CAMENA Early Modern Latin Texts

CHRISTOPHORI BESOLDI, JC. CELEBRATISSIMI, S. CAES. MAIEST. UT ET SERENISS. BAVARIAE ELECTORIS QUONDAM CONSILIARII, ET IN Acad. Ingolstadiensi Codic. et Iuris Publ. Professoris, THESAURUS PRACTICUS NON SOLUM EXPLICATIONEM TERMINORUM ATQUE CLAUSULARUM IN AULIS ET DICASTERIIS USITATARUM CONTINENS: Sed et rerum omnifariam cognitionem suggerens, inprimis quamplurima ad Romani Imperii tam ecclesiasticum quam Politicum statum; Mores item, Historiam, Linguam et Antiquitatem Germanicam pertinentia edocens; simulque nonnulla tam vetera quam nova Documenta referens. EDITIO SECUNDA ET POSTHUMA. Ex Autographis Auctoris Annotationibus, variis et quam plurimis Documentis ac Privilegiis, Novis Titulis et Practicis Observationibus infinitis; Synoptica [orig: Synopticâ] item materiam Regalium continente tractatione; Dissertationibus Theorico-Practicis, modum tam in Civilibus quam Criminalibus Referendi seu votandi, Pracessumque Iudiciarium compendiose et nervose exhibentibus; nec non illustribus aliquot Responsis aucta et locupletata. STUDIO ET OPERA IOHANNIS IACOBI SPEIDELII, V. I. LICENTIATI, SAC. CAES. MAIEST. NEC NON REVERENDISS. AC ILLUSTRISS. PRINCIPIS AUGUSTANI Consiliarii, Vice-Cancellarii, Causarumque Feudalium Praepositi, Una cum eiusdem Debitis Locis et Ordine insertis Additionibus, Novis itidem Titulis, hinc inde ex optimis, raris, variisque Auctoribus quottidiano rerum usu collectis, et in seriem Alphabeticam redactis. OPUS OMNIBUS TAM IN AULA, FORO QUAM SCHOLA versantibus, quibusque varia Lectio ad quottidianas Conversationes et Discursus formandos curae est, si non necessarium, utile tamen et iucundum. Cum Gratia et Privilegio Sac. Caes. Maiest. Norinbergae, Sumptibus Wolffgangi Endteri, ANNO M. DC. XLIII.

1. Galg, Stock vnd Galg.

De surcae et patibuli notatione, vid. Bisciol. horar. subcesivar. lib. 1. cap. 91 ac quod Galg â Golgata, vid. voces Exotic. novi Testamenti. fol. m. 181.

Furcae supplicium, ut exteris nationibus, ita et hodie in Imperio Romano frequentatur; ex quo crucis supplicium sustulit Constantinus. Sozom. in cap. 8. ad fin.

Ad Gradum meri Imperii pertinet Furcarum crectio, eaque merum Imperium denotat, secundum Bald. in cap. 2. quid sitinvestitura, et in l. causa, C. de Episc. et Cleric. Schneide Win. in tract. feud. part. 2. tis. quae tes in feud. dar. num. 73. qui ex Iacob. de S. Georgio, ibi fubicit, quod si inter duas Civitates sit contentio de mero Imperio, non licebit alteri earum lite pendente, erigere furcas, aliqui pars altera poterit propria auctoritate eas evellere, arg. l. quemadmodum. §. 1. vers. aliudff. ad L. Aquid. quae adhoc alle gari solet, quod quis propria [orig: propriâ] auctoritate, irrequisito Domino, destruere possit id, quod in suo fundo per alium ibi aedificatum est: unde, si quis fabricaret murum, aut aliud quid faceret in fundo meo, possem illud propria [orig: propriâ] auctoritate pemptus evellere. Nam, quia illud, quod in solo meo est aedificatum, cedit solo. §. ex diverso Inst. de r. D. Vide or destruere id, quod meum est, non alterius: unde de violentia [orig: violentiâ] et turbatione accusari non possum. Etenim, qui utitur suo iure, nemini facit iniuriam. quilibet etiam in suo potest aedificare et destruere pro libitu, etiam cum damno alterius, iuxta l. Proculut. ff. de damn. infect. pulchre Alex. de Imola, in l. 1. §. nuntiatio, ff. de nov. oper. nunc. Caepol. de serv. urb. praed. cap. 30. num. 9. vid. Costam. Consil. 6. ubi plurib. quando furca propria [orig: propriâ] auctoritate eveili queat, add. Schueidewin. d. loc. num. 74. qui num. seq. notabile ad erectionem furcarum tradit: daß man keinen Galgen, so nahe an die Gräntzen setzen mag, daß er das fremnde Gericht mit dem Schatren berühre, daß auch das Volck auff demselbigen Gerichte, da man einen rechtfertiget, vnd nicht auff dem frembden Gerichte, so darneben gelegen, stehen möge, etc.

Sed hodie tolerari crectionem furcarum, si distent a finibus vicini per 24. ulnas, notat. M. Steph. adart. const. crimin. 215. adfin. et etiam Zieriz.

Per furcarum erectionein, retinetur quasi possessio meri Imperii, licet per 100. annos numquam aliquis fuerit suspensus: Angel. in l. relinere. ff. de usufr. et inl. haec autem. ff. de serv. urb. praed. Bald. in l. 1. C. Ut nem. lic. Peguera. decis. 81. nu. 4. in fin. quia sufficit Signum, licet deficiat signatum, de quo vide Matth. de Afflict. in cap. 1. num. 38. quid sit investitur. et Hier. Gigant. d crim. Maiest. quaest. 41. lib. 1. fol. m. 102. Card. Tusch. pract. conclus. lit. F. conclus. 537. ubi multa de fur carum erectione habet.

Eo ipso, quod quis habet merum Imperium in territorio, habet ius erigendi furcas, et tenendi erectas in Signum meri Imperii, propter publicam utilitatem, et ad deterrendum alios, utque Suppliciorum memoria renovetur. licet eae de novo erigantur, vel diu fuerins collapsae, Tusch. lit. F. conclus. 537. Peguera. decis. 81. ego post Bidemb. in tract. de lurisd. fol. 103. quia cum exsecutiones et impositiones poenarum, actu transeant, et per consequens a memoria [orig: memoriâ] decidant, humana invenit industria furcas erigi, ut Suppliciorum memoria renovetur. Sic et monumenta inventa sunt ad memoriam conditionis humanae, l. quidem in suo ff. decond. et demonstr. Atque ita patet, in hac [orig: hâc] furcarum erectione publicam versari utilitatem: cum per hoc quasi quadam [orig: quâdam] lectione continua [orig: continuâ], quae etiam melius per visum imprimitur, quam per auditum solum, homines a maleficiis arceantur, arg. Instit. de gradib. cognat. in fin. Ludovic. a Peguera. in decis. 81. num. 2. Inde Furcas tropaeos Institiae vocat Oldrad. consil. 161. vid. Zieriz. ad art. 216. constit. crimin.

Haecque omnia adeo obtinent locum, quod si in territorio non reperiretur locus, in quo commode sine cuiusquam incommodo, furcae ponerentur, possit Dominus soli compelli ad

vendendum, propter puplicam utilitatem: ut in l. locus. §. fin. ff. quemadm. servit. amitt. litem si. §. praeterenff. derei vend. l. Lucius. ff. de evict. et arg. text. in l. 1. §. sunt qui ff. ne quidin loc. publ. Peguera. d. l. num 3.

Verum Peguera d. loc. num. 3. monet, aliud in Catalonia [orig: Cataloniâ] observari, ibique merum Imperium habentem, ubi alius habet omnem Iurisdictionem, perpetuas non posse ibi tenere furcas, atque alia signa, nisi eveniente casu.

Quod erectio furcarum et signorum, sit actus meri Imperii, notat etiam Gail. 2. obs. 60. num. 5. et ideo Iurisdictio probatur per solam furcarum crectionem. Mascard. concl. 946. num. 10. et seq. ut et fines Iuris dictionis, Brun. consit. 34. num. 6. Hieron. de Monte. de finib. cap. 52. num. 4. quia eousque protendi Iuris dictionem, non ambigitur, Graeven: conclus. 60. consid. 2. num. 14. lib. 2. Hincfit, ut non raro ad fines ponantur.

Criminalis Iurisdictio etiam sine Signo haberi et retineri potest, atque ideo argui non potest: furcas vel postellum non habet, Ergo Iurisdictionem Criminalem non habet: quemadmodum etiam viceversa, propter furcas vel postellum, non dicitur quis habere Iurisdictionem Criminalem. Meichsner. decis. 4. num. 159. tom. 2. lib. 1.

Argumentatio enim a Signis accidentibus vel accessoriis, quale est patibulum, non arguit de necessitate: Nata consil. 636. num. 123. Keller. de offic. Iurid. pol. lib. 2. cap. 15.

Hinc contingere potest, ut duo Iudices eodem loco aequalem in iudicando potestatem habeant, et tamen solus alter exsecutionem facere, et furcas erigere possit, iuxt. Decian. tract. Crim. lib. 4. cap. 41. num. 1. et Graeven. 2. conclus. 6. consid. 2. num. 16. Ac ita aliud est, posse iudicare criminaliter, aliud habere den Blutbann vnd exsecution.

Etliche haben im Branch, daß sie einen fangen, vnd lassen ihne in einem andern Orth berechtigen, quod apud Nobiles olim in Suevia usitatum erat. Sed hoc fiebat in fraudem comitum, die die Iurisdictionem Criminalem, vnd exsecutionem gehabt.

Quae sollemnitates observandae in furcarum erectione, vid. in der P. H. O. art. 215. et 17. ubi not. Ob man die Maleficancen an dem Galgen soll hangen lassen. vid. Tabmud. in Sanhedrin. fol. 48. et fol. 252.

Suspensos et strangulatos adhuc viventes, restitui posse, quamdiu orespumam non edunt, auctor est Hippocrates. aphorisin 43. eam spumam autem maxime differre a spuma epilepticorum, innuit, qui dum cadunt, ac paroxysmo corripiuntur, multoties spumam edunt, sed absque vitae periculo, Contra illa spuma, quae in suspensis apparet, e thorace et pulmonibus exprimitur, quorum ea humiditas est propria, qua [orig: quâ] fatiscente, de salute hominis conclamatum est, vid. Lotich: in Petron. Arbitri Satyricon. lib. 2. Comment. cap. 1. ubi simul historias furum, qui suspenli atque anatomicis sectionibus destinati, revixerunt, recenset ac etiam stupendam historiam suspensae mulieris e cruce parientis addit.

ADDITIO.

Suspendium genus supplicii valde probrosum esse; notum est; ac olim apud Iudaeos, teste sacro Codice, coram Deo suspensi pro maledictis habebantur, neque ustra vesperam eiusdem diei in Cruce pendere permittebantur. Et in libris Pontificialibus cautum erat, ut tales insepulti iacerent. Unde Virgilius de Amata laviniaematre ait:

Plaerique mortem hanc praeposteram vocant, eaque hodie puniunttur latrones et fures.

Quam vis item iuxta M. Tull. Ciceronem, pulchrum sit pro patria [orig: patriâ] mori; nihilominus tamen neminem facile Romanorum aut gentilium, nisi summe desperatum, ignominiosa [orig: ignominiosâ] ista [orig: istâ] morte, suspendio nimirum, finiisse vitam, compertum habemus, ut multo minus pro Patria [orig: Patriâ] aliquis tam abominandi leti genere fauces, sibi praecluserit.

Quo magis admirari subit surorem Virginum olim Milesiarum, quae referente Polyaeno lib. 8. stratagem. nulla [orig: nullâ] accepta [orig: acceptâ] calamitate, laqueis

sibi mortem accersebant; ac nulla [orig: nullâ] re alia [orig: aliâ] absterreri ab hoc infami leto potuerunt, nisi postquam Consilio matronae cuiusdam Milesiae, strangulatae per forum tractae sunt, unde metu illius infamiae (quam post mortem verebantur) deinceps laqueis abstinuerunt.] Ioh. Iac. Speidel. V. I. Licent.

2. Auff die Galeen schmiden.

Poena triremum in perpetuum, qua [orig: quâ] maxime contra plebeios utimur, etsi variatum fuerit inter Dd. cuius poenae loco successerit, et inter alios Rim. confil. 44. num. 34. voluerit, assimilari bannitis nostri temporis, Clatus vero in fin. quaest. 67.. dixerit, eam aequiparari deportatis, licet hoc non placeat Borell. inconsil. 52. n. 32. et seq. et demum Grass. in §. testamentum. qu. 28. aequiparet damnatis ad perpetuos carceres. Ceterum secundum verissimam et communem Dd. conclusionem, successit loco damnationis in metallum, vel operas metalli, cum hodie poenae dictae non sint in usu, per allegatos auctores a Gras. Mastrill. decis. 165. num. 5. tam in condemnatione ad triremes in perpetuum, quam ad tempus. Habent enim praedictae poenae expressam similitudinem: nam sicuti damnati ad metallum tenebantur gravissimis catenis, et verberibus afficiebantur; ita damnati ad triremes, ut de se patet, et propterea [orig: proptereâ] efficiuntur servi poenae, mortuisque aequiparantur, et fiscus ex eorum persona non acquirit, sed id, quod ipsi caperc non possunt, acquiritur aliis, qui illud fuissent habituri, post Peregrin. Farinac. et alios, idem Mastrill. d. l. num. o. et seqq. quod num. 12. intelligit verum in condemnato ad remigandum in perpetuum, et non ad tempus.

Et quia Civitatem et libertatem amiserunt; ex consequenti perdunt testamenti factionem activam et passivam, ac successionem abintestato, et admittuntur aliisuccessores. Quin imo testamentum antea [orig: anteâ] factum rumpitur, Simon. de Praet. de interp. ult. vol. lib. 2. interpr. 2. dub. 1. solut. 1. num. 8. subdens, quod amittant testamenti factionem passivam, etiamsi aufugiant, aut aliter eximantur a carceribus, et aliisrelatis, et testatur de communi opinione. Et ita in condemnato ad remigandum in perpetuum, quod sit incapax successionis, et eo excluso, succedant adstrictiores in gradu, iudicatum esse, tostatur d. Mastrill. numer. 17.

3. Ganerben.

Cum supra [orig: suprâ] in verbo Burgfriden, de origine Ganerbiorum aliquid dictum sit: nunc adde, qui Ganerbii sint, vel dicantur. Ganerbii autem, vel Ganerben, dicuntur quasi gemaine Erben, communes heredes, Condomini. Ac Ganerbschafft, q. gemaine Erbschafft, da man ein Gut zusamen wirfft, vnd nicht zerthailen laßt. prout etiam eiusmodi in casibus plerumque convenitur, daß keiner seinen Thail einem Freinbden solle verkauffen, oder daß die Ganerbensolches außlösendörffen.

Sane vox Ganerben omnino Germanica est et composita, cuius pars posterior Erben, absque dubio heredes denotat: Prior vero compositionis pars vel Syllaba Gan, quid sibi velit, haut omnibus patet. Quidam deducunt â gehen, ire, proficisci, ut Ganerben, quasi sint Gang Erben, quod secundum certa sua pacta contra ius commune, ad mutuam hereditatem transcant: nam et antiqui pro gehen, dicebant, gahn, sicuti pro stehen, stahn; quod idioma. adhucdum multis in locis est in usu. Alii a Gäh, quod festinum, properum significat, quasi Ganerbii sint, ad quos hereditas cito et festinanter, per plures gradus, et quasi per saltum transit, Du. Killinger. in eleganti tract. hac [orig: hâc] dere, discurs. 1. num. 22.

Hoennonius denique 2. disp. Iurid. 9. coroll. 1. deduci putat a verbo gönnen, ut Ganerben sunt, quasi Gönerben: weil sie ihren Mit Erben gönnen Frid vnd Einigkeit: vel si coniectura haec placet, weil sie einander das Erbe gönnen.

Sed communior et receptior est sententia, quod dicantur Ganerben quasi gemaine Erbem Gahn namque sumitur pro gemain in compositis pro communi, ut Gahnbach: quod etiam innuitur in Imperii Constitutionibus, velut Erklärung deß Landfridens, de Anno 1500.

Ganerben vocantur etiam Burger oder Burgmänner. Ritterhus. in partit. feudal. lib. 1. cap. 17. ex iure Saxonico, ibi: Burger oder Burgmann haissen die Ganerben vnnd Edelleute, so vor Alters vnder einem Burgherin auff einer Burg gewohnt haben, dasie dann der Burg Burger genennt worden, unde et Burgmannschafft, pro Ganerbschafft apud Fichard. 1. cons. 13. passim sumitur.

Unde Ganerbschafft recte definitur, quod sit quae dam fraternitas certis pactis, et mutuae plerumque successionis legibus inter quosdam generosi oris spiritus nobiles, ad hoc inita, ut se, suasque facultates in Castro communi, contra vim et incursiones hostium coniunctis viribus tuerentur: ut dixi in verb. Burgfriden. Welcher (Burgfride nim.) nichts anderst ist, dann ein Conventio, wie man sich in der Ganerbschafft halten soll. Et vox Ganerbschafft propric ius ipsum denotat: quandoque etiam Castrum, in quo Nobiles illi confoederati habitant.

Notandum tamen hic est, vocis Ganerben, aliam in iure Saxonico, aliam in locis superioris Germaniae esse significationem. Nam artic. 17. Landtr. libr 1. Ganerben dicuntur heredes Collaterales posteriores fratribus et sororibus, ita ab eundo vel properando dicti, quod facilior et expeditior eorum sit successio, nulla [orig: nullâ] sexus, sed gradus duntaxat propinquitatis habita [orig: habitâ] ratione, Mod. Pistor. cons. 21. num. 43. Sed in Actis et Decretis Comitiorum, Ganerben Häuser oder Schlösser dicuntur arces, plurium nobilium familiis communes, quasi gemainder Erbem Schlösser. v. omnino Killinger. h. Cap. 1. Erklärung deß Landfriden zu Augspurg, Anno 1500. tit. wider der Ganerben Schloß Ordnung deß Landfriden zu Wormbs Anno 1521. tit. wider der Ganerben Schloß, etc multis aliis locis horum Ganerbiorum fit mentio, ut patet ex allegatis Recessibus, quibus iunge Spec. Saxon. 1. Landtr. art. 17. et antiquas literas Fuldaelde Anno 1327. ibi: Mit Willen Friderichs seines Bruders vnnd anderer seiner Ganerben, die uns das Lehen auffgeben vnnd verzigen haben: ubi Ganerbii intelligi videntur, qui simul de feudo investiti, so die gesambte Hand haben, de quib. v. verb. gesambte Hand.

Tales arces aliquot sunt in Germania: Arx sc. Rotenburgensis, non procul Noriberga [orig: Noribergâ] dissita. Salzburgensis, ad Salam. Fridbergensis in Wetteravia: Gelnhusensis, quarum praeclararum exemptionum privilegia referuntur in Catalogo Privilegiorum in verb. Gelnhausische Freyheit. fol. 425. et 430. vid. Feschium disput. Bas. de foeder. thes. vlt. fol. 5. Sunt et quaedam Civitates Ganerbicae: ut Creutzenachum, oppidum situm ad Rhenum, habet Condominos Electorem Palatinum et Marchionem Badensem. Sic Smalcaldia, dum viverent Comites ac Principes Hennebergenses, ex parte dimidia ad ipsos, ex altera [orig: alterâ] ad landgravios Hassiae pertinuit: Hodie Landgravius solus ea [orig: eâ] potitur, Dn. Cluten. in Syllog. rer. quot. thes. 26. ad fin.

Erant autem Ganerben Häuser nihil aliud quam multis pactionatis et coadunatis Hobilibus gemaine Häuser oder Schlösser, in quas tempore necessitatis et belli, tamquam ad asyla tutissima sese cum familia recipiebant. Quo sensu etiam hoc verbum intelligit Hörtzog Jerg zu Sachsen, Landgraff in Türingen in einem Sendtbrieff d. An. 1526. an Martin Luther geschriben, ubi sequentia verba leguntur: darzu hast du zu Wüttenbergein Asylum angericht, daß alle die Münch vnd Honnen, so vns vnser Rirchen vnd Clöster berauben, mit nemmen vnnd stehlen, die haben bey dir Zuflucht vnd Auffenthalt, als wäre Würtenberg höfflich zunennen, ein Ganerbenhauß aller Abtrinnigen vnsers Lands, etc.

Inter Nobiles autem sive Ganerbios plerumque Maximus natu administratoris bonorum et iudicis munere defungebatur, ad hoc communi, et potiorum Ganerbiorum suffragio electus, quem Burggraffen appellant, a voce

Graff, quae iudicem denotabat antiquis, vid. infra in v. Graff. quique pro onere administrationis partem aliquam fructuum sibi habebat praecipuam, reliquis fructibus inter Ganerbios aequis portionibus divisis. Cuiusmodi Burggravii adhucdum inveniuntur inter Ganerbios arcium, Rotenburg, Fridberg vnd Gelnhausen. Qui postquam electi sunt, investiri solent, et confirmari ab Imperatoribus, in iis scilicet arcibus, quas feudi iure ab Imperio recognoscunt Ganerbii, Inform. Fridenb. p. 1. c. 1. num. 235. Burggravio proximus erat Bawmaister, cui itidem certa aliqua administratio erat commissa, ea scilicet, quae ad custodiam et conservationem Castri, totiusque districtus Ganerbici pertinebat. v. etiam me in tr. de Monarchia. fol. 13. ubi de Condominis, von gemainer Derischafft, etc. pluribus ago. Connsuli etiam potest Dn. Adam Keller. tr. d success. ab intest. tit. 31. adfin.

Et fuerunt etiam in Wurtembergia [orig: Wûrtembergia] plures arces da es Ganerben gehabt, als zu hohen Entringen, bey Tübingen, Bernegg bey Altenstaig, item Binnigkeimb, etc. de quibus Dn. Crusius.

4. Gant, Auffschlag.

De veteri rerum venalium proscriben darum more, vid. Barnab. Brissonium selectar. ex Iur. Civil. antiquit. lib. 3. cap. 8.

An venditio publice sub hasta facta ob laesionem enormissimam, beneficio l. 2. C. de rescind. vend. rescindi possit? v. Berlich. decis. 126. Anitem Bonis subhastatis vel publicatis, ea vendi debeant secundum aestimationem Iudicis, an vero prout licitata fuerint? tradit Mod. Pistor. quaestio 342.

Alienatio rerum minoris an sit nulla, ob defectum subhastationis, wann die Güter nicht auff einem Auffschlag verkauffet? Gratianus tom. 3. disceptat. forens. cap. 479.

5. Gantz.

Dictio integre, importat totum sine deminutione: quia integrum dicitur, cui pars nulla deest. Bald. Consil. 88. lib. I. late Tuschus pract. conclus. lit. D. conclus. 297. per tot.

6. Gäntzlich, in allweg.

Omnino, omnimodo, et similia praegnantia verba, praegnantia ideo vulgo feruntur, quod nullam modificationem autlimitationem recipiant, sicuti de vocabulo omnimodo aperte probat l. 3. §. 1. ff. naut capu. stab. l. 35. §. 4. C. de donat. v. supra verb. allermassen.

7. Gast, Gastgeber, Würth, Tavern.

Gast est vocabulum Germanicum, non ut hodie hospitem, sed quemvis hominem ad omnia paratum, promptum et habilem significans, unde multa passim reperies composita. Convigastus est apud Boetium de consolat. Philosoph. Arbogastes, Tyrannus Interfector Valentiniani Iunioris, apud Orosium et alios. Sigebertus ad Annum 422. nominat Dictatores Legis Salicae sogast, Bosegast, Salagast, Widigast. in Prologo Legis Salicae secundum editionem Frid. Linbrogii, Wisogastus, Bodogastus, Sologastus et Widogastus appellantur. Alibi inveniuntur Altgastus, Hildegastus, Suabgastus et Wergastus.

Camerarius tom. 3. horar. Succisivar. cap. 63. Gastos Germanico nomine a sapientia [orig: sapientiâ] et scientia rerum atque ingenii perspicientia [orig: perspicientiâ], dictos existimat.

Tabernaepublica loca sunt, ubi hospites recipiuntur, stehr auch selbige zuverleihen, gemainglich dem Vogtsheren zu, fürnemblich weil etwas darvon gefällt, als Vmbgelt vnnd dergleichen.

Es wirdt auch die Verleihung der Tavern, pro actu Iuris dictionem probante gehalten.

Licitum esse aedificare hospitia nach bey einander, notavit Schneidewin in §. flumina Inst. d. rer. divis. fol. m. 275. ubi notae.

Casum haber Servin. tom. 2. d. playdoy. fol. m. 398. da ein Würth einem, so die Zech nicht bezahlen können, das

Dehospitatura, vid. Dn. Magerum de Advocat. armat. cap. 10. nu. 238. etc. ubi ait: hospicia priscis temporibus publice assignari solita, certosque homines constitutos fuisse, quibus illud munus a Magistratu imponebatur: et habitum esse pro onere patrimonii, non personae. ad d. me in Consiliis meis. et in Commentar. vber die Fürstl. Würtemb. Cands-Ordn.

An ganeae et Popinae sint a Republ. expellendae, et an puniendi, et qua [orig: quâ] poena [orig: poenâ] sint cives, et oppidani dictas ganeas, et popinas frequentantes. vide Pegueram, decis. 44.

8. Gastrecht, Gastgericht, oder erkaufft Gericht.

In Imperio Germanico-Romano usu observatur, quod hodie raro admodum prorogatio Iurisdictionis fiat, nisi inter personas extraneas, in peregrinis locis, quod vocatur ein Gastrecht, ut notat Monach. in tract. de Iurisdict. tit. de probation. Iur. cap. 2. num. 6.

Welche Gastgericht doch in Ducatu Wurtembergico [orig: Wûrtembergico] non aliter obtinent, dann in loco ludicii competente, vnd da der ordenliche Gerichts Tag nicht erwartet werden, noch die Sach Verzugleyden möchte. Fürstl. Würtemb. Landrecht. part. 3. tit. 5. §. fin.

ADDITIO.

Gastrecht etiam quibusdam in locis est genus arresti municipale seu summarium, quod cognitis et perspectis aequae causae, liquidique debiti meritis conceditur hospiti contra hospitem, hoc est, Civi contra peregrinum, advenam, peregrinantem: et e contra advenae peregino contra Divem, incolam, forensem, et sic indifferenter ac promiscue contra et pro omnibus, quos maenia urbis concludunt, ubi sine strepitu iudicii de plano et simplici, â Dicaste illius Iudicii deß Gastrechts causae dirimuntur et discutiuntur. Hoc iure Municipali multae Civitates circuli inferioris Saxoniae utuntur, et praecipue Lubeca, teste Georgio Berchtoldo Lorichio in Enchiridio arrestor. et repraessaliarum, etc. nu. 905. ubi num. 906. a Lubeca eiusmodi arresti exercitium accepisse transmarinam Provinciam Livoniam, addit, at dicasten deß Gastrechts, vocari der Gerichts-Vogt attestatur.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

9. Geäcker, Wildobs.

Das Wildobs oder Geäcker ist, in dubio auch den forstrechten anhängig, vnd dem Deren solches zuständig, quia in eo magna Domini utilitas versatur, et huiusmodi fructus sunt pars Silvae: glans caduca est, quae ex arbore cecidit. text. in l. Silva caedua. §. glans ff. de verb. sign. Et hoc in dubio procedit, si autem constet, nun cupatim aliud conventum esse, standum pactis est.

Et valet conventio ac pactum, quod Silva sitfeudalis vel emphyteutica, ita tamen, ut fructus Silvestres Domino directo cedant. Per text. in l. certo generi. ff. de serv. rust. praed. gl. notab. ibid. in verb. actum erit text. in §. Si quis velit Inst. de servit. urb. praed. nullam enim turpitudinem continet huiusmodi pactum; ergo servandum. l. Iurisgentium. §. Praetor ait. ff. de pact. Et modum servituribus adici posse, certum est. Per l. servitutes. 3. §. fin. ff. de serv. et l. qui duas cum l. seq. ff. de serv. urb. praed.

10. Gebiet.

Nihil aliud est, quam districtus, ubi quis Imperium habet, Gilman. rer. iudic. lib. 1. decis. 1. num. 58.

11. Gebott vnnd Verbott.

Verbum hoc, si generaliter accipitur, tam ad merum et mixtum Imperium, quam simplicem Iurisdictionem refertur, Per l. 1. l. 2. et l. 4. ff. Iurisdict. l. ait. Fraetor. ff. dere. iudic. l. ex omnib. in fin. ff. de offic. praesid. vi de Goed deum. in consil. de restitut. Baron, Vallendar, num. 333.

Attamen Gebott vnd Verbott, Magistratibus etiam Municipalibus incumbit, ut et Remp. tueantur, et Disciplinam in Civitatibus custodiant, l. non tantum verb. Rem publicam. ff. ad Municip. l. ad Remp. ff. de numer l. per omnes. l. defensores. c. de defens. Civitat. Res publica vero defendi, disciplina custodiri sine Edictis, Interdictisque non potest. Quare ubi usus exigit, poterit Magistratus huius rei gratia [orig: gratiâ], Decreta proponere, t. t. de Detret. ab Ord. fac. et mulcta [orig: mulctâ] proposita [orig: propositâ] Iuris dictionem et Edicta sua tueri, gloss. in l. 1. ff. Siquis ius dic. non obtemp. quam adprobat Bart. ibid. num. 5. Cuiac. in parat. C. de Mag. Municip. Nam alioquin elusoria futura esset duum virorum Iurisdictio.

Item Gebott vnnd Verbott Iurisdictionis concessae effectus est, nec extendi potest ultra Iurisdiction em datam; ideoque accurate perspiciendum est, quibus verbis con iungatur.

12. Geburtzeit.

De partu septimestri et octimestri, vid. me Oecon. tit. 5. et 6. lib. 1. ff. Cardan. in contradict. med. lib. 1. fol. 107. Sciripsit etiam de septimestri partu Galenus libellum, qui exstat in tom 1.

Ac de variis temporibus iusti partus, consule omnino [orig: omninô] Carranzam. in tract. singul. et umelii dissertat. de partu humano. Speckhan. 1. quaeft. 77. Kornman. d. miraculis vivorum. fol. 158. Rauchbar. 2. quaest. 24. Arumae. in coron. lib. 1. decis. Talenton. var. 4. lib. 1. cap. 2. et rer. reconditar. lib. 4. cap. 8. praesertim cap. seq. ubi obscura quaedam Hippocratis de dierum octimestris partus numero verba illustrat, ac docet, partus quoslibet non solum puros dari et mistos, sed etiam integros et mutilos, quotque singuli requirant dies, ut vitales esse queant, hosque non Solares, sed Lunares debere intelligi, et modo plures, modo pauciores esse posse. Et quoniam Luna, dum menstruam suam complet lustrationem, pro vario suoad Solem accessu, et ab eodem recessu, modo lumine plena est, modo orbata, et modo crescit, modoque decrescit, caque propter modo magis et modo minus et modo etiam nihil in fetum agit, quid dictis in verbis praestandum iusserit Hippocrates, idem Talenton. d cap. demonstrat, ut completum, quem requirit, dierum numerum, fetum habuisse dicere queamus, etc. adde quoque Paul. Zachiam. in Quaestionibus Medico Legalib. lib. 1. tit. 2. per tot. et Adrian. Spiegel. tract. deinfante in utere, etc.

13. Geding, Gnaden, Lehen, Exspectanz.

Feudum, quod vivente possessore, alteri ea [orig: eâ] lege et conditione conceditur, ut si Possessor sine liberis decesserit, feudum ad ipsum devolvatur, et hanc investituram ad differentiam eius, quam vulgo abusivam dicunt, et caducitate successionis appellant. Bald. in cap. Si quis investierit. de feud. dat in vicem leg. commiss. Matth. de Afflict. in cap. 1. num. 4. quisuccess. ten. Iure Saxonico vocatur ein Gedinge, a conditione, quae plerunue in eventum mortis eiusmodi concessioni inseri solet. Et inolevit in Aulis Principum, ut plerique pro meritis suis tales soleant impetrare investituras, unde passim Gnaden Cehen vocantur. Hartman. Pistor. lib. 2. quaestion. 25. quem vide omnino; ubi quaerit: an haec investitura contineat votum captandae mortis iure communi improbatum: quae ad eam potissimum requirantur: an valeat, si posscssor filios habuerit: an item ad heredes investiti transmittatur, etc.

Et regulariter iure Saxonicois, qui sub eiusmodi conditione investitus est, dicitur habere feudum sine possessione. Ideoque ubicumque ius Saxonicum loquitur de feudo sine possessione, hoc intelligendum est de eiusmodi investitura. Per tradita Hartman. Pistoris. d. quaest. num. 34.

At num successor talem exspectantiam alicui ab antecessote factam, ratam habereteneatur; so das Lehen der erst bey Regierung deß Successoris fälligwirdr? vide Gorhofred. Ant. disp. 7. th. 1. Pfeil. consil. 71. Rosacorb. cap. 61. Dassel. consil. 16. me. tract. d. elect. et success. fol. 200.

14. Gefängnussen, Burgerliche Gefänknuß, Ewige Gefängknuß.

Carcer dictus est a coercendo, quia prohibet exire. l. aut damnum. §. solent. ff. de poen. Definiturque a Baldo in tract. de carc. num. 2. quod sit locus publicus, horribilis, repertus non ad poenam, sed ad facinorosorum custodiam. Huius definitionis explicationem videre hcet apud Speckhan. 1. cent. quaest. 19.

Quis sit usus carceris, et num poenae vel Supplicii loco irrogari possit? vid. Speckhan. quaest. iurid. cent. 1. quaest. 20. Quodque carceris squalor debeat mitigari, monui ego in tract. d. praem. t poen. ac de moderando carcere. vid. tot. tit. C. d. custod. reor. Crudeles namque olim Carceres crant. Sic Crusius. libr. Paralipom. annal. Suevicor. fol. 36. testatur, Comites de Caliv in arce ad minimum quatuor habuisse carceres: quorum unus in turre, Resselthurn dicta: in quo neminem iacere potuisse, sed incarceratum stare aut inclinari coactum fuisse; alter sub dio erat, et compluebatur captivus, tecto carens.

Quamvis Carceres ad coercendos et continendos homines, non ad poenam et Supplicium parati esse debeant, inter dum tamen ad castigationem delinquentium constitui vi dentur: quando nbimirum quis in metallum, sive ad certum tempus, sive sine praefinitotempore damnatur.

De iure Civili perpetui Carceres, die ewtge Gefängknussen, prohibiti sunt, et ignoti. l. aut damnum. §. solent. ff. de poen. l. incredibile, ibi: incredibile est, quod allegas liberum hominem, ut vinculis perpetuis contineretur, esse damnatum. Hoc enim vix in sola [orig: solâ] servili conditioneprocedere potest. C. depaen. l. 35. ibi: Mandatis Principalibus, quae Praesidibus dantur, cavetur, ne quis perpetuis vinculis damnetur. ff. eod.

Adsunt tamen exempla damnatorum adperpetua vincula, ut qpud Valer. lib. 6. cap. 3. de Caio Vatieno, qui publicatis bonis ad aeterna vincula damnatus est, quod sibi sinistrae manus digitos absciderat, ne bello Italico militaret. Polletus in hist. fori Rom. Ab. 5. cap. 14.

Potestas incarcerandi delinquentes, secundum Bart. Iacobin. de 8. Georgio. tract. feud. verb. cum mero mixto, etc. num. 3. et alios. in l. Imperium. ff. de Iurisd. est meri Imperii.

Sed hic [orig: hîc] ad maiorem declarationem sciendum est, quod Carcet sit quadruplex. (1) Quidam est perpetuae poenae, de quo supra dictum est, et iste Carcer (quia aequiparatur poenae mortis. Innoc. incap. qualiter et qu. ex. de accus.) spectat ad merum Imperium (2) Quidam vero Carcer est modicae coercitionis, ut quando nuntius publicus est in officio negligens: nam Iudex üotest cum iubere detrudi in Carcerem. per l. 2. C. de sportul. et hoc casu Carcer est mixti Imperii Schneide Win. in Epitom feudal. part. 2. tit. quaeres in feud. dari, etc. num. 7.

(3) Aliquando Carcer custodiae causa fit, et tunc si est causa litis pecuniariae, pertinet tantum ad simplicem Iurisdictionem: Sivero ex causa criminis perpetrati, est meri Imperii. Schneide Win. d. loc. Carcer vero custodiae dicitur, qui tantum tendit ad faciendam tandem poenae exsecutionem adversus incarceratum. l. nemo carcerem. vers. carcer noxior. Cod. de exact. trib.

(4) Aliquando est Domesticus Carcer, qui regulariter est prohibitus, per tot. tit. C. de privat. cars nisi in casibus a iure expressis: ut est in l. Divus. ff. de off. Praesid. Et hoc modo Carcer non est sub aliquo gradu Iurisdictionis: cum etiam cuilibet privato permittatur, vid. Bald. ad d. l. Imperium. lect. 2. ff. de Iurisd.

Hisce adiungitur (5.) Carcer debitorum, vulgo Schuldthurn, de quo vide infrain v. Schuldthurn.

Verum et hodie novi carceres excogitantur, et cum carceribus nova tormentorum genera: nervi, catenae, minellae, pedicae, aqua frigida taxilli. Cuncus, vigiliae, Dänischer Mantel, Spanische Rappen, Englische Jungkfraw, Braunschweigische Striffel, et alia id genus. Andr. Balkius apud Arumae tom. 2. Iurispubl. discurs. 6. thes. 21. Huc

etiam referri potest condemnatio ad triremes, sive vincula nautica, vulgo auff die Galeenschmiden, othofred. ad l. 17. de poen.

Sed de incarceratione et exemptione: de exceptioneitem incarcerationis, et quomodo carcerati sint tractandi, v. Molinae. Consil. 19. Consil. Argentoratens. vol. 1. f. 414. Consil. Marpurg. vol. 4. consil. 39. et Helfric. Hunn. disurs. Crim. fol. 79.

15. Gefatter.

Qui nos de sacro baptismate levarunt [orig: levârunt], spirituales sive lustricos parentesut et susceptores vocamus. Parentes vero naturales susceptores Compatres appellant, vulgo Gefattern. Hinc quaerere licet: An quod in l. 4. de inius voc. cautum est. Parentes sine venia et permissu Praetoris in ius vocari non posse, etiam ad hos porrigatur? de qua quaestione vide Speckhan. cent. 1. quaest. 52. qui hoc multis auctoritatibus, decemque argumentis affirmat.

In iure etiam Canonico, inter comparentes, filiam item et patrem lustralem, nuptiae prohibitae sunt, vid. Clariss. Dn. Bacchovium. inabsolutiss. Commentar. Institut. §. 2. num. 1. Inst. de nupt. eaque prohibitio ex parte restringitur in Concilio Tridentino.

Ac etiam ius Civile tales Nuptias improbat; quo iure etiam, Tutor non rite ducit pupillam, multo minus pater adoptivus adoptivam. vid. Zypaeum. in analysi Iuris Pontificii, tit. d. cognat. spiritual. lib. 4. fol. m. 428. et seq.

16. Gefundene Güter.

Apprehendens res, quas viator de curru, vel alias casu amittit, earum non fit Dominus, sed animo lucrandi retinens, furtum committit, §. fin. Inst. derer. divis. l. falsus. 43. §. qui alienum ff. de furt. qui enim inventum non reddit, furtum committit, c. si quid invenisti. 14. quest. 5. Sive quis sciat cuius sit, sive ignoret, d. §. qui alienum. Ad hoc igitur, ut inventor poenam furti evitet, debet proponere publice libellum, aut ex suggestu publico facere proclamari, se talem rem invenisse, et restituturum ei, qui suam esse, certis quibusdam signis atque indiciis demonstrare possit: et si deinceps non appareat, qui inventum suum asserat, censent Dd. ab inventore, si pauper est, rem inventam retineri posse: Si vero dives sit: pauperibus distribuen dam esse, de quo vide post text. Bart. et alios, ind. §. qui alienum. qui subiciunt, an Dominus teneatur Inventori dare praemium inventionis, et distinguunt: Aut res est iam in venta, et non debetur praemium, sed gratis tenetur restituere. Aut non dum est inventa, et pro re invenienda seu opera rei conquirendae causa [orig: causâ] adhibita [orig: adhibitâ], licitum est praemium accipere, Ioan. Schneidewin. ad §. fin. num, fin. Inst. de rer. divis.

17. Gefürstete Graffen.

Comites, qui Principali digntiate et gradu sunt decorati, Gefürstete Graffen appellantur, Principibusque in Imperio aequiparantur in suis Comitatibus: Cuiusmodi sunt Comitatus Habspurgensis, Tyrolensis, Hennebergensis, Montbelgardicus, Arnbergensis, et nonnuili alii. Sixtin. deregal. lib. 1. c. 4. num. 22. Atque hi secundum eundem Sixtin. in ordin. Camer. part. 2. tit. 2. et duob. seqq. in rubr. et text. et tit. 5. §. 1. in fin. aliisque locis eius ordinationis, verbo Fürstenmässige comprehenduntur, et alias quando huius vocis non fit mentio, verbo Fürsten etiam una cum aliis Principibus in Constitutionibus ac Recessibus Imperii continentur. vid. tamen Sixtin. d. cap. 4. num. 23. et seqq. Ac Gefürstere Graffen olim Comites Palatinos fuisse, tradit Wideck, d. Elector. fol. 47. Sed addere lubet hac de re discursum latiorem.

Quaestio est. Ob die Gefürstete Graffen, pro Principibus Imperii, oder denselben gleich zuachten seyn.

Dise Quaestionem per discursum et quasi transsultoria [orig: transsultoriâ] opera [orig: operâ] zuerörtern, oder vilmehr andern mehr Verständigen etwas geringe Anlaitung, zu Auffsetzung einer gründtlichen Decision zugeben, befindet sich erstlichen, daß die vhralte Graffen von Vabspurg, Gefürste Graffen, schon vor Rudolphi I. Zeiten gewesen. In deque Franciscus Guillinannus Habspurgiacum lib. 6. fol. m. 270. scribit, ob potentiam et opes Habspurgenses Comites, iam ab antiquo in eorum fuisse numero, qui soli Imperio adnexi, proindeque liberi et sui Iuris, ideo COMITES PRINCIPES, aut Principales dicebantur, ad corum differentiam, qui feudasua, sive beneficia, ab aliis Principibus, Ducibus, Comitibus accipiebant, illisque eo pacto obnoxii red debantur. Unde se et idem Rudolphus, in Rudolphum DEI GRATIA, Langravium Alfsatiae et Comitem de Habesburgi vocat, claro indicio, nemini suos debuisse Comitatus, quam Deo aererno et omnipotenti, cuius respectu Imperii Maiestatem, solam revereatur et unicam. Familiam profecto suam Habspurgenses in Principalem morem instituisse, habuisseque quivis intelliget, qui Dapiferos, et Pincernas de Habspurg, primae nobilitates viros, hinc inde ex instrumentis adnotaverit, reliquorumque ex eo ministerialium, ut vocabant, splendorem, et dignitatem, coniectura [orig: coniecturâ] assecutus erit.

Hiebey ist aber zubedencken, daß die nota oder Merckzaichen, damit er Guillimannus die Gefürstete Graffen von andern gemainen Graffen absöndert, vnd darfür halten thut, selbige seyen gemaine Graffen, die von Fürsten, Börtzogen, vnd andern dergleichen Ständen ihre Graffschafftenzu Cehen empfangen: jenige aber seyen Gefürstete Graffen, welche immediate von Kayserlicher Mayestät ihre feuda recognosciren, etc. sich nach Beschaffenheit jetziger Zeit vnd Verfassung deß heylig. Römischen Reiche, nicht wol will practiciren lassen: In bedenckung, der gestalt alle Reichs Graffen Gefürstete Graffen wären. Vor Zeitenhat es zwar dise mainung gehabt, daß die Duces ein gewise Anzahl Graffen vnder ihnen gehabt, gestaltsame ich dann darfür halten thue, daß die alte Börtzogen auß Schwaben alle in selbigem Territorio gesessene Graffen vnder ihnen gehabr, vnnd selbige erst nach Abgang solcher Vörtzogen, immediate vnder das Reich kommen. Also seyndt vnzweiffenlich von Alter dise Gefürstete Graffen, oder Comites Principes genennt worden, welche immediate vnder dem Römischen Reich gewesen: als Saphoy, die Freye Graffschafft Burgund, Cleven, flandern, Volland, Nahmur, Artois, Seelandt, Görtz etc., welche Cand vnd derol Veren an Macht, Freyheit vnnd Würde, durchauß den Fürsten gleich geschätzt werden. Dannenhaero der alte Poet Gunters, welcher zu Zeiten Friderici Barbarossae gelebt, lib. 1. sui Ligurini vers. 227. von dem Ertzbischoff zu Maintz schreibet:

Vnd damit sovil zuverstehn gibt, quod vocabulum eiusmodi Comitis liberi et immediati, cum Ducis nomine synonymum exstiterit. Derogleichen Graffen haben sich auch deß Titula von GOTtes Gnaden, sowol als die Fürsten gebrauchet. Sie haben ihre conclusa territoria, Candsfürstliche Obrigkeit, Adeliche Vasallos, vnd vnder selbigen, ihre aigene Erbämpter: als Erb Truchsäß, Erb Marschalck, Erbschencken, etc. gehabt.

Obwol aber dise deß Gillimanni traditio, ad praesentem Imperii faciem nicht wol zu accommodiren; Jedoch wird auch von selbigen, so de statu Imperii Romani hodierno tractiren, vnd dessengenugsame Erfahrung haben, darfür gehalten, daß die Gefürstete Graffen in classem der andern Fürsten

Accedit, hancque sententiam ac aequiparationem der Fürsten vnnd gefürsteten Graffen confirmat etiam illud, daß selbige gefürstete Graffen genennet, ac ita ipso nomine den Fürsten aequiparirt werden: non enim debet esse inane nomen, vanus titulus, effectuque carens. Hinc etiam est, quod quae de Principibus dicuntur, extenduntur etiam ad Abbates, Principali seu Ducali dignitate ornatos, auff die gefürstete Aebbte, qui nempe aequiparantur, quod Regalia, Principibus, et ideo verbum Gefürstete adici solet. ut loquitur Rutger. Ruland intr. de Commiss. part. 2. lib. 5. cap. 4. num. 26. Et sane Gefürster nihil aliud est, quam Principibus aequiparatum, Principibusque adaequatum, ac Principali dignitate ornatum esse. Considerandum etiam est, quod inter Principes, et Comites non detur medius status. At gefürstete Graffen Comitibus superiores sunt: E. Principes erunt.

Noch andere seyndt, die darfür halten, daß selbige gefürstete Graffen seyem, deren Geschlecht sonst fürstenmässig, doch darvon allein der Primogenitus, erusque Posteri den Fürsten Titul fuhren die vberige aber, so lang Graffen genennet werden, biß sie zur Succession deß Fürstenthumbs auch gelangen. Der gestalt hat Vertzog Vlrichen zu Würtemberg, Brücer Georgius, welcher Mümpelgard inngehabt, sich allein ein Graffen zu Würtemberg geschriben, welches auch hernacher von seinem Sohn Friderico, vnnd zwar so langbeschehen, biß auff erfolgtes Absterben Vertzog Ludwigen zu Würtemberg, hochgedachten Fridericus, Grave zu Würtemberg, eines Vertzogen Titul una [orig: unâ] cum Successione in Ducatum, angenommen.

Noch weiter vnd gründlich die Beschaffenheit, Ghr vnd Würde der Gefürsteten Graffen zuerörtern, wirdt aufffolgende zwen Puncten zuschem seyn.

Erstlich, was für Bewandtnuß es mit andern gefürsteren Graffschafften gehabt, oder noch habe: als da seyndt Henneberg, Arnberg, Manßfeld, Habspurg, Tyrol, Würtemberg, (dann auch selbige ante erectionem in Ducatum, ein gefürstere Graffschafft genennt worden) Mümpelgardt, Görtz, Artois, Burgund, Flandern, Hohland, Namur, Seeland, Sponheimb, Feldentz, Ryburg, Prürdt, Zitfen, etc. gleichwoln darunder etliche begriffen, welche grossen Potentaten sich gleich gehalten, als tyrol, Burgund, Flandern etc. Furnemblich ist zusehen, wie es mit denen von Maunßfeld vnd Ahrenberg.) welche nicht so gar vor langer Zeit Dignitatem erlan get) für ein Gelegenheit gehabt habe.

2. Ist auch dahin zuschen, wie vnnd welcher gestalt einer von newem auß dem Graffen Stand, quibusque clausulis erhöhet vnd befreyer worden, besonders ob die Kayserliche Gnad ein personale oder reale Privilegium, ob es nemblich dem Geschlecht vnd Person, oder aber dem Candt gegeben: dann es ein gar grosser vnderschied, vnd ein vil mehrer Ansehen hätte, wann auch das Territorium oder Candt zu einer gefürsteten Graffschafft erhöhet worden.

Ebenmässig ist in acht zunemmen ob d, Privilegium dahin gerichtet, daß ein solch gefürsteter Graff in Reichs: vnd Craißtägen mit vnnd neben den Fürsten ein Session, auch insonderheit,

Gleichwoln möchten etliche Stände deß Reichs nicht gern sehen, daß Ihre Mayestät ein Graffen in den Fürsten Raht bringen, vnd also die Voten, auff einoder die ander Seit desto leichter dirigirt wurden, weil aber solches nit novo exemplo geschicht, sondern zuvor Cleven vnd andere Graffschaffcen zu Hertzogthumben gemacht, vnnd ein Fürstlich votum erlangt, nullum ego obstaculum videre possum.

Vber nächst gerhonen Bericht die gefürstete Graffschafft berreffent, befinde ich, daß An. 1310. Graff Berthold von Hennenberg, von Heinrico VII. publice et cum consensu Electorum zu Fürstlicher Würden erhaben worden Besinde auch, dz Hertzog Virich zu Würcemberg, selbigen also geschriben: vnser Freundschafft zuvot, Dochgeborner lieber Oheimb, dem Dochgebornen vnserm lieben Oheimb, Heren Wilhelm Graffen, vnd Deren zu Dennenberg. Irem christoff Dertzog zu Würtemberg, denen Hochgebornen Vnsern fecundlichen lieben Oheimen, Schwägern vnd Brüdern, Heren Georg Ernsten, vnd Herin Popo, Grafen vnd Deren zu Dennenberg vnser freundlich dienst zuvor: Hochgeborne, freundliche liebe Oheimen, Schwäger vnnd Brüder, freundlicher lieber. Dingegen haben sie disen Tirnl gegem hochgedachtem Dertzog Christoff gebraucht, dem Hochgebornen, etc. vnser freundlich Dienst zuvor: Hochgeborner Fürst, freundlicher lieber Here Oheimby Schwager vnd Brüder, etc. Ebenmässig ist in Cyriaci Spangendergers Hennenbergischen Chronick vberflüssiger Bericht von den Gefürsteten Graffen zu Dennenberg ihr Anfang, Orgmtät, vnd anders betreffendt, zubefinden.

Sumpfius in seiner Schweitzer Chronick, nennet die Graffen zu Würtemberg, gefürstete Graffen. Hinc in antiquis inscriptionibus habetur: Illustriff. Princeps, Comes Würremberg, etc. Das hero auch man ihnen von vhr altem, den Dochgebornen geschriben in Contractibus et Imperii Conventibus, inter Comites gemeinklich obenan gesessen, genenner vnd gesigler: Item haben andere Graffen, fast in gemein Sie gnadige Heren genennt, vnd sich sub scribirt, Ewer Gnaden Onderthänige, etc. Bey Nof vnd Tantzleyen haben sie uno etiam et eodem tempore vil Graffen vnd Freyherenzu Rähren vnd Otenern gehabt, jaerliche Bischöff, haben ihnen den Titul, Hochgeborne, etc. geben.

In An. 1603. auff dem Reichs Tag zu Regenspurg, harsich diser Stritt ereigt, als den 17. Junij der verfaste Abschid subscribirt werden sollen. Dann aber die Fürstliche Würtembergische Abgesandte sich hiebevor, beedes wegen deß Fürstenthumbs Würtemberg, vnd der gefürsteten Graffschafft Mümüpelgart halber, bey der Churfürstlichen Meintzischen Tantzley legitimirt, vnd einen sondern Gewalt vbergebem, auch indem Fürsten Rahr bey Deliberirung vnd Berahrschlagung aller Puncten, so proponirt worden, nach

Auff diß begeren, hat anfangs Dennenberg angezeigt, daß, wo Mümpelgart ein sonderbare Subscription habem wölle, dz sie nir vor, sondern nach Dennenberg, gesetzt werdem solle wie sie dann deßhalder gleich aufange darwider proteslirt, vnd darauff auch die Mümpelgartische Vota anderst nit, dasi suo loco et ordine wären repetirt worden.

Vnnd als auch Pommern, Dessen vnd Baden vermerckt, daß man die Mümpelgartische Subseription gleich vnder die Würtembergische haben wolle, haben sie gleicher gestalt darwider protestirt, vnd auch hefftig darwider gefochten vnnd begert, in nichten vorihren G. G. G. F. F. F. vnd Deren gesetzt werden soll.

Welches Gefecht vnd widerigt Protestationes darnach anlaitung geben, dz nit nur obiger Fürsten Abgesandte, als Pommern, Dessen, Baden vnd Dennenberg, sondern auch alle hernach sitzende, als Arnberg, Nummenii, wie auch die Wederawischen vnd Schwäbischen Graffen Abgesandte vnd Bottschafften, darwider protestirt, vnd der Wederawische insonderheit angezeigt hat, daß vnder denselben auch Gefürstere Graffen wären, vnd dannoch bißhero in ihrer alten Session vnd Subscriprion verbliben seyen.

Als nun Würtemberg alle dergleichem Protestavones ins gemain widersprochen, vnd ihr voriges begeren repetirt, haben die Directores in publico angezeigt, daß die Mürtembergische abgesandte Räht vnnd Bottschafften sich werden zu erinnern wissen, was gleich anfangs deß Mümpelgartischem Voti halber, etliche Ständ sich beschwärt, vnd was auch auff Befelch der Kayserlichem Assistentz Räht von ihnem Directoribus den Würtember gischen daranff. wäre angezaigt vnnd fürgehalten worden, vnnd da man nochmahlen ein sondere Subseription von Mümpelgart wegen haben walte, daß man solches an gebürenden Orthen andringen möge, etc.

Vnd haben insonderheit Oesterreich vnd Bayrn sich auch vernemmen lassen, daß, wo man allwegen sedem Stand, von abgesandter Regierung vnd Dertschafften wegen, sondere Vota, Sessiones, vnd Subscriptiones geben solte, so werden ihre gnädigste Dereschafften solches hinfürter nicht weniger begehren, vnd sich auch an einigem Voto nie mehr genügen lassen.

Daranff von den Würtenbergischen angezaigt worden, daß sie solches von ihnen selbsten nicht für gebracht, sondern außtruckenlichen Befelch hätren, auch von Mümpelgart wegen die Subscription zu begeren: Jumassen dann solches nicht new, vnnd zuvor also in An. 1566. vnnd 70. wie in Reichs Abschieden zusinden, auch seine sondere abgesandte Rähr vnnd Subscriptiones gehabt habe, etc. Derowegen sie ihrem gnädigen Fürsten vum Deren hierdurch nichts begeben, sondern alle dero Iura hieinit reservirt vnnd vorbehalten haben wöllen.

Samnstagden 18. Jun habem die Würtem bergische der Mümpelgartischen Subscription halben, beydem Kayserl. Commissatio Ertzhertzogen Marthiae Fürstl Durchl. ein sondere Protestation vnd reservation Schrifft, durch Heren Haniwald vbergeben lassen.

18. Gegenschutz.

Ius clientelare, dividitur in reciprocam Protectionem, et non reciprocam. Reciproca est (quae vulgo vocatur Gegenschutz) quando mutuis pactionibus Protector et Cliens, in id se obligant, ut non solum Advocatus clientem defendat, sed et neccessitate ita ferente, Cliens propter vicinitatem forte, vel aliam commodiorem causam, pagum aliquem vel homines

ad Patronum spectantes, vicissimtueri debeat. Non reciproca est, quando pactio vel commissio faciendae protectionis, sic tantum inituraut delegatur, ut potentior alterius imbecillioris defensionem tantum praester, susceptus autem in tutelam ad nullam tuitionem obligetur. Vide Martin. Mager. in tract. de armat. Advocat. cap. 4. num. 316. et seqq.

19. Gehaime Räht.

Inter consilia saecularia reperiuntur apud Germaniae nostrae Principes secretiora, Gehaime Räht, ubi segregatim deliberant causas selectiores Consiliarii, et quarum scientiam minus late evagari cupiunt. D. Anton. Winter. in Assessor. part. prior. cap. 2. num. 62.

Sunt etiam in liberis Imperii Civita tibus Enger: oder gehaime Räth. Welches aber ad oligarchicam imperandi rationem tendiret, darumb seynd solche zu Cöln verbotten, Statuta Coloniensa part. 1. lit. a. 3. f. s. et C. 3. fol. 21.

Instruction.

Welcher gestalt von Gottes Gnadem, wir Augustus, Dertzog zu Sachsen, deß heyligen Römischen Reiche Ertz-Marschalck vnd Churfürst, Candgraff in Thüringen, Margraff zu Meissen, vnd Burggraff zu Magdeburg, etc. Vnsere Rähr vnd liebe Getrewen, N. N. zu berahtschlagung sonderlicher vornehmen vnd vertrawtem Sachen deputirt, vnnd verordnet haben, vnnd was dieselben in solch ihrem Ampt, sich allenthalbe verhalten sollen.

Dise vier obbenante Rähr sollensich darnach richten daß sie allwegem wann wir zu Dreßdenseyn, sich daselbst auch sinden lassen, vund da wir von dannen verzuckten, vns auff den Raisen allwegen nachziehen, vnd an denen Orthen, dahin wir sie, wie folgt, geordnet seyn, vnd auffwarten Nemblichen, wurden wir vmb, vnd nicht weit von Oreßbden seyn, so mögen sie daselbst zu Dreßden bleiben.

Da wir dann gen Torgaw vertzckten, so sollem sie daselbs hin auch ziehen, vnd wann wir in der Chur vmbher wären, so sollen sie zu Torgaw bleiben vnd auffwarten.

So wir vns auff vnsern Jagthänsern Grillenbürck, Nossen vnd daselbst vmb enthielten, sollen sie in der Statt Freyberck ligen vnd auffwarten.

Wären wir aber in Königsteinischem oder Donsteinischem Gebürge, sollen sie sich zu Pirnaw finden lassen.

Wann wir auff der Augustusburck seyn werden, sollen sie sich zu Rempnitz enthalten.

Da wir in die Stifft Merßburgk oder Zeitz zügen, sollen sie gegen Weissenfels vertucken.

Wären wir vmb Colditz, eißnick oder Stachlitz anzurreffen, so sollen sie gegen Colditz ziehen.

Da wir vns vmb Schwartzenburg, Crottendorff vnnd Wolckenstein enthielten, sollen sie in der Statt Annabergseyn.

Also auch, da wir vmb den Cautterstein oder Vorstenstein wären, sollen sie auff Marienberg warten.

Seyndt wir vmb den Frawenstein, so sollen sie sich zu Dieüpoldißwalde sinden lassen.

Dergleichen, da wir vmb den Bernfels oder Altenburg, anzutreffen, sollen sie sich auff dem Altenberg finden lassen.

An allen solchen obgenanten vnmb specificirten Orthen, sollenste zu jederzeit nach gelegenheit, wie obstehet, fleissig auff vnnd vnsers Befelchs warten, vnd von einander nicht vereucken, oder einer auß jhnen hinwegk ziehen, es geschehe dann solches mit vnserm sonderlichen vorweissen vnd erlaubnuß.

Vnnd damit stwissen, in was Suchen sie zugebrauchen, vnd ihren Rahr darinnen zunemmen, entschlossen seyndt: So haben wir bedacht, derselben etliche, gegen ihnen zu specisiciren, vnd nambhafftig zumachen. Nemblich.

Alle Raiß- und Craiß-Sachen vnd Nandlungen, darinnen die Deputation-Cäge vnnd andere Conventen deß Reichs mit begriffen.

Alle Sachen, so die Ständ der Augspurgischen Confession vnter sich im Reich würden berahtschlagenlassen.

Item, da benachbarte Chur-vnd Fürsten, mit seiner Churfürstlichen Gnaden sonst zu Nauff schickten, vnd angelegne Sachen vnder jhnen deliberiren liessen.

Alle schickung zu der Kays. Mayest. Königl. Würd. Chur- Fürst. vnd wohin es die Notthurffr erfordert.

Vnd ini summa: Weil es nit gäntzlichzu specificirem müglich, allcs was vertrawte Händel seynd vns vnfürsehensvorfallen, vnnd wir jhnen zuschicken, vnnd derentwegen jhren Rath erfordern würden.

In solchem allem, sollen sie, Brieffe, Anrwort, Mandata, Instructiones, Vorträge, Abschied vnd dergleichen allein concipiren, vnnd vns die Concept zuschicken, vnnd darneben die Vrsachen jhres Bedenckens vns zuschreiben.

Sie sollen aber, vnser oder jhrentwegen nichte lassen außgehen, sondern alle Ding Bedenckene vnd Concepts weise stellen, sich darneben mit namen vnterschreiben, vnd vns auf gefallen vnd vnsern Schluß zufertigen, so möllen wir alsdann, wann es vns gefällig, vnderschreiben, vnd originaliter zuversiglen, zuvolnziehen, vnd abzuschicken, Befelch vnd verordnung thun.

Wurden Gesandten bey vns ankommen, denen Wirselbst Audientz zugebem bedacht wären: So wolle wir alle oder zumi theil, oder einem auß juen zu vns crfordern, auff welchen fall sie förderlich vnd schleunig bey vns erscheinen, vnd sich vnsers Befelchs verhalten sollen.

Da wir einem oder mehr auß jhrem Mittel etwas zustellen, oder zuverzichten aufferlegen, dessen solle sich ein jeder auch gehorsamblich erzaigen.

Wann wir auch in Stättenseyndt, da Wir sie bey vns haben, so wollen wir zu berahrschlagung solcher wichtiger Händel, Vnsern Marschalcken jhnen zuordnen, auch bißweilen denselbigen von Vns zu jhnen schicken.

Deßgleichen, wann wir zu Dreßden seynd, so soll vnser Cantzler, zu solchen Berahtschlagungen mitgezogen werden.

Da es auch die not thurfft erfordert, vnd es die Sachen geben, wollen Wir zu jeder zeit solchen Rath mit mehrern Personen zustärcken wissen.

Gs sollen aber die verordnete Personen, berührte Sachen, vor andern sonderlich abwarten, vnnd so vil jimmer müglich, anden geordneten Orthen bleiben, vnnd es allwegen also machen vnd anstellen, daß zum wenigsten zwen oder drey, bey einander bleiben.

Wann auch grosse sonderliche Sachen fürfielen und es wären etliche von ihnen verzuckt, so sollen die andern den abwesenden zukunfft erwarten, iedoch soferine die Sachen einen anstand leyden möchten: Woaber nicht, so mögen die Anwesenden, imi Namen Gottes,

Vnd nach deme Wir, den bemelten Vnsern also deputirten vnd verordneten Rähten, grosse wichtige vnd hohe Sachen, daran Vns, Vnsern Landen, vnd darzu dem Römtschen Reich gelegen, vndergeben, so begeren vnnd vermabnen Wir sie auch gnädigst, daß sie sich Feine affecten, wie die Namen haben mögen, hindern oder verführen lassen, sich einträchtiglich, sitzam vnd vnverdächtig im rathschlagen halten: alle jhr Chun, Gedancken, vnd Rahtschläge zur Ghre Gottes, der rirchen vnnd dem gemainen Nutzen richten, Vns als jhr geordnete Obrigkeit bedencken, vnd sich in jhrem Ampt trewlich vnd fleissig erzaigen wollen. Das wirdr Gott der Allmächtigvergelten, Sie vnd Ihre Grben segnen, vnd Wir seyndt es irm Gnaden zuerkennen gemaint. Vnnd geschicht daran Vnsere gnädigste, ernst: vnnd gefällige mainung. Geben zu Dreßden, den 15. Apr. Anno, etc. 74.

Aydt.

Alles was ich geredr vnnd gelobet habe, wie mir das mit vnderschidlichen Worten vnd Puncten vorgelesen vnd vorgesagr ist, das wil ich steht, vest vnd vnverbrüchlichen, auch getrewlich vnd ohne gefährde, halten, ale mir GOtt helff, durch JGsum Christum seinem Sohn vnserm HErin.

20. Gehörig, gehören.

Pertinere, est verbum latissimum, quod potest importare possessionem et Dominium, ideo aptatur ad utrumque. Felin. in rubr. de rescript. num. 7. Eamque ob causam dicit Socin. consil. 8. num. 4. lib. 1. non procedere inquisitionem contra furem, si dicatur, quod furatus sit rem ad me pertinentem, quia non concluditur, quod sit mea, quia potest verisicari in possessione. tuschus pract. conclus. lit. D. concl. 327. et lit. M. concl. 225. Si vero dicatur spectat et pertinet, intelligitur ratione Dominii: quia verbum spectat importat Dominium. Tuschus. d. conclus. 327. in fin. allegans Felin. dict. loc.

21. Gehorsamb.

Gehorsambste, Gehorsamb, subiectionis nota est, et tantummodo a subditis scribitur ac dicitur, non etiam a ceteris, ne quidem a Vasallis, nisi simul etiam domicilii iure subditi sint, sed solummodo se appellitant getrewe, item mit getrewem Fleiß. Gail. de artest. cap. 7. num. 11. et seq. Goeddae. in consil. de restit. Vallendar. num. 479.

Verum Auctor deß gründlichen Berichts der Statt Fridberg Standt, Regalien vnd Privilegien, etc. puncto 5. num. 67. fol. 94. dicit, haec verba: getrew, hold, vnd gehorsamb zuseyn, esse pro subiecta materia [orig: materiâ] aliquando improprie accipienda, ne extra materiam trahantur, vel extendantur, arg. l. Insulam. de praescript. verb. l. stipulatus. inpr. de usur. l. si unapr. ff. locat. Vultei. defeud. 1. cap. 8. num. 25. vers. nec obstat. vid. Bruningk. de homag. thes. 396.

Praeceptum de commorando in Curia (vulgo im Gehorsamb) tantisper, donec Creditoribus suis debitor satis fecisset, minime comparatur, nedum aequiparari potest incarcerationi, quae corpus ipsum affligat, aut redempt ori pariat Privilegium piae causae: Magna quippe differentia inter carcerem squalidum, tenebrosum et corporis afflictivum, atque illum, sive nudae custodiae, sive (ut vocant) taedii, nec statim ab uno ad alterum recte infertur. Andr. Schaeffer. pract. qu. lur. part. altera. quaest. 2. n. 23.

22. Geister, Gspenst.

De Spectris multa et mirabilia habent Delrio disquisition. Magic. fol. m. 225. et seqq. Maiolus in diebus Canicular. tom. 2. fol. 559. etc. et tom. 7. colloq. 3. Meloander. in locoserys passim. Petr. Binsfeld. in tract. de Magis fol. 78. La Philosophie des Esprits. Ego ini tractat. d. sepoultura etc. Magius

apud Gruterum thesaur. Critic. tom. 2. fol. 1423. Guyon d. divers. lecons tom. 2. fol. 300. et tom. 3. fol. 65 1. ac cap. seq. Pictor. Villingan. in tr. de Daemonib. sublunaribus. Zeiler. in den traurigen Geschichten fol. 21. etc. Formicar. Nideri fol. 335. et seqq. item. Tyrrae. d. Magia. von den Irrwischen, Camerat. meditat. historic. centur. 3. cap. 16. de Samuelis apparitione, Syntagm. Leonis Allatii ad eustathium contra [orig: contrâ]. Origin. fol. 464. de Daemonio Socratis, Bisciol. horar. subcesivar. lib. 1. cap. 4. de Menippeis amoribus, item Satyris, Camerar. 1. cap. 70. et seq. wie ein haiß spectris infesta, zu exorcisiren, v. Thesaur. Exorcismor. fol. 724. et fol. 1207.

ADDITIO.

Daemones seu etiam defunctorum hominum umbras sepulcra incolere, et eircum loca, quibus humana ossa continentur, vagari, iam inde a priscis Ethnicis orta opinio, vulgo insedit. Multique sunt, qui et in agris, quibus defossa sint hominum cadavera, praesertim punitorum, vique interfectorum, et circa Caemiteria se non semel defunctorum umbras vidisse, ac ex similitudine eorum, qui sepulti sint, agnovisse dicunt. Nec solum humana [orig: humanâ] sub forma, sed etiam brutorum.

Et Plato in Phaedon. auctor est, animas malorum hominum et eorum, qui corpori obnoxii corporearum rerum curis semper impliciti fuerunt, contagione corporea infectas ponderosum quiddam, et grave terrenumque contrahere, quod eas continuo comitetur et degravet; camque ob rem ad visibilem locum metu invisi bilis atque occulti protrahi, et vemadmodum et hunc ferebatur, circa monumenta sepulcraque versari et apparere, et circa haec loca oberrare compelli, ut poenas dent vitae improbe actae. Itaque tamdiu circumvagati, quoad cupiditate naturae corporacae comitante, rursus induant corpus.

Imp. Theod. et Valentin. in lib. Legum Novellarum [orig: Nôvellarum] tit. 5. dicunt animas amare sedem corporum relictorum, et nescio qua [orig: quâ] sorte rationis occultae, sepulcri honore laetari. Et Lactantius Firmianus lib. 2. Divinar. Institut.c. z. sua [orig: suâ] quoque aetate vulgo creditum fuisse dicit, mortuorum animas circa tumulos et corporum suorum reliquias errare.

Iamblichus in lib. d. Aegyptior. mysterys segment. 3. c. 32. refert, subdolum quoddam genus Daemonum simulare animas defunctorum, Deos et Genios, quos Cacodaemones esse contendit.

Scriptum Hebraeorum Theologi reliquerunt, defunctorum hominum cadavera in Daemonit Zazelis potestate relinqui, de quo dictum sit in scriptura: Terrara comedes omnibus diebus. et alibi: pulvis terra panis eius.

Verum hisce et similibus quid tribuendum, Christiano homini haut difficile erit cognoscere, et cum sacris literis doceamur Daemones esse, qui in hominum corpora illabantur, Sanctique Patres et Orthodoxae fidei Theologi, Daemones ad antiquorum adstruendos errores, hominesque decipiendos ac affligendos, circa sepulcra versari, corporibusque humanis se insinuare affirment, merito Ethnicorum oblegatis nugis, rectae fidei inhaeremus, et quae Sanctae Ecclesiae scitis prodita sunt, sequimur.

Ac lubet referre sententiam S. Thomae in 4. distinct. 45. qu. art. 1. quam de defunctorum aaimis habuit, cuius verba ita sonant: Secundum dispositionem providentiae inquit, aliquando animae sepatatae a suis receptaculis egressae, conspectibus hominum praesentantur, sicut Augustinus probat lib. de cura pro mortuis et de bonis exemplificat, ut de Sanctis in Caelo. Et hoc etiam credi potest, quod aliquando de damnatis contingat; quod ad eruditionem hominum et terrorem permittuntur viventibus apparere: aut etiam ad suffragia expetenda, quantum ad illos, qui in Purgatorio detinentur: ut per multa exempla patet lib. 4. Dialog. B. Gregor. Nam glorificati quando volunt, sed alii non nisi quando permittit Deus, nobis apparere possunt: quia ita sunt poenis oppressi, ut de sua miseria magis doleant, quam cutent vivis apparere; et quamvis aliquando animae Sanctorum vel damnatorum praesentialiter adsint, ubi apparent, non tamen credendum est hoc semper accidere. Aliquando huiusmodi apparitiones fiunt vel in dormiendo vel in vigilando operatione bonor um vel malorum spirituum ad instructionem vel deceptionem viventium. Sicut etiam et vivi homines aliquando aliis apparent, et eis multa dicunt in somnis, cum tamen constet eos non esse praesentes, sicut Augustinus per multa exempla probat lib.d. cura pro mortuis agenda. Hactenus S. Thomas.

Insuper quaeri hic [orig: hîc] potest, quid veritatis hoc habeat, quod dicitur, videri interdum nocturno tempore exercitus, velut armatorum in variis apparentiis armorum, equorum, rhedarum et similium? Respondetur, monstra talia aliquando bella futura prognosticare; aliquando per hoc daemones incautos decipere; aliquando etiam quales esint malorum poenae, innuere: de quibus omnibus exempla habemus tam in Sacra Scriptura quam alibi. Nam Iosue 5. quando primo terram promissionis ad capiendum Hierico intraverat, vidit Virum in agro stantem contra se, et evaginatum tenentem gladium: quo respondente, quod Princeps esset a Domino missus ad regendum Israel exercitum; Iosuelapsus in terram, Virum, verum Dei Angelum, veneratus est. Sic et 2. Machab. 3. cum Heliodorus mente Spoliandi Templum, idem

introisset, apparuit quidam equus terribilem habens insessorem, optimis indumentis adornatus, isque Heliodoro impetu priores calces elisit, qui etiam insidebat, arma habere aurea videbatur.

Alii etiam apparuerunt duo iuvenes virtute decori, optimi gloria [orig: gloriâ], speciosique amictu, qui circumsteterunt eum, et ex utraque [orig: utrâque] parte flagellabant eum, sine intermissione multis plagis.

Sicque etiam ibid. 5. ante immanissimam persecutionem Israel factam per Antiochum dicitur: Contigit per universam Hierosolymorum civitatem videri diebus quadraginta per aera equites discurrentes, inauratas stolas habentes, et hastis quasi coire armatis, et cursus equorum per ordines digestos, et congressiones fieri cominus et scutorum motus, et galeatorum multitudinem gladiis districtis, et telorum iactus, et aureorum armorum splendorem, omnisque generis loricarum. Quapropter omnes rogabant in bonum monstra converti. Et 2. Machab. 10. iam finita [orig: finitâ] persecutione, cum Iudas Machabaeus in praelio consisteret, apparuerunt adversariis de Caelo Viri in equis, fremis aureis decorum ducatum Iudaeis praestantes, de quibus duo Machabaeum in medio habentes armis suis circumseptum, incolumem conservabant. Ibidemque c. 11. procedente Iuda [orig: Iudâ] cum suis ini aliud bellum, Ierosolymis apparuit praecedens eos eques in veste candida, armis aureis hastam vibrans. Et cap. ult. vidit Oniam et Hieremiam sibi gladium porrigentem pro victoria.

Sic etiam territo famulo Helisaei, qui vidit Cyros montem circumdare in infinita [orig: infinitâ] multitudine, oratione facta [orig: factâ], ut oculi famuli aperirentur, vidit idem montem plenum equorum et curruum igneorum ini circuitu Helisaei, unde et dixerat: Noli timere, plures cnim nobiscum sunt, quam cum illis. 4. Reg. 6.

Similia legimus de visis armatorum exercitibus in acre ante eversionem ultimam Hierosolymorum factam per Titum et Vespasianum.

Nam Ioseph. lib. 7. de bello Iudaic. dicit de eod. Supra Civitatem Sidus stetit gladio simile, et per annum perseveravit Cometes Ante Solis occasum visi sunt in aere ferrei currus, totis regionibus, et armatae acies circumfusae, et plura ibi ponit similia.

Similiter ante effusum sanguinem Christianorum tempore Gothorum vel Longobardorum, in Italia visae sunt praefatae acies, ut testatur B. Gregor. in homil. super illud Lucae 21. Erunt signa in Sole et Luna. Priusquam inquit, Italia gentili gladio ferienda traderetur, igneas in Caelo acies vidimus, ipsum, qui postea humani generis fusus est, sanguinem coruscantem.

Ex quibus liquet exercituum apparentias Dei nutu futura bellorum mala praeferre, ut his aut spes victoriae apud eos, qui meruerunt, acquiratur, aut a malignis hominibus poena divina agnoscatur; aut apud bonos et innocentes patientiae scutum contra in fausta arripiatur, quae Dei munera sunt a Thesauro Divinae Providentiae huic mundo transmissa. Iohan. Nidet. Ord. Praedicat. et S. Theologiae Doctor in Formicar. lib. 5. cap. 1. fol. 335. qui idem d. loc. sequentia addit: Praeterea inquit, eo tempore (floruit et vixit Nider. circa ann. 1430.) quo Regno Bohemiae et adiacentibus sibi partibus per diversarum sectarum, tam ini fide, honore et rebus, ac hominum caedibus iactura gravissima imminebat, prout multis Germaniae Episcopis praesentib. in Norenberga a Dn. Petro Episcopo Augustensi, Viro fide digno audivi, circa metas Regni praefati nocturno tempore, versus vallem quandam auditi sunt clamores, et congressiones equestrium virorum. Induti variis coloribus visi sunt saepius. Quidam enim equorum insessores rubeis, alii nigris, et similibus erant induti coloribus. Stupebant ex his plurimi, et diversi varie haec interpretabantur. Fuerunt pro tunc duo armigeri audaces satis in Castro, non multum distanti a loco monstrorum, qui omnino scire volentes quid veritatis sibi visa praetenderent, nocte quadam versus vallem, ubi solita videre conspexerunt, iter arripiunt. Antequam autem his appropinquare auderent, compunctus unus alteri dixit: Sufficiat nobis ista vidisse, ego bis non approximabo, dictum est veterum: cum talibus nullum debere iocari. Quem alter velut pavidum increpans, equum pupugit, et cum eo congressu omnibus antedictis exercitibus appropinquavit, de quibus unus egrediens caput audaci illi amputavit, et ad suos rediit. Quo viso, ille qui timidus substiterat, fugam iniit, et funesta nova nuntiavit. In crastino autem truncatus reperitur, et caput, sed in valle, ubi acies visa, nullius hominis vel equi vestigium repertum est, sed tantummodo in lutosis locis signa quaedam et vestigia avium visa sunt.

Insuper pictorem quendam, pergit idem, in Ecclesia nostra Columbariensi laborantem habuimus, infirmitatibus tribus laesum. Nam in colore, mortuo videbatur similior quam viventi, semisurdus fuit auditu, et multum ini lingua balbutiens. Quas infirmitates cum audissem sibi per quoddam phantasma inflictas a pictore, quae sequuntur, ipse audivi. Cum, ait, iunior in taberna cum sociis versus noctem convixissem, nocte tetra [orig: tetrâ] solus iter arripui aecinctus gladio, et versus villam aliam properavi. Visum est autem mihi, cum essem inter vineas, quaedam terribilia obviare, non in ipso itinere, sed prope viam, quo facto de itinere salii, gladium eduxi, et versus locum phantasmatis iuvenili fatuitate et vini calore animatus percussi in incertum. Cum autemi neminem viderem, in ipso ictu, aerem [orig: aêrem], nescio quem, me pertran seuntem sensi quo statim infectus, quas in me videtis infirmitates trinas contraxi, etc.

23. Geistliche Freyheit.

De libertate Eaclesiastica [orig: Eaclesiasticâ], vid. Chokier. in vinditys Libertat. Ecclesiast. quae definitur ius inhaerens generatim Ecclesi is, Ecclesi asticisve personis utedi privilegiis, ipsis a Deo vel homine concessis tam quoad se quam quoad res suas. vid. eund. in tract. de exempt a Iurisd. ordinar. vol. 2. p. 1. n. 8. fol. 5.

Libertatemk hanc multis modis violari contingit. (1) nimirum per extractionem personarum ad loca sacra legitime confugientium (2) per exercitium actuum forensium sacris in locis (3) Compellendo Clericos ad tutelam Laicorum. (4) cum Laici cognoscere volunt de causis clericorum (5) vocando in ius Clericos coram iudicibus Laicis. (6) Vi aut metu absolutiones a censuris extorquendo (7) per subtractionem, direptionemve bonorum Ecclesi asticorum (8) per occupationem bonorum Clericorum (9) revocando donatones Ecclesiae factas (10) per incendia et rupturas Ecclesiarum (11) cogendo Clericos absque superiorum venia, ut ad Curiam suam veniant, (12) nitendo privilegia Rom. Ecclesiae violare (13) per iniectionem manus laicae in per sonam Clericalem (14) per directam aut in directam viam, qua [orig: quâ] Clerici arcentur a conversationesecularium, aut ab iis, quae necessaria illis sunt, privantur. (13) Indicendo Ecclesi asticis personis Collectas vel pedagia (16) Impediendo, ne Literae Apostolicae in eorum territorio sine eorum licentia publicentur, aut exsecutioni demandentur (17) impediendo decimarum solutionem, vel etiam eas occupando (18) directe vel indirecte compellendo Ecclesiasticos, ut sua beneficia resignent (19) electiones Ecclesiasticas turbando, aut illarum libertatem quandocumque inquietando directe vel indirecte ideo iniuriam Laico inferendo (20) Laici, qui beneficia Ecclesi astica conferre praesumunt (21) Condendo statuta, quibus non modo impeditur aut retardatur exsecutio literarum Apostolicarum, dandoque ad hoc consilium directe vel indirecte (22) Multis in casibus relatis in Bulla Caenae Domini. vide Chokier. d. §. 1. fol. 6. et seqq. ubi casus enumeratos textibus firmat, et ampliationes ac limitationes quoque addit.

24. Geistliche Fürsten vnd Ständt.

Ecclesiasticorum cum Politicis coniunctionem non nuperam, fed vetustissimam, et iam primis Germanorum temporibus usitatam fuisse, constat ex tacito de morib. German. ut turbae placuit, ait, considunt armati, silentium per Sacerdotes, quibus tum et coercendi ius est, imperatur, qui mos translato ad Carolum M. Imperio perduravit. Quod prudenti ab ipsis consilio receptum est. Nam cum omnis consultatio, cuius in Comitiis praesertim, cura suscipi solet, vel circa religionem aut iustitiam versetur, utique pro salutari utriusque expeditione necesse fuit, non minus Viros Ecclesi asticos, qui religionis curam, et emergentium circa eam dubiorum notitiam habent, quam politicos, qui Iustitiae puntctum expedire norunt, adsciscere; maxime cum Imperio ad Germanos Caroli M. et subsequentium Imperatorum, Regum et Magnatum Religiosis ingentes opes accreverunt, quarum directione Principum et Saecularium Dominorum non solum fortunas, sed et in agibilibus mundi prudentiam, cum per varios Commissionum, Legationum, aliorumque experimentorum gradus eundo, iudicio maturo ad summum serius perveniant, aemulari, adeoque non minus, ut omnia rite in Imperio administrentur, quam in Ecclesia decenter fiant, dignoscere facile possunt. Dn. Arumaeus in absolutiss. tract. d. Comitys cap. 4. num. 98.

Ac licet sint, qui Ecclesiasticae et saecularis dignitatis in unius persona coniunctionem aegre ferant, putantes non bene Psalterium cum Cithara [orig: Citharâ] convenire; iis tamen respondendo satisfacit idem Arumae. d. loc. num. 100. fol. 384. et seq.

25. Geistliche Güter.

Debonis Ecclesi asticis, iisque alienandis vel non? v. Redoan. et Bonacin. tract. singul. iunct. tract. d. Clausur. item Rebuffum et Tillagut. Petr. Fontanell. in tr. d. pactis antenuptial. f. 316. et f. 345. Ricc. pract. Ecclesiast. Lib. VII. Decretal. tit. d. bon. Eccl. al. Zypae. in analys. Iur. Pontific. lib. 3. fol. 239. et seqq. Consil. Marpurg. 50. vol. 4. in quorum potestate fuerint bona Ecclesi astica a Constantini M. aetate. Hospin. d. Templis. cap. antepen. et ult. et Reinecc. d. Sax. Orig. fol. 14. ubi, quando bona temporalia ad personas Ecclesi asticas pervenerint.

Geistliche Gestifft vnnd Güeter, seynd Divini Iuris, vnd allein GOCC vnd der Rirchen,nach jnnh alt der Fundationen gehörig, vide Edictum Ferdin. II. Imp. de An. 1629. nec sunt sub Imperio Politico, Dilling. Pacis Composit. fol. 399. Ac proinde deputata ad pios usus, non possunt transmutari, Marc. Anton. in prax. Archiepiscop. cap. 20. nec debentad usus bellicos transferri, Sciopp. in fine Consily regy.

De profanatione et invasoribus bonorum Ecclesiasticorum, vid. Filesac. in opuscul. varys. Constitutiones Synodales fol. 124. et 128. Lib. VII. Decretal. fol. 377. et Fabrum dereligion. lib. 2. c. 7. Turcam rditus Ecclesi asticos sibi adscribere, testatur Crasius in Turco Graec. fol. 262.

26. Geistliche Iurisdiction.

De Iurisdictione Ecclesi astica, vide Statuta Synodalia Const. Diocaes. fol. 168. et seqq. Martam in tractat. singul. Visi onem Scipionis fol. 64. et seqq. An Laicus possit de bonis Ecclesi asticis iudicare? Patis Composit. cap. 10. quaest. 64. numer. 30. quod causas Ecclesiasticas ex mandato Apostolico cognoscere queat Beroi, quaest. 7. docet.

Daß die Weltliche Contrahenten Macht haben, communi Consensu sich an einen Geistlichen Richter zu astringiren, oder so vil zutheidigen, daß bey deß Rlägers willkur stehe, vor Geist- oder weltlichem Stab, wie jhme mehrers beliebig, Rechtzunemmen, ist bey den Gelehrtenso wenig nit zweyffelig, daß die auch von Augspurgischer Confession, welche sonst die Geistliche Iurisdiction eng einthun, disen Rechtsatz nit widersprechen, diserte Sichard. adl. 1. num. 15. C. de iud. Duos Laicos in Episcopum Iudicem consentientes, eo ipso Iurisdictionem eius prorogare, docet Vultei. ad. l, 1. numer. 11. et seq. C. de Iurisd. omn. iud. per rationem, quod cum omnis Iurisdictio prorogari possit, possit et Ecclesia stica. Neque apparere rationem diversitatis, quare saecularis Iurisdictio queat prorogari et non Ecclesiastica, quam Doctrinam pro vera supponit D. Bocer. de Iurisd. cap. 3. nu. 38. et 40. allegans text. cap. Si duob. §. ult. de appellat. et rescripserunt Impp. in l. 7. C. d. Episc. audient, in haec verba: Si qui ex Consensu apud sacrae legis antistitem litigare voluerint, non vetabuntur, et in l. seq. his verbis: Episcopale iudicium ratum sit omnibus, qui se audiri a Sacerdotibus elegerint, etc. Pontifex vero in cap. licet ex suscepto. defor. compet. ita prohibet Laicos de civilibus causis recurrere ad Tribunal Ecclesi asticorum, ut excipiat tamen casum consuetudinis. Zu Cölln aber wurd ein Burger gestrafft, so den andern Burgerlicher Sachen wegen, für das Geistliche Gericht ladet. Cöll, nische Statuta lit. M. fol. 87. et fol. 11 3. ac seqq.

Ac scio in casu, ubi quis omnibus Privilegi is renuntiavit, auch in einer Verschreibung, sich dahin verbunden, daß zum fall nicht haltens, er vor allen vnnd jeden, geist- oder weltlichen Gerichten, geklagt werdem möge, vnd darauff vor dem Constantzischen Bischofflichen Gericht ein Mandatum exsecutoriale de solvendo ergangen,daß hierwider in eventum ad Cameram appellirt, auch auff zuvorgehende, vnderthänige Supplication ein Mandatum Cassatorium et Inhibitorium erkennt werden.

Ius autem Ecclesiasticae Iurisdictionis ex Ethnica antiquitate Radulphus Fornerius deducit, lib. 6. rer. quot. c. 2. ubi ait: Non temere est, quod Pontifex M. apud Festum in dictione ordo, arbiter et iudex rer divinarum humanarumqueve

dicitur. Nec n. tantum sacra curabant olim Pontifices, sed de privatorum etia negotiis cognoscebant. Huc pertinet quod Festus in dictione Maximus ait, Pontificem M. dici, quod maximus rerum, quae ad sacra et religiones pertinent, iudex sit, vindexque contumaciae privatorum, Magistratuumque. Et quod in eandem fere sententiam Dion. Tullicarnass. lib. 2. tradit, Pontifices de omnibus causis ad sacra pertinentibus, iudicare solitos, tam inter Magistratus sacrificos, quam inter privatos homines: imo novas leges de sacris, auctoritate sua concedere.

Deniqueque quod Tullius lib. 4. ad Atticum. Epist. 2. scribit, in illa causa, quam pro domo sua apud Pontifices egerat, religionis iudices Pontifices fuisse, Legis Senatum. Inprimis autem de iureiurando Pontifices cognovisse, conicio ex illo Plauti versu, ad finem Rudentis,

De Matrimoniis etiam et Statu liberorum ortae quaestiones, olim ad Pontificum notionem pertinebant, ut ex Dione colligitur, lib. 48. et ex illo Taciti loco, 1. Annal. Abducta Neroni uxor, et consulti per ludibrium Pontifices, an concepto necdum edito partu rite nuberet. Quin et Ulpianus testatur, D. Pium rescripsisse Pontifici: Eum, qui centesimo octuagesimo secundo die natus est, iusto tempore videri natum. l. 3. §. ult. ff. de desuis et leg.

Quia nuptias imitatur adoptio, ideo in arrogationibus etiam olim oportuit Pontificum auctoritatem adhiberi, ut ex Gellio constat, lib. 5. cap. 19. Et M. Tullio Cicerone in Orat. Pro domo ad Pontifices, quod et in illa Oratione Galbae verba confirmant apud Tacitum, hist. lib. 1. Si te privatus lege Curiata [orig: Curiatâ] apud Pontifices, ut moris est, adoptarem, etc. Eorum opinionem sane non probo, qui de testamentis et hereditatibus Pontifices cognovisse, putant, ex l. hereditas. 50. in fin. ff. de pet. hered.

Namque illic, quod heredes Pontificiali vel Principali auctoritate compelli dicuntur ad obsequium supremae voluntatis, non ita generaliter et effuse accipiendum est, ut ad omnem, quae ex Testamento nasci possit, controversiam extendatur, sed ad monumenti causam, de qua illic orta erat quaestio, coercendam: Si cut alias eorum, quae ad pias causas testam euto relicta sunt, exactionem Episcoporum iudicio permitti videmus. in l. nulli. 28. C. de Episc. et Cler. cap. 3. de testam. Ac potest hodie exsecutio testamenti, praesertim si habeat Legata pia, peti coram Episcopo, vel etiam monitorium ad exsecutores.

Porro non est ignotum, ut hoc quoque superi oribus addatur exemplis, de sepulcrorum iure cognovisse Pontifices. l. ossa. 8. in princ. ff. de relig et sumpt. fun. l. ult. ff. de mort. inf. l. 2. Cod. Theod. de sep. viol. Tullius 4. de rep. apud Nonium, in dict. Sanctitudo.

De incestu etiam cognovisse Pontifices, indicare videtur ille Ciceronis locus, 2. de legib. Incestum Pontifices supremo Supplicio san ciunto. Sed eius rei exempla non temere invenies, nisi ubi religionis causa [orig: causâ] singularis, et sanctior conditio personarum id exigeret, ut in Vestalibus. Livius lib. 8. Eo inquit Anno, Minutia Vestalis suspecta primo propter mundiorem iusto cultum, insimulata dein de apud Pontifices ab indice servo, cum decreto eorum iussa esset, sacris abstinere, etc. Idem dec. 3. lib. 2. narrat, L. Cantilium Scribam Pontificum, eo quod cum Vestali Floronia stuprum fecisset, a Pontifice M. in Comitio Virgis eousque caesum, ut inter verbera exspiraret.

Iurisdictio Ecclesiastica Episcoporum, suspensa quidem estper pacem religiosam; sed tantum in locis et casibus, ubi Pacis Relig. suscepta est Reformatio: ubi vero [orig: verô] adhuc est controv ersum, an secundum pacem religiosam id fuerit factum; tunc adhuc audiuntur Episcopi, tam in Aula [orig: Aulâ] Caesarea [orig: Caesareâ], quam Camera [orig: Camerâ] Imperi ali. Sed de suspensione Ecclesia sticae Iurisdictionis, vid. Pacis Composit. quaest. 42.

An Clericus vel inferior gradu, exercendo illa, quae sunt iuris Episcopalis, possit sese ulla temporis praescriptione defendere, vide Gilken. de praescript. part. 3. cap. 10.

27. Geistlich oder Kirch-Lehen.

Feudum Ecclesi asticum est, quod vel ab Ecclesia datur, vel ab ea recipitur: vel quod â Clerico de bonis Ecclesiae datur aut recipitur. Sed hac [orig: hâc] re late agunt Feudistae.

28. Geistlicher Vorbehalt.

Statum Ecclesi asticum, reformare religionem non posse, in pace nostra Religi osa est sancitum: §. Vnnd nach dem bey vergleichung. qui der Geistliche Vorbehalt vocari solet: Ubi disponitur, Episcopum vel Praelatum, absque periculo et iactura [orig: iacturâ] famae, ad confessionem Augustanam accedere qui dem posse: sed ab Episcopatu, etc. secedere, eumque Capitulo resignare debere. Sed varie et vane oppugnant nonnulli Status Confessionis Augustanae, hancce sanctionem, vide Bertram de Comitys. thes. 30. et Dn. Arumae. 1. disc. 7. fol. 78. etc.

Ac licet quidam Reformatae. Religionis huic §. consuetudine derogatum esse dicant; ea tamen utpote violenta, et contra Iura maxime Canonica contraque tot protestationes factas non subsi steret; alii vero distinguant, an Capitulum simul sit Augustanae Confessionis; sciendum tamen, nec Capitulum posse aliquid contra Ecclesiae et Imperii Ius facere vel constituere. Ac habetur in d. §. nach dem, daß es bey den Fundationes solle verbletben, etc. insuper Ferdinandus II. rem hanc decidit. vid. Pacis Composit. in praefat. ad Lectorem a. 4. fac. 2. videri potest Arumae. d. Comitys cap. 4. num. 109. fol. 196. et seqq. Interimk de facto insinitis Episcopatibus, Monasteriis et bonis Ecclesi asticis privati sunt Episcopi et Abbates, puta Episcopatu Magdeburgensi, et Bremensi, Halberstadensi, Verdensi, Osnabrugensi, Mindano, Lubecensi, Ultraiectino, Camino, SchWerino, Gedanensi, Brandenburgensi, Ratzenburgensi, Slesvicensi, Hamelburgensi, Libussensi, etc.

29. Gelehrter Aydt.

Gelehrter Aydt ist, da man die Schwörende zuvor der Straff deß Meinaydrs erinnert, vimd was der Meinaydr auff sich trage, certioriret.

30. Gelt.

Pecuniae verbum tribus modis sumitur. (1) Stricte, pro pecunia numerata tantum. l. Iulianus. §. mutui dationem. ff ad Maced. et sic secundum communem usum loquendi, Bart. in l. talis. Scriptura. ff. de leg. 1. Et ideo in Statutis ex orbitantibus, et odiosis verbum pecunia, intelligitur de pecunia numerata. Bart. in d. l. talis Scriptura. Roman. Sing 215. incip. tamen habes. Innoc. in c. sedes. derescript.

Secundo modo, late sumitur, pro his, quae pondere, numero, vel mensura continentur. l. 2. §. creditum. ff. si cert. pet. l. 2. ff. de constit. pecun.

Tertio pecunia [orig: pecuniâ] largissime sumitur, et intelligitur pro omnibus rebus et corporibus. l. pecuniae verbum. ff. de V. S. Et scribit. Augustin. de doctrina Christiana. quod pecunia sit, quicquid homines habent in terra, videlicet omnia, quorum Domini sunt, ut habetur in cap. totum. 1. quaest. 3. text. in l. pecuniae. 1. 2. et 3. ff. d. V. S. Quinimo et pecuniae appellatione, veniunt etiam credita non exacta, Flor. in l. procul. ff. de usufr. et sic nomina debitorum. Gigas. de crimin. laes. maiest. quaest. 34. num. 13. vid, om. Bertazol. de clausulis. Claus. 30. gloss. 7. f. 812. etc.

Huic generali pecuniae verbo videtur respondere Gelt vnd Gut. Alias regulariter Gelt, sumitur pro pecunia numerata, et solet fere ad di Baar Gelt.

ADDITIO.

Divitias veterum in pecoribus, id est, armetis et gregibus fuisse constat, ac propterea pecumam latini a pecoribus dixerunt ut et peculium, sed ratione diversa [orig: diversâ], ut in semestr. Tiraqu. cap. 15. lib. 4. docet, et Procas vereres facultates suas in quadrupedib. habuisse refert. Unde et Regum filii ante nuptias pascebant greges, et sponsis suis oves et bo ves largiebantur, ex quo et Alphesiboeae, id est. ut suidas interpretatur, Inventrices bonum, et Virgines Alphesiboeae, honoretae sive pretiosae, quod propter formam inveniant dotem sive dona maritalia. Pecudes enim olim dabantur ante nuptias,

donorum loco, ut non tam dos, quam dona eo verbo et more significentur. vid. Bisciol. horar. subcesiv. lib. 3. cap. 6.

Servium item Regem, primum ovium, boum effigie aes signasse, unde et pecunia a pecore sit dicta, docet idem Bisciola d. loc.

Ex pecude item olim mulcta pendebatur; maximaque erat triginta boum: mediocris duarum ovium, minima unius ovis. Deinde in pecunia caeptum est mulctari, et bos centusse, ovis decusse aestimata est, vid. Angelium et Pomp Festum.

Ac Hermogenianus. lib. 2. Iur. epitom. pecuniae nomine, non solum numeratam pecuniam, sed omnes res tum soli, tum mobiles, tum corpora, tum iura contineri dicit. Et Ulpianus lib. 42. ad SC. non solum numeratam pecuniam complectitur, verum etiam omnem omnino pecuniam, id est, omnia corpora: quae significatio inde sumpta, quod omnes res in pecuniam converti possint, etc. De vocis Nummi origine, quid item sit asper, et in pecunia scrupuli, vid d. Bisciol. allegat. loc. cap. 18.] Iohan Iacob. Speid. V. I. Lic.

31. Gemaind.

Universitas an et quatenus delinquere, et ius protectionis ob delictum amittere possit? vid. Martin. Mager. de Advocat. armat. cap. 16. num. 754. et seqq. adde Paschal. de patr. potest p. 1. cap. 10. nu. 31. et seq. Si universitati ahquid concedatur, et ea augeatur, vide Zas. lib. 2. sing. respons. cap. 15.

Wie ein Gemaind zustraffen, ut universitas, vid. Waldeckische Ghrenrettung, part. 3. cap. 46. fol. 175. ubi auctor, daßgantze Stätt, Communen, inquit, vnd Vniversitäten, sowol mit der That, als mit jhrem stillschwelgen, Consens, Patienz vnd guthaissen sündigen, vnnd nicht allein eine Geltstraff, Verlurst jhrer Privilegien, hinderzichtung der vornembsten Naupt-Rebellen, sondern auch capitis diminutionem maximam verwircken, ad Salem et aratrum verdampt werden mögen, dessen seynd alle Nistorien vnd Rechtsbücher voll. Inmassen nambhasft am acht vnd zwaintzigisten Tag Juny, Anno 1499. ein solche Vrthail (quae exrat in Sentent. Seileri et Barthii. Anno 199. 28. lun. Anno 1540. 5. April.) wider ein vornemb mächtige Reichs-Statt gefälltworden.

So verkünden vnd verklären Wir die genandte Burgerm aister, Rath, Burger vnnd Innwohner zu N. Mannspersohnen, so vber vierzehen Jahr altseynd, in deß heylig. Reichs Acht vnd Oberacht, setzen sie auß den Fride in Vnfrid, vnd erlauben jhr aller vnnd jeder besondern Leib, Naab vnd Güter allermänigklich, etc. Quomodo Antiochia punita? vid. Balingen. Sect. 3. cap. 4. num. 5. An poena L. si quis. 41. C. de transact. locum habeat ini universitate, Bertazol. in repetit. illius L. quaest. S. Universitas quae Statuta facere possit: Ioseph. Sesse decis. 91. qui idem decis. 96. de testibus de universitate agit, ac item an Procurator universitatis, sit Procurator singulorum, idem decis. 210. resolvit.

Ac notandum hic [orig: hîc] universitatem, docentibus Beustio adrubr. de iurciur nu. 71. Gail. de Pac. public. 2. cap. 7. num. 16. et Molero ad Constitut. Saxon. part. 1. quaest. 13. num. 1. Iuramentum praestare non per Syndicum, sed per aliquos ex eorum medio deputatos durch etlich Ab, geordnete auß jhren Mittel.

An quilibet populus possit facere universitatem? vid. Bellapertic. quaest. 484. Item un Magistratus Civium bona hypothecare, ac Civis pro Civitatis debito inquietari possit? Consil. Argentoratens. vol. 2. Consil. 6. et cons. 31. et Clapper. caus. 14. quaest. 1. ac quando homines de universitate debeant consentire, Pertica. quaest. 461. Quid item Rex adversus universitatem possit, Sesse decis. 74.

Quod universitas Iurisdictionem in rebus sibi commissis habeat, probat Ripoli decis. cap. 1. num. 274. etc.

De electione Decurionum, vid. Consil. Argentoratens, vol, 1. consil 2. fol. 64. et seqq.

Universitates communes habere arcas, constat, arcam autem communem conficere sive taleam imponere quando tenetur Communitas, urgentibus nempe Creditoribus eiusdem pro sui crediti consecutione, sem per intelligitur insubsidium, scil. cum ea non est solvendo, nec de Communibus reditibus aut pecuniis aliunde proovenientibus aes alienum sanare potest, qu oniam requirentibus incolis, et sic exigente necessitate, bona communia prius sunt exponenda, quam fiat muneris indictio, aut collectae impositio pro cuiusque patrimonii viribus, et pro modo facultatum ipsorum municipum, per tradita Bapt. Costae. d. remed. subsidiar. remed. 81. a princ. ubi num. 4. et seqq. eiusmodi arcae communis quatuor refert effectus.

ADDITIO.

Universitas moritur et vivit ad similitudinem hominis. Sicut enim homo naturaliter moritur et vivit, moritur aliquando duratione temporis, veluti infirmitate, senectute, aliquando vero repentino infirmitatis vel alterius casus ictu, taliter, quod improvise moritur; eodem etiam modo universitas moritur, aliquando resolubiliter, civili infirmitate, veluti fame, sterilitate, et aliis inclementis fortunae iniuriis detenta, quo casu paulatim resolvitur et languescit recedentibus succ essive habitatoribus, usque in duos vel unum superstites, in quibus adhuc remanet universitas reprae sentata: Sunt enim illi residui Spiritus vitalis illius, et eis paucis recedentibus omnibus, omnino remanet exstincta universitas, nisi recessissent animo redeundi, veli in effectu revertantur. Aliquando autem moritur universitas et exstinguitur subitaneo ac repentino casu, veluti incendio, inundatione, terrae motu et aliis similib. casibus. idem foret, si omnes vicini absque aliqua causa se absentarent, et totaliter universitatem desererent, Sesse decis. Aragon. 149. num. 1. et seq. Econtra autem vivit et conservatur vita universitatis in duobus aut uno ex habitatoribus, licet omnes alii pereant, cum in uno solo ius universitatis retineatur. l. sicut §. in Decurionibus vers sed si universitas. ff. quod cuiusque univers. nom. nam licet personae mutentur, universitas tamen semper manet, et in uno repraesentatur, Marc. decis. 785. num. 5. Silvan cons. 20. num. 8.

Quaeritur autem ani exstincta [orig: exstinctâ] universitate, etiam iura eius exstinguantur? vel an si exstinguitur universitas depopulatione, aratro vel alio casu, exstinguantur etiam obligationes super ea constitutae, tam reales quam personales, taliter, quod nec actiones hypothecariae possent intentari, neque etiam si de novo locus construatur, possint novi popula ores molestari actionibus personalibus, quibus praec edens universitas ad stricta erat?

Ac quantum ad actiones personales pertinet, novos Inhabitatores vel novam universitatem non teneri, neque eis adstringi, multis probat idem Sesse. d. decis. 149. num. 14. et seq. quia nulla remanet forma nec materia universitatis, contra quam poslint intentari: quia iam desiit esse universitas, Menoch. Consil. 219. vol. 3. Nam ad destructionem universitatis, iura etiam eius destrui et corruere edocemur, licet postea reaedificetur, quia tunc nova universitas dicitur, Decian. Cons. 19. num. 171. vol. 3. Alb. Brun. in tr. d. intervu et perempt. concl. 5. num. 13. et 15. menoch. d. cons. num. 16. Quod ex eo patet, nam sicut in uno conservatur universitas; ita similiter nullo remanente, exstinguitur et resolvitur. Bart. in l. si grege. ubi Ias. num. 22. d. leg. 1.

Et ne in aequivoco laboretur, universitas sumitur vel materialiter aut formaliter. Materialiter pro loco, territorio, aedificiis et domibus circumdato. Formaliter pro anima universitatis, quae consistit in congregatione et collectione omnium qui universitatem et Collegium constituunt, Azo in summ. d. SS. Eccles. in pr. Exinde licet territorium maneat, et per consequens actiones reales respectu territorii, tamen quando universitas fuit exstincta, quantum ad formalitatem, collectionem scil. omnium obligationes personales, corruentibus personis, etiam cotrruere debent, post Bart. Brun. et Roman. Sesse. d. loc. num. 19.

Quantum autem ad actiones reales, remanente territorio, remanent et eae, quia materialiter considerando idem est territorium, licet formaliter quoad collectionem personarum fuerit destructum, Roman. Consil. 417. col. 4. vers. in casu vero. dicens, collegio formaliter destructo, hypothecariam quoad territorium manere. late Sesse saeped. decis. 149. peor tot. pass.] Iohann Iacob. Speidel. U.I. Licent.

32. Gemaine Wand oder Maur.

est latissimus, ita ut exploratum sit, si excavetur, non posse inde damnum oriri, secus cum tenuis est, et dubitari potest de imbecillitate, Hier. Gabriel. cons. 149. num. 6. lib. 1.

Murus autem sive paries an praesumatur proprius vel communis: et si communis sit, an et quando in illo aedificare liceat? late Menoch. d. praesumpt. lib. 6. praes. 73. Ant. Thesaur. decis. 23. et dec. 219.

Reliva videri possint, intr. meo deiure universitatum. et apud Brunning. item Losae. in tract. singul.

33. Gemainglich.

Dictio plerumque, importat Regulam. Corn. consil. 21. num. 5. vol. 4. per text. in l. 3. §. quia plerunqueff. de offic. praefect. Vigil. Prosper. Farinac. lib. 1. confil. 9. num. 28.

34. Genehmhabung.

Ratificatio per minorem tripliciter fieri potest, verbis nempe, facto, et taciturnitate longi temporis. Curtius Iun. consil. 50. num. 9. Paris. consil. 49. col. 2. lib. 1. Per maiorem dupliciter, nimirum expresse verbis, et tacite factis, per l. Paulus respondet. ff. rem ratam haberi.

Et ad hoc, ut ex facto ratificatio comprobetur, debet taliter factum probari, quod ostendatur, citra ratificationem fieri non potuisse, ut declarat Cravett. cons. 197. num. 12. Et ratihabitio retrotrahitur, et mandato comparatur. cap. ratihabitationem de R. I. in 6. Quae regula locum habet in requiren tibus speciale mandatum. Iohan. Andr. in cap. cupientes. §. quod siper viginti. de elect. in 6. et rext. in c. 1. de homicid. in 6. et probatur in cap. fin. de iureiur. in 6. Quod sitniliter locum habet in delictis. cap. tum ad sedem. de restit. spol. l. 1. §. deiecisse. vers. sed et si. de vi et vi arm. Et talis ratificatio fieri potest non solum verbis, sed etiam facto. d. l. Paulus respondet. Nam plus est facere, quam pronuntiare; l. si tamen, §. ei qui ff. ad aedilit. edict. et plus est facere facto, quam verbo, ut dicit text. in cap. dilecti de app. Et ideo si universitas solvit expensas factas in lite per Syndicum legitime constitutum, videtur gesta per eam solutionem ratificare. ut not. Specul. tit. de Synd. vers. sed pone quod. col. 2. ubi allegat. L. Paulus respondet, etc. quoad consul. de re iud.

Quod dictum, ratihabitionem retrotrahi et mandato aequiparari, hoc secundum fictionem, non secundum veritatem introductum est: Bart. et alii in l. Si quis pro emptore de usucap. vid. Alexand. lib. 5. consil. 78. num. 20. et seqq. Unde ratificans venditionem nomine suo factam, obligatur, ac si in principio vendidisset: quia ratihabitatione actus dicitur meus, Socin. cons. 158. col. 3 circ. princ. vol. 2. Econtra emens sibi acquirit, ac si a principio acquisivisset, quod sine dubio procedit, quando extrema sunt habilia, ut quia fuit facta tempore habili, vel ante ius quaesitum tertio, vel similib. casibus: quia tunc retrotrahitur, ut habetur in l. semper. et in l. si quis pro emptore. Dec. cons. 460. Cravett. cons. 5. numer. 17. Ratificatio enim debet fieri tempore, quo actus geri potest, exempli gratia [orig: gratiâ]: Si quis sine mandato meo accipit possessionem rei vacantis, et postea alius eandem possessionem apprehendit, deinde ego ratificavi, non quaeritur mihi possessio: cum ille tertius ante meam ratificationem, acceperit hanc possessionem; et et hanc opinionem pluribus mediis comprobat post alios Cephal. cons. 440. num 46. et seqq. lib. 3. Tiraquel. in retraict. lignagier. §. 1. gl. 10. num. 87. et seq. ubi dicit, quod si quis tanqua [orig: tanquâ] Procurator, et nomine consanguinei venditoris offert pretium emptori, ptens eo nomine ad retractum se recipi, cum tamen mandatum non haberet, sed ipse consanguineus post annum ratum haberet, concudit ibi Tiraquel. quod iste consanguineus non obtinebit, cum non habuerit ratum infra annum retractus. per l. bonor. ff. rem rat. hab. quae lex habet locum in qua cumque dispositione mundi, quod videlicet ratificatio fiat infra tempus, infra quod dispositio

Ratificans aliquem contractum, debet habere plenam scientiam et notitiam ipsius: quia alias si ignoraret, ratihabitio non valeret. Cagnolus. ad l. semper qui non prohibet. de R. I. num. 21. Paris. cons. 12. num. 72. vol. 2. et cons. 100. num. 71. vol. 1. Propterea debet ratificare volenti, legi Instrumentum contractus, quem debet ratificare ut valeat ratihabitio. Paul. de Castr. cons. 350. Socin. cons. 251. col. 14. Cravett. cons. 197. col. fin. et ratificans debet certificari de qualitate actus ratificandi. l. fin. C. plus val. quod agtrur. l. 2. C. de reb. al. non al, quae ratificatio etiam potest fieri per absentem. Socin. cons. 158. col. 3. in princ. et eadem sollennitas quae requiritur in confectione actus, debet etiam intervenire in ratihabitione, ut concludit Roman. cons. 12. viso facto. col. fin. Aretin. cons. 128. et seqq.

35. Genff.

Vide Citadin. de Geneve, Cavalier de Savoye. Guyon. divers. lessons tom. 2. fol. 508. et me. in politic. d. statib. Imperii, ubi d. Sabaudia.

36. Genua.

De Genua multa habet Menoch. 1. cons. 2. n. 8. et seqq. ubi scribit, Genuam esse Imperio suppositam, et probari illo argumento, quod Romanis fere semper paruerit, ut non uno in loco literis mandarunt rerum diligentissimi scriptores. vid. Mercur. Francois et Thuanum.

37. Gerade.

Gerade haisset oder wirdt bey den Sachsen genandt, Haußgerethe oder Rastengerehre, vnd ingemain Gerehte, in einem Hauß. gloss. Weichbild. art. 23. in pr. gl. Landtr. lib. 1. art. 24. in princ. de qua singularem conscripsit tractatum Goldbeck.

Dasselbige Gerehte, vnd was darzu gehört werden auch bona paraphernalia (das seynd Gaben, die den Weibern vber ihre Mitgifft gegeben werden zu ihrem Schmuck vnnd Gezierde dienstlich vnnd gebräuchig) genennt. gl. fin. infin. dict. art. 23. Sed hac de materia plenius vide. Rotschitz, tractat. Von Leib Geding, Gerade, etc. art. 10. et seqq. Ius Geradeae ex eo fluxisse videtur, cum olim legibus Saxonum diserte cautum esset, ne mulier quantumvis excellcens, in patrio dominio succedere posset, peculiaris haec invaluit in bonis mobilib. successio, partim, ut damni sui, quod immobilium successione abstinere cogeretur, compensationem aliquam haberet: partim quod res essent ad cultum et mundum muliebrem pertinentes, quibus implicari, a virilis et Saxonici vigoris sexu esset alienius. Arumae lib. 2. decis. 12. num. 24.

Notan dum hic [orig: hîc] obiter, filias dotatas Saxonico more dici, außger adet, welches eben so vil ist, als zu Kath außgesetzt, auß deß Vatrers vnnd Mutters Brodt, mit Absönderung Gutes, daß sie nemmen wollen. ad dit. ad Landtr. libr. 1. artic. 5. num. 6. in gl. et gl. in Weichbild. art. 57. numer. 16. Rotschitz, de loc. artic. 14. num. 12. Et quid pertineat ad Geradam, tradit Wesenb. consil. 206. nu. 26. etc. vol. 3. et Beat. decis. 3. de testam. p. 2. fol. 608.

Mundum muliebrem in legitimam computari; communiter statuitur. urd. Andr. Raucabar. lib. 2. quaest. 17. per tot. Nam licet Gerade debeatur feminis, non tamquam heredibus (Gerada etenim rebus hereditariis minime annumeratur. Hartm. Pistor. libr. 1. quaest. 31. num. 5. Moller. 1. semestr. 11. num. 2. Hard. a Dassel, ad artic. 1. num. 17. in consuet. Luneburg. Wesenbec. in Parat. tit. de pet. hered. numer. 15. in fin. Schultes. qu pract. 36. nu. 3.) Sed tamquam filiabus, vel per lineam femineam coniunctis. vid. Arumae. decis. lib. 2. decis. 12. num. 5. et seqq. Ideoque in legitimam non videatur computanda, arg. eorum, quae tradunt Dd. praesertim Angel. in l si Patroni. ad Tvebell. ubi habet, quod bona feudalia et emphyteutica, quae in filium etiam si heres non esset, transeunt, filio in legitimam non imputentur. Alex. tamen ibid. distinguit inter feudum novum et antiquum.

Et feudum, quidem anituqum, in legitimam non esse computandum, feudum vero novum in eandem accepto ferendum esse, contendit. Cum igitur mundus muliebris plerumque, multo et maiori ex parte de novo comparari soleat, videtur in eo subesse ratio, quae in feudo. Deinde constat, legitimam esse quotam bonorum, l. cum quaeritur. C. de in off. testam. Et quia mundus Muliebris similiter est in bonis, consequens est, de eo quoque legitimam detrahendam. Tertio si aliter statueretur, infesta est ratio, quod mater in favorem filiarum omnia bona, vel maximam illorum partem in mundum Muliebrem erogare, et sic filios in legitima [orig: legitimâ] defraudare posset.

Accedit, quod quacumque ratione liberi a parentibus aliquid accipiunt, hocillis computatur in legitimam. l. in quanta. ubi Br. ad L. Falcid. Et in hanc sententiam etiam semper prounciatum esse, constat.

An utensilia vel res expeditoriae, si defunctus aut defuncta, agnatum vel cognatam in Saxonia non reliquerit; Magistratui, an vero agnato aut cognatae heredi etiam alienigenae, cedant. vide Rauchbat. lib. 2. quaest. Sax. quaest. 19.

Cur de Gerada mulier in territorio Saxonico in ultima voluntate disponere non possit, Consule Moller. lib. 1. semestr. cap. 11. Modestin. Pistor. part. 1. quaest. 14.

Uxor an mortuo marito possit accipere Geradam propria auctoritate, an vero teneatur accipere ab herede. vid. Mod estin Pistor. p. 1. qu. 19.

An de bonis his utensibilibus debitum Mariti sit persolvendum, et quid iuris sit, si haec oppignorata fuerunt? vide Hartman. Pistor. lib. 1. quaest. 31.

Gerada aestimata certa pecuniae summa, an amittat naturam suam. vid. Modestin. Pistor. p. 1. qu. 21.

38. Gereden vnd Geloben.

Verba gereden vnnd geloben, sive promittimus, in Instrumento aliquo posita, stipulationem factam significant. §. si scriptum. et ibi Angel. inst. de inutil. stipul. Schrader. consil. 46. num. 7. vol. 2. Bart. et Dd. in l. lecta. et ibi Ias. nu. 6. ff. si cert. pet. et facit text. in L. fin. ff. de fideiuss.

39. Gericht: Claus. Mit den Gerichten.

Concessione Castri cum Iurisdictione, mit den Gerichten, regulariter merum Imperium non venit: cum alias hoc non nisi specialiter, et nominatim in concessione eius mentione facta, transeat, vid. tamen me. in consil. quod habetur in tract. Imperiis subalternis. fol. 71. Cum beneficia et concessiones Principum non comprehendant ea, quae requirunt specisicam mentionem. Menoch. de praesumpt. lib. 3. praes. 97. num. 19. adstipulatores sunt Andr. Knichen. de vest. pact. p. 2. c. 1. n. 55. et seqq. et tract. de subl. territ. Iur. c. 1. nu. 281. Matth. Steph. lib. 1. de Iunisdict. cap. 38. nu. 10. lib. 2. c. 7. membr. 2. num. 255. Marta. in digest. noviss. part. 1. tit. Iurisdictio cap. 3. Molin. de Iust. et Iur. tract. 2. disp. 75. num. 12. Muscorn. de Iurisdict. num. 17. add. Wensenb. consil. 172. num. 31. etc. Tusch. lit. F. concl. 107. et 110. Tennin. cautel. 139. Denais. in assert. Iurisdict. Cam Imperal fol. 26. etc. Rudinger. 2. quaest. 16.

An insuper Imperium merum ab omni Iurisdictione separatum sit, nec in foro Romano Iurisdictioni cum criminalibus causis nihil negotii fuerit, v. Riemer. d. Iurisdict. hodiern. E. 2. et E. 4.

ADDITIO.

Criminalium causarum cognitionem et in Crimina publica animadversionem summa potestas apud romanos semper sibi soli reserva vit, neque sub nomine Magistratus alii commisit: vel quia arduae illae essent causae, vitam hominis concernentes, adeoque non facile cuivis potestati permittendae; Vel, quia in iis non tam privatorum, quam Reip. res ageretur, cum delicta publica, non tam privatum hominem, quam Remp. laedantatque offendant.

Lites vero super privatis et pecuniariis Civium causis, quod et crebrae essent et leviusculae, summam potestatem distringere et a Cura [orig: Curâ]

Reip. abducere, strepitusque forenses quottidie tantae Maiestatis aures circumsonare par non erat, ne quando similem cum Claudio Imp. fortunam experiri necesse haberet, quem e Tribunali descendentem Causidici non solum voce revocabant, sed et lacinia [orig: laciniâ] Togae retanta [orig: retantâ], interdum pede apprehenso, retinebant teste Suetonio in Claud. Unde potestas de eiusmodi caufis Civilib. cognoscendi et iudicandi aliis personis publicis commissa est, non specialiter, sed sub nomine Magistratus, quae potestas ideo Iurisdictionis nomine appellata est. Bernhard, Sutholt. de Iurisdict. et mero Imp. num. 101. Quemadmodum enim ii, qui Ius situm, quod Legibus aut Edictis de singulis controversiis scriptum erat, in Iure persequebantur, Lege agere: Ita qui Iura ea, quae Legibus aut Edictis continerentur, reddebant, ius dicere dicebantur; Unde Potestas ius suum perfequendi, Legis actio; ius vero reddendi Iurisdictis appellata est. Sigon. lib. 1. d. Iudic. cap. 7.

Ac semper Romanis vox iurisdictionis ita usurpata fuit, ut potestatem de Civilibus privatorum causis ius reddendi notaret, et cognitioni criminum apponeretur. vid. Sutholt. d. loc. num. 103. et seqq.] Iohann, Iac. Speidel. V. I. Licent.

Num vero concesso Castro cum Iuris dictione omnimoda [orig: omnimodâ], Vasallo, una cum castro merum Imperium intelligatur concessum, ut si Princeps dicat: Wir belehnen ihne mit allen Gerichten vnd Obrigkeit? Nonnulli hac concessione merum quoque Imperium, Ober vnd Nider-Gericht, contineri putant. Alii et hoc negant, quia verbum omnis, sive omnimoda [orig: omnimodâ], iunctum voci lurisdictionis, si gnificat tantum omnem simplicis sive ordinariae Iurisdictionis speciem, una cum Imperio mixto. l. solet 16. et l. seq. ff. de Iurid. atque vox omnis praedicatur non de pluribus specie differentibus, sed de pluribus differentibus numero. Iason. in l. Imperium. nu. 13. de Iurisdict. vid. disput. Argent. Eman Putschii. thes. 4. adde Meichsner. decis. 23. nu. 37. decis. 33. num. 122. Menoch. libr. 3. praes. 97. Schurpff. cons. 26. num. 11. cent. 2. Wesenb. cons. 95. num. 20. et seq. Vult. de feud. lib. 1. c. 5. nu. 5. Thom. Michael. disput. de Iurid. thes. 68. lit. d. et seqq. Rosenth. cap. 5. concl. 7. Recte autem ex posteriori sive observantia secuta [orig: secutâ], hic intellectus deprehenditur. vid me. in Consil. singul. tract. de Imp. 13. subalterno iunct.

Rex, Princeps, etc. concedens Castrum cum omni iure, quod ibi habetus numquam videtur concessisse ius Regium, quod ei competit: quid sub illis verbis cum omni iure non videtur ius Regium concessisse. Alberic. de Rosat. ad l. fin. C. de Iurid. omn. iud. quia verisimiliter in specie illud non fuisset concessurus. l. obligationi generali. ff. de pignor. cap. in generali, side feud. fuerit. contr. inter Dom. et Agnat. Bald. in l. qui se patris C. unde lib. ubi dicit, quod in concessionibus Iurisdictionum, semper auctoritas superioris concedentis praeservatur illaesa, cum citra auctoritatem cius nequeat exerceri: cumque in eo semper resi deat suprema potestas inseparabilis, unde potest aliorum iurisdictionem supprimere. Sed vide Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. num. 20. vers. e contra Iacobin. de S. Georg. de feud. verb. de Castro rubro. col. 3. et in verb. dictique Vasalli. col. 2. vers. et ex praemiss. Capyc. decis. 130. num. 44. Alciat. consil. cons. 163. num. 6. et 9. libr. 5. Sichard. de contract. consil. 5. numer. et et seqq. ubi scribit Clausulam generalem annexam, mit allen Herrligkeiten, Rechten vnd Gerechtigkeiten, hoc non mutare: quia iuris sit, quod generalis Clausula post enumerationem specierum posita, referatur ad specificata, et specificatis similia, non ad diversa vel maiora, vel ea, quae snt alterius generis, cap. sedes extr. de rescript. Exempli gratia [orig: gratiâ], si vendo Villam cum omni iure, quod habui, non venit Ius Patronatus, nec suprema Iurisdictio, nisi id expresse dixero. Sic si concedo in feudum Villam cum enarratione certorum iurium, tunc Clausula generalis adiecta, refertur ad similia expressis, non autem ad ea, quae sunt diversae naturae, vide Goeddeum. in consil. de restitut. Baron. Vallendar. num. 87. et seqq.

Sicut per verba Hohe Gericht, indicatur superior Iurisdictio, merum mitumque Imperium, ita per verba Tieffe sive Niderste Gericht, simplex et inferior Iurisdictio, atque ita copulata omnimodam important, Knichen. de iur. Saxon. verb. Ducum Sax. cap. 5. fol. 324. et de pact. invest. lib. 2. cap. 1. Wesenb. consil. 95. num. 19. et seqq. Myns. resp. 3. nu. 20. et seqq. cent. 2. decad. 3. vide Goeddeum.

40. Gerichts Acta.

Acta iudicialia dicuntur, quae continent gesta inter litigantes coram iudice, adeoque negotia actis insinuata, et omnia, quae facta sunt in iudicio, vel qualiquali iudicii forma, aut in praesentia iudicis facta, et manu Scribae, ad haec iussu iudicis deputati, scripta. l. 3. C. de temp et reparat. appell. vide Bornitium, in tractat. de Instrument. lib. 2. cap. 9. Subactis iudicialibus E. intelliguntur. quae actis insinuata publicis, l. q. et 2. C. de his, qui in Eccles. manum l. 2. Cod. de edend. et gesta translata in publica monumenta. l. fin. C. de resc. vend. l. 7. §. 1. C. de Cur. furiosi. vide Bornitium. dict. loc. vers. deinde. et Bolognet. ad l. 2. C. D. edendo.

Publicam fidem merentur acta iudicii. l. fin. C. de re iudic. ibi gesta quae sunt translata in publica monumenta, habere volumus perpetuam firmitatem. Neque enim morte cognitoris debet perire publica fides, ibique Gothofred. qui dicit, Acta in iudicio semel promulgata perpetuam fidem faciunt, etiam vel mortuo, vel remoto iudice, qui de causa cognovit. vid. Christin. dec. Belg. vol. 2. dec. 88. num. 13. Quod appellatione instrumenti veniant iudicialia, Negat Caspar. Thesaur. 2. quaest. 17. num. 6. Et etiam Instrumentum productum, non est de actis: sed tantum productio. Bologn. d. loc. num. 10. et 18.

41. Gerichts-Botten, Cantzley-Knecht, Gerichts-Pedellen.

Sic vocantur Nuntii Iudiciorum, qui ea, quae in iudicio fieri debent, ex commissione Iudicis, litigantibus, aliisve denuntiant, qui et Pedelli (de quo v. vide infr.) Cursores item, et Viatores appellantur, ut in l. magis puto §. ne tamen 13. de reb. eor. qui sub tutel. l. is cui §. missus 27. ff. ut in possess. legat. §. tripli. 4. Inst. de act. Qui etiam apparitores et litium exsecutores dicuntur, in d. §. tripli. l. fin. ff. quod met. caus. l. omnes 33. §. exsecutorib. 5. C. de Episc. et Cler. l. 1. 1. omnib. 3. C. de sportul. et sumpt.

Quatenus vero hisce nuntiis fides exhibenda? consule Menoch. de arb. jud. quaest. lib. 1. cas. 112. Tiraquel. de retr. lignag. §. 8. gl. 9. n. 2. et seqq.

Certe in Camerae iudicio, ut et multis aliis bene constitutis Dicasteriis receptum est, ut si culpa vel imperitia adparitoris seu nuntii, exsecutio Citationis non recte facta sit, eam suis Sumpetibus, de integro facere teneatur. Ordin. Cam. Imp. part. 1. tit. 38. §. fin. Gail. 1. obs. 54. Marant. de ordin. iudic. part. 6.tit. de Citatione. num. 324.

52. Gerichts-Kosten, Vukosten.

Clausula: et peto reum condemnari in exponfis, vnnd bitte Beklagten in die verorsachte Gerichte oder Vnkosten, wie recht, zuvervrthailen, valde utilis est: quia iudex non tenetur impartiri officium suum, ad privatam utilitatem, nisi imploratum, etc. l. 4. §. hoc autem ff. de damn. infect.

Haec igitur Clausula facit, ut iudex omnino de expensis, praesertim si non iustae adfuerint litigandi causae, pronuntiare et condemnare condemnandum cogatur, alias faceret litem suam, et teneretur expensas de suo resarcire, l. sancimus. l. properandum. §. sivea. C. de iudic.

Si vero Actor hancee Clausulam non apponat, nec expensas sibi restituendas petat, iudici non condemnanti, nihil imputari potest, nec Victori ad interesse tenetur Bart. in l. 4. §. hoc autem et in l. properandum 13. §. sive autem. C. de iud. ubi dicit, debere nos esse cautos, ut in libello petamus reum condemnari in expensis factis et faciendis, usque ad finem causae, De hac [orig: hâc] Clausula [orig: Clausulâ] consule quoque Oldendorp. de except. tit. deform. libelli. m. fol. 305. vers. Sexto.

Debentur autem expensae variis ex causis: Nam (1) ex victoria totius causae, per l. properandum. §. Sin autem alterutra. C. de judic. (2) Ex contuma cia [orig: ciâ] adversarii, quarum fit mentio. in l. sancimus, C. de Iudic. et in c. dilect. de dol. et contum. (3) Ex culpa [orig: culpâ] adversarii, qui processum causae differt, ut constitutum reperitur.

in l. non ignoretis. C. de fruct. et lit. expens. et in cap. finem litib. de dol. et contum. (4) Ex temeritate eius, qui ilium sine actione in ius traxerit: ut in l. eum quem temere in princ. de Indic, et in cap. 1. de dol. et contum. libr. 6. Omnes istae species comprehenduntur sub ista [orig: istâ] petitione praedicta.

De expensis in Criminalibus, vid. Card. Tusch. lit. C. conclus. expensae in criminalib. Berlich, part. 4. conclus. 19. Artic. 104. Poenil Halsger. Ordn. Caroli V. et ibi additi onatores, ac notandum, quod in omnib. delictis, maxime ubi non mortis ait cprüpros afföoctova üpema o,üpmotir. Reis in expensas, damna et interesse condemnari possit, Berlich. d. conclus. 19. num. 34. et seqq.

Et quod etium in expensas condemnari debeant inquisiti, licet absolvantur a poena ordinaria [orig: ordinariâ], si gravia contra eos indicia exstant, etiam eo in casu, ubi illa per torturam fuerunt puergata, decidit Casp. Anton. Thesaur. forens. lib. requ. 45. num. 7. et seq. Sic et in Ducatu Wurtembergico [orig: Wûrtembergico] expensas in criminalibus semper reus, etiamsi alias absolvatur, praestare tenetur, weil der Fiscus gegen ihme zuklagen Vrsach gehabt; Secus si condemnaretur poena corporali L. Corneliae.

Eo autem in casu, wann der Beklagte ex stylo in die expensas condemnirt wird, kan solches jhme hernach, wann er ex eodem delicto civiliter convenirt, quasi in culpa levi versatus fuisset, nit schädlich seyn.

ADDITIO.

Magistratum, qui habet merum Imperium, et in sontes poenam exsequitur, debere sumptus et onera sustinere, quae ad puniendum et exsequendam iustitiam pertinent, tradunt communiter Dd. post Chassariae. Boer. Bart. Bald. Angel. et Ioann. d. platea Matth. Wesenb. Consil. 150. num. 12. cum et eo nomine accipiant mulctas, confiscationes, et bona vacantia ac similia, ut eiusmodi in inquirendis, puniendisve maleficiis et alimentandis pauperibus captivis convertant, late Paris d. Puteo in tr. d. Syndicat. verb. expensae cap. 2. n. 1. et 2. et verb. praemium num. 2. ubi has expensas Reipnecessarias esse dicit, nec ad eas exsolvendas subditos vel rusticos teneri posse, vid Wesenbec. d. Consil. per tot. ubi quaestionem hanc tractat, an rustici alterius Iurisdictionis, qui accusationem non instituebant sed tantummodo homicidam persecuti erant, usque dum alleno in territorio caperetur, ad expensas Iudicii capitalis obligentur, an vero eas de publico, Dominus, qui captivum tenet, et punire debet, facere teneatur? ac in nullo teneri rusticos, optime respondit, cum fisci negotium utiliter gesserint, nec accusatores fuerint, sed officium debitum fecerint, etc.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

43. Gerichts-Schreiber.

Iudiciorum Secretarios, Scribas seu Notarios (Gerichts-Schreiber) vocamus, qui praepositi sunt, scribendis et dirigendis, quae in iudicio proponuntur, hoc est, actis iudicialibus. Unde et Actuarii quandoque vocantur.

Horum Scribarum officium, secundum memorabile. cap. quoniam contrafalsam assertionem, 11. extr. de probat. consistit in conscribendis Actis iudicialibus universis: ut sunt dilationes, citationes, iudicum recusationes, exceptiones, replicationes, duplicationes, petitiones, responsiones, interrogationes, confessiones, testium depositiones, Instrumentorum productiones, interlocutiones, appellationes, renuntiationes, conclusiones, sententiae, et cetera, quae in iudicio vel ordinario, vel extraordinario occurrunt, ut scilicet omnia et singula illa competenti ordine conscribant: loca, tempora, et personas designando, atque eorum omnium, quae conscripserunt originalia, in udicii Scrinio et Camera [orig: Camerâ] conseruent, ut si forte super processum iudicii fuerit suborta contentio, per hoc possit veritas declarari. Eberb. Speckhan. cent. 3. class. 3. qu. 10. sub fund. num. 6.

Originalia ergo Actorum penes scribentem remanere debent, ut ad illa recursus haberi possit, si super Processu iudicis forte controversia oriatur inter litigantes, ad maiorem fidem et conservationem veritatis. Speckhan. d. loco.

Sed fere fieri solet, ut Acta, collationatis copiis, et recognitis ab adversario documentis, iterum producenti reddantur. Ettun cillae copiae, in archivis iudicii repertae, plenam faciunt fidem.

44. Gerücht, oder gemain Geschray.

De fama et eis requisitis, optime Gohaus [orig: Gôhaus]. in tract. d Sagis. fol. 35. et seqq.

Fama non est sufficiens indicium ad torturam, Videantur Menoch. de praesumpt. lib. 1. quaest. 89. Mascard. de probat. lib. 2. conclus. 754. num. 5. Carer. in pract. crim. de indic. §. secundum indicium. num. 5. vers. tamen. Hackelman. disp. illustr. 24. thes. 10. sub lit. A.

Nuda fama namque, ne quidem semiplenam inducit probationem, Mascard. deprobat. conclus. 754. num. 1. et seqq. Multo minus indicium sufficiens ad torturam: ad quam infligendam non solum verisimilia, gravia et probabilia, sed et luce meridiana [orig: meridianâ] clariora indicia requiruntur. Tale autem fama non est, iuxta illud Vergilii.

Fama malum quo non aliud velocius illum.
Mobilitate viget, viresque acquirit eundo:
Parvo motuprimo mox sese tollit ad aures,
Ingrediturque solo. et caput inter nubila condit.

Supradicta tamen traditio fallit, (1) quando nimirum reus de aliis delictis diffamatus est, et sic malae vocis, conditionis et famae, wann der Beklagte einen bösen Laimut, vnd sonsten verdächtig ist: nam tunc ex qualibet [orig: quâlibet] levi suspicione attingente delictum, de quo quaeritur, reus solet tormentis subici, modo illa fama sitin eodem genere delicti, Hunnius in tract. crim. cap. 3. th. 155.

Quia semel malus, semel praesumitur malus, cap. semel. de R. I. in 6. facit text. Constit. Crim. Caroli V. art. 25. §. Erstlich, ob der Verdacht eine solche verwegne oder leichtfertige Persohn, von bösen Laimut vnd Gericht seye, daß man sich der Missethat zu jhr versehen möge, oder ob dieselbige Persohn dergleichen Missethat vormahls geübt, vnderstanden hab, oder bezigen worden seye.

(2) Torturae locus erit, si fama non ab inimicis malevolis, aut levibus hominibus, sed ab honestis et fide dignis personis initium coeperit: Per dict. Constit. Crim. art. 25. vers. doch soll solcher böser Laimut nicht von Feinden oder leichtfertigen Leuthen, sondern von vnpartheylichen redlichen leuten kommen. cap. qualiter et quando. de accusat. Zanger. de tert. cap. 2. num. 8. et seqq.

Sed tunc fama indicium fit: quod etiam in hoc casu debet considerari: nec tamen tale, quod solum sufficiat ad torturam. Nisi fama, rationibus et admodum probabilibus coniecturis nitatur. Wann das gemain Geschray einen Grund vnd Vrsach hat. Sed vide Freher. tract. d. fama passim.

45. Gesambte Hand.

Notum est, feuda sine Domini consensu dividi inter coheredes. Nec minus illi, qui feudum in divisione non adipiscuntur, die sich anderwegs abfertigen lassen, aut ubi ex pacto, vel aliam ob causam, feudum primogenito cedit; nihilominus eo, cui illud assignatum est, sine herede masculo decedente reliqui succedunt, text. in cap. 1. de nat. success. feudi. Hartman. Pistor. part. 3. quaest. 23. Schrader. de feud. p. 8. cap. 5. num. 26. et seq. Rosenthal. de feud. cap. 2. conclus. 20. num. 6. et conclus. seq. numer. 4. Surd. Consil. 517. num. 4.

Iure tamen Saxonico, et moribus multarum Provinciarum, divisioneinter successores feudales facta [orig: factâ], alter in alterius portione nil retinet iuris (eo quod olim in Germania inter collaterales nulla successio fuit) nisi simultaneae investiturae, vel coniunctae manus beneficio admittantur. Rauchbar. 2. quaest. 21. ubi id etiam ad feuda ignobilia, et rustica extendit, sed vide tract. absolutum Iacob. Alem. de simult. invest. Gothofred. Anton. disp. 1. thes. 17. in fin. et Speidel in Sylloge verb. simult anea investitura.

Sic etiam ist nicht allein in Oesterreich, in Tyrol, sondern auch in den Vorlanden die simultanea investitura ublich? gestaltsamb Ertzhörtzog Leopold in einem Schreiben an Würtemberg volgende Wort gesetzt: Sintemahln unvernainlich wahr, ob schon die regierende Ertzhörtzogen der Ober:

Investituram coniunctae manus vel simultaneam, vulgo vocamus die gesambte Hand oder Mitbelehnung: A Georg. Obrecht. de feud. lib. 2. cap. 9. num. 2. definitur: Quod sit Actus, quo Dominus feudi, cum consensu possessoris feudi, unum vel plures volentes atque scientes de feudo investit, ita, ut tam proprie investitus, et possessor, quam simultanee investiti id simul habeant, et sibi invicem in eo succedant, vid. Knichen. d. vestiturar. pact. 1. cap. 1. et Alemann. tract. singul. fol. 112.

Simultanee investitus, an obtinere possit, ut possessor feudi, quiabona sua dissipando profundit, et feudo abutitur, prodigus declaretur, eique Curator etiam bonorum feudalium constituatur? vide Color. consil. 24.

Iure feudali simultanea investitura, tam exigui momenti, tamque imbecillis est, ut nec ius succedendi tribuat, nisi speciali pacto sit provisim per text. clarum et expressum, in tit. de iis, qui feud. dare poss. 3. Sin autem unus. Göden. consil. feud. 16. Fichard. consil. 16. num. 1. tem. 1. Rosenthal. cap. 6, conclus. 75. vum. 9. Rittershus. partit. 1. cap. 9. in fin. Multo minus autem immutare potest legitimam seu consuetudinariam feudi naturam, praesertim quantum ad successionem, ne quidem, si divisio facta sit. cap. 1. de nat. succed. Göden. consil. feud. 21. num. 4. Fichard. consil. 23. num. 3. vol. 2.

Praeterea receptum est apud IC. axioma, ius accrescendi post factam acquisitionem, sive emolumentum alteri quaesitum (etiamsi postea resolvatur) regulariter locum non habere, Ficherard. consil. 6. num. 1. §. sed et ipsa, etc. Sed in acquirendis. Rosenthal. d. c. 6. conclus. 73. nu. 5. Sixtin vol. 2. consil. Marp. 15. Et cumprimis in feudo antiquo nullae sunt proprietates iuris accrescendi, sed iure successionis, et vigore primae investiturae ad superstitem pervenire potest. Fichard. d. cons. 6. num. 1. Vultei. d. cap. 9. n. 119. Rosenthal. d. c. 6. conclus. 70.

Vnd obwol die Rechts Lehrer mit der mehrerem Hand dahin schliessen, si ab Imperatoreipso datum sit feudum duobus vel pluribus, sive coniunctim sive divisim; et ex illis unus vel a principio ad feudum non aspiret, vel sine heredibus decedat: quod tunc portio deficientis accrescat eius consorti. Schrader. tr. feud. p. 6. c. 1. numer. 11. et Vultei, d. c. 9. num. 1 19.

So wird doch diser bewehrte Schluß als den Lehen Rechten vngemäß, von vilen Doctoribus starck widersprochen. (ut inprimis apud Rosenth. d. concl. 74. num. 4. et seqq. et Vult. d. c. 9. num. 119.) videre est) benebens von seinen aignen Anhängern dahin restringirt oder eingezogen, quod ista doctrina tantum procedat in feudo, quod Imperator motu proprio concessit, secus vero sit in eo, quod adpetitionem sive postulationem concessum est. Schrader. d. p. c. 1. num. 11. vers. haec tantum. Rosenthal. d. c. 6. concl. 74. num. 11.

Wie gleichfalls alsdann erst, in feudis ad extraneos transitoriis dises passieret wird: Quando unus ex consortibus simultanei feudi absque omni, etiam testamentario herede decedit. Vocabulum enim Haeres, iuxta subiectam materiam, id est, iuxta feudi conditionem atque naturam, et sic hic [orig: hîc] pro successore quocumque intelligendum est,

per notat. Schrader. c. 1. nu. 11. vers. terio. et Rosenth. d. cap. 74. num. 17.

46. Gesambte Herrschafften, vid. infra lit. Z. verb. zweyherrige Herrschafft.

Si in uno loco et territorio sunt duo Domini habentes pro indiviso Iurisdictionem, et non concordant in usu et exercitio, favore boni publici possunt per superiorem compelli, ut concordent: per tradita Antoniide Ripoll. var resolut. cap. 3. num. 16. Unde et pecuniaria poena, quae a delinquentibus exigitur, inter Condominos, si iurisdictio pro indiviso administratur, venit dividenda, post Boer. Socin. et lason. idem Ripol. d. l. num. 19.

ADDITIO.

In usu rei communis, quae divisionis est incapax, ac in qua [orig: quâ] ad sedandas discordias non potest recurri ad remedium provocationis ad divisionem, veluti in exercitio Iurisdictionis, quae pluribus in certo quodam loco competit, quomodo ea exercenda vel quid faciendum sit, non una est Doctorum sententia. Sunt enim quidam, qui Iurisdictionem cuilibet in solidum competere, et sic quemlibet ex dominis Iurisdictionem in solidum exercere posse, dicunt, ita sane ut sir locus praeventioni.

Sunt alii, qui licet non negent, Iurisdictionem eo casu esse penes quemlibet in solidum, cum individua sit; negant tamen eam posse a quolibet in solidum exerceri, sed imo compellendos esse socios, ut cam communi et concordi suffragio exerceant, sic denique ut in viti cogantur ad concordiam, Covarruv. pract. quaest. 40.

Circa hanc autem opinionem, quod videlicet Condomini, die Gemains Herrn, per superiorem ad concordiam compellendi sint, duae reperiuntur Doctorum opiniones. Alii enim dicunt, id ita faciendum esse, ut ii alternis vicibus Iurisdictionem exerceant dividendo Iurisdictionis usum per tempora; Alii vero opinantur, hanc concordiam ita fiendam esse, ut compellantur Condomini ad eligendum ac constituendum concordi [orig: concordî] suffragio communes Iudices, et Vicarios, nec non et reliquos Ministros, qui unam tantum faciant Curiam, in qua subditis Iustia administretur, Peguera. decis. Crim. 10.

Ex hisce opinionibus prima in praxi haut venit observanda: Orirentur enim ex ea inter eosdem Condominos, nec non et subditos pene infinita iurgia, et dissensiones: vellet enim unus eum absolvere, quem alius condemnasset, et e converso, et alia etiam quamplurima absurda orirentur, quae cuique mediocriter erudito facillimum est colligere.

Secunda itaque opinio verior et tutior videtur, quod nimirum superior possit ipsos Condominos compellere ad concordandum, et si non concordent, eis praecipere, ut altero ex duobus modis relatis, vel alio commodiori Iurisdictio exerceatur.

Verum ex duobus istis concordandi modis vix ullus satis facit. Nam primus, quia per eum quando Iurisdictio esset alternis vicibus et annis exercenda, non esset satis cautum bono publico, ex multis incommodis quae inde oriri posse considerat Peguera. d. decis. 10. num. 4. et signanter ex eo, quod ex hac temporali administratione Iustitiae sequeretur non raro, quod ea praecipitaretur per Officiales, ut nihil emolumenti successori relinquerent, totum vero suis aedibus reportarent, Petr. Fontanell. in tract. d. pactis antenuptial. clausul. 4. gloss. 9. part. 2. num, 24. ubi num. seq. quod nulla [orig: nullâ] alia [orig: aliâ] probatione indegere arbitror, inquit, praeter eam, quae quottidiano experimento in Curia Vicarii Barcinonae (quae Tribunal est non modicae auctoritatis et praeeminentiae, cum sit ordinarium omnium in Civitate inhabitantium) experimur, propterea enim Tribunal illud parvi nunc penditur et aestimatur, ut iam nullus fere sit Doctor alicuius auctoritatis, qui in ea sedere velit; quia perraro res ibi cum ea maturitate tractantur, quam deceret eos, qui Iustitiam administrant, quod inde procul dubio evenit, quia cum Prior. (sic vocatur qui maior est in Tribunali) et Consiliarii prioris annuales sint, reliqui vero (quos septimarios vocant) per hebdomadas eligantur, curat unusquisque quod suo tempore et hebdomada causae finiantur, et Salaria ad eos perveniant, licet nihil relinquatur Successori, quod ut fiat necessum est, dilationes abbreviari, processumminus legitime institui, et partibus ad plenum non auditis, nec non et meritis processus vix degustatis, sententias ferri ac pronuntiari, et denique Iustitiam omnino praecipitari, etc.

Ac faciunt huc quae habet Petr. Gregor. Tholosan. in syntagm. Iur. univers. lib. 45. c. 15. per tot. et maxime num. 24. et 27. ubi melius esse censet Imperium et gubernationem unius, quam [orig: quâm] plurium, et meliorem esse Regem malum unum, quam plures Magistratus imperantes per vices populo, ac refert ad propositum lepidissmi Aesopi apologum de vulpe, quae in foveam deciderat fluvium transeundo, cui, cum longe tempore exire non posset, plures caninae muscaeinsederant, cumque vulpem vidisset transiens Herinaceus, eius misertus, rogavit, si vellet, ut ab ea caninas muscas depelleret, quae se nolle cum respondisset, causam miratus quaerebat Herinaceus, respondens autem

vulpes dixit, hae saturae parum iam sanguinis trahunt, quod si has tu excuties, famescentes venient aliae, quae, quod mihi sanguinis restat, totum ebibent. Bene id consideravit, inconvenientia ponderando, quae ex tam celeri mutatione Officialium oriuntur.

Nec Alter concordandi modus in exercitio Iurisdictionis communis satisfacit: cum enim requirat factum parium adversantium, qui in idem concurrere habeant, in electione sc. unius et eiusdem Officialis, qui Iurisdictionem exerceat, vix est, quodunquam id obtineatur: ordinarium enim est, alteri displicere quod placet suo in hac [orig: hâc] materia [orig: materiâ] Consocio, et si remedium a Iudice vel superiore est exspectandum, qui eos ad concordandum compellat, tot tantisque id potest a parte remitente diffugiis impediri ac differri, ut multis, secundum supra d. Fontanellam num. 26. interdum opus sit saeculis in hoc obtinendo.

Tutior itaque ac melior erit via, Iurisdictionem communem per Officiales de triennio in triennium alternatim per Partes nominandos et creandos exercere; ita tamen, ut eiusmodi Officiales Iurisdictionem exerceant non nomine illius Domini solius, a quo eo triennio creati essent, sed nomine amborum, ut et dixi in meis notabilibus verb. Gemainherrschaft. fol. 393. ac non ita ut ffructus et emolumenta Iurisdictionis illius triennii essent illius Domini tantum, qui Officiales creasset, sed amborum.

Et hic exercendi Iurisdictionem communem modus nullas videtur pati difficultates, nec ita obnoxius partium cavillationibus: cum in eo non militent supra memorata inconvenientia, sed omnia meliori fiant ordine et modo, qui et omni placet Fontanellae, d. gloss. 9. nu. 26.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Lic.

47. Gesandt: vnd Bottschafften.

An selecti illi viri, qui hodie a Principibus aut Civitatibus Imperialibus, vel ad Aulam Imperatoriam, vel ad Comitia indicta, vel denique ad deputatos Imperii Conventus mittuntur et ablegantur, qui olim Nuntii, ut in tit. de Pace Const. et in A. B. Caroli IV. hodie Borschafften, Gesandten vnd Abgesandten appellantur, sicut in Recessibus Imperii, eorumque subscriptionibus passim videre licet, sint cum veterum Romanorum Legatis comparandi? Hering. in tract. de fideiuss. cap. 7. num. 556. et num. seq. Et sane, quantum Deputatos ad Comita, vel alios Imperii Conventus attinet, die auff Reichs vnd Deputations-Tag geschickt werden, etsi non tam ut Legati (proprie loquendo iuxta tradita Kirchneri de leg. cap. 1. numer. 20. et seqq.) quam ut ipsimet Principes et Civitates Imperiales compareant, eorumque locum et subsellia occupent, sententiamque suam rogati, non aliter, ac si Princeps ipse coram adesset, depromant et aperiant, et sic eandem exercitionem Iurisdictionis ordinariae habeant, quam is, qui ipsos misit, habet in Collegio, in Churfürst: oder Stätt Rath: ad Romanorum tamen Legatos proxime accedunt, atque ideo sunt digni, qui, ex praerogativa amplissimae Nationis Germanicae, Privilegiis quoque Legatorum Romanorum, ceteris paribus utantur. Quod maxime procedere arbitratur idem Hering. num. 62. in Caesareis Legatis, quos vulgo Kayserliche Commissarien appellamus: praesertim quia nomen Legati, etiam Commissarium continet. De missis vero Germaniae Electoribus, Principibus et Statibus reliquis ad Aulam Caesaream, maior est dubitatio: cum inferior ad superiorem non facile dicatur Legatos destinare et mittere. Ceterum quicquid sit, consuetudine recepta tamen, et hi vocantur Legati, sive Bottschafften vnd Gesandten (quamquam in reiveritate subtilis quaedam inter hasce appellationes possit statui differentia, ut nimirum appellatio einer Bortschafft angustior sit, quam appellatio eines Gesandten) et proinde quidquam discriminis hic statuere non licet. vid. Dn. Hering. d. loc. num. 565. et seqq. et supra Ambassador.

Sed de Legatis, Legatorumque iure, etc. vid. omnino Frider. de Marselaer. Gentil. Mc ac alios in Tractatibus singularibus.

48. Gesatz.

Leges Universales (Gesatz vnd Ordnungen, die alle dem Römischen Reich einverleibte verbünden, vnnd von selbigen in Acht genommen werden sollen) concedere solius Imperatoris est, vi Imperii summi: legem etenim ferendarum potestas, praecipuum est ius Maiestatis. Ego d. Maiest. fol. 145. cum consensu tamen et consiho Statuum Imperii, mit Hilff unnd Rath der

Et qui iis reguntur, eo ipso territoriali eorum Iurisdictioni subesse censentur.

An autem Statuta et leges, usu et moribus Civium non recepta ligent: vid. Chokier. d. exempt. part. 4. quaestio n. 66. Magon. decis. Lucens. 49. num. 38. me de Iure Maiestatis. fol. 146. etc.

49. Geschlechter.

Patricii sive Geschlechter hodie dicuntur Stätt Junckern, optimates Civitatum Imperialium aliarumque praecipuarum, Aristocratici Imperii capacium: ad differentiam der andern vom Adel, so auff dem Landt wohnen, et Principum aut Imperatoris Vasalli exsistunt. In dem Augspurgischen Geschlechter buch, so Anno 1580. durch Sigmund Feyrabendt, Buchhändlernzu Franckfurt am Mayn publiciert, werden 51. Geschlechter erzehlet, so vor fünffhundert vnd mehr Jahren daselbst gewohnt, auch diß auff anfang der Jünfften regiert, die aber alle biß an acht abgestorden: nemblich Herwart, Welser, Rechlinger, Langenm antel von Spariem, Langenmantel von R. Hoffmayer Ravenspurger, Ilsung.

Hingegen werden 39. erzehlet, so durch einen Ghrsamen Rath an der Abgestorbnenstatt angenommen vnd erhöhet worden. Inter quas tamen familias; quasdam iam ante in aliis Civitatibus iure nobilitatis gavisas esse, mihi videtur, puta die im Hoffe/Paumgartsner, Haller, qui omnes Patriciis gentium maiorum Norimbergiae accensentur.

Von Geschlechtern zu Wurmbs, vid. Wurmbsische Raithung. L. i. b. Patriciorum Originem si spectes, ii filii erant Senatorum centum, a Romulo electorum, qui Patres dicti, instar Concilii publici habebantur, Lib. lib. i. Et horum filii appellati sunt Patricii, quod Patres ciere et nominare possent, auctore Velleiho Paterculo.

In Italia olim Patricii erant, qui Turres habebant, Merula lib. 4. memorabil. cap. 2. Ita etiam in Germania wohnten die rechte Burger auff Thürnen, quales adhuc Eslingae ac alibi vid entur. Ac dicitur Burger a purgo/s2, id est, a Turri, unde et Burg pro Gastro. Nam Castra olim habebant aliquem Principalem Turrim. Ac quod olim Patricii Praefectis sive Rectores Provinciarum fuerint, videre est apud Guilliman. in Habspurg fol. m. 67.

Qui legitimus habendo Senatui Romae numerus Patrum, quae eorum dignitas, ut et Patriciorum etiam christianorum aetate? vid. Lael. Bisciol. horar. subsecivar. lib. 3. cap 17. qui idem lib. 7. cap. 13. Patricii Minorum

Gentiumqui fuerint, docet. Sunt autem Minorum Gentium Patricii ad differentiam maiorum gentium Patrictorum dicti: Hi nam que erant genere et sanguine Patricii, ita Patrum a Romulo lectorum progenies; illi vero cooptabantur in Patres, ac postea Patricii essiciebantur. Inde eleganti translati one ex Diis quidam maiorum gentium, quidam Minorum a Marc. Tull. Cicerio. lib. Tuscul. quaest. 1. appellantur.

Patricii quoque â quibusdam Domi Nobiles vocantur ad differentiam ceterorum Nobilium. Sic etiam R. p. Rader. in Commentar. ad Q. Curt. lib. 3. cap. 25. fol. m. 106. discrimen ponit inter a(plw=s1 Nobiles, et Nobiles kata/ti. Athenienses ait Iphicratem, aristogitonem et Dropidem absolute genere et fama [orig: famâ] clarissimos, hoc est, nobilissimos appellavit, Lacedaemonios tantium Domi Nobiles kata(ti, nempe inter suos tantum domi, non foris, non absolute. Ac Auctores omnes secernunt Domi Nobiles a veris Nobilibus. Minus est enim aliquid Domi Nobilis, quam Nobilis; ut merito Adagiographus notetur, cum Domi Nobilem interpretatur eum; qui non opibus tantum et potentia [orig: potentiâ] clarus, sed ex Nobiliubs, Nobilis prognatus est: Domi enim Nobilis est; qui extra Domum vel Patriam suam vulgo Nobilis non habetur; Nobilis e contra ubique ille est, qui legibus et moribus omnium gentium nobilis dicitur, ut qui Regibus aut aliquo antiquo et claro ac nobili sanguine sunt procreati, cum nulla gens sit, quae hos non nobiles existimet. Absoluta enim Nobilitas loco non movetur, hoc est, ubique clara habetur. Qua de re Aristoteles in Politicis. Ad hocque discrimen respexere auctores, cum alios Domi Nobiles appellavere, ut Cicero, Salustius, Livius, Apuleius et alii, etc.

Bericht, wie die Geschlechter oder Patricii in den Reichts Stätten, als Wappengenossen,gegen dem Reichs-Ritterlichen Adel gegründet, vnnd warumb die Kauffmanschafft dem Ritter vnnd Adelsmann vor alters verbotten/etc. vide apud Lerch d. Ordin. Equestr. fol. m. 11. fac. 2. §. wann nun die Erfahrnußbringt.

Sed de Patriciis plene et eleganter egit, tr. sing. Dn. Ioh. Iocob. Draco. add. Fauchet. des origin. lib. 2. c. 1.

ADDITIO.

Varios Patriciorum Ordines post Constantini tempora reperiri, ex Historicis liquet. Sunt enim (1) qui a maiorum vel minorum gentium Patrieiis originem ducunt. (2) qui generali nomine a Constantino Patres appellati sunt. (3) qui Patriciorum nomine rem bellicam administrarunt. Primi Patrieii vel origigine, vel in vetustiorum numerum Lege Cassia aut Senia [orig: Seniâ] sublecti sunt, vel a primis Impp. adseiti.

Patricii autem veteres Ius Gentilitatis retinuerunt, cui nihil Constantinus Imp. derogavit. Quare cum scribit Zosimus lib. 2. Patricii honoris titulum, primum Constantinum excogitasse, Legeque sanxisse, ut qui eum consecuti fuissent, supra ipsos Praefectos Praetor: sessitarent, non ad antiquos illos Patricios referendum, sed Ita intelligendum est; ut novos Patricios novis honoribus Constantinum cumulasse advertamus, ab illis vetustioribus distinctos. Patricii enim Constantini, generali nomine Patres ipsius Imperatoris vocati sunt, qui in Consistorio consiliis secretioribus Principis interessent. Nec tamen omnes: etenim ex his, qui lateri Principls adhaerebant, praesentales Patricii dicti, Cassiodor. 8. var. 10. atque in Actu positi. Iacob. Gutherins. d. Officiis Domus Augustae. lib. 2. cap. 19.

Ad sublimem hunc Ordinem, qui ceteris omnibus anteponebatur, nemini ascendere licebat ex Zenonis Constitut. l. 3. C. d. consulib. et non sparg. nisi prius aut consultatus honore potiretur, aut Praefecturae Praet. vel Illyrici vel urbis administrationem, aut Magistri Militum aut Magistri Officiorum in actu positus gessisse nosceretur. Huic tamen constitutioni Iustinianus derogavit: nam ex illius Novell. 62 apud Iulian. licuit illustribus viris Patriciatus codicillos accipere, quamvis neque Consulares essent, neque Praefectorii.

Post Constantinum itaque Patriciatus apicem medium inter Consulatum et Praetorii Praefecturam honorem fuisse, et Patriciatus dignitatem Consulatui additam, omnes Consulares praecessisse, atque hoc unum habuisse Patricios praecipuum, ut illorum dignitas morte tantum solveretur, testatur Gutherius. d. loc. fol. 383.

Legitur etiam in Zenovis constitutione Patricii viri et Expatricii. unde tertius Patriciorum ordo constitutur ab eodem alleg. fol Erant et Patricii Italiae, Occidentalis, Provinciae,

Romanorum, item Armati Patricii, qui hostes Imperii in praelio devicerunt, vid. Bignon. in notts ad Marculpis. Formul. fol. 527. ubi quod Patricii Legationes obierint, exercitibus fuerint praefecti, ac summam aliquando rerum tenuerint, attestatur.

Aerarium quoque Patricios tractasse [orig: tractâsse] ex sequenti lepida historia (quae qpud Constantin. Porphyrog. c. 27. habetur) apparet. Temporibus Imperatricis Irenes, missius Patricius Narses tenebat Beneventum et Papiam, Romam autem Papa Zacharias. Accidit, ut bella gerefentur in partibus Papiae, et Narses Patricius pecunias Fisco ex pacto solvendas in milites erogaret. Ireneaccensa [orig: Ireneaccensâ] ira [orig: irâ], fusum illi et colum misit, cum literis, quibus scribebat: Accipe haes quae tibi convenusant: nere enim te aquius iudicavimus, quam [orig: quâm] armis tamquam Virum uti ac pro Romanu pugnare. Quibus intellectis, Narses Patricius rescripsit: postquam nere me rectius et filum torquere videtur tibi, veluti faminam, telam me ordirs nosse scias, quam numquam Romani det exant.

Patriciorum ergo fuit ea potestas in Militum Sedibus, in den Guarnisonen, quae Magistrorum militum in expeditione. Sed plerumque ex Magistris Militum Patricii facti sunt, et ex Praefectis Magistri Militum. v. Gutherium saep. d. l. fol. 387. et seq Patricii ergo huius generis, magna [orig: magnâ] praediti potestate, non perpetui, sed ad nutum Principis, ut cetera officia, destituti fuerunt, et Expatricii finita [orig: finitâ] administratione dicti.

Carolum M. Patricium Romanorum fuisse, iisque hoc nomine imperasse [orig: imperâsse], infinita Diplomata testari refert Bignon. loc. quo supra: quod nomen summae dignitatis et potestatis Carolo ideo datum erat, quia Romanis omnibus imperabat, exercitum ducebat, et vere Imperatoris maiestate praefulgebat. Sicque Patricius Romanorum dictus, ut pater et protector totius Rom. Imperii, longe que Patricios in Italia aut in Occidente antecelleret, qui ab Imperatorum arbitrio pendebant.

Patriciorum quoque dignitatem ab Anglis usurpatam fuisse, constat ex Alcuino epist. 11 quae ad Aethelredum Regem et Os baldum Patricium scripta erat.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

50. Geschwistrigte.

Geschwistrigte in feudis appellantur tantum fratres, non sorores, Iohan. Fichard. consil. feudal. 7. num. 15. ubi num 19. addit, quod etiam de more nostro loquendi, Fratres Geschwistrigten inter se appellari consueverint.

51. Gesellschafft.

Socieras vulgo Gesell: oder Hewerbschafft, definitur, quod sit duorum plurium ve honeste contracta conventio, ob commodiorem usum et uberiorem questum, Azo, in summae. C. prosoc. in princ. gl. Inst. de Societ. Capyc. decis. 174. Et licet interdum communio discordias pariat. l. cum Pater. §. dulcissimis. ff. de leg. a. tamen et compendium producere solet: quoniam quod ex se homo adipisci nequit, Socii contemplatione, cuius opera supplet, quaerit. §. 1. Inst. d. Societ. Unde is, qui in Societate est, dicitur Socius a Consortio, et Consors ille, ad quem pertinet pars bonorum: nam sortem pro parte Veteres ponebant, et dicuntur Socii propter periculi aut corporis Societatem, quasi in unum colligati. Lucas de penna, in C. si liberalit. Imper. soc. sine hered. Ripa. inc. cum Matthaus. de Constit. num 9. part. 1.

Societas publicarum conductionum an et quando cneseatur vel praesumatur facta, quantumque de Sociis vel Societate non exprimatur? An et quando, et quae concurrere debcant, ut ad heredes transeat? An emolumentum et lucrum post Societatem, per obitum unius distractam, durante adhuc tempore Conductionis, spectet ad heredem Socii praedefuncti. De hisce omnibus late agit Baptista de Hieronymis, in Consilio quodam, quod est insertum tractatui Petr. Nicol. Mozzii, de contract. tit. de Societ. folio m. 516. et mult. seqq. usque ad fol. 542.

De Societate in cidenti et conventionali, vide Ronchegall. in l. eandem 9. §. Sed et si quis. numer. 19. et seqq. de duob. reis.

Quod Societas differat a communione seu consortoria, ut vocant, uno ore tradunt nostri Dd. ac exinde etiam concludunt, si plures habeant bona in communi, quod dicantur habere communionem, non societatem. Ita, si plures sint obligati ad unum debitum, quod tunc non censeantur Socii, sed consortes ciusdem obligationis, post Alex. consil. 40. libr. 2. tradit Tuschus. lit. S. concl. 279. in fiu.

Et in dubio, quod potius Communio, quam Societas praesumatur, inprimis si adsit causa accidentalis (Conventio scilicet communis hereditatis, vel similis alia,) asserit idem Tuschus, d. lit. S. consl. 280. num. 12. De Societate duorum fratrum, v. P. de Ubaldis. In communibus bonis socius quid habeat Iuris. Pfeil. consil. 58. Solutio uni ex sociis facta, quando pariat liberationem Magon. decis. 5. Materiamq. Societatis in puncto praestandarum operarum commun. tractat. Rosacorb. pr. quaest. c. 52.

52. Gnugsam gesessen.

Possessio Germanica [orig: Germanicâ] voce dicitur, eine Besigung, a sedendo. Unde cum significamus aliquem sufficientia rerum dominia et quidem immobilia habere, vulgo dicere solemus, er ist gnugsam gesessen. Olden dorp. de action. class. 2. de possessione. sol. m. 127.

53. Gewalt.

Hisce variae Clausulae inseri solent. Sed cavendum, ne illae tales sint, quae nimia [orig: nimiâ] licentia [orig: licentiâ] Procuratoris, onerent principales. Sic, daß der Anwald alles dises macht haben solle zuverrichten, als wann er selbst zugegen. Id fere mandatum cum libera prae se ferre videtut, Monterus decis. 38. ubi etiam dicit, eum liti renuntiare posse. Allerhand formulas der Gewält, v. apud Cisnerum.

54. Gewaltsame.

Gewaltsame pro Imperio, ut ex notatione propria [orig: propriâ] patet, sumitur.

55. Gewehr.

Guaranda Saxonica inid reo prodesse putatur, utis quasi de evictione actorem habeat obligatum adversus omnes, qui forte eiusdem rei causa posthac reum convenire vellent. text. art. 15. in princ. lib. 2. Landr et Weichbild. art. 114. inprinc. gl. fin. art. 48. Coler. de process. exsecutiv. p. 4. cap. 3. numer. 12. Zanger. de except. p. 2. cap. 21. tit. de except. satisdat. Koppen. 2. obs. 10 1. num. 18. etc.

An autem verbalis guarandae oblatio et acceptatio sufficiat. vid. Iacob. Schultes, in observ. forens. obf. 14. ubi dieit num. 3. sane non sine ratione existimatum ab antiquioribus est nonnullis, sufficere, si actor verbo sese offerat guarandae nomine, reo se velle esse obligatum, et reus oblatione ista contentus sit, eamque accepter. Verum [orig: Verûm] cum iura Saxonica nominatim hoc tamquam pro forma requirant, ut reipsa, actu corporali, et quidem iudicialiter, stipulata [orig: stipulatâ] manu, sive ut nonnullis in iudiciis receptum est, attactu baculi, quem iudices manus suae vice porrigunt, guaranda abactore promittetur, ideo eandem formam praecise esse observandam, aiunt.

An actor guarandam, quamvis non petitam praestare teneatur? vid. eundem Schult. d. l. quaest. 15. Item an guarandae praestatio praesentiani adversarii exigat. quaest. 16.

Quid autem causa sit, cur Guaranda manu praestetur, Satisdatio autem, der Vorstandt bonorum oppignoratione defungi queat; atque ideo etiam in criminalibus bonorum solummodo periculum versetur ratione satisdationis, sed guaranda etiam manus, atque adeo corporis discrimen secum trahat, valde dubitat Konig [orig: Kônig] inpras. cap. 48. numer. 3. vers. Nunwäre. Sed haec quaestio Rotschitzio in process. iur. Sax. civil cap. 13. numer. 13. omni difficultate carere videtur. Certum enim est, guarandam initio inventam esse propter causas sanguinis, nimirum utreo eaveretur de securitate ab agnatis caesi vel vulnerati, si vel transactum sit, vel etiam reus ob iustas causa, puta defensi onis legitimae, absolutus. gl. 1. in princ. libr. 2. art. 16. Landrecht. gl. nova lib. 3. art. 14. verb. Gewehr. gl. fin. in Welchbild. art. 40. agnatis enim vulnerati vel caesi, criminalis persecutio homicidii vel vulneris competebat, gl. nova. Landtr. lib. 3. art. 14. verb. Gewehr. Periculum itaque reo

imminebat perpetuo, ne quamvis ab hoc accusatore sese liberasset [orig: liberâsset], ab agnatis tamen postea iterum criminaliter peteretur. At Satisdationes huiusmodi periculum nullum concernabant, sicut neque nunc concernunr: sed potius cautionem de reconventione et expensis, ac quidem hac [orig: hâc] ratione non periculum aliquod rei; sed potius commodum. Maior itaque poena statuenda erat ei, qui fregisset cautionem eam, quae vitae periculum contineret, quam, qui commodum alteri aufferet: Cum alias iura plus faveantiis, qui de damno vitando, quam qui de lucro consequendo certant. l. error. fact. vers. Ceterum ff. deiur. et fact. igner. Rotschitz. d. loc. num. 16. qui num. seq. dicit: Necmireris, quod etiamsi criminaliter agatur, Satisdatio tamen iure Saxonico bonorum oppigneratione defungi possit: nam Satis datio in his tantum admittitur criminibus, quae flagrantia non sunt, nec notoria, sed pernocata, ac dubia, et in quibus non tam dolus, quam culpa (utputa [orig: utputâ], si quis sese defendere coactus sit, et modum forte inculpatae tutelae excesserit,) arguitur vel argui posse videtur. gl. in Weichbild. art. 27. n. 2. text. Landtr. lib. 3. art. 12. in fin.

56. Gewicht, Elen, Meß.

Ius mensurae, ponderum, ulnarum, uri et molarum inspicien darum, publicum esse, et ad regalia vel ad superioritatem pertinere, existimat Knichen. cap. 4. num. 230. et seqq. multis. Idque ad minimum mixto Imperio adscribendum autumat Thom. Michael. de Iurisdict, th. 103. lit. c. cum ibi allegatis.

Modo tamen tale Imperium mixtum, non subsit alterius territoriali Iurisdictioni. Tunc enim archetypum petere coguntur a Metropoli superioris. Ego de Maiest. fol. 203.

Von falsch Gewicht vnnd Maß, vid. Beat. decis. tom. 4. d. Crimin. p. 4. fol. 695.

57. Gewissen.

58. Gewinnen.

Sub verbo gewinnen intelligi etiam ea, quae per successionem et universitatem nobis obveniunt, tradit. Modest. Pistor. quaest. 164. ubi ad dit, si proprietatem vocabuli gewinnen, spectamus, videtur illud idem si gnificare, quod lucrari, quod verbum magis convenit hereditati deatae, per quam lucrum consequimur, quam sis, quae industria [orig: industriâ] nostra [orig: nostrâ] acquirimus. v. infr. v. Rungen vnnd gewunnen, et me disp. vder das fürstl. Würtenb. Landrecht.

Quid sit Erb: oder angefallen Gut, et quomodo opponatur den wolgewonnen, erworbnen vnnd erkaufften Gürtern, vide passim Cothm. Cons. 40. volum. 1.

59. Gewouheit.

De Consuetudine v. Salazar. et Dassel. in tract. singular. add. Alderan. Maschard. in tract. d. interpretat. Statut. Quis possit facere consuetudinem, Petr. d. Bellapertic. quaest. 462.

Etsi nulla [orig: nullâ] certa [orig: certâ] regula [orig: regulâ] Iuris determinatum reperiatur, quaenam consuetudo dicatur rationabilis; tamen communior et verior Dd. sententia est, quod nempe hoc Iudicis arbitrio relinqui debeat; id quod ex pluribus circumstantiis dependet, sitne consuetudo rationi consentanea nec ne. Tunc autem dicetur rectae rationi esse consentanea, quando non est contra Ius Divinum et Naturale, et sic quando non inducit perccatum, aut peccandi proximam occasionem praebet, nec etiam bono publico repugnat, prout docet Sylv. in summa in verb. consuetude. §. 1. et Rochus de Curte in c. cum danto. sect. 4. num. 24. de Consuetud. Dd. in §. ex non rescripto. inst. d. I. N. G. et C.

Hinc valet consuetudo, durch wels che die Eltern von den Brüdern vnnd Schwestern, auch derselben Kinder excludirt vud außgeschlossen werden, uti probat Mynsing. centur. 6. obs. 41. num. 4. adserens, hanc consuetudinem ratione subnixam esse, eo quod omnis Parentum sive ascendentium successio sit Iuris Civilis. Ergo contrario usu sive consuetudine tolli posse atque immutari, §. ult. Inst. d. t. Ita Inclita facultas Iuridica Friburgensis in

quodam Consilio respondit, non irrationabilem consuetudinem esso, daß einbändige Geschwisterigt mit den zwaybändigen zugleich erben, qualis consvertudo viget zu Wolstenweiler in Breißgaw, den Teutschen Ordengehörig. Ac de consuetudine, qua [orig: quâ] filii parentibus exclusis succedunt, vid. quoque Beat, decis tom. 5. de ludicialib. p. 5. vol. 1. fol. 264.

Quomodo universalis consuetudo Germaniae contra Ius Civile probetur in materia. L. hac Edictali, C. de secund. Nupt. Philipp. Reyser. in discursu authent. ex Testamento d. secund. Nupt.

De probatione consuetudinis, vid. Costam. in tr. de remediis subsidiar. fol. 128. Rurg. Ruland. in notis ad Ferrar. process. fol. 132. et seqq. et Ludovis. decis. 162. ubi etiam docet, quod consuetudo ex actibus divisis non probetur. Consuetudo autem an et quando in delictis excuset? Ioseph. Sesse. decis. Aragon. 108. ubi respondit, licet consuetudo reprobetur ut iniusta et prava, tamen per eam liberari quem a poena temporali, et gesta praetextu illius non esse revocanda; additque rationem, quia ille qui communem errorem sequitur, non sit in dolo, et licet in iusta [orig: iustâ] ratione ductus credat ipsam valere, et propter hanc rationem et iniustam credultatem liberari eum, etc.

De communi usu loquendi: unde constet? quod sit variabilis: ac tantum valeat quantum propria significatio, vid. apud Barschamp. in tract. d. Clausul. cap. 14. per tot.

De interpretatiua [orig: interpretatiuâ] consuetudine, v. Fontanell. d. pactis antenuptialibus. p. 1. Claus. 1. fol. m. 7. et seq.

60. Gifft.

Varias quaestiones de Venenis et Veneficiis habet Paul. Zachias in tract. medico Legali lib. 2. tit. 2. per tot. add. Guyon. divers. Lessons tom. 7. fol. 09. et seqq.

An venena quaedam certa tempore interimant? Sennert. in Inst. Medic. fol. 277. De Indiciis veneno exstinctorum, vid. Talenton. rer. reconditarum. lib. 4. cap. 12.

61. Glait, Glait zum Rechten, supr. v. Frid von vnnd zum Rechten.

Da ein Fürst zuglaiten: ein Reichs Statt aber, oder einer vom Adel der Enden sonsten alle hohe vnd nidergerichtliche Obrigkeit hat: welcher das Malefiz, so sich in via [orig: viâ] publica [orig: publicâ] vnnd offentlicher Landstrassen zugetragen, rechtsertigen möge. Bidembach. quaest. 17. et Arum. vol. 2. fol. 35. adde tract. do salvo conductu Maulii et Dn. Bechtii disput. de securitate, inter Basileens.

Etsi vulgo in ore id habeant omnes, Citationem quam cumque iudicis, securitatem citato tribuere brings Glait mit sich, tuto veniendi et recedendi: quod quidem iuri communi congruit, quo is, qui litigandi causa necesse habet certo loco in iure se sistere, praehendendus non est. l. 2. §. fin. ff. de in iurs voc. ea [orig: eâ] tamen plerumque non satis sibi cautum esse existimantes illi, qui ob crimen aliquod accusati, ipsi met in iudicio ut comparoant, citantur; semper fere praeter Citationem, seorsim quoque cautionem securitatis, quam in promptu, ubi opus fuerit, habeant, sub Sigillo iudicis sibi mitti postulant, et tum demum se Citationi parituros profitentur. Moller. lib. 2. semestr. cap. 1. a princ. Idque ad evitandam iniuriam carceris, et ne ex vinculis respondere cogantur. v. supra.

Promissio securitatis, Gallis. Franthise. sauffconduit, passepot, nobis sicher Glait zum Rechten, moribus nostris duplex est. (1) Tacita, ut si nova nupta Principis in ipsius aulam sollenniter deducitur, bey Fürstlicher Haimbführung der Braut, malesactores currui novae nuptae inhaerentes, nonnumquam delictorum vensam, ad intercessionem novae nuptae solent obtinere. (2) Expressa est securitas, quae indulgetur, ut malefactor praetensam suam innocentiam, et tuitionem iure evincat, Gelait zu Außführung gerühmbrer Vnschuld: Quae tamen non facile permittitur, nisi ex praevia inquisitione liqueat probabiliter, delinquentem innocentiam probare posse. Georg. Kitterhus. de iure Asylor. c. 7. num. 14.

Et licet haec praestatio securitatis et salvi conductus, ad ius territoriale et superioritatis regulariter pertinere dicatur. l. relegati. 4. in fin. ff. de poen. l. ad bestias 31. in fin eod. t. l. 3. §. de qua autein ff. de postul. l. nulli. C. de navic. Boer. decis. 179. Meichsner. tom 2. lib. 2. decis. 4. num. 172. Knichen. de Saxon iur non prov. verb. Ducam. cap. 5. num. 102. Idem, in encyclop. cap. 12. in princ. Natta. Consil. 636. nu. 75. Consult. Saxon. p. 4. num. 7. 8. et mult. seqq.

Tamen certum quoque est, quod etiam Civitates lurisdictione a superiore investitae, hanc securitatem concedere possint. Menoch. de arb. iud. quaest. lib. 1. quaest. 81. num. 13. et consil. 244. vol. 3. Heig. part. 2. qu. 22. num. 42. Et ita recte dant reo delicti alicuius insimulato terminum ad comparendum, simulique securitatem veniendi et recedendi ad finem usque causae. Casp Ziegler. in §. Civitas. conclus. 1. num. 68. vers. et ita. Iub Clar. in pract. Crimin. §. fin. quaest. 32. nu 14.

Tum (1) quia alias nemo citatus absque hac securitate ad locum Iudicii veniret. (2) Tum, quia ad locum non tutum nemo se sistere tenetur. (3) Tum quia Carceris metus iustus est, qui a contumacia excusare potest. (4) Tum quia alias facile fieret, ut absens defensionibus eius non recte auditis eondemnaretur. (5) Tum quia Citatio per setribueret ipso iure salvum conductum. Moller. 2. semestr. cap. 1.

Ergo dare securitatem, das Glait zugeben, utcumque hodie, tamquam regale aliquod baptizetur et arrogetur; in iure tamen inter regalia non numeratur, c. un. quae sint Regal. lib. 2. Feud. Ac in veritate quoque non est regale; nam non respicit ullo modo Fiscum vel publicam utilitatem; ideoque nec mero Imperio, imo ne minima [orig: minimâ] eius specie expeditur, sed mixto Imperio, quod ad privatam utilitatem pertinet; cumque hoc mixtum in tres species distinguatur, magnum, mediocre et parvum, huic utilimae speciei securitatis datio attribuitur, vid. Zas. ad L. Imperium. ff. de iurisd. omn. Iud. num. 40. Et ita puto hanc securitatem concedere posse, omnem iudicem illius delicti competentem.

ADDITIO.

Ad salvi conductus validitatem in eriminalibus exigitur inprimis, ut concedatur a Principe vel habente iura Principalia, seu ab eo, qui potest facere gratiam, Honded, Consil. 111. n. 62. v. 1. Farinac, quaest. Crim. 29. num. 3. Costa. in remed. subsidiar. 20. num. 4. et num seqq. quod tamen ex causa etiam Iudex inferior ad tempus salvum conductum comparere volenti defensionis ergo concedere possit, testatur idem Farinac. d. l. n. 81. et seqq. (2) requiritur, quod absit omnis subreptio. Surd. decis. 307. n. 17. (3) ut impetrans non sit in dolo post impetrationem, nec abutatur gratia [orig: gratiâ]. Surd. d. loc. nu. 10. Menoch, d. arbitr. iudic. cus. 337. nu. 14. et seqq.

Causae autem concessionis sunt quatuor. videlicet (1) propter recognitionem (quae vulgo Confrontatio vocatur) cum alio carcerato vel bannito, vel (2) adperhibendum veritatis testimonium in alia causa ad splendorem veritatis, ne innocens opprimatur. c. hortamur. 3. qu. 9. (3) ut bannitus vel alius reus de crimine accusatus mox possit animosius venire ad se defendendum. Clar. prax. Crim. §. ult. qu. 32. Costa. all. loc. num. 7. vid. Decian. tom. 3. cons. 96. (4) ad concessionem Salviconductus procedit interdum Princeps pro detegendo enormi crimine, et proposito praemio per literas impunitatis. Menoch. d. cas. 337. n. 1.

De effectibus autem Salviconductibus, von vnd zum Rechten, vid. eund. Costam. d. cap. 20. num. 12. et duob. seqq. ubi sciendum, quod scienter et dolose offendens habentem talem Salvum conductum, laesae Maiestatis fiat reus, per tradita Menoch. d. loc. n. 8. et seqq.] Ioh. Iacob. Speid. V. I. Lic.

Conductus praestatur vel literis tractoriis, vel adiunctis militibus, qui custodiant et conducant transeuntes. Literis, quas Gelaitszedel oder Brieff vocamus, et in iure Saxon. glossa Weichbilds art. 8. in verb. Maut vnd Zoll vocat Bolleten: ibi daß man Bolleten nemmen solle, das seynd Gelaitsbrieff, vnd von dem man die Bolleren nam, sollte den Nemmer schadloß halten bey seinem Gebiet. Et hicce conductus vocatur das Schrifftliche Gelaid. Qui adiunctis Militibus vel Equitibus praestatur, vocatur das Persönlich oder lebendig Gelaidt. Sic hodie frequens est vocula lebendige Salva Guardia: et isti conductores (hodie dicimus communiter convoyen, a Gallico verbo Convoyer, quod idem est, ac glaiten,mitgehn)

appellantur Glaite Leut. vnnd werden die kauffleuth in den Messen gemainigklich mit lebendigem Glait durch die Glaitsgebiet geführet. Maulius de Iure conducendi. tit. 5.

An bannito salvus conductus, sine consensu offensi ab Imperatore concedi possit? Schrader. consil. 37. num. 91. et seqq.

62. Gleich, gleichlich.

Si duo Coniuges ita testentur, daß nach jhrem Todt beederseits Grben, gleich mit einander erbensollen, tunc non in capita, sed in stirpes, hoc est, in duas aequales portiones hereditas est dividenda. Non parum quidem obstat, quod Commentatores ex l. interdum. ff. de hered. institut pro regula tradunt, dictionem aeque hanc habere vim et potestatem, ut coniuncti cum disiunctis aequaliter admittantur, vel quemadmodum bald. dicit, ut notet distributionem in capita, non in stirpes. v. Hartm. Pistor. lib. 2. quaest. 21. num. 7.

Sed fallit hoc, ubi particula aeque, posita est inter duas familias: sunt item hic [orig: hîc] duo quasi Testamenta. Et faciunt tradita Dyn. inc. inspicimus de reg. Iur. in 6. ubi praeponit id, quod verisimilius est propriae signisicationi verborum, et verisi militudinem putat colligi ex charitare et necessitate personarum, quae hic ex parte utriusque coniugis est aequalis: quia quilibet suos heredes aeque dilexisse creditur, et per consequens etiam illis ex aequo prospicere voluisse. Et habet de hac quaest. consilium integrum, Ludolph. Schrader. vol. 2. consil. 49.

63. Gleich, alsbald, stracks, von stund an.

Dictio Confestim nec momentum desiderat divertendi ad alios actus, ut in l. placet. ff. de acq. hered. l. amisssi. §. fideiussores. ff. de fideiussorib l. Titius. § qui fideicommissarium. ff. ad Trebell. §. omnis Inst. de V. O. Et idem voluit Cicero, Philip. 5. cum dixit, rem administrandam arbitror sine ulla mora, et confestim gerendam censeo. vid. Anton. d. Quinquennel. m. f. 509.

Dictio Ilico idem significat. l. idemque. §. si cui mandavero ff. mand. l. si quis C. deposit. Cicero in orat. pro Muren. Simul atque increpuit suspicio tumultus, ilico artes nostrae conticescunt.

Dictio statim, eandem importat significationem. l. si finita §. non autem statim ff. de damn. infect. l. cum quidam. ff. de leg. 2. l. ex morte. in fin. C. depact. convent. l. si usufruct. §. fin. ff. qu. dies leg. l. i. in fin. ff. solut matrim. v. Gratian. tom. 1. cap. 41. n. 9. etc.

Idem significat dictio Protinus Hostiens. inc. quibusdam extra de poen. Imol. in c. fin. de praescript. Domin. Iacob. de S. Georgio. in l. si quis maior. col. 5. C. de transact. At quod facit illud vulgatum Vergilii. lib. 10. Aeneid.

Sic et dictio Incontinenti idem significat, quod sine ulla temporis intercessione, e vestigio, ex templo, continuo. Ulpia. in l. 23. §. 2. ff. ad L. Iul. de adult.

Semper tamen intelligi debet cum aliquo temporis spatio. l. 1. §. item si ita. ff. ad L. Falcid l si quis filium. §. fin. de collat. bonor. Idque vocatur in pla\tei, ubi nec minimum nec maximum tempus consideratur, sed quod magis intellectu possit percipi, quam locutione exprimi. l. ratum. de solut. Prateius, de reg. Iuris lib. 3. cap. 6.

Quod statim et in continenti fieri debet, habetur pro facto. l. filiusfam. de mil. Testam. l. pen. quib. ad lib. procl. non lic. l. si ventri. in fin. de prio. Cred. et de proximo cingendus, pro cincto habetur. Nam quae in continenti facta sunt, videntur inesse. l. Iurisgentium. §. quinimo de pact. Dd. in l. lecta. si cert. pet. ad de Prateium. d. loc. m. fol. 209.

64. Gleichergestalt, gleicherweiß, ebenmässig.

Dictio Pariter, importat paritatem luris: ut in c. venerabilem. §. quod autem ex de

elect. Aliquando importat idem tempus et idem momentum, aliquando idem tempus, sed diversum momentum, Bart. in l. fundus. §. si duo. nu. 2. ff. d. pignor. At gloss. in c. honae. il primo. in verb. ad nos. de elect. dicit, adverbium pariter, importare similitudinem, non idem momentum temporis. Tusch. lit. D. conclus. 323.

65. Gleichsamb.

Dictio Quasi impropriam vocabuli fignificationem, imperfectionem ac fictionem dicti significat. l. 55. ff. de condit. et demonstr. Bart. in l. si is qui. n. 5. et ibi Ias. num. 92. ff. de usucap. Tiraquell. de legib connub. gl. 7. verb. express. nu. 187. Quae fictio cum veritate sit minor, Bald. in l. si quis servo 20. n. 11. C. defurt. in statutis Ias. in l. 35. n. 371. ff. de usucap. l. 28. C. de testam. maxime ius commune corrigentibus, non habet locum. Alex. consil. 82. numer. 2. lib. 2. Unde quae de vero casu constituta sunt, eain casu ficto locum non inveniunt. Abb. Panorm. consil. 111. num. 3. lib. 2. Iacob Schultes. pract. qu. lib. 1. quaest. 65. nnm. 136.

Dictio instar similitudinem inducit. l. 2. C. de iur. fisc. Luc. de Penna in l. 2. C. de consulib. in princ. verb. instauratio. Secus si fuerit appositain privilegiis, tunc enim non similitudinem, sed veritatem denotat. vid. Martam in tract. Clausularum, purt. 1. claus. 206.

66. Glocken, Glockenschlag.

De campanis, earumque antiquitate, inventione et usu, vid. Card. Baron. Annal. in Iudice. item Maioli dies Canicular. in Indic. ut et Matth. Martini Lexicon Philologicum. verb. Campana.

Pulsum Campanae, Civitatibus iure communi competere, constat ex gloss. in l. aliud. §. refertur. ff. de Reg. Iuris.

Porro, quod quidam dicunt, iure meri Imperii etiam tempore necessitatis, campanae usum principi liberum esse debere, non procedit, quando propter immemorialem pulsus Campanae usurpationem, verisimile sit, hoc ius apud Civitatem semper exstitisse, vel nisi causa (puta metus seditionis et conventu um illicitorum) ad sit. In welchem fall der Obrigkeit die Kirchenschlüssel zunemmen nicht verbotten.

ADDITIO.

Per campanas, vulgo Gloggen populum ad templa, ad auditum verbi Divini, ad preces et alia hodie convocari, omnibus notum est; in veteri autem Testamento cum earum usus nondum erat, populus ad caetus publicos tubis convocabatur, sicut ipse Dominus Num. 10. instituit, ideoque etiam voluit, eas fieri argenteas et sonoras, quo melius in longinquis et remotis locis audirentur.

Apud Turcas adhuc hodie non esse usum campanarum, Scriptores Turcicar, rerum testantur (ac dixi aliquid ea de re in Notabilibus verb. Glocken, simulque rationem, quare id fiat, addidi) sed Sacerdos Turrim altam circa templum tempore Orationis ascendit, voceque alta [orig: altâ], digitis in aures insertis, haec verba ter repetit: Allgch, Hechber, id est. Deus verus, unus. Quo clamore audito, convenitur ad Templa, teste Georgieviz d. Turcis. Ceremon. c. 1. In eandem fere senteutiam Iodoc. a Meggen. in peregrinat. Hierosolym. c. 16. ait: Cum campanis Turcae non utantur, companilibus tamen, quae vocant, simillimas, turres mirae altitudinis habent quam plurimas, Musceis coniunctas, aliquot ambitus sive circuitus habentes, in quos aliquoties eorum aeditui singulis diebus, designatis horis ascendunt, tam eorum sacra, quam horas alta [orig: altâ] voce populo indicantes. Eo enim clamore, horologiorum instar, utuntur, cum his alias penitus careant. Media [orig: Mediâ] vero nocte ascendentes populum augendum indicant. ut eo crescente, fides quoque eorum crescatur.

Quibus autem signis Christiani primitivae Ecclesiae, atque post Constantini M. tempora ad conventus Ecclesiasticos convocati fuerint, non satis liquet. Petr. Paul. Vergerius in lib. d. aquaebenedictae et campanae baptiz ataeovigin. indicat, ante in ventionem campanarum usos esse Instrumento quodam, quod excitarit vehemontem strepitum, et Cymbalum appellasse [orig: appellâsse]. etc. ad stipulatur Epitom. Baronii fol. 608.] 10. Iac. Speid. V. I. L.

67. Gloß.

Glossa, quam vocem Graeci pro lingua usurpant, est sermo cuique genti peculiaris, hincque olim ii, qui obscurarum vocum significationes, magis nota [orig: notâ] lingua [orig: linguâ] sunt interpretati, sive ut nunc vocant, Lexica ediderunt, glossas sive Glossaria libros suos nuncupabant. Nec res haec novi moris est: nam et Galenus

expositionem conscripsit obsoletarum Hypocratis vocum, ubi a princ. ait: Quaecumque igitur nomina temporibus in usu erant, nunc autem amplius non sunt, talia glossas, id est, voces obsoletas vocant, atque has iam exponere institui. Reliqua vero omnia, quae non minorem quaestionem desiderant, sed tamen usitata sunt, in ipsorum librorum expositionibus commodius tractari possunt. Commentum exposition est, verborum iuncturam non considerans, sed tantum sensum. Desceruit enim expositioni alicuius libri, et non constructioni literae. Accipitur tamen quoque commentum largius, scilicet pro quolibet libro, et tunc sic definitur: Commentum est plurium, studio vel doctrina [orig: doctrinâ] in mente habitorum, in unum collectio. Glossa est expositio literae, ex ipsius sententiae; quae non solum sententiam, sed etiam verba attendit. Vel Glossa dicitur expositio sententiae, hteram continuans et exponens. Unde dicitur glossa, quasi glossa, id est, lingua: quod, tamquam lingua Doctoris adesset, et exponeret. Sic literae exponendae insistit, et sensum enucleat. Translatio est expositio sententiae, per aliquam linguam. Textus est liber ipsius Doctoris, continens tractatum, suae literae vel sententiae expositione. Martinius in Lexico Philologic. verb. Glossa.

68. Glückhafen.

Extra ordinem possunt Civitates interdum aerario imminuto, ad inferendam pecuniam uti olla [orig: ollâ] fortunae: Vnnd können hierdurch zugleich ihre Güeter vnd mobilia verkauffen. Qui tamen modus, secundum Bornit. de aerar. cap. 4. lib. 2. minus frequens est aut licitus: quippe qui falsi aut fraudis suspicione vix careat. Ratio tamen eius longe differens est ab ollis privatis circum foraneorum, qui mille dolis pecuniam a plebe, sub praetextu lucri aucupari, et aliorsum extra fines Imperii transferre solent. Quanta enim fraudulentia et corruptio mercium, der Gewinn, quanta impostura cum schedulis, inspectoribus etiam publicis praesentibus committatur, ipsi norunt, qui in hac techna exercitati, et saepe decepti fuerunt. vid. Bornitium. d. cap. 4. me de Aerar. 3. c. 10. et Binsfeld. d. usuris. adc. nuviganti. qu. 4. fol. 534. ubi an et quatenus Olla Fortunae sit licita.

69. Glüendt Eysen tragen.

De purgatione per ferrum candens, vom glüenden Eysen tragen, eiusque variis exemplis, vid. Aubert. Miraeum, in Originibus Monasticis fol. 104. Card. Baron. in annalib. ad Ann. Chr. 1063. num. 3. et num. 50. Bamer. meditat. historicar. centur. 2. cap. 18. et me in Oration. sing.

70. Gnaden-Groschen.

Hodie Principibus in more positum est, ut veluti tesseram gratiae, aurea numismata, vultu et emblemate, vel insignibus impressis principalibus benemeritis largiantur: vulgo Gnaden Groschen, Gnaden Pfenning vnnd Brust-Bilder. In quibus non tam quantitas auri, quam gratiae spectatur. Quae Symbola tamen iis adimi solent, qui delcto ex gratia excidunt, aut qui inscio et invito Principe. illis gloriantur. Iacob. Bornitius, tract. de praem. in Republ. decernend. lib 2. cap. 11 die einen Gnaden-Pfenning erkauffen oder nachgiessen lassen.

Cuduntur etiam numi memoriae ergo: cuiusmodi sunt, quos fecit Saxoniae Elector Augustus, capta [orig: captâ] Gotha [orig: Gothâ], et supplicio de proscriptis Imperii hostibus sumpto: Sicut etiam in celsissima ista familia et alibi quoque receptum est, ut quoties quis ex ea defungitur, in eius honorem et memoriam numi percutiantur, Annum, Mensem, et Diem Nativitatis et obitus referentes, etc. Medailles Galli vocant: inde nobis Mcdeyen restat. v. Medailles in Numismatibusantiquis.

71. Gnads-Erweisung: Vide supra Begnadigung der Maleficanten.

l. cum indulgentia. et t. t. C. desent. pass. Bursat. consil. 177. num. 1. lib. 2. Solique Principi supremo, et Imperialia, regaliaque iura habenti id concessum censetur. Osasc. decis. 101. num. 1. Tessaurus. decis. 21. aprinc. qui idem, num. 2. eam non valere dicit, si non specifice et clare fuerit narrata delicti perpetratio, et qualitas ipsius facti, ut fieri debet: gl. et Dd. in cap. dilectus filius. de rescript. Mascard. de probat. lib. 2. conclus. 846. numer. 16. et seqq. Nisi aliter de expressa Principis mente constaret. Cravett. consil. 2. num. 14. lib. 1. Silvan. consil. 50. num. 13. et 20.

Unde hic quaeri potest: an Magistratus a Principe inferior, animadvertendi potestate sive mero Imperio decoratus, poenae capitalis a lege impositae delinquentibus gratiam facere possit, sive quod idem est, an habeat ius aggratiandi. Vide Ernest. Zorn. apud Arum. tom 2. discurs. 7. de Iurisdictione, th. 7. mihi fol. 121. et seqq.

An Barones et feudatarii possint gratiam facere pro delictis Capitalibus, et poenis corporalibus? Et an talis gratia valeat facta parte non concordata [orig: concordatâ], et sine illius pace et consensu? Item quando et ex quibus gratia dicatur subreptitia? Vid. Prosper. Farinac. consil. 3. vol. 3.

72. Gnädige Herrn.

Nominatio meinem (vnserm) Gnä, digen Herin, per se nullam subiectionem (contra Petr. Anton. de Petr. de fideicomm. quaest. 12. num. 409.) importat, ubi alia urgentiora non concurrunt, Bruning. de iure univers. conclus. 35. Nuda etenim Confessio, non potest suppeditare titulum, quo dominii causa mutetur. Andr. Knichen. in epops. numer. 171. Haecque nominatio et compellatio non fit, quod isti sint subditi, qui sic honoris et observantiae causa, aliquem appellant einen Gnädigen Herin. Hoc enim fit secundum quid, itaque simpliciter accipi non debet: et quae compellatio fit honoris ergo, non debet ad alium effectum trahi, contra agentium et ita compellantium intentionem. Per l. non omnis ff. de reb. Cred. si cert. pet. Accedit, quod verba reverentialia, verba honoris et curialitatis, magis intelligantur adulatoria, quam obligatoria. Mantica. libr. 2. cde tacit. et ambig. convent. tit. 4. nu. 48. Parlad. lib. 2. rer. quotid. cap. 3. num. 45. Caspar Ziegler. in §. Landsassii. conclus. 1. num. 200. Et serviunt de vento. Boert. decis. 53. num. 37. et ad favorem loquentis sunt interpretanda. Ant. de Amad. decis. 53. num. 9. Secundum illud: Tirel, kosten kein Gelt: in quo Germanos modum excedere, tradit Ruland. de Commiss. part. 1. lib. 5. c. 1. ad lit. K. vid. Ziegler. d. l. num. 201. et seq.

Tamen multi sunt in ea opinione, qui dicunt, multum sibi praeiudicare Principes, Comites, Barons, Nobiles et alii, qui in Epistolis et precibus, alicui Principi porrectis profitentur, eum esse Dominum suum Clementem vel Clementissimum. quia hoc ipso videantur profiteri, se eius esse subditos: eamque professionem tantae esse efficaciae, ut revocarinequeat; l. precum. C. de liber. caus. Rimin. consil. 233. num. 31. nec a tali Confessione liceat recedere. l. generaliter C. de non num. pecun. c. per tuas ext. de probat. Praesertim, si se nominent Vnderthänige vnd Gehorsame.

Verum cum compellatio haec magis fiat ex more et usu longaevo, non statim, nisi aliis concurrentibus Circumstantiis, quae rem explicant, subiectionem introducere putarem.

Praesertim cum id, quod more et longaevo usu certam habet interpretationem, mutari non debeat, sed ita intelligi, ut usu moreque longaevo probatum est, per l si de interpretatione. ff. de legib. Goeddaeus. consil. de reslit. Baron. Vallendar. num. 478.

73. Gold, Pfundt Gold.

Libra auri, quot nummos aureos sive scutos conficiat, et quomodo libra auri in iure capiatur, praecipue his nostris temporibus dubitatur, et de eo vide Nicol. Mozzium. de Mutuo nu. 15. etc.

An detur purum aurum, ita, ut Rhenanum possit ad puritatem et bonitatem Arabici excoqui? an vero sit

quaedam differentia, utinter stannum Anglicum et germanum? vide observ. Nic. Belloni. lib. 1. 50. et seqq. ubi maxime notabilia de auro haber. vid. me ad Ordinat. Würtemberg.

Proportio auri et argenti, quoad pretium, dependet ex hominum aestimatione, et multitudine huius vel illius metalli. l. un. C. d. argent. pretio. vid. Balduin. in Constantin. fol. 117. Alteman. in palest. consult. 8. fol. 492. etc. Verum quoad pondus, ist das Gold fastdoppelt, also, daß ein Geschiri, so Gulden, doppelt so schwär ist, als ein Silberin, eiusdem quantitatis sive capacitatis.

De obligatione der Goldgülden in Gold, vnd was hierdurch zuverstehen, vid. Consil. Argentoratens. vol. 2. cons. 99. et seqq. vom Goldwaschen. Tileman. Friesen Müntzspiegel. lib. 4. c. 35.

74. Von Gottes Gnaden.

Vulgaris et hodie usitatus Principum est Titulus: Nos Dei gratia. Wir von Gottes Gnaden. Cui titulo si factum et res ipsa sit coniuncta, bene est capiti, et est bene membris, atque adeo ipsa Res publica bene se habet. Sin minus, omnia sunt tristia et deploranda. Dn. Ernest. Cothman. in rubr. Cod. Iusti. numer. 2. Et huc conferunt, quae habet Victorin. Strigel. in Psalm. 72. vers. 6. ubi scribit: Etsi usi tata est in Titulis Regum et Principum haec formula: Nos Dei gratia [orig: gratiâ], tamen multorum protestatio, uti loquuntur Iurisconsulti, est contraria facto: Non enim glorificant Domicum Mundi, nec ei gratias agunt, sed faciunt Deo ingrata, defendunt peccatores, interficiunt innocentes, rapiunt Briarei manibus quantum volunt, denique infinita [orig: infinitâ] petulantia [orig: petulantiâ] grassantur in genere humano.

Hunc autem titulum suo iure non usurpant, nisi Domini absoluti: Et ex Privilegio, uti videntur Germaniae Principes, ut dixi, tract. d. Maiest. fol. 17. Quodque hic titulus von Gottes Gnaden libertatem probet wider die Landsässen, habetur in der Waldeckischen Ehren, rettung. part. 1. cap. 8. ad fin.

75. Genugthun, benügen.

Verbum Satisfactio, latius extenditur quam solutio: quomodocumque enim debitum exstinguatur, dicitur satis factum Creditori. l. sirem alienam. 9. §. omnis de pignor. act. Natta. consil. 426. num. 20. Unde qui promittit satisfacere cum iuramento, dicitur adimplere, licet compenset fructus pignoris, quamvis aliud esset, si promisisset solvere. Stephan. Gratian. tom. 1. discept. forens. cap. 92. num. 46. Ioh. Andr. in cap. ad nostram. de iureiur. ubi Felin. col. 3. in princ. vers. dicit ergo, num. 32. adducit simile de sententia, quae condemnat in amputatione membri, si non fuerit infra decem dies satisfactum; liberabitur enim dando pignora; cum secus sit, si dicatur, nisi solverit. Bart. in l. item liberatur. §. 1. numer. 3. quib. mod. pign. vel hyp. Gratian. d. l. num. 47. Surd. consil. 166. num. 3. lib. 2.

76. Gottshauß.

Appellatione deß Gottshauß, Ecclesia sive Episcopatus, non autem Capitulum comprehenditur, tradente Schradero. consi. 7. num. 11. vol. 1.

77. Gow.

Quid: vid. Coccium in Dagoberto fol. 178. Werdenhag. d. Rebusp. Hansiatic. p. 2. fol. 608. et Myraeum in Codice Donationum. fol. 30.

78. Gottslästerer.

Vid. Berlich. tom. 4. conclus. 1. et 2. cum seq. P. H. Ordn. Caroli V. et ibi Commentatores.

79. Gräber, Monumenta. v. supr. B. v. Begräbnuß.

Sepulcrorum et monumentorum esse differentiam, ex hoc constat, quod in his nullius unquam corpus, ossave recondita fuerint, l. monumentum. 52. ff. d. relig. et sumpt. fun. hocque etiam

testatum habemus in Evangelio Ioannis, ubi de Sacrosancto Salvatoris nostri: IESV Christi corpore sepulto ait: Et in horto monumentum novum, in quo nondum quisquam positus fuerat. In illis autem secus est: nam si in monumentum corpus vel reliquiae inferantur, sepulcrum fiet, d. l. monumentum. et l. 2. eod. tit. Licet haec vocabula saepo confundantur ac unum pro altero sumatur.

Sepulcrum autem alia familiaria sunt, alia hereditaria. Familiaria dicuntur, quae quis sibi, familiaeque suae constituit, usque adeo ut favore sepulturae, sub hoc familiae nomine veniant heredes omnes, et liberi cuiuscumque sexus ac gradus, item etiam emancipati, sive heredes sint sive non, per tradita Petr. Franc. Linglois in 50. Decisionibus decis. 8. quaest. 4. num. 5. Veniunt iti dem gener et nurus, si alii propinqui deficiunt. idem d. loc.

Hereditaria sepulcra sunt, quae quis sibi heredibusque suis constituit, ita ut extranei hoc ius sepulcri non habeant nisi heredes exstiterint, vid. Linglois. d. loc. num. 6. et. seqq. ubi quod etiam exheredatis hoc ius concessum sit, tradit; nisi testator specialiter vetuerit iusto odio commotus, etc.

ADDITIO.

Iura sepulcrorum, cum religionis sint, per text. in l. 1. C. d. mert. inferend. et l. 2. ff. d. relig. et sumpt. funer. in petitorio, vel ratione proprietatis excuti debent coram Iudice Ecclesia stico, c. ult. extr. d. iudic. cum gl. in verb. super proprietate. Possessorium vero vel quasi, cum sit mixti fori, coram saeculari Iudice tractari posse: attestantur Gail. lib. 1. obs. 37. n. 5. et obs. seq. n. 3. et 4. Minsing. cent. 2. obs. 67. et Guid. Papae. decis. qu. 1. n. 1. et 2.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

80. Grad.

Cognitio graduum maxime utilis et necessaria est, teste ipso IC. in l. Iurisc. 30. ff. de grad. et affin. (1) Quia matrimoninium in certis gradibus est prohibitum. (2) Quia per gradus hereditates deferuntur: Proximior enim in gradu remotiorem a successione defuncti regulariter (ceteris paribus) excludit. (3) Quia secundum gradus etiam tutelae deferuntur. (4) Propter testimonia: cum inter ascendentes testimonium regulariter non admirtatur. Schneidewin. in princ. tit. de nuptiis. Gradus autem est intervallum, quo agnoscitur, quae persona slipiti sit propior: vel, est quaedam distantia unius personae ab alia, in linea consanguinitatis: vel, est proximae personae ad personam coniunctio. Et dicti sunt gradus ad similitudinem scalarum, locorumve proclivium, quos ita ingredimur, ut a proximo in proximum, id est, in eum, qui quasi ex eo nascitur, transeamus: ut dicitur in d. l. Iuriscons. §. gradus. Et sic cognatio est ipsa tota proximitas: Linea vero proximitatum separatio: Gradus autem, de uno proximo in alium transitus. Schneidew. d. loc. num. o. Ubi num. seqq. quae sit differentia in computatione graduum inter Ius Canonicum et Civile, tradit.

De haeresi Incestuoserum dicta, quam nonnulli Iur econsulti excitaverant et defendebant, dum auctoritate Iustiniani Imp. eadem [orig: eâdem] ratione, qua [orig: quâ] in successionibus, numerandos esse dicerent gradus consanguinitatis, vid. Epitomator. Baron. A. Chr. 665. hunc errorem maxime Ravennaeviguisse, ac ad tollendum eum Apostolica [orig: Apostolicâ] auctoritate opus, et duo Concilia Romae eapropter indicta fuisse, testatur: quorum priori excommunicationem Alexander Pontif. M. Comminatus, posteriori autem eam adversus eiusmodi incestuosos promulgavit.

81. Graff, Graffschafften.

De Etymo huius nominis, multi multum laborarunt [orig: laborârunt], nec tam diligenter olim quaesitus fuit Osi ris. Sunt enim, quid derivant a fossis, quae nobis Grabem, a Belgis Graven indigitantur, quasi limitibus praepositi Comites sient. Alii a Latino gravis, aut Gallico, homme grave, ut Lyclamma. 5. membr. Ecclog. 9. Alii a Gallico Greffier, quod notarium iudicii, seu scribam Gallis denotat. Lipsis a grafein deducit in Lovan. 1. cap. 10. Alii denique Germanico Grawen, quasi cani, seniores, hoc est, praecipui optimates. Ego de Comitib. et Baronib. num. 3.

Sed certocertius est, quod nomen Grave sive Graph, utscribit Aventin. in Catal. nom. Germ. et Amerbach. in Epist. ad Zas. iisdem testibus, antiqua [orig: antiquâ] lingua [orig: linguâ] Germanica [orig: Germanicâ] significet Iudicem, ut et ego monui in discurs. singul. d. Comitibus. Ex quo illud ex Legibus Ripuariorum. cap. 55. et 90. Si quis Iudicem fiscalem, quem Comitem vocant, interfecerit. Comitem enim nomen prioribus Imperatoribus ignotum, a Constantino dignitatis nomine dari solitum, paulo post ad officii potestatem omnem desumptum fuit, quomodo Comes sacrarum largitionum, Comes sacri Patrimenii, Comes rerum privatarum, Comes orientis, Comes rei militaris, Comes, qui Provincias regit, etc. Imo ipse Navarrhus Comes dictus fuit, ut ex Eustatio Homeri interprete docuit Cuiac. ad cap. un. de iis qui feud. dar. poss. Generaliterque Praefecti nomen abiit in nomen Comitis, quem Suidas etiam definit, quod sit o(laou= a\/rxwn. Cuiac. in paratit. de offic. Comit. sacrar. largit. lib. 1. Cambden. in descript. Angl. tit. de ordin. Angl. Henning Arnisaeus, de iur. maiest. lib. 2. cap. 4. sub num. 15. Cum alias Comitem definiat Vipianus eum, qui comitetur aut sequatur, seu ut Labeo, qui frequentandi cuiusque causa, ut sequatur destinatus est. l. item apud. 13. §. Comitem. de iniur. et fam. Ut Paedagogus et Comes Matronae. l. 1. §. omnemque ff. eod.

Qua [orig: Quâ] vero ex causa [orig: causâ] Comitis nomen significationem mutaverit, non inepte coniecturant Zasius, part. 5. numer. 7. Cambden. d. tit. de ordin. id factum, imitatione Germanorum, quorum Graphios Tacit. libell. de morib. German. Principibus consilii et auctoritatis gratia adiungi solitos, Comites vocat: Principes autem ipsos in Conciliis electos iura per pagos, vicosque reddidisse refert. Ita, ut Comites Principum fuerint succenturiati Iudices, quales per Graphiorum nomen a Longobardis intellectos fuisse, Paulus Diaconus testatur. lib. 5. histor. Longob. Nec aliud per Comitem accipi vult I C. in cap. un. si de invest. int. Dom. et Vas. lis. or. ubi dicit: Qui si veritatem caelare voluerint, a Comitevel Populo iurare compellantur. Item Imp. in §. post not. de pac. ten. ibi: Comes septem testimonii boni viros sibi eligat, et cum iis sagaciter disponat. Arnisaeus d. loc. In Statutis et Concordatis Coloniensibus, semper ponitur Greff vnnd Schöffen pro iudice et Assessoribus, für Statt, halter vnd Richter. Comites etiam Asseclae Aulae dicebantur, ac ibi administrationem habebant, Barthius ad Rutilium fol. 168. Item pro Iudicibus Imperatoris sumebantur, vide Constitut. Frider. de pac. ten. et eius violator. § si vero violator pacis. 2. F. tit. 27.

Comitum varia in Imperio sunt genera. Quidam enim sunt Comites Principali dignitate fulgentes, Gefürstete Graffen. Olim quatuor erant Comites, maiores quidem in suo gradu, sed inter Principes minores, et vocabantur die vier Graffen deß Reichs. Sunt praeterea Comites, qui immediate Imperio subiecti sunt, et Comitatus ab Imperio in feudum recognoscunt, horumque numerus est sat magnus. Sunt etiam, qui immediate Imperio subsunt, et solum Caesarem vel Cameram Iudices habent, Comitatus tamen ab inferiore aliquo Principe in feudum tenent. Sunt denique Comites Municipales, seu Landsassii, qui quamvis in matricula Imperii reperiantur, ab aliis tamen Imperii Principibus eximuntur. De quibus omnibus consule Ios. Nolden. de nobilib. cap. 8. nu. 180. et mult. seqq. Ac olim Comites fuisse qui solum Castrum alii vero una etiam territorium habuerunt, attestatur Felix Fabri histor. rer. Suevic. lib. 1. f. 364.

Quamvis autem olim Comitatus, aliaque similia officia minime hereditaria fuerint, sed ad lubitum Imperatorum conferebantur; Nihilominus tamen fere filii Comitum non negligebantur, id quod attestantur Capitula Caroli Calvi apud Mireum, in annalib. Belgicis. Anno 877. fol. 403. quae ita se habent: si Comes de Regno obierit, cuius filius nobiscum, filius noster ordinet de his, qui eidem Comiti plus familiares propinquiores fuerunt, qui cum

ministerialibus ipsius Comitatus, et cum Episcopo, in cuius Parochia fuerit ipse Comitatus, ipsum Comitatum praevideant, sive regant, usque dum nobis renuntietur, utfilium illius, qui nobiscum erit, de honoribus illius honoremus.

Si autem filium parvulum habuerit, idem filius eius cum Ministerialibus ipsius Comitatus, et cum Episcopo, in cuius Parochia consistit, eundem Comitatum praevideant, donec obitus praefati Comitis ad notitiam nostram perveniat, et ipse filius eius, per nostram concessionem, de illius honoribus honoretur.

Si vero filium non habuerit, filius noster cum ceteris fidelibus nostris, ordinet, qui cum Ministerialibus ipsius Comitatus, et cum Episcopo proprio ipsum Comitatum praevideant, donec iussio nostra inde fiat. Et pro hoc ille non irascatur, qui illum Comitatum providerit, si eundem Comitatum alteri, cui nobis placuerit, dederimus, quam illi, qui eum eatenus praevidit. similiter et de Vasallis nostris faciendum est. vid. quoque Guillimam. Habspurg. fol. 122.

Comites autem erant Iudices totius Pagi (sive Provinciae) Pagus vero Comitis, id est, Comitatus, Italis Contado, aliis Comitia, Gallice Pays et Conte, dividebatur in Vicarias, Centenas et Decanias, in quibus Iudices erant Vicarii, et Centenarii, nobis hunderste Mann, Decani.

ADDITIO.

Vicarii Comitis erant, qui per Provinciam ipsius vices gerebant, quique postea ViceComites appellati. Erant autem et alii minores Vicarii, quorum singuli sub eodem Comite certis territoriis praeerant, ideoque teste Bignon. in notis ad Marculph. Formular. fol. 591. a Walafrido Plebanis et Parochis Ecclesiarum comparantur. Indeque etiam frequenter in antiquis Instrumentis legitur, in Pago illo, in Vicaria illa, Gall. Viguieurs.

Ac tempore Francorum, tota Germania in Pagos tributa, singulisque Pagis, unus Comes Praepositus, qui suae Villae, inter quas praecipua Comitis domicilio cedebat, in qua et sedem et aulam suam (quam Salam ipsi vocabant) Tribunalque et auditorium (quod Mallus illis) haberet, more maiorum ius diceret. Ita a Spira, Wormacia, Tiguro, Spirensis, Wormacensis et Tigurinus Pagus est dictus. Freher. in Comment. d. Lupodono fol. 12. Et vidimus ipsi, inquit, non pauca diplomata venerandae illius antiquitatis, Carolorum, Ludovicorum, Otthonum, Henricorum, quibus additum aliquando in Praesidatu Conradi Comitis, et in Comitatu Henrici Comtis. quorum ibi Salam, mallum, burgum cumprimis celebre fuisse, liquet. Et nomen ipsum Palatio Episcopali kat) e\, okh\n adhaerescens, der Saal zu Lodenburg, deß Bischoffs Saal, non tantum in antiquis Instrumentis legitur, sed etiam in hanc diem superest, et ut incolae ac rustici Vicini non aliter fere dicere soleant: Ich gehe in den Saal, ich komm auß dem Saal, arcem Episcopi volentes, etc. Sic etiam erat Saal Ingelhaimb, Saal Stromberg, der Saalhoff zu Franckfurt, Cöln, etc.

Quodque Germania olim plena Comitibus fuerit, attestatur Pontan. bellarier. vol. 3. fol. 47.] Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

Quod autem Caroli M. ac Successorum aetate, Comites, Marchiones ac Duces non erant hereditarii et perpetui, sed regendis Regni Provinciis ad tempus praeficiebantur, et ad nutum amoveri poterant; Id etiam liquet ex lib. 5. Aimoini cap. 1. ubi sic loquitur. Ordinavit autem Carolus M. per totam terram Aquitaniae, Comites, abbatesque, nec non alios plurimos, quos Vasallos vulgo vocant, ex gente Francorum, quorum prudentiae et fortitudini nulla [orig: nullâ] calliditate, nulla [orig: nullâ] vi obviare fuerat tuum, eisque commisit curam Regni, prout utile iudicavit, finium tutamen, Villarumque ruralium provisionem. Miraeus. Annal. Belgic. sub Anno 853. fol. 347.

Quando autem Comites et Comitatus hereditarii fuerint facti, docet Guilliman. Habspurgiac. lib. 4. cap. 2. fol. 121. et seqq.

More mediae aetatis scriptoribus Germanicis usitato, nomen Comitum reticebatur, quia eratnomen officii, et nomina familiarum nondum erant usitata: ut alicubi es recherches Pasquierus notat. Quam morem reprehendens Ioach. Camerarius. in Chronolog. Nicephor. sic scribit: In scriptoribus nostratibus oscitantia quaedam reprehendi et futilitas posset: qui quasi omnibus aeque explorata et nota atque ipsis, quae exponerent, quasi que posteri tum

praesentes essent, ita neque explicate neque distincte, tam de negotiis, quam rebus verba fecerunt, cum nominib. personas varie confudisse reperiantur. De quibus quid possimus nos aliud, quam optare, plus fuisse in illis diligentiae, prudentiaeqne et doctrinae.

Comitatus, est Curia vel aula Principis et Imperatoris, iudicium Regium, l. milites. et. ignominiosa. ff. dere milit. ubi est Imperator.

Comitatus, secundum Alciat. in l. pupillas 239. §. territorium. ff. de V. S. Proprie de Imperatoria Aula dicitur; sed quia tempore Caroli M. regnantibusque Berengariis et Othonibus ad singulas Civitates regendas aliquis Comes mittebatur, caepit Iurisdictio, territorium, et districtus (quoniam illi Comes praeerat) Comitatus dici, adde Wesenb. cons. 295. num. 198. Killinger. d. Ganerb. c. 14. f. 158. Dicebatur etiam Gravia pro Comitatu, ac Grafio pro Comite, vid. Bignon. in not. ad Marculph. Formul. fol. 59. et seq.

Satis constat: Dignitatem eorum, quos hodie Comites vocamus, inde habuisse originem, quod Imperatores et Reges, quibusdam, quos propius et familiarius adhibebant, id nomen honoris ergo tribuerint.

Et de Comitibus eiusmodi, eorumque officio, elegans est locus inter Epistolas Iohannis Sarisberiensis, Carnotensis Episcopi, quas e Bibliotheca Papirii Massoni, Parisiis in lucem edidit eius frater Ioann. Massonus. Epist. 263. Comites, inquit, â Societatis participatione dici, quisquis ignorat, ignarus est literarum, quas liberalis institutio primas tradere consuevit. Nam sicut alii Praesules in partim sollicitudinis a summo Pontifice evocantur; ut spiritualem exerceant gladium, sic a Principe in ensis materialis communionem, Comites quidam, quasi mundani Iuris Praesules asciscuntur.

Idem Episcopus horum Comitum duo in universum facit genera: et quidem ait, qui hoc officii gerunt in Palatio, Iuris auctoritate Palatini sunt: qui in Provinciis, Provinciales.

Atque hi Comites in Francia esse solebant Iudices Ordinarii. Itaque Gregorius Turonensis, de S. Nicetio agens, Armentarium Comitem, ait, Lugdunensem urbem potestate Iudiciaria [orig: Iudiciariâ] gubernasse. Caroli Capitulare. lib. 5. c. 5. Volumus, inquit, ut Comites, qui ad custodiendam maritimam deputati sunt: quicumque ex eis in suo ministerio residet, de iustitia facienda se non excuset propter illam custodiam; sed ibi secum suos Scabinos habeat, si ibi placitum teneat, et Iustitiam faciat. vide idem Cap. lib. 2. cap. 6.

ADDITIO.

Comitis nomen, ut officii munerisque publici dignitatem signaret, Cuiacio non videtur in usu ante Constantinum M. exstitisse; quamquam M. T. cicero ad Q. Fratrem. Inter hos, inquiat, quos tibi Comites et adiutores publicorum negotiorum dedit ipsa Res publica, duntaxat finibus his praestabis, quos ante praescripsi. Constantinus autem cum Romani Imperii formam novis distinctionibus mutaret, et quamplurimos beneficio et honore devincire niteretur. Comitis titulum honorarium absque administratione primum instituit: eratque Comitiva, facultas quaedam atque Privilegium, Principem Romanum nn solum prodeuntem, sed in Palatio etiam locisque secretioribus comitandi, posse illius epulis, privatisque sermonibus interesse. Tandem hoc beneficio ornatis, alias dignitates cum functione concessit, et vicissim qui in Magistratu erant, illo honore affecit. Hinc Comitis nomen, omnia officiorum Magisteria a Principe cuipiam vel in Aula vel extra Aulam mandata, ab eo tempore significavit, ut Comes sacri Patrimonii, Palatii, Largitionum, Scholarum, Comerciorum; atque Praefecturam, ut Comes Orientis, Africae, Comes Hispaniae (quo titulo Constantinus in Cod. Iustin. Tiberium ornavit, quem alibi eod. in Codic. Vicarium Hispaniae vocat) initio temporariam, subinde vitae ae qualem. Deinde Caesarum Germaniae favore et auctoritate in successores transierunt, Marchantius in description. Flandriae lib. 2. fol. 179. ubi etiam Flandriae Comites ab initio, citra interruptionem, Imperium ad heredes transmississe, testatur.] Ioh. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

Lubet hic [orig: hîc] inserere formulam eines Erhöhungs Privilegii zum Graffen-Standr.

Wir Friderich von GOttes Gnaden, Römischer König zu allen Zeiten, Mehrer deß Reichs, Hörtzogzu Oesterreich, zu Steyer, zu Rärndem vnd zu Train, Heri auff der Windischen Marckt, vnd zu Portenaw, Graffe zu Habspurg, zu Tyrol, zu Pfürt vnd zu Rüburg, Graff zu Burggaw, vnd Landgraff in Blsaß, etc.

BEkennen, vnnd thun kundt offenbahr mit disem Brieff allen den die ihn sehen oder hören lesen, wann sich der Kayserliche hohe Würdigkeit, der wir von der vnaußsprechlichen gütiger Gottes Günstigkeit fürgesetzt seyn, vnd von dere ihn dieser Zeit aller Ihrer vnd deß Reichs Vnderthanen Gewalt, Adel vnd Ampt recht als der Schein von der Sonnen vrsprunglich geflossen seynd, vnd fliessen beyspiel zunemmen an dem Himmlischen obristen Kayß, der in mennige seiner Erwöhlten Gefallen hat, sonderlich vnd billich frewet, so Ihre Kays. Tron mit vil Edler vnd getrewer zirlich vmbstellet vnnd vmbgeben ist, vnd sie auch redlich Gewißheit hat, so die Zale Ihrer Edlen vnnd Getrewen gemehret ist, daß dann Ihre Lob vnd Ehr größlicher gemehrt vnd erkandt wirdt, daß wir auch mehr vnnd mehr volnpracht werden hoffen, da wir vnser vnd deß Reichs Edlen vnnd getrewen würdigen Ehren, vnd mit Unsern sonderlichen vnnd Königlichen Gnaden gnädigklich höher machen.

Wann nun deß Edlen N. Freyherin zu B. Unsern unnd deß Reichs lieben getrewen Vordern, unnd Ehr Unsern Vorfahren am Reich, unnd Uns mit gehorsamen, getrewen unnd nutzlichen Diensten so willigklich und manigfaltigklich allezeit geehret haben, und auch sie unnd er dem Reich unnd Uns so beraite unnd dienstbar allzeit befunden der ehegenandr N. und sein Ehelich Gemahl auch Frey gebohren, unnd von Graffen freyem Stammen herkommen seynd, daß Wir das billich mit sonderlichen Unsern Königlichen Gnaden bedencken, und daß denselben N. geniessen lassen, ihne unnd sein Eheliche Leibs Erben höher zumachen, unnd von Römischer Königlicher Macht gnädigklichen zuwürdigen und zuerheben, darumb mit wolbedachtem Muth, guten Rath etlicher Unser unnd deß Reichs Thurfürsten, Fürsten, Graffen, Freyen, Edlen unnd Getrewen, haben Wir von sonderlichen Unsern Königlichen Gnaden dieselbe N. unnd seine Eheliche Kinder, Söhne und Döchter, die er ietzund hat, und hinfüro ewiglichen gewinnet, und die von ihme und denselben ihren Kindern Ehelich gebohren werden, gewürdiget, Geadelt, erhöhet, unnd zu rechten Graffen unnd Gräffinen in GOTtes Namen erhebt und gemacht: Würdigen, Edlen, erheben und machen mit rechtem Wissen in Trafft dieses Brieffs unnd Römischer Königlicher Macht Volkommenheit, unnd meinen, ordnen, setzen unnd wollen, von Römischer Königlicher, Gewalt, daß dieselben N. und die ietzt genandten seine Kinder, unnd alle und iegliche, die von ihme und ihne kommen, unnd gebohren werden, als vor begriffen ist, fürbaß mehr deß heyligen Römischen Reichs Graffen und Gräffinen seyn, haissen, undvon mänigklich genennt werden, und auch Graffen und Gräffinen, rechte Ehr und Würdigkeit, inn: und außwendig Gerichts und an allen Endem haben, unnd als rechte gebohrne Graffen und Gräffinen geehret und gehalten werden sollen, ohne allermänigklichs Eintrag Iriung und widersprechen und Wir gebieten auch darumb vorgenandten Unsen Königlichen Gewalt allen unnd ieglichen Unsern unnd deß Reichs Underthanen unnd Getrewen Ernstlich und vestigklich mit disem Brieff, daß sie die vorgenandten N. seine Kinder und die von ihme unnd ihnen kommen werden, als vor underschaiden ist, an den vorgenandten Unsern Römischen Gnaden nichts hindern oder irien,

Sed plura de Comitibus eorumque origine munere dignitate et denominatione habet Konig [orig: Kônig]. in polit. 1. cap. 38. fol. 548. etc. Gothofr. Ant. disp. feud. 2. thes. 4. lit. c. et ego d. tract. d. Comitib. add. Casp. Lerch. d. Equestr. dignitat. fol. 19. Guilliman. in Habspurg. lib. 2. fol. 30. et seq. Reinecc. ad Poetam de Carolo M. fol. 61. et seq. Fauchet. d. origin. lib. 2. cap. 4. Pontan. origin. Francic. lib. 6. cap. 14. Mirae. in annal. Belgic. fol. 347. et seqq. Marchant. in description. Flandriae. fol 178. etc. Vitam S. Oberti. fol. 123. Bignon. in not. ad Marculph. Formul. fol. 458. et seqq. Grotium. de Republic. Cataviae cap. 5. et Coler. parerg. cap. 27.

82. Gramm vnd Widerwillen.

Verba Gramm vnd Widerwillen quid importent, vid. Gerichtliche Acta der Statt Braunschweig Huldigung betreffendt, part. 2. respons. 1. numer. 5. 6. 21. 25. 69. 75. 76. 82. et 213.

83. Gräntzen.

Utrum quoad delictum in confinio, auff der Gräntz vnnd Anwandunge, duorum territoriorum commissum, ita ut constare non possit, in utro illud sit, inchoatum vel perfectum, Domini contermini in Iurisdictione concurrant? vid. Caspar. Leipold. de concurrentia Iurisdictionis apud Arumaetom. 1. quaest. 14.

Plura congessi ego in tract. de territorio. add. Werdenhegen d. Rebusp. hanseat. p. 2. fol. 625.

84. Griechisch Reich, Religion, etc.

De Lingua Graeca vid. Schottum Tuscul. quaestion. lib. 4. cap. 8. et cap. 18. de Ecclesia Graeca, Guyon. divers. Lessons. tom. 2. fol. 922. de Religione Graecorum, Thom. a Iesu. fol. 324. et fol. 234. et seqq. de Confessione Patriarchae Cyrilli supposititia, Mercur. Francois tom. 5. fol. m. 566. de capta Constantinopoli, Narration. ad fin. Annal. Caroli M. a Reineccio edit.

85. Groschen.

Duttichin oder doppelte Silbergroschen, gehen zu jetzigen Zeiten auff die Cöllnische Marckt 116. Stuck, haltenfein 14. Loth, 4. Gran, vnnd werden auff 12. fl. 9. Groschen außgebracht, Alemannus in palestr. consult. consult. 8. quaest. princ. 1. partit. 43.

Ein Silbergrosch ist vor Alters einem Schilling gleich geachter vnnd geschetzt, Alemannus ibidem. Wann aber zum Wort Silbergroschen andere erklärende voculae, als Fürstem Müntze, gur Gelt, oder dergleichen hinzu gesetzt, auff solchem Fall werden Reichs-Apffel oder gut Silbergroschen verstanden, vnnd kan sich der Schuld, ner in Erlegung der Schilling vor Silbergroschen seiner Obligation nit entbrechen. Aleman. ibidem.

Zwaintzig Böhemische Groschen seynd auff einem Reichs Gulden zurechnen. Coler. in process. exsecutiv. part. 1. cap. 10. num. 13. ubi inter alia scribit: Cum Bohemici grossi, quorum viginti florenum constituunt, ab usu recessissent, magni nominis Principem, ut a quadam Civitate libera [orig: liberâ], praefecturam, pro aliquot millenis florenis, in nulla alia, quam Bohemicorum grossorum

moneta rursum exolvendis, oppigneratam redimeret, a Ferdinando impetrasse, quod pro certa quantitate Bohemici grossi de novo fuerint procusi.

86. Grundheri.

Hunc aeque Wehnerus ac Rudingerus,, pro Domino directo sumit: sed meo iudicio idem est, quod Dominus territorii, qui habet Dominium iurisdictionale supremum et universale.

Et vigore huius iuris, sancitur in Saxonico iure. Landtr. part. 1. art. 35. Alle Schätz (hoc est, metallicae venae) so vnder der Grdenbegraben, tieffer, dann ein Pflug gehören zu der Königlichen Gewalt.

ADDITIO.

Notandum tamen, quod qui habet Iurisdictionem, non statim etiam sit Grundheri. Constat enim non territorio sive praediis alicuius Civitatis, non Castro, non Pago, sed personae inesse aut cohaerere Iurisdictionem: tum quia Iurisdictio potestas sit, quae personarum est, non praediorum; tum etiam, quia Iurisdictio in iure dicundo consistat; Ius autem personae dicant, reddant, decernant, non praedia; Tum postremo, quia territorium, id est, universitas agrorum cuiusque universitatis sine Iurisdictione, et Iurisdictio sine territorio esse possit. Indeque etiam in dubio Iurisdictio personae data, nec ipsum territorium concessum putatur, Boer. decil. 227. Etenim Iurisdictio non praedii, puta Pagi sive Castri, sed personae adiunctum est, cum potestas, quae personae est, dicatur esse, L. ult. ff. d. offic. Praef. urb. l. eum qui 13. §. 1. ff. de Iurisdict. l. potestatis. ff. d. V. S.

In Monarchia autem Dominica seynd es rechie Grnnoherin. vid. Iacob. Angliae Regem de Monarchia Scotica. item vide me, ubi de Monarchia Dominica ago in fin. et in praecognit. Politic. fol. 74.

Ob ein Grundheri von Dominus alicuius territorii, alia habeat iura, quam merum et mixtum Imperium? v. in causa. Mindelhaimb.] Ioh. Iac. Speidel. V. I. Lic.

87. Grundrhür Recht.

Lege Rhodia nautica, in l. axiosis. 9. ff. ad L. Rhod. de iact. inter alia licuit fisco et publicanis, res naufragorum fluctibus eiectas occupare, et sibi retinere.

Quod ius Legis Rhodiae olim usitatum, etiamnum hodie in plerisque locis maritimis observatur, quibus res appulsae littori, vindicantur Dominis territorii illius, quod mare alluit. Grundrühr Recht. Speckhan. Cent. 3. quaest. 45. a princ. num. 1. Quod ius apud Acolas Rheni usitatum scribit Sichard. ad auth. navigia num. 2. Cod. defurt: et serv. corrupt. Et apud Gallos, Dominum provinciae et territorii, haec bona qua a)de/pos3a oberrantia et incertum Dominum habentia, occupare et sibi vendicare, notat Guil. Benedict. in c. Raynutius. verb. et uxorem. num. 9. 35. de testam. Speckhan. dict. l. ad de Gryph. de Insul. cap. 31. numer. 101. et seqq.

88. Guardian.

Guardiani et ceteri Conventuales Praelati, ut Rectores, Priores, etc. sunt vere Praelati habentes dignitatem Ecclesi asticam. Vicarii autem, tunc tantum sunt Praelati, cum praesi dent Conventibus, qui propter paucitatem fratrum, nomine Guardianatus minime appellantur, sed nomen Vicarii illis tribuitur, alias (hoc est, in ceteris casibus) non sunt Praelati.

Minora negotia, quae Guardiani de iure possunt exercere, sunt omnia, quae pertinent ad observantiam Disciplinae Regularis, et quae pertinent ad ordinariam Gubernationem Conventus, ad quae suos subditos possunt censuris cogere; maiora vero sunt, quae praecise ad Iurisdictionem Episcopalem pertinent: ut licentiare subditos ad ordines sacros, Praedicatores et Confessores instituere, dispensare et absolvere a reservatis, graviora supplicia infligere, et similia.

Abbates, qui a Regibus praesentantur, et a summo Pontifice praeficiuntur (quales sunt multi S. Benedicti) sunt revera [orig: reverâ] Praelati maiores, cum immediate habeant Iurisdictionem Episcopalem. Haec ex compendio Quaestionum Regularium, P. Emanuelis Roderici, verb. Guardiani.

89. Guarentigiatum Instrumentum.

Instrumentum Guarentigiatum, (quod etiam dicitur confessatum) vocatur, quod paratam exsecutionem habet, a Guardia, id est, securitate, quam Creditori Clausula Guarentigii praestat, quae vulgo ita solet concipi: daß der Giaubiger Machthaben soll, mit oder ohne Recht, absque litigii sufflamine, ohne vorgehende Citation vnd Proces, alsbald per viam facti zu procediren, oder auff den Fall der nicht Haltung, sich auff dem eingesetztem Underpfand, selbst de facto eigener weise bezahler zumachen, tamquam omni iure peracto. Bald. in l. etiam. C. de exsecut. rei iud. Cyn. et Bl. in l. 1. C. de Confess. Bart. in l. 2. ff. de recept. arbitr.

Guarentigiare vero apud Thuscos, seu Italos nihil aliud est, quam firmare, uti apparet ex §. Sin autem tit. de Lege Corradi. in usib. feud. ubi Bald. inquit, Guarentare est verbum Tuscorum, qui appellant Instrumentum Guarentigiae firmitatis et praecisum, cui omnio standum est. Iason. in l. 1. §. Si quis ita, num. 28. ff. de V. O. Itaque Instrumentum guarentigium idem sonat, quod firmum atque ratum. vide Parlador. rer. quotid. lib. 2. §. 11. de Instrum. guarentig. num. 3. et seqq. m. f. 37. et seqq.

Instrumentum publicum seu guarentigiatum non solum paratam exsecutionem habet, quantum attinet ad ea, quae in illis expressim aut principaliter continentur; sed etiam quantum ad ea, quae in illis aut tacite aut indirecte comprehenduntur. Specul. de Instrum. edit. §. restat. num. 42. Ias. in l. cum filius num. 10. ff. de V. O. Bald. in l. ubi adhuc colum. 4. C. de iur. dot. Alex. in l. Iurisgentium. §. quod fere. ff. de pact. vide Alexan. consil. 126. volum. 6. Cum id quod tacite ex Instrumento colligitur, ipsius Instrumenti tenor censetur, pro expressoque haberi debet. l. cum quid ff. sicert pet. l. asse toto ff. de hered. Inst. l. Iurisgentium. §. quod fere. ff. de pact. Boer. decis. 313. num. 15.

Hac [orig: Hâc] autem facta [orig: factâ] exsecutione, licet ius suum, non obstante sententia, in puncto exsecutionis lata [orig: latâ], prosequi.

Hocque ni esset, Guarentigiatum Instrumentum, non ulla [orig: ullâ] praerogativ â prae ceteris emineret.

Instrumenta tamen publica, etiamsi guarentigiae Clausulam non habeant, ex generali tamen consuetudine, paratam exsecutionem habere, tradit Frideric. Martini in tract. de censibus in Indic. verbo Instrumenta publica.

90. Güldenflüß.

Von Rittern deß Gulden Flüß, vid. Chronicon. Chronicor. Gualterii. part. 2. fol. 30. et fol. 134.

91. Gülich.

92. Güter.

Bona dicuntur ex eo, quod beant, id est, beatum faciant. Beare enim est prodesse, per l. bonor. appellatio. ff. de V. S. ac etiam eo nomine Güter dicuntur a Gut, id est bonum. vUnde res, quae plus incommodi afferunt, bonorum appellatione, proprie non veniunt, l. proprie bona. ff. eod. tit. ubi Goeddaeus.

Bonorum autem appellatione, quae proprie veniant, vide Bertazol. in tract. Claus. Instrum. Claus. 12. gloss. 2. num. 3. et seqq. adde omnino Arium Pinellum, in rubr. Cod. de bonis maternis. part. 1.

93. Gülden, Rhcinische Gülden, gute Gülden, Rheintsche Goltgülden, gantze Reichsgülden, Magdenburg: vnnd Lübeckische Gülden.

Quando in Instrumento verba Rheinische Gülden reperiuntur, de florenis usualibus, von Gülden in Müntze, nit aber in Gold accipiuntur. Usitate et communiter enim per Rhenensem florenum, significatur moneta, quae valet quindecim Bacios, sive sexaginta Grucigeros, etiamsi dictum sit guter Rheinischen Gülden. Nomina enim ex communi et vulgari usu exaudiri debent.

l. Labeo. 7. §. servus. 2. ff. desuppell. lg. et sequimur id, quod in regione, in qua [orig: quâ] quid actum, frequentatur, semper in stipulationib. ff. de R. 1. l. si servus 50. §. ult. ff. de leg. 1. Porro in obscuris inspicimus illud, quod plerumque fieri consuevit. in l. obscuris 14. ff. de R. 1. c. inspicimus. tit. eod in 6. Ac etiam dispositio de nummis, intelligenda est de exiguioribus. l. nummis ff. de leg. 3. Et postremo, obscuram conventionem interpretamur contra Creditorem, qui legem apertius dicerepotuit. l. veterib. placet 39. ff. de pact. l. cum quaeritur 26. ff. de reb. cred. Consentit Schlesische Landtsordn. part. 2. const. 29. ibi. In vilen alten Verschreibungen, stehn die Worter, Rheinische Gülden absolute, vnd wird nicht außgedruckt, ob se Gold oder Müntze gewesen: dieweil aber vor Alters der Goltgülden auff einen Gülden Müntze geschlagen, so ist man hierinnen einig, daß solche Wörter Rheinische Gülden, vor einen Gülden Müntz, wie derselb damahle würdig gewesen, zuverstehen. Mynsing. cent. 1. obs. 65. cent. 5. obs. 83. nu. 1. Thoming. dec. 19. num. 12. Item verba guter Gülden, de moneta argentea intelliguntur, werden auff Müntze, vnd nicht auff Gold gezogen, Sächsische Candtsordn. d. l. vers. also auch.

Limitatur, si verbis Rheinische Gülden, aliae voculae sint additae, als voll, oder vollwichtig. Aleman. Consult. 8. quaest. princ. 1. part. 9. Mynsing. cent. 1. obs. 65, vid. cons. illustr. Baptist. Caes. Consil. 16. part. 1. et seq. cons. Item wichtig. Consul. Constit. Sax. lib. 1. part. 5. cas. 8. numer13. sive gur von Golde, vnnd schwär von Gewicht. Mynsinger. cent. 5. observ. 83. Hoc enim in casu, pacto expresso standum, nec alius sensus fictitius assumendus. Cum in claris et expressis quaestionem movere, sit inanem laborem suscipere, atque in casum laborare. Sive etiam Rheinische Gülden in Gold. Alemannus. d. l. fol. 450. Ac notandum hic [orig: hîc], quod olim ein Rheinischer Goldt Gülden non plus fuerit. quam 60. Crucif. Idem etiam ein Gülden Thaler. Sed hodic crevit pretium auri propter vulitatem argenti, quam induxisse videntur die Sächsische Silbergrueben.

Rheinische Goldgülden halten für gemain, in seinem Gold, 18. Karart. 6. auch 9. Gran, gehen in die Cölnische Marck 72. Styck, seyndt gültig vor. male 75. Creützer. Ferdinandi Müntzordnung zu Augspurgden 19. Augusti, Ano 1559. §. Hierauff so ordnen, setzen vnd wollen Wir, etc.

ADDITIO.

Si ob metum mutationis monetarum inter Contrahentes contractum fuit, ut certa moneta, in certo numero, et sub certa aestimatione solvatut, tunc nulla mutationis numismatis habetur atio. V. gratia, si in Instrumento dicatur, daß der gulikauff vmb hundert Gülden in Gold beschehen, vnnd ein jeder Gülde zu 15. Batzen gerechnet seye, auch die Widerlösung mit 100. Goltgülden beschehen, vnd ein jeder Goldgülden nicht höher dann zu 15. Batzen gerechnet werden solle: Hoc enim casu dehitor seu redemptor solvere tenetur aureos florenos numero, Stuck für Stuck, nec curatur, quod valor sit auctus vel diminutus, post Alexandr. Covarruv. Albert. Brun. et Navarram fRider. Martin. in tract. de censib. cap. 8. num. 60.

Quid autem si censuales Literae contineant, quod unus florenus an nui reditus, sit venditus pro viginti florenis, cum pacto redimendi eundem, pro viginti bonis flotenis, daß ein Gulden Geltz vmb 10. Gulden vetkaufft, vnnd daß derselbig Zinß mit 20. Rheinisch, oder guter Gulden möge wider kaufft vnnd abgelößt werden? utrum verba Rheinisch oder guter Gulden, intelligantur de aureo floreno, non argenteo Imperiali? Respondet Mynsinger. cent. 1. obs. 65 quod intelligi debeant floreni usuales monetae argenteae, qui ex Imperii valvatione valet 15. Bacios: nisi censuales literae mentionem faciant de ponderosis florenis, vel aureis, von wolwichtigen Rheinischen Gülden, vel quod idem recidit, Rheinisch in Gold: nam eo casu floreni non argentei, sed aurei intelligendi essent.

Licet dissentiat Beatus in decis. part. 5. d. iudicialib. vol. 2. fol. 243. ubi putat quod verba obligationis Rheinischer Gulden in Gold, non addito Goltgülden in Gold, schwär genug im Gewicht, requirant solutionem fieri posse in moneta eius valoris, quae fuit tempore obligationis, et secundum monetam Rhenensem, et Princinum Rheni, non secundum mometam aliarum nationum. Aliud enim esse, dicere Gülden in Gold, et aliud Goldgülden in Golt. Tabulam der Gulden vnd ihrer wichte vid. apud Tileman. Friesen im Müntzspiegel. lib. 4. cap. 33.] Iohan. Iac. Speid. V. I. Licent.

Florentiae. Dicuntur etiam Floreni, ob florem in ea moneta olim impressum, ut testatur Christophorus Ladinus, in suis gloss. ad Italic. Poem. Dantis. ac etiam refert Plotus. in addit. ad Consil. Mart. laudens. consil. 52. Prout et multae movetae ab imagine impressa nomen receperunt, ut Caroli, Cabalotti, duplae rosae et duorum capitum, aurei Solis, Philippi, lulii, Pauli et similes. vid. Casp. Ant. Tessaurum. in tract. de aug. monet, part. 1. num. 24. Vox etiam Gülden apud nos adhuc scribitur per literas initiales fl.

Postea etiam in Germania hi floreni fuerunt cusi, eorumque usus fuit frequentissimus. Contigit autem, ut bonitate intrinseca degenerarent isti florentini: ideoque aliia quatuor Electoribus Rheni excusi, qui Rhenenses appellati sunt: Cum vero dicti Rhenenses, qui excusi erant ad valorem unius floreni seu 60. Cruciatorum, in valore, ut fit, angerentur, idque propter deteriorationem minutae monetae argenteae, secundum quam aestimabantur, Tileman. Frieß im, Müntzspiegel. lib. 4. cap. 15. ibi tum consuetudo imaginarios florenos, qui nomen et valorem praedictum retinerent, introduxit, et coeperunt ad istum valorem excudi floreni in Argento, qui in superiori Germania vocabantur Gülden Thaler, güldengroschen, in inferiori schlechte Thaler. Ceterum, ubi et aure orum et argenteorum florenorum valor denuo accresceret, mansit iste valor legalis et impositivus; cuius beneficio floreni isti imaginarii, quindecim. Baciorum seu sexaginta Cruciatorum, hodie nobis sunt reliqui. Bornit. lib. 1. cap. 10.

Quid nomine, der Gülden veniat in furtis. vid. Zieritz. ad Constitut. Crim. art. 357.

Sonsten ist ein Gülden vor zwep oder dreyhundert Jahren ein Ducat geweßt, wie dann Florenus ab aureo Florentinae Rei publicae genennet wird, vide Freher. de monet. Also sindet man auch in alten Brieffen N. N. tausent Gülden, alles guter vnd rechtgewogner Ungarischer vnnd Böhaimischer gülden, gut von Gold, vnd schwär an dem Gewicht. Item in aliis Instrumentis, werden erwann Florentzer güldener wehnet.

Für einen Goldgülden erkent man in Camera Imperiali fünff Ort eines Güldens. Auctor decisorum seu praeiudiciorum Camerae Imper. §. Goldgülden. vid. item cons. Mod. Pistor.

94. Güldenzahl.

Cum de Paschate in Nicaeno Concilio discuteretur, ea occasione ad facilius inveniendum cuiuslibet anni Pachalem diem; ibidem constitutum esse Numerum, aureum dictum, novendecim annorum periodum continentem, testis est S. Ambrosius, Epist. ad Ephes. vide Baron. Anno Christi 325.

Die Güldenzahl, die auch genent wirdt der Monden Circkul, auch Lareinisch Cyclus Lunaris: Item Decemnovalis, Ist ein Zeit von neunzehen Jahren, nach welcher verfliessung alle newe vnnd volle Monden mit Ihren Vierthallen widerumb in ihren vorigen alten Ort deß Zodiaci einkomen, vnd daß nach allen neunzehen Jahren das Intervallum, Das ist, die zeit zwischen Weyhenachten vnd Faßnachten sich von newes anfanget. Barth. Scheraeus, in der Centschen Spraachschule. mihi fol. 203. vide Rationale Divin offic. lib. 8. Polydor. lib. 2. cap. 4. in fin.

95. Gwand vnd Gläß, Gelese, Gwandfäll, Hauptfäll, etc.

ADDITIO.

Gelese vetustim dicebautru relicta a defunctis, seu hereditas foret, sive Legata et fideicommissa. Superat nomen in ila vulgari fervitutis formula [orig: formulâ]: Gwand vnd Gläß, super quibus perpetuas esse concertationes in soro. dicit Goldast. in Paranet. vet. fol. 457. ac se audivisse magni nominis 10. testatur, qui conatus fuerit evincere, Gwandt esse a maribus, Gläß vero ae feminis relicta vestimenta, quod tamen absurdum sit dicere. Cum Gwand species, Gläß vero genus sit. omnia complectens a defuncto vel servo vel liberto relicta, quae iure potestatis Dominus aut Patronus sibi vindicat; quae potestas Alemannorum vulgo Erbrecht interdum Erbschafft vocatur. Est ergo Gwand vnd Gläß, si Latine dieas, vestimema et catera relicta,

in quibusdam instiumentis fäll vnd gläß dicitur. Id ut recte percipiatur, sciendum est, servis mortuis, non filios modo fi liasve, at ipsos etia Dominos quibus dam in locis succedete, alicubi in semissem, multis in locis quadrantem, plerisque trientem. Interim et vestes auferuntur selectae, vulgo gwandt fäll: et pecora stabulis abiguntur, Hauptfäll, das besse Haupt Vich: illam in bona successionem gläß, relicta, Verlassenschafft; hanc specierum exactionem, fäll, caduca, Verfallenschafft nuncupant. Quia vero vestium usitatior exactio, evenit, ut illa [orig: illâ] in formula gewand cum gläß coniungeretur. Nec servi solum his oneribus, sed et liberti, maxime Ecclesiastii, distringebantur. Goldast. d. loc. et fol.] Ioan. Iac. Sp. V. I. L.

97. Gwelsen vnd Gibelliner.

Cum Au Chr. CDC. CXXVI. Henricus V. Imp. Traiect. XV. Cal. Iunii, absque prole decessisset, et Principes Wormatiae Comitia Imperatoria habuissent, plerique Lotharium, Gebhardi Comitis in Suplenburg et Arnsperg, ex Comitibus Querfurt, oriundi F. Saxoniae Ducem ab Henrico V. institutum, Regem Romanorum nominarunt, atque Idibus Septembris Aquisgrani coronandum curarunt. Unde primum cum sui Regni annum numeravit, Competitoribus Conrado Franconiae Duce, Henrici Imp. defuncti ex sorore Nepote, Leopoldo Marchione Austriae, et Carolo Comite Flandriae; Ceteri brevi in ordinem redacti, gravior adversus Conradumet fratrem eius Fridericum Sueviae Ducem contentio fuit, quos tamen Lotharius, auctoritate maxime, et interventu D. Bernardi, Clarae Vallis Abbatis conventu Bambergensi, in gratiam saepius victos recepit.

Ab hoc Lothario Caesare Conradus, qui Magnus cognominatur, Marchio Lansbergae et Lusatiae, primus suae stirpis, Marchio Misniae in vestitur, Anno M. CXXVI. Is Uxorem habuit Luitgardim (non Luciam, ut F. Felix et Bruschius male habent) Sororem Conradi, qui post Lotharium Anno Chr. M. CXXXIIX. Imperator electus, Welphorum partes, a tempore Henrici IV. iam caeptas, adversas habuit; expeditionem Hierosolymitanam, hortatu S. Bernhardi Clarevallensis paravit, in qua ipsemet Francofurdiae, cum multis Germaniae Principibus, ac ipso Welphone Duce adversatio suo Cruce signatus est: at exercitu eorum partim inedia, partim aeris intemperie, partim Saracenorum armis, ac Grecorum dolis et fraude, pene deleto, in felicem habuit exitum expeditio illa; cum negotio infecto, et ob ingentem suorum cladem, animo consternato, redite coactus sit Imperator: Bello autem post reditum, inter ipsum et Welphonem redintegrato, tunc primum auditum esse dicitur nomen Guelphorum et Gibellinorum; A duabus enim hisce familiis, de Weiblingen et Welphis, ex quarum prima Imperatores, ex altera vero praepotentes Duces sunt exorti, quaeque per multos annos de primatu inter se concertarunt. Multi aurumant factiones Welphorum et Gibellinorum postea in Italia exortas, quae primum sub Friderico II. Imp. audiri caeptae, diu propter Romanorum Pontificum ac Caesarum discordiam, Christianam Remp. afflixerunt. Stengel. d. Monasteriis Ord. S. Renedict. ubi de Elchingen. ego. d. Educatione, studiis litterat. etc. f. 4. ad fin.

Welfus, filius Azonis Marchionis Italorum, suscipit Ducatum Boiariae, Is filiam Othonis, Boiariorum Ducis, iam antealduxerat uxorem. A Welfis originem trahit familia Ducum Bruns Wicesium, hodie regnantium, Miraeus in annal. Belgic. de An. 3071. f. m. 62).

Tempore Gibellinorum et Guelforum pestes exortae, longe lateque saevire, ferro flamma [orig: flammâ], vastitate undique grassari coeperunt, plerisque in civitatibus et urbibus ortae inter Ecclesiasticos et laicos dissensiones et turbae illis Pontifici, his Imperatori adhaerentibus. Hinc accidit, ut Anno Chr. MCCXLVI. Conradus Caes. qui per Pattis Friderici II. absentiam, Germaniae praeerat, ob odium Hartmanni et Alberti Comitum Dilingae, qui in fide Pontificis permanserant, Neresheimensem Ecclesiam incenderet, et anno sequenti cum iterum ibidem castra posuisset, adiacentia quaeque succenderet; Cumque idem Rex Anno MCCXLIX.

tertia vice Castra sua in Neresheimensi territorio collocasset, Henricus Burgoviae Marchio Claustrum et Ecclesiam SS. Andreae et Blasii succendit. Stengel. ubi de Neresheimb. vid. me in Synopsi Historica.

1. Haab vnd Gut.

IUxta communem et usitatum linguae vernaculae usum (qui attendendus est et secundum quem verba exandienda sunt) vocula Hab, die fahrende Hab: Gut, die ligende Grund denotat, Matthaeus Wesenbec. part. 5. consil. 209. num. 75. et seq.

2. Haben, Halten.

Verbum habet vel habere Dominum denotat. Eam enim rem quis proprie habere dicitur, cuius dominium habet. l. habere. et ibi DD. ff. d. Verb. Sig. Hoc ideo verbum cum effectu accipiendum est. l. nomen filiar. §. fin. ff. d. V. S. Bertachin. in repertor. verb. habere. n. 16. Ideoque traditum est, quod quis proprie dicatur habererem illam, cuius ipse et dominium et possessionem habet, non autem illam rem, cuius respectu quis habet vel actionem, vel spem etiam radicatam. Bart. in l. nemo vidicitur. ff. de in integr. rest. Cagnol. in l. qui actionem ff. d. R. I.

Licet verbum habeatur, denotet fictionem, et non veritatem, tamen si illa verba, in omnibus et per omnia praecedant, illud verbum habeatur, werde gehalten, denotat veritatem text. sing. in l. 2. §. furiosus. verb. in ominb ff. de Iure Codicill. Ang. l. in negotiis. ff. de re Iud.

Et ad hoc ut forensis effectus Civis gaudeat Privilegio verorum civium, cautela est, ut apponanturverba mixta, scil. habeatur et sit, daß er Burger sepe vnd darfür gehalten werde. Bart. in l. is quipro. ff. de usucap. ubi dixit: quod illa verba, habeatur pro cive, faciant verum civem. Habita [orig: Habitâ] tamen ratione ad originalem civitatem, illa non dicitur vera sed ficta civitas. Corsetus. in sing. lit. H. verb. habeatur.

Notandum itaque est, quod ad hoc ut verbum habeatur, importet veritatem, necesse est, ut apponatur aliud verbum, quod denotat veritatem, nimirum in omnibus et per omnia: quae geminatio verborum inducit efficaciorem effectum. Bald. in auth. sed cum testator. C. ad L. Fal. et in l. neque natales C. de probatt Ioan. de Imola. inc. et si Christus. de Iureiur. ubi dicit: Sermo duplicatus censetur cum maiori et matura deliberatione prolatus. gl. in Clem. fin. de appel. text. in l. cum scimus. C. de agricol. et censit. Verba etiam illa in omnibus et per omnia, nimis sunt generalia, multum praegnantia, et nihil excludentia. arg. eius quod not. in l. halista. ff. ad Trebell. l. si extraneus ff. de iure dot.

3. Häcker, Taglöhner, Happen. pendienst, Handfrohn.

Eiusmodi operas praestare tenentur, qui aratrum non liabent, et plerumque aratrum fovens, tamquam plus possessionatus, in duplum tenetur, Bapt. Caesar. in cons. illustr. ICC. part. 1. cons. 85. num. 1. Ubi quaeritur, an nobiles tencantur aequaliter cum vicinis rusticis, in villa habitantibus contribuere ad onera pro tempore necessitatis, et in specie in casu bey Einlägerung der Rentter.

4. Hafftgelt, Mahlschaß, Handtrew.

Arrha vel Arrabo (de voce vid. Voces Exoticas Novi Testamenti, 414.) st donativum a Sponso et Sponsa utrinque alteri datum, in testimonium, et quasi pignus factae de futuris nuptiis inter eos sponsionis: et arrha non liberalitatis, sed fidei causa datur et accipitur. Mozz. intract. de Matrimon. tit. de actidentalib. Matrimonii nu. 1. Beust. d. iure connub p. 1. c. o. Speckhan. centur. 3. quaest. 10. class. 1. vide Wilhelm. Anton. d. quinquennal. in Corollar. m. f. 15. Unde illud vulgare: ist der Finger beringet, so ist die Junglfraw bedinger, etc. Et nihil habent commune cum dote vel donatione propter nuptias. Et quado arrhae intervenerunt, tunc praesumitur prosponsalibus. arg. c. illud. de praesumpt. Quando vero datus est

annulus a Sacerdote vel co praesente, tunc praesumitur pro matrimoniogl. in c. feminae. 30. quaest. 5 in verb. annulus. Attamen arthae datio quia aequivoca, idcirco nihil certi probat, nisi constet de verbis praeteritis, vel consuetudine loci, quae ex eo argumento pro sponsalibus concludit. Praesumptio nihilominus erit pro sponsalibus non tam ideo, quod res sit fav orabilis, quam quod inter eiusmodi personas in contractibus, in quibus similiter arha intervenit, non praesumatur, nec facta rei datae donatio libera, mera, vel pura, late Alb. Gentil. de nupt. lib. 2. cap. 26.

Et solet iste annulus illi digito, qui proximus est in fimo insigniri in manu sinistra per rationes, quas tradunt Gellius lib. 10. cap. 10. e Macrob. saturnal. lib. 7.

Intervenientibus autem his arrhis, ille qui dedit arrhas, si solvat spösalia, amittit eas, si vero ille, qui accepit arrhas, solvat sponsalia, non tantum acceptas amittit, sed aliud tantundem de suo reddere cogitur, et sic ad duplicatas arrhas tenetur, quando est maior 25. annis. Si vero est minor, tunc solum tenetur ad Arrhas, quas recepit, ut latius declarat Imperator in l. 5. C. de sponsla. Haffegelt autem discernitur alias a parte pretii. quia arrha non datur ex intervallo.

Quando autem cesset arrharum poena. vide Beust. d. loc. vers. cessat. etc. m. fol. 9.

De natura arrharum est, ut sequuto contractu vertantur in partem solutionis, interim vero praestant argumentum contractus celebrati. l. fin. ff. de l. Commissor. vide Harde Wic. Dassel. cons. 28. lib. 1. Nec illarum datio facit desinere rem esse integram, nisi quando liquet, esse datas pro parte pretii, quo casu non receditur a contractu. ias. in l. ab emptione. n. 4. ff. depact. adde Mart. de Clausul. fol. mihi 269. cl. 29. In l. quod saepe in pr. ff. de contr. empt. dicit IC. Caius: Quod saepe arrhae nomine pro emptione datur. Id tamen non eo pertinet, quasi sine arrha conventio nihil faciat, sed ut evidentius probari possit, eonvenisse de pretio. lunge Ludovic. Molinam in tract. de iustit. et Iur. tom. 2. tract. 2. disput. 338. numer. 2.

ADDITIO.

Uxoris ducendae forma quasi per coemptiorem, veteribus Francis, teste Bignon. in notis ad Marculphi Formular. fol. 629. usitata fuit. Unde Fredegarius de nuptiis Clodovaei et Clorildis: Solido et denario, ut mors erat framorum, eam partibus Clodovaei sponsant. Imaginatia haec coemptio vetussissimae obser vantiae species est, qua [orig: quâ] Uxores emi non apud GErmanos tantum, sed apud plerasque gentes mos erat. Saxones etiam vere sibi Uxores emebant, Leg. Saxon. cap. 38. ibi: Uxorem ducturus trecentos solidos det parentib. eius. Et in Legibus Burgundionum tit. 12. Sexies putlla pretium raptor exolvat tit. 34. Si quis uxorem suam sine causa dimiserit, inferat ei alterum tantum, quantum pro pretio ipsins dederat.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

5. Hagestöltzen.

Caelibes olim ignominia [orig: ignominiâ], imo contumelia [orig: contumeliâ] affectos fuisse, videre licet apud Goed daeum, adl Spadonum. 128. ff. d. V. S. Plutarch. in Lyeurg. Iohan. Crug. Colleg. Polit. disp. 2. th. 22. Romani Censores Camillus et Posthumius, aera, poenae nomine, eos, qui ad senectutem caelibes pervenerant, in aerarium deferre iusserunt. Valer. Maxim. lib. 2. cap. 4. Quin nihil ex Civium testamentis capere potuerunt, teste Sozomeno. lib. 1. cap. 9. Et hoc servatur etiam in quadam [orig: quâdam] ditione Palatinatus, quam Odenwald vocant: ubi ii, qui excesserunt 25. aetaris annum, caelibatumque professi, dicuntur Dagestöltzen, quorum bona post mortem devolvuntur ad fiscum, eo quod annos suos consumpserint, et mariti et patris nomine vacuos, ex Schonborner. l. 1. polit cap. 6 refert Dn. Herman. Lather. de censu. lib. 3. cap. 3. num. 38. Sed aliter hanc vocem sumit Wehner. hic.

Wie vnd welcher gestalt das Closter Alperspach, so in dem Hersogthumb Würtemberggelegen, die Hagstältzen nach ihrem Codt erben möge, patescit ex subsequentibus.

Die senige Personen werden Hagstoltz genennt, welche, es seyen Rnaben oder Junckfrawen, im ledigem Stand biß in die fünfftzig Jahr ihres Alters, deßgleichen ein Wittwer oder Wittfraw die dreyssig Jahr im Wittwestand vnverändert verharret.

Vnnd wann also der obgeschribnen Rnaben oder Junckfrawen nach verscheinung der fünfftzig Jahren ohnverheyrat, deßgleichen ein Wittwer oder Wittfraw nach außgang der dreyssig Jahren, in Wittwestand alos vnverändert mit Todt abgangen, vnnd nit Leibs Erben hinder ihnen verlaß sen die erbt die Derischafft Alberspach an fahrendem Guet, vnd nit an Ligendem, es sey dann algen, dann die Lehengüter mit algenthumb dem Lehen heran zugehörig.

Ob schon solche abgestorbne Personen, Datter, Mutter, Geschwistrig oder andere Blutsverwanten in auff: oder absteigender Liniverließ so erben doch dieselden nichts darvon.

6. Hailig.

Sanctum, Sacrum, Hailig a hail, quasi beatum, vid. Talenton. rerum abditarum lib. 1. cap. 1.

7. Hailige Schrifft.

Vid. Becan. d. analogia. cap. 1. et Pacis Composition. Dill. impress. 1 quaest. 8. etc.

8. Hailigen Pfleger

De administratoribus Fabricae, quos Ecclesiae Sanctis dicatae habent, vid. supra lit. f. verb. Fabric.

9. Hailigthumb.

De Reliquiis vid. Ricquium de Iubilaeo cap. 21. ac de Reliquiis Romae, Prost. d. iubilaeo cap. 17. per tot.

10. Halsgericht.

Ob ein vnderschid vnder dem Hals, gericht vnd Bluthanseye: Auch ob einer vom Adel, der zwar alle Obrigkeit, aber die Zaichen nicht hat, solche für sich selbsten auffrichten dörffe? vide Bidembach. in quaest. nobil. 14. et Ludov. Pegueram. decis. 81. ac me. in cons. quod tract. d. iurisdict ad. fin. iunctum est.

Das Wort Halsgericht, begreifft in sich totum Imperium merum. Imo merum vnd mixtum Imperium zusamen, ita docet et testatur Schneidewin. de feud. part. 2. quaest. 6. nu. 85. ubi inquit: Is, qui habet die Ober vnnd Halsgericht, habet potestatem Gladii, et sic ius animadvertendi in facinorosos homines, ita, ut de omnibus criminibus publicis et privatis cognoscere et iudicare possit: ut est crimen homicidii, adulterii, falsi, incestus, stupri, incendii, furti: Et regulariter hat er Mißhandlung vnnd Obelthäter zu rechtfertigen, die da Haut vnd Haar, Leib vnnd Leben beteffen. Unde fit, ut et ad eum spectet cognitio iniuriae realis atrocis: als Rampfferwunden, welcheldeßmittelsten Fingerstieff, vnnd desselben längstes Gliedes langseynd. Item, Fleischwunden, Beinschrötige Wunden, durch den Hirnschedel oder Rnochen. Deßgleichen Schandmal, welches seynd alle Wunden vnder dem Angesicht, sodas Haar nicht bedecken kan. Nam quando talia vulnera infliguntur dolo et ex proposito, potest criminaliter et civiliter agi: Vnd dises hat statt, wann glrich in den Investituren der anhang deß Banns ober das Blut zurichten, vnd solchen Bann einem taugentlichen Amptmann zubefehlen, nicht habey stunde, welche Clausula doch alle dubitationes gründtlich auffhebt.

Ferrner welcher die exsecutionem causarum et sententiarum criminalium hat, selbigem gebürt regulariter zur gleich die cognitio derselbe, et e contra: Ob schon in der Concession deß Bane ober das Blut zurichten in specie nicht wäre gedacht worden. Per reg. in l. 2. de iurisdict et l. 3. § quodhabet ff. de servitut. rustis. praed. Cui enim consequens concessum fuit, eidem et omne necessarium antecedens concessum censeri debet et e contra. Dieweil man je zu der Peinlichen exsecution nicht kommen kan, es seye dann zuvor ober die Criminal Sach ein peinlicher Proceß gehalten, vnnd die peinliche Ortheil eröffnet worden. Est namque merum Imperium quid totum et integrale, cuius pars est Criminalis Iurisdictio. Unde propter partem istam, totum ipsum eiusdem naturae, cum parte censebitur.l. 3. §. in certam. ff. de acquir. poss. et l. locus. cum ibi not. ff. cod. Id quod in feudis notandum esse,

ostendit Bald. in cap. 1. §. cum enim col. 2. de connent. int. Dom. et fid. num. 2. Sed haec ex consuetudine fallunt; ut Coloniae, item in Cameralibus, ubi alii cognitione, alii exsecutionem habent. SIc etiam olim haben die Edellenth in ihren Dörffern die Maleficanten gefangen auch etwan torquirt, vn hernach solche in andere Orth, da Sie oder andere das Halsgericht, geführt, vnd daselbst berechtigt.

Quodque Imperium merum omnem omniho graviorem cocreitionem, et omnes a Bart. designatos meri Imperii gradus comprehendat, tradit etiam Longovallus, adl. Imperium. numer. 77. 78. et 87. ff. de Iurisdict. ubi docet, omnes causas, quae corporis correctionem respiciunt, esse meri Imperii. nam quaecumque causae adhaec tendunt, ut in facinorosos animadvertatur, meri Imperii nomine censebuntur.

Also gehören ad merum Impeirum, alle Maleficia, so Leib: vnnd Lebens-Straff auff ihnen tragen, qualia sunt omnia parricidia, omnia homicidia, omnia veneficia, omnes seditiosi, omnes qui cogunt mulieres, ut eiciant partum iam animatum, omnes, qui sibi ipsis manus inferunt propter conscientiam sceleris, omnia sacrilegia, omnes raptus Sanctimonialium, vel cas carnaliter cognoscentium, omnis incaestus, maxime tamen adulterio coniunctus, raptores Virginum. laedentes maiestatem divinam et humanam, publici famosi latrones ac fures, fabricantes vel scienter expendentes falsam monetam, incendiarii, praedoncs, assassini, omnia adulteria et Sodomitica crimina, omnes receptatores latronum, peculatores, lenocinia, rumpentes salvam guardiam, famosum libellum in alterius infamiam edentes, mala venena conficientes, aut propinantes, effractores carcerum, ambulantes cum telo hominis occidendi causa [orig: causâ], falsum dicentes testimonium, propinantes poculum amatorium, vel abortionis causa percutientes mulieres praegnantes, ut abortum faciant, mandantes vel ratificantes, vel auxilium homicidio aut praedictis sceleribu praestantes. Chassan. ad consuet. Burg. rubr. 1. vers. Et droicts a icelles.

Damnatio item in metalla, abseissio sive mutilatio membri, puta manus, digiti, vel auriculae, privatio libertatis. Bolognet. adl. Imperium. num. 39. 40. 60. et seqq. de Iurisdict.

Ultimum enim Supplicium et mutilatio sive truncatio membri sunt eiusdem gradus. Zasius ad d. l. IMperium. numer. 12.

Condemnatio itidem ad perpetuos carceres est meri Imperii. Bolognet. d. Numer. 72. Cagnol. ad saep. d. l. Imperium. num. 294. et seqq. dicens, taliter punitos amittere factione testamenti activam et passivam. Comparatur enim perpetuus carcer servituti, et perpetnus carcer est ultimum supplicium, Valascus. ad l. Imperium num. 165. cum seqq. Quinimo carceratio etiam ad tempus ad effectum puniendi, est meri Imperii, licet minoris, quia expeditur officio iudicis nobili ad publicam utilitatem, et tendit ad puniendum. Et idem est, si id fiat ad effectum multaudi propter inobedientiam. Bolognet. adl. Imperium. num. 73.

Deportatio quoque et relegatio ad triremes, sive in exilium, ad merum Imperium pertinent, ita post Dd. tenet Bolognet. num. 74. et seqq. Nam, qui non potest deportate, is nec potest relegare, et deportatus habetur pro mortuo Cagnol. add. L. Imperium. num. 23. Etenim deportatio est mors civilis. Valasc. nu. 168. Et relegare est eiusdem potestatis cuius est deportare, Valascus. num. 170.

Fustigatio quoque et omnis coercitio corporalis meri sunt Imperii, secundum Bolognet. num. 48. Cagnol. numer. 223. qui fustigationem in personis nobilibus comparari dicit poenae capitali. Nam omnis poena, qua [orig: quâ] corpus acriter atteritur, sive affligitur, pertinet ad merum Imperium. Cagnol. num. 241. et nu. 251. Valasc. num. 173.

Tortura item, sive ad poenam sive ad investigandam, exprimendamque veritatem irrogetur, meri Imperii est, Bolognet. num. 79. Cagnol. numer. 242. Caccialup. num. 28. Valasc. num. 175.

Modicam quoque cocrcitionem corporis, ut cum quis lapidem, puta loco scandali, portat vel multitudini in

columna expoitur, meri Imperii esse, docet Zas. adl. Imper. n. 23. Bolog. not. 4. n. 43.

Sic perpetua remotio a dignitate, missio ignominiosa et omnis causa poenave infamiae notam irrogans, mero Imperio adnumeratur.: eo quod tales causae et honoris privativae aequiparentur amissioni vitae et poenae capitali. l. iusta cum gl. ff. de manumiss Cagnol. num. 234. Valasc. numer. 176. Zas. num. 11. Bolognetus. per l. licet. 103. ff. de V. S.

His adde excommunicationem, teste Bologneto, num. 79. et eodem modo, appellatione poenae capitalis, venit etiam excommunicatio. Caccialup. num. 27. ubi dicit, nisi inferatur propter contumaciam, excommunicationem esse illius naturae, cuius est causa, cui inci dit. Valasc. num. 179. ubi hoc dictum limitat non habere locum, si per partem excommunicatio petatur. Multam quoque pecuniariam, etiam levem ese meri Imperii, tenet Bolognet. num. 82. quia tractatur de animadversione, et expeditur nobilio officio ad utilitatem publicam, idque verissimum esse putat Bolognetus, quando poena applicatur fisco: quia eo casu causa est criminalis, et poena pecuniaria aequiparatur tunc ponae corporali, secund. gloss. in l. Lex Cornelia. in princ. ff. de iniur. et ea quae not. in l. venia. C. de in Ius voc. Bart. in l. fin. ff. deprivat. delict. quibus suffragatur Zasius. adl. Imperium. num. 17. dicens, quamcunque levem mulctam, quae propter publicam utilitatem ob crimina imponitur, etiamsi duo tantum essent aurei, ad merum Imperium pertinere.

Hinc confiscatio quoque bonorum ei tantum competit, qui merum Imperium et Gladii potestatem habet. Bolognet. in l. Imperium. num. 83. et Valascus, qui dicit esse maximi Imperii. num. 181.

Et quoniam banniti aequiparantur deportatis, secund. Valasc. nu. 178. ideo banire est eius, qui habet merum Imperium.

Accusationem quoque suspecti et ingrati hominis refert ad merum Imperium Valasc. nu. 183. Et cum eiusdem sit absolvere, cuius est condemnare: idcirco absolutio quoque eorum, qui propter crimina accusantur aut capti sunt, ad neminem alium pertinet, quam ad Dominum meri Imperii. Bolognetus. num. 149. Caccialup. num. 30. Valascus. nu. 64.

Zudem haltn die Recht vnnd Dd. darfür, wer die hohe Obrigkeit in eine Gradu zupben Macht, derselb habe auch Gewalt vnd Macht dieselb in allen andern, der hohen Obrigkeit anhängigen Gradibus zu exerciten: eo quod omnium graduum meri Imperii non sit diversa substantia, sed diversa tantum qualitas. ideoque simul omnes gradus competere ei, qui unum tantum gradum exercuit. docet Sapia. ad l. Imperium. num. 55. et seq. ff. de Iurisdict.

ADDITIO.

Perceptio quoque collectarum probat merum Imperium. text. in l. cum de in rem verso. ff. d. usac. l. 1. C. d. emancip. libar. Bald. et alii in l. more maiurum, ff. de Iurisd. om. Iud. et Bald. cons. 433. n. l. in fin. vol. 1. Conan. in c. 2. ext. de censib. Montan. d. finib. Regund. c. 92. n. 6. etc. 54 Cravett. cons. 673. n. 12. Gail. observ. 52. n. 22. lib. 2.

Hierzu gehört auch das Vmbgelt: Etenim ius tale (si cut et ius imponendi et exigendi gabellas, Motan. de fini regund. c. 52. Menoch. Retin. possess. Remed. 3. n. 982.) arguit Imperium, arg. l. vectigalia C. de vectigal. Dd. passim, quos citat novissime Mascard. de prob. concl. 946. n. 13. et 5. cum seq. Pariter exaliorum onerum praestatione (als daß die Vnderthanen niemands dann ihren Junckern juraisen, fronen, vnd andere Dienst zusaisten schuldig) wird mehr besagtes merum Imperium erwisen, per Bald. in l. 3. C. d. natural. lib. Socin. Sen cons. 187. col. 5. vers. secund. Menoch, d. remed. 3. num. 581.

Porro Schulthaissen setzen, Jahrgericht halten, das Gericht zusetzen vnd entsetzen, praesertim eo fine, ut non iudicet secundum ius superioris, arguit Imperium merum Etenim ordinatio Magistratus sive ludicum, aut officialium, ad cum pertinet, qui habet Imperium, arg. I. cum praetor. vers. propter vim. ff. de Iud. Caccialup. in l. 3. n. 18. ff. de iurisd. omn. Iud. Wesem. d. cons. 95. antefin Molin. in consuetud. Parisaa. §. 1. gloss. 5. num. 57. Ruin. cons. 2. n. 4. vol. 4. Mascard. d. probat. concl. 946. num. 2.

Hoc referuntur itemappellationes, per eas enim ius inducitur superiori reservatum, per not Valasc. in d. l. 3. n. 243. et ibi Sapia. n. 58. ff. d. Iurisd. omn. iud. Gravet. cons. 209. n. 9. et seqq. Mascard. d. tr. d probat. concl. 946. n. 13. ubin. 14 rationem addit Et insuper Erbhusdigung geloben vnd schwören, Imperii probationem inducit, ut not. Bart. in l. 3. et ibi Curt. Iun. n. 79. et seqq. et n. 107. Longoval, n. 140. et n. 15. cum seq. Sapia. n. 37. Vallasc. n. 150,. usque ad n. 157. Iuvenal. n. 11. Dec. n. 40. et seq. ff. de Iurisd. omn. iud.

Et quoque Actus criminalis Iurisdictionis, sufficit ad merum Imperium probandum. Abbas. Consil. 71. num. 3. lib. 2. et alii communiter per Mascard. d. conclus. 946. n. 6. et 7. et concl. 1053. n. 20. cum nemo fuerit in reliquorum actuum

possessione, per not. Mascard. ibid. n. 8. ubi plures allegat. Idem concl. 1053. n. 2. Estque omnino verissima eademqueque communior sententia existimantium, eum qui uno tractu meri Imperii usus sit, isto actu meri Imperii, iure eum fuisse usum et consequenter censeri totum hoc Imperium ad eum pertinere, Alber. Bald. col. 6. et Castr. in d. l. 3. et ibi late Iason. nu. 23. ubi communem dicit, ff. de Iurisd. omn. iud. Alex. Cons. 210. verb. Saus. lib. 2. Zas. cons. 16. nu. 3. et seqq. et n. 5. cum seq. vol. 2 et alii.

Relegatio item ut dictum, pertinet ad ius meri Imperii, Dd. in d. l. 3. ubi Baptist. nu. 25. Dec. n. 18. Vallasc. n. 170. Bologn. n. 78. ff. d. Iurisd. omn. iud. Iulius Clarus Alex. in praxi sua Crim. quaest. 67. n. 8. Sicut et ista mulcta pecuniaria, Magistratui sive superiori exsoluta iure meri Imperii irrogatur. Bart. in d. l. 3. et ibid. Zas. vers. minimum. Longovall. n. 164. Sapian. n. 45. in pr. curt. Iun. n. 99. ff. d. iurud. om. iud. Muscorn. de iurisd. n. 14. per I. sin. c. d. mod. muict. per l. advocat. C. d. Advocat. ubi poena corporalis et talis mulcta inter se comparantur per Vallasc. d. l. 3. n. 102. et Bologn. n. 83. ante fin. ff. saepedict. tit. de iurisd. omn. iud et alii.

Denique per gratiam delinquenti factam merum Imperium liquido probatur per not. Alban. cons. 64. n. 14. Mascard. d. tr. d. Probat. concl. 946 nu. 19. et seqq.

Ac notandum, daß, da sich einer der hohen Malefitzischen Obrigkeit offentlich gebraucht, wird praesumirt, daß er jederzeit selbige exercirt habe.

Qui enim hodie possidet, is praesumitur etiam olim et sic retro possedisse: Cum enim legitima causa sit haec, scil. eum, qui fuerit Dns, vel quasi alicuius rei, etiam possedisse, argument. l. procur atorem. Code aecqr. possess. Ideo sequitur eum. qui hodie possidet, etiam retro possedisse praesumi pernot, Socin. cons. 99. col. penult. vol. 1. per doctrinam, in l. ex persona. C. de probat. Alciat. l. praesum. Regula 2. praesum. 21. n. 15. ubi dicit, hoc esse valde notabile. Hinc possidens praesumitur Dns. rei possessae. argum. l. 2. ubi Bald. n. 4. C. de probat. Socin. Sen. in l. 1. n. 18. et ibid. Socin Iun. n. 124. ff. de acqr. possess. Wesem. cons. 62. n. 22. et 29. vers. quinto. Et sic cum possessio debeat esse eius, qui est Dns l. 8. §. quidam ubi gloss. verb. d. lib. in fin. ff. de interd. et extraord. act. Bart. in L. natur. § nihil commune col. 2. vers. secundo. ff. de acqr. possession. et ibid. Alc. n. 10. pluta citans Castr. cons. 3. n. 1. et 4. lib. 2. Gravett. cons. 248. n. 4. et 5. Tiber. Decian. resp. 8. n. 255. vol. 1. Cephal. cons. 152. n. 24. Vetum cum id quod fieri debet, factum esse praesumatur, per not. Alciat. d. praesumpt. Regula. 1. per tot. consequens redditur nunc possidentes, retro etiam fuisse in quasi possessione meri Imperii, et propterea ex titulo praecedenti, possessio subsecuta praesumitur. per. l. si â te ff. si servit. per l. quaedam multer ff. de rei vindic. l. 2. C. de atquir. poss. Bald. cons. 377. incip. otto. n. 1. et 5. lib. 1. Wesem. cons. 20. n. 20. possessio enim praesupponit et causatur ex tit. praecedenti Aemil. cons. 57. incip. in causa n. 5. Paris. cons. 64. incip. luculenter n. 12. vol. 1. et ideo ex tit. probatur etiam et praesumitur, possessio vel quasi. Mont. d. tr. sin. Regund. cop. 67. n. 5. Cravett. d. antiq. temp. parte. I. §. visod. fama. n. 37.] 10. Iac. Sp. V. I. L.

Die Hohe Fraischliche Obrigkeit haben, nihil regulariter importat quo ad Religionem: Cum scilicet aperti iuris sit, eum qui iuris dictionem in criminalibus habet, non posse dici omnimodam habere iurisdictionem, nisi quod Dii prohibeant, gladio focoque hic [orig: hîc] in Imperio et aliis terris agendum esset. Cum itaque tales, super quibus quis potestatem gladii tantummodo habet, vere subditi dici non possint, criam consitutionis beneficio uti erga eos non poterit, cum expresse in illa sic disponatur, quod is, qui eo beneficio uti possit, wem die Vnderthanen zugehören vers. es soll auch kein Standt den andern, noch derselben Underthanen zu seiner Religion tringen. vid. Rich Win. in formular. mihi. fol. 211. num. 2.

In etlichen Orthen wird die Hohe, Obrigkeit quoad superiorem, auff gewise Fäll restringirt: ale Todtschläg, Mord, Brand, auch Raub vnd Diebstahl, da der Dieb oder Diebin vber zehen Guldenwerth gestohlen. Die cognitio der vberigen Maleficien, wie auch die Begnadigung bleibt dem Vasallo, außgeschaiden der Exsecution, da einer vom Leben zum Todt zurschten.

II. Hansee-Stätt.

De Civitatibus Hanseaticis egi ego. in tract. de foederib. ac item in tr. d. Legatis. et quoque in dissert. d. Civitatib. Imperialib. in fine. Quae ec repetere, nec transcribere placet. Videri quoque potest Werdenhaben. in tract. singul. Arumae de Comitiis cap. 4. num. 130. Chronicon. Chronicor. Gualtheri. part. 3. fol. 494. Pontan. Orig. Francicar. lib. 2. cap. 8. Sed etymon quod attinet huius vocis, id nunc sollicite non est indagandum: cum Ratisbonae sit Magistratus, qui Hanßgraff indigitatur, et qui cognoscit de libibus concernentib. mercaturam, etc. Hacque ratione Hanse-Stätt, nihil aliud essent, quam Händel Stätt. Hansa namque Societatem, quam frequenter Mercatores

Dicunt vero quidam Hestätte, quasi Civitates eiusmodi nomen a Gallinis haberent.

Ac Lindenmann. d. origin. Iuris Civil. thes. 31. Anseaticas Civitates dictas putat, quasi an der See, sive Hanse, qua si magnatum, quos ita Saxones appellabant, sive ansehenliche Stätte. Sic etiam Principes Gothorum, Anses, quasi Semi Dei vocabantur, vid. Genealog. Scalichii.

De Hanseaticis etiam Civitatibus addere lubet, quae habet Hanß Regkman in der Lübeckischen Chronick, fol. 35. An. MCCCLXXXI. ist die gantze Dudische Hense zu Lübeck beysamen gewesen, vnnd haben gehandlet. Es begab sich aber, daß die von Braunschweig sich gegen ihrer Obrigkeit auffgeworffen hatten, vnnd etliche ihres Raths vmbgebracht, et liche auch auß der Statt verweilet, derohalben sie acht Jahr auß der Hense verweiser waren geweßt, also daßsie nicht mögen handlen in einiger Gesellschafft der Hense Stätten. Haben derowegen vor den Geschickte der gemainen Hense Stätt zu Lübeck, Gnad vnnd Verzeihung begehrt. Und dasselbig ist mit offentlicher Belandtnuß also zugangen, daß die Geschickten von Braunschweig haben mit blossen Haupten, Batfuß auß Marien Kirchen gehen müssen auffdas Rahrhauß, vnd brennende Liechter in der Hand getragen, vnd vor die Hense Stätt auff die Rnye gefallen, vnnd Verzeihung ihres Vngehorsambs begehrt. Vnd seynd also widerumb in die Gemainschafft der Hense gelassen, daß sie den andern Stätten gleich möchten werden, alle Privilegien vnd Gerechtigkeiten haben vnnd gebrauchen möchten in den vier Cuntoren: Ale zu Bruck, in Flandern, zu Bergen in Nortwegen, zu Lundenin Engelland, vnnd zu Neügarten in Rußland.

Es ist auß difer Geschicht vnd Evempel zumercken, daß die Verbündtnuß gemainer Hense Stätt vorgenommen ist, nicht allein der Rauffschafft halber, sondern auch vmb gemainen frid vnd Einigkeit, vnd gut Regiment, vnd Gehoramb in allen Stätten zuerhalten, der ohalben sie auch solche Straff vnder sich gehabt haben.

Qui idem fol. 59. de Anno 1447. einen Abschib der Hense Stätt referitt, wegen der Anffzührer, volgenden Inhalts: Fort mehr haben die Stätt gäntzlichen oberein getragen, wann das noth vnd behuff ist, die Hense wider zuverneweren, also, wer es, daß in einiger Hense Statt der Raht von ihren Burgern würde vnmächtig gemacht, so soll der Statt newe Raht vnwürdig seyn, im Raht der andern Stätte von der Hense zusitzen, biß so lang sie ober ihre Burger mächtig worden, so soll die Statt verhenser werden, vnd ihr Gut vnd ihre Burger soll man nemmen, vnnd richten nach der Hense Recht: vnnd vier Stätt der Statt nächst ligendt, sollen das den gemainen Stätten verkündigen, vnd auch den Rauffmann, wa er stehet, daß sie das also verfolgen vnnd halten sollen, als vorgeschriben ist, bey derselben Peene.

12. Ham, Hamburg.

Ham, vetus est vocabulum Saxonicum, saltum siv enemus significan. Sic in Dithmarsia reperies duo, saltus, quorum alter Suderbam, alter Norderham appellatur.

Frisiis Ham est ager pascuus, sive pratum fossula [orig: fossulâ] incinctum. Et inde Hamburgum urbsflorentissima, nomen suum traxit, non a Gambriviis, ut eruditi quidam opinantur, neque ab Hammone love, vel Hama pugile, ut Cranzius autumat: nec etiam a pernis salitis, ut Goropius Becanus somniat, sed a silva Ham, ad quam urbs condi caepit, vid. Werdensacen. d. Rebus publ. Anseatic. p. 3. fol. 78.

Civitatem Hamburgensem Statum Imperii esse, et eam in decernendis processibus in Camera pro Statu haberi, attestatur Rich Win. in formul. f. 129. nu. 1.

13. Handels-Bücher.

Cum â Mercatoribus ratione sui officiilibri rationum conficiuntur (is autem dicitur Mercator, qui emendo vendendo mercaturam exercet. l. 1. l. licitatio. ff de leg. 3. l. annorum. ff.de extraord Crim. et l. mercis. ff. d. V. S.) non inconcinne quaeritur, an ipsorum libris et rationibus, regulariter et pro scribente, plena fides adhibeatur? vid. Nicol. Ianuam de privat. script. lib. 4. f. 845. et seqq. et Bolognet. adl. 1. C. de edend.

Et an Mercatores nostri temporis suarum rationum libros ad fundandam alterius, actoris nempe intentionem, edere teneantur: vid. omnino Ianuam, d. loc. fol. 865. et seqq.

14. Händ und Füß abthun.

Händ und Füß abthun, idem est, quod rei et possessionis restitutionem facere, teste Rulando. d. emphyteus. f. 75.

15. Handfeste.

16 Handfrid.

Pax manualis, Handfrid, inde dicitur, quod sit immunis a violentia, sicuti factum manuale, Handhaffte Chat, pro flagranti crimine, quia manus violentiam denotat, l. 4. et ibi Dd. ff. de iust. et iur. l. 68. de reivindic. l. 2. in pr. de orig iur. Gryphiander. de Vveichbild. Saxon. cap. 76. numer. 6.

17. Handküssen.

Catone de Provincia digrediente, Plutarchus refert, milites manum reverenter esse osculatos. Quod genus, inquit honoris Imperatoribus modo, idque perpaucis id temporis contribuebatur. Patet inde, osculandi ceremoniam vetustissimam esse, de qua porro hunc in modum scribit Manutius, lib. 30. vaer. lection. c. 1. Quod hodie in consuetudine positum est, ut in salutandis Potentibus, aut in honore eis habendo, nostram ipsi manum ori admovere soleamus, id quaesitum est a me, nam a veteribus quoque factitatum esse, an ut alia pleraque, ita hoc quoque inepte adulandi genus ervilia aulicorum recentium ingenia excogitassent? Respondi, eum morem usque ab ipsa illa et ridicula veterum, qui multos Deos colebant, superstitione ductum ac propagatum videri. Solebant enim et illi cum aut fanum aliquod praeterirent, aut lignum lapidemve aliquem aspicerent, in quo divinitatis aliquid esse opinarentur, manum ados referre, et tenui murmure illos ligneos et lapideos Deos, ubi sibi faverent, precari.

Alii morem hunc aliude, nempe a Turcis derivant. Principes enim Turcarum cum mutua sese reverentia afficiunt, ter digito labellum compescere solent; a quibus vulgatae istae apud Hispanos, Italos et Gallos, iam etiam apud Germanos (ut facilis est ineptiarum harum potius, quam virtutum imitatio) manuum deosculationes. Martin. Disputat. Ethic. 10. quaest. 12. adfin.

ADDITIO.

Unde originem trahat illud, non solum Gallis, sed Germanis hodie commune, ie vovo baise les mains, et sequentibus, quae refert Antoine Verdier. d. divers. lessons cap. 10. fol. 105. patet. pomponie Letae eserit, inquit, que l' usage de baiser des mains est venu des anciens Enipereurs, qui ballo yent prempterement a beuser leurs mains aux nobles, et apres la bovehe, et le menupeuple leur besoit leg enovil. De la iecroy, que soit venue ceste maniere de dire, Ie vous baise les mains, voulant demonstrer â celuy qu' ainse on Salve, qu' il digne d' Empire et souveraeinete, ou biens its l' ont prise des Cartagionis, lesquels se recontrans ne se salvoyent point des paroles, mais en signe d' amitie se touchoient les mains droites, et se les baisoyent l' un a l' lautre. le pense bien, que nous ne tenons telle coustume de si loin, mais ai opinion qu' elle est provenue de l' hommage que les Vassaux et les hommes liges sont tenus faire a leurs Seigneurs iusti: ficierset directs: car en plusieurs lieux pour cest' hommage, on est tenu leur baiser le genovil. en cas de novelle recognoissance, etc.

Dextrae manus osculationem, inter varios adorandi modos refert Bisciola horar. subcesiv.

lib. 7. cap. 14. Alter fuit adorationis vetus mos, inquit, non modo a Romanis retentus, sed etiam a plerisque nationibus Barbaris, cuius etiam expressa in sacris Literis sunt vestigia, ut dextra [orig: dextrâ] manu labris admota [orig: admotâ], et ad osculum relata [orig: relatâ], capite submisso, corpus dextroversum circumagerent, qui in adoratione etiam civili videtur â nobis hoc saeculo admissus.

Et Plinius cap. 2. lib. 28. dum in adorando dextram ad osculum referimus, scribit, totum corpus circumagimus, quod in laevum fecisse Galli religiosius credunt. Plaut. Curcul act. 1. Sc. 1. Ph. Quo me vertam nescio, Pa. Si Deos salutas, dextroversum censeo, etc.] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

18. Handlohn,Weeglösin.

Ita Laudemium Suevi vocant. Et dicitur Laudemium, quasi laudis et approbationis praemium, quod dans laudat et approbat contractum, et pro hoc officio in recognitionem laudemium accipit. Afflict. in c. 1. §. illud quoque. num. 14. de prohib. feud. alien. per Frider. Vel Laudemium deducitur â Laudo, quod novus emphyteuta, a Domino directo laudatur et approbatur Bart. in l fin. vers. dic ergo. C de praed. Decur. Laudemium enim solvitur pro consensu, quem praestat Dominus. l. ult. C. de lur. emphyt. Car. Molin. ad Cons. Paris. tit. 1. §. 22. n. 1. vid. omnino Amed. a Ponte h. quaest 1. per tot. Et an regulariter sit quinquagesima pars. vid. eund. d. l. quaest. 3. Interdum plus, interdum minus penditur Gratian. discept. forens. c. 180. num. 2. vol. Moribus Saxoniae, Thuringiae et Franconiae plerumque vigesima pars, seu quinque de centum solvi solent.

An autem etiam Vasallus Domino praeter oblationem fidelitatis, Laudemium si ve relevium vulge Lehenwahr, Nerzen Steür oder Ergötzung, offerre teneatur? Communiter per Dd. concluditur, quod regulariter ex natura [orig: naturâ] feudi, nullum laudemium Domino a Vasallo persolvi debeat: Cum in feudis investitura gratis facienda sit Schrader. defeud. part. 6. cap. 3. num. 24. Knichen. de pact. vest. lib. 2. cap. 4. n. 125.

Et hoc eatenus procedere reputatur, nisi aliud consuetudine sit receptum. Natura enim feudorum non tam pacto quam consuetudine regitur, Iohan. Papon. lib. 13. tit. 1. arrest. 3. Alex. cons. 5. vol. 1. vers. veletiam vol. 5. Ac etiam a consu etudine tota fere laudemiorum materia dependet, et ab ea extenditur, qualificatur, limitatur, etc. Steph. Gratian. discept. forens. lib. 1. cap. 377. num. 18. et seqq. Et consuetudine introductum esse, daß man auch von Kitterlichen Güter Lehenwahr gebe, zur Widergab vnd wider Erkandrnuß der Gaben vnd Wolthaten, so der Nere mit der Belehnung dem Lehman beweißt, testatur Schneide Win. part. 5. feud. num. 6. Duaren. defeud. cap. 13. num. fin. Tessaurus, decis. 75. Illud tamen relevium, quod nonnullis in locis Vasallus Domino de consuetudine solvit, non est quinquagesima eius, quod valet feudum, sed medietas fructuum, qui uno Anno de feudo percipiuntur. Matth. de Afflict. in c. 1. § sed et res. quid sit invest. nu 39. Schneide Win. d. loc. ubi fol. 422. dicit: In his vero terris non est talis consuetudo, allein daß man auff der Cantzley die Cehenbrieff lesen muß, vnnd nicht dem Nerzn, sondern der Cantzley etliche Gulden gibt, welche man auch pflegt Lehenwahr zunennen.

An ob laudemium intra annum et diem non solutum, emphyteuta cadat iure suo, ob der Zinßmann, so er inner Jahr Tag das gewohnliche Nandlohn nicht erlegt von den Erb Neren seines Guts zuentsetzen. Quaeritur, ac licet quidem laudemii praestandi necessitas novo emphyteutae incumbat; tamen eo non soluto, non statim ob moram commissam iuresuo emphyteutico cadere, tradit Petr. Surdus. decis. 31. numer. 14. Nullibi etenim haec poena privationis iure aliquo est introducta, id quod pluribus rationibus et auctoritatibus tutatur idem Surdus. decis. 200. per tot. add. Amad. d. Ponte. tr. d. latidemiis quaest. 19.

Handlohn est praemium potestatis alienandi eymphyteuticam rem. Weglösin dicitur respectu Domini, welcher Macht hat das Noffgut an sich zulöfen, gemaingklich vmb sovil Schilling oder Pfundt ringer, als das Lehenlohn ist.

Notandum hic [orig: hîc], quod in venditione feudorum et emphyteuseosrequiratur,

daß man das Lehen aufflaß. v. Clessen. disputat. de emption. B. 2. fac. 2. deßwegen wird in den Lehenbrieffen hernach nit daß Consens gedacht, sondern allein, daß das Lehen auffgelassen worden, et sic tractatus praecedens vel consensus omittitur.

Notandum hic [orig: hîc] est, licet Laudemium praestetur, non tamen sequitur, ergo res est emPhyteutica. Solutio enim Laudemii, ad introducen dam seu praesumendam cmphyteusin non sufficit, nisi coadiuvetur Instrumentis emphyteuticis. Laur. Silvan. consil. 34. Stephan. Gratian. tom. 1. discept. forens. cap. 178. numer. 27.

Solvitur item Laudemium pro transactione. Stephan. Bertrand. Consil. 321. lib. 3. Tiraquel. deretract. §. 1. gl. 34. §. Similia quoque. vers. exquodiv. num. 63. Si contingat, ut ex illo manus sit mutanda, seu ut novus possessor a Domino veniat investiendus. Hartm. Pistor. lib. 1. quaest. 50. n. 58. Ceterum, si tantum res in vim transactionis ab anteriore possessore retineatur, et sola controversiae liberatio per transactionem fiat, prout variis modis transigi solet, l. 28. et l. 38. C. de transact. hic [orig: hîc] ob cessans Domini interesse, Laudemii solutio non exigitur. Caspar. Ziegler. in §. nobiles, conclas. 1. nu. 229.

Itam ex divisione. Capell. Tholosan. decis. 75. intellige voluntaria [orig: voluntariâ], ut in duobus sociis, secus in divisione necessaria. Ut in duobus fratribus dividentibus hereditatem: andr. Knichen. de pact. vest. libr. 2. cap. 4. num. 160. Surd. dec. 305. num. 30. Coler. decis. 33. num. 33. part. 1. Molin. ad consuet. Paris. tit. 1. §. 22. num. 69. nam eo in casu semper videtur esse alienatio necessaria. Arg. l. fin. vers. exceptis. C. de litigios. et §. 1. in auth. de litigios.in quibus locis alienatio rei litigiosae alias prohibita, permittitur, quando heredes inter se dividunt, quia censetur alienatio necessaria. l. qui erat. ff. fam. ercisc. et l. per diversas. C. man. Iason. de Mayno in tr. de iur. emphyt. col. 188. ubi dicit, hanc decisionem esse multum singulariter notandam, pro limitatione. l. 3. C. de iur. emph. in vers. et de avaritia, quae vult, legitimam seu Laudemium debere solvi Domino, ut habeat locum in alienatione voluntaria, secus in necessaria. Ias. in l. fin. num. 48. C. de iur. emph. Paul. de Castro. in l. cum si §: si unus. 1. ff. de transact. Petr. Ferrar. in pract. tit. cum ageretur pro legato. sup. verb. domum.

Accedit quoque haec ratio, quod per hanc divisionem filiorum (sive fratrum) non acquiratur novum Dominium dividentibus, sed id, quod ante coheredum proindiviso erat, pro virilibus portionibus inter eos distribuitur. Late Casp. Ziegler. in §. nobiles, conclus. 1. num. 269. qui num. 271. et seqq. hanc traditionem non procedere ait, quando unus liberorum partem reliquorum emat, et ita totum retineat, aestimatione condigna [orig: condignâ] reliquis praestita [orig: praestitâ]. Sed vide eum, all. in loc.

Item in venditione facta [orig: factâ], quae est subiecta retractui. Bertrand. cons. 211. col. 1. vers. praeteroa. lib. 4 Non obstante quod emptor ad revendendum sit obstrictus. Molin. adconsuet. Paris. tit. 1. §. 22. numer. 12. Tessaurus decis. 72. nu. 2. Dominium namque in emptorem, ex tali venditione trans fertur. l. 2. C. de pact. int. empt. et vend. l. Herennius 43. ff. de usur. vide Hartman. Pistor. lib. 1. quaest. 50. num. 8. et seqq. Moller. 4. semestr. 3. et seqq.

Item ex donationibus validis, nisi consuetudo aliqua speclalis repugnet. vid. Anton. Fabr. in suo Cod. lib. 42. definit. 29.

Receptior tamen est opinio, ut in donatione laudemia non debeantur. secundum Guid. Pap. quaest. 48. et Alex. cons. 94.

Item ex contractu permutationis persolvendum est laudemium (licet quidam dissentiant, quia nulla in tervenit pecunia. G. Papae quaest. 92. vide tamen Hart. Pistor. quaest. 50. num. 28. Mod. Pistor. part. 2. quaest 67.) Tum quia persona possessoris fundi emphyteutici immutatur, quae sola ratio sufficit ad oneris illius praestationem. l. fin. in verb. transponere. et verb: transfertur. Cod. de lur. emph. Tum quia d. l. fi. generaliter de quavis [orig: quâvis] alienatione loquitur. in verb. vendere. vel Ius emphyteuticum transferre. Hartman. Pistor. libr. 1. quaest. 50.

num. 28. et num. 30. Ziegler. in §. nobiles. conclus. 1. num. 222. Tum quia permutatio maxime vicina est emptioni, imo eius species esse putatur. l. 2. ff. de rer. permut. 1. 2. C. eod. l. 1. in princ. ff. de contr. empt. c. um olim. 7. extr. derer. permut. l. sciendum. § deinde, ff. de aedil. edict. adde et vide Ziegler. d. l. num. 224. et seqq.

Laudemium non venditor, sed emptor et novus emphyteuta praestare tenetur. arg. l. debet. 27. in fin. ff. de aedil. edict. l. fin. §. ult. C. de iur: emphye. Molin. ad consuet. Paris. §. 23. num. 8. Bursat. consil. 56. num. 16. Quia non venditor, sed emptor est recognoscendus in emphyteutam, et ob id ad hanc praestationem tenetur. Coler. decis. 33. num. 4. Moller. 4. semestr. 4. num. 1. Surdus, decis. 200. num. 4.

Notandum itidem hic [orig: hîc] est, Laudemia usufructuario, non proprietario deberi. Oldrad. consil. 24. Paris. de Put. in tract. deredintegr. feud. c. 48. Bursat. consil. 56. nu. 36. Clar. lib. 4. sent. §. emphyteusis. quaest. 32. dicens hanc opinonem communem. Hart. Pistor. quaest. 50. adde Moller. lib. 4. semestr. cap. 5.

Porro etiam in datione in solutum Laudemium Domino est praestandum, vide Gratian. discept. forens. tom. 2. cap. 544. Ioseph. Ludov. decis. Perus. 60. numer. 7. Alias enim facile aperiretur via fraudibus, ac in praeiudicium directi Domini res emphyteutica transferreretur quovis sub fuco. Amed. de Ponte, de Laudem. quaest. 27. Nam emphyteuta novus ut evitaret solutionem Laudemii, fingeret Creditorem antecessoris sui, et ab eo fundum sibi solvendum procuraret, quod non est permittendum. vide Ziegler. ind. §. nobiles, num. 230. et seqq.

Laudemium quoque etiam post Subhastationem fundo in solutum alicui Creditorum concesso, debetur. Carol. Molin. aedconsuet. Paris. 1 §. 13. numer. 47. Tessaur. decis. 139. num. 1. Tiraquell. deretract. lignag. §: 1. gl. 149. num. 14. Codex Fabrian. lib. 4. tit. 42. diff. 30: num. 24. et diff. 23. n 1. Quia id, quod fit a Iudice subhastante, et postea adiudicante, vel in solutum addicente, censetur fieri ab ipso debitore, qui primo debitum contraxerat. Moller. 4. femestr. cap. 5. num. 3. quem vide per tot. ad hanc questionem.

ADDITIO.

Licet enim Dominus directus intra certum tempus non se opponat alienationi; nihilominus tamen laudemium petere potest: etenim non necesse habet se opponere tali exsecutioni ad conservandium ius suum, sed quomodocumque res vendatur, illaesum sibi remanet ius suum: cum res ad quemcumque possessorem cum suo onere transeat, Massarius in prax. tit. d. exsecut. et sub hastat. fol. 77. col. 4. Boer. decis. 112. num. 115. Ripol. resolut. iur. cap. 7. n. 27. Imo possessor rei emphyteuticae venditae est obligatus pro solutione laudemiorum antecessorum. suae emptionis, e. g. si res bis vendita, et de prima [orig: primâ] venditione domino directo nihil solutum fuisset, Licet enim secundus emptor non sit personaliter obligatus ex contractu per eum celebrato, quia in emptione de tali onere solvendo pactum non intercesserat, tamen adest obligatio realis, quae fundi possessorem sequiiur: quia ipsa res vendita hypotheata remanet pro solutione laudemiorum, Amad. Ponte. d. Laudem quest. 45. ac ita iudicatum attestatur Vinc. de Franchis decis. 659.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. L.

Et licet Dominus directus post alienationem fundi ab emphyteuta factam, novum possessorein recipiat, eumque nulla [orig: nullâ] Laudemii facta [orig: factâ] mentione investiat, aut ab eo censum recipiat; Tamen suo iuri non censetur renunciasae [orig: renunciâsae], sed adhuc Laudemii integri exactionem habet, nisi expresse donaverit. Surdus decis, 200. num. 6. Knichen. de pact. vestit. part. 2. cap. 4. num. 195. Bursat. consil. 137. n. 24. etc. Consule Ziegler. sup. dict. loc. nu. 247. et seq. ubi num. 284. dicit, recte sentire eos, qui dicunt, quod Laudemium nondum exactum, connumeretur inter fructus pendentes. Surd. cons. 84. num. 4. vol 1. et post eum Ioh. Baptist. Costa. de retroact. cap. 8. cas. 15. nu. 5. Et ita, si emphyteusis pertinet zu einer Psarz, illud non exactum, haut tran smittitur ad heredes, sed cedit ei, qui in beneficio succedit.

Laudemii onus etiam in testamentariis adquisitionibus obtinet, veluti si extraneus (non ex linea descendenti perveniens) haeres institutus fundum emphyteuticum acquirat, qut ei ex Titulolegati vel fideicommissi res emphyteutica obveniat. Salicet. ad l. fin. nu. 11. Cod. de iur. emphyt. Amed. de Ponte, de Laudem. quaest. 31.

Nam si emphyteusisper successionem ad filios devoluta est, ab iis Laudemii praestatio exigi nequit, quia dicuntur esse comprehensi in prima [orig: primâ] investiturä. ut voluit lason adl fin. num. 41. ubi Salicet. C. de iur. emphyt. Amed. de Ponte, de Laudem. quaest. 19. Coler. decis. 33. num. 31. quia et illi emphyteusin non acquirunt de nouc, sed antea acquisitam continuant; utpote, cuius idem cum patre dominium utile retro acquisitum habebant. l. in suis 11. ff. de lib. et post. l. ult. C. de impub. et al sub. adde Knichen. de pact. vest. part. 2. cap. 4. num. 58. Matth. Wesenbec. consil. 16. num. 13. vol. 1. Fallit tamen in iis, qui in priori in veltitura non sunt comprehensi, vel qui sunt heredes extranci, in quib. ipso iure dominium per successionem non continuatur. Salic. et Iason. d. locis. Et hoc singulariter notandum eli, quam vis in multis locis habeat consuetudo, quod etiam liberi de novo cogantur solvere Laudemium.

Itidem, si emphyteusis detur a Patre filiae in dotem, siveaestimatam, sive inaestimatam, Dominus non poterit exigere Laudemium, quia est necessaria alienatio. pater enim necesse habet dotare filiam. l. qui liber. ff. de rit. nupt. Iason. in l. fin. num. 49. C. d. iur. emphyt. huicque decisioni adstipulatur Gravett. consil. 213. Addens aliam rationem; Laudemium non esse solvendum, quando [orig: quandô] novus emphyteuta est in priori investitura comprehensus; Filia autem eo in casu, quando emphyteusis Patri, et liberis heredibus ata est, comprehenditur.

Quando universitas semel est in vestita de emphyteusi, ac semel Laudemium solvit, cum non dicatur mori, successores non coguntur solvere Laudemium. Alb. Brun. consil. 44. num. 12.

Non debetur Laudemium successori novo, quando Dominus emphyteuseos, moritur, vel ipse vivus vendit emphyteutas. Hoc enim in illo casu, quando novus intruditur emphyteuta, constitutum est. l. fin. C. de iur. emphyt. Idque pro receptione seu investitura, quae non infringitur, mortuo seu mutato investiente. arg. cap. 1. quisuccess. ten. et cap. 1. side re al. invest.

Sed de Laudemio vid. Tractatus sing. Georg. Franzkii Amad. de Ponte, et Laudens. add. Acac. Anton, Ripoli var. rosolut. iur. cap. 7.

19. Handmal.

In gloss. ad art. 33. Weichbild. habetur, Handmal nihil aliud esse, dann die Stätt deß Gerichrs, da einer ein Schöff zu ist, vnd heist darumb Nandmal, daß er oder seine Elrern mit der Hand da auff den Neyligen geschworen haben, vnd daß er noch sein Nandzeichen hab an den Schöffenstul. Gryphiander, de Weichbild.. Sax. c. 66. num. 12 Calvinus in Lexic. verb forum competens. ubi, quod Handmal, sit ein bequembliche ordenliche Kichtstatt, quasi quis eo loco se iuri obtemperaturum manu propria iuraverit. Unde dicitur Nandmalbeweisen, pro eo, quod est, sein Herkommen beweisen.

20. Handschrifft.

Scriptura privata est illa, quae fit non a publicis personis, (hoc est publica [orig: publicâ] auctoritate. Publicae quidem personae interdum ut privatae consi derantur; earum tamen literae privatae maiorem habent auctoritatem) sed quam quis propria manu, tamquam privatus, conscripsit et subsignavit suo Sigillo manuali consueto, aut quam suo Sigillo sigillavit: vulgo ein Nandschrifft, die einer mit eignen Nanden geschrtben, vnnd sein gewonlich Pettschafft vorgetrucker hat

Quatruplex autem est species privatae Scripturae. (1) Apocha, quae nihil aliud est, quam Scriptura facta, a Creditore debitori data, qua [orig: quâ] sibi ab ipsomet debitore solutionem factam esse, profitetur; et vocatur latine Receptio l. fin. §. Titius. de condict indeb. l. qui tabernas. §. apoch. de furt. l. plures Apochis C. de fide Instrum. Bornitus de Instrum. lib. 2. cap. 40. vulgo Quittantz, Quittung; quia quietum et securum reddit debitorem.

2. Antapocha est, quae fit a debitore et creditori datur, qua [orig: quâ] solutio ipsius pecuniae continetur, et haec proprio nomine dicitur schedula sive

Chyrographum, quo debitor fatetur se debere creditori, aut quo ipsemet debitor se obligat. Ein Nandschrifft, da der Schuldner dem Gläubiger sich pflichtigmacht, vnd ein gewisse Summa Gelts oder anders empfangen zuhaben, bekenner.

Scriptura privata, an et quando probet- vide late Nicol. Ianuam. tract.d e privat. script. quaest. 4.

21. Handstreich.

Ita vocantur quibusdam in locis sponsalia, de quibus vid. Lib. VII. Decretal. lib. 4. tit. 1. Paul. Zypae. in analys. Iuris Pontificii lib. 4. fol. 398 et multis seq. Aliud Sponsalia, aliud nuptiae: quamvis etiam in S. Scriptura sponsae interdum etiam pro nuptis sumantur, ut Deuteron. 22.

22. Handvnderschrifft.

Subscriptio regulariter fit subnotationenominis eius, qui scribit, vel scribi curat. Aut eorum, qui testimonii causa [orig: causâ], negotio interfuerunt praesentes, id est, Testium. Et fit vel manu propria [orig: propriâ], vulgo mit eigner Nandvnderschrifft, quam quis ipse scribit: vel aliena [orig: alienâ], quam alius illius nomine, qui scribere nequit, exaravit.

Inde subscriptonis maxima viseten ergia est. Subscribens namque censetur omnia ea, in Scriptis contenta approbare, ideo sibi praeiudicat, ac si totam scripsisset. Text. in l. sicut. 8. §. non videtur. 15. ff. quib. mod. pign et l. 1. verb. subscriptionem. ff. deconstit. Princip. ubi textus solam subscriptionem Principis idem operari, dicit, ac si totam Epistolam scripsisset. Adde las. in l. si ita stipulatus 126 § Chrysogonus. ff. d. V. O. et Bald. in auth. contra. C. de non. num. pec. Hoc quidem verum est, si quis se subscripsit ut principalis, secus si ut restis. Nam tunc talis Subscriptio non praeiudicat, secundum Br. in d. l. sisut. §. non videtur. Paul. de Cast et Ias. in d. §. Chrysogonus. et est Text. in l. si Pater. 6. de fideiuss. Schneide Wi. de empt. vendit, in princ. n. 9.

An autem et quando quis praesentia [orig: praesentiâ] aut subscriptione sua, in aliquo aclu aut instrumento sibi praeiudicet, vid. Socin. reg. 385. Mascard. conclus. 1341. Negus. de pignor. part. 3. membr. 1. num. 6.

Unde communiter Testes hanc Clausulam adicere solent: Welches ich, als darzuerbetner Zeuge, geschehem zusein, bekenne, vnnd mich dessen zu Gezeug, nuß hiemit vnderschreiben thue, doch mir vnd meinen Erben ohne Schaden. Hanc autem Clausulam non necessariam, sed abundantem esse cautelam dicit Hering. de fideiuss. cap. 17. num. 7. Cum ipso iure subscribens, et ipsius heredes exnudo actu Subscriptionis et Sigillationis maneantindemnes. Moller. ad Const. Sax 52. numer. 17. et seq. part. 2. Coler. d. process. exsecutiv. part. 3. c. 1. num. 127. Hering. d. loc.

Secundo, non procedit supradicta conclusio, quando subscribens non legit nec intellexit contenta in Scriptura, cui subscripsit, nec eo in casu sibi praeiudicat. l fin. et ibi Bald. C. plus valere, Oldrad. consil. 329. num. 10. Bart. in l. quae dotis. num. 26. et ibi Bolognet. num. 139. ff. solut. matr. Felin. inc. quoniam. n. 48. deprobat. Angel. in l. si ita stipulatus. §. Chrysogonus. col. 1. vers. et sic. ff d. V. O. Alex. in d. l. quae dotis. col. pen. vers. successive. Quod diligenter notandum, secundum las. ind. §. Chrysogonus Modesl. Pistor. consil. 37. vol. 1. numer. 1. pro Dominis et Principibus, qui schedulis vacuis (vulgo Chartenbiancken) subscribere solent: quia non intelliguntur confirmasse ea, quae postea scribuntut, nisi habuerint eorum notitiam, vel ratificatio non praesumitur facta, nisi de his, quae lecta, cognita et recte intellecta fuerunt ab ipso ratificante. Oldrad. consil. 329. col. ule. Cravett. consil. 179. numer. 14.

In dubio autem subscribens notitiam contentorum in scriptura habuisse praesumitur, adeo ut allegans ignorantiam, eam probare teneatur lason. ind. §. Chrysogonus.

Notandum praeterea est, subscriptionis omissionem, ubi necessario alias requiritur, vitiare Instrumentum. Constat enim Testamentum non subscriptum nec

signatum a testibus, pro imper fecto haberi. per. l. hac consultissima. 21. C. de testam. Sic et observatur in contractib. secund. l. contractus. C defidei Instrum.

Tamen in Testamento Patris non necessarium eit, ut Pater subscribat. per l. 22. C. de Testam.

Item si quis sua manu totum Testamentum vel Codicillum conscripserit, et hoc specialiter in scriptura reposuerit, quod hac sua manu confaecit, sufficit sane totius testamenti scriptura, et non alia subscriptio requiritur. Paria ctenim sunt scribere et subscribere. l. 28. C. de Testam. Novell. de fid. Instr. §. fin. gl. in l. fidaeiussor. § pater. ff de pignor. et in l. si ita stipulatus. §. Chrysogonus. ff. d. V. Obl. Nisi dixerit, se fidei causa subscripsisse. nam tunc, ni id fuerit factum, imperfecta illa scriptura reputatur.

An autem in Testamentis subscriptio sufficiens sit, ubi Statutum mentionem facit, daß einer das Testamenr geschriben: videme in disp. ad ius Municipale Wurtemberg [orig: Wûrtemberg] part. 3.

Privata quoque Epistola absque subscriptione et signatione probat, dummodo sua forma constet, id est, habeat nomen mittentis, et eius, ad quem mittitur, narrationem et conclusionem. Nicol. de Passeribus late in tract. de priv. script. lib. 1. quaest. 1. num. 18. etc. Menoch. c. 94. Mascard. concl. 626. numer. 20. 42. et seqq.

23. Handwercker.

More Argentoratensi loquendi, die Handwerck appellantur Tribus, in quas tam patricii quam plebei referuntur, exclusis nobilibus, qui separatos suos conventus habent: ita ut vocabulum illud opponatur Nobilibus, omnesque cives ignobiles (si modo ullus, virtute praeditus ignobilis dicendus est) von den Handwercken esse dicantur. Dn. Bernegger. ad Tacit. in complemento ad centur. quaest. 2. adfin.

Illud statutum, quale nonnulla Collegia Opificum habent, das was einer angefangen oder zugeschnittem, der ander nicht außmachen dörffe, hoc est, quod unus caepit, alteri perficerene liceat, non valet: sed contra, unicuique quod ab altero inchoatum et derelictum est, sine timore aliquo dispendii perficere licere, expresse statutum est in l. un. C. de monopol. Contra illa namque, quae Iure Communi prohibita sunt, qualia sunt Monopolia, inter quae et hanc opificum coniunctionem Imp. refert, statuta fa cere non licet. Igitur in Gallia quoque eiusmodi statuta reprobari, testatur Petr. Rebuff. ad Constit. Regn. Galli tract. demagist. artif lib. 2. art. 4. gl. 2. num. 18. Moller. semestr. cap. 15. vide me. in tr. d. Collegiis.

An autem illud statutum vel consuetudo, in Collegiis sartorum et sutorum aliquibus in locis recepta, ne quis extra opificium ducat uxorem, da einer ins Ampt freyen muß, valeat? Affirmat Speckhan. cent. 3. quaest. 5. class. 1. modo adsit quaedam, cum qua licite contrahere possit. Quod eo fine constitutum videtur, ut opificia rectius in sua integritate conserventur. Hocque non repugnat libertati Matrimonii, quum adsit electio, quamnam ex multis amet, vel in exorem ducere velit. Ubi autem electio, ibi et hbertas, voluntasque libera, quae omnino in matrimoniis, tamquam substantiale fundamentum requiritur; Secus vero esset, si statutum vel consuetudo, aliquem eo adigere vellet, ut certam personam, huius vel illius filiam ducat. (v. g. da einer eines Praedicanten Tochter oder Wittib freyen müeste) Eo etenim casu impediretur libertas matrimonii, et libera voluntas, cum electio ibi sit nulla, adeoque libertas ad certum constringatur individuum. vide Speckhan. dict. loc. num. 15: et seq. et Stephan. de Iurisdict. lib. 2. p. 2. cap. 7. f. 383. etc.

Opificia non sunt confundenda, vnd soll kein Nandwerck dem andern eingreiffen, als Schreiner vnd Zimmerleut, Sattler, vnd Ktemer, etc. De lege Aegytiorum, quae modum finesque ingeniis ponebat, et qua [orig: quâ] nulli opifici aliam artem, nisi paternam exercere licebat, vid. Cunae. d. Republic. Iudaeor. lib. 1. c. 5.

24. Hanß, Hansi, Hansiburii, Ansiburii, Hanse Stätt, etc.

ADDITIO.

Hansuarios sive Ansuarios ex Teutonum, Gothorumque idiomate dictos censet Pontan. rer. Francic. lib. 2. fol. 162. qui Hanseos eos intelligebant, qui ceteros mortales fortuna [orig: fortunâ] atque opibus antecellerent, utpote Heroes ac Semi-Dei, humanaeque sortis terminos egressi. Tales erant in Gente Gothica [orig: Gothicâ] nobilitatis ac dignitatis primariae homines, quos occasione certa [orig: certâ] hoc nominis sortitos refert Iornandes ex conflictu, quo Romanos superarant. Neque hodie in lingua nostra vernacula, ad dit idem Pontan. in totum id vocabulum abolitum. Ansos enim sive Hansos, etiamnum intelligimus proceres communi sorte maiores. Nomina quoque illa nostratium appellativa, Hanß, Anshelmus, Ansbrechtus, Ansfridus, Answaldus, aliaque similia suam hinc inde Originem accepisse iudico credibile: Sicuti et Hansam Teutonicam, urbesaque Hansaticas, quasi foedere ac Sacramento Ansivariorum nexas, sociatasque. Nam qui hactenus Ansaticas ab Ansee dictas putavere, quod Oceano essent appositae, redarguuntur cum ex situ ipsarum Hansaticarum Urbium, quarum perpaucae mari sunt adsitae; tum quia nec patitur eiusmodi flexionem vocabuli indoles. Hansen, enim verhansen, et Haseflatt, addita [orig: additâ] perpetuo aspirata [orig: aspiratâ], solent pronuntiare Germani.

Ac ex probatae fidei auctoribus colligi potest, initio Ansuarios cum origine inter suos, tum militiae gloria [orig: gloriâ] viros primarios, sed varie ac sparsim in unam societatem coalitos, sedis ac laris incerti fuisse, ut minime hodieque temerarium sit, Urbes omnes Hansaticas longe lateque inter se dissitas iacere. Cum enim septuaginta duae, secundum Pontan. d. loc. fol. 163. recenseantur, quatuor tantum sunt Metropoliticae: Lubeca nimirum, Dantiscum, Brunsvicum et Colonia Agrippina: quarum Lubeca praesidet hodie Vandalicis, Dantiscum Borussicis; Brunsvicum Saxonicis; Civitatibus denique Westphalicis Colonia etc.] Ioh. Iac. Sp. V. I. L.

25. Hauptrecht, Todtfall, todte Nandr, Waidmal, Gewandfäll, Frehnlösen, morte main.

Quibusdam in locis, praesertim in partibus Montis ferati, Sabaudiae et Pedemontium, statuto vel consuetudine loci receptum est, daß der Leibeigne, wanuer ohne leibliche Kinder abstirbt, seinem Nerm den dritten Theil seiner Güter vnnd Vermögens, (sive hoc ex Testamento, vel sine Testamento fiat) hinderlassen muß. Menoch. arb. q. 230. vide Adam Keller. desuccess ab intestat. tit. 27. nu. 3. et seqq. adde Dn. Mager. de Advo. armaet. cap. 7. num. 755. et seqq. Et Stuck. in in exerc. lustinian. p. 1. dec. 8. assert. 6. sub lit. e. m. f. 331. ad fin. scribit: Hoc ex speciali consuetudine habent quaedam civitates, ut patrefamilias praemoriente, uxor teneatur Magistratui dare vestimenta mariti (quod Gewand Fäll vocatur) quibus usus fuerit mediis, tum lectum paratum. In hoc Ducatu, (id est, Brunsvicensi) ait, ac plerisque aliis locis capit Magistratus paganus bovem, et pastor loci Gallum gallinaceum, den Naußhanen, Aedituus vero ein Bratwurst..

Sic etiam in Hassia, et circum iacentibus locis, teste Iohann. Herm. Stamm. tract. de Hominib. propr. c. 22. num 7. Domini tertiam bonorum partem non habent, sed defuncta [orig: defunctâ] propria [orig: propriâ] Muliere, Domino pretio sius vestimentum, et Viro proprio defuncto, Equus vel bos melior Domino debetur: so eine Leibeigne Frawe verstirbt, fäller dem Nerrn gemeiniglich das beste Klatd, vnd von dem Mann, das beste Pferdt oder Ochß, anheimbs. Crusius annal. Suevic part. 3. lib. 10. cap. 11. fol. 575. In Diplomate Montis S. Michaelis, seu Monachorum extra Bambergam Henric. II. Imp. habetur: Censum autem ultimum, per quem utique obmissa, vel neglecta supplentur servitia, Ius videlicet capitale a viris decedentibus optimum equum, vel sl equo carent, optimum caput pecoris, et a feminis induvias et exuvias transimitti ad Ecclesiam, ordinamus. Bruscius de Monaster. German. fol. 87. b. Andr. Knichen. de vestitur paction. lib. 2. cap. 3. num. 25. Sed quia hoc ius Dominis nimis durum visum fuit, receptum est et observatur, ut Domini ab heredibus proprii defuncti pecuniae summam, ratione ad Patrimonium defuncti habita [orig: habitâ], accipiant. Zas. lib. 1. singul. resp. c. 3. num. 79.

Quod Ius nobis dicitur Ius Caduci, item mortuaria, Todfall, Nauptrecht, Waidmal, et a pactione, quam heredes

defuncti cum Domino aut eius Officialibus super meliore Iumento ab homine proprio relicto, ineunt, die Thädi, gung deß besten Naupts, hoc est, paclionem clioris capitis vocare solent: Sichard. adl. libertor. 11. num. 4. C. de testibus. Stamm. d. l. num. 7.

Hoc Ius Caduci, ius luctuosum, Traurzecht, vocat Casp. Kolke. de contribut. concl. 3. Stamm. d. cap. numer. 8. quod tamquam supra modum iniquum, ut Principes Germaniae totum abolerent et tollerent, postularunt Rustici seditiosi Anno 1525. referente Sleidano, in sua hist. lib. 5.

Dicimus etiam Todtfall, Todte-Hand, morte main. ex eo nempe, wann ein Leibaigner Mann verstorben vnd kein Naab noch Nahrung verlassen, darvon der Bischoff hat können bezahlt werden, so hat man dem Verstorbnen die rechte Hand abgehawen, vnd dem Heren gelifert. Ab hac lege Carolus Imp. man cipia et reliquos liberavit, ut habetur in suo Spirae Civitatis concesso privilegio Anno MLVI. quod deinde Fridericus Imp. confirmavit. vide Lehmanin der Speyr. Chronick. lib. 1. cap. 64. et lib. 4. cap. 22.

In der Marggraffschafft Baden, vnd Graffschafft Eberstain, gibt ein Leibaigner keinen Nauptfall, wann er bey lebendigem Leib, die Frönen, das ist, sein Gut einem andern vbergibt, doch muß er noch so starck seyn, daß er kan für das Nauß vber den Tachtrauff gehen, vnnd die Ubergebung auff der Gassen thun.

26. Hauß.

Domus. licet secundum Bertazolium, tract. de Claus. Inst. claus. 19. gl. 3. in iure diversimode accipiatur, tamen quando in Instrumentis fit mentio Domus, accipitur plerumque pro aedificio constructo ad habitandum, quod secundum Dialecticos consi stit ex tribus: Solo nempe, pariete et tecto. gl. in l. solum ff. de rei vind. et in l. cum quib. verb. constat. de usacap. Secundum Iuristas vero, ex solo et superficie. Text. in d. l. cum. qui, quod idem videtur: cum in superficie exstet tectum. vid. Fusar. in tract. d. substitut. quaest. 360. Bart. in l. 1. §. deinde de cloac. et l. cetera. §. hoc senatus. de leg. 1. Hanc constituit inter domum et aedes differentiam, ut scilicet aedes magis latam habeant significationem, quam domus, quae comprehendunt unum quodque a dificium. Quam tamen differentiam non omnino admittit. Bertazol. d. claus. n. 3.

Concessa [orig: Concessâ], vendita [orig: venditâ] aut legat â domo, venit etiam hortus contiguus; tamquam accessorius ad omum, sive tamquam de pertinentiis domus. l. praediis. §. qui domum. ff. de leg. 3. Alex. consil. pen. 2. vol. et consil. 54. lib. 3. cons 26. l. 4. cons. 33. et 204. vol. 6. Caepolla. deserv. urb. praedior. tit. de horto. Felin. in cap. Rudolphus. de rescript. et ideo concessa [orig: concessâ] domo vel castro infeudum, videbitur etiam concessus hortus ibi contiguus, Accessorium enim sequitur principale. cap. accessorium de reg. iur. in 6. vid. Cagnol. adl. cum principalis. ff. de R. l.

An autem domo legata [orig: legatâ], contineatur etiam iuncta domuncula? vid. Consil. Argentoratens. vol. 1. Consil. 83. quaest. 4. Item an domo simpliciter Legata, tota domus legata [orig: legatâ] censeatur. Cons. Argent. eod, vol. cons. 87.

Appellatione domus continetur ostium et alia omnia, quae sunt aedibus affixa. l. si aquaeductum. ff. de contrah. empt. Unde quemadmodum quis non potest capi in Ecclesia, ita etiam nec in ostio ipsius; et si statutum puniat aliquem aggredientem in domo sua [orig: suâ], si assalierit illum in ostio, velante ostium, vel in porticu, eadem poena erit puniendus, post plures Mastrill. decis. 22. n. 2. et 3.

De alia significatione domus, cum nempe sumitur pro familia, als das Hauß Bayren, Sachsen, etc. vide me. de familia [orig: familiâ].

27. Haußarme Leuth.

Qui alibi dicuntur Naußsitzendt Ar.me, ii sunt, die nit Landrfahrer seynd, oder von Nauß zu Nauß bettlen, sondern sich deß bettlens schämen, vnd dannoch in ihrer Nauß, haltung Armut leyden.

28. Haußheblich, vagabandi, Landstraiffer.

Vagabundorum atque otiosorum hominum reprobationem, a creatione hominis initium suspicere, SS. docere scripturam, Peguera monet decis. 3. a princ.

Et vagabundus sccundum Clarum, in pract crim. quaest. 3. vers. Sedhic quaero, est et dicitur, qui mundum vagat, nec habet alicubi certum domicilium, in quo habitet.

Et hinc etiam in iure nostro, magno odio laborant vagabundi. Quibus scilicet nulla in provinciis certa est habitationis sedes: quique quottidie per varias civitates oberrant, nec firmum domicilium, vel mansi onem ullibi habent. Peguer. d. l. num. 9. et 14. Ac etiam illi, ubilibet locorum, et ubicumque reperiuntur, conveniri ac puniri queunt: Plot. consil. 133. num. 14. Grammat. decis. 26. numer. 9. Clar. inprac crim. quaest. 3. vers. ceterum. Coepoll. cons. crim. 58. num. 23. Boss. tit. de for. comp. num. 70. Ruin. consil. 18. num. 3. lib. 4. Et ideo dicebat Bart. in l. haeret. absens. §. proinde, num. 4. ff. de iud. quem refert et sequitur Duen. reg. 378. lim. 4. quod multi Ribaldi suspendantur in Civitatibus vel Castris, ubicumque inveniuntur, cum non habeant alicubi forum. Hos enim uxor sequi tenetur: Hi item neque in civilibus, neque in criminalibus pro testibus idoneis admittuntur. Peguera. d. decis. num, 10. etc. ac etiam num. 16. et seqq.

Imo vagabundo Matrimonium contrahere non licet, nisi servatis, quae habentur, in Summ. Silvest. de Prier. in verb. Matrimonium, numer. 7. vers. quartum. et melius in Concilio I rident. Sess. 24. cap. 7. ubi sequentia habentur verba: Multi sunt, qui vagantur, et incertas sedes habent, et ut improbi sunt ingenii, prima [orig: primâ] uxore relicta [orig: relictâ], aliam et plerumque plures, illa [orig: illâ] vivente diversis in locis ducunt: cui morbo cupiens sancta Synodus occurrere, omnes, ad quos spectat, paterne monet, ne hoc genus hominum vagantium ad matrimonium facile recipiant: Magistratus etiam saeculares hortatur, ut eos severe coerceant; Parochis autem praecipit, ne illorum Matrimoniis intersint, nisi diligentem inquisition em fecerint, et re ad Ordninarium delata [orig: delatâ], ab eo licentiam id faciendi obtinuerint. Pet. Nicol. Mozz. de Contractib tit. de Matrimon. quaest. quipossent contrah. Matrimon. num. 23.

Porro etiam Peguera. d. decis. num. 12. ac seqq. attestatur, in Provincia Cathaloniae, vagabundis impositam esse poenam fustigationis, aut ad quinquennium in Regiis triremibus serviendi.

Magna autem altercatio est inter Dd. utrum banniti, oder die, welchen man das Landt verwisen, dicantur vagabundi, et disposita in vagabundis, etiam in bannitis disposita censeantur? vide Pegueram. d. l. num. 14.

Et licet prima [orig: primâ] fronte videatur, quod sic. quia videntur esse sine civitate et domicilio. l. 17. §. 1. ff. depoen. l. 1. §. 2. et 3. de leg. 3. Verior tamen est contraria opinio, quod videlicet quis ex solo banno non efficiatur vagabundus: quia potest habere domicilium in alia [orig: aliâ] Civitate: alias enim, si sine certa habitatione per mundum vagaretur, tum utrque habendus esset pro vagabundo. Clarus. quaest. 39. vers. fui interrogatus. Alberic. in tract. de stat, part. 4. quaest. 80. vers. item quaero.

29. Haußrath.

ADDITIO.

Das Worr Haußrath, vocabulo supellectilis, exprimitur. Cuius in iure variae sunt definitiones, ut in l. 1. ff. de supell. leg. l. supellsctilis 6. l. Labeo. 7. §. 1. ff. eod. Darunder gehören Disch, Dischschragen, Credens Disch oder anrichten, Scabellen, Stüel, Bänck, Berh, Bethladen, Deckbeth, Küssin, Pfulben, allerhand Gefäß vnd Geschirt, Becken, Pfannen, Gteßfaß, Kanten, Blatten, Teichter, Lucern, Messing Beckin, Gläser, Häfen, Kuchengeschürz, vnd was dergleichen mehr ist. Non veniunt autem sub hoc nomine deß Haußrahts, Stlbergeschürz, Klainoter, baar Gelt, Waffen, Wöhr, Klayder, Bücher, Gerüch, Hembder, Frücht, Wein, Hew, Sero, Hanff, Flachs vnd dergleichen.

Supellectilis enim vocabulo non continetur, quicquid in aliam speciem cadit, ut pecus, argentum, vestes, ornamenta, Instrumenta

agri aut Domus. d. l. Labeo. 7. nec etiam animalia. l. 2. ibid. non vasa aenea, quae sunt proprio loco attributa, non capsae, non armaria, nullum vas argenteum, neque etiam venit quicquid deliciarum magis, quam usus causa [orig: causâ] paratum est, l. 11. ff. d. t. d. supell. leg. neque vinum neque oleum, neque frumenta, legato supellectilis veniunt, l. 4. l. 7. et l. 9. eod. neque penus, hoc est, omne, quod esui et potui est, sive esculenta, sive poculenta; neque instrumenta rustica; neque pecunia signata, neque mundus mulieris, quo mundior fit, vid. Consil. Argentoratens. vol. 1. Confil. 83. quaest. 1.

Verum cum moribus et usu rerum appellatio supellectilis mutata, reperiatur, ac non eadem ubivis sit observantia, ex communi usu loquendi et testatoris intentione, quid nomine deß Haußraths veniat, diiudicandum, ac in defectu consuetudinis vel voluntatis testatoris ad ius commune recurrendum erit: quo faciunt tradita Consil. Argentoratens. d. consil. num. 7. et seqq.] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

30. Haußsuchung.

Perquisitio in aedibus alienis, vulgo die Haußsuchung, ob rem furtivam, Domino rei regulariter licita non esse, imo prohibita videtur. Nam hoc praetextu omnium curiositati servirent aedes nostrae, quae nobis tutum et liberum praebere debent domicilium, l. plerique 18. C. de inius voc. Leges namque durum et iniquum censuerunt, aliquem invito Domino in aedes alienas introire, ita, ut actio iniuriarium hoc nomine detur. l. qui in domum 23. ff. de iniur. l. 18. de in Ius. voc. Periculosum etiam est, invito et reluctante Domino secreta domus perscrutari: Cum expediat Patrifamilias, ne secreta sui Patrimonii pandantur. Grave namque est, vel rei familiaris utilitatem detegere, vel divitias invidiae subicere. l. 2. in princ. C. quando et quib. quart. Iohann. Schneide-Win. ad §. conceptum. 9. num. 2. Inst. de oblig. quae ex delict.

Tamen si indicia aliqua contra eum, apud quem suspicior rem mihi subtractum esse, appareant, aditus Iudex in alienis aedibus mihi concedere potest perquisitionem. Arg. l. 301. et l. 105 ff de R. l. et l. t. inpr. de quaest. Cuiac. ad Paal. 2. sent. 31. Boer. decis. 174. Clar. 5. sent. §. furtum. 3. Hoc namque fit propter publicam utilitatem, cui privata non praefertur, nam tunc eo fine conceditur, ut delinquentes coerceantur, et ceteri hisce a delictis absterreantur.

Notandum est, licet perquisitio in aedibus alienis, praesertim, ubi publica utilitas versatur, concedatur; l. quosdam C. de metall. l. omnis. in fin. C. de aquaduct. non tamen ipsis Dominis, quibus furta facta sunt, perquirendi licentiam hodie concedere solet Magistratus, ne sequantur scandala: sed mittunt exsecutores suos, qui perquirant praesentibus etiam quandoque ipsis Dominis. Boerius. decis. 174. Ioh. Papon. in arrest. Gallic. 23. Arrest 6. num. 3. Alciat. consil. 462. adde Schneidewin d. §. conceptum. et Andr. Gerhard. ad Inst. decad. 17. quaest. 4.

Quamvis porro indubitati iuris sit, quod inquisitio sit species meri Imperii, et nemo inquirere possit, nisi qui habet merum Imperium, praesertim in delictis et causis criminalibus. Specul. libr. 3. p. 1. tit. de inquisit. §. 1. num. 4. tamen haec inquisitio in pagis usitata, pro inquisitione proprie sic dicta, haberi nequit. Paul. de Castr. Cons. 349. incip. notandum, quod adulterium. numer. 1. circ. med. vers. nam facta fuit. libr. 1. ubi hisce formalibus verbis dicit, quod eiusmodi informatio praeparatoria ad sollennem inquisitionem facta, non possit dici inquisitio: Cum fiat duntaxat ad animum iudicis informandum, nec servetur in ea forma inquisitionis, sed fiat etiam non praecedente forma [orig: formâ], nec parte citata, nec etiam data [orig: datâ] copia [orig: copiâ] defensionis et articulorum, etc. Aut solum generalissima inquisitio dicitur: Berlich. decis. 170. num. 3. fit enim tantum ad investigandum delinquentes, non puniendum, et propter levia delicta; unde ad inferiorem Iurisdictionem spectat, uti responderunt etiam iureconsulti Lipsenses. Berlich. d. l. num. 3. Sed de refurtiva penes tertium reperta, videri potest tractatus singul.

31. Hebraisch, Hebraische Sprach.

De Lingua Hebraica, vid. Gedini et Aviani Orationes. Barth. Maierum. in Chaldaismo sacro. Widmanstadii. praefation. in novum Syriacum Testamentum. Tractat. Anonymi. de punctis. Praefation. Grammat. Chaldaicae. Munsteri. Praefation. Buxtorffii. in Grammat. Chaldaeam. Oration. Thom. Erpenii. Scrickii. adversaria et Origines. Mariani. Praefation. Arcae Noae. Commentarium Masoreticum Buxtorffii, et Selden. d. Diis Syris. fol. 10. de libris Rabbinicis, cund. Buxtorffium d. Abbreviaturis, de utilitate Hebraeae Linguae, Constitution. Pontific. Martini, et Poma aurea. Linguam Hebraeam cum Syriaca convenire, docet Fuller. 3. cap. 20. et 4. cap. 4. et Helvic, de paraphrasibus Chaldaicis. An autem ea mutata quoad Linguam vel Characterem? vid. Talmuth. In Sanhedrim. fol. 186. et seqq.

32. Heerbann.

Bannum in Legibus Longobardicis solidorum 60. et totidem ictuum poenam significar. Bannum autem eadem [orig: eâdem] omnino significatione, qua [orig: quâ] a Francis, hodie usurpatur, in eis quoque Legibus accipi, indicant. cap. 1. tit. 67. Leg. Ripuar. tit. 17. Fris. tit. 4. lib. 4. Leg. Franc. quibus in locis ad bellum a Principe vocati, dicuntur banniti, et Heribannum vectigal poenae causa, quod ab eis exigitur, qui Heribanno, id est, Domini, ut tum loquebantur, aut Principis vocationi parere contempserint. Dn. Mager. de advoc. armat. cap. 3. num. 256. ubi plura. Item Lindenbrog. in glossar.

33. Heergewette.

In Saxonia, et finitimis regionibus peculiares quaedam species sunt, in quibus proximus agnatus, (der nächste Schwerdemagen) succedit, quam Heergevvettam, vel res expeditorias (de quibus vide Berlich. part. 3. conclus. 24.) vocant. Inter reliquas etiam res ad eam pertinet equus optimus cum Ephippio. Berlich. d. conclus. 24. num. 6. Si igitur talis non adest, sed tantum pullus equi, ein Hängst Füllen, quaeritur, an ille ad Heergewettam pertineat, et proximo agnato debeatur? Vide Berlich decis 24. ubi negative in Scabinatu Lipsi ensi iudicatum fuisse, refert.

Heergewette, haisset das Gerähte, daß zu eines Mannes Leibe gehört, in einer Heerfahrt, ut est gl. I. Sax. im Lehenrecht, cap. 56. num. 8. ibi vnd darvmb, gl. in Landrecht. lib. 1. art. 22. verb. so soll die Frawe et artic. 27. verb. welch Mann vers. Heergewette aber, gl. in Weichbild. art. 25. in princ. n. 2. facit, l. armorum 41. ff. d. V. S. et l. nemo. C. quae res exportart non deb. Rotschitz. in tr. von Mußthail Heergewette, art. 22. num. 1. Darzu gehören, iuxta dict. gloss. im Lehen-Recht, zwey Becken, ein Tischtuch, ein Rüssen, ein Heerpful, deß Mannes Harnisch gantz vnd gar der beste, der vorhanden ist zu eines Mannes Leibe, das beste Pferdt, gesattlet vnnd gezäumbr, deß Mannes Schwerdr vnd sein Messer, darzu sein Gewette, das ist sein Gürtel Gewand. Auch soll dem Mann von denen, die Gerade nemmen, sein Beth berattet vnd gerichter werdem, wie es stunde bey seines Weibs Leben, sein Tisch mit einem Tischtuch, seine Banck mit einem Pfulbe, vnnd der Stul mit einem Küssen. Sed adde et vide omnino d. Rotschitz. praedicto loco per tot. Qui et art. 23. de rebus expeditoriis, quae adnumerentur iure Weichbildi, et nonnulla alia hisce de rebus notabilia habet.

Heergewette, an debeatur ex singulis Patrimoniis defuncti in diversis locis et territoriis relictis. vid. Modest. Pistor. p. 2. quaest. 54.

34. Heerischlitz.

Herislitium poena est disertae sive detrectatae militiae: Siquidem Francis flagitium desertionis exercitus, Heerischlitz (quasi dicas, exercitus scissionem) dictum fuisse, ex Beato Rhenano et Knichen refert Gothofred. Anton. disp. feudali 7. th. 8. sub. lit. e. adfin.

35. Haiden, Haidnische Religion.

Vid. Otton. Heurnium de barbarica Philosophia. et Nemesium. de cultu astrorum. ubi fol. 108. quod eorum vires per preces ad ea directas repellantur. add. Themidem. Pighii. Il Mondo Magico. Selden. d. Diis gentium. et Natal. Comit. Mythologiam. I rismegistus attribuit oracula constellationi; hoc negat Philosophie des Esprits. fol. 5. Sed male, eiusmodi enim constellatio ligat Daemonem vel Spiritum Statuae, qualiter fuisse videntur omnes Statuae antiquae Gentilium. Unde et S. Paulinus dicit: Dii Gentium Daemonia sunt.

Astrologia quoque est gentilis Theologiae pars: ea enim placare studet per hymnos, sacrificia, etc. stellarum intelligentias vel Daemones, cum hoc faciat sola Theologia Christiana, abdicando Mundum et omnia creata, solo adhaerendo Deo, ad illum suspirando et perveniendo per media praescripta et in Ecclesia usitata.

De Idololatriae origine, vid. Barth. ad Gallum. fol 67. et 70. et de Diis mortalibus. Bisciol. horar. subsecivar. tom. 2. lib. 3. cap. 13.

ADDITIO.

Notandum hic [orig: hîc] discrimen vocis Paganus apud veteres Rom. qui ignorabant Christum, da sie noch selbst Haiden waren, et nostros homines, qui ipsum, ut vere Deum, colunt; nam Pagani apud illos aliquando rustici dicti, qui ruri et non in opidis nascebantur, sed in vicis seu pagis, quamobrem eorum Festa apud Ovid. in fastu, Paganalia sunt appellata, seu potius Pagana, inter quae tamen duo verba, Varro discrimen agnoscit, ut Paganalia sint feriae singulorum pagorum, Pagana omnium simul aut plurium pagorum, vid. Bisciol. horar. subcesiv. tom. 2. cap. 18. lib. 1.

Altera notio Pagani est, cum significat eum, qui non est miles sive militiae scriptus, Albet. in Dictionar. Iuris. Alciat. parerg. lib. 18. cap. 13. Hinc paganicum a Castrensi distinguitur, et Testamentum Paganicum a Icc. vocatur, quod ex praescripto Iuris Communis fit a Paganis; e contra militare, quod iure et beneficio militari conditur.

Cui notioni proximus est loquendi modus Christianorum, qui Paganos2 vocant, qui Christi milites non sunt, ut Gentiles, qui et vocantur Ethnici, Hayden, qui Christianae Legi non parent. Quamquam in Iure nostro Gentilis quilibet dicatur, qui Imperio Rom non paret, quia vivit non Lege Civili, sed iure Gentium, quasi intelligeretur Barbarus. Tamen tertia videtur esse notio haec, qua [orig: quâ] continentur non omnes a fide Catholica [orig: Catholicâ] alieni. ut male gloss. seu rubr. C. d. Paganis annotavit, cum Iudaei atque haeretici, a fide Catholica etiamsi sint alieni, nec tamen sint pagani; sed omnes Idolorum cultores, et qui multos Deos colunt. Hinc Marius victor de homousio recipiendo. Graeci, inquit, quos e)\llhtas2, vel paganos vocant, multos Deos dicunt: origo appellationis haec, quod cum Christianorum Legibus Imp. clauderentur templa simulacrorum, qui horum superstitione occupati, in Pagos et Villas, remotiora videlicet loca secedentes, ipsis cultum adhiberent, quasi clam et occulte pagani dicti. Bisciol. d. cap. fol. 63. ubi etiam Gentiles dici opinatur Hebraea [orig: Hebraeâ] phrasi, ut olim nascente Ecclesia [orig: Ecclesiâ] ait etiam Graeci dicebantur, quod Germ. vocarent, id est. Gentem, Hebraei omnem populum praeter Hebraeum, licet S. Isidor. lib. Orig. dicat, Gentiles nominatos, qui sine lege sunt, et nondum credunt, quia ita sunt, ut geniti fuerunt, etc.] Ioh. Iac. Speid.

36. Heylig.

Imperium Romanum dicitur Heylig, das heylige Römische Reich. Sic et olim Imperatores dicebantur Divi, quasi Divini, aut Caelestes, vide me, de Maiest. cap. 2. Est enim id nomen adiectivum. Perott. in Cornucop. Coras. in l. 2. §. deinde Cornelius. num. 16. d. O. I. Pratei. in lexic. Errant E. qui Divos dictos volunt, quasi Deos: Sic et Festus, Divum Heroem dici ait, cui genus sit a Iove summo. Et ab illo Dius, promanasse [orig: promanâsse] putant vocabulum Divus, inter iecto altero u Erliche mainen, daher werde das Römisch Reich heylig genennt, weil es von den Haydnischen Regenten kommen, vnd nun Christo vbergeben seye.

Derivatur autem Heylig von Hail, salus, aut Hebr. Chail, id est, Stärcke, Crafft.

37. Heim.

Nam quod in Germanicis tam multis hodie est Heim, id olim videtur magum fuisse dictum. Hinc Neomagum, quasi Newheim oder Newhauß. Sicque in aliis. Et pro mago a poenis usurpari magar, ab eoque magaria, magalia; Virgilianaque tandem mapalia orta, docent Varro, Festus, Isidorus. Qui vero Punicae ac Hebraicae linguarum cognitionem, de qua S. Hieronymus et alii, etc. novit, eo non invitus ducitur, ut magar et magum, censeat Hebraica esse magor et mahum aut magon, cum eadem prorsus natio sit. Eodemque spectare potest, quod aliquoties ait Munsterus, Neumeg esse novos affines, seu novos vicinos, qui ad aliquam scil. domum vel connubio vel habitatione accedunt. Serrarius rer. Moguntiacar. 1. cap. 4. fol. 13. Mag enim est Freundtschafft, unde Saxonicum Schwerdtmagen, Spulmagen.

Estque terminatio Mag satis frequens. Aspi ciantur exempli causa [orig: causâ], quae apud Ptolomeum occurrunt: Borbetomagus, unde post Vorvedomagus, Vorvemagus, Vormagia, Wormacia; Breucomagus, Ratomagus, Caesaromagus, Drusomagus, Iuliomagus, Windomagus, Rotomagus.

38. Heimbürgen.

Heimbürgen erant defensores plebis, vid. Bignon. in notis ad Marculph. formular. fol. 582.

39. Helff G Ott, daß G Ott helff, etc.

ADDITIO.

Cum saepe quaesitum sciam, unde Originem traxerit mos dicendi sternutantibus, helff Gott, vel Gott helff, nec omnibus ratio originis in promptu sit, adscribere libuit ea, quae hac de re habet Verdier. divers. Lessons liur. 2. chap. 9. L' an de nostre salut 619. inquit, en Italie courut une sorte de maladic, qu' en esternuant on mouroit soudain quelques fois. Ce qui donna des lors entree â la caustume, que quand on voioit quelquum commencer a esternuer on luy disoit, Dieu vous ayde, laquelle coustume depuis ce temps est entretenne pour de iouna' huy.

Lebaailler (vulgo das gähnen) estoit semblement, pergit idem, occasion de mort soudainc, pour remedier â qnoy en baaillant on commenca en l' Eglise Romaine a faire se signe dela croix surla bouche, et des lors, comme un dit, tel inconvenient cessa. Qui a caste cause. queiusqu' a present ceste fasson de fairey a este gardee. comme aussi on y tient d' ancien usage, qu' a tout communcement de son ceuvere cllacum se garntt de oe signe en memoire et reverence de nostre Redempteur, qui voulut suffrir en icelle pour le salut de son peuple. Et a ce Propos dit Tertullian. au liure de la Couronne du gendarme: Ad omnem progressum atque promotum, ad omnem aditum atque exitum, ad vestitum et calceatum, ad lavacra, ad mensas, ad limina, ad cubilia, ad sedilia, quaecumque nos conversatio [orig: conversatîo] exercet, frontem signaculo terimus.] Iohann. Iacob. Speid.

40. Helten, Helden.

Veteribus Cheld, aut aspiratione duplicata, Hheld, qui nobis nunc Held. Goldast. ad paraenetic. veter. fol. 366. Sic puto, ait idem, Helvetios dictos, quasi Celtarum cognatos: Sic Hiltebrandum, quasi Chelte Bren. hoc est, Celtam Brennum, itidem Hiltebold, Hiltiman, Hiltiuvin. Est vero Chilt nomen epicaenum, maribus et feminis promiscuum, exempla in Hiltegard, Hiltrut, Hiltegunt, Adilhit, Regenhilt, etc. Ratio ex fabulis petenda est. Celten aiunt fuisse Reginam, cui congressus Herculis filium susceperit Celtum, unde genti nomen inditum. Nomina ab illa feminia, masculina ab isto. Et hanc Celten puto esse Hilte, quam infantulis vagientib. apud nos nutrices minitantur. Berosus tamen Regem nominat, et Appianus Celtum Polyphemi tradit, non Herculis filium. Fides sit penes auctores.

41 Heller.

Heller ab Hallen si officina monetaria, ex qua isti nummi magna [orig: magnâ] copia [orig: copiâ] prodierunt, dicuntur. Matth Cleist. de genuina mutui et nummi essentia sub numer. 57. Alii putant dici Haller, quasi halber Pfenning, Helbling, Halbling.

In antiquis Instrumentis werden drey Heller guter vnd geber, für ein Pfenning bezahlt. Sain. contra Trier. in documento. fol. 24. Also wird auch ein alter Tüwinger Pfenning all hie et in vicinia [orig: viciniâ] (ubi eorum frequens mentio in antiquis literis vel libris) für drey Häller gerechnet. Weil die Müntz durch klein böß Gelt abgenommen, vid. Goldast. Alemannic. tom. 1. cop. 14. fol. 394. et

Tileman, Friesen Müntz Spiegel. lib. 4. cap. 2. ubi, daß die Häller in ihrem werth vngleich, vnd nach den Pfenning regulirt vnd gericht werden. Dieweil dieselbe vngleich, sokombtes wol, ait. daß ein Haller an einem Ort so gut, oder besser ist, als an einem andern ein Pfenning.

42. Herold.

Fecialis officium est prompte exsequi, si quid Imperatoris vel Ducis nomine militibus indicandum est, atque adeo vel mandandum vel prohibendum. Certa eius solent esse insignia, nempe amiculum sericum vel bombycinum, in quo a fronte et a tergo insignia Ducis belli depicta sunt: in manu gerit candidum bacillum, et praecedunt eum equites; tubicen, quoties aliquid publice proclamandum est. Reinhard. Konig [orig: Kônig]. in theatr. polit. part. 3. cap. 10. numer. 6. vid. me. tr. de legatis. fol. 18. ubi derivo, Heroldum, a heer, id est exercitu, aut etiam communi, et alt, hoc est, sene. ut sit veteranus Miles, der zu solchen Sachen gebraucht wird. Sed rectius Dn. Draco. tr. de Patriciis. c. 4. fol. 47. vocem Allda, famulum significare, notat. Ita ut Herold, sit servus communis: quemadmodum etiam Notarii, quasi servipublici sunt.

Fecialium munus Ordini Patricio adsignatum erat, de quibus Dionys. Halicern. lib. 2. Hi sunt, ait, selecti e praestantissimis familiis, fungunturque per omnem vitam eo Sacerdotio, primo Numa [orig: Numâ] huius sacri Magistratus auctore. Ubi in seqq. eorum officia describit. Primariae autem partes erant, ut fidei publicae inter populos praeessent; neque iustum aliquod bellum fore cesebatur, nisi id per Fecialem fuisset indictum. Fenest. de Sacerdot. Rom. cap. 9.

Sed de Heroldis plura habent Fauch. in tract. des Chevaliers. Rudolph. Agricola. in relation. de Conventu Caesaris et Burgundi. fol. 9. et Bisciol. horar. subscesivar. lib. 15. cap. 13. voi de muniis praeconum, qui (1) convocabant populum ad contionem (2) indicebant silentium (3) Sceptra gestabant regum, quibus suo etiam munere fungebantur imperandi silentium (4) munus obibant Caduceatorum (5) perferebant iussa Principum, et Edicta Magistratuum (6) Comites adhibebantur Itineris Viris illustribus, et in dignitate constitutis et Legatis (7) quidem in sacrificiis exercebant ministeria (8) epulum instruebant et convivia apparabant, et quaedam alia obibant in caenis ministeria, de quibus omnibus vid. eund. Bisciol, d. loc.

43. Herr, Eigenthumbs-Herr.

Herr vom Lateinischen Herus, oder Griechischen h)/rws2, Heros, hoc est, ein Held, ein Hochbegnadter Fürstlicher Mann, für andern gemainen Leuten. Doch kommer das Griechisch vnd Lateinisch vom Hebraischen Chorim, quod est illustres, nobiles, clari.

Dominus a domo dictum apparet, ut et Dominium, sive quod olim dominia eatenus tantum porrigerentur, quatenus domestici fines: sive quod propria et nostra, usi tate a domo appellentur Domestica. §. sui Inst. de hered. qual.

ADDITIO.

De voce Domini, vid. Filesaci select. cap. 4. Guibert. Costan. in Poly histor. cap. 16. me in tract. de Monarchia, ubi de Dominatu. et Baron. Epitomator. in Annal. ad An. Chr. 416. num. 4. ubi observatione dignum, ait, quod vox Domnus et Domna, frequenter reperiatur attributa clarissimis Viris ac feminis, nec non etiam Sanctis, ut ipsi Sancto Protomartiri, qui saepe Domnus Stephanus nuncupetur: cum vero de Deo dicendum sit, ipse Dominus ponatur. Ut apparet ex antiquo usu loquendi vocem Dominum tribui solitam Deo tantum; Domnum vero communem fuisse Sanctis, vel clarissimis Viris ac feminis, non Episcopis solum vel ceteris Clericis, ut alii putaverunt; quamvis nec id ipsum semper ubique ac ab omnibus observatum fuerit.

In Saxonia differentia quoque est inter Herr et Er. Man gibt einem die Ehr, etc. et hoc Principes etiam observant. Ergo homines sunt honestioris conditionis, quibus eiusmodi tribuuntur.] Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

Proprie autem is dicitur Dominus, qui habet Dominium rei utile et directum, welcher seiner Güter völlige

administration oder Verwaltung, vnnd niemands daran einige Nutzung oder Gerechtigkeit, ihme zuzumessen hat, unde vocatur der Eigenthumbs Herr, quia nempe res vel Dominium ipsius proprium est. Proprietas enim directo, vero et proprio Domino competit, et dicta est proprietas, quasi res proprie sit tua. De quo vide Dd. in l. naturaliter. §. nihil commune. ff. de acquir. poss. Unde dicimus, quod quilibet sit Dominus et moderator rerum suarum, l. 21. C. depact. Es wird ein jeder, in vnd vber seinem, ob es schonwenig ist, ein Herr genennt vnd gehaissen. Hostiens. et Zaba. in c. Venerabilem. de elect. ubi recitat historiam de quodam Richardo, Rege Anglorum, qui cum esset in venatione cum familia sua et proceribus, insequendo cervum, separatus est a familia [orig: familiâ] sua [orig: suâ], et venit in silvam amplam, ita quod ignoraret, ubi esset, et timeret quod illa nocte voraretur a bestiis. Tandem vidit ignem in quadam casa seu domuncula cuiusdam Fabri, appropinquans ergo ad ostensi onem ignis, venit ad casam Fabri, pulsans et petens se intromitti, ac per noctem hospitari: fuit quidem intromissus, et hospitium sibi datum. Faber autem consi derans faciem Regis quod esset formosa, ignorans tamen cum esse Regem, attulit aquam ut manus lavaret, Rex vero volens more aulico praeferre hospitem, primo manus lavare noluit. Quare Faber iratus, illi alapam dedit, et ei imperavit dicendo: Nescis tu, quod quilibet est Rex et Dominus in domosua: Et tandem alapa [orig: alapâ] sumpta [orig: sumptâ], lotisque manibus manebat cum fabro, et mediocriter fuit tractatus. De mane autem dimissus et ad rectam viam deductus, Castrum suum repetiit, Fabro incerto, de recepto hospite relicto. Post paucos dies Rex volens referre fabro alapam, quam susceperat, vocavit eum, ut secum pranderet, qui cum venisset vili, pro more fabrili, veste indutus, et pelle fabrina [orig: fabrinâ] cinctus, accessit Regina, optime ornata, fabrum, non sine parvo aulicorum risu, suscepit et amplexa fuit more regio. Tandem Rex Fabrum in suprema [orig: supremâ] parte mensae, et supra Reginam locavit, quaerens, ut si Faber recusaret honorem sibi impensum, alapam illatam vindicaret. Faber vero iuxta fabrilia statuta, in omnibus et Regi et Reginae paruit, et ita illaesus abiit. Quam historiam refert Henning Goden [orig: Gôden]. consil. 1. quaest. quom. et qualiter Imperium. nu. 7.

Multis autem in casibus dicitur quis Dominus, qui vere non est Dominus: unde differentia constituenda inter Dominum proprie, et revera Dominum, et inter eum, qui improprie, et quasi vel honoris causa [orig: causâ] vocatur Dominus. Et quasi Domini dicuntur, habentes promiscuum usum rei, licet non sint Domini, et ideo uxor appellatur Domina domus mariti, et filius familias ratione promiscui usus. l. in reb. C. deiur. dot. l. adversus. de Crim. expil. hered. Unde verbum Domina a marito prolatum in testamento, alio herede instituto, non concludit dominium bonorum; Sed praeeminentiam significat: non enim verisimile est, maritum voluisse uxorem proprietatem bonorum habere, ex quo alium heredem instituit. Gail. 2. obs. 146. num. 2. Nuncupabant enim uxores, hoc nomine maritos suos. l. ea quae. 57. de don. int. vir. et ux. l. Lucius. §. quae marito. de leg. 2. l. uxori 41. §. testamento de leg. 3. vide Val. Guil. Forster. de domin. cap. 2. Sic et Episcopus dicitur Dominus Ecclesiae suae: c. olim. de restit. spol. Licet res sacrae in nullius Dominio sint, et ex sola cura et gubernio appellatur Dominus, vel etiam respectu Iuris dictionis. Feder. de Sen. cons. 279. per tot. Ita etiam Imperator dicitur totius Mundi Dominus. in l. deprecatio. 9. ff. ad L. Rhod. deiact. et omnia Imperatoris esse dicuntur. l. bene a Zenone 3. C. de quadr. praescript. Hoc tamen solummodo quoad subiectionem, Iurisdictionem et protectionem: non autem quoad Dominium rerum privatarum intelligitur: secund. gl. in l. bene a Zenone. super verb. omnia. Distinctio namque Dominiorum est Iurisgentium. l. ex hoc. iure 5. ff. de Iust. et iur. Praeterea, usus fructuarius, licet non sit Dominus rei; tamen dicitur Dominus Iuris usus fructus; et ideo secundum subiectam materiam, potest dici Dominus. Alex. consil. 329. nu. 3. lib. 2. vide Card. Tuschum. pract. conclus. lit. D. conclus. 614. n. 7. et seqq.

44. Herrengült, nach Herrengült anschlagen.

In anschlagung der Güter, pflegt man den Gulden nicht für 20. fl. Capital aestimirem, sondern der besetzt Gülden Geldt, wird per dreyssig Gülden, vnd das vnbesetzt, per fünff vnd zwaintzig Gülden vnnd das Malter Korn, sechszehen Viertheil, für ein Malter gerechnet, per ein Gülden, jährlich das Fueder Wein, vmb fünffzehen Gül, den. Doch varirem die pretia deß Weine vnd Korns zu vnserer Zeit, vnnd werden vmb ein namhafftes höher gerechnet.

45. Herrlichkeit, v. infr. verb. Regalia.

Per verbum Herrlichkeit, hodie in Germania Regalia designari, ac idem importare, quod verbum Regalia, pluribus confirmat, omnique dubio carere, ait Schra der. inter consil. Borcholt. part. 2. consil. 18. vers. similiter quoque. Regner. Sixtin. de Regalib. lib. 3. cap. 1. num. 19. et cap. 5. numer. 105.

ADDITIO.

Sed si ponitur, ut aliud importet, puta, wann einer ein Guet verkauffi mit seiner Herrligkeit, als ein Hoff, so keine regalia haben kan, tunc notat dominii ius, et verbum Herrligkeit non stat principaliter, sed accessorie. Ideo similitudinem importat, et ad res aequates vel minores, non autem ad maiores expressis porrigi potest. Alexand. volum. 4. consil. 76. num. 26. Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

Vox etiam Herrligkeit, sub se comprehendit criminalia iudicia, das Halßgericht. Tilman. de Benign. decis. Cameral. Syntag. 11. decad. 4. vol. 3. nu. 60. Ideoque secundum subiectam materiam, et personarum circumstantias accipienda est, Cothman. consil. Academ. 39. nu. 8.

46. Herrschafft.

Herrschafft idem sonat, quod est Baronia, idque antiquissimo saeculo. Nec differentia est inter Freyherrn et Herrn, item Freyherrschafft vnd Herrschafft, late Paurmeister. de iurisdict. lib. 2. cap. 10. num. 31. usque ad fin. Et quod Herrschafft, aeque ut Graffschafft, nomen sit universitatis collectivum, denotans et continens urbes, villas, agros, territorium et similia omnia, Baroni, dem Herrn, subiecta, tradit Sichard. in consil. feudal. 1. nu. 22. atque ex eo, quod Herrschafft conceditur sub nomine universalis Dominiiillius terrae cum omnimoda iurisdictione. Henr. Rosenth. de feud. cap. 2. conclus. 1. n. 4. concludit, eam intelligi oportere cum regali dignitate et potestate competere, et omnia sibi vindicare, quae et alia regalia feuda vel allodialia sibi vindicant: et sic etiam ius superioritatis territorialis. Consentit Frecc. de feud. lib. 2. tit. quis dicatur Camer. nu. 47. vid. Goddaeum, in consil. de restitut. Baron. Val. lendar. passim praesert. nu. 151. et seqq. et nu. 331. et seqq.

Herrschafft nihil aliud significat, quam territorium, cui iurisdictio simplex et mixtum Imperium, Gilman. lib. 1. decis. 1. nu. 41. imo aliquando merum Imperium inhaeret. Idem ibid. nu. 165. ac ea nominatio etiam ad probationem territorii confert. Cravett. cons. 673. n. 12. circ. fin. et nu. seq. Siquidem ex nomine qualitas dignoscitur. l. 1. C. de offic. Praefect. urb. l. defensores. C. de def. Civit. las. consil. 16. num. 42. lib. 2. cum ibid. allegatis.

Herrschafft vero non raro differt a Baronia. Etenim habens regalia, non dicitur habere regalem dignitatem, nec omnis collatio facta ab Imperatore vel Rege, tribuit regalem dignitatem, sed ea sola, per quam confertur feudum, habens annexam regalem dignitatem. Pacian. de probat. lib. 2. cap. 36. num. 215. Regalia quippe sunt iura; bona vero regalem dignitatem annexam habentia, non sunt iura, sed res corporales, quibus dignitas adhaeret. Sixtin. de regal. lib. 1. cap. 3. num. 9. adeoqueve, qui regalia habent, ab illis nomen regalis dignitatis, vel aliud peculiare nomen non sortiuntur: qui vero bona regalem dignitatem annexam habentia possident, inde Duces, Marchiones, Comites, Barones indigitantur, Sixtin. d. cap. 3. num. 12. et 18.

Dominium terrarum, hominum et praediorum sine Iurisdictione inhaerente non potest dici ein Herrschafft, territorium vel districtus, Gilman. rer. iudic. lib. 1. decis. 1. nu. 42.

47. Herrnstand, Ritterstand.

Inter ordinem virorum illustrium, et eos, qui sunt de ordine equestri, vnterm Herrn vnd Ritterstand, summum intercedere discrimen, docet Schrader. vol. 2. consil. 23 num. 10. Sicut hoc apparet tum ex diversitate nominis, ex qua [orig: quâ] diversitas rei, sive sententiae colligitur. Tum etiam exeo, quia nobilitatis gradus sunt plures: Alii namque sunt simplices nobiles, quidam nobiliores, alii vero nobilissimi. l. ut gradatim in princ. ff. de muner. et honor. cap. 1. de fil nat. ex matr. ad Morgan. l. quaero. ff. de nat. rest. l. tradimentis. C. Episc. aud. Schrader. d. loc. numer. 12.

Nonnullis etiam in locis, ut in Austria [orig: Austriâ], wirdt der Herrn vnd Ritterstand, von einander abgesöndert: ut et in Imperio Germanico Romano. Alicubi vero in unam classem compinguntur.

48. Hertzog.

Dux, ab exercitu ducendo esse videtur, Isi dorus, lib. 9. Etymolog. tit. de regnis et militiae vocabulis. Zasius, in Epit. feud. part. 5. num. 6. Oldendorp. class. 5. de actionib. beneficiariis. Hinc Germanicum Hertzog, quasi ein Herr deß Zugs, hoc est, Dominus exercitus, Borcholt. de feud. cap. 6. num. 31. das ist, daß er dem Heer fürzeucht, oder einen Zug mit dem Heer thut. Quibus consentit Udalricus Zasius, de feudis. cap. 5. vide me, tract. d. Imperiis subalternis, fol. 96. late Rodolph, tract. de Ducib. Ital. Hotom. in Lex. Feud. verbo Duces. Meurs. in Lexic. Graeco-Barbar. v. *douz ubi de Megaduce, Gran Duca, Groß-oder Ertzhertzogen.

ADDITIO.

Duces etiam antiquitus appellabantur, qui urbem, quique Regionem aliquam militari praesidio gubernabant. Et quoniam ad hos loco Principum summa rerum respiciebat, habebantque potestatem cudendae in stipendium monetae, hinc factum putant, ut aureus nummus, vulgo Ducatus vocetur. R. P. Iodocus Coccius in Dagoberto cap. 11. fol. 104.] Ioh. Iac. Speidel. V. I. L.

Et Duces, Margravios aliosque Magistratus olim a summi Principis arbitrio dependisse, praeter ceteros, ostendit Marculphus, antiquus Scriptor. Non facile cuilibet iudiciariam convenit committere dignitatem, inquit, nisi prius fides et strenuitas videatur probata, ergo cum et fidem, et utilitatem tuam videmur capere compertam, actionem Comitatus, Ducatus, Patriciatus in Pago illo, quem antecessortuus usque nunc visus est egisse, tibi in agendum, regendumque commisimus. Iudiciariam vocat dignitatem, eamque concessam dicit, non ad possidendum sed regendum. Henn. Arnisaeus, de Iure Maiestat. lib. 2. cap. 4. num. 15. Apertius Paulus Aemilius in Chilper. lib. 1. Duces initio, Comitesque a Regibus praeficiebantur Gentibus, Civitatibusque, ac cum videretur, dimittebantur. deinde inveteravit consuetudo, ut nisi sceleris convicti, abire Imperio non cogerentur, idque postremo, ut quisque eo munere donabatur, iureiurando Regum cavebatur. Quo anno et quomodo a Ludovico IV. Bavaro Reinoldus, huius nominis secundus, Geldriae Comes in Ducem creatus, patescit ex sequentibus.

LUdovicus quartus, omnibus has litteras Visuris, salutem, quandoquidem Reinoldus, Comes Geldriae regio genere ortus, multa servitia Imperio praestiterit, et adhuc praestare poterit Henrico Moguntino, et Balduino Treverensi Archiepiscopis Ioanne Rege Bohemiae, Rudolpho Comite Palatino, Rheni, et Duce Bavariae, Rudolpho Duce Saxoniae et Ludovico Marchione Brandenburgensi, filio nostro primogenito praesentibus, dictum Reinoldum ex Comite Ducem Geldriae creamus, ut et posteros eius legitimos, cum hoc privilegio: quando nos aut successores nostri publicabunt parlamenta, vel quando novi aliqui Principes creabuntur, vel similes actus publici celebrantur, quod tunc ipse vestibus Caesareis nos induet.

Item quando successores nostri, Romanorum Reges Aquisgrani, Medoliani et Romae coronabuntur, quod tunc ipse aut eius heredes Coronam Regiam dictis Regibus super caput imponent portabunt, et in manibus gestabunt: Insuper ad maiorem dicti Ducatus et principatus splendorem, assignamus ipsi iuxta morem Imperii quatuor Officiarios infranominandos et eorundem heredes, videlicet Iacobum Van Myxlaer oeconomum. Everhardum Van Vuiilp Maresalc. Theodoricum Van Tiendem Buticularium seu poceillatorem et Guilielmum Van Brouchuiisen Camerarium: Item concedimus ipsi ius cudendi monetam auream, iuxta valorem monetae Archiepiscopi Coloniensis, Ducis Brabantiae, et Comitum Hannoniae atque Hollandiae, in testimonium veritatis has litteras scribi et Sigillo nostro firmari Iussimus Datum Franco furti Die 19. Martii, Anno Domino millesimo trecentesimo nono.

Plura non addo, sed lectorem ad Ioh. Isaac Pontan. d. Origin. Francic. lib. 6 cap. 13. Fauchet. des Origin. lib. 2. c. 2. Lancellot. in Templ. omn. Iudic. fol. m. 501. et seq. Casp. Lerch. d. Equestr. Ordin. fol. 32. etc. item Bignon. in not ad Marculph. Formular fol. 461. etc. remitto.

49. Heyratgut.

Olim maritos dotasse uxores, et non uxores maritos, constat ex Bignon. in not. ad Marculphi Formalar. fol. 501. et seq. Ac Tacitus alicubi, apud Germanicas illas gentes ait, dotem non uxor marito, sed maritus Uxori offert, etc.

Ob die Heyrargüeter gleich sein müssen? Consil. Argentoratens. vol. 2. consil. 10. De Patre dotante filiam, ex cuius bonis censeatur fieri? vide Carocii tract. singul.

50. Heyrats-Paet.

De hise vide Fichard. vol. 1. consil. 25. et quae ex Fratris mei Iohan. Georg. Besoldi, p. m. adversariis transposui in disput. 3. adius municipale Wurtembergicum. th. 63. etc.

51. Heren, Vnholden, Zauberin.

Eae sunt, quae rem et pacta cum Diabolis constituta habent. Et dicuntur Vnholden, quasi ohne Huld, denen niemand hold ist.

Vocantur etiam quibusdam in locis Trutten, auch Wickhersen, vom Sächsischen Wicken, quod idem est, als wahrsagen. Sunt quidam, qui putant Heven dici a Regina quadam Amazonum, Aventin. lib. 1. Zeiler. in Tragic. histor. fol. 85. appellantur itidem Stryges, vid. Becman. in originib. v. Stryx. Petr. Gregorium Tholosan. Syntagm. 34. c. 20. n. 3. duas species Sagarum facit. Ac familiare esse mulieribus veneficium, docet Bisciol. horar. subcesivar. lib. 13. cap. 21.

Haeque si hominibus simul nocuerunt, comburi solent. Si nemini nocuerunt, extra ordinem pro qualitate delicti, puniri debere: videtur arguere art. const. crim. 109. ibi: wa aber jemand Zauberey gebraucht, vnnd damit niemand Schaden gethon hätten, etc. Verum Zauberey brauchen, de Magis, et similis farinae hominibus praedicari puto: non de ea, quae vere est saga: Die GOtt vnd seinen Heyligen abgesagt, vnd sich mit dem Feindt Menschlichen Geschlechts expresse verbunden. Et quod ob solum pactum et abnegationem (ad quam inprimis respicitur) damnandae sint, docet Delrio. lib. 5. sect. 16. Dn. Frider. Martin. in tract. de tensib. ad supra alleg. Constitut. 109. Toreblanc. 3. cap. 13. Maxime cum pactum id tam horrendum et exsecrandum exsistit: quemadmodum nuper in Civitate quadam [orig: quâdam] Imperiali Saga quaedam ultro se prodidit et confessa, est, daß der böse Geist ihren Namen in ein schwartz Buch eingeschriben, ihro auch zu dem End zween Riß in den rechten Daumen Finger gethon, vnd Blut, so vil u solchem einschreiben vonnöhten, herausser gelassen.

Inter eos autem, qui lamias extremo supplicio afficiendas non esse putant, est etiam Antonius Praetorius in dem genannten gründtlichen bericht von Zauberey vnnd Zauberern, ut et Theodorus Thummius disputat. singul. ac est Wierianus, quae species haeresis

et atheismi. Wierus enim de praestigiis et Lamiis scripsit admodum periculose, et contra mentem antiquorum, quem etiam Bodinus singulari libello, suae Daemonologiae addito, refutavit.

Ac quod Sagae concremandae, vide Georg. Pictorium Villingan. in sermonibus convivialib part. 2. fol. 85.

Ex Constitutine Carolina artic. 44. apparet, quaenam sint praecipua indicia incantationis, vnd der Zauberey, nempe, si (1) aliquis magicam artem docere alium serio intendat.

(2) Si quis minatus sit alicui maleficium inferre, et secutus sit effectus. Iul. Clar. libr. 5. sent. §. fin. quaest. 2). numer. 37. Brun. deindic. et tortur. part. 1. quaest. 3. Menoch. lib. 1. de praesumpt. quaest. 80. num. 60. Et licet minae non probent factum; probant tamen inimicitias capitales, per l. licet. ff. de arbitr. Bald. in l. 1. Cod. si quis Imp. maledix. quem vid. Specul. tit. de praesumpt. §. 1. vers. depone.

Iudex vero hisce in casibus propter fallaciam in diciorum, et per ea, quae in talibus visa sunt, valde prudens et cautus esset debet, secundum Paridem de Puteo, in tract. de Syndic. verb. Tortura. vers. et ansi. sub num. 3. ubi historiam notatu dignam eam in rem refert.

(3) Si diffamata venefica nata sit ex Parentibus veneficis et Magis. Si enim Saga est Mater, plerumque etiam est et filia, secundum tritum et quottidianum Proverbium. Der Apffelfällt nit weit vom Baum.

(4) Si Sagae instructae sint bufonibus, hostiis, membris humanis, imaginibus cereis, acubus transfixis: probabile isthoc maleficii indicium est: ut et illud, si femina, quae vulgo pro Saga habetur, inimicum suum tangere videatur, atque ille repente mortuus concidat, aut elephantiasi, membrorum distortione, apoplexia [orig: apoplexiâ], subitove morbo corripiatur. Bodin. de Magor. daemonom. libr. 4. cap. 2.

(5) Si Saga daemonem invocet, cum daemone loquatur, et ille, quamvis non cernatur, respondeat. Bodinus de daemonom. Magor. lib. 4. cap. 2.

(6) Si Mulier quaedam, quae provenefica habita fuit, vesperi in cubuerit suo lecto, sed noctu foribus occlusis momento abesse caeperit, ac postea ostio adhuc clauso, in cubile suum reversa probetur. Bodin. de daemon. Mag. lib. 4. cap. 2. vid. Fachin. cons. 93. v. 1.

(7) Siin cista [orig: cistâ] feminae cuiusdam de maleficio suspectae reperiatur Instrumentum mutuae obligationis, inter Lamiam et Diabolum contractae. Bodin. d. l. Item Hevensalben vnd dergleichen. vide Merulam libr. 1. memorabil. cap. 13. et cap. 4. ubi de gnosticis, ita a scientia dictis, ut et Sagis a praesagitione. et cap. seq.

(8) Si mulier in aqua stans aquam a tergo in aerem proiecerit, aut saga visa fuerit potionem infundere animali, quod postea mortuum reperitur, evidens indicium artis magicae putatut. Petr. Binsfeld. inl. fin. de indic. Crim. malef. indic. 8. C. de malefic. et mathem.

(9) Si Saga suspectam curationem afflicto polliceatur? wann sie fürgeben, daß sie die zahrende Elben abtreiben können. Oder wann sie wider helffen denen, welchen sie etwas Obels zugefüget haben, im argwohn seyn. vide Berlich. vol. 4. conclus. 4. Torreblanc. in Daemonolatr. fol. 386. et seq. Binsfeld. fol. 465. fol. 602. et seq. intr. d. malefic. An autem pro sanitate recuperanda [orig: recuperandâ], ad sortilegos recurrendum, wann nemblich einer von inen angegriffen. v. Thesaur. Exorcismorum fol. 442. ubi fol. 633 et seq. multis de differentia Daemoniaci et maleficiati.

Notandum tamen est, neminem ex his indi ciis ad mortem condemnari posse, nisi Sagae accesserit confessio. l. quisententiam 16. C. de poen. et huic textui consentit die Peinliche Halsgerichts-Ordnung, Bayser Caroli deß Fünfften art. 22. ubi legitur: Es ist auch zumercken, daß niemand auff einiger Anzeigung, Warzaichen oder Verdacht, endtlich zu peinlicher Straff solle verurrheilt werdem, sondern allein peinlich mag man darauff fragen, so

ADDITIO.

Von demangeben der Hexen, v. Cod Fabr. tit. de malefic. desin. 3. ubi putat, daß man solches nit achten soll. cum alias in daemonis potestate esset hominibus nocere, add. Scacciam. d. Iudicys cap. 82. 46. 1. Prax. Archiepiscop. Neap. Marc. Anton. cap. 13.

Ac notandum, wann man non suspectas angibt,daß man auch die Confrontation, vel inquisitionem sine indiciis aliis nicht fürzunemmen: cum et Confrontatio sola infamer, Peregrin. cons. 2. num. 156. et seqq. vol. 2. et ea praesupponat, Magistratum eas habere pro suspectis. Quid ergo faciendum? silendum est, und soll ma sie nicht gleich evulgieren, sondern anffihr Thun und iassen fleissige achnung geben.

Ob tleineniungen Magdlem zuglauben, so sie sagen, es hab diese oder jene sie die Hererey sehrnen wollen? In facultate Iuridica Tubingensi hat man auff der gleichen nicht vil halien wölen. Interim tamen non negligendum hoc testimonium in hisce atrocibus et occultis criminibus, un sagen die Kinder gemaingklich die Warheit, secundum tritum proverbium. Ac puto hoc indicium cum aliis coniungendum, ac disereti Iudicis arbitrio relinquendum esse.

Notandum item, Daß auch die Eltern ihre Kinder, und die Kinder ihre Eltem, wann sie dieselbe mit der Hererey verhafft wissen, sub peccato zu denunciren und anzugeben schuldig, secund. Navarrum 2. part. Decret. c. 25. num. 30. Alphons. de Castro d. iusta boereticor. punitione cap. 26. Binsfeld. d. confess. malesic. quoest. 1. Vert. difficulter hic moveri potest. vib duas affert rationes, quarum priorest: quia ersi pater silium aut mater filiam, vel e contra, quantum ad vitam amare teneatur; plus tamen secundum ordinem charitatis, animae saluti, et ut ad snam reducatur viam, consulere tenetur, quod anima praetiosior sit eorpore; Posterior est, quod bonum commune Reip. privato praeserri debeat, Delrio. disquisit. Magic. lib. 5. sect. 4. num. 6.] Iohan. Iac. Speid. V. I. Licent.

Leo Imperator Anno 734. Georgium, quem Patricium, qui illis temporibus gerebat Constantinopoli Praefecturam urbanam, Virum aequi amantissimum, caedi iussit, quod absolvisse qua sdam mulierculas, tamquam innoxias, quae acculsatae fuerant caedem facere solitaelactentium infantium, eos ex improviso adorientes, per fissur as aut rimas domorum corporis errum non capaces, vel portis etiam clausis subeuntes. Quam rem gestam fusius narrat Ignatius Monachus in vita Tarasii, eos redarguens, qui eiusmodi praestigias fieri posse credunt. Sed de hac ipsa narratione Ignatii, vid. Delrio disquisit. Magic. lib. 2. qu. 27. sect 2. et illu striss. Baron. d. An. Chr. 734.

An lamiae seu striges dentur non exigua disputatio est inter viros doctos, qua [orig: quâ] de re ita Cardanu de rer. variet lib. 15. Qui nat turae Principiis in sistunt, talia ut fabulosa irrident. Ita magnadubitatio dehis orta est, aliis censentibus eas esse, aliis negantibus. Qui illas esse affirmant, in medium experimenta ad ducunt: tum vero religionis et areanorum cius contemptum usqueadeo, ut nec fas esse existimem, talia recitare. Adorant autem ludi dominum. eique ut Deo cuipiam libant. Mors quoque in fantium saepius subsecuta, quos attrectaverint: aliorum etiam quibus solum, ve illae referebant, veneficium obfuit, Atque haec in tormentis fatentur, cum sciant huiuscemodi confessionem exitio illis furturam.

Nec etiam eventus a confessione dissidet, cum multipueruli, alioquin bonihabitus, absque causa manifesta ad mortem usque contabuerint. Et sicut exmultis experimmentis ars ipsa constituitur, ita tot consentientibus in unum eiusdem rationis exitiis atque factis: videtur historia haec quasi artis potius, quam Malefici cuiusdam eventus esse.

Eaedem fatentur, se choreas ducere, saltare, iocari, cpulari, splendi dissimis conviviis concumbere: inebriantur, fatigantur, ac talia perpetiuntur iuxta illarum existimationem. Aut igitur somniant, aut imaginantur, aut mentiuntur, autvera omnino narrant. Mentiri in eculeo, atque tot et vitae periculo evidenti, absurdum est.

Imaginari cadem ad stultitiam pertinet: at ipsae secus, prudentes sunt, et haec in vigilia, non per somnum vident. Ducunt etiam filias, aliosque, docent: quamobrem vera esse oportet, haec profana sacra, voluptatisque plena, V. Thom. Erast. tr. desagis. ubi pluribus hoc idem probat, ut et Bodinus contra Wierum.

Sedilleidem Cardanus, ut in aliis providentiam Divinam, animarumque immoralitatem, et spiritus invisibiles concernentibus, ambigue loquitur, ac in Castra Atheorum inclinat, ita et facit hac in parte, dum d. loc. fol. 977. ita scribit: Constat has saepe merito plecti, quod sint maleficae, aut etiam ob Impietatem, ceterum plerumque stultae solum, nec confessio integra ac iudicium velut de latronibus, furibus, reliquisque sceleratis nominibus ad mortis poenam conficipossct. Sed omnia plena vanitatibus, mendaciis, repugnantia, inconstantiaqueve: nam illud quod dicitur convenire, et contestes esse absentes, omnino falsum est: necnist de die congregationis conveniunt, cum vulgata si, quae nam sit. Id vero argumentum si recte et diligenter examinctur, ostendit hanc artem esse falsam omnino, et illas non vere in unum coire: nam una centum, aut etiam plures detegere posset, cum tot intersintillarum testimonio.

Et paulo post: Nemo igitur has Mulieres haereticas, daemonum cultrices, impias et homicidas, morte non dignas aestimabit. Sitamen factum absit, solaque opinionc laborent, stultorum genere sunt: hoc tamen stultitiae genus etiam periculosum est: ob id, niss resipiscant, morte damnari solent. Praeter enim hanc superstitionem, inventae sunt mulieres, quae pueros occidebant, carnes eorum sale condientes, quorsum nescio: una me spectante, poenas tam inusitatae sevitiae dedit.

Ceterum sanitates nullas, nisi ex herbis diuturna experientia, aut medici Consilio cognitis non offerunt: neque mortes, nisi inter cibos datis veneficiis: qu orum plura genera novete [orig: novête] malae quaedam meretrices, quam [orig: quâm] lamiae. Eo tamen insanis earum saepeprocedit ut morborum ac infortuniorum, quae inimicis contigere, auctores se faciant, iactantiae causa, tamentsi fortuito ea ilis contigerint.

Sic et copulationem faemellarum talium misteratum cum Diabolo, multi negant: quaetamen constantissima confessione omnium firmatur, vide Guil. Bouchet. des serees c. 8. fol. m. 241. iunge de sagis in genere tractantes Deltio, Franc. Torreblancam, Nic. Remigium, etc. Maiolum tom. 2. dier. canicul. tolleq. 3. Hatron. in pietate et Regno fol. 107. etc Dn. Zeileri addit. ad bistorias Tragicas Rosseti. Ionston. d. naturoe constantia fol. 60. Guyon. Divers. Lessons. tem. 2. fol. 54. Carranz. d. partu naturli, etc. fol. 711. Torniell. in annalib. fol. 78. Martin cent. 6. disp. 2. qu. 7. Rueff. de conceptione lib. 5. c. o.

Ac ex confessionibus constat, quod interdumuxores sub specie maritorum a Diabolo fuerint compressae, ita ut mulieres non queat esse secutae; Ergo oratione et sobrietate est opus, ac etiam coniugio caset utendum, in lecto coniugali, nec passim, nec etiam bestiali ex voluptate cum uxore est corundum, nec item uxor debet satis facere ita marito, etc.

De incubisitem, ac succubis quaedam habet Cantiprat. lib. 2. c. 57. Adde et Guil. Bockeii [orig: Bôckeii] nuper editas visiones disquis 6. n. 2. etc. et me de Maiestate. Thyraeum. d. apparit. spiritnum. fol. 30. etc. De transportatione et aliis, Binsfeld. de confess. malesicorum. Quae autem res Diaboius neque per magos efficere queat Martin. disput. 9. centur. 9. qu. 4. et centur. 10. disputat. 9. qu. 5. ubi de magorum extra corpus abreptione.

De soporo Daemoniaco Sagarum, vid. Sennert. Institut. Medic. fol. 314. et fol. 404.

Quod bona lamiarum Fisco cedant, evincit Dn. Frider. martini, IC. et Antecessor Friburgensis excellentissimus, sing. dissert. tract de censib. adnexa. Sed pro contraria opinione propugnat Dn. A damus Keller. p. m. in tr. de success. ab intest. fol. 275. Ut ut de iure sit: durum est liberos et maritum successionis commodo privare, ipsi vel statuto,

vel de iure debito. Berlich. p. 4. conclus. 5. nu. 27. v. Lib. VII. Decretal. fol. 485. Farinac. de hoeres. quoest. 181 et eund. Kellet. intract. d. offic. iuridico polit. fol. 432.

Et posset rigor Confiscationis (da selbige observirt und vorgenommets) ex Christi ana charitatehac ratione temperari, daß manerstlich allen Vnkosten von der hingerichten Guter, unnd zwar vollig erfordere, ita ut inopum sumptus Magistratus non ferat (2) daß man den Descendentibus nichts aunemme (3) dem Marito sein spem successionis Nicht entziehe, (4) ascendentibus, was von ihnen herkombt, verfolgen lasse et (5) Fiscum den collateralibus, praesertim remotis vorziehe. Haec Iuri scripto licet non sint consona; poslet tamen Magistratus, omnimodam habens iurisdictionem et potestatem condendi Statuta, hoc facere: cum non sintcontra, sed praeter Ius.

ADDITIO.

Ac quod in loco, ubi sagarum bona conflscantur, id non praeiudicet marito in eo lucro, quod habet ex pacto vel statuto, docet Rol. a Vall. d. lucro dotis qu. 59. Frid. a Solis. eod. tr. qu. 14. et 46. et Peregrin. d. iure Fisci lib. 5. 595. I. hum. 68. 83. et 117. ac seqq.

An autem Sagae iustifi catae dem belaidigren thail den Schaden ablegen müssen? Puro aequum esse: quamvis enim alias actio poenalis non transeat ad heredes, tameri hic [orig: hîc] nesciebatur, daß man einen Schaden von dem Orth oder Persohn empfangen. Maxime si fi scus succedit: puto aequissimum, ut damnum praecedat: cum laesus de damno, Fiscus vero de lucto certet] Ioh. Iacob Specidel. V. I. Lic,

Vne ober sandte speciem facti. haben wir Underschribne durchlesen, und als ledariun besindende Umbständt gehörigs fleißerwogen, können aber un, serotheile nicht erachten, daß die Verhaffrin mit der Tortur nochzur zeit anzugreiffen: sondern auff gelaistete caution oder Gelübt, sich jederzeit auff Oberkeitlich erfordern,widerumb zustellen, neben bezahlung der Atzung, und sonst ihrerhalb auffgewendten Unkestene auff freyen fu´zulassen, doch entzwischen auff ihr Ceben und Mandel fleissigste acht gegeben werde solle.

Dann ob wolsonsten in Crimine laesae Ma iestatis Divinae, et in specie, si do ma leficiivel sortilegii delicto, tamquam de re occulta, max ime exorbitantiae detestanda, quaeratur, auch die complices oder sociae delicti und deroselben in der Tortur, auch biß inn Codt verh arzete Confession, pro In ditio ad Torturam sufficienti gehalten wirdt, Prosper. Farinaci. quaet. 43. n. 58. 67. et seqq.

Welches sonderlich in dem fall start sinden thut, quando duo vel plures inculpant de codem Crimine alios socios, ut per text. in c. infidei, cum ibinot. de hoeret. in 6. tradit Georg, Everhanrd. vel. 1. cons. 2. num. 70. Bins feld. d. confess. malef. per discurs.

Jedoch wirdr von den Rechtsgelehrren hingegen fast ins gemein dahin geschlossen, daß dises von andern Deven beschehen angeben, zwar prourgente Inditio zuachten, vid. Binsfeld. d. confess. malefic. f. 228. et seqq. multis. doch an und für sich selbst, nisi aliis in diciis concurrentibus, ad torituram nicht gnngsamb seye. Farminac. dict. quoest. 43. num. 147. etc. Dn. Bocer. de quoestion. cap. 3. num. 98. Et in terminis, quod parum huic Inditio deferendum sit quoad Torturam, scribit Cothman. resp. 12. n. 267. et sepp. cui consonat Fichardus. consil. 108. tom. 2. item. consil. 3. num. 4. ubi his formalibus verbis ait: man habe auß Erfahrung, daß offemals solche bose Metber, auch unschuldige fromme und fürnemme Personen, fälschlich besagt haben, fürnemlich, auß Daß und Neid, weil sie gern sehen möchten, wann sie brennen müssen, daß auch die ganße Welt perbrennen müßte. Nec lus permittit, ut is, qui dese confessus est, torqueatur in aliorum caput. l repeti 16. §. 1. ff. de quoest. Rationem huius reddit elegantissimam Paul. IC. lib. 1. sent. tit. 17. §. 7. his verbis: qui de se confessus est, in alium torquerinon potest, ne alienamsalutem in dubium, deducat, qui de sua despe ravit.

Quin etiam indicum hoc non esse an torturam idoneum, evincitur quoque ex eo, quod nulla eius fit mentio in Caroli. V. Imp. ordinatioe Criminal. art. 44.

inter ea Indicia, quae veneficium sive maleficium verisimiliter arguere dicuntur: quo argumento interminis utitur Fichardus. d. d. consil. 108. vers. daß auch daß bloß.

Judisem fombt noch ferzner, quod scribit Alciatus inc. pernitiosa. num. 66. de offic. et potest. erdinar. hisce verbis: Quam vis credatur sociis criminis in tali delicto, attamen illud non esse trahendum ad ea, quae certa et vera non videntur, sed perillusionem daemon um fieri posunt.

Non waißt man, und wäre auß bewehrten Catholischen Scribenten zubeweisen, daß der latdige feindt Menschlichs Geschlestß öffrets einer andern unnd froinmen Persohn Gestalt an sich nimbt, seine undergebnt, darbuch inihrer Boßheit zustärcken, oder auch den Unschuldigen eine Gefahr zuverschaffen.

Verum quidem est, Sagas a daemonibus, de loco ad locum transpottari; tamen ex contrario illud concedemdum est, interdum tantum spectra feminarum inludis et choreis huiulmodi spectar. Nam Historiae fide dignae testantur, uno eodemque tempore feminas fuisse visas in locis â se invicem remotissimis, cum per rerum naturam non contingat, huic indicio fraudis pleno, fides non eritadhibenda. Arg. l. 3. et l. 8. s. un. C. de quaest.

Vnnd befinden wir auß obiger facti specie, kein ander Indicium, dannenhero die verhaffre, wie der 31. Articul Constitutionis Criminalis, Caroli V. vers. Tum vierdten, etc. in hisce nostris terminis erfordert, also argwöhnisch zuhalten, daß man sich zujhr der be, saten Missethat unzweiffelig versehn möge, aut ut loquitur Martin. Delrio, disquisit. Magic. lib. 5. sect. 3. fel. nobis 42. ut quasi certe credi possit, nominantes non mentiri.

Angesehen, daß die Verhafftin kein einigen Jäher von sich geben wöllen, solches a praedicto Delrio, lib. 5. sect. 4. fel. 77. pro nani et frivolo Signo gehalren wirdt. Auch auß offterwehnter facti specie allein so vil erscheint, daß sie Verbaffrin, erst seythero auß ihrem Dorff und vinbligenden Orthen vns derschidliche Deven hingericht, solches Lasterß halber suspect unnd verdächtig worden.

Es werden auch keine andere Orsachen solchen Verdachts angeraigt, darumb ganß vermutlich, daß erstbesagter Argwohn allein durch In culpatien oder angebent, der andern hingetichten entsprungen.

Beschließlichen bewegt uns zu solchen Decision auch dises, daß die Verhafftin beraitß mit Ruttengestrichen, also umb etwas terrirt, oder peinich gefragt worden, und damnnoch nicht bekennen wollen.

Daß wir also darfür halten, daß vber solchen gradu torturae, nach Bewandt, nuß diseß einigen Iudicii deß angebens nicht wol tuschreitten seyn werde, und zweyfflen beneben nicht, daß, zum fall die Verhaffcinrecht schuldig und man obverstandnermassen auff selbige fleissig Achtgeben rhut, sie sich selbsten in kurßem entdecken, auch der verdie uten Straff nicht leichtlich werde entziehen könden. Consentit cum hac [orig: hâc] decisione consil. Iuridicae Pacultatis Tubing. quod Dn. D. Thummius insetuit suae disput. d. Magis. ut et Dn. Helffe. Ult. Hunnius, in discurs. criminali. th. 41.

Beygeschloßne peinliche Gerichts Acta, so zwischen M. M. Derzen Anwalden, walden, als Anklägern einem, entgegen unnd wider Angesen, M. von M. Beklagrin am andern Thall, biß zu Außkundung der Endorthail hine inde verübet worden, haben wir zu Verfassung begehrten rechtlichen Bedenckens mit allem fleiß durchlesen, unnd befunden, daß für nemblich diß Orths gezweifflet werden will, welchermassen sie Berlagtin, wegen ihrer begangnen und betandten Deverey abzustraffen seye.

Nun ist selbigezwar geständig, daß sie auff anmutung deß bösen Geistes, Gott deß Allmächtigen sich verzigen, und andere derogliechen abschewliche

Zu welchenifürs ander auch dises kompt daß die B erst 19. Jahr alt, da abermahl die Rechts Oehrer fast einhelligdahin schliessen daß man zu der ordenlichen Codtstraff auch in hohem verbrechen, nicht gelangen könde. Etenim minotes haud posse puniri poena mortis naturalis, sed alia [orig: aliâ] arbitraria [orig: arbitrariâ] circa mortem, multis auctoritatibus firmat Ioseph. Ludovicus. detis. Lucens. 17. num. 41. ubi ait, ita communi calculo concludere Doctores, in quolibet genere delictorum, non solum in delictis consistentitus in omittendo, sed et in commiten do, ac etiam in delictis gravibus.

Fürs drier, möchte ganß scheinlich darfür gehalten werden, daß peinlich Beklagtin, mit etwaßringet Straff anzusehen: in Betrachtungsie schandlich verführet worden/und ihrem für, geben nach, gleichsam unwissendt in diseß Laster gerabten, auch anjeßo sich zu der Buß sehr wol schicket zumahl als sie anderer Missethat halber eingezogen, die Deverey selbst freywillig bekennet.

Quodque ei, qui non convictus est, sed ante probati onem sponte fateatur et paeniteat, consortesque criminis indicet, poena debeat mitigart, docet Prosper Farinc. in praxcriminal. part. 3. tit de reo confesso, et convicto. 9. quoest. 85. cap. 5. nu. 147. ibi, amplia primo regulam num 175 et seqq. usque ad num. 181. Tiraquel. d. pan. causs. 30.

Dessen alletz jedoch ungeacht, thun wir in dieser sehr beschwärlichen, vnnd nicht wenig zweiffeligen Sach, vnsers thails mehrers dahin inclinteren und schliessen, daß gleichwol obaußgesührter Vrsachen halben mit der Ordinari Fewer Straff ihrer zuverschonen, sie doch mit dem Schwerdt hingerichtet werden möchte.

Dann erstlich obige Mainung, daß diel Heven, welche noch keinen Schas dengerthan, bev dem Leben zulassen in gemain verworffen, unnd mit nichten in Obacht genommen wird.

Quodque Magi et Veneficis qui pactum cum Diabolo expressum, vel tacitum inierunt, apostasiam fecerunt, Deumabiurarunt, se Diabolo manciparunt, et cum imputo Spiritu Sodomiam exercuerunt, etiamsi nemini nocuerint, nihilominus igni tradendi, et concremandi sint, probat Hartman. Vulteius, in §. item Lex Cornelia d. sicar. Instit. d publ. iud. num. 8. vers. sed valde placet quod magistratus et seqq. Dn. Metzger. consil. l. quoest. 3. Dn. Wittumb. consil. I. Additionator. ad Constit. Crim. Carol. V. art. 109 darinnen die Orthailer.

Zugleich ist gegenwärtige Verhafftin damie sehr beschwärt, in dem sie nicht allein Gott dem Herin abgesagt, mit ihrem vnrainen Geist sich öffters vermischr, sondern auch nach Empfahung deß Hochwürdige Sacraments, die Hostiam Mehrmahlen wider auß dem Mund gethan, und einer andern Zäubern gegeben: und zugleich da ihre Mitgespielen, ihren Neben Men, schen Schaden zugefügt, ist Beklagtin zu dem End, damit sie solche Runst gleichmässig lernen möchte, selbst mit und darbey gewesen.

Fürs ander, ist oberwehnte Rechtslehr, daß den Minderjärigen zuverschonen mir nichten, so fert zudenren, daß soches in allen fällen geschehen müßte.

Dann hingegen etlich andere anses henliche berühmbte Rechts Lehrer vn Praccicanten dahin schltessen, daß, nach gestaltsame und Gelegenheit der Vbelthat, offtbe sagte junge Minderzärige ersohnen Fönden vnnd sollen zum Todt condemnirt werden. Qua quidem de re pulchre disserunt, et ita

sentiunt Binsfeld. in tr. de sortileg. fol. nobis. 519. et Prosp. Farinac. quoestion. 17. nu. 3). et faciunt huc [orig: hûc], quae refert Mynsing, cent. 2. obs. 30.

So wird auch a praed Ludov. Iosepho alleg decis 17. nu. 72. gesetzt quoch quando sumus in pubere maiore 14. annis, et minore 25. annorum, qui sit doli capax, et malitia suppleat aetatem, isto casu arbitrium iudicis possit extendi usque ad mortem inclusive, idque roborat aliquot in medium adductis textibus iuris.

Et hoc praesertim fieri debet in delictis spiritua libus, econtra naturalem humanitatem hominum, qualis est apostasia et expressum cum Diabolo pactu; Butr. incap. ex literarum, num, 11. d. apostatis. dicens, hoc benenotandum.

Ac probatur hoc praeter Conltitutionem Carolinam, art 164. ubi sures proximi pubertati, non plane a mortis poena liberantur: etiam per l. excipiuntur ff. ad Syllanianum. ubi puer non multum a puberis aetate distans, qui ad pedes Domini cubuerat, cum occideretur, nec postea caedem eius prodiderat, capitalem patitur sententiam. Quid ergo patietur puella, quae se Diabolomancipavit, Diniamque Maie statem abnegavit, et Rem publicam offendit? Maior si quidem favor Divinae, humanaeque Maiestatis et Rei publicae est, quam privatarum Personarum, ut in terminis nostri casus loquitur Dn. Metzgerus. cons. crim. 7.

Soist nicht weniger hiebey in Acht zu7nemmen, daß die peinliche Beklagtin, auch be ihrer aignen Mutter ein sehr boses Lob, sich mit etlichen Diebstählen vbersehen, insonderheit in disem Laster der Heverey sehrvbertriffe, darumben dann, tam ratione personae, quam ipsius delicti, sich keiner sichern Emendation oder Besserung gegenihr zugetrösten, sondern vilmehr zubefahren, daß weil sie von Natur frech on gail, hingegen zu keinem ehrlichen Hevrath nimmer kommen köndte, selbige derwegen, da sie gleich daß Lands verwisen, oder in Zehenden gebannt, durch vorige Tentation abermal vbermunden, also vermittelst Lediglassung deß Leibß, in noch schädlichern Veriurst der Seelen gestürtytwerden möchte: Sintemal der böse Geist ohne daß solchen Lenthen, da sie zur Buß kommen, nichtbald Ruhe laßt, sondern denselben ohne auffhören nachsetz et, und sich understeher, sie widerumb in seine Strick zubringen, welches durch geschwindes End, guten Crost, unnd andere Gaistliche Remedien verhüter werdenkan.

Quamvis interdum miseratio aetatis, mitiorem poenam requirat; hoc tamch tali in casu propter gravitatem delicti, contagtum, metumque relapsus et damnigravioris non procedit; Sed melius est, conservare animam, quae toto mundo prctioslor est, quam cum periculo et iactura [orig: iacturâ] aeternae salutis adipiscendae, misericordiam facete, iuxta illud Ambrosii 5. officior. si magnae merecedis est a morte erigere carnem quamquam morituram, quanti est meriti a morte animam liberare, in caelesti Partria sine fine victuram.

Der Orsachen die dritte dubitandi ratio, vnnd daß Belklagrin sich zu der Buß nicht vbel bequemet, kein Dinderung bringt: neben deme sie nicht se gar ohn ihr Schuld in dises Vnglickgerahren, in dem sie sich an böse Gespil, schafft gehängt, ihren vermainten Bulden leichtlichen für selbigen, der eß geweßt, erkennen könden, in dem er ihr sich Gottes daß Allmächrigten zuverzeyhen angemuter.

So ist auch ad evitandam mortis poenam nicht genug, daß offterwehnte Verhaffrin ohne Marter diese Lasters befenner, sonder solches schafft alein, praesertim in tam atrocissimo crimine, ein schleinigere Codrstraff.

Dene allem nach, wir noch mahln der Mainung seyndt, daß Verbafftin da sie bey ihrer Bekandtnuß beharlich verbleiben thät, obverstandner massen ab gestrafft werden köndte. Doch wöl, len wir besser begründter Gutachten und Fürschläg, vermittelst dero diser armen Verhafftin, ohne Seelen Gefahr verschoner werden möchte, nichts vorgegriffen, besonders aber den völligen Außschlag, Hochlöblicher

ADDITIO.

Ex confessionibus Sagarum patescit, inter alia novitiis imponi, ne manus lavent, postquam surrexerint Sunt et qui dicunt, non offendi a sagis, qui haec faciunt, quod superstitiosum censetur. Sed prohibitio Sagis facta videtur niti hoc fundamento, quia spurca, obscaena, venenata, etc. contrectant, ne abluantur.

An Sagae torquendae et quomodo; item si tortae nihil fateantur, quid faciendum? Dassel. consil. 20. an perfecto rei examine, factisque testium depositionibus, reus ad carcerem duci possit? Consil. Argentoratens. vel. 2. Cons. 82.

Daß keiner kein Her auffhalten soll, est textus in l. fin. c. d. malefic.. et mathemat. ubi simul de poena talis hominis.] Iohann. Iacob. Speidel. U.I.Licent.

Eragstuck.

So in ducatur WIrtemb. unnd andern Orthen den Deven unnd Dnholdischen Weibern fürgehalten werden.

1. Ob sie auff lersie Hinfahre nemmen, vnnd bey Verlurst ihrer ewigen Seeligkeit behalten möchte, daß sie mit dem Cenffel kein Pack gemacht, kein Gelübd gethan, noch sich ihme zu seinem Millen zugebrauchen, ergeben hätte.

2. Daß sie auch den wahren Christlichen Glanben, das heplig Cvangelium, vnnd die heylige Sacramenten nicht verläugnet noch verschworen, und sich der ewigen Seeligkeit, und aller Gnaden GO Ctes nicht verzihen habe.

3. Sondern erkenne Gott den Vatter für ihren einigen Derm, christum den Sohn Gotres für ihren Dayland und Erlösern, der da kommen in die Welt, daß er der Schlangen den Ropff zertrette, unnd denheyligen Geist für ihren höchsten Crost?

4. Wolte auch leben unnd sterben ein Glid der Christlichen Rirchen, in welcher christuß daß Daupt ist.

6. Glaubte von Derßen, unnd bekendte sich mit dem Mund zum heyligen Cvangelio, unnd wolle dasselbig mit Frewden hren, vnnd sich darbey finden lassen.

7. Begehrte auch von Derßen deß heyligen Leibs und Blues Christi, im heyligen Abentmahl, durch welch Leib und Blut Christus unser Sund gebüsser, unnd uns von deß Ceuffels Reich und Gewalterlöße?

8. Und wüßtt, welche solches auß Vngnaden, und als von Gott gefallene empfierquen, die empfiengen ihnen grössers Gericht, unnd die ewige Uerdambnuß.

9. Hin widerumb, wie sie einmal in dem Cauff, dem Teuffel, nd allen seinen Mercken hätte abgesagt, als wtderhollet sie solches nochmachlen, und wtdersagte ihme himeit vor dem Angesicht Gottes, und seiner heyligen Engel, auß wahrem Glauben unnd Christlichem Vorsaß, darauff biß in ihr End zuverharzen.

10. Erkente den Tenffel für einen Feind Gottes, un für einen verworffnen verdambten Geist, der mit G Ott in Cwigkeit nimmermehr möchteversöhner werden.

11. Otelte ihne auch für einen feind deß ganßen Menschliche Geschlechts, für ein Mörder und Lugner, darumb sie dann seine Merck, unnd sonderlich das, welches S. Paulus mit Namen gedenckt, Veneficium und alle Zauberey verlaugne, und rüffte Gott an, daß er solc Werck wolte offenbachren, zerstöhren unnd außrotten, weie sie dann glaude, daß er am jüngsten Cag andenen, so damit umbgangen, und nicht Bußgethan, mit dem Döllischen fewe straffenwerde.

12. Unnd rüfft hieruber G Ott an zum Zenge, als die ewig Marheit, zuweider und gegen dem Teuffel, als

13. Ob nicht solchem allem zugegen die Warheit, daß sie sich dem bösen Geist ergeben, demselben Gelübd gethon, oder sich mit ihme verbunden.

14. Ob sie nicht hingegen G Ott dem Allmächtigen, und der heyligen Dreyfaltigkeit abgesagt, die selbe verläugnet, oder zuverlaugnen, dem Teuffel versprochen hab.

15. War durch sie zu solchem Ab fall von G Ott dem Allmächtigen, unnd Zufall zu dem Ceuffel bewegt, ob sie es Gelts oder Guts wegen, auß Antrib der Unzucht, oder auß feindtschafft, Haß oder Neid, so sie gegen andern Centhengetragen, gethon hab?

16. Ob sie dem Ceuffel nicht versprochen, sich der heyligen Sacrament vnnd GOTTES Wort zuentäussern, dieselbige zuverachten oder zuverschimpffen.

17. Ob sie dem Cenffel nicht versprochen, E Ott und die heylige Oreyfaltigkeit zuverachten, allen rechten Christen feind und abhold zuseyn, dieselbe auff was Mittel unnd Weeg sie ihnen zuk osnen möge, zuverleßen und zubeschädigen?

18. Ob sie ihme nicht versprochen, getrem unnd hold zuseyn, seinen Gebotten zugeleben, lhingegen aber Gottes Gebottverächtlich hindan zusetzen?

19. Ob sie ihme nicht gelobt unnd versprochen, allen eussersten fleiß anzuwenden, andere mehr Ceuth under sein Reich, Gebiett und Gehorsamb zubringen und zuverführen.

20. Ob sie ihme nicht gelobt oder versprochen, zu denen jederzeit von ihme angestellten Versamblungen der Heven und Unholden, so offe sie dieselbenin Erfahrung bringt, sich Persönlich einzustellen.

21. Bey solchen Uersamblungen, alles unnd jedes tremlich unnd fleissig zuthun und zuverrichten, was sie von ihme angewissen unnd gebaissen, oder andere ihme verpflichte Unhol. den heysolchen Uersamblungen thun werden.

22. Ob sit nicht vor dem Teuffel bey solchen Versamlbungen nider gefallen, und ihne angebettet, oder sonsten andere Ehr erzaitgt, so Gott dem Allmächtigen allein gebühret.

23. Obsienit bey dem Actu gerhoner Pflicht unbd Duldigung G Ott den Allmächtigen, die heylige Dreyfaltigfeit, die O. Jungffraw Mariam, auß Antrib und Gebaiß deß Teuffels veracter, geschändet oder gelästert.

24. Ob nicht der böse feind zu Bestettigung solcher ihme gethoner Gelübd und Duldigung sie an ihrem Leib mit einem Wahrzaichen oder Gemerck bezaichnet habe.

25. Ob sie ihme nicht versprochen, solche gemachte Verbündtnuß, in höchster Gehaimbnuß zuhalten.

26. Ob er ihr nicht hingegen Versprochen, sie zubeschützen unnd zube schü men, und in allen jyßen Nöthen und Anlige allezeit bepständig zuseyn.

29. Item alles was sit wünschen und begehren werde, zuverschaffen, und ihr all frewd, und warzu sie immer Lust und Lieb haben würde, widerfahren zulassen.

29. Item, nach disem zeitlichen Leben zu ewiger frewd unnd Seeligkeit zubringen.

30. Ob sie nicht von ihme Underricht und Underweisung empfangen, durch was für Mittel, Meegvii Meiß, Donner, Dagel unnd Ongewitter zuerwecken, Lufft, Wasser unnd Waidt zuvergifften?

32. Ob sie nicht auß Antrib deß Teuffels, so vil an ihr, understanden, durch solche unnarutliche Teuffelische Mittel, Donner, Dagel, Bliß unnd ander Ungewitterzuerwekcen.

34. Ob sie ein solches nicht der Mainung unnd zu dem Ende understanden, daß sie vorhanbens gewesen, Frucht unu Mein auff dem Feld

35. Auff wen solche vorhabende Verderbung der früchren un Meins, und auß was für feindrsch affc, Daß unnd Neid solches von ihr angesehen gewesen.

36. Ob sie nicht understanden, sovil an ihr gewesen, Lufft, Wasser, Wuhn unnd. Waid zuvergifften, unnd einen Vichsterbendt dardurch zuwegrubringen.

37. Was sie für Mittel darzu gebraucht, auff wen solches fürnemblich von ihr angesehen, unnd was sie dar zu bewegt haß.

38. Ob sienicht eiwa understanden, durch Deven: oder Zanberey fewer auffzublasen unnd Brunsten zuerwecken.

40. Wem die Däuser, Scheüren oder andere Gebäw, darinn sie durch Heverey fewr gezaubert, zugehörig gewesen.

43. Zu wem sie Daß, Neid oder Feindtschafft gehabt, den sie durch solche Brunst verderben wollen.

44. Ob sie nicht durch Dev: unnd Zauberey, Menschen unnd Nich zubeschädigen, denselben unnattürliche Ranckheiten unnd Gebrechett, an ihtem Leib zuzuziehen understande, oder gar hingericht unnd umb das Leben gebracht habe.

45. Durch was für zauberische Gebär den und Mittel, unnd ob sie es mit ansireichen, Deven Salben, mit eingebung dergleichen Pulver, mit anblasen oder anachemen, mit streichen, antasten, schlägen oder wie sie es sonsten zuwegen gebracht.

46. Ob sie nicht etwa einen oder andere Manns Person, durch Deven oder Zauberey seiner Mannheit betaubt.

50. Ob sie nicht etwa schwangern Weibs Personen, so mit Durerey umbgangen, mit Dev: unnd Zauberey die Geburt vertriben, oder mit dergleichen Mitteln hilff und Raht darzu geben.

51. Ob sie nicht etwa durch Dev: unnd Zauberey semanden betöricht, unnd seinen Verstandt genommen, daß er unsinnig worden.

42. Wer die Personen gewesen, denen sie dergleichen an ihrem Leit oder Gemüth zugefügt.

53. Ob sie jedesmalen das jenige, so ihr von dem Tenffel befolhen worden, venichtet und vollzogen habe.

55. Ob sie sich auch bey den Tenffelischen und Vnholdischen bey nächtlicher weil gehaltenen Versamblungen sinden lassen.

56. Auff was weiß und weeg sie dahin kommen, unnd ob sie nicht in der Lufftdaselbsthin gefahrren.

58. Was sie und andere Devenweiber, neben den Teuffeln und ihren Bulen bey solchen versamblungen gemacht.

59. Ob sie nicht gefressen, gesoffen, gedanßt unnd andere Eugelfuhr mit den Teuffeln daselbsiengetriben.

60. Ob man bey solchen Uersamblungen, dem fürnembsten under den Teuffeln nicht geopffert, vor ihme die Rnie biegen, oder ihme in ander weeg solche Ehr erzaigen müssen, die allein GOtt dem DErrn gebührt.

60. Ob man nicht bey solchen Versamblungen die Neven, so zuvor die heylige Christlihe Tauff im Nahmen der heyligen Oreyfaltigkeit empfangett, oder aber noch ungetauffte sungt Kinder, in deß Teuffels Nahmen wider getaufft.

67. Ob sie auch andere Mans: oder Meibspersonen Deverey unnd Zauberey zutteiben gelehet.

69. Ob sie nicht semanden beredt und hinderführt, sich gleicher gestalt, wie von ihr geschehen, dem Teuffelzuergeben, zu den versamblungs Dänßen mit ihr zufahren, und gleicher gestalt Zaub: und Deverey zutreiben.

71. Ob sie nicht manchmal ein Dev gescholten, unnd solches von ihr ungerechtfertigt gelassen worden.

72. Ob sie nicht was hoch würdigste Sacrament mißgebraucht, unnd wie offt, auch was gestalt, etc.

Quaeritur quid faciendum, si sagae semetisas prodat, petantque, ut saluti ipsarum animae conlulatur. Cuius rei duo exempla Facultati luridicae Tubingensi oblata fuerunt. Ubi neutra ex talibus sagis hominibus in corpore vel bonis nocuit. Ubi dubitatur (1) an eiusm odi Cofessioni fides sit habenda. (2) Qua [orig: Quâ] poena tales sagae sint afficiendae? Et quidem non dubito, quin possit fides talibus assertionibus adhiberi, si praesetrim aliae cir cumstantiae concutrant. Nam et vulgo tradi solet, lamiam confessam crimen abnegationis, (seu haeresis) ex sola voluntate, propria [orig: propriâ] confessione manisestata [orig: manisestatâ], damnari, Torreblanca lib. 3. cap. 19. num. 31. De poena, pro arbitrio statuendum esse videtur, num sufficiat forsan paenitetia publica, velan mortis supplicium sitinferendum. Maxime cum vix omni ex parte liberentur eiusmodi faemellae, sed subinde iterum tenten tur. Et vel ad desper ationem aut autocheiria, vel alia scelera impellantur, hisque suggesti gestionibus quandoque locum relinquant. vid. Copen [orig: Côpen] 2. Obs. 121. Godelman, de Magis. etc. lib. 3. c. 7. Berlich. vol. 4. cocl. 4. n. 62. eetc.

Sed de Sagis, Lamiis, veneficis, etc pluribus tractant, multaque notabilia referunt R. P. Delrio in disquisit. Magic. P. Layman. inprocess. contra Sagas. Forner. in Panoplia sive armatura Dei. Torteblanca, in Damonolog. Bondin, in Doemonom Iohan. Gohaus. in process. contra Sagas. Bocer. in tract. d. homitid. lib. I. cap. 4. Nieder. in for micario fol. 347. et multis seqq. Faber. in Cod. tit. de malefic. et mathemat. Anonymus Theologus in cautionecriminali. Otto Melander. tr. sing. Mcrcer. 2. cap. 1. Iul. Caesat Bulenger in Opusculis, et Filesac, tr sing. Remigius in Doemonolatria. Marqu. de Susanis tract. d. Iudeis p. 3. cap. 13. La Philosophie des Esprits. Rickius d proba aquoe frigidoe. Thesaur. exorcismot. Malleus Maleficar. Flagellum Haereticorum. Fascinar. F. Nicolai laquerii. De Spiritibus Similibus Sagarum Daemoniis, v. Psellum de Doemonib. de congressu geniorum. duplici Daemonum lapsu, et Sagis recetibus ac vetustioribus, Lips. in Physiolog. Stoica lib. I. dissertat. 21 per tot. Qui Similes olim apud Ethnicos modernis Lamiis, vid. Daemonis Minica fol. 135. 134. 139 et f. 370. ac passim ubi de saevitia et libidine magorum.

52. Cl. Hierüber, unnd alles anders, was nach gestalt der Sachen gebetten werden möcht, köndt der solt, das Abdlich Richterlich Ampt anrüffende, etc.

In fine libellorum et supplicationum communiter apponitur haec Clausula, petens sibiius, et iustitiam administrari, etc. ex qua [orig: quâ] talis sequitur effectus, quod licet libellus propter generalitatem, admitti non deberet, iuxta not. per gloss. inl. fin. C. de ann. except. attamen, ut res potius valcat, quam pereat, iuxta. l. quoties ff. de V. O. profertur sententia, quae erit valida, et fiet condemnatio in mitiorem partem, quam fieri poterit. Innoc, in cap. cum dilectus. extr. de ord. cog. Etsi etiam sententia

conclusioni libelli supplicis conformis esse debeat, nec aliud continere, quam fuerit petitum, l. utfundi. com. divid. tamen quando apponitur haec clausula, hoc non procedit. Unde Iason. ad §. omnium. Inst. de action. num. 147. dicit, hanc Clausulam esse salutarem sicut herbam betonicam. Nam secundum Arnold. ab Haersolte: de actionib. in prolegomen. nu. 80. et Iohan. Scneidew. ad d. §. omnium. num. 129. imploratur offcium iudicis, qui dein ceps poterit supplere et impartirisuum officium, Abb. in cap. fin. in fin. extr. de iureiur. vide Matth. Stephan. tr. d. offic. iudic. fol. 123.

Deinde, quando ex narratione facti possunt elici plures actiones, quarum aliquae sunt aptae, aliquae vero ineptae, ac forte conclusio fitin ea, quae est inepta: adiecta [orig: adiectâ] illa [orig: illâ] Clausula [orig: Clausulâ], libellus sustentabitur. Est enim tantae virtutis et importantiae, secundum Angel. ad d. §. ut videatur deducta omnis actio et remedium competens et resultans ex narratis. Unde subicit ibi verbum perpetuo notandum. Quando ignoras inquit, quae actio, quodve remedium tibi competat, vel quomodo debeas in libello concludere, forte propter factum intricatum vel multitudinem factorum, vel propter dubietatem iuris, tunc factum diligenter et congrue narres, et in conclusione nihil specifice petas, nec aliquid specificum concludas, sed loco specificae conclusionis, simpliciter in finelibelli dicas. Super omnibus et singulis peto ius et iustitiam mihi administrari, simul divisim, copulative et alternative, singula singulis referendo, omni alio meliori et efficaciori modo et forma, qua [orig: quâ] id de iure fieri potest ac debet, inn der allerbeständtgsten Form vnd Maß, wie solches im Rechten am kräfftigsten geschehen soll, kan oder mag. Haec Clausula tamquam appendiculum superioris est, tantumque valet, ut in casu dubio libellus accipiatur eo modo, quo favorabilius potest iuvari intentio actoris. Estigitur multum utilis ad sustentandum dubium libellum, Iason. in d. §. omnium. Haersolte, dict. loco. num. 81.

Huius Clausulae tres quoque recenset effectus Iason. in l. petens. 27. numer. 5. C. depact. Anton. Gabriel. tit de Clausul. conclus. 4. per tot. m. fol. 612 adde Oldendorp. d. exc. tit. de form. libell. m. fol. 306. et seq. et Calam. de modo artic. et proband. m. fol. 66. numer. 24. Dec. in l. petens. numer. 4. vers. quare peto C. de pact. Vantium, in tract. de nullit. Process tit. de nullit. et defect. proc. num. 25. vers. insuper haec nullitas. Capyc. decis. 10. numer. 22. vers. quod in libello erat. Baptist Asin. in pract. civil. § 4. cap. 4. numer. 5. vers. item solent. Nicol. Everhard. in loc legalib. loc ab effectu eorum, etc. numer. 7. ubi inter cetera ait, circa quod volote tecire, quod dicta Clausula habet alium maximum et singularem effectum: nam si in libello concludente in possessorio narratione facta derespicientibus possessorium et petitorium, subiciatur praedicta Clausula, tunc probato petitorio et non possessorio, poterit virtuted. Clausulae ferri sententia in petitorio. Ita singulariter dicit Panormit. in cap. cum dilectus, deord. cog. ut et Iohan. de Imol. in l. sicum nulla et l. in summa ff. de re iudic. Bald. in l. incerti circ. fin. C. de interdict. Felin. inc. licet. soli. d. Simon. Angel. et Iason. in §. omnium Instit. de action. vide omnino Hartan. Pistor. lib. 1. quaest. 45. num. 24. et seqq. Si vero actor dilucide asseruisset, se petitorio saltem acturum, tunc ob evitandam contrarietatem, libellus non extenditur ad possessorium. Alex. consil. 96. vol. 5. et censil. 110. num. 2. vol. 5. Hartman. Pistor. d. l. numer. fin. Addatur Socin. consil. 128. incip. Iustissime Iudex in princ. Sis ergo cautus, inquit idem Everhardus, utnung wuam omittas eam ponere in libello perte conficiendo: quia vidi plures succumbere ob omissionem huius Clausulae, captaper [orig: captâper] eos inepta conclusione, qui non succubuissent, si dictam Clausulam in conclusione posuissent, et tanto magis sis cautus, quia in bene et apte formando conclusionem faciliter erat, qui naturam actiohis ignorat, propter quod plures contingit succumbere. l. 1. cum ibi not. per gloss. sing. si mens. fals. mod. dix. et cap. examinata. de iud.

Notandum tamen est, quod saepe dicta Clausula, quantum cumque utilis sit, non operatur effectum suum, quando contra generalitatem libelli, in quo haec

Clausula adiecta est, reperitur exceptum, et petitum fieri specificationem. Alex. de Imol post Bl. Angcl. et alios per cum relatos incons. 1215. vol. 1. Everhard. d. loc. num. 8.

Haecque etiam Clausula tunc demum suum effectum assequi debet, quoties id in actoris commodum cederet: Secus vero, sin in detrimentum illius redundaret, nam tum potius standum est conclusioni, quam ut libellus ex saepe dicta [orig: dictâ] Clausula [orig: Clausulâ] generali, praeter intentionem actoris extendendus sit. Alex. consil. 200. n. 7. vol. 2. ubi tradit, huius Clausulae hunc esse effectum, ut id remedium videatur intentatum, quod actori favorabilius est. Iason. in d. §. omnium. numer. 15. Iust. de act. Nevizan consil. 79. num. 5. Quoniam inquit, Clausula haec apponitur in favorem actoris, non igitur debet in eius odium retorqueri. l. qudo favore. C. de legib. Nam et alias regulariter estin facultate actoris, interpretari libellum, ut vult, cum secundum mentem acinterpretati onem actorisis semper debeatintelligi. l. si quis. de iud. Hart. Pistor. lib. 1. quaest. 45. num. 26.

ADDITIO.

Ac notandum etiam, quod ex una causa inepta agens, non possit obtinere ex alia [orig: aliâ] apta [orig: aptâ], Rota Genuens. decis. 61. num. 9. Rosenthal. de feud. cap. 6. conclus. 62. num. 6. et cap. 9. conclus. 25. num. 14. Ratio huius rei est, quia alias sequeetur absurdum: Siquidem reus non potest esse instructus per productionem, et sententia non esset conformis libello, Pacian. de probation. lib. 1. cap. 67. num. 22. Id que adeo obtinet, utetiam Clausula salutaris nihil ulterius, aut in alio remedio operetur. Gabriel. lib. 6. tit. d. Clausul. conclus. 5. num. 4. et conclus. 4. numer. 12. Pacian. d. c. 67. num. 24.

Si vero narrata aunt in certa, ut ex iis congrua, vel ex congruis utilior actio colligi possit, tunc libellus iuvatur virtute d. Clausulae, Rota Genuens. d. decis. 91. n. 10. et seq. imo Clausula ifta operatur, ut quis ex libello alioqui inepto, sententiam obtinere debeat. si de intentione libellantis constet, et actio ipsi vere competat, licet inepte proposuerit; Secus si nulla competat. Quando enim intentio est apta, licet actio sit inepta, obtinet actor, praesertim in summariis iudiciis, Rota Genuens

53. Hieunden.

Verbum infra, habet relationem tantum ad contenta et descripta in Instrumento. Bart. in l. qui liberos. §. haec verbo, ubi alii, de vul. et pupill. Paris. consil. 113. num. 24. vol. 1. et est eiusd em effectus, ac si omnia hic nominata et descripta fuissent. Ut notat Bartol in d. § haecverba. Aretin et alii, inl. Siquisfilium §. fin. de acquir. hered. Curt. Iun. consil. 115. num. 27.

54. Hinwiderumb, hingegen.

Dict. Hinwiderumb, hingegan conditionem important, et reciprocam, ac hypotheticam seu conditionalem obligationem.

55. Hirten.

Custodes condemnantur de damno facto in herbis per animalia, Vivius decis. 280. ubi id ampliat etiam in animalibus Ecclesiae, et Ecclesiasticarum personarum; simulque tradit, quomodo damnum datum per animalia in segetibus tunc in herba exsistentibus, sit aestimandum.

56. Hirtenftab

Sumitur pro iurisdictione, quia Princeps vel Dominus loci, est quasi Pastor. vide Mod. Pistor. cons. 61. vol. 1. et v. 2. consil. 16. num. 3. Ita dici solet, deme gebürt der Dirtenstab, vnd was demselben mit Botten vnnd Derbotten, zu Dorff, Doltz vod feld anbängig, wie auch die Bestraffung oder frevel, die sich darauff jederweilen begeben. Interdum autem pertinet zum Dirtenstab tantum potestas quaedam modica municipalis: nemmlich, die Weegzubawen, Außschlag deß Viehes zuordnen vnnd zumachen, wann Schaden von Viehebeschehe, zustraffen, schadhafft Viebe zupfänden vnd was dergleichen. vide Consil. Argentorat. vol. 1. consil. 2. ubi

57. Hispanien.

Vid. Hispaniam illustratam Ioannis Marianae. et Valdes. d. praerogativ. add. me in Politic.

58. Histori.

Historicts et Chronicis fides adhibetur, etiam in iudiciis, saltem ubi contrarium non ostenditur, Bart. et Dd. in l. 1. ubi Iason. num. 23. Dec. nu. 21. ff. sicert. pet. gl. incap inter dilectos. verb. magis. defide Instrum. Paris. Consil. 23. num. 133. vol. 1. Socin. Ioan. consil. 76. num. 64. vol. 1. Eaque transferunt onus probandi in asserentem contrarium. Dd. in l. sive possidetis, C. de probat. ubi Salic. nu. 2. Socin. Sen. consil. 23. numer. 14. vol. 1. et Adr. Gilman. Symphortom. 1. part. 1. tit. 2. vot. 1. num. 10. fol. 94. Cumprimis vero Chronicis et Historiis plene creditur, quando cum ipsis concurrit fama vel opinio, vel si aliis adminiculis adiuvantur, puta, quod ex archivis publicis depromptae, et longissimo tempore pro authenticis habitae sint: tunc in antiquis fidem possunt mereri, Iason. consil. 16. num. 41. lib. 2. Etiam picturis, scripturis vel sculptis columnis, lapidibus, muris, seu parietibus vel aliis monumentis, quae vel in Ecclesi is vel publicis aliis locis vel privatis reperiuntur, credendum est; etiam Camerae Imp. iudicio, iuxta Gilman. rer. iudic. lib. 2. post decis. 43. in quibusdam summar. decis. num. 78.

In iure municipali Wurtembergico [orig: Wûrtembergico] cavetur, daß die Stattschretber sollen ein Histori Buch machen, et quottidie excurrentia singularia annoti eren. Sed hocnegligitur, wie dann in solchem Ducatu gute Ordnungen, aber selbige vbel gehaltem werden Et nunc oblivioni dantur res quottidianae, vnd werdem vber 200. Jar (so anderst die Welt so lang stehet) die Nachkommen eben so wenig wissen, als jetzt wir, was vor solcher Zeit beschehen.

Quid de Genealogiis Münsteri, Heroldi, Stumpfii, etc. sit sentiendum, v. Georg. Everliard. vol. 1. cons. 27. a pr.

59. Hochzeit-Gshänckungen.

Xenia, sive munera nuptialia, quae amici novis nuptis, in festivitate nuptiali offerunt, die Geschänck, so auff dem Hochzeitlichen Ehrentag, nach sittlichem Gebrauch von den etngeladnen Gästen, in die Brawt- Tafel verehrt werden, Sponsae ne cedant an Sponso: an vero utrique sint communia, oder ob solches der Freundtschafft nach, zuthailen? vide Speckhan. cent. 3. quaest. 16. class. 1. Et magis est, ut ex aequo sint dividenda: nec haben dus sit respectus, a cuius latere, ut aiunt, von welcher Seiten, proveniant: Cum utriusque desponsatorum amici et cognati, utrique ex aequo donare praesumantur: videme disp. 3. adius municipale VVirtemberg. thes. 55. Dissentit Sichard. adl. 9. n. 6. C. de donat. ante nupt.

60. Hoff.

Curia oder Doff dicitur, quia sub dio Parlamenta et iudicia olim peragebantur, in einem offnen Doff. Legrand Aumosnier de France. fol. 6. wienoch heutzu Tage, die Candt vnd das Rotweilisch Hoff: auch die Centgericht vnderm freyen Dimmel gehalten werden. Goldast. Alemann. 1. fol. 191. et fol. 206.

Sumitur quandoque pro Dieta, indicto conventu ac congregatione. Glossae Iuniani Maii: Diaeta, locus domi, ubi tantum versamur nullo negotio aut usu. Nam diai/ta/omai significat versor. Latini recentioris antiquitatis Curiam vocant: et ita quoque in Aurea Bulla, haecce vox usurpatur: Albert. Stadens. fol.. 163. b. ibi: Curiam Imperatoris adiit, et quae sivit sententiam. Unde etiam Doffgeticht: quia olim, ut dictum, Iudicia in Aula vel Curia, etiam ab ipso Regevel Imp. peragebantur, nec erant Stataria. vid. Pontan. Origin. Francic. lib. 6. cap.16. Sumitur etiam Hoff, pro curte. vid. Gothofred. Anton. disp. feud. 1. th. 4. lit. f.

ADDITIO.

In Consilio Fabri Montferratensi, in facti specie, statim ab initio habetur: Cortes absas, quod forsan est abgesessen oder entlegene Höff, Erant enim in desertis locis consistentes, unnd scheinet, als wann daselbsten Corte pro pago genommen wurde. Ac Curtis absa opponitur vestitae, etnzehle, abgelegne Höff, wie im Schwartzwald. vid. tamen Freher. ad Constitut Caroli Crassi, praefix. Fornerio et Contil de feudis.

Ac de Curia Caesarea, vid. Petr. de Andlo. 2. cap. 15.] Ioh-Iac. Speid. V. I. Lic.

61. Hoffgut, Bauren-Lehen, Erbzinß, item Herdgüter, etc.

Ita nostris moribus vocantur Emphyteuses. Emphyteusis autem definitur, quod sit locatio rei immobilis, facta in perpetuum pro annua [orig: annuâ] pen sione (unde et Erbzinßgäter vocantur) hac [orig: hâc] lege, ut quamdiu solvatur pensio, non possit aufferri ab Emphyteuta, l. 1. ff. si ager vectig. velemphyt. Emphyteusis est Graecum nomen ab e)mfu\teuw. id est, insero, quemadm odum autem insitionibus, ita arbor arbori inseritur, ut illi inhaereat, naturamque suam pro portione retineat: Similiter hoc contractu, res ita a Domino in Emphyteutam perpetuo trans fertur, ut priorem dir ectumque Dominum semper respiciat, afficiatque commodo. Et latine emphyteusis nihil aliud est, quam melioratio. Ab initio enim tantum steriles agri con ced ebantur colonis, ut eos colerent et redderent meliores et fertiles, ac inde quotannis pensionem solverent. Sed hodie non tantum sterilia dantur, sed etiam fertilia bona, Azo in Summa. C. de lure Emphyt. Ioh. Schneide. ad tit. Inst. de locat. § adco autem num. 2. Nisi in Ecclesia, quae dat solum ea, quae congrua videntur oeconomo, et aliis gubernatoribus Ecclesiae. auth. perpetua quoque. Cod. de SS. Ecles. Accurs. ad d. §. adeo autem verb. emphytenseos. Hoffgüter, alibi vocantur etiam Derdgüter. Derd enim sive focus sumitur pro Domo, darzu ein Scheür, Doff vnd etliche Güter gewonlich gehören.

Quae autem differentia sit inter Emphyteusin et feudum, dispiciendum est. Primo namque in eo differunr, quod feudum libere et gratis conceditur, ut deduxi in verb. Lehen: ob quandam debiti remunerationem: et de proptia [orig: proptiâ] eius feudi natura est, quod debetur ac praestatur pro eo tantum servitium personale, das der Vasall das Cehen mit Ritterdiensten, vnd mit seinem eignen Leib verdienen muß. Vude plerumque in literis in vestiturae haec Clausula adicitur: Darvoner vnser getrewer Lehem, mann seyn soll, wie er vns in Trewen gelobet, vnnd Lehenspflicht gethan hat, vnsern Schaden warnen, bestes werben, die Lehentrewlich ver dienen, denen auch so offt die zu fall kommen, rechte Volge thun, vnnd sich damit halten, wie solcher Mannlehen Güter Recht vnd Gewonheit ist. vid. Consil. Marpurg. vol. 2. cons. 11.

Emphyteusis vero conceditur pro annua quadam praestatione Canonis vel pensi onis. ut supra.

2. Vasallus requisitus tantummodo servitia, nec illa praestare tenetur annuatim. c. licet si de feud. defanct. controv.

Emphyteuta vero songulis annis tenetur offerre canonem. Nam alias si emphyteusis est Ecclesi astica, emphyteuta infra biennium non solvens canonem, amittit eam. c. potuit extra locati. Si vero est emphyteusis privata, et emphy teuta per triennium cessat solvere pensionem, expelli potest. per. l. 2. C. de lur. emphyt. Nec moram purgabit emphyteuta triennio effluxo. Nam d. l. 2. dicit expresse, qui non solvit per triennium, omnimodo (quae dictio praecisa, morae purgationem omnino excludit, Iason. ind. l. 2. n. 73.) repelli potest, Imo ipso iure hanc poenam ei imponit. Ubi autem poena ipso iure imponitur, mora purgari non potest. l. quiob rem. ff. de cond. indeb. l. si is cui. de. leg. 2. Tiraq. ad l. 8. C. de rev. donat. Fundamenrum est: si certa dies sub poenae conditione a lege vel ab homine adiecta fuerit, intra quam quid fieri darive debebat, neque id factum, datumve fuerit, ipso iure poena dicitur commissa: in tantum, ut nulla morae purgatio locum invenire queat. l. magnam C. decontr. et com. stip. l. 23. de illo, de O. et Act. l. Celsus de recept. arb. l. si fundus in fin. de Leg. Commiß. l. 2. §. ult ff. iudic. solv. Myns. cent. 3. obs. 95. Goedd. adl. 12. § 1. n. 10. d. V. S. Ias. in d. l. 2. C. n, 73. et seqq.

3. Feudum regulariter tantum est transitorium ad masculos, auff die Mannliche Leibs Grben, non ad feminas. Unde appellatione heredis in materia feudali, solummodo veniunt masculi. § etsi Clientulus, de alien. feud. Emphyteusis vero etiam ad filias et haeedes extraneos transit. Ut not. in l. 3. C. de iur. emphyt. Schneide Win. in praelud. feud. nu. 23. different. 13.

Obiter hic [orig: hîc] notandum venit, licet argumentum a vi nom???is in iure nostro

validum perhibeatur. l. anullo. et ibi gl. et Dd. C. de fer. Bart. Caepolla. cons. Crim. 24. num. 13. adeoque res talis praesumatur, qualiter nominatur. Bald, consil. 205. col. 1. lib. 3. Unde cum in Instrumento reperiatur verbum Grbzinß, quod vocabulum denotet Emphyteusin. Stuck. exercit. Iustin. part. 1. decad. 12. assertion. 6. lit. A. Ita ut concessio necessario emphyteusis nun cupanda videatur.

Tamenillud eatenus verum est, quatenus nomen illud omni caret dubio et est univocum. Si fuerit aequiv ocum et ambiguum, tum a vi nominis argumentatio cessat. Hinc dicit Alex. Raudens. tract. de analog. univoc. et aequivoc. lib. 1. cap. 24. num. 48. Concessionem factam sub nomine et titulo emphyteuseos, non ilico inferre emphyteusin, nisi clare et perspicue atque specifice aliunde probetur; ob illam solam rationem: quia vocabulum Emphyteusis est aequivocum, Carol. Molin. adconsuet Paris. part. 2. §. 73. num. 29. et seqq. Non igitur valet argumentum, de hoc bono praestatur ein Grbzinß, ergo bonum vel praedium hoc est bonum emphyteuticum.

Quia et praestatio illa pensi onis de feudo fieri potest, maxime si id subiecta materia patiatur.

Ex uniformi praestatione quando ius Emphyteuticum probetur? Consultat. Sax. p. 1. Ob. die Emphyteuses verwürckt, so sie nicht erfordert werden. Consil. Marpurgens. 56. vil. 4. De emphyteuta deficiente in soluti one unius denarii, Valasc. Consultat. 86. Da canone solvendo, ubi non constat bona esse emphyteuticaria, de retr actu et edendo titulo Consil. Argentoratens. vol. 2. consil. 8. Censuariusan possit cedere rem, et a pen sionibus se liberare. Grivell. decis. 99. von Verlürstignng der Doffgüter, Consil. Altorff. vol. 1. cons. 33 an liceat faciem fundi censualis mutare? Grivel. decis. 15.

Quaeritur item hic [orig: hîc]: An post incursas ab emphyteuta variis ex causis caducitates, ex receptione Canonis, omnes illae, quotquot sunt, abolitae atque remissae censeantur? Quod affirmat Anton. Monterus a Cueva decis. 5. Namque ex Canonis receptione, quaedam status redinte gratio inducta censetur: et de ono emphyteuta, quis emphyteuta decerni putatur. Hacce vero redintegratio status, non nisi quo ad omnia fieri potest: nisi protestatio expressa, de reservatione caducitatis, intervenisse probetur. Sed vide iam allegatum Monterum, varie distinguentem.

Item caducitas, tempore scientis et tacentis praedecessoris in cursa, per successorem emphyteutae obici nequit. Probabilius tamen est, ut inter vivos cedi possit, Monterus decis. 35.

ADDITIL.

Alamanni fundum cum villula dixere [orig: dixêre] Mansum, ac agri varii erant Iuris: Fiscalini, sc. quorum reditus Fiscis Principis deserviebant. Qui donati, venditive Monasteriis, Parochii sve, Ecclesiastici vocabantur, quique hodie multis in locis, licet venditi et abalienati, et privatae possessioiis facti sint, tamen ea [orig: eâ] servitute laborant, ut quoties venduntur, et novum colonum, possessoremve Iecipiunt, toties certa aeris summa Ecclesiae seu Monasterio perpendenda sit, in cuius primaeva possessione fuerant, vulgo Ehrschätzige Hoffgütter vocantur. Agri Salici seuterra Salica, illa [orig: illâ] servitute vacabat, hanc vulgo Frey Lehengut vocabant. Agros Salicos elocabant nonnumquam certa [orig: certâ] conditione redituum et culturae in perpetuam possessionem; nec mutare licebat colonos aut posteros, nisi pactum aut conditionem viloassent, vel non solutis reditibus, vel fundo neglectui habito, vel parte fundi inscio Domino distracta [orig: distractâ], aut usuris recentibus gtavata [orig: gtavatâ]. Proinde apochas dabant Coloni, quibus quo pacto, quave conditione locatio facta esset, continebatur. Eas tabulas vulgo Reversas, et Germ. Reverßbrieff, locationem autem ipsam Erblehen appellabant. Agerhoc pacto locatus antiquis vectigalis dicebatur, quem describit Paulus Ic. in tit. Si ager vectigalis. Non vectigalis erat, qui ad certum tempus locabatur, et eo pacto ut auferri colono, Domino volente, potuerit, nos vulgo Schupfflehen dicimus. Iustiniani aetas voce nova et Graeca quidem e)mfu/teus1in, sive emphyteosin perpetuam illam locationem vocavit, a verbo e)mfu/te\uein, quod in serere seu plantare significat; quoniam locatione eiusmodi ager in familiae alicuius possessionem velut in seratur et implantetur, ut avellere iure non liceat, nisi pacto locationis violato. Unde ius emphyteuticum dicitur Erblehen Recht, et ager emphyteuticarius, quem et ipsum Alemanni ac Franci mansus vocabulo amplexi sunt. Goldast. rer. Alemannic. tom. 2. p. 1. fol. 83. ubi addit, quod Franci et Alemanni mansum dixerint einem Hoff, es wäre em E erschätziger oder

Notandum etiam hic, Curtis nomine non simpliciter aut locum, ubi multi congregati degerent, aut homines ipsos iunctius habitantes, sed Imperium etiam et Iuris dictionem, praeterea et proprietatem, mancipiorum, et omnino cam possessionem, quam Icc. integri Status vocant, pleno cum iure coniunctam, signifi catam esse. vid. eundem Goldastum. d. loc. fol. 84. Imo et Curtilem saepe iurisdictionem cum proprietate man cipiorum et certa redituum parte Francis intellectam fuisse, attestatur.

Sic etiam Colonica Vilsa seu Villula erat, cum modo agri, quantum Colonus unus colere potuit, nec admodum â manso dista bat, adeo [orig: adeô] ut Mansus et Colonica aliquando promiscue dicebantur. Mansus tamen et Colonica non semper certam quantitatem, sed modo maiorem, modo minorem agri modum continebant. Aliquando etiam sub manso Colonicam comprehensam reperiri, refert Bignon. in not. ad Marculph. Ferm. fol 522. et pleruhque Colonicam, Colontam, Mansum; Villam, et in Germanicis Diplomatib et Instrumentis Hobam et Hobunnam pro eodem accipi debere, docet.] Iohan. Iac. Speid. V. I. Lic.

61. Hofflehen.

Hofflehen vocatur; quan do Imperator, Dux vel Comes, aliquem de feudo eo pacto investit, ut in aula sua, munere Dapiferi, Pincernae, Praefecti aulae, etc. fungatur, Schrader. de feud. part. 2. cap. 4. num. 54. adde Gothofred. Anton. disput. 3. thes. 7. lit. K.

62. Hoffmarek, Hoffmarcks Gerechtigkeit.

Also werden die Adenliche Gürer in Bayrn genenner, vel Hoffmarck ist Edelmans Gerechtigkeit. Inde Doffmarcksherzen, wie alibi Erbsässen, alibi Baron, alibi etiam Candtherzn. Unde in den Raufförieffen solche berreffendt, poni assolet: vnser Schloß, Marck vnd Derzschafft N N. wte es dannmit Thüren, Gräben vnnd andern Gebäwen vmbfangen, mit sampt dem Gericht vnd Doffmarck auch aller vnd jhr jedes Ein: vnnd Zugehö rungen, Gerichten, Doffmarcken, Ehehaffren, Zwingen, Banen, Dogteyen, Doffbäw, Mühle, vnd allen andern Ehehafft Rechten, auch Döffen, Huben, Gütern, Solden, Bawstättem, Gärten, Mädern, Wisen, Besuchen, Triben, Träten, Aeckern, Egerdten, Holtzwachsen, Mosern, Vischentzen, Visch Wassern, Weyern, mit sambt dem hohen vnd nidern Wildpan deß Rotwildes, vnd wie das Namen haben haben möchte. vid. Cons. Altorff. III. in princ. vid. Neüburgische Candsfreyheit. fol. 9. et fol. 13. b. ac passim, etiam in fine.

63. Hohe Obrigkeit, Königlicher Gwalt.

Hohe Obrigkeit non semper sumitur pro gladii potestate, sed plerumque pro superiori Iurisdictione, et imperii meri gradu supremo, cui confiscatio et alia iura inhaerent, Andr. Goldbeck. de Iure Geradae. cap. 5. adfin. d. tert. ordin. succedend. nu. 8. fol. 170. ubi dicit: Iuris dictionem supremam vocari in dem Weichbildt art. 59. Königlicher Gewalt, ubi gloff. ait, bey der Königlichen Gewalt ist nicht allein zuvernemmen der König, sondern auch alle die, denen dz Schwerdt bevolhen ist, Schneide Win. Instit. d. heredit. quae ab intest. sub rubr. d. success fisci nu. 17. vid. Bidembach. quaestion. Nobil. 1.

Ubi notandum, Nobiles olim in jhren Dörffern habuisse solum die Erbgericht, darumb sie auch in Schwaden Vogtsherzn genennt worden; die Hohe Obrigkeit aber ist den Graffen gehörig gewesen, saltem in subditos, licet dicere velimus, ipsos Nobiles immediate sub Imperio fuisse.

Quae autem pertineant zu der hohen Obrigteit, vid. supra verb. Dalsgerich, item Bidenbach. quaest. Nobil. 7. Riemer.

d. Iurisdiction. moderna bb. 3. b. et K. 1. b. Ripol. var. resolut. cap. 1. numer. 320. etc. Schickfus. in der Schlesingischen Cronick. p. 3. fol. 319. Pfältzische Resolution der Ritterschafft in der Obern Pfaltz gegeben fol. 14. ubi was Malefitzfäll, item fol. 16. was Nidergerichtliche Fäll, etc. Dandwerck, Tafern, etc. wo, hin sie gehörig, ibid. fol. 20.

Qud autem merum Imperium non faciat Incolas. absolute subditos, videre est in Pacis Composit. Dilling. quaest. 32. numer. 13.

Hospital,

64 Huff, Huob.

Huff Germanis est praedium, fundus agri tantum, quantum uni fere rustico satis est ad tem familiarem. Latini recentiores vocant Hubam. Unde Düb-Güter. Rosenthal. cap. 2. conclus. 64. Vid. Goldast. ad Paraenetic. Veteres. fel. 437. ubi vocem hanc vetustissimam esse ait. Brover. antiquitat. Fuldens. fol. 260. Hobgelta erat census ac reditus, quos Coloni pendebant. Hoba autem an cum Hofa eiusdem sit significationis, docet idem Goldast. d. loc. fol. 440. et seqq. add. Rutger, Ruland. d. empytheus. fol. 24. ubi von Dueben, Duebner, Affterlehen agit, ac fol. 48. et seqq. quid sint census dominicales, annotat.

ADDITIO.

Huba, quam Houbam alii vel Hufam sive Hiufam, et Leges Lingobardicae Giufam vocant, secundum Frisaeum, est pars ???ndi seu Villae, in plures heredes dispertitae. Aventinus hubas agros bigis arari solitos, et Vadianus fundi partem maxime pascuam vocat. Spiegelius ait, latiorem esse, quam ut huc arctari debeat, omnemque terram complecti seu Messi seu faenisecio accommodam, in qua plures casae sint. Verum habam non certae mensurae terram esse, sed indefinitae, pro cuiuslibet loci commodo aut opportunitate, tantumque fere agri comprehendere, quantum rustico ad rem familiarem tuendam satis est, observavit R. P. Coccius in Dagoberto. in not. ad cap. 29. fol. 177.

Ab Hubis dicti Hubarum cultores, Unde non nemo vocabulum Kölner apud Germanos ortum suspicatur, quorum sit, reditus a Colonis exigere, quique in Austriacis ditionibus Hubmaister, quasi Hubarum Magistri vocantur. Atque ut â Curtibus Curtary, a Mansis Mansuary; Sic ab Hubis Hubary vulgo Hueber derivantur; Hueber aute ab Hueben deflexisse ex Latio, fatetur Goldast. ad paraenet. veter. fol. 438. hanc citans gnomen e perveteri Codice vernaculo.

Ceterum Hubarum alias faciunt Dominicales, Herrnhöff, alias Censuales, Zinßhöff, alias tributales, Güllthöff, denique Serviles, Dinghöff sive Köllner Höff. Ac licet magna Hubis affinitas sit cum curtibus, disparitatem tamen vetustae donationum chartae convincunt, teste Coccio. allegat loc. fol. 178. ] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Licent.

65. Hünerfaut.

Dominus potest certos Officiales, vulgo Auß: Doer: item Dünerfauth constituere, qui homines proprios et eorum descendentes ad unum omnes habeant specifice conscriptos, mortuos ex albo deleant, supervenientes annuatim addant, ad mortuariorum et aliorum, ad quae pro more regionis hcmines proprii suis Dominis tenentur, praestationem illos fideliter admoneant, contra vim iniustam defendant, ne sine Domini sui consensu alio suum domicilium transferant, et ne Domino in suo agricolationis iure aliquod praeiudicium creetur, sed ut ius illius crescat potius, sedulo provideant. Stamm. de propr. hominb. cap. 25. numer. 11. allegans Chur, Pfältzische Candrs Ordnung. titul. 8. quam videat Lector. Idque ampliatur, ut etiam Princeps vel alius [orig: aliûs], qui homines propris in alius Domini territorio habet habitantes, Officialem, Auß: vnd Dünerfauth, ad tuitionem sui luris inibi ordinare possit.

66. Huer, Huerenhäuser, Duererey.

Huer inepte Scheraeus in der Däußlichen Spraachschul. fol. 164. ab hora derivat. Rectius Dn. Martinius in Lex. Philolog. verb. Meretrix. ab heüren, id est,

mercede conducere locare; unde Deuraht, id est, matrimonium, lo catio universalis. Quod autem Virgo, quae vi amoris capta, amanti virginalem pudicitiam excutiendam praebuic, meretrix, adeoque turpis et in famis persona non censeatur, probat Dn. D. Harppr. ad §. non autem. 1. Instit. de inoff. testam. num. 31. et seqq. Cephal. consil.140. vol.1.

Lupanaria, an, et cur toleranda. vid. Langlaeum. semestr. lib. 8. c. 8. etc. et me tract. de informatione Kizel. d. matrum. cap. 8. theorem. 2. Nicol. â Salis. in sciliment. ad auth. coll. 3. fol. 869.

De meretricibus ac forni catione varia habent Coler. in parerg. cap. 8. Marqu. de Susanis. tracnt, d. Caelibatu Sacerdotum cap. 18. et deturpitudine Meretricia, Freher. 2. parerg. cap. 14.

ADDITIO.

An licitum sit tributum sive gabella, quae singulis annis aliquibus in locis a meretricibus exigi solet? vid Marc. Anton. in praxi Archicpiscopali Neapolit. cap. de denuntiatione haereticorum. in annot. fol. 96. ubi antequam ad resolutionem descendit, unde tale trle tributum ortum habuerit, et qua [orig: quâ] ratione inductum fuerit, docet. Et dicendum, inquit, quod primus, qui novum vectigal ex Lupanaribus exigendum statuit, fuit Caligula. Circa causam tributi Octav. Vestrius in prax. lib. 2. cap. 14. dicitforte id processisse ex antiqua con ventione inter Indicem et meretrices ipsas, quae non habentes a Lege actionem, qua [orig: quâ] possint pro mercede suae artis ob turpem causam agere, iudicem sibi hoc annuo censu conduxerunt, qui deficiente actione, quasi in subsidium, suum impartiretur Officium. Quamobrem ait ipse, videmus omnes meretrices ad hunc iudicem confluere, qui officio suo meretricias mercedes pro qualitate mulieris arbitratur, et passim de illis iure sibi praescripto ius dicit. Hicerat ludex Curiae Sabelliorum in urbe, cui solvebatur rale tritum.

Ac quod huiusmodi tributum sit detestabile et praeseferat magnum scandalum apud Christianos, ut ex lucro meretr icio, tamquam ex negotiatione licita aliquid exigatur, attestatur dictus Marc. Anton. alleg. loc. fol. 97. Quod lucrum Nicephorus lib. 16. cap. 20. histor. Eccles. vectigal et portorium impurum, detestabile et absurdum appellat, ac laudibus Anastasium Imp. effert, qui illiud omnino sustulit, quod et secit Pius V. Pontifes.] Iohan. Iac. Speid, V. l. Licent.

67. Hurenwürth.

ADDITIO.

Ita vocantur Lenones, (qui alunt Scorta, seu vulgares mulieres, ad hoc, ut quaestus, quem corpore suo faciunt, ad ipsos redeat) de quibus est Novella 14. qua [orig: quâ] Imperator Iustinian. Praetoribus sive Praefectis Vigilum dat cognitionem de iis, et in universum tollit prostibula et lenocinia omnia, adeoque prohibet, ne in orbe Romano amplius sint ulli lenones auttolerentur, sed deprehensi extrema sustineant supplicia, et in exilium pellantur. de hisce vid. Libr. VII. Decretal. lib. 5. tit. 15.

Occasionem autem huius praeclarae et Sanctae Constitutionis (quam Imp. ait. se Deo oblatam consecrasse [orig: consecrâsse] in odorem bonae fragrantiae) Ritterhusius et Matth. Stephan. in Commentar. ad eandem ita describunt: in abdito relatum est Imperatori de sceleratis fraudibus Lenonum, eos circumire videlicet solitorum regiones et loca varia: et quasi oenaturam exercere miserarum puellarum, quas inescabant oblatis calceamentis, vestibus, et aliis eiusmodi munusculis, ad corrumpen dos animos comparatis: eaque [orig: eâque] ratione Constantinopolin pellicebant, ut quasi victimas publicae libidini prostitutas alerent, atque ab ipsis vicissim alerentur, omni quaestu, quem corpare suo mulierculae meruissent, ad ipsos lenones redeunte. Accipiebant quoque lenones eo nomine et Syngraphas sive cautiones et fideiussores, ut ut meretrices illae cogerentur, quamdiu lenonibus collibuisset, in potestate ipsorum etiam invitae remanere: ac ne quidem matrimonio honesto copulari possent, sine lenonis consensu. Et quod erat omnium flagitio sissimum, ne quidem a puellis decennibus et adhuc immaturis nec viripotentibus abstinebant: quantumvis periculosissima illarum esset corruptio In summa, videbat Imperator, lenones esse fures et latrones pudicitiae, qui multo gravius delinquant, quam qui pecunias purantur, aut per latrocinia homin ibus eripiunt.

Hodie ex Constitutione Caroli V. i???n der Peinl. Halsger. Ordn. art. 122. qui uxorem, libero sve scelerati cuiuscumque lucri causa, aliorum libidinibus prostituit, infamia [orig: infamiâ] notatur, ac in iure constitutam poenam subire iubetur. Et artic. sequent. idem Imp. mandat, ut lenones, lenae ve, quorum ope, opera [orig: operâ], stupra, adulteria conciliantur, committuntur, nec non ii, qui scientes domus suas praebent, in id elocant, aut patiuntur et connivent, quod inde quaestum faciant, pro delicti qualitate prudentum consilio, mulctentur: et vel exilio, pron numellis exhibitione, aurium mutilatione, cauterii inustione, virgarum castigatione, aliave qua [orig: quâ] poena [orig: poenâ] non dissimili coerceantur. ] Ioha. Iacob. Speidel. V. I. L.

69. Huet tragen, Huet abziehen.

De veteribus nudo capite propalam incedentibus: et quibus ex causis id obtegerent, vid. omnino Anton. Guibert. Costan. in Polyhistore cap. 1. Suetonius in lulio, Calvitii deformitatem, inquit, iniquissime ferre, obtrectatorum saepe iocis obnoxiam expertus: ideoque desicientem capillum revocare â vertice assueverat, et ex omnibus decretis sibi a Senatu, populoque honoribus non alium aut recepit, aut usurpavit libentius, quam ius Laureae Coronae perpetuo gestandae. Et idem de Caligula; raro ait, capillo, ac circa verticem nullo erat. Quare transeunte eo, prospicere ex superiore parte, aut omnino quacumque de causa Capram nominare, criminosum et exitiale habebatur.

Pileus est Libertatis insigne, unde ad Pileum vocare, id est, ad libertatem. Liberti olim Patronorum cadavera pileati comitabantur. Ab hostibus item liberati et debitorum loco habiti pileos gesta bant, Constan. d. loc. fol. 8. ubi fol. seq quod mortuo Nerone plebs sumpserit pileos manumissionum, Aurelius Victor etiam scribit, interitu Neronis adeo Roman et cunctas Provincias exsultasse, ut plebs induta pileis manumissionum, tamquam saevo exempta Domino triumpharet. Idem factum Appianus narrat interfecto Caesare Dictatore. Atque ideo Brutus, ut Dion lib. 47. refert, Numismatis, quae faciebat, suam imaginem cum pileo, et duobus pugionibus impressit, eo et inscriptione signisicans, Patriam a se et Cassio in Libertatem esse vindicatam.

De la coustume d' oster le Bonet, lors qu' on veut saluer ou s' humilier pour impetrer quelque chose de quelqu' un. via. Guyon. divers. Lessons tom, 2. cap. 41.] Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

70. Huldigung, Erb- vnd Landshuldigung.

Homagium dicitur Iuramentum fidelitatis, quod subditi in alicuius territorio habitantes, Domino suo praestant in fidem, et pro ratione Iurisdictionis ac subiectionis, donec in territorio manent. Andr. Knichen. de Iur. territ. cap. 3. num. 155. Idque non propter res possessas, sed respectu personae praestatur, et quod ideo revera subditum efficit. Coler. de process. exsecutiv. p. 2. vap. 1. num. 23. Geil. de pignorat. cap. 15. num. 7. et lib. 2. obs. 35. num. 2. Et hoc est, quod prima agnitio et probatio subiectionis, per hoc iuramentum fieri traditur, Tho. Michael de Iurisdict. conclus. 57. Meichsner. tom. 2. lib. 2. dec. 4. num. 122. Cothman. consil. 47. num. 38. vol. 1. vid. Knichen. in encycl. cap. 3. per tot.

Homagium oder die Erbhuldigung, habetur pro actu universali iurisdictionis, sub quo de necessitate omnis alius actus continetur. Quando enim Princeps curat iurare subditos oboedientiam, tune est in quasi possessione iurisdictionis et consequentia, quia nervus oboedientia complectitur omnes alios actus iurisdictionis, et recusans praestare tale homagium, coerceri potest, vel impositionemulctae, vel adem ptione possessionis Castrorum, vel captione Pignorum, et aliis eiuscemodi in iure proditis remedii, Ortenburgische Acta. fol. 32.

Estque dictum Homagium, quasi Hominium, quia is, qui hoc iusiurandum praestat, homo Domini, vel quasi meus fieri dicitur, vel agit se hominem, id est, profitetur se subditum. Nosappellamus Erbpflicht, nuldigung, Noldung, quasi Geding, hold vnd trew zuseyn.

Hominium, Homagium, Homologia, fidelitas, Synonyma: ac frequenquentius accipitur Homagium bifariam, aut pensiculatum rei beneficiariae, feudi lege concessae, Vasallagium ob id nominatum: aut subiectionis intuitu, et subditiotium vocari potest. De posteriori signisicatu, rursus aequivocatio occurrit, nam sumitur vel pro ipsa [orig: ipsâ] subiectionis fidelitate, aut pro actu iurandi, quo illa obfirmatur. Radudens. resp. 1. num. 366. lib. 2. non secus ac in nomothesia feudaria, fidelitas quandoque denotat ipsam feudi formam, qua [orig: quâ] constituitur, quandoque iurisiurandi formulam. cap. 1. §. in fin. quae fuit prim. eaus. cap. si minori, si de feud. cont. sit. int. dom.

Multae avem sunt Species Homagiorum: Nam aliud paestatura Vasallis, aliud a domesticis, aliud a confoederatis, aliisve pro natura contractuum et obligaitionum. Rosenthal. de feud. cap. 5. conclus. 85. et seq. Fachin. consil. 58. numer. 25. fol. 1.

Civili incognitum fuit, et occasione feudorum postea universali fere consuetudine introductum. Bruning. de var. unives. specieb. concl. 33. Caspar. Ziegler. in §. Civitas. in limitat, num. 27. Adeoque semper socundum consuetudinem receptam praestandum est, nec novitas illic aliqua tolerand a. c. dilecti, extr. de maiorit. et obed. Unde Principi illud mutare volenti, a subditis iure denegatur. Specul. tit. de fend. §. quoniam vers. et notae. Nevizan. consil. 11. num. 3. et 4. Princeps namque tenetur Civitaem in eo statu conservare, in quo eam invenit. l. nomine C. d. Decur. gl. in l. moveor. 4. C. si serv. export. Et Civitas subiecta alicui Domino, debet regulari Legibus, Statutis et Consuetudinibus ipsius Civitatis et non domini de novo supervenientis, secundum Bart. Bald. et Salic. et post eos Goeden. consil. 31. num. 7.

Nec etiam semper subiectionem importat. Sicque Colonia, Spira, Wormamatia, etc. Episcopis Homagium praestant. Infert etiam quandoque mixtam subiectionem. Sicque Hamburgum iurat Holsatiae Duci, Brunsuiga item Principi suo.

Hoc Iuramentum correlativum est, vel reciprocum saepe. Quemadmodum enim subditi iurant oboedientiam et subiectionem Dominis. Vnderthänig, gehorsamb, hold, trew vnnd gewärtig zuseyn Item: Was ein getrewer Land. saß vnnd Vnderthan seinem rechren Erbheren vnd Land ts Fürstenzuthun schuldig ist. Gilman. lib. 2. decis. in causa. M. contra Bischoff zu W. numer. 8. fol. 725

Ita Domini vicissim quoque iurant, sesubditis fidos futuros, et quicquid privilegii vel consuetudinis habeant, id eis salvum illibatumque mansurum. Unde proverbium: Fidelis Dominus, fidelis servus. Valentin. Forster. de iurisdict. part. 2. fol. m. 462. num. 147. Ac tacite haec conditio inesse videtur Homagiali obligationi, etiamsi non exprimatur, vel ad id se Princeps iureiurando astringat. adde Dn. Bocer. tract. de regal. fol. 484. numer. 44.

Subiectionis autem Iuramentum differta Iuramento fidelitatis (quod Vasalli suis Dominis ob beneficia vel feuda ab his accepta praestant, daß sie wollen jhrem Neren tew vnnd hold seyn) Quia praestatur ob eas res, quas Vasalli feudi nomine a Domino acceperunt. Illud, nempe Homagium, domino praestatur, etiamsi nulla bona a Domino quis habeat. Hoc propter operas militares: Illud propter subiectionem. Hoc beneficio desinente, simul etiam desinit. Illud ratione subiectionis praestatur, et vim retinet, donec in territorio subditus manet. Forster. d. loc. num. 148.

Item ius iurandum subiectionis ipse per se, non per procuratorem, ut Vasallus potest, praestare quis tenetur. Sicut etiam ius Civitatis, das Burgerrecht, ipse per se civis resignaredebet: arg. l. 35. ff. de R. l.

Homagium autem licet subiectionem, non tam en in capite libero servitutem quandam inducit. Aliud enim est dominium, aliud Imperium. Ego in praecognitis Politicis. fol. 74.

Homagium a subditis est praestandum, quoties est mutata persona Domini, morte vel alio quocumque modo, item quoties quis alicuius fit subditus, so offt ein Erbhere mit todt oder in ander Weeg abkombt, seynd die Vnderthanen die Erbpflicht, auff beschehen ersuchen zulaisten schuldig. Habitantes enim in loco, ubi quis habet merum et mixtum Iperium, tenentur ei praestare nuramentum fidelitatis, Surd. consil. 47. num. 39. Petr. Anton. de Petra. de pot. Princ. cap. 10. num. 38. Per text. in cap. un. §. Si vero qual. debeat iur. Vas. et in cap. nimis extr. de iureiur. ubi probare nonnulli conantur, argumento a contrario sensu, quod etiam Clerici tcmporalia possidentes a Laicis, tale Iuramentum praestare teneantur. Unde poena subditi, hoc Iuramentum absque iusta [orig: iustâ] causa [orig: causâ] Domino praestare recusantis, est am issio bon orum, Schrader. consil. 23. nu. 167. et seqq. Quia Iuramentum hoc, die aidtliliche Huldigung a subditis eo fine exigitur, ut pax et tranquillitas conservetur, et ut purgetur atque tollatur suspicio seditionis, et Dominus assecuretur, cap. 1. qual. iur. deb. Vas. l. praesenti circ. med. C. de his, qui ad Eccles. eonfug. Casp. Ziegler.

in §. nobiles. 1. num 4. Is vero, qui luramentum, pacem publicam respicicns, praestaerecusat, bonorum punitur publicatione. c. 1. §. qui pacem. de pac. iur. firm. Et subditus, qui recusat facere, quod de iure tenetur, dicitur rebelliter vivere. Rebellis autem omnia bona feudalia et allodialia amittere meretur. Bart. in const. qui suntrebelles, verb. rebellando, num. 17. Prolixe Ludoph. Schrader. consil. 23. nun, 168. et mult. seqq. vol. 2. Possunt quoque adversus subditos nolentes iurare, oder die Erbhuldigung erstarten, mandata poenalia in Camera impetrari, si Dominus immediate Imperio subsit. Maulius, d. tract. cap. 1. num. 27. Ac quae sit poena negantis homagium a se praestitum esse, cocet Mod. Pistor. part, 2. quaest. 68.

Wie weir sich die Erbhuldigung er, strcke, vid eConsil. Argentoratens. vol. 1. consil. 17. quaest. 2. fol. 277.

Notandum hic [orig: hîc] est, si Civitas aliqua Principi alicui hoc Iuramentum vel Homagium praestat, cum retro [orig: retrô] immunis sit, quod amittat Privilegium, et fiat subiecta, Carol. Tapia, adl. fin part, 2. cap. 2. num. 9. et seq. ff. de constit. princ. Caspar. Ziegler.. in §. Landsassii concius. 1. num. 43. Homagium autem a Civitate Domino, qui alias huius Civitatis Dominus non est, coacte factum, non valere putatur. Per talem enim meticulosam exactionem, subiectio non acquiritur. Knichen. deiur. terr. cap. 3. num. 17. Et antiquus Dominus non amittit posse ssionem subditorum, si ab alio inviti sint detenti, et de corum contraria voluntate appareat. arg. l. 3. §. per servum. ff. de acquir. poss. Gail. de arrest, cap. 1. num 22. et 23. Matrh. Stephan. lib. 2. de Iurisd. part. 3. 7. numer. 22.

Hinc Confessio contra libertatem facta, non valet: quia est facta contra naturam, hoc est, contra naturalem hominis statuni: multo minus, quoando quis compulsus fidem dedit Scriptura [orig: Scripturâ], se non liberum esse. l. nec si volens, ibig Gl. et Bl. C. deliber, caus. ac in d. l. Baldus concludit, si Dominus cum homine transigat, non valere: cum sit contra statum naturalem. Et idem ibidem tradit, si Imperator, Papa et Rex Francorum faceret aliquam Civitatem fidelitatem sibi iurare, cum sua non esset, non valere: quia tunc hoc faceret instar Tyranni. Et hinc conclusum in Camera [orig: Camerâ], in causa des Stattlein Wangengs, contra alle Borcken zu Laibs etc. Iuramentum tale esse ipso iure nullum. Rutget. Ruland. decis. ius. controvers. quaest. 21.

Imo haec violenta occupatio Civitatis, et Civium ad iurandum illegitima compulsio, ad eo non operatur subiectionem, ut etiam non purgetur hoc vitium, licet Principis confirmatio accedat. l. auctoritatene. 3. C. unde vi. Gail. lib. 2. obs. 54. num 8. pre ibi allegata.

Notissimum est, quottidianaque experientia testatur, Nobilibus Castra, Pagos et aliaid genus a Principibus plerun que cum adhaerentiius, pertinentiis, iuris dictione et aliis emoluinentis concedi, et quidem variis cum Clausulis, quae saepe superiorem, saepe in feriorem important iurisdictionem. Eamque ob causam non absonum est dicere, rusticos quoque nobilibus, tamquam Magistratur suo Iuram entum fidelitatis et subiectionis praestare teneri, non solum, quia mansum suum abiis recognoscunt. sed ideo quoque, quia domicilium sub eorum iuris dictione constituerunt, c. 3. ubi Isern. Alvar., et Dd. tit. qual. deb. iur. Vas. Husan, de liber. hominib. cap. 6. numer. 36. et seqq. In genere enim, omnem iurisdictionem perpetuam habentes, possunt compellere subditos suos ad fidelitatis Iuramentum praestandum. Surd. consil. 47. numer. 39. Petr. Anton. de Petra. de potest. princ. cap. 10. numer. 38. Dn. Caspar. Ziegler. in §. nobiles, conclus. 1. numer. 5. ubi aumer. 6. dicit, non procedere hanc conclusionem, si consuetudine inductum sit, ut rustici loco Iuramenti per solam porrectionem manua a Nobilibus in Iurisdictionem ac potestatem accipiantur. Matth. Stephan, de Iurisdict. liber. 2. part. 1. cap. 2. membr. 2. numer. 188. Semper enim in praestando homagio forma antiquitus usurpata, servanda est, nec ex illa quid quam in praeiudicium eius, cui Ius exinde quaesitum est,

immutare licet. Auctor. deß gründrlichem Berichts von deß H. Reichs Statt Fridtberg, etc. cap. 5. num. 151. et seq. Lud. Schrader. consil. 21. nu. 182. et seqq. Ziegler. d. loc. num. 7.

Pono, Es haben etliche Bunger in einer Reichs Statt mit einem Rath händel oder Rechtfertigung zu Speyr, quaeritur, ob solche vnder diß den jährlichen Burger Aydr laisten müssen. Respondeo quod sic (1) seynd sie nichts desto weniger subditi (2) etiam appelatio a Iudice facta, non facit, quo minus in aliis causis maneat Iudex, ac si hoc Iuramentum detrectent; puniri possunt arrestis, carcere, etc. arg. traditor. a Gailio d. arestis cap. 10. num. 1. possunt tamen homagium praestare cum protestatione.

An autem Civitas in territorio sita, zur Huldigung zuzwingen. Consil. Argentoratens. vol. 2. consil. 41.

Von der Waldeckischen Vnderthonen Eventual Erbhuldigung, vnd wie weit sich dieselb erstrecke. vide Waldeckische Ehrenrertung, part. 1. cap. 13 fol. 58. et seqq. ubi. daß solce Huldigung kein gegenwärtige Vnd er würffligkeit würcken könn weil alles auff ein künfftigen vngewissen Fall verschoben. Eaenim quae tempore limitata sunt, tempus non egrediuntur, nec in aliud tempus extenduntur, sed tam ante quam post illud omnino exclusa censentur, Cravetta consil. 426. num 8. et 14. praesertim quando dictio alsdann, quae extremitatem temporis inducit, est adiecta. nihil enim operatur donec conditio formaliter adimpleatur, etc.

Sed vide de homagio plura apud Dn. Ioh. Bruning. dissert. d. Homagio tom. 5. Basil. Disp. item Maulium tr. sing. Mede iure, ordinibusq civium. c. 2. et Hotoman. in disputat. feudal. fol. 127.

Magna et admodum controversa est quaestio, ob ein Standt deß Reichs, so vnder eines Fürsten Landes Obrigkeit Güter hat, eo nomine die Erbhuldigung zuerstatten schuldig seye. Tale Iuramentum detrectavit Comes Ortenburgensis, Ideoque in Actis ortenburgidcis fol. 24. conqueritur Ortenburgicus Procurator, daß er seiner Person halber, weder Anwalts En. Fr. vnd Herin, noch einigen Ihrer Fürsil. Cn. Regigiment, mit subiection zugethon: sonst wüßte er nicht zusehen, waß ihme sein Gräffliche Praeeminentz fürtragen solle. Item, daß er sich in die subiection deß Lands Fürsten, vnd jhr der Regierung Obrigkeit nicht begeben werde. Et fol. 39. habetur, es seye vblichen herkommens, wa ein solcher Potentat, der underschidliche Königreich, Fürstenthumb, Marckland, Crass: Herischafften, vil und mehr hat, er sich derselben inseinen Cituln, ad ministration vnd außschreiben, jedes Landrarr Qualita [orig: Qualitâ] vnd Freyheit nach, insonderheit vnd respective gebraucht, wie es dann nach dises oder jenes Königreich, Fürstenthumbs, Landr oder Herischafft von Alter her gebracht. Oer Evemple haben wie an vil Römischen Kaysern hochlöblichster gedächtnuß, vnnd noch im Reich gehabt, von nicht weniger anandern Königen, Fürsten vnnd Herien deß heyligem Römischen Reichs Mitglidern, die all sich nir geschämbr, ob sie schon in Kayser: vnd Königlichen Würden, gewesen, dannoch sich Fürsten, Graffen, Herin von den Orthen zuschreiben, daselbst also zu regiren, Recht zusprechen, zunemmen vnnd zugeben, auch der ringern Oignität, Land vnd Herkommen nach vnd also nicht ein oder zwo, sondern mehr Personen getragen. Gleich als auch ein Vnderthon in zweyen, dreyen oder mehr Aemptern gebraucht, vnnd also auch convenirt werden Kan, so wol inn persöhnlich als hablicher Sachen: welches dann auch Iuris, vnd dar zu in den Reichs Abschiden, sonderlich Ann. 48, versehen, daß sich weder Graffen noch Herin auß der Fürsten. etc. Obrigkeinicht nicht außzuziehen, darinn sie mit Mittel denselben jhr Persohn, auch Landt vnd Leuth halber, vnderworffen seyn sollen.

Fol. 112. sagt der Heri Graff, er seye nicht der einige Reichs Standt, welcher im Land zu Bayern gelegene Güter hat, sondern es sexnd derselben von Bischöff: unnd Praelaten noch mehr: Es werde aber in Ewigkeit nicht

Et additur fol. 113. Quoties Rex, Princeps vel Comes, extra Regnum, Provinciam et Comitatum suum, in alterius Regis vel Principis territorio bona habet et possidet, ratione quorum bonorum Iuramentum fidelitatis praestare consuevit, per hoc non efficitur ratione suae personae, seu personali obligatione subditus aut subiectus; nec quo ad personam sortitur forum, nisi in Regno, Principatu, aut Comitatu suo: in quo ratione bonorum alibi sitorum, non potest a Domino loci vel territorii immediate citari, aut ei aliquid, quod personam eius obstringat, imperari, haec omnia probantur in c. ex parte, de for. compet. et in Clem. Pastoral. §. denique, et §. rursus. ubi Card. et Ioann. d. Imol. d. sent. et re Iud. Quid nemo vere et improprie subditus est ratione rei tantum, ita Matth. de Afflict. in tit. qual. Vasall. iur. Idem sensit et consuluit Alciatus in persona Principis Würtembergensis, consil. 451. num. 30. fol. 3. idem tener Natta. consil. 45. num 9. Unde eiusmodi obligatio, quae sit propter rem et occasione rei, magis est realis, quam personalis. Ioan. ab Imol. d. Clem. Pastoral. num. 47. de sent, et reiud.

Sonst wann ein jeder Reichs Stand, der in einem Fürstenthumb Güter hat, desselben Fürsten Landtsäß, auch in personalibus seyn müßte, so würden zwey absurdissima inconvenientia erfolgen. Daß Eine, daß die Kayserliche Mayestät gar wenig Fürsten, Graven, Herin vnd Stände, in jhrer vnvermittelten subiection behalten, dann die begüteten in anderer Stände Landen, würdem reti one sub iectionis Landsassen seyn.

Das Ander aber, daß solche Reichs-Stände auch in personalibus simul et semel, eodem tempore et in solidum mehr Herien vnnd Obrigkeiten härten. Cum tamen verum et ligium homagium in cludat in se personalem subiectionem, secundem Matth. de Afflict. d. tit. qual. Vas. Iur. Ac quia Comes in hac qualitate personae suae, homagio est obligatus Imperatori, non potest sic obligatus esse et subiectus Ducis Bavariae, d. Clem. Pastor. §. rurus, etc. quia ipsa natura docet, neminem posse esse hominem ligium duorum in solidum simul. In alio autem vulgari et non ligio homagio, Iuramentum fidelitatis non praestat Iurisdictionem et ius subiectionis in personam; nisi tantum ratione rei, in quantum se res extendit, ut eleganter not. Specul. in tit. defeud. et homag qu. 17. Ideoque si ratione rei aliquid committeretur, propter quod ageretur ad personam puniendam, non posset conveniri in territorio, ubi res est. Bosi. inpr. Crim. tit. de Citat. num. 33. Vnd also ist es auch im Reich aller Orthen herkommen.

Opponitur fol. 88. ex parte Bayrn. Weil Iuris, daß, wa einer den maisten thail seiner Güter, daselbsten auch das Ius domicilii habe, der Graff auch je bißweilen Mattigkhoven vnd andere Güter, abwechselt, selbst besißt, vnd auffs wenigst seine familiares domesticos, gebrötte Diener, wie ers in tertion Mandato Religionsfriden nenner, daselbst sitzen har. So könder je weder der Graff selbst, oder seiner gebrörte Diener, ratione habitationis et domicilii niemandr andern vnderworffen seyn, alß deme das territorium der Enden zugebört, iuxta notata Menochi ia. arb. Iud. quaest. Lib. 2. cent. 2. cas. 86. fere per tot.

Gs ist auch nicht seltzam, sondern geschichr vil, daß einer duas habirtationes vnnd duo domicilia zugleich hat: in einem Persöhnlich sitzt, im andern auff ein andere Zeit wohner. Potest item habere domicilium in quo magis, aliud in quo minus versetur, et poterit citari ad utramque domum, tamquam ad domum habitationis. Bald. cons. 233.

vol. 1. Est habitatio in facultate, non in necessitate posita, et qui habitare facit alium prose, et ad suam utilitatem, ipse habitat. Idem Bald. cons. 243. num. 8. vol. 1. fere per tet. et cons. 393. eod. vel. ubi in specie de delictorum punitione tractat.

So ist es indubltati Iuris, quod ratione domicilii quis dicatur subditus, et subiectus sit consuetudinibus loci, in quo habitat, ibi forum sortiatur, et legibus loci alligetur, sive praesens sive absens sit, teneturque ratione Iurisdictionis, homagium seu Iuramentum praestare. Iacob. d. S. Georg. tractat. de homag. numer. 32. E contra gaudet etiam Privilegiis et immunitatibus Provincialium, als der erklärten Candsfreyheit, darvon der Graff meidung rhur. Chassanae. rubr. 3. des fiefs. §. 7. vers. sed quaeritur. de consuet Burgund.

Serenissimi Bavariae Ducis. Proncurator. fol. 208. et seq etiam hoc addit, daß in den Höchstem der Christenheit Häuptern non solum duplices personae, sondern respective vilfache erfunden vnd consi de rirt werden, als da in una eademque persona Imperator, Rex certorum Regnorum N. et N. item Archidux, Princeps, Marchio, Comes, Dominus huius et huius Ducatus, Marchionatus, Comitatus, Dominii, etc bestehen, vnd diverso iure gehalten werden mag. Exempla in promptu sunt, als von der Königlichen Würden in Hispania so Rex abso lurus in seiner Königlichen Mürden, Erblichen Königreichen, herentgegen auch ein vnverneindt Glid vnd Stand deß heyligen Römischen Reichs, daß ihre Königliche Würden, auch respective erkennen, vnd in allen deß heyligen Reichs Anlagen, doppelt, auch iuxta transactionem Burgundicam tempore necessitatis et belli Turcici, dreyfache Chur, fürstliche Anlag gern, vnd inturitu Imperii, als nicht das klainest Glid der Burgundischen Erbländer halber, gehorsamblichen erlegen vnnd bezahlen, etc.

Pergit Comes fol. 526. et ait: Cum ratione solius possessionis bonorum, subditus quis dici iure non possit. l. libertus. §. sola ff. ad municip. l. rescripto. §. fin. ff. d. mun. et honor. Paul. de Castr. cons. 89. col. 2. circ. med. lib. 2. Ideo non cogitur quis ut iuret fide litatem ex eo solum, quod bona possideat in alieno territorio. Innoc. in c. postulasti d. for. comp. Brum. Asten. sis. cons. 35. col 4. lacob. a S. Georg in sua Invest. vers qui quidem ínvestiti. col. 2. Alex. cons. 11. ad fin. ubi allegat. Dd. in c. nimis de Iureiur. et magis in terminis notat Alex. cons. 138. col. 3. lib. 1. et cons. 10. col. 2. lib. 5. quod ubi forensis convenitur in loco aliquo ex eo solum, quod in tali loco possidet bona, non ligatur statuto illius loci, pertinente ad litis de ci si onem: quia tale statutum non ligat forensem, ut traditidem Alex. cons. 164. col. fin. vers. ad allegata. lib. 6. Hinc Aym. Gravetta. cons. 201. num. 16. fatetur, quod quis ratione solius possessionis bonorum, simpliciter et absolute dici non possit subditus, ut lurisdictio generalis in eum possit exerceri, et omni casu, prout in alios, qui sunt de loco; Sed tantum secundum quid: ita nimirum, quod pro tali possessione bonorum conveniri possit coram Iudice loci, in cuius territorio sunt bona, ut in tit. C. ubi in rem act. Ideoque Iuramentum fidelitatis ex sola ratione possessionis bonorum praestari, non debet: quia ex tali possessione sola (inquit) non potest quis simpliciter et absolute subditus dici: sed solum secundum quid: Atqui Iuram entum est quiddam individuum. Bald. in c. 1. de controvers. invest. Ias. cons. 134, col. 1. post med. lib. 4. neque consi derari potest divisio aliqua commoda, quod propter possessionem aliquorum bonorum subditus quis dici possit, quoad ipsa bona tantum. Facit quod dicitur, quod non potest quis ex parte esse servus, et pro parte liber. 1. §. 1. ibi: in eadem persona simul libertas et servitium concurrat. C. de. latin. lib. toll. Similiter non potest quis esse pro parte ingenuus, et pro parte liber. Iason. in l. si duo patroni. in pr. col. 1. ff. de Iureius.

Sed in multis locis, da die Lansässerey??? Gebrauch, ita est receptum, ut quis bona possidere nequeat, sine onerosa [orig: onerosâ] qualitate sub iectionis. Es muß eoipso der Possessor auch sein Persohn obligiren, vnnd sich zu einem subdito Ligio machen, ita ut in personalibus

actionibus conveniri in loco illo queat. Vicissim da die Landsässerey nicht herkommen: ut in Suevia, Franconia, Palatinatu, ibi licet nobilis habitet in territorio alicuis Principis, etc. nihilominus est ratione personae suae liber: nec conveniri potest in personalibus nisi ratione delicti et contractus, in loco, ubi contraxit, vel deliquit.

Form der Bayrischen Erbhuldigung in den Ortenburgischen Acten. fol. 172. talis refertur: Ich H. gelobe bey meinen wahren Chrewen an Aidsstatt, daß ich dem Durchleüchtigen, Hochgebornen Fürsten vnnd Herin, Herin Albrechten, Pfaltzgraffen bey Rhein, Hörtzogen in Ober- vnd Nidern Bayren etc. als regierendem meinem rechten natürlichen Erbherin vnd Landrs Fürsten vnderthänig, gehorsamb, trew vnd gewärtig seyn, seiner Gnaden Frommen fürdern vnd Schaden wenden, auch in allen Sachen, was ein getrewer Landsäß vnd Vnderthan seinem rechten Erbherin vnnd Candsfürsten zuthum schuldig ist, getrewlich thun soll vnd will: alle Arglist vnd Gefährde hierinn außgeschlossen.

In dem Cübingischen Vertrag zwischen weylandt Hörtzog Vlrichs Fürstl. En. vnd dessen Landschafft sequens formula homagialis praescripta invenitur: Ihr werden schwören einen Aid zu GOCC, vnnd den Heyligen, vnserm Gnädigen Fürsten vnd Herren, seiner Fürstl. En Erben vnnd Nachkommen deß Hörtzogthumbs Würtemberg, getrew vnd hold zuseyn, seiner Fürstl. En. dero Rähren vnnd verordneten Amptleuhen, Gebotten vnnd Verbotten, von seiner Gnaden wegen gehorsamd vnd gewärtig zuseyn, seiner Fürstl. En. Nutzen vnd Frommen zuschaffen, dero Schaden zuwarnen vnd zuwenden, nach ewerem bestem Vermögen, euch erzaigen vnd halten, wiefromme gehorsame Vnderthanen sich gegen jrer natürlichen Herischafft erzaigen vnd halten sollen. Auch ench, ewer Leib vnd Gur, Weib vnd Rind, so Leibaigen seynd, nicht zuverendern, ohne bemelres vnsers Gnädigen Fürsten vnd Herin, oder seiner Fürstl Gn. Amptleuthen wissen vnnd erlauben, alles nach Vermög der gegebnen Freyheit: darzu sein Fürstliche Gnad vnd dero Erben Hörtzog zu Würtemberg, vnd jhre Nachkommen die Hülff zuthum vnd zugeben, auch die Handhabung der Gehorsame vnd Erbarkeit, sein Fürstliche Enad zugesagt vnd verschriben, trewlich vnnd zuvolzichen vnd zuhalten, wie sich nach Innhalt solcher Verschreibung, auch der Vertrag zwischen vnser Gnädigen Herischafft, vnnd gemainer Landschafft auffgericht vnd gemacht, zurhun gebührt: alles erbarlich, trewlich vnnd vngefahrlich.

De Instrumento Fidelitatis Anglicano, duos tractatus scripsit Card. Bellar. ubi etiam, an Clerici ad id teneantur, deducit.

Notandum, quod interdum der Erbhuldigung expresse inseratur, daß die Vnderthanen anderer Orthen keinen Schrim suchen wollen.

Subnectere libet formulam eines Burgerlichen Aids, welcher Jährlich nach gehaltner Rarhswahl der Burgerschafft in deß heyligen Römischen Reichs Statt A. fürgehalten, vnnd von derselben auffgenommen wirdt.

Irh werden gelehrte Aidt zu Gott dem Allmächtigen schwören, daß ihr denHerin Statpflegern, mit Namen N. N. auch Herin Burgermaistern, so iederzeit im Ampt seyn werden, allhie zugegen, oder ihren Verwaltern, und einem Ehrsamen Rath, wie der auff den N. Augusti diß iIahrs gewöhlet ist, getrew, gewärtigung gehorsamb seyn, allem und ieden derselben Gebotten und Verbotten, Gesatz und Ordnungen, ietzig: und künfftigen iederzeit gehorsamblich geleben und nachkommen, euch weder mit Worten noch Wercken, haimb: noch offentlich darwider setzen, und was ewer ieder für Sach gewinnen, inner oder ausserhalb der Statt, zur Zeit ewers Burigeriechtens, es sey wder die Herien Stattpfleger, Burgermaister oder Inns wohner, Innwohnerin oder Burgerin allhie, daß ihr deselben an keinem

71. Hülffe.

Valde [orig: Valdê] magnus est rigor iuris Saxonici, ut loquitur Moller. lib. 3. semestr. cap. 38. in pr. secundum quod in causa Civili reus, si peremptorie citatus non compareat, vel compareat quidem, sed semel atque iterum per sententiam respondere iussus, litem non contestetur, actore contumaciam eius accusante, condemnatur in Ehehaffr, hocest, ad probandum iustas et legitimas causas, quibus impeditus fuerit, quo minus sententiae pareret, quod si id intra tempus constitutum non fecerit, tum amplius non admittitur, etiam si refulis expensis; se respondere cupere dicat, sed condemnatur in die Hülffe, hoc est, cadit tota [orig: totâ] causa [orig: causâ], et fertur contra eum sententia condemnatoria, non secus ac si confessus vel convictus fuisset, Chilian. in pract. cap. 77. Hartman. Pistor. quaest. 3. part. 1. Sed vide Moller. d. loc.

72. Hundtstag.

De stellis et diebus Canicularibus, vid. omnino Talenton. rer reconditar. lib. 2. cap. 9. et seq. et Bisciol. horar. subcesivar, tom. 2. cap. 2. lib. 12. ubi canis astri vis quanta sit: et cur Syrius appelletur.

73. Hundtragen.

*kunofori/a poena fuit militaris, ut Arnoldus Lubecensis, lib. 7. cap. 2. et Otto Frisingensis, lib. 2. degestis Frid. Barbarossae de ea hunc in modum scribunt: Vetus consuetu do pro lege apud Francos et Suevos iunolevit, ut si quis nobilis, Ministerialis vel Colonus, coram suo iudice, pro huiusmodi excessibus reus inventus fuerit, antequam mortis sententia [orig: sententiâ] puniatur, ad confusionis suae ignominiam, Nobilis canem; Ministerialis sellam, rusticus aratri rotam, de Comitatu in proxiimum Comitatum gestare cogeretur.

Quem morem Gunterus in Ligurino. lib. 5. vers. 205. et ibi Rittersh. sequenretibus expressit versibus:

Quippe vetus mos est, ut si quis, Rege remoto
Sanguine, velflamma, vel seditionis apertae,
Turbine, seu crebris Regnum vexare rapinis
Audeat: ante gravem, quam suse sanguine
poenam.
Excipiat. Si liber erit, de more vetusto
Impositum Scapulis ad contigui Comitatus
Cogatur per rura canem confinia ferre,
Sin alius, sellam.

Locus Arnoldi Lubecensis [orig: Lûbecensis], cuius mentio supra facta, ita se habet: praesumptio (scilicet excaecatio Henrici Decani Magdeburgensis) hoc modo mulctata est, ut mille marcas argenti iniuriato persolveret, et de feudo suo ad centum marcas argenti Ecclesiae maiori resignaret, et cum multis nobilibus hominium ei faceret, et cum quingentis militibus militarem ei poenam persolveret, id est, ut singuli milites deloco perpetrari sceleris, usque ad fores maioris Ecclesiae caniculum deferrent, etc.

Locum hunc ex Widechindo, auctore non nominato, in suam Saxoniam transtulit Crantzius, et moris antiqui ignarus, corrupit, pro portarecanes, scribit deducere canes, quem erorem interpres Germanicus, alias vir docissimus, etiam erravit, legatur Saxon. lib. 3. cap. 15.

Videtur poena haec militaris tempore Ottonis usitata, sequentibus saeculis obsolevisse, demumque Friderici Barbarossae tempore usurpata. Argumento sunt verba Frisingen sis loco supra citato. Hoc tam districto iudicio per totam Transalpini Imperii latitudinem promulgato, tantus omnes terror invasit, ut universi magis quiescere, quam bellorum turbini inservire vellent. Meminit huius moris etiam Dodechinus, Ad Annum. 1155. quilo cus nos docet, in alia etiam causa et eulpa ignominiae hanc

canum gestationem impositam. Haec Dn. Meibomius, ad VVitechind. fol. 60. Videri etiam potest Sleidan sub Friderico I. fol. 401. et vetus Chronicon Moguntinens. in notis. fol. 78.

74. Hungarn.

Vid. Artner. et Bernegger. in Disp. et Arumae. d. Comitiis cap. 4. num 70. etc.

75. Hunger.

De fame, eiusque remediis, vid. Meillet. ad Tacit. fol. 359. et ad Petrou. Lotich. 2. cap. 5. et 7.

1. Jagen, Jagrecht, Gnaden- Jagten, etc.

VEnationis exercitium, praecipue magnarum ferarum, das Hohe-Wildpräth zufällen, virile, bellicum et heroicum reputatur. Lyclama. lib. ult. Eclog. 12. quod nobilibus et magnatibus aliis peculiariter competit, nec eis, nisi legitima [orig: legitimâ] praescriptione, adimi potest, cap. 1. §. nemo retia. de pace tenend. et eius vicl. l. officium. 12. de re milit. cap. 1. 2. et tot. tit de Cler. venat. Ac venationi deditos fuisse anti quissimos Reges et Principes. constat ex Neandro in gnomolog. fol. 132. add. Melliet. ad Tacitum. fol. 69. Martin. centur. 6. disp. 5. qu. 9. et 10.

Qui tamen curare debent, ut debito tempore, circa agrorum depopulationem, ohne Schaden der fruchtbaren Länder vnd Güter, venationi dent operam. Et ne immoderatos sumptus circa venationes faciant, monet Tiraquell. de nobilit. cap. 37. num 149. Prodigos namque Cicero. lib. 2. Offic. tales vocat, qui venationum apparatu, pecunias profundunt.

ADDITIO.

In Suecia [orig: Sueciâ] certa sunt loca Regiae venationi reservata, in fundis nempe Regiis et Coronae. In Germania autem et aliis locis fundi omnes et Silvae erant Dominicae, possessoribus solum utile dominium concedebatur. Sicque Ius occupationis et belli videtur produxisse, die Leibaigenschafft, Schuvss Lehen vnd Jagens Gerechtigkeit. Sed de venatione Germanica vid. tractat. singular. Franc. Zoanettae. in opusc.

De iure venationis in Gallia, vid. Nicol. Sudorium.] Ioh. Iac. Speid. V. I. Lic.

Venatio alia dicitur superior, alia inferior. Superiorem vocamus venationem cervorum, cervarum, aprorumque, die Hohe-Jagt, schwartz vnd roth Wildrpräth, et haec ven atio refertur inter regalia (de qua quaestione latius, vid. apud apud Pruckman. in §. venatio. quaest. 1. Sebast. Medic. de venat. quaest. 27.) Ideo quod plerumque in concessione Feudi expresse reservetur; doch behalten wir vns bevor, die Hohe Jagt, schwartz vnd roth Wildpräth. Inferior venatio est minorum, seu in ferioris notar ferarum, Jagtsgerechtigkeit an Haasen, Füchsen vnd klein Waidwerck. Quemad modum enim in generali luris dictionis concessione, tantummodo venit ima seu minima: Ita etiam venatio solum inferior permissa putatur, Heigius, p. 1. quaest. 15. num. 62.

Was aigentlich zu dem kleinen Waidwerck gehörige vid. declaration der Ober Pfältzischen Privilegien. fol. 24. ob die Haasen: vnnd Füchs Jagt auch auff die Reherzuziehen. Conlil. Argentoratens. vol. 1. Consil. 88. qu. 3.

Venationes precariae Gnaden Jagten, in alterum transferri et cedi non possunt. Tum, quia Privilegia ex singulari gratia [orig: gratiâ] alicui concessa, cedi nequeunt, Tiraquel. de retract. lignagier. §. 26. gl. 1. num. 61. Bart. in l. etiam ff. de iureiur. per l. si explurib. ff. de administ. tut. et l. non solum. §. si puellae. ff. de rit. nupt. arg. l. cerdonem. ff. de oper. libert. Ium, quia eiusmodi precariae venationes non transeunt ad heredem eius,cui concessio facta est, sed cum persona evanescunt. l. cum precario 12. §. 1. de precar. Est einm Privilegium personale, quod personam nonegreditur. Quae autem ad heredes non tranfeunt, ea cedi non possunt, l. ex pluribus. 42. et ibi Bart. ff. de administr. et peric. tutor.

quan documque libuerit, revocari possunt, können vnd mögen nach belieben deß Herin, oder seiner Erben widerruffen vnd abgefordert, vnd als dann einem andern ohne Verhinderung der jenigen, welchem sie bißhero Bitsweiß gestattet, verlihen werden. Precarium enim est, quod precibus petenti utendum conceditur tamdiu, quamdiu is, qui concessit patitur, l. 1. et 2. ff. precario. Dn. Harpprecht. tract. de R. D. §. ferae. nu. 222. qui num. seq. dicit: Idque adeo verum est, ut venatio ad certum usque tempus per Principem precario concessa, etiam ante tempus effluxum revocari queat, per text. in l. precario. 12. in pr. ff. eod. Nam etsi venationi ad certum tempus concessae, tacitum insit pactum de non revocando eandem ante tempus elaspum: quia tamen tale pactum naturae et substantiae precarii repugnat: merito tamquam inutile et nullius valoris, reicitur. Est si quidem generalis regula, quod omnia pacta si ve tacita, sive expressa, quaesunt contra naturam et substantiam contractus, sint nullius momenti. d. l. precario. l. ubi donatus 27. ff. de donat. mort. caus.

Inserere lubet formulam eines Bestand vnd Gnaden Jagens, wie solche von Herin Ludwig Friderich Hörtzog zu Würtemberg, etc. Fürstl En. Adam von Aw verwilliger worden.

VOn GOttes Gnaden: Wir Ludwig Friderich, Hörtzog zu Würtemberg vnd Ceck, Graffe zu Mümppelgart, Heri zu Deydenhaimb, etc. Vormundt- vnnd Administrator: Bekennen offentlich vnd thun kundt mit disem Brieff Menigklich, daß Wir Vnserm Vormunders Lehen-Mann, vnd lieben getrewen Adamen von Am, auff sein beschehen vnderthänig ansuchen vnd bitten, auch gepflogene Handlung, gnädig vergunr vnnd bewilliger haben, in nachvolgendem Bezirck, Cübinger Forsts, vnd Genninger Huet, das faher an zu Eschingen im Bach, vnnd geher dem Bachnachhinauff gen Geneckingen, in das Dorff, von dannen zu der Chal-Mühlen, vnnd das Chal hinab gen Genningen ins Dorff, von dannen den nächsten Weeg an seinen vorigen Jagen wider hinauff gen Eschingen, vnd nichts weiters nächstgemelt, vnd conditi onirter massen, nach Haasen, Füchs, Reher, auch roth vnd schwartzem Widbräth zu richten, zu jagen vnd zu bürschen, nemblich das rothe Wildpräth von Ioannis Baptistae an, diß Andrea, Haasen, Füchs, Reher, vnd das schwartze Wildprät, das gantze Jahr hindurch, bey früen Jahr gängen aber, vnd da das rothe Wildpräth gleich in der Grueß Schaden thun kan, solle ihme das Jagen zeitlicher anzugreiffen, vnd zu solchem Ende vmb dispen. sation anzusuchen vnbenommen seyn, daß das jederzeit zu Holtz vnnd Feld, nach Waidmans Arth vnnd Gewonheit verfahren, vnd darzu neben ihme allein sein vertrawte vnnd verpflichte Diener gebraucht werden, darbey aber Wir Vns außtruckenlich vorbehalten haben, wann Wir etwas an Reher oder Haasen bedürfftig, daß Wir die Notturfft jederzeit der Enden, durch die Vnserige bürschen oder fahenlassen mögen, da auch jemandt diß Orths das kleine Maidwerck zu exserciren beweißlich vnd bekandtlich hergebracht, solle jhme durch dise Verleyhung nichts benommen seyn.

Es solle auch Vnsern Vormundts-Vnderthanen, vermög erthailter Concession zugelassen seyn, auff jren Pawfeldern, die vmb vnd an, auch zwischen den Höltzern in disem District gelegen, das roth und schwartze Wildpräth, da es doch mit dem rothen allein, so lang die Früchten im Feld seyn werden, mit dem schwartzen aber durch das gantze Iahr den Verstand haben solle, zubürschen, solches aber dem Beständer diß Iagens N. verfolgen zulassen schuldig seyn: Innerhalb solchen Bezürcks, solle er Beständer verbleiben, und einem andern in seinem Iagen keinen Eingriff thun, doch wann er in seinem Iagen ein Chier geschossen, oder ihn ein Fang geben, darvones gleich gefallen, so mager nach,

Dargegen solle er Adam von Ow, Vnserm Waldvogt zu Cübingen zu Jährlichem Bestandgelt ein hundert, vnnd wegen dreyer Pferdt, so er Vns de alten Jagen wegen halten sollen, sibentzig fünff Gulden, vnd zwar jedesmahl auff Michaelis das habe thail, vnd das ander halb thail auff Liechtmeß, vnnd auff solche Zeit nachkommendr ädas erstemahl, angut er genemmer Wehrung erstatten, vnd zu seinen sichern Handen lifferen.

Der Bestand solle sechs Jahr lang sich ersträcken, vnd er Bestandner selbtgen solche Zeit vber zuhalten obligiert: sein vbergebender Reverß auch dahin expresse gerichtet seyn da gleich das Wildpräth sich vmb erwas verliehren, vnd in solcher menge, wie jetzo anfangs nit mehr zugegen seyn möcht.

Darneben solle Vns zu jeden Zeiten frey vnd bevor stehen, solchen Bestand vnd Concession wider zu cassiren die Jagen an Vns zuziehen, vnnd allerbings auffzukünden; Im vbrigen solle Er Beständner auch schuldig seyn, dises Ihme concedirten Bezircks Fürstliche Iura zu manuteniren, die Lanhen vnnd Marckstain im Weesen zuerhalten, vnd beneben dise Concession vber kurtz oder lang vor keine Gerechtigkeit anziehen, noch andern non seinetwegen zuthun gestatten, oder sonsten einigen Eingriff in solchem Bezirck nicht fürgehen lassen, vnnd da er dergleichen verspüren sollte, den Chätern vnnd Wilderer nachstellen, vnnd sie beyfangen helffen, oder Vns selbige anbringen vnd Nambhafft machen, damit wir als dann die Vns vorbehaltene Straff, nach eines andern verbrechen vornemmem mögen, da dann auch der Vbertretter schuldig seyn solle, ihme Beständner den Schaden, der ihme solcher gestalten zugefügt wird, nach ermessenden bilichen dingen abzulegen, vnd gurzumachen.

Endtlich wollen Wit Vns auch alle Förstliche Obrigkeit, Recht: vnd Gerechtigkeiten, Straffen vnd Bussen in disem Jagen Bezirck, wie Wir selbige bißhero exercirt, allerdings vorbehalten, vnd durch dise Concession das wenigste derogirt haben.

Dessenzu mehrerem Vrkundt haben Wir Vnser Fürstl. Vormundts-Secert offentlich hievor krucken lassen. Gebenzu Stuetgart den 13 deß Monats Augusti, Anno 1629.

Concedens potestatem insectadi et capiendi maiores feras, puta cervos, apros (vulgo das hohe oder schwartze grobe Wildpräth) intelligitur etiam tribuisse facultatem capiendi feras minores, das kleine Wildpräth, als Füchs, Haasen, vnd dergleichen: quia. cui conceditur id quod plus est, concessum quoque esse videtur id, quod minus est, Et beneficia Principum latissime, etiam contra ipsum Principem sunt interpretanda. l. fin. ff. de constit. Princip. c. cum dilecti. de donat. c. com olim tibi, de verb. signif.

Quibusdam tamen negativa probabilior videtur. Nam modus uti servitutis, ita et venationis concessioni adiectus, strictissime ser vari debet, nec eum [orig: eûm] excedere licet. l. servitutes 4. §. modum. 1. ff. de servitut. l. certo generi. 13. ff. de S. P. R. l. si constituta. 7. ff. quemadm. servit. amit. l. si prius 17. ff. de aq. vel aqu. pluv. arcend. Quia etiam Scriptura concessionis suos habet limites, eosque probat nec non ultra. Et ideo quod Scriptura non dicit, nec nos dicere debemus. Bald. in c. Rudolphus de rescript. etc. venerabilem d. elect. l. ad probationem. C. de probat. Dd. in l. lecta. ff. sicert. per. Cum ita in hac [orig: hâc] concessionis specie modus sit appositus, ut videlicet lieat maiores capere feras: non poterit is,

cui facta est concessio, hunc modum transilire, adeoque minoris generis feras capere, arg. l. diligenter 5. ff. mandat.

Ego ita distinguendum puto: ut cui competit die Hohe; Jagbarkeit, vi iuris dictionis, in Crafft der Forstlichen vnd Landes Obrigkeit, is etiam habeat ius capiendi fer as minores. Non si praescripserit, vel alio iure particulari habeat das hohe Wildprät zujagen.

Is, qui habet ius venandi in aliqua Silva, ius quoque habet cingendi Silvam in capturam ferarum, vulgo die Gerechtigkeit deß hagens, daß er ein Hagin das Holtz schlagen möge. Bidembach. quaest. nobil. 12. Gail. lib. 2. obs. 68. num. 7. allegans Zasium, consil. 6. num. 1. vol. 2. Dn. Harpprecht. tractat. de rer. divis. §. feroe. num. 172. ubi dicit: Hoc tamen non ita accipi volo, quasi is, qui potesttatem habet sepiendi et ambiendi Silvam ligneis plagis, etiamd possit ligna in ea sylva [orig: sylvâ] caedere ad usum cingendi, deß Hagens, sed si vult saltum sive Silvam plagis ligneis sepire, vel ein Hag erigere, suis id lignis, sineque praeiudicio alterius facere necesse habet: quia plagae istae die Haagen sunt instar retium et cassium. Is autem, qui venatione uti desiderat, eam suis retibus et eanibus exercere tenetur: quoniam servitutes sunt stricti iuris, nec ultra suum casum extendendae, d. l. certo generi, 13. ff. de servit. R. P. l. si mater 13. §. siquis iter. 6. ff. de except. rei. Iud.

Huc quadrat quaestio, an Princeps von wegen seiner Forstlichen Obrigkeit, mit denen in seinem Landr geseßnen vom Adel das Mitjagen habe. Respondetur, quo sic: quia Principes Imperii a SS. Caesarea Maiestate cum iure Foresti, omnimodaque venatione, mit aller Forstlichen Obrigkeit, Jagten vnd Jagens Gerechkigkeit, etc. per alienos, et sic nobilium agros investiri

soleant. Montan. d. feud. lib. 2. cap. 2, § quandocumque autem. Bidembach. d. quaest. 12.

ADDITIO.

Ob ein Fürst oder Heri von rechtswegen oder altem herkommen, in gantzem seinem Fürstenthumb vnd Gebien, darinn er all vnd jede Forstliche Heriligktit, Recht vnd Gerechtigkeit biß anhero gehabt, auch in Crafft seiner habenden Regalien, im herbringen vnd Vbung gewesen, vnd noch, denen vom Adell oder andern, wer sie seyen, das klein Waidwerck zurkeiben, von jren Schlössern vnd Sitzen auß, an der nähe oder ferne gelegen, mit jagen, lauffen, hetzen, oder sonst das Feder Wildpräth vnd Vogelfangen, etc. zuwehren, vnd abzustricken fug vnd macht hab, es seye gleich in vnd auff ihren algenthumblichen, deß Fürsten oder der Herischafft eignen, oder frembden Gehültzen, Wälden vnd Gütern, doch alles in obgemeltem Forst gelegen, vngeachtet, daß sie die vom Adel oder andere nicht Bestandt: oder Gnadenjagens Bewilligung fürzulegen, oder sich dannoch dessen auß altem herbringen vnd vnverdencklichen Zeit befügt zuseyn fürgeben thut. vid. Consil. Argentoratens. cons. 13. vol. 1.

Quod venatio interdum propter pacem publicam prohiberi possit, docet Natta. Consil. 375. nu. 10. Item, wann die vom Adel das klein Waidwerck nicht mit Hunden vnnd Vögein treiben, sonder mit andern schädlichen Instrumeinen vben, vnd es also vbermachen wolten, daß das Wildpräht dardurch gar erösetwürde, idem Natta. Consil 604. num. 4. ubi ait, se arbitrari iustam causam esse prohibendi venationem, cum ea non tollitur indistincte, sed pro certo tantum tempore, et certo quodam modo prohibetur, videlicet, ne quis in altissima nive lepores venetur, et ne quis perdices capiat cum certis Instrumentis que gregatim incedunt et apprehenduntur. Hocenim factum videtur extrtioinabili causa, concernente publicam utilitatem, ne sc. sequaturhorum esculentorum animalium totalis con sumptio et destructio Licet enim ex causa Ius Naturale et Gentium limitare, distinguere, et temperare, etiamsi Dominium rei suae alicui auferatur.

In gemaniem Jagen wird nach rohtem Wildpräth geiagt, von Joannis biß auff Geydi, von Michaelis biß auff Andreae nach schwartzem.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Lic.

De iure venandi, vide Pruckman., in §. venatio. Sebastian. Medices et Geogr. Mohr. ac quoque Noe Meurer, tractatib. singularib. adde Arum. vol. 4. iuris publici. discurs. 37. item me de Maiestate, fol. 178. etc. late Gilken. ad §. ferae. Inst. de acquir. rer. domin. fol. 179. et 190. Molin. de iustit. et Iure tractat. 2. disp. 41. Camman. disp. de regalib 7. th. 67. et seqq. Duas Dispp. in Tomis Basileens.

habet Meichsner. vol. 1. decis. 32. item lib. 2. tom. 2. decis. 2. ubi, quid sit Wildbann, et quomodo di fferat â Forstlicher Obrigkeit. Itidem, tom. 3. decis 33. fol. 1137. ut et tom. 4. decis. 7. de turbatione im Hohen-Wildbann vnnd Vogelwaid. Sic pariter de praescriptiohe, et aliis ad venationes pertinentibus, tom. 3. decis. 14. De iure venandi et turbata eius possessione, ac qua actione agendum? Consil. Argentoratens. vol. 1. cons. 72.

2. Jahr.

Annus in iure dupliciter capitur, uno modo naturaliter, prout intelligitur annus de diebus 365. l. cum hares. §. Stichus ff. de statu lib. Secundo, iuxta Bartol. in d. §. Stichus. intelligitur annus artificialiter, prout nos capimus a nativitate Domini, ad aliam nativitatem. Vide Arum. decis. lib. 2. in coron. a Princ. Arnold. Reyger. in Thesaur §. Annus. Sed ???chidiaconus. in cap. si propter. 2. col. vers. lanuarius. de rescript. in 3. dicit; quod sit annus naturalis usualis, ceremonialis, et denique annus emergens, vid. Silvan. de feud. recognition. qu. 9. et seq. Alb. Gentil. d. divers. temp appellat. c. 3. Robert. 3. Sentent. cap. 2. Annus naturalis est ille; de quo supra mentionem feci, incipiens a quolibet die, usque ad finem illius, computando dies 365. et horas 6. caep. quadragesinta de consecrat. distinct. 3. Annus usualis incipit a lanuario, usque ad lIanuarium sequentem, secundum Latinos, ideoque Ianuarius dicitur a Ianua anni, c. ieiunium 76. dist. Sed annus legitimus in cipit ab Aprili, in alium Aprilem, secundum Lunas. Et hoc apud Graecos et Hebraeos, ut in d. cap. leiunium. Ceremonialis autem est de festo ad festum, et hoc apud omnes gentes, per cap. 1. de consecr. dist. 1. Emergens et ultimus annus est, in quo fit aliquod magnum, sicut ab exitu de Aegypto, quando populus Israeliticus fuit liberatus a servitute Aegypti, et dicitur emergens, secundum Thomam de Marinis, tract. de generib. et qualitate feuderum tit. 2. f. m. 165. quia aliquid novi emergit. Iudaei et Graeci computant annum a prima Olimpiade: sed Romani ab urbe condita. Nos autem Christiani ab incarnatione Christi sive a navitate ipsius, secundum mores diversos, cap. 1. in pr. distinct 23. Alii Aeram vocant. De computatione anni Domini, sequentia habet Barthol. Bertazolius, intractat. Clausul. 3 gloss. 2. dum scribit: Videndum est, quo tempore computandi sint anni Domini, quia diversi mode computahtur: in quo est sciendum, quod etiam ante adventum Christi anni diversimode inchoabantur, nam Romani ab indictione, Hebraei a diluvio, Graeci a Ludo Herculco, qui singulo quinquennio in Monte Olympo fiebat annos computabant; hodie vero ab annis incarnationis Dominicae et Imperatoris: ut dicit gloss. in rubr. C. de indict. gl. in auth. ut praepon. nom. Imp. in v. auctore. text. incap. in nomine Domini 23. distinct. Sed quod imo a navitate Christi anni computandi sint, est decis. Rotae. Nativitate in novis. quod est regulare se cundum Br. in l. 3. § annum. ff. de itin actaque privat. ac in l. libellorum in princ. num. 15. ff. de accusat. quod rectius est secundum Abbat. in cap. inter dilectos num. 13. defide Instrum. Et Gloss. in clem. 1. verb. ex temp. de summ. Trinitate et fide Cath. dicit, quod alii a nativitate, alii ab incarnatione annos incipiant, ad dit loh. Andr. etiam alios a circumcisione, alios octavo Kalend. Octobris, sicut fiebat ante adventum Christi, annos incipere, in quo se remittit ad not. Spec. de Instrum. edit. §. 2. qui ibid. in vers. subsequenter tenet, servandam esse consuetudinem loci, et secundum eam annos inchoandos esse, quod verisssimum est, Bart. in d. auth. ut praepon. nom. Imper. Adde. quae habet Oldendor. de except. tit de usucap. m. fol. 459. et seq. qui ibid. vers tractant. quaerit, an valeat statutum Civitatis: quod nisi quis intra annum et diem, inner Jahr vnnd Tag, persequatur ius suum, exinde non ad mittatur, ubi cum Bart. in l. sequitar. §. si viam. ff. de usucap. et in l. cum netissimi. Cod de praescript. 30. ann. concludit, quod tale statutum valeat: quoniam propius accedat ad dirimendas lites hominum, in eadem Civitate, et ut dici soler, navi vitam agentium, inter quas pernitiosae sunt discordiae.

Nativitatis Christi, seu 25. Decembris, an vero a Kalen dis Ianuarii, computandum? Disquirit Schaeffer. part. 3. quaest. 1. vid. quoque Caranzam. in tr. d. partu naturali et legit. fol. 517. ubi de anni divisione. An annus, dies et Mensis necessario in Instrumentis apponi debeat, vide Fontanell. d. pactis antenuptialib. fol. 3. fol. 4. et fol. 7. p. 1.

3. Jahr vnd Tag.

Iure Saxonico ist Jahr vnnd Cag, sechs Wochen vnnd ein Jahr. Gloss. in Spec. Saxon. art. 38. lib. 1. Weichbild. artic. 21. post princ. vers. Jahr vnd Cag. iunct. vers. das seynd sechs Wochen. Lehenrecht. cap. 16. in fin. vers. ein Jahr vnnd sechs Wochen. Quibus hodie de consuetudine etiam tres dies adiciuntur, ita, uthodie in Foro Saxonico annus sit spatium unius anni civilis, sex septimanarum et trium dierum, Rauchbar. lib. 2. quaest. 24. num. 34. vide Berlich decis. 115. Sed in Ducatu Wurtemb [orig: Wûrtemb]. ist in Cosungen unus dies et annus.

4. Jauchart.

Iugum vel iugerum, Jauchart, Spatium agri, quantum bos vel ein Joch Ochsen, in die ararepotest. Idipsum hodie etiam in Belgio, plaerisque aliis Gallicis tractibus Iornatam appellant, un Iournal, oviournee deterre.

5. Je vnd allwegen, wann vnd zu welcher Zeit es ihme beliebtg: vber kurtz oder lang.

Verba semper quandocumque, toties quoties, je vnd allwegend, designant temporis infinitatem. per l. si ita stipalatus. 55. ff. de fideiussorib. Bart. in l. quibona §. ult. ff. de damn. ???ct. ubi etiam Ioan. de Imola. Specul. tit. de arbitr. §. ult. vers. qui si dictum. Alex. cons. 345. vers. sed homine non vol. 2.

Unde si in pacto de retrovendendo adiciatur haec Clausula, ut quandocumque venditor veleius heredes velint pretium offerre, etc. fundum recipere possint, daß zu jeder Zeit, wann es dem Verkauffer oder seinen Erbengefällig, in Widerlegung deß Kauffschillings, ihnen das verkauffte Gut widerumb abzulösen vnd an sich zuziehen, vnbenommen, sondern sie dessen berechtigt vnd befügt seyn sollen, facit ut non obstante triginta annorum praescriptione, venditori, eiusve heredibus ius redimendi semper. et in perpetuum competat. vid. Caspar. Thessaur, quaest. forens. lib. 2. quaest. 74. Gratian. tom. 3. cap. 2. part. 1. text. in l. quod si nolit. §. si quodita venierit. ff. de aedilic. edict. ubi Bl. et Angel. notant, quod ubi in promissione apponitur verbum quaendocumque, non currat praescriptio statutaria vel legalis. Ruin. cons. 111. nu. 7. vol. 1. idem designant verba toties quoties, de quibus vid. in verb. so offt vnd vil, nisi possederitpro suo: vel contradixerit reluitioni: ab eo enim tempore incipit praescriptio.

Idem etiam de verbo volendi iudicatur, quod naturalem cuique facultatem tribuit faciendi eius, quod libet, ut singulariter tradidit Oldrad. cons. 387. numer. 4.

Nec refragatur quicquam, quod isthaec verba, tempus perpetuum significantia, sint restringenda ad spatium 30. annorum, arg. l. rebus. 30. §. 1. C. de iure dot. ubi actioni de dote triginta annorum meta praescribi dicitur: quam vis alibi expressum sit, causam dotis semper et ubique esse praecipuam. l. 1. ff. solut. matr. arg. l. minor. 30. §. qui statu liberum 4. ff. evict. ubi traditur, evictionis nomine aliquem perpetuo obligari: et tamen isti actioni praescribi 30. annis, certum est. Actiones quippe, quibus 30. vel. 40. annis praescribitur, perpetuae vocantur. argum. Praetor. ait. 20. §. hoc interdictum. 6. ff. de nov. op. nunc. Illud inquam, nihil movet, quia verum est, locumque habet in dispositione legis, non autem in dispositione hominis. Nam cum una lex dicat, actionem esse perpetuam, velius in perpetuum competere, altera vero lex dicat, omnem actionem spatio 30. annorum exstingui: ne repugnantia et legum contrarietas sequatur, necesse est, hoc modo interpretari tempus perpetuum, ut non excedat triginta annos. Quae ratio in dispositione hominis plane cessat.

vid. Cynum. in l. ult. C. de Iud. Imol. cons. 25. inpr. ubi inquit, infinitatem tolerari, quando ex partium conventione procedir. Dn. Harpprecht. de usucap. adprinc. num. 167.

Addo et hoc, quod in Contractibus nullum verbum censeri debeat otiose esse adpositum, et intentio Contrahentium non sit reslringenda contra eorum voluntatem: verba autem haec se vnd allwegen, pacto venditionis adposira, otiosa omnino essent, si non operarentur, ne huic facultati praescriberetur. Wesenbec. consil. 2. num. 52. Et si pacto certum tempus, puta 50. annorum expressum fuisset, utique ante illud nulla praescriptio curreret. Quldni itaque si infinitum tempus expressum, nullo unquam tempore currat. l. quod sinolit. ff. deaedil. aedict. l. 7. §. 4. C. de praescr. 30. ann. Frustraretur sua [orig: suâ] opinione venditor et deciperetur, sibi sc. persuasum liabens, absque ulla temporis praefinitione se fundum redimere posse, quae deceptio legibus improbatur, l. 3. §. Magistrum. de exerc. act. vide Gerhardi ad instit. decad. 6. quaest. 3. per tot.

Huic opinioni, quod nimirum venditor, quandocumque libuerit, possit redimere, adstipulantur quoque Barbat. consil. 51. col. 8. vol. 1. Paris. consil. 92. Ioh. Igneus in l. in cognitione. n. 76. ff. ad S. C. Syllan. Alciat. in l. petens. ingl. 1. C. de pact. Chassan adcons. Burg. itt. des rentes a rechapt. §. 3. gl. 1. col 2. vers. limita. et cons. 11. vers. vigesimo. Ubi alios etiam quamplurimos allegat ita tenuisse. Et quod nulla allegari possit praescriptio, ne quidem longissimi temkporis, tradit Hier. Laurent. decis. 129. num. 2. et seqq.

Notandum tamen hic est, licet verbum quandocumque, infinitam temporis perennitatem sua natura [orig: naturâ] comprchendat, tamen eam ad declarationem postea subsecutam esse restringendam, Menoch. consil. 151. num. 33. et num. 50. adde Iacob. Schultes pract. quaest lib. 1. quaest. 55. num. 69.

6. Jedem sampt vnd sonders.

Dictio Singulis, separatim distribuit, et in solidum attibuit, l. huimmodi 84. §. 12. vers. singulos. d. leg. 1. l. 37. ff. de vulg. et pupill. l. in singulis. ff. ad L. Falcid. et distributivum Cuilibet, de sui natura, rem unicuique in solidum assignat. l. 22. §. 1. unicuique ff fam. erriscund. l. hoc articulo. 29. v. quisque. ff. de hered. Instl. Paris. cons. 16. num. 15. et 17. consil. 13. num. 9 vers. in solidum.

Distributiva Quilibet, eiusdem potentiae est, actum in solidum tribuendo: l. 32. §. 13. ff. de recept. arb. l. 13. vers. aeque. ff. de hered. instit. vide Rol. a Valle consil. 70. nu. 44. vol. 3. distributivum operando, ut singuli pro nominatis et expressis habeantur, Dd. in l. fin. verb. una. ubi Ias. num. 9. Cod. de impuber. et al substit. Farin. in pract. Crim. lib. 1. quaest. 22. num. 15. notans, versari illam dictionem integraliter et separatim, per omnia praedicata: et actum in solidum significare seu attribuere. adde lacob. Aleman. de simultan. Invest. m. fol. 22.

7. Jedoch,

Vocula haec, est adversativa, et taxativa, ac consequenter exclusiva omnium casuum, extra orationem, in qua [orig: quâ] posita in venitur. vide omn. Meichsner. decis. 2. tom. 2. lib. 1.

8. Jesuiter.

De Patrum Soc. IESV statu et numero, v. R. P. Layman. in iusta defension. fol. 200. ac in INdic. verb. Societas. et Francisc. Suarez. tr. 4. derelig. de eorum Privilegiis Mercure Francois tom. 12. fol. 150. et seq. ubi (1) inquit, Les Reres Iesuites sont indirectement subiects au S. Siege, et exempts de la Iurisdiction de Messicurs les Prelats, qui aussi ne les peuvent excommunier, suspendre, interdire, ny eux, my a leur occasion les autres; et s'ils entreprennent de ce faire, toute leur procedure est nulle. (2) Ils ont pouvoir d' eriger et bastir en tout lieu Maisons, Eglises, Oratores, et autres edifices, poury reseder, enseigner, et faire les autres fanctions de leur Ordre; avec defenses aux Prelats de les y troubler. (3) Il peuvent par Privilege du S. Siege eriger des autels en Oratoires et Chapelles approuvees de leur Provincial, y dire Messe, et faire le Divin service, sans demander licence a autre personne. (4) Le S. Siege veut, que ceste Compagnie qui luy est particulierement obligee par un quatriesme voeu, soit maintenue en

ses droicts et privileges: Aces fins, premierement il enioinct et recommende a tous Princes et Seigneurs temporles et Prelats, de ne point permettre qu' aucun vienne a les violer, en quelque chose. Puis il se reserve l' interpretation desdits Privileges. Deplus il depute des luges Conservateurs pour les maintenir en leurs droits avec le pouvoir d' implorer le Bras Secalier pour cet effect, non obstant tout appell. En fin il excommunie tous ceux qui impagnent ou contretarent cet Institut en quelque article de ceux qui sont contenus en la Bulle etc. De Iesuitarum innocentia in Bohemia, v. tract. singul.

9. Jetzt, jetzt alsdann, vnd dann, als jetzt.

Haec Clausula tantae importantiae est, ut aliquo in contrarium exsistente, non tantum pro pura habeatur, et ad tempus praesens; sed etiam ad tempus futurum referatur. gl. in clem. 1. de conc. praeb. et in cap. quam sit. et in cap. cupientes. de elect. lib. 6. Bald. in c. un numer. 16 et seq. d. Mil. Vasall. qui contumax. Corneus, consil. 278. n. 14. vol. 3. Alex. consil. 111. numer. 27. vol. 6. Cothman. consil. 17. num. 103. et seqq. vol. 1. Negusant. de pignor. et hypoth. membr. 2. part. 2. num. 5. vide Tusch. lit. D. conclus. 279. Thoming. vol. 1. consil. 2. num. 26. etc, v. Fontanell. d. pact. antenuptialibus' part. 1. fol. 82.

Dictio nunc, est praesemptis temporis', Bald. in auth. contra. numer. 1. C. ad Trebell. et denotat praesens esse inirium obligationis. Alex. in l. huiusmodi. li. 2. num. 3. ff. d. V. O. Felin. in c. licet causam. in 6. not. d. probat.

10. Ihme.

Pro plena intelligentia quaestionis': An actus, in quo apposita est dictio ipsi, sit personalis, ita quod ad heredes non transeat: aliquot casus conslituit Noalis de transmiss. cas. 28. fol. 355. Primus est in contractibus', et tunc dictio ipsi non stat restrictive, sed tantum demonstrative, ideoque non impedit transmissionem; sed contractus, dictione ipsi non obstante, ad heredes transeunt. l stipulatio ista. §. Sicut autem, in fin. ff. de V. O. l. si necessarias. §. de vendende ff. de pignor. act. Mantic. detacit. et ambig. convent. lib. 3. tit 1. num. 40. Quia quilibet praesumitur suo heredi, ut sibi prospicere et providere, quae praesumptio non tollitur ex dictione sibi quia est praesumptio violenta procedens ex visceribus naturalibus', contrariam probationem non admittentibus, Menoch. de praesumpt. lib. 1. que. 3. num. 5. Bald. in rub. Cod. de probat. num. 6. vers. exemplum.

Secundus casus est in alia [orig: aliâ] dispositione, et tunc ant simplex est concessio, aut est prohibrtio: Si simplex concessio, similiter dictio sibi, non stat restrictive, sed demonstrative; ac transit ad heredes: quia adiectio personae in concessione de sui natura ad heredes transitoria, non facit, quod ipsa concessio sit personalis, et non transitoria, Ias. in l. si sic stipulatus. n. 15 ff. d V. O. ideo urdemus, quod haec verbar dabo tibi claves regni caelorum, non excludunt successores Petri, vide Bald. in c. pen. num. 3. de off. de leg. Ias. in l. 3. num. 30. ff. de off. eius. Roland. consil. 55. num. 54. et seq. lib. 3.

Declaratur (1) quia sicut haec dictio sibi, apposita in concessione ad heredes transitoria, non facitipsam con cessionem esse personalem, et non transitoriam, et sic non alterat naturam actus principalis. ita multo minus operaretur e converso si apposita essent in concessione non transitoria, puta ubi clecta est industria perlonae, vel in actu personae cohaerente, vel alias ad heredes non transibili.

Declaratur (2) procedere in puris terminis dictionis ipsi, secus, si aliunde appareret, concessionem esse personalem, quod apparerepotest per coniecturas, quarum aliquas recitat Menoch. lib. 3. praesumpt. 103.

Declaratur (3) in dispositione prohibitiva; et tunc si ipsa prohibitio est facta de his, quae sunt de genere permissorum. dictio ipsi apposita in prohibitione, stat restrictive, et est personalis, ita, quod prohibitio ad alios non transit. Curt. Sen. consil. 50. Menoch. consil. 82. num. 158. Tiraquel. de reu. conv. §. gl. 6. num. 25. hisce ad de Iason. in l filius f. §. Divi. num. 151. ff.

de leg. 1. et in li. qui filium. §. in omni. num. 17. ff. de acquir. hered. Bald. consil. 304. num. 1. lib. 5. Ratio est: quia cum in genere permissorum omnia intelligantur permissa, quae specialiter non reperiuntur prohibita, l. mutus. §. cum quaeritur. ff. de procur. ideo prohibitio non extenditur ultra personam prohibitam. l. si vero. §. de viro. ff. solut. matrim.

Quartus casus est in prohibitione facta de his, quae sunt de genere prohibitorum, ut in prohibitione alienandi fidei commissa, feuda, bona Ecclesiae, et similia non alienabilia, et tali casu dictio ipsi, contenta in ultima prohibitione hominis, non censetur revocare primam prohrbitionem iuris, quae protpterea remanet in suo robore, et transit ad alios: quia ubi adest duplex prohibitio, una sublata, non cessat altera, l. si domus. ff. de serv. urb. prae. §. affinitatis Inst. de nupt. Menoch. consil. 36. nu. 36. Oldrad. consil. 268. num 2.

11. Ihren, dutzen. ADDITIO.

D' ou vienne, qu' en parlans a gens de plus grande qualite que nous, on use du mot de Vous pour Tu, et au menu peuple du mot de Tu pour vous? Waher das jetzen vnd dautzen, oder dutzen entstanden? vid. Pasquier. d. recherch. lib. 7. cap. 2. ubi fol. 959. inter alia haec habet verba: Combien que ceste maniere de parler, fust icogneve aux Rematns lors de leur plaine liberte, et long temps apres, toutesfois quand par le progres de l' Empire la liberte commune alla en empirant, aussi le peuple n' arant qu' un Empereur, ou ses favoris en butte, avecque la servitude des moeurs, il fit aussi un langage de mesmes. Dela vint, que parlant aux plus Grands il addressoit sa parole sous le nom de Vos, non de Tu, comme s' il eust voulu dire, que celuy auquel il parloit mis en balance avecque les autres, emportoit pour ses merites l bonneur de plusieurs personnes. Et depuis on tourna en courtoisie ce qui avoit pris son fondement de la Tyrannie: tant a de puissance sur nous une coustume, qui petit a petit plante ses racines en nos coeters.

Et fol. 961. idem Pasquier. Et comme inquit, nostre langue empruntast plusieurs choses de la Latine, aussi nos vieuce Gaulois tournaus ces flatteries a honneur, laisserent les Regles communes de la Grammaire, pour s' accommoder a celles de la Cour des Empereurs, ausquels ils obeissoient, et userent de mot de Vos pour Tu ou Toy envers ceux, qui avoient quelque prseminence sur eux, gardants les preceptes de la Grammaire envers les autres, qui leurs ostoient de plus basse condition. Et qui est chose fort notable, enceres Tutoy ons nous ceux- la averque lesquels nous exserssons un bien grande privaute, et eneores nous dispensons nous quelques fois daus nos oeu ures Poetiques, par un Privilege particulier de nos plumes, qui ne rougissent point de tutoyer quelques les Roys, Princes et grand Seigneurs. Au demourantie ne veux oublter de dire, que combien que ce mot de Vous fut antiennement destine pour ceux qui nous estotent seulement superieurs, si ne laisse l' on de le pratiquer non seulement a nos egaux, mais aussi quelquefois a nos inferieurs, selon la facilite de nos naturels.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. Licent.

12. In.

Praepositio In denotat intrinsitatem, §. in flumine ff. de flum. §. cum in sua Inst. de rerum divis. ac in ipsomet loco, text. est express. in l. 3. §. ne quid ff. ne quid in loc. publ. ubi dicitur, quod factum in ripa, non dicitur factum in flumine, maxime quando iuncta est ablativo, tunc importar locum, sedem et situm. Bald. in rubr. solut. matrim. nunter. 3. Rimin. Iun. cons. 388. num. 32. Nizol. allegat. 36. num. 12.

Ac notandum, quod aliud sit am, aliud in, e. g. ut si dicimus: An diser State, in difer Statt. Am etiam ad vicina loca se extendere potest.

14. Ingen.

Ingen, significat indigenas, Crus. Paralip. fol. 43. Et est communissima terminatio quamplurim orum in Suevia [orig: Sueviâ] locorum, Ego de iure universitatum. fol. 235. Olim autem dicebant gun: Ut apparet ex sequenti colatione denominationis priscae et modernae.

Gamertincheim Gamertingen.
Rugesingun Rüevingen.
Goteliubingun Göttelfingen.
Hireslandun Hirschlanden.
Herphesfurt Erfurdt.
Erpfisfurth Erfurdt.
Reginhetis Brun nen Reinhartzbroff.
Magadburg Magdeburg.
Megedeburc Magdeburg.
Spare Weresekke Sperbers Eck.
Dagelvingun Cailfingen.
Sallestat Saltzstetten.
Curenberg Kürnberg.
Schletrdorf Schlayrorff.
Niverun Hüfern.
Tahenstein Dachstein.
Argozingun Ergazingen.
Stophilin Stöffeln.

15. Cl. In der besten Form vnd Maß.

Clausula ista, omni meliori modo, in Instrumentis vel alibi reperta, plurimi solet esse momenti. Ipsa namque facit, ut actus eo sustineatur modo, quo potest. Bald. et Im ol. in l. cum pater. §. filius. ff. de leg. 2. ubi dicunt, quod [orig: quôd] si in testamento posita sit, eam virturem habeat, quam Clausula Codicillaris, et faciat testamentum eo valere modo, quo potest. Alex. consil. 112. volum. 3. Socin. consil. 66. num. 7. et seq. vol. 3. Dec. consil. 14. num. 3. consil. 77. numer. 4. Gozad. consil. 46. num. 26. consil. 78. num. 5. Durand. de act. test. tit. 11. caut. 1. num. 2. Menoch. arb. 1. quaest. 47.

16. Informativ Proceß.

In Processu informativo Iustitia manu Regia [orig: Regiâ] ad ministratur, prout erat ante inventas actionesus: nec inspiciuntur actiones Iuris Civilis, Anton. Petra de potestat. Princip. cap. 25. limitat, 6. num. 23.

17. Inner.

Dictio Intra, in cludit tantum sua extrema, et excludit ea, quae sunt extra, Socin. consil. 211. in princ. libr. 2. Terminus si assignatur ad aliquid faciendum, infra decem dies, qualibet [orig: quâlibet] die dictorum decem dierum poterit ille actus fieri, postea non: et sic includit extrema, et excludit ea, quae sunt extra. Gemin. cinsil. 121. num. 3. adde Tuschum pract. conclus. lit. D. conclus. 299.ubi num. 3. dicit, quod ubicumque dictio Intra importat tempus, talis dictio includat omne tempus designatum, per cap. frequens. de rest. spol. in 6.

18. Innhaber diß Brieffs.

Per haec verba intelligitur quilibet tertius possessor, vel detentor harum literarum vel scripturarum, sive titulo emptionis aut permutationis, pignorisve vel donationisus, sive precario aut quocumque alio modo habeat vel possideat, aut detineat ad heredibus et heredum heredibusus, per l. habere. 188. ubi Dd. ff. de V. S. l. stipulatie ista. §.

duplicetur. ubi Duaren. ff. d. V. O. Praesertim cum verbum Innhabern, correspondeat verbo detentater et detinere. Detinere autem est possidere vel in possessione esse, vel etiam occupare, ac precario habere, aut tantum insistere. Ioh. Goeddaeus. inter cons. Marpurg. cons. 28. vol. 1. numer. 110. Zas. ad l. possidere. §. ex contrario. ff. de acquir. poss. fac. auth. nisi trieunale. C. de bon. matern. l. ubi. 29. C. de iur. dot. l. non abs re. vers. et posseßionis. l. fin. C. unde vi. l. un. C. de usucap. transfor.

19. Innhabern deß Fürstenthumbs, oder Graffschafft.

Porestas nobilitandi non sufficit, nisi simul adsit nobilitandi voluntasus. Carol. Molin. in l. 1. §. Siquis ita. num, 34. ff. de V. C. Alex. Laudens. tract. de analog. cap. 34. num. 34. et 38. Feuda enim etiam sine nobilitate ab illis dari possunt, et nobilitas sine feudis. Vultei. 3. Feud. cap. 8. num. 9. et seq. In deque fieri existimatur, ut interdum aliquis ab imperatore investiatur de Ducatu aut comitatu, als Innhaber deß Fürstenthumbs oder Graffschafft, nec sit tamen Dux vel Comes. Rosenthal. de feud. cap. 2. quaest. 2. numer. 9. vide Subscriptiones Recessuum Imperii.

20. Inquisition. ADDITIO.

Apud Interpretes nostros duae species Inquisitionis reperiuntur, ordinaria scil. ac praeparatoria. Et quidem in praeparatoria tantummodo summarie inquisitio formatur, tantum adiudicis informationem, non vero rei condemnationem. Lud ov. Bolognin. Consil. 37. sub num. 21. Paris. Consii. 2. Num. 158. p. 4 Eamque rem insignis Ic et Academiae Tubingensis [orig: Tûbingensis] olim Antecessor Valent. Volzius. Consil. 1. de inquisit. numer. 31. etc. quod tract5atui de inquisitione est subiunctum. sequentib. explicat verbis, durn inter alia in causa quadam gravissima, in Ducatu Wurtemberg. ante multos aunos ventilata [orig: ventilatâ], ita scribit: Duae reperiuntur in Iure nostro In quisitionis species, seu formae potius, quarum prior ad praeparandum, posterior ad instruendum iudicem videtur introducta. Primum enim, qnoties fama [orig: famâ] aut clamore populi denuntiante, Iudex animadvertit, erimen aut facinus aliquod commissum esse, statim eius indicia et argumenta, quaecumque habere potest, ex conscuiis quaerit et colligit. Et hoc non ad eum finem facit, ut ex his quibus cumque indiciis et argumentis eum statim condemnationi subiciat; sed ut potius Iudex se ipsum informet, an eiusmodi tanta et talia sint, quae requirant, ut reus in custodiam recipiatur, et ex vinculis caulam dicat, vel ut fideiussoribus committatur. Quo facto, Iudex deinceps omnia, quae comperit, reo ostendit et obicit, auditurus, quid ad ea respondere velit, invitaturus etiam eundem, ad spontaneam confessionem. Ac idem Dn. Volzius paulo post addit, nihil momenti in eo positum videri, ut paulo ferius, sed tamen aliquando severius reus plectatur; non auferri, quod tantum differtur. Ac si reus ad spontaneam confessionem adigi nequiverit, sed potius ipse crimen. audacter abnegaverit, tum demum alius quidem et novus processus inchoandus erit, ita videlicet, ut Iudex ex praehabita informatione articulos concipiat, testes nominet, reum legitime ad videndum e os iurare citet et vocet, eique copiam articulorum exhibeat, quo interrogatoria, suae quae videantur causae occomoda, conscribere et exhibere possit, ut super iis etiam testes diligenter examinentur Ex quo deinceps processu, Iudex ad difinitivam sententiam proceder e possit, et prout iuris ratio suaserit, vel condemnare, vel etiam absolvere. Hactenus ille, qui omnia ea, variorum iuris interpretum auctoritatibus firmat.

Etenim Iudex testis in summaria informatione praevia receptos, denuo examinare, et ad ratificandum dicta sua, parte citata adhibere, novos item, si velit, producere; praeterea auditis testibus, et termino probatorio elapso, attestationes publicare, reoque copiam probationum et depositionum communicare debet, ut scil. possit exceptiones suas, non tantum contra dicta, sed etiam personas testium, quamcumque item legitimam defensionem praeferre, sicque expresse traditur in c. qualit er et quantum. 24. §. debet de accusat. ubi latius Canonistae. Ac passim eo res nucn processit, ut passim Interpretes unanimiter doceant, non tantum de Iur Canonico, sed etiam de consuetudine Curiarum, de quolibet crimine per Iudicem quemlibet inquiri posse, adeo utsi Iudicis alicuius negligentia in hoc coargui queat, debeat is in Syndicatu respondere. c. inquisitionis. c. qualiter et quantum. ex. d. aecusat. Marant. in specul. tit. de inquisit. num. 206. Clar. in pract. erim. §. fin. qu. 5. num. 2. et q. 3. num. 6. Et quamvis vulgo dicatur, diffamationem omnem inquisitionem praecedere debere, atque hinc famae publicae qualitates ludex expendere teneatur. d. c. qualiter et quando. c. pernicias. de offic. ordius. freher. d. fama publ. lib. 1. cap. 11. num. 1. et seq. Neque tamen semper fama publica exspectanda est, sed et alia indicia et praesumptiones sufficiunt, Boss. tit. de inqui sit, num. 8. et hoc casu Indicia sunt loco diffamationis, marsil. in pr. crim. §. constante. num. 19. nec insuper habenda est partis laesae vel offensae denuntiatio.

Et porro denun ciationem partis per se sufficiens esse indicium ad inquirendum, tradunt Br. in l. divus. d. custod. reor. Fr. Cason. in tr. d. denuntiat. num. 15. Lancell. de offic. Praetor. tit. de inquisit. num. 29. in 10. fallent. Hincque regulariter per denuntiationem et querelam partis, Iudici viam ad inquirendum aperiri, scribit Clar. d. §. sin. quaest. 7. num. 10. et qu. 21. num. 4. Ubi num. 14. ait, secundum magis communem opinionem etiam dictum socii criminis sufficere ad inquirendum, id est, ad aslumendum alias informationes contra eundem, qui ab ipso nominatur. Et ita adhuc magis inquisitioni locus est, si quilibet alius apud Iudicem crimen notificasset, et denuntiasset. Cur enim non liceat offenso vel cuilibet alii, etiamsi agere vel accusare nolit, querelam suam exponere, et voluntarium promotorem inquisitiones semet exhibere, neque propterea ad subeundum iudicium compellendus est, sed Iudici incumbit, reliqua per inquisitionem expedire et persequi. Panorm. in c. cum L. et A. de re iudic. Petr. Foller. in pr. crim. cap. 5. nu. 8. et seq. Hincque dicitur, quod inquisitio praeparatoria et generalis, ad crimen inveniendum ordinata, â lure Communi non exorbitet. Bl. in l. edita. num. 30 C. d. edend. Ideoque ex iuris permissione, ad eum sine impedimento, atque etiam sine iniuria, pro inquirentis arbitrio et voluntate deveniri potest l. congruit ubi Interpp. passim. d. offic. praesid. Marian. Socin. in c. qualiter et quando. numer. 29. ext. d. accusat. Fran. Brun. de indiciis, qu. 2. primae paris. num. 80. Purpurat. cons. 446. num. 46.

Quando sumus in terminis formandae inquisstionis vel accusationis, non autem decisionis causae, sufficit etiam unus testis iudicii, licet minus habilis exsistat, sec. Clar. in §. fin. q. 21. num. 2. et Bl. in l. servus. n. 1. C. de testibus. Alex. cons. 63. num. 5. vol. 1. Et si Magistratus vel eius officialis, officii ratione aliquem accusat, a calumnia, damnis et expensis excusatur, per l. mater. C. d. calumn. etiamsi omnino deficeret in probando. Farinac. q. 16. n. 54. et novissime Franc. Merlin. decis. 99. num. 12. Nam et de iure accusator dicitur habere iustam causam accusandi, quando cum accusatione concurrunt tot indicia, quae alias sufficiunt iudici ad inquirendum. Clar. in §. fin. qu. 62. vers. sed pone. Cravetta. cons. 178. nu. 16. Asin. in pract. iudic. §. 32. cap. 2. limit. 5. in fin. Et sic ille, qui accusationem suam probat per testes, qui propter habilitatem eorum personae reiecti fuerunt, dicitur iustam habere causam accusandi, adeo quod excusetur â poena calumniatoribus imposita, ut tradunt Specul. in tit. d accusat. et Calumn. in fin. vers. quid si accusator. Marsil. sing. 444. Socin. Sen. cons. 118. lib. 1. Menoch. d. arbitr. lud. cas. 177. num. 1. et cas 321. num. 31. Farinac. qu. 16. tit. de accusat. num. 59. Nam caluminari est falsa crimina scienter intendere, l. §. 1. ff. ad Turpill. iunct. gloss. in verb. crimina. et gl. in l. athletas, §. item praevarscator. in verb. utraque ff. de his qui notantur infam. et notant Canonistae in rubr. d. calumn. Si ergo calumniari est falsa crimina scienter intendere: non ideo potest dici calumniatus esse is, qui non scienter falsa crimina intendit, sed ex iusta causa, et excusabili errore instituit accusationem. Faciunt late tradita Ludov. Fachsii, cons. 2. et 3. apud Modestin. Pistor. vol. 2.

De Inquisitione informativa et ordinaria, videri etiam potest Heig. 1. quaest. 39. et supr. litr. H. verb. Haußsuch. ac quod in quisitio informativa, praecedente unius testis depositione, iustificetur, tradit Coler. consil. 7. num. 92.] Ioh. Iac. Speid. V. I. Licent.

21. Inrotulation. ADDITIO.

In Sachen, welche auff ein vnpartenische Juristen Facultat verschickt werden, citirt man die Partheyen ad videndum Acta inrotulari, vnd dises ist gleichsamb loco conclusionis in causa, wann die Partheyen in solche inrotulation consentiren. De hac Inrotulatione singularem conscripsit discursum Anton. Bullae. qui exstat in Discursib. ipsius Academicis.] Iohann. Iacob. Speid. V. I. Lic.

22. In Sachen beschliessen.

Wann man ein Sach zum Beschaid setzet, in puncto scilicet interlocutoriae, braucht man das Wort submittirt, in definitivis aber wirdt beschlossen.

23. Instantz.

Instantia pro prie nihil aliud est, quam contextus et continuatio processus in iudicium deducti, et eo ipso ab actione, tamquam ipso iure persequendi differt: vel est exercitatio iudicii a litis contestatione ad sententiam. Sichard. ad l. properandam. num. 3. C. de Iudic. et in l. 4. num. 4. C. de pact. Quae ipsi liti seu causae principali e Diametro opponitur. l. et post edictum. 73. §. circumducto 2. ff. de Iudic. Sed vide Ziegler. in commun. conclus. ad aur. prax, in pralud. de Instant. numer. 2. et seqq.

Et hic notandum est, quod Instantia incepta cum aliquo litigatore, ad heredes eiusdem litigatoris transeat active et passive: sic que prosequenda est Instantia ipsa in terminis, in quibus reperiebatur cum defuncto. Et quod transeat ad eos active, habemus text. in l. si operarum. ff. deoper. libert. et l. si petitor. ff. de iud. quodque contra cos passive transeat, pariter cautum est in l. si cum hoc. ff. de fideius. ubi Bart. num. 2. Angel. et Paul. de Castr. numer. 3. l. servus. ff. de his, qui not. infam.

Dicitur autem incepta Instantia ad hunc effectum non solum per litis contestationem, sed etiam per praestationem satisdationis de iudicatum solvendo. l. si defunctus. ff. de procur. et per illum text. Paul. de Castr. in d. l. sicum homine. numer. 3. de fideiuss. ac etiam per solam citationem. Bald. in l. 3. numer. 2. C. si pend. appell. mors. et est text. in c. gratum. de off. de leg. et c. proposuisti de for. compet. Nicol. Noalis, in tract. de transmiss. cap. 55. num. 2. ubi in seqq. huius conclusionis aliquot tradit ampliationes ac restrictiones.

Mutato iudice, an pereat Instantia. vid. Modest. Pistor. part. 2. quaest. 96. Item an a Maioratus possessore caepta transeat successorem? Castillo controv. 2. cap. 9.

24. Instrument.

De Instrumentis vid. singular. et elegantem tractat. Ia cob. Bornicii. add. Bolognet. in auth. si quis in aliquo. C. de edend. Castillo controvers. lib. 2. cap. 16.

De remediis, quibus Instrumentorum editio peti potest, Pruckman. vol. 1. consil. 2.

25. Insul.

De Insulis Dn. Gryphiander absolutissimum conscripsit Tractatum. Et ibi cap. 2. Insulam definit, quod sit terra, aquis undique clausa. Qua descriptione et Historici et Poetae, quos ibi ad ducit, utuntur. Derivationem autem voeis Eyland, hoc est, Insulae, deduco ab hebraeo Ai, quod est insula.

Omnes vero Insulae vel natura vel opera [orig: operâ] humana [orig: humanâ] producuntur. Illae vel perpetuae sunt, una cum exordio Mundi creatae vel postea ortae, quas ac cidentales Baldus, ICtus futuras di cit in l. 37. de leg. 3. Et hae vel lente ac successive nascuntur, vel impetu quodam. Illud Divinae porestati, hoc casui fortuito tribuit Bartolus. Simplicius est, ut dicamus Insulas vel nativvas vel fortuitas, vel manu factas. De quibus omnibus vid. Gryphiand. d. loc. cap. 5. et seqq. Estque Insula Nativa sive naturalis, quam natura, consueto agendi modo produxit, sive cuius generatio ex natura est. Aristot. 7. metaph. 7. An autem Insulae exstent ab initio mundi creatae, docet Gryphiander. sup. dict. tract. cap. 5. num. 4. seqq. De Insulis Rheni, vid. Constitution. Adolphi Imp. cum Freheri Commentar.

Insulae fortuitae, quae alterius et quidem violentioris causae impulsu producuntur, etiam a natura proficiscuntur, sed irata et quasi trubata l. 15. de inoff. Testam. Ita Aristot. 1. Rhetor. 10. natura fieri dicit ea, quorum causa in ipsis est aut ordinate. Aut enim semper aut plerumque eodem eveniunt modo. Quae vero praeter naturam sunt, eorum causa fortuita esse videtur, Gryphiand. cap. 7. ab init. Unde fortuita dicebant Romani, quae neque causam habent ullam, neque notam, cur futura essent. Cic. 2. de divin. arg. §. 39. Inst. de rer. divis. Quorum eventa magis, quam causas quaeri oporteat. Cicero 1. de divin. Etlicet nativae et fortunitae Insulae a sein vicem subtiliter distinguantur; tamen e)n pla/tei uno communi nomine comprehenduntur, artificialibusque seu manu factis opponuutur. l. 20. §. de serv. rust. l. 28. de serv. urb. l. 1. §. 10. et 15. de aqu. pluv. Ita natura et ars opposita sunt. Aristot. in princ. Mechan. quaest. natura et cultura, Plin. lib. 14. cap. in pr. industria et eventus. l. pen. C. de solut. Naturae et manu factum opus: l. 2. §. 1. ad L. Rhod. de lact. ager naturalis et manu factus l. 2. §. 5. de aqu pluv. fossa naturalis, idect, rivus, et manufacta. l. 1. §. 8. de flumin. l. 3. §. ut in flum. vide Gryphiand. cap. 8.

Wem aber die Insulae, de novo natae zugehörig, ist ebey den Rechts Lehrern sehr zweyffelig, auch in dem Corpore

Iuris selbsten hievon fast widerwertige vnd einander selbst zugegen lauffende textus zufinden, und wil manfast in gemein dahinschliessen, daß, wann ein Insul in einem schiffreichen unnd starcken fliessenden Wasser fich trucken legt, darauff der Obrigkeit oder hersn deß Fluß allein die Iuris dictio oder Bottmässigkeit, der Nutz aber, als Graß, Waidt, etc. vnd anders den privatis, so an beeden Gestadten Güter oder iura haben, gehörig seye. Wie solches klärlich lehrer Peregrin. de iure fisci lib. 8. num. 63. et seqq. Andr. Schaeffer. quaest. 17. part. 2. Heig. part. 2. quaest. ult. Hartm. Pistor. lib. 4. quaest. 17. Iusch. verb. Insula.

einer Widerwertigen Meinung seynd andere, wie insonderheitzusehen apud Ioann Gryphian drum in allegato suo egregio tract. de Insulis. cap. 13. et seqq. item cap. 17. welche dahin außschlagen, daß derogleichen Insuln oder Werder, nit denen, so Güter vnd andere Gerechtigkeiten am Gestadt haben, zuständig, sondern durchauß et pleno iure der hohen Obrigkeit oder territorii Domino, so omnimodam Iurisdictionem an beeden Gestadten vnnd in dem Fluß hat, als ein regale et fluviaticum commodum gehörigseye. Dahin auch fastdie Cameralia praeiudicia incliniren, apud Tilman. de Benign. in Syntagm. p. 2. dec. 2. vol. 7. et Iohan. Forster. in proc. ludic. cap. 15. Sixtin. de Regalib. lib. 2. cap. 3. num. 27.

Hievon halte ich die erste veritati Iuris scripti, die andere opinionem aber moribus et consuetudinibus Germaniae propiorem, Noe Meurer: von Wasserrecht. part. 1. numer. 8. quem etiam vide part. 2. per tot. Es ist aber hiebey inn gute obacht zunemmen, (1) ob solche Insul für sich selbst sich trucken gelegt, oder hierzu durch Gebäw vrsach gegeben worden. (2) Ob sie allgemächlich entstanden, oder etwan nach einem grossen Güß sich eraiget, (3) Ob das Gestadt ein oder beeder Orthen durch das Wasser hinwegk gefressen, vnd hindersich getriben, also mit schaden deren, so Güter vnnd Waiden der Orthen gehabt dise Insul entstanden. Fürnemblich vnd fürs (4) ist auff das Herkommen ander Conaw vnd andere Vmbständ fleissig zusehen.

26. Ins Thal Josaphat laden.

De provocatione ad Iudi cium in Valle losaphat, vid. dissert. Dn. Christiani Heroldi, amici mei singularis: ubi multa exempla habet, et in causas ac permissionem eiusmodi moris inquirit. vide et me d. Apellat. ac tr. de poenis. fol. 131. item Hering. tr. sing.

Ac etiam et quatenus eiusmodi provocatio valeat? disquirit Simon. Maiolus dier. Canicul. tom. 2. Colloquio 2. fol. m. 523.

27. Interdictum. ADDITIO.

Interdicti nomine specialis quaedam Ecclesistica poena intelligitur Divinorum privativa, per modum inflictae censurae. Hinc Ecclesiastica Censura definitur, usu privans Divinarum quarundam rerum, quatenus fidelibus is est communis. Ac secundum Vorburg. in arureis rudimentis Iuris Canon. fol. m. 300. praecipue triplex est: Locale, Personale et utrumque simul; item tam Locale quam personale, tam generale quam speciale esse potest.

De Locali ea praecipue cognoscenda: civitate aliqua [orig: aliquâ] interdicta, etiam Suburbia et continentia aedificia debere intelligi, et si generale fit, etiam Ecclesiam exemptam a Iurisdictione eius, qui Interdictum tulit, interdictam censeri; Si speciale, Capellas omnes eiusdem Ecclesiae et contiguum Caemiterium comprehendit.

De Personali idem Vorburg. haec annotat: Illo, si generale sit, singulas personas interdictas manere, quae Communitatis illius, in quam fertur, partes sunt. Interdicto populo etiam inhabitantes in suburbiis, si populi partes sint, intelligi interdictos. Interdicta Familia [orig: Familiâ] Principis, etiam Clerici, si qui in ea familia essent, interdicti sunt. Interdicto populo, Clerum minime comprehendi; Sicut interdicto Clero non censentur interdictae Religiosae personae, quae Regulares dicuntur. Si vero speciale statuatur, in eo quidam generaliter interdicti sunt, qui scil. illius Populi pars sunt, et Interdicto causam non dederunt, quidam specialiter, qui culpabiles sunt, et Interdicto causam dederunt.

Porro ex Interdicto generali Loci, non necessario generale personale, nec e contra infertur, idemque de Interdicto Speciali dici potest;

nam ex Interdicto personali speciali non infertur Interdictum Locale speciale; Contra vero Interdictum Locale speciale necessario speciale personale semper infert, sicut etiam locale generale semper personale speciale comprehendit. In totam Ecclesiam a Pontif. vel Generali Concilio Sede vacante, ferri potest, at iusta causa ad id ferendum moraliter assignari non potest. Personale in quamlibet personam ferri potest, si Iurisdictio et iusta causa concurrant. Et personale quidem Interdictum, propriam supponit culpam, generale graviorem. Locale vero si generale sit, gravem culpam, et aliquo modo publicam exigit; Si Speciale, minorem et non ita communem. Vorburg. d. Ioc. fol. 301. ubi fol. seqq. d. Interdicti effectis et causis agit.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

28. Interesse.

v. Bolognet. ad t. C. d. fruct. et usur. Interesse quomodo ex mora petatur et probetur, Pfeil. cosil. 60. Rosacorb. pract. obs. cap. 55. Interesse ex mora peti non potest, si Crcditor ohne protestation, das Hauptgut angenommen, Schefer. 1. quaest. 40. Interesse lucri cessantis et damni emergentis, quando peti possit, et quando dicatur certum? Castillo lib. 2. cap. 1. De interesse, darumb dem Verkauffer seinen blossen Worten geglaubt werden soll, Barschamp. d. Clausul. cap. 3. §. 3. de Interesse et differentia inter simplicem usuram et Interesse, eius iusta et concessa petitione, ut et probatione vide in fr. in Consil. quodam verb. Wuecher. inserto. ubi multis docetur, quando ultra 5. usque ad 12. vel 15. ex 100. flor. accipere licitum.

29. Interim.

30. Interims Mittel

Werden selbige genennt, dum quaeritur, quid interim, dum causa principalis (quae altiorem indaginem habere dicitur) expediatur, faciendum sit: et haec, ex natura quasi momentanei possessorii, aut provisionalis decreti, quo principali negotio sive liti non praeiudicatur, diiudicantur.

Sic etiam Gailius, 1. obs. 5. num. 3. scribit, quod processum litigiosae possessionis Hispani Interim, Galli Recredentiam, Belgae Provisionale remedium, alii processum informativum appellare soleant, Budaeus in pandect. ad l. fin. d. orig. iur. litem Vindiciariam vocat.

Quamvis autem arbiter provisi onem non concedat, sed iudicis ministerium requiratur, arg. l. ait Praetor. § 1. ff. de iur. delib. Rebuff. tract. de sentent. provisionalib. in praefat. num. 17.

Non dubium tamen est, quin expresse in arbitrum compromitti possit, ut hac de re pronuntiet, sententiamque ferat.

Condemnatur item per modum provisionis debitor ad pensionis solutionem, quam retardar e satagit propter litem, Rebuff. ibid. num. 125.

Et quando agitur super rescissione Contractus, interim condemnatur pars per provisionem, petens contractum rescindi ad servandum contractum, data cautione de eo, quod recipitur interim lite super rescissione pendente, Rebuff. ibid. num. 132. Qui et num. 134. tradit, non debere dari provisionem, per quam decideretur tota materia principalis.

Sic pariter in materia litigiosae possessi onis, quilibet possessor in possessione sua vel quasi est manutenendus, Graevaeus, conclus. 5. n. 5.

31. Intervention.

32. S. Johanniter Orden.

De hoc ordine, singularem historiam conscripsit Henr. Pantaleon. et vid. Marc. Antonii practicabilia Ecclesiastica, quaest. 20. ubi an Equites Hierosolymitani ad feudorum successionem admittantur? add. etiam Bullae. consil. ult. Chronicon. Chronicorum part. 2. fol. 2. et seq. An sint vere Religiosi et non nisi in foro Ecclesiastico conveniri queant? Costa consil. 42. Ricc. decis. Curiae Neapolitan. decis. 321. et Stephan. Durant. qu. 6. fol. 40.

Encomium Melitensium, vid. in Deliciis Poetarum Italicorum part. 2. fol. 14. et seq.

An possint testari? Ludovis. decis. 87. et 109. An queant esse Procuratores? affirmatur per gloss. in Clem. 3. verb. Religiosus. de Procurator.

ADDITIO.

Ordo S. Iohannis, Germ. S. Johanniter Orden, Hierosolymitanischer Hospitaler, ab Hospitio, in honorem Dei et D. Iohannis aedificato, nomen sortitus, propter Victoriam contra Turcam, et recuperatam A. 1099. Civitatem Hierusalem, institutus, atque primus Archimagister Raymund a Poggio electus est. Hic Ordo Insulam Rhodis, Nicoriam, Episcopiam, Iollin, Limoniam et Siranam A. Chr. 1308. Siranis manu militari eripuerunt et subegerunt, atque ultra ducentos quatuordecim annos possederunt.

Et licet Turcarum Imp. Mahomet. A. 1480. cum 100000. militibus discedere coactus fuerit; mortuo vero prae maerore Mahomete, eius successor Solyman praedictas Insulas 250000. militibus subegit; Ordini tamen Iohannis pepercit, illique cum Archimagistro Philippo de Vivers Liladamo ius emigrandi proprio motu concessit; Qui in Candiam, postea in Italiam migravit et Nitham atque Siracusam occuparit, donec ei Carolus V. A. Ch. 1529 mense lulio Insulam Maltam (inde Maltesi Equites, Malteser Ritter dicti sunt) donarit [orig: donârit], cum hac conditione, ut contra Turcam quatuor naves armaret, et Regem Hispaniae pro Defensore agnosceret.

Hanc Insulam Maltam Turca 150. velis An, Ch. 1551. et 1565. frustra oppugnare conatus, maximo cum damno abeunte Ioanne de Valleta, munitissimam Urbem Vallettam aedificavit.

Hi Equites Maltesii gestant in sinistro latere Albam Crucem in hac forma [orig: formâ] ??? Patronus ipsorum est lohannes Baptista. Vivunt iuxta Regulam Augustini, Divam Virginem dictam; promittunt oboedientiam, Paupertatem et perpetuam Castitatem, et quottidie 150. Pater noster repetunt. Priores ex octo nationibus eliguntur, 51. Archimagistros habentes, Auctor Anonymus discurs. historico Politic. de Equestrib. Ordin. cap. 2.

Qui idem installationem Equitum Maltesiorum cap. 3. sequenti modo (quem ideo integris verbis apponere libuit, cum discursus iste forsan sit paucis obvius) describit: Primo quilibet confiteri, et ad S. Synaxin se conferre, et quidem albo Vestimento in signum libertatis indutus, coram Altari ad Pedes Archimagistri procumbere, atque ardentem candelam (qua [orig: quâ] quibusdam in locis non utuntur) manu gestare tenetur; quem interrogat Archimagister hisce verbis: Quidnam petis? Cui futurus Eques respondet, ut recipiatur in Ordinem Equitum S. Iohannis Ierosolymitani Hospitalis. Tunc Archimagister hisce verbis utitur: Rem arduam, â plurtbus antiquo nobili stemmate prognatis et singulari virtute praeditis desideratam, iisque dari solitam petis. Cum vero tua nobilis progenies et Virtus satis superque cognita sit, id quod petis, consentiente Archimagistro non denegabo, ut tamen hoc ipsum, quod sum propositurus, rite observes. Quod futurus Eques affirmat. Postea ei ensem auro insculptum tradit, inquiens: Accipe hunc nobilissimum et equite dignissimum Ensem in nomine Patris, Filii et Spiritus Sancti, qui tibi in omnibus succurrat, ut in charitate, spe atque Iustitia eo trifariam instar Tridentis utaris. Orbiculare caput ensis significat mundum, ut publicum commodum in eo promovere, et hunc in ordinem defendere nitaris. Manubrium denotat Crucem, in qua Salvator totius generis humani pependit; quo admonetur Eques, nullum mortis periculum, redimendi bonos et pauperes, et e contra iniustos suppremendi causa [orig: causâ], tergiversari. Immissio gladii in Vaginam significat, eo saltem tempore necessitatis utandum, et Dei Clementiam in omnibus exspectandam.

Hinc redditur Ensis Archi Magistro, qui ita Equitem alloquitur: Castitas sit tua praecipua Virtus, postea accinctus gladio in nomine Dei vestigiis D. Iohannis intrepide docentis, adimplendo divinam voluntatem insistas. Hisce praemissis Archimagister, vel creans equitem creandum ter gladio circa dextram pungit, inquiens: Hoc deinceps non patiaris. Postea creans ter movet gladium in signum Victoriae contra hostes Dei, eumque Equiti purgandum tradit, quo significatur, Equitem nullis vitiis maculatum, sed honestum, id est, prudentem, iustum; animosum atque temperantem esse debere.

Insuper tangit et mo vet ulnas, inquiens, Vigilandum Equiti in lesu Christo, et non in vitiis dormiendum, sed omne honestum propositum fovendum. Hinc Creans aurea Calcaria Equiti creando monstrat, aiens: quemadmodum duo Spirituales Equites haec pedibus implicant, eaque Equum vigilem reddunt; ita vestrum animum ad quasvis virtutes exsuscitent, et aurum veluti cuiusvis mali ineitamentum negligere faciant. Mox calcaria accinguntur, cerea candela traditur, et Eques verbum Dei in nomine IESV Christi audire monetur. Finita [orig: Finitâ] Contione, Creans Equiti omnia adimpleta, ipsum in ordinem receptum esse indicat, eique Viduarum et Pupillorum tutelam, innocenter incarceratorum relaxationem et id genus alia bona opera, nec non oboedientiam Ordini praestandam iniungit, eiusque adprobationem requirit, cui Eques respondit: Omnia approbo.

Hisce peractis Eques interrogatur: an sit aere alieno obstrictus? an desponsatus? an obligatus? an homicida sit, et poenam evitaendi causa [orig: causâ] hunc

Ordinem appetat? Quod Eques negat. Cui respondetur: St contrartum deprehenderimus, hoc Ordine iterum privaberis; Sin minus, te Equitem agnoscimus, et saitem aquam cum pane et exigua [orig: exiguâ] veste pollicemur. Iures igitur ita: Iuro Deo omnipotenti, eiusque Matri Mariae, nec non Iohanni Baptistae, et cuivis huius Ordinis Equiti, qui mihi ab Ordine commendatur, me perpetuo obtemperaturum, et absque propriis bonis in Castitate iuxta Ordinis Regulam, donec vivus superero victurum.

Quo Iuramento praestito, creans Equitem ita affatur: Nunc te omnes agnoscant nostro Ordine dignum. Respondetur ab Equite: Talem me quoque reputo. Hinc cum omnibus suis Privilegiorum omnium particeps redditur, Librumque Altari imponere, et noxae reddere mandatur; quod mediante osculo expedit, et pro mortuo Equite quottidie 150. precationes, Pater noster, etc dictas, promittit.

Praeterea vestis Ordinis Equiti monstratur, qua [orig: quâ] Iohannis vitam, eiusque correctionem et paenitentiam imitandam, nec non opera Misericordiae praestanda esse significatur. Mox creans Crucem Equiti monstrat, inquiens: haec est vera effigies deß achteckigen Creutzes, Puri Linteoli semper vestris vestibus sint insuti. Addens, Eques iam factus, hunc Ordinem, quo non solum Nobiles, verum etiam Principum filii utuntur, singularibus virtutibus et meritis condecores; Hospitale Hierosolymitarum secundum Ordinis statuta cum profusione sanguinis defendas, et hostes a finibus Christianorum repellas, semperque in bello hoc Caelestis Crucis signo sub poena exclusionis utaris. Albedo denotat puritatem, cotonarius apex, significat octonariam beatitudinem, si veluti Ministri Iesu Christi eius vestigiis, pios defendendo, et inimicos Christi coercendo, insistamus, quod Deus clementer concedere dignetur.

Deniove creans appendit Equiti filum vestis, hisce verbis utens: Filum vestis denotat funes, quibus noster Salvator Christus fuit ligatus, hoc est flagellum, haesunt tesserae, hoc lignum, haec spongia, haec est Crux, in qua nos salvati summus. Credisne? Respondet Eques: Credo. Creans dicit: Hoc est dulce et leve iugum Domini, quo duceris in vitam aeternam.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

Addere libet Bullam Pontificis maximi Urbani VIII. qua [orig: quâ] omnia Privilegia huic ordini confirmat; directam ad magnum Priorem sive Magistrum, ceterosque fratres milites Prioratus Alemanniae, Hospitalis Sancti Ioannis Hierosolymitani.

Quibus iisdem omnibus et singulis in virtute sanctae oboedientiae, ac sub excommunicationis latae sententiae Poena [orig: Poenâ] mandatur, ne quicquam quod ad bonorum, aliorumque iurium ordinis conservationem, augmentum et defensionem oportunum fuerit, negligant, aut negligi permittant, etc. in tenorem, qui sequitur.

URBANUS PP. VIII.

Dilectis filiis Federico Hundt Priori, ceterisque fratribus militibus Prioratus Alemaniae Hospitalis Sancti Ioannis Hierosolymitani.

Dilecti filii salutem, et Apostolicam benedictionem, Romani Pontifices, qui Ordinis Sancti Ioannis Hierosolymitani merita perspectissima habuerunt, eum semper inter ceteros militares Ordines, et magni fecerunt, et peculiari charitate ac studio complexi sunt: quae omnia in nobis maximum ex vestra in nos, et Sedem Apostolicam devotione et observantia incrementum receperunt, quo fit, ut bona, aliaque Ordinis Vestri Iura tum indies magis non solum crescere ad Dei gloriam, et hostium fidei confusionem summopere desideremus; sed etiam quae progressum huiusmodi quoquomodo impedire, minuere, vel retardare possunt, Nos maxime sollicitos habeant: Quamobrem etsi nequaquam dubitamus, quin vos pro vestra pietate, et Catholicae religionis zelo, bonorum, aliorumque Iurium huiusmodi conservationi, et augmento, quam debetis sollicitudinem impendatis: tamen Apostolatus officium, quod immeriti gerimus, a Nobis flagitare non cessat, ut etiam bonis atque Iuribus huiusmodi quantum cum Domino possumus, superintendere non negligamus. Motu itaque proprio, et ex certa scientia nostra, vobis omnibus et singulis in virtute sanctae oboedientiae, ac sub excommunicationis latae sententiae poena [orig: poenâ] praecipimus, et mandamus, ne vos, aut ullus vestrum, etiam ad cuiusvis quacumque dignitate, et praeeminentia, ac speciali nota digna, et de necessitate exprimenda instantiam, intuitum, vel contemplationem, et ex quacumque causa, aut quovis quaesito colore, vel praetextu, publice vel occulte, directe

vel in directe, quicquam negligatis, aut negligi permittatis, quod bonorum, aliorumque iurium, ipsius vestri Ordinis conservationi, augmento atque defensioni opportunum fuerit, neque Iurisdictionem Ecclesiasticam laedatis, aut violetis, minusque in aliquo laedi, violari, aut usurpari per mittatis: quod si de validitate Privilegiorum vobis, seu ordini vestro per Nos, vel Romanos Pontifices praedecessores nostros, quomodolibet concessorum, seu de illorum interpretatione agi, seu tractari contigerit, id totum Sedis Apostolicae cognitioni et declarationi remittaris. Nos enim ex nunc irritum decernimus, et inane quicquid secus super his a quoquam quavis auctoritate, scienter, vel ignoranter contigerit attentari, in contrarium faciendo, non obstantibus quibus cumque. Datum Romae apud Sanctum Petrum, sub Annulo Piscatoris, die 6. Iunii M. DC. XXIV. Pontificatus Nostri Anno primo.

33. Irregularität.

De irregularitate, et quatenus circa eam Episcopus dispensandi habeat potestatem, vid. Alzedo in tract. d. dignitat. Episcopali fol. 228. et seqq. multis.

34. Ist.

Verbum Est, de sui natura [orig: naturâ] et proprietate praesens tempus proprie significat, non futurum. Unde etiam ad futur um referri non debet, per ea, quae tradit Bart. in l. Mela. § si alimenta. num. 2. ff. de alim. legat. Castrens. in l. quia aeaificium. nu. 2. ff. de serv. urb. Maxime, quia verba potius intelligenda sunt de praesenti, quam futuro, Cephalus, cons. 253. num. 21. lib. 1.

Verbum etiam est, de sui natura [orig: naturâ] proprietatem et veritatem significat Bart. in l. si maritus. § legis ad L. Iul. de adult. Bald. in l. quaefortuitis. C. de pignor. act. Decius in l. eo quod plus ff. d. R. I. Honded. cosil. 57. num. 29. vol. 1 magisque significat substantiam, et exsistentiam, quam similitudinem, imo in mundo non est verbum adeo realis exsistentiae et veritatis expressivum: ut scribunt las. in l. servi eleotione. §. 1. de leg. 1. Menoch. consil. 100. numer. 223. Et vide Castillo, de usufruct. cap. 32. num. 14. et seq.

Indeque ineffabile nomen Dei summi, IHVH ab est, derivatur, et essentiam Altissimi Monarchae oprime exprimit. Cum ille solus exsistat, et ab eo dependeant cuncta, fere, ut imago in speculo, a reipsa [orig: reipsâ], quam repraesentat.

35. Item.

Dictio Item, aliquando stat continuative, et aliquando aliter. Bart. in l repetendis. de legat. 3. in l. 1. in princ. ff. de public. et vectig. et in consil. 27. Bertazol. de Claus. Instrument. Claus. 20. gloss. 1. Sed quando per eam orationi praecedenti adicitur oratio defectiva et imperfecta ex parte oppositi, vel ex parte verbi, prout in casu isto, in quo deficit verbum vendiderunt, et tunc suppletur ex oratione praecedenti, cum suis qualitatibus: et in hoc inducitur repetitio. l. a sententia. ff. de appellat. Arctin. in §. item lapilli Instit. de rer. divis. vide omnino Tusch. conclus. 303. lit. d.

36. Jubel Jahr.

De anno Iubilaeo Syntagma scripsit Iustus Ricquius, Canonicus Gandavensis, videri etiam possunt Fuller, 4. miscellan. 8. Guyon. divers. lessons. tom. 1. fol. 541. Cunae de Republ. Iudaeor. 1. cap. 2. et cap. 6.

Vom Lutherischen Jubel Jahr, vid. Jubel vber Jubel P. Adam Konzen. item Pseudo Iubilae. Molsheimii edit.

37. Jubilier.

De poena Zuntarorum, auff Teutsch Jubilirer, a Gall. Ioyaulier, vel Ital. Gioielliere so falsche Edle Stain verkauffen, v. Hippol. de Marsil. sing. 318. incip. fui rogatus. ubi dicit, quod sint puniendi tamquam fures, vel etiam acrius propter falsum. De iure Saxonico puniuntur poenafustigationis cum deportatione, sed tamen pro modo delicti, et qualitate personae delinquentis poena moderatur, vel aggravatur. Arnold. Rayger. Thesaur. iur. lit. P. verb. poena. numer. 12.

1. Galg, Stock vnd Galg.

ADDITIO.

2. Auff die Galeen schmiden.

3. Ganerben.

4. Gant, Auffschlag.

5. Gantz.

6. Gäntzlich, in allweg.

7. Gast, Gastgeber, Würth, Tavern.

8. Gastrecht, Gastgericht, oder erkaufft Gericht.

ADDITIO.

9. Geäcker, Wildobs.

10. Gebiet.

11. Gebott vnnd Verbott.

12. Geburtzeit.

13. Geding, Gnaden, Lehen, Exspectanz.

14. Gefängnussen, Burgerliche Gefänknuß, Ewige Gefängknuß.

15. Gefatter.

16. Gefundene Güter.

17. Gefürstete Graffen.

Quaestio est. Ob die Gefürstete Graffen, pro Principibus Imperii, oder denselben gleich zuachten seyn.

18. Gegenschutz.

19. Gehaime Räht.

Instruction.

Aydt.

20. Gehörig, gehören.

21. Gehorsamb.

22. Geister, Gspenst.

ADDITIO.

23. Geistliche Freyheit.

24. Geistliche Fürsten vnd Ständt.

25. Geistliche Güter.

26. Geistliche Iurisdiction.

27. Geistlich oder Kirch-Lehen.

28. Geistlicher Vorbehalt.

29. Gelehrter Aydt.

30. Gelt.

ADDITIO.

31. Gemaind.

ADDITIO.

32. Gemaine Wand oder Maur.

33. Gemainglich.

34. Genehmhabung.

35. Genff.

36. Genua.

37. Gerade.

38. Gereden vnd Geloben.

39. Gericht: Claus. Mit den Gerichten.

ADDITIO.

40. Gerichts Acta.

41. Gerichts-Botten, Cantzley-Knecht, Gerichts-Pedellen.

52. Gerichts-Kosten, Vukosten.

ADDITIO.

43. Gerichts-Schreiber.

44. Gerücht, oder gemain Geschray.

45. Gesambte Hand.

46. Gesambte Herrschafften, vid. infra lit. Z. verb. zweyherrige Herrschafft.

ADDITIO.

47. Gesandt: vnd Bottschafften.

48. Gesatz.

49. Geschlechter.

ADDITIO.

50. Geschwistrigte.

51. Gesellschafft.

52. Gnugsam gesessen.

53. Gewalt.

54. Gewaltsame.

55. Gewehr.

56. Gewicht, Elen, Meß.

57. Gewissen.

58. Gewinnen.

59. Gewouheit.

60. Gifft.

61. Glait, Glait zum Rechten, supr. v. Frid von vnnd zum Rechten.

ADDITIO.

62. Gleich, gleichlich.

63. Gleich, alsbald, stracks, von stund an.

64. Gleichergestalt, gleicherweiß, ebenmässig.

65. Gleichsamb.

66. Glocken, Glockenschlag.

ADDITIO.