4. Marck etenim fines significat, quasi gemärck. Veteres qui dem Galli, ac etiam Germani nostri equum militarem March vocitarunt. Inde ipsis erat Marchfall, depositio de equo, Märworphin, ab equo deiectio Lindenbrog. in gloss. verb. Marach. Quin et nunc Westphali equum ein Mähre interpretantur, ac ita quo que Suevi Equam Märr, vel Merrch in digitare solent. Sed tamen minime placet, quod exinde nonnulliMarchionem, Praefectum equitum sonare aiunt. Alciat. libr. de sing. certam. cap. 32. Cuiac. in c. un. de his qui feud. dare quem usitate Com establum, (quod Comes sive Praefectus stabuli sit) aut quoque Mareschallum appellamus, a Marach vel Märe, Equo, et Schalck, quod servum denotat, ut dixi in tract. de Comitib. et Baronib. numer. 10. add. Iosiam Nolden. de nobilib. cap. 8. num. 167. et seq. vid. Reinhard. Konig [orig: Kônig]. in Theatro Polit. c. part. 1. cap. 36. num. 36. et seqq. fol. 542. et seq. Gothofred. Anton. disput. feudal. 2. thes. 4. lit. d.

ADDITIO.

Marchiones, qui Regni limites ab exterorum in cursibus de fenderent, a vernaculo no stro Marckt, id est, limite seu termino, Marckgraven sunt dicti, als welchen die Gränzen deß Römischen Retchs, oder desselben im Krieg eroberte Provinsen besfolhen gewesen, welche auch, uti tradit Petr. Albinus in der Metsner Land Chronick. tit. fol. 102. stäts in guter Berattschafft vnd Rüstung seyn, vnd solch vberwundene Provinsten, welche man endtlich Marcken geneennt, nicht allein erhalten, vnd wider der Nachthar Anlauff vnd Einfall beschüzen, sondern auch so vil möglich gewesen, die Gränzen forttrucken vnnd erweitern müssen. Zu dem haben sie auch vber das Land, so ihnen zur Marckh eingeraumbt vnnd befolhen worden, wie Fürsten geherrschet, vnd alles zugebieten gehabt, mit voller Gewalt jederman Recht zusprechen, die Frommen zubeschüzen, vnd die Mutwilligen zustraffen, ob gleich solche Aempter, vnd von angehängten Ländlein das Einkommen erstlich nicht erblich gewesen, oder einem gewisen Geschlecht allein gebührt. So ist doch solches endtlich in Brauch kommen, vnd von wolverdienten Persohnen erhalten worden. Gleichfals seynd die Marcken oder Marck graffschafften nichts anders, als Herrschafften, Vogteyen oder Richter Aempter auff den Gränzen gewesen.

Prro sicut Marchiones, Duces Limitaneos Rhennanus et Althamerus interpretati sunt; ita non nemo Marcomannos quasi limitaneos homines dixit; quod populi, qui bohemiam, Austriam, Moraviam incolunt, Marcas si ve limites Germanorum ad versus Hungaros et Sarmatas tuerentur, et ab iisdem regionem Austriae inferioris, Marckhfeld et Marckh, dici annotant. Reicit tamen hanc derivationem Andreas Alciat. lib. 1. parerg. Iur. cap. 27. et Celtico vocabulo, Marcomanum dici asserit, hominem quemlibet equitatu praecellentem additque ex Pausania, triplicem Equitum Ordinem a Celtis, qui sub Brenno stipendia merebant, trimarcisiam dictam, etc. Coccius in Dagoberto fol. 105. Albin. d. loc. folg. 103. §. Bodinus derivirt, etc. Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

Marckgraviorum quoque officia et ditiones Lamprid in Alex. Seu. ut quidam putant, describit, cum ait: Sola quae de hostibus capta sunt, Limitaneis Ducibus et Militibus con cessit, ita ut eorum essent, si heredes eorum militarent, nec unquam ad Privatos pertinerent;: dicens, eos attentius militaturos, si et sua defenderent. Addidit sane his et animalia et servos, ut agros possent colere, quos acceperant, nec per inopiam hominum, vel per senecturem possidentium desererent tura vicina barbariae, quod tutissimum esse putabat. Quamquam vero Constantinus non sine detrimento Reip. legiones limittanes sustulerit: Zosim. libr. 2. Stephan. Vinand. in Herc. prodic. in pr. dusa, 6. annal. Belg. Necessitas tamen Principes docuit, non posse Limites custodibus tuto carere. vid. Arnisae. de Maiest. fol. 322. in fin.

Sed de Marchionibus plura scire qui desi derat, videat Fauchet. des origin. 2. cap. 3. Albin. in der Meißner: Landr-Chronick tit. 9. ubi von dem Wörtlein Marckh, vnnd wie die Marckhgraffschafften nach einander auffkommen, ac in specie von der Margraffschafft Meissen, multis agit, ac inter alios Marchionatus recenset, die Marckh zu antorff, Marckh Oesterriich, Steyrmarckh, Marckh Bayrn (welche teste Lazio de migrat. gent. lib. 7.) ante Frid ericum Barbar ossum Oesterreich vber der Enß gewesen seyn soll) Marckh zu Sorben, Marckh Landsperg in Oesterlandt, Marckh Brandenburg, Marckh zu Sachsen oder braunschweig, Marckh Schleßwig, Marckh zu Meissen, Marckh Laußniz, etc. qui idem tit. seq. von dem ersten zunemmen der Newen Marckh zu Meissen, tractat. add. Reiner. Reinecc. von der Meißner Herkommen. fol. 98.

29. Marckrecht, Marckhtrecht, Marckhtlehens Gerechtigkeit.

Ius forense in antiquo Instrumento Rudolphi I. de anno 120. 1. den Schwestern in der Samblung zu Lindaw erthailt, in terpretatur Marckrecht, hisce verbis: quod eaedem Sorores de bonis suis, quae nunc habent vel possident infra limites iuris forensis, quod vulgariter Marckrecht dicitur, nullam praecariam (Germ. beet) sive Steuram, aut Servitium aliquod teneantur ut antea nobis et Imperio adhibere: ita tamen, quod de bonis, quae ibi dem processu temporis comparaverint, nobis et Imperio

Servitia consueta persolvant. Insuper gratiam gratiae cum ulantes, praedictis sororibus libenter Indulgemus, quod de bonis, quae extra praedictos limites iuris forensis habent vel possident in praesenti, vel quae comparaverint in futurum, nullam exsolvere debeant precariam sive Steuram [orig: Steûram]; (Beth) sed potius a cuiuslibet Servitii onere sint liberae et solutae.

In Metropoli Salisburgensi, fol. 16. tom. 3. Marchrecht explicatur Iustitia Fori. Sed forum etiam sumitur pro Iudicio. Ergo Matckrecht vid etur denotare territorium, sive ius territorii. Potest etiam sumi pro Iure Civitatis, oder eines Marckfleckens. Item pro iure nundinarum. Ut est in Privilegio quodam apud Dn. Crusium, Part. 3. Annal. cap. 5. fol. 264.

Differentiam esse inter Marckrecht et Marcktrecht. Consilio quodam verb. Lehen inserto dictum, ubi multis, quid verbo Marcktrecht vnnd Marckfleckens Gerecheigkeit in Investituris posito, veniat vel intelligatur, edoctum fuit.

ADDITIO.

Ex antiquis literis constat, Marcam interdum nihil aliud esse, quam territorium, districtum, ut nunc appellant, vulgo Gegine. Interdum notat etiam eum locum, quem nostri vocant Marcksleck, quam appellationem retinuit in Franconia Marck Bibarach, Goldast. Aleman. rer. tom. 1. Paert. 2. fol. 393. item in Suevia Marck Biberbach, etc. Ioh. Iac. Sp. V. I. L.

30. Marckt.

Ob die Vnderthonen können gezwungen werden, nichts auß dem Landt, sondern auff der Herrschafft Marckt zutragen? vid. Consil. Argentoratens. tom. 1. consil. 15. Et quod id sieri queat maxime tempore belli, puto omnino, ne ad hostem quicquam exportetur, quo in comeatu ille adiuvaretur. Item si annonae difficultas emergeret, tunc enim Princeps sive Dominus terrae, qualibuscumque statutis subditorum saluti consulere potest ac debet. Potest denique fieri statutum huiusmodi in odium certarum personarum, modoillud odium rationabile esset, et in Commodum redundaret publicum, etc.

31. Marschalck.

Mareschallus, Marschalck, vetus vox Germanica, ut modo supra est dictum, duplicem habet si gnificationem: nam vel pro Equitum Magistro ac cipitur, ut Leg. Alemann. tit. So. Si Mareschallus, qui supra 12. Caballos est, etc. vide me, de natura [orig: naturâ] populorum. folg. 93.

Vel pro Gubernatore. Alb. Crancius, lib. 8. cap. 41. Gubernatorem appellavere [orig: appellavêre] ex optimis Militem, qui convocandis Regni coetibus, et omnia vice Principis gerendi habeat potestatem: Mareschallum nostri vocant, Galli Caonnestabulum, vide Draconem, de Patriciorum origine et iure. lib. 2. cap. 3. num. 4. et seqq. fol. 117 et seqq.

Quamvis inter hosce duos, magna differentia sit, ut notant Rei publicae Gallicanae explicatores. Pasquier. 7. des recherch. cap. 2. folg. 947.

ADDITIO.

De Mareschallis, connestabilis, Relchs Erz: vnd Erb: Feldr: auch vnder Marschalcken quaedam congessi in Notabilib. meis historico-politicis, lit. M. verb. marschalck, videri quoque potest Fauchet. des Orignin. lib. 2. cap. 8. et 10.

Archimareschellatus munus in Imperio nostro Germanico (quo fungitur elector Saxoniae) inter Imperialia officia saecularia supremum esse, constat ex Lehman inn der Speyrischen Chronick lib. 2. cap. 13. Cuius ex Aurea Bulla partium est, in coronatione Imp. in acervum avenae, ante Curiam regalem positum, equum, cui insidet, usque ad pectus adigere, in manu tenens modium et baculum 12. Marc. Argent. in prad mensuram a venae plenam famulo primitus venienti ministrare, et baculum in avenam figendo recedere, Gulden Bull cap. 27. §. 1. Postea Vice mareschallus eius de Bappenheimb vulgo (deß H. Röm. Reichs Erb--Marschalck) accedens, vel absente eo, Mareschallus Curiae (der Kays. Hoff Marschalck) ulterius avenam ipsam distribuit. d. §. 1.

Qui ritus vel solus argumento est, potissimam curam Archimare schalli circa ordinem Imperii Equestrem in panegyricis verari, Witich. lib. 2. rer. Sax.

reperiuntur, quorum uno atque altero extra Curiam, reliquis in celebratione Comitiorum fungitur. Quando pro salute et incolumitate. Imperii bellum gerendum Archimareschallus omnes Imperii Status praecedit, et proelium orditur, Goldast. ad A. B. c. 27. cui ex Caroli Crass. constitut. de expedit. Rom. dabatur unus equus ad praecurrendum, alter ad proeliandum. Aemil. Chreggrenen invelitat. de septem Imperii officialib. num. 27.

Archi Marschallus item teste Goldasto d. l. in expeditione in campis Ordines instruit. In adventu Caesaris, inn dem Emritt, primus urbem ingreditur, qua de causa olim Ann. 1510. in adventu Caroli V. Reg. Rom adcoronationis actum, vehemens concertatio erat inter Iuliacenses et Saxonicos, utri primum Aquisgranum equitatu suo intrarent? Hi iuri Archi Mareschellatus inhaerebant, illi Aquas territorii sui asserebant, et ex salvo conducto praecedentiam vindicabant. Nec potuit negotium per Caesarem et Electorem tum temporis componi, usque dum Iuliacensis Dux equitatii prorumperet; Saxonici, ne viderentur iuri sui quid detraxisse, ultra quadrantem horae Regem, Ordinesque detinentes, tandem omnem comitatum in civitatem duxerunt. Chreggrene d. loc. Ac in processione Imperiali postea Archi Mareschallus Imperialem seu Regalem ensem deferens, Imperatorem seu Regem immediate praecedit, et inter illum ac Archiepiscopum Trevirensem medius habetur, A. B. c. 22.

Olim in Palatiis peculiare officium Mansionarii erat, qui mansiones praeparabat, Regisque adventum Provincialib. (qui eum cum familia regia hospitio suscipere tenebantur) denuntiabat, de quo vid. Bignon. in notis ad Marculphi formul. fol. 446. et seq. et supra v. Einquarriten, in additionib.

Hodie in Comitiis Imp. hospitia et loca Statibus Imperii, eorumve Legatis, et exterorum Ambassiatoribus assignat Vice Mareschallus de Bappenheimb, foribusque nomina inscribit. In tantum, ut nullus Imperii Princeps aut Status ab inscriptione liber sit, quamquam proprium in loco Comitiorum coactorum haberet Palatium. Cum Mareschallus intentionem metandi in illos Ordines corumque Legatos teneat fundatam, qui in Comitiis comparent; quae sine facto ipsi interverti nequit, tum quia Ius adscribendi, das Anschreiben ad Mareschallatum Imperii spectet, qui ab Imperatore et cunctis in magna consideratione habendus, quod equidem negligeretur, si inconsulto Mareschallo Metatore hospitia Status pro libitu sibi eligerent. vid. Chreggrene d. loc.

Mareschallus insuper hereditarius, der Reichs Erb Marschalck nomine Archimareschalli iudicium in Statum Imperii, eorum ac Exterorum Legatorum familiam atque peregrinos quoscumque exercet. Ast imperium hocce cum Varias subinde lites spargeret, ad ratihabitionem Imperatoris et Saxoniae Electoris, per Bavariae Ducem et Wurtembergicos [orig: Wûrtembergicos] Legatos inter ipsum Mateschallum Hereditarium et Civitates Imperiales, ratione Iuris dictionis Criminalis et Civilis erga Status Imperii vel Legatos corumque familiam, vel subditos aut Cives etc. exercendae transactum est, ut refert idem Chreggrene d. Velitat. num. 29. ubi inter alia et sequentia inserta reperiuntur.

Was aber die Civilem vnd Criminalem Iurisdictionem vber die sich zur zeit wehrender Reichsversamblung inn derselben Stätten auffhalten, die zu oder Abralsende, vnnd die Ständt vnd Reichs wie auch dero oder frembder Potentaten Gesandten vnd Botischafften, nicht berührende Personen, so wol Inn denen zwischen sich selbst vnder einander, als auch mit einem Burger sich begebende Handlungen, auch alles was folcher Iurisdiction anhängig, vnd die dahero fliessende emolumenta vnd fructus, benantlich die einztehung, als auch bey der Juden Garkuchen gefallenden Bugelts, oder dessey Befreyung, anrichtung der Glückhäffen, Garküchen, Elen, Maß vnd Gewicht, Schutz: vnnd Poltten Gelt von den frembden Krämern, Fechtern, Spilern, Spilleüten vnd vnzüchitgen Weltbern, erforderung alles Zolls, oder andern angemasten Rechtens, von den Victualien vnd dergleichen, wie das namen haben mag, so von deß Reichs Erbmarschallen bißhero gesucht, angericht, zu gelassen oder eingezogen werden wollen belangen thut, soll solches alles hinfüro von Erbmarschallen vnderlassen, vnd er sich dessen feriner nicht anzumassen haben, Jedoch von gedachten Frey vnd Reichs Stätten ihme Reichs Erbmarschallen, nach antunffe der Kays. Mayest. oder dero Commissarien, vnd also völligem angangs deß Reichstages, in recompensam dessen allen, vnd zu güetlicher hinsegung deren diser Puncten halben bißhero gehabten Strittigkeit, Tausent Gülden zu 60. Kr. gemainer Reichswehrung, wie die an jedem Orth gäng vnd geb ist, erstarier werden, etc.

Ad Archimareschalli denique curam pertinet, scrutari quo pacto nocturnae Vigilum excubiae constitutae sint, ut Senatus ministros publicos hinc inde dispositos habeat, ne per incendium, irruptionem aut intestinos motus Civitas detrimentum experiatur.] Ioh. Iacob. Speid. V. I. L.

32. Mayengericht.

Mayengericht vocamus, wann im Maio die Leibaigne Leuth zusamen gefordert werden, da man ihnen auch ein Malzeit gibt. Apellatur interdum etiam ein weiß Mahl.

33. Mast.

autem altilis cibus, si generaliter loquimur, non tantum in glande caduca, sed et in omni pastu et pabulo quovis, puta in herbis, graminibus, fructibus et id genus, vid. omnino Cothman. vol. 3. consil. 49. num. 32. et multis seqq.

34. Matricul.

De Matricula, Matriculariis, immatriculatis, vid. Arumae. d. Comitiis Imperii cap. 8. num. 68. etc. Bignon. in notis ad Marculphiformulare. fol. 614. et seq.

35. Maultasch.

Cui alapa infligitur, non patitur damnum, sed iniuriam. Maranta. in proc. part. 4. dist. 1. num. 9.

Sed gravis iniuria reputatur, Viv. decis. 46. ubi quomodo inferens eam, puniatur.

Inde nonnulli dicunt, Alapam gladio repellere licere, et si eo ictu vulneratus ceciderit, quod de occiso non teneatur. Post Bart. et Angel. Marius Salomo. in repetit. l. ut vim. nu. 8. vers. hinc omnium. ff. de iust. et iur. Quod tamen ita est intelligendum, ut non pouniatur ordinariam poena: non ut plane sit immunis.

An illi, qui mendacium alicui dixisse dicit, alapam impingere liceat, Kopen [orig: Kôpen]. 2. obs. 82. num. 8. secundum illud tritum: auff ein Lugen, gehört ein Maultaschen.

36. Mehr, weiters.

37. Mehrer deß Reichs.

Imperatores dicuntur Augusti, ab augurio et simul ab augendo Imperio, (quippe Imperator auspicato eligebatur: Indeque Augustus nominabatur, quasi divinis signis consecratus, Divino nomine faustus, praecminenter venerandus, tamquam Divinum aliquod nomen, Cothman. inrubr. Cod. numer. 6. quo nomine Tiberius raro est usus, vid. Marcell. Donatum. fol. 573.) Unde Ovid. tr. Fator.

Sancta vocant Augusta Pates. augusta vocamus
Templa, Sacerdotum rite sacrata manu,
Huius et augurium dependet origine verbi:
Et quodcumque sua Iuppiter auget ope.

Adde Suetonium in Augusto, Dionem lib. 53. Hotoman. Wesenbec. et Dd. ad Proem. Inst. Corsa. l. 2. §. Deinde Cornelius. num. 16. et seqq. d. O. I. Robbigium, lib. 6. Critic. c. 3. Mc de Increm. Imperior. c. 1. et Meurs. in Mantissa, c. 29.

Sed Augustus, ab augendo deductum, convenit nostro vulgato, Allezeit Mehrer deß Reichs.

Qui libet enim Imperator huius propositi esse debet, ut augeat: licet hoc non semper fiat. Unde etiam Palatinus Rheni in Coronatione Imp. dicit: Accipe globum Sphaericum, ut omnes terrae nationes Imperio Rom subicias, et Augustus gloriosus appellari valeas. Sim. Schard. de orig. Elect. f. 42. Afflict. adrubr. c. un. quae sssnt regal. vide l. 3. ff. de off. Praef. vigil.

38. Meinaid.

De periurio vid. tractat. singularem Herdesiani, add. Farinac. d. simulat. et falso quaest. 160. Barschamp. in tract de Clausul. cap. 30. §. 2. fol. 644 etc. Speidel. in Syllog. part. 1. et 2. verb. periurium.

39. Maiste Stimmen.

Quod maior pars concludit, in id quoque reliqui consentire tenentur, etiam in rebus, in quibus minori parti iam aliquod ius acquisitum esse censetur, per tradita Berlichii. decis. 125. Dcclarando tamen hanc regulam, dicit. num. 4. quod maior pars minori parti in hoc solummodo praeiudicare possit, quoad eos, tamquam ad universos, non iure suo, sed ut tutores, Curatores, Decuriones et similes spectat; secus si illud spectat ad eos iure suo, ut ad singulos. vid. Surd. consil. 65. Moditium. §.

Plebiscitum. quaest. 53. etc. me de Aristocrat. fol. 31. Adde omnino die zween außführliche Rahrschläg deß heyligen Römischen Reichs Erbarn, Freyen vnd Reichs Stätten Session, Stand vnd Stimm betreffent. passim, gedruckt zu Franckf. in 4. Sane iam olim Protestantes contra pluralitatem votorum, pugnaverunt. Hortleder. 1. fol. 50. Hancque litem iterum An. 1613. resuscitarunt, vid. me de lurisd. Imp. Rom. quaest. 15.

ADDITIO.

Rarum est, ut omnes qui in Collegio sunt; eiusdem sint opinionis: ne ergo res communes infectae maneant, quod maiori parti placuit, regulariter exsequitur. maior autem haec pars dicitur respectu totius, non respectu minoris numeri, v. g. sunt 12. Canonici, 3. eligunt Titium. 3. Seium 6. Sempronium, nulla istarnm dicetur maior pars, sed oportet, ut ab uno latere stent septem saltem, sed quia haec ratio aliquando in labyrinthum ducit, quid enim si omnes maneant propositi tenaces? non ad singulos levis etiam momenti actus instar Cardinalium, Pontisicem eligentium, in conclave includi possunt, donec convenerint: In Collegiis passim usu obtinuit, ut quod maior numerus non quidem respectu totius, sed minoris partis decreverit, ratum sit, et plenum habeat vigorem. Et certe planior est intellectus, ut comparatio partium inter se fiat: Sic verisimilius fit comparatio partis ad partem, eum dicimus maior et sanior pars: nam sanior dici nequit respectu totius, quando enim omnes omnino, qui respectu totius corporis saniores censebuntur, ab una parte stabunt? Paul. Zypaeus. in analiis. Iuris Pontificii lib. 3. fol. 227. ubi addit aliam haberi rationem in electione Moriialium, utputa si fuerint discordes posse Episcopum nominare unam, quam magis idoneam iudicaverit, et ex tripartito numero duas partes concurrere debere, nisi alia sit loci eonsuetudo, ac ubi suum esse retinendum usum.

Ac notandum saniorem partem interdum in paucis, imo in uno consistere posse, adeo ut in materia delicti et prohibitorum, vel quae tendunt in damnum Ecclesiae, contraditio unius faciat, ne videatur gestum a Capitulo, Gorz. de banesic. part. 3. cap. 2. num. 455.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

40. Melancholi.

De Melancholia et Melancholicis multa habet Paul. Zachias. in Quaestionibus Medicolegalibus lib. 2. tit. 1. quaest. 9.

41. Memoria Localis.

42. Meß, Missa.

De origine huius denominationis, vid. Alciat. 10. parerg. cap. 7. Ea [orig: Eâ] autem de re ita Card. Baronius scribit. A. C. 34. num. 16. Illud non praetermittimus dicere, quod cum multa reperiantur tam ipsius Eucharistiae, quam sacrificii, quod in eo mysterio peragitur, nomina; illud tamen quantum ad sacrificium attinet antiquissimum est, et apud Latinos usitatissimum, ut appelletur Missa: quod quidem (sicut et Christiana fides profitetur) et Hebraica vel Chaldaica nomenclatura acceptum esse videtur. Quod enim in nostra vulgata Deut. 16. legitur spontanea oblatio, Hebraice et Chaldaice dicitur Missab, quam offerebant Deo ingratiarum actionem, de fructibus terrae, qua et vescebantur in templo cum recordatione praeteritae servitutis, et ab eadem [orig: eâdem] liberationis. Quae omnia cum optime conveniant praedicto a Christo instituto sacrificio; eo potius maiores nostri usi sunt nomine, quam [orig: quâm] cuiuspiam alterius sacrificii, quod spontanea recolatur prima illa sui ipsius a Domino nostro I Esu Christo facta oblatio, de qua Isaias cap. 35. oblatus est. quia ipse voluit. Sane quidem creditur, eiusmodi nomen ab ipsis Apostolis Petro et Paulo, ex Hebraicis fontibus traditum esse Romanis: quod et Iacobus Hierosolymitorum Episcopus, idemque Apostolus, et frater Domini tradidit suis in sua, quam posteris reliquit, Missa. Certe ea [orig: eâ] voce usam esse suo ipsius exordio Romanam Ecclesiam, probatur ex eo, quod proximus Apostolis Pius Papa. Epist. ad Iust. Vien. om. 1. Bibl. SS. Patr. idem sacrificium missam vocavit, idque ipsum Cornelius et ceteri Romani Pontifices

praestiterunt: Sicut et Concilium Romanum sub Silvestro, Cartaginense secundum, Concil. Carth. 2. c. 3. Agathense. Agath. can. 47. et alia: itemque Ambrosius. Epist. 33. ad Marcell. Augustus, serm. de temp. 251. Victor Uticensis, de persec. Vandal. lib. 2. ac denique ceteri, et recentiores omnes. hactenus ille.

Plura de Missa, eius antiquitate et celebratione habent Filesac. in tract. d. paraeciis cap. 6. et seqq. Alzedo. in tract. d. dignitate Episcopali. fol. m. 142. etc. I. Deculeo in Epistol. fol. 198. et fol. 114. etc. Polydor. Virgil. d. rer. Invent. cap. 12. Ritius. d. Regibus Francorum sub Capeto. Cornel. a Rinthelin. in Iurista Romano Catholico. cap. 100. ubi quod sacrum Altaris sacrificium impense colendum sit, non in privatis locis, sed Deo ab Episcopis consecratis celebrari debeat, etc. vid, quoque Longi Breviar. Chronologic. fol. 128. et seqq.

Quod unus eodem die non possit pluras Missas celebrare, sed secus faciens graviter puniatur, doc Marc. Anton. in praxi Curiae Archiepiscopal. cap. 64.

Ob das Wörtlein Meß, ein Zinß oder Frondienst bedeute, v. Evangelischen Wetterhanen zu Ingolstatt in 3. gedruckt. f. 231. ubi ita habetur: Das Wörtlein Meß, so von den Aposteln hergenommen, haißt auff Nebraisch so vil, als ein Zinß oder Frondienst, wie ein Bawr oder Lehenmann seinem Herrn seine Meß, das ist, seinen gebührlichen Zinß, oder Dienst bringet, oder seinem Fürsten frohnet, damit er ihn erkennet für seinen Herrn, vnd sein Gehorsamb außrichtet Also haben sie auch geredt, ich will zur Messe gehen, oder Messe hören, als sollten sie sagen, Ich will GOtt seinen gebührenden Zinß geben, oder fröhnen, vnd seinen Dienst raichen vnnd geben, in dem höchst vnd angemmesten dienst.

43. Meß, Jahrmarckt, Wochenmarckt.

Nun dinas ne quidem in privatis praediis ad arbitrium instituere, cuique licitum est, sed necesse habetur, ut a Principe, nundinarum concedendarum ius habente impetrentur. per l. 1. ff. de nund. Constat enim, nundinarum sollennium et publicarum ius ad regalia maiora pertinere, per l. un. ubi Sichard. Cod. de nundin. qui dicit, etiam Principes in feriores in suis regalibus non habere, ut etiam in suis Provinciis hoc Privilegium concedere possiut. Gail. 2. observ. 69. num. 24. Bodin. de Rep. lib. 1. cap. ult. num. 171. Sixtin, de regal. lib. 1. cap. 2. num. 37. vid. Auctor. deß wolgegründten Gegenberichte, auff den, durch die Bischöffliche Würtzburgische Rähre, etc. cap. 13. ad fin. Numquam tamen Caesar consuevitalicui dare nundinarum Privilegium, nisi prius ad iacentibus et vicinis Civitatibus, quarum intereße possit, auditis. Gail. 2. observ. 69. num. 24. et 25. Schonb [orig: Schônb]. 5. polit. cap. 17.

A Senatu vero impetratum ius hoc quoque fuisse, testatur Barnabas Brosson. selectar. antiquit. lib. 1. c. 15. allegans Plinium, lib. 5. Epist. ad Valerian. ubi ininquit: Sollers vir Praetorius a Senatu petiit, ut sibi instituere in agris suis nundinas permitteretur, Contradixerunt Vincentinorum Legati. Atque ita Claudium Imperatorem legibus publicis se ipsum subicientem ius nundinarum in sua praedia â Consulib. petiisse, constat. Idem Brisson. d. loc.

Nundinae sunt triplices, Wochenmärckt, Johrmärckt vnnd Messen. Messen pertinent ad Imperatorem, Jahrmärckt etiam, quia est consequens Civitatis condendae, oder ein marcktflecken machen. Sed hoc nunc Principes sibi sumunt. Aliud autem dicendum von Wochenmärcken, ut mor infra.

Nundinae secundum Cuiac. in parat. ff. tit. de Nundinis. sunt mercatus, qui habentur rusticorum merces suas deferentium frequenti concursu, quem feriatum diem veteres esse voluerunt, id est, vacationum a forensibus negotiis, sed postea lege Hortensia placuit, ne esset feriatus, ut rustici, qui in urbem venirent, mercium suarum vendundarum gratia [orig: gratiâ], simul etiam lites suas componere possent, ex Columell. et Macrob. Chopin. de dom. Franc. lib. 1. tit. 12. num. 9. Dicuntur Nundinae, quasi novendinae, quod quovis nono die celebrarentur,

et Hebdoma dariae hae nundinae, utpote non ram mercatus, quam annonae gratia [orig: gratiâ], usu quodam inductae, non sunt de regalibus: adeoque sine Privilegio seu indultu superioris constitui possunt. Wesenbec. ad tit. ff. et C. de nund. nun. 1.

Nundinarum favor magnus est, quod patet exinde, quia tempore illarum, res aut personae alicuius sisti vel arrestari non debent, vid. Nizol. all. 16. per. 1. C. de nund.

Concesso enim iure huiusmodi nundinarum, simul concessa intelligitur publica securitas iis, qui mercatus causa [orig: causâ] in nundinis conveniunt; ut ibidem intra dies nundinarum (quos plures fuisse, colligi potest ex l. 138. d. V. O.) hoc est, antequam illarum finitarum Signum per campanam detur, sub praetextu Civilis vel privati debiti, non tantum ab illis, qui Privilegium nundinarum impetrarunt, sed etiam a ceteris mercatoribus conveniri, carcerari vel arrestari nequeant, Moller. 1. semestr. 12. Coler. deproc. part. 2. cap. 3. num. 156. (Secus in mercatis. v. Nizol. alleg. 16. quia mercata non sunt tuta pro debitis et gabellis, sicut sunt Nundinae, secund. Franc. Mignon. ad Consuet. Andegav. tit. des Seigneurs. artic. 49. num. 4. vers. et debent.) Nec refert, sive illae Nundinae sint septimanariae, sive menstruae, sive annales, sive Iustrales, sive septennales, sive apparitionis, hoc est, quae circa tempus Nativitatis Domini, quo Stella apparuit Magis, celebrantur: sive sint Nundinae Paschatis, vel omnium Sanctorum, aut mensis Augusti, quarum omnium Socinus Iun. meminit in consil. 51. num. 23. lib. 2. Et ratio est, ut merces, quae proculdubio, ad huius vitae conservationem necessariaesunt, liberius et maiore copia [orig: copiâ] invehantur et evehantur. Qua de re plura exstant apud Alex. ad l. ne quid. ff. de incend. ruin. Bald. ad l. si quis non dicam. C. de Episc. et Cler. et ad C. 1. quaesint regal. Signor de Homodeis. coosil. 108. Angel. consil. 363. Iason. consil. 147. Quod tamen ita accipi velim, inquit Petr. Peckius. in tract. de arrest. cap. 10. num. 3. nisi debitum sit iuratum: quia sicut constitutio tollens aliam generalem constitutionem iuratam, non refertur ad aliam constituonem iuratam Panorm. ad cap. 1. de his, quae fiunt a maiore part. Rom. Sing. 7. et consil. 517. et sicut Salvus conductus concessus alicui. non extenditur ad debita iurata; quemadmodum secundum dispositionem iuris, in Senatu Neapolitano conclusum et iudicatum fuisse, testatur Marth. de Affict. decis. 5. ita etiam et ob eandem causam sisti atque arrestari posse videtur; ideoque consultum est Creditoribus, ut promissionem solutionis vinculo religionis et iuris iurandi confirmari faciant.

Quemadmodum vero tempore nundinarum in loco, ubi illae exercentur, arrestare aliquem non licet; ita etiam nec in illo, sine quo Mercatores ad Nundinas venire non possunt, vide Peckium. d. loc. num. 4. allegans Nicolai Everhardi. cons. 21.

An autem debitor immunitati huius temporis aut loci renuntiare possit, tradit d. Peckius, de arrestis. cap. 12. aprinc. ubi dicit: Sanc ad tempus quod attinet, non dubium est, quin immunitati nundinarum renuntiari possit: quia licet favorem publicum habeant Nundinae, scilicet, ut hinc inde Merces in ditionem vel civitatem, quibus illa eget, invehantur; principaliter tamen de privatorum commodo agitur, et sic Regulae communi standum est, quae habet, quod quoties privato favori Lex aliquid principaliter introducit, licet secundario publicam causam annexam habeat, renuntiari huic favori posse. Dd. ad l. ius publicum. ff. d. pact. Alciat. nu. 33. et alii ad l. pen. C. de pact. Br. ad l. universi. num. 2. C. delegat. Sed vide Mollet: lib. 1. semestr. cap. 12. Modo tamen ista renuntiatio specialis sit et expressa. l. 1. et ibi Roman, et alii. ff. si quis in ius. voc. vide Pec. d. cap. 12. n. 3. et seqq.

Sed haec nundinae, quas populus, Principem aliquem superiorem agnoscens, nullo Principis sui Privilegio, nullave immemorialis temporis praescriptione, et veluti connivente, scienteque Principesibi usurpat, Privilegium istud non habent. l. 1. vers. veterum indulto aut nostra auctoritate, et Bald. et Salicet. C. de nundin. vide Peckium, d. loc. num. 5. et num. seqq.

Nundinarum, et illarum exercitium, non obstante longissimo tempore, et hominum memoriam excedente, ex causa per Principem au fferri posse, per l. 1. ff. de nund. l. un. C. eod. ut prolixe de facto consultus respondit Natta, consil. 511. et seq. In causa [orig: causâ] mercatus, cuius opinionem in iudicando Senatum Pedemontanum secutum esse, refert Tessaurus decis. 264. Sic Carolus IV. Francofurtensibus illud abstulit, et Moguntiam transtulit; quod tamen mortuo Gunthero, intercessione Rudolphi Palatini et Marchionis Brandenburgensis, iisdem restituit. Peucer. lib. 5. Chron. p. 805. Arnis. lib. 2. de Maiest. cap. 3. nu. 18.

Nundinae vulgares, quas Wochenmarckt indigitamus, possunt institui et celebrari sine ullo Privilegio. Sichard. ad rubr. C. de nund. num. 3. Et licet in multis locis concessae legantur, tamen etiam sine Principis licentia fieri possunt, et continent potius factum, quam ius: cum careant Privilegiis et aliis immunitatibus, quae solent concedi nundinis sollennibus Thesaur. decis. 364. numer. 4. Itaque hoc loci, ius mercatus in potentiori et usu probata significatione accipiendum, nimirum de mercatu anniversario, qui est de regalibus. Graven. lib. 2. concl. 60. consid. 1. num. 2. et 3.

Municipalibus Civitatibus, vi iurisdictionis sibi iusto titulo concessae, emporia hebdomadalia, seu nundinas vulgares, Wochenmarcke, etiam absque Domini Superioris praescitu, instituere licet. Marth. Stephan. de iurisdict. lib. 2. p. l. c. 1. membr. 2. num. 104. Neque ad ea concedenda opus est Privilegiis, aliisque immunitatibus, quae alias Nundinis sollennibus cohaerere solent. Et non tam mercatus, quam annonae gratia [orig: gratiâ], usu quodam introducta sunt. Match. wesenbec. in paratitl. ff. in tit. de Nundinnumer. 1.

Marckt, est forum, locus Civitatis, in quo res omnis generis venales exponuntur. Hinc vocantur die Flecken, oder kleine Stättlein, Marckt, quod liceat Marckt halten, vnnd sich allda Handwercker ernähren mögen. Vetustis a temporibus, quando conversi fuere [orig: fuêre] nostri maiores ad fidem, nondum erant tot Ecclesiae; ut hoc tempore, sed longius habitantes diebus Dominicis ire ad Parochiam coacti sunt milliaria aliquot. Eo collocabant se etiam aliqui Pastores, caupones, coqui, institores et opifices varii, ut advenientibus necessaria administrarent.

De Nundinis et iurenundinarum videri quoque potest Marcellus Donatus. fol. 644. et Brisson. antiqu. Iuris. lib. 1. cap. 15. Catalogum Nundinarum habet Chronic. Chronicor. fol. m. 308.

De Iure Emporii Viennensis, eiusque Privilegiis antiquissimis, vid. lazium. de Vienna lib. 2. cap. 8.

43. Mäuchelmörder.

Conductitii Siccarii, Arabica Lingua [orig: Linguâ] Assassini, vulgo Mäuchelmörder, dicuntur.

De cuius vocis origine, vide disputationem meam de homicido, insertam disp. ab Eberhardo Wildio impressis. thes. 12. et adde Dn. Goldast. in replic. cap. 1. Tuschum. lit. A. concl. 531. Cael. Curion. d. Saracen. fol. 210. Decian. 9. cap. 50. num. 1.

Beniamin. in itinerario, vocat eos, Hassissinos; et addit, quod non sequantur doctrinam Ismaelitarum, sed cuiusdam, quem Prophetam existimant: cuius dicto omnes parent, sive in mortem, sive in vitam, Hunc autem vocant Hheich al Hhassissin: estque Senator ipsorum, cuius Imperio egrediuntur, et ingrediuntur viri omnes montani. Est illius sedes in karmos dicta urbe, quae initium regionis quondam Sehon fuit: habent autem religionem inter se iuxta doctrinam Senatoris sui. Suntque in omni loco terrori omnibus eo quod Reges etiam ipsos Serra [orig: Serrâ] occidant, etc.

De Assassinorum terra, v. late Aulae Turcicae Historiam. part. 1. lib. 5. fol. 199. Paulum Venetum, 1. orient. hist. cap. 28. ubi etiam radicitus iam exstinctam dicit. Paul. Aemyl. Histor. Francorum. lib. 5. vide quoque Camerarium. medit, hist. cap. 30. et part. altera, cap. 7. et Girard. hist. Gall. tom. 1. m. fol. 735. 778. etc.

Huiusque poena est, ut ita delinquens, diffidatus sit in toto populo Christiano, et possit impune a quovis privato, ubicumque reperitur, offendi, Mortis

quoque supplicium Assassinis irrogatur, non tantum cum delictum perfectum et consummatum est (quo casu gravius, quam simplex homicidium punitur, rota sc. ignitis forcipibus, aut ut reus trahae impositus, ad locum supplicii trahatur, et in quatuor partes scindatur. Farinac. quaest. 123. num. 2. Decian. lib. 9. cap. 30. num. 31.) sed etiam cum effectus non est secutus, et tamen ad actum effectui proximum perventum fuerit, hocest, per Assassinum non steterit, quo minus effectus sit secutus, cap. 1. de homicid. in 6. ubi Dd. communiter hoc notandum esse dicunt, Menoch. cas. 360. nam 39. et 43. Clar. in §. Assassinium. in princ. Damhoud. cap. 82. num. 2.

De Assassinis multa habet Ant. Giurba. in Consiliis passim, ut ex Indice constat. add. Camerar. meditat. historic. 2. cap. 7. et Paul. Venet. lib. 1. cap. 28.

45. Meer.

De Mari, vid. Camerat. meditat. historic. centur. 2. cap. 27. Problemata Nautica Keckermanni, et Relation. Boteri de Mare.

De Iurisdictione Veneta in Mare Adriaticum, vid. Epistolam. Francisci de Ingenuis, et Peregrin. d. Iure fisc. lib. 8. de utilitate marinae potentiae, Mercure Francois tom. 12. fol. 20. etc. item fol. 56. etc seqq. deque Marino territorio tuendo, Gentil. Advocat. Hispanic.cap. 8. lib. 1.

46. Meil.

Der Meilen seynd zweyerley, secundum Henning. Goden [orig: Gôden], consil. 12. qui sequentia habet, Cum ait: Die eine ist durchs Recht außgemessen worden, also, daß Tausent Paß oder Schrite ein Meil sollenmachen, fünff Füß, einen Paß, vnd 15. Finger brait einen Fuß, vnnd daß diser Meil 20. für ein Tagraiß gerechner, auch Diaeta Legalis et Milliarium Legale geheissen werden, cum vulgo sic sit determinatum.

Die ander Meil ist ein gemeine Meil, oder Milliare vulgare genandt: dise wirdt aestimirt, auß dem gebrauch eines jeglichen Candts, da man der Meiln gebraucht. Derohalbem so seynd auch dise Land Meilen, vngleichet Länge, vnd Massen. Also seyndt inn Westphalen vnnd Schweitz, längere meilen, dann in Thüringen vnd andern guten Landen. add. Schaeffer. 1. quaest. 24.

Milliare, quod et Milliarium dicitur, teste Anton. Augustino emendat. lib. 14. Columna erat aurea, in capite Romani fori statuta, a qua [orig: quâ] omnes Italiae viae initium et finem capiebant, ut colligirut ex verbis Plinii, lib. 3. cap. 5. et Taciti, annal. 17. dicente isto: Otho innixus liberto, per Tiberianam domum in Velabrum, inde ad milliarium aureum sub aedes Saturnini pergit. Et illo scribente Roma dividitur in Regiones quatuordecim compia earum ducentum sexaginta quinque passibus: eiusdem spatii mensura currente a milliario, in capite Romani Fori ad singulas portas Et dictum est milliare, a mille passibus, Anton. August. d. l. lib. 4. Quoniam vero Milliarium lapidibus distingui solebat, hinc martianus dicebat: Senatores ultra cencesimum ad urbelapidem, non cogitutelam exercere. l. propter. §. fin. ff. de excusat. tut. et Imperator Valentinus et Valens rescripsere [orig: rescripsêre]: Milites sibi iubere paleas coniectare vicesimo non amplius lapide. l. 1. de erog. Milit. annon. Et in foro Capitolino visitur nunc restituta columna marmorea, habens pilam aeneam suppositam ex Vaticano obelisco desumptam, dum ab antiqua sua sede amoto, ante fores basilicae Principis Apostolorum cura Sixti V. locaretur.

ADDITIO.

Quod Germanis nunc milliare, id olim rusta sive rasta vocabatur, teste Coccio in Dagoberte cap. 19. fol. 179. Et hanc vocem Raste perantiquam apud Germanos, notat. D. Hieron. in soelem, quod vel hinc colligi potest, dum Glossarii passim docent, geminas Leucas facere Rastam unam. Leuca vero Gallicana mille quingentis passibus conficitur. Iam viarum mensuras, quas Hispani Gallique leucis, Syri Schoenis, Persae parasangis, Graeci Stadiis, Itali milliaribus, lapidibus, cippis disterminant, has Germanis per Rastas distinguere mos erat, da einer rasten oder tuhen dörffen.

Insuper tritum est, Romanos itinerum spatia milliaribus et lapidibus dimensos fuisse, l. 1. §. initio. ff. d. offic. Praefect. Urb. l. propter luim. §. ult. ff. d. excus. tutor. §. qui excusare. lust. eod. ex quibus constat, Lapidem et Miliarium pro eodem dici. Et miliarium a mille passuum numero dictum nemo ignorat. Lapidis autem in eadem [orig: eâdem] significatione appellatio exinde est, quod singulis miliariis, auctore Tiberio Graccho, lapideae columnae, spatiorum signa inscripta habentes, positae erant. Unde et Lapidibus itinerum dimensionem fieri, in usum venit. Hoc et Quintilianus lib. 4. cap. ult. indicat: Reficit quoque inquit, audientem certo singularum partium fine, non aliter, quam facientibus iter multum detrahunt fatigatio nis notata in scriptis Lapidibus spatia. Boet. etiam lib. Geometr. Lapides quosdam (quos appellat Cursorios antiquitas) inscriptos fuisse ait, quibus itinera discriminarentur. Prisson. antiq. lib. 4. cap. 8.] Ioh. Iac. Speid, V. I. L.

47. Mein.

Quaeri solet, an illud quod est commune mihi et alii, dici possit meum vel non. Id ita explicat Petr. de Bella Pertica. q. 236. Aut illud commune est universorum, ut Universitatis commune, isto in casu illud quod est commune, non est meum. §. universitatis. Instit. de rer. divis.

Aut illud est commune, ut singulorum, videlicet duorum vel plurium, et tunc illud quod commune, etiam meum est. per l. illud. ff. derit. nupt. improprie tamen meum dicitur. ut in l. pupillus. ff. de verbor. significat.

48. Metall.

De Metallis et metallicis, vid. Caesalpinum. Turneisser von Metallischen Wasseren. Vidium in tract. singul. luridic.

Metallum genus est mistorum non viventium, quod e terra effoditur, et septem sub se continet formas, sive species, id est, aurum, Argentum, aes, Electrum, stannum, plumbum et ferrum. Isidor. lib. 16. cap. 16. quas Galeottus Martius 14. cap. lib. d. doctrina promiscua, refert cum Astrologis ad septem planetarum Vires, hoc ordine: Aurum attribuit Soli propter colorem et pretium: Argentum Lunae propter colorem: Iovi Stannum propter colorem et naturae similitudinem: Aes Veneri propter colorem, et naturam inflexibilem. Plumbum Saturno, propter frigiditatem et pondus. Ferrum sive Chalybem propter siccitatem Marti. Addit Argentum Vivum loco electri propter mobilitatem Mercurio sed vid. Bisciol. horar. subicessivar. lib. 5. cap. 11. et pluribus tom 2. lib. 17. cap. 14. ubi opinionem eorum, qui metalla ad planetas referenda censent refutat.

Quo pacto autem aurum, argentum, ac cetera metalla nascantur, Georg. Agricola et alii Metallarii tradunt.

49. Metallische Bäder.

Cur thermas a sulpure et fulmine sacras esse dixerit Aristoteles, vid. Talenton. rer. reconditar. lib. 1. cap. 1. ubi etiam demonstrat, thermas a loco, per quem transeunt, et a quo manant, odoris et saporis sui causas petere, refertque quosdam, qui fulmine thermas calescere voluerint, etc.

Daß man auß den Bädernkein Regal machen soll, sed quod potius eae omnibus communem usum praebere debeant, exemplis docet Camerar. meditat. historic. cent. 2. cap. 69. ac constat nonnullas thermas salutares Germaniae (inter quas etiam der Grießback, nicht ferr von Straßburg gelegen) dum non omnibus volentibus uti, gratis sed exacto pretio permitterentur, plane exaruisse, sublato autem illo iniquo vectigali et pensione, concessoque usu libero omnibus, valetudinis curandae gratia advenientibus, rursus ex fontibus, ut antea, copiose manare caepisse. Denn GOrt nicht eben die Bäder vmb der Herren vnd Reichen willen vnnd daß sie darauß Jährliche Einkommen haben vnnd ferrner sich bereichen sollen, entstehen vnnd fliessen, sondern auch den Armen, vnd villeicht am maisten, solche gedeyen lassen will.

50. Missethat, Mißhandlung.

Voces Misserhat vnnd Mißhandlung, proprie denotare atrocissimum delictum, dicit Cothm. in Acad. resp. 1. n. 198.

In Facultate Iuridica Iubingensi inter Mißhandlung vnd Excess, wirdt dises discrimen observit: ut illud verbum usurpetur in sententiis, si factum initio statim illicitum vnnd vnverantwortlich gewest. Excess vero ponatur, si verbigratia, ab initio iuste quis se defen dit, sed postea ex calore limites tutelae inculpatae non observavit.

51. Mißgewächs, oder böse Jahrgäng.

Covarruv. vero var. quaest. cap. 30. num. I. tradit, sterilitatem dici posse, quando ex tribus partibus solitis duae tantum colliguntur.

Alii vocabant sterilitatem, quando seme [orig: semê] duplicatum non est recollectum, quae opinio videtur aequior superiori, secundum Mozz. de contract. tit. de locat. conduct. m. fol. 416. num. 12. Sed magis est, ut hoc arbitrio iudicis relinquatur. Menoch. Aubitr. caes. 76.

Quando autem et quibus in casibus Colonus ob sterilitatem fructuum: penionis relaxationem iure petere possit; vel non? vide Speckhan. cent. 3. quaest. 22. lass. 1. ubi novem refert casus, in quibus cesset pensionis solutio. Utsunt (1) Sturnorum, graculorum, pascerum, gruum, murium et locustarum insolita agmina et examina, frugibus vaide noxia et infesta. (2) Vermiculatio. (3) Uredo. (4) Grandines, nives et pluviae immoderatae et insolitae, segetes prosternentes, culmos frangentes, et grana excutientes, agros occupantes, et inundantes, semina et fruges eluentes et corrumpentes. (5) Inundationes, impetus et aestuationes fluminum et aquarum immoderatae, insolitae et fere prodigiosae. (6) Siccitas immoderata, et solis ardor insolitus. (7) Tempestas, labes et terraemotus. (8) Piratarum, praedonum, latronum et hostium incursus, quibus Colonusc fundo sit deiectus. (9) Herbae vitiosae et noxiae, ut lolium, in avena et similes zizaniae, quibus segetes varie cotrumpi, suffocari, et quandoque transmutari solent. Fundamenta horum casuum traduntur ab Everh. Speckhan. all. quaest. 6. passim. et adde Pantschman. vol. 1. quaest. 1. etc.

52. Mit.

Dictio Cum, aggregationem importat, ac etiam coniunctionem. l. fin. et ibi Dd. C. deimpub. et aliis substit. et coniungit aeque principaliter, Dd. in l. si ancillae. de leg. 1. et magis copulat, quam copula. Ruin. consil. 190. numer. 7. lib. 1. Rimin. Iun. cons. 128. num. 39. et 40. Nizol. in allegat. 18. num. 45. Habetque significationem accessoriam, quando ipsa res solet esse accessoria ad aliam. l. 1. ubi Bart. ff. depecul. leg. Et sic coniungit per modum accessorii, non autem per modum principalis dispositionis. Ideo dispositio de aliquo patronatu, vel iure cum sepulcro vel alio adiuncto, operatur, ut illud adiunctum semper sit accessorium: itaque si principalis dispositio est nulla, nullum etiam erit accessorium, per necessariam consequentiam. vide late hac de dictione Tusch. pract. concl. lit. D. concl. 258.

Particula Cum, omnem gradus praerogativam tollit, et augmentative posita videtur. Gothofred. Anto. disput. feud, 6. thes. 5. lit. f.

53. Mitgifft oder Ehegelt.

Quod Germanis est Ehesteur, Saxonis est Mitgifft oder Ehegelt, et Latinis dos: Vom mitdeben.

54. Mitoder ohne Recht.

Praestans iuris quaestio est, utrum via ordinaria [orig: ordinariâ] primitus intentata; id praeiudicet viae exsecutivae, pro eodem competenti? Quod communiter negant, et tradunt, ex quo actor viam iudicii elegit, ad viam facti redire non posse. l. d. pupillo. §. meminisse. d. op. nov. nunt. Anto. Monterus. decis. 22. Etenim in iudicio ordinario, ex ipsa litis contestatione, ius tam iudici, quam parti est quaesitum. Inde in corum praeiudicium, pars ipsa in agendi modo variare non potest. aliud ergo est, si exsecutive [orig: exsecutivê] procedatur, ubi litis pendentia non datur: sicque plures viae exsequutivae competentes, simul vel successive intentari possunt. Monterus. decis. 23.

An ob hanc Clausulam, mit oder ohne Recht, obligationi insertam, mandatum sine Clausula in Camera possit decerni? vide Schwanman. in observ.

Camer, obs. 131. et Hering. de fideiuss. cap. 25. num. 115. etc. et Mindan. d. precess. extrah. in Indic.

55. Mittelbare Ständt.

Ita vocanturii, qui non immediate Imperatori, sed aliis Statibus, puta Electoribus, Principibus, etc. mediate, ohne Mittel, ut vulgo dicimus, subsunt.

56. Mittel Obrigkeit.

Mixtum imperium, Mittel Obrigkeit dicitur, cui etiam Iurisidictio inest. l. 3. ff. deiurisdict. Aliquando autem Iurisdictioni inest, interdum cohaeret. Inest tunc, cum Imperii ius in negotio principaliter exercetur: veluti cum Praetor in integrum restituit, l. ea quae. §. magistrtib. ff. ad municip. vel cum Iudices litigatoribus dat. l. 1. ff. de iurisd. vel si bonorum possessionem assignet. l. imperium. ff. eod. vel si iubeat cavere ex causa damni infecti. l. iubere. ff. de iurisd. Mixtum vero imperium tunc cohaeret Iurisdictioni, cum liti principaliter motae subservit: exercetur enim tunc non propter se, sed causa illius Iurisdictionis explicandae, atque ad finem optatum perducendae. l. 1. §. ult. ff. de off. eius. Siquidem mixtum hoc imperium, illi Iurisdictioni ita cohaeret, ut illa [orig: illâ] mandata [orig: mandatâ] transeat, quoniam sine co Iurisdictio facile eludi posset. l. ult. ff. de off. eius. c. ex literis, de off. de leg.

Potissima autem huius imperii vis in decernendo, persequendo, iubendoque consistit. l. iubere. 4. ff. de Iurisd. l. 1. et 2. ff. ex quib. caus. in possess. l. 4. §. fin. ff. de off eius.

Et dicitur mixtum Imperium, quia capit aliquid de mero Imperio, videlicet quod nobili officio Iudicis expeditur: et aliquid de Iurisdictione in specie, dum privatam utilitatem respicit. Schneide Win. defeud. part. 2. num. 78. ubi num. seqq. Sex gradus mixti Imperii tradit.

Mixtum imperium solummodo competit illis, quibus competit merum imperium, et non aliis. Bart. ad L. Imperium. num. 16. ff. Iurisdict. Cum enim sit potestas cognoscendi, definiendi et exsequendi, in persecutionibus civilibus, quae absque imperio expediri nequeunt, Bolognet. ad L. Imperium. num. 92. Ideo competit omnibus, quibus conceditur merum imperium. Hinc duae cliciuntur regulae. Una est, quod mixtum imperium solis maioribus magistratibus, merum imperium habentibus, competat. Altera, quod quibus non conceditur merum imperium, his neque mixtum competere possit. Bolognet. ad l. Imperium. nu. 93. Caccialup. ibid. num. 51. Sapia num. 43. qui dicit: merum et mixtum imperium, non differre substantia [orig: substantiâ]. Idemque docuit Zasius in eiusd. l. repetit. nu. 25. et seq. ubi affirmat, mixtum imperium, magnum et mediocre, maioribus tantum Magistratibus, ut sunt Praesides, non minoribus competere: quodque minoribus demandare non potuissent, nisi propter multas occupationes. Mixtum vero imperium magnum, plenam quidem causae cognitionem excipit, innobili tamen officio consistit, et vel realem, vel personalem coercitionem continet. Zasius. d. loc. num. 25.

Ad mixtum autem Imperium, quae pertineant causae? vid. consil. 3. (quod est Dradelii. Ic. Augustani) inter consil. illustria â me publicata. cap. 2. ut omnino Ripoli var. Iuris resolut. cap. 1. num. 279. et seqq. Valentin. Riemer. Iurisdict. modern. 1. 2. b.

Sed haec omnia moribus nostris hanc habent variationem: cum secundum eas tantum duae sint species Iurisdictionis, Hohe vnd Nidere Obrigkeit. Ego de Magistratibus, fol. 185. et de Iurid. s. 21. et seq.

57. Mit rechtlicher Außübung

Quis sit sensus et intellectus horum verborum, vide Dn. Martin. Mager. de advocat. armat. cap. 12. num. 86. et seqq. et n. 154. et seqq.

58. Cl. Mit rechtem wissen, vnnd auß völliger Macht.

Harum Clausularum tanta vis et potestas est, ut non solum iis in casibus, quibus Princeps eas adhibct,

nihil opponi possit, quod gratiam et beneficium Principis restringat, Baldus, in proem. decretal. col. 4. Sed nec Principi quidem dici queat, cur ita facis? Quin etiam contraillud, quod Princeps facit ex certa scientia, nemo penitus sit audiendus, sed quilibet id in dubium revocare praesumens, omnino et quidem perpetuo indicto silentio sit repellendus. vide omnino Iacob. Thoming. vol. 1. consil. 5. num. 92. et multis seqq.

59. Mit vnd zugleich.

Dictio una, est Adverbium congregandi, et importat idem, quod dictio simul. Cuius natura est, congregare praedicatum, cum suo subiecto. l. ult. C. d. impub. et al. substit. Bart. consil. 4. num. 4. et requirere concursum omnium eorum, quae coviungenda. Bart. in l. si heredi plures. ff de condit. Instit. et ad l. si quis legaverit. 124. ff. de leg. 1. Iacob. Thoming. consil. 26. num. 100. Bald. in l. un. §. ubi autem num. 4. c. de caduc. tollend. ubi dicit, informitatem esse vitandam in uniformiter copulatis. per l. nam hociure de vulg. et pupill subst. Hartm. Pistor. lib. 2. quaest. 21. numar. 26.

Maior efficacia est dictionis Cum, quam Copulae Et: arctiorem que inducit coniunctionem, l. sicui. 5. ff. de instr. et instrum. leg. l. Iulius 81. ubi Dd. ff. de condit. et demonstr. Bart. inl. qui vinum. §. cui dulcia. ff. de trit. vin. et ol. leg. num. 2. Thoming. consil. 7. num. 82. et ex diversis unum facit, Ruin. consil. 164. numer. 14. volum. 5. Herm. Vultei inter consil. Marp. vol. 3. consil. 30. num. 55.

60. Cl. Mit Protestation vnnd Vorbedingung, daß er hierdurch Beklagren nir schmählich gemeint, oder an seinen Ehren verletzet: sondern allein solches zu Außführ: vnnd Bescheinung seiner Billigkeit, wolle erwehnet oder eingebracht haben.

Cum saepius contingat, ut ad recensendum factum, utendum sit verbis prima fronte contum eliam in dicantibus, ad rem pertinere videtur, ut actor protestetur, se non convitii, nec in iuriandi causa, sed secundum ius suum, et rei veritatem omnia dicturum in libello et articulis. Quo in casu actor in iurlarum non tenetur. Non enim iniuriam facit, qui suo iure utitur. l. illad in princ. ff. de pet. hered. l. iniuriar. §. is qui ff. de iniur.

Si vero actor vel reus, obiciat aliquid contumeliolum vel in iuriosum adversario, quod non verum, nec probabile est, actioni in iuriarum erit locus. per l. si non es. l. siquidem aviam. C. de iniur. Calumniosa enim ex cusatio, non tollit in iuriam, ut in cap. 1. de praesumpt. Nec protestatio haecce tamquam contraria facto, ipsi proderit, vid disputationem meam, de iniuriis 1. th. 13. etc. quae est inter disp. Tubingenses, vol. 2. Ac de in iuria in iudicio exprobrata, et num ante finitam causam principalem, eo nomine actio institui queat? vid. Meichsner. 1. decis. 4. Sic testi crimen obicerelicet, si rumote gravetur Kuicke, in adnot. ad consil. Gravett. 9.

Sicque haec protestatio locum habet in factis, vel dictis, quae non necessario iniuriam important; sed ambigua sunt, et btrumque sensum habere possunt. Ac item in talibus, si appareat calumnia, protestatio eiusmodi non salvat.

61. Cl. Mit Verpfändung aller meiner Haab vnd Gürter etc.

Clausula oppign orationis bonorum, ideo necessario apponitur Instrumento obligationis, praesertim mutui, ut res afficiatur onere reali, cuius ratione, ingressus fundi, ex pacto contrahentium deinceps subsecutus, tribuit ingresso ius reale, et sic possessi onem cum lucro fructuum; cum absque hac [orig: hâc] hypothecatione, ingressus ex vi conventionis aut statuti non acquirat possessionem, sed ius tantum personale, et nudum fundi occupati tenutam. Coler. deprocess. exsecut. part. 3. cap. 12. late.

62. Cl. Mit vorbehalt: eines jeden Rechtens.

Clausula illa. salvo iure aliorum quorumcumque vel quibuscumque, etc. confirmationi annexa, perexigui vel plane nullius est momenti, arg. l. 1. §. 10. §. si quis 16 ff. ne quid in loc. publ. Zas. part. 6. num. 25. et seq. vide Rosenthal. de feud. cap. 6. concl. 61. nu. 6. et 7. gl. F. et H. et concl. 70. Schrader. part. 6. cap. 3. num. 38.

63. Cl. Mit vorbehalt vnnd Bedingung, sich zu keiner vberflüssigen Beweisung zuverstricken: Sondern allein das senig zubescheinen vnd außzuführen, das zu erhaltung seiner verhofften Gerechtigkeit vnd Siege, Klägern dienlich vnd vor, ständig.

Clausula, non adstringens se ad probandum non necessaria sed adeatantum, que sufficunt ad Victoriam causae obtinendam: co pertinet, ut actor non teneatur omnia probare (contra Baldum, in l. non ideo. 5. C. d. liber. causa. qui dicit, hanc protestationem nihil prodesse: cum necessitas probandi actori a iure sit imposita. l. actor. C. de probat.) quae in libello proponuntur: cum alias ad omnia probanda teneatur, si hanc clausulam omiserit. Canonistae incap. dilecti. de dolo et contum. Bart. in l. Divus. ff. dere iudic. Iason. in §. omnium. num. 161. Inst. de action. Paul. de Castro. in l. habebat. 13 infin. ff. de instit. act. Ioh. Schneiwein. ad d. §. omnium. num. 121. Haersolte. de actionib. in prolegom. num. 82.

Ceterum in his, quae iuris necessitate ad probationem requiruntur, nihil prodest haec Protestatio, sed solum in adventitiis: hoc est, quae si non probentur, actio nihilominus locum habere possit. vid. Bart. in l. denunciasse [orig: denunciâsse]. §. quid tamen. ff. ad L. Iul. de adult. et in l. non solum. §. sed ut probari. ff. de nov. oper. nunc.

64. Cl. Mit Vorbehalt vnnd Bewilligung deß Lehenheren.

Vasallus absque consensu Domini alienans feudum, inserens tamen Instrumento venditionis hanc Clausulam, salvo et reservato consensu Domini, mit Votbehalt vnd Bewilligung deß Hernt, an feudo, non obstante apposita Clausula, sit privandus? Ad huius Quaestionis elucidationem et decisi onem bene sic distingui solet. Aut Vasallus tradit possessionem aut non. Primo casu, Vasallus alienans feudum, qui tamen non tradit corporalem possessionem, feudum non perdit, propter ad iecta verba salvo et reservato consensu Domini. Andr. incap. imper. §. Scriba. num. 23. vers. quidsi dixit. et in §. callidis, num. 21. de prohib. feud. alien. per Frider. ubi dicit, traditionem causare feudi amissionem. Ergo a congrario sensu, dum non vere et realiter feudum alienat, eius proprierarem Vasallus non amittit. Consentit. Bald. in cap. 1. §. donare. qualiter olim pot. feud. alien. et in verb. bellariae. tit. de Pace constant. Curtius in 4. part. quaest. 21. num. 122.

Secundo vero casu, quando vasallus vendit et transfert corporalem possessionem in emptorem, licet apponat Clausulam salvo et reservato Domini assensu; tamen dicendum est, feudum amitti, ex quo transtulit possessionem in alium. Bald. in cap. 1. §. 1. col. fin quae fuit prima causa, ben. am. curt. in 4. part. quaest. 21. numer. 212. Felin. in c. quae Ecclesiar. de constit. Quia etiam alienando et possessionem in alium transferendo, fecit, quicquid potuit in contemptum Domini Unde non excusatur, quando dixerit, salvo consensu Domini. Nam in re facta, non prosunt artes verborum. Br. in l. si quis extraneus. ff. de acquir. hered. Et protestatio actui contraria non relevat, nec prodest. l. non solum. §. morteff. de nov. oper. nunc. et haec Clausula, tamquam non apposita merito censetur, itaque nullum operari potest effectum.

Facta oppig noratione feudi, per Vasallum suo Creditori, cum consensu Domini, da der Lehenhere die Gunst darüber geben hat, si postea feudum revertatur ad Dominum, da dem Lehenheren das Lehen widerumb haimfällt: an tunc Dominus de bonis feudalibus teneatur propter consensum praestitum, solvere aesalienum, quaeritur? vide Schneidewein. in tractat. feud. part. 4. numer. 44. ubi num. 46. decidit, quod

talis consensus prosit Creditori, et aeque hoc in casu, ac in alienatione facta [orig: factâ], adhibito tamen consensu Domini, ipsi Domino prae iudicetur. cap. 1. §. si vero de feud. al. etc. Imperialem de proh. feud. al. per Fr. §. profecto. quid iur. sspost. al. feud. et cap. 1. §. si vero de feud. al. Nam per consensum domini illa obligatio confirmatur, ac si ipsemet Dominus oppignorasset, per text. in l. obvenire. ff. de V. O. Unde non potest venire contra factum proprium. Hartm. Pistor. q. 48. num. 14. et seqq Fachin. lib. 7. controv. cap. 56.

Haec conclusio tamen secundum eundem Schneidewin. d. loc. num. 47. notabiliter limitatur non procedere, quando Dominus consensit oppignorationi, adiecta [orig: adiectâ] illa [orig: illâ] Clausula [orig: Clausulâ], salvo suo iurefeudali: nam tunc si feudum revertatur ad Dominum, non tenebitur Dominus de eo solvere debita Vasalli, arg. l. si debitor. §. 1. ff. quib. mod. pig. solv. Et ita de consuetudine observatur teste Zasio. Sint itaque Domini cauti, qui consentiunt obligationi feudi, ut illam Clausulam, salvo iure nostro feudali apponant, wie dann in den Gunstbrieffen gemaingklich dise Wort angehängt vnd beygeruckt werden: Geben darzu vnser Gunstvnd Verwilligung, doch vnser Landts Fürstl. Obrigkeit, Regalien, Ritterdiensten, Lehens, auch andern Gerechtigkeiten, die wir auff solchen Gürern hergebracht, ohne Schaden, sondern thun vns hiemit dieselben vorbehalten. vide omnino Afflict. in §. quid ergo num. 5. de invest. de re al.

65. Mögen.

Verbum Mögen, aequipolet verbo possunt, quod denotat non necessitatem praecisam, sed vel liberam volunratem, vel necessitatem causativam, post Lancellot. Cuman. et alios Ludolph. Schrader. d. feud. part. 10. sect. 19. nu. 194.

Hoc verbum tamen potest, propter subiectam materiam, sive naturam illius rei, super qua agitur, etiam necessitatem praecisam importat, quod satis probari potest ex iis, quae tradit Bald. et Raph. Cuman. in l. Gallus 29. in pr. et ibi lason. num. 26. limitat. 2. et Lancellot. Galiaul. inrepetit. num. 13. et seq ff. d liber. et posthum. Angel. et Fulgos. in l. 1. ff. d. Iurisd. omn. Iudic, sequitur Schraver. d. loc. num. 197.

66. Mohren.

Aethiopes cur nigri? v. Guevar. Epist. lib. 3. Epist. 11. et mein tract. de natura populorum.

67. Monarchi.

De Monarchia et Monarchis egi. discrus. singul. Politico. De Monarchia Romana, vide Stapleton. d. magna Eccles. Roman. lib. 2. cap. 1. De Commodis Monarchiae, R. P. Contzen. in Histor. Abyssinor. fol. 3. De quatuor Monarchils vid. Torniell. in Annalib. A. Mundi 2016. fol. 152. et seqq. ubi d. fol. 152. fac. 2. ita scribit: Harum Monarchiarum duntaxat quatuor in Sacris libris facta est mentio, non quod postipsas, usque ad Mundi finem aliae non essent erigendae. (Videmus enim Turcarum Imperium postea Romano successisse, et post ipsum probabile est alia surrectura.) Sed quia quatuor illae tantum Christi Regnum praecedere debebant, quod in hoc mundo usque ad extremum Iudicii diem, et deinceps perpetuo in Caelis duraturum erat. Hoc vero Regnum aliud non est, nisi Regnum Christi et Sanctae eius Ecclesiae.

De quatuor Monarchiis porro (Assyriorum nempe, Persarum atque Medorum, Graecorum et Romanorum) sciendum est, eas Monarchiarum nomine vocari, non quia semper Monarchico uterentur regimine, aut singula iugiter duntaxat unum Caput habuerint; sed quoniam in eis magni quidam Monarchae exstiterunt.

Quae Regna etiam non semper in eodem potentiae statu permanserunt, sed ut fit in rebus humanis, multoties multa passa sunt, non ab alienis tantum, verum a propriis etiam subditis; et saepius divisa, labefactata ac dilacerata fuerunt. Nec propterea tamen cessasse dicuntur, donec tandem ita ceciderunt, ut iam amplius postea surgere non valuerint.

Sciendum quoque est, quod ista regna non ita sibi invicem successisse credendum sit, ut Secundum prorsus non exstiterit, nisi omnino cessante Primo, neque Tertium, nisi destructo penitus Secundo, neque Quartum, nisi Tertio prorsus abolito. Quia clarum est, exstitisse Regnum Medorum atque Persarum, antequam Regnum Assyriorum fuerit exstinctum. Et similiter Regnum Graecorum caepisse, multo ante interitum Regni Persarum. Etitem Romanorum Imperium fuisse satis potens, priusquam omnino subactum esset Regnum Graecorum. Sed haec Regna dicuntur sibi invicem successisse, quia initium secundi fuit valde posterius exordio primi, et similiter de aliis. Et praeterea, quoniam successu remporis posteriora successive prioribus praevaluerunt, ac tandem priori exstincto, posterius eo usque magnificatum est, ut supremam in terris potestatem penes ipsum remansisse, omnium consensu certum esset.

Quoniam autem ex his Regnis Tertium, Graecorum nempe, non sicut duo priora, sub uno semper Principe fuit, sed post Alexandri magni obitum, in plures Dominos ac Reges divisum est, et nihilominus singuli ad Regnum Graecorum pertinuisse videntur. Propterea hoc Regnum, non sicut duo priora, totum unica vice exstinctum, sed paulatim, et per partes a Romanis subactum est, diversis eius Regib. et eorum Regnis per diversa tempora subiugatis. Quo fit, ut non nisi postremo ex eius Regibus, superato, et in potestatem redacto, illud omnino exstinctum dici possit. Finis huius Regni sub Anno pugnae Actiacae fertur, quoniam Aegyptus, quae non infima Graecorum pars fuerat, non nisi tunc ab Augusto Caesare, a propriis Regibus ablata, et Imperio Romano adiecta fuit. Torniel. fol. 153. a pr.

68. Monat.

Mensis quot dierum in telligatur, vide Rauchbar. lib. 2. quaest. 24. Et secundum Thomam de Marinis, tr. de generib et qualitate feudor. tit. 2. fol. m. 165. num. 57. duae allegantur Glossae, una Iohannis Andreae, inc. sipropter derescript. in 6. alia in c. quam sit periculosum. de elect. in 6. quae voluit, mensem intelligi tot esse dierum, quod mensis habet, in quo principium habet mensis emergens: ut si die sexta [orig: sextâ] Februarii, qui dies viginti octo habet, nisi bissexti rempore, quo tunc habet viginti novem, l. cum bissextus. ff. de V. S. incipit emergens (quid sit annus emergens, dixi in verb. Jahr) finietur die sexta [orig: sextâ] Martii. Hanc opinionem sequuntur communiter Dd. in l. de divisione. ff. solut. matrim. Iohan. Andreae auctor glossae, super. 6. Decret. c. quam sit 6. verbe, mensem, d. elect. Bart. in l. cum. bissextus. 98. num. 1. ff. d. V. S. idem, in l. 1. nu. 5. ff. siquis caut. iud sist. idem in l. de divisione 5. nu. 1. ff. solut. matrim. et in l. 1. in princ. C. de temp. appell. Angel. inrep. l. scimus. 22. num. 6. C. de iur. delib. in lectura Florentina. Alex. in d. l. de divisione. num. 4. ff. sol. mutr. et consil. 114. num. 6. vers. secundo. vol. 5. Socin. de fallent. reg. 260. Rochus de Curte, deiur. Patron. verb. honorificum. numer. 85. Alciat. ad l. cum bissextus 98. de V. S. Wurmser. observ. pract. tit. 50. obs. 5. num. 1. Menoch. de arb. Iud. cas. 50. num. 21. Thom. de Marin. tract. de generib. et qualitat. feud. tit. 2. sect. 2. num. 57. Alb. Gentil. tract. de divers. temp. appell. cap. 4. Schwanman. inproc. Camerali, lib. 1. cap. 27. nu. 1. Tusch. pract. conclus. lit. M. concl. 197. num. ult. Thom. Sanchez. tract. de matrim. lib. 2. disp. 24. nu. 15. Sigismund. Scaccia. tract. de Iudit. lib. 2. cap. 3. num. 359. Oldendorp. de except tit. de usucap. fol. m. 459. verb. Mensis. Decius vero, in l. ubi lex. ff. de Rog. Iur. concludit, quod si mensis simpliciter proferatur, intelligatur de duodecima parteanni, quae pro 30. diebus declaratur, et sic de triginta diebus per text. in l. fin. inpr. et §. 1. C. de Iur. delib. l. ubi lex. ibi: ubi lex duorum mensium facit mentionem, qui sexagesima primo die venerit, udiendus est. Hic tamen ex benignitate adiungitur unus dies, quod intelligendum est in causa favorabili. Cagnolus ad l. ubi num. 1. appellatione itaque mensis, simpliciter et absolute prolati, intelligitur de 30. diebus. c. illicita. 24. quaest. 3. nisi de aliquo mense in

specie, et in individuo fuerit facta mentio: quia tunc secundum numerum dierum illius mensis determinamus mensem. Imol. et Alex. in l. de divisione ff. solnt. matrim. Socin. consil. 99. vol 3. vid quoque Laurent. Silvan. in tract. de feud. recognit. qu. 11. Carranzum. d. partu naturali et legitimo. fol. 517. etc. et Alb. Gentil. d. divers. tempor. appellat. cap. 4.

Menses alii sunt Lunares, alii Solares, Lunaris Mensis vocatur spatium, quod ab uno Lunae coitu cum Sole usque ad alterum intercedit: qui triplex est; unus enim dicitur Mensis peragrati onis, alius consecutionis, tertius illum inationis. Mensis peragrationis, est tempus, in quo Luna integram unam circuitionem completab aliquo puncto, donec revertatur ad idem punctum, estque dierum 27. horarum 8. in tertiae partis. hora. Coniunctionis sive consecutionis mensis appellatus, tantum temporis complectitur, quantum Luna oberrando ab una coniunctione ad aliam insumit, id est, quando Luna cum Sole coiens lustrato suo cursu, Solem iterum consequitur; Estque dierum 29. et horarum 12. cum minutis 44. et aliquot secundis. Mensis illuminationis vocatur, quo Luna Lumen in terras demittens, nobis est conspicua, necsum, ut dicitur, combusta, seu splendore Solis opacata: quod tempus dierum 26. et horarum 6. esse dictitant. Haec Arumaeus, lib. 2. decis. in Coron. num. 24.

Mensis autem solaris est, quem Galenus plenum vocat, constatque ex diebus triginta. Augen. cap. 7. lib. 1. de hom. part.

Graecis Luna mh/nh, inde illorum mh/nest, atque ab eo Latinis menses dicti fuerunt, Varro, lib. 5. d. ling. Latin. quia nimirum ex Lunae motu Menses definirentur. Consideratur autem motus Lunae, vel per se tantum, vel habito respectu ad Solem: unde duplex Astronomis Mensis, Periodicus et Synodicus, quorum ille (spatium temporis, quod linea motus Lunae a circulo latitudinis immobiliter ad certum Ecclipticae punctum affixo digressu, reditu peracto, ad eundem revertitur, continens dies viginti septem, horas septem, ac scrupulis, praeterea nonnullis mensura aequabili constat, cuius praeterquam Astronomis et Medicis perrarus est usus. Synodici Menses, qui digressu et reditu Lunae ad Solem definiuntur, propter inaequa litatem motus utriusque sideris, haut parum inaequales et ipsi eva dunt. Nam Sole perigaeo, Luna [orig: Lunâ] vero apogaea exsistente, fit mensis triginta fers solidorum dierum; vicissim cum Sol apogaeus, Luna perigaea, ultra vigesimum nonum diem, non integras septem horas Mensis continet. Media autem ut fieri assolet, ratione inita [orig: initâ], determinatur tempus Mensis synodici aequale diebus viginti novem, horis duodecim, ac tribus quam proxime horae unius quadrantibus, tradente Iohan. Kepplero. lib. 6. Astronom. Copernic. part. 4. pag. 789. et seq.

Et hi Menses antiquitus eatenus ad usum communem traducti sunt, assumpto videlicet numero integro, qui proxime ad illum minutiis horarum et scrupulorum fractum accederet, dierum nimirum triginta solidorum: iique menses, quibus praetes et ante Romanos, Graeci etiam, aliaeque gentes utebantur, Politici, Civiles, item populares dicti fuere [orig: fuêre], quod in ordinationibus politicis, ac negotiis Divilibus observarentur. Verum cum ex mensibus eiusmodi duodecim, conficeretur annus dierum non amplius trecentorum et sexaginta, qui ab Anno solari deficit diebus quinque integris, cum quarta unius diei parte; proindeque exacto non multorum annorum curriculo intercalari, Menses novos, qui Mercedonii dicebantur, necesse esset, quod confusioni alii post aliam causam dedit Pontificibus, ad quos illa cura pertinebat, ea [orig: eâ] in re non bona [orig: bonâ] sive fide sive diligentia [orig: diligentiâ] versantibus, quorum vitio per intercalandi licentium fasti adeo turbari fuere, ut neque Messium Feriae aestati, neque vindemiarum autumno competerent: tandem Iulius Caesar, occupata Republica, ad ordinationem eius conversus, annum ad Solis cursum accommodavit, ut trecentorum sexaginta quinque dierum esset, et intercalario Mense sublato, unus dies quarto, quoque Anno

intercalaretur, Plutarch. et Sueton. in vita Caesaris. Macrob. lib. 1. Saturn. cap. 14.

Sic autem in anno Iuliano die 365. in menses duodecim distributi postea fuere, ut, initio facto a Martio, seu prioribus, in quorum medio Sol tardissimus incedit 184. reliquis subsequentibus 181. tantum assignarentur, atque ita aliis 31. aliis 30. Soli Februario, ceu ultimo, reliqui 28. tantum obtingerent.

Hac ergo ratione anno Solari in Civilem modum et Menses descripto, menses ii deinceps loco priorum (qui omnes erant triakonqh/meron) Politici et populares facti sunt: Ioseph. Scaliger. lib. 3. canon. chronolog. 1. Isagog. in explicatione definitionis, cap. 1. lib. 1. Keppler. d. lib. 6. part. 1. in fin. pag. 725. Et huiuscemodi quidem men sibus etiamnum hodie utimur.

In l. lecta. 40. ff. dereb. credit. Ubi, etsi usura, quae menstrua mox dicitur, sive eius loco poena expresse in dies triginta promissa fuerit, certum tamen est, accipiendum fuisse potius de mensibus, quales Kalendaria exhiberent: id est, uno plerumque die tricesimum excedentibus. Nam in Kalendas, veteres foenerari solitos, haut obscurum est, ut pluribus docuit. Hieron. Grossotius ad d. l. lecta. numer. 11. et seqq. Barnab. Brisson. in Lexic. Iurid. verb. Calendarium. quod ipsum huius rei indicum est satis evidens. Hinc Ovidius lib. 2. de art.

Qui Puteal, Iannumque timent, celebresque Calendas,
Torqueat hunc aeris, mutuasumma sui.

Ubi celeres Kalendas vocat, quod voto et desi derio debitorum celerius redeant, et usurarum in crementum afferant. Nec aliter ratio usurae centesimae constare poterit, quam duodenos nummos annos parere, id est, menstruos singulos; Hermolaus primum Barbarus, mos Budaeus, tum alii, detecto Accursii, ignorantia [orig: ignorantiâ] antiquitatis lapsi, errore, clarius evicerunt, quam ut dubitari de co amplius queat; positis ergo mensibus omnibus, dierum non amplius tricenorum, necesse foret, vel in anno communi sextam, in bisexto autem quintam unius nummi partem supra duo denos adicere, vel ipsum annum diebus trecentis sexaginta tantum finire: contra Iuris publici formam, nec non reluctantibus Iuliano et Paulo, anno ubique dies non pauciores trecentis sexaginta quinque tribuentibus, l. itae vulneratus 51. ff. ad L. Aquil. l. cum haeres. 4. §. sttchus. ff. destatulib. l. anniculus. 134. ff. d. V. S.

Et vero cum, dicente Menandro, omnia tempore fiant et iudicentur; ideoque Annorum, Mensium et dierum distribuendorum cura in omni Republ. non postremum locum obtinere debeat, quid opus erat fastos correxisse, si eius rei nullus usus in negotiis Civilibus futurus esset.

De Mensibus Apostolicis, et earum reservatione alternativa pro Episcopis residentibus, vid. Vorburg. in rudim. Iuris Canon. 656. et seq.

69. Montbelgardt.

Vid. me de Imperio subalterno item Tom. VI. Symphoremat. Gilmanni et Clapperium de Comitibus Provincis fol. 8.

70. Mordacht.

Per Germaniam undique obtinet et praxis observat, ut contra homicidas, aliorumque notoriorum capitalium criminum reos, qui commisso delicto, ad elusionem poenae capitalis aut fugiunt, ad foriudicationem, ut loquuntur, in die Mordacht deveniatur, eo qui dem processu, quem tangit Rosbach. in process. Crim. tit. 1. cap. 5. num. 11. ubi accusandi contumaciam, et num. 12. ubi citandi, et num. 13. ubi sententiandi formulas ponit.

De qua consuetudine, vid. omnino Hermann. Stamm. in tract. de servitut. personali lib. 1. cap. 5. per tot.

71. Morgengab.

Vocabulum Morganatica, quod Longobardorum est, invenitur in titul 29. lio. 2. feud. de filiis nat. ex matrimon. ad Morganat. Morganatica autem inter DD. quid sit, non omnino convenit.

Quidam enim Morganaticam dicunt id, quod per mortem viri capitur. Andr. de Isern. Martin. Lauden. s. d. t. 29. Iacobin. de S. Georg. de feud. verb. et unus ex dictis Vasallis. num. 1. Non inepte Morganatica appellatur munus, quod apud Longobardos sponsus die nuptiarum sponsam salutans, ei coram propinquis et amicis ante nuptiale convivium donabat. Utita Morganatica sit idem, quasi Morgengab. secundum textum Iuris Sax. lib. 1. artic. 20. in pr. gl. in Lehenrecht. cap. 31. numer. 3. vers. Morgengabe. gloss. in Weichbild. art. 22. inpr. vers. die andere, etc. ist eine solche Gab, die ein jeglich Mann von Kitters Art seinem Weibe giber, deß Morgens, als wann er mit ihr zu Tisch gehet: Dise Morgengabe mag auch der Mann seinem Weibe geben wanner will. Et dictio Morgengabica est composita ex Idiomate Germanorum, Morgen, quod mane sive matutinum sonat, et Gab, quod donum significat. vide Hartm. l'istor. lib. 1. quaest. 44. numer. 1. et seqq. Morgengabicum igitur quasi donum matutinum interpretari licebit, quo donatio propter nuptias significatur. De Iure Civili vocatur sponsalitia largitas, tit. C de donat. ante nupt. Novell. 119. De Iure Canonico Dotalitium. c. plerumque de donat. inter. vir. et ux. vide Bozer. d. donat. caep. 9.

Nostris moribus Morgengab, differt a dotalitio, vom Widumb, et sumitur pro pretio virginitatis, so der Sponsus nach beschlagner Deckin der Sponsae gibt, an Gelt, Kettin, oder Kleinott. Quod etiam a Viduis Iuvenib. datur. In Hispania vocantur Arrhae, de quibus varias quaestiones habet Valase. consultat. 2. 3. 4. et 16.

Sponsalitia largitas quibus in rebus consistat, vel was zur Morgengab gehöre. vide Georg. Rotschitz. in tra. Von Mitgifft, gerade, etc. Morgengabe, etc. art. 17. pertot. Moller lib. 2. semestr. cap. 43. ubi quaeritur: Viduae nobili Iure Saxonico an debeantur zur Morgengab equae, quas paterfamilias in casu necessitatis semel atque iterum currui aut aratro iunxit, cum alias iis uti non soleret?

Uxor ante maritum decedens, an trasmittat ad proximam cognatam ea, quae sponsus primo nuptiarum die ipsi dono dare solet, Morgengab nempe. vid. hartm. Pistor. lib. 1. quaest. 44. Et Morganaticam, oder die Morgengab, ad uxorem pertinere, vnd daß sie damit thun dörff, was sie wölle puto, etiam durante matrimonio et post: habetur enim pro bonis uxoris allatis.

Matrimonia autem ad morganaticam contracta videntur; quando ea conditione quis uxorem ducit; daß seine Kinder nicht an jhme erben, sondern sich mit einem Gewissen abfertigen zulassen schuldig seynsollen.

Quod saepe fit in favorem, vel liberorum prioris matrimonii, vel agnatorum. Si praesertim quis ducat nobilitate sibi non parem. vid. me de success. et et Elect. 1. c. 9. numer. 11. et add. Kizel. d. matrim. c. 9. thes. 6.

De Morganatica vid. Berlich. lib. 2. conclus. 15. et Cypraeum de iure Connubiorum fol. 506.

72. Mordtbrenner.

Qui incendit in Civitate aedes alterius malitiose, dolose, data [orig: datâ] opera, et praedae insuper causa, poena talionis et flammis ultricibus puniendus est, arg. l. 9. ff. de incenda ruin. naufrag. et l. 28. §. incendiarii. 12. in fin. ff. de poen. Constit. Imp. Caroli V. art. 125. Die boßhaffrige vberwundene Brenner, sollen mir dem Fewr vom Leben zum Todr gestrafft werden. Constitut. Aug. Elect. 17. part. 4. Quae poena hodie in Imperio romano- Germanico adhuc observatur. vide tamen Bochel [orig: Bôchel]. disquisition. 6. num. 33. adde Dn. Bocer. tract. de incendiar. num. 66. etc.

73. Mosaisch Gesatz.

De Legibus Mosaicis, vid, Ungepaur. in Exercitat. Iustin. 13. m. fol. 483. sub quaest. 3.

74. Mußtheil.

Mußtheil (hoc est Cibaria) begreifft alle Speise, die da verbleibt nach dem Dreyssigsten, in seglichem Hof deß Manns, ita videtur definire text. iur.

Sax. lib. 1. art. 22. §. nach disem muß die Frawe. Alio modo definit gl. im Landrecht lib. 1. art. 24. in verb. gemäste. vers. dann Mußtheil ist. Ubi dicit: Mußtheil ist allerley Speise, welche ein Mann zu seiner Notthurfft inn Vorrahr geschlagen vnd geschafft hat, vnd solch Mußtheil nimmer das Weib nach jhres Mannes Todt, von dem Dreyssigsten halb, vnnd die ander helffte bleibt den Erben. vide Rotschitz. tract. von Mitgifft, gerade, Mußtheil, etc. art. 18.

Cibaria, in quibus rebus consistant, vel was zum Mußtheil nach Landrecht gehöre. vide eundem Rotschitz. dict loc. art. 19 per tot. Was darzu gehöre nach Lehenrecht, tradit idem, art. 20. per tot.

Viduae nobili iure Saxonico deberi, zur Mußtheil, dimidium etiam illius frumenti, quod repositum habuit, ut venderet, maritus: venditum autem ipso vivo non fuit, ut tradit Moller. lib. 3. sempstr. cap. 24. quem vide, pertot.

75. Mutterkirch.

Matrix, Ecclesia Cathedralis. Etiam urbes sic dicuntur, quae a Graecis appellantur mhtropo/lhs2, mater urbs, ex quibus multae aliae urbes natae et ductae sunt, vide Robbig. lib. 8. artic. cap. 15. et me, de iure universit. f. 231. Et in de est Ecclesia Cathedralis, ex qua [orig: quâ] aliae dependent.

Sic apud Tranquillum, matricem arborem intelligimus, ex qua [orig: quâ] stolonum repullulat soboles multa. Die Hauptkirche, da der Pfareer wohnet, wirdt genent Mater oder Matrix, da aber kein Pfareer wohnet, oder welche Kirche eingepfareet ist, ide haist Filia, daß sie sich nach der Pfarekirchen richten soll, wie die Tochter nach der Mutter. Scheraeus, in der Geistlichen Spraach, Schul. m fol. 35.

76. Mühlen.

De molendinis, vide omnino Hering. intr. sing. copioso et eleganti, Tuschum. lit. M. et me, de iure rer. fol. 11.

Molendina multi hodie ad territorii Superioritatem referunt (vid. omnino Hering. de molend. quaest. 9.) quod ex eo originem habet: quia in publico flumine navigabili non licet aedificare sine licentia Principis, aut regalia eo loci habentis. l. quo minus. ubi Dd. communiter. ff. defluminib. Rosenthal. defeud cap. 5. conclus. 28. num. 5. 6. et 7. ubi et hanc eius rationem esse indicat, quod flumina ipsa sunt regalia. per cap. 1. quae sint. regal. vide Goeddaeum, de restitut. Baron. Vallendar. num. 318.

Molitores, an ad honores admittendi. vid. hering. h. quaest. 1. num. 5. et seqq.

An qui diu gratis gemahlen, exinde Ius acquirat? vid. Bullae. consil 5. qu. 5. De prohibendo molendino aedific. in superiori vel inferiori parte fluminis, Costam consil. 74. Consil. Marpurgens. vol. 4. consil. 38

Ob die inspection oder visitation der Mühlin, der hohen Malefitzischen oder aber der Vogtey vnnd Nider gerichtlichtlichen Oberkeit zugehörig, ist ein sehr zweiyffenlig vnnd gemaine Frag, etc. quemadmodum apparet ex iis, quae post Knichen, Schepliz. et alios novissime retulit Iohann. Hering. in absolutiss. tract. d. Molendinis quaest. 45. num. 36. et seqq. Ich aber bin der Mainung, daß vorderst zuwissen vonnöhten, ob der Obergerichtshere sich zumal der Landrsfürstl. Hochheit, oder allein der Criminal Iurisdiction anmasse? Item, wer der Enden, vber Gewicht, Maaßvnnd Meß ein Anstalt zumachen berechtigr? wie nit weniger, ob der von Adel, so die Nidergerichtliche Oberkeit hat, ratione deß Guets, dem H. Röm Reich immediate vnderworffen, vnd in die Rittertruhen contribuire? Dann wannder Obergerichtshere nur die Criminal Iurisdiction, auch der Orthen nit Landsfürst ist hat er sich der Mühlin anderst nicht zubeladen, dann in casu delicti, wann entweders die Müller oder audere inn der Mühlin, ein Diebstall oder dergleichen Laster begehen.

Fals nun der Obergerichttshere zumahl Landtsfürst ist, gebührt ihm diß Orths ein mehrere Gerechtigkeit, vnd kan nemblich selbiger inspection haben, ob es durchauß in der Mühlin recht zugehe, was man für Mäß gebrauche, ob man bey dem alten Milter

77. Münch.

De Monachis et generibus Monachorum item Monachatu, etc. vid Baron. Annal. ad A. Chr. 228. Anton. Perez. in Commentar. ad Regulas S. Benedicti, passim ut ex Indice, praesertim fol. 64. Filesac. d. episcopis cap. 17. Zamuriens. in speculo lib. 2. cap. 21. et seqq. usque adfin. Iohann. Nicolai. in Enchirid. de benefic. fol. 7. et seqq. multis. Rinthelin. in Iurista Romano Catholico cap. 49. cap. 55. et seqq. Coccium in Dagobertoc. 6. fol. 46. etc. Fabr. d. religion. ubi quod D. Ieremias eorum meminerit. Stamm. de Servitut. personali lib. 1. tit. 4. cap. 1. varia quoque de iure Monachorum eorumque votis et successione habet Stephan. Durant. in suis quaestionib passim. de Religiosis V. T. v. Becan. analogi aap. 9. ac de Essais, Foller. 1. miscellan. cap. 3.

De reformatione Religiosorum, vid. Iohan. Baptist. de Lezana Carmelitam, in 4. et Regularium corrigendi ratione, Prax Criminal. Octav. Spatharii, praesertim a princ.

Wann die Münch in Occidente auffkommen, nempe An. 340. vid. R. P. Layman. iust. defension. fol. 449. Monachi olim Palliati, et Philosophi Christianorum erant, Pallium exulans fol. 142. et seqq. ac quod olim Monachinon fuerint Clerici, docet Bignon. notis ad Marculphi Formulare fol. 427. ubi etiam inter alios allegat B. Hieronymum de laude vitae solitariae. pluribus demonstrat aliam esse causam Monachorum, aliam Clericorum, hosce pascere, illos pasci, etc.

Religiosi quam arcte Pontifici subsint? Layman. in Iusta defensione fol. 50. et seqq.

Monachatus quod sit res seria, vide Imitat. Christi lib. 3. cap. 10. et cap. 56. item lib. 1. cap. ult. et Molan. d. Imaginib. lib. 4. cap. 21.

Monachus an revocare possit post professionem Testamentum, quod ante condidit? Negatur magis communiter, Cavall. quaest. 806. Covarruv. d. testam. cap. 2. rodriquez. v. Testamentum. ubi dicit, quod possit tamen declarare testamentum.

An vero per ingressum Religionis, corruat Testamen tum? Practicabilia Ecclesiastic. Marc. Antonii quaest. 333.

Monasterium est capax bonorum, in communi succedit loco filii in bonis Parentum professi sui, c. in praesentia. ubi DD. d. probat. Nicol. Everhard. consil. 26. num. 19. Beat. locis. tom. 3. d. testam. p. 2. f. 269. De argumento a servo ad Monachum, quatenus procedat: idem Everh. in Topic. legali.

Qua [orig: Quâ] conditione intervenienteab una ad aliam religionem quis transire posit? Bonacin. d. Clausur. fol. 71. et seqq.

De reclamantibus contra professionem, Bonacin. ibid. fol. 224. etc. Ad quem pertineantbona, quae Religiosusa [orig: Religiosusâ] Religione eiectus acquirit? Bonacin. d. tract. fol. 164.

Contra Monachos habet multa Eunapius, Rutilius etc. ubi Barthius fol. 151. et 171. ac passim. Sed illi erana Gentiles.

78. Mundbar, Mundlurt, Mündlein, Mundhere, Mundmann, etc.

Ius Clientare vulgari etiam nomine vocatur Mundburt, quae vox significat freyen Schutz vnd Schirm, hoc est, Advocatiam, defensionem, tuitionem, clientelam.

In Legibus Longobardicis saepe occurrit Mundii vox, et plerumque significat tutelam. Unde et Mund Waltos dixere [orig: dixêre] Tutores, ab administrando Dominio, quos nos hodie Vormunder, quasi praefectos Dominio vocamus. Item Mündlein, Vnmündig, Mundbare antiquum Francicum verbum pro eo, der keinen Vogt hat, qui caret Tutore, et qui se propter aetatem defendere haut valens,

Tutoris Potestati subiectus est. Barn. est frey, ledig. Unde etiam ein Mundtbarer Fleck, so keinen Vogt hat. vid. omnino Dn. Mager. de advocat. cap. 2. numer. 245. et sepq. adde Dracon de origine et iure patricior. cap. 6. pag. 185. et seq. et me, de foederib. fol. 57.

ADDITIO.

Mandiburdum Germanis scriptoribus tutela erat seu defensio et ut dixi supra. v. Kastenvogt. Et Longobardicis Legibus feminarum Tutor Nundualdus et Mundius dictur; Veteribus Francis mainbour, et mainbournie pro tu le sumebatur. vid. Bignon. in notis Marculphi Formular. fol. 506.] Ioh. Iac. Speid.

79. Münster.

Fere ita vocantur Ecclesiae Episcopales, ut Argentinae, Spirae, etc. interdum etiam hoc nomine msigniuntur kat) e)coxhn templa magis insignia, et raro artificio confecta, quasi monasrosa; Als das Münster zu Vlm, etc.

Monasterium item latine pro Coenobio usurpatur, für ein Closter. Quia olim Canonici, in Episcopalibus urbibus, da es Münster hat, parum a Monachis differebant. Ac ea, quae hodie Canonicorum Collegia et Capitula vocamus, vere fuisse Coebia: id est, Canonicos simul communem vitam duxisse, simul habitasse, simul edisse, Historiae passim fidem faciunt.

Monasterium vocatur domus Canonicorum, qui tum temporis, nondum laxata [orig: laxatâ] disciplina [orig: disciplinâ], antiquitatisque sanctioris aevi institutis, Canonici sub uno tecto et unius aedibus habitavere [orig: habitavêre], uno pistore et promo communi condoque contenti. Unde et Fratrum appellatio. quamquam nulla Monachatus Regula obligarentur. vide Crantzium, de Metropol. lib. 3. cap. 15.

Inde et Beeck, in Aquisgrano. fol. 19. etc. Nomen obtigit Summae Aedi, Monasterium S. Mariae, vulgata [orig: vulgatâ] nuncupatione Münster, quod prius professi sint Clerici, servique Dei arctiorem Regulae observantiam in Claustro habitantes, uno dormitorio usi, unoque refectorio, quo facilius possent ad horas Canonicas celebrandas concurrere,de vita ac conversatione sua [orig: suâ] mutuo admoneri: Canoniciqueve, idest, Regulares, ad exemplum et imitationem Graecorum, indigitabantur: eorum Superior Abbas. Ac eiusmodi ordo Canonicorum regularium, qui hoc in Monasterio primitus viguit, ab Apostolis ipsis primum in stitutus, a D. Augustino postmodum ad certam Regulam redactus fuit, ob idque retinuit nomen Canonicus, quasi Apostolorum, nascentisque Ecclesiae Ministrorum, Canonem et Regulam observans, utpote, quorum erat Cor unum et anima una, qui quottidie perdurantes unanimiter in templo, et frangentes circa domos panem, sumebant Cibum cum exsultatione et simplicitate cordis, collaudantes Deum, et habentes gratiam ad omnem plebem. Possidonius Episcopus Calamensis D. Augustini Discipulus in vita eius cap. 5. sic ait: factus ergo Presbyter, Monasterium intra Ecclesiam, mox instituit, et cum Dei servis vivere coepit, secundum modum et regulam sub SS. Apostolis constitutam, maxime, ut nemo quidquam proprium in illa Societate haberet, sed eis essent omnia communia, et distribueretur unicuique, prout cuique opus erat. Reflorere coepit idem Ordo in Ecclesia S. Quintini Belvacensis, sub venerabili et S. Iuone, eiusdem Ecclesiae Praeposito, et postea Carnotensi Episcopo. Unde plerique Scriptores colligunt, Ordinem Canonicum inter omnes Ecclesiasticos Ordines Primatum tenere, antiquitate, doctina [orig: doctinâ], regimine, nobilitate, et Sanctorum numero. Sermo vero eis est de ordine Canonicorum Regularium. Sub tam praestanti instituto, Fratres antiquitus in Aquisgrano Deo digne famulabantur: exstant hodieque in Basilica [orig: Basilicâ] hac [orig: hâc], precum ad bonorum omnium auctorem ac largitorem Deum fusarum formulae; Psalmodiat, nempe versus et collectae, quibus usus Abbas in receptione Fratrum, insuper consimiles obtestationes in danda pera et baculo itinerantibus fratribus. Indicant itidem haut obscure, regularem disciplinam, quae reservata in nostram usque aetatem nomina, Dormitorium, populari dictione der Dormiter, in cuius concameratione arcuato ac prisco opere ligneo numquam visae araneae, earumve telae; Molendinum fratrum, der Brüder Mohlen Ad haec usus a Claustrali Regula ad hoc usque aevum dimanavit,

ut nemini Canonicae professionis, hoc tempore ex urbe, soloque Aquonse alio digredi fas sit, nisi prius a Decano, Collega [orig: Collegâ] ve aliunde postulata ac indulta potestas, animadversione in contemptores decreta: reliqua institutum regulare sapientia, nimirum venia delicti petenda, prostrato in terris corpore, expansis brachiis, carcer quadraginta dierum ob reatum Criminis, inobedientiamqueve, absolutiones paenitentis per sollennes precationes; eiuscemodi inquam irrogatae quondam poenae, expiationesque a peccatorum nexibus exulant plane, pureque suppressae: atque sicut complures aliarum Ecclesiarum Canonici, iam dudum antea regularia instituta deserverant, videlicet in Trevirorum Augusta [orig: Augustâ], teste Tritenhemio, Spanheim ensi Abbate; religiosi maioris Templi S. Petri et D. Paulini sub praesulatu Theodorici anno circiter. D. CCCLXVI. Spirensium Canonici sub Balderico Antistite Moguntinorum et Vangionum, itidem communitatem vitae regularis abecerunt: ita exemplo istorum aliorumqueve, sub Othone III. Imper. et Notgero Eburorum Pontifice, Aquenses Fratres remissiores facti, professionem regularem deseruerunt, proprietati bonorum temporalium inhiantes, cum iam pridem antea sub Othone eius nominis I. Imp. nomen sibi immutare, vice Religiosi seu Monachi, Canonici simpliciter et sine adiunctione, eorum superior mutato Abbatis nomine, Praepositus iam tunc, nuncuparicaepissent. De hoc Molanus: Monasterium S. Mariae dicta est Ecclesia Aquensis, a maioribus, eo quod viginti Clerici a carolo M. instituti regulariter et Canonice in ea vixerint sub oboedientia, in communi intra Claustrum simul manducantes et dormientes, iuxta statuta Concilii Maguntia censis sub Carolo M. celebrati. Sed hoc suave lugum, sibi ut Mogunitini et plerique alii excusserunt sub Othone III. et Norgeto Episcopo suo, qui regulares Clericos viginti converterunt in viginti octo Canonicos proprierarios: quoniam id tem porum eorum malitiam exigere iudicabant.

Georgius Fabricius lib. 1. annal. urb. Misnae sub A. 972. de Volschuldo Praesule, seu ut Lambertus, Volcrado, Willigisi, Moguntini Antistitis Familiari ita scribit. Hic tempora lectionum et orationis et Munerum Ecclesiasticorum distribuit: cibum cum Canonicis sumpsit, qui temporibus melioribus in his terris, non proprias rexerunt familias sed familia fuerunt Praesulis: neque administris Vicariis usi sunt, sed Ministri Ecclesiae ipsi fuerunt. Prima enim istorum Collegiorum Institutio, disciplinae monasticae erat simillima. et haec Ecclesia in literis Pontificiis Monasterium appellatur.

Canonicorum item Collegia omnia, Monasteria fuisse olim, certum esse, affirmat Bruschius in Ebracofol. 4 A.

80. Müntz, Landmüntz, Reichs-Müntz.

De monetis, iure monetarum ac iis quae ad materiam rei monetariae spectant, vid. Budelium et Freher d. Monet. et re Numaria etc. tract. singul. Tilemann. Friesten im Müntzspiegel. Disputat. Basil. tom. 2. Disp. Iohan. Wolff. Awer d. iure monetar. Iohann., Budolph. Werner. in discurs. Academic. Anton. Fabrum, praesertim ubi de Legatis agit. Knippschilt. d. Contractib. disput 2. quaest. 24. etc. Iac. Bornit. de Numis, Wilhelm. Schikard. de Numis Hebraeor. Leonhard. Port. derepecuniaria, et Guidem de mineralib. lib. 3. tit. 9. Vin cent. Lupan. ad Spartan. fol. 82. Vom Müntzwesen, Geitzkoflers dery Politische Discours. Wachrelgesang von der guten Müntz Außspäher, Auffwechßler, etc. Resolution vnnd Bedencken der verordneten Vide Hoffrichters vnd Beysitzern deß Hoffgerichts auch Dechanats, etc. der Juristen Facultät zu Wüttenberg. Discurs. Iurepolit. histor. von der Frag: ob man sich der Orth, da der Thaler auff das alte wehrt vnnd 24. Gr. deß Reichs Müntz Ord. d. A. 1559. valvirt, mit denem so in erhöhet, conformirem soll.

Moneta derivatur a monendo, nimirum ex officio, fine et usu: quod signi impressione, et certi auctoris inscriptione, temporis, ponderis et valoris, nos admoneat. Iacob. Alemannus in palaest. consult. cons. 8. qu. princ. 1. part. 18. Verbum autem Müntz, quodcumque genus numismatis complectitur Aleman, in palaestr. consult. 8. quaest. 1. part. 18. et quidem plerumque in contractibus pro argentea accipitur, aureaeque opponitur. Policey Ordn An. 1648. tit. Von Wucherlichen Contract [orig: Contrâct]. vers. item. daß etliche ac frequentius pro argentea minuta tantum accipitur, Aleman. dict loc. Laudens d. monet. nu. 31. Dicitur etiam Gelt, hinc Bawgelt, Wachtgelt, etc. et tum vel pro omni moneta dict. tit. Von Wucherl Contr. ubi passim: ita Germani veteres poenas homicidarum pecuniarias, vocarunt Mangelt Heig. 1. quaest 8 num. 81. vel auro opponitur. Ordin. Camer. part. 2. tit. 29. §. Wo nicht. 5. ibi. Gold oder Gelt.

Moneta alia [orig: aliâ] forma [orig: formâ], quam procudi consueta fuit, sub poena 50. Marcarum puri auri, formanda atque publicanda non est. Ferdinandi Müntz Ordu. 19. Aug An 1559. §. Hierauffsetzen. ibi: daß hinfürter im Reich Teutscher Nation, kein Müntzherr hohes oder nidern Standts, andere Müntze dann wie in disem Edict außtruckenlich fürgestelt, müntzen, schlagem, oder an statt einiger Bezahlung außgehen lassen solle, bey vermeydung Vnser vnnd deß Reichs schwären Vngnad, vnd Poen 50. Marcklörtigs, Goldts, etc.

Tria monetae cuiusvis requisita substantialia sunt, quae eiusdem to ei=nas2 constituunt. Primum ut Nummus sit legitimi ponderis. Levit. cap. 19. vers. 35. Pro verb. cap. 20. v. 10. Ieremiae. cap 32. v. 9. 1. Paralip. cap. 21. vers. 25. l. 1. vers. debitiponderis. C. de vet. numism. potest. l. 1. vers. equa lance. C. de ponderatorib. Secundum, ut nummus sit probus, seu speciei probae; l. 1. vers. speciei probae. C de vet numism. potect minime vero falsus l. vix certis 53. vers. fasaemonetae. ff. de iuditiis. l. qui falsam monetam. 19. ff. ad L. Cornel. de Sicar. reprobus. l. eleganter. 24. §. qui reprobos nummos. 1. ff. de pignorat act. vel adulterinut. l. 1. in pr. l. si quis nummos. 2. C de fals. moneta. l. lege Cornelia. 9. ff. ad L. Corn. de fals. l. sacrilegy. 6. §. qui cum in moneta. ff. ad L. Iul. Pecul.

Tertio requiritur Forma publica. l. 1. in pr. ff. de contr. empt. d. l. sacrilegy 6. l. 1. vers. veterum principum veneratione Cod. de veter. numism. potect. vid. omnino Freher. parerg. lib. 1. cap. 14. ubi late de Monetae sive nummi definitione, requisitisque eius, ac etiam de nummulariis agit. Tartaricam monetam, esse ex cortice Moridocet Guyon. divers. lecons tom. 2. fol. 814. De moneta Graecorum, vide Camerar. in tr. dere Equestri f. 273 et devaria aestimatione monetae, Bisciol. tom. 2. lib. 7. cap. 5.

Inter Regalia, Ius cudendi monetam refertur, das Müntzem oder Müntz-Gerechtigkeit. Ego de Maiest fol. 201. A. B. c. 10. Capitulatio noviss. art. 24. c. un. quae sint regal. l. 2. C. de fals. monet. Hinc est quod in Spec. Sax. Lander. lib. 3. aert. 60. dicitur: Regi Rom. in quacumque Civitate, quam ipse ingressus sit, monetam non minus, quam vectigalia vacasse. Unde inferior a Rege vel Imperatore non potest facere monetam, nisi ci ab Imperatore sit concessum, vel nisi praescripsisset per tantum tempus, cuius initii memoria non exstat. per text. in c. super quibusdam. §. praeterea d. V. S. Et ita ius monetandi in Germania est Regale, non maiestas; Sed reservatum, ac statib. non competit ex iure territorii, sed ex singulari Imperatoris privilegio. Unde etiam est, daß, sonderlich in den groben vnd Reichs Müntzen der Adler geprägt wirdt.

ADDITIO.

Monetae eudendae, non argenteae tantum sed et aureae Privilegium statim postquam occucpata in universum esset Gallia, et eiecti

Gothi, usurpare caeperunt Francorum Reges, sua, non Romani Imperatoris, impressa [orig: impressâ] imagine. Quod licer nulli gentium Romani permitterent, imo nec ipsi Persarum induperatori, hic [orig: hîc] connivere, et assensum, nutumque id suum interpretari nolentes volentesque cogebantur. Sed Procopii, Graeci auctoris, qui Iustiniano Caesari a libellis fuit, assiduusque militiae eius Comes, verba referre lubet, qui lib. 3. Bell Gothic. vocabulo Germanorum, more suo (teste Pontan. origin. Francic. lib. 6. fol. 524.) Francos in telligens. Galliarum inquit, partem suae quondam ditionis effectam, in huius belli principio Gothi Germanis tradiderant, quam minus se posse existimarent Romanis simul ac Germanis resistere. Id sane factum non solum nil prorsus Romani interpellarunt, sed ut Gallias sibi Franci haberent, Iustinianus ultro permisit. Non enim illi has tuto se possessuros rebantur, nisi et Imperator ut suae ditionis futuras perpetuo confirmasset. Quo factum ut ex co tempore Principes Germanorum Massiliam Phocensium quondam coloniam, et cetera circa id mare loca tenuerint, totiusque orae maritimae potiri imperio sint, unde et Arelate nunc resident, ad certaminis equestcis spectaculum. Aureum nummum nativo e Galliarum metallo hi cudunt, non Romani Imperatoris, ut ceteri solent, imagine, sed sua impressa [orig: impressâ]. Persarum siquidem Imperator, etsi ad arbitrium argenteum numisma sacit, aureo tamen non illi fas est, suam ut imponat effigiem, nec barbarorum princeps alius quisquam id facere ausit. Hactenus Procoptus.

Ex quibus patescit, facultatem cudendi monetam, praesertim auream, maiori quam nunc in aestimatione, ac iuris quasi Maiestatici fuisse, propriam, et non Imperatoris imprimere essigiem.] Ioh. Iac, Speid. V. I. L.

Impressio in monetis ex forma publica inventa suit, ne eius valor in materia contaminaretur, et ut una ab altera in suo genere dignoscatur, tam ratione provinciae, quam Valoris. Casp. Anton. Tessaur. in tract. de augm. Monet. cap. 1. num. 13. Item ut Principum imago aut fitura nummo impressa, reverentia quadam improbos homin er ab eiusdem adulteratione detereat: unde illi ut falsificatores puniuntur, qui alterius, vel proprii Principis cuneum im itantes aliam monetam cudunt. Nec illam poenam evitare deberent Reguli quidam, qui Iure cudendi per investituram, acquisito abutentes, aliorum Principum imaginem aut characterem imprimi faciunt, indeque falsas et repobas monetas cudunt et expendunt, illasque in territirio illorum Principum, quorum monetas imitari voluerunt, introduncunt: nam isti ratione huius delicti, possent ab eodem Principe, in cuius Dominio similem deferunt pecuniam, puniri.

Haecimaginis impressio quoque facit, ut subditi facilius credant, vel exteri expendentes, in ea materia sic impressa, realem substantiam et non adulterinam contineri, et iustum pondus inesse, sine alio labore laucis aut trutinae. Haec autem impressio, secundum eundem I hessaurum dict. loc. num. 14. tanti roboris est et potentiae, ut illa moneta sic impressa, non possit per creditorem recusari, imo talis recusatio capitaliter plectitur. l. 1. et fin. de vet. numism. pot. Afflict. tit. quae sintregalia. super verb. monetae. num. 8. Decian. lib. 7. Pract. Crimin. cap. 28. numer. 8. non tamen cogeretur creditor invitus alterius Principis monetam capere, licet usualem, praesertim si semel fuerit bannita. mart. Laudens. de monet. num. 3. Reprobus enim denarius non est denarius, late Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. gl. 20. num. 11. Sed vide Thessaurum dict l. et num. seq.

Regibus Bohemiae licere nummos in qualibet forma procudere, constat. An etiam novos invenire? distingui solet inter monetam provincialem, Landr-Müntz, et publicam seu generalem, Reichs Müntz. Illius pro usu et necessitate Regni ac Provinciarum, non prohibetur Rex quaslibet novas formas usuales, in venire: huius non item, nisi velit periclitari, ne ab Imperatore et Ordinibus Imperii interdicantur. vide Dn. Goldast. in Cohem. lib. 4. cap. 2. fol 425.

Olim tempore Bonifacii VIII. de Anno M. CCCII. vilis admodum fuit moneta, ut Historici referunt: de moneta Turonensi ait Nell. de S. Geminiano quod diminuta fuerit ex avaritia Principis, ut plus lucraretur. consil. 137. et Roman. consil. 123. de Pisana moneta mutata, agit Signor. de Homod. consil. 34. vide Bokel [orig: Bôkel]. disquisit. 8. fol. 262.

Mutata [orig: Mutatâ] moneta [orig: monetâ] post obligationem Catri, utrum Creditori invito

De monetae mutatione vid. Curt. 3. coniecturar. cap. 15 Beat. decis. tom. 4. de contract part. 1. fol. 48. Wie die Müntzenjederzeit gestigen, besonders An. 1518. biß auff Ann. 1565. zu Cölln. Statuta Coloniens. part. ult. fol. 84. item fol. 87. ubi von den Pasaments Herren vnnd jhrem Ampt. De iniquitate depravationis monetariae, Sciopp. in tract. Brüeder consultat. fol. 118. etc.

ADDITIO.

In corrumpenda moneta, praeteritis annis Calvinistas primos fuisse, Lucius Verus in Nova Apocalypsi pro innocentia Caesaris et fidelium Imperii Principum, etc. considerat. 26. fol. 141. attestatur, ubi ita scribit: Qui Calvinistae, qui in Palatinatu, qui in Wederavia improbos et adocimos nummos procuderint, nimis notum est, Minutae porro pecuniae adulteratio causa fuit, quod pretia auri, argentique crescerent. Iam ante annos quatuor, quam in Bavaria moneta Chalcargyria cuderetur, omnia plena erant corruptelis, et ni fallor, Francofurti est editus libellus Wipper, Kipper, qui profecto in Austriam illatus est, similis altera fuit de pellendis Iudaeis. Hinc Bavarum uti eadem [orig: eâdem] defensione uti posse puto, quo ceteri Principes, quorum Moneta iam Monachii erat, ut mihi retulit Ducis Quaestor, ille qui exercitum ad Wimpinam Victoriam visit. Bellum illa moneta gessit et vicit, non modo acie, sed etiam moneta [orig: monetâ]: quam iam Calvinistae mutare caeperant aurea aeneis, si bonam monetam ille cudisset, in vestrum usum (loquitur contra Calvinistas) vos vertissetis, et in nos con vertissetis, holuit sua pecunia vobis nervum bellorum subministrari. Bonam voique monetam tricones vestri corradebant, bono publico defendendo cessit nummi vigor, nec iniuria [orig: iniuriâ], salus Relp. suprema Lex est, quaesi ita res exigat, ad plumbeos aliquando, scorteosque denarios descendit, ita ut de Corio bovis sumatur nimus, quo bos ornatur. Iuvit moneta non Bavarum, sed Remp. cuius emolumento cessit. Vos mature monetam corrupistis, doneciametiam argentum deesset, quo aera illiniretis: Voluit enim Deus non modo cudendae vobis, sed etiam adulterandae monetae subtractam facultatem, dann Stumpff vnd S??? ist hiawegk, ut Cancellarius vester loquitur, etc.] 10. Iac. Sp. V. I. L.

Faisam monetam fabricantes, flammarum exustionibus mancipantur, ex Imp. Constantini Sanctione. l. 2. C. de fals. monet. quam Carolus V. comprobavit. Const. Crim. art. 11. Et hoc communitet accipitur de eo, qui sub forma et imagine Imperatoris, non etiam de eo, qui sub effigie inferioris Principis, cudendi numismatis Ius habentis falsam monetam cudit: Clarus in §. falsum num. 22. hunc enim Capitali poena, hoc est, deportatione puniendum dicunt. per l 1. C. de fals. monet. Decian. in tr. Crim. lib. 7. tap. 23. num. 19.

Verum distinctio haecce inter summi et Inferioris Principis monetam, ex dict. l. 1. vix colligi potest. Imo regnante Constantino, nemini nisi Soli Principi summo, non autem Principi alicui inferiori monetam cudere licebat, teste Covarruv. in tract. de vet. numism. collat. cap. 8. num. 3. Sed captan daesunt occasiones poenarum mitigandarum, undecumque. De Monetarum tonsorib. vid. Libr. VII. Decretal. lib. 5. tit. 14.

Usus numismatis eo fine inventus est, ut sit conveniens medium Iustitiae commutativae, seu ut Aristot. 1. volit. ait, communis sponsor, pretiumque rerum venalium. Propter quam causam non ex vili, sed pretioso metallo cudi et confici debet, secundum Nicol de Clemangis. in tract. de lapsu et repar. lustitiae cap. 22. ubi dicit: Debet itaque, quod pretium est, ex pretioso aliquo confici metallo, alioquin quomodo pretium, si nihil in se continet pretiosum. Debet praeterea ex tali refieri, quae non modo apud Patriae indigenas, verum etiam pariter apud alienigenas cara atque pretio sa habetur: quatenus per illam cum eis liceat in permutandis mercimoniis per emptionem et venditonem, participium habere. Unde bonitas nummi, ex iure gentium descendit. Quid est igitur ex tali renummos efficere, quae nihil pretio sitatis in se contineat, nisi alias regiones in usu mercaturarum â se alienare: sine quo nulla politia diu durare potest, inviolataque manere [orig: manêre].

ADDITIO.

Pecunia duplici modo potest considerari, id est, tamquam aes rude et massa, atque ita secundum formam et bonitatem extrinsecam, tamquam nummus et signatumaes, Covarruv. d. collat. veter. monet. cap. 7. num. 3. Cagnol. in l. 2. numer.

214. C. d. pact. inter empt. et vendit. ubi ait, quod sicut in Vino duplex est bonitas, una in sapore et odore, altera in valore et aestimatione; ita in pecunia una in materia, alia in valore. Verus autem valor ille est, qui de publico staruitur et imponitur. Bart. in l qut falsum in fin. ff. d. fals. ubi inquit, poena falsi puniri eum, qui numum recusat secundum publicum valorem accipere. Forma enim et impressio illa est, quae fidem publicam imponit pecuniae, et homines de illius valore certificat, ita ut in specto publico charactere, cognoscant aestimationem, et valorem, pluribus. Covauv. d. cap. 7. col. 7. versic. quo sit licet numus.

Ac notandum insuper, quod aestimatio pecuniae consideretur secundum bonitatem extrinsecam, et impositiium valorem, non secundum bonitatem intrinsecam, Oldrad. consil. 168. qu. 3. quia ubi quis vult rem aliquam aestimare per pecuniam, non dirigit considerationem ad intrinsecum valorem, sed ad illum, qui est impsoitius Surd. consil. 285. num. 5. ex ratione, quod usus deroget omni regulae in sermonibus audiendis, allegatque Butrium dicentem, quod materia pro nihilo habeatur, quando pecuniam consideramus uti aes signatum publica [orig: publicâ] auctoritate, et bonitas attendatur respectu usus et aestimationis, ac dici posse bonitatem intrin secam, cum sit finis et principalis effectus pecuniae. Et ideo in l cum aurum in pr. ff. d. aur. et argent. legaet. dicitur, quod argento legato, non veniat argentea pecunia: ratio est, quia cum moneta constet ex materia et forma, non consideratur amplius materia, sed trahitur ad formam tamquam nobiliorem, et principaliorem, uti fit in omnibus mixtis. Alex. ad Bart. in l. elegantes. §. qui reprobot. ss. d. pignor. act, dicit, quod pecunia consideretur potius respectu usus et cursus, quam alia [orig: aliâ] ratione, et quod forma in pecunia potentior sit quam materia.

Aliud item est massae argenti, aliud pecunia argentea, l. quid tamen §. massae usufruct. ff. quib. mod. usufr. amitr. Unde debitor in pecunia, non potest solvere in massa tantundem argenti. Dd. in l. 2. §. 1. ff. si cert. pet. Et aestimatio pecuniae non est idem cum ipsa pecunia, sed quid diversum, semper tamen habetur respectus ad ipsam aestimationem, vid. Surd. d consil. 285.] Ioha. Iac. Speid. V. I. L.

Ex Constitutionibus Imperatorum, Monetariis, den Müntzern olim, nullus aditus ad dignitates patebat. Iohan. Hering. tract. de molendin. quaest. 1. numer. 13. Qui tamen hodie melioris sunt conditionis, et non minus, quam alii homines pro ingenuis reputantur. Sextin. tract. d. Regal. cap. 9. num. 31. Leheman in der Speyrischen Chronick. lib. 4. cap. 14. p. 321. Et ad honoris aliquem gradum ascendere eos posse, probat Budelius de monet. lib. 1. cap. 24.

81. Music.

Musicam nostram oriri ex Musica Caeli, vid. Rabbi Moses More Nevach fol. 204. De Musica veterum, Plutarch. tract. singul. add. Guyon. divers. lecons tom. 1. fol. 506.

Graeci Musicam artem non eo, quo nos, modo discunt. Nam non secundum notas, ut nos solemus, canunt, sed lineas habent certis characteribus forma [orig: formâ] Hebraicarum literarum notatas, quos Characteres ille, qui Cantoris officio fungitur, digito monstrat, teste Christophor. Furero in Itinerario Aegypti etc. fol. 77. welches noch auff erlich alten Lathenischen Pergamenten zufinden.

82. Musterung.

Lustrantur et probantur Milites ab his, qui probandi ius habent. l. 1. C. qui milit. poss. Probare autem potest Imperator. l. 17. C. de re militar. l. 9. C. de divers. offic. Nonnumquam etiam Magistri Militum, spectabilesque Duces. l. pen. C. dere milit. Hodie hunc actum, quem vocant militum probatorium die Musterung, expediunt Commissarii militares, quos omnia pro sapientia et dignitate oportet praecognoscere, atque idoneos in Militiam adsciscere, neptos autem reicere, Schonborner [orig: Schonbôrner]. lib. 6. polit. cap. 13.

83. Mutschierung, Mutscharung.

Ius primogeniturae ubi viget, primogenitus reliquos excludit, penes eumque est totius regni summa, cuiusque legitima ab Interpretibus totum Regnum dicitur; interdum tamen administratio duobus fratribus simul committitur, reliquis mediante assignatione certorum proventuum, exclusis; quae

dicitur vicissitudinaria gubernatio, Germanicc vulgo Mutschterung, alii Murscharung Dn. Goldast. 1. de Maior. c. ult. num. 21. ego, d. success. et elect. fol. 95.

1. Nach.

DIctio Post, varie sumitur. Interdum enim pro incontinenti profertur, et tempus statim, et immediate sequens denotat: ut quando dicimus, unus post alium ad eum accesserunt, etc. Et hac [orig: hâc] significatione plures ex antiquis Scriptoribus usi sunt, et ICC. dictionem hanc pro immediato tempore, et nullum intervallum habente, aliquando sumpersunt. Post alios Thessaurus, decis. Pedemont. 30. num. 1.

Ideoque hanc Dictionem non semper intervallum denotare, scribit Alb. Pergam. in tract. praepos. num. 85. Nam sicut Dictio ante, tempus, quod praecedit, significat: ita et post, illius contrarium tempus, quod sequitur, denotabit.

Aliquando vero, pro temporis intervallo haec Dictio sumitur, et quidem magis ocmmuniter. Idque illius dictionis proprium et naturale esse, notat Corset in singul lit. P. Dictio postea. Unde cum haec dictio varie a Scriptoribus prolata fuerit, dubium tempus illam denotare, voluerunt aliqui: ita, ut haec Dictio ambigua et promiscua sit. Ex quibus movetur quaestio ab Interpretibus de teste deponente, Titium possedisse post Caium, an haec deposltio sit concludens et probet. vid. Tessaurus. d. dec. 30.

Dictio Post, refertur ad extremitatem et finem l. 109. ff. de leg. 2. l. 41. ff. demanum. test. l. 103. ff. decond. et demonstr. Bart. in l. 2. et ibi Viglius. num. 1. 10. ff. si cert. pet. Hering. de fideiuss. caep. 22. num. 75. etc.

2. Nach-Erbsatzung, Affter-Erb.

Substituere genrealiter, est in locum alterius, quasi sublocare et submittere, si vesurrogare, §. sed sigregis. 38. Inst. derer. divis. l agri. 18. l. vetus. 68. in fin. et l. seq. ff. de usufr. l. in fraudem. 45. §.pen. ff. de iur. fisc. l. sigrege. 22. ff. de leg. 1. cum similibus. Sed hoc in casu verbum substituendi strictius, pro substitutione heredis tantum, seu ea [orig: eâ] subrogatione sumitur, quae in ultima [orig: ultimâ] voluntate heri consuevit; utpote, cum testator in testamento aliquem heredi in stituto substituit.

Et substitutio ita dicta videtur, quod subtus, id est, non in prima [orig: primâ] cera [orig: cerâ] (in qua [orig: quâ] heredis nomen ponebatur) sed in ima [orig: imâ], seu secunda [orig: secundâ] cera [orig: cerâ], quae sub priore collata erat, scriberetur ut substituio, quasi subinstitutio, aut subtus facta institutio dicatur: unde nobis vocatur die Nach- oder Affrer Erbsatzung.

Sed hac [orig: hâc] de re plura addere, ea de causa [orig: causâ] supervacaneum est, cum materia amplissima, et in qua [orig: quâ] Baldus consulendo, ultra 5000. Ducatorum lucratus suit, Ias. in rubr. ff. d. subst. quam plurimi, et insignes exstent Iractauts, puta Nicol. Intriglioli, Vincent Fusarii, etc.

3. Nacheil.

Constat, quod de iure communi Magistratus extra suam provinciam et territorium regulariter pro privato habeatur, eique impune non pareatur. l. fin. ff. de iurisd. Unde nec citatio in alieno territorio fieri potest, teste quoridiana [orig: quoridianâ] experientia [orig: experientiâ]; sed fit per literas subsidiarias et requisitoriales. Et indeniuriarum tenetur is, qui sugientem sequitur, et sine licentia Domini territorii illius capit: ita, ut statim ante omnia captus relaxari debeat. l. fin. de offic. praef. urb. l 3. ff. de offic. Proconsul. Non vero hoc idem dicendum, si committens crimen statim confugiat, in alterius territorium, tunc enim ibi apprehendi et capi potest. Quia actus in uno territorio iam caeptus est, in alieno continuatur. Idque si statim et incontinenti fiat, actus continuus censetur. Steinberg. tom. 5. disp. Basil. disp. d. territor. th. 8. et vide me, de territor. fol. 272. Melius tamen sit, si si stitur ei Magistratui cuius territorium est.

4. Nachkommen, Cl. Für sich, vnd seine Nachkommen.

Nach kommen vnd Erben, de sui pro pria natura sunt apta comprehendere, tam masculos, quam feminas. Alex. in l. sed sihac [orig: sihâc] §. liberos. ff de in ius vot. Corn. consil. 190 lib. 3. Iason. in l. si quis. numer. 25. vers. 2. ff. de iurisd. omn. iud. Quae generalis locutio, generaliter quoque intelligenda, et sic per consequens, nulla exclusio, feminarum nempe, constituenda erit: Cum feminae aeque ac mares a Parente descendant. Corn. cons. 263. in fin. lib. 1. ubi dicit, verbum illud Descendentibus, facit comprehendi feminas, licet superius fuerit dictum de filiis: cum illud verbum descendentes sit generale. Ac appellatione successorum qui veniant. vid. Grav. consil. 251. Item an successores in dignitate teneantur, Knippschilt. d. Contract. disput. 1. quaest. 20.

Sed quaeritur: Titio pro se, Filiis et descend entibus suis, Emphyteusis concessa fuit, an tunc quoque descendentium nomine veniant feminae? Et prima [orig: primâ] fronte videtur, per superius deducta, quod sic: Concessio namque ista pro se et descendentibus, debet intelligi tam pro filiis, quam pro feminis, quemadmodum in ultimis voluntatibus, ubi amsculinum concipit femininum, per l. ita scriptum. de leg. 2. l qui duos. ff. de leg. 3. et l. si quis ita. ff. de testam. tut.

Tamen in contrarium, sententia negativa communior exsistit, quod nempe concessio ista tantum de masculis, non etiam de feminis intelligenda ac interpretanda sit. Roland. a Valle, consil. 93. lib. 2 perto. Natta. consil. 576. num. 3. lib. 4. Clar. in §. emphyteusis. quaest. 32. vers. sed quid si fuit. Anton. Gabriel. lib. 5. comm. concl. tit. d. V. S. 6. num. 95. In contractibus etenim masculinum non concipit femininum, nisi improprie [orig: impropriê] et per extensionem. l. cum in adoptivis. §. quae in filio. C. de adopt. Cephal. consil. 306. num. 33. plenius idem, in consil. 312. num. 109. lib. 3.

Nec obstat, quod verba Descendentibus, tamquam communia et generalia, tam ad masculos, quam ad feminas referri possint. Haec enim secundum Ios. Ludovic. decis. 29. num. 20. locum habent, quando de per se praedicarentur, non autem quando essent adiuncta verbo filiis: quia participium illud descendentibus declaratur, ut intelligatur de masculis: quia verbum generale Descendentibus. debet declarari ex verbo particulari Filys. l. 1. ubi Soci. Sen. ff de reb dub. l. sed si adiciatur ff. pro soc. Cepnal. consil. 11. in fin. lib. Curt. sun. consil 321. num. 13. et seqq. lib. 3.

Sed ad huius quaestionis maiorem explanationem, adde Ludovic. dict decis. 29 per tot. Dn. Ultic. Wolff. consil 1. num. 256. et seqq. Martam. de Clausulis. part. 2. claus. 45. fol. m. 358.

5. Nach rechter Sippzahl.

Vid infra verb. Sipp. et Berlich. lib 3. conclus. 40. et lacob. Alemann. in tractat. de simultanea Investitura.

6. Cl. Nach seiner Verständtnuß, Gutbeduncken oder Discretion.

Clausula apponi solita in compromissis per partes, cum dicunt, faciant arbitri secundum eorum prudentiam, importat arbitrium boni viri. Felinus post Imol. et Poanormit. in c. ne innitaris. in princ. de Constit. Idem Panormit. in c. 1. col. 4. de sequestr. poss. et non propriam nudam voluntatem, l. fideicomissa. §. quandoque de leg. 3. l. Thais. §. sororem. de fideicomm. Nec potest intelligi de prudentia mala, et a iure non informata: Camillus Borellus, de compromiss. §. 2. gl. 6. num. 30. quia semper debet intelligi de prudentia rationi submissa, alias non diceretur prudentia, sed fatuitas. Prudentia enim, ut Macrobius docuit, prout est virtus politica, est ad rationis normam, quae cogitat, quae cunque agit, universa dirigere, ac nihil praeter rectum velle, vel facere. vid. omnino, Menoch. lib. 1. arbitr. quaest. 7. et 8.

7. Nächste.

Proiximior in genere masculino et cognomine testatoris, si fuerit substitutus, quomodo proximitas consideranda an nimirum ad tempus mortis vel fideicommissi exsistentis respiciatur? tractat. Gravett. in consil. 831.

8. Nachstür.

Nachsteür, ist der Abzug, so von den hinweg gebrachten Burgerlichen Bütern gegeben wirdt, vid. supra verb. Abzug.

9. Namen, Zunamen.

Romae post ev ersam Rem publ. et in Provinciis mos primum obtinuit, ut cum multis fere nominibus nobiliores uterentur, proprium tamen unum cuique nomen esset, quod postremum semper collocarent. Semper enim proprium nomen posterior aetas ceteris omnibus postposuit. In quo sane a veterum Romanorum usu et consuetudine deflexit. Romanis enim stante Rep. proprium id nomen fuit, quod primum, id est praenomen: quo nimirum fratres ipsi cum ceteranomina communia haberent, inter se distinguebantur: ut P. Cornelius Scipio, et I. Cornelius Scipio fratres. Itemque M. Tullius Cicero et Q. Tullius Cicero fratres. Postea vero non primis, sed ultimis nominibus ut propriis uti ac distingui caepere, ut Salvius Otho, et Salvius Titianus, item Flavius Vespasianus et Flavius Sabinus fratres vid. Ia cob. Sirmond. in notis ac C. Solium Apollinar. Sidonium in praefat. ubi de propriis nominibus mediae aetatis agit, et unde sumi solita, et quid a prisco Romanorum usu discreparint, docet, ubi fol. 8. tradit posterioribus saeculis imponendorum nominum hunc morem fuisse, ut tum propria cuiusque, tum adiuncta seu cognomina seu praenomina (quae omnia in singulis prope capititus variabant) a parentibus utplurimum cognatisque, Patribus, Patruis, avis, Proavis, reliquisque affectibus mutuarentur. v. g. Fulgentii Episcopi nom inafuerunt: Fabius Claudius, Gordianus Fulgentius ex quibus Claudius Patri, Gordianus, avo proprium nomen fuerat. Et Symmachi Oratoris filii nomina fuere, Q Flavianus, Memmius, Symmachus, ex quibus Flaviaeni cognomen a patruo, Memmii ab avo paterno Memio Orfito sortitus est. ita de ceteris. Et non alia in posterioris aevi nominibus norma quaerenda est, Neque enim certa et stata, ut olim, generis ac familiae vocabula in usu tunc fuerunt, quae et fratribus communia essent, et ad posteros transirent: ut cum Cornelii aut lulii omnes dicebantur, qui e gente Cornelia aut Iulia nati essent, et Scipiones item aut Cicerones, qui in domo et familia Scipionum aut Ciceronum.

Sed omnia mox cum occasu Reip. mutari sensim ac labi caeperunt. Ut quamquam initio antiqui moris alia haeserint vestigia in gentilitiis nominibus quae a nonnullis familiis retinebantur, sicunt in salviis, Flaviisque docent exempla. Postmodum tamen hoc ipsum quoque neglectum sit, adeo ut nullum tandem familiae, nullum gentis certum nomen suerit, filii etiam a Patribus et fratribus inter se omnibus saepe nominibus aut fere omnibus discreparint, ut docet idem Sirmond. d. l. fol. 9. et seq. vid. quoque Pasquier. d rercherches in Indic.

De mutatione nominum, vid. Hayton. cap. 33. et ibi Reinecc. et quoque P. Contzen in Commtar. ad Romanos in praefat. quaest. 4. Ubi de Paulo agit, ac quare nomen Saul in Paulum mutarit, ex Augustino ita refert: Paulum hoc nomen egisse, inquit, nempe non solius animi arbitrio sed Dei iussu. Haec enim Sanctorum ratio in Sacris Literis inventiru, ut non sua voluntate, sed Dei nutu nomina mutarint, ut scriptura docet. Non quod nominis mutatio non sit arbitraria, sed quod in Scriptura nemo nomen mutasse, nisi iussu Divino invenitur, et quod in Paulo singularis ratio erat: Exped iebat enim a tota Ecclesia cognosci Saulum esse, qui ante persecutor fuerat, Actor. 9. a Christo Saulus appellatur. Itaque quaerere solent, cur si in conversione nomen mutatum est, non continuo sit vocatus Paulus? Facilis est responsio. In Principio nomen Pauli non nisi paucis erat cognitum, ideoque Saulus nominabatur, at postquam Antiochia discessit, et Sergium con vertiti, iam ita vulgatum erat, ut nemo pene nesciret.

Mutasse etiam aliquando nomina Christianos, legimus, sed alia [orig: aliâ] de causa, ita Euseb. lib. 8. cap. 21. de quinque Martyribus: Deinde, inquit, ubi pro proprio nomine Prophetae cuiusdam

nomen ab eo acceperat, (hoc enim ab illis factitatum erat, quod pro nominibus Idolorum, quae erant forte a parentibus ipsis imposita, nova nomina, facta mutatione, sibi adscivissent: Heliae enim leremiae, Isaiae, Samuelis et Danielis nomine se ipsos nuncupasse, et Germanum ac verum Dei Israelem, qui Iudaeis erat in occulto, non solum rebus Ipsis, sed nominibus proprie et significanter explicatis commonstrasse au dire potuisses, etc.

Nunc etima nomina a multis in Confirmatione, vulgo in der Firmung, mutari solere constat, Conzen. d. quaest. §. 7.

ADDITIO.

Apud Germanos et Alemannos sero consuetudo obtinuisse videtur, ut a Sanctis nomina imponerentur: Sed quemadmodum Graeci et Latini ex sua; ita Germani, et qui ex Germanis in alias regiones Colonias duxerunt, ex sua Lingua tam Viris quam mulieribus appellationes indebant, donec tandem melior mos invaluit, qui et hodie apud plerosque obtinet, ut nomina propria non nisi a Sanctis utriusque veteris ac novae Legis perantur. Quamquam plerisque Sectariis iucundiora accidant Prophetarum antiqui Testamenti vocabula, quam Apostolorum, Martyrum, Confessorum, Monachorum, Virginum et Viduarum.

In Canone XX. Concilii Nicaeni ex Arabica versione id praecipitur. Fideles nomina Gentilium filiis suis ne sumponant, sed potius omnis natio Christianorum suis nominibus utatur, ut Gentiles suis utantur, imponanturque nomina Christianorum secundam Scripturam in Baptismo. Quod in aliis itidem posterioris aevi Conciliis decretum est, P Gretser. in Divis Eystettensib. lib. 1. cap. 2. fol. 163. ubi addit: Sed nescio quam Sancte ubique terrarum statutum hoc observetur, nisi quod qui nomen nullus Sancti accepit, eo eniti debeat, ut nomen profanum sanctificet, ita ut posteris tamquam sacrum et venerabile imponi queat: quo pacto sanctificata sunt nomino Saxonica seu Teutonica Willibrordi, Willibaldi, Wunibaldi, Walpurgis et id genus alia, quae hunc infantibus, quando salutifera [orig: salutiferâ] baptismatis unda abluuntur, veluti a Sanctissimis Viris usurpata, et usurpando consecrata imponi consueverunt.

De denominatione Veterum Nobilium, vnd woher sie jhre Namen vor Zeiten genommen, vid. Casp. a Lerch, d. Ordin. Equestri in 2. fundament. fol. 135. p pp. ubi tradit, daß gleich wie die Landschaffien gemeiniglich nach den Wassern vnnd Begen, die Innwohner nach dem Landt vnd Dorffschaffren beschriben: Als wäre der Adel vnnd dessen herkomene Geschlechte, durch deryer Reichs Ritter Craiß Landtdistricten von possedirt: occupirt unnd geerbten ihren Hänsern, Schlössern, Güerern, Dörffern, etc. als Caesariani Milites, quibus Provinciarum protectio incumbebat, genendr vnd geschriben. Dise denomination vnd beambsung aber, seye mehrer theils vor zelt vhralt erster Fränckifcher Regierung entsprossen, in deme, wer in das Kriegswesen beschriben, vnnd dem Reichgetrew gewesen, sein domicilium oder Geburts Deth benennt, vnd auffgemerckt, auch davon sich nennen lassen, welches nachmal zu zeit der Kayserl. Römerzug auch also observirt unnd beschriben, endrlichen in die Schtidt, Sigill, Contract, vnd da die Lehensansetzung in brauch kommen, den Investituris eingeruckt worden.

Qui idem d. loc. 154. addit: dahey nicht auß acht zulassen, wie heutigs Tags noch macncher Reichs Graff, Ritter Orden, Edeimann, 2. biß in 4. 6. vnnd mehr Schloß, Dorff, Höff, Güllt, etc. Güteer vnd Häuser kaufft vnd ererbt hat, solche vonn andern Retchs Rittergeschlechten nicht allein herkommen, benambt vnnd besessen morden seynd sonder auch daß ein gresse menge illustrium personarum darauß im Tentschland gewesen, abzunemmen seye. Reiner. Reineccius von deß Adels herkommen fol. 157. sagt, daß die Griechen vnd Latini, auff dero Geschlechter Anheber vnd Principianten gesehen, von denen auch die Nachkömmling vnnd das Geschlecht die denominarion erlangt. Et paulo post idem Reinec. Dagegen vnser hoher Adel, als Hörtzogen, Fürsten vnnd Graren, jhre Geschlecht nach demeandt, Stätten, Schlössern nennen: Der ander Adel aber nach den Dörffern, Schlössern vnd Ritterfitzen, zur zeiten auch anchden Aemprern, als Truchsessen, schencken, Matschalcken enennt wirdt.

Wabey feriner zugedencken, neben solchem Schloß, Häuser vnd Dorffschafften wimplici denominatione, gleich wie die Romaner Fabii, Lentuli, Pisones, von Fabis, Lentib. et Pisis sich genennt, also andere vil Ritterlich alte Teutsche Manne ab animalibus, materialibus et similibus, Scutorum, Vexillorum, bellicarumque rerum signis et indiciis in terrorem hostium suorum, et ad cognoscendam aut imitandam aliquam similem qualitatem rerum et ferarum susceptis, sich zwar gern benennt vnd bekandt haben wollen: Als die Löwen von Steinfurt, die Hunden von Sanlnheimb, Kranchen, Itein die Lerchen von Dirmbstein, Ridesel, von Ctonberg, von Bellersheimb. Knebel von Katzenelenbogen, etc. Dieweil aber auch jhrer domieiliorum vnd wohnungen Namen, Sie billich auch gedencken vnd führen wollen, vnnd zu jhres Freyheits posses vnd habend: oder Ererbrer, auch zu Lehen gegebner Ritterlicher residenz, Schloß vnd Güter dise Derter offenbaren sollen: Also ist vilen solchen bekandten Geschlechtern vnnd Personen ad natalium splendorem, eines wohnungs Orth

10. Nemblich.

Dictio haec accipitur pro particula expositiva: scilicet, videlicet, nempe, etc. quae vim praecisam habent, l. cum quidam. §. 1. ff. d. usur. l. si in venditione. iunct. gl. ff. commun praed l. tempus. ubi Iason. ff. de re iudic. et in l. sitibi. §. personale. ff. de pact. Bart. in l. 1. ff. ad L. Aquil. Dec. consil. 47. num. 2. et consil. 423. num. 15. Cravetr. consil. 227. num. 7. et consil. 273. n. 9. Haec dictio est, etiam prae cedentium restrictiva, declarativa et modific ativa. l. videlicet. ff. de pact. l. videlicet. ff. ex quib. caus. maior. l. si in vindicatione ff. commun. praed. §. pen. Instit. de. Attilian. tutor. c. novimus. extr. de V. S.

Dictio autem videlicet, scilicet, non stat restrictive, sed demonstrative rantum, quando omnium illorum nomina propria, qui sub nominibus appellativis comprehen duntur, expressa fuere. cap. exliteris. ibi Franc. Aretin. et Decius. ex. deprobat. gl. in Clem. causam. v. videlicet de elect. Ludolph. Schrader. consil. 49. num. 13. vol. 2.

11. Natur der Länder, Völcker.

De terrae, montium, rgionum, Locorumqvenatura, varietate, electione, quid, quantumque ad vitae propagationem praestent: de variis itena pro regionum et Locorum varietate, Hominum naturis, temperie, vitae genere, moribus, indole et disciplinis, etc. v. Pantheum Hygiastic. Claudii Deodati lib. 1. cap. 19. et fol. 192. et seqq. ac Meintract. singulaeride Natura populorum.

12. Natürliche Erben.

Verba natürliche Erben, non verificantur in successionibus coniugum, sed in liberis, et sanguinis heredibus, etc.

13. Navarra.

De statu Navarrae et eius occupatiotione, vid. Peleum. histor. Gallis. lib. 1.

14. Nebelkappen.

ADDITIO.

Nebelkappen sunt qui putant gemmas esse, quae gestantes redderent a) deou=st kai\ a)ratous2, Anonym. in libr. Von Helden, Zwergen vnd Risen, in appendic. ad Heidenbuch cap. 4. ibi: da was ein Stein in, wer den bey jhm hat, den mocht ntemand gesehen, der heist ein Rebelkapp. fortassis ex fabula Hygis, quam Herodotus et alii tecensent, vel ab eorum opinione est, quod Poetae Pygmaeorum hoc in ventum tradant, propriumque peculium. Fingunt enim montes incolere gemmiferos, gnaros naturae gemmatum, auri, argenti, ceterorum metallorum. Figmenti origo a daemonum illusione, qui in facies versi homuneulorum, nunc apparere fossoribus metallorum, iam subito solent disparere. Eadem ludificatio in aedibus urbanis, ut et fodere interdum et fabricare simulant, vulgo Erdmännlein vocantur, de quibus singularem instituit tractatum Paracelsus.

Ceterum in verbo Nedelkapp inter scriptores non con venit, uti constat ex Goldasto ad Paraenetic. veteres fol. 449. ubi allegat Helnrich von Offeningen qui magiae adscribit ac praestigiis, part. 4. Heldenbuch ubi de Laurino Pigmaeorum Rege, Theodorici Veronensis sororem rapiente.

Er köndt sich wol gevrisern,
Das kam von Zöberlisten,
Der dü mager fürr von dan,
Der hätt ein Nebelkappen an.

Küntg Laurin begunde, Grifen zu den male sin,
Darauß nam er ein Koppelin,
Darinn verbrandt er sich zehandt,
Vnd sinen guten Schiltes randt,
Da mocht man jhn gesehen nit,
Von Zöberdicke das Geschicht,
Daß sost nit mocht ergan, etc.

Er nahm ein Nebelkappen,
Vnd warffs vber den Mann,
Wie fiend der Riß im ware,
Noch muester jhn verlohren han. ibidem
Kom in der Kapp von dannen,
Daß der Riß nit werd gewar.

Nomen ipsum Latine sonare potest, nbeulosum cucullum. Quo in figmento non primi ineptiverunt nostri Poetae, fecerunt idem ante hac, qua Latini. Ita enim Princeps Poetarum Homerus Iliad. 3.

Illum vero eripuit Venus, obtexitque nebula Spissa de Venere Paridem liberante. Similia Virgilius narrat de eadem Venere et Aenea. Goldast. d. loc.) Iohan. Iacob. Speidel. V. I. L.

15. Nestel verknüpffen, Mannschafft nemmen.

Dem maleficio Ligaminis et matrimonii, multa habent Delrio disquisit. Magicar. fol. m. 417. et seqq. Thesaur. Exorcismorum fol. 630. etc. Bodin. in tract. d. daemonomania. Perlin. in Declamat. Servin. divers. lecons tom. 3. fol. 52. et fol. 552. etc. Lotich. ad Petron. Arbitr. Satyricon lib. 2. cap. 12. ubi de curatione maris frigidi magica [orig: magicâ], a venefica peracta pro fascino solvendo, agit, qualem curam nullus Medicorum vel qui verae et sincerae Religionis est facile instituet, quamquet ipse damnat, ac ligatio magica quotuplex sit, refert, quae ligationes nil nisi diabolicae sunt coniurationes, lose verbottene vnd Teuffelsbeschwörungen, gravissimis condignae poenis, quarum ligaturarum catalogum Cornel. Agrippa, (auctor, si quis alius huius superstitionis callentissimus) lib. 1. d. occult. Philosoph. cap. 40. recenset: Restat, inquit, nunc videre rem magnae mirabilitatis, et ipsa est ligatio hominum in amorem, vel odium, in aegritudines, et sanitates ac eiusmodi. Item Ligatio furum et latronum, ut in aliquo loco furari non possint: Ligatio mercatorum, ut in aliquo loco emere vel vendere nequeant: Ligatio exercitus, ut metam aliquam transire non possit, Ligatio navium, ut nulla vi ventorum, etiam infinitis velis perventum tensis portum egredi minime valeant. Item Ligatio molendini, ut nullo impetu volui possit; Ligatio agri, ut fruges in eo produci nequean. Ligatio loci alicuius, ut in eo coaedificari nihil possit, Ligatio ignis, ut in aliquo accendi non possit, et quod aliquod combustibile apposito fortissimo igne non ardeat. Item Ligatio fulgurum et tempestatum, ut nocere non possint. Item Ligatio canum, ut latrare nequeant, Ligatio avium et ferarum, ut volare vel fugere nequeant, et horum similia vix credibilia, quae tamen saepius experientia cognita sunt. Haec Agrippa.

De frigidis et maleficiatis varia habentur in Praxi Archiepiscopali Neapolit. Marc. Anton. cap. 85. item apud Zypaeum in analys. Iuris Pontific. lib. 4. fol. 439. et seqq.

De impotentibus, spadonib. et Eunuchis late Filesacus Selector. cap. 11. Paul. Zachias in Quaestionibus medico Legalibus lib. 2. tit. 3. quaest. 7. et lib. 3. tit. 1. per tot. et Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 46.

16. Neütralität.

Von der Neütralität vnnd Assistentzen in Kriegezeiten, vid. singularem tractat. Johann Wilhelm Newmayers von Ramßla. item Boterum. adde me in discurus. Poli. de foederib. ac Synopsi Politica. ut et Meill et. in discurs ad Tacitum fol. m. 662. et seqq. discurs. 7. lib. 10.

17. Newe Jahr Schänckungen.

Dn. Martino Magero in Tractatu, de advocat. armat. cap. 5. num. 51. probabile videtur, a clientum donandi consuetudine (de qua [orig: quâ] vide eundem, nu. 48. et seqq.) quae Calendis Ianuarii fiebat, dandi strenam ad nos fluxisse usum, hoc est, eius muneris, quod in principio anni, boni ominis gratia [orig: gratiâ] datur: cum Tranquillus scribit: equites Romanos solitos fuisse, quotannis Ferre strenam Augusto Caesari, in Capitolio, etiam absenti, Calend. Ianuar. quod hodie etiamnum apud nos ubique servatur, diverso tamen modo. Itali enim summi, dant infimis, in Anglia vero, ut testatur Polydor. Vergil. de rer. inventor. lib. 5. cap. 2. inferiores deferunt strenam superioribus, et Regi Principes singuli. In Germania sine discrimine deferunt strenam tam inferiores superioribus, quam superiores inferioribus, et aequales aequalibus, qui tamen dantibus aliquid vicissim donant, ut liberalitas, ceu boni animi, mutuo compoensetur. vide. Dracon. de origine et iure Patricio.

rum. lib. 1. cap. 6. num. 6 fol. m. 56. et seq. et Sagittar: quaest. illustr. decad. 4. quaest. 9. die Klöster geben gemeiniglich deß Patroni Rähten zu einem newen Jahr Lebkuechen, etc.

De streis, et quibus debeantur, vide Orationem Dn. Alberti Hungeri, 16. part. 2. qui idem eadem [orig: eâdem] parte. orat. 20. de Calendis Ianuariis, et quomodo ab Ethnicis olim peractae fuerint, quaedam habet.

ADDITIO.

Annotare hic [orig: hîc] libet, quae de donationibus tempore Nativitatis christi a Parentib. in filios, vel sibi invicem conferri solitis, tradit Berlich. ubi de donatione inter Coniuges agit, lib. 2. cap. 15. num. 29. Nota cautelam, inquit per quam donatio inter Coniuges subsistere potest: puta ex consuetudine in universo Christianorum orbe est receptum, ut in festo Nativitatis Christi parentes Liberis suis, et etiam sibi ipsis sub nomine Christi donent, lassen ihnen den H. Christ bescheren. Hoc in casu, si coniuges sibi invicem donent, donatio non ex liberalitate, sed potius ex pia gratulatione pro Christo nato profecta censetur, et ideo valere potest: quemadmodum nuperrime, ita factum, et ingentem summam pecuniae ab uno coniuge alteri donatam memini. haec Berlich. Huic cautelae si locus datur, facile fieri posset praeiudicium Legi, nisi donationes eiusmodi ad parvam quantitatem, habito respectu coniugum, restringere velimus.

18. Newe Welt.

De Novo Orbe, eiusque conversione, v. Revelatorem Secretorum de lapide Philosophico fol. 63. 81. et seqq. ac passim. Me in coniectaneis de Novo orbe. Item Epistolas Iaponenses et Sinenses Ann. 27. Monasterii editas. Pacis Composit. fol. 10. col. 2. ubi de Apostolicis Praedicatoribus. Tertul. ad Pal. Aeon in Atlantico etc. Keckerman. inpraefat. geograph. fol. 524. et. f. 545. Verosi milia historico Prophetic. in exposition. historico Literali fol. 30. et seqq. Guyon. divers. Lecons. tom. 2. fol. 867. etc. Bertii Tabulas de terra Australi et Polari.

De Insulis Novi orbis, quas Alexander VI. Pontif. Max. ad propagandam fidem Christianam, iuri et dominio Regis Catholici, Ferdinandi Arragon. concessit, vid. Lib. VII. Decretal. lib. 1. tit. 9. fol. m. 74. et seqq.

Notandum hic [orig: hîc], Anno 1492. navium curam et commeatum amplissimi et completissimi apparatus, christophoro Columbo Genuensi, miro desi derio, novas Regiones peragrandi flagranti datum fuisse. Navigandi vero ante 150. Annos, vel apud Hesperios populos tantam fuisse inscitiam, maritimo videli cet usu Astrolabii nondum excogitato, ut ab ora discedere, et alto Oceano se committere nequaquam auderent, sed littora caute legentes, ubi ad alta Maris, aut brevia periculosa pervenerant, quasi repagulis quibusdam a natura seu nomine obiectis reciperent ilico sese, et longius tendere quodammodo nephas arbitrarentur.

Totam Terram esse nunc habitabilem, et dari Antipodes, tradit Martin. illustr. centur. 6. disputat. thes. 6. et 7. add. Ionston. fol. 70. etc.

Si les Castillans, reservant la Superiorite aux Princes naturels, auroyent peu tenir, le Nouveau Monde? vid. Antoin Pipper des Intentions Morales Civil et Militaires cap. 203.

19. Newe Zeitungen.

Hodie multi eo vitio laborare conspiciuntur, quod Gallis olim adscripsis Iulius caesar. Est hoc, inquit, Gallicae consuetudinis, ut viatores etiam invitos consistere cogant, et quid quisque eorum de quaqueve [orig: quâqueve] re audiverit, aut cognoverit, quaerant, et Mercatores in Oppidis vulgus circumsistat, quibus ex regionibus veniant, quasque res ibi cognoverint, pronuntiare cogant, et his rumoribus aut auditionibuspermoti, de summis saepe rebus consilia ineant: quorum eos e vestigio paenitere necesse est: cum incertis rumoribus serviant, et plerique ad voluntatem eorum ficta respondeant. Haec Caesar.

Tales item fuerunt Athenienses; de quibus S. Lucas Act. 17. vers. 21. Athenienses autem omnes, et advenae et hospites, ad nihil aliud vacabant, nisi aut dicere, aut audire aliquid novi. Nescire quidem, quid alibi gestum sit, aut geratur, est quasi ergastulo, tamquam carcere

perpetuae contineri; Sed vanitas vitanda. Ac non politici dicuntur ii Principes, die nicht gewise Zeitung haben, sonderlich daran inen, auch ihrem Cand vnd Ceuth vil gelegen. Privati autem et cives non sint nimium novitatum cupidi, ne audire cogantur hosce versiculos: Cara viris levibus, rerum solet esse novell. Cura viris gravib. rerum solet esse suarum.

Sane in novellis evulgandis caute agi decet. Multi enim exinde mentem et animi intimos recessus expiscari solent, et possunt.

Novellarum tamen sparsiones non semper sunt Vanitates, sed interdum pseudo politica arcana. vide Iacques Huraclt. des offices d' Estat. fol. 510. Sparguntur victoriae, deprimitur pars adversa, finguntur clades, ad vulgum (quia mundus, ut dicitur, vult decipi) dementandum, ut is faveat huic vel illi parti, etc. Ita post Cladem lurensem hat der Duc de Mayne die Victoriam, welche doch ex adversa parte gewest, ihme attribuirt vnd zugeschriben: Sagendt ein solch medacium, wann man es auff wenig Tag beharren könn, sey vil 1000. fl. wehrt. vid. Historias illius saeculi. Serrers. in historia Henrici. M Gall. Regis in obsidione Paris.

Ac quod tempore seditionum falsi rumores, etiam per libellos spargantur, scribit, Peleus hist. Gall. tom. 4. fol. 46. vid. quoque Diodor. Siculum lib. 11. numer. 35.

ADDITIO.

Quam periculosum sit, böse Zeitung nachzusagen, constat ex Guil. Bouchet. d. Seres lib. 3. Sere 27. fol. m. 61. fac. 2. ubi sequentem recitat historiam. Ut Barbier, inquit, lequel avoit son ovuroir de barberie su le port de pire, en la ville d' Athenes, entendit de la par un Esclave, qui s'en estoit fuy, de la confiture des Atheniens en Sicile, lors ce Barbier prenant sa course s'en vint a la Ville apporter ceste des faite Soudain le peuple estant estonne, commanda qu' on sceust, qui avoit semen ce bruit. Le Barbier fut amene, qui ne peut dire le nom, de qui il avoit entendu ceste nouvelle: Le Peuple se mutine, et commence a crier, qu' il ait la gehenne, qu' on le torture, il a menty, il a controve cecy, qu' on apporte une rove, lu oa [orig: oâ] il fut iusque ausoir que le bourreay vint. le delevier, et encores ce Barbier ne se peus tenir de demander a celui qui le detachoit, comme leur Capitaine Nicias avoit este tue, tant ce xice de parler par accoustu mance devient incorrigibile, etc.

De poena quoque huiusmodi novitatum Curiosorum hominum, vid. Verdier. divers. Les ons. fol. m. 263.] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. L.

20. Nichts nichts außgescheiden.

Nihil, est dictio universalis negativa, et qui iurat se nihil impetraturum, excludit se ab omni impetratione c. statutum §. provisurus. d. rescript. in 6. Roman, cons. 379. in princ. adde Tusch. lit. D. concl. 313.

Clausula autem Nichts außgescheiden, nullam penitus modificationem vel restrictionem patitur. Cum certum sit, quod illius clausulae negative nullo excepto, sicut et alterius disposi tionis negativae, ea natura atque proprietas sit, ut in infinitum usque extendatur, nec ullam omnino modificationem recipiat. Paul. castrens. in l. hoc modo. ff de condit. et demonstrat. Bald. in l. si ut proponis. §. 1. C. quo. et qu. Iudex. Oldrad. consil. 16. col. 3. Alex in addit. ad bart. in l boves. §. hoc sermone. ff d. V. Sig.

21. Nifftel, Gespinne, Spielmagen.

Saxones cognatas vocant die nächste Niffteln, oder auch nächste Gespinne vnnd Spiel- oder Spuelmagen. gl. in Weichbild. art. 23. in princ. num. 2 text. im Landtr. lib. 3. art. 15. in fin. Vnd seynd daher Gespinne oder Spielmag genennt, durch ihres Ampts willen, dann der Frawen ist angeboren Spinnen, vnd diß ist ihr Wappen gleich wie ein Schwerdt der Männer. Weichbild. d. art. 23. in gl. vnnd von der Spielwegen hat das Recht den Weibern, vnd allen von Weibshalben den Namen gegeben, vnnd heisset die nächste Gespinne im Latein Cognata. Georg. Rotschitz. in tract. von Mitgifft. Gerade, etc. artic. 14. num. 4. Derivatur autem ut puto Nifftel a nepte.

22. Newbruch, Novall Zehenden.

De decimis novalib. Von Novall vnd Zehent Rechten, vid. tractat. loha. Werndle vom Zehent Rechten.

Notandum hic, daß es keine Newbrüch, so man Wisen vmbbricht. Weil man auch zuvor darauß den Zehenden geben. Item Egarten, so vor zeiten gebawt gewesen, auch See, die man zu zeiten besäet, können nicht für Newbrüch gehalten werden.

Quaeritur autem, ob es ein Newbruch, wann man auff ein Wiß oder Waidt de novo Baum setzet? Negatur, weil solches allein der kleine Zehendt.

Licet quoad Ius disputari possit, ad quem decimae novales, pertineant, hactenus tamen in multis provinciis ita observatum est: quod novales decimae, die newe Brüch oder Noval Zehenden non spectent ad eos, qui sibi Ius decimae adscribunt ab antiquo, sed superiori Magistratui competant: de quo disputatum in causa Hans Ruden von Bedigheimb, contra die von Rosenburg, mandati die Ofendung den Noval Zehendem in der Mittelmarck belangent, in causa Landgraven zu Hessen vnd den Stifftherrn zu S. Alban für Mäntz, den Noval Zehenden im Dorff Loheimb, so im gerawer Land gelegen, betreffendt. Dn. Rutger. Ruland. decis. Iur. controv. quaest. 19. vid. me de Maiest. fol. 176. ubi ago von der Forstgarb, so die Obrigkeit auff die Newbrüch zuschla, gen pfleget, wegen deß Abgangs ihres Forsts, vnd daß sie das Außstocken (de quo supra lit. A. num. 77.) gestatren.

Sed vero hoc non obtineri potest in Curiis Ecclesiasticis, et nec rationem habet. Nam ab initio omnes decimae novales erant; sicque nullae non ad dominos locorum pertinerent. Was wegen einziehung der Novalzehendem zu Regenspurg. An. 1594. für ein gravamen Einkommen, vid. in Pacis Composition. qu. 62. fol. m. 336.

23. Clausula: Nicht in gestalt eines zierlichen Libells, sondern schlechter Erzehlung der Geschicht.

Ob wol dise Clausul in formulis libellorum sehr gemein: so sagen dannoch nichts desto weniger die Rechts-Lehrer, quod talis Clausula in causis magis, in quibus plena causae cognitio vertitur, adeoque quali quali petitioni locus relictus non est, parum aut nihil operetur. Ferrarius. in form. libelli, in act. real. ad verb qualis qualis petitionis. Quinimo non desunt, qui per eam Clausulam libellum infringi prorsus atque destrui existiment, Petr. Anchoran. consil. 33. incip. per Statutum. vide Thoming. vol. 2. consil. 4. a princ.

24. Nidergericht, Häuptling, Herrligkeit.

Die Nidergericht haben gemeiniglich die vom Adel, qui in Suevia olim vocabuntur Vogtsherrn, in Ost Frisia Häuptling, vnd wirdt ihr Ius Herrligkeit genannt: als, die Herrligkeit zu N. alibi appellantur Erbgesessen.

Was aber de iure praesertim daxonico zu dem Nider: oder Erbgerichtem gehöre? tradit Beatus decis. tom. 5. d. Iudicialib. part. 5. vol. 1. a princ. et multis seqq. folijs. ubi ex responso Lipsensium Scabinorum ad iura hereditaria refert alle Burgerliche Sachen, Güllde, Schulden, Güeter, Ligendt, Fahrend, beweg: und unbewegliche, ob die gleich mehr dann 300. fl. belieffen. Item Deübe, die da weniger dann 3. Schill. belanget, auch nicht allein desselben, Tags, sondern auch deß andern unnd volgenden Tags zustraffen, auch sonsten andere geringe Brüch unnd Mißhandlungen, als nemblich, so iemand in einer Statt oder Dorff ein Meß, Armbrust oder andere Waffen ungebürlich truge, oder solche Spiel, die im Rechten nicht zugelassen, spilere, oder so einer iemandts durch hembliche, schmächliche Wörter schüllte,

25. Niderlag Gelt.

26. Niderlandt.

Von Niderlandt vnnd Niderländern, etc. vide res public. Belgicas, Orat. Merulae, item Puteani Orat. de Indiciis Belgicis. Dicaeolog. Rerum public. cap. 6. et seqq. Apologetic. §. 9. Grotium de antiquitate Reip. Batavicae. Relation. Cardinal. de Bentivoglio fol. 1. et seqq. item fol. 139. Barnefeldii Apologiam.

Holandia unde dicatur, vid. Gruter. in Thesaur. Critico. tom. 1. fol. 1366. et seqq. Cur omnes a Gallis, Italis et Hispanis dicantur Flandri, I. Deculio epistol. fol. 209.

De ditionum Belgicarum antiquo et moderno statu, vid. Paul. Zypaeum in analysi Iuris Pontificii lib. 3. tit. de Religiosis Domib. fol. 346. et seq.

27. Nimmer.

Dictio Nunquam, habet tractum successivum temporis, et significat nullo tempore, et nullo loco l. providendum ubi gl. C. de postuland. l. 1. C. de offic. militat. iud. l numquam ff. de oblig. et act. l. numquam ff. de usucap. l. numquam. ff. de acquir. rer. dom. Georg. Everhard. consil. 45. num. 23. vol. 1. Praesertim cum Dictio haec, sit Adverbium temporis negativum et universale: Negativa autem talis universalis, negat et excludit omne tempus, quod considerari potest, l. fin. ff. de lib. et posthum. c. Deus omnipotens. 2. quaest. 1. Everhard. dict. loc. num. 24.

28. Nonnen.

Nonnum id esse, quod Monachus, Patet ex Capitulis Francicis, lib. 5. cap. 2. et 3. videatur etiam Caelius Rodiginus, antiquar. lect. lib. 5. cap. 13. vide Hospinian. d Monach. f. 3.

Nonnae, moniales. Hieron. ad Eustochium: Et quia maritorum expertae dominatum, viduitatis praeferunt libertatem, castae vocantur et Nonnae.

Et vocabulum Nonna descendere videtur ab Hebraeo Nin, quod iuvenem et caelibem significat. Unde et Hispanicum Ninnio. Hoc ergo vocabulum tribuitur Monialibus, quod non solum Caelibes vivant, sed et infantium puritatem debeant sequi.

Aegyptii viros et virgines pietate et vitae sanctimonia [orig: sanctimoniâ] insignes, Nonnos et Nonnas appellaverunt, inde Gerardus falckenburgius, in Epist. Dionysiacis Nonni praefixa, coniectat, Poetae illi, qui etiam Sancti Evangelii secundum Iohannem Graecam Paraphrasin edidit, propter sanctissimos et inocentissimos mores Nonni, nomen a suis popularibus (fuit enim Panopolitanus Aegpptius) inditum fuisse. V. Heins. in Aristarcho. fol. 38. et Lexic. Matth. Martinii.

Hinc Regula S. Benedicti, quae habetur recentissima editione Bibliothecae Veterum Patrum, tom. 6. part. 1. fol. 433. ita sancit: Nullus ex fratribus alium puro nomine audiat appellare, sed (sicut decet) Seniores, minores fratres suos nominent, Iuniores vero Seniores suos Nonnos, quod est paternae reverentiae. Abbas autem, Dominus et Pater ab omnibus vocetur.

Monialem cognoscens tria admittit, et quidem ut Canones dicunt, gravissima flagitia: incestum scilicet, adulterium, et sacrilegium. Hipp. de Marsio. sing. 215. Bernhard. Diaz. in pract. crim. in canon. cap. 75. tit. de monialib. fol. 129. vid. omnino Abel Strasburg. cons. 10. n. 4. etc.

Universae et singulae moniales, cuiusque religionis sint vel Ordinis, sub perpetua [orig: perpetuâ] in suis Monasteriis, debent permanerc. Clausura, v. cap. un. de stat regul. lib. 6. decret. et Concil. Trident. sess. 25. d. regular. cap. 5.

De Monialibus, et quod eae a decimarum et subsi diorum, aliorumque onerum impositione exemptae; quodque Moniales obstringantur tacite vel expresse religionem professae, et earum receptiones ad ordinem Clausurae obligatione violata, irritaesint et inanes constitueere [orig: constituêere] Pius IV. et V. ut videre est in tom. 7. Decretal. lib. 3. tit. 18. cap. 1. et 2.

Quod incendii, infirmitatis, Leprae vel epidemiae necessitate, Monialibus egrediendi a Clausura non denegetur postulata facultas, statuit idem Pontif. Pius V. d. loc. cap. 3.

Gregorius XIII. Praelatis et aliis Monasteriorum Monialium curam habentibus, in casibus tantummodo urgentis necessitatis, parvo tamen comitatu, in ca ingressum concedit, d. lib. VII. Decretal. cap. 4.

Quacumque ratione vel causa Monialis cuiuscumque status vel conditionis exsistat, non potest nec debet exire Monasterium, nisi in casib. in iure expressis. Et nullus unquam Pontificum Romanorum diligentius curavit clausuram Monialium ipso summo Pontifice Pio V. qui repulsam etiam dedit nobilissimae cuidam Virgini petenti ob infirmitatem et adversam valetudinem exitum, eam exhortatus, gloriosius esse mori cum Christo, quam vivere inter illecebras Mundi. Iis in tribus tantum prementibus casibus, incendii, pestis et leprae, dispensationes egressus concessit. Ac ut moniales abdicentur et separentur et ab omnibus saecularis spurcitiae conspectibus et lasciviis, eis exeundi facultas, exceptis dictis. casibus a septis Monasterii interdicitur.

Hinc etiam fit, ut nullo modo ad fori strepitus possint aut debeant Moniales provocari, ut personaliter compareant, c. 2. in fin. d. iudic. in 6. Imo nec ipsa Abbatissa, cui summa totius Monasterii credita est possit septa Monasterii egredi, etiam pro visitandis Monasteriis sibi subiectis, gloss. in verb. alia in Clem. 2. d. regular.

Clausura autem Monialium de Iure c. un. d. stat. regul. in 6. et Consil. Trident. sess. 24. cap. 5. d. Regul. et Constit. Pii V. spectat ad Ordinarios, ut illam iuxta Bonifacii VIII. tenorem observari curent, quamprimum poterunt. Quod si Moniales etiam exemptae egressae fuerint sine licentia Episcopi, debent ipsae et earum Superiores, de quorum licentia egressae fuerint, per Ordinarium censuris Ecclesiasticis, ac alias puniri, vide Paul. Zypaeum in Analsi Iuris Pontificii lib. 3. tit. de Regularib fol. 325.

Monasteria quae sunt in fieri, seu dum aedificantur, nondum habent Clausuram, neque poenas ingredientium, et Reginae ac Fundatrices pro devotione sua ingredi possunt, non tamen Monasteria virorum, vid. eundem Zypaerum d. loc. fol. 327. ad Concil. Tridentin. et ibi declarationes Sess. 25. cap. 5. ubi plura de Clausuris Monialium. ac in genere de Moniali. Statut: Synodal. fol. 156. et Cornel. a Rinthelin. in Iurista Romane-Catholic. cap. 54.

29. Notarius.

Notarius seu Tallbeio, est Persona publica, officium tabellionatus exercens seu gerens, propter publicam utilitatem ordinata, superioris auctoritate munita. Heinricus Gnaustius. de art. notarratus. a princ. Aliter definit Iacob. Bornitius, intract de Instrum. lib. 2. tit. 12. Et dicitur a notando. Notare autem est idem, ac consignare, dilligenter scribere et observare,. quae a partibus aguntur et dicuntur. Inde a notis, quibus olim ad celeritatem scribendi Notarii usi, dicti, l. 33. §. 1. ff. ex quib. caus maior. Iacob. Spiegel. in Lex. iur. verb. Notarii. Quales exceptores tam olim Romae, quam hodie adhuc esse in Parisiensi Parlamento, qui miranda quadam sollertia omnia propemodum dicta advocatorum, iudicumque excipiunt, refert Budaeus. in annot. adpandect. l. ab esse. cum l. seq. ff. ex quib. caus. maior. Notas intellige secundum Bornitium, dict loc. vers. notare. vel literas primas verborum, vel

Dicitur etiam Tabellio, a Tabula nempe, quia in Tabulis olim scribi solebat. l. 15. infin. C defide Instrum.

Item Librarii, die alles wol wigen vnd erwegen sollen. Bornitius, d. loc. §. alias. aut a libris, quia olim interiori arborum cortice, pro charta utebantur. vide Lex Mart. verb. liber. libri. fol. 1506.

Vocitantur etiam Scriniarii, so alles in ihrem Hertzem, als in einem Schrein geheimb behalten sollen.

Dicebantur etiam Notarii olim Iudices Cartularii: quia nimirum ab Imperatore privilegiati erant, ut qui vellent coram eis litigare, possent. Also wirdt noch heut zu tag vor ihnen Gewalt geben, Protestation vnd Appellation eingewendet, vnnd andere derogleichen Actus verrichtet, so sonsten eigentlich der Obrigkeit zustehen, vnnd den Gerichtshabern.

Dicitur quoque Servus publicus: non quod Notarius servus sit conaitione, qui Notarius esse non potest. Servi enim pro nullis habentur; l quod attinet. imo pro mortuis, l. servitutem. 209. ff. de R. 1. Sed quod omnibus pariter munus suum implorantibus requirentibus, pauperi aeque ac diviti, ex officio inservire debeat et teneatur. SchneideWein. in §. cum autem impubes. num. 7. Institut. de adopt.

Dahero, wann man ihnen Silber vnd Gold aufflegt, vnd damit subarriret, sie sich gebrauchen lassen müssen. Also kan eben selbiger Notarius, so einem ein Retorsion oder Protestation insinuirt; gleich wider requirirt werden, daß er ein Gegen Protestation, deme, so er zuvor gediener, insinuire. Quamvis dissentiat Dn. D. Harprechtus, tr. de retors. Nam non operam alicui Notarii locant, ut Advocati, sondern sie bleiben vnnd sollen seyn gantz vnpar, theyisch.

ADDITIO.

De Tabellionum, notariorum etc. laudibus, utilitate, commendatione item ac necessitate; ac e contra de miseriis, laboribus et periculis, fraudibus, et dolis eorum vid. Roderic. Zamorens. in Speculo vitae humanae lib. 1. cap. 19. et seq. ubi inter alia haec habet: Tabelliones habent officium publicum, sed privatum exercent negottum; Reip. serviunt, sed rei familiari deser viunt: non illam sed istam augent. Communes sunt personae, sed propria sunt lucra. Demum Tabellarii ipsi se servos esse publicos noverint, quos iureiurando constat adstrictos, ut quotiens rogari eos a quoquam in omni causa contingat, ferre eos testimonium oporteat. Nemini autem dubium exsistit, tam adstrictos Reip. servos non esse illius dignitatis atque felicitatis; eius vero artis labores, fraudes, doli atque pericula ex eo constant, quia natura ipsa homines impelluntur gratis fidem ipsam servare, veritatem attestari, ac de illa libere ubique ferre testimonium; Miseri tamen Tabelliones soli sunt, qui non nisi de pecunia de fide dicere ac rogari velint: nec aliter quam pretio interveniente veritats fidem accommodent. Pauper siquidem fidem petit veritatis, Ille Mammona exigit iniquitatis, etc. omnia pretio agunt, nec calamum quidem manu accipiunt, nisi pecunia adit. Contra Notarios, vid. quoque Frider. Mindan. d. process. in Camer. extrah. lib. 2. cap. 69. num. er. 9.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

Notarios autem Publicos nemo nisi Imperator vel Rex Romanorum, aut etiam Pontifex in Terris Ecclesiae, vel ii, quibus potestas Notarios creandi per Privilegium singulare concessa est, creare potest. Iivero, quibus haec potestas tribuitur vulgo Comites (sed sinc Comitatu) Palatini dicuntur, vide Bornitium, de Instrum. lib. 2. tit. 14. Cnaustium, de Notar. fol. m. 3. et 4. ac seqq. adde me, de Maiest. fol. 260.

De forma [orig: formâ] et modo creandi Notarios, vide lacob. Bornitium, de differentiis Instrum. lib. 2. cap. 16. ubi §. praeterea. etc. inquit: Notarius etiam per calamum sive penannam investitur: mit vberantwortung seines gebürendem Werckzeugs, als Feder, Papier, Dinten vnd Schreibzeugs. Item aurei annuli traditione et impositione Bireti simplicis, ut instar auri puram Conscientiam et Constantiam servet, falsitatem fugiendo, et sine respectu personarum, fideliter procedendo.

Conceditur quoque ipsis singulare Signum, vulgo Notariat Signet vnnd Zeichen, quod Instrumentis subnectitur in fidem testimonii, ut alieno Signaculo non liceat signare Scripturas, sed si id forte abfuerit, vice eiusdem annulo Signatorio utatur, cum Clausula:

In mangel meines Notariat Zeicheus mit meinem gewohnlichen Pitschier bekräftigt.

Notarii septem in urbe a Clemente Papa [orig: Papâ] fuere instituti, per septem regiones, ad gesta Martyrum curiose scribenda, quibus Notariis, septem Diaconi imminebant, et hi quidem Notarii dicti sunt Regionari: quia per septem Regiones dinstincterant et istorum officium, ac regionalis divisio non cito defecit, quia tempore Adriani Papae et Paschalis, ii adhuc in urbe erant.

Notarii suum Signum, autipsi sibi deligunt, aut datur a Creatore. adiungunt etiam plerunque aliquam sententiam vel paraemiam, loco Symboli, quod aiunt. Hoc ipsum Notariatus Signum, iita e multis iudicio deligi oportet, ut perpetuo maneat, ac retineatur; et ne forte post paenitentia [orig: paenitentiâ] illius, aliud eligat Notarius, quo utatur. Eo ipso enim facile accideret, ut non tantum levitatis, sed etiam de falso argueretur. Nec mihi sane quorundam consuetudo placet, qui Signis utuntur typo impressis. Mehus est, Signis manu ductis uti. Nam propterea vocantur Signa manualia, Hand-Zeichen, die außfreyer Hand gezogen vnd gemacht seyn sollen. Cnaustus, de arte Notariat.

Soli Scripturae Notarii non creditur sine testibus. Novell constit. 6. collat. 4. et Novel. constit. 49. c. sed etsi collat. 6. et tradunt post gl. ceteri in l generali. C. de tabul. lib. 10. Quod ipsum quidem et novissima Ordinatio a Divo Maximiliano I. Coloniae Anno 12. publicata, statuit, in §. Vnnd nach dem von gemeinen Rechten. ubi inter cetera, quae tam iure communi, quam de consuetudine ad sollennitatem instrumentorum requiruntur, et hoc refertur, daß die Zeugen darzu genommen deren aller Namen vnd Zunamen klärlich darinn beschriben werden sollen. An autem Notarius faciat fidem plus quam testis, vid. Valasc. consult. 89. An consensu partium possit facere testamentum extra territorium? Valasc. consult. 9. Item an Notarius possit inter testes numerari? Bern Hertzog im Vnderricht von Testam. tit. 5.

Sed de Notariis plura habent Kitzel. in disputat. sing. Cockier. d. exemption tom. 2. p. 1. §. add. Speid. in Syllog. part. 1. et. 2. verb. Notarius.

ADDITIO.

Sunt et Prothonotarii: Notarii illi nimitum, qui ad S. Sedis Rom. altiorem evecti dignitatis gradum, id est, primi et velut aliorum Notariorum Principes, quos a Iurisdictione Ordinariorum exemptos esse, docet Cockier, d. Iurisdict. in exempt. lib. 1. qu. 18. Sacra tamen concilii Iridentini Constitutio Sess. 24. cap. 11. d. reform. vult eiusmodi Prothonotarios Iurisdictioni Ordinariorum subiectos, velut S. Sedis Delegatis.

Protonotariorum autem officium in principio Fcclesiae primitivae a B. Clemente ad SS. Martyrum gesta perquirenda ac scribenda, fuisse institutum, legitur in Historia Clementis Papae et Fabian. apud Lue. de Penna in rubr. d. Magistris Scriniorum. C. l. b. 12. Et Aub. Mirae. in Fastis Belgicis in pr. Epistol. dedicator. Clemens I. inquit, Romanus Pontifex, per urbis regiones, Notarios primus distribuit, qui heroum Christianorum res gestas sollicite et curiose, per suam quisque regionem, colligerent. Anterus diligenter collectas in Tabulas Ecclesiasticas porro retulit. Fabianus denique, ne quid falsum aut simulatum irreperet, perspicaces, fidosque Diaconorum oculos Notariis adiunxit. Cumque Acta Martyrum Cura [orig: Curâ] per Notarios S. R. E. perquisita ac conscripta, per Diaconos recognita, ac demum per ipsos Romanos Pontifices probata, in immensum excrescerent, breve ex iis Martyrologium est confectum, quo dies tantum et locus passionis notaretur, etc.

Protonotarii porro, ut exemptione aliqua gaudeant, Leo Pontifex constituit, ut habitum Protonotariatus gestent, vid. Chokier. d. tr. tom. 2. part. 1. §. 8. numer. 6.] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. L.

30. Notorietät.

Omne Notorium, ut notorium dicatur, duos requirit Comites, apparentiam scil. et exsistentiam, et notorium est quaedam adiectio Entis, ac ideo nisi constet de substantia, non potest constare de notorio, quod est qualitas, Bald. in c. bona. n. 22. d. elect. Dec. in c. consuluit. n. 3. de apellat. Felin. in c. super literis. numer. 32. d. rescript. Nam impossibile est probare qualitatem sine substantia: cum accidentia non possint intelligit extra subiectum, et ideo prius probanda est veritas, et postea, quod notoria sit, Mascard. d. probat.

conclus. 1103. num. 21. Farinac. qu. 21. num. 108. ubi multos refert, et nu. 18. inquit, quod multa dicantur notoria, quae tamen non sint, et quottidie de notorio loqui, et quid sit ignorari. Clar. in pr. Crim. §. fin. quaest 9.

Ac notandum in praxi, quando Iudex procedit super crimine notorio, servari debet ordo iudicii, hoc est, citari debet pars, ut possit se defendere, et suas excusati ones deducere: quia notorium dici non potest, quando vel ipsa pars praesens negat, vel si absens est, et citata non fuit, post Ancharan. Butr. Peregrin, Boss. Menoch. et alios Franc. Anton. Costa consil. 1. num. 122. v. quoque Vincenc. Caroc. d. remed. contra Sent except. 17. f. 24.

Et Doctores, qui dicunt, in notorio non requiri citationem, sed posse procedi ad declaratoriam fulminanter, intelligunt id tunc procedere, quando delictum et qualitates, et accidentia sunt notoria, ac quod constet notorie, et sit certum, nullam habere defensionem Reum, nec aliquam iustam excusationem, Prax. Genuens. Ant. cap. 23. n. 16. Felin. in c. sacrod sent excommunic. Ricius. decis. 241. p. 1. Si namque delictum esset quidem notorium, qualitates autem et accidentia non, cum possit competere defensio delinquenti, ominio debet citari pars, et probationes super notorio iudex recipere secundum Iuris ordinem, Aemil. Ferret. consil. 31. n. 33. p. 1. Farinac. qu. 21. n. 99. et seq. Consta d. loc. nu. 123. seqq. ubi multa do notorio et notorietate habet, ubi num. 129. et seq. docet, quomodo intelligendum sit, quod dicitur, confessionem factam in iudicio, operari notorium luris. Item per Acta in Iudicio deducta induci et probari notorium, et quic quid in iudicio fiat, Iudici notorium dicatur. Item per multos testes legitime examinatos induci notorium, ut et ex Instrumentis, ac denique ex sententia propter auctoritatem illius, etc. Absurdum esset, inquit, dictas conclusiones simpliciter intelligere: nam si loquimur de confessione facta in Iudicio, Actis, testibus vel Instrumentis, haec numquam faciunt notorium, nisi parti adversae fuerit datus terminus, et conclusum in causa, cum licet ex actis constet de non iure alicuius, non tamen dicitur constare de non iure illius ante conclusionem in causa, etc.

31. Notwöhr.

Moderamen inculpatae tutelae dicicitur quando quis aliter se defendere non potuit: illa enim proprie dicitur defensio necessaria, vulgo ein rechte Norwöhr. l scientia 45. §. qui cum aliter. ff. ad L. Aquil. vel quando talis tantaque est defensio, quanta est necessitas. Undeis, qui homicidium cum moderamine inculpatae tutelae, mit einer rechten Notwöhr commisit, non est puniendus; imo tale homicidium commissium non solum de Iure fori, sed etiam de iure poli excusabile esse, tradit Petr. Binsfeld. tr. de iniur. et damn. c. 1. quaest. 5. concl. 1. Vasq. illustr. qu. c. 18. num. 11. Graevaeus, 2. concl. pract. concl. 110 consid. 1. Aug. Viseher. in tract. de duell improvis. fol. 570. et seq. Etenim, quod lege permittente fit, nullam poenam meretur. l. Grachus. C. ad L. Iul. de adult. Et vim vi repellere omnes Il. omniaque iura permittunt. l. 45. §. 4. ff. ad L. Aquil. l. 2. C. ad L. Corn. de Sic. Farin. pract. cr. p. 4. tit. de homicid. quaest. 125. num. 17. Gail. 1. de PF. c. 16. num. 17. Berlich p. 4. concl. pract. 12. num. 8. adde et vide Dn. Bullaeum, in discurs. Acad. disc. c. 1. num. 12. et seqq. Qui autem, iure quid permittente facit, contra legem non facit, unde non delinquit, ergo non puniendus: ubi namque non est delictum, ibi nec poena esset debet, l. sancimus. Cod. de poen.

Qui autem, provocatus quidem, moderamen tamen inculpatae tutelae excessit, non poena ordinaria, tamquam homicida; sed extraordinaria, in quantum nempe modum excessit, est plectendus. Quia hic [orig: hîc] non adest dolus, qui omnino, ut poenae ordinariae locus sit, intervenire debet. In provocato autem non praesumitur dolus et animus occidendi, sed defensionis necessitas. cap. 1. §. siquis hominem. de pac. ten. in usib. feud. Et vulnera ad mensuram non dantur, neque provocatus stateram in manu

habere potest, ut non aliter offendat, quam velit. Tiraquel. de paen. temp. caus. 1. n. 6. et seq. Itaque aliquatenus ignoscendum est ei, qui voluit se ulcisci provocatus. d. l. Grashus. et irati animi merito habetur ratio. l. 14. §. si libertus. de bon libert. vide meam disp. de homicidio, inter disp. Tabingenses, et com. mea, adl. 5. d. Iust. et iur. item Tracttat. singular. Kremberg. Zoanett. d. defensione Tripartita Bullae. in discurs. d. praecept. Iuris. per tot.

32. Nothzwang.

De Stupro violento, vid. Peinlich Halsger. Ordn. art. 119. et ibi in Commentariis. Matth. Stephani, Bernhard. Zierriz, et Anton. Bullae. item Berlich. tom. 5. conclus. 41. et seq. Speidel. in Syllog. part. 1. et 2. verb. Stuprum.

Stuprum violentum, sive Nothzwang, tale delictum dicitur, ubi non remanent vestigia facti permanentis, et ita loco corporis delicti, querela partis sufficere censetur, Tusch. pract. conslus. lit. D. conclus. 171. n. 34. et 44.

33. Noval.

34. Nunmehr.

Dictio nunmehr, denotat tempus praesens, respectumque nullum ad praeteritum vel futurum habet, per l. sciamus. §. cum autem. ubi Alberic. C. de inoff. Test. Decian. consil. 5. num 13. vol. 2. Arum lib. 2. decis. 7. num. 1.

35. Nutzen, Cl. zu meinem vnnd der meinigen Nutzen.

Huius Clausulae effectus haut parvi momenti esse censetur, eiusque utilitas in eo consistit, ne scilicet videatur ad lusum, vel aliam prodigalitatem debitori datum mutuum. Siquidem id non repetitur, si mutuo dans fuerit collusor, aut mutuum accipiens prodigus. vide Speckhan. cent. 3. quaest. 28. fol. 317. Quod tamen secus est, si ludens nec prodigus, a tertio sumpserit mutuum: ei enim repetitio non est deneganda. Pertradita Coleri, de process. part. 1. cap. 10. num. 21. qui numer. seq. repetitionem quoque exceptione Macedoniani S C. opposita [orig: oppositâ], cessare tradit, si filio familias vivente, et non consentiente Patre, mutuum datum fuerit, nisi forte [orig: fortê] talis. pecunia in rem et utilitatem studiorum a filiofamilias [orig: filiofamiliâs] fuerit collocata. Quo casu non iuvabitur debitor exceptione Macedoniani contra creditorem. Speckhan. cent. 3. quaest. 28. Class. 28.

Ita quoque mutuum Civitati et Ecclesiae, vel pupillo datum non aliter repetitur, quam si liqui do in eorum utilitatem id versum fuisse, constiterit, d. loc. num. 23.

Verum praeterea est, si quis contrahit cum verosimiliter mox consumpturo, quod talis contractus adeo de iure non valeat, ut ne iuramento quidem confirmari aut convalidari possit: Prout voluit Alciat. inc cum contingat. n. 206. extra deiureiur. per l si quis. 8. ff. pro emptor.

Ergo Clausula haec facit praesumi, pecuniam vere in utilitatem debitoris esse conversam, donec contrarium probetur. Nisi tamen persona talis sit qua mutuum accipere nequit, ut sunt filiifam, etc.

1. Obmann.

SAepe ita compromittitur, daß die ernante Schidterichter, einen Obmann nemmen dörffen. Unde quaeritur an tertius ita electus ab Arbitris, sit potius consuetor, quam arbiter? Et Specul. in §. sequitur. 7. num. 18. d. arbitr. item Bart. in l. si unus §. principaliter nu. 2. ff. eod. id quidem affirmant; Sed respondetur, illam doctrinam non procedere in arbitris Iuris, hoc est in iis, qui ex necessitate statuti vel pactorum eliguntur, quales sunt isti, deinde dicta doctrina locum non habet in tertio voluntate litigatorum assumpto, cum enim arbitrum esse dicit ipse Bartol. in d. l. item si unus. Videtur namque, voluntate litigatorum assumptus is, qui ab arbitris potestate ipsis concessa [orig: concessâ], assumptus est: cumis eligere videatur, qui alteri

eligendi potestatem concessit, vid. Modestin. Pistor. part. 2. quaest. 73. Qui idem quaest. praec. 72. docet, quod valeat compromissum, quo data est potestas arbitris eligendi tertium, vulgo ein Ob: oder Drittman. Licet enim tale compromissum ipso iure non valere videatur; valet tamen beneficio Praetoris, qui potest cogere arbitros ad conconsentiendum. Ad meliorem autem huius quaestionis intellectum, optime facit distinctio Iacob. Schultes. in not. ad eund. Pistor. d loc. Aut (1) compromissum est simpliciter in duos, non attributa [orig: attributâ] eis potestate eligendi tertium, et si forte inter sese dissentiant, et tum haut dubie valet compromissum, per tradita eiusd. num. 4. et seqq. Aut (2) ita in duos compromittitur, ut partes simul ipsis potestatem tribuant eligendi tertium, non tamen eum ipsi exprimunt, sed iudicio voluntatique arbitrorum electionem eius relinquunt, et hoc casu non valet Compromissum, (3) aut ita in duos compromittitur, ut simul eis praescribatur, ut si forte inter sese dissentiant, tertium eligant Sempronium, et hoc casu valet compromissum, etc.

2. Obrigkeit, Hohe Obrigkeit, Oberbott-Mässigkeit.

Was die Nohe: Fraisch: Bott Hals: vnd Handgerichtliche Obrigkeit seye? vnd was derselben anhange? vid. Bidemb. quaest. 7.

Da ein Nerz einem vom Adel ein Lehen mit aller Hoher: vnd Nidergerichtlichen Obrigkeit verlyhen, vnnd angesetzt: ob dar durch der Herr sich aller Obrigkeit entschlagen: oder aber selbiger seines gefallens sich nichts desto weniger gebrauchen möge? vid. Bidemb. quaest. 8.

Sublime territorii ius, die Hohe Ober: oder Bortmässigkeit vocatur, (cum nempe sumitur pro territoriali iurisdictione) cuius vigore Dynasta, de quavis [orig: quâvis] re consulere, Magistratus ordinare, leges sancire potest, uti fuisse Romanorum tempore Livius. libr. 1. dec. 1. testatur Keller. de offic. Iurid. polit. lib. 2. cap. 12. f. 402. vers. sublime.

Accurate ergo est diiudicandum, an die Hohe Obrigkeit, competat Principi vigore der Lands Obrigkeit, et ita plenarium merum Imperium, statuendique et pracipiendi potestatem complectatur, an vero tantum spectet ad gladii Ius.

Dispiciendum itidem est diligenter, an Nobiles ratione shrer Persohn frey seyen: oder ob auch ihre Flecken vnnd Vnderthonen ein sonder territorium immediatum machen,etc.

Iurisdictio et eius species singulares quomodo probentur, traditur in Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 88. quomodo item una Iurisdictio alteri succurrere debeat, videre est in Consil. Marpurgens. vol. 4. consil. 36.

Wie vnd was gestalt die hoch vnnd mitle Obrigkeit von einander zuschai, den auch zuerkennen, multis dem onstratur in Consil. Argentoratensib. vol. 1. consil. 19. add. Beat. indecisionib tom 5. part. 5. de iudicialib. vol. 1. fol. 91. et multis seqq.

ADDITIO.

Iurisdictiones variae, et fere secundum cuiusque loci consuetudinem dividuntur et distribuuntur. Sic in regimine Artesiae, varias esse Iurisdictiones, attestatur Nicol. Gosson. ad consuetudin. Atrebatens. fol. 29. Quaedam enim Ecclesiasticae, quaedam Saeculares dicuntur. Ecclesiasticae sunt, ut summa illa potestas Pontificae Sedis, et ceterae inferiores, tam ordinariae quam delegatae. Saecularium vero quae dam personales quaedam reales, sive Feudales. Dicuntur Personales quae in personis resident, et quae personis conferuntur, ut suprema illa potestas Regia, cui subsunt, ad eamque inferiores omnes subinde gradatim devolvuntur. Et quae ab ea institutae sunt, ut Camera Consilil, Sedes Electionis, et quae ut visum est Principi, negotiis exigentibus, delegantur. Reales autem, sive Feudales sunt, quae Feudorum nobilium ratione et natura competunt, prout attribuit et determinat consuerudo. Quarum quidem feudalium Iurisdictionum tres sunt positiones: Una est, Simplex Iurisdictio, quam Fundiariam vocant, quod videlicet intra fines suorum, a seque dependentium fundorum continetur. Altera est Mixta seu media Iurisdictio, quae vulgo dicitur Seugneurie Viconterie, quod extra suos, et a semetipsa dependentes fundos, extenditur in

Vicos et vias ac loca publica, non quod Dominus eius vicem gerat Comitis. Alia est mera lurisdictio, quam nuncupant Altam Iustitiam, quod maior et sublimior eius sit auctoritas. Et hae certe una omnes ditiones recte Feudales appellantur, quia sunt qualitates nobiles, quaeque Feudo suo Nobili ad haerent, ut materiei forma, subiecto accidens, vel ut accessorium suo Principali. Itaque Iurisdictiones istae feudales a suo quaeque nobili Feudo, neque separari, neque extra terminos suos consistere possunt. uti pluribus d. Gosson. all. loc. fol. 31. et seqq. docet.

Außführlichen bericht von den alten Obmessigteiten in Schlesien, vnnd wie dieselbe auch an die privatos kommen durch verkauffen, verpfenden, donation, und Lehen, dabey sonderlich vom Lignischen Brigischen Landts Privilegio, vide apud Schickfus. in der Schlesier Chronick, lib. 3. cap. 25. ubi tradit, daß weil in dem Landt Schlesien bey den alten Fürsten vnd Königen die Botimässigkeit vnd Iurisdiction gantz gestanden, gls haben sie so wol in Stätten, als auch in Märckten, Fiecken vnd Dörffern, ihre verordnete Königi. oder Fürstil. Gerichtsverwalter gehalten, welche die Burgerliche Sachen so wol als die Peinliche entschiden, vnnd Advocati, Vögte genennt, deren zweyerley gewesen. Hereditarii Erbvögt, vnnd Provinciales Landtvögte,etc. vid. etiam Schifordecker. in tract. Iur. lib. 3 tract. 29. ubi de Iurisdictione, quae olim in Silesia fuerit, agit, et quaest. 1. veram esse sententiam docet, quod merum ve niat imperium in simplici Iurisdictionis concessione, quae tamen in Germania non est recepta. In Silesiaque omnem Iurisdictionem olim penes Principes fuisse, unde ipsorum Ius Ducale et Regium; Ubi etiam de Advocato Hereditario et Provinciali, ac quale eorum fuerit officium; In quaest. 2. tradit, Advocato hereditario iudicii locum fuisse Guriam Principis; Provincialem autem in Scultetorum iudicio sedisse, imo praesedisse. Deque emolumentis Iuris dictionis, quae huiusmodi Advocati perceperunt, tractat, item de prandio, quod Scultetus para vit Advocato Provinciali, etc. quaest. 3. quomodo Principes et Reges Silesiae olim privatis Iuris dictionem concesserint? Aliquando illam ex mera gratia concessam, aliquando venditam, et de pretio, quo olim Iurisdictionem aestimarint Princepes.

Nonumquam etiam Iurisdictionem oppignoratam, venditionemque frequenter factam fuisse cum pacto reemendi. qua [orig: quâ] eod. quaest. 3. idem Schifordecker, de formula et Clausula, qua olim Iurisdictio concedebatur, deque Claus. interpretatione cum omni vel pleno iure et dominio agit, et num per eam intelligi possit concessum esse supremum iudicium, die Obergerichte quem vide ut et in quaestionib seqq. ubi plura huc spectantia habet.

Wte die Eingriff in Iurisdictionalibus zu vindiciren? vid. Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 20. quaest. 3. ubi consulitur Civitati cuidam; ut omissis aliis remediis, super violatione privilegii agat, ac inter alia sub. num. 38. §. auß dem ist genusamb, haec habentur: Wir konnen bey vns nicht erachten,daß zu abschneidung allerhandt Disputation vnnd Einreden, einig andere Klag, dann auff den verwürckten Poenfall anzustellen seye: In bedacht, daß sonst der Cumulation halb,leichtlich allerkey exxceptiones opponirt vnd vorgewandt werden möchten. Da sonsten, so allein auff das Privilegium geklagt wirdr, die Sach ihr gewiß vnd determinrte Poen har, etc.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

3. Observantz. v. infra v. usurpantz.

Ille intellectus pactionum assumi, retinerique debet, quem rerum exitus, id est, observantia atque ex cusatio partium dem onstrat. Quoniam ex his, quae tempore subsecuto a partibus fiunt, et observantur, quis eorum animus in principio exstiterit, cognoscitur. Quinimo observantia subsecuta naturam ipsam actus declarat. Qua ratione et privilegia, leges, statutaque per usum et observationem subsecutam, quottidie declarationem admittunt. vid. Schultes. lib. 2. quaest. 55. numer. 34. et seqq. et late [orig: latê] Petr. Fontanellam in tract. d. pactis antenuptialib. in Indic. verb. Observantia.

4. Oder.

Dictio seu, est coniunction disiunctivia: l. 2. C. de profess et medic. quae ponitur inter diversa, et stat ampliative adrem diversam. Hier. Gratus. consil. 153. numer. 42. part. 2.

Sic etiam natura et proprietas dictionis vel, est, ut sua natura ponatur inter diversa, et notet diversum casum proponi. per text. in l. 1. ff. de reb. dub. Cephal. consil. 256. nu. 43. lib. 2. Castillo de usufruct. cap. 33. nu. 24. vid. Everhard. in locis legalibus loco a natura alternativorum.

5. Offen Instrument.

Publicum Instrumentum est, quod publice confectum, vel quod publica [orig: publicâ] constat et firmatur auctoritate. l. 20. C. de fide Instr. l. 6. Cod. de sent. et interlocut.

Publice autem facta intelligitur scriptura, quae a publicis personis, idest, a Principe et Magistratibus, vel aliis, quibus potestas faciendi publicum Instrumentum est commissa. arg. l. publicum 15. ff. de Iustit. et Iur. l. 24. C. de administrtut. l. sancimus. C. derescript. Tum a Notariis, qui etiam publicae personae consentur. d. l. 24. C. de administr. tut. l. fin. §. 2. C. de iur. delib. Nam Imp. vel ipse quid publice [orig: publicê] conficit, vel aliis perficiendi potestatem tribuit. arg. l. 9. §. 1. ff. de R. l. Unde et Notariorum Instrumenta, publice [orig: publicê] confecta dicuntur. Novell. 73. c. 5. et 7. l. scripturas C. quipotior. inpign. Felin. in c. 1. et 2. extra de fide Instrum.

Privata contra, quae privatim fiunt a privatis personis. l. scripturas 11. C. qui pot. inpignor. l. 6. §. 2. de R. D.

Instrumentum autem publicum plenam et perfectam probationem parit. Est enim probata probatio, et non probanda. Inde manifestum dicitur id, quod per publicum Instrumentum probatur. l. in exercendis. 15. C. de fide Instrum. l. in donationib. 31. C. de novat. c. cum Iohannes Eremita. 10. extra de fide Instrum. l. 23. C. ad SC. Velleian.

6. Oeffnung.

Ob die Oeffnung, so die Fürsten erwan in Adenlichen Näusern haben, eine Obrigkeit auff ihr trage? vid. Bidemb. quaest. 22. et Hering. de iur. Burgor. num. 733. etc.

Oeffnung vocatur in antiquis Instrumentis aperibile feudum. Item auffgebige Lehen, quorum natura esse videtur, ut sint hereditaria. Acta Sayn. contra Tryer. fol. 26. et seqq. ubi Hillenus Episcopus Trevirensis in feudum concedit Comitibus de Seyna Castrum Sayna, Anno 1152. hac conditione: Quod si nos guerram cum aliquo habere contingeret, contra quem nobis adiutorium praestare non possint, de Castro exire et eius potestatem absque eorum exhereditatione nobis dare debent: Ita ut finita [orig: finitâ] guerra, ad Castrum tamquam suum Feudum redeant.

Oeffnung annumeratur regalibus et territorii iuri: quia et inter superiorem Vogteiam, quae iure Principatus est, prefertur, ut testatur Knichen. de sublim. territ. Iur. cap. 4. num. 354. et 394. et seq. et ad munitiones ac iura bellispectat, quae non nisi superiori competere queunt, per c. 1. quae sint regal. Goedd. in consil. de restitut. Baron. V. Vallendar. num. 399.

Eius forma talis est: auch sollen der vorgenandt N. vnd all seine Erben, vns vnd den vnsern die genannte Stätt vnd Veste offen haben, vnd damit gewärtig seyn, vns vnd die vnsern zu allen vnsern Notthurfften, darinn vnd dar auß zulassen, vnd darinnen zuenthalten, wider allermänigklich, niemand außgenommen, doch ohne ihren mercklichen Schaden, vngesährlich.

Oeffnung interdum est ex Dominio vel proprietate, ut inter coheredes; interdum ex pacto etiam, ut inter foederatos, etc.

Est quoque magnum interdum vinculum et fere subiectionem importat, non tamen per eam probari potest die Landtsfürsiliche Obrigkeit. Et ita ist die Vestung vnd Graffschafft Ortenburg dem Reich ohne mittel vnderworffen, nichts desto weniger ist dem Chur Fürstlichen Hauß Bayrn die Nest Ortenburg, mit der Oeffnung vnnd andern in vil weeg verbunden, ut in de non immerito dici queat, die Oeffnung esse foedus inaequale, ubi unus alterius Maiestatem non solum comiter observat, sed et eiusdem Cliens exsistit, qua de re in actis Ortenburgicis habetur. fol. 192. et seqq. Daß Anno Christi 1391. mit Hörtzog Friderichen in Bayrn seinem Brudern vnd Erben, sich Graff Jerg vnd Graff Etzel zu Ortenburg, gäntzlich verbunden vnd vereinigt, auff ihren Schlossen die Oeffnung, wider aller mängiklich, niemand außgenommen, als ihren rechten Herrn zu haben, sie die Graffen vnderschriben, vnnd an Aidsstart zugesagt, ubi etiam haec verba sunt: Wir sollen auch fridlich in unser obgenandten Herren Land mit uns selber, den unsern unnd unser Schlösser sitzen, und ob wir ichts

Ein anderer Brieff de dato 1394. von Graff Etzeln allein gegeben, hält in sich: Bekennen für vns, all vnser Erben vnnd Nachkommen, vmb die grosse Gnad vnnd fürderung, die vns Domini Duces, Stephan vnd Johans, Hörtzog Hainrichs Vormündter gethan haben mit der Vest Ortenburg, die sie vns obergeben, vnd wider eingeantwortet haben, etc. Darumben sollen wir Hörtzog Hainrichen,etc. seinen Erben vnnd Nachkommen, der Herichaffr in Bayrn, mit vorgenanrer vnser Vest Ortenburg wartenvnd dienen, gegen aller mänigklich, niemand außgenommen, vnnd soll auch ihr offen Hauß seyn zu allen ihren Norrürfften, als offt vnnd dick ihnen das Noth beschicht, mit vnser gütlichem Willen, sine contradictione cuiusvis. Wir sollen vnd wollen vns auch mir den obgenannten vnsern Oesten vnnd Herrschafften, gegen niemand andern verpflichten noch vereinen, sondern wollen bey. Domino Duce Henrico, etc. seinen Erben vnnd Nachkommen in Nider Bayrn, seinem Land vnd Leurhen bleiben.

Graff Georg hat Anno 1404. auch Hörtzog Hainrichen ein Brieff von sich geben, darinn lauter begriffen, daß er im Angriff wider die Thumbherzn zu Passaw, Ducis Henrici Vogt vnnd Eigen Leuth auch vbergriffen hab. Zu Abtrag hab er verlobt, mit der Vest Newen Ortenburg, wider Hörtzog Hainrichen vnd seine Erben nicht mehr zuseyn. Ubi iterum verba haec sequuntur: Vnd soll dasselb vnser Hauß vnd Vest, auch ihr offen Hauß seyn zu allen ihren Notturfften, als offt sie das begehren. Wir sollen vnd wollen auch hinfüro keinen der Ihren beschwären,wider Recht, sondern vns au einem Rechten von jetztlichen vor vnd ihren Rähten benügen lassen, vnd was wir zu jemandt zusprechen gewinnen, außgenommen der Landgericht, was sich mit Recht daran zeucht, dem sollen wir auch nachkommen, als recht ist. Et paulo post: Wir wollen vnd sollen vns auch, mit vnserer Vest vnnd Herrschafft, an keinen andern Fürsten noch Herrn, nit herrschen noch schlagen, etc. sondern wollen bey Hörtzog Hainrich vnd seinen Erben bleiben getrewlich, schlechtlich , ohne gefährde. Wanner vns auch fordert, daß wir ihme dienen sollen, so soll er vns mir Rost vnd auch vmb Schaden, ob wir deß nemmen, außrichten, als andere die seinen. Wolten oder müßten wir aber einem andern Herrn dienen zu vnser Notrurfft, das mögen wir wolgethun: doch also, daß es wider ihne, die seinen vnd sein Land nit seye. Das loben vnnd versprechen wir seiner Gnaden mit vnsern Trewen, in eines geschwornen Aidsstatt, getrewlich ohne gefährde zuhalten.

Widerumb ist ein andere Verschreibung von Graff Georgen, de dato 1405. vorhanden, darinn er sich der Restitution der Vest newen Ortenburg, so Oßwald Legenfleder für Hörtzog Hainrichen eingenommen, vnd wegen angestellter Tagsatzung bedanckt. Sequitur: Doch also, daß er die ehegenannt unser Urst mit ihren Zugehören, und all unser Haab, dieweil mit unsern, unser iemahl, unnd all unser Erben guten Willen und Gunst innhaben, und besitzen und einsetzen soll und mag, nach seinem Willen, in solcher weiß, wann er uns in der Zeit zu seinen Gnaden erfordert, so sollen wir mir unsern Freunden zu ihme kommen, wahin, an welche statt er uns fordert, unnd ihme ein benügen thun nach seinem Willen. Geschehe aber das nicht, so geloben unnd versprechen wir seiner Gnaden, mit unsern Trewen an Aidsweise, daß wir dann in den nächsten acht Tagen darnach, ungefordert gen Burckhausen in die Statt, mit unsers selbs Leib uns stellen, und da nicht außkommen sollen inn kein Weiß, ungefährlich, biß daß ihme in

Deßgleichen bedanckt sich idem Comes. Georgius. An. 1418. vmb Verlassung der Vugnad vnnd Gefängknuß, auch Widergebung der Vest Newen Ortenburg, cum plenaria [orig: plenariâ] rem issione vindictae. Sequitur post: Wir sollen vnd wollen auch mit keinem, der in vnsers ehegenanten Herrn Hörtzogen Hainrichs Landgesessen ist, ohne Recht nichts zuschicken haben, soindern vns allezeit an Fürstlichem Recht vor seinen Gnaden benügen lassen. Es wäre dann Sach, die Grund vnnd Boden rühreren, da sollen wir Rath vmbnemmen in der Herrschafft vond Landgerichten, da dieselben Grund vnnd Boden innen gelegen seynd.

Deßgleichen ob jemand der seinen mit vns zuschicken oder gewonnen härten, gegen dem oder denselben, soll vns vnser Gnädiger Herr Hörzog Hainrich halten vnd Schürmen zu Recht, als er vns das schuldig ist. Es soll auch vnser Hauß vnnd Vesten Newen Ortenburg, vnsers ehegenannten Gnädigen Herrn offen Hauß seyn, zu allen seinen Sachen vnd Notrürfften. Auch sollen wir dasselb vnser Hauß Newen Ortenburg keinem Fürsten noch Herrn nicht geben, versetzen oder verkauffen, anderst, dann vnsern Näven. Wolten oder müßten wir es aber se versetzen oder verkauffen; so sollen wir es dem Hörzog Hainrichen allezeit anbieten, vnnd ihme das zukauffen geben oder versetzen, für ander Leuth, nach Biderlenth Raht. Wäre aber, daß er das nicht vermeint zukauffen oder zuoverpfenden: So sollen wir es doch niemand, dam einem Ritter oder Knecht geben oder setzen: der soll ihme dann solch Sicherheit vnnd benügen thun, mit dem ehegenanten, Hauß gehorsamb, gewärtig, vnnd alles das schuldig zuseyn, als wir vns selbst hiegegenseiner Gnaden verschri, benhaben. Sequitur post: Geloben vnd versprechen an Aidtsweiß, daß wir die Vesten Newen Ortenburg keinem Herrn, noch anderst jemanhr, wie der gehaissen wäre, wider ihne nicht öffnen, behausen, noch mit vnser selbs Leib, allem vnserm Gur vnd Vermögen heimen noch behelffen sollen noch wollen.

Oeffnung der Gefürsteten Graven von Zollern, in ihren Gütern gegen einander.

Wir wöllen auch, daß vnsere Söhn vnd ihre nachkommende Erben, auff zukünfftigem Fall, in vnsern Schlösser vnd Stätten, einander Oeffnung geben, zu ihren Geschäfften, vnnd daß der, so Oeffnung gibt, deß andern, so Oeffnung begehrt, zu Recht vnd aller Billigkeit mächtig seye, vnnd wann der, so Oeffnung einnimbt, Früchten, Pulver oder anders, so im Schloß ist, zu der Notturfft gebrauchen würde, soll ihme der Innhaber selbigen Schloß solches Pulvers, etc da er es derselben Zeit entpeeren kan, vergunnen, vnnd soll er nachmachls das weiter, in das Schloß auff seinen Losten völlig, inner halben Jahrsfrist erstatten, damit das Schloß allweg gerüst, vnnd zu der Nottursst verfaßt seye. Alles getrewlichen vnd vngefährlich, doch sollder Innhaber deß Schloß allwegen stärcker mit Leuthen, als der, so Oeffnung begehrt, im Schloß seyn vnnd bleiben.

Quod ius aperturae, vulgo die Oeffnung, an ihr selbst kein Anzaig der subiection vnd Landsässerey, sondern in Lehen fallen, Confoederationen, vnd dergleichen Verainigungen, ohn einig Praeiudig vblich seye, ist am Kays. Cammergericht, teste Auctore den Waldeckischen Ehrenrettung. part. 2. cap. 24. fol. 193. in einer sehr herühmbren exemption Sach, mit volgenden Worten in acht genommen vnd bestärtigt worden: Etsi, ait Referens, Comites so suis obsequiis, et libero aditu patefanien do Ducibus adstrinxerint, tamen inde non sequitur, subiecisse eos protinus Iuris dictioni et Imperio Ducum so et suum Comitatum.

Non enim sequitur, ius habet aditus in meis arcibus, eique ad praestanda obsequia, sum obligatus; Idcirco arces meae, egoque illi subsumus, quin inde colligi potest, dictas arces ei non esse subiectas, alioquin frustra haec conventio facta esset. Meichsner. tom. 3. decis. 6. num. 54. cui adstipulatus Correferens num. 72. acita tandem sententia contra exemptionem lata et publicata est.

Ac notandum insuper, quod eo in casu, quando Dominus ob denegatam a Vasallo aperturam, ad feudi privationem agit, inprimis eo respiciendum sit, utrum iure vel dolo, aut sine probabili causa Vasallus id fecerit, Rosenthal. d. feud. cap. 8. conclus. 2. lit. G. Calcan. consil. 120. num. 18. Gravet. consil. 8. num. 15. et seqb. quo facit etiam die Woldeckische Ehrenrettung allegat. cap. ubi in specie de felonia commissa vel non, wegen verwaigerter Oeffnung,einem gebürt, er ohne Schaden vnnd Vnkosten deß Herin der Vestung, solcher sich bedienen möchte, allegaturque exemplum in Landgraviis Hassiae, welche jederzeit ihr vnnd der ihrigen Ankunfft den Graven von Waldeck notificirt, vnnd dieselbe de damno et expensis nicht allein versichert, sondern auch an der Krayßsteür, solch Vnkosten ihro decurtiren lassen. Welches auch der Feudisten Mainung ist, die den Lehen-Herrn diß morale geben, quod Domini civiles esse debeant, vnnd nit mit der Thür dem Vasallen ins Hauß fallen, etc.

7. Officialis.

ADDITIO.

Officialis Episcopi vocatur is, qui est Generalis Vicarius, alias Vicedominus appellatur eandem cum Episcopo Iuris dictionem habet; quippe ei in Episcopali Tribunali substitutus. Et est Vicarius vel simpliter generalis, cui administratio tam in Spiritualibus, quam temporalisius est commissa. Vel Generalis secundum quid, videlicet in Spiritualibus tantum, aut duntaxat in temporalibus. Discrimen inter has est: (1.) quod Vicarius in temporalibus, seu Oeconomus Ecclesiae potest esse Laicus, dummodo praeeminentiam, aut potestatem non habeat super Clericos. Sed Vicarium in Spiritualibus clericum esse oportet: cum spiritualia negotia Laici tractare non debeant (2) Vicarius in temporalibus, nisi alia [orig: aliâ] ratione dignitatem in Ecclesia obtineat, non potest esse delegatus Sedis Apostolicae: Sed ad Vicarium in Spiritualibus frequentes literae Iustitiae, ac gratiae a Sede Apostolica destinantur. At vero cum, ad regiones istas ultramontanas mittuntur, Officiali inscribuntur: Idem enim est qui Vicarius, ex Episcopali Tribunali, cui praeest, praeeminentiam ac dignitatem trahens. D. Layman. in conclus. Canonic. d. Iurisdict. ordinaria cap. 5. ubi per tot de officiali Episcopi agit.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

8. Ohn, Loß, Vn, etc.

Quod apud Latinos particula in, quoties verbo aut nomini fuerit praemissa, operatur, ut indoctus inconstans. inconstantia, inermis, qui sine doctrina, sine constantia et sine armis est. idem apud Cermanos facit Vn, ut Vnglück, Vnhayl, vnartig, Vngnad, vngestalt, ubi nihil aliud significat, quam praepositio ohne, ohne Glück, ohne Hayl, ohne Gestalt, ohne Gnad. Idem quoque operatur nomen adiectivum Loß, in fine nomini adiectum, quod alias simpliciter positum significat solutum, ut hailoß, qui caret salute, rectloß, cui denegatur Ius et Iustitia, Hilffloß, absque auxilio, indefensus, Ehrloß, inglorius, oppositum Ehrnveste, Sinloß, in sensatus, krafftloß, efferus, Wehrloß, inermis, Herrnloß oder dienstloß, Senza alcuno Padrono, Bruchloß, vetus est Germanicum, quo olim denudatum hominem significarunt, Gottloß, id est, sine Deo, sive ut Graeci dicunt a)qeos2 Barschamp. in Radice Clausular. cap. 16. § 2. num. 28. fol. 382.

9. Ohne Irung vnd Eintrag.

Horum verborum, ohne Irzung vnd Eintrag, natura est, omnes casus, omnesque personas comprehendere, l. fin. §. vers. nam initium. ff. d. Iur. et facti ingorant. Menoch. consil. 1157. num. 22. fol. 2.

Tiraquell. in repetit. L. si unquam. in praesi. num. 118. C. de revocand. donat.

10. Ohne mittel dem Reich vnderworffen.

Verba Ordinat. Cameral. part. 2. tit. daß die Sach der strittigen Possession zwischen den Partheyen, so dem Reich ohne mittel vnder worffen, etc. non alio intellectu accipi possunt, quam si bona quoque, quorum nomine principaliter litigatur, vel quae arrcstata conqueruntur, immediate Imperio subsint, eorum que nomine Imperii Statum impetrans, extra controversiam repraesentat et referat, Ortenburgische Acta contra Bayern, vot. 2. Et cum in Imperio, ut Referens ibid. numer. 4. testatur, notissimum sit, omnesque Fiscales et Mandatorum causae hoc quoque doceant, quod illi tantum pro Imperii Statibus vere habeantur, qui bona ab Impetio simul possident, quorumque ratione contribuunt, et ad Comitia Imperialia vocantur, non potest communis intellectus et observatio alio torqueri, vel vistata ab Imperio interpretatione contra communem usum et praxin ad illos extendi, de quibus in specie Ordinatio vel Constitutio nihil exprimit, velut quae expresse [orig: expressê] tantum de immediatis loquitur. Idcirco cum infinitae causae sint et processus pignorationum, arrestorum et Fiscalilium, in quibus non aliter fundata reperitur Iurisdictio, quam quod bona arrestata vel pignorata sub sunt imperio una cum personis, attendendum et sequendum, non quod raro, sed quod frequenter et communiter observatum reperitur.

Concluditita que Referens in alleg. vot. 2. num. 6. et inquit: Quocirca quando lis casu nostro mota non est ratione alicuius rei, quae scil. cum possessore mediate imperio subiecta est, sed quae una cum Domino suo alteri subest, ad talem casum d. Constitutio arrestorum ex communi quottidianarum rerum praxi, extendi non potest; et sic constitutionem arrestorum accipiendam esse, quidam ex Statibus Imperii adstipulantur, etc.

Ac quamvis porro in decernendis processibus personarum ratio merito habeatur, ut sine quibus nihil decerni, neque decidi possit; tamen hoc non fit necessario propter personas principaliter, sed res et bona, quae ab Imperio immediate possidentur, quorumque nomine et pro Imperii Statibus, ut dictum, nominentur. Unde facile quoque patet, quod verba allegat. tit. qui est 21. ohne mittel dem Reich vnderworffen praecise ratione bonorum intelligenda sint, prout ex causis fiscalibus hoc evincitur, in quibus non proceditur contra non possidentes, cui etiam Iura adstipulantur, ut potius posita persona vel eius origine, domicilii ratio magis attendatur.

11. Opffer, Opffern.

Ab Ecclesi a primitiva receptum fuit, ut ante communionem sacram Cantiones a Clero recitarentur, quod officium cantandi offertorium appellabatur. Inter quod populus oblationes Sacerdoti Lyturgiam agenti coram Altario offerebat. Quo facit Tertullian. in apologet. cap. 39. ubi ait, quisque modicam stipem menstrua die, vel cum velit et possit, apponit. Nemo enim compellitur, sed sponte confert. Eae autem Oblationes, quae publice in Altari fiunt, proptet fertum seu Divinam oblationem, teste Isdi doro lib. 6. Etymolog. cap. 19. Offertoria vocantur.

Sed de iure Oblationum, Primitiarum Sacrificiis etc. ex tit. 30. lib. 3. Decrecal. vid. Hackelman. disputat. Canonic. 8. per tot. Card. Baron. in annal. ad A. C. 741. Lotich. ad Petr. Arbitr. lib. 2. cap. 15. Statuta Synodalia fol. 134. Rinthelin. cap. 60.

Notandum hic est, sollenne fuisse olim, res donatas Ecclesiae vel traditas, aut saltem earum Instrumenta altari imponere. Leg. Aleman. tit. 1. ubi de Charta donationis ad Ecclesiam coram Sacerdote, qui ad eandem Ecclesiam deseruit super altaria ponat. Leg. Baivarior. tit. 1. et tunc ipsam epistolam ponat super altare, et sit tradat pecuniam. Eiusque rei formula traditur in Capitulis Benedicti Levitae lib. 6. c. 285. et ipsam scripturam coram Altari aut

supra tenet, dicens eiusdem loci Sacerdotibus atque custodibus: Offero Deo atque dedico omnes res, quae hac in chartula tenentur insertae. vid. Bignon. in notis ad Marculphi Formulare. fol. 430.

12. Ohrbede.

Tempore necessitatis caritativum subsi dium, quod in Marchia imponitur, dicitur vulgo Ohrbede, Boer. decis. 126. num. 2. Wesenbec. cons. 45. nu. 19.

De ordinatione et vicinis materiis, late Rinthelin. in Iurista Romano Catholic. cap. 31. et seqq.

13. Orgel.

Tempestate Ludovici, Musica Hydrulica (alii Hydantica, vulgo Organa dicta, coepere in Francia, ac nominatim in Aquensi Palatio, mirifica [orig: mirificâ] arte componi ad Graecorum imitationem: industria cuiusdam Georgii Veneti Sacerdotis, et sumptibus Ludovici Regis, qualia Constantinopoli ex auro Michael conflarat. vide Aquisgran. Beck. fol. 102. ut et Cardin. Baron. in Iudice annal. Lo Grand. Aumosnier de France Sebast. Rovilliard. fol. 150. et seqq. ut et Hospinianum de templis. fol. 726. Dicuntur Organa quasi instrumenta; unde et nobis adhuc vocatur ein Instrument, species Organi.

Organa autem Venetiis sero visa, ac prius Rigabella, Torsella et Ninfala in usu fuisse, attestatur Hnr. a Pflaumern. in Mercurio Italico. fol. 48. atque ut eorum praestantia innotuerit, in omnibus paulo amplioribus Templis erigi caepta esse, ut hodie non pauciora CXLIII. Organa sint in ista civitate. Qui idem d. loc. fol. 47. quid Rigabellum, Vorsellum et Ninfala fuerit, docet.

14. Original, Hauptbrieff, Hauptverschreibung.

Instrumentum primitivum, idest, suae originis, originale vocatur, vulgo das Original, Hauptbrieff, oder Hauptverschreibung. l. sancimus. 3. C. de divers. rescript. quod et vocatur Authenticum, ratione scilicet efficientis, d. l. 3. et l 2. ff. de fide Instr. apo/ to=u au) sqentei=n id est, auctorare, Paul. 5. sentent. 12. Etenim au) sqenti\a idem ac potestas vel auctoritas est. Unde authenticum, quod auctoritatem et potestatem habet, sive auctorem prae se fert, ut valeat Authenticum ergo est primitiva Instrumenti Scriptura, auctoritate primigenia, et valida pollens. vide Tusch. praect. conclus. lit. 1. concl. 239.

Authentico Instrumento opponitur Exemplum, quod ex primo seu authentico describitur. l. 2. ff. deflde Iustrum. nec propriam originem habet.

Instrumentum publicum ab authentico eo differt, quod species a genere, vide Parlador. rer. quot. lib. 2. §. 11. ampliat. 2. num. 10. m. sol. 375.

15. Ostendienst.

Hostentitiae, Ostendienst, sunt mercedes sive stipendia praestita Domino feudi a Vasallo, qui ipse cum eo in militiam ire non potest aut vult, neque alium pro se idoneum substituit: praestita inquam, ad compensandum, redimendumque laborem in militia obeundum. Rittershus. in partit. feudal. cap. 2. lib. 2. num. 32.

Quod nomen deducitur ab hoste, ut innuere videtur text. feud. tit. 40. in verb. in hostem pergentibus. item, hostem faciunt, Rittershus. d. loc. ubi inquit: Putavi aliquando, Hostentitiarum appellationem deductam videri, ex veteri verbo Hostire, quod isgnificat aequare: unde et Hostimentum, apud Plaut. in Asinar. quod recte exponit Festus beneficii pensationem. In quam cogitationem deducebatme, quod apud Guntherum lib. 8. legi.

Sed Oost est Exercitus, et Dienst, servitium. vid. me, de nat. populor. fol. 73. Dicitur et Italis hoste, pro exercitu. vid. Gothofred. Anton. disp. feud. 7. th. 6. lit. e. ubi dicit: Hostentitias nihil aliud esse, quam adiutorium, quod Dominis exhibent Vasalli, Romano cum Rege in hostem pergentibus, sive contributionem pro alimonia exercitus, Heer oder

16. Oesterzeich.

Imperatorem, Regem Romanorum, et Electores Imperii, sequuntur Archiduces Austriae, qui aliis Ducibus non secus, quam Archiepiscopi Episcopis praefulgent, quod in Privilegiis Archiducum Austriae inter cetera cautum est: Daß ein Hörtzog von Oesterzeich, in Comitiis soll als Pfaltzhörzog gehalten werden, vnnd nichts desto weniger im Sitz vnd Ganz zu der rechten Seiten deß Reichs, die erste stätt nach den Churfürsten haben vud behalten. vide Dn. Ios. Nolden. in tract. de nobilibus. c. 9. num. 173. et seqq.

Archiduces Austriae item Praefectorum Praetorio loco sunt, a quibus ex Privilegio non appellatur, teste Zasio. ad tit. de officio Consul sub num. 4. qui idem pluribus et iuridice, hisce de Privilegiis agit, consil. 15. incip. in causa vertente. numer. 44. vol. 2. ut et Matth. Stephan. de Iurisdict. libr. 2. fol. m. 156. addatur Dn. Goldast. tom. 1. constitution. item in Rationalib. et Tom. VI. Symphoremat. ubi multa Privilegia Domus Austriacae referuntur, ac vid. infra lit. P. verb, Pfandung.

ADDITIO.

De Austria, Austriacis, etc. vid. omnino Guilliman. Habsburg. passim. et praesertim fol. 305 et seq. ubi de causa et praesagiis magnitudinis huius Domus, cuius verba adscribere, in eisque contento vaticinio ex sincero corde et animo, votum meum (quod Deus ter optimus Max. confirmare addere velit) volui, imo debui.

Bello Regenspurgensi, inquit Guilliman. d. loc. confecto, compositis Liguri utcumque rebus, pace parata [orig: paratâ], inde ad pontem Atulae et Hubsburgum Rudolphus concessit, paucisque diebus per requiem sumptis, otii impatiens, seu potius Divino nutu, venatum cum aliquot nobilibus iit. Ea [orig: Eâ] in venatione, aliis alio sparsis dum et ipse praedam quaerit aut premit, tintinnabuili sonitus ad aures accidit, quais deferenda sacrosancta [orig: sacrosanctâ] Synaxi esse solet. Cognoscendae a vidus rei, flexo equo, quos onus ferebat, eo iter subito vertit, brevique torrentis in ripa [orig: ripâ] Sacerdotem exventem se offendit. Ex quo percontatus, quid ita et iis locis esset. Cogit me inquit, ex proximo aemict valetudo compendia sectari, ne morbo superante, sacris destituto, et vitae, mortisque arbitro; secus de salute si eveniat, in me culpa inhaereat. Huc cum adpuli pontem avulsum reperi, eo ad transvadandum vestem depono. Quae ubi Comes intellexit, repente ab equo in genua procidit, Liberatorisque sui praesentia pacem et gratiam precatus, Imo vero, ait, hunc a me equum accipe, et quod officium, necessitasque monet, festinantius obi.

Reverso post Divinae rei ministro, et equum multa [orig: multâ] cum gratia [orig: gratiâ], religionisque et humanitatis laude, restituente: Absit ego inquit, illum equum inscendam, aut meorum alius, quem Dominum et conditorem meum gestasse certum habeo. Quod si adeo praeter opinionem, aut tua merita, haec tibi a me venire censes, teque adeo munere indignum, pios in usus adhibe. Illi nempe ego dedi et dicavi, a quo mihi honores, et opes, vita et anima. Postero die contulit se Rudolphus ad Monasterium Fares quod inter Tigurum et Aquas situm, Lindemago adiacet, ad Sanctimonialem propinquam et aetate grandem invisurus, quae, ubi eum accepit, vultu sereniore, voce contenta [orig: contentâ], et futuris secura [orig: securâ]. At tibi ego inquit, hesterna [orig: hesternâ] luce, superos placatos et benevolos denuntio, proque pietatis et libertatis officio, rerum tibi, posterisque summum et supremum in terris honorem et opulentis fastigium adfirmo; laeta fausta, incredibilia promitto. Perge age, uti incepisti, viam porro insequere.

Sacerdos vero is, de quo dictum, Archiepiscopi Moguntia censis a secretis et officiis post factus, crebros de Rudolpho Habsburgensi sermones miscuit, non solum apud Moguntiacensem, sed alios quoque Principes, eius virtutes extulit, illi per ea tempora paucos pares, neminem superiorem. Indeque Rudolphi, super alia, toto Imperio fama et gloria, donec Imperator, concordantibus suffragiis pronuntiaretur. Hactenus Guilliman.

Ecce pium et bonum initium Austriacae Domus, de meliori medio constat, ac proinde de optimo eius fine non est dubitandum. Et quomodo haec famosissima Austriaca Domus (licet hinc inde a quatuor quasi Mundi plagis concutiatur) non staret, cuius principium et fundamentum est Aeternitas?] Iohan, Iacob. Speidel. V. I. L.

17. Oewig, Ewiglichen, zu ewigen Tagen.

renuntiantem omni tempore, quoad se successio pervenire possit, excludit: uti contra non renuntiantes includit semper, et in infinitum omni casu. l. fin. C. de suis et legit. Bald. in l. voluntas. C. d. d. fideicom. Tiber. Decian. resp. 50. num. 18. vol. 1. Menoch. consil. 297. um. 64. ut nisi de omnimoda [orig: omnimodâ] exclusi one intelligatur, non posset in pro prio suo significatu posita videri, neque effectum suum sortiri, cum temporali exclusioni opponatur. Ioha. Goedd. inter cons.. Marpurg consil. 26. vol. 1. num. 99. et seqq. Est tamen perpetuitas, Civiliter, reb. scil. sic stantib. intelligenda. v. Barbosa indictionib. v. perpetuo.

Dictio ewiglich, infinitatem significat. arg. l. pure. §. fin. ff. de dol. mal. et met. except. l. 2. C. de divers. rescript. Dec. confil. 516. n. 15. Paris. cons. 20. nume. 13. Menoch. cons. 95. num. 4. et cons. 233. num. 25. Et hoc quidem est ex sermonis proprietate, Socin. Sen. cons. 84. numer. 5. et 6. lib. 3. Menoch. consil. 275. num. 33. et seq. in dubio etiam quando aliquid dicitur esse perpetuum, intelligitur illud sine temporis praefinitione, Bart. in l. sufficit. ff. de condict. indebit. Alex. consil. 216. numer. 6. lib. 7.

19. Oewiger Lauff.

In natura perpetuum motum esse, nemo non agnoscit: si praesertim quoque pro motu (ut decet) habeamus indefessam vim generandi; quae etiam facit, ut corruptio omnis, alterius generatio exsistat.

Sed an arte effici queat, ut perpetuo, et qui dem localiter aliquid moveatur: id multi affirmarunt, et re ipsa [orig: ipsâ] tamen, quod sciam, praestitit nullus.

At vero Cornelius Drebbelius, Chemicus et mechanicus Anglus, aliam agressus rationem, mobile perpetuum fertur invenisse. De qua re exstat eius Epistola ad Iacobum magnae Britanniae Regem, edita, Ioach. Morsii cura [orig: curâ].

Ubi ita scribit: Ut certum faciam, me cognitam habere primi mobilis causam, possum construere globum perpetuo secundum cursum aetheris singulis viginti quatuor horis semel circumrotatilem, aut toties amplius, quoties mihi visum fuerit. Ita ut vel mille annis nesemel fallat, ostendentem nobis annos, menses, dies, horas, cursum solis, lunae, omnium planetarum et stellarum, quarum motus hominibus notus est: Sicut etiam varii generis Instrumenta, quae certo tempore, aut etiam continuum concentum harmonicum edant: in summa quicquid fieri potest pondere, circumvoluto chalybe, aqua fluente et igne, praestat haec cognitio in perpetuum, sed soli sumptus reddunt minus fructuosam, si magna vis requiratur. Ceterum ut magis confirmem, me intelligere causam motus rerum sursum et deorsum, et quid terram et aquam in medio aeris portet, ita in vitro clauso terram in medio aquae, aquam in medio aeris, atque aerem in medio ignis suspendo, ut unum elementum aliud ambiat, velut circulus alius alium: aut e diverso statuo aerem in medio aquae instar globi, et aquam in medio terrae, ita invicem se amplectentes, ut aer hunc terrarum orbem. Atque hoc modo altum humile, humile altum, leve grave, grave leve facio. Praeterea aquam stantem sursum impello in altitudinem decem, viginti, aut plurium pedum. Et quoniam causam venti comperatm habeo, construo machinas vehementer flantes. Atque cognitione fluxus et refluxus, efficio Instrumentum semper fluens et refluens singulis 24. horis bis: ostendens menses, eorumque dies, cursum lunae; et horas fluxus et refluxus in perpetuum.

Sed hac de re videri potest Biolychn. Burggravii in epistol. fol. 41. Staritzius im Heldenschatz fol. 13. et seqq.

1. Pacht.

QUamvis haec vox de emphyteusi vel perpetua colonia, quandoque usurpetur, et pro canone sumatur

(unde Pachtkorn) tamen aliquando conductionis quoque contractum denotat. Sachsenspiegel. lib. 3. art. 21. num. 4. ingloss. Dn. Ernest. Cothman. respons. Iuris. 97. num. 12. vol. 2. Emphyteusis autem dicitur a Graeco emfuteuw, unde et Germanicum.

2. Pallium.

Pallium insigne Archiepiscopalis dignitatis est, quod assumitur de corpore, id est, Altari B. Petri, in si gnum unitatis Apostolicae.

Sed de hoc Pallio Archiepiscopali, plura, vid. apud Serarium. rer. Moguntia c. lib. 3. f. 486. et seqq. et Cuchum. libr. 1. Inst. Iur. Canon. tit. 10. Baron. in Indic. annalium. Longum, in Breviario Chronologic. fol. 270. Alzedo. d. dignitate Episcopali fol. 152. etc.

3. Pann, sive Bann vber das Blut zurichten.

Vid. supra verb. Bann, Blutbann, item supra Consil. Lehen insertum quaest. 1.

4. Pannetier.

Die Herrn von Justingen haben sich vor zeiten Panetier geschriben. Et Reges olim tales habebant officiales, ut de Boutelier de France videre est apud Fauchet des origin, 1. cap. 12.

5. Paracelsisten.

De Paracelso, eiusque medicinis etc. v. Michael Neandrum. in orbis terrae partium explicatione G. 7. et seqq. pag. et me in tract. de Vitae et mortis considerat.

6. Paradis.

Du Paradis, et Enfers des Canibales, eu mangeurs d' hommes, de ceux de Romains et des Grecs. etc. vid. Guyon. divers. lecons. tom. 2. lib. 1. cap. 26. m. fol. 384. et seqq. ubi quod omnes gentes post hanc vitam, bonarum actionum et virtutum exspectent remunterationem. add. me in Politic. d. Relig. et praemiis.

7. Paßquill.

Pasquillorum et famosorum libellorum crimen gravissimum esse, ex Constitutionibus Imperii, poenisque illis impositis, omnino constat, nec vir probus ac honestus negabit, licet maledici homines leve illud putent, et nimium illi hodie indulgeant, uti graviter conqueritur Oldendorp. ad. l. diffamari. C. de ingen. manumiss. n. 5. Wesenbec. ad tit. C. de seditios. et de his qui pleb. Heig, lib. 2. quaest. 31. num. 1.

Pasquillus appellatur ex eo, quod omnis generis scripta maledica, apud Pasquilli Sartoris Romani tabernam, ubi ei mortuo statua marmorea habitu gladiatorio erecta erat, noctu affigi solebant. Ideo autem eo loci affigebantur famosi libelli, quod ipse Sartor Pasquillus, ob excessus, ipsum Pontificem Maximum et Cardinales mira [orig: mirâ] libertate et impunitate vellicare solitus fuit. vid. Zwinger. in theatract. vit. human. vol. 21. lib. 3. fol. 3709. verb. Pasquillus. in Sed certiora hac de re habentur Topographia Romae, nuper edita Francofurti. Ubi sequentia ponuntur: Quidnam fuerit statua illa marmorea, quae iam pridem vulgo Pasquinus dicitur, dubitarunt nonnulli: plures autem in hoc conveniunt, gladiatoris esse simulacrum, aut nisi volueris Martis Militis cuiuspiam; eo enim gestu corporis manet, quasi ferire volentis, ac subter se marmoreum alium mutilatum truncum seu fragmentum habet alterius simulacri, ut hostem esse pro comperto habuerimus, quo cum is dimicaret. Ferunt non nulli, hoc esse simulacrum unius ex duobus praecipuis Alexandri Macedonum Regis satellitibus, qui etiam Pasquinus nomine vocatus sit, quod innuit auctor quidam, qui vetusta urbis marmora et aenea simulacra typis excudit. Quamdiu autem ab hinc ibi steterit signum id, non satis liquet, sed ut coniectura credere facilo est, ab eo, quo aedes illae, penes quas exstat, erectae sunt tompore, ducentis nempe ab hinc annis vel circiter. Aedes vero a Francisco de Ursinis, Urbis Praefecto, ut in ostii superstylio legitur, erectae sunt. Duo tandem impraesentiarum

dicenda succurrunt de huiusmodi termino: Primum, quod famosi libelli, seu Pasquilli, ut vulgo dicunt, qui ab imprudentibus ac minime piis hominibus olim confici consuevere [orig: consuevêre], sub hac statua oppensos esse ferunt, eo quod in media fere urbesit, ut facilius a transeuntibus perlegerentur. Alterum, quod mirum quidem est, quod tot, tantisque elapis annis haec ibi perstiterit statuta' in publicum ac privatorumpraeiu dicium, nec fuerit unquam, qui pietatis ac Religionis Christianae zelo ausus fuerit inde eam avertere, unde amplius affigendi eiusmodi libellos, seu Pasquillos adimeretur occasio. Ferunt enim, cum quidam Princeps primarius eam in Tyberim eiciendam esse, statuisset, statim ab uno ex eius familiaribus urbane responsum, caveret ne inde eam tolli imperaret, fore enim ut gravius sub aqua, quam super terram in Principes inveheretur. Sicque inibi, ut cernitur. ab eo usque tempore perstitisse.

De Pasquillorum nomine, et nominis originatione, videri quoque potest Dn. Henric. a Pflaumern in Mercurio Italico. fol. 262. et seqq. ubi se qudisse refert, fuisse e sum matibus Viris quosdam, qui maledicorum ista [orig: istâ] lasciia [orig: lasciiâ] adeo nihil commoverentur, ut contra studiose exquirerent, legerentque vulgi in se convitia a Pasquino exhibita: et siquidem vera audirent, emen datione vitae, non quaestione poenave [orig: poenâve] conviciatorum linguas compescuisse, atque ut est apud Demosthenem, caluminantium maledicta bonis factis diluisse.

ADDITIO.

Quaeritur an Pasquilli sive scripta sine auctoris nomine, vim habeant denuntiationis? Resp. communissimam et receptam esse sententiam huiusmodi libellos et schedulas. et cuiuscumque generis scripta, quorum auctor et scriptor ignoratur, nullius prorsus esse valoris, nec ullatenus excitare iudicem vel movere, nec viam ad in quisitionem aperire debere, per capit. inquisit. extra de aecuset. ubi expresse prohibetur fieri inquisitio ad eorum postulationem, qui clam schedulas in alterius infamiam proferunt, nec talia scripta, ut notat ibi Panormit. afferunt infamiam, nec similiter si testes adducerentur in talibus scriptis; quin potius, auctores gravius puniendi sunt, post Roderic. Octav. Spatharius in methodo corrigendi Regulas. tract. 5. cap. 12.] Ioh. Iacob. Speidel. V. I. L.

An capitalis famosi libelli poena. in l. un. C. de famos. libell. et art. 110. Ordinat. Criminalis, in auctores et propalatores constituta, illis quoque imponenda veniat, qui nomen suum subscribunt, seque autho res profitentur? vid. Nebelkram. decis. 16. Item, an qui verum alicui Crimen per libellum famosum obiecit, poena in auctores et propalatores Pasquillorum constituta plectendus veniat. vid. eundem. quest. 17. adde Cothman. responso Academic. 50. num. 146. ubi multis de Famosis libellis, deque paena illorum agit, quando nimirum ea locum habere debeat nec ne. vid. quoque Menoch. cas. 263. num. 35. etc.

Sed de libellis famosis singularem conscripsit tractatum Dn. Bocerus, et quaedam etiam ego habeo in disput. de iniur. 1. thes. 31. etc. ut et disput. 2. thes. 21. Quodque consuetudine sit recessum a paena [orig: paenâ] mortis, imposita libellis famosis, notat Dn. D. Harppr. ad §. I. num. 250. Inst. de iniur.

An poetae teneantur actione iniuriarum, ob carmina Satyrica, disquirit Dn. Vel. Arithmaeus, dum viveret amicus meus certus. disp. de re Poetica, ubi ita scribit. Venustina Seiren negativam urger in libr. de arte Fetica.

-- -- Prctoribusque atque Poetis,
Quidlibet audendi semper fuit aequa potestas.

------ Si quis
Oppropriis dignum latraverit integer ipse.
Solventur risu tabulae, tu missus abibis.

Auctoritati additur haec ratio: quod omnia, quae fuerint scripta, anlimo corrigendi et emen dandi, non debeant in suspicionem iniuriae trahi, ideoque nec puniri. Exemplis propositionem illustrat Lambert. Danaeus lib. 2. Ethie. Christian. Atque Poetae hunc scopum sibi habent propositum, ut ab impurissimis opinionibus, crudelitate atque omni

perfidia, et impura libidine nos retrahant, a rebus turpissimis deterreant, ex avaritiae sordibus erigant, a temeritate revocent, aliisque flagitiis et vitiis ad strenuitatem incitent, ad integrita tem vitae, ad fidem, religionem et aequitatem alliciant. Natalis Comes lib. 1. Myth. cap. 2. Et generalis reprehensio, nullius personae iniuria est. Quando autem sine nomine contra vitia scribitur, qui irascitur, accusator sui est. Pelargus in antithes. apolog. thes. 13. Unde cum quidam Medicus Poeta, in in doctum Medicum scripserat Satyram, et Iureconsultus publice defenderet: Quod ii, qui per preces primarias ad officia publica prorepant, non sint legitime vocati: fuere, qui se arr odi arbitrarentur, ideoque sententiam Facultatis Iuridicae acclamarunt, qua [orig: quâ] tamen rosponsum fuit: nullam competere actionem iniuriarum, cum et Poeta et Disputator intra terminos generalitatis se continuerint. Pro contraria parte facit illud: Nulli concessam esse, ex privata [orig: privatâ] affectione potestatem infamandi: cum tolerabilius sit homini ingenuo, vitae, quam famae damnum. Immota enim est regulae rupes, posito animo in iuriandi, ponendam in iuriarum actionem, l. 3. l. 26. l. 44. ff. de iniur. Quoniam dolus delictum constituit, quemadmodum consensus contractum, l. 53. ff. de surt. Privatam enim vindictam tam Ius Divinum, quam Civile improbat, et nominatim rixam. l. 13. §. aequissimum. ff. de usufruct. Imo si scribens historiam, veritatis lucem ciceroni, tenetur, l. 6. ff. de iniur. Cur non edens Carmen Satyricum, in alterius despectum et ignominiam, atro iniuriae calculo notetur? Sive enim directo sive obliquo digito pungatur certa persona, certe impunitus esse non debet: ne delinquens existimet, sibi secundum praeceptum Iuris non esse praescriptum, sed intuitu sui potius proscriptum. Eman. Suarez. in annotat. ad Gomez. de iniur. lit. b. Heig. paat. 2. quaest. 31. num. 9. Hactenus Dn. Arithmaeus. Et huc pertinet, quod habet in Montis Baudius. fol. 75.

Lex nulla poenis sobrios sales premit,
Dum ne qua labes inferatur integris,
Pudor modrstis, caeca fraus improvidis, etc.

7. Patriarchen.

Patriarcha, teste B. Isi doro. libr. 7. Ethymol. cap. 12. relato in c. cleros. §. ordo. vers. patriarcha. dist. 1. Graeca lingua [orig: linguâ], summus Patrum interpretatur. quia primum post Apostolicum tenet locum, et ideo quia summo honore fungitur, tali nomine censetur, si cut Antiochenus, Alexandrinus, Hierosolymitanus. Patriarchae integrae nationi, plures Provincias complectenti, praesident, qui non solum in Episcopos, sed etiam in Archiepiscopos Iuris dictionem habent, vid. Konig [orig: Kônig]. in theatr. Polit. part. 1. cap. 35. num. 8. et seqq.

Inventa porro est et constituta Patriarchatus dignitas iure positivo, Ioan. de Salva. tract. de benefic. part. 1. quaest. 4. num. 27. vide Hugo. in tr. de off. quatuor Praelator. part. 4. rubr. Quales officiales f. 395. Erasm. a Chokier. in Constit. Concil. Lateran, exempt. a Inrisdict. §. 1. §. 2. Schol. 23. num. 3. vid omnino Lancellot. in Templo omnium Iudicum lib. 2. cap. 3. ubi multa de huius Sacerdotii et Magistratus initio, sollicitudine et sublimitate, item de Pallio et Mitra Patriarcharum etc. habet.

Archiepiscopum Toletanum etiam Patriarcham dici et omnia Privilegia, quatuor veris Patriar chis concessa, habere, constat ex mauricio Alzedo. d. dignitate Episcoporum. cap. 10. num. 42 dum Martinus V. P. M. Anno Domini 1422. sui Pontificatus anno 11. ei tale Ptivilegium hisce verbis con cessit: Nec non omnibus et singulis praerogativis, Privilegiis et insigniis. quae dictis patriarchis quomodolibet competere potuerunt, uti et gaudere libere, liciteque posse.

Patriarchas Graeci hodie adhuc (teste Furero in Itinerario Aegypti. fol. 76.) habent quatuor. Constantinopolitanum, qui europaeis praeest Ecclesiis, Antiochenum, qui Monasteria et Ecclesias curat Beryti, Tripolis, Halebi, aliisque Asiae locis, Alexandrinum, qui Ecclesiis praeest in Aegypto et Arabia, Sedemque Memphi sive Cairi habet, et Hierosolymitanum, qui Monasteriorum per Syriam

dispersorum curam gerit, et quotannis 15. Augusti in Monasterio Libani Montis sacra peragit.

8. Pedell.

Pedellus, praeco, lictor, apparitor. Vox haec derivata nonnullis videtur a bra/llw mulgeo, sugo, quod hisce hominibus perfrequens esse aiunt.

At non dubium est, quin a Gallico Cedau, vel Pedeau descendat: semper enim ubi Diphthongus au invenitur, ibi olim litera l. ponebatur, quae nunc ommittitur: ut aulne ab ulna, nunc aune, etc. Est ergo Pedellus, quasi cursor, Rectori a pedibus exsistens. Ego de Academ. fol. 217.

9. Peinlich.

Quando quaestio est de causa criminali, von einer Peinlichen Sache, so Leibsstraff auff ihr hat, appellare non licet: ubi vero talis quaestio deest, ibi etsi criminaliter agatur, pro mulcta [orig: mulctâ] forte fisco applicanda, tunc appellatio admittenda erit: nam, ut constitutioni locus sit, oportet omnes eius qualitates verificari, Ioh. Andr. in cap. 1. de homicid. in 6. Clarus. in prax. crim. quaest. 85. vers. ubi agitur. Supplicaturus igitur pro appellatori is processibus super mulcta, vel parti vel fisco propter causam civilem, quae nec poenalis, nec criminalis sit, so weder pein- noch Leibsträfflich, applicanda secundum Petr. Frider. de process. lib. 1. cap. 9. num. 21. observare debet, ne verbis constitutionis, daß peinlich wider ihne procedirt seye, utatur, et ita narratis credendo, processus denegentur. vid. Rutger. Ruland. ad Ferrar. process. fol. 13. ubi, quod qui dem in Criminalibus non appelletur, sed quomodo inquisitionis proc essus impugnari queat, docet.

Verbum criminaliter apud Latinos latius patet, quam apud Germanos peinlich Hoc enim semper poenas corporis afflictivas et similes importat; illud non itidem, vide Frider. d. loc. num. 22. etc. et omnino Dn. Matth. Stephan. in proaem. constit. criminal. Caroli V. Imp. ubi quaerit: an illa vox peinlich, solummodo ad eas paenas pertineat, quae corporis affiictivae sunt, an vero etiam ad alias extendatur leviores, et Cothman. Academ. respons. 1. num. 391. et seqq. adde me. de de appellat. cap. 7. num. 4. et in Delibatis lib. 5. q. 3. item Valent. Riemer, d. Iurisd. 5. 3.

10. Peinliche Frag, Tortur.

Frequens et usitatum medium, quo in publicis maxime et atrocioribus criminibus, a reis, qui fugere fere et delicta pernegare solent, veritas extorquetur, exsistit Tortura: ea num cum Theologicis, et politicis Principiis pugnet? haud absque ratione, dubitare aliquis pofset. Sapientissimus sane Legislator Iehova Deus, tale medium nullibi aperuit in Sacrosancta [orig: Sacrosanctâ] Scriptura. Ex quo Wilhelmus Zepperus. lib. 5. Legum Mosaicar. forens. explanat. cap. 10. ut et Antonius Praetorius. tract. von Zauberey. folio. 179, etc. ac novissime Iohan. Grevius, in suo Tribunali reformato. lib. 1. cap. 4. fol. 71. etc. improbant violentas hasce quaestiones, quae si tam necessariae essent, ut sine illis iustitia administrari, iudicia criminalia exerceri, aut etiam veritas elici non posset; haut immerito multorum animos admiratio subit, quid rei sit, quod ille criminum acerrimus ultor, eorumque prudentissimus indagator, in ea [orig: eâ] praesertim politia [orig: politiâ], ubi cum pertinaci, duraeque cervicis populo res illi fuit, tantum adminiculum et praesidium, non iusserit adhiberi.

Nec populus solum Israeliticus Tormenta illa ignoravit; sed et in Aragoniae Regno, aliisque adhuc locis, per Iudicem in delictis imponi non posse Torturam, Gomesius attestatur. tom. 3. resolut. cap. 13. a pr.

Et Angli etiam non adprobant hodie eandem, Grevius dict. cap. 4. f. 80. etc. Thomas Smithus, lib. 1. de Republ. Anglorum. cap. 27.

Ethnicum et Tyrannicum Tormentorum videtur esse inventum, omnis charitatis et commiserationis, quae sontibus etiam, et reis, suo modo debetur, expers. Non quod nihil prorsus ab Ethnicis usurpatum, usurpare liceat

Christianis: Sed vel eo nomine, inquifitionis haecceratio, nonnullis eo magis est suspecta; cum Tyranni inprimis ad suam tuen dam dominationem ea [orig: eâ] utantur, eiusque ideo inventionem Nimrotho, Tyrannorum primario et primo, Polydorus Vergilius assignat, libr. 2. de rer. inventor. cap. 3. Quid si torturam Tyranno, adhuc crudeliori, quis adscribat? Antiocho nempe Epiphani, qui hinc etiam Ephimanis cognomen, in Ecclesia est sortitus. De eo namque scribit Iosephus. lib. de Imperio rationis, iussisse illum in medium protrahi, et Sacrilegis carnificum manibus, pium quendam Machabaeum atrocius distendi, qui etiam manus illi post tergum ligarint, crudelius verberarint, mole pedibus appensa illigarint, rotae innexuerint, et in gyrum circuli porrexerint, ut solutis hinc inde visceribus, venisque distentis, dolores ipsius et paenae crescerent in immensum. Sed iam ante Athenis tortura per rotam nota fuit. Meursius. in antiquitat. Attic. fol. 369.

Instrumenta, modusque torquendi, vel nomine solo horrenda sunt, et detestanda. De eqvuleo tantum dicam: Hunc Hieronymus Magius, in libro, quem de Eqvuleo Constantinopoli, post Dypriam cladem captivus scripsit, existimat, ligneam fuisse arcam, quatuor pedibus insi stentem, fundoque carentem, quae utrinque tympana et funes capiebat, quibus manus, pedesque sontium protraherentur, non sine magno totius corporis dolore. Eqvuleum alii fidiculas a fidibus appellant: sicut enim illae claviculis et pectinibus tenduntur.; ita fidicularum tormento, torquendi distendebantur. Ac alios insuper cruciatus patiebantur; flagris nempe caedebantur, laminis ignitis ustulabantur, et ungulis ferreis cutis eorum laniebatur.

Alia tormentorum genera refert Dn. Bocer. de tortur. cap. 5. n. 20. etc. Grevius d. cap. 4. fol. 48. et torquendi quasi artem profiterur Paris de Puteo, in tract. de Syndicat. §. Tortura. verb. repetit. fol. 961. Et solebant quoque Illyrici ac Macedones, vino aeque [orig: aequê] ac tormentis elicere arcana, Tubero de temporibus suis, lib. 6. fol. 145.

Et certe tam varii sunt torturae modi, tam exquisitus est ille dolor, quem sustinent eam sustinenters, ut gravior esse dicatur poena, quam abscissio manusutriusque, Novell. 134. cap. sin. Unde Cassiodorus, lib. 3. vaer. Epist. 46. gratius est, inquit, spem citae mortis expetere, quam tormentorum crudelia sustinere inter supremas enim anhelantis angustias, votum est potius perire, quam vivere. Quia detestabilis sensus poenarum, excludit dulcissimae salutis affectum. In de et Seneca de benefic. misericordiae genus est, ait cito occidere, quia tormentorum ultimum finem secum affert: Accrbissima vero crudelitas est, quae poenam trahit. Et ad Lucilium Epist. 22. nemo tam timidus est, ut malit semper pendere, quam semel cadere: Unde facilius reperiuntur, qui se ultro mori offerant, ut ex Iul. Celso refert Lucas de Penna, in l. quotiens. C. de dignit. lib. 12.

Tormentorum etiam ratio impugnatur ex eo: quia multi se admisisse confessi sunt, quod tamen ab aliis perpetratum, res ipsa docuit nimis sero. Et vicissim tanta quorundam in tormentis perferendis duritia et obstinatio est, ut exquisitissimis etiam cruciatibus, ad confessionem impelli non potuerint, scelerum illorum, quorum tamen reos fuisse, vel tum constitit, vel veritas, temporis filia, postea manifestavit. Cuius generis exempla Valer. Maximus. lib. 8. cap. 4. Alex. ab Alexanmdro. lib. 1. gen. dier. cap. ult. Fulgosius. libr. 8. cap. de quaestionibus. Richter. axiom. aecon. 217. et Grevius. 1. cap. 5. fol. 128. etc. et lib. 2. cap. 4. fol. 304. etc. referunt quamplurima. Inter quae egregium sane illud est, cuius D. Hieronymus meminit, in Epist ad Innocentium, tom. 1. fol. m. 234. Mulier a marito adulterii cum adolescente accusata, dum torqueretur, constanter crimen semper negavit. Iuvenis autem eam adulterasse dicebat, tormentorum impatiens, quod non patrarat, fassus

est patrasse [orig: patrâsse]; atque ob eam rem ambobus a Consule, in quo rigoris plus, quam iustitiae erat, morte damnatis, prodigio veritas detecta fuit. Iuvenis enim mendax, gladio percussus, caput semel ictus amisit: Septics autem cum femina gladio percussa esset, non caesim modo, verum etiamiiugulo punctim petito, ferrum retro ab eius carne, veluti a silice, semper resiliit, praeter quam in extremo ictu, post quem, pro mortua [orig: mortuâ] ut sepeliretur, elata fuit. Sed tandem post viva inventa, curato vulnere: cum demum iudicio absoluta esset, verum est inventum.

Huc faciunt ea, quae tradit Servin. d. Playdoyes tom. 2. fol. 402. et multis seqq. ubi de hospite quodam propter Assassinii crimen, accusato, et iniuste [orig: iniustê] torto agit.

Quam constantes olim fuerint Christiani in fidei suae professione, vel ipse Plinius Iunior testatur, Epistol. 47. ubi ait: nihil cogi posse dicuntur, qui sunt revera Christiani: idque verissimum esse comprobant Ecclesiasticae Historiae auctores cuncti. Ac de mirabili constantia [orig: constantiâ] veterum Martyrum, qui nec tormentis crudelissime lacerati, fateri voluerunt, quod alii praetensi huius criminis obnoxii sint. Videri potest Eusebius. hist. 5. cap. 1. Sed fuerunt tamen nonnulli, qui acerbitate suppliciorum vel territi, vel victi, humani aliquid patiebantur. De utrisque illustris locus est S. Martyris Cypriani, serm. 5. de lapsis. Ac de prioribus quidem sic inquit: Eadem est illis sinceritas cordis, eadem fidei tenacis integritas. Inconcussis Praeceptorum caelestium radicibus nixos, et Evangelicis traditionibus roboratos; non praescripta exilia, non destinata tormenta, non rei familiaris damna, et corporis supplicia terruerunt. Explorandae fidei praefiniebantur dies: Sed qui saeculo se renuntiasse meminit (respicit certe hic [orig: hîc] Cyprianus, ad formulas Baptismi, quibus baptizantibus renuntiatur saeculo, eiusque pompis) nullum saeculi diem novit, nec tempora terrena iam computat, qui aeternitatem a DEO sperat.

De posteriore genere, ita idem sanctissimus et gravissimus Seriptor. Queri de tormentis potest, qui per tormenta superatus est, et excusationem doloris obtendere, qui victus est in dolore: potest rogari talis et dicere: certare quidem fortiter volui, et Sacramenti mei (ita appellat Baptismum, in quo Sacramento, iusiurandum Deo praestatur) memor donationis ac fidei arma suscepi: sed me in congr essione pugnantem cruciamenta varia, ac supplicia longa vicerunt: stetit mens stabilis, et fides fortis, et cum torquentibus poenis, immobilis diu anima luctata est: sed cum durissimi Iudicis recrudescente saevitia [orig: saevitiâ], iam satigatum, nunc flagella scinderent, nune contunderent fustes, nunc equvieus exten deret, nunc ungula effoderet, nunc flamma torreret, caro me in colluctatione deseruit, infirmitas vicissim deseruit: nec animus, sed corpus in dolore defecit.

Sunt et qui noxiilicet, et taciturni tamen exsistunt in tormentis. Sambicus quispiam Eleus una cum Sociis aliquor, non paucas apud Olympia aereas statuas concidit, vendititqueve. Deinde maiora etiam ausus, Dianae Praesi dis diripuit Templum. At ille mox comprehensus, dum socios prodere recusat, annum perpetuum exquisitis cruciatibus est dilaceratus, inter quos etiam animam efflavit. Atque hinc vulgo nata fuit paroemia, Patitur graviora Sambico. Eras. in adag graviora Sambico.

Ac refert Botero, 1. detti. fol. 88. b. de quodam Mediolanensi quaestionibus subiecto, qui dixit: Io stimo meglio l' esse tormentato mille volte nella braccia, che una volta nella gola. Melius iudico millies in brachiis torqueri, quam semel in gula. Quod et narrat Marsilius, referente Delrio, 5. disquisit. Magic. sect. 9. fol. 106.

Quin et teste Paride de Puteo, in tract. de Syndicat. verb. tortura. vers. tortura gravior. Solent Advocati indurare corda eorum, et dicere clientulis carceratis, qui timent torqueri: melius est semel in tortura [orig: torturâ] pendere, quam semper in furca [orig: furcâ] stare et de his

solet esse Schola [orig: Scholâ] in carceribus, ut Andr. de Isern. dicit. in constit. Regni. et solent dicere torquendis: quid enim si haberes brachia fracta, nonne sustineres Medicum aptantem ossa cum dolore: quid enim si dolore iliaco vexareris, nonne perferres: quid enim si Podagram haberes, nonne sustineres dolorem, aut te occideres, etc.

Sunt et quorum ex confessionibus nil certi colligere licet, quemadmodum de Fratre Iunipero, in antiquitat. Franciscan. quas Philippus Bosquierus vulgavit. cent. 3. cap. 22. refertur, qui a Tyranno cuiusdam Castri (cui Nicolaus nomen erat) captus, statim positus in eqvuleo crudeliter trahitur, ac toto corpore dissipatur: et sic interrogatus quis esset, respondit se esse maximum peccatorem. Interrogatus si vellet prodere Castrum et se esse maximum proditorem, et omni bono indignum, respondit. Interrogatus, si volebat subula [orig: subulâ] occidere Nicolaum, et Castrum eius succendere? Respondit, sc haec et maiora facturum, si Dominus permisisset. Statimque condem natur: ut primo per villam ad caudam equi, usque ad patibulum traheretur, ut ibi per collum suspenderetur. Ipse vero nullam excusationem opposuit, nec ullam tristitiam demonstravit. Tandem quidam ad locum Fratrum eiusdem loci cutrens, rogavit Guardianum, ut veniret ad quendam proditorem statim suspendendum; qui nec de confessione, nec de saluteanimae suae, nec de morte corporis sui videbatur curare, ut ipsum ad confessionem induceret. Motus vero zelo bonus Guardianus, ad ipsum festinanteraccessit: et cum appropinquasset, fratremque Iuniperum cognovisset, haut difsiculter a Tyranno illo impetravit, ut frater hisce innocentissimus dimitteretur, aiuntque Tyrannum adiecisse: vere scio, quod nunc appropinquat finis malorum meorum, et vitae corporis, ex quo istum sanctum (quamvis ignoranter) tam crudeliter, et sine culpa tribulavi: Deus me amplius non sustinebit, quoniam moriar mala [orig: malâ] morte; quod et paulo post accidisse constat.

Inveniuntur etiam, qui, cum [orig: cûm] scelus aliquod capitale admiserunt, vel antequam subiciantur quaestioni, vel interea dum torquentur, quorundam vel Scriptura [orig: Scripturâ] vel prolatione verborum, consequi sibi videntur, ut et tacere possint, et nibil omnino sentire. Id quod tam [orig: tâm] firmiter sibi persuasum habent, ut fuerint, qui hac [orig: hâc] fiducia freti, ultro se tum carceri tum etiam obrulerint quaestioni. Maleficium vulgo Taciturnitatisvocant. Delrio. lib. 5. disquisit. Magicar. sect. 9. fol. m. 109. etc. Paris de Puteo, tract Syndicat. §. Torturae. vers. tortura gravier. fol. m. 95). Dn. Bocer. tr. de tortur. cap. 5. num 42. et 44. Wecker. de secret lib. 15. cap. 24. Guill. Bouchet. libr. 2. des Serees cap. 14. fol. m. 62. etc. novissime et late Bockel. disquisit. num. 31. ut Anonymus Auctor Theologus. in Cautione criminali, seu de processib. contra sagas. Item Gohaus [orig: Gôhaus]. eod, tractat passim, praesertim sol. 214. item fol. 340. etc.

Diabolus enim, cuius interest scelera non puniri, sed in dies accumulari, tales in malo confirmat, nec solum obstruit organa vocis, ne loqui possint, verum gravi etiam opprimit somno, ut nec audiant interrogata, nec sentiant tormenta. Interim tamen his illi penduli verbis ac versibus perquam a)pa/ths2 utuntur:

Imparibus meritis tria pendent corporaramis
Dismus et Gestas, in medio est Divina potestas,
Dismas damnatur, sed Gestas ad astra levatur.

Sunt, qui Prophetae illud ructent: Eructavit cor meum verbum bonum, veritatem numquam dicam Regi. Et testatur clarissimus IC. Paulus Grilandus, se aliquoties in facto comperisse, ut torturae applicati et elevati dormiebant capite declivo, ac si iacerent in lecto, absque ulla penitus lamentatione aut clamore, et ad tractus cor dae erant tamquam statuta marmorea, ac dum elevabantur, a principio dicebant quaedam verba submissa voce, deinde silebant, ut

dormitientes. Nonnumquam etiam per alias maleficas, quantumcunque remotas, maleficio silentii ligantur tormentis applicati Prout malefica quaedam, dicente Sprengero, quaest. 15. in Inspruch iactare solebat, quod ubi ad minus filum ex vestimentis alicuius detenti haberet, tantum efficere possit, quod quandumcunquevetormentaretur, etiam usque ad mortem, nihil fateri posset.

Tormenta rem fragilem et fallacem esse, patoscit ex co: quia illa gubernat dolor; et natura cuiusque tum animi, tum corporis mo deratur: et ut Cicero pro P. Sylla ait, regit quaesitor, flectit libido, corrumpit spes, infirmatmetus, ut in tot rerum angustiis, nihil veritati loci relinquatur. Sic et idem Cicero. 2. Rhetor. dolori credi non debere putat; quod alius alio recentior sit in dolore, quod ingeniosior ad comminiscendum, quod denique saepe scire, aut suspicari possit, quid Quaesitor velit audire: quod cum dixerit, intelligat sibi finem futurum doloris. Idem in Partition. saepe etiam quaestionibus resistendum est, quod et dolorem fugientes multi in tormentis ementiti persaepe sunt, morique maluerint, falsum fatendo, quam vere inficiando dolore: multi etiam suam vitam neglexerunt, ut eos, qui his cariores, quam ipsi sibi essent, liberarent. Alii autem, aut natura corporis, aut consuetudine dolendi, aut metu supplicii, aut mortis, vim tormentorum pertulerunt. Alii em entiti sunt in eos, quos oderunt. pertinet huc responsum Ulpiani, qui in l. 1. §. quaestione 23. ff. de quaestionibus. ita scribit: Plerique patientia [orig: patientiâ] sive duritia [orig: duritiâ] tormentorum, ita tormenta contemnunt, ut exprimi eis veritas nullomodo possit: alii tanta [orig: tantâ] sunt impatientia, ut quod vis mentiri, quam pati tormenta velint, Ita fit, ut etiam vario modo fateantur, ut non tantum se, verum etiam alios comminentur.

Singulare illud lumen et ornamentum Ecclesiae, non Africanae magis, quam universalis S. Augustinus; abhorrere se a fidiculis, eculeis, etc. non obscure nec uno in loco profitetur. In Epiftol. 159. et seq. laudat Marcellum Tribunum, quod horrenda facinora Donatistarum eruerit, non exten dente eculeo, non sulcantibus ungulis, non urentibus flammis, sed verberibus virgarum.

Intolerabile, plangendum, rigandumqueve, si fieri posset, fontibus lachrimatum, idem S. Augustinus ait, lib. 19. de Civir. Dei cap. 6. quod cum propterea Iudex torqueat accusatum, ne occidat nesciens innocentem, idem fiat per ignorantiae miseriam; ut et tortum et innocentem occidat; quem torserit, ne innocentem occideret. Si enim secundum istorum sapientiam delegerit ex hac vita [orig: vitâ] fugere, quam diutius illa sutinere tormenta; quod non commisit, commisisse se dicit, Quo damnato et occiso, utrum nocentem, an innocentem Iudex occiderit, adhuc nescit: quem ne innocentem nesciens occideret, torsit: ac per hoc innocentem, et ut sciret, torsit, et dum nesciret, occidit.

Consimilia fere ibi ad dit Scholiastes, Ludovicus Vives, vir iudicii magni. Nos ait, sic torquemus homines, ne insontes moriantur, ut magis eorum nos misereat, quam si morerentur: usque adeo graviora sunt saepe tormenta, quam mors. An non frequens quottidie videmus, qui mortem perpeti malint, quam tormenta? et fateantur fictum crimen de supplieio certi, ne torqueantur. Profecto carnificis animos habemus, qui sustinere possumus gemitus, et lachrimas tanto cum dolore expressas hominis, quem nescimus sit ne nocens.

Monasticha illa Trochaica et Iambiea, hucreferri [orig: hûcreferri] decent, proverbiorum loco usurpata:

Quaestione vera, falsa quaestione idem eruas,
Saepe ficta, saepe falsa, quaestio omnis exprimit.
Mentitur is, dolorem qui pati nequit,
Mentituris, dolorem quipati potest.
Tam falsa quam vera, elicit trux quaestie.

Michaelem Montantum, Nobilem allum, Virum certe prudentissimum, Magnus ille Lipsius in Eipstolic cent. 2. Epist. 41. adeo commendat, ut inter septem Graeciaesapientes eum referat, aut

si quid sapientius sit illis septem. Hic vero libr. 1. des assays. cap. 5. ita scribit: C' est une dangereuse invention, que celle des Gehennes, et semble quece soit plustost un essais de patience, que de verite: et celuy, qui les peut souffrir, cache la verite, et celuy, qui les ne peut souffrir. Id est: Periculosa inventio est illa eculei et quaestionum, adeo ut videatur magis exploratio patientiae, quam veritatis. Aeque enim is qui sustinere et perferre tormenta potest, et is qui non potest, veritatem celat.

Praetor actus ex metu gestos, pro nullis habet, ac uti que rescindit: vix autem gravior est cruciatus, quam qui per tormenta et quaestiones, corpori in fertur. Neminem item tencri semet prodere, naturalis et civilis ratio prodit. Hincque positiones, delictum sive crimen respondentis quae continent, pro irresponsalibus habentur, easque mediante quoque Iuramento negari posse, communis schola tradit. Fulvius Pacianus. d. probat. lib. 1. cap. 7. Hinc et caus. 15. quaest. 6. can. 1. sancitur, quod quoquo modo per metum, fraudem, aut vim extortae scripturae, ad nullum praeiudicium vel nocumentum scribentis debeant valere: quodque omnis confessio, quae fit ex necesstate, fidem non mereatur, et pessimum sit, de suspicione aut extorta [orig: extortâ] confessione, quemquam iudicare.

Quod si torturis omissis, scelera et flagitia multa in occulto manere, neque in apertum proferri quis causetur: tur: Huic non meis, sed Chrysostomi et Augustini verbis respondere lubet. Ita enim Chrysostomus homil. 46. ad Pop. Antioch. Nec ab omnibus, inquit, hic exigit Deus, ne resurrectionem desperes, et iudicium desinas exspectare, quasi omnes hic [orig: hîc] red dant rationem. Nec rursum omnes abire permittit impunitos, ne rursum omnia providentia carere putes. Verum et punit, et non punit. Etin quantum punit, ostendit, quod hic [orig: hîc] punitos, et illic [orig: illîc] rationem exposcat. In quantum autem non punit, facit, ut credas, quod est aliquod post praesentem peregrinationem tremendum Tribunal. Augustinus vero, lib. 3. contr. Epist. Parmeniani cap. 2. dicit. Miseric orditer corripiat homo, quod potest. Quod autem non potest, patienter ferat, et cum dilectione gemat atque lugeat, donec aut Deus desuper emender et corrigat, aut usque ad messem differat era dicare zizania, et paleam ventilare. Quod licet ille proferat de Disciplina Ecclesiastica loquens: ad publica tamenn supplicia, scelerumque poenas, recte transferri videtur.

Quamvis autem Quaestiones et Tormenta, haut eo nomine commendanda esse putem, quod Podagra inveterata, quandoque per eam sanata fuit, cuius experimenti sat violenti duo exempla Fabricius refert, observ Chirurg. cent. 1. observ. 79. Sed iustum tamen et rationi conveniens, ac etiam Rei publicae utile esse, tormenta quandoque adhiberi, uno ore Iureconsulti fatentur omnes, approbant etiam mores, Legesque gentium fere cunctarum, et id pariter quottidiana experientia manifestum reddit; ne scilic et delicta remaneant impunita, quae cum regulariter occulte perpetrentur, vix ea per aliam inquisitionem protrahi in lucem, aut veritas cognosci posset. Sicque occasio delinquendi aperiretur. Gonies. tom. 3. var. resolut. cap. 13. a princ. Farinac quaest. 4 a princ. Petrus Aerodius, lib. 9. rer. iudicacur. tit. 10. Dn. Bocer. de tartur. cap. 1. Numer. 6. Hering. de fideiuss. cap. 10. numer. 440. etc. Parthenius Litigiosus. lib. 2 cap. 8. numer. 7. et seqq. Philipp. Steinhausen, in parat. ff. de quaestionib numer. 2. et seqq. Hanque etiam Theologorum communem sententiam esse, attestatur Martin. Delrio, disquisit. Magic. 5. section. 8. et Paris de Puteo nominatim scribit: non reputanda esse tormenta inhumana et crudelia, quia sine timore Torturae non posset Mundus in Pace stare: quia oderunt peccaro malt, formidine poenae. tract. de Syndicat. §. Tortura. vers. de repetitione. num. 6. fol. m. 963.

et praesumptionibus, perpetuo utentum esset, necessario sequeretur, aut sceleratos ad supplicium esse trahendos, etiam nulla [orig: nullâ] eorum propria [orig: propriâ] confessione ac cedente: aut ex centum flagitiosis vix unum esse puniendum: siquidem et recte qualificati testes, raro admo dum haberi possunt, cum adulteria et gravissima alia scelera sinetestibus committantur, et omnes homines ita sint comparati, ut sua [orig: suâ] sponte sc elus nullum confiteantur, quod morte piandum esse sciant. Quae autem futura esset hominum vita, et qualis Rei publicae cuiusque Status, si ex multis flagitiosis unus aut alter solum, ad debitam poenam raperetur; reliqui, quorum scelera vel iuratis testibus, vel ipsorum propria [orig: propriâ] confessione probari non possent, impune dimitterentur, nemo non videt: eum scilicet id ad flagitia iteranda, et pro nefaria libidine, in alios grassandum, non fenestram solum, sed et fores patentes praeberet. hincque S. Isi dorus Pelusiota: Cum sapiens, inquit, veritatis inventum habeas multiplicem tormentorum machinam, timore ad iudicium utere: quandoqui dem Divina Lex, improbis te constituit terrorem. lib. 1. Epist. 116.

Et Quintilianus Senior, declam. 307. prope fin. difficile est, ait, contra dolorem aegris durare corporibus; et facile est, integro sensu perferre, quam semel indueris persuasi onem. Ideo ars inventa est, illae torquent nocturnae cogitationes, illa recordatio praeteritorum, illa est quaestio gravis, cum vulnera caeduntur, cum persuasum est animo, nullum esse finem torm entorum.

Et acute conicit Michael Montanus, lib. 2. des essais. cap. 5. conscientiam scelere gravatam vix parem esse doloribus ferendis, innocentiam magis fortem esse. le pense, ait, que le fondament deceste invention, vient de la consideration de l effort de la conscience. Car au conlpable il semble qu' elle ayde la torture pour luy faire confesser sa faute, et qu' elle l' affoiblisse: et del' autre part, qu elle fortifice l' innocent contra la torture.

Eleganter Carolus Philippus Hattron. in pietate et Regno fol. 270. Fatentium quidem in eculeo, causa cadem dolor, haut animi immorsus. sed sequi dolorem credita admissi conseientia, et his simul inflecti silentium. Firmiores qui innoxii; quibus et si idem cruciatuum sensus, nibil tamen est cur paeniteant una, sed his veritas subsidio constantiae.

Innocens, Deoque Vindici innocentiae fidens, cum Galeatio Ubaldo Perusino, alloquior lib. 2. fol. 102. dicere potest: Adeo non diffugio, depoco hoc certamen, in quo spero constanti tormentorum perpessione, insigni tolerantia [orig: tolerantiâ] perstare, atque omnem vim tormentorum frangere, et tam patienter ferre, quam cosinferre: arietem quidem rupem me habebunt. Acerrima virtus est, quam ultimo necessitas excutit, et plus impetus, maior constantia pen es miseros est. Et plus constantiae, maior consolatio eius recordationis. Membra cum dolebunt, conslantia et innocentia succurrent doloris clus causa: sentiam quidem, atque etiam dolebo: Sensum enim hominis, quae virtus exuit? tamen, ut navis, quae maria ambulat, parte infima [orig: infimâ], et vili ea attingit, cetera exstat et est in alto. Sio ego decurram per haec tormenta optima [orig: optimâ] illa [orig: illâ] parte, id est. animo sublevatus et quasi.

Haec meditamenta mea, vel internae imaginationes sunt, quibus me munio et animo:

Et quamvis in Veteri Testamento ignotae, vel non usitatae fuerint Torturae; alia tamen fere consimilia media usurpabantur, et sortes in dubiis et occultis maleficiis, quorum auctores ignorabantur, adhiberi solitas sci mus, Ios. 7. vers. 14. 1. Samuel. 14. vers. 30. Ionae cap. 1. vers. 7. Sic tum etiam mirabilie exploratio adulterii usi tata erat. per potionem amaram, Num. cap. 5. vers. 13. etc.

Cui prope similis erat Statua Veneris in urbe Constantinopolitana, in de a temporibus Magni Constantini usque ad Iustinum Imperatorem exstans, cuius meminit. Nicolaus Alemannus in notis

historiae secretae Procopit. fol 83. Ad quam Virgines, ait, vitiii suspectae cum accederent, si quidem illibatae essent, secure discedebant; at vero corruptarum statim vestis reducebatur, patefactis pudendis. Nuptis etiam feminis, quae clandestinis adulteriis se foedassent [orig: foedâssent], idem plane accidebat, ipsaeque statim rem farebantur. vid. Gillium. f. 263.

Aequae mirum est, quod refert Estienne de Lusignan, in description. Insulae Cypri. cap. 14. fol. 64. b. Nicosiae nempe lapides fuisse duos, intra quos rei se sistere cogebantur, factum de quo erant inculpati, negantes, tuncque eos sua sponte, ita nocentem constrinxisse, ut veritatem profiterentur. Il y avoit aussi une Eglise Grecque en la mesme Ville avures des Chartreux quis appelloit Arcomose, c est a dire, Prince du serment, en laquelle estoient deux pierres de marbre, ou l' on mettoit ceux, qui ne vouloient confesser la verite: et lors; siceluy qui y estoit mene, estoit coulpable, ces deux pierres se serroient d' elles mesme et sans aide d, homme, petit a petit, iusques a ce que le patient eust confesse la verite.

In vetusta [orig: vetustâ] illa [orig: illâ] Iudaica [orig: Iudaicâ] Republica simplicitas et ingenuitas maior erat, utpotein qua [orig: quâ] homines unius naturae ac gentis, uniusque Religionis conformiter vivebant, atque adeo in ea [orig: eâ] minor rerum confusio erat. Indeque Instituta Populi illius, non adeo accommodata sunt ad Res publicas temporum horum, quibus et malitia et in omne scelus, decuplo maior libido, et ubi in una [orig: unâ], non dico Regione vel urbe, sed oppido, Vico et Pago cohabitabant homines gentium diversi ssimarum, atque adeo etiam ingeniorum et morum. Ita utomnino Iustitiae administrandae, flagitiorumque deprehendorum in tanta rerum, quae nunc in mundo est, confusione, multo difficilior ratio sit, quam erat in Iudaica [orig: Iudaicâ] Politia [orig: Politiâ]. Keckerman. disp. pract. 32. quaest. 4.

Et Angli, qui alias [orig: aliâs] tormentis carere dicuntur, ea tamen Catholicis, qui Maiestatis Criminis suspecti erant, adplicabant, ut refertur in libello qui Iustitiae Britannicae titulum praefixum habet, ad fin.

Et sane si regulas nostrorum Iurisperitorum, et Rerum publicarum sapienter informatarum instituta observemus, vix est ut tortura iniustitiae vel crudelitatis accusari queat, Barthol. Keckerman, dict. disp. pract. 32. quaest. 4. dum nempe tradunt, confessioni extortae minime credendum, nec regulariter torturam adhibendam esse, nisi prius constet de corpore delicti, puta hominem interfectum, furtum vel simile delictum perpetratum esse, Menoch. arb. centur. 2. cas. 269. num. 4. Cod. Fabrian. lib. 9. tit. 21. definit. 17. Quod si olim Romani observassent [orig: observâssent], non falsum ob tormenta dixisset servus ille, cuius Valer Maximus, lib. 8. cap. 4. mentionem facit, qui accusatus occidisse Alexandrum T. Fannii servuni, eo nomine tortus a Domino, admisisse id facinus constantissimus asseveravit, itaque Fannio dedirus, supplicio affectus fuit: parvo dein tempore interiecto, Alex. ille, cuius de nece creditum erat, sospes rediit domum.

Si id quondam etiam I ubingenses nostri observassent, haut famam suam prostituissent, si modo vera sunt, quae deiis Ludovicus Gilhausen in arb. Crim. cap. 6. part. 7. num. 7. et Godelmannus de Lamiis lib. 3. cap. 10. numer. 4. referunt, in hunc modum: cum duo adolescentes mechanicam artem exercentes, peregre proficiscerentur, redit unus brevi domum, cum alterius vestitu invicem permutato. Parentes et cognati absentis, statim ex vestimentorum mutatione, filium a redeunte interfectum colligentes, illum apud eius loci Iudicem, homicidii accusant. Hic statim accusatum absque ulteriori inquisitione, in carcerem conicit. Et cum factum accusatus constanter negaret, torturae subicitur, ubi prae nimio cruciatu, sesocium interfecisse, vestimenta eius abtulisse, suaque in hospitio consumpsisse, fatetur. Quare tandem condem natus, rotae imponitur, ubi vitam cum morte pie commutavit. Praeteritis aliquot diebus, socius itineris, salvus et incolumis reversus est. In huiusque rei perpetuam memoriam, et iniquissimae condem nationis signum, ibidem in templo, effigies hominis rotae impositi, Saxo incisa, et Magistratui facultas, tum cognoscendi, in

causis Criminalibus adempta est, nec licet ei absque Decreto Facultatis Iuridicae quempiam condemnare.

Quamvis autem ego Puer adhuc, consimilia fere, a Maioribus meis audiverim recenseri s plane tamen persuasum mihi est, effigiem illam hominis impositam Rotae, in Templi nostri fenestris exstantem, Martyris cuiusdam, et quidem Georgii effigiem esse: nam parilem plane imaginem et alibi me vidisse recordor. v. Surium in Vita Georgii, item hohe Schuel der Krancken. Fuisse autem Georgium, qui una cum S. Martino Ecclesiae Tubingensis parronus est, rotae supplicium perpessum refert Baronius ex veteribus manuscriptis, in martyrol. die 23. Aprilis.

Confessio porro violenta verisi milis esse, et tales quoque circum stantias, quae non absonae sunt, continere debet. Hincque Tertullianus in Apologet. cum dixisset; Leges praescribere, ut confessi damnentur: mox tamen addit; non esse sola [orig: solâ] confessione contentos Iudices, sed et consequenter exigere qualitatem facti, numerum, locum, modum, tempus, etc.

Insuper quaestioni ut locus sit, indicia al qua perpetrati a reo delicti, praecedere debent. Menoch. arbit lib. 1. quaest. 84. Oportet enim Iudices nec in his Criminibus, quae publicorum iudiciorum sunt, ad investigationem veritatis, initium sumere a tormentis: sed argumentis primum verisi milibus, probabilibusque uti. l. milites. 8. C. de quaestion. nec testes nisi qui sint omni exceptione maiores admittere, vid. Merlin. decis. 62. Et talia itidem indicia necessaria sunt, quae credibilia, seu verisi milia dici possunt, quaeque nostri proxima appellant. Menoch. lib. 2. cas. 270. num. 13. etc. Peinliche Halsgerichts Ordnung, art 20. Daß ohne redliche Anzaig niemandt soll peinlich gefragt werden. Hincque est, quod Dd. nostri tradunt, si reus, non sufficientibus indiciis praecedentibus, sit tortus, quodex sola [orig: solâ] sua [orig: suâ] confessione condemnari non possit, etiamsi millies, ac etiam iudicialiter sit ratificata. Mynsing. centur. 5. obs. 23. Farinac. lib. 1. pract. Crtm. tit. 5. quaest. 37. num. 10.

Modum item tormentorum, non a qualitate solum et conditione personae, Menoch. 2. cas. 271. Sed et a modo ac gravitate indiciorum pendet. Peinliche Halsgerichts Ordnung, art. 58. Hincque certos Torturae gradus faciunt Interpretes, quos explicat Grillandus tract. de quaestionib. Clarus §. ult. quaest. 64. Ac subinde non tormenta, sed terror et metus tormentorum decerni a Prudentibus Iurisconsultis solet, Langlaeus semestr. 9. cap. ult. Quem modum etiam Veteres Romani non ignoraverunt. Duo egregia exempla T. Livius memorat, alterum lib. 10. dec. 4. de Xycho, verba haec sunt: Adductus primo Xychus, ita negare inconstanter, ut parvo metu admoto, paratum Iudicem esse appareret: conspectum tortoris, verborumque non sustinuit, ordinemque omnem facinoris, ministeriique sui exposuit. Alterum est lib. 27. dum refert, unum ex Numidis a Muliere Gampana detectis, quod ad Annibalem Romanorum hostem detulissent, constanter negasse factum: deinde cum intellexisset vocari, pararique tormenta, statim confessum fuisse. Exstat etiam apud Tacitum lib. 15. de Natali et Scenino egregium exemplum, his verbis scriptum: Accitus Natalis et sceninus diversi interrogantur, quisnam is sermo, qua de re fuisset, tum extorta suspicio, quia non congruentia responderant, inditaque vincula, et tormentorum aspectum ac minas non tulere [orig: tulêre].

Monet etiam Petrus Gregorius Tholosanus Syntagm. libr. 48. cap. 12. numer. 25. a Iudicibus nova tormentorum genera non adhiberi debere, ea namque Phalaridis alicuius esse, non Christiani. Consentit Gomez. var. res. 3. cap 13. numer. 5. ubi addit: clamandum esse contra Iudices severos et crudeles, vanam et inanem gloriam affectantes, et propter hoc maiora officia in Republica [orig: Republicâ] appetentes, qui nova genera tormentorum miseris reis imponunt, et a iure praescriptum modum excedunt. Idemque vult Parthenius Litigiosus, lib. 1. cap. 14. num. 32. ubi tractat von dem Dänische Mantel,

Iura etiam nostra tale moderamen tormentorum praescribunt, ut reus verisi militer remaneat salvus et illaesus, nec vitam aut membrum principale perdat. l. quaestionis modum. ff. de quaestion.

Et merito Parthenius Litigiosus invehit in Iudices Larvatos, stupidosqueve; intolerandis humanae patientiae cruciatibus, miseros captivos lacerantes: imo pastis cruoro luminibus, ut fera, quae gustatum semel sanguinem semper sitit, saepe numero tormenta duplicari iubent.

Suntque in iure nostro prodita, remedia diversa, quibus inique tortis contra Iudicis aut Magistratus, vel fraudem vel errorem et ignorantiam succurri solet, de quibus Matthias Stephani. ad Constitut. Crimin. Caroli V. art. 20.

Et quam vis socii Criminis de consciis et participibus interrogari aliquando possint, si nempe de probando scelere agatur, quod sine sociorum opeadmitti ab unico homine nequivit, Ianus Langlaeus. semestr. lit. 9. cap. 1. Sed durum tamen videtur, ut, quod in Galliis fit, iam ad mortem condemnatus, ordinarie et extraordinarie; ac ut cadaver torqueatur, ad complices prodendos. vid. Codic. Fabrian. lib. 9. tit. 21. defin. 12. et 16.

Confessioni vero in eqvuleo (aut cum in oculis eqvuleus esset) expressae, fides non aliter est habenda (ut damnari ex ea reus possit) quam si is rursum post aliquod temporis intervallum, procul a tormentis interrogatus, perstiteritin eadem [orig: eâdem]. Langlaeus. semestr. lib. 9. cap. 2.Nec tamen longius tempus ei dandum esse, ni intervertendae veritatis, quam fuerit confessus, rationes comminiscatur, monet Anton. Faber. in Cod. libr. 9. tit. 21. defin. 18.

Detestandi inprimis sunt ii, qui more Tyrannorum, etiam tormenta adhibent pro poena [orig: poenâ], ut ait Tertullianus apologet. cap. 2. cui ibidem merito absurdum videtur, quod Christiani torti fuerunt, non ad confitendum, sed ad negandum. Inde idem ad Scapulam, Praesidem Carthaginensem: Quid amplius, inquit, tibi mandatur, quam nocentes confessos damnare, negantes autem ad tormenta revocare? Videtis ergo, quomodo ipsi vos contra mandata faciatis, ut confessos negare cogatis. Adeo confiteimini innocentes non esse, quos damnare statim ex confessione non vultis. vid. Cuiac. 14. obs. cap. 34.

Et exstant etiam aliae veterum Christianorum querelae, de neglecto iuris ordine et iudiciorum. Iustinus in apolog. Cyprian. contra Demetrium. Arnobius, lib. 8. Lactantius. lib. 5.

Illicitis quoque generibus tormentorum, aggrego rationes superstitiosas; qualis est probatio per frigidam aquam, illud Diaboli inventum, nec pacto implicito cum eodem carens: dum enim homines scire volunt occulta, per modum nec a iure permissum, nec naturalem rationem habentem, Diabolus accurrit, et manus porrigit adiutrices. Zieritz. ad Constitut. Crimiu. Caroli V. artic. 20.

Sic etiam, si sub brachio torti charthulae sortilegae, vel similia deprehendantur, ulterior tortura decerni quidem potest; Cod. Fabrian. libr. 9. tit. 21. defin. 3. Sed tamen magicas caeremonias atque superstitiosas, in tortura [orig: torturâ] adhibendas esse, recte Delrio nrgat. libr. 5. disquisit. Magicar. sect. 9. fol. m. 113. etc. Nonnulli (verba sunt Grillandi) dixerunt, quod adversus coniurationes et maleficia taciturnitatis reperiantur remedia quaedam, quae diversis precibus conficiuntur. Ex quibus dicunt, quod omnes ligaturae et maleficia huiusmodi dissolvantur, ut reus gravissima tormenta et cruciatus patiatur in corpore. Verum malum, per aeque malum pelli non decet. Pariter haut torturae adesse Confessionarium debere, Delrio lib. 6. disquisit. Magic. cap. 1. sect. 3. fol. m. 358. tradit.

Recta [orig: Rectâ] etiam hodie fit, quod testes non ut olim, torquentur, quod tamen fieri posse, si fit varius vel vacilatus, ac negans se interfuisse vegotio, cui constat eum adfuisse, adhuc Paris de Puteo eoncedit in saepe alleg. §. tortura vers. testis.

Ac tandem quamvis Iudex pro investiganda [orig: investigandâ] veritate, et maleficio inveniendo debeat esse subtilis indagator, interrogando etiam de circumstantiis remotis, fingendo se velle facere quod non vult, arg. c. afferte. extra de praesumpt. ubi Salomon ait, afferte gladium, etc. fingens velle puerum dividere, etc. vulgo subtilem diligentiam cognitionis vocant. Non debet tamen ille artibus iis uti, quas approbare videtur Paris de Puteo. in tract. de Syndicat. verb. tortura. vers. et advertendum. ubi scribit: quaedam Domina detenta erat, ex causa, quia dicebatur, quod fuerat mortem viri machinata, et nil poterat probari, Regens fecit eam ad se evocari secrete in Camera, et dixit, quod volebat eam habere in suam, et finxit eam osculari, et cum ea rationando et pollicendo liberationem, extorsit confessionem de homicidio viri, quae deinde fuit decapitata. Etiam alii extorserunt confessionem ab inquisitis in cenapollicendo liberationem, promittendo, quod nullum eis nocumentum inferret, et humaniter cum illis loquendo: et haec praedicta iura. Ac addit, esse huiusmodi persuasi ones magis aptas ad extorquendum confessiones, quam chorda. Sed vide Langlaeum. lib. 4. semestr. cap. 2. fol. 187. ubi etiam hoc tractat, an liceat subdole captare rei confessionem. Et pertinet huc [orig: hûc] tractatio de aequivocatione, de qua [orig: quâ] Delrio. lib. 5. disquisit. Magic. Sectio 10. fol. m. 122. etc.

Quod reus, quando purgavit indicia per torturam, interdum nihilominus extraordinarie puniri ac in expensas condemnari possit, tradit Caspar Anton. Thesaur. 1. quaest. 45.

De gradibus torturae, vid. Gohaus [orig: Gôhaus]. inprocess contra sagas. fol. 156. et Hondedae. 2. consil 98. num. 35. etc. ubi etiam de territione, et quae indicia ad quemlibet gradum requirantur, et num. fin. docet, quod, qui non possit torqueri, nequeat etiam terreri. add. Bocer. de tortur. cap. 5. num. 25.

Daß niemand vber ein Stund deß Cags einmahl zu torquiren, ex constitutione Pauli IV. Pont. Max. tradit Gohaus. in process. contra Sagas. fol. 125.

De repetitione torturae, praesertim si reus nolit confessionem ratificare, late idem Gohaus [orig: Gôhaus]. d. loc. fol. 182. 204. et seqq. item fol. 213. tractat, ac fol. 214. item 218. etc. per tres vices aliquem tantum esse torquendum, demonstrat.

Quod tortus et confessus, semper novis supervenientibus indiciis capi possit, nec is exceptionem rei iudicatae habeat, observavit Mynsing. centur. 5. obs. 12. Et quod famosi fures de aliis delictis torqueri queant, concludit Tusch. prad. conclus. lit. T. conclus. 334.

Sciens delictum et illud non relevans, torqueri potest, per tradita Servin. d. Plaidoyes tom. 3. fol. 511. etc.

Torturae autem locus non est, ubi relegatio datur loco poenae, Wesenbec. consil. 156. ad fin. ne sit gravior ipsa [orig: ipsâ] poena.

Verum de Torturis vid. Cavalcan. de brachio Regio, part. 3. per tot. Matth. Steph. de offic. Iudic. lib. 9. cap. 11. et seqq. multis. add. Bocer. Zanger. et Graevium. in tractatib. singular. Speidel. in Syllog. quaestion. part. 1. et 2. verb. Tortura. Octav. Spathar. in prax. crim. fol. 280. et seqq. Forner. rer. quottidian. Z. cap. 8. et 9. Philipp. Fabri Faventin. d. restitut. in Indice, Delrio de Magis fol. 880. etc. Gohaus. in process. contra Sagaspass. De Fridiculis, vid. Marcell. Donat. fol. 619. et Codic. Fabrianum.

ADDITIO.

Daß die Knaben, pro veritate eruenda an statt der Tortur, mit Rueten zustreichen, sententia est Lipsens. Scabinor. apud Beat. decis. tom. 4. d. criminalib. p. 4. fol. 771.

De Quaestionibus et testimonio Turcarum, vid. Alberic. Gentil. de Hispanic. Advecatia. cap. 24. ubi etiam de Anglorum obstinatione testatur, qui malint alia omnia, et ipsam subire mortem, quam tormenta, contra quam de Aegyptiis Cappadocibus traditum est, quod citius in quaestionibus morerentur, quam proderent veritatem. Et de Hispanis Iustinus. lib. 44. cap. 2. scribit: Saepe tormentis pro silentio rerum creditarum immortui: adeo illis fertier taciturnitatis cura, quam vitae, Celebratur etiam Bello Punico servi illius patientia, qui ultus Dominum inter tormenta risu exsultavit, serenaque [orig: serenâque] laetitia erudelitatem torquentium visit. Exemplum

Hispan. span. constantiae in tormentis habet etiam Tacitus. annal. 4. c. 45. Strabo. lib. 3. p. 114. et Plin. lib. 7. c. 23. vid. eundem Iustin. lib. 2. cap. 9. edit. Becneggerian. fol. 47. ubi de Hippia, qui interfectorem fratris comprehendi iussit, et pertormenta conscios caedis nominare coegit, hic omnes amicos tyranni nominavit, quibus intcrfectis, querenti tyranno: an adhuc aliqui conscii essent, neminem, ait, superesse, quem amplius mori gestiat, quam ipsum tyrannum, etc. qua voce eiusdem se tyranni victorem ostendit, etc.] Iohan. Iacob. Speid. V, I. Lic.

12. Peinlicher Gerichts-Procesß.

Sunt quaedam Civitates Imp. quae ex Privilegio in criminalibus ordinarium non observant processum. Sic Civitas Hallensis in quadam Missiva ad Facultat. Iuridic. Tubingensem sequentia habuit verba: Demnach Wir in krafft Kayserl. Privilegien, vnnd vnverdencklichem herbringen, nicht schuldig seyn, in Peinl. Sachen einen ordenlichen Proceß anzustellen sondern nach anhorung der Malefitz Persohnen, vber ihr verbrechen, bey verschlosenen Thüren, ohn einigen Proceß zuerkennen Macht haben, etc. Quod etiam Eslingae, Reutlingae ac alibi in usu esse dicitur.

Anff welches Costen, Peinliche Proceß fürzunemmen, dictum est supra lit. G. verb. Gerichrs Costen, add. Beatum. decis. tom. 5. de Iudicialibus p. 5. vol. 2. fol. 859. etc.

13. Pest.

Exempla aliquot pestis horrendae, habet Goclen. de peste. f. 2. qui idem mentionem fecit Pestis, quae solum oves necat. fol. 62. Quomodo dignoscatur terram vel aerem esse corruptum, idem fol. 148. docet.

Post strages Pestes evenire, memorat Quercet. depeste. fol. 43. et vide eundem de signis prognosticis. cap. 4. fol. 79. et cap. 7. de causis. fol. 98. et fol. 125. etiam cap. 6. pertot. Politicorum praeservationes habetiti dem fol. 195. De peste vide Mercurialem, et Andr. Denzel. tract. sing. Item Matth. Untznerum in antidotar. pestilentiali. multa etiam habeo ego, in tract. de vita et morte. vid. quoque Disputat. Hartmanni 10. Baron. in annacib. Indic. v. Pestis. Paul. Zach. in quaestionib. medicologalib. lib. 3. tit. 3. per tot. Bisciol. horar. subcesiv. lib. 14. cep. 9. ubi de pestilentiae origine observationem habet adversus Plinium, ac de tempore et efficacitate eius, etc.

De peste magna olim in Suevia [orig: Sueviâ], et quam dulciter mortui eo morbo infecti, vid. Fabri in Suevia. fol. 152.

An Dominus, Rex, etc. possit depeste epidemia [orig: epidemiâ] infectos, seu suspectos, ipsis inauditis et indefensis, de suis domibus eicere, et bona eorum mobilia, in quibus pestis de facili conservari solet, ut sunt lecti, pelles et his similia, comburi mandare, Peguera, decis. 8.

Usas esse nonnullas Civitates, ex Privilegio hoc iure, tradente marquardo Frehero, in parerg. lib. 2. cap. 2. ut in condendis Testamentis, Testes non necesse haberent in conspectum Testatoris convenire, ibique confectioni, recitationi et consi gnationi Testamenti interesse: sed satis esset, subscriptiones ab illis et signaculae ubicumque addi: puta ad domum misso Testamento, patet exl. 1. C. de testam. Est id quidem contra iuris observationem, idem tamen Impp. in l. 8. C. d. t. concesserunt fieri tempore pestis, timore, ut loquuntur contagionis, quae Testes deterrere solet, quo minus ad eos accedant, quos deeumbere. et Testamentum meditari audiunt, statim suspicahtes, peste eos laborare, adeo, ut difficile sit pestilentia [orig: pestilentiâ] grassante, Testes et Signatores invenire, qui testaturis adsint. Remiserunt igitur pestis tempore Imperatores Testibus, nenecesse habeant ad Testatorem accedere, vel Testatoribus potius, ne necesse habeant Testes in conspectum suum cogere et convocare, his verbis: Testes enim huiusmodi morbo oppressis (ita legendum est, secundum allegatum Freherum, dict. loc.) iungi atquesociari

remissum est. vid. Dn. Bullaeum, in periculis Academ. discurs. 3. et disp. 3. ad Ius Municipale Würtemb. ex adversariis fratris meri. th. 32.

An autem feminae in tali Testmento admittantur, vide Fr. Sousam. ad l. feminae. 9. d. Reg. Iur. part. 2. numer. 23. etc. Peregrin. decis. 8.

Quod tempore pestis inquilinus impune possit abire, solvendo pensionem usque ad eum diem, quo domum inhabitavit, post alios docet Vinc. Carocius, d. locat. et conduction. part. 3. fol. m. 308. num. 41. nisi conductio esset facta tempore pestis, quia tunc sibi imputare deberet conductor. Caroc. d. loc. nu. 42. ubi numer. 47. ad omnem finem et effectum, ac ad tollendas dubitationes Consilium dat, ut a conductore cito fiat denuntiatio cum oblatione clavium.

ADDITIO.

De D. Sebastiani cultu contra pestem, eiusque Origine vid. Dn. Henric. Pflaumern. in Mercurio Italico. fol. 293.

Notandum, quod in loco ubi morbus pestilentialis suas expandit ruinas, ibi ex quacumque causa quis accedere sit adstrictus, excusetur, citatione ad eum locum comparendum non obstante, cum contumacia, nec pro criminali nec Civili causa possit tunc incusari, nec citatus ibi comparere teneatur, Ripa in traect. d. Peste, cap. de Privileg. contract. Boer. quaest. 228. num. 11. Paris. consil. 28. fol. 4. INde etiam est, ut absens a Civitate propter Pestem, dicatur absens ex iustissima causa, Roman. consil. 263. col. 1. et Pestem esse causam recedendi de domo conducta ante tempus, nulla [orig: nullâ] pensione soluta pro temporis residuo. Guid. Papae. quaest. 730. Nec mirum, quia pestis, a quocumque pro viribus fugienda est, nec quis mortis pericula exspectare tenetur.

Insuper constat etiam, tempore pestis Magistratum posse decernere, si ita expedit, ut bona mobilia subditorum comburantur, cum ipsismet Dominis magis, quam aliis perniciosa esse soleant. Et summum id exigit Ius, ut subditorum saluti prospiciatur. Hinc est, quod interdum a Magistratu et Urbium Praefectis, putridae carnes, corrupti pisces, malum vinum, et alia quae Civium saluti adversari videntur, comburi et proici solent, nullo Dominis pretio persoluto, imo ipsis quoque poenam indicendo, vid. Franc. Anton. Costa. Cons. 83.

Imo qui suspectus est, a congregatione hominum et Civitate expelli potest, ne ex eo morbus contrahatur, Pegner. decis. 8. num. 6. et si suspecti invitis custodibus intraverint Civitatem et domum, puniri possunt, si ex eo morbus sit sequutus, Cabed. decis. 93. num. 5. Idcirco solent promulgari banna, et Ordinationes, werden Brieff an Tohren angeschlagen, vnd der infection halb suspect: oder beraits angesteckte Oerther verbandt, versüfft oder verbotten, cuiusmodi ordinationes merito diligenter veniunt observandae, et contra custodes Portarum, si in officio negligentes fuerunt, poenae arbitrariae constituendae et eae exsequendae.] Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

14. Petschafft, Pitschier, Pitschier Ring.

In Scripturis vertustis reperitur, Betschaden, ita enim in literis armorum, vulgo Wappenbrieff, familiae Lebzelterorum ab Imperatore Friderico Anno 1474. datis, §. vnd meinen: ibi: die obgenandten Wappen vnd Rlainod haben, führen, vnd der in allen vnd jegklichen ehrlichen vnd redlichen Sachen vnd Geschäffren, zu Schimpff vnd zu Ernst, auch in Sigeln, Betschaden vnd Rleinoden gebrauchen sollen. Quod verbum Betschaden in confirmatione Rudolphi, §. vnnd sich deß alles: ibi: Insigeln, Petschadten, Rleinoten, etc. mutatum in Perschafften, ab antiquo verbo Pittacium, apud Petronium, ibi: Amphorarum cervicibus Pittacia erant affixa, cum hoc titulo: Falernum Opimianum annorum centum, id est; Indices sive tituli amphoris et doliis affixi, Vini Patriam, et aetarem significantes. Bornitius de Instrum. lib. 1. cap. 20. Deinde Glossarium ait, pitta/kion, brevis, Pittacium. Martin. in Lexie. Philolog. Unde verisi milior et facilior contractio Petschafft, et translationan annulum signatorium, five aliud Signaculum. Reperitur etiam vox Pistatium in antiquis constitutionibus passim apud Goldastum, quod s1fa/lma Scriptorum esse videtur. Pittacium enim non Pistatium, Graeco respondet, pitta/kion, nisi quis putet usu S. in T. mutatum fuisse. Haec Bornitius, in tract. d. Instrum.

Annuli Signatorii, apud Vopiscum Sigillaricii, vulgo Pitschier Ring vocantur, quibus Testamenta, aliaeque tabulae

signantur, quibus etiam veteres pecunias depositas, et domi suppellectilem, omnemque penum obsignabant.

Annulum autem talem, cuivis habere licuit, etiamsi ius aureorum annulorum consequutus non fuisset, cuius usus varius et apud veteres, ut modo dixi, maximus erat. Nam ptopter multitudinem servitiorum, reclusa omnia obsignataque a Dominis tenebantur, sicque a rapina, ut ait Plinius, vendicabantur.

Unde plus annulis, quam animis hominum credi, quaeritur Senec. libr. 3. de benefic. c. 15. vide Arum. Exercit. Iustin. f. 117.

Horum annulorum characteres sive sculpturae, Teste Marq. Frehero, in parerg. lib. I. cap. 20. olim non, ut hodie, erant gentilitiae vel familiares, sed pro lubitu cuiusque facta, et plerumque aliquid occultae significationis habentes. Sic namque Pomponius, ut refert Plutarchus in Pomponio. Leonem tenentem ensem, et alias auctore Dione, quemadmodum et Sylla, Tropaea tria in annulo sculpta habebat. Galba canem, ex prora [orig: prorâ] navis caput inclinantem, codem Dione Auctore, Plinius Secundus Quadrigas. seleucus Rex signaculum annuli habebat anchoram nauticam, ut Ciemens Alexandrinus III. Paedagogicus refert, quod ipse natus in faemore naevum anchorae similem habuisset; Iustino teste. lib. 15. Apud Aegyptios autem Aeliano auctore, fortissimus quisque Scarabaeum sculptum gerebat: quia id sine femina animal est.

Circa hos annulos valde notabilis est Lex Salonis apud Laetium, referente Frehero, d. l. et cap. Non licere annulario eius annuli, vem vendidisset, vel faciendam conduxisset, sigillum sive exemplar retinere. Forsan eam ob causam, ne aliqua fabricandi falsi occasio relinquatur.

Et hi annuli Signatorii non veniunt ornamentorum nomine: quia non ornandi corporis causa, sed ad serios usus, et quasi fidei pignus sunt comparati. l. argumento. 15. §. ornamentum. ff. de aur. arg. leg. arg. l. 79. ff. de verb. sign. Nec computantur inter utensilia, prout voluerunt Wittebergenses, ut patet ex Sentent. Pistoris, qu. 32. lib. 1. Sed inter res hereditarias, per supra allegatos textus.

15. Pfalburger.

Civis ille, qui prius domicilium retinet eius Civitatis, cui adscriptus est, falsus Civis esse perhibetur, et nomine Germanico vetusto Pfalburger nominatur. Cuius vocabuli notatio quae sit, in obscuro est. Quidam putant incolam, qui non est Civis, dici Pfalburger, der zwischen seinen Pfälen sitzt. Freherus falsum civem eo significari existimat. Nonnullis in locis vocantur Pactburger, quod non absolute, sed sub certo pacto, vnder einem gewisen Pact oder Geding, Cives sint, aut sub certa et denominata pensione annua vel censu, autad certum tempus, ut vult Iacob, Werner. Killinger. tr. de Ganerb. discurs. 3. num. 88. Quod verum esse non putat Dn. Draco, de Iure et Origine patricior. cap. 3. fol. 244. num. 21. Resi stit enim Scopus prohibitionis, non recipiendorum Pfalburgericorum: qui Civibus pactitiis non obstat. vide Dracon. d. loc. et Arum. ad Aur. Bullam. cap. 16. fol. m. 267. et seq. vide me. de iure civium. fol. 48. et de nat. popul. fol. 64.

16. Pfalentz, Pfaltz.

Wird communiter pro Palatio genommen: inde Pfaltzgraff, Comes Palatii. Hinc et Pfalentz. Gericht, singularis est species iurisdictionis, fere ad causas feudales restricta. vide me, de Comitib. num. 8.

Sed vetustiorem repetamus Originem, Varro, 4. d. Lingua Lat. Quartae, inquit, Regionis Palatium. Quod ad id Palentes cum Evandro venerunt; aut quod Palatini, qui et Aborigines, ex Agro Reatino, eo in loco, qui appellatur Palatium, consederunt. Martin. in Lex. Philolog. Palatium appellative, est augustale, Basilica, Praetorium, Pallast, pro quo ante 200. Annos dicebatur Phallenz, domus Regia, qua [orig: quâ] voce 7 Graeci diu sunt usi. Meursius in Glossar. v. pa/lation. Palatinus ad Palatium pertinens, et inde omnes in aula officium habentes, dicebantur Palatini Ceheman. 2. c. 6. 9. 13.

Rege ex pediebantur, in Pago autem ante Comitem vel Iudicem loci. vid. Bignon. in notis ad Marculphi Formular. fol. 419.

Et talia Palatia in Civitatibus nonnullis erant in iisque Caesares, vel Palatini ius dicebant: Inde quandoque sumitur Pfaltz, pro Curia [orig: Curiâ] Iudiciali, ut Argentinae. Ios. Nolden. de stat. Nobil. cap. 8. numer. 153. etc. Sic Treveris aedificium est, nunc Archiepsicopalis domus, et der Pallast vocatur: quod erat olim sub egibus Francorum, et diu postea, Palatinorum Comitum sedes. Freher. ad Ausonii Mosell. fol. 123. et vid. eundem ad Petr. de Andlo. fol. 158. (qui Comites Palatini perpetuam Urbis illius praefecturam sive Advocatiam gerebant, a qua Regio illa Urbis circa Palatium. die Graffschafft etiamnmum vocatur.) Et Goslaria nominata fuit ein Pfalg-Sratt, quod in ea Imperatorem Curiae solerent conscribi. Pomarius in Chron. Magdeburg. Henning. Arnisaeus, de Maiestate libr. 2. caq. 4. num. 15. fol. m. 322. Eodemque intuitu Palatia, quae sunt aedes Imperetori consecratae, l. un. C. de Palat. in Civitatibus Regalib. annumerantur, cap. un. quae sint. regal. 2. Feud. 56. ibi: Palatia in Civitatibus consuetis. Quasi nemini liceat in habitare Regia Palatia, praeter ipsum Principem, habentem Regalia. l. nulli. C. de offic. Rem. Provinc vid. Dn. Martin. Mager. tract. de Advocat. armat. cap. 2. num. 57.

De antiquissima Sede Palatinorum Electorum in Baccherach, vid. Spicilegium antiquitat. Palatinarum, eis Romanum. fol. 25. ubi tradit auctor illius, daß die vhralte Pfaltzgraffen, Churfürsten, welche von den Pipinis vnnd Carolo M. her, dz gantze klein Franckreich genandt, auß Braband herauff an der Mase, Mosel vnnd Rhein vnderschidlich regierren, jhre Hoffhaltung vnd Wohnungen, ehe dann zu Haidelderg oder sonsten sregendr wo, zu Bacherach, oder welches ein ding, zu Sraleck in dem alten Schloß geführt. Vnd dieses inquit idem, will ich insonderheit verstanden haben, von den Pfaltzgraffen, welcher ein Churfürst deß Reichs, eintweder wegen der succession oder Kayserl. Gewalts, jederzeit gewesen, darzu hat gehört Pfaltzgraff von Stain, oder die Pfaltz am Rhein. Dannenhero ist die gemaine opinion von alters biß noch von allen Seribenten observirt, daß Bacharach die älteste Statr der Pfaltz seye, verstehe der Churfürstlichen Pfaltz, daß seythero der ersten institution von Ottone III. geschehen, die Pfaltzgraven, so Churfürsten gewesen, jre Chur=Cantzley vnd Anwesen gemaingklich alda gehabt, bißes nacher Haydelberg gangen nach fast 200. Jahren. Daß aber der Churfürst diser Orth vnnd Schloß Staleckfür Vryer vnnd deren Pfaltz, für Hohensimmern vnd andern gefallen, ist die vrsach, weil der Rhein allda am allerlustig: vnd nutzlichsten, auch der Orth, da man die Comitia Imperii von alters hingelegt, die Kayser ab: vnd angesetzt, am nächsten bey Bacharach gelegen, vernimb den Kayser Stul bey Rense, jetzt Landgrävisch. Da hat man die Tromer oder Posaun geblasen, wann vonnöthen, so haben vier die Rheinische Churfürsten jeder in seinem Land es hören können, etc. Hactenus Auctor Spicilegii.

17. Pfaltzgraffen.

Hinunc Principum ordini non adscripti solum, sed et Ducibus multis superiores sunt, atque ita Comites Palatini vulquo Pfaltzgraffen, olim Palatii seu Aulae vel Curiae Caesaris Iudices sive Praefecti erant, Richter deß Kayserlichen oder Königlichem Hoffs. Borcholt. de feud. cap. 5. num. 34. Nunc Cammer: oder Hoffrichter dici possunt. Qui etiam olim Comites Aulici dicebantur, ut videre est apud Gunther in Ligurino. lib. 6. vers. 561.

Item lib. 7. vers. 558. ut et lib. 8. vers 342. Vocantur etiam Maiores Palatii, Maiores domus, etc. de quibus vid. Coccium in Dagobert. fol. 92. ubi de eorum instituto et auctoritate in Regno Franciae, item Fauchet. des origin. 1. cap. 10. Sleidan. d. quat. Monarch. fol. 319.

Palatini et maiores Domus olim in Principes etiam saeviebant, ut tempore Caroli et Pipini. Et forsan ex eo, quod Palatinus Elector ius dixit Imperatori. Sed exinde etiam Palatinus Ungariae, et Palatini Poloniae, de quorum auctoritate vid. Scriptor. Status Poloniae. fol. 5.

Loco Maiorum Domus sunt in Gallia Les Donnestables, vid. Guyon. divers. Lecons. tom. 2. fol. 60.

Hodie Comites Palatini sunt, et dicuntur, qui de Principatu, seu regione ea [orig: eâ], quae in Palatinatum, zu einer Pfaltzgraffschafft evecta est, investiti sunt, Reinking. libr. 1. d. regim. saecul. et Eccles. cap. 13. num 18. Ita in Germania Comites Palatini ad Rhenum, magna praeeminentia fulgent, ac dignitate Electorali sunt decorati, primasque inter saeculares Electores tenent. Marq. Freher. in tract. de origin. Palatin. vide Konig [orig: Kônig]. part. 1. in teat. polit. cap. 36. num. 33. et seqq. Ub. Thom. Leodium, in Annal. lib. 1. et me. de Comitib. num. 8. item Casp. a Lerch. d. Equestri ordine. fol. 25. et Le Grand. Aumosnier. de France fol. 45.

Iudicem et ephorum Imperii Palatinum esse, innuere videtur Aurea Bulla. cap. 5. Quod munus communi Principum voluntate ac consensu primum Rudolpho Comiti Palatino Rheni collatum circiter Anno Domini MCCL. Ita scribit Georgius Alt, Noribergensis in Chronic. Bey disen Zeiten machten etlich deß Reichs, vnnd besonder die Geistlichen Churfürsten von mancherley Zweyffelhafftigkeit wegen, wider König Albrechten Bündtnuß vnnd Verschreibung mir einander. Den beschuldigten sie, daß er Adolphen seinen Herrn, in einem Rrieg vmbgebracht hätt. Deßhalb er der Königlichen Ehr vnwürdig wäre. Darumb setzeten die andern fürnembsten fürsten, Teutscher Nation, Hörtzog Rudolph Pfaltzgraffen bey Rhein, zu einem Richter deß Römischen Reichs, also, daß er hinfüro zu künfftigen Zeiten, auß seiner Dapfferkeit dasselb Ampt volführen sollt: auff daß die Römische König bewegt wurden, nichts Vbels oder Scheltung würdiges im Reich fürzunemmen, dardurch sie der Römischen Königlichen Höhe vnwürdig geschätzt werden möchten.

Sed hoc officium fuit personale, et industria personae electa; nec ea [orig: eâ] conditione, qua [orig: quâ] Rudolphus id adeptus, ad posteros translatum fuit.

Et de hac Quaestione, ob der Pfaltzgraffe deß Röm: Kaysers Richter seye: videri potest Schrader. d. feudis. part. 10. section. 7. num. 70. Dn. Wilhelm. Anton. in Corollar. ad tractat. de quinquennel. m. f. 27. Lehman. in disputat. ad tit. 5. Aur. Bull. fol. 3. et seqq. Freher. ad Pet. d. Andlo. fel. 194. fac. 2. ubi tradit, a Palatina Comitiva veteri, hoc singulare et super omnia eximium Privilegium descendere videri, quod ut in Aula Regia et Praetorio Francorum amplissima in omnes Iurisdictione, nullo penitus exempto, Praefectus Palatii iudieabat, ita ipse Princeps, si ab aliquo se conveniri pateretur (neque enim bonus Princeps se supra Leges omnes, iussitiamque extulerit) coram hoc solo se si stere dignaretur. Quod ipsum summi honoris argumentum in hoc Germanico Imperio penes Palatinum Rheni (excluso Saxonico) remansit, confirmatum a Carolo IV. in A. B. cap. 5.

De Palatinis Saxonicis, vid. Werdenhag. de Republ. Hanseatic. part. 3. fol. 131.

Conradus Palatinus Rheni diem clausit extremum An. 1195. Dignitas cum tota ditione beneficio Caesaris cessit Henrico Saxoni: qui ab eo tempore titulo Ducis Saxoniae et Palatini Comitisad Rhenum numquam non in literis usus est. Vidi ifiumeras ab eo scriptas litteras: vidi Ottonis Imp. ad An. 1206. in quo eodem modo ipsum salutat. Neque aliter agit Auctor magni Chronici Belgici. p. 221. Dn. Meisbomius. in bistor. de Henrico Leone. fol. 40.

De iure et Privilegiis Comitum Palatinorum Caesareorum, qui Comites sunt sine Comitatu. vid. Arum. 3. fol. 39. et multis seqq. et me. de Maiest. fol. 200. et Privileg. Ioachimi a Grunthal [orig: Grûnthal]. quod est impressum Tubingae.

ADDITIO.

De Comitibus Palatii tempore Regum et Impp. Francorum, agit Bignon. in notis ad Marculphi Formular. fol. 515. ubi aliquot, qui hoc officio functi fuerint, recenset. Horum officium teste Hincmar. Epist. 3. cap. 21. maxime in finiendis controversiis, quae ad Palatium deferebantur, versatur, ut et siquid in Legibus emendandum esset, Palatinus Principi exponeret, et accepto responso, emendaret. Qui idem d. loc. c. 19. Comitem Palatii Archicapellano seu Apocrisiario confert: praecipue inquit, duo, id est Apocrisiarius, qui vocatur apudnos Capellanus, vel Pallatii Custos, de omnibus negotiis Ecclesiasticis vel Ministris Ecclesiae, et Comes Palatii de omnibus saecularibus causis vel Iudiciis suscipiendi curam instanter habebant: ut nec Ecclesiastici, nec saeculares prius Dominum Regem absque eorum consultu inquietare necesse haberent, quousque illi praeviderent, si necessitas esset, ut causa ante Regem merito venire deberet, etc.

Non tamen omnium causarum notionem, ad illos spectasse certum est ex Capitul. lib. 3. cap. 77. ibi: Neque ullus Comes Palaty nostri potenttorum causas sine nostra iussione finire praesumat, sed tantum ad pauperum et minus potentum iustas faciendas sibi fciat esse vacandum.

Vice tamen Regia [orig: Regiâ] sedisse, et de maioribus etiam negotiis seu Regum mandato, seu officii. praerogativa cognovisse, ex Clotarii Regis Iudicio (de quo Bignonius) palam fit. Decreta nomine Regio inscripta continebant, Regem et relatione Comitis Palatii iudicasse, aut ab illo et Proceribus iam iudicata firmasse. Itaque magna eius Comitis auctoritas et potestas. Sangallensis. lib. 2. cap. 9. Videntes Comitem Palatii in medio Procerum contionantem, Imperatorem suspicati, terratenus sunt prostrati.

Quem Magistratum in Germanico Imperio longo tempore durasse, attestatur idem Bignon. alleg. loc. fol. 516. item Pithaeus (qni multa de hisce Palatii Comitib annotavit) Comit. P. Camp. lib. 1. et Aventin. lib. 4. annal.

Erant et Comites Lateranensis Palatii, quorum eximium hoc Privilegium erat Imperatori in actu inaugurationis et consecrationis honoris ergo assistere et ministrare. Quem Comitatum ab usurpatione Pontificum receptum et Imperio vindicatum, ac Castrucio Castracani primo Duci Lucano a Ludovico Bavaro Romae collatum esse testatur Freher. in notis ad Petr. d. Andlo. f. 179. in eiusque rei testimonium Diploma concessum, refert. Ioh. Iac. Spied. V. I. Lic.

18. Pfand Lehen.

Feudum pignoraticium, Pfand Lehen, eo modo constituitur, si Dominus in investitura confiteatur, se hoc feudum Vasallo pro certa pecuniae summa concessisse, ita, ut sibi liberum sit, resoluta [orig: resolutâ] pecunia [orig: pecuniâ] redimere, Zasius. in Epitom. feud. p. 2. n. 23. et seq. Schrader. de feud. p. 2. c. 4. n. 57. et seq. Rosenthal. de feud cap. 2. concelus. 77. Fichard. vol. 2. consil. 7. nu. 5. Frider. Martin. de iur. cens. cap. 1. nu. 187. vid. Goth. Anton. disp. feudal. 1. thes. 7. sit. g. et fol. 95. lit. f. Vultei. d. feud. lib. 1. cap 18.

Interdum gibt man dergletchen Le, hen auff ein ewiges, et tunc concipiuntur fere sub hac [orig: hâc] forma [orig: formâ]: Also, daß wir noch vnsere Erben, noch jemands anders, die benandte Stätt, Schloß, etc. von jhm noch jhren Leibs Erben, daß Söhne seyn, für vnnd für nicht lösen, noch sie darvon entsetzen noch bringen sollen. Doch also vnd mit solchem Geding, ob dieselben N. von N. ohne Eheliche Leibs Erben, daß Söhn wären für vnd für mit Todr abgiengen, daß dann dieselbe Stätt, Schloß, Herrschafften, etc. all vnnd jegklich mit solchen jhren Zugehörungen widerumb an vns, oder ob wir nichr wären, an ander vnser Erben ledigklich, vnd gantz ohne Losung, Rehrung vnnd Bezahlung fallen sollen, ohn aller ander jhrer Erben vnd menigklichs von jhrentwegen Irzungvnd widersprecheo, als sie sich dann deßgegen vns vnnd vnsern Erben, verschriben haben. Vnnd wir vnd vnsere Erben wöllen darumb jhre Gnädige Herrn seyn, vnnd sie darbey für Ansprach handhaben, schützen vnd schürmen, getrewlich vnnd vngefährlich, sie sollen auch vns, vnnd darnach vnsern Leibs Erben, daß Söhne seyn, ob wir die gewunnen für vnd für, vnd niemands mehr mit denselben Stätten, Schlössern vnd Herrschafften, gehorsamb vnd gewärtig seyn, vnd vns die zu allen vnsern Notthurfften offen halten, vns vnnd die vnsern, die wir darzu schaffen, darinn vnd darauß zulassen, vnd darinn zuenthalten, wider menigklich, niemand außgenommen, doch invnser selbs Costen vnd Zehrung vnd ohn jhren mercklichen Schaden, auch alles getrewlich vnd ohne gefärde.

An in feudo pignoratio feminae succedant? Et aeque bene rigore Iuris inspecto, feminas excludendas putat.

Knichen. de vestit. pact. p. 1. cap. 3. n. 256. Rosenthal. cap. 2. conclus. 77. num. 3. etsi de consuetudine Germaniae contrarium statuat, de qua attestatur Zas. part. 12. n. 24. Gail. 2. observ. 159. n. ult. Feuda namque pignoratitia, non sunt feuda recta, sed degenerantia, et ideo nonnisi expressis pactis constitui possunt, Consil. Argentoratens. vol. 2. cons. 58. qu. 1.

Feudo pignoratitio an et quando praescribatur, docet Rosenthal. d. feud. cap. 60. conclus. 80. num. 11.

19. Pfandschilling, Pfandtschafft, Pfandtsweiß.

Licet verba Pfandschilling, Verpfendung, et si milia, ad Iuris quidem intellectum redacta, pignus denotent, Arum. lib. 2. decis. 5. num. 74. in fin. Verum cum proferuntur eo modo, in quo interpretatio tam Iuris, quam usus communis loquendi haberi potest, tum potius accipienda erit interpretatio communis intellectus, quam Iuris. l. stipulatio ista. 38. §. haec. quoque. 7. ibi Bart. ff. de V. Obl. Roman. cons. 4. n. 6. Secundum eamque Germaniae consuetudinem, emptio venditio cum pacto de retrovendendo, vulgari modo appellatur Pfandschilling. Zas. cons. 12. numer. 11. Wesenbec. consil. 2. n. 91. Consil. Acad. Ingolstad. tom. 4. inter consil. Illustr. ICC. cons. 12. Arum. d. l. num. 75. vid. Frideric. Martin. d. censibus in Indic. verb. Antichraesis, et verb feudumpignoratitium, ubi quaedam notabilia praesertim. fol. 48. et seqq.

Estque Pfandung, proprie in Germania venditio cum pacto de retrovendendo. vid. Georg. Everh. 1. cons. 54. nu. 45. qui num 48. et seqq. differentias inter emptionis et pignoratitium contractum recenset, ac numer. 77. ait, non obstante ulla [orig: ullâ] praescriptione, redimi posse, ut et cons. 60. cod. vol. ac quoque vid. vol. 2. consil. 10.

Verba etiam Verpfändung, Pfandschilling, Widerkauff synonima, vocesque eadem significantes sunt. Unde bene [orig: benê] dicit Zasius d. consil. 12. nummer. 11. quod ex usu loquendi inter nomen venditionis, ubi im mobilia cum pacto retrovendendi venduntur, et nomen pignorationis non fiat differentia, sed alterum pro altero usurpetur, Arumaeus d. decis. num. 79.

Qui tenet Castrum per contractum pignoratitium, vulgo Pfandtschafft, is facit fructus suos, nec computantur ei in sortem, secundum consuetudinem Sueviae, et fere totius Alemanniae generalem, ut testatur Martin. Uran. vol. 2. eons. 56. num. 5. Sicut enim consuetudo potest novam speciem contractus in ducere, ut eleganter voluit Angel. in §. lex itaque. in auth. de non al. col. 2. ita etiam consuetudo potest contractum approbare. Bald. in l. per diversas. Cod. mand. Nam etsi quis faciat actum, qui communiter existimetur, licet in veritate non esset licitus, utpote quia sapit usurariam pravitatem, tamen non est censendus usurarius, secund. Bart. in l. qus sit. fugitivus. §. apud Labeonem. ff. d. aedil. Edict.

Vide etiam Matth. Coler. cons. 27. et seqq. ubi multa de tali contractu habet, praesertim cons. 31. quis probare debeat pertinentias ac limites talium oppignoratorum bonorum: et quomodo ab aliis immixtis sint separanda.

Quaeritur, Wann die Güter vmb schlecht Gelt versetzt, ob man den geringen Rauffschtlling annemmen müsse. Gravetta consil. 692. id affirmat, dann das interesse ist anß dem Nutzen erhoben.

Ac notandum, quod status Imperii oppidum per contractum antichraeseos tenens, als ein Pfands Innhaber, religionis mutationem instituere nequeat: Nam subditi conformare se debent Religioni eius Imperii statui, qui immediate Dominium iurisdictionis in eos habet; sed qui oppidum per modum hypothecae tantum possidet, als ein Pfandts Innhaber, nullum Dominium Iurisdictionis obtinet; cum non sed alieno nomine Iurisdictionem exerceat; Ergo non ipse Religionem subditis imperare potest cum proprio Domino suo conformare se debeant, vid. Pacis Composition. quaest. 39.

Eiusmodi tamen Pfandherrn competere confiscationes in bonis hypothecatis, deducitur in Consil. Argentoratens. vol. 1. consil. 1. qu. 1.

Antiquitus saepe territoria per antichresin alicui ita consignata fuerunt, daß man dise Stätt, Veste, etc. all, noch ihr keines besonder, von dem Anleiher, noch seinen Ehelichen Söhnen, die er jetzunder hat, oder noch künfftig gewinnet, nit lösensolle, noch wölle.

Wann aber Er, oder sie Eheliche Söhn mit dem Todt abgant, vnd ihr keiner im Leben mehr ist, so sollen vns seiner Söhn Erben, oder sie Söhn oder Töchter der Losung statt thun, vnnd gehorsamb seyn, wann wir das ansie begehren: doch also, daß wir die vorgenandre Pfand zu vnser Handlö, sen, vnnd sollen auch sie niemand anders gönnen zulösen, noch eins ohne das ander nicht lösen, vnnd wann wir auch also die Losung thun wollen von seiner Ehelichen Söhn Erben, so soll die Losuntz beschehen vmb die genandte Summ Gelts, etc. vnd sollen auch die Bezahlung thun an der Stätt einer N. oder N. in welcher sie wollen. Wer auch ob der vor genandr N. oder seine Erben, der vorgenandren Schloß eins oder mehr wolten versetzen, das mögen sie wol thun, doch vns, vnsern Brüdern vnnd Erben, an vnser Losung vnschädlich, in der weiß, als vorgeschriben stat.

Dictio Pfandtsweiß est composita, et idem sonat, ac si dicat quis, ad exemplum et si militudinem pignoris, sed tamen non verum pignus si gnificat. vid. Baptist. Caesar. in Consil. Illustr. ICC. part. 2. cons. 67. num. 29. et consil. ultim. num. 44. part. 3.

20. Pfandung.

De his vide praeiudicia Cameralia. verb. Pfandungen. Item Gail. lib. sing. et multa apud Schwanmann. in observat. Cameralib. Roding. in Iur. Camer. Beat. decis. tom. 5. p. 5. d. iudicialib. vol. 2. fol. 236. etc.

Si immediatus ratione suae personae, alterum immediatum verpfander, vnd thut ihne in seinem immediato territorio eingriff, ac vult acquirere Ius, quod habet ab Oesterreich, locus est constitutioni der Pfandung, non enim est casus, de quo Rodingius. fol. 64.

Huc referre libuit sequens responsum, in quo de requisi tis pignorationum, ac Privilegiis Austriacae domus agitur.

Durchleuchtiger, Hochgebohrner fürst, E. Fürstl. Gn. seyn vnnd verbleiben jederzeit, meine vnderthänig, vnnd gantz gehorsame Dienst zuvor.

BNädiger Fürst vnnd Herr: Demnach E. Fürstl. Gn. sub dato den 20. Decemb. nächst abgeloffenen Jahrs, in Gnaden mir anbefolhen, daß wegen der H. Thärligkeit, auch niderwerffung E. F. Gn. Zollstätt vnd Wappen, ich ein bedencken abfassen, vnd selbiges dahin richten solle: Ob hocherleucht E. F. Gn. indisem Fallfüglich vnd ohne Nachthayl an dem Kays. Tammergericht, ein Mandatum pignorationis sine Clausula suchenvnd erhalten können? Als hätte zwar obligender Schuldigkeit nach ich, gern also bald disem nachgesetzr, wamit eben damahln ich mit einer schwären Kranckheit, vnd zwar dergestalt vberfallen worden, daß mir dises oder anders zuverfertigen gantx vnmüglich gewesen.

Weil aber der Allmächtig es mit mir vmb etwas widerumb gebessert: Als hab ich solchem Werck mit allem fleiß nachgetrachtet, vnnd meines thails selbiges erwas zweifelig befunden.

Dann einmahl versehens Rechtens ist, quod ad fundandam constitutionem pignorationis, fürs erst vonnöhten, ut uterque, et pignorans scil. et pignoratus immediate Imperio subsint. Tamg. Ordt. part. 2. t. 22. vers. da einer der dem Reich, quia immediate Imperio subiectorum maior est potentia, et ad pignorandum lubricitas, ob

usurpationem Iuris alicuius, puta piscandi, venandi, aucupandi, lignandi, pascendi, collectandi, etc. quam mediatorum, qui ab ordinario Magistratu facile coerceri possunt: recte hos constitutio omisit, et illos solum complexa est. P. Frid. Mindan. lib. 1. c. 34. num. 2. Gail. d. pignor. obs. 1.

Etquamvis pignorationes a Magnatibus non solum per se, sed et per alium, sive ex familia et officialib. sive plane extrancum fiant: regulare enim est, ut quod per alium quis facit, per se fecisse videatur, quemadmodum et in iuria per tertium facta, ab ipso iubente peracta censetur, l. sed. etsi. §. si servus. ubi Bart. num. 4. ff. de iniur.

Eo tantum casu necessarium est, ut tertius ille non solum iussu et man dato Principis aut Domini, sed etiam in rem et contemplatione ipsius pignoret: id quod disertis verbis in libello narrandum et exprimendum. Si enim privata [orig: privatâ] quadam [orig: quâdam] cupiditate vel vindicta [orig: vindictâ] in rem suam tertius quid abstulerit, non Dominus, sed pignorans ipse ob talem violentiam coram suo Iudice competente conveniendus est. Gail. depignor. obs. 5. numer. 3.

Veruntamen ratihabitatio Domini probata censebitur, non solum ex eius confessione atque mandato, verum etiam si habuerit facultatem rem pigneratam restituendi, vel captivum relaxandi, nec tamen restituerit Reces. Imp. A. 94. Ratisb. §. Wann sich auch in Pfandungssachen. Schwanman. obs. Cam. Imp. 68.

Wann ich aber in Vnderthänigkeit wider zugelegten Bericht E. F. Gn. Beambren zu Z. durchsehen thu, kan ich nit anderst befinden, dann daß der Statt H. Burg Vogt, Bawmaister vnd andern Diener, vermutlich wegen praetendirter freyer Bürst, auch weil sie sich der enden E. F. Gn gehörigen Zolls zubefreyen anmassen. Zumahl dise verbottene Pfandung zu werck gericht.

Vnd kan ich desto weniger erachten, daß das Ertzfürstl. Hauß Oesterreich diß Orthe immediate ein Gerechtigkeit suche, weil mir wol bewußt, daß gleichwol H. quoad superioritatem höchstgedachtem Hauß zugethan, doch sonderbahre Iura vnd erliche Regalia, so sonsten denn Landtstätten gewohnlich nicht gebühren, habenthut.

Da auch Oesterreich für sich selbst solcher Iurium sich anmassen thet,wird meines vermainens, dise Pfandung von den Beambten der obern Graff: vnd Hertschafft Hohenberg, so zu Fridingen wohnen, vnd nicht allein von der Statt H. Ministris beschehen seyn.

Auß welchem dann ervolget, daß wider H. gar nicht, wie ebenmässig contra Oesterreich, besonders noch zur Zeit kein Mandatum sine Clausula außzubringen, sondern zuvor bestere Erkündigung eingezogen werden müßt, an et quatenus, daß mehr höchsternandt Hauß Oesterreich, mit diser Sach interessirt, vnnd ob selbiges für sich oder dero Landrstatt H. ein Gerechtigkeit suche, ob auch ihre Ertzfürstl. Durchl. oder dero Regierung zu Inßprugg difes factum denen von H. anbefolhen, oder auffe wenigst gut gehaissen.

Welches dann E. F. Gn. bey Ertzhörtzog Leopolds Ertzfürstl. Durchl. selbsten erwann Schrifftlich erkündigen, vnnd sich diser gewaltthätigen Pfandung halb wider die von H. beschwären, oder zum fall E. F. Gn. solches zuthun bedenck ens haben thäten, auffs wenigist dern Ambrleuthen zu Z. in Gnaden anbefelhen möchten, daß sie von Ambtswegen nachder H. schreiben, vnnd die vrsach diser vnnachbarlicher That, vnd hochverbottenen Wercks, erkundtgen sollten.

Wann nun hier auff sie von H. oder respective Ihro Ertzsürstl. Durch. wider antworten, kan man darauß mit mehrerem grund erlehrnen, ob E. F. Gn. wider oesterreich, als zugleich einen vnmittelbarn Reichsstand sich zubeklagen, vnd gedeuliche Mandata sine Clausula zusuchen, oder aber gegen der Statt H. vor ihrer ordenlichen Oberk eit diß Orths die Notrurfft fürzunemmen haben.

Constat enim quod Oesterreich, non nisi coram Vasallo conveniri possit. Frid. Mindan. lib. 1. tit. ult. de Privileg. quor. statuum, etc. §. tertio vers. Oesterreich.

Vnd obwol etliche die Oesterreichische Privilegia der gestalt limitiren, daß sie allein auff ihr Erbland zuverstehen, prout etiam tradit Auctor Symphorematis. tom. 6. cap. 2. Quod quamvis Austriaci exempti sint a constitutione pignorationis, hoc tamen intelligi tantummodo ratione bonorum hereditariorum, non ratione Schwaben, Burgaw vnd der Candtvogtey Hagenaw.

Annotavit pariter Gilmannus. tom. 3. Symphorem. fol. 242. contra Oesterreich Mandata auff die Pfandung decerni posse, maxime [orig: maximê] quoad Landvogtey Schwaben, prout conclusum esse refert in pleno Consilio An. 1566. Et porro tradit haberi, commune conclusum A. 1550. (alii 51.) 5. Decemb, ubi decisum. Cameram esse in possessione decernendi processus contra Oesterreich, in causa Hanß Lauvs et Fugger pro interesse contra Jerg Becken Princtpaln et Oesterreich pro interesse.

Sunt etiam processus contra Oesterreich decreti auff die constitution der Pfandung in causa Schliderer contra Oesterreich, den 8. Novemb. A. 1568. Fürstenberg, contra Oesterreich, eodem Anno et die, Hanß Wolff von Habspurg contra Oesterreich, den 15. Maii Anno 1571. et in causa Würtemberg. contra Oesterreich apud Gilman. tom. 3. fol. 241. et seqq. cui consonum est, quod Tilmannus de Benignis refert daß Proceß contra das Hauß Oesterreich, sovildern Erbland belangt, auff die Constitution der Pfandung nit erkennt werden Aber sovil Schwaben, die Herrschaffr Burgaw vnd Landvogtey Hagenaw belangendr, hab es kein bedencken. A. post. Syn. in Const. Cam. prax impetr. f. 40.

Hingegen ist kundtbar, daß das Hauß Oesterreich seine Privilegia indifferenter ad omnes causas in allweeg zu extendiren begehrt. Gilman. Symphorem. tom. 1. part. 2. tit. 17. supplicat. 2. fol. 321. colum. 2. Et refertauthor. Symphorem. tom. 3. in decis. seu praeiudic. Cam. Imp. §. Oesterreich. Imperatorem Carolum V. Augustae in Consiliis, maturo consilio der Chur: vnd Fürsten. ac statuum declarasse, daß auch vom Landgericht in Schwaben ad Ducem Austriae appellirt soll werden, et quod nulla appellatio inde ad Iudicium Camerae angenommen, oder einiger Proceß dem Hauß Oesterreich zuwider in Camera außgefertigt werden solle. Es haben auch Ihre Kays. May. sub poena 30. Marckt puri auri dem Tammergericht anbefolen, kein appellation vom Landgericht in Schwaben, vel aliis Austriacis Iudiciis anzunemmen, noch Proceß Domui Austriacae zuwider außgehen zulassen, oder sich einiger Erkandtnuß super Privilegiis illis anzumassen, sondern soll Oesterreich bey ihren Privilegien bleiben lassen cum clausula annulante. Vnd haben Ihre May. abermahl An. 31. ein Erklärung gethan, damit dem Tammergericht sub paena 50, M. puri auri, cum Cl. annulante, geborten, daß sie sichder appellation vnnd Erkandtnuß aller Processen wider die Oesterreichische Freyheit gantz enthalten, vnd vorigen Befelhen pariren solle.

Ich thue auch meines thails besorgen, daß H. etwan vnder die Oesterreichische Erbland gezogen werden möchte, weil es auch vor etlich hundert Jahren von den Graffen von Fürstenberg an Oesterrzeich gelangt, zumak das Privilegium weiland Kayser Caroli IV. de Anno 1366. vnder die Oesterreichische Erbland nominatim rechnet, was auff dem Schwartzwald Oesterreich zugehörig ist, also daß man sagen köndte, obverstandner Underschid der Osterreichischen Landen, und

Daß aber H. vnnd die gegent hervmb kein Pfandschilling vom Reich, sondern ein Oesterreichisch Aigen- vnd Erbland seye, wird niemands, der diser enden Gelegenheit waist, zweifeln, hingegenzu Speyr oder andern Orten leichtlich erkundigt werden mögen, ob man der Zeit sambliche Mandata wider Oesterreich zuerkennen pflege.

Das ander requisitum Constitutionis bester hierinn, ut pignoratus sit in possessione vel quasi, et quod pignorator contemplatione novi luris quaerendi susceperit pignorationem.

Andisem requisito, wie auch andem vierdten, ut nempe causa sit civilis, non criminalis, befinde ich, pro mea tenuitate, keinen Fähler.

Bey dem dritten aber, an nimirum res tertia, hoc est, innocens, et alia propter rem aliam fuerit capta vel pignorata? will ein Zweiffel fürfallen, weil etwan die Zollstöck pro re ipsa litigiosa angesehen, also consequenter dero vmbhawung vnd wegknemmung pro fimplici turbatione possessionis vel quasi, vnd nicht pro pignoratione oder für ein PFandung angezogen werden möchte.

Et vero requiritur inprimis in Constitutione pignorationis, utres aut persona capta tertia, si cut vulgo appellant, innocens, id est pignorata sive capta sit propter rem aut personam aliam, et talis, quae extra rem litigiosam vel extra ius litigiosum sit, et extra rei si ve iuris, de quo litigatur, usum et quae rei litigiosae pars non sit, vel quae sine controversia ex confessione ipsius pignorantis alterius sit, vel saltem esse non negetur, et quae nihil commune habeat cum iure controverso, in quo neque ius controversum, neque eius fructus consistat, veluti si ob Iurisdictionem vel possessionem alterius ab aliquo turbatam eius subditus aut res capiantur et pignorentur, vel si de iure lignandi, pascendi, aliove contendatur, et propterea cum ipso ligno litigioso forsan currus, vel equi, vel homines vectarii pignorentur et capiantur. Recess. Imperial. An. 94. Ratisbonae. §. die Mandata in Pfandungssachem. et §. da aber in Pfandungen, ubi constitutionem pignoratitiam locum habere, et mandata super illa decernenda esse, statuitur, iis duntaxat casib. quibus res tertia, minimeque controversa ablata esse dicatur. Gail. d. pignor. obs. 3. num. 10.

Itaque si res ipsa vel persona, de qua controversia est, pignorata vel capta fuerit, constitutio haec locum non habebit: veluti si de iure vendendi vinum litigetur, et vinum ipsum auferatur: factum enim eiusmodi si mplex turbatio magis quam pignoratio esse censetur, et ad ludices Ordinationis potius, quam ad Cameram pertinet, Rhoding. in iure Camerali. lib. 1. tit. 10. num. 14. et seqq.

Weil jedoch illa differentia inter rem Innocentem et litigiosam schwärlich zu vnderschaiden, dahero in Camera nir also stricte in acht genommen wirdt, prout testatur Gail. d. pignorat. observat. 3. num. 10. Als möchte auch praesenti hoc in casu ein Mandatum erkennt werden, sonderlich wegen daß Deputations Abschids zu Speyer de Anno 1600. §. auff den fall, da wegen einer Gerech, tigkeit 45. et §. Wann sich dann zutruege, ubi expresse sancitur, daß, wann wegeneiner Gerechtigkeit das Zaichem oder Wappen: Item ein Hochgericht, et nominatim ein Zollhäußlein verderbt, zerbrochen, oder ab Handen kommen, oder auch allein abgerissen, vnnd nidergelegt, ob schon darvon nichts hinwegk, geführt, oder sonst kommen, wann auch dises gelich quoad pretium ringer Importanz; nichts desto weniger Mandata sine Clausula erkendt werden sollen.

Wann nun Gnädiger Fürst vnnd Herr die sach erzehltermassen beschaf, fen, vnd mir, so vil das erste requisitum betreffen thur, ob nemblich wider

21. Pfarr, Pfarzkirch.

De benefici is Ecclesia sticis, vid. tractat. singul. Petr. Gregor. Tholosani. et Franc. Duareni, item Nicol. Gimonteum, ac in specie de Paraeciis, Filesac. tract. singul. quid autem sit Parochialis Ecclesia, et unde veniat illud nomen? quaeritur. Et Beneficia, quibus sollertior animarum cura imminet, Parochiales Ecclesias, vulgo Pfarrkirchen appellari respondetur, deducto ab antiquis priscarum gentium phanis nomine. Parochus enim secundum Ciceronem ad Atticum dicitur para\ to\ pare\xein, quod praebere significat. Nam Parochorum olim officio interfuit, Legatis aut Magistratibus, et qui publicae utilitatis gratia [orig: gratiâ] aliquo dimittebantur, ligna et salem. et similia praebere ac suppeditare. Budaeus Parochos, vocat eiusdem phani incolas, et Parochiam locum, sacramque viciniam, in pandect. aal. ult. ad Municipial. v. quo que Ricc. prax. Episc. fol. 787.

Es haben die Bischöff, vel qui loco Ordinarii sunt, Fug und Macht, auß einer Pfarr, umb erheblicher Ursachen willen, zwo zumachen, etiam invitis Patronis, si iusta causa eiusmodi divisi onem suadeat, Azorius. instit. moral. p. 2, lib. 3. cap. 12. ubi. Dd. in c. ad audientiam. 3. de Eccles. aedif. et Concil. Trident. sess. 21. cap. 4. de reform. alleg. Et tunc, wann nuß einer Pfarz zwo gemacht, quid luris? vid Tholosan. d. benesic. c. 15. c. 11. n. 3.

Cum dividitur Ecclesia, utriusque manet idem Patronus. Tholosan. dict. loc. cap. 17. fol. 131.

Dismembratio tamen regulariter fieri non debet. Marta. decis. tom. 6. §. Ecclesia cap. 31.

Qui fructus decimales percipit, quomodo teneatur ad Ecclesiae reparationem. Marta. decis. tom. 6. §. Ecclesia cap. 20. et seqq.

Wer als dann dem Pfarrern sein Stipendium augiren müsse. Concil. [ridentin. sess. 21. d. reformat. c. 7.

Diejenige Parochiae, so den Bistthumben, Gottshäusern oder andern pi is locis incorporirt werden, pflegen keine veros aut proprie dictos Parochos, sondern nur Vicarios zuhaben, welche nicht investirt werden, sondern mit den beneficiis, ut vocant manualibus versehen, vnd ad nutum amovibiles seyn. vid. Azor. in Instit. Moral. part. 2. lib. 3. cap. 1. vers. quinto dividitur beneficium et cap. 26. qu. 12. et seq.

Institutio enim iure communi ad Episcopos spectat, ut defendit Panorm. in c. 1. de Instit. quamquam iure speciali eitam aliis competere possit, c. cum venissent. 6. d. tit. Azor. d. p. 2. lib. 6. quaest. 2.

De parochis, eorumque Vicariis et Cooperatoribus agit R. P. Layman. in tract. de Iurisdiction. cap ult.

De congrua [orig: congruâ] portione beneficiorum, vid. Rebuff. tract. singul. de necessitate residen di in Parochiis, Bonacin. tractat. sing. de nomine Beneficiorum, Lib. VII. Decretal. lib. 1. tit. 14. et de Vicariis perpetuis idib. fol. 139. de resignationib. et permutationibus beneficiorum, Lib. VII. Decretal. lib. 1. tit. 15. Prax. Archiepiscop. Marc. Anton. cap. 54. Ad quos tempore obitus beneficii fructus transeant, d. Lib. Sept. Decret. fol. 155. de pluralitate beneficiorum, Cantipratan. et fol. 72. etc. An clerici teneantur conferre fructus beneficiorum ad opera pia, Philipp. Fabri. in tractat. de restitution, m. fol. 43. et seqq.

ADDITIO.

Ecclesia Parochialis ex his tribus adiunctis cognoscitur: quod habeat (1) fontem baptismalem (2) sepulturam et (3) curam fori paenitentialis per unum Sacerdotem. Huic debentur Decimae et oblationes, huc convenire debet populus ad percipienda Sacramenta, et audienda Divina; illa semel quatannis, haec omnibus Dominicis et Festivis diebus, vid. Zipaeum. in aneliis lur. Pantific. tit. d. Parochiis. lib. 3. fol. 279.

Quo magis autem Pastor noscat vultum pecoris sui, et cognoscant eum oves suae, Concil. Trident. sess. 24. zap. 13. mandavit, ut iis in locis, ubi Parochiae certos fines non habent, nec earum Rectores proprium populum, quem regant, distincto populo in certas, propriasque Parochias, unicuique suum perpetuum peculiaremque Parochum assignent, a quo solo licite Sacramenta suspiciant, aut alio utiliori modo, prout loci qualitas exegerit, provideant. Si tamen Parochiae non certos quidem fines habeant, sed certum populum, certasque familias, usque adeo ut Sacramenta promiscue non administrentur, sed Parochi suos noscant, et eum sui, satisfactum erit Concilii Decreto, magis tamen fini intentionique, quam eius verbis, nisi distinctio ex circumstantiis utilior sit, per famalias, quam per certas regiones. Zipae. d. loc. f. 283. ubi etiam de officio Parochi agit.

Notandum hic, Clericos olim non habuisse beneficia prout nunc, sed teste Baron. in Annal. ad A. C. 502. n. 6. Solitos fuisse ab Ecclesia per Episcopum mensib. singulis victus causa meritam stipem accipere, postea factum esse ut eorum aliquibus Ecclesiae possessiones, quoad viverent, ab ipso Episcopo concederentur; quae Beneficia dici caeperunt, eo quod benemeritis tantummodo eas concedi liceret.

De Ecclesiasticis beneficiis sine diminutione conferendis, vid. Zypaeum. d. loc. fol. 226. et seqq.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. L.

22. Pfenning.

Das Wort Pfenning, kan ins gemain zu allen Sorten gebraucht werden, als wann man sagr, dicke Pfenning, braite, dünne, groß vnd klein, Gülden: vnnd Silber Pfenning, vid. Tileman. Friesen Müntzspiegel, lib. 2. cap. 3.

Vocem autem Pfenning, vel a voce pecunia, vel a Pfandung, quasi Behandung, ab apprehendendo, et crebriore usu dictam putant.

Ein Frantzösicher dicker Psenning ist würdig sechs vnnd ein halben Batzen, thun 26. Creutzer Böhemischer 11. Albus, 6. Pfenning Oberreinischer 8. Groschen, 5. Pfenning Meißnischer: vnd zwölffehalben Schilling, Lübecker vnd Magdeburgischer Wehrung. Iacob. Aleman. in palaestr. Consultat. consult. 8. quaest. Princ. 1. part. 37.

Ein Lothringischer oder Tardinaler dicker Pfenning, ist würdig sechßthalben Batzen, thut 22. Crentzer Böhemischer 9. Albus, 7. Pfenning Oberrheinischer, 7 Groschen, 4. Pfenning Meißnischer vnnd 10. Schilling Lübecker, vnd Nagdeburgischer Wehrung. Alemannus. dict. loc. part. 38.

Von der Pfenning Valor, Wehr, schafft, Außgab vnd Müntzen, multa habet Alemannus. consult. 8. quast. print. 1. partit. 47. Item Tileman. Friesen im Müntzspiegel. lib. 2. cap. 10. et 13. et lib. 4. cap. 3. et 25. ubi scitu non indigna videre licet.

Pantingum, quem nos Pfenning vocamus, puram puram esse Germanicam vocem, decimam sextam Bernae partem, apud Constantienses, Scaphusianos et alios, duodecimam, apud Palatinos et Rhenanos decimam quartam, dictum a behanden, quod contracte veteribus Pfanden, velut behandung, quasi dicas manualem. ob eius eommoditatem et necessarium ac quottidianum usum. testatur Goldastus. rer. Alemannit. tom. 1. part. 2. fol. 395.

23. Pfennigmaister, Oberster Pfenningmaister.

Inter maiores Officiarios exercitus, refertur Quaestor et Costos aerarii Castrensis, der obriste Pfenningmaister, qui pecuniam ad bellum necessariam conquirit, conquisitam asservat et erogat. Reinhard. Konig [orig: Kônig]. intheatr. Polit. part. Z. cap. 10. sub num. 4. Hodie Commissarii dicuntur.

24. Pfleger, Vormundt, Gerhaber, Pflegvatter, Pflegvogt, etc.

Tutores a tuendo appellantur: quia Pupillum tueri et defendere debent. §. Tutores 2. Inst. l. 1. §. 1. ff. d. tutel. l. 1. ff. de minorib. Nam Tutor in re Puppilli tunc

Domini loco habetur, cum tutelam administrat, non cum Pupuillum spoliat. l. qui fundum. 7. §. si tuto. 3. ff. pro emptore. Italis dicitur Difensore del Fupillo. Gallis Tuteur, Germanis, ein Pfleger, Vormund, Gerhaber, Pflegvatrer, Pflegvogt, Trewhalter, Trewhänder, Momper: quod ultimum valde usitatum est ad Rheni tractum, et videtur a Gallis sumptum, ut Momper, sit quasi Mompere, hoc est, Pater meus. Dn. Ioachimus Cluten. diatrib. Iustin. 14. lib. 1. th. 4. Sed mox infra aperiam derivationem magis forsan congruentem. Sed propter multiplices, et consuetas Tutorum fraudes, Alberic. de Rosate, Spiegel. in Lexic. verb. tutela. et verb. Tutores. et Ant. Piagg. tract. de tutel. qu. 1. nu. 3. putant, Tutores dictos, quasi Tollitores: Plena sane est talium exemplorum vetustas. Paul. Montan. de tutel. cap. 7. n. 7. et seqq. nec nostro saeculo desunt. Hinc Maximilianus Imperator eos, qui tali essent ingenio rapaci, festive vocare solebat Gernhaber, addita [orig: additâ] Patriae voci litera [orig: literâ] N. Nam Austriaci Tutores Gerhaber vocant: sic et aliis Vormundt, propter abusum, per a)nti/hrns1in vocatur, quasi vor dem Mund: unde Germani nostri, die Vormunder machen es offr also, daß den Nachmunden nicht vil vberbleibt. vide me, d. success. et elect. Regim. cap. ult.

Inprimis Tutor Inventarium conficere tenetur. Idque si non fiat, defertur contra eum Pupillo Iuramentum in litem Plotus de inlit. Iur. fol. 50. sub nu. 31. Sed contra Tutoris heredes deferri non posse, censet Anton. Monterus, decis. 11. nisi lite cum Tutore contestata [orig: contestatâ].

Tutor salarium petere nequit, licet Iudex ei aliquod, occai one operarum fururarum, constituere possit. Monterus. decis. 29. Mundeburdis vel Mundiburdium, tuitio, Momberdeye. Dicebatur et Mamburgium et Mandiburgium.

Tutor quandoque ipse Mundiburdis dicebatur. Leg. Ripuar. tit. 37. §. 3. Si quis ingenuam puellam vel mulierem, quae in verbo Regis vel Ecclesiastica est, seducere praesumpserit, sine Parentum voluntate de Mundiburde abstulerint. LX. solidis culpabilis iudicetur, Unde puto Curatores contracte dici Monper.

Mundium, tutela, Mund, M. Gold. Leg. Alemann. tit. 52. §. 2. Si autem vivi sunt, non sunt illius, qui eos genuit, sed ad illum priorem Maritum Mundio pertineat.

Notat Amerp. vocem Mundium saepe occurrere in Legibus Longobardicis, et plerumque significare tutelam: unde Mondualdi. Item Vormunden, Mundlin, voces plane Germanicae.

Selpmundia, fui iuris, extra tutelam. Leg. Longob. tit. 83. Nullae mulieri liberae, sub regni nostri ditione, legis Longobardorum viventi, liceat in sui potestatis arbitrium, id est, Selpmundio vivere, nisi sempersub potestate virorum, aut certe Regis debeat permanere, a Selb et Hundiug. Sed de voce Mund, vid. Bignon. in not. ad formulas Macculphi. fol. 504. 506. 528. Dn. Meibomium. ad Hist. Henr. Leonis. fol. 33. et me. tr. d. foederib. fol. 54.

De Tutela eriam et Cura, integer exstat tractatus, opusculis meis iuridicis insertus.

25. Pflegrechnungen.

Veteri quidam consuetudine receptum est, quemlibet Tutorem librum rationum, expensis tamen Pupilli conscribere debere, in quo omnia data et accepta, reditus, expensas, et quaecumque administravit, clare et figillatim describere teneatur: ita, ut omnia in eo singulariter de die in diem, tam respectu eius, quod recipitur, quam eius, quod expenditur, inserantur. Quod quidem ideo factum est, ut ex eo veritas vel falsitas elici possit, vel ut contra eum probari possit contrarium iuxta l. apparitores. C. de exact. tribut. l. 1. §. officio. ff. de Tutel. et ration. distrahend. l. si quis ff. de condit. et demonst. Nicol. Ianua. de privat. Scriptura. lib. 4. tit. de libris Tutorum, Curatorum, etc. num. 2. Qui et num. 3. dicit: haec in genere minime poni debere

observandum: adeo, ut si omnia non ponantur ita clare, vel ponantur tantum quidem in genere, respectu eorum, quae non fuerint posita, vel fuerint posita, vel fuerint in genere, absque tempore, causa, die, mense et anno, et personarum atque locorum nominatione, iurare poterit in litem contra eum, quippe, qui talem librum confecerit, ita, ut ex ipso Iuramento res et rerum quantitas, pretium, aestimatio, fructus et redditus contra ipsum Tutorem vel Curatorem, qui ad confectionem talis libri rationum tenetur, probentur recepti, et demum generaliter contra talem in litem iurare poterit, perinde, ac si nullum librum confecisset: praevia tamen semper Iudicis taxatione. Cravett. de antiquit. temp. §. limitatur. 4. num. 44. Petr. Montanus. tract. de tutel. cap. 32. reg. 8. num. 1. Menoch. de arb. iud. quaest. lib. 2. cent. 2. cas. 208. num. 19. et seq. Rationem dicens hanc: nam rationum perplexitas Idem efficit, ac si non essent confectae, cum quid factum sit, discerni minime possit.

Hic sequens olim a me conscriptum Responsum Iuris, de rationib. a Tutoribus vel Curatoribus edendis et praestandis late tractans, inserere placuit, ubi etiam multis, quae eiusmodi in rationib. reddendis, vulgo Pfleg: oder Vormundte Rechnungen, requirantur, ut Tutoribus et Curatoribus plena exinde contingat liberatio, agitur. Quando item rationes pupillares praestitae, dennos reddi debeant? quodque Matri Tutrici dos ante datas vel exhibitas rationes non veniat restituenda, sed ea interim retinenda sit, ibidem docetur.

Species Facti.

SEß Hoch wolgebornen Herrn, Herrn G. von H. G. habensich mit der auch Hochgebohrnen Fräwlin, Fräwlin Anna Susanna, Freyfräwlin von S. Gn. den 10. Sept. An. 1505. laut Extract auffgerichter Heyratsnotel Ehelichen versprochen, vnnd in ervolgtem Christlichen Ehestand einen Herrn, Herrn Joh. Caspar von H. etc. sambr zwey Fräwlin, als Maria Jacobe, vnd Anna Carharina Geschwistrigten, mit Gortes Segen erworben, vnnd An. 1614 nach dero Gn. Zeitlichen Hintritt, neben wolgedachter Fr. Mutter, Wittibin alle drey Minderjährige Herrn vnd Fräwlen hinderlassen.

Was gestalt der Fr. Wittib, als Mitvormunderin pupillorum, die Administration daß Haußwesens, mit frey Churlicher disposition den 21. Iunii An. 1614. anvertrawt vnnd vbergeben worden, ist auß Beylag lit. B. Buchstäblich zufinden, vnder welcher wehrender Verwaltung dem ersten Fräwlin Maria Jacobe, sie Curatrix wider die H. pacta familiae bey: oder vber die 16000. fl. werth renuentibus andern Herrn mie Curatorn impertirt vnnd angehenget, zumahl vil andere vnpassierliche Außgaben, dern Herrrn Minderjährigen Sohn, fast schädlich vnd praeiudicierliche spesa vervrsachr hat, weiln aber vnder solchen vnleydenlichen Außlagen die vornemmere Post vermerckter 16000. fl. von den Herrn Mitvormundrern observirt, vnd mir Händen widersprechlich erfunden, ist selbige beständig, vnnd soferr contradicirt, vnd in Rechnungen außgesetzt, biß ihnen Herrn Curatorn von Herrn Melchior N. als Fräwlin Nariae Jacobe Gemahel, in demnitas vnd Schadloßhaltung in forma probante erthatlt worden Welches Herrn Melchiorn Gn. der Vrsachen verbündrlich eingewilliget weiln er seines 19. Jährigen Herrn Schwagers unici heredis nachlässigen Consens beratrs damaln erpracticiert gehabt. Es ist zum al bey vornemmest vbergrössern laesion nicht bewandrlich verbliben, sondern als die Fraw Muter ihren Herrn Sohn deß Regiments begürig zuseyn, leichtlich spüren könden, hat sie dieselbige abzutretten, vnnd dem Minorenni zuvberlassen consenrirt, benebens die Abraittung, nach Sag beygelegten Recess. lit. C. den 24. May, An. 1621. deren nicht vneinträglich mit ihme zutreffen, verlautlich persuadirt.

Darinnen ihrs Herrn Sohne Gn. nit allein 31000. fl. Tapital, sondern zugleich von An. 1614. biß Anno 1618. Jährlichen 500. fl. Einbuß Gelts, vnd dann von Anno 1618. biß ad Annum 1621. inclusive Jährlich 1550. fl. interesse (deren das vierjährige Einbußgelt 2000. fl. das dreyjährige interesse 4650. fl. zusamen 6650. fl. belaufft) also sumatim 37650. fl. forthin richtig verpensionterendt, zuvbernemmen attribuirt vnd vberschoben worden, da doch sie Fr. Wittib in völligem nutzlichen Gebrauch, die gantze sibenihärige Zeit ruhigklich gesessen, alles pro libitu administrirt vnnd vermutlich, nach Weiblichen Geschlechts Eigenschafft, ihrer nir vergessen haben wird.

Es hat vber dises gehörte vnverantwortliche procedere mit nichten beruhet, sondren es ist zumahl aborirt worden, damit auch ins künfftig deß Minderjährigen liberalitet frembde participando zugenüssen hätten, also seyndt Herrn Johann Caspars Gn. ein vnnd zwaintzigjährig. An. 1623. nach außweisung lit. D. die zwischen Herrn Georg N. Landvogts Gn. vnnd dero Fr. Mutter getroffne Heyrathspacta zu subscribirn, vnd mit dero Insigel zubekräfftigen dextere eingelaitet, in deme speciosewolgedachts Herren Johann Taspars Gn. vorgeben worden, daß ohn sein Minorennen Gn. Vnderzaichnuß der wol angesehene, von Gott selber eingesetzte Ehestand, seinen fortgangnit gewinnen, sondern vermitten bleiben müßte. Quasi substantiale requisitum Matrimonii essent bona adipiscenda. Gleich wären die zergängkliche Güter ein wesentliches Stuck ohne dessen, der löbl Christliche Ehestand nit bestehen möchte.

Nit wenigerhat cupiditas ad secundas nuptias splendide transvolandi der Fraw Mutter grosse Eyffer, nit vnbeladen in die ander Ehe zuschreiten vervrsacht, daß absque Inventario mancher wolgefüllter Orog, Küsten vnd Kasten auß dem Hauß X. abgeführt, der Haußrath nicht gering augenscheinlich geschmählert, vnd nach L. transportirt worden, vnnd als diser Zeit von wolgedachts Herrn Landtvogts Gngespührt werden will, daß Johann Caspars Gn. mit vermainten verschribenen Zünsungen, vmb erwas zurugk höben, thutman mit allerhand Comminationen die Minderjährig vnbedachtsamb herauß, gebreßte Freygebigkeit nicht mehr pro gratis erkennen, aber vilmehr pro debito liquidissimo anfordern, vnd dergleichen unbeliebende mittel zur Zahlung zugebrauchen fast immerwehrendr verlautlich also antrowen, daß man hac parte vnbermeidenlichen Vmbgang, sich zubedienen nothgetrungen wird, daß weitaußstehend Wesen, rechtverständigen Außschlags vnnd gelehrter Erwegnuß anzuvertrawen, vnnd auff volgende, zuerört terenden Fragstucken das gantze negotium nit vnzeitig zuverfertigen.

Weiln in keinen Zweiffel zusetzen, sondern der Mittägigen Sonnen heller zubescheinenseyn wird, daß Herrn Johann. Caspars Gn. in sua minorennitate nit allein vil enormiter, sondern enormissime laedirt, entspringt erstens zu decidirn, ob nicht ihro Gn. bey der Röm. Kays. May. Vnserm allergnädigsten Herrn, generalem restitutionem in integrum vndertänigst zu implorirn berechtiget.

2. Vnd ob nir dergleichen petition vorgedacht einzuwenden, ehe vnd zuvor man sich mit Herrn Landtvogts Gn. in einige conferenz oder disputat einlassen oder gar vertieffenthut.

3. Weiln auch dem onstratio tota, vnd endtliche Beweisung enormis et enormissimae laesi onis auff der Ad ministrations Rechnung vnd Verwaltung calculo fundamentaliter vnnd hauptsächlich bestehet, wirdt nicht vnzeitig fragsweiß gesetzt, ob nit die Rechnungen zu reassumirn/ vnd solche von der Fr. Mutter abzufordern, in erwegung ad revidendum nichts bey der Hoffresidentz hinderlassen, sondern alles abseits geraumbr worden.

4. So dann will zweiffelhaffrig erscheinen, vnd auß lit. A. den Heyrats vberkomnussen disputi erlich werden, ob die 10000. fl. widerlag, nach verendertem

5. Es will auch das gerade ansehen nicht haben, daß die Fraw Wittib administratrix plenariae Rei Familiaris aller einkommen, Jährlich vermög lit. B. 500. fl. zum Einbuß hab könden, oder sollen angschwöllen lassen. Hoc ergo passu quaeritur quid Iuris? Dann ist 200. fl. auffgeschwollen, so hat mans nicht eingebüst.

6. Ingleichem ist noch verwunderlicher zu observiren, daß wolgedachte Fraw Wittib, von Anno 1618. biß ad Annum 1621. inclusive im nüßlichem Gebrauch sitzendt verbliben, die Jährliche 500. fl. Einbuß zwar fallen lassen, aber dannoch Jährlich laut lit. C. 1550. also summatim 4650. fl. jhres Herren Sohns Gn. restirenden Conto zugeschriben hat, quid Iuris?

7. Daß von der Fraw Wittib dem ältern Fräwlein Maria Jacobe, wider pacta familiae vber die gewohnliche Außfertigung, bey oder driber 16000. fl. auß dern Herrn Sohns Gn. Rentten vnnd Gülten spendierlich außgelegt: Verbleibt hier bey zuermessen, ob nit Herren Johan Caspars Gn. von rechtswegen befügt 16000. fl. zu erhol, lung littenen Schadens, an dero Fr. Mutter Gn. Heyrath vnd Paraphernal Gut der (gesetzt das Herrn G. von H. wolse: G. in parata pecunia empfangen) 20000. fl. vnnd darvon verfallenen Zinsungen abzuziehen, vnnd daran sich habhafft zumachen.

8. Nach inhalt Freyherrlicher Heyrahts Abredungen lit. A. ist klärlich zuvernemmen, daß der Fraw Wittib in vnverendertem Wittibstand 31000. fl. die Zinsungen benandtlich 1550. fl. so dann für den widumb 700. fl. in allem 2250. fl. gebührt hätte. Nunentstehet bey disem passu die Frag, wann sich bey der Administrations Rechnungen revision vermutlich befinden, vnd klärlich bey zubringen seyn wird, daß vber die geschöpffre Competenz ein nambhafft mehrers von der Frawen Mutters Gn. annuatim angewendet vnnd verbraucht worden. Ob nicht dero Herrn Sohns Gn. den Vberfluß bey gedachter revision Rechnung anzusetzen, guten Fuegs syen, vnd wer talem laesionem geweßtem Minorenni, wieder zuergäntzen vnnd zu refundirn schuldig vnd verbunden seyn solle? Im fall bey der Fr. Mutter die Rechnungs erforderung in güte kein verfengnuß haben wurde.

9. Ob nit in allweg rahtsamb, daß bey der vnderthänigisten imploration pro Restitutione in integrum zumahl von der Röm. Kays. May. ein ansehenliche Commission ad reviden das rationes Maternae administrationis zubegehren, vnnd mit was Conditionen dergleichen Kays. Commission außzufertigen angeruffen werdensolle.

10. Demnach glaubwürdig verlauten will, daß mehrerthails auß X. Familia abgeführte Truhen, Küsten vnd Rästen, noch zu H. der gestalt stehen zufinden, daß auch der Aditus von Herrn Landvoges Gn. seiner Frawen Gemahlin praecludirt seyn solle, vnnd alles absque Inventario auß dem ansehenlichen Hauß X. Minorenne Herrn Johann Caspars Gn. ist auffgeladen, vnd entzogen worden, vervrsachet nit vnreifflich zufragen, waßmassen minoren nens Gn. diß fals zu remedirn? Ob nicht bey Ihrer May. vnderthänigist zu vnderbawen, daß dero Karys. Commission ein neben in struction gnädigst erthailt werden solle, wessen sie Kays. Commissarii nach befundenen Vewaltungs Rechnungem diß Orts sich zuerhalten, vnd zu procediren hätten?

Daß nimis praemature lit. D. von Herrn Johann Caspars Gn. der N. Heyrahrsschluß, nicht außgefertigt worden, ist kein zweiffel, weil aber solche cum ceteris Iuvenilibus erroribus zuwiderhollen, verbleibt noch vnerörtert.

11. Demnach in Camera Imperiali, et non ab Imperatore, auff ein blosse, selbiger Zeit 19. Jährigens, eingelangte Supplication sine Iudicie examine praecedente, venia aetatis erthailt, wirdt gefragt, ob durch petitio restitutionis, abgeschnitten, vnd illa obstante, von Herrn Iohann

Beschließlichen wirdt Herr Consulent bey Ablesung Summarischer Gefchichts erzehlung vnd durchlauffung der vier Beylagen A. B. C. D. von Herrn Johann Caspar Gn. vertrewlich in Gn. ersucht, wann, wie nit zuzweifflen, nutzlicher Fragen zustellen, occurriren, vnnd auch pro dessen hohen Verstand eraignen werden, daß von jhme Herrn Consulenten anderst nicht, als wann von deren Gn. Handen solche vberschickt vnnd zugestellt wären worden, nicht allein die quaestiones zu movirn, sondern tam politice quam iuridice zu determirn, vnd rechtlich außzuführen, etc.

Edler, vester, hochgeehrter, jnsonders vertrawter Herr vnd Frennd, ich hab auff hievorgesetzt mir vberschickte facti speciem reifflich nachzutrachten, vnd meinem geliebten Herrn, allein per discursum, sovil auff Anlaitung empfangenen Berichts, mir mügliche meine ringfügige Gedancken, von jeden mir proponierten Quaestionib. zueröffnen nit vnderlassen wollen, köndt alsdann nach Anlaitung dises Discurs, von allhiesiger Iuristen Facultet, maioris auctoritatis ergo, ein Consi lium erfordert vnd auffgesetzt werden. Falls man jedoch dergleichen Becdencken nitnur ad privatam informationem gebrauchen, sondern den Herrn Gegenthailn für legen wollte, müßte das factum etwas gelümpffiger gestellt, vnd etliche, sat odiosae phrases außgelassen werden.

Hiernach ad rem ipsam zugelangen, wirdt villeichten praeliminarie dises zuerwegen seyn, ob Ihr Gr. Evcell. salva [orig: salvâ] reputatione, sich der vorhabenden restitution in integrum, wider jhr eigen verhandlen vnd einwilligen gebranchen können, darauff dann meines einfältigen ermessens, in allweg mit ja zuverantworten.

Cum tale remedium non solum iure proditum, sed et admodum favorabile exsistat. l. 1. in Princ. ff. de Minorib. Ac licet praeceptum illud, pacta esse servanda, ius Naturale suggerat. l. 1. in pr. ff. d. pact. Attamen et naturali aequitati pariter conveniens est, auxilium Minoribus porrigi praeter aequitarem laesis, d. l. 1. ff. d. Minor.

So haben ingleichem jenige, die einen Minorennem zu jhrem aignen Vorthayl, dahin beredt, daß er etwas jhme vnd den seinigen zu mercklichem Schaden eingangen oder bewilligt, sich mehr zuschewhen, dann ein Minor, qui iure proditam opitulationem adversus aliorum captiones implorat.

Weil besonders auch in solchem fall der Minder jährigen Gegenthail in conscientia verbunden, jhren diß Orts wider recht erlangten Gewinn nicht zubehaubten, oder den Minorem im Schaden verbleiben zulassen. Vnd ist solch beneficium restitutionis, praesertim ubi minor in damno et adversarius in lucro exsistit, so gar nicht wider deß Minoris reputation, angesehen, daß auch mächtige Potentaten, et quidem aetate etiam maiores, sich nit gescheucht, jhre contractus damnosos der gestalt zu rescindiren. Quemadmodum de Rege Catholico Philippo II. refert Eman. Materan. histor. Belgic. lib. 5. fol. m. 285. et Rudolph. Boterei. histor sui tempor. lib. 3. fol. 302. Et communis conclusio est, quod Princeps ad evitandum magnum damnum restitui possit, Odd. d. restitut. part. 1. qu. 4. artic. 14. Caldas in verb. Minor. numer. 62.

So möcht ferrner vnnd fürs ander auch dises ein praelimar Quaestion seynob Ihr Gr. Evcell. bey der Röm. Kayserl. Mayest. dero Kayserl. Cammer, oder ander dergleichen Gericht alsbald sich anmelden, vnnd daselbst beklagen könne? Weil in den Heyraths. Pactaten, weiland Herrn G. von H. seeligen angedenckens, darauß ansetzo sich enthaltende fürnembste Stritt decidirt vnd erörtert werden müssen, neben andern sonderbahre Außträg bestimbt, vnnd volgendermassen disponirt worden: da sich uber solche

So hat man auch in Rechten sich zuberichten, quod Austregae (vermittelst deren deß heyl. Röm. Reichsständ entstehende zwey: oder jrrungen, vnder jhnen selbst bey gelegt vnnd außgetragen werden) vel speciales vel communes, seu Conventionales et Legales exsistant. Et quidem Conventionales seu speciales sunt quorundam immediatorum statuum aut illustrium Familiarum Iudicia conventionalia, sonderliche gewillkürte Außträg, part. 2. Ordin. Camer. tit. 2. in. pr. Quales si subsint, communibus aliis Iudicibus sunr praeferendae, et eae omnino observandae, d. p. 2. tit. 2. in pr. arg. l. in toto. ff. d. R. Iur. Denais. in Iur. Cam. c. 156. n. 1. et ne de incompetentia, et nullitate excipiatur, coram his omnino agendum erit, arg. d. tit. 2. in pr.

Ich halt aber fürnemblich zwoer Vrsachen halbem darfür, daß vnverhindert solche willkürlicher Außträg, nichts esto weniger dise Sach, coram Iudice ordinario competente, angebracht werdenkönne.

In dem (1) anjetzo nicht allein angedeuten Heyrahts Pact, sondern auch wegen getragner administration, vnnd viller anderer Sachen halber (wie auß volgender deduction erscheinet) gestritten wirdt. Ita ut propter continentiam causae, Iudex ordinarius neglecto illo arbitrario Iudicio adiri possit: Angesehen selbiger arbitrarius Iudex super tota [orig: totâ] lite omnibusque partib. praesentis litis zusprechen, keinen Gewalt hat.

Et constat etiam cumulationem, sive concursum causarum et actionum, efficere indivisibilem continentiam causae. c. dispendic. ubi gl. et Dd. de rescript. in 6. Maranta. disput. 7. num. 30.

So wirdt auch kein vernünfftiger Richter leichtlich ertragen können, daß dise Sachen, in erwegung sie so starck an einander hangen, vnd gleichsamb auß einander fliessen, coram diversis Iudicibus, et ita partim paud arbitratorem, partim apud Iudicem ordinarium ventilirt werden sollen. Causae autem connexitas vel continentia arbitrium Iudicis requirit Petrus Frider. de continentia causa. cap. 1. num. 13.

Vnd noch weniger kan gesagt werden, daß Ihre Gr. Excell. alle dise Erinnerungen, per arbitratores entschaiden lassen müsse: Weil obverstandner Heyrathsbrieff allein de uno genere causarum, nemblich de litib. occasione illius pacti nuptialis obortis, redrt. At compr omissa stricti sunt iuris, nec de casu ad casum exten di queunt, arg. traditorum a Berlich. q. conclus. 4. numer. 2. etc. Et regulariter compromittere nemo tenetur. l. furti. §. qui iussu. ff. de his qui not. infam. ubi gl. et Bartol. Lanfranc. in tract. de arbitr. p. 7. qu. 47.

So wird (2) in diser Sach prin cipaliter restitutio in integrum begehrt werdem. At vero arbiter compr omissarius, restituere non potest: eius quippe non est rescindere contractum validum de iure, ex eiusque sententia plenarius restitutionis effectus sequi non potest. l. fin. C. ubi et apud quem. ubi Dd.

Imo et arbiter non potest adiri principaliter, ut cognoscat causam restitutionis in integrum, et postea pronuntiet restituen dum, Oddus. de restitut. part. 1. quaest. 32. artic. 9. sub n. 85.

Disem nach ad ipsas quaestiones zugelangen, ist bey der ersten vnzweiffelig zuschliessen, daß Ihre Excel. restitutionem in integrum erlangen möge. In erwegung diß Orts alles enthalbem, so ad tale beneficium impetrandum de iure requiriret wirdt: Dann Ihr Excell. nicht allein zur Zeit vorgegangner solcher schädlicher Handlungen Minderjährig gewest, sondern es ist auch heutigs Tags das quariennium ad petendam restitutionem de iure praefixum, quodque completo demum vigesimo quinto anno currere incipt. l. ult. C. de temp. in integr. rest. c. 1. et 2. de rest. in integr. in 6. et Clem. 1. eod. noch nit verstrichen. Angesehen Ihr Excell. erst im Augnsti, Anno 1602. in dise Welt gebohren worden. So ist ingleichem de laesione in keinen weeg zuzweifflen, wie auch vermittelst Göttlicher Gnaden, hernacher mahrers angezaigt werden solle.

So wird verhoffentlich ex adverso nit beygebracht werden können, daß Ihr Excell. dise Handlungen demum post maiorenniatatem expresse ratificirt oder gut gehaissen haben. Quod si factum esset, restitutio cessaret. l. 1. et 2. C. si maior fuit.

Ich kanaber meines thails nicht capiren, daß bey kays. May. Ihr Excell. ein generalem restitutionem in integrum außbringen könne, sondern ich halt pro mea tenuitate in allweg darfür, quod tot restitutiones petendae sint, in quot diversis negotiis prrillustris noster Dn. Comes laesus fuit. Es wird auch bey jedem facto ein sonderbahre congnitio causae erfordert, darzu auch die gegnere nicht allein zu citieren, sondern noch vber das hiervber anzuhören.

Quamvis enim haec petitio imploratione officii Iudicis fiat, ut ex mero officio restituat, vel actionem det. l. quod si minor. 24. §. fin. ff. d. minor. Facta [orig: Factâ] tamen co modo petitione, non nisi causa [orig: causâ] plene [orig: plenê] cognita restitutio a Magistratu dari solet, Oddus part. 1. de restitut. qu. 34. art. 5. quia nempe restitutio non conceditur, nisi ex iusta causa, Ergo nec essaria est cognitio causae, an scil. iusta vel iniusta sit. Abb. in e. ex literis. de restit. in integr. Et porro restitutio in integrum dicitur Decretum. l. etiamsi §. sin. miner. ff. de minor. Simoncell. de Decret. in praefat. num. 30. Sed Decretum non interponitur, nisi cum causae cognitione. l. nec quicquam. §. ubi Decretum ff. de offic. Praecons. Ergo et restitutio eodem processu indigere videtur.

Ac quoque necessaria est plena causae cognitio, quando restitutio in integrum petitur incidenter. Oddus. d. qu. 34. art. 6. praesertim quando causa restitutionis incidit peremptorie [orig: peremptoriê] ad totum negotium principale, ubi non minus plene cognosci causa in integrum restitutionis debet, quoad hoc, quam si principaliter petita fuisset. l. 1. §. causa cognita. ff. d. minor. At item etiamsi de causa restitutionis summarie esset cognoscendum, nihgilominus requiritur citatio adversae partis. l. in causae. §. si causa cognita. ff. de minorib. c. cumexs literis in fin. de restitut. in integr. Clem. saepe. vers. citationem vero. d. restit. in integr. Odd. d. loc. artic. 7. qui idem art. 10. et 11. tradit, quod citari debeant omnes praetendentes, sive qui praetendere possunt interesse in causa petitae restitutionis. Additque si tales essent incerti, quod tunc debeat fieri citatio pergenerale proclama.

Dahero dann erscheinet, daß bey diser Frag gedachte generalis restitutio in integrum schwährlich zuerlangen, sondern selbige in specie jeder Puncten halber zubegehren, auch die Gegnere darvber anzuhören seyn werden, Auditur namque adversarius, si probare velit, restitutionem non nesse concedendam, arg. l. 1. et 2. C. si aavers. creditor. Pinel. ad. l. 2. C. de rescind. vendit. p. 3. cap. 1. num. 11.

Quaestio Secunda.

Weil auß nächstgesetzten zuvermercken, daß ad impetrandam restitutionem die citatio adversae partis vonnöhten, als wird man zugleich bey Kays. May. pro impetranda venia contra Dn. Matrem agendi ansuchen müssen. Personae enim quib. reverentia debetur, quales inprimis sunt nostri Parentes, iniussu Magistratus seu absque venia Praetoris in ius vocari non possunt. l. 4. §. 1. ff. d. in ius vocand.

Huncque morem adhuc hodie durare, docent Fachinae. 10. controv. cap. 87. Schaeffer. p. 1. q. 25. n. 8. etc. Et sic etiam sentiunt Dnn. Camerales. Hartm. lib. 2. obs. tit. defeud. cap. 45.

Et quam vis hic contra vitricum impetitio sit intentanda, qui alias sine venia [orig: veniâ] in ius vocari potest, Fachinae. lib. 10. contr. 88. Pruckman. cons. 42. num. 17. tom. 1. So wirdt jedoch principaliter wider Ihrer Excell. Fraw Mutter geklagt werden müssen, vnnd gegen daß Herrn Landvogts Gn. allein als dero Herrn Curatorn vnd Gemahlen.

Ingleichem, will zumal die Civilität vnd reverentia Dn. Matri debita erfordern, daß ehe bey Ihrer may. diß Orts was angebr acht, zuvor ein gütlicher Versuch, eintweder Schrifftlich, oder durch ein schickung, vel etiam per interpositionem naherverwandten fürgenommen werde. Congruens enim videtur esse lites coniunctorum intra domum seu domesticos lares et coniunctos determinari, quam in foro publico eas palam facere. l. congruentius 4. C. de patr. potest: Acitem verecundia debitoris non temere et subdito iudicio pulsanda. Videndum ergo quamprimum ut quam minima cum molestiatota res transigatur. Ac incivile est, hominem statim in ius rapere, cum res forsan amica compellatione vel compositione obtineri possit. Et humanitatis ratio suadet aliquem prius interpellari de solvendo debito, quam realis a ctio intentetur contra possessorem. nam si solvet, eadem [orig: eâdem] opera [orig: operâ] consulitur Creditori, et possessor non inquieratur. Hilliger. ad Donell. lib. 17. cap. 1. sub lib. b.

Wann nun dise gütliche Besprechung ohne Frucht abgehn thät, wird man nothwendig bey der Röm. Kays. May. aller vnderthändigst sich erklagen müssen. Da dann villeichten meines einfältigen ermessens das rathsambste wäre, wann die Bewandtnuß aller diser Sachen etwan außführlich erzehlt, vnd hierauff aller gehorsambst begehrt wurde, daß Ihre Kays. May. ex plenitudine potestatis, vnnd nicht vermög der Außträg (dann von selbigen ad Cameram appellirt werden kan. Gail. 1. obs. 121. in princ.) gewise ansehenliche Commissarios ( so also mit fürzuschlagen) allergnädigst verordnen, vnd selbigen anbefelhen thäten, dise so nachverwandte Partheyen, vorderst nothtürfftig anzuhören, volgendts wo müglich, in der Güte zuvergleichen. Da aber selbige wider versehen nicht statt, eintweders per sententiam der rechtlichen Billigkeit nach zu entschaiden, oder aber Ihrer Kays. May. allergnädigster decision anhaimbs stellen, auch wie dise Sach bewandt allergehorsambst vnnd außfährlich zuberichten.

Vnd köndte man zumal disseits aller vnderthänigst anlangen, daß solch Kayserl. Commission in optima forma, et plenissime außgefertigt, zumal selbiger in specie die potestas restituendi mit eingeruckt wurde. Delegatus enim a Principe restituere potest per text. express. in l. fin. C. ubi et apud quem. Odd. p. 1. qu. 31. art. 6. maxime si hoc expresse ei demandetur.

Tertia Quaestio.

Bey dieser Frag, will es zwar ein seltzam ansehenhaben, daß Ihrer Excell. Fraw Mutter angedeute Rechnungen herauß geben, vnd damit als ein Beklagtein Ihr Excell. als Kläger armiren oder in struiren solle.

Quilibet enim, qui restitui aupit, inprimis et ante omnia se laesum esse probare debet, quia alias restitutio obtineri nequit. l. num et postea §. si minor. ff. de

iureiur. l. minorib. C. d. restit. in integr. Corn. cons. 50. num. 3. lib. 3. Et ratio est, quia unusquisque debet probare id, quod est fundamentum suae intentionis. l. in exceptionib. ff. de probat. cum sim.

Sed laesio est unum ex duob. praecipuis fundamentis. in quib. fundatur intentio ipsius petentis restitutionem in integrum, l. quod si minor. §. 1. ff. de minorib. Et ideo minor vel alius petens in integram restitutionem debet allegare et probare causam, quare petat. Ac insuper pro regula poni solet, quod non quemadmodum Actor reo, ita e contra reus actori instrumenta sua edere teneatur, l. 1. 4. 6. 7. et l. fin. C. d. edend. l. nimis grave. 6. C. de testib. Vigel. in method pract. observ. Cam. Imper. lib. 2. cap. 6. Christinae. vol. 2. decis. 88. num. 3. Ant. Merend. lib. 5. contr. cap. 36.

Es hat aber dises alles, so anhero angezaigt, vnnd sonsten regulariter wahr ist, ein sonderbahren Abfall, vnd maß als dann auch der reus seine Documenta ediren, wann eintweder selbige communia seynd, oder doch sonsten der Actor diß Orths ein billichmässiges interesse praetendiren kan. Etenim si intersit eius, qui petit editionem Instrumenti vel literarum, eo casu vel per Edictum aut subsidiaria [orig: subsidiariâ] actione in factum editionem Instrumenti petere potest. l. is apud quem. C. de edend. l. 3. §. sciendum. et § interdictum. in fin. ff. de exhib. Gail. 1. obs 106. num. 2.

Vnd hat dises sonderlich im gegenwärtigen Fall statt, da man von der Fraw Gegenthailin jenige Rechnungen fordert, dieselbige eintweder noch zuerstatten schuldig, oder wann sie beratis gethan, doch hie von copias beyder Gräfflichen Residentz, dann einmahl Ihrer Excell. Fraw Mutter eintweder recht geordnete Vormundere gewest, oder auffs wenigst sich pro tali gerirt, auch die völlige Administration vnder Handen gehabt, hinderlassen haben sollte.

Et quod rationes suas reus omnino ed ere teneatur Actori, si tales rationes conscriptae sunt, vel mandante vel in gratiam Actoris, sicque eas rationes edi Actori, intersit, nullam dubitationem habere, plurib. edocet Fuld. lib. 1. de probat. cap. 63. a princip.

Acitem quilibet Administrator obligatur ad rationes reddendas. l. 1. §. officio. ubi Dd. ff. de tutel. et ration. distrab. Eamque in rem plures adducit. Thoming. vol. 1. cons. 63. n. 43. Idque extenditur etiam ad patrem, qui non habet usumfructum. Cravett. consil. 218. Maxime autem hoc locum habet in Tutore vel Curatore. d. l. 1. inpr. et §. de rationib. et t. t. d. tut. et rat. distrab. l. adversus. C. d. adm. Tut. ubi Dd. Hoc extendunt pariter ad patrem tutorem, vel etiam adproximos agnatos aut fratres, qui tutelam gesserunt. Ias. in l. praeses. n. 3. C. de transact. Panorm. cons. 12. magnificus in 6. dubio. p. 1. Schurff. cons. 65. num. 5. et 6. cent 1.

Vnnd ob wol Ihr Evcell. Fraw Mutter sich deß behelffen möcht, daß beraits Rechnung geschehen. So ist doch zu erstattung einer richrigen vnd genugsamen Rechnung mächtig vil vonnöhten, welche requisita sonder waltung einiges Zweiffels, bey disen Rechnungen sich nit erfinden, vnd ob man daselbst sie observirt, oder in acht genommen, anjetzo zuerkundigen, auch zu disem end solche Rechnungen zu ediren werden. Etenim si tutores liberari volunt ab onere tutelae, rationem reddere debent, alioquin onus illis non remittitur, sed augetur, ut ait Hostiens. in rubr. de oblig. adrat. num. 3.

Ut autem ratio recte red datur, multa requiruntur: de quid. Iason. cons. 219. per tot. vol. 2. Wesenbec. quaest. 216. Et haec quidem praecipue. Primo, quod liber rationum exhibeatur, et reddatur Pupillis vel minoribus et aductis, quorum res gesta est, l. fin. §. inter cetera. ubi Bart. d. lib. leg. l. si ita fuerit. 13. §. haec quaestio. ubi Bart. d. manu. test. Qui liber etiam in ventarium rerum omnium, quae fuerunt in bonis pupillorum initio administrationis continere debet, vel saltem una cum rationib. Inventarium earundem exhiberi oportet, l. 1. §. de seruis. ubi Bart. et Dd. de tutel. et ration. distrah.

Nam tutor initio Inventarium facere, ac post finita [orig: finitâ] tutela [orig: tutelâ] proferre debet

alioqui praesumitur esse in dolo, et contra eum iuratur in litem. l. tutor. qui repertorium. d. admistr. tut. l. tutores. C. eod. l. fin. §. fin. c. arb. tut.

Nec modo exhibere tutores inventarium, et rationes pupillis nuper suis, iam adultis debent, sed etiam ipse liber rationum seu chartarum omnium, item datorum et acceptorum est illis reddendus, ut recte deci dit Bart. n. 2. in l. 1. §. officio ff. de tutel. et rat. distr. per. l. fin. §. inter cetera. de liberat. legat. ubi Bar. in terminis notat, quod tutor debeat libros rationum reddere pupillo, text. in l. si pure in fin. de fideicom. liber et imol. post Bar. in l. cum servus. de cond. et demonst. Nota, inquit, quod ubi quis tenetur reddere rationes, tenetur etiam exhibere libros rationum: Et plus sentit Bart. ibid. quod teneatur etiam tradere, per eam l. et l. si ita fuerit. §. pen. de man. test. Et sic facit, quod tutor, vel alius administrator, qui tenetur reddere rationem, teneatur non solum exhibere libros, sed etiam tradere.

Nun ist disseits nicht zuvermercken, daß dergleichen Rechnung Ihrer Evcell. jemal zugestellt worden, quia talis liber rationum nullibi in Archivis apparet, idque factum esse, incumbit affirmanti.

Secundo, reliqua quae restant, et quaecumque solvi pupillis debent, sunt reddenda et dissol venda. l. non solum. §. is qui reddere. de lib. leg. l. si quisita §. duo. de statu lib. l. quamvis de condit. et demonst. l. cum testamento. C. de man testa. Bar. in l. qui libertatis. §. servus. de evict. ubi dicit, redditionem rationum duo continere, scilicet reddere rationem omnium datorum et acceptorum, et redderereliqua.

Tertio neccesse est ostendi, debitores, cum quibus contractum fuit, tempore conventionis fuisse solvendo et idon eos. l. qui sub conditione. 110. in fin. de condit. et demonstrat. Alias periculum pertinet ad credentem. l. Thais. 41. §. fin. de fideicommiss. libert.

Quarto debent legaliter ostendi rationes et computari. l. cum servus. l. qui sub conditione. de cond. et demonstr. ut Dominus de omnibus recte in struatur. gl. ad verb. ea. in l. finitur de lib. leg. non sub nube et in genere, sed per singulas partes species, declarando quid, unde, exquo facto debitum, ex qua causa, a quo, cui datum sit, aut acceptum. Socin. cons. 213. num. 4. vol. 2. quia singulis specificatis veritas apparerepotest, alias non: ut inquit Socin. cons. 190. nu. 1. vol. 2. Schurff. cons. 9. n. 3. et seq. cent. 2.

Quinto oporter rationem reddi etiam de non gestis, quae tamen geri debuerunt. l. pater. C. de hered. tut. l. 1. in pr. de tutor. et rat. distrah. l. pupillorum. C. de admin. tut.

Sexto, ut omnia instrumenta pupillis reddantur, opus est, l. adversus l. isqui. C. de in lit. iur. l. si pure. in fin. de fideicom. lib. Bart. in l. cum servus in 1. notab. de condit. et demonstr.

Septimo ut redituum et fructuum ratio habeatur, secundum quod communiter percipi potuerunt. l. si sine. §. Modestinus de administ. tut.

Octavo ut plene et bona fide red dantur rationes. Bald. in l. pen. C. de condit. insert. l. si ita sit scriptum 8. l. qui folium. 22. de manum. test. Schurff. cons. 9. nu. 5. et seqq. cent. 2.

Nono, ut ostendatur prius rationum introitus, quam exitus. Socin. cons. 213. num. 4. et cons. 190. memini. n. 2. et 3. vol. 2.

Decimo, ut red dantur arbitrio boni viri, Bald. in l. voluntatis C. de fideic. lib. Insuper quicquid dolo, culpa [orig: culpâ] etiam levi commissum est, id administratori in rationib. imputatur, ut exsolvere et ferre illud debeat; gloss. fin. n l. cum servus. de condit, et demonstr. per l. antepen. eod. tit. et l. si iure. de fideicom. lib. Socin. cons. 149. et causa. n.1. vol. 1. Salicet. in. l. a Procuratore. C. mand. Tantum enim pupilli rebus administrandis diligentiam debbet, quantum suis, vel quantam potius bonus paterfam. adhibere in rebus suis solet, alioquin actione tutelae tenetur. l. 1. in pr. d. tut. et rat. distrah. l. a tutoribus de administ. Tut.

Dein de et illud necesse est, ut is qui red dit rationes doceat constare fidem omnib. quae ab eo gesta sunt: ut neque subtraxerit quid eorum, quae accepit, neque expensum sctipserit, quod non dedit, l. qui sub conditione. de condit. et demomstr.

Derohalben die Posten, so in der Rechnung gesetzt, mit beglaubten Vrkunden erwisen werden müssen. Nam de expensis non creditur tutori, si magnae sint: in exiguis autem non aliter, quam si iuramento eos confirmet, iuxta distinctionem Bart. in l. 1. §. officio. n. 1. de tut. et rat. Corn. cons. 320. circa num. 13. vol. 3. Etenim creditur rationib. quatenus sunt contra tutorem, non quatenus pro eo, Bart. d. loc. Ferrar. in form. lib. redd. rat, tut in fin. n. 17.

Quamobrem quatenus negantur, eatenus tutor suas rationes probare debet, Socin. cons. 159. num. 2. vol. 2. dicens hanc esse communem conclusionem. Bald. cons. 418. ad primum. n. 6. vol. 3.

Et sunt plura alia, quae pro varietate rerum ad rationes recte integreque reddendas necessaria sunt, quae tamen a Dd. ad quatuos redigi plerumque solent. Videlicet primum codices edi et tradi: secundum, calcumlum poni, tertium reliqua reddi: quartum, culpam purgare solutione eius, quod debetur. Bald. in l. cum testamento. num. 4. C. de manum. testam. Socin. cons. 149. num. 3. vol. 1. Corn. cons. 30. n. 13. vol. 3.

Itaque nisi tuto res iuxta omnia requisita sitiusmodi reddant rationes, non modo potest contra eos proponi actio tutelae de rationibus distrabendis. l. 1. et tot. tit. de tutel. et ration. distrah. Sed poterit contra eosdem iurari in litem, ob dolum solum pr aesumptum. Gloss. in l. 1. §. officio. adverb. tenebitur. de tur et ration. distrah. per l. 1. C. de in lit iur. Bart. cons. 150. cum praedicta num. 5. ubi dicit, in actione tutelae esse speciale, quod etiam ob causam iuretur in litem, per not. in l. in actionib. de in lit. iur. Socin. cons. 213. n. 3. et 4. vol. 2. Nam praesumitur culpa subesse tutoris, qui non idonee confecit rationes', proinde praesumptio est contra eum, qui non confecit. inventarium. Socin. cons. 190. n. 2. vol. 2. quia Inventarium et ratio parificantur. l. 1. §. de servis. ubi Bart. per illum text. hoc not. de tut. et rat. distrah.

Et certi porro Iuris est, minores et adultos non cogi mox rationes a Tutoribus oblatas acceptare et approbare, sed posse deliberate et cum spatio temporis iusto eas in spicere, examinare, et contra exanimatas excipere et obicere. ut est text. in terminis. in l. cum servus de condit. et demonstr. ubi respondetur ita: Nam non utique si in folle, hoc est in crumena, reliqua obtulerit, liber erit, sed illud, ut rationes red dat, quomodo servus reddere solet, hoc est, legendas offerrerationes primum, deinde computandas, ut explorari possint computationes, probe an improbe referantur, accepta recte relata, an non recte. Inest etiam his verbis, heredes seu Dominos instrui notitia [orig: notitiâ] rationum, ut sciant, quid, qua que ratione scriptum sit. Et paulo post, utique inquit text. non solebat servo suo ostendenti reliquas rationes subscribere, sed ita ut legeret, examinaret, exciperet, etc. quod Iatius prosequitur Socin. cons. 190. memini. n. 3. vol. 2. et cons. 149. n. 5. vol. 1. ubi ait: Rationum red dttionem propteren non posse statim et momento expediri, sed habere causam successivam, pernot. Anton. de Butr. in cap. exparte de testib. et Angel. cons. 286. incip. quoniam. num. 1. ubi dicit, unumquemque administratorem pofse compelli, ut ostendat volumina rationum, ut reliqua solvat, et volumina osten duntur, inquit, videnda, examin anda et dispungenda, anprobe vel improbe, et quid ac quomodo administratum sit, et quid ac quantum ad manus cuiufque pervenerit, aliter non diceretur ex fide reddi ratio. Idemque obtinere in tutoribus, quevod scil. pupillis rationes examinandas, dispungendas atque excutien das tradere debeant, decidit Schurff. cons. 9. n. 6. cent. 2. per. d. l. cum servus de condit. et demonstrat. quam dicit divinitus esse promulgatam ad obviandum fraudib. dolo et deceptionib. tutorum et curatorum, cum bona pupillorum multifariam sint exposita periculo ipsorum tutorum: Idem firmat Iason, cons. 219. ista materia. vol. 2. ubi ait, Tutorem, qui non exhibet pupillis Codicem rationum, esse in dolo praesumpto, quod sordide [orig: sordidê] adminrstraverit, secutus Anchoran. idem decidentem. cons. 316. num. 3. et addit Iason. ideo esse volumina a tutoribus exhibenda, ut a pupillis explorentur, legantur,

computantur rationes, et probe ne an improbe accepta et data relata sint, examinetur: pro quo allegat bonum text. in l. si statulibera. 6. §. fin. de statulib. in verb. reddenda volumina rationum ad perconctan das, examinan das et dispungendas, atque excutiendas rationes et addit ibi Iason. videlicet, quod tota materia rationum in tutelis ex bono et aequo dependeat, et debeat cum maxima aequitate terminari. Nam sicuti contractus et actio tutelae sunt bonae fidei. §. actionum. Inst. de act. ita et distractus, qui fit per red ditionem actionum, eiusdem qualitatis esse debet. Dd. in l. de tutela. C. de in integr restitut. quem text. ad hoc allegat, Schurff. cons. 17. cent. 1. Sed melius probatur, sc. quod eiusdem sit natura distractus, cuius est contractus, quem distrahit, l. ab emptione ff. de pact. l. 4. ff. de iust. et iur. Iudices ergo, inquit, qui in tali causa rationum tutelarium habent iudicare, non se reddant difficiles et morosos in revidendis denuo diligenter rationibus administratae tutelae, et repetendis computis rationum, ut tales causae, per quas minorum indemnitatib. consulitur, legaliter procedant, etc.

Ad idem Fertariens. in form. libell. de redd. rat. tut. in sin. numer. 6. dicit, aut ipsnm Iudicem debere revidere rationes tutorum, et computare, nec enim simpliciter admitti debent. l. 2. ubi pupupill. educ. aut expertes 7 idoneos arbitros dare in calculo tallum rationum exputando, qui exhibitis rationum libris, diligenter examinabunt, quid alter alteri, quid tutor pupillo, vel contra debeat. Non enim simpliciter pupilli admittere coguntur rationes sicut offeruntur. d. l. 2. ubi pupill. Nec tenentur suis tutoribus credere, imo possunt contra eorum rationes excipere, d. l. cum servus d. condit. et demonstrat. Et in casu oppositionis, ipsi tutores probare debent fidem rationibus suis constare. l. qui sub conditione de condit et demonstrat.

Imo etiamsi, quod amplius est, minores seu adulti rationes tutorum approbassent, et quittationem fecissent, tamen si postea re melius explorata [orig: exploratâ], errorem aliquem, aut se deceptos esse deprehenderent, semper possent petere rationes revideri atque examinari, et contra opponere et excipere, etiamsi quittatio atque liberatio fuisset iurata, quia ideo talis quietatio fit, quod adulti putent sibi satis factum, et se contingentia accepisse a tut orib. Ergo ubi contrarium invenitur, error eis nocere non debet in damnis vitandis, aut si ex probabilibus rationib. dubitetur, denuo rationes examinari debent. Castrensis. consil. 377. ad primum. nu. 2. p. 2. late Anchoran. cons. 330. visis. Iason. cons. 219. nu. 1. et 2. vol. 2. latissime Socin. cons. 159. n. 11. et seq. vol. 2. Facit. l. Spadonem. §. ratiocinatio. ubi gloss. et Bart. d. excus. tut. ubi et aliam rationem tradit, quod aliud sit rationem reddere, aliud red ditam confiteri. l. assiduis. cum gloss. C. qui pot. in pignor. Quia ratio non sufficienter red dita, semper iterum, ut red datur, peti potest: ut est communis conclusio Bald. Salic. et aliorum. in l. un. C. de error. calc. Ias. in §. quaedam. n. 83. Inst. de act. idemque latissime excutit et sequitur in terminis Schurff. cons. 9. n. 8. et 9. cent. 2. Itaque liberatio a minore facta, nihil ei nocet. Paris. cons. 99. num. 21. vol. 1. nec tollit restitutionem, quamvis geminata. Paris. cons. 89. n. 66. vol. 1.

Haec res tam est clara, aperta et rationbilis, ut nulla disputatione longiore opus esse videatur. Quae enim erit redditio rationum, aut quomodo pro authenticis et legalib. poterunt haberi, aut qua ratione consultum erit rei pupillari, nisi haec potestas inspiciendi rationes, examinandi, et contra excipiendi minoribus seu adultis, quorum tutela gesta est, libere [orig: liberê] et cum competente spatio, adhititis etiam peritis arb itris atque bonis viris, permittatur? Sic igitur colligamus, non censeri in iure rationem redditam, quae non plene redditur, ita ut fides eius undequaque constet, l. qui sub conditione de condit. et demonstr. et l. si ita sit scriptum. de manu telta. Et ita ut ex singulis specificatis omnium veritas possit apparere. Socin. cons. 190. memini. numer. 1. vol. 2. Schurff. cons. 9. visis. numer. 3. et 4. cent. 2. Etienim quod non intelligitur omni ex parte, non potest videri approbatum, l. simater de in off test . Dyn. in c. ratum. num. 4. dereg. iur. in 6. gl. et Philipp.

Franc, in c. concertationi. ad verb. sciverit de appellat lib. 6. text. in Clem. causam. ubi gl. ad verb. plena et certa notitia. de elect. Fac. l. in totum. 76. de R. I. l. quo enim §. Iulianus. ff. rem. rat. hab. Rom. consil. 343. exproposito. circa fin. cum multis, quae cumulat Tiraquel in Legib. connub. gl. 6. nu. 180. et de retract prox. §. 36. gl. 2. n. 30. Et ratio non sufficienter reddita, iterum reddit debet, Ioh. And. post Archid. et Gemin. in c. 1. de Cler. aegro. lib. 6. Imol. Card. Zab. in Clem. 2. §. illi. de relig domib. quin etiamsi fuisset ratio red dita ac approbata, tamen posset ob errorem calculi, aut ignorantiam ali cuius omissionis, vel Commissionis ad 30. usque annos retractari et peti, ut de integro revideatur et calculetur. Bart. n. 1. Bald. n. 1. Castrens. n. 2. Iason. n. 3. et 6. Fab. n. 4. in l. unica. C. de errore calculi, gl. Bart. et alii. in l. instar C. deiure fisci. Iason. in §. quaedam. n. 83. instie. de Actionibus. Philipp. Franc. in cap. unic. §. final. n. 2. de Cleric. aegrotant. lib. 2. late Socin. consil. 159. n. 12. lib. 2. et consil. 73. circa num. 3. vol. 1. et est text. in l. Aurelio. 20. §. Caius. ubi Bartol. et in l. Lucius de lib. leg.

Porro item quod liberatio generalis, nisi rite red ditis rationib, in se subsi stere non queat plurib. firmat Paul. de Castro. cons. 309. Anchoran. cons. 330. Bartol. Socin. cons. 159. et consil. 190. et latissime Roland. a Vall. consil. 49. vol. 1. Quibus in locis multis in hanc sententiam adductis argumentis, concludunt, quod si tutor perinde, ac si rationes reddidisset, liberatus fuerit, tamen si postmodum, eas vel prorsus non vel minus sufficienter redditas fuisse, appareret, eiusmodi liberationem non impedire, quo minus calculus repeti possit.

Est pariter circa liberationem a rationis red ditione hoc notatu dignum, quod etsi tutor post red ditam rationem liberatus fuerit, tamen nihilominus libros rationum etiam post liberationem edere teneatur, ita est text. in l. fin. §. inter cetera. ff. de liber. legat. per quem hoc not. Bartol. ibi et sequitur Socin. cons. 159. Hartman. Pistor. obs. 158. in fin.

Quaestio Quarta.

Bey der vierdten Quaestion haben jhr Evcell. fundatam intentionem ex iure communi, daß nemblich die zehentausent Gulden Widerlag, nit allein nach verendertem Wittibstand, jhrer Fr. Mutter, sono gar auch durante viduitate uicht verzünßt werden müssen, certi namque iuris est, quod soluto matrimonio, ut dos ad mulierem, redit, eiusv eheredes. l. uni §. illo procul dubio, C. de uxor. action. Sic et donatio propter nuptias ad maritum revertitur, aut eius heredes, nisi pactum de lucranda dote vel donatione propter nuptias interpositum probetur, vel statutum aut consuetudo loci contrarium velit. c. ult. ext. de donat. inter vir. et uxor. Hart. Pistor. lib. 1. quaest. iur. quaest. 14. n. 34. et Ioan. Schneid. in d. §. Est et aliud, num. 6. Instit. de donat. Ernest. Cothman. Resp. 50. num. 13. 44. et 47. Consentit Sichard. in l. si liberis 18. in pr. C. d. donat. et de nupt.

Nun ist aber diß Orts kein statutum oder consuetudo enthalben, krafft deren die donationes propter nuptias oder Widerlag, besonders nach verendertem Wittibstand, bey der vberlebenden Gemahlin verbleiben.

Vnnd obwol die Heyr ats Pacten, weiland Herrn G. von H. hochwolsseligen angedenckens. §. Weiter der Todtfäll mitsich bringen, daß in casu non exsistentium liberorum, wann hochwolgesagten Herrn G. Gnaden, vor dero Fraw Gemahlin die Schuld Menschlicher Natur bezahlen sollte, daß alsdann, die zehen tausent Gulden Heyratgut, gleichfals die Abnutzung der zehen tausent Gulden Widerlegung, die jhr dem Fräwlin sein Lebenlang zunutzenvnd zunüssen gebührt, aber nach jhrem absterben, solche abnutzung der Widerlag gäntzlichen todt vnd ab seyn, also daß dieselbig Herrn G. Erben zu: vnnd haimbfallen solle.

So ist jedoch an jhm selbsten richtig, daß dise convention allein de eo casu redet, da keine Erben enthalben.

Maxime quando aliquid in totum fuit omissum, nec sequitur ex alio, quod verbis est expressum, Ruin. cons. 74. n. 11. lib. 1. Bald. in l. 1. col. ult. C. d. iis qui ant. apert. tab. cum aliis ad ductis a Gabriel. cons. 156. n. 18. lib. 1.

Casus item ommissus in dispositionib. ultimae voluntatis rationem habentib. relinquitur sub dispositione luris communis. l. commodissima. delib. et posth. ubi Ias. Fichard. cons. 89. num. 4. Coler, cons. 33. n. 104. et cons. 47. num. 54. Pruckman. cons. 17. n. 64. Idque etiam locum sortitur, licet eadem vel maior ratio adesset. Honded. cons. 1. num. 9. cons. 6 nu. 23. vol. 1.

Solaßt sich anch in gegenwärtigem fall a casu non exsistentium liberorum, ad casum, ubi liberi nati fuerunt, desto weniger schliessen, weil in beeden solchen Fällen ein diversa ratio multis modis sich befindet, dann das in casu non exsistentium liberorum die Widerlag vnd respective Heyrathgut bey den vberlebenden Ehegemahl nüeßlich ad dies vitae verbleiben solle, ist derentwegen wolversehen V. geordner worden: quia coniuges se invicem magis quam heredes collateralea amare folent et debent.

Ein weit andere Bewandrnuß aber hat es in jenigem Fall, da Eheleibliche Rinder enthalben, welche die älter lieber dann sich selbstzuhaben pflegen, auch lieber wollen, daß ihre Güter gleich alsobald auff die Rinder falen, dann bey dem superstiti, praesertim ad secunda vota convolanti, zu merckli, chem Nachthayl ihr der Kinder verbleiben.

Ober das, vnd weil obverstandner massendise interpretatio den allgemainen geschribnen Kayserlichen Rechten allerdings gemäß, vnnd man der gestalt ad Iu??? dispositionem mehrers gelangt, soll man billich darbey verbleiben. Verba enim conventionum secundum lus commuve intelligi debent, l. quaero. §. inter ocatorem. ff. locat. Nam lus commune informat conventiones, easque interpretatur. Et verba generalia sunt intelligenda, quemadmodum Ius commune disponit, et si conventio est ambigua, redigitur ad intellectum Iuris communis. Nam qui contrahit, praesumitur habere mentem, quae congruit Legis dispositioni. Sic etiam verba contrahentium intelliguntur confirmari cum iure communi. Et contractus intelligitur celebrari secundum intellectum Iuris. Et similiter pactum a iure communi recipit interpretationem. Atque ita in tacitis et ambiguis conventionibus illa interpretatio magis accipienda, quae convenit cum iure communi. Nam contractus a iure communi congruam recipiunt interpretationem, ut cum ipso ad consonantiam reducantur. Et nihil est in iure magis pervulgatum, quam contrahentium ambiguas voluntates secundum dispositionem legum interpretari, prout haec omnia legibus et auctoritatib. roborat. Card. Franc. Mantica. de tacit. et ambig. convent. lib. 3. tit. 7. a princ. ubi adhuc plura eum insensum ad ducit.

Und deme zuwider, soll nicht stien, daß in obangezogen §. Weiter der Todtfäll halber dtse Wort zufinden, (die 10000. fl. Deyratgut, gleichfalls

So müssen jedoch gesagte Wort secundum subiectam materiam et praecise de casu, qui ibi deciditur, angenommen, vnnd extra illum in keinen weeg exten dirt werden: per iura iam supra deducta. Nam verba etiam universalia, restringi debent ad id, cuius respectu sunt pronuntiata, per iura quae inducit Cravetta. in resp. pro generon. 189. 356. et 465. Et verba generalia non continent casus dissimiles expressis. Mantica. de tacitis et amb. conv. lib. 27. lit. b. num. 5.

Einmaln wirdt in illo §. nirgendt anderstwavon, als de casu non exsistentium liberorum gehandlet vnd geord, net: Daß alsdann, hoc est, in casu nominato (l. pen. ff. de testam. Tutor. Pacian. cons. 63. n. 61. et seqq. Arumae. lib. 2. decis. 2. num. 33. Der vberlebenden Gemahlin volgen vnnd zustehen sollen, die zehent ausent Gülde Heyrarsgut, gleichfals die abnutzung der 1000. fl. Widerlegung, et ne quis dubitare posset, tunc usum fructum perm anere solum ad dies viduitatis, ad ditur, die ihme dem Fräwlin sein Lebenlang zunutzen gebührt: Nam et olim usus fructus a Marito mulieri relictus amittebatur contrahen do nuptias secundas, l. un. C. si secundo nupserit. mul. cui maritus usum fructumredliquit.

Vnd wann zur Zeit auffgerichter solcher Heyratsabred man der Mainung gewest, da: in omnem casum die abnutzung der Widerlag ad dies vitae bey der verwittibten Gemahlin verbleiben sollt, hätte man nit so schlechtlich gesetzt, daß die abnutzung der zehentausent Gülden Widerlagung der Fraw ad dies vitae zunutzen gebühre, sondern ein universalem notam auff alle fäll, jederzeit oder dergleichen hinzugethan. Quippe alias locutio indefinita restringitur, ad materiam et casum, de qui ibi dispo sitio est conoepta.

Non enim indefinita pronuntiatio ex propria significatione aequippollet univerfali, sed ex humanitate, nec universali aequiparatur, quando haud eadem ratio (ut in hoc nostro casu, per supradicta) subest, Tusch. lit. I. conclus. 86. num. 26. et seqq.

Disem ist ebenmässig nit entgegen, was in §. als lang auch zum sechsten, offt angezogenen Heyratbrieffs paciscirt vnnd geordnet worden, daß der Fraw Mittib die Zeit vnveriuckten Witwenstands, es seyen gleich anß diser Ehe Rinder enthalben oder nit, für dero Vnderhaltnuß, an stehter Be, hausung, Beholtzung, Wein, Traid, Hisch vnd Schmaltz, Jährlich sibenhundert Gulden, an das Orth ihrer Häußlichen Wohnung, sambt anderer Verzinsung, in guter gangbarer, vnveriüffter grober Reichs Müntz, so andemselben Orth zunemmen vnd zugeben, richtig vnd ordenlich zuglifert seyen. Dann burch solche Wort, sambt anderer Verzinsung, gar nicht die abnutzung der zehentausent Gulden, sondern dise Gelter zuverstehen, die ex allatis et patrimonio der Fraw Gemahlin dero Herin vnnd Ehegemahl in die Hand kommen, auch sonsten de iure vel ex pacto diß zu wider erstattung verzinßt werden müssen, ge, staltsame das Wort Verzinsung, ex sui natura, verbique proprietate nicht auff die abnutzung der Widerlag geditten werden kan. In bedenckung solche Widerlag, als quoad proprietatem marito eiusque heredib. zuständig der Wittib nimmermehr, nec ex pacto verzinßt werden kan. Cum aliud sit von einem Capital ein Zinß empfahen, ahud die abnutzung von einer Summa Gelts haben.

Verba enim proprie intelligenda sunt, nisi exinde natura contractus contra ius commune immutetur, aut ex contrahentibus aliquis detrimentum maximum patiatur, aut contradictio, vel si quae alia absur ditas inde oriatur, per iura vulg.

Vnnd dise deutung wird letstlichen auch damit mächtig bestärckt, weil in § begebe sich dann, daß wan die Fraw Gemahlin von dero Herin vnnd Gemahl ohne hinderlassung Ehelicher Leibserben todts vergehen, expresse geordnet wird, daß dem Herin G. als superstiti Marito, das zugebracht Heyrathgut sein Lebenlang in Handen gelassen werden solle. Daselbsten aber ist kein einige Clausul, Coniectur oder das geringste Wort nicht zu finden, krafft deren man einiger weiß vermuhten köndt, daß dises Heyrahtgut, auch in casu exsistentium liberorum auff des Fraw abgeleibten Hemahlin Ceibs=Erben nit gelangen solle. Namque soluto matrimonio dos revertitur ad uxoris heredes, nisi aliud expresse disponatur. t. t. ff. solut. matrim.

Et pacta de lucranda, vel non statim matrimonio soluto restituenda dote strictioris sunt interpretationis, qua dos soluto matrimonio ad liberos tantum pertineret, Castrens. in l. 2. in pr. n. 7. ff. solut. matr.

Ac item tanta est cognatio inter dotem et propter nuptias donationem, quod pari passu ambulare, et quae de una disposita, in altera etiam pacta censeantur, auth. aequalitas. C. de pact. convent. et § est et aliud Inst. d donat. et utrobique Dd. ubi maxime hic SchneideW.

Quaestio Quinta et Sexta.

Bey disen Fragen kan ich anderst nicht befinden, dann daß der Fraw Wittib in wehrender ihrer A dministratio vnnd Witwenstand, wie auch nachgehendts ordenlich ver pensionirt werden müssen ihr Heyratgut vnd ander zubringen, a tempore mortis illustris et generosissimi Dn. Mariti, so vil beweißlich selbigen zu Handen kommen, vnd der Fr. Wittib nicht wider erstattet worden, sondern bey dem G. vermögen vnnd Herischaffren verbliben, welches meines bedunckens an ihme selbstrichtig, vnd den gemainen geschribnen Rechten ehnlich, auch in Heyrats Pactaten, deme nichts widtigs geordnet ist.

So kan ich auch nit sehen, daß man ihr Fraw Wittib für den Widumb sive victalitio viduitatis, etwas raichen müste, so lang sie die Administration vnnd völlige sustentation gehabt hat. Nam alias idem bis solveretut. Nec mulier duplex doarium habere potest, per tradita Pauli Christinaei, vol. 1. decis. 73. quia duae causae lucrativae hic concurreient circa unum et idem doarium, quod fieri non debet. l. Maevius. §. duorum. ff. de leg. 2.

Darumben dann gar nicht vonnöhten geweßt, daß man diser Fraw Wittib ein extraor dinari Einbuß jährlich von fünff hundert Gulden bestimmn thue. Wirdt derowegen was in der vberkommung vnnd Reeess. sub lit. B. et C. gehandlet, eintweder für vnnd an sich selbst nichtig oder doch mediante restitutione in integrum, leichtlich widertriben werden mögen.

So kan auch die Fraw Wittib, als ein Vormundterin dise Zubuß für kein recompens pro gesta tutela et administratione anziehen. Est enim Iuris indubitati, quod Tutor vel Curator salarium petere non possit, l. a Tutorib. 33. §. ult. ff. de admistr. tut. Simon. Pistor. consil. 7. incip. solches vermittelst post consil. mod. Pistor. qu. 1. n. 1. et seqq. vol. 1. SchneideW. in §. sed et propter. 6. instit. d. excusat. tutor. n. 4. Guid. Papae. decis. 68. nu. 1. Gutier. tract. de tutel. p. 3. cap. 2. n. 1. et seqq. Quoniam Tutor vel Curator gratuitam, integram et omni lucro abstinente fidem et operam praestare debet. l. qui sine 38. ff. deneg. gest. Sim. Pistor. d. cons. 7. n. 2. vol. 1. Etiamsi tutor a negotiis suis propriis, pupilli causa fuerit avocatus et impeditus. Iacob. de Areti. Br. Alber. in l. a tutoribus. 33. §. ult. ff. de adm. tut. quos refert et sequitur Dion. Gothofred. in not. ibid. lit. B. vers. pene Tutorem.

Quaestio Septima.

Bey disem Zweiffel, wirdt praesupponirt, daß allhie gedachte dotatio contra pacta familiae, auch sonsten immoderate beschehen seye, welches außgedachten pactis familae

zuerlernen, zumahl ex arbitratu boni viri zuaestimiren. l. quoero. et l. sifiliae pater. de legat. 3.

Et licet dicatur quamvis frater sit pupillus, posse tamen cogi tutores ad congrna dotem sorori constituendam. l. 1. §. 1. infin. ff. detut. et ration. ubi ibidem videtur requiri decretum ludicis, tamen ille textus intelligendus est ad abundantem, ut dicit Gofred. ibi per l. qui filium. in fin. ff. ubi pup. educ. deb.

So ist jedoch solches also zuverstehen, quod interim dos debeat esse competens, et congrua dignitati natalium, facultatibus patris vel avi dotantis et qualitati mariti, cui nubere convenit: habita [orig: habitâ] etiam ratione ad numerum liberorum patris, et ad consuetudinem aliarum mulierum in ea familia nuptarum, et regionis: quae omnia colliguntur ex eleganti text. l. quaere. ff. de iure dot. l. si filiae pater. de leg. 3. Fulgos. cons. 32 Brun. de stat. exclud. faem. art. 9. qu. 1. n. 32. Cephal. cons. 751. n. 11. Francisc. Vivius. decis. 260.

Da auch hinwider a minore vel eius Curatoribus gehandlet wirdt, kanselbiger restitutionem in integrum begehren, arg. l. 1. ibi: congruente moder atione. C. si advers. donat. et l. un. C. si advers. dot.

Ob auch gleich ihr Evcell. in minorenni aetate exsistens dise donation approbirt, mag doch auch wider solche approbation die restitutio dienen, cum eam laesionem enormem, et captionem de iure non probatam importet, auch ein vnzweiffenlige alienationem bonorum immobilium vel annuorum redituum, qui immobilibus aequiparantur, Simoncell. de decret. lib. 3. tit. 8. inspect. 7. num. 57. nothwendig nach sich ziehen that.

Auß welchem allem ervolget, daß ihr Evcell. dero Fraw Mutter, so gestaltetes verhandlen, eintweders hindertreiben, vnd bey der Fr. Schwester den Schaden suchen, oder aber die Fr. Mutter, als Vormunderin hierumb könne besprechen.

Quippe si laesus sit minor ex negotio Tutoris vel Curatoris, tum electio ei datur, utrum restitutionem, an vero personalem actionem adversus ipsum Tutorem et Curatorem intentare, et ab iis damna recuperatre velit: nec ei praeiudicium generatur, per electionem. l. 3. et l. ult. C. si tut. vel Cur. interven. Quod manifestam habet aequitatem, cum in Civile sit conqueri Curatorem, quod non rescindit minor id, quod Curator ipse gessit. Magon. decis. Lucens. 68.

Quaestio Octava.

Allhie wirdr jeniges widerhollet, das ber ait hieoben erwehnet worden, daß nemblich ihr Evcell. Fraw Mutter dero zu: oder einbringen in die erste Ehe beweißlich darthun müsse. Namque ut Socin. Iun. consil. 12. num. 15. vol. 2. tradit, in materia probationis causa dotis non habet praecipuum Privilegium, sed sicut in ceteris causis probationes legitimae requiruntur; ita etiam in istis, quod comprobat per ea, quae tradit consulendo. Alex. cons. 13. num. 11. vol. 1. ubi voluit, in causa dotis probationes legitimas, testesque super ea deponentes idoneos esse debere. Et idem affirmat Novell. tract. de dot. in 9. part. 12. privileg. Quod adhuc magis in praphernis procedit.

Was aber diß Orrhs die Fraw Wittib quoad dotalia et parapherna beybringen, vnd daß selbige weilandt dero hochwolseeligen Herrn Gemahl behändigt, beweisen möcht, dises wäre ihr zuvor (dann es mit den 700 fl. Widumbgelts ein andere, vnd obvermelte Beschaffenheit hat) zuverspensioniren. Weil jedoch der Rechnung halber vber die getragne Vormundtschafft, noch ein grosse Vnrichtigkeit sich enthaltet, als wird die Fr. Wittib auch jhr sonst richtiges zubringen, nit zufordern, sondern von ihrer Evcell. biß zu schleiniger erärterung diser jrrung von ihrer Evcell. jungehalten werdenkönnen.

Dos enim retineri potest per filios, non reddita [orig: redditâ] administratione per matrem Tutricem Surd. cons. 290. num. 33. et de communi testatur Gratian. decis. 179. num. 2. subdens ita fuisse decisum. Petr. Molignat. tract. de retet. qu. 41. et idem tenet Caspar. Baez. de. decim, tut. quaest. cap. 4. num. 44.

Qinimo posset opponi compensatio contra matrem agentem ad dotem, ex doctrina Bald. cons. 99. num. 3. vers. testamentum. lib. 2. Castrens. cons. 270. in 2. dub. lib. 1. Tusch. lit. C. concl. 490. num. 14.

Welches dann desto mehr statt, weil diß Orts die Rechnung mit ordenlich, et secundum iam supra deducta requisita fürgangen, adeo quod iterum debeat reddi secundum Roland. cons. 6. num. 61. lib. 1. Menoch. cas. 208. n. 37. et seq. Montan. de tutel. cap. 38. num. 133. Vnnd also darfürgehalten werden kan, es sey ihrer Evcell. Forderung pro debito liquido zuschäßen.

Ac quamvis supradicta opinio de retentione dotis competente pupillo adversus matrem, quae tutelams administravit, a quibusdam indubium vocetur, ea tamen maxime procedit in muliere secundo nubente, vel si in continenti probari possit, mulierem ex tutela esse debitrice Casp. Anton. Thesaur. quaest. forens. lib. 2. quaest. 28. ubi in fine scribit: sed quando non est liquida, solvitur dos media [orig: mediâ] cautione, vel mittitur in possessionem mulier iure pignoris et hypothecae cum prohibitione impetrationis dominii et alienationis, donec sit ratio reddita.

Nona Quaestio.

Dise Frag kan ich meines thails anderst nit, dann mit ja beantworten: Möchte derowegen, wie auch hieoben beraits angedeut, bey Kays. May. ein Commission in amplissima [orig: amplissimâ] forma [orig: formâ] aller vnderthänigst gesucht, vnd dabeneben gehorsamest begehret werden, daß die verordnete Kayserl. Commissarii nicht allein die rationes Maternae administrationis revidirn, sondern auch bemächtigr seyn sollen, alles was disem Werck valla ratione anhangen oder nachvolgen thut, im Namen Ihrer Kays. May. zuverrichten.

Quaestio Decima.

Den Innhalt diser Frag ist etwas anzüglichs, vnd möchte besorglich ein grosse Vngelegenheit daranß ervolgen, wann man bey Ihrer Kays May. dise oder andere derogleichen schwärliche Bezüchtigung fürbringen sollte.

Nichts desto weniger wirdt meines einfältigen erachtens, der Sachen auch diß Orths genugsamb geholffen seyn, wann bey nächster Frag allberait erinnerter massen, ein Kayseil. Commission, zumahl ad revidendas rationes, vnnd was disem Werck anhangt, allet vnderthänigst begehrt würde. Da man dan auch gehorsamest suchen thät, daß solche Herren Commissarii bemächtigt seyn sollen, jeniges so Jhrer Evcell. außständig zuseyn befinden, oder sonst gesprochen werden möchre, dero würcklich einzur aumen, auch solche exsecution aller Orthen et contra quoscumque fürzunemmen.

So wirdt ingleichem bey gegenwärtigem Puncten starck auff dises getrungen werden müssen, daß die mobilia auff dem Gräv. Hauß X. nit ordenlich, vnnd wie einer Curatrici gebührt, inventirt, auch also vninventirt etwas darvon hinwegk geführt worden, quo in casu Iuramento in litem locus esse potest, omnesque praesumptiones, contra curatorem militare videntur.

Quaestio Undecima.

Der N. Heyrathsbrieff bleibt, so vil ihr Evcell berührt, auff seinen offen, bahren Vnwürden, sollte aber darauß entgegen hochwolgesagt ihr Evcell. etwas widerigs eingeführt werden wollen, kan man dargegen per modum exceptionis sive incidenter restitutionem in integrum begchren, mit dem Fürwand, daß solche subscriptio ex praecipitantia, suggestione et delinimentis, vnd von einem Minderjährigen beschehen, durch selbigen auch, nach erlangter Maiorenniter niemaln ratificirt oder gutgehaissen worden.

Quaestio Duodecima.

Von diser Frag ist nunmehr nichts sonders zuhandlen, angeschen Herr Doctor S. beständig berichter, daß

Ac item licet Minor, qui talem veniam impetravit, rerum suarum administratione obtineat liberam, et ita pro maiore habeatur. l. 10. C. de appellat. l. ult. C. si maior. fact. al. sine decret. rat. hab. Cum inter aetatem legitimam a principe ante annum 25. impetratam et aetatem iustam, ac iure Civili completam, in iis casib. quib. civiliter factum eundem effectum, quem naturaliterfactum habet, nihil intersit, ut ait Cothman, cons. 44. num. 21. Adeo, ut etiamsi minus idonee rem suam administrare vi deatur minor, in integrum restitutionis auxilium implorare non possit. l. 1. de his qui ven. aet. impetr. Tamen res imobiles sine Decreto alienare, vel pignori subicere nequit. l. 2. §. 2. C. de his qui ven. aetat. Simoncel. de Decret. lib. 3. tit. 8. n. 24. Nisi hoc ei specialiter fuerit concessum, Montanus. de tutor. et Curatore. fol. 187. n. 47.

Dises hab an meinen Herrn zu begehrter Antwort, ich in vnderdiensttlich berichten wöllen, welcher dann pro sua [orig: suâ] prudentia [orig: prudentiâ] vnnd ermessen, solch Werck dahin zurichten wissen wirdt, damit ihr Evcell. dern Söhnlichen, vnd der Fraw Mutter schuldigen Gehorsamb vberschritten zuhaben nicht angesehen werde, auch die Fr. Mutter nicht etwan daher Vrsach nemmen möchte, in ihrem eignen vermögen ihr Evcell. zubeschwären. Weil auch beschließlich dises ein sehr wichtige sach, könten andere mehrere jegklicher ebenmässig consulirt werden.

Libri rationum quatenus probenk consulendus Nicolaus Ianua, d. loc. fol. 724. num. 6. et seqq.

26. Pflicht, Aidtspflicht.

Dubitatur, quem sensum habeantilla praecepta, quae plerumque iniunguntur subditis a Magistratibus, qui iuramento oboedientiam prompseire, his quidem verbis sub poena praestiti iuramenti: bey Aidtsflicht. Cuius quidem Clausulae satis constat hanc significationem esse, quod id praecipiatur, sub poena [orig: poenâ] periurii, nempe, quasi dixerit quis: hoc tibi praecipio sub iuramento mihi praestito, ita, ut si non feceris, periurus sis: Setser. d. iuram, lib. 1. cap. 16. num. ult. f. III. Sicque sensus huius locutionis est, sub poena [orig: poenâ] praestiti iuramenti, id est, sub poena [orig: poenâ], quae debet ei imponi, qui iuramentum violaverit. Unde Genitivus ille praestiti iuramenti, non stat, ut loquuntur, intransitive, idest, sub poena [orig: poenâ], qua [orig: quâ] est praestitum iuramentum, ut notat Covarruv. in repet. c. quamvis. §. 7. p. 1. relect. infin. quo in loco scribit: omnia mandata Rectoris Universitatis alicuius, ut intersint Scholastici alicui congregationi, non esse ita stricte accipienda, etiamsi fiant sub paena [orig: paenâ] praestiti iuramenti; quasi mandator ipse voluerit ita vocatos, ad periurii crimen obligare, si non fecerint, quod eis mandatum fuerit. Etenim praesumendum est, attenta [orig: attentâ] piä mandantis intentione, quod in his communibus congregationibus, quae praesertim magni ponderis non sunt, tantum voluerit ad memoriam iuramentum revocare, ne per contemptum omittant subditi obedire eius praeceptis, non tamen, ut periurium ab his comitatur, quod maxime est observandum, ne passim temere periurii reus damnetur: etiamsi omisit facere quod superior mandaverit. Quod et cautum est Statutis Academiae Tubin gensis.

27. Pflichthail.

De Legitima et quae ad eandem materiam spectant, vid. Tractat. singulares Marci Anton. Cuchi, Antonii Rubei, Claudii de Battandier, Claudii Chitletii

et Marci Mantuae. varias ac multas de Legitima Quaestiones habet Speidel. in Syllog. part. 1. et 2. verb. Legitimae.

De ortu et causa Legitimae portionis, vid. Anton. Guibert. Costan. lib. 1. cap. 15.

28. Pflugdienst.

Ad operas ruricales, Pflugdienst, (quas praestare tenentur ii, qui ex agris equos aut boves aratores alere possunt, qui et inde vocantur, Außspanner, Pferdner, Ackerleuth, etc.) fere pertinent, frumenta, ligna, vina et si quae alia Dominis proveniunt, in aedes Dominicas convehere, agtos fimo stercorare, serete, arare, rastro planare, foenum, ceterasque fruges in horreum Domini vehere, die Garn zu den Jagten führen, currus et bigas ad quamcumque vecturam rerum necessariarum praebere. Ritter. de Homag. Cap. 7. num. 149. Zween halbe Bawrn spannen gemaingklich zusamen, vnd stehen für einen. Sed haec diiudi cantur ex usu, et temperari debent Christianae charitatis melle. Hisce autem servitiis, ut species contradistinctae, opponuntur Handoder Hapendienst: quas operas die Taglöhner, so keine Pferdt haben, praestare coguntut.

29. Pfründt.

In multis locis usurpari solet, ut certam pecuniae summam a privato accipiat fiscus, eique vel alimenta vel pensionem (interdum usuris vulgaribus maiorem) ad dies vitae concedat, vulgo Pfründtkauff. Lather, de consensu. lib. 3. cap. 23. num. fin.

30. Pfundt.

ADDITIO.

Bey den Hebreern ist Meneh, bey den Griechen Mina, vnd bey den Römern Libra oder Pondo, ein pfündig genemme Zahl geweßt, darbey man gerechnet, nemblich 100. Denarii, die haben ein Römisch Pondo oder Libram gemacht. Wie bey den Griechen 100. Drachmae ein Minam, vnnd bey den Tautschen 10. Schilling ein Pfundt. Wiemol 100. Dragmae oder Quinlin mehr ist, dann ein Pfundt, so ist doch solches im Gebrauch gehalten worden, daß 100. Denarii oder Dragmae für ein Libram endtlich gehalten worden, ohne Zweiffel darumb, daß 96. Dragmae allzeit kein Pfundt, sondern 100. Dragmae ein vollkomne Libram gewogen, dieweil die Pfenning allzeit ihr techte Gewicht nit haben bahaiten. Solch Libra Romana oder Pondo, an Gelt oder Gilbern Müntz, wird von Budaeo taxirt auff 10. Cronen, deme gemaingklich von andern gevolgt wirdt, vnd die Crone zu fünff Orth deß Thalers gerechnet, so wäre ein Libra 121/2. Thaler. Wann mans aber steiff rechnen woite, so wurde die Libra mehr machen, darnach die Denarii alt wären. Sonst wirdt auch As oder Aes, dieweil der As erstmahls ein gantz Römisch Pfundt gewogen, bißweiln für ein Pondo gebraucht das As, Aes, Libra et Pondo gleich seyn. Haec Tileman, Friesen im Müntzspiegel. lib. 2. cap. 14. qui idem cap.3. d. lib. von dem Hebraischen Pfundt agit. ac lib. 4. cap. 5. multa de Libris habet ac tradit, daß vor langen Jahren ein Pfundt vnd ein Gulden gleich gewesen, vnd dreyssig Pfenning gehalten, etc.

In Deucatu Würtembergico circa Rhenum, in Hassia ac aliis locis 20. Soldi, vulgo Schilling, machen ein Pfundt. Quod est etiam de iure Canonico, in c. illo vos. 4. extra d. pignor. ubi Sexaginta Solidi faciunt tres Libras in casu illius cap. mutuatarius solvere cogebatur. ??? Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

31. Philosophi.

S. Apostolus Paulus. ad Coloss. cap. 2. dum cautiores illos in iis quae fidei sunt reddere tentat, hac praemonitione usus est. Videte ne quis vos seducat per Philosophiam et inanem fallaciam secundum traditionem hominum. Ac si Philosophia cum integritate et si mplicitate fidei Christianae non bene [orig: benê] conveniat. Et prioribus saeculis Ecclesiae Philosophiam male audiisse apud Christianos, vulgatum est. Tertullian. lib. d. praescript. totus est in exagitanda Philosophia, a qua [orig: quâ] haereses et subornari et proficisci ab enumeratione docet, Philosophos id circo Patriarchas haereticorum vo cat adversus Hermogenem. Idem B. Irenaeus. lib. 1. cap. 19. S. Chrisostom. hom. 7. in 1. ad Corinth. et 65. in Ioan. Greg. Nazianzen. orat.1. in Iulian. S. Cyprian. lib. de bono Patientiae ab init. v. omnino Baron. in annal. Indic.

Sed quoniam Philosophie nomen longissime patet, utsuo ambitu disciplinas et artes omnes, quae Liberales vocantur, complecti certum; omnes has scientias Apostolum damnare voluisse, nullus SS. Patrum dixit, ac proinde quid intellexerit, docet Filesac. Selectar. lib. 1. cap. ult. ubi quae partes Philosophiae damnatae,

et quae probatae, ac Christianae Philosophiae quomodo usui esse possint, item quod Philosophia Christiano necessaria et utilis sit, rationibus demonstrat. vid. quoque Baron. in annablib. ad An. Chr. 411. numer. 13.

32. Platz, Placitum.

Placitum apud Francogallos olim diversimode sumebatur. Uno modo pro conventu Procerum, Regni vel Imperii tam speciali, quam generali: ubi nempe de communibus Provinciae vel Civitatum rebus tractabatur: a Germanico nimirum vocabulo Platz, id est, loco desi gnato ad conventum. Knichen. de iure territor. cap. 4. num. 48. vide Mager. de advoc. armat. cap. 3. num. 274. et seqq.

Secundo accipiedbatur Placitum pro foro et iudicio. Tertio interdum pinitur placitum pro ipso decreto. Quarto denique Placiti vox interdum usurpata legitur pro ipso litigio seu controversia, liteve iudiciali. vid. omnino Dn. Mager, d. l. num. 279. et multis seqq.

33. Poeten.

De Poetis ingerere, vid. adversaria Casp. Barthii in Indic. et in specie de Germanis Praefat. Taubmanni. in Culicem Vergilii et in laude Asini. fol. 402. De Poesia Gallica, Les recherches d. France, de Tuscana Torquat. in prosis part. 4. ab init. Toscanae et Latinae poesiae comparationem habet Guazzo. in civil. conversat. Dialog. 7. Poetae an furore fiant? Bisciola horar. subcesivar. lib. 10. cap. 6. Poetae raro divites, sed eorum malum hereditarium paupertas, vid. Ioh. Baptist. Laur. Epist. fol. 28. et Boccalini in Parnasso, daher ihnen ihr Saat schön geblüt, aber kein Frucht bracht, sondern die Rattich zu Narren worden. De Poetis Laureatis, qui ne versum quidem componere sciunt. Bebel in Opusculis, Apologiam pro Poeta [orig: Poetâ] habet Lotich. ad Petron. Arbitr. Satyricon. lib. 2. cap. 8. ubi tradit, Poetices Originem antiquissimam, ab Hebraeis eam inventam, ab Ethnicis excultam, et ab utrisque semper sanctam habitam; Poetasque nasci, et non fieri, ideo insanientes non esse. Poetices item subiectum nobilissimum, eiusque genera quinque, et Poeticam Philosophiam antiquissimam docet. Ut et Poetas solos sapere, eosdem morum et vitae communis exsistere correctores. Fuisse plerumque etiam Regum atque Imperatorum Praeceptores, a quibus etiam ad summas dignitates evecti. Imo, Prophetas, Imperatores, Reges, Pontifices, Cardinales, Principes, etc. Poetae nomen non retrectasse. Et quae sunt similia. Pseudo Poetas et Poetastos taxat quoque idem Lotichis, quem vide ubi pro et contra agit, virtutes et vitia Poetarum indicat. Contra obscenos Poetas exstat Dissertatio Nigronii Soc. IESV. Philippus Imp. non Poetarum unum, sed omnes, non malos, sed et bonos, non mediocres, sed et praestantissimos omni honore exutos,hiatu quasi repente facto, ad inferos ruere magis, quam descendere fecit, quo nomine indignantium quiritantiumque poetarum perferuntur voces, quas videre licet apud Arumae. d. Comitiis Imperii. cap. 6. n. 69. et seqq. in quaestione, an Poetae immunitate hospitum recipiendorum gaudeant? ubi multa etiam pro et contra Poetas congessit.

34. Polen.

In Polonia [orig: Poloniâ] non absoluti Principis auctoritate Rex praefulget, sed super bello, pace, foed eribus et rebus Status, demum statuit consultis totius Regni Nobilibus. Itaque si horum quamplurimos Principi suo Legatus amicos reddiderit, id spei foveri contingat, quod demum corona huius Regni non hereditatio, neque successionis iure defertur plerumque exteris, ad eam sic Legati Dominus aut huius amicus (si qui dem Interregnum fuerit, aut novus Rex eligendus) facilius assumatur. Nolunt enim Poloni nobiles Regem ex incolis, et sibi aequalibus constitui, qui ipsis per se imbecilior exsisteret, affinium que ambitione tyrannidem forte induceret, vicinis Turcis nimio notam.

Cancellarius: Legatorumque postulatis vacat, qui alternis vicibus, nunc ex equitibus, nunc e literatis constituitur. Si quando ex equitibus, plerumque in expeditionibus militaribus Aula [orig: Aulâ] abest. Ordines Regni duo sunt: Senatorum et equitum, qui iunctim ad Comitia conveniunt: et illi quidem loco digniores, ast non auctoritate. Senatorius quoque ordo, utpote per Regem adscitus, quicquid Rex probat, facile approbat: Nobilium vero deputati, liberius votum, suffragiumque promunt, quibus Donum et Libertas Patriae suprema Lex et Spes est Marselaer. in suo Legato lib. 1. cap. 30. m. fol. 132. Adde de Statu Poloniae Regni, me, eosque auctores, quos laudo, tract. de statu Reip. mixte. fol. 226. et seq Inprimis etiam Polonica Statuta. Item brevem description. Statuum Poloniae. Polonia olim sub Imperio fuit, v. Arumae. d. Comitiis. cap. 4. num. 68. An in Polonia regnent feminae? Limnae. in notis. ad Dan. Otton. Ius. Public. fol. 8. De nobilitate Polonica, eiusque natura. Tract. Gahic. d. election. Ducis Aud. ad fin.

35. Politici.

Politicus quis vere sit, ac de multiplici huius vocis abusu, dixi in praecognitis Politicis. fol. 84 et seqq. add Picart. in Commentar. ad Aristot. Politic. fol. 5. etc. Thuan. in Gall. lib. 52. Bulengar. histor. fol. 64. item Casell. ut et R. P. Drexel. p. m. in Phaethonte [orig: Phaêthonte]. p. 1. cap. 15. De Polytropis, Lael. Bisciol. horar. subcesivar. lib. 3. cap. 16. qui idem. tom. 2. lib. 15. cap. 3. Politici et Civiles qui, deducit. De confusione Rhetorices cum Politica, Talenton. vecondilar. rerum. lib. 2. cap. 22.

Notanda etiam sunt, quae habet Caspar Ens, in parte altera Morosophiae. fol. 274. Ad prudentiam, ait, quod attinet, consistit ea in moderatione seu regimine Civitatum atque Imperiorum, ut et singularum familiarum, id est, tum in publicarum, tum in privatarum rerum benne ordinata dispositione: ut scil. procurrentur ea, quae utilia, declinentur vero, quae nocitura sunt. Id genus homines vulgo Politici nominantur, qui nimis quam sapiunt, dum illos sapientes, qui scil. Dei cognitioni et rerum Divinarum speculationi intenti sunt, ab Imperiorum seu Rerum publicarum administratione excludendos putant. Quasi vero non idem prudens esse possit, qui sapiens. Sed toto caelo errant. Quam vis enim non ignorem, imperia (quod Politicorum coryphaeus Cosmus Medices dicere solebat) Pater nostris, seu superstitiosa [orig: superstitiosâ] quadam sapientia [orig: sapientiâ] non administrari: a nemine tamen, quam a Divinae sapientiae perito tutius consilium peti posle existimo. Sed magna [orig: magnâ] hic [orig: hîc] prudentia [orig: prudentiâ] opus est, ne in eiusm odi homines incidamus, qui non Veri et Boni scientia [orig: scientiâ], sed suis ipsorum praeter omnem rationem conceptis opinionibus ducantur. Sed et mirum est, quam saepe Politici, id est, Mundum sapientes homines, in consiliis suis aberrent: maxime desipientes, ubi maxime sapere se putant. Ude fit, ut multa non emendanda peccent, ac sepositis Deo ac Reli gione, et se et alios perditum eant.

Res quidem, eo [orig: eô] iam rediit, ut pro Politico habeatur, qui tam sua; quam aliorum vitia dissimulare, in Religionis negotio conivere, et aliis; praesertim superioribus, assentari in omnibus possit, nullo interim alio fine proposito, quam ut et divitias, et honores consequatur, et sic quiete ac delicate vivat. At vi haec contemnunt, pro stultis reputantur: Sed ô miseri? Hi quidem faces ardentes, vos merus fumus estis. Contemnuntur a mundo pii ac simplices: sed a Deo magni fiunt. Mundus id tantum colit atque adorat, quod in speciem dives, potens atque pulchrum est: Sed Deus interna considerat. Quod mundo vile est ac despectum, a Deo probatur, ac supra nubes exaltatur. Quis mundanorum hominum, in stultorum numero non habet eos, qui pro veritate quidvis perferre ac pati non dubitant. Quid Politicus ille Satrapes ad B. Apostolum Paulum: Insanis Paule, multae te literae aed insaniam convertunt. Ad quae Paulus: Non insanio, optime Feste: Sed veritatis et sobrietatis verba loquor. Festus quidem, quia arcana, quae docebat Paulus, non intelligebat, eo Paulum pro stulto habebat, uti et mundus omnia, quae nihil

mundani sapiunt, stulta reputat. Vere divina sapientia, cuius fundamentum est spiritus regeneratio, et firma in Deum fiducia, Mundo nihil aliud est, quam mera stultitia. Sed vere sapiens est, cui propter Deum mundus vilis est, multumque scit, cui modus exitium evadendi exploratus est. Soli meo iudicio isti sapiunt: ceteri utcumque sibi sapientes videantur, non desipiunt modo, sed et insaniunt. Christianae sapientiae summa in sui ipsius consi stit contemptu. Si quis omnes scientias perfectissime calleat, parum sciverit, si se ipsum ignoraverit. In externis positus, se ipsum non novit: ac quasi domi peregrinatur. Beatus qui ad modum a Deo praescriptum sapiens esse laborat, spreta [orig: spretâ] carnis sapientia [orig: sapientiâ]. Una Divinae sapientiae guta melior est mundanae sapientiae Oceano. Mundus felicitatem divitiis et honoribus metitur: iuxta illud: Beatum Populum dixerunt, cui haec sunt. At Christus Salvator noster eandem in paupertate, non temporali quidem, sed Spirituali collocat, inquiens: Beati Pauperes Spiritu.

Lubet etiam addere, quae habet R. P. Conzen. in praefat. dedicat. historiae Abissini Regis. Plerique arbitrantur, eos, qui Philosophiae, Iurisprudentiae, Theologiae arcana controversa, sublimiaque ingenio complexi sunt, iam ad gerendam Remp. danda Consilia, negotia tractanda, obeundas Legationes, demerendos animos, belli pacisque munia esse idoneos: falluntur illi et fallunt. In Philosophiae subtilitatibus multa docentur, Theologis, Iurisperitis, Medicis necessaria; Politico etsi ex remoto conducentia, non tamen sufficientia. Experientia etiam docuit, saepe Theologorum profundissimos gubernandis Ecclesiis esse impares: aliud est namque intellectu ad supera evecto, in rerum Divinarum contemplatione versari, aliud est, hominem animal morosum, mutabile, versutum, textum, pervicax regere. Neque huic tantae rei sola peritia Iuris par est, alii fines litium sunt et controversiarum, alii communis humanitatis, legum publicarum, foederum, et societatis humanae. Singularibus igitur praeceptis, institutisque regina scientiarum continetur, quae aliis imperat politice. Nam eorum dementiam, qui sine studio, multa cogitatione, magistrisque se Politicos esse naturali quadam naturae felicitate arbitrantur, iam olim Socrates et Xenophon damnarunt.

Duo porro hominum genera sunt, qui Politici a vulgo habentur. Primi Politici non sunt, et esse creduntur stultissimi:qui affectatis gesticulationibus, vestium cultu, crurum flexu, urbanitate verborum, artifice adulatione, locis, temporibus, personis, sese novi vertumni accommodant. Ardeliones illos vocat IC. gravis, et Gnathones: rebus ipsis iactantiam, atque animi levitatem produnt, ipsi sese admirantur, demeruisse se alios, et mire Politicos existimant: aliud Prudentium est iudicium, Thyrso dementiae percussos non ambigunt: Delitiae illae ceremoniarum, et plus nimio affectata urbanitas, non modo Principibus, sed privatis etiam fastidita, gratia [orig: gratiâ] et favore, quem quaerit, per ineptias excidit, contemptumque parit, Nec mirum: etiam gnathones comicos, cum ridi cula iterant, theatra nauseat. Numquam laudare desinam morum Civilitatem, ac suadere: at in illo motuum et sermonum artificio civilem prudentiam ponere, imprudentis esse iudico.

Pernitiosius alii se in Politiam inferunt, et nomen illud damno Reip. usurpant, latissimeque grassantur, Cives Ecclesiae et Regni in fraudem in ducunt. Civilem Doctrinam esse occultissimam artem profitentur. Cereris et Mithrae arcanis persimilem, secretissimo energenate servari Remp. ac Principem. Sic Troiam simulacro Minervae, Romam ancilibus, Aegyptum Alexandri corporetutam fuisse. Cum my steria illa exquirimus, ut in illis suis initiis praestigi isque gentes, ita hi quoque Pseudopolitici ad infanda deflectunt: pro virtute simulationem, atque adeo vitia ipsa docent. Numquam tam felix aevum fuit, ut tales deessent, verum aevorum memoria [orig: memoriâ] abominatam sectam illustravit Nicolaus Machiavellus.

36. Pollet.

Bolla Italis est bulla, et bollare sigillare, ut supra in v. Bull. Hinc dicitur boleta, epistola si gillata.

37. Portugaleser.

Die alten Emanuel Portugaleser, mit dem doppelten Creug, halten an seinem Gold 23. Karat, eylff Grän, gehen auff die Marck vngefähr sechs vnd drey Dtertel Stuck vnnd ist deren jedes Stuck, jetzo würdig ein vnnd zwaingig, aber nit harte Thaler, das ist zehen Ducaten. Alemannus in palaest. consult. 8. quaest. princ. 1. partit. 22.

38. Post, Postmaister.

Postae sunt equi publici, per vias publicas dispositi, quibus qui praesunt, magistri Postarum, vulgo Postmaister vocantur. Hi non tantum summam utilitatem praebentiter facientibus, literasve alicubi mittentibus, sed etiam non parvum vectigal Fisco inferunt, et praeter omnes has utilitates etiam ad securitatem Rei publicae plurimum faciunt. Nihil enim magis potest esse ere Prin cipatus alicuius, quam si Princeps quid in quocumque eius angulo geratur, probe exploratum habeat. Ioach. Cluten. in Syllog. rer. quotid. concl. 22. lit. b. ad fin. Inde etiam regalibus accensentur.

Hinc cum An. 1579. Dux quidam Germaniae postas generales in Belgium et Italiam disposuerat, hoc ipsum ab Imperatore prosuae Maiestatis iuris tuitione, severe fuit inter dictum. Arnold. Clapmar. de arcan. rerum public. lib. 1. cap. 21. eirc. fin. Et magistro postarum officium ab Imperatore confirmatum fuit Anno 1596. et 1597. reliquis privatis et Civitatum cursoribus Mesgerbost vnnd Nebenpoten, generali Imperio diplomate sublatis. Cluten. d. loc. lit. C. adde Matth. Stephan. de Iurisdict. lib. 2. cap. 1. num. 110. et seqq. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 13. num. 42. Hunc pertinet etiam; newe Zeitungen zuverbieten, dardurch proditores vnd haimbliche correspon dentzen zuverhindern.

39. Postulierter Bischoff.

Exsistunt, inquit Cuchus in Instit. Iur. Can. lib. 1. tit. 9. a princ, interdum Viri, quorum optimae artes magno usui essent Ecclesiae, veluti literarum doctrina, magnus rerum usus, et morum, vitaeque integritas: verum aliquid in eis desideratur, quod. impedimento est, ne Ecclesiis praefici possint: quapropter ne hac causa [orig: causâ] Ecclesia viris idoneis careat, compertum est, ut hosce viros Collegium utilitatis publicae gratia [orig: gratiâ], ab Antistitibus sibi Praelatos dari petat: quae res iure nostro Postulatio vocatur. Ita enim antistites huiusce rei causa aditi, egregiis eorum, qui postulantur, moribus et disciplinis moti postulationem admittent, si eis ita videbitur. Post quod (ut evitetur circuitus, et Ecclesiarum dispendium) alia [orig: aliâ] electione vel confirmatione postulatus non indigebit, sed omne Ius consequetur, non secus ac si electus et confirmatus fuisset. Sed vid. Cuchum. d. loc. per tot. ubi, apud quem fieri debeat postulatio? Qualis esse debeat postulatus, et alia huc ptrtinentia tradit.

Hincque in Episcopatu, ubi Religio Catholica est mutata, Episcopi, qui vel maritati sunt, vel aliam similem ob qualitatem, haut eligibiles, Postulati Episcopi, vel Administratores, vocari solent.

40. Praetedentz.

De praecedentia et sessionis praerogativa, vid. me discurs. singul. Ricc. in prax. Episcopal. fol. 617. etc. de ordine Regum Christianiorbis, Meillet. ad Tacit. lib. 1. cap. 1. fol. 8. de praecedentia inter Cardinales et Galliae Principes, Bulenger. histor. fol. 17. de controversia inter Venetos et Genuenses, et quod sit causa magnorum, Intercano. lib. 4. fol. 115. b. qui idem fol. 87. de magnis viribus Genuensium agit, quae imprimis

defecerunt propter bella bella Venetorum, etc. An filius aliquando praecedat Patrem? Histor. de Navarre. fol. 554. An. 1476. Mercur. Francois. tom. 15. fol. 618.

ADDITIO.

Quum Regis Gallorum Legatus primum locum occupasset in Concilio Tridentino, Legatus Philippi Hispaniarum atque Indiae Regis, sedit ante Scribam, nullo ordine, ex adverso Legati Pontificis, ne alteri cederet. Quumque iudicium praecedendi Pontifex devitaret, ne alterius Regis offensam subire cogeretur (quorum unus et amicus set potentior, alter iure prior et alienato animo esse videatur) consuluit Hispaniam Regi, ut semper Episcopum mitteret, si Gallorum Rex Episcopum non misisset, quod iure Sacerdotii praecedat Episcopus: aut si ille Episcopum, ipse e Proceribus unum ei cessurum iure Sacerdotii non Regni. Cardan. d. Civili prudentia. fol. m. 748. num. 10. Ecce modum devitandi contentiones.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. L.

41. Praelat.

Proprie et stricte Praelati dici merentur, qui beneficia maiora, ut Pontificatum, Patriarchatum, Archiepiscopatum, Episcopatum, Abbatiam, etc. possident, non vero Rectores Ecclesiarum. vid. Konig [orig: Kônig]. in theatr. Polit. part. 1. cap. 37. numer. 3.

In negotiis Imperialibus hodie in tantum Antistites Ecclesiastici hac voce comprehenduntur, qui licet immediate Imperio subiecti partim etiam Principum titulo sint decorati, ius tamen suffragiorum singuli in solidum, ac par Principibus non habent, sed universi unius solummodo Principis sustinent. Paurmeister. de Iurisdict. lib. 2. cap. 10. num. 7. etc.

De Praelatis, eorum electione, institutione et potestate egit tract. singulari R. P. Layman. p. m. add. Hackelman. Disputat. Iuris. Canon. 4. et Tusch practic. conclusion. lit. P. verb. Praelatus.

42. Pranger, Halseisen.

Pro qualitate delicti, interdum delinquens ad postellum condemnatur, daß er eine viertel oder halbe Stund an das Dalseisen solle gestellt werden. Quod postellum ad quam Iurisdictionis speciem referendum sit, licet nonnulli dubitent, Mynsinger. resp. 16. num. 29. et seqq. Tamen cum criminosus ob publicam utilitatem cum maxima sui ignominia, multitudini et maximae hominum frequentiae publice exspectandus exhibeatur; recte sane ex Zasii sententia; Postellum ad merum refertur Imperium. Bidembach. in quaest. nobil. quaest. 7. allegans Gylm. tom. 2. part. 3. tit. 10. voto. 2. Illudque probant. Ego tr. d. Iurisd. Imp. Rom. inconsil. eid. tractatui subiuncto. f. 92. Ac proinde ad superiorem Iurisdictionem, non vero zu den Erbgerichten Numellae pertinent. Goldbeck. d. Gerada cap. 5. de 3. ordin. succed. n. 10. f. 171.

43. Precaria.

ADDITIO.

Res Ecclesiae alienai non posse, multis Synodorum Decretis, pluribus etiam Imperatorum, Regumque constitutionibus sancitum, illud tamen receptum fuit, ut petenti ad certum tempus rei Ecclesiasticae ususfructus non denegetur: siquidem non minus, quam alterius tantae quantitatis, quantum acceperat reditus, cum ipsorum praediorum Domino Ecclesiae derelinquat, Synod. Belvacens. cap. 11. Meldensis. cap. 22. Solebant et qui res suas Ecclesiae dabant, precibus rogare, ut sibi quoad vixissent, iis uti frui liceret, vid. Bignon. in notis ad Marculphi. Formular. fol. 55. etc. Et Instrumentum seucharta, quae eo nomine conficlebatur, Precaria et Praecatoria appellabatur, quod precibus concessa videretur: Con cil. Toletan. 6. cap. 5. Synod. Rhemens. sub Carolo M. cap. 25. Unde et ipsum negotii genus Prscaria dicitur. Quod a Precarii contractu deductum est, quamvis diversa sit utriusque negotii natura. Nam ad certum tempus precaria constituitur, non ad Domini nutum, et ut plurimum merces sive census in Precaria intervenit, non autem in Precario, quod gratuitum est. Tandem omnis concessio ususfructus rerum Ecclesiae ad certum tempus, Praecaria dicta est, licet, qui petit, nihil de suo donaverit, v. Bignon. d. loc. fol. 551. et seq.] Iohan. Iac. Speid. V. Iur. Lic.

44. Priester, Priester Ehe.

in Templo omn. Iudic. lib. 2. cap. 12. Chrysostom. de Sacerdotio pass. praesertim fol. 447. et multis seqq. Sacerdotes vel Presbyteros debere esse si nevitio corporisi nec mutilatas victimas, nec mancos homines aptos esse rei sacrae, tradit Bisciol. horar. subcesivar. lib. 4. cap. 21. Presbyteri quod sint honorandi, vid. Testamentum S. Erancisci. De Caelibatu Sacerdotum, Pacis Composit. quaest. 20. fol. m. 90. Conzen. ad Roman. inpraefat. quaest. 7. De continentia et castitate Clericorum; denon ordinandis Bigamis; de Caelibatu Episcoporum; Clericorum, Monachorum atque Monialium, Rinthelin. in Iurista Romano Catholico. cap. 3. et seqq.

De Concubinariis et incontinentibus Clericis, Libr. 7. Decretal. lib. 3. tit. 1. et lib. 5. tit. 16. Tholosan. d. benesic. cap. 25.

De Matrimonio Graecorum Presbyterorum, Bzovius. in annal. ad An. Chr. 1332. num. 4. et seqq.

De Caelibatu dacerdotum non abrogando, Marquard. de Susanis, in tract. singul. ubi de filiis Sacerdotum late agitur. adde Torniell. in annalib. fol. m. 37. ubi, quod illud Crescite et multiplicamini non sit praeceptum, docet, et Filesac. Selector. cap. 10. item in Baron. in annal. Indic.

Fuerunt duo Imperii Comites, Germani fratres, a Catholicis parentibus progeniti, unus eorum a Catholica fide defecit, et Monialem professam in uxorem duxit, ac filium ex ea procreavit, ipso mortuo, quis esse debuerithaeres et successor, praesertim in bonis immobilibus, filiusne an frater? Cum matrimonium, eiusmodi iure irritum sit, facilis est responsio pro fratre, uti probatur in Composit. Pacis. ultim. edit. quaest. 46.

45. Primariae Preces, Panißbrieff.

Primariarum Precum in Ecclesiis Germaniae Privilegium bullatum se vidisse, testatur Speculat. lib. 4. p. 3. de praebend. et dign. §. restat. num. 7. Eo autem ipso, Imperatori non dari potestatem conferendi, sed facultatem faciendi unum recipiendi, ait Iohan, Andr. in addit. ibid. lit. H. vide Boer decis. 32. numer. 1. Bursat. consil. 126. num. 39. et seqq. Gail. 2. obs. 155. numer. 7.

Primariae Preces an hodie locum habeant in Reformatis Episcopatibus, vide Concilium Schwanmann. observationib. Cameralib. annexum.

Concessio primariarum precum, cum nominatione subsecuta, adimit facultatem collatori, et reddit affectam praebendam, vid. Stephan. Gratian. tom. 3. discept. forens. cap. 478. ubi adhuc alia de primariis precibus tradit.

Indultum primariarum precum, cum Scholiis Iohan. a Chokier. vid. in Trismegisto Canonicali. Wolffg. Sigism. a Vorburg. fol. 504. et Buxtorff. ad A. B. Th. 65. Freher.ad P. d. Andlo. fol. 179. me de Maiest. Ecclesiast. fol, 121. Et habebat quoque Augusta ius primariarum precum: quod apparet ex diplomate, relato ad fin. tr. mei de Magistratib. et Censorib.

Statutum factum est in Ecclesia collegiata, ut supprimantur Canonici, v. g es seynd in einem Stifft zwölff Canonici, statuitur daß mans absterben wolllassen auff siben, quaeritur, ob der, so die Preces Primarias erlangt, müste erwarten, biß die fünff absterben, vnd erst den sibenden locum habe? Quod negatur quia praetensum statutum est strictissimi iuris, et S. Caes. Maiest in hac parte nullo modo praeiudicare valet, maxime etiam, quod, ut eiusmodi Uniones, Coniunctiones et suppressiones beneficiorum validae sint, requiratur causae cognitio, quaefieri debet non solum percitationem publicam, hoc est, ut omnes isti citentur, quorum interest, sed etiam ex causis legitimis in iure fundatis, nempe ob evidentem Ecclesiae utilitatem, ut tot suppressiones beneficiorum vergant in grave S. Pontificis, Imp. et Ecclesiae praeiudicium.

Sane si quilibet Precista exspectare haberet, donec vel tempus suppressionis esset finitum, vel ad restrictum numerum praebendati redacti sint, quaelibet Ecclesia vel Collegium potius in fraudem Iuris Caesarei, se eiusmodi suppressione praemunire posset, quam tamen suppressionem sano ac favorabili senta allegarent, si cum consensu S. Pontificis et ipsius Imperatoris ea facta fuisset.

Primariae Preces autem nihil aliud sunt, quam [orig: quâm] ius designandi, nominandi vel praesentandi personam aliquam idoneam, ad beneficium primo vacaturum, ex indulto S. Pontificis Sac. Caes. Maiestati competens, Azor. d. loc. Gail. lib. 2. obs. 155. num. 7. ac proinde uno verbo, ius est praesentandi.

Locus ergo est huic Iuri, quando beneficium revera vacat, et praesentatus seu designatus ad possessionem eius apprehendendam non admittitur; Secus vero quando beneficium tantum vacare impeditur, quod fit per retentionem summi Principis et suppressionem. Cum enim beneficia suppressa, prius quam vacent, iam annexa sint et incorporata vel Fabricae vel distributionibus quottidianis, morte illorum, qui tempore suppressionis illa possidebant, illa non vacant, aut vacantia fiunt, sed per huiusmodi praecedentem eorum suppressi onem, et annexionem vacare impediuntur. Ratio praedictae distinctionis est, quod Patronus praesentandi ius non habeat, quoad effectum, donec beneficium vacaverit, ita voluit Covarruv. pract. Quaest. tom. 2. cap. 38. num. 12.

Et quod in tali casu Canonicatus et beneficia, prius quam vacent, non obstantib. quibuscumque nominationibus, reservationibus et affectionibus uniri, supprimique valeant, declaravit S. Cardinalium congregatio, Sess. 24. cap. 15. verb. aut affectione num 6. et sess. 23. cap. 18. in verb. uniones. num. 29.

Ac Uniones de beneficiis reservatis validae sunt, si modo factae fuerint ante ipsorum vacationem, si enim post vacationem factae reperirentur, nullae essent, etc. Porro Primariae Preces non nisi generales aut incertae sunt. ad beneficium primo vacaturum, sine omni restrictione vel determinatione ad hoc vel illud, alias nullitati prorsus obnoxiae forent, tamquam exspectativae successionis futurae, spem facientes, votumque alienaemortis inducentes, Gail. d. obs 155. n. 6. Ideoque derogari per suppressionem aliquot beneficiorum vel Canonicatuum, dummodo supersint aliqua, quae vacare possent, proindequetales Caesareae Prcces in eis adimpleri. Quoties enim praedicatur aliquid de uno ex pluribus indeterminate et sine relatione ad hoc, vel illud, remanet semper tale praedicatum verum, remanente vel unico et quocumque ex illis pluribus.

Volgende Wort seyndt zufinden in Bäpstl. Heyl. Bull, Crafft welcher der Röm. Kays. May. die Primariae Preces erthailt werden. Ita tamen, quod quamprimu persona sit nominata, et de aliquo beneficio provisa fuerit, eius nominatio, quoad alios Collatores vel Collatrices facta, ipso iure exspiret.

Sed lubet hic addere sequentem deductionem, ad Quaestionem supra propositam spectantem:

HOchwürdigster Churfürst, Gnädigster Here, Ewer Churfr. Gn. seyen meine vnderthänigste Dienst, sambt eyferiger Glückwünschung, zu dero, durch sonderbahre, Göttliche Vorsehung erlsngte hohe Stell vnd Ehr, welches alles, daß Gott der Allmächrige zu Erhalt. vnd Fortpflantzung seiner H. Rirchen vnd treflichen Nutzen, sowol deß gantzen Rö. Reichs, als insonderheit E. Churfr. Gn. Landen vnnd Vnderthanen geraichen lassen werde, ich gantz nicht zweiflen thue, zumaln das solches ervolge, ich mit meinem Priesterlichen Gebett vnabläßlich zuflehen, nimmermehr vnderlassen will.

Sonsten belieb E Churfr. Gn. gnädigst, sich auß denen bey dero Churfr. Cantzley befindenden Actis informiren zulassen, daß die jetzt regierendt Röm. Kays. May. vnser allergnädigster Here, Crafft habendt: vnstrittig: vnd bekandten, auch von Bäpstlicher Heyligkeit von newem widerumb bestertigten Iuris Primariarum Precum, bey dem wol Ehrwürdigen Probst und Capitul der Stifft Rirchen S. Ursicint auß sonderbahren Kayserl. Gnaden, mein wenige Persohn, nit allein allergnädigst benennt und vorgeschlagen, sondern auch E. Churfürstl. Gn. Vorfahren, hochseeligsten angedenckens,

Vnd ob gleich wolernannte Heren Pröbst vnd Capitulares hierwider excipiendo vermeintlich eingewendt, daß sie auß sondern hierzubewegenden vrsachem den alten numerum der Heren Canonicorum vmb etwas supprimiren, vnd nemblich biß auff siben absterben zulassen entschlossen Darumben ehe vnd dann einer ex illo decurato septenario numero abgehe oder ermangle, ich diß Orts kein Zutritt haben könn.

So seynd jedoch solche Rationes vnd Außzüg von Höchstgedacht Ihrer Churfürstl. Gn. hochseeligsten Heren Antecessorn gantz nit in acht genommen, sondern tertio repetita [orig: repetitâ] iussione, non obstantibus illis in contrarium adductis, mein vnderthän. vnd demütigst ansinnen approbirt, auch deßwegen wolehrgemelte Heren Pröbst vnd Ca, pitul zu schuldiger parition deß Kays. Decrets erinnert worden.

Darumb ich mich garnit versehen, daß sie Heren Probst vnd Capitulares auff jhrer recusation vnnd Einreden weiters verharten, oder aber weiland höchstermelt E. Churfürstl. Gn. Herr Antecessor offgesagter Heren Probst vnd Capitularium jüngsten angemaßte Deduction im geringstem vmb etwas in obacht gehalten, oder selbige mir zu ferener weitläuffigen gegenhandlung gnädigst zustellen lassen Angesehen in solcher Deduction nichts news anff die Bahngebracht, sondern obverstandene Haupt exception vnd Einred allein weiters extendirt vnd außgeführt worden. Welche exceptio doch beraits zuvor von weiland Irer Churf. Gn. Antecessorn allerdings für vnerheblich erachtet worden, mir auch nit wol gebührem will, solch weitaußsehende Quaestion, weil sonderlich darinnen der Rö. Kays. May. hohes Regalstuck der Primarum Precum vmb etwas, vnd welcher gestaltselbiges zuverstehen, auch wie weit es zu extendiren, ob vnd welcher gestalten deme durch Statuta vnnd Ordnungen der Stifften, so den vhralten fundationibus vnd ersessenen herkommen zuwider lauffen, restringirt oder eingezogen werden müste, in ein disputat oder zweiffel gebracht, dardurch allerhöchst ermelt Ihrer Kays. May. auch bey andern Stifften, vnd durchauß in dem heyl. Röm. Reich mercklich praeiudicirt vnd vorgegriffen werden kan.

Derohalben Ewer Churfürstl. Gn. ich vnderthänd. vnnd zum höchsten ersucht haben will, offtwol: vnd ehrngemelte Heren Probst vnd Capitulares nochmahln gnädigst zuerinnern, auch auff vnversehen verwaigern, ernstlich dahin zuhalten, daß der Kays. nomination vnd praesentation gemäß, ich derenmahln einest recipirt vnd angenommen werde: Weil bevorab von dem ordinario numero der Canonicorum, wie nemblich selbiger von vhraltem hergebracht, nit nur einer, sondern etliche abgehn vnd ermanglen thun, auch dise Quaestion ob der per assertum Statutum restringirte numerus mehrer dann das alte herkommen vnd Stifftung anzusehen seye, ein solche Frag vnd Stritt ist, so altiorem indaginem erfordert, also daß ich, entzwischen selbige erörtert werden möcht, ad possessionem vel quasi, saltem quoad Canonicatum admittirt vnd zugelassen werden soll. arg. traditorum a Rota Romana. decis. 3. de praebend. in antiqu.

Et facit huc, quod ut Fiscus, sic et Imperator numquam litiget depossessionatus, quod item favorabile sit, plures esse Canonicos tam ratione ornatus, quam inprimis ad eo melius Divina officia peragenda, docet Iac Puteus. lib. 3. decis. Rot. Rom. decis. 6. Indeque in dubio contra suppressionem Canonicorum, et pro numero ordinario iudicari debeat.

Vnd hindert nit, daß Herr Probst vnd Capitulares fürwenden wollen, daß wann schon mein anlangen richtig, sacrisque Canonibus, et Concilio Tridentino conforme; Sie jedoch als in meinem vorigen anbringen vermeintlich von mir iniurirt, also ante debitam satis factionem mich gar nicht admittren köndten, dann ich diß Orts Deo, et optima [orig: optimâ] mea conscientia [orig: conscientiâ] teste,

niemahln, vnd in dem geringsten animum iniuriandi gehabt, sondern vilmehr hievor, jetzundt in künfftig sie Heren Probst vnd Capitulares schuldigermassen zu reveriren, allen Gehorsamb, Ehr vnd Gefallen zuerweisen, beständig gesinnet bin, was aber anhero fürgeloffen, ist einig vnnd allein iuris mei observandi causa, vnnd mein verstan dene befugsame bester Mügligkeit außzuführen gemaint gewesen.

Quo in casu omnis animus iniuriandi plane abesse reputatur. Nam ex quo quis praetendit habere ius, non censetur alicui facere iniuriam. l. nullus videtur. ff. d. R. Iur. Goden [orig: Gôden]. consil. 30. num. 14. et consil. 31. numer. 10. Et certe hoc in casu defendi quem posse, etiam ex probabilitate, tradunt Dd. per l. si vero. §. 1. ubi Costal. qui satis dar. cog. c. super his. d. accusat.

Ob gleich aber jetzt offt bezeugter massen, mir gar nicht gebührt, den Hauptstritt an jhr selbsten, praesertim in hoc puncto exclusivo zu disputiren, ob nemblich der Röm. Kays. May. gehöriges hohe Ius der Primariarum Precum per suppressionem Canonicorum, zuschwächen, oder ob vilmehr die fundation oder vhraltes herkommen in Obacht zuziehen; So ist jedoch beneben auch dises zuerwegen, daß allerhöchstgedacht jhre Kays. May. angeregtes Ius gleichwoln ex singulari concessione summi Pontificis, jedoch intuitu defensionis et universalis Iuris Advocatiae et Patronatus, quod Imperatoriae Maiestati in omnibus Episcopatib. et Ecclesiis competere constat: zusteher dahero dann auch in dem R. Absch. d. A. 1544. §. als aber Churfürsten, Fürsten, etc. Die Röm. Kays. May. ein Advocat vnd Beschürmer der Christlichen Kirchengenennt wird.

Et etiam in Bulla Pontificis Pauli V. moderno Imp. Serenissimo indultum Primarium Precum in eo fundatur, quod ipsius Maiestas illibatae Ecclesiae se fidelem Advocatum devoverit, ut apparet ex Formula bullae, quae exstat in Rudimentis et Paratitilis Iuris Canonici. Wolff. Sigismundi a Vorburg. fol. 697. et seqq. Quodque non per omnia beneficio Pontificum, sed quod more a maioribus recepto, non pro aliquo recipiendo intercessionem, sed ius ipsum nominandi et praesentandi ad beneficium primum vacans habeat Imperator, ostendunt exempla eiusmodi Precum tempore Imperatorum Caroli IV. et Rudolphi I. datarum, quae referuntur a Paurmeistero, d. Iurisdict. Imp. Rom. lib. 1. cap. 4.

Licet autem hodie Imperatores pro ea [orig: eâ], qua [orig: quâ] sunt in summos Pontifices affectione, ius illud ipso iure ex inveterata [orig: inveteratâ] consuetudine Imperii. Pontificia [orig: Pontificiâ] confirmatione roboratum esse dicant: ea tamen officii et Civilitatis causa [orig: causâ] prolata verba, Iuri Caesaris et Imperii nihil derogant. Tralatitium enim est, confirmationem etiam ab eo factam, qui ius confirmandi habet, actui per se perfecto, nihil novi dare, Menoch. consil. 75. num. 32. et confil. 191. num. 4. item consil. 378. n. 5.

Et in specie quod confirmationes Pontificum ac Imp. nihil novi dent, sed iura vetera confirment, et roborent, tradit Gail. 2. obs. 1. num. 3. Et quod confirmatio ius autea quaesitum praesupponat, asserit Hostiens. in summa de confirm. util. vel. inv. Menoch. d. consil. 75. num. 3. Et confirmantium non esse, aliquid novi dare, sed tantum roborare prius habita et possessa, docet Natta. consil. 36. num. 27.

Wann dann der Röm. Kays. May. iure antiquissimo et ita proprio (cum longissimum tempus instar Privilegii et disertissimae concessionis sit) die Primariae Preces gebühren, et quidem tamquam Advocato et Patrono Ecclesiae; Ergibt sich ja selbsten, daß die suppressiones cum consensu ipsius Maiestatis eintweder beschehen, oder so dergleichen Statuta absque Caesareae Maiestatis scitu ervolgt, den Primariis Precibus kein hinderung bringen. Dann in dem Concilio Tridentino Sess. 24. cap. 15. außtruckenlich versehen, quod tales suppressiones cum consensu Patronorum Laicorum, fieri debeant.

Vnnd ob schon diß Orths von Herren Propst vnnd Capitularibus, weitläuffig disputirt, vnd behaub, tet werden will, daß die Primariae

Imperiales Preces nit statt greiffen, es seye dann ein locus vacans, vnnd zwar habita [orig: habitâ] ratione numeri suppressionis Canonicorum, per Statutum et ordinatonem Reverendissimi Dn. Ordinarii enthalben.

So ist doch meines einfältigen erachtens, disem allem in ipso fonte Primariarum Precum Serenissimo nostro Imperatori, An. 1620. a Pontif. Max. confirmato, allerdings abgeholffen, in dem daselbst. § secundo incip. nec non concordatis Nationis. in Paratit. univers. Iur. Can. Wolff. Sigism. a Vorburg. num. 703. expresse gesetzt vnd befindtlich ist, quod praedictae Imperatoriae Primariae Preces, durch keine Uniones, annexiones, suppressiones et exstinctiones, perpetuas vel temporales gehindert werden sollen. Quibus ipsi ssimis in terminis nos versamur.

Cum itaque in ipsa [orig: ipsâ] Pontificia [orig: Pontificiâ] Confirmatione casum expressum, et in terminis habeamus, supersedendum esse videtur omni ulteriori disputatione: Darwider dann auch darumb keine auctoritates Doctorum velipsius etiam Concilii Tridentini gelten kan. Cum Pontifex Max. certa [orig: certâ] ex causa, etiam contra Decreta Conciliorum in casibus, fidei articulos non concernentibus, dispensare possit, urgente nempenecessitate, ucl etiam in favorem Seremissimi Imperatoris, optime de Ecclesia meriti, et cui ideo amplissimae gratiae debentur.

Welcher Vrsachen dann E. Chur. fürstl Gn hochseeligster Herr Antecessor berait obverstandner massen zu vnderschidlichenmaln dise mein intention gnädigst approbirt. Quemadmodum etiam inclita Academia Friburgensis per intercessionales in An 1620. pro me ad Rcverendiss. Episcopum Basileensem datas, conclusit, quod eiusmodi Statuta suppressionis sint strictissimi Iuris, neque Imperatori in suo iure a Pontificibus in latissima [orig: latissimâ] extensione dato, praeiudicare valeant, et practieanda esse eiusmodi Statuta, cum electio novi Canonici penes Capitulum non novum Episcopum haereat; alioquin sieri posse, ut quaelibet Ecclesia in fraudem Iuris Caesarei, se eiusmodi Statutis praemuniret ad preces Cesareas excludendas.

Darbey noch weiter dises nicht auß der Aacht zulassen, das vom Herren Probst vnd Capitul solch jhr fürgeschütztes Statutum noch niemal practicirt, oder in sein Würckligkeit kommen, ja von jhnen selbst per contrarium actum gebrochen worden; dahero es etwas seltzames scheinen will, daß man eben gegen mir, vel potius in praeiudicium Sacrae Caes. Maiestatis sambliches Statutum jetzt erst ins Werck zusetzen sich anmassen thut.

Sequitur formula Primariarum Precum ab Imp. Ferdinando II. N. N. datarum.

Cum nobis ad Praedecessorum nostrorum imitationem, ex inveterata consuetudine, etiam Apostolica auctoritate per sanctissimum in Christo Patrem Dn. Paulum V. S. Romanae ac universalis Ecclesiae Pontificem Max. roborata, iuscompetat, Preces Primarias ad omnes et singulos beneficiorum Ecclesia sticorum Collatores et Collatrices, Capitula, Conventus et Collegia, ac personas alias deillis quocumque modo disponendi ius habentes, per universum Romanam Imperium constitutas porrigendi, dandi, concedendi, et decernendi, pro personis idoneis, et nobis gratis ad consequendum beneficia Ecclesiastica cum Cura et sine Cura, tam saecularia quam regularia, etiam si Canonicatus et praebendae, dignitates, personatus administrationes vel officia fuerintin collegiata Cathedrali vel Metropolitana Ecclesia, atque ad ea consueverint, qui per electionem assumi ad Collatorum, Collatricum, Capitulorum, Collegiorum sive Conventuum ac Personarum Praedictarum, collationem, provisionem, electionem, nominationem,

praesentationem, seu quamlibet aliam ordinationem, coniunctim seu divisim spectantia (Canonicatu nihilominus et praebenda cum dignitate, personatu, administratione vel officio, etiam ex persona plurium successive vacantibus pro uno computatis beneficio) et huiusmodi etiam Praedecessorum nostrorum Primariis precibus reverentes hactenus paritum fuerit. Idcirco Rom. Imperii Iura et consuetudines (ut tenemur) persequi, et Praedecessorum vestigiis inhaerere volentes, Primarias Preces nostras pro Dilecto nobis ac Devoto N. N. ad vos porreximus, dedimus, concessimus et decrevimus, ac per praesentes porrigimus, damus, concedimus et decernimus, ita tamen, quod nobis et heredibus ac successoribus nostris Archiducibus Austriae, nullum unquam per hoc in iuribus, Privilegiis, exemptionibus, et collationibus nostris generetur praeiudicium, etc.

46. Primogenitur.

De primatu prioris geniti, vid. tract. singul. Francisc. Zoanetti et tract. histor. Politiso Iuridicum. de Iuliacens. successione. Fusar. in tractat. d. substitut. et fideicom. quaest. 385. et seqq. ubi multas et utiles deprimogenitura habet Quaestiones, et Praerogativa Linearum. Costa. consil. 3. et consil. 67. Ob der Pfaltz ein Seniorat? Item, ob in Landen, welche nicht zur Chur gehörig, das Ius Primogeniturae statt habe? vid. Acta Pfaltzgraff Jerg Hansen, etc. Iuri Primogeniturae renuntiari posse, docent. Petr. Gregor. in Syntagm. Iur. univers p. 3. lib. 41. cap. 9. nu. 2. et seq. Mynsing. 3. obs. 23. Mascard. d. probat. concl. 1263. num. 25. et seq. Tiraquel. d. primogen. quaest. 40. num. 186. etc. Rosenthal. d. feud. cap. 7. conclus. 38. Dalner. d. variis renuntiat. cap. 6. num 40.

An in bonis Comitatus et maioratus, succedere debeant primogeniti solum integre [orig: integrê], et absque diminutione et divisione dignitatis, et bonorum vid. Pegueram. decis. 113.

An per haec verba, apposita in institutione maioratus: quod hereditare debeat maioratum filius maior, qui superstes erit tempore mortis ultimi possessoris, censeatur exclusa repraesentatio nepotis, et filio prim ogenito praedefuncto: ita, ut in successione maioratus in dicto casu veniat ei praeferendus filius secundogenitus superstes? Disquirit Peguera. decis. 114.

An feminae non exstantibus masculis eiusdem lineae et gradus, succedant in bonis maioratus, vel regiarum dignitatum iure primogeniturae exclusis masculis remotioribus. Et quid si huiusinodi bona maioratus, vel regiarum dignitatum sunt feudalia? tradit Peguera, decis. 115.

Ac de primogenitura multa quoque habet Molina, tr. sing. et alter Molina, in tr. d. de Iust. et iure: Nobiliss. item Goldastus, in suo seniore. Et ego tr. d. success. et elect.

ADDITIO.

Feudum Iuris Francorum sive secundum formam Iuris Francorum, nihil aliud est, quam feudum in quo succedit Primogenitus, et praefertur Iuniori, de quo vid. Thomam Marinis de generibus et qualitat. feud. tit. de Iuris Francorum feudo 13. Ac huiusmodi proerogativam, ut primogenitus praeferatur secundo genito, operatur Clausula sive forma Iuris Francorum: Siquidem quando in concessione dicitur, concedi feudum secundum Ius et morem Francorum, vel ut in eo succedatur secundum morem Francorum, appellabitur Feudum Iuris Francorum: quia vivere Francorum iure, idem importat, quod dicere, ut Primogenitussuccedat, Decius. consil. 445. num. 8. et seqq. Afflict. decis. 119. num. 2.

Ius hoc Francorum descendit a Regno Franciae: nam antiquissima [orig: antiquissimâ] consuetudine introductum fuit, ut primogenitus tantum succedat, quod et in Anglia ac alibi servatur. Tiraquell. d. primogenit. in pr. Ioan. Licer. eod. tract. quaest. 4. lib. 2. et ideo, quia a Francia, eiusque Regno, haecque consuetudo descendit, Feudum Iuris Francorum etiam appellatur, ad differentiam Iuris Longobardorum: quia Iure Francorum solus primogenitus; Iure autem Longobardorum omnes filii aequaliter, servata Iuris feudorum dispositione succedunt, vid. Marin. d. tit. ubin. 10. dicit. quod feudum concessum alicui et suis heredibus ex corpore, ita ut vivatur more Francorum, sit mixtum, quod idem seudum Titio simpliciter concessum, ita ut vivatur more Francorum, feudum ex pacto et pro videntia dicatur, tradit n. 12. et seqq.

Fundum tamen concessum alicui, suisque heredibus et successoribus in perpetuum, ita

ut in eo vivatur iure Francorum, non transit ad quosc umque heredes, sed ad filios et descendentes, Marin. d. tit. n. 18 Pern. consil. 7. et consil. 11. ubi docet, quod Clausula haec, omnimodo arctare debeat verba illa generalia, ut solum veniant filii, ceterique descendentes ex sanguine, etc.] Ioh. Iac. Speid, V. I. L.

47. Prior.

Licet Priares in duplici differentia ponantur, ut per Imol. in Clem. et si Principalis. not. 2. d. rescript. et appellatione Prioratus, dicant quidam contineri solas quasdam administrationes et dignitates Monachorum et aliorum Regularium; Usus tamen in aliquibus partibus obtinet, Praelatos, Rectores saeculares Ecclesiarum Ruralium, et etiam Curatarum, ubi Cura tamen per Vicarios in eis separatim regitur, vocari Priores. gloss. inc. exsecrabilis. verb. Prioratus in extravag. com. d. praebend. et dignitat.

Prior autem alius est Conventualis, et in Ecclesia Collegiata; alius Claustralis tantum: ille ut plurimum perpetuus, hic manualis, temporalisque constituitur a superiore suo vel ab Abbate et proprie Oboedientiarius est; ille vero Collegiatus, a Capitulo Conventus, de quibus eorumque officiis et dignitate, vid. Lancellot. iu Templo omn. Iudic. lib. 2. cap. 9. fol. 899. et seqq.

48. Privilegien.

In Supplicatione pro impetranda Citatione, ad videndum se incidisse in poenas contempti Privilegii, requiritur, ut Supplicationi inseratur, dolo malo, et ex proposito contra Privilegia esse commissum. Deinde reo convento Privilegia legitima esse insinuata. vid. Richwin. in formulari. fol. 622. etc.

Praeterea et hoc requiritur, ut Privilegia sint iuste et legitime Camerae insinuata: aut si non sint insinuata, ipsa originalia Supplicationi adiungantur. Transumptis enim, quando insinuatio non praecessit, hoc casu non creditur. vide Gail. 1. observat. 1. num. 2. et 3.

Et sic tria requisita, ad obtinendos processus contra violatores Privilegiorum pertinent. (1) Insinuatio Privilegii Camerae et parti facta (2.) Originalis transmissio (3) Definitio doli.

Privilegia dare, est Iuris Maiestatis, et pertinet ad summam Legum ferendarum potestatem Privilegium enim nil est. nisi Lex privata. Ego de Maiest f. 149.

Aliud autem est esse exemptum, aliud privilegiatum: vide Meichsner. tom. 2. lib. 1. fol. 846. et vide me, tr. de Statu mixto cap. 6. ubi quando Privilegia Statum mixtum faciant. Sane nullus fere pagus est, qui non Privilegia iactet: Et fere nil frequentius est, quam praetextu Privilegiorum, rebelliones palliare, et pertinet huc [orig: hûc]: quod Privilegia non praesumantur, sed probari debeant. Gryphiand. de Insul. cap. 31. ad fin. vide etiam mea delibata, ubi de revocatione Privilegiorum. fol. 30. et 43. et Matth. de Afflict. decis. 128.

ADDITIO.

Quamvis beneficia et concessiones, Principis latissime contra ipsum sint intelligendae, Knichen. d. iure territor. cap. 1. num. 254. tamen hoc non obtinet iis in casibus, ubi stricta interpretatio a Lege approbatur, Menoch. praesumpt. 97. num. 19. lib. 3. ut et in feudali concessione, quae strictae indolis est, Knichen. d. cap. 1. num. 261. et d. vestitur. pact. cap. 1. num. 67. et seqq. Quod et imprimis fieri debet, si Iurisdictio concedatur, Alphons. Moditius. d. dub. et resolut. §. Principum. quaest. 34. Ac item si tertii praei udicium ea concessio concernat: ad alienam namque iniuriam, Principum beneficia porrigi haut decet. Et inde quoties aliquid in publico Princeps fieri permittit, id ita concedere solet, ut sine cuiusquam iniuria fiat, l. 12. §. 10. ff. ve quid in loso publ. Hincque tradunt nostri Dd. Privilegia stricta esse interpreranda, quatenus non spectant ius concedentis, sed tertium aliquem concernunt, Moditius. quaest. 23. et seqq.

Privilegium concessum ad beneplacitum et revocationem concedentis, auff wolgefallen, non censetur illius morte revocatum, vel finitum, Gail. 2. obs. 60. num. 15. et seq. Nam qui moritur; non quidem omnino velle videtur, attamen nec nolle dici potest: cum medium quoddam fit, inter velle et nolle, scil. non nolle, Decius et alii ad l. 3. ff. d. Regul. Iur. Potius ergo in dubiis et incertis (quale est beneplacitum et revocatio morientis) omnia perpetua facta praesumentur, Val. Riemer, d.

Iurisdict. veter. et bodiernor. Magistr. q. 2. fac. 2. Privilegia an per non usum amittantur? Chockier. d. Iurisdict. in exempt. tom. 2. fol. 284. Plura de Privilegiis non addo, sed vid. Enenchel. tract. singul. adde Cancer. var. resolut. lib. 3. cap. 3. Darol. Tapiam. in repetir. rubr. ff. d. constitut. Princip. me in Delibatis Iuris. et Costam. consil. 1. num. 39. et seqq. ubi de confirmatione et revocatione Privilegiorum agit.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

49. Probst.

Praepositi vocabulum (qui a praeponendo sic dicuntur) generale est, et praedicatur de omni, qui Ecclesiae vel aliis praeest, Cuiac. adl. 2. C. de excus. mun. Sed usus obtinuit, eum solummodo sic vocari, qui quandam prioritatis curam super alios gerit. Per c. quamvis. de V. S. Praepositus nobis dicitur, qui Graecis Oeconomus, hoc est, qui Proventus Ecclesi asticos administrat, et secundum Episcopum plebi praeest. Dn. Konig [orig: Kônig]. in theatr. polit. part. 1. cap. 37. num. 12. Horumque Iurisdictio ordinaria est in Canonicos et Clericos suae Ecclesiae, quod delinquentes et rebelles compescere potest. cap. irrefragabili. 13. de offic. ordin. Konig [orig: Kônig]. dict. loc. num. 14. vid. Lancellot. in templo. omn. Iudic. lib. 2. cap. 10. fol. 905. et seqq.

50. Proceß.

De processibus, et quid circa eos Politice sit observandum, docet Anton. Palazzo. cap. 24. Processus non esse fovendos, imo non facile instituendos, multi sunt qui tradunt. Unde Henr. â Pflaumern. in Mercurio Italico fol. 337. Proregis Neapolitani humanitatem imitandam suadet, qui ut ibid. scribit, quando festis diebus rei Divinae gratia [orig: gratiâ] Procerum agmine stipatus procedit ad Sacellum, praesto sunt promiscue Viri, feminaeque quamlibet tenuis fortunae et supplices Libellos pertranseunti Aulam porrigunt, ipsemet omnes accipit, ac post exactam rem Divinam perlegit, reddit responsum quam potest celerrime et aequissime. Indignos, cum nostros quandoque causidicos, et in neutiquam pari administratione constitutos Praesides video aut miserorum preces respuere inexorabiles, aut audire morosos, adopertis auribus, caperata [orig: caperatâ] fronte, superbo supercilio. Hos tu Neapolitanis Proreges des, assuetis adeo humane tractari?

51. Proturator.

ADDITIO.

Vetustissimo Romano iure non licebat per Procuratorem agere, instit. de bis, per quos agera poss. Sed postea receptum est in plerisque causis per Procuratores etiam experiri. Apud Francos vero id non licuisse citra Principis rescriptum, docet Marculphus, in Formulari lib. 1. Formula. 21. qua conceditur, ut quidam qui propter simplicitatem rebus suis superesse non potest, per alterum possit agere, Bignon. in not. ad Marculph. fol, 497. addens: illud longo post tempore apud nos obtinuit, ut praeter Regem nulli Procuratoris habendi absque Principis consensu facultas suppeteret, et in stylo Parlam. Innocentii III. rescriptum ad Scholares Parisienses, qui Procuratoris constituendi licentiam ab eo petierant, hanc habet ex more Franciso dubitandi causam. c. quia in causis d. Procur.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Lic.

52. Profeß thun.

Professio facit Monachum, non habitus: quomodo autem sit facienda professio, et quibus vestibus uti debeant Religiosi, vide Franciscum Vivium, decis. Neapolitan. 345.

53. Professor.

De tribus Professoris virtutibus, ut dilucide dicat, dicat probabiliter, et dicat breviter, vid. Mercer. opinion. lib. 1. cap. 3. ubi etiam tradit, quod Iuris Auditor idoneus haec tria curare debeat: Intelligere, credere et recordari.

Interpretatio autem Legum non cuivis promiscue, sed prudentibus tantum, id est, usu et experientia edoctis permittebatur. Unde nec publicas interpretationes ulli nisi in ordinem rite advocato committendas esse, recte Imp. constituit. in l. un. C. de profess. qui in urb. Constantin.

insuper Urbe expelli iubentur, et non nisi in urbibus Regiis iure Academiarum donatis, Leges profiteri licebat. §. 1. §. haeautem Epist. 3. ff. praemissa. Professor namque iura interpretando, Principis obit munus. l. un. C. d. stud. liberal. Rebuff. d. nominat. qu. 5. Lindenman. in historia Iuris thes. 101.

An Doctores, qui per viginti annos in Academiis Privilegaiatis, publice docuerunt, illustribus personis annumerandi sint ac Comites efficiantur? vid. Anton. Bullae. in trib. praecept. Iuris, in additam. nu. 5. fol. 98. et seq. Dn. Harprecht. §. 1. num. 78. Instit. d. iis per quos agere possum. Reinking. de regim saeculari. lib. 1. class. 5. cap. 11. et ult. n. 54. et seq. Unde Antecessores dicantur, Christ. Coler, paererg. cap. 22.

54. Profoß, Oberster Feld-Profoß.

Nobis in bello est rerum capitalium Praefectus et Iudex. Hic iustitiam administrat, delinquentes coercendos tradit Praefectis iustitiae inferioribus: Securitati itinerum prospicit, et ne quid in transitu rapiant milites. Reinhard. Konig [orig: Kônig]. in theatr. polit. part. 3. cap. 10. sub num. 4.

55. Profecey.

De Prophetis et Prophetiis, veris et falsis, vid. Christoph. Coster. in XII. Prophetas. Paul Zachiam. in Quaestionib. Medico Legalib. lib. 4. tit. 1. qu. 5. Paracels. Carionem, Leüchtenberg, etc. Ioach. Anshelm. Abbat. Prophetias. Latin. et Ital. Appendic. Campanellae. merlini. Prophet. Ital. et latin Valent. Andreae. de Curiositate fol. 27. et seqq. Hering. d. Provoc. ad Vall. Iosaphat fol. 85. De Oraculis Vannin. exercitat. 6. et seq. de Prophetis veteris Testamenti, Becan. de analogia cap. 8. An Daemon Propheta, Verdier. divers. Lecons. fol. 40. et fol. 54. ubi de fine Mundi. De falsis Prophetiis, Delrio. disquisition. Magic. fol. m. 529. etc. Ioachimus falsus fuit Propheta, Baron. tom. 11. Annal. fol. 90. num. 5. De Prophetia falsa tempore Friderici I. vid. eundem Baron. in Epitom. Annal. ad A. C. 1166. num. 18. De vanitate novorum Prophetarum, Acta publica Londorpii. tom. 2. fol, 292. et seqq. Quando Revelationes falsae a veris sint discernendae? Revelat. S. Birgittae a princ. An hodie dentur Prophetae, Dieteric. disp. de Phanatismo. fol. 22. et an extra Ecclesiam Catholicam? Cantacuzen. fol. 480. etc.

Gentiles statuerunt terminum Christianae Religioni, Baron. in Annal. An. Chr. 399. num. 9. quod etiam faciunt Lutherani Catholicae.

Apud Iudaeos Vates mendax occidebatur v. Thalmund. in Sanhedrin. fol. 78. Prophetiam Hauschitii, vid. in Itinerar. Gollnizii.

De omnivariis Divinationibus vid. Peucer. et Camerar. in opuscul. et Sanctiv in XII. Prophet. item Savonarol. De Prophetia Politica Bodini, Boterei. fol. 223.

Es hat allweg denengefehlt, so den Jüngsten Tag oder andere eventus außrechnenwollen, ut docui ex Auctore Fasci culi temporum, in dem Anhang deß Campanellae ad finem, ubi de vanitate harum praedictionum succincte tracto. Et videndus hac [orig: hâc] de re Camerarius. 1. medit. hist. cap. 41. Sic cum impenderent, Imperio Romano Barbari, multi praesagiebant tempus adesse Antichristi, Mundique finem Camerar. d. loc. vide Maiolum, tom. 1. late de oraculis, etc. fol. 472. etc. et colloq. 2. f. 501. et fol. 507. notabilia habet, quomodo cavendae sint deceptiones, v. Remacl. de Vaulx, d. fine Mundi.

Omnibus fere saeculis accidisse videmus, ut impendentibus magnis mutationibus, novi Prophetae putativi prodeant, vide me, in appendicae Campanellae. Et tales etiam hic Tubingae fuerunt olim, de quibus exstat Henrici Bebellii carmen iu Asophum Pseudoprophetam, in opusculis solio 16. Et inter hos Ios. Bartus Mathematicus et Pseudopropheta eminebat, contra quem invehit d. Bebelius ibidem. fol. 77. b. qui tandem in exilium actus fuit, d. Bebel. fol. 80. Carmina addere lubet.

Si Iosbarte potes superum dignoscere mentes
Consilia, et noris tristitiaeque Stygis.
Cumanae, ut vulgus perhibet, secreta Sibyllae,
Nosti Tiresiae vaticinata simul:
Grandinis ipse furor segetis populator opimae.
Tempore, quo immineat nimbiferique Noti.
Vitiseros colles quae sit pressura pruina,
Bella Ducum narras tristia quaeque ferens.
Si tam sanctus ades, qui cum Dii nocte loquuntur
O Iosbarte precor, dicere pauca velis,
Cur tam claudus eas? cur tam infirmasque columnas
Corporis, augurio non reparare potes.

Quam bene conveniunt tecum Iosbarte sacrorum
Fata Prophetarum, conditioque eadem
Gens Hebraea suos multum sine crimine Vates
Persequitur, sic te nec favor ullus habet.
Hi tamen occisi insontes, tu crimine plenus
Urbe Tubingensi pelleris ecce procul.

Sane [orig: Sanê] omnibus saeculis evenit, ut magnas clades et mutationes praecesserint eiusm odi Prophetae.

Sic Pseudoprophetae perdiderunt ludaeos. Baron. An. Chr. 72. num. 4. Ac fere, qui praedictionibus confisi, decepti et debellati fuerunt.

De Vatibus deque Divino afflatu. Item an Vate??? furore perciti et mentis impotes fuerint, cum futura canerent. De Delphicis Vatib. deque impostura et artibus, quae illis in usu. de Fictis cum Numine colloquiis, etc. vid. Pet. Cunae. de Republ. Iudaeor. lib. 3. cap. 7.

Daß die Propheceyungen einen Politicum nicht zuerschröcken. vide Montaigne. d. Essais lib. 1. cap. 11. ubi des Frognostications.

ADDITIO.

Quod revelationibus bene probatis quis credere possit, quodque simplicibus aliquando et feminis, tamquam aptioribus aliqua revelentur, multis docet et probat Iohann. Nider. SS. Theolog. Doctor. in Formicario. lib. 2. cap. 1. fol. 97. et multis seqq. qui idem lib. 3. cap. 1. fol. 180. exemplum de Abbate quodam, qui falsa Prophetia [orig: Prophetiâ] Benedictum II. alias XIII. dictum ante Petrum de Luna, decepit, dum ita scribit? Sunt infiniti modi, quibus hostis antiquus deludere solet incautos, quibus nonnumquam Viros maximos decepisse comperitur. Nam ab Arnhidiacono Barcinonensi didici, quod ante tempora Constantiensis Concilii Schismate iam diu continuato sub diversis summis in sua oboedientia vocatis Pontificibus, quorum quidam Romae, alii de adversa parte in Aviniona residebant, Petro de Luna ibi resi dente, et per inimicos ob sesso, per Galeam in Rhodano mare intravit secrete fuitgendo. Cumque in quodam oppido, super distanti portu maris per Abbatem quendam Oppidani praecedenti die ad ventus dicti Papae avisarentur, ut se disponerent ad dictum Pontificem recipiendum, deridebant cuncti Abbatem, quia de Aviniona secretissime recesserat antea, nec Papa ullo modo intendebat dictum oppidum intrare, nec illud quemquam praemiserat, sed per longi tractus spatium ultra idem oppidum navigaverat per quindecim circiter miliaria. Et ecce ventus contrarius Galeam cum Papa compulit dictum intrare oppidum, ubi cum improvise susceptus esset, Abbatis oraculum didicit, unde adventum suum praescivisset, inquisivit. Et responsum accepit ab Abbate, quod prophetiam istam dudum in quodam libello legisset, in quo continebatur, quod idem Papa plura passurus esset ab adversariis, quod obsideri deberet, quod ad oppidum praedictum venturus esset, quod iterum in persecutionem intrare deberet, sed finaliter Romam iturus esset, et in unionem Ecclesiae, ibidemaccepta [orig: ibidemacceptâ] paciflca [orig: paciflcâ] possessione, et sedato Schismate quiescere deberet. In qua re, licet omnia praecedentia pene verificata essent, tanto confidebat, ut citatus per Concilium Generale Constantiense, contumax fieret, et finaliter ibidem depositus esset. Nam tres pro summis Pontificibus se gesserunt, Gregorius, qui humiliter cessit, in Cagetha protunc residens: Ioannes, qui Romae sedebat, e Constantiensi Concilio clam fugiens, iuridice depositus est a Papatu ibidem in Constantia, Sed dictus Petrus de Luna, sive

Benedictus, licet vir apprime eruditus in omni fere scientia esset, tamen in praedictam Prophetiam fatue confidens, depositus a Papatu obe dire renuit, in munitiunculum fugit, et tandem in exilio pertinax in sua opinione vitam nec Romae, nec in pace, sed in miseria finivit. Vides igitur, quam periculosum sit talibus faciliter credere. hactenus Nider.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Licent.

56. Prorogation.

De Prorogatione Iurisdictionis, vid. Rutger. Ruland. in Commentar. ad process. Ferar. Montani. cap. 10. fol. m. 50. et seqq.

57. Protestation.

Vide late, de hac [orig: hâc] materia [orig: materiâ] tractantem Bolognetum, ad l. non solum. §. morte. ff. de nov. oper. nunc. adde Pratei. in regul. Iuris. fol. 690. et Villagut. d. bonis Ecclesiastic. fol. 340. etc.

58. Protestirende Ständ.

Cum Anno 1529. Spirae novum sieret Decretum, quo usque ad Concilium destinatum, non sua cui que Religio permittebatur: huic, sollenni interposita [orig: interpositâ] protestatione, nonnulli Principes restiterunt, iisque mox, primi aliquot nominis Civitaris sese adiunxerunt. In dque origo nominis Protestantium (der protestierenden Försten vnd Ständ) quod non solum in Germania, sed et apud exteras quoque gentes, celebre atque pervulgatum est, descendit. Slcidan. lib. 6. et Caelestin. in historia Comitior. tom. 2. fol. 194. vid. pacis Composit. quaest. 1.

59. Protocoll.

Protocollum est subitanea annotatio rei gestae, seu prima concinnatio, et raptim confecta Scriptura, quae summam solummodo rei complectitur, Ioach. Mynsing. ad tit. de fide Instrum. cap. 1. num. 29. quasi praton kallon, die erste Klitterung, vid. Meurs. et usum habet in confectione Instrumentorum Notarii; Novell. 44. cap. 2. vel continet primam delineationem Instrumenti, vel contractus, sine extensione, vulgo das Concept, so noch nicht mundirt. Unde illud, quod ex Protocollo describitur, aut etiam extenditur in formam sollennem cum suis Clausulis consuetis, trasumptum vulgo dicitur: Bald. in rubr. C. de fide Instrum. et ita in mundum redigitur. Quod mundum, quando impletum, absolutumque fuerit, tum demum Vires habet, id est, cum Instrumenta in mundum recepta, subscriptionibus partium vel tabellionis confirmata fuerint, l. 17. C. de fide Instrum. Bornitius. de Instrum. lib. 2. cap. 3.

Protocollum in iudiciis nullam facit fidem, quamvis ex eo Notarius Instrumentum authenticum, et validum deducere possit, vide Mynsing. de fide Instrum. c. 15. fol. 63. num. 6. etc. Nisi quando Protocollum habeat omnia, quae originale requirit, puta sub scriptionem Notarii et appositionem Signi Notariatus. Tempus et Locum: Tum quod instructio thematis praelecta, et coram partibus et testibus explicata fuerit, etc. Bornitius. d. loc. lib. 3. cap. 4. quem vide.

Quod attendatur Protocollum non autem extractum Instrumentum decidit Ioseph. Sesse. decis. Aragon. 72. ac extractum ex Protocollo suspecto, nullo vel falso, tamquam ex radice in fecta nullam fidem facit, sed suspicio nullitas vel falsitas Protocolli inficit Instrumentum, et red dit illud quoque suspectum, nullum vel falsum, Corn. Concil. 70. n. 11. lib. 3. Anchoran. cons. 432. Roland. consil. 26. num. 11. lib. 3. Honded. consil. 66. num. 101.

ADDITIO.

Prorocollum est ipsa Imbreviatura ut vocant, vel libellus Notarii, quo Instrumenta prout in rei veritate dicta, gestave sunt, breviter quidem sed distincte ad sollennem postea extensionem faciendam conscribit et designat. Et non raro duplex Protocollum, in rebus praecipue gravioribus Notarii conficiunt, ceteratum et iteratum, vel latinius, rude, et mundum sive extensum: illud, quod in ipsa partium praesentia, inque ipso visus et auditus negotio, pro loci forte [orig: fortê] vel temporis ratione, rudi et properante calamo, multa etiam notis et abbreviationibus, concipitur; hoc, quod deinde pro certiore Instrumenti extensione, integris literis in ipso Protocolli libro munde describitur; quamvis et in ipso actu partibus praesentibus, saepe mundo statim Protocollo omnia notentur, ubi id per otium loci et temporis fieri potest, quod ipsum melius est, Petr. Frider. Mindanus, d. Mandat, Iudis. lib. 2. cap. 69. num. 15.

An Protocollum Notarii, de quo fit mentio. in Novell. d. tabel. 44. paratae exsecutioni aditum praebeat, cum multi sint casus, puta mors, vel magnum impedimentum Notarii, vel similes alii, quibus Instrumenti confectio intermissa, ita ut ex solo protocollo Partes una vel altera ad comprobandam rei gestae veritatem nitantur? vid. d. Mindan. alleg. loc. num. 16. etc.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. L.

60. Proviantmaister.

Ita vocatur annonae Praefectus, qui rei frumentariae prae est: Curatque qua ratione commeatus adduci possit, et quam commode distribui. Reinhard. Konig [orig: Kônig]. in theatr. polit. part. 3. cap. 10. sub num. 4.

61. Provincial.

Provinciales, ut pote assumpti in partem sollicitudinis Apostolicae, habent Iurisdictionem quasi Episcopalem in utroque Foro Iure Communi et ex Privilegio, quam exercere possunt ubique, cum non habeant territorium, licet multo decentius sit, illam in Conventibus suae Provinciae exercere. Haec tamen luris dictio respicit tantum regimen: nam ad Pontificialia minime se extendit, quamvis in plerisque maiorem habeant potestatem, quam Episcopi, verbi gratia, quoad absolutiones, et dispensationes, Emanuel Rodriquez. in Comtendio Quaestion. Regular. verb. Iurisdictio.

62. Puritaner.

Vid. Institution Regiam. Iacobi Britanniae Regis, et tractat. cui titulus: Puritanismus Anglicanus.

63. Pyramides.

De Pyramidibus, quae e regione Cairi in Campo latissimo et arenoso positae sunt, vid. Christoph. Furer. Itinerar. Aegypti, Arabiae, etc. fol. 26. et seqq. Eae olim certamine et opibus regum instar montium eductae, hodie in maiores et minores distinctae sunt, quarum illae adhuc integrae, hae vero collapsae omnes. Omnium maxima ingentis admodum altitudinis est, non minus artificiose quam splendide exstructa. Cuius descriptionem idem Furerus d. loc. habet.

1. Quartiermaister, Oberster, Quartiermaister.

ADsupremum metatorem sive mensorem (vulgo Obersten Quartiermaister) spectat Castrorum positio, valli et fossae destinatio, mansi onum et tentoriorum in Castris designatio Reinhard. Konig. in theatr. polit. part. 3. cap. 10. sub numer. 4.

2. Quecksilber.

ADDITIO.

Argentum vivum, vulgo Quecksilber, non esse venenum: quae item ipsius formae, ac quid in eo Plinius errarit, nescieritque Galenus, docet Bisciola horarum subcesivar. lib. 16. cap. 3. ac cap. seq. quae in argento vivo naturae miracula, quomodo vena apud Indos inventa, et quae eius copia? ubi fol. 1165. ita scribit: ne Hispanis quidem ipsis acutissimis ingenio et rerum experientissimis tantarum opurn notitia fuit, nisi sero Anno scil. 1566. cum in illis minii venis metallorum peritissimus Lusitanus quidam, Henricus Gartias deprehendit argentum vivum: venas detexit, quae nominantur Hispanice de Paleas, in Guagensi tractu, et quae dicuntur Guarcavalicenses, quo infinita vis mortalium ad opus confluit, atque una quidem de nomine appellata Sanctorum sive Amatoris de Cabrera, altissima, durissimaque est rupes 80. patens in longum brachia, Varas Hispani dicunt, in latum 40. in qua plusquam 300. mortales opus faciunt, quae sola mille auri myriadibus aestimatur, id est, un millon a) Oro. Ita in regione Potosina, si expensas demas, et pericula laboris atque operis, ad Regem Catholicum plus octo mille argenti vivi Quintalium, ut ipsi dicunt, quotannis redit, hoc est, Librarum nostrarum 1200000.] Iohan. Iac. Speid. V. I. Licent.

3. Quinquennell, Anstandsbrieff.

Princeps potest concedere debitori dilationem, seu literas induciales ad annum interim non solvendi debitum, ut notatur in l quoties. C. de preiib. Imp. off.

quandoque ad quinquennium. l. fin. C. qui bon. ced. poss. Ego d. Maiest. fol. 158.

Moram autem ultra quinque annos concedere nequit, ut tenet Castrens. in l. quoties infln. C. deprecib. Imp. off. Hocque videtur invere text. in Const. Imp. d. An. 1548. tit. Von verdorbnen Kauffleuthen. §. Daß ihnen. Cum eiusmodi concessio sine gravi partis praeiudicio non fiat. l. 2. C. de prec. Imp.

Est tamen differentia inter istas dilationes in modo procedendi. In prima enim, quae est annalis, sufficit iurare ipsum debitorem, eam impetrasse pro urgenti sua necessitate, sine fraude, nec erit opus alia [orig: aliâ] probatione, nec audiri debent Creditores oppositum probare volentes; cum tamen in quinquennali necesse sit, ut probet, se adeo necessitate premi, ut debitum ipsum exolvere nequeat. Ni colaus Ianua, tract. de privat. Scriptur. lib. 3. tit. de annalib. et quinquennalib. dilationib. num. 6. Qui idem numer. seqq. de illa quaestione: An in ista annali sit praestanda cautio â debitore de solvendo in sine ipsius dilationis? tractat.

Eoque fine Induciae huiusmodi indulgentur debitoribus obaeratis, ne quottidianis et molestissimis. exactionibus tam misere excrucientur, ipsique de commoda [orig: commodâ] solutione interim cogitandi tempus habeant, de quib. in d. l. quoties. Cum enim talis moratoria praescriptio non auferat Creditori ius suum, sed differat tantum modo. d. l. quoties. et in mora modici temporis non vertatur magnum praeiudicium. Ideo Creditoribus pendente illa [orig: illâ] dilatione, contra tale Privilegium aliquid attentare non permittitur. Val. Franc. de fidoiusior. cap. 3. numer. 151.

Et licet debitor intra concessum quinquennium de debitis non debeat incarcerari, arrestari vel quocunque modo molestari: Tamen ab eo, quo Creditores securiores reddantur, cautio idonea praestanda erit. Non enim aliter valere debet moratorium rescriptum, nisi idonea super debiti solutione praestita sit fideiussio. l. universa. C. de prerib. Imp. offer. Id fit eam ob causam, ne debitor bona, quae adhuc salva reperiuntur, intermedio tempore prodigaliter consumat, vel plane profugus fiat, et sic Creditores suos fraudet: Trentacinq. tit. de solut. resol. 1. num. 6. Guid. Pap. decis. 109. num. 2. Wurmser. 1. pract. obs. tit. 28. obs. 12.

Et huiusmodi literae etiam sine peccato, et honestate iustitiae concedi possunt, concurrentibus praecipue magna [orig: magnâ] difficultate, nec non solutionis faciendae impossibilitate. Anton. Tessaurus, decis. Pedemont. 386. num. 3. ubi subdit, Senatum ita censuisse. Sancivit quoque Carolus V. in Comitiis Augustanis. d. A. 1548. in der Policeyordn. fol. 23. hasce Inducias ab Imperatore vel Principe, non nisi duobus concurrentibus concedendas esse. Nimirum: (1) Ut debitor quinquennale impetraturus, subtestimonio Magistratus, sub quo domicilium habuit, manifeste doceat, facultatum suarum iacturam se fecisse. (2.) Deinde non sua culpa, sed casu fortuito id factum esse. Unde non facile subveniendum erit Mercatoribus fallitis, et banccae ruptoribus, qui suo vitio et luxu bona abluguriverunt, aliosque fraudulenter in inopiam praecipitarunt. Den muthwilligen Banckrottrern vnd Falliten, die nicht auß vnversehenen zugestandnen Vnfällen oder Schaden, ins Verderben kommen, sondern auß Mutwillen, zu vilem Pracht vnd dergleichen zum Falliment seyndt gerahten. Dn. Hering. de fideiuss. cap. 5. num. 103. etc.

An dilatio concessa principali debitori ad solvendum, medio huiuscemodi literarum in du ciarium, prosit suis fideiussoribus in Suppli catione non nominatis? Negatur per communem Dd, traditionem. ad l. quoties C. de precth. Imper. et filiusfam. §. stipulatus sum. ff. de V. O. Quia nimirum exceptio haec, quae respicit personam debitoris, cui miserationis causa indulgetur, ad evitandam cessionem bonorum, ut concludunt Interpretes, in l. fin. C. qui bon. ced. poss. non egreditur eius Personam: Ianua. de tract. fol. 608. numer. 3. et seqq.

Quia etiam exceptiones, quae Personae cohaerent, non transeunt ad fideiussores, nec eis prosunt regulariter. l. exceptiones. ff. de except. l. et fideiussor. de re iudic. et l. 1. C. de fideiussorib.

Sic in simili videmus, quod beneficium concessum debitori pincipali, non prodest fideiussoribus suis. l. sifideiussor. ubi gl. Bar. et Alex. ff. de reiud. Brunus. in tract. de cess. benor. quaest. 25. et quaest. 4. in princ. n. 1. et q. 6. num. 8. eiusd. 4. quaest. princip. Tale namque Privilegium moratorium Personae cohaeret, igitur fideiussorem non con cernit, sed ab ipso debitum statim exigi posse, volunt Dd. per cap. Privilegium de R. 1. in 6. Dec. in l. omnibus causis. num. 6. ubi quoque Cagnol. num. 8. de R. 1. adde Valentin Francum. de fideiuss. cap. 3. num. 148. et mult. seqq. videatur Nicolaus Ianua. supra d. loc. fol. 609. nu. 6. et seqq. Qui et fol. 611. quaerit: An inferior a Principe, possit concedere moratoriam dilationem, etc.

Etsi, qui literas dilatorias solutionis a Principe impetraverunt, durante illo tempore, pro debito arrestari non possint, arg l. quoties. C. de precib. Imp. offer. et notat in terminis. Ioan. Papon. lib. 10. arrest. Gall. tit. 9. des respites et quinqvenels dicens, in Senatu ita iudicatum fuisse, quod hoc verum sit, etiamsi dictae literae non dum fuerint interinatae, si modo Citatio intervenit: et hoc propter reverentiam Principis. Sed hoc inquit, non impedit, quo minus processus procedat contra impetrantem similes literas, si modo solutio non urgeatur. Et notat etiam alia quaedam si milia, in tit. praec. des lettres d'estat.

Ratio supra dictorum est, quod dictum est, quod dilatione pendentenihil innovandum, nec attentan dum sit, per. l. si pars. C. de dilat. quod verum est, nisi pendente termino debitor, cui talis facta fuit dilatio, fugere vellet. l. ait Praetor. §. si debitorem. ff. de his, quae in fraud. Cred. Item nisi sit alius articulus, super quo non est data dilatio: nam cum datur dilatio ad unum articulum, potest procedi super alio. l. generaliter. §. his autem. C. de reb. cred. dummodo si???e paratus, non connexus, alias secus. c. super eo. extr. de appellat. Sed vide Vitalem de Cambanis, in tract. Clausular. Claus. Nihil novari securitate pendente. m. fol. 114. et seqq. et Claus. seqq.

Literae quinquennales, et omnia Privilegia sive rescripta moratoria solutionum, non habent locum in debitis ex causa delicti. secund. Guil. de Cuneo. ad l. 6. ff. quod cum in eo, qui in al. potest. et facit. l. sirer. ff. de reiud. vide Petrum Costalium. part. 3. adversarior. adde l. 6. quod cum eo. et l. si de dote. 84. ff. de iur. dot.

Dilationes moratoriae 9quae ideo sic dicuntur, quia exactionem et petitionem creditorum morantur, id est, retardant, impediunt, differunt et ad finem usque induciarum suspendunt) contra debita opificum et mercenariorum, (Tag: oder Lidlohn schlechter Handwercksleuth) qui quottidiano sudore et opera [orig: operâ], se suosque alere, ac sustentare solent, non facile concedendae: cum eorum debita non solum de iure divino privilegiata sint; Levit. 19. v. 17. Deut. 24. v. 14. et 15. Matth. 10. v. 10. Sed etiam fere omnibus in locis, aliis Creditoribus, tamquam magis privilegiati praeferuntur. Kopen [orig: Kôpen]. decis. 28. nu. 13. lib. 1. vide Consult. Saxon. tom. 3. part. 3. quaest. 105. Rebuff. ad Const. Regn. Gall. lib. 2. tract. de liter. dilat. arg. 1. gl. 1. num. 26.

Itidem huic concessioni locus non erit, in debitis iuratis: quia Principis dispositio generaliter loquens, non extenditur ad casum, in quo intervenit Iuramentum. Natt. cons. 233. numer. 1. lib. 1. Afflict. decis. 5. ubi testatur, semper sic iudicatum esse. adde Menoch. de arbit. Iud. quaest. cas. 403. num. 4. et seq. Coler. in process. exsecutiv part. 1. cap. 4. num. 16. Tessaur. decis. 186. Rol. a Valle. consil. 31. num. 13. et seq. volum. 2.

Quod etiam de eo casu intelligi volo, si debitor huic benefivio expresse renuntiavit. Constat quippe, quemlibet favori pro se introducto renuntiare posse, l. 69. de R. Iur. l. pen. C. de pact. Sic enim mulier potest renuntiare benefi. cio SCti Velleian. l. ult. §. pen. ad SC Vellei. Sic minor potest omittere restitutionem in integrum, si sit laesus. l. si Iudex. ff. de

minor. Unde absurdum videtur Imperatori nostro Iustiniano, redire ad hoc, cui quis renun ciandum putavit. l. si quis 11. C. de reb. credit. Nec con cedit redintegrari id, quod semel est renuntiatum, l. 7. vers. ex quacumque. C. d. condict. insert. Et haec regulariter, quae dicta sunt; procedunt, nisi Princeps ad petitionem obaerati debitores dispenset, et in rescripto expresse iuramenti vel renuntiationis faciat mentionem, quod scilicet non obstante iuramento et renuntiatione, literarum moratoriarum tenor observari debeat. Praesertim eum relaxatio iuramenti saeculari etiam Principi competat, quod et maxime apud nos obtinet: cum Camerae Imperiali a Caesarea Maiestate et Imperii Statibus concessa reperiatur in der Cammerg. Ord. p. 2. tit. von Relaxation der Aid.

Praeterea eiusm odi literae ad Ecclesiastica vel pia loca non sunt porrigendae. l. 43. de relig. et sumpt. fun. Ecclesiae autem favor magnus est, cuius etiam commodo publico anteferendus Marta. de Iurisd. Eccles part. 4. c. 171. num. 7.

Nec ad debita fiscalia. l. nec damnosa. C. de precib. Imper. offer. Schonborner [orig: Schônborner]. lib. 5. polit cap. 26. Rebuff. ad Constit. Regn. Gall. lib. 2. tr. de lit. dilat. n. 17. Nemo enim quid fisco vel iuri damnosum postulare debet. Et Reip. necessarium est, ut quam citissime debita fiscalia exigantur. l. 3. C. de princip. Novell. 17. cap. 7. §. 1. Peregrin. de iur. fise. lib. 6. tit. 7. n. 12. et seq. Et hanc conclusionem communi calculo receptam esse testatur Cuch. de lit. dilat. n. 45. et seqq. Nisi Princeps speciali clementia motus, fisci sui remittere velit Privilegium, et pinguiorem debitoris exspectare fortunam. l. 45. §. 10. ff. de Iur. fisc.

Nec extenduntur ad debita pupillaria. Quia fiscus, Ecclesia et pupillus, quoad concessa privilegia aequiparari solent. c. de in integr. restit. Anton. Faber. in Cod. tit. 9. defin. 20. num. 10. Nisi pupillus de suis medio tempore se alere et sustentare possit.

Nec ad debitum ex venditione eduliorum et rerum comestibilium, in pleno, quod aiunt, foro mercatuque venalium. arg. l. 2. d. nundin. Rebuff. de lit. dilat. num. 45. Hocque publica exigit utilitas, ne necessarium hocce eduliorum commercium impediatur, et homines fame pereant.

Debitor item contra creditores futuros, id est, eos cum quibus post im petratum rescriptum contraxit, hasce literas opponere nequit, org. l. Aurelius. §. 2. ff. de liqerat. et solut. Sed vid. Cuch. d. loc. nu. 101. et seq. Privilegia enim semper de iis casi bus intelligenda, de quibus tempore concessionis cogitatum fuit. Coler. de process. exsecutiv. p. 1. cap. 4. n. 14.

Nec contra depositi repetitionem, idque propter exuberantiam bonae fidei a deponente habitam erga depositarium. Et recte. Depositi enim causa ut in pluribus aliis, l. 7. §. 2. et 3. ff. deposit. ita et in hoc casu privilegiata censetur. Siquidem res deposita ad arbitrium deponentis Domini sine ulla [orig: ullâ] mora [orig: morâ] et quam celerrime est restituenda. l. 11. C. deposit. l. 1. §. 22. et §. 45. ff. eod. Reliqua vide in disp. hac de re singulari, tom. 7. Basileens. Disp. Praesertim in absolutis. et variae Doctrinae refertissimo tractat. singul. Dn. Wilhelm. Antonium.

4. Quittung.

Apocha nihil aliud est quam Scriptura facta a Creditore debitori data, qua [orig: quâ] sibi ab ipsomet debitore solutionem factam esse, profitetur, quae et vulgo dicitur Quittantia, Quittung, a Gallico verbo quittier, quod idem est ac liberare, einen loß vnd ledig zehlen. Utrumque a quiete: quia debitorem reddit quietum, daß man ihne nit ferrner ansprechen darff. Unde [orig: Undê] etiam quietatio vocari solet: quasi red dat quietum debitorem: Est enim solutae pecuniae professio. l. ult. §. lites ff. de condict. indeb. l. qui tobulas. 27. §. apocha. ff. de furt. l. plures apochas. 19. C. de fide Instrum. Ac Apocha dicebatur evacuatoria, qua Creditor profitebatur, sibi solutam esse pecuniam, ab evacuanda [orig: evacuandâ] obligatione, idque cautione ad missa [orig: missâ]. Sed cautione reddita [orig: redditâ] evacuatoria non dabatur, quasi redditio Chyrographi satis esset ad solutionem probandam, l. 11. de pactis. Et quietatio non tam inducit solutionem, quam probationem, l. 46. in fin. ff. de solut.

Notandum autem est, Quietationes generales esse captiosas, teste Magon. decis. Lucens. 9. num. 35. et captiosam liberationem interpretationem prudentum merito fregisse, tradit Petr. Rebuff. de famulor. salar. gl. 5. num. 2. Hasipsas tamen Quietationes in actionibus universalibus aut generalibus, vel maxime operari, dicit Goden. consil. 61. numer. 13. per text. in l. tres fratres. et ibi Paul. de Castr. ff. de pact. vide Andr, Schaeffer. pract. quaest. part, altera, quaest. 15. per tot.

Verba Quietationis, quamvis generalia, extendi non debent ad casum, qui iniquitatem in se continet, vide Gravett. consil. 221.

ADDITIO.

Interim liberatio, intervenicule Iudicis decreto facta, regulariter plenam tribuit securitatem, per tradita Baldi. in l. falsus C. d. furt. Siquidem Decreto Iudicis interveniente, omnia praesumuntur sollenniter acta, late Cagnol. in rubr. Cod. qui admitti num. 65. Bald. cons. 448. vol. 1. Consil. Argentoratens. vol. 2. consil. 20. quaest. 1. add. Valasc. consult. 39. ubi multa von General Quitrungen.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

1. Radiren.

Scripturam Rasam et cancellatam, falsam praesumi, an et quatenus procedat vel non, docet Ant. Bullae. in decad. consil. resp. 2.

2. Rantzion.

ADDITIO.

In Christianitate captos, ut servos detineri non posse nec debere, omnibus norum est, quod tamen declaratur procedere quoad eam personarum detentionem, per quam servitus inducitur, non etiam quoad eam, qua [orig: quâ] intenditur, ut liberationis pretium, vulgo die Rantzion, (a Gallico Rancon, c'est a dire, le pris qu) on paye pour la deliurance des Prisonniers de guerre, que l' Espagnel dit Rescate et Resgate et l' Italien Riscatto, Latinis est Redemptio) a capto extorqueatur. Nam ut Christianus Christianum in bello captum pro mancipio habeat, et ut tale distrahat, in hoc iura captivitatis abrogata sunt; At ut in bello iusto captus, quo ad pretium liberationis solverit, detineatur, nec anto, nisi forte subiuratoria cautione de redeundo, dimittatur, hoc et iuri communi, et m??? ribus nostris non est inconveniens, ut post multos a se allegatos docet Herman. Stamm. de servitute Personali. lib. 1. cap. 3. num. 14.

Lytrum autem seu liberationis hocce pretium moderatum ac tale esse debet, ut a capto citra notabilem suorum bonorum iacturam solvi possit. Salicet. in l. ab hostibus. num. 18. C. d. captiv. et postlim. revers.. Ut enim omnium bonorum acquisitio captivos, ut quondam servos, soquatur, hoc inter Christianos non obtinet. Grotius. d. iure belli lib. 3. cap. 11. num. 28. Ac licet redemptionis aestimatio extra personas eximiae dignitatis in arbitrio capientis sit, R. Absch. zu Augsp. d. A. 1500. sub rubr. Wem hoch oder nidere Gefangene zustehen soller; inter, plerasque tamen gentes menstruum salarium, vulgo ein Monatsold, in gregario milite capto esse consuevit, quod et solvere tenetur, Bald. consil. 41. p. 1. adeo ut si pretio redemptionis convento, sed non exsoluto in bello legitimo captus vel aufugerit, vel ad certum tempus dimissus Iuri captivitatis tempore lapso non satis fecerit, contra eundem, eiusve in libertate mortui heredes, captor ratione lytri conventi, wegen deß Loßgelts actionem habeat, v. Stamm. d. tract. lib. 3. cap. 5. 4. et seq. Grot. d. iure belli lib. 3. cap. 21. num. 29. et cap. 7. n. 9. Natt. consil. 451. nu. 11. et seq. Oldenporp. class. 3. action. 9.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. L.

3. Rappen.

Kapp est nummus minutus in locum Pfenningi succedens, a Corvis, Freyburgensium insignibus, quos ipsi primi huius monetae percussores imposuerunt, dictus; et licet postmodum Basileenses et aliae Res publicae sub suis insignibus percusserint cosdem, tam en primum nomen mansit. Hanfman. de re monetar. inter disp. Basil. tom. 2. th. 5. sub. lit. f. vnnd gelten gemaingklich deren 10. ein Batzen.

4. Räth.

De processu contra Consiliarium instituendo, vnd ob sich ein Rath entschuldigenköne, so er sich auff Befelch referirt, dieselbige aber nit auffgewisen werden mögen, vid. latissime Reusner. vol. 3. consil. 15. et seqq. maxime 19. et 20. ubi etiam de eiusmodi Consiliarii poena agit.

5. Rathstell entsetzen, ersetzen, etc.

Longa differentia est tam in Iuris corpore, quam in omnium temporum Romanae Reip. usu et observantia, utrum quis ob turpitudinem e Senatu motus

atque eiectus sit, an vero tantum praeteritus et non lectus? Quemadmodum in Parentum dispositionibus inter liberos plurimum differt exheredatio a praeteritione; si cut in Militari etiam disciplina; aliud est causaria missio, aliud ignominiosa

Zu Augspurg wirdt Jährlich volgendes Docret abgelesen. Wir Carl der V. bekennen für Vns vnd Vnsere Nachkommen am Reich offentlich mit disem Brieff, thun kundt aller menigklich, als Wir in nächstverschinem 48. Jahr der geringern Zahle vnnd 3. deß Monats Augustider Regier: vnd Verwaltung halber Vnser vnnd deß Reichs Statt Ordnungen gegeben, etc. paulo post: Item die 31. newgewöhlte Persohnen, sollen auch alsbald drey von der mehrern Gesellschafft auff den ersten Gang, vnnd den 4. von der Gemain auff den 2. die vbrige drey von der Gemain auff den 3. Gang wöhlen, aber zu ihnen nit erfordern, biß nachvolgende Aempter ersetzt seynd. Nachgehendts sollen abermahl die 31. newerkißte deß kleinen Raths auß ihnen 7. Gehaimen, vnd auß denselben 7. Gehaimen 2. Pfleger erwöhlen, doch soll deren keiner auß seinem Standt, darzu er einmal fürgenommen, oder gewöhlt worden, ohne dapffer, ehe haffte seines vnvermögens ansehenliche Mißhandlungen, oder anderer erheblicher Vrsachen entsetzt, oder geändert werden, vnd dannoch dasselbnicht anderst, dann nach erk andtnuß deß obgemelten Raths. Es soll aber dardurch der Freyzug vnbeschwärdt, vnd ihnen wie andern vnbenommen seyn, etc. Ac notandum, daß keiner von der Rathstell wegen der Verwandtnuß außzuschliessen, nisi ea sit matrimonii impeditiva, vel ut testis reprobetur.

6. Ratio Status, Ius Status.

ADDITIO.

Ius Status aliud remotum a Iustitia, caliditate Regnum auget; Aliud Iustitiae radicibus innixum, eique ut suae unitati inhaerens. Sicut duplex est in Principe potestatis plenitudo. Una in mero facto consistens (et haec a Iustitia remota est) iuxta antiquum illud axioma: Si libet, licet. Altera quae ratione munita est.

Prudentia autem Status a ratione Status, quam Itali ragion. di Stato, et Galli La Raison. d. Estat. vocant, differt. Quae prudentia Status aliud nihil est, quam prudentia Civilis, quae a virtutibus moralibus, nec unquam recedit: cum circumfusa in omnes virtutes sit, et ut ait Aristotel. 6. Ethic. cap. 5. impossibile esset, sine prudentia aliquem bonum appellari Giurba. consil. 1. num. 5. Hancque regnandi prudentiam amplexi sunt Principes alii que Magistratus, quorum officium in recte ministrando consistit, ad bonum finem, quietem videlicet et utilitatem subditorum, non in regentis lucrum aut gloriam, Petr. Gregor. d. Republ. lib. 9. cap. 1. num. 1.

Ratio Status vero non Realis, sed apparens est, quae nec Deum respicit, nec rationem, sed solam utilitatem utentis, seu finem ipsius conservandi statum; ac appellatur Ratio Status, non quod sit ratio, sed quia saepissime contingit, vitia virtutum nomine colorari, virtutes vitiorum etiam nomine saepe donari, Giurba. d. cons. 8. num. 1. Nec vox iste, Ius Status, sine Iustitia bene resonat: cum Ius sit obiectum Iustitiae. Iustitia vero finis est Principatus et administrationis Politicae. Differt itaque Prudentia Status, a Ratione Status: cum habeat illa pro obiecto virtutem, haec illius utilitatem, cui Ratio Status tribuitur, sic plenitudinis potestatis in mero facto consistentis obiectum, nec aliud esse voluit Alexand. consil. 30. num. 10. nisi Iuri Communi derogare. Hinc Phalaris Tyrannus. epist. 62. inquit, neque alia de causa nomen meum grave est, quam quod non obtemperem Legibus. Quam potestatis plenitudinem, Thesaur. decis. 91. censuit plenitudinem Tempestatis, et inquitatis, si illa Princeps ad malum utitur, vocandam.

Status autem ratione uti solent ii, qui se vident Legibus et ratione vinci, tunc enim ad vim dominationis et Ius Imperii se convertunt. Hincque ius Imperii laudant, ex improba illa Caesaris voce, Si ius violandum est, regni causa violandum est, et ex illa Iason. Gessaiorum Tyranni sententia, qui magnis in rebus Iustitiae se cultorem vult haberi, eum ius aliquando in parvis violare necesse est. Tacitus. lib. 5. annal. sua retinere, privatae domus, de alienis certare, regiam esse laudem, dicebat, et lib. 15. In summa fortuna id aequus, quod validius. Salust. in orat. Tepidi: Nihil gloriosum nisi tantum, et omnia retinendae dominationis honesta esse. Senec. in Hercui. Quaeritur belli exitus non causa. Plutarch. in vita Pomponii, inquit: non cessabitis nobis gladio accincti, Leges praedicare, et in apophtegm. qui isto gladio praevalet, is optime de finibus disputat. Hunc confert etiam Poetae illud: Sceptrorum vis tota perit. si pendere iustitia incipit. Caligula teste Sueton. in eins vita dicobat: Memento mihi omnia et in omnes licere, et merito: sunt enim Principes Deorum instar in terris. Hinc illud, quod libet, licet, cum soluti sint Legibus, etc.

Verum rationem Status a Lege Dei, eiusque praeceptis non deviare nec Principem illa [orig: illâ] Ratione (utpote quae ex tyrannide et atheismo originem duxerit) uti debere, multis, et eleganter probat, saepe dictus Giurba, contrariisque argumentis respondet, allegat. consil. a num. 14. usque ad fin.

Ac ut Ratio Status in summo gradu considerata, quae iniquitatem cum im pietate coniunctam habet. detestanda et improbanda; sie ea interdum, quando politicis et publicis constat rationibus, publicamque in salutem illa suscipitur, accipienda et admittenda erit. vide quae dixi in Norabilib. Iuridicopoliticis, lit. R. verb. Ratio Status fol. 761. §. notandum tamen. Quo faciunt quae habet Meillet discours. Politi qu. lib. 6. discours. 7. item lib. 12. discours. 12. ubi materiam Status Rationis exactissime et ita nervose tractat, ut vix ei aliquid addi queat, ac optime inter rationem Status, seu Raisen. d' Estat, Interests d' Estat. et Raison de la Guerre, item inter Rationem Naturalem, Civilem, Rationem Belli et Gentium distinguit.] Iohan. Iacob. Speid. U.I.Lic.

7. Raub.

Non solum ipsi principales depraetationis Rei puniuntur, sed et qui iis ulla [orig: ullâ] ratione opem praestiterunt, l. 1. ff. de receptat. l. 1. C. de bis, quilatron. occultar.

Non vero in poena [orig: poenâ] decernenda, rei a grassatore ablatae quantitas et valor in consi derationem venit: cum artic. 126. Const. Crim. hocce non determinet, sed generaliter et indistincte loquatur. Sicque in Galliis grassatores, qui viatori etiam tantillum pecuniae in via [orig: viâ] regia [orig: regiâ] extra urbes vi armata [orig: armatâ] extorquent, ultimo supplicio affici, idemque moribus Mediolanensium, receptum esse, utpote, qui vel ob unum nummum aureum, poenam mortis usurpent, notat Bodinus. lib. 2. de Rep. cap. fin.

Praedones non latrones sunt, qui nefarie hominem bonis spoliant, citra cius internecionem, l. capitalium. 28. §. grassatores. 10. ff. de paen. Damhaud. in praxi Cim. cap. 102. num. 1.

Es wird aber in gemain von den Rechtsgelehrten dahin geschlossen, ddz die jenige, so sich zuvor wol gehaltem, vnd nur ein einigmahl zu dergleichen Angriff sich verlaiten lassen, nit gleich an dem Leben zustraffen seyn: quodque de iure communi, qui sem el tantum hoc delictum commiserunt, non ultimo supplicio afficiendi, sed vel in metallum dam nandi, vel in Insulas relegandi sint, expressus est textus. in l. capitalium. §. gras. satores. ff. depoen. ibi grassatores, qunpraedae causa id faciunt, proximi latronibus habentur: et si cum ferro (ergo requiritur violentia, et statutum puniens extraordinarie die Strassenrauber, non extenditur ad eum, der auff der Strassen Roß stihlet) aggredi et spoliare instituerunt, capite puniuntur, utique si saepius atque in itineribus hoc ad miserunt. Ceteri in metallum damnantr vel in Insulas relegantur: idemque tenet gl. in d. l. capitalium. § famosos. in verb. grassati sunt. ibi: nam si semel, veniam meretur a furca, v. Bocer. d. diffidation, fol. 165. Probatur etiam per text. in l. 3. in fin. Cod. de epise. aud. ibi: ut remissionem veniae Crimina, nisi semel commissa, non habeant: est et eundem in sensum alia gloss. in d. §. famosos. in verba furca. in vers. aut palaem et in vers. ut posset dici. ubi habetur, quod si semel tantum quis sit grassatus, tenetur L. Iulia de vi publica, et non debet furca suspendi: assensum etiam praebet Ludovic, a Peguera. decis. 40. num. 7. et seqq.

Sicque itidem Matthias stephani, ad Constitut. Crim. Caroli V. art. 127. scribit, non solere grassatores ultimo supplicio et poena [orig: poenâ] mortis puniri, nisi omnia et singula ista concurrant, ut scil. et cum ferro aggrediantur et spoliare instituerint. et saepius adeoque in itineribus hoc admiserint. dict. l. capitalium. Faber. in Cod. lib. 9. tit. 24. ff. 7. num. 3.

Sic quoque Bernhardus Zieritzius. in notis ad Constit. Crim. Carol. d. artic. 126. attestatur, propter rem non adeo magnam, deportationem a Facultate Wittenbergensi Iuridica Anno 1616. dictitatam esse, licet illa rapina facta fuisset, etiam vi armata et in regia via.

Dn. Franciscus Pfeil. consil. 153. daß wegen eines attenti ten, doch nicht allerdings vollbrachten Raubs poena relegationis temporalis, oder ewige Landsverschwörung, so wol vermög der Kayserlichen, als Peinlichen Halsgerichts Ordnung statt finde.

Gestaltsame dann, was bißherö für limitationes vnd moderationes poenarum, quibus grassatores et depraedatores vulgo afficuntur, auß den gemainen Rechten, vnd selbiger Lehrer einhelligem Schluß eingeführt, in keinen Weeg der Peinlicher Halsgerichts-Ordnung. artic. 126. (ubi vide Bullae.) zuwider seynd, als welche zwargleichsamb pro regula setzt, daß die boßhaffte Rauber am Leben gestrafft werden sollen: Sich jedoch außtruckenlich auff die gematne Kayserliche Rechten renferirt vnd ziehet, also völligklich alle restrictiones et interpretationes besagter gemainen Rechren adprobi ren, vnnd in sich halten thut: cum relatum una cum omnibus suis qualitatibus in referente contineri videatur; per iura vulg.

De crudelissima morte praedonum apud Hetruscos, vid. Talenton. ren. reconditar. lib. 1. cap. 19. et Virgil lib. 8. Aeneid. ubi describit saevitiam Meuzontii, qui fuit unus ex Hetruriae Principibus, et at:

Mortua quin etiam iugebat corpora vivis,
Compnens manibusque manus atque oribus ora.
Tormentig genus, et sanie, taboque fluentes.
Complexu in misero, longä sic morte necabat.

8. Raubschlösser.

In historia Germanica [orig: Germanicâ], ante ducentos, et quod excurrit annos, frequentissima mentio est der Raubschlösser, ac quomodo eae fuerint destructae. vid. Freher, ad Ando. fol. 196. lib. 2. cap. 11.

Et de Buchonia olim plena latronibus, et multis ibi destructis latibulis latronum, Bruschium. de Monast. in Fulda. fol. 62.

Cum enim paxpublica non esset, et privati in dictis bellis omniapassim depopularentur, tandem illi milites (qui tum fere soli Equites, et vel nobi es ac eorum ministri erant) in praedones degeneraverunt.

Hanc praedonum rabiem severissime inh???buit et extinxit Fridericus Palatinus I. cuius haec laus inter alia rumulo eius inscripta legitur: Fulmen praedonum. Eadem pestis postea Suevico Foederi causam dedit, Freher. d. loc. v. quoque Brover. annal. Fuldens. lib. 1. cap. ult. f. 98.

ADDITIO.

Anno 1282. teste Trithemio. lib 2. annal. fol. 20. Rudolphus Rex duo Latron um Castella haut procul a Rheno sita, Richenstain vnd Schöneck, ex quibus rapinas et praedas exercere in pauperes ac viatoreslimpietatis et nequitiae Ministri consueverant, cepit ac funditus destruxit. Ipsos vero Latrones, quos reperit, sicut meruerant, omnes laqueo suspendi mandavit sive nobiles essent sive ignobiles. Comes autem quidam de Waldeck, Regi persuadere conabatur, ut servos et rusticos suspenderet, Nobiles vero pecunia [orig: pecuniâ] taxaret, indecorum existimans, homines militaris Ordinis laqueo in terire. Cumque adiunctis sibi pluribus Regem instantissime rogaret/ quatenus nobilibus parceret, ille cum furore, imo zelo iustitiae plenus tale supplicantibus dedit responsum: Sinite Latrones in supplicium trahi ultimum, quod meruerunt, non enim sunt nobiles, sed fures soelerattssimi atque raptores, qui pauperes opprimunt per violentiam, Pacem violant, rumpunt: Regnique iura confundunt. Vera nobilitas fidem servat, virtutes colit, lustitiam diligit, neminem laedit, contra ius neminem offendit, nulli pentius iniuriam facit. Qui nobilis est, usque ad mortem defendit iustitiam, furtum non committit, nec perpetrat rapinam. Cessate nunc igitur vos. si nobiles estis, fundere preces pro furibus, qui ettamsi Comites viderentur aut Duces, mortis non evadent poenam, me ludice, qua [orig: quâ] digni sunt. Non est viri Nobilis ossicium, pauperes violenter opprimere, sed ab omni potius iniuria [orig: iniuriâ] defensare.

Certe Regia, ex fundamento iustitiae deducta, ac aureis, ut dicitur Literis digna, sententia, quam nemo nisi verae Nobilitatis ignarus et indignus, impugnare ausurus erit.

Apprime huc facit, cum latrones ac grassatores aliquod suspendio addicti essent in Dania, et unus ex eis vitae suae consulere cupiens, elamaret, se consanguineum Regis esse, Regia [orig: Regiâ] Danorum stirpe oriundum tum Rex Cantus: Turpe est, inquit, Consanguineum nostrum, vulgarium morte affici, decet nos ei impendere claritat. m, et iussit in nautica pinu sollenne ei suspendium exhibere, Abbas Stadens. Ad An. Chr. 1133.

Non immerito; cum dignitas augeat delictum, et nihil magis nobilitati repugnet verae,

Omne animi vitium tanto conspectius in se
Crimem habet, quanto, maior qui peccat, habeto

In tantum ut nullum Privilegium, utpote contra iura et bonos mores tendens, in contrarium subsistere queat nec debeat. Unde etiam est, quod Stephanus Poloniae Rex, ad perpetuam nominis famam, consuetudinem illam pra vam, et Legibus Divinis contradicentem, qua nobilibus hominem occidentibus, certa peccunia cadaveri imposita, poenam redimere licuit, sustulerit et abrogarit.] Iohan, Iacob. Speidel. V. Iur. Lic.

9. Rauch vnnd Liechthaltung.

Larem, hoc est, focum seu domesticam habitationem habere, dicitur Germanice Die Rauch vnd Liechthaltung. Einen eignen Rauch haben.

Sic quibusdam in locis non conceditur daß jemandt, so nit Burger, oder dessen sonderlich Erlaubnuß hat, ein eigne Haußhaltung anstelle: sondern muß beyeinem Wührt zehren. Ego d. iure Civium. fol. 81

10. Rauchhüner, Faßnachthüner.

In Marchia, teste Schepliz. ad cons. Brand. part. 2. tit. 3. n. 6. das Rauchhun, in fallibille signum Iurisdictionis, et cui illud penditur, ad illum omnino Iurisdictio istius subditi spectat. Pruckman. consil. 21. num 83. lib. 1. ubi inquit, has Gallinas Iurisdictionales appellari. adde Husan. in tract. depropr. hom. cap. 6. nu. 64. Ernest. Cothman cons. 42. num. 33. et seq. et consil. 47. num. 146. et 162. qui et nu. 164. et seq. ait: hoc maxime verum esse, si talis consuetudo probetur, et alia adminicula concurrant. Et has Gallinas sine dubio merum Imperium denotare, testatur Husanus. d. loc. qui n. 64. hanc rationem reddit, ut dixi in verb. Leibaigne: quia Gallinae illae in altum evolant, et ibi requiescunt, propterea altitudinem luris significant. Tileman. de Benignis. obs. pract. pentecoste. 5. obs. 1. vid. omn. Hering. de molend. quaest. 33.

Quibusdam in locis, als bey den Graffen zu Sultz im Glöckaw, ist der Brauch, daß ein jeder Vnderthan, so ein eigen Kauch hat, vnnd in die Gemaind gehet, Jährlich ein Henn, quae Rauchhenn vocatur, seinem Herrn in signum subiectionis erlege.

11. Räischig Risch.

Risch, antiquum Germanicum vocabulum, pro alacri, gaillard. sive frisch, proqe/s1ei tou= f. In martyrologio Apostolorum de monacho luxurioso:

Rüschig dicuntur semipoti, ab alacritate nimirum, quia vinum exhilerat cor hominis, uti docet Goldast. ad Paraenetic. veteres. fol. 376. ac adhuc hodie dicimus de aliquo, erist räuschig, id est interdum pro Munder, interdum etiam fürseltzam.

12. Real.

ADDITIO.

Der grosse Real von Oesterreich, von Kaysen Maximiliano vor 150. Jahren gemüntzt, wirds taxirt auff sibendthalb Thaler, der halb vnd das viertel nach Anzahl. Sonsten seynd andere Gülden Real, von Kayser Carl, halb vnnd hält, die gantze zuzween Thaler vnd 1. Orth, die halbe 1. Thaler, ein halb Orth, oder ein Goltgülden. Dise ist die rechte Köntgische Erb Müntz in Niderland, darvon sie den Namen hat. Tileman Frieß im Müntzspiegel. lib. 4. cap. 29.] Iohan. Iacobus Speidel. V. I. Lic.

13. Rebellen.

Vide Frider. Mindan. de process. lib. 2. c. 46. item de seditiosis Rosbach. prax. Crim. Decianum. tr. Crim. lib. 7. c. 32. per tot. Masc. concl. 1257. per tot. ubi an sententia decalaratoria requiratur. Gail. 1. obs. 15. num. 6. et seq. et d. arrest. c. 10. et d. PP. lib. 2. c. 3. um. 16. adde Molan. tr. d. fide haeret. servanda. et supra Ausfruhr, ut et verb. confiscation, Item Ritter, ad Constitut Henrici VII. qui sint rebelles.

nemo in propria causa potest esse ludex, ac subditi et Dommini suos certos Austrägas habent. vid. me de curanda Rep. f. 170.

14. Rechen, Ich wil mich rechen.

Verba ego me vindicado, vel ego ulciscar de tali, Ich wil mich rechen, oder ich Wils vngerochen nit lassen, in dubio de vindicta Iuris intelligenda sunt, per tradita Treutler. consil. 86. numer. 28. vol. 2. Bullae. in discurs. Academ. 3. miscell. 8. et in decad. consil. 5. quaest. 6. Verba enim quae possunt interpretari ad bonum et malum, in dubio debent intelligi in bonam partem, ut excludatur praesumptio delicti, Alex. consil. 188. lib. 7. consil. 233. col. 1. lib. 6. Modestin. Pistor. vol. 2. consil. 22. n. 51. Bald. consil. 98. lib. 2. ubi dicit, quod etiam iactatio sive minae generaliter sactae de expellendo aliquem ex possessione sua, non inducant unstum metum, sed in mitiorem partem interpretari, atque de expulsi one legitima intelligi debeant. Nisi adsint circumstatiae quaedam aliud suadentes.

15. Rechenbücher, Schuldbücher, Rechnung.

Liber Rationum (Kechenbücher, Bücher Einnemmens vnnd Außgebens) definitur, ultro citroque dandi, accipiendi, credendi, obligandi, ac solvendi sui causa [orig: causâ] negotiatio. l. si quis ex argentarius §. rationem fs. de edendo. Beust. ad l. admonendi. num. 10. et 12. de iureiurando.

Libri rationum sunt varii. Quidam enim confecti sunt ab aliquo ratione sui officii, ut olim erant Numularii; l. quidam §. Numularios. ff. de edend. et exactores tributorum l. illatae C. de fide Instrum.

Quidam vero sunt ab aliquo confecti ratione suae administrationis, ut sunt libri Tutorum, curatorum, Pflegrechnungen, et huiuscem odi aliarum personarum, l. 1. §. officio. de tutel. et rationib. distrah. vid. supra verb. Pflegrechnung.

Sunt etiam Libri pro arbitrio. et voluntate uniuscuiusque, prout res postulat, conscripti, et suntii, quos quis sibi privatim conficit. Nicolaus Ianua. de privat. scriptur. lib. 4. tit de libro rationum. n. 4. An et quando liber rationum probet, vide eundem omnino d. loc. num. seqq. et Bolognet. in C. de edend.

Pariationes sunt, accepti et expensi parem rationem facere et reliquari nihil, schlechte Kechenschafft machen. l. stichus §. argentarius. ff. de statuliber. ibi: rationes red diderit, parique fecerit, hoc est, satisfecerit plene, ac persolverit id, quod acceperit administrando seu agendo res dominicas. Loquitur hic Scaevola de servo actore. Oldendorp. Class. 6. action. tit. de condict. indebiti. f. 799.

Liber rationum probat contra scribentem. Bart. in l. nuda ratio C. de donat. col. 2. vers. circa secundum. et in l. quaedam. §. numularios. ff. eod. ac in l. admonendi. de iureiur. Sive rationes istae scriptae sint manu suß, sive per manum servorum, vel administratorum, dummodo exsistant penes dominum. Iohan. Bolognet. adl. 1. num. 17. C. de edend. Quod ramen intelligitur, si est liber rationum completus, continens negotia ordinate, secus si esset Schedula quaedam pro memoriali. Bolognet. d. l. Necesse porro est, ut causa debiti sitassignata, quia si nulla adesset, rationes haud fidem facerent. Iste etenim liber sine causa obligationem inducere nequit. Bald in rubr. de fid Instrum. col. 13. vers. sed quaero. et facit l. cum indebito. §. sin. ff. de probat.

Plura vid. apud Munnozd. Escobar intract. de Ratiociniis et Ayrer. d. errore calculi.

16. Recht, von Billigkeit vnd Rechtswegen.

Cautionem illam deß Rechtene außzuwarten, non esse sufficientem ad relaxan dum arrestum, tradit Mod. Pistor. part. 3. q. 110. num. 7. quia nihil aliud cavetur, quam de lite persequenda: quam cum arrestatus possit persequi per Procuratorem, non videtur tali cautione caisse, de iudicio sisti, et tamen si in arresto maneret, posset actor obtinens petere eum sibi dari ad manum, secundum ius Saxonum, quae quidem exsecutio in personam fieri non posset, etc.

declaranda sunt, ut et in qualibet alia [orig: aliâ] dispositione, quam disponens censeturse conformasse cum dispositione iuris communis. Ioh. Goedd. inter consil. Marpurg. consil. 27. sub numer. 167. vers. tertii, ad fin. Corne. consil. 24. num. 11. vol. 2. et consil. 307. num. 2. vol. 4.

17. Cl. Mit allem Recht, vnnd Gerechtigkeit.

Hisce verbis, nempe omnibus iuribus vel pertinentiis, etiam merum imperium venire videtur. Menoch. de praesumpt. 97. num. 38. lib. 3. Vultei, de feud. cap. 5. p. vide Wesenbec. consil. 195. num. 107. et 119. etc.

18. Rechtburg.

Invenitur Rathinburgius et Ratmiburgius. Leg. Salic. tit 60. Si qui Rathinburgii Legem volnerint dicere in Mallebergo resi dentes, cum causam inter duos discusserint, debentiis, qui causam requirunt, dicere. Si vero Rathinburgii non secundum Legem iudicaverunt Salicam, his, contra quos sententiam dederunt, sol. XV. solvant. Si vero Rathinburgii illi Legem dixerint, et ille, contra quem dixerunt, eis contradicat, et hoc sustinere volluerit, eos enim contra Legem iudicasse [orig: iudicâsse] sibi putat, et id comprobare non potuerit, unicuique de VII. Rathinburgiis solid. XV. solvat.

Leg. Rip. tit 34. §. 3. et seq. Si autem mannitus venire distulerit, pro uno quoquo mallo, si ille, qui eum mannit cum tribus Rachinburgis in Araho coniuraverit, quod legitime mannitus fuerit, XII. sol. culpabilis iudicetur, etc.

19. Rechte Handt, zur rechten oder lincken Handt gehen.

ADDITIO.

Sinistri ac dextri lateris locus uter nobilior, et quam varius ea [orig: eâ] in re mos fuerit olim ac nunc sit, multis docet Bisciola horar. subcesivar. tom 2. lib. 11. cap. 5. per tot. add Sirmond. ad Apollinar. Sidon. Epistol. fol. 274. et seqq. ubi de loei praerogativa, quisve interior dicatur, quisve exterior, quid item tegere latus, aut me/s1on e/xein, dextrane potior an sinistra? Ex quo hoc unieum annotare libet: Apud veteres Romanos, et hodie apud Gallos, aliasque gentes, in incessu consessuque praecipuum honoris locum interiorem semper suisse, licet is dexter non semper esset. Clare id quidem ac sine exceptione Ovidius et Horatius: ut frustra sint, qui pro dextra tantum, aut pro sinistra [orig: sinistrâ] contendere velint. Neque tamen interim dextrae sua praerogativa detrahitur: dextrae enim hoc honori datum liquet, primum ut quando proximum nihil erat unde interior alter altero, vel latus ei tegre diceretur, tum ea semper sinistrae praeferebatur. Deinde in ipso interioris loci obsequio contendebant, quoad sieri posset, ut cum eo loco dextrae simul honor iungeretur, ita ut idem dexter atque interior esset. Ceterum, ubi res non ferebat, utinterior dexter esset, tum ad eum plane modum, quo adhuc in Gallia, interioris potiorem habuisse rationem, ut eum locum honoratis potius cum laeva tribuerent, quam cum dextra exteriorem.

Ita et sinistrae suus nonnumquam honos fuit, sed tum sc. quando interior erat, et dextra numquam non praelata, nisi cum interior esse non potuit. Interioris autem loci praecipua semper ac perpetua dignitas; non quia dexter aut sinister, sed quia superior, quia prior, quia medius quodammodo. Medius inquam, inter Comitem, et illud quid quid est, quod alterum latus claudit. vid. Bisciol. allegat, loc. fol. 754. et seq. item Kekerman. disputat. Physic. 19. thes. 3.] Ioh. Iacob. Speidel. V. I. L.

20. Rechtsprechen.

Non licet in alieno territorio, et nec in feudali, sententiam ferre. l. ult. ff. de Iurisd. Unde in Investitura Hillenii Episcopi Trevirensis de Anno 1152. cavetur: Idem Castrum, quod Seyna dicitur, et ipsam Curiam dem Seyna, cum omni integritate et utilitate ad ipsam pertinente, excepto allodio quod fuit porta et area quaedam, quae Pomerium dicitur, in quo Ministralibus suis ad consequen da iurasua, cum iportuit, diem ponere possint. Acta. Seyn contra Trier. Sic ist in Ebersteinischem Vergleich Gernspach etwas außdem Lehen behalten, daß man da Kecht sprechen möge.