CAMENA Early Modern Latin Texts

CHRISTOPHORI BESOLDI, JC. CELEBRATISSIMI, S. CAES. MAIEST. UT ET SERENISS. BAVARIAE ELECTORIS QUONDAM CONSILIARII, ET IN Acad. Ingolstadiensi Codic. et Iuris Publ. Professoris, THESAURUS PRACTICUS NON SOLUM EXPLICATIONEM TERMINORUM ATQUE CLAUSULARUM IN AULIS ET DICASTERIIS USITATARUM CONTINENS: Sed et rerum omnifariam cognitionem suggerens, inprimis quamplurima ad Romani Imperii tam ecclesiasticum quam Politicum statum; Mores item, Historiam, Linguam et Antiquitatem Germanicam pertinentia edocens; simulque nonnulla tam vetera quam nova Documenta referens. EDITIO SECUNDA ET POSTHUMA. Ex Autographis Auctoris Annotationibus, variis et quam plurimis Documentis ac Privilegiis, Novis Titulis et Practicis Observationibus infinitis; Synoptica [orig: Synopticâ] item materiam Regalium continente tractatione; Dissertationibus Theorico-Practicis, modum tam in Civilibus quam Criminalibus Referendi seu votandi, Pracessumque Iudiciarium compendiose et nervose exhibentibus; nec non illustribus aliquot Responsis aucta et locupletata. STUDIO ET OPERA IOHANNIS IACOBI SPEIDELII, V. I. LICENTIATI, SAC. CAES. MAIEST. NEC NON REVERENDISS. AC ILLUSTRISS. PRINCIPIS AUGUSTANI Consiliarii, Vice-Cancellarii, Causarumque Feudalium Praepositi, Una cum eiusdem Debitis Locis et Ordine insertis Additionibus, Novis itidem Titulis, hinc inde ex optimis, raris, variisque Auctoribus quottidiano rerum usu collectis, et in seriem Alphabeticam redactis. OPUS OMNIBUS TAM IN AULA, FORO QUAM SCHOLA versantibus, quibusque varia Lectio ad quottidianas Conversationes et Discursus formandos curae est, si non necessarium, utile tamen et iucundum. Cum Gratia et Privilegio Sac. Caes. Maiest. Norinbergae, Sumptibus Wolffgangi Endteri, ANNO M. DC. XLIII.

CUm Thesaurus Practicus Clarissimi Viri, Domini Christophori Besoldi I. C. cum Additionibus novis a Theologis, quibus id commissum fuerat, Lectus, ac [opus praestans, utile, iucundum, in nullo fidei, aut bonis moribus repugnans] iudicatus fuerit, merito, ut in publicum prodeat, licentiam concedimus. Augustae 13. Aprilis. Anno M. DC. XXXXI.

SERENISSIMAE CLAUDIAE ARCHIDUCISSAE AUSTRIAE, DUCISSAE BURGUNDIAE, COMITISSAE TYROLIS, LANDGRAVIAE ALSATIAE, NATAE HETRURIAE PRINCIPISSAE.

PRodeunti denuo multo se locupletiori Christophori Besoldi nobilium in Iuris prudentia palmarum Pugilis Thesauro Tractico, una cum Ioannis Iacobi Speidelii erudito item in pulvere celebris appendicibus rei bono litterariae perquam utilibus, videri poterat haudquaquam opus esse patrocinio, quando illum immortalitati transcriptum totum sibi pridem gloria vindicavit, hunc supparis famae prehensare iamcepit. Verum ego, cui blandis amicorum imperiis editio cordi fuit, minime committendum put avi, ut magni Scriptores sine maghnis auspiciis prodirent. Lustranti autem cogitatione suprema capita, et nomina, nullumm privato meo studio gratius, quam Serenissimae vestrae Celsitudinis obtulit sese amplissimum, sive a Paterni claritate geneneris, Hetruriae sceptris, atque obibus supra multos Principum; omnis elegantiae nitore, et magnificentiae cultu infra neminem; sive a Materno Lotharingico stemmate maximorum serie Ducum, ac Regum cumprimis illustri. Ascitam porro coniugalibus taedis magnitudinem nil attinet referre, Austriacam dico, quae cum amplitudine Imperii, tum merito imoperandi cunctis altior fastigiis, unique regnorum turba, et laure atis fascibus sibi par redivivam ipsis ex cladibus potentiam mort alium vener atione ostentat, gemente invidia frustra se in convellenda tantae Maiestate fortunae adversantibus fatis conniti. Sileo lectissima simul, et suavissima pignora, quae nemo aspicit, quin suspiciat, nemo suspicit, quin libens

in amorem cultumque rapiatur anceps iudicii, dignior ne sit prole parens, an proles parente. Alia sunt Serenissimae Vestrae Celsitudinis proprias celeris ingenii motus cum eloquendi lepore coniuncti; facta ad omnem honestatem, et laudem indoles; virile robur ferendo non minus, quam agendo conspicuum; mentis acies, Consiliique vis popularibus apta moder andis; virtus denique, se xum iuxta, et sensum praegressa, mir antibus cunctis, quibus epropinquo radiat, excepto, si quemquam urit, alio sub sole nata felicitas. Huius me partem aliquam nactum non immerito existimo, quod Serenissima Vestra Celstitudo meam in omne genus obsequii manciupat am tenuit atem non aspernata saepius mihi facilitatem aditus, et Colloquii, ultra aliapropensae argumenta dignationis clementer indulsit, id, quod mihi non fiduciam dunt axat, sed alacrit atem fecit audendi sperare, ut Serenissima, vestra Celsitudo suum nomen Augustissimo excelsitate propinquum praefigi patiatur huic operi, non hederam ultro venali, sed quale vix suis ipsa alumnis aequi arbitra Themis vovere queat ornamentum, ac decus. Serenissimam Vestram Celsitudinem superi diutissime sospitent fortunent. Augustae Vindelicorum decima die Mensis Maii, Anno Millesimo, Sexcentesimo, Quadr agesimo Primo.

1. Abbreviaturen.

A CONFECTIONE INstrumentorum, Notae sive Zifrae (ab Hebraeo Sepher, id est, litera, ita dictae, ab Arabibus ad nos delatae) aliaque signa vel imagine, quibus aliquid significari vel denotari potest, ex cluduntur. Per notas autem intelliguntur literae singulares, ex quibus integrae voces colligi possunt. Unde notis notare, est compendiose, non integris ac omnibus literis quid scribere. Quorum auctor Mecaenas fertur, qui elocitatem scribendi excogitavit. Dion. lib. 55. fol. 552. Brodaeus lib. 4. miscell. cap. 9. quamvis multo antiquiores, et iam Ciceronis tempore cognitae videantur. Unde Polydor. Vergilius 2. cap. 7. easdem Tironi, liberto Ciceronis adscribit. Cuius etiam notae exstant editae a Dn. Grutero et Senecae iunctae: fere imitantes Sinensium scribendi morem. Ab hisce vero notis Notarii nomen traxerunt. Sigla vocat Iustinianus (quasi singulae literae, singula notent verba) eaque prohibet in l. 1. et 2. C. de vet. iur. enucl. Namqueve, ut idem loquitur Imperator in auth. quod si sine. C. de Testament. non siglis, sed literis integris est utendum. Quemadmodum autem Notae et sigla (de quib. vid. omnino Herm. Hugon de Scribendi Origine cap. 18. et c. 21 Bernegger. ad Titum d. 2. f. 2. et Bisciol. var. lect. 2. lib. 2. c. 12.) sic etiam verborum Abbreviaturae (quae media aetate, ut apparet ex editionibus utustis, sat frequentes erant, et alias vocanturid, quod vulgo Proto collum, de quo infra suo loco, quasi tenor futuri Instrum enti abbreviatus, et paucis verbis conceptus) in Instrumentis sunt vitantandae; quod et dilucide confirmat Constitutio Imper. Maximiliani I. de Notariis de Anno 1512. §. Iem die Notarien sollen sich auch hüfen, ihre Instrumenten mit so vill gekürtzten dunckein, oder zweiffelhafften worten, oder auch durch Ziffer, zaichen oder notas, sonderlich die nit geminiglich allen bekandt seden, dieweil dieselben gar leicht geandere und gefalscht werden mögen; Sondern mit ganß gemeinen leßlichen vund erkandten Buchstaben, in Lateinischer oder Teurschen Sprach zuschreiben, etc. Si quis in Testamento per notas scribit 200. cum voluerit scribere 100. quid iuris? v. l. 9. §. 4. ff. d. heredib. instituend.

Duo autem sunt Notarum fines (1.) ut iis quaevis citata oratio, et excipiatur et celeritatem linguae manus sequatur: ut alicubi in epistolis Seneca ait. (2) Ad consilia occultan da, maxime in Bello, vid. Ioh. Baptist. Portam tract. de occult. liter. not. ac hac de re et ego tracto in dissertat. de Legat. cap. 1. num. 4. Sed posterior hicce modus non ad celeritatem tendit; cum plerunque operosior sit scriptura [orig: scripturâ] usitata [orig: usitatâ]. Plura non dico, cum quod ad antiquitatem spectet, diligenter investigaverit Clariis. Berneggerus ad Sueton. in Vespasian. §. 3.

ADDITIO.

Res arduas notis saepe et Zyphris demonstrari solitas fuisse, constat; quod inter Theologos et Canonistas obtinet, dicentes, picturam idiotis et gentibus esse scripturam, c. perlatum ad nos fuerat 27. distinct. 3. decret. et Inter Icc. ad imitationem veterum Romanorum, qui negotia sua certis notis sive imbrevitruis significabant, teste Clemente Alex. 5. Stram. et Val. Prob. libell. de lit. antiq. ut si rem vindicare vellent, id faciebat Actor hisce literis: H E. R. E. I. Q. M. E. A h. e. hanc ego rem ex Iure Quiritum meam esse aio. Contra Reus: A. E. E. C. V. h. e. At ego eam certe vindice. Item A. vel. N. Aios

vel Nege. A. Absolutio, C. Condemnatio est. NL. non liquet. Olddendorp. in Enchirid. d. form. antiq. Atque hoc innuit Ausonius Episit. lib. in Notarium in scribendo velocissimum:

Puer notarum praepetum,
Sollers minister advola,
Bipatens pugillar expedi,
Cui multa fandi copia
Punctis peracta singulis,
Ut una vox, absolvitur.

Quae tamen consuetudine vel natura [orig: naturâ] negotii, vel relatione ad aliud accipiunt extensionem, Bald. in l. verbum volo. 10. ff. d. findetcomniss. Quas notas a ICC. ad concipiendam certam actionem praescriptas esse, vel ex Cicerone pro Muraena liquet. Et quod eiusmodi notae sollennia formularum fuerint, tradit Georg. Obrecht. de concipiend. et form libell. cap. 7. n. 17.

Sic etiam Medici, praesertim moderni Chymici, non tantum ad quantitatem pharmacorum hasce notas usurpant 3. c. 5. b. lb. quas declarat Guibert. Costan. in Polyhistor. cap. 7. Sed etiam sua Recepta vel contra periculosissimos morbos, obscuris quibusdam notis confi ciunt: quod libri Quercetani, Hermetis, et aliorum testantur. D. Georg. Barschamp. in radice Clausular. cap. 4. fol. m. 90.

Arithemptici quo que eiusmodi notis utuntur et fignis 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. vel sic: I. V. X. L. C. D: M. M. Qui mos scribendi per notas ab Aegyptiis videtur dimanasse [orig: dimanâsse], dum omnium primi hieroglyphicis notis animi sensa significarunt et per figuras animalium sensus mentis effixerunt, ac antiquissima monumenta memoriae humanae saxis impressa, apud eos cernuntur. Costan. d. loc. Quin et Graeeos per signum *q Mortis supplicium significasse, et signum *p pro furca et patibulo haberi constat; unde exsecratio illa in Graecum *p vel p. Barschamp. alleg. loc.] Iohannes Iacobus Speidel. V. I. Lic.

2. Aber.

Particulae huius adversativae natura est, praecedentibus adversari in iure et in factio; et sic denotat diversum casum, et quid amplkius importat. Bart. in l. hoc amplius. §. de his autem. ff. de damn. infect. Dd. in l. si ita scriptum ff. d. liber. et posthum. Haecque dictio Aber, aequipollet coniuctioni Ast, At, verum, vero, atqui, autem, sed etc. Rudinger. in observat. verb. Aber. quae late ab aliis explicantur. vid. Tuschum practicar. concl. lit. D. concl, 248. item Goldbeck. in Consil. iuncto tracte. de Gerada num. 101.

3. Abforderung.

Avocatio, vocatio, advocatio, revocatio, quoad praesentes terminos, synonyma sunt. Ioann. Wames. in. c. ut nostrum. 56 sub. n. 1. d. appellat. Describitur autem avocatio, ut sit litis coram inferiore pendentis, ad superiorem, absque appellatione, facta translatio, Gail. 1. obs. 41. n. 2. Graevae. 1. concl. 41. consid. 1. vid. Rutger. Ruland. in notis ad process. Ferrar. Montani fol. 51. et f. 156. item Baptist. Costam de remed. subsidiariis, remed. 24.

Quamvis autem, quod superior causam coram Iudice inferiore pendentem, eo in statu, quod est apud illum Iudicem, ad se, vel motu proprio, vel ad partis instantiam possit avocare, apertissimi iuris sit, Berlich. 1. concl. 6. inprinc. Ac etiam sine causa, Petr. Anton. Petra de potestat. Frincip. cap. 6. num. 69. Interdum tamen ex pacto vellege, superior huic suo renuntiat iuri. Ita in foro. Saxonico, Elector causas coram Iudicio Curiali pendentes, avocare non solet, Berlin. d. loc. num. 4. et seqq.

Sic pariter iure Camerali part. 2. tit. 35. cautum est, ne causae suppositae Iurisdictioni Camerali, ab Imperatoria [orig: Imperatoriâ] clementia [orig: clementiâ] avocentur. Graevae. 1. concl. 41. Quamvis dissentitat Berlich. decis. 158. Cuius opinationem, ego de potestate extraordinaria [orig: extraordinariâ], et ex singulari causa [orig: causâ] usurpata [orig: usurpatâ], intelligendam esse putarem. Vid. me deiurib. Maiestat. Polit. cap. 5. n. 4. et Schrader. d. feud. part. 10. Sect. 5. num. 183. etc.

4. Abgefundene Herren.

Ius primogeniturae ubi viget, primogenitus, ceteris fratribus suis (qui hodie et dignitatem et titulum nominis retinent) tantum assignare tenetur, quantum ipsis pro natalium splendore, et facultatibus Principatus, ad vitae sustentationem honeste suffecerit, et tamen sibi etiam commode supersit, quo Principis vitam agere, et cum honore Principatui praeesse posist. Riterus. de homag. cap. 3. num. 55. Keckerm. 1. Polit. f. 115. c. 25. Cothm. respons 3. nu. 26. et

multis seqq. vol. 4. Quam exclusionem Galli Appennage vocant, quasi ad panem, regiam que sustentationem concessa; alii Abbannagium, a banno, Germanica [orig: Germanicâ] voce, quasi Abbannung, Abfindung, dicunt. Quod Ius ut antiquissimum, Hieron. in cap. 49. Gen. ita optima [orig: optimâ] ratione introductum esse videtur: nesci. Regna, Principatus atque Patrmonia divisone destruantur, sed per unionem conserventur. Et etiam, quia Lucano lib. 1. teste.

esse solet. Ac sciendum, quod Princeps, qui partem Principatus, tametsi minimam ex divisone adeptus est. nihilominus censeatur esse et manere Princeps totius principatus, teste hermanno Vulteio vol. 3. Consil. Marparg. 35. num. 33. ad fin.

Iuniores itidem Principes tali in casu, quo a Maiori vel Seniori excluduntur, ab illo recipiunt Feuda, ut videre est, in den Saynischen documenten lit. E. et F. 1. F. 2.

An avutem Vita et Militia (ita quibusdam in locis portio fratribus exclusis assignata vocatur) etiam Clericis debeatur: vid. Practicabilia Ecclesiastica quaest. 66. Mari. Anton.

De Appennagio Ludovici XIII. Galliarum Regis Fratris, consule mercure Francois tam. 13. fol. 460.

Sed hac de re plura non est quod adddam, cum cumultaissime meas cogitationes expresserim, in tr. d. Regia succesxs. lib. 1. diss. 4. etc.

ADDITIO.

Si frater Senior ex iure prototoki/ast solus Patrini Regno succedit, (quod etiam Germaniae nostrae eonsuetudine receptum, ubi primogenitus totum accipit Regnum, quasi in legitimam, eoque simul omnia mobilia, Thesauros, fructus, et quaecumque ad publicam utilitatem destinata, ut sic quae ab Antecessotibus in defensionem, conservationem atque amplificationem Regni collata sunt, publico reserventur usui, nec cum patrimonialibus inter heredes di vidantur, Bets. d. past. famil. cap. ult. fol. 730.) ante omnia fratribus certam portionem alimentariam decernere aut persolvere debet, Autea Bulla Caroli IV. tit. 24. vers. vnd wann ihm in solchem. Rosenthal. d. seud. lib. 9. cap. 55. num. 11. Et quidem portionem quandam Regni, si status ferat conditio: Quam tamen non Regio pussidebunt nomine, sed ut illis sine heredib. masculis decedentib. ad Regnum revertatur. Dn. Iacob. Faber. in tract. d. Alimentis. fol. 30. Interim vero, teste Betsio d. tract. cap. 8. vol. 344. Natu maiori fratri subiecti esse coguntur ratione illius portionis, cum omni iurisdictione seu Imperio. Ceu id etiam observatur in Angliae, Hispaniae, Portugalliae Regnis, nec non in magno Hetrariae et Parmae, Urbinique Ducatib.

Sic et in Gallia certa portio Appennage dicta, fratribus natu posteriorib. attribuitur: cum illis ex Regis arbitrio, praedia quaedam fiduciario nomine, fruenda conceduntur: quae tamen his sine prole mascula [orig: masculâ] defunctis, pen fiscum, liberae ab omni pignore vindicantur, nec illis supremum imperium, nec ius Patronatus, aut Episcopatus, Caenobia aliave beneficia, quosdam vocandi, data potestas est, referente Thuano lib. 62. histor. fol. 103. Imo adeo in libera [orig: liberâ] Regis positum est voluntate, Appennagii huius quantitatem constituere, ut nec de tenuiori assignato, quicquam posina conqueri: quod videlicet natu minores fratres, in amore, Offico et obsequio, erga maiorem, regnique heredem, ubique contineantur. Faber d. loco fol. 32. ubi et docet, quod eo in casu, quo consuetudine etiam in privatorum successionib. ius primogenituae obtineat, frater in bona parentis succedens, reliquis suis fratribus pro dignitate status alimenta praestae teneatur; ac talem consuetudinem observari in Anglia et aliis locis, quo [orig: quô] tanto certius Domino superiori praestari qvenat debita servitia, etc.] Iohann Iacobus Speidel. I. V. Licent.

5. Abgesönderte Kinder.

Iure Lubecensi dissortes Filii, seu abgesunderte Kinder, non tantum illi sunt, quibus coram Senatu certa bonorum pars legitime est assignata; tit. 2. art. 33. sed et illi, qui cum ad aetatem pervenerint, certa [orig: certâ] bonor. parte in dotem accepta [orig: acceptâ], elocantur et nuptum dantur. d. tit. 2. art. 34. qui sic se habet: Wann ein Vatter seinen Sohn oder Tochter, zur Ehe außsteüret, mit sonderlichem beschaideuen Güte, der Mainung, daß also das Kind von ihme soll abtethailt oder abgesöndert seyn, wurde darmit der Sohn oder die Tochter, neben ihren Freunden vnnd Vormundtern der Zeit begnüget seyn, so ist solche Persohn, Sohn oder Tochter obgesondert vnnd abgethailet, es seye wenig oder vil. Dn. Ernest. Cothman. respons. Iuris. 96. num. 20. fol. 2. Ac quibus solcunitatib. huiusmodi

segregatio fieri debeat, docetidem Cothmannus fol. 4. consil 6. bum. 14. Idque videtur species quaedam esse veteris Emancipationis. Sic et vetustissimis Sueviae moribus, adhuc [orig: adhûc] quibsdam in locis non abolitis, duplex fuit ratio, soluto matrimonio, liberisque exstantibus succedendi, das Thail vnnd Verfangenschafft recht. Vigore huius, liberis certa bonorum portio, vel species, et plerumque immobiilia affecta erant. Secundum illud vero, liberi cum superstite coniuge vititim bona dividebant. Vnd würden also für Vätter: vnd Mütterlich abgefertigt. Also daß sie forter, an dem Vberlehenden, da selbiges eintweder Kinder ex secundo matrimonio, oder ein ander Ehgemächt verliesse, nit mehr er den köndten. Huius sque moris mentionem facit das alte Würtemb. Landtrecht. par. 3. fol 289. § Es wäre dann et §. seq. acpart. ult. fol. 330. §. Im fall aber. et fol. 349. §. Wofehr aber. Et ad datur Dn. Georg. Everhard. cons. 43. num, 56. et seq. fol. 1.

6. Absagung. Feindbrieff.

Qui bellum alicui in ferre constituit, necessario tenetur eum prius per Legatos (qui Feciales, tem Caduceatores appellantur: Ego de Legatis cap. 2. num 9. etc.) vel per literas monere, ut prastet quod debet, aut rem, quam per violentiam detinet, reddat. Si vero adversarius hac [orig: hâc] denuntiatione spreta [orig: spretâ], et neglecta [orig: neglectâ] petitioni locum dare recuset, Bellum ei pet Feciales illos, simul indicitur. Ego de arte iureque belli cap. 5. num. 4. Quem belli indicendi actum, Diffidationem vocant. Zasius in §. sic itaque disceretis in fin. et ibi Iason. Instit. de Actionib. Quae definiri potest, quod sit denuntiatio animi hostilis, qua [orig: quâ] quis alii cuipiam significat, se eum armis, igne, spoliis et rapinis persequuturum. Hanc olim ad Belli iustitiam, solam sufficere arbitrabantur. Ego d loc. num. 5. quae consuetudo etiam in Lombardia [orig: Lombardiâ] vigebat; Tuschus lib. B. conclus. 39. num. 11. ut et in Germania [orig: Germaniâ] nostra [orig: nostrâ], da das Faustrecht noch galte. Lehman in der Speyrischen Eronick, lib. 5. cap. 112. At post Pacem publicem sancitam, Wann einer einem absagt, oder ihme Feindschafft zuschreibet, oder Brandzaichen stecket, vnd ihme mit Raub, Brand, Mordt, zubeschedigen bedrawt vnnd befehdet, solches würd für hochsträffliches Fehden geachtet, teste Ioachim. a Beust. ad l. admonendi. 31. num. 1179, vers. quia vero. ff de iureiur. Hocque de Crimine tractatum singularem edidit Dn. Bocer. ad quem Lectorem remitto.

7. Abschidt.

Abschidt, Hoffbeschaidt, Decreta, Supplicatori Proceß an habeant vim Sententiae? vid. Beatum in decis. et sentent. Saxonit. Tom. 5. deiudicialib. part. 5. vel. 2. fol. 189.

8. Absolution von gethonem Aidt, etc.

In Curia Archiepiscopali Neapolit. servatur, quod absolutioa Kuramento sive habilitatio non concedatur, nisi solum ad finem agendi, et expericendi de iutib. suis coram competenti iudice, non autem ad finem excipiendi, Gallesius de obligat. informa Camerae. part. 2. quest. 2. Et conceditur sine partis citatione, ex stylo antiquo Curiae, iuxta Consilium Oldradi. Cons. 120. In eadem itidem Curia Neapolitana, teste marc. Anton. in prax. Archiepiscop. cap. 4. a pr. servatur quod aliquando detur absolutio seu habilitatio a iuramento post per iurium incursum, citata [orig: citatâ] parte; de quo tamen pluries se dubitari vidisse ad dit: nam tali in casu ad Pontificem esse recurrendum, dicunt Feder. de Senis Cons. 301. Ancharan. Cons. 198. daretur namque materia peierandi, quam Episcopus vitare debet. nevizan. cons. 23. Cravett. cons. 613. Bero cons. 50. num. 64. lib. 1.

Vetum conclusio haec Doctorum per tradita praedicti Marc. Anton. d. loc. admittit ali quas limitationes, secundum quas procedit praxis Curiae, et quide (1.) limitatur, quando periurus non perseverat in peccato. Exemplum sit in eo, qui vendidit propter metum, et iuravit non contravenire: quia licet peccaucrit contraveniendo, et inciderit in periurium, poterit tamen petere absolutionem, utliceat sibi venire contra

venditionem: hoc enim casu cessat perseverantia in peccato, et imponi ei debet paenitentia de periurio (2.) limitatur, quando quis esset per iurus absque dolo, puta si debitor non solverit in termino, vel si aliter excusatur a periurio, ratione necessitatis vel difficultatis: quia poena apposita periurio non habet locum, cessanto dolo. (3.) Lim. quando intra ternimum ludex praecepisset iuranti, ne solveret; qui in eventu termini non ineur rit per iurium, etc.

ADDITIO.

Quaeritur, a quod sit concedenda absolutio a Iuramento, ab Episcopo iurantis, vel eius, cui iuramentum praestitum est? et si ab Episcopo iurantis, an sufficiat, quod sit domicilii vel originis, licet alibi sit celebratus contractus? Magis Communis opinio est, quod a quovis Episcopoiurantis sit concedenda, coram quo conveniri possit pro obserunantia contractus, Calderin. Consil. 1. d. Offic. ordinar. et Consit. 6. d. iureiur. Aretin. Cons. 142. Covarr. lib. 1. var. resolat. cap. 4. num. 5. Capic. decis. 18.

De Absolutione a luramentis ad cautelam, vid. omnino Marc. Anton. Supra all. loc. cap. 5. per tet. ubi inter alia plura notandum docet, quod absolutio a Iuramento ad cautelam (1.) possit fieri ab omnib. censuris, excepto interdicto loci generali (2.) quod non sit concedenda, quando excommunicatio fuit iusta, neque quando iniusta, quia ligat, sed solum quando dicitur nulla, ex qua vis causa nullitatis, et exemptionis, etc. (3.) quod locum habeat in censurarum sententiis latis ab homine, quia illae possunt esse iniustae et nullae, non in sententiis latis a iure: de quibus non est dubium, quod sint iustae et va,idae, nisi occurrat probabile dubium iuris vel facti, etc.] Iohann Iacobus Speidel. V. I. Licent.

9. Absolutori Vrtheil.

Reus si ex sufficientib. indiciis fuerit citatus, et iuridice cum iramento examinatus, vel quacumque ex causa, vel occasione captus, etc. Veruntamen probat et plene constat, nullatenus commisisse crimen, quod illi imputabatur, tunc ex capite innocentiae est absolvendus, Clarus in pract. Crim. §. fin. qu. 57. Quandoquidem namque reus probat innocentiam suam aliter, quam per torturam, absolvitur definitive tamquam innocens, quicquid in processu alias praecesserit. Clar. d. loc. Octau. Spatharius in aurea methodo de modo corrigendi regulares tract. 10. cap. 9. fol. 315. ubi num 3. addit: Advertant maxime Iudices Regulares, quod non parvum facerent prae iudicium Reo, si illum ex causa innocentiae non absolverent, quando eam probatuit formiter, in sententia definitiva declarando: nam ut docet Clarus d. loc. qu. 57. num. 3. in dubio sententia absolutoria in causa criminali censetur lata ex eo, quod non fuerit probatum, et non ex causa [orig: causâ] innocentiae, si non exprimatur, etc.

10. Abschrifft, Copey.

Quod describitur ex Instrumento authentico vel originali, auß dem Original oder Hauptverschreibung, exem plum nominatur, vulgo beglaubte Abschrifft oder Copey. Notandum vero est, exemplum regulariter non probare, nisi procucatur originale, per l. 2. ff. de fide Instrum. Non enim convenit, ut suspecta scriptura in Iudicio fidem habeat. d. l. 2. etc. 1. extr. eod. Fieri namque potest, ut non omnia fideliter exprimantur et describantur: aut forte, qui scripsit, non recte legerit authenticum, vel quaedam temere, aut opera [orig: operâ] desultoria [orig: desultoriâ] neglexerit, vel mutarit. Castell, controv. quotid. to. num. 5. Sicque iniquum, imo absurdum haberi debet, incertis velle probare certa. Cum minime fallax esse debeat id, quo aliud probatur. l. 5. C. de Iur. et fact. ignor. l. 3. §. 8, de dot. praeleg. l. 33. et 34. ff. de condit. et demonstrat.

Exemplum autem fidem facit, si inter Acta fvertit repertum, Mynsing. 6. obs. 75. num. 1. dummodo per Notarium actorum collatum, mynsing. d. loc. vel in archivo positum siet, Marta in Dig. decis. c. 22. Gabriel. concl. 1. tit. de probat. modo exsistat integre descriptum. Mascard. de probat. concl. 914. et 711. num. 61. et seqq. Cacheran. decis. 69. num. 8. Alex. Trentacinq. lib. 2. de fide Instrum. resol. 8. nu. 8. Gabriel. de testib. concl. 5. num 16.

reputatur. Myns. 6. obs. 74. num. 2. vel denique si exemplum cum originali per Notarium collatum fuit, Gail. 1. observ. 134. num. 24. Myns. 6. obs. 79. num. 3. et 4. praesente, aut per contumaciam absente adversario. arg. auth. qui in Provincia C. ubi d. Crim. agi oporrt. Pertinet huc. quod Vidimus vulgo vocant: cum nempe Princeps, vel Civitas quaedam Imperialis attestatur; se vidisse aliquod Documentum, illudque omni ex parte integrum invenisse: ac postea id describi faciat, suoque muniat sigillo. Vocatur item transumptum.

11. Abbt, Abbteyen, Gefürste Abbt vnd Abbtissin.

Abbas ab Abba est Pater, et vulgo sumitur pro Monasterii Praefecto: Unde et dicitur Praelatus. vid. Beomanni Origin. Lat. verb. Pater. item Anton. Perez. in Regul. S. Benedicti fol. m. 70. Iustinianus Archiman dritam vocat Novell. 5. et 123. vide Konig. Polit. part. 1. cap. 37. Ordines autem nonnulli, inprimis Men dicantes, non habent Abbates, ded Priores seu Guardianos. Habent vero Abbates etiam priores, qui disciplinam Monasticam curant: cum Abbates circa externorum bonorum administrationem magis sint occupati.

Nonnumquam vero in Historiis, Abbates, Proceres, seu Nobiles di cuntur, quod usque in montibus Pyrenaeis observari, testatur Cuiacius lib. 1. seud. 1. et Hugonem illum Capetum, qui Galliae Regnum arte guit adeptus, Abbatem Hugonem fuisse nuncupqtum, asseverat Hortopman. in Lexis. feud. verb. Abbas. Erant autem Proceres, seu Primores, aut Barones saeculares, quibus Abbatiarum proventus fruendos Rex concesserat ad tempus. Iohann Calvin. in tract. d. feudis. fol. 2). Exinde forsitan est, daß die Cidster in der Heren Schuß dn Schirm. Et ita Guil. Paradinus annal. Burgund. lib. 2. sub ann. 1103. testatur, se monumenta vidisse compluria, in quibus Proceres Galliae his nominibus usi fuerint: Dux et Abbas, Comes et Abbas, Alibi: Abbates et Comites, Abbatiae et Comitatus.

Abbates autem Principali dignitate condecorati, Gefürstete Aebbt vulgo vocantur, quibus etiam competunt Regalia. Et hi in Ordinat. Cameraepart. 2. tit. 2. et seqq. comprehen duntur verbo Fürstmässige. Eiusmodi Abbates sunt Fuldensis, Hirsfeldensis, Murbacensis, Prumensis, Campidonensis, Stabulensis, Corveiensis, S. Emerani Ratisbonae. S. Galli in helvetia, et olim Augiensis: quod Monasterium nunc Episcopo Constantiensi est incorporatum, qui se nominat Heren der Reichenaw. Achuiusmodi Abbates utuntur in literis et tit. Gratia DEI, Von Gotes Gnaden. Quod item G. Haimeran zu Regenspurg, ein Gefürstet Closter, docet Hundius in Salisburg. Tom. 2. fol. 36. Oeßgleichen Oegernsee, ein Gefürstete Abbtey seye, videre est apud eundem d. loc. Tom. 3. fol. 390. Tales quoque sunt duo Praepositi, nimirum elvvangensis et Berchtesgadensis. vid. Regner. Sixtin. de Regalib. lib. 1. cap. 4. nu. 134. et seqq. Abbatissae item: Quedlinburgensis, Gernrodensis, buchoviensis, Andloviensis, Pauremister, l. 2. de Iurisd. cap. 10. Carol. IV. quatuoru opulentiores Abbates, titulo Principum decorasse [orig: decorâsse], dixi in tr. de statu Reip. sub altern. cap. 3. num. 5. Sed hic mos vetustior esse comparet, ex traditis R. P. Caroli Stengelii in Monasterolg, ubi de Monasterio S. Emerami. Illud ait, Monasterium, Romano Imperio, quoad saeculari immediate subiectum est, a quo et Regalia in feudum tenet. Albertus Romanorum Rex, concedit Abbati Regalia feuda Principatus. Idem fecit Ioannes Rex Bohemiae, nomine Patris sui Henrici Imperatoris, tunc in Italia agentis, Anno 1313. his verbis: Verleihem ihme seine Fürstenthumb vnnd Regalien, etc. Item Wencelsaus et Rupertus, in feudum cocedunt Regalia et saecularia feuda, Anno 1401. et postea A. 1405. Lehenschafft und Manuschafft, etc. unde et Princeps Imperii ab illis Imperatoribus, Regibusque nominatur.

Ludovicus IV. Imp. ita illi scribit: Dilecto nostro Principi, Alberto Abbati S. Emmerani in Ratispona [orig: Ratisponâ]. An. 1332. Ludovicus Marchio, filius Ludovici IV. vocat cum dem Ehrsamen vnd Geistlichen Fürsten. Anno 1348. Principes Bavariae

sunt Advocati, ac Defensores huius Monasterii, quoad ea bona, quae in Bavarita [orig: Bavaritâ] ditione sunbt sita: cetera, sicut et ipsum Monasterium, ad Romanum Imperium spectant.

Idem Dn. Stengelius de Campidonensi Abbate. Consequutus est, inquit, venerabilis Abbas pro se et successoribus omnibus, insigne privilegium ab Adriano Pontifice, in quo Pontifex Campidonam, alteram, vel secundam Romam appellans, ab omni eam Episcopali iugo exemptam, et perpetuo liberam esse statuit. Abbati vero concedit plenam potestatem, ante meridiem sacra faciendi, post meridiem vero gladii, ad exercenda iura forensia, ad tuendos bonos, ac e medio tollendos malos, usurpandi. Unde versus natus, quem Abbas et Princeps loci huius, cum Herbipolensi Episcopatu communem habet.

Campidona sola iudicat ense et stela [orig: stelâ]. Est etiam Campi donensis Abbas unus e quatuor illis quibus inter Germaniae Proceres sunt prmae sedes, quique in consessibus publicis ac pompis maxime honorantur: utpote quibus amplissimae sint Iuris dictiones, nomenque et iura Principum Imperii obtinere censentur. Hoc Monasterium vero advocatos ac tutores habet, Du cem Bavariae, Marschallum; Saxoniae Ducem, Pincernam; Montisfortis Comtiem, Dapiferum; ac Comitem de Nellenburg, Camerarum. Sed de Abbatib. Praelatis, ac iis qui principali dignitate condecorati sunt, pluribus agunt Conrad. Lancellot. in Templo omnium Iudic. fol. in. 864. Ioach. Stephani d Iuriadict. lib. 4. cap. 7. et 8. R. P. Layman. inconelus. de Iurisdist. cap. 6. ubi late de Ordinariis Religiosorum Praelatis. Ac quod olim Abbates utrumque gladium habuerint, testatur Brover. antiquit. Fuldens. lib. 1. cap. 10. Daß der Abbt ein gemainen Schlüssel zu deß Convents Sigill haben soll, vid. in Annal. Eremi Deiparae Matris. fol. 294. Abbatissae â quo et quomodo sint eligendae, et quantam habenant potestatem, colligere licet ex Vivio in decis. Neapolitan. 314, per tot.

ADDITIO.

Inter Abbatissas, quae in Imperio Rom. Germanieo pro statibus Imperii vigore matriculae habentur, vnd Gefürstete Aebbnssin seynd, sequentes recenset hering. d. fideius. c. 7. nu. 518. Die Aebbtissin zu Quedlenburg, Essen, Herivorden, Ober: vnd Nider Münster in Regenspurg, Kauffingen, Lindaw, Gerenrode, Gandershaimb, Buchow, Rottenmünster, Heckbach, Guttenzell, Beinde, etc. Iohann Iacobus Speidel. V. I. Licent.

12. Abthallung der Hertschafften.

Regnum de iure dividi non debet, licet fuerit facta divisio inter Regem Catholicum, et Regem Christianissimum de Regno Neapolitano, videatur Francisc. vivius. decis Neapolitan. decis. 130. et Feuda dignitatum, ex notoria [orig: notoriâ] Germaniae consuetudine, et fueda inferiora, vi iuris feudalis, dividi queant: Gail. 2. obs. 153. Siqueunus ex sociis provocet ad divisonem, relliqui id impedire non possunt. Gail. dict. obs. num. 11. Vultei. de feud. lib. 1. cap. 8. num. 36. vide quae frater meus p. m. respondit. cons. 8. decad. 1. Quando autem territorium dividi potest, etiam Iurisdictio ei annexa, eodem modo (sive allodialis sive feudalis sit) dividi solet, ut multis persequitur Fulvius Pacianus de probat l. 2. cap. 36. nu. 78. et seqq. Si quidem Iurisdictio territorio cohaerens, cum universitate territorii, tamquam accessorium et pertinens, consideratur, ac dividitur, vel transfertur. l. 1. §. 1. Initio. ubi Bart. Bald. et alii ff. de offit. Praefect. Urb. Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 6. in not. lit. a. et Menoch. lib. 3. praesumpt 97. num. 10. 12. et 14. Quod et in Italia [orig: Italiâ] observari, tradit Alexander. sonsil. 22. num. 5. lib. 4. vid. me in tractat. de success. et elect. passim. Item Matth. Wesenbet. Part. 1. consil. 32. ubi de Regaliorum divisione.

Ac notandum in huiusmodi divisionib. Der Graff: und Hertschafften, etc. daß, was man zuvor, bey ungethailtem Guet, mit einem Vogt, Holtzwalt, unnd andern Beambten, mit halbem Unkosten versehen, man hernach in Abthailung desselben, mit hoppoltem vertichten muß´. Derohalben es

13. Abtrag.

Dictio Abtrag in sententiis, praesertim eo in casu, ubi quis vulneratus fuit, non solum poenam, vel pecuniariam mulctam, Iudici debitam (die Frevel) sed et id quoque, quod actori pro curatione vulneris, aut si quid praeterea damni es eo is sentiat, deberi poterat (nisi occasionem, provocando alium, ipsemet dedisset) comprehendit. Moller. ad constit Sax part. 4. constit. 10. num 10. vide Speckhan. Centur. 3. quaest. 6. class. 2. num. 5. ubi dicit ex constitutione Elector ali 10. provocantem, provocato, si ipsum quidem non occidit, sed mutilavit aut vulneravit tantum, hoc nomine nihil praestare debere: cum textus ibi expresissme dicat, daß er einigen Abtrag zugeben nicht schuldig seyn solle. v. Farinac. qu. 119. nu. 115. Ac addit, quod verba haec, etiam de expensis in curando vulnere factis, sint intelligenda. Ego in delibatis ex lib. 9. ff. tit. 2. quaest. 1. Sciendum tamen est, quod hoc in casu die Besichtigung vnpartheiischer Barbierer omnino requratur. Dn. Bocer. cas. 8. disput. 2. thes. 34. de L. Aquil. ubi thes. seqq. addir, deformitatis propter cicatrices causatae, acitem dolorum seu Cruciatus, deß Schmertzens, rationem non haberi. Ibique ait errare indoctos Rabulas forenses, quando in libello actionis L. Aquiliae für empfangenen Schmertzen vnd Schaden einen Abtrag begehren. Quid vero si in libello, dolrris (deß Schmertzens) solum fiat mentio, an quis damnum intellexisse censeatur? itadicunt, et sic iudicatum observavit frater meus p. m. im Febr. An. 1614. Vor dem Obergericht allhie ex consilio quorundam ICC. similiter Vorm Hoffgericht 7. Sept. An 614. Inde si ex delicto in futurum debeantur alimenta, veluti si quis Opifici manum dextram amputaverit, non dubium est, vulneratum posse petere operas, quibus caiturus est, arg. leg. fin. ff. de his qui deie. vel effud. Sed in modo probandi observandum est discrimen. Nam pro huiusmodi interesse et damnis, iuraripoterit in litem contra homicidam dolosum, per text. leg. si quando. ubi Iason. num 57. C unde vi. Secus contra eum, qui casu vel culpa homicidium commisit: quia tunc non potest probari per iuramentum in litem, sed testibus, vel aliis legitimis probationibus. Plotus in tract. de in litem. iur. §. 40. num. 6. Roland. a Valle consil 39. num. 2. vol. 2. Ioseph. Ludovic. decis. Lucens 62. num. 32. et in tract. commun. opin. conclus. 39. limit. 1. Ac notandum hic [orig: hîc], quod homicida, si ad mortem condemnatur, non teneatur zu einem Abtrag, vid. Berrlich. vol. 4. conclus. 19.

Ac quid de Iure Saxonico sit receptum, vide Martinum Colerum tractat. de aliment. lib. 3. cap. 12. num. 21. Actor autem qui neque ex iure Civili in litem potest iuriare, veluti quod non ex dolo, sed culpa, vel casu damnum actori illatum sit, liquidationem vel probationem suam, ad informandum Iudicis arbitrium, inprimis petet ex traditis Coleri d. tract. lib. 2. cap. 2. iunctis iis, quae scribit Tiber. Decina. consil. 9. num. ult. vol. 1.

ADDITIO.

In quaestione, utrum occidens teneatur ad interesse coniunctis? inpriomis sciendum est, quod licet quis agere non possit ad aestimationem membrorum seu vitae, Rol. â Vall. consil. 39. n. 3. l. 2. cum liber homo nullam patiatur aestimationem, l. liber. homo. ff. ad L. Aquil. Tamen agi potest, ut finat orationes pro anima occisi, secundum facultates homicidae Rol e Vall. d. loc. n. 5. Item ad expensas factas in medicinis et curatione, c. 1. d. iniur. Cravett.

Cons. 119. n. 5. Roland. n. 8. Alex. de Nev. cons. 85. num. 10. insert. inter Cosil. Crom. divers. ubi tradit, quod Confessores non debeant absolvere homicidas, nisi satis faciant filiis occisi ex damno, quod sentiunt ex morte patris. Similiter, si occiditur filius, ex cuius operis vivebat pater, tenebitur occisor, satisfacere de lamno, quod sentit ex morte filii, dicens, post Florian. in l. fin. ff. d. hu qui deiec. quod operae debeant computari usque ad centum annos: cum unusquisque praesumatur vivere usque ad 100. annos. Sed in hoc est communis opinio Dd. Contra Florian. et Alex. de Nevo, quod habeatur ratio temporis, iuxta determinationem l. hereditatum. ff. ad L. Faleid. vid. Ioseph. Ludovic. decis. Lucens. 62. num. 29. v. seqq. Ubi docet, quod haec locum habeant ad favorem coniunctorum tantum, quos defunctus alere tenebatur, non autem in aliis. Cravett. consil. 116. num. 6. Debent item considerare Iudices, an istae personae, quae non tenentur alere, utputa fratres, patrui et similes personae, alant tamen sponte eorum coniunctos. dotent Sorores, et libenter suscipiant curam domus, veluti boni patres. Nam si aliquis istorum occidertur, secundum Ludovic. d. loc. n 37. deberet haberi ratio damnorum et expensarum ac interesse, que madmodum habetur de illis personis quae tenentur alere suos, utputa pater filios, et sic de similib. aliis Personis, cum libenter et sponte tale onus suscipiant quod est aeque ac si coacte id facerent, adhoc, ut habeatur ratio praedictorum.] Iohann Iacob Speidel. v. I. L.

Est autem hic [orig: hîc] notandum diligenter, quod Iudex in aestimando damno cumprimis spectare debeat vitae genus hominis laesi, puta illius operas et opificium, quod exercet; cuius item sit aetatis: id est, quamdiu adhuc superstes futurus verisimiliter eredatur. gl. ad lib. 3. in verb. impensarum ff. si. quadrup. pauper. fec. dic. per l. hereditarium ff. ad L. Falcid. Sic aliquando nobili militi, utroque oculo ex vulnere insi diose orbato, in camera Imperiali multa milia pro militaribus officiis, quibus postea cariturus erat, per sententiam adiudicata sunt, Gail. 2. d. PP. c. 2. num. 19. et in suprema [orig: supremâ]. curia [orig: curiâ] VVurtembergica [orig: VVurtembergicâ] Anno 1590. 4. Iunii, actori, cui brachium alterum planc inutile factum erat, ad versarius pro eo damno condemnatus fuit in 150. flor. Anno item 1587. 20. septembt. per sententiam reus pro damno iussus fuit flor. totidem dare actori, quod huius brachium et quosdam debilitaverit digitos, non tamen omnino ad eius opficium inutilia haec facta erant membra. Similiter Anno 1588. 14. Martii, actrici, cuiusalterum humerum reusita fecerat debilem, ut ipsa brachio vix uti potuerit, damnum hoc aestimatum fuit florenis centum. Sic etiam Anno 1594. 29. Maii, Actori fabro ferrario, cuius sinistra ad eius opificium inutilis facta erat, reus pro isthoc damno condemnatus est in florenos centum et quinquaginta: Prout refert Dn. Bocer. dict disput. thes. 33. Alia exempla in Schedis privatis consignavit frater meus, nempe Anno C. 1614. in Martio, eiro quinquagenario, qui ob vulnus in capite inutilis factus fuit, et sine bacillo vix ambulare potuit, pro operis, quibus caruit et cariturus erat, cum expensis adiudicatae fuere 723. librae. Sed notandum, daß er vierjährige Versaumhauß, und auff 100. fl. Vnkosten gefordert. Eodem Anno et Mense, cuiudam von Altorff, iuveni 20. Annorum, pro vulnere in capite, cuius causa [orig: causâ] expedite loqui non poturt, et maximos dolores in membris sentiebat, adiudicati 700. flor. darund auch der Vukost (so auff 150. fl. sich deloffen) begriffen. Adde consilium Franconicum Vvehneri. 20.

Aliter omnia se habent, si iniuriarum realium nomine, actio instituatur (quam cum utili Aquilia [orig: Aquiliâ] cumulari consultum omnino est) ubi non solum damnum, sed et iniuria, die Schmaach vnd Bndilligkeit, in considerationem venit. Sicque etiam ratio tunc haberi potest der außgestandenen Schmertzeu, qui alias inaestimabiles sunt, et ita in qualitate damni consi derari non possunt.

Denique apudnos in praxi observatur, daß der Schao, nich: gleich in der Vorprthail taxirt, sondern in gemain ein Abtrag für zugefdogeen Schaden, Arpedlotzn, Versaumbuuß, und sonst auffgewendeten Vnkostenzuerkandt, selbiger aber erst hernachter in puncto taxationis summatim gewürdigt, vnnd in der Nachvrthail gesetzet wird: In Sechen N. ist der hievor zuerkandke Atrag, taxirt vnd gewürdigt für vnd an N. fl. welche der Beklagte dem Klägern baar (oder Züweiß pro Iudicis arbitratu) zuerstatten, schnldig seyn solle. Solet vero iniuriarum nomine si quid adividcetur, statim in prima sententia oder in der Hauptvrthail

determinari. Ibi enim non opus est tali liquidatione, sed Iudex ex qualitate facti de animo iniuriandi cognoscere, et quid co nomine dari debeat, arbitrari potest. Nota ultimo, quod in Kindeshändeln der Abtrag sit, aut dotare, aut ducere, item der Kost auff das Kind vnd Kindelbeth, etc.

14. Abschoß, Abzug, Nachsteur.

Abzug duplex est, aut enim sumitur von Außziehenden, qui emigrant, aut von den Erbschafften, welche in die Frembde transferirt vnd gebracht worden. Quod ius detractionis plerisque in locis, speciali privilegio, lege Municpali vel consuetudine arrogant sibi Magistratus, Thoming, decis. quaest. illustr. quaest. 26. nu. 38. ita ut quandoque decimam, interdum quartam, quadnoque tertiam, den zehenden, vierdten oder dritten Pfenning, aut plus, minusve heredibus peregrinis decerpere soleant. Andr. Rauchbar. lib. 1. quaest. 15. inpr.

Porro in numerum Cicium ascitus, vel nativitate ius Civitatis habens, non tenetur in perpetuum ibi permanere, nec ab istius loci Magistratu det ineri invitus potest; sed eo etiam dissentiente, licitum est ei, domicilium suum alio transferre, et emigrare, modo id malitiose non fiat. lib. ordine 15. §. pen. ff. ad municip. l. in bello. 12. ff. de capitv. et postlim. Graevaeus lib. 2. conclus. pract. concl. 36. consid. 2. num. 3. Honded. cons. 5. num. 13. et seqq. vol. 1. Ego de iure Civium cap. 2. num. 11. ad fin. et cap. 3. num. 10. Quo in casu plerisque in Germaniae locis receptum est, ut in hoc transferendi domicilii et migrationis eventu, certa bonorum portio vel quota, oder etwan auch doppelte Stür, per Magistrum derahi possit. Berlich. lib. 3. conclus. 52. n. 12. Schepliz ad consuet. March. part, 3. tit. 8. Ernestus Cothman. lib. 3. consil. 19. num. 1. 2. etc. Andr. Gail. lib. 2. observ. 36. num. 9. ubi addit, ita Augustae, Noribergae, Spirae, et aliis multis Civitatibus constitutum esse. Dauth. de testam. de mat. test. circ. quam limitat. 24. nu. 69. copen. decis. quaest. illustr. quaest. 11. Gilman. tom. 3. Symphorem. fol. 143. Dapp. de Civitatib. Imperial. fol. 32.

Sed vix dubitari potest, quin statuta den Abzug permittentia valeant. Cum ea in Recessu Comitiorum de Anno 94. Ratisbonae celebrato, non obscure approbentur. Arumaeus ad Aur. Bull. cap. 16. num. 13. fol. 269. Cöppen. decis. 11. vid. Berlich. lib. 3. conclus. 51. et seqq.

Quod autem quidam tradunt, non deberi die Nachsteür, eo in casu, ubi subditi inviti emigrare coguntur, quemadmodum ita decisum fuisse in causa Hailbronn, contra die Statt Schwäbischen Gmündt, refert Reichvvin. in formul. fol. 202. num. 3. Id vix est, ut probari queat, cum pax Religiosa de Anno Ch. 1555. § Wa aber vusere, etc. contradicat. vid. Dn. VVilhelm. Anton. in Corallar. annexis tractat. de Induciis moratoriis fol. m. 13. Sed quaestio est, an tale onus de novo institui queat (cum sit regale) absque praescriptione vel privilegio Imperatoris? quodnon videtur.

Si vero Magistratus alicuius ditionis, Civitatis vel loci, ius habeat detrahendae vel deducendae certae portionis de ihereditatibus, Legatis, fideicommissi, mortis causa [orig: causâ] donationibus, rebus utensilibus vel expeditoriis, quae alienigenis, peregrinis vel exteris obveniunt, utrum hoc iure vel privilegio, adversus liberos Parentum, vel Parentes liberorum heredes uti possit? quaerunt et negant nostrates. Rauchbar. d. quaest. 15. Schaeffer. pract. quaest. 10. pract. 2. Sed usus affirmat. Si enim potest ein Abzug genommen werden, von deme, so einer hinauß nimbk; Ergo etiam von deme, so einer von den Eltern erbet. Est enim die Nachsteür, und kombt diß Orths die Erbschafft auß der Steür. Ego de aerar. cap. 4. §. 14. num. 3. Bornitius de aerario cap. 31. Pistor. 1. quaest. 50. num. 15.

An etiam hoc ius detractionis locum habeat in nominibus debitorum? vid. omnino Modestin. Pistor. part. 3. qu. 124. num. 122. etc. De dote autem, vestibusque festivis, vix est ut iuste detrahi quid possit. Cöppen. decis. 6. Liberat etiam ab onere hoc Academicos Cothman. consil. Academ. 39. cumque secutus Arumaeus ad A. B. cap. 16. num. 14. fol. 269. Tubingae vero, tantum Professorum et Officialium Academicorum heredes descendentes. hic [orig: hîc] sunt immues.

Sed contra quos, quibusque in bonis locus sit huic iuri, quibus item cauteils queat circumveniri? consule Berlich. tom 3. concl. 53. ac vide meum tractatum de Aerar. cpa. 4. §. 14. vers. tertio.

Utrum Magistratui competat der Abzug in mobilibus vel immobilibus, si haec defunctis reliquerit, velis, qui domicilium alio transferre cupit, habeat in alieno districtu vel territorio vide Rauchbar. quaest. 17. Et videtur, ad id esse respiciendum. ob dise Güter zuvor in loco domicilii versteüret worden.

Alias regulariter non solvitur der Abzug de bonis extra territorium sitis, Rauchbar. d. loc. Ego all. loc. solvitur enim vi Iurisdictionis, quae non exten ditur ultra territorium. l. fin. ff. a. Iurisdict. et statuta non extenduntur ad bona alibi sita, puta si concernant ius suc cedendi. Sed dici posset contrarium valere: quia Civis etiam collectatur ratione bonorum, extra territorium sitorum; haec detractio autem est collecta, eine Nachsteür, etc. Ergo, etc.

Ob von Geistlicher Erbschafft ein abzug zugeben? haec quaestio cum a me in Consiliis part. 4. late tractata et discussa sit, cius fundamenta, hic [orig: hîc] repetere nolo. Videri etiam potest die Wormdsische Rahtung. tit. 3. item Marta in tract. de Iurisdict. part. 4. fol. m. 213.

At utrum Peregrinus vel alienigena, cui quid legatum est, hanc detractionem in re legata [orig: legatâ] admittere, an vero haeres eam redimere, integramque legatario praestare teneatur? tracta. Rauchbar. quaest. 16. Sane cum onus hoc personae, non rei occasione imponatur, magis est, ut heredem non tangat.

Verum, iurisratione inspecta [orig: inspectâ], quemadmodum collectae; ita et der Abzug, Regalibus adscribi debet. nec itaque a Nobilibus de novo, non veteri consuetudine suffragante exigi potest: ut iam innui.

In Wurtembergico Ducatu, müssen die jenige Frembde, deren Herrschafft nit sonderbahr mit jhrer Fürstl. Gn. etc. verglichen, die Nachsteür der Erhschaffren, so im Land gefallen, erlegen. Sonsten aber darff ein Burger ohn allen Entgelt ferey hinwegk ziehen, idque vigore deß genandten Tüwingischen Vertrags de Anno 1514.

Vicinum hisce Iuribus est Albinagii Ius, quod in Galliis, egalibus accensetur, Fr. de Clapperiis decis. caus. 1. quaest. un. part. 4. caus. 2. quaest. 1. p. 14. Nobilis. Dn. Mager. tract. de advocatia armata. ap. 15. num. 136. etc. Ego deiuribus Maiest. Polit. cap. 7. num. 6. et de Iure Civium cap. 4. num. 2. vigore cius, hereditates Peregrinorum, in universum Fisco cedunt. Eoque in casu aequum est, ut talionis ius erga eiusmodi populos usurpetur, vnnd daß man auch die jhrige nicht erben lasse. Schultes. quaest. praect. 6. add. Hart. Pistor. observ. 43. Loviis Servin. des Playdoyez tom. 2. f. m. 281. et seqq. ubi elegans habet arrestum Parlamenti, sur la quaestion si les enfans d' un Francois ou Francoise demestique de feve Madame Margueriute de Franche Duchesse de Savoye nais hors de France sont capables de succession en ce Royaume et comment. Sapit vero ius hoc morem Romanum antiquiorem, quo peregrini pro hostibus habebantur: Id, ut erga barbaros et infideles usurpari potest; ita iniquum est, si Christianos in una Ecclesia viventes gravet, inter quos nempe ar citor cognatio, vinculumque fraternitatis esse debet.

ADDITIO.

In Flandria est Ius, quod vocant Issugrum exitusee, quo hereditate Cius, non Civi delata [orig: delatâ], eriam filio, fratrique Urbium, Curatores ex ea decimam bonorum non feudalium, in publicum vertunt: et quo nemo in alterius cuiuscumque Urbis aut Castellariae ius corpusque cooptari permittitur, praeterquam decimis persolutis Magistratui loci, a cuius iure et quasi complexu disceditur, nisi ea Societas locorum contracta (quam Hansam vocant) interveniat, Iacobus Marchantius in descriptione Flandriae lib. 1. fol. 23. tit. de Legibus et Lingua. Quod ex iis exemplis est, quae aliquid ex iniqueo habent, quod publica [orig: publicâ] utilitate compensatur; hoc tributum Plinius Secundus extraneis dicit esse tolerabile, domesticis autem grave: itaque his remissum, ne lacrimae parentum aut filiorum sint vectigales. Videtur enim primitus invaluisse ad alendam frequentiam populorum in suis sedibus, et ad familias ibi conservandas; veluti Israelitis bona, filiasque extra Tribum transferre non licebat.] 10. Iac. Speid. V. I. L.

15. Aach.

Aach, iidem veteribus quod Wasser: unde Baach, q. bey Aach, Ruffach, Rubea Aqua, Rottwasser. Achen: Aquisgranum.

16. Acadamiae, Universitäten.

De Etymo Academiae, vid. Bacmanni Origines fol. m. 149. De Academiis in genere, Lips. lib. 2. Lovan. deque nec essitate et antiquitate Scholarum, late R. P. Laymann. in iusta defensione fol. 74. ex Theodoreto lib. 4. historias cap. 18. Et quod Academiae a Wiclefo fuerint damnatae, docet idem Dn. Layman. d. loc. fol. 68. De Academiis, ubi non est cura pietatis, vid. R. P. D. Wagnereckh. in notis ad Augustan. Confession. fol. 237. et quae sit Academica libertas? Sagittar. Quaestion illustr. de eod. 4. th. 7. Quid Cuiacius de Academiis senserit, refert Limnaeus in praefat. ad Dan. Ottonis Ius Public.

Monasteria olim Academiarum fuisse loco, sunt vi dicunt. v. me tr. d. Maiest. fol. 136. Qua de re ita R. P. Carol. Steu, gel do Monaster. inpraefat. ad lector. Adiunctae oim, inquit, Monasteriis erant Scholae, in quibus et tenerior aetas ad aetatulae huic consentaneas literas informabatur. et maturior ad maturiores ac severiores. Praeerant Scholae doctissimi [orig: doctissimî] quique et probatissimi Monachi; hoc tamen discrimine, saltem aliquibus locis. ut duplices essent Scholae; aliae internae, Religiosis erudien dis dicatae; aliae externae, in quis [orig: queis] saeculares, procerumque et nobiliim liberi institu ebantur. vid. Antiquitat. Fulden. fol. 35. etc.

De hoc eodem instituto praeclare scripsit Trithemius in Chron. Hirfaugiensi, et post multa haec subiungit: Magna in eis fervebat devotio: arsit in corum mentibus regularis desciplinae zeuls commendandus, qui eos numquam sinebat esse otiosos: salvo enim officio Divino, cui omnes devote insistebant, de reliquo Monachi studio vacabant scripturarum, quibus non solum illuminabantur intellectu, sed etiam compungneb antur affectu. Ita de Collegio Leodiensi, praeclare Chronicon Belgicum magnum his verbis: Fuerunt hoc tempore (An. 1131.) in Ecclesia Leodinensi Canonici residentiam facientes, filii Regnum 21. Ducum quoque filii 14. Comitum vero 29. Militum et Baronum 7. inter quos etiam fuere [orig: fuêre] plutes diversarum gentium Doctores et Magistri sollennes. Qua de re ita etiam scribit Aub. Miraeus, in laudat funebri S. Thomae, quae iuncta est eiusdem Miraei originibus Monasticis. fol. 399. ubi inquit: celeberrimas olim Scholas suis in Monasteriis Benedictinos habuisse: Enim vero maiores nostri literas tradendi curam, iam inde a primis Ecclesiae temporibus, Sacramento ordini demandandam esse censuerunt, quod plurimum referre existimarent, si pueri pietatem cum literis sensim instillatam auribus, oculisque imbiberent, apud viros Ecclesiasticos assidue versantes. Primis itaque saeculis Benedictini in Palaestra illa Scholastica, magno et suo et Rei publicae commodo desudarunt: unde et nationum omnium favor, et opes illis immensae accesserunt. Idem postea studium atque operam erudiendeae iuventuti PP. Dominicani im penderunt, ut Ferdinandus Castelus, et aliis rerum a Dominicanis gestarum Scriptores, Petrus item Ribadeneria in vita B. Ignatii Loiolae commemorant.

Successerunt, seu potius adiunxerunt se hisce, PP. Societatis IESV: qui in toto terrarum orbe apperuerunt Scholas.

Postea separatim constitutae sunt Academiae. Sic teste Petr. a Beck. in descript. Aquisgran. fol. 66. De Carolo Mag. loquens. ad fidei, ait propagationem scientiarum sacraria, et Academias instituit, pariensem, in qua fundanda usus est quaturo doctissimis Discipulis: Beda venerabili Presbytero, Alcuino Rabano, Claudio et Ioanne Scoto, quos ex Anglia [orig: Angliâ] accivit, et a quibus multa Carolus didicit. Recognoscit hoc beneficium pie et prudenter Perpinianus in Orat de Div. et Hum. Philosoph. aitque, ante octingentos Annos circiter, in Urbe Parisiensi summi Imperatoris Caroli Mag. auctoritate; Humanarum, et Divinarum artium sedem constitutam, et aetatibus singulis ingenii, industriae eruditionisque exstitisse florem: addit per paucas esse Scholas bene constitutas, quae ortum et Incrementa suae Scholae, Parisiensi accepta referre non debeant: aiunt alii ipsum Carolum quodam tempore visitasse Scholam Universitatis.

Parisiensis a se institutam, conspexisse compositiones pauperum, profecumque in studiis, ac dialudasse promissis promotionibus; Divitibus autem ac nobilibus, confidentibus in splendore familiarum ac opulentiis, minitatum interposito Iuramento, ni studiis impensius invigilarent, frustraturum eos omni gradu honorum. Ille etiam idem Universitatem Bononiensem, Gymnasium Ticinense, nunc Papiense, in Osnabrugg quoque Scholas erexit, in quarum altera Graecae, altera [orig: alterâ], linguae Latinae professio fieret.

Palatini Vicarii omnia agunt, ut Provisores Verwefer vnnd Verwalter: corumque potestas in rebus est, quae vel omnino non, vel haud sine incommodo moram admittunt, ut insra Deo dante, dicam suo loco. At vero Academias erigere, Principes novos facere, etc. res sunt, quae moram non modo patiuntur, sed et postulant. Quare nec Argentoratenses Academiam a Vicario, sed a Caesare petiverunt.

Ius ergo Academiae erigendae, afflictus in c. 1. in pr. quae sint regal. merito recenset inter ca, quae soli Imperatori competunt. Zasius part. 15. de fend. num. 14. Cl. Seyssel. in specul. feud. tit. qui feud. dareposs. Matth. Stephan: de Inrisdict lib. 3. part. 2. num. 2. Ordinat. Camer. part. 1. tit. 3. §. Deßgleichen. Ego d Maiest. folio 185. etc. Imo creatio Doctorum, Licentiatorum; etc. ad reservatam potestatem pertinet Imperatoris, nec eam gratiam, nisi ex indulto Imperatoris quis habet: sed nec hactenus ullus a Vicario creatus est Baccalaureus, multo minus Academia instituta. vide Suevium disc. 7. de Iur. publ. cap. 22. num. 5. apud Arumae.

Ac hic [orig: hîc] notandum est, daß wider die drey Niderländisch Stadische Academien in einer Sach vor de Ost Frießländischen Hoffgericht excipirt vnd fürgeworffen worden, daß selbige nicht vnder dem Reich, oder von Kayserl. Mayest. privilegirt, darneben die Acta dorthin nicht verschickt werden mögen. Vngeacht der eine Thail darauff gerugne, mit fürwenden, daß dise Sach reparationem aggerum berührenehüe, darvon man der Orthen Bericht habe; Aber der ander Thail ist darauff beharzet, mit Fürgebung, daß Ost Frießlandt ein ansehenlich Glid deß heyligen Röm. Reichs, darumben sich nicht gebühren wolle, daß man von dannen auß Acten dorthln schicke, etc.

Neque tamen dubium est, quin a Pontifice erectae et confirmatae Academiae, pro veris Academiis sint habendae. Matth. Stephani tract. de Iurisdict. lib. 3. part. 2. num. 19.

De mero Imperio Academiarum, vid. Discurs. Crim. Helfr. Hunnii m. fol. 84. Böckel. disquisit. vision. 3. num. 20. et an Rector Academiccus deposito Officio, iniuriarum nomine conveniri possit, wann er einem vnrecht gethon? eundem d. loc. fol. 98. ubi respondet affirmative extextu l. nec Magistratib. ff. de iniur. Nam Magistratus deposito Officio, tenetur respondere de gestis per se in Magistratu. Et videtur suadere ipsa ae quitas: cum Magistratus quoque sint addicti ad leges, ut non liceat quid iniuriose facere, et si excedant Officium, vim facere videntur. Et si aliter statueretur in Magistratu Academico, quam in Magistratu Municipali, tum sequeretur hoc absurdum, quod membra universitatis non essent liberae, sed sub servitute fere Turcica, ut est in Resolut. Lipsens. Scabin. quaest. 89.

Academici an Clericis comparentur, vid. Lindenman. histor. Iuris. Rom. thes. 71. et 75.

Estque porro Germania prae ceteris nationibus hoc nomine felicicor, quod plures celeberrimas Academias habet. Ut est Heidelbergensis, condita a Rupero Ruffo Electore Palatino Anno 1346. confirmata An. 1387. 18. Octobr. Pragensis a Carolo IV. Imperatore et Rege Bohemiae An. 1361. Vienensis a Rudolpho et Alberto III. Austriae Archiducibus, fratribus Germanis, eodem An.

De hac Academia, et eiusdem Regimine, ac quod inceperit sub Friderico II. An. 1337. vid. Lazzium de Vienna lib. 2. cpa. 7. et lib. 3. cap. 5. ad fin.

Coloniensis cura [orig: curâ] et opera [orig: operâ] Senatus An. 1388. Erphardiana a Dagoberto Francorum Rege, ut aiunt instituta, a Bonifacio IX. Pontifice Max. privilegiis honorata An. 1391. Herbipolensit a Ioanne Episcopo VVürciburgico Anno 1404.

Lipsiensis a Friderico I. Electore Saxon. An. 1409. Rostochicnsis a Ioanne et Alberto, Ducibus Megapolensibus, et pariter a Senatu Rostochiensi Anno 1415. Gryphisvvaldiana, condita ab Vratislao IX. Duce Pomeraniae, A. 1457, 18. Octob. Basileensis a Senatu Basileensi An. 1459. Friburgensis ab Alberto VI: Archiduce Austriae, Anno 1460. Ingolstadiana a Ludovico et Georgio, Patre et Filio Ducibus inferioris Bavariae An. 1472. De qua Academia,vid. Hungeri Oration. part. 1. Oration. 7. et part. 2. Orat. 39. Item Dn. Hund. in Salisburg. tom. 2. fol. 416. Tubingensis condita ab Eberhardo Barbato, primo Duce VVürtembergiae A. 1477. introducta 3. Iulii Moguntina a Diethero Isenburgico, Archiepiscopo Moguntino An. 1482. vid. Serrar. rer. Moguntiacar. lib. 1. cap. 34. VVitebergensis condita a Friderico III. Electore Saxoniae An. 1502. introducta 18. Octobr. Francofordiana a Ioaachimo I. Electore Brandenburg. An. 1506. Marpurgensis a Philippo Hassiae Landgravio An. 1516. Argentinensis a Senatu Argentinensi: incepta Anno 1538. nuper demum Privilegiis ornata. Regiomantana ab Alberto Marchione Brandenburgico, primo Duce Borussiae Anno 1544. Ienensis seu Salana. condita â Ioanne Friderico I. Electore Saxin. An. 1548. introducta An. 1558. 2. Februar. Duacensis in Belgio a Philippo II. Rege Hispaniae An. 1561. Dillingana in Suevia [orig: Sueviâ], ab Ottone Truchsessio Vvalpurgio, Episcopo Augustano et Cardin. An. 1564. Ludgunensis Batavorum ab Ordinibus An. 1575. 1. Febr. Iulia Helmstadiana a Iulio Duce Brunsvvicensi et Lunaeburgensi An. 1576. Althorphiana a Senatu Norimbergico Anno 1581. Giessena a Ludovico Landgravio Hassiae An. 1607. introducta 7. Octobr. quae tamen ante paucos annos iterum Marpurgensi (cuius Colonia crat) iuncta fuit.

Sunt et aliae Academiae in Germania, ut puta Trevirensis, Molzheimensis, Franeckerana, Gröningana, Rünthelensis, Lovaniensis, de qua vid. Lipsium lib. a. Lovan. et Vernulae tractat. singular. De Academia Gretiensi, Pontani bellariafel. 528.

Galliae Academiae sunt, Farisiensis a Carolo Mag. condita An. 791. Ludgunensis An. 830. Montispesulana An. 1196. de qua exstat tractatus singularis. Aurelianensis a Philippo Pulchro Rege Galliae, et Clemente V. Lemovicensis a Pontifice Romano An. 1312. Cadurcensis a Ioanne XXII. Rom. Pontifice An. 1320. Adegavensis a Ludovico I. Duce Andegaviense, Reges Siciliae et Neapolis A. 1346. Avenionensis An. 1391.

Italicae Academiae: Bononiensis cuius Theodosius II. Imperator habetur auctor An. 423. Dn. a Pflaumern in Mercur. Italic. fol. 52. et Nathan. Chytrae. fol. 179. Papiensis, si ve Ticinensis Insubrium, fundata a Carolo Mag. An. 791. instaurato a Carolo IV. Imp. An. 1361. Patavina a Friderico II. Imp. An. 1221. Ferrariensis a Friderico II. Imp. eodem anno. Dn. a Pflaumern d. l. fol. 80. Perusina in Hetruaria [orig: Hetruariâ] florere caepit Anno 1290. vid. Gentil. de Academ. Oxon. et Perusin. Pisana in Hetruria instituta a Laurentio Medice, Principe Florentino, reparatur An. 1539. Senensis a Pio II. Pontif. Rom. An. 1387. Sed de Academiis Italicisvid. Orat. Riccoboni de insigni Academ. animosorum tom. 1. fol. 50. et de Academia Patavina fol. 180. et multis seqq. De Academia della Crusca. Oration. Mascardi Italic. De Verona tractat. Italic. de laudib. Veronae fol. 96.

Angliae Academiae: Cantabrigiensit a Sigisberto Orientalium Anglorum Rege in stituta Anno 630. Lindifarnensis ab Osv valdo Northumbrorum Rege An. 640. Oxoniensis ab Alfredo Rege Angliae An. 895. de qua vid. Cambden. in Britannia fol. 289.

Hispaniae: Conimbricensis in Lusitania [orig: Lusitaniâ] a Ioanne II. Rege Portugaliae, an. 1482. Complutensis a Francisco Ximene Archiepiscopo toletano: Hispalensis a Roderico de S. Aelia: Toletana a Francisco Alvaro: Granatensis a Fernando Talabruicensi Hieronyminao, anno 1517. Salamanticensis, etc. quas recenset Bibliotheca Hispanica, edita in 4. apud Wecheliano.

Dania habet Haffniensem a Christiano III. Reg. Daniae et Nortvvegiae conditam anno 1539.

Folonia Cracoviensem, a Casimiro II. Rege Poloniae, annn 1364. confirmatam ab Uladislao Iagellone, anno 1400.

Sed de iure Academiarum, vide Dn. D. Thomam Lansium Matth. Stephani, et me. in tractatibus haec de resingulariter conseriptis. Quo et maxime conferunt Consilia Academica Dn. Cothmanni. Et historias Academ. congessit. Middendorpius. Chronologiam etiam Academiarum habet Dn. Alstedius in Chronologia sua tit. 23. Historias vero et Encomia singularium quarundam Academiarum, plures conscripserunt. Perusinae nempe et Oxoniensis Alb. Gentilis. Gymnasii Pataviensis Ricceobonus. De Montespessulana, Ioh. Steph. Strobelbergerus, et de Academia Tubingensi, videri potest tr. meus de Maiest. fol. 186. ut et ir. de iure rerum fol. 64. etc.

Exhibent etiam Catalogum omnium Academiarum, Svvertius in Athenis Belgicis fol. 59. etc. Alsted. in Chronolog fol. 143. Chronicon Chronicorum fol. 1280. add. Reusner. in Isagog. histor. fol. 163.

Quid sit autem Academia. et ubi et a quo sic dicta, tam exacte quam breviter docet Laertius lib. 2. in Platoni. de quo sic: Reversusautem Athenas Scholam habebat in Academia. Est vero Academia Gymnasium suburbanum, nemorosum, ab Heroe quodam Academo appellatum. Et mox subdit, primitus Hecademiam ab eodem Hecademo nominatam, productis tam Eupolios, quam Timonis versibus. Timonis de Platone sunt hi:

Hos inter Duxille Plato latissimus ibat,
Cuius ab ore melos manabat, quale Hecddemi.
Arbustis lepida modulantur voce cicadae.

Eadem [orig: Eâdem] de appellationis origina invenies apud Aristophanis Scholiasten ad Nubes; et apud Sui dam in lexico. Unde Horatii versus lib. 11. ep. 11. Sic legendus est:

Id est, quaerere veritatem inter Academicos sive Platonicos: non autem scribendum Academi, cum nullus ita vocatus sit.

Suidas porro tria dicit fuisse Athenis Gymnasia: Lycaeum, Cynosarges, Academia? v. Petr. Halloix. Soc. IESV Notas in vitam S. Iustin. fol. 281. Nec infrequens fuit, Gymnasia ex loco denominare. Ita etiam dicti sunt Stoici, a loco ubi disputabant; quie soa\ poikilh\, id est Porticus vearia sive elegans appellatur, a varietate asserum aut tabularium depictarum, quibus ornata erat. Pariter Peripaterici dicti sunt a ambulatione: Graece enim peripatei=in, est ambulare, quod Aristoreles, eorum Princeps, ambulando philosopharetur. Halliox dict. loc. fol. 287.

17. Actum, oder geschehen seyndt dise Oing.

Huius claus. effectum esse dicit Honded. cons. 33. num. 45. et seq. vol. 1. ut Instrumentum lectum fuisse partibus, probet. haec item clausula den otat Instrumenti per fectionem illiusque publicationem: maxime in principio adposita inveniatur, non in medio vel fine. Marta claus. pat. 1. claususl. 4. vid. Anton. Hering. de fideiussorib. cap. 7. num. 481.

18. Adel, Edelmann, Edle Knecht, Adelschalck.

De Nobilit. et Origine Nobilitatis, vid. Guilliman. Helvet. 2. c. 11. fol. 240. etc. et Stumpff. in Helvet. lib. 4. fol. 291. etc. Item Reinecc. von deß Adels herkommen. Schlesisch Ritterrecht, ubi multa etiam habentur de iure Nobilium, et probatione Nobilitatis, add. Schlesische Ritter-Chronick lib. 3. cap. 24. Pontan. lib. 6. Origin. Francic. cap. 15. Tiraquell. stephani et Petr. Frizo. in tract. sing. item Nolden. Fridenreich in Politic. part. 2. cap. 25. Bullae.

Discurs. Academ. 4. Lexic. Calvin. verb. tngenuus. Balthas. Thomas. fol. 13. et seqq. Keckerman. in Etich. Casman. Politic. fol. 267. ubi, quid cavere debeant. Bisciol. ver. lection. 2. lib. 7. cap. 10. et duos Dialogos inter Prosas Tassi, ubi fol. 396. quomodo nobilitas et dignitas differat, docet. Cur Nobiles Italis, Gallis, Anglis. etc. Gentiles dicantur, habet Vvelser rer. Augustan. fol. 128. Sed cius mentem ego non capio, et potius dici Gentiles a gente, quasi Geschlechter, puto.

ADDITIO.

Ius Nobilitandi proprie ad Iura Maiestatica et sic ad Imperatorem pertinere, extra dubium est. Sed quaeritur, utrum Nobilitas ab Imperatore plebeio alicui concessa valeat et effectus suos porrigat in terris non subditis Imperio? Ac licet non desint argumenta, quae in contrarium afferri possint; ca tamen quin ad hanc quaestionem affirmative respondetaur, nihil faciunt: videatur Grivellius in decis. Dolan. 32. per tot. Praesertim, quando Nobilitatio eiusmodi coneditur ab Imperatore generaliter et simpliciter, neminique is nocere cupiata Ac ita habilitatus aut horitate suprema [orig: supremâ] (qualis est Caesarea) ubique locorum habilis est censendus quoad omnes effectus temporales, per quos praeiudicium non infertur cuiquam per ea quae tradit et probat Angel. cons. 350. num. 6. et 7. Accedere potest et hoc, quod 16, qui Principis rescripto nobilitatur, iisdem omnino privilegiis gaudeat, quibus de iure communi gaudere possunt ac debent ceteri Nobiles, in quibus longae va et diuturna nobilitatis qualitas ex avorum suorum gloria elucescit, alias frustratorium et elusorium esset illud Principis beneficium, si ut alii nobiles non haberentur. Grivell. d. loc. num. 33.

Notandum hic [orig: hîc], apud Gallos novae Nobilitatis Codicillos non valere, nisi a Magistris Ratiociniorum. Parisiens. comprobentur, Chopin. d. Doman. Franc. cap. 63. num. 3. Ideoque hanc nobilitatem ambire cumprimis pecuniosos, et non mediocrem inde segetem metere posse Principem, constat.] Iohan. Iacob Speidel. V. I. Licent.

Germ anicum autem Edele oder der Adel, forte a Graeco a(/eqlios2, descendit, vid. Itinerar. Grasseri fol. 264. Crus. paralipom. cap. 22. et quae ego notavi in tract. de ordin. Equestri Quod benemeritum notat, seu proemio affectum: quo ipso Nobilitatis origo demonstratur. Stephani de nobilitate cap. 1. num. 10. Hebraei etiam Atsilim. optimates, Magnates selectos, a vulgo separatos, et axillarum instar in populo eminentes vocat. Sunt qui a godal derviant, quasi magnos. v. me. tr. d. tribus domest. societ speciebius fol. 87. et seqq. Adde Andr. Helvigium in Originib diction Germanicarum verb. Adel, Adler, Edel. Nonnulli ab Aquila dictum putant, vom Adeler, quod ut illa altius volatu penetrando, aves longo post se intervallo relinquit; ita et Nobiles virtutum gloria [orig: gloriâ], ceteros hominum ordines longe antecellant. (Verum Aquilam potius ab Adel) quasi nobilis avis (quam e contra dictam puto) vel ab a)delei=, ita enim placuit, quia Nobiles propter virtutes omnibus placent, vel ab e(/delon sedes, hoc est, possessio et bona, qui Nobiles ut plurimum aestimantur ab opulentis possessionibus.

Sic et ab Adelo Frisonis. Frisconicae gentis conditoris filio. Suffrid. Petri in descript. Fris. decad. 1. cap. 2. in fin. Iosias Nolden. destat. Nobil. cop. 1. nu. 15. et seqq. ut et ab Adelingis vel Edhilingis Syxoniois, qui erant praecipuae dignitates proceres, Andr. Knichen. de Iure territ cap. 1. num. 28. et seqq. perperam deducunt: cum hi potius vom Apel ita fuerint cognominati. Quod vel ex ipso Knichenio adparet. qui d. loco post alios ait gentem Saxonicam tripartito constitisse ordine. Alii siquidem Adelingi, nobiliores seil. Frilingi alii, quasi libert relicti, Lazzi ceteri, id est, Coloni seu ad scriptitii glebae, aigne Leuth, indigitati, Christ. Lehemann. In der Speyrisch Chronick. lib. 2. cap. 4. v. omn. Glossar. Lindenbrogii in verbo Adalingus. Ac de Adelingis vid. Reinece de Saxon. Origin. fol. 9. et seqq. ac quod ex iis creabantur Duces ac Comites, cundem ad Caroli Annalec fol. 13.

Et quamvis ut allegatus Dn. Nolden. d. l. num. 29. inquit, omnes subditi, aut etiam Cives olim in genere Leut, sive Leudes, aut etiam Leodes fuerint dicti, Goldast. ver. Alemanicar. tom. 1. fol. 220 et seqq. Lindebrog. in glossar. verb. Leudes. Inter hos tamen quidam homines servientes, Arme Leut, servilis sive potius libertinae conditionis dicebantur, non â paupertate, sed â manu seu brachio. Ego d. tr. d. trib. domest. soc. speciebus. fol. 31. Inde Galli dicunt de main mort. Nobiles

vero specialiter Mann sive Manne indigitabantur, Ego in discurs. de com. et Baron. num. 16. Pariter ut apud Hebraeos discrimen erat inter cives, ut alii Viri, vel filii Viri, alii alicuius hominis dicebantur. Piscator in Schol. ad Salomon Proverb. cap. 8. Drusius Hebraic. quaest. lib. 1. cap. 21. et ad loca Genes. cap. 31. Pari fere sensu, quo nos dicimus Patritios simul et Plebeios. Haecque differentia Psalm. 49. v. 3. planissime observatur, ubi ita loquitur Propheta: Ausculate omnes habitatores orbis, etiam filii hominis, et filii viri, pariter Dives et pauper; et qui filii viri indigitantur, pro Nobilibus sumuntur. Similiter iure feudali Saxonico, Vasalli simpliciter Manne vocitantur, quasi praediti virilitate, animoque strenuo et recto, Petr. Heig. part. 1. quaest. 2. num. 85.

Cur familiae Nobiles dicantur antiquae, ceterae vero non, vid. Martin. Centur. 6. disputat. 9. quaest. 9. an a morte etiam quis nobilitetur, eun dem d. cent. disput. 10. quaest. 7. qui idem d. loc. quaest. 9. in Iyrannide nullos esse Nobiles docet. Ac Nobilitatem maxime conservare et acuere Ius primogeniturae, demonstrat Marthaei in vita Lignatii lib. 1. cap. 1. Quod humanum non constare possit uno genere hominum, statuit Danae 2. cap. 6. Polit. fol. 77. Ac tutius et melius censetur, si generis Nobilitas inspiciatur, quam divitiarum: quia alias omnes divitias appeterent, et malis artib. eas acquirerent. Interim tamen divitiae nobilium sunt conservandae per feuda, fidei commissa familiae, Renuntiationes feminarum, Maioratus, etc. Paucos Nobiles olim sub. Francis fuisse, ex Stumpffio in seiner Schweitzer Cronick lib. 4. cpa. 29. refert Crasius lib. 10. part. 1. fol. 263. ibi: His temporib. quibus Clodoveani Franciam regebant, non reperitur tanta nobilium multitudo, quanta insecutis longe temporibus. Non enim multa fit mentio nobilium in Chronicis, Instrumentis, Literis, etc. Hertzog, Fürsten, Graffen, etc. fuere solum nomina Officiorum, non autem tituli ex propagatione generis.

Notandum etiam hic [orig: hîc], daß vor Zeiten zu den Burgundt Stätten gemainglich Edel leuth gehört, uti apparet auß den Kützingischen Acten fol. 20.

De Orgigine der Edellenth, etc. Titul von den Dörffern, Guilliman. in Helvet. lib. 2. fol. 217. ubi Legem ita sonantem adducit: Qui â Principe aut eius Propinquis, aliquid benignitatis acceperint; eius erigant et conservent titulos, ut et ipsi et eorum liberi, se Regi obligatos sentiant, et inde confiteantiur. De Nobilium vitiis, consule Histori. de Francois 11. fol. 668. De Nobilitate Batavia, videatur Iunius in Batavia cap. 19.

ADDITIO.

Non ignotum est, quin Nobilitas in tres species, seu ramos diffusa, Virtuti una, Natura altera, Tertia Doctrinae debeatur: neque refragandum, quin secunda, quae sanguinis est, si a prima, i. e. scaturigine sua desciscat, nomen nobilitatis haut mereatur: non secus atque rivus ex puro fonte emanans, si foedas cloacas praeterlapsus, fluentem in quinet, non aquae limpidae, sed lacunae turpis nomen obtinet. Imo tertia, quae a doctrina oritur, non videtur infimo gradu aestimanda, vel ipsius Caesaris Sigismundi testimonio, ceteris praeferentis nobilitatem ingenii erviditi, et ad domesticos procere saepe dicentis: Sese uno die quamplurimos baltheo, aut opinione vulgi nobiles creare posse; at vix intra decennium unicum ab ingenio et scientia no bilem. Marchantius in descrript. Flandr. lib. 1. tit. de casse Nobilitatis. Ubi de specieb. Nobilium. Flandriae agit, quorum vel in ordinib. suffragia, auctoritasque, vel in Principis familia, aut Rei pub. administratione, opera ususque requiruntur. Horum alii Baroniis quaedam Toparchiis, alii Muniis feudalib. hereditariisque insigniuntur; quibus baltheo Equestri exornati, adiunguntur, aut illinc oriundi: quos Scutigeros vulgus vocat, auctore Plinio: qui scribit: Romanos, post exactos Reges, in Scutis, quibus pugnae obibantur, expressisse imagines, titulosque eorum; qui illis usi fuerant, et sacris, privatisque aedibus ostentasse, etc.] Iohann Iacobus Speidel. V. I. Licent.

An Comes vel Baro, ducere possit aut debeat Nobilem? tractavi in meis Consiliis part. 2. quo lectorem remitto.

Nobilium olim titulus solis Ducibus Comitibus, Baronibus, tribuebatur, Conr. Rittershus. in proleg. adcomm. feud. Christ. Lehman. in der Speyr. Chronick. lib. 2. cap. 14. et 19. imo etiam Regib. sic Carolius V. fide nobilitatis se affirmare dicebat, vid. Description [orig: Descrîption]. status Polon. fol. 13. Anno Christi 1363. nennt die Priorin zu

Reliqui vero Nobiles, Ministeriales aut feudatarii, vulgo Edle Knechte, Alb. Crantz. in metropol. lib. 3. cap. 11. Crusius annal. Suevic. part. 1. lib. 10. vel. Knechte deß heyligen Reichs vocabantur, Ordinatio Regiment. de anno 1500. tit. Von der Knecht vnd Rittersteür. Recess. Imp de anno 500. §. Wir oder der. Ios. Nolden. de nobil. cap. 1. num. 58. Et inde Adelschalck, servi Principis vulgatissime Nobiles omnes dicebantur. Lindenbrog. in gloss. verb. Adelschalck. Quod etiam testatur Reiner. Reineccius in tr. Von deß Adels anfanglichen herkommen fol. 24. et seqq. ita enim ait. Edle Knechte seynd die andern Nidrigen vom adel gewesen, vnnd haben dahero disen Namen bekommen, daß sie den Herin im kriegen, vnd andern Händeln mit Oienst verpflicht gewesen. Sic Gregorius IX. Pontifex Marchionem Misnensem inc. constitutis 46. de testib. Innocentius III. Ducem Carinthiae, inc. venerabilem. in fin. extra de elect. et elect. pto. et Innocentius IV. Comitem Poloniae, Regis Portugalliae fratrem, in c. 2. de suppl. neg. Praelat. nobiles viros appellant.

Et quamvis Imperator in inscriptionibus et titulis Comitum ac Baronum, hunc stylum retineat, dem Edlen, vnsern vnd deß Reichs lieben Getreewen N. Graffen oder Herenzu N. nisi tamen Principibus celsioris gradus titulum tribuat, hi literas ne resignare quidem, sed sine responso remittere solent, si nos non fallit Nolden. d. l. num. 61. Quod secus est in Gallia, ubi Rex omnes omnino Nobiles et Principes (ut Comicus iocatur) eodem pectine tondet, cum hac inscriptione A Monsieur Monsieur, etc. velanostre aime et Loyal N. N. Prince N. N. Gentilhomne, etc.

Vnd daß vor Zeiten, die Graffen in gemain, auch von den privatis Edel genenne worden, jenige aber, so etwas vornemmer, Edel vnd Wolgebohren, ist auß vilen alten di plomatibus zuerweisen. Sic Anno Ch. 193. loquitur Nobilis quidam Vasallus: Dem Edlen, Wolgebornen, Eberhard, Graffen zu Würtemberg.

Also haben die Graffen von Waldeck dem Durchleüchtigen, Hochgebornen Forsten vnd Heren, Heren Ludwigen Landgraffen zu Hessen, in Aufftragung jhrer Eigenthumbs Güter zu Lehen, Ihrer Fürstl. Gn. versprochen, vnnd mit einem Aydt geschworen, daß sie gedacht Ihrer Fürstl. Gn. getrewe Edelmann seyn vnd ver bleiben wollen. Wie auß dem append. tom. 7. Actor. publ. Londorp. fol. 4. zusehen. Comites vocabantur etiam Edelmänner, sic legitur in den Kitzingischen Acten, fol. 22. Der Edelmann Gottfrid von Hohenloe. Nobiles autem Edle Knecht. Mann enim estvocabulum dignitatis.

Ministeriales certe, quorum in historia [orig: historiâ] Germanorum mentio frequens est, nostri Equites sunt, die Ritterschafft. Saxonibus. die Erbare vnnd gute Männer. a ministerio, quod ratione clientelae Principibus debent, Knapen oder Knecht. Latine servi, servientes et famuli. sic enim diplomata loquuntur.

Distinguuntur et quasi opponuntur liberae conditionis hominibus (den Freyheren) apud Bruschium de Monaster pag. 41. Ex his qui torquee donabantur, Milites Ritter appellabantur, reliqui, famuli vel serui. exemplo sint diplomata (quae refert Dn. Meibomius ad Levoldi originer Marcanas fol. 40.) et Magni Ducis Brunsuicensis, ilud hoc modo clauditur: Testes huius rei sunt Gevehardus et Burchardus de Werberge, nobiles. Lippoldus de Ureden, et Baldevvinus de Dalen, Milites: Henricus de Veltheim, et Burchardus de Asseborg, Famuli, An. MCCCL VII. Et in alio Transactionis Instrumento: Nos Burchardus de Asseborg, Ioannes de Oberge, Conradus de Saldere, Milites: Gebhardus de Werberge, henricus de Heimborg. Gunzelinus de Asseborg, Burchardus de Asseborg, dictus Lochte, Gebhardus de Bortfelde, Ludolfus de Veltheim, famuli. Rem explicat paucis Fabricius in Chronico Misnensis his verbis: Illo tempore (circa Ann. MCCCLXXX.) non amplior virorum nobilium fuit titulus, quam ut strenui famuli nominarentur, quod literis probari potest: Equites vero Aurati, ut dicerentur Milites, vide Cranzium in Metropol. lib. 1. cap. 2. lib. 3. cap. 11. et infraverb. Ritter

Edel Knechlen, vid. Freher. ad Petr. de Andlo lib. 2. cap. 12. ad fin. et dicti fuerunt ii Scutiferi, Schiltträger, Armigeri, weil sie Wappengenossen gewest seondt, nie weil sie andern Wappen nachgetragen, Gallice Escuyers, quod generale nomen est, et addebatur iis Officiis, quorum Nobiles capaces erant. Unde Escuyer trenchant, Escuyerd Escuerie, etc.

De gradibus item Nobilitatis, vid. omnino Cranzii Metropel. lib. 3. cap. 11. Warumb Reichs Ritterstand, Ordo Equestris genennt werde? Deßgleichen, daß der Graffen votum vnnd session deß Adels Mainung vnnd Stimm begreiffe, auch der Graffenstand, kein desonderer Stand, gehdrezu Freyheren, Ritter vnd Reichs Adel, vngehindert desonderer praeeminenz, videre est im Bericht vnd Antwort der Politischen Frag: Ob deß heyl. Röm. Reichs Freyer vnmittelbahrer Adel, ein Standt deß Reichs seve. Gedruckt zu Maintz, Anno 1626. in 4. fol. 14. et seqq. multis, ubi quam plurima recensentur testimonia, daß die Graffen der Reichs Ritterschaffte, Hauptmanschafften getragen haben.

ADDITIO.

De Nobilib. qui in Hispania Hiios dalgo appellantur, teste los. Sesse decis. 1. apr. multa ac varia dubia quottidie Iudicib. offeruntur, et hoc co potissimum, quia hoc nobilitatis genns, licet antiquissimum in Hispania, Iuri tamen communi incognitum est. Ac sciendum, quod Infantiones ex privilegio et de charta inferiores sint Nobilibus qui Infantiones seu biios dalgo vocantur. Et quidem cum Nobilitas sit quaedam qualitas, sive dignitas derivata a claro sanguine parentum, in eorum liberos propagata, per quam taliter nobiles ultra honestos plebeios excipiuntur ac honroantur. Et ob id haec nobilitas appellatur nobilitas procedens a natalibus quasi natura, et a maioribus proveniens. vid. Aristot. 4. politic. ubi dicit, quod nobilitas sit virtus. et lib. 2. Rhetre. inquit: Nobilitas est maiorum claritas et honorabilitas progenierum, quae attenditur secundum virtutem gentis, licet etiam nobilitas sit, imo est vera, quae ex virtute alicuius provenit, et illa sola est, quae animum ornat. Et haec a sui principio fuit vera origo et mater alterius nobilitatis, quae a natalibus ducitur. Nam nobiles dicuntur non solum genere, sed et a morum integritate. Ac certe elegans est Lex Partit. Hispan. 6. tit. 9. part. 2. ubi ita Legitur: Los Nobles son Ilamados en dos maneras: Opor Linage, opor bondad. Et comequier que el linage es noble cosa, la bondad passa y vence. Mas quien las ba ambas, este puede ser. dicho en verdad rico hombre, pues que es rice porlinage, y hombre cumplido par bondad.

Et per hanc nobilitatem generis, bonis moribus non destitutam, semper et a principio Mundi fuerunt isti Nobiles excepti, honore et praerogativa aliis praepositi. Sic Abel filius Adae ex propria virtute nobilis fuit; Cain autem ex malis operibus ignobilis. Sic Moyses de Tribubus XII. Israel constituit nobiles in iudices, tamquam virtute clariores, Deuteron. 1 Ita Saul a Samuele electus est Rex, ut vir bonus, quia non erat de filiis Israel vir melior illo. 1. Reg. 1. Sic etiam Romulum fecisse et Gothos, Iulium Caesarem, segregando nobiles, hoc est probos viros a plebeis, idque a tempore immemoriali.

Quod si ea est nobilitas, iam inde sequitur, quid sit Infantio, quid sit Fidalgus, attenta [orig: attentâ] universali Hispaniae consuetudine, sive attendatur effectus huius nobilitatis circa praerogativas et exemptiones, quibus utuntur et a plebeis distinguntur, sive Origo et principium respiciatur. Quib. attentis Hydalguta, quae etiam Infantionta in Hispania dicitur, secundum Sesse d. decis. 1. num 6. erit sic deffinienda: Hydalguia est nobilitas a maiorib. proveniens, hosque Infantiones et Nobiles vocat D. Thomas de Regim. Princip. lib. 3. cap. fin. Idque vere, quia nobili genere sunt geniti, ita For. inter omnes, de creat. milit. ibi: No pueden crear Cavelleros, sine que sian Infanciones y descendientes de Infanesones. excepto en batalla. Et sic vocat Infanciones eos, qui a talibus descendunt, ad fidderentiam aliorum de charta, etc.

Ex hac definitione re sultat, nobilitatem hanc, quae a natalib. ducitur, maxime differre ac distinctam esse ab ea nobilitate, quae provenit ex accidenti, veluti ex dignitate vel officio. Haec enim regulariter non transit ad heredes, et amitti potest, cum non sit a natura Sic Doctores, qui privileggiis Nobilium gaudent, nobilitatem illam ad posteros non transmittunt. Tiraquell. d. nobilit. cap. 15. quod secus est in nobilitate Hidalguiae, quae transitoria est ad posteros, et tamquam a natura [orig: naturâ] ducta immutabilis.

Infanciones autem de Charta appellantur, cui immunitatem, quam genus vel natura negavit, liberalitas eius, cuius servitio erat adstrictus, concessit, cum authentico Instrumento. In talib. est nomen hypocritum, sonans aliud, quam praetendit, per id quod de charta sequitur, temperatur. Isti enim licer immunitatem praestandi vel serviendi ex gratia huiusmodi consequantur; ab aliis tamen Infantionum privilegiis penitus sunt expertes. Bardax. d. Offic. gener. gubernat. qu. 5. num. 34. Et huius immunitatis seu nobilitatis impropriae et hypocritae praestatio etiamsi â Rege fiat, solum quoad concedentem et eius prosapiam effectum habet, non quoad alios.

Per supradictam itidem definitionem constat, maxime differre hos nobiles a militib. simplicib. Milites enim cuiuscumque Ordinis sint, sive Recorum hominum. sive etiam Mesnadariorum, hi dicuntur tantum, qui sunt militiae auctoramento honestati, atque (ut vulgo loquitur) los que actualmente sonarmados Cavalleros. Unde ex Molina dicit Sesse num. 19. quod Infanciones nascantur, milites vero fiant seu creentur: quia sine creatione actuali seu promotione ad militiam, nullus potest esse miles, licet quoad effectum vox Militum et Infantionum idem sonent. Sed priori Equestris Ordinis viri nun cupantur, qui vulgari sermone Cavalleros, posteriori vero hiiosdalgo vocari solent. Ex quo deducitur alterum nobilitatis gradum esse, et antiquiorem Infancionis, quam Militis; Imo Milites et creandi et eligendi erant ex ipsis Infancionibus et Hidalguis, ac etiam. Rici homines non creabantur, nisi ex Fidalguis de Solari, quia fidalguia est fundamentum totius nobilitatis. Garcia de nobilit. gloss. 18. num. 32. circ. fin. Alii vero milites, qui sine sollennitate creabantur solo privilegio et charta, non praesupponunt hydalguiam, imo possunt creari milites homines plebei. v Sesse d. decis. 1. num. 22. In Aragonia omnis homo descendens de genere Militari perlineam planam, est Infancio: sive legitimus sive illegitimus sit, sive masculus sive femina.

Constat insuper quod Infanciones et Fidalgui distinguantur ab hominibus signi servitii. Signi autem servitii sunt, quicumque non sunt aut Milites, Infanciones nec Rici homines, nec Mesnadarii, et sic privilegio aliquo decorati non exsistunt: isti subiecti sunt, secundum magis et minus. Nam si vivant in locis Dominorum temporalium, sunt eis adeo subiecti in persona et bonis, ut serui glebae adscripti dici possint: hos enim Domini locorum possunt bene et male tractare: siti et fame necare por libitu voluntatis. Quod si habitant Civitates, Cives dicuntur, ita tamen, qui si sint de numero Decurionum, seu inseculatorum in officiis Civitatis, ii Cives honorati appellantur: Alii vero Cives, ex quibus illi dicuntur Burgenses, qui licet Ministros habeant, per quos exercent sua Officia, tamen ipsa manibus propriis non exercent. Sunt tamen quaedam officia, et quae etsi propriis manibus exerceantur, a Burgensium ordine non depelluntur, ut est Chirurgia, Medicina, et his aequalia vel maiora. Quod si habitant Villas, Villani dicantur, qui et rustici a rurib. quae excolunt, dicuntur. Et Paiezes a Pagos, quod est fons, eo quod Villae sive Pagiiuxta sontes solebant constitui. Villani autem de Parada, qui inter hos connumerabantur, erant quidam Villani pactionati in dornib. Infancionum Populati, qui ante Collecterii vocabantur, crudeli seruitute adscripti. Infanciones vero non subsunt Dominis Vasallorum, licet in suis locis vivant, nec possunt per eos puniri in criminalibus, sed solum subsunt Regi. Item homines Signs servitii mille servitiis, mille contributionibus sunt adstricti, ut sunt Pechas, questias, pedidos, exercito, cavalgada, monedage. cofras, colonias, azemilas, fonz aderas, etc. Infanciones autem vere ab his omnibus liberi et exempti sunt. Nihil enim magis proprium eis est, quam recipere, et non dare pro Villaria aliqua, hoc est pro aliqua seruitute, non enim contribuunt cum Peiteriis in exactionibus regalibus, vel vicinalibus, nisi rempore guerrae. Sesse Saepe alleg. deciis. nu. 25. et seqq.

Cum igitur Infanciones et Hidalgui dicantur illi, qui a suo genere nobiles sunt a Claris et Ricis parentib. (Rici homines appellantur no a divitiis, nam quantumvis aliquis maxima possider et bona, non ideo Ricus homo dicebatur, sed dicebantur Rici homines, tam a nobilitate sui generis, quam etiam ratione sui Solaris, quod cum Vasallis possidebant, cuius ratione in Hispania tota magni habebantur illius possessores, et ii, qui his dotibus ornabantur, sc. Solari et genere: non tamen destituti a bonis moribus promovebantur a Regibus ad tantam dignitatem Rici hombriae, cuius dignitatis gloria et splendor maximus erat) orti, et a Solari sive Casali ducti, insuper probi Viris Inde Frdalgui seu Hiiosdalgo appellati sunt in Hispania, quasi hiios de bien, vel quia de bonis locis assumebantur, vel Casalia bona possidebant. Isti in Italia et Francia appellantur, Gentilhuomini, Gentilhomes atque Valvasores, et vulgari idiomate Hispaniae Infanciones dicuntur. Et hoc non ex eo quod descendant a filiis Regum, qui dum sunt in aetate infantili, Infantes in Hispania vocantur, ex quibus infantibus paulatim postea descendentes, quasi corrupto vocabulo Infanciones dicuntur. Sesse d. l. num. 39. ubi in seqq. plura alia huc spectantia congessit, ac decisione seqq. de modo probandi Fidalguiam in possessorio, agit, et an sit iustificanda aliquo titulo. Item utrum eo pendente, debeat litigans gaudere privilegio In fantioniae, etc. ad. d. decis. seqq. ubi fere omnia, quae ad nobilitatis materiam spectant, eleganter, per tractate inveniuntur Ioh. Iacob, Speidel. V. I. Licent,

19. Adenlich Lehen vnd Güter.

Feudum Nobile proprie dicitur illud quod suum nobilitat possessorem, c. 1. quis dic. Dux. Et dicitur Nobile, quia aut Nobilem invenit, et recipit, ac ostendit, aut nobilem facit. Bl. in c. inter dilectos in o. col. de fide Instrum.

Vulgo vero Triplex feudum Nobile esse aiunt: Iohan. Schneidevvin in praelud. feud. num. 33. Cothofr. Anton. dispfend. 1. th. 6. lit. 6.

Quoddam enim est nobile, quod alias Regale dicitur. Fahnenlehen, quando per Imp. dignitas Ducatus, Comitatus, confertur Duci, Marchioni, et hi Capitanei Regis dicuntur.

Secundum est Minus Nobile, quod Dux Marchio, Comes, Nobilibus concedunt, qui proprie Valvasores vocantur, wann Fürsten, Greffen vnnd Heren denen von Adel Lehen verleihen.

Tertium est mediocriter et aliqualiter Nobile, quando habentes feuduma Duce vel Marchione, id aliis inferioribus infeudant, qui dicuntur minores Valvasores.

E contra feudum Ignobile est, quod possessorem non nobilitat. §. ceteri quis dic. Dux, quod a minoribus Valvasoribus Minimis Valvasoribus, seu Valvasinis confertur: qui ab istis non consequuntur aliquam nobilitatem d. §. ceteri, quod et dicitur feudum Burgense, Burger: oder Baurenlehen (fere ad naturam emphyteuseos accedens: cum plerumque canon vel census, non servitia militaria inde praestentur.) Sicque capio, quod dicunt: posse liodie etiam quemlibet Rusticum res suas infeudare, dummodo habeat legitimam bonorum suorum administrationem, Schneidevvin. d. loc. num. 34. in fin.

Primi Ordinis Vasallis, nobilitatem per Feudum tribuit Rex seu Imperator. Gaeteris tum demum, si cum annexo militiae onere, antiquitus resederit in familia [orig: familiâ] illa [orig: illâ] c. 1. ubi Cuiac. quis dic. Dux. Borcholt. d. feud. c 4. num. 14. et 15. Non enim nisi Maiestatem habenti, competit ius nobilitandi.

In Saxonia solum Feudum Regale, nobilitandi effectum habet. Reliqua nobilia feuda (Adenlich oder Ritterlehen) ita dicuntur, non quod Vasallus consequatur ratione feudi nobilitatem; sed quod qui iam sunt vere nobiles, ut nobiles (possunt enim ut quivis alius etiam plebeia feuda sibi comparare: et contra, plebei feuda nobilia, Hippol. a Collib. in nobili suonum. 28. Tiraquell. de nobil. cap. 7. num. 14.) de istis feudis investiantur, Lehenrecht c. 2. et 20. ibi Es erhöhet nichts deß Mannes Schilt, dann Fahnenlehen, et gloss. adcap. 78. fac. gl. 1. Landr. lib. 1. art. 27. Schrader. de feud. p. 2. cap. 3. num. 15. confer Matth. Coler. decis. 203. num. 27. Qua in parte cum Iure Saxonico consentire videntur mores totius Germaniae, Rosenthal. de feud. cap. 2. quaest 2. n. 9. Uti quoque in Gallia viget eadem consuetudo, Eguin. Baro. lib. 1. de iure benefic. c. 3. vers. sane benesicia. Cont. in meth. de feud. rubr. de divis. feud. Bodin. de Republ. lib. 3. cap. 8. num. 355. fol. 565. Ac proinde a possessione feudorum non regalium, apud nos certum Nobilitatis argumentum sumi nequit. Eguin. Baro. d. cap. 3. vers. sunt enim et mores. vid. Adrian. Gilman. in symphorem supplic. et vot. Cam. tom. 4. p. 1. vot. 5.

In Hispania [orig: Hispaniâ] vero, omne feudum, pro quo secundum usum ac consuerudinem illius Regni praestatur militare servitium, nobile censeri, auctor est Intrigliol. centur. felld. I. quaest. 31. num. 25.

Sic et Rusticus feudum nobile emens, non inde nobilitatur. Ego de trib. domest. soc. spec. fol. 96. Et sic quaedam bona (freye Adenliche Gütter vocant) in Suevia [orig: Sueviâ] exsistunt, quae privilegium etiam per consequens tribuunt possessori, eique concedunt immunitatem et exemptionem: (Sie contribuieren auch mit der Rikterschaffe) sed non nobilitatem. Sic non semper Dux, vel Comes aut Baro est, qui habet Ducatum, etc. sed vocantur Innhabere deroselben.

Sed et hoc ex documentis antiquis addo. Anno 1351. ist von Carolo IV. die Hereschaffe Helenstein vnd Haidenheimb, so zuvor sonderbahre Freyheren gehabt, mit aller Zugehördt den Graffen von Heiffenstein, zu einem Edlen Erblehen ewigklich zubesitzen verlihen worden.

Quidam putant ein Edel Lehen, seye ein gefreyt oder Freyherrlich Lehen, quia Barones tunc Nobiles vocabantur.

20. Adler.

Deß Reichs Wappen hat einen Adler (1.) darumb, dieweil Mofes hiervon gepropheceyet hat, Deutro. 28. vers. 49. Der HErr wird ein Volck oder dich schicken von ferene, von Ende der Welt, wie ein Adler fleucht, deß Sprach du nicht versteheft. Weiches etliche auff die Rdmer deuten.

C. Marius, im Cimbrischen Krieg, einen Adler in seinem Kriegsfahnen am allerersten geführt hat: Vnnd solches continuirt worden.

Es hat aber der Römische Adler zween Köpff, da einer gegen Morgen, der ander gegen Abendt sihet: zu Erinnerung, daß vor Zeiten das Römisch Reich in zwey ihail gethailt worden ist, nemblich von den zweyen Mitkapsern, die zugleich gewesen/etc. Wie nach Constantini Magni Zeiten öffters deschehen. vid. Me, Me, tr. d. Turisdict. qu. 4. Constantinopolitani etiam Imperatores, duplicem Aquilam habuerunt: quasi ipsorum Imperium in Asiam et Europam porrigatur. Sed et in antiquis marmoribus Romanis, duplex Aquila invenitur: quae dicitur denotare legionem gemellam. Freher. ad Petr. de Andlo. 2. c. 14. fol. 199. Qui idem de Andlo hac de re ibid. ita scribit. Quoniam Imperii nobilissimum armorum insigne semper fuit, eaque causa a Romanis antiquitus in vexilli signum assumpta, tradente Valerio lib. 1. quod Remo et Remulo in sacro Aventino monte, observantibu, auspicia, Aquilas ibidem viderunt: quod quidem auspicium, eo quod Aquila sit omnium avium Regina, prosperrimi Imperii signum esse voluerunt. Non tamen Romulus, Romani parens Imperii, ilico ab exordio ducebat Aquilam in vexillo. Sed et fasciculos foeni pro vexillis Milites habuerunt. Verum crebrescentibus bellis, Duces Legionum in vexillo signum Aquilae primo detulerunt, unde Lucanus ait:

Est et in hodiernum Aquila coronata, Imperatorum armis inviolatum insigne consecratum, designans praeeminentiam, quam habet in Mundo Caesarea sublimitas. Unde et in Ezechiele loquens Propheta de Nabuchodonosor Orientis Monarcha [orig: Monarchâ]; Aquila, inquit, grandis magnarum alarum, longo membrorum ductu, plena plumis venit ad Libanum, et tulit medullam cedri, etc. De praerogativa Aquilae etiam late agit Pier. Valer. inhiereglyph. lib. 19. ubi, quod Iovi gestet tela, quod multis Imperium et Regnum praemonstraverit; quod sit volucrum Regina, quod eius conspectus indicet felicitatem, quod Aquilam sacrarint Persaeante Romanos, et quae sunt similia alia.

Etiam hoc eruditissimus Drusius ad loca difficiliora Numeri cap. 4. annotavit, in castris Israelitarum vexilla quatuor fuisse: nempe in vexillo Iudae, Leonem, in vexillo Ruben, Hominem, in vexillo Ephraim Bovem, in vexillo Dan A quilam. Ubi etiam addit, Iuda castra habebat ad orientem, et sibi adiunctas tribus Issachar et Zabulon. Ruben castra habebat ad meridiem, et sibi adiunctas tribum Simeon, et tribum Gad. Ephraim erat in occidente, et cum co Manasse et Beniamin. Dan. in Aquilone et sibi adiunctas habebat tribus Aser et Naphtali.

Plura huc spectantia scire qui desiderat, videat omnino Petrum de Andlo. in tractat. de Imperio Romane lib. 2. cap. 14. fol. 123. et seqq. ac in notis ad eundem, Marquard. Freher. fol. 199 etc. add. Histor. Insubricam. Putean. fol. m. 323. et Bisciol. Succisiv. Lection. 8. cap. 8. Hoc subnexo, quod teste Tirino in Psalm. 67. vers. 14. insigne Chaldaeorum sit columba.

ADDITIO.

Romanae Militiae plurium generum figna fuerunt, de quibus erudite Alex. ab Alexand. lib. 2. Gen. dier. cap. 2. Praecipuum tamen Aquila fuit, Regni, Potestatis atque Imperii et victoriae signum. Et haec ratio est, cur avis Romana vocetur, Iosippus lib. 3. de bell. Iudaie. cap. 5. Tacitus lib. 2. annal. Exclamat: irent, sequerentur Romanai aves, propria Legionum numina, quod octe Aquilas vidissent pugnaturi. Causa item haec, cur praetulerint Aquilam ceteris signis, quia Imperii et Principatus est index et victoriae omen: Nam et propterea Iovi sacra, et Iovis nuntia atque ales nuncupatur. Hinc ille veteris Poetae apud Cicer. 1. de legib. lib. versus.

Ita enim indicabant Romani rerum se Dominos esse Apud Ezech. cap. 17. Aquila grandis magnarum alarum, Regem significat.

Usus Origo, secundum Bisciol. horar. subscivar. lib. 8. cap. 8. aut haec fuit; aut quod ea [orig: eâ] usus fuisset adversus Titanas Iuppiter, utin Arati Commentar. Caesar. German. tradit, et ex eo Lactantius lib. 1. cap. 11. Fulgos 1. Mytholog. in Ganymede, Hinc enim transivit ad Cretenses, ab his ad Troianos, demum Aeneas in Latium

detulit: aut quia Iovi adversus Saturnum dimicanti, Aquilae voatus augurium victoriae dedit.] Iohann. Iacobus Speidel. V. I. Lic.

21. Advocaten.

Advocati sunt, qui partibus litigantibus operam suam aut commodant, aut locant, vel praesentiam mutam quidem et segnem sistunt: hos enim generali vocabulo et amplissimo Advocatos Latini vocant, et quicumque etiam operam sedentariam dant litigatoribus (so den Partheyen zu Hause mit Schrifften stellen dienen, oder sonst thaten) dicti, quod ad vocentur, accersanturqueve, ut partibus adsint. Plletus. in historia fori Romani. lib. 2. cap. 1. Ac debent pauperibus gratis servire, per tradita Francisci Vivii dicis. Neapolit. 159. Advocati proinde quia erudiunt clientes, sunt in Academiis aeque immunes ac Professores. Lindenman. in Histor. Iur. thes. 48. Et hoc speciale habent, ut in omnibus casibus salarium, quod aliis, nisi specialiter conventum non debetur, petere possint. Berlich. decis. 134.

Dicuntur quoque Patroni Causidici, Cognitores, Subscriptores. Pragmatici, Submonitores, Custodes, Laudatores, et qui honorariam praesentiam commodant, atque etiam Testes: Nam hi Advocati Plauto dicuntur in Poenulo, ubi aguntur gratiae testibus, et rursus inposterum advocantur in hunc modum, eodem Plleto, d. l. fol. m. 106. observante.

Lyc. Maluses, captatum me advenis cum Testibus.
Tuerum apud me nemo, nec quicquam tui.
Agr. mementote illus Advocati.

Sic et Ciceroni in Quintio: Advocati dicuntur adesse litiganti et causae; quia praesentes in subselliis causam, in quam advocati erant, habitu, voce, nutu, vel alias tuebantur.

Officio Advocationis, qui fungi vult, necesse est, ut sit integrae famae: nam notatus infamia [orig: infamiâ], non admittitur. l. 1. §. 9. ff. de postul. Munus enim Advocati est dignitas. Infamibus autem porta dignitatum patere non debet, per l. 11. C. de dignit. Sed vero officium advocationis dignitas quidem est, sed sine gradu. Dignitas etenim duplex est, una sine gradu, ut in l. un. C, de Infamib. Ibi integrae dignitatis homines'. Altera cum gradu: quae manat ex honore aliquo sive magnistratu. Dignitas sine gradu est non ex honore, sed integra existimatione. In quo genere dignitatis Patrom forenses excellunt, proptercaque Officium corum dicitur laudabile in l. 4. C. de advos. divers. Iud. Unde etiam Imp. Theodosius in Nov. 31. refert, Corpus advocatorum, esse seminarium dignitatum. vid. Marcil. ad Instit. tit de except. §. ult.

Sicuti autem officium Iudicis necessarium est, ut nempe mali coerceantur, bonique subleventur. c. apudcum c. seqq. qu. 23. Sic etiam Advocati munus haut minus utile reputatur. Et inde publicum, et eam ob causam inventum esse dicitur, ut iis succurratur, qui ius suum tueri, et causam dicere ignorant. Menoch. de arb. Iud. quaest. cas. 369. cent. 4. lib. 2. add Ioann. Baptist. Magon. in Cynosura Advocator. cap. 6. num. 20. et seqq.

Qua [orig: Quâ] eadem [orig: eâdem] de causa rescribitur in l. Advecati C. de advocat. divers. Iudic. Officium eorum, non minus humano generi proficunen esse, quam si patriam armis defendant.

Detestandi autem sunt Advocati illi, qui multis inutilibus verbis homines praegravant, arg. l. 2. C. de vet. Iur. enucleand. Eleganter adhunc. sensum Agelius in noct. Attic. lib. 1. cap. 15. Qui sunt inquit, leves et futiles et importuni locutores, quique nullo rerum pondere innixi, verbis humidis et lapsantibus diffivunt: eorum orationem bene existimatum est in ore nasci, non in pectore, etc. Sic et Paris de Puteo, tract. de Syndicat. de excessib. Advocater vers. Advocati scribit: Advocati causarum excedunt, qui filacterias suas perorando dilatant, ut appareant scioli, quos reprehendit Evangelium, dicens: dilatant autem filacterias suas', et magnificant fimbrias, etc. Et plerumque ubi multiloquium, ibi confusio est. Dum namque quis effuso sermone se iactat, in promptum incidit sui periculum. l. fin. in fin. C. de dot. promiß. Et virtus in modicis consistit ex multis. in auth. de referen. circ. pr. quia nihil, quod immensum est, bonum

exsistit, auth. de men. ord. inpr. Propterca Iudex finem imponit Advocato multum oranti. l. proxima. ff. de hisquae in testam delent. et ex officio interdicere potest Advocato verboso. l quisquis C. de pastul. l. ampliorem C. de appellat. d. l. tanta. §. siquis autem. de vet. iur. enucl. v. Paridom d. Puteo, d. loc. n. 3. et seqq. ubi excessus advocatorum rofert, adde Arumaeum 2. decis. 11. n. 26. etc. Advocatorum item, omniumque in foro postulantium, in conutiando, cavillando et maledicendo protervitas, procacia, temeritas quomodo sit coercenda et punienda; tradit Speckhan. cent. 2. class. 4. quaest. 40.

Indocti Rabulae forenses, in iure Municipali Wurtembergico. p. 1. tit. 17. § Hieneben aber fol. 95. Entenmeyer appellitantur, von einem verzüfften Auffwickler deß Namens, welcher sich im Baurenkrieg gebrauchen lassen.

Ad vocatorum autem imperitorum, avarorum, et malitiosorum copia effecit, ut politici in utramque partem soleant disputare: An ii utiles, et in Republ. feren di sient? vid. me. de Informat. et coacti subditor. fol. 171. et seq.

Quae stiones de Advocatis, ad casus conscientiae pertinentes, discutit Gutierrez. lib. 1. pract. quaest. Puta: An causam vere dubiam defendere possit? An in causa [orig: causâ] iniusta [orig: iniustâ], transactionem conciliare debat? An contra aliquem deiure respondens, ad versario in eadem [orig: eâdem] causa, Patrocinium rite praestet? etc. Adde mea delibata ad tit. ff. d. postul. Et quoque de Advocatis multa habet Langlaeus'. semestr. lib. 1. per. tot. adde omnino Tulden. 3. de corrupt. Iudic. cap. 9. et 16. etc. Magon. in tractat. singular. Adrian. Pulvae in opuscul. num. 4. Zaboriens. in speculo lib. 1. cap. 17. et seq. Guther. lib. 3. cap. 2. Benium de privilegiis Iureconsultor qu. 71. etc. et Verdier. fol. 504. Advocatus an possit bonam causam per simulationem defendere? vid. tractat, cui titul. Splendor veritatis contra Farnesium fol. 476. Ac de Advocatorum vitiis, Herman, Lather. in tractat. de censu lib. 2. cap. 7.

22. Aequivocation.

Vid. Gohausen [orig: Gôhausen] in process. contrasagas, etc. ugi ob ein Richter ad confessionem extorquendum aequivocationes gebrauchen mögen? fol. 273. et seqq.

23. Aera.

Voce Aera certum quoddam spatium sive numerus annorum indicatur, ut Lustri apud Roman. et Olympiadis apud Graecos, videatur omnino Laelius Bisciola horar. subsecivar. tom 2. lib. 12. cap. 10. ubi late, quid sit Aera, et quando caepta numerari, etc. deducit.

24. Aerarium.

Vid. Theophili Elychnii Bedencken wie die Gefäll vnd Einkommen zuverdessern. Me in tractat singulari de Aerar. item Consil. Argentoratens. tom. 1. Consil. 10.

25. Agenten.

Agentes hodic vocamus, Sollicitatores, vel Procuratores in aula Caesaris et alibi: sed plerique sunt Procuratores, vel potius venditores verborum, et Procuratores in rem suam, censente Ernest. Cothmanno inrubr. Cod. Iustin. num. 24. Interdum etiam exploratores, et novellarum dubiarum seminatores. In quo autem differant a Legatis, et quando soleant mitti, docui ego tr. d. Legatis. c. 2. n. 6. et seq.

26. Affterlehen.

Sub feudum dicimus, quando Vasallus feudum suum alteri itidem conceditin feudum c. beneficium, si de feud. defunct. Andr. Kohl. tr. sing. d. subfeudis cap. 1. num. 4.

Constat quidem omnem feudi alienationem, sine consensu Domini esse prohibitam; per t. tit. de prohib. feud. al. per Frider. ex pristino tamen iure hoc reservatum censetur, ut Vasallus, etiam irrequistio Domino, feudum suum alteri nomine feudi concedere, et de eo subinfeudare illum possit. Montan. de feud. lib. 2. cap. 4. Duaren. cap. 5. num. 6. et multis auctoritatibus tam de iure novo, quam novissimo, probat idem Hartman. Pistor. lib. 2. quaest. 44. inprinc. Hocqueve

beneficium Galli vocant arrierefief. Eguin. Baro. 2. feud. cap. ult. et taliter subinfeudatum Belgae een Achterlehemann appellans. Cur autem generaliter omnis alienatio prohibita, nihilominus vero subinfeudatio concessa sit, dictu haud proclive esse ait Pistor. d. l. n. 2. sed tamen hanc reddit rationem, quod nimirum non solum penes Vasallum primum ius feudi etiamnum resideat, isque Vasallus remaneat, et domino servitia praestare teneatur; sed etiam mediante illius persona, alius ratione eiusdem feudi, iisdem pactis et conditionibus obstringatur, atque propterea nullam conquerendi causam iustam habere videatur Dominus superior. Duar. de feud. cap. 12. num. 13. Iacobin. de S. Georg. vers. ita etiam quod ipsi num. 5. Unde apud Vasallu subin feudantem, Dominium quoddam remanere, ratione Iuris Vasallagii, quod habet in Vasallum, quem sibi infeudavit, tradunt interpretes, praesertim Bald. in c. ceterum. de iudic. Soc. Sen. cons. 256. vol. 2. pulchre Molinae. ad cons. Paris. §. 1. gl. 6. n. 3. et seq. add. omnino Kohl. de subfeud. c. 1.

Ne autem Dominus incommodo aliquo afficiatur ex eo, quod feudum absque consensu eius alteri concedi potest, tria ad huius subinfeudationis validitatem, potissimum requiruntur. (1.) Ut res infeudetur illi, qui sit similis conditionis et qualitatis ad servidenum Domino. c. beneficium. si de feud. defunct. c. 1. §. Similiter. de L. Corradi. Ex quo sequitur, muto, surdo, aliisve inhabilibus personis subfeudum concedi minime posse. vid. Kohl. cap. 2. num. 3. et seqq. Quod autem necessarium sit, ut subvasallus sit paris dignitatis, nobilitatis, vel auctoritatis cum Vasallo, negat Kohl. d. l. num. 7. (2.) Ut iisdem pactis et conditionibus concedatur, ad quas, subin feudans obstrictus erat. Kohl. cap. 2. n. 17. et n. 44. etc. (3.) Ut hoc fiat sincere, et sine fraude. Sed vide Pistor. dict. loc. num. 4. et seqq. Qui pulchram statim subicit quaestionem: An nimirum subvasallus alienans feudum, requirere teneatur consensum immediati Domini, an vero superioris. Ac quod Vasallo non permittatur seudum suum alteri concedere in Feudum sine consensu Domini, si hoc pro pretio fiat, docet Schrader. in tract. de feud. p. 8. cap. 2. quia esset species fraudulentae alienationis.

Regulariter itaque quicquid concessum est in feudum, etiam subinfeudari potest, per d. c. beneficium. Curt. de feud. p. 4. n. 83. Schrader. p. 8. c. 2. nu 10. Vult. 3. lib. 1. cap. 10. nu. 79. Nec refert, sive totum feudum Vasallus concedat in subfeudum, sive partem eius quotam, puta dimidiam, tertiam, quartam, cap. 1. §. si vero. ubi Dd. qualit. olim pot. feud. alien. Kohl. d. c. 1. n. 6. etc. Qui idem c. 3. disquirit, quando concessio subfeudi valero non possit. Add. Carol. a Kirchberg. in tract. d. feud. ex pact. et provident. cap. 5. num. 7. etc.

Subfeudum ad quem pertineat, resoluto subinfeudantis iure. v. Kohl. cap. 5. Sane si Principi territorium aliquod magnum concedatur, et is particulas quasdam (puta castra, pagos, etc.) nobilibus quibusdam subinfeudet: tunc etsi alias resoluto iure dantis, etiam ius accipientis cessare videatur: Attamen hic [orig: hîc] aliud esse videtur, cum ad utilitatem Ducatus tendere videatur. Milites et Vasallos habere. Arg. eorum, quae habet Pistor. d. qu. 44. num. 6. vers. secundo declaratur. et vers. seq. ubi Camerar. et Alciatum allegat. Sed declarat. haec Kohl. vid. addit. Guil. Anton. ad tract. Kohl. de subfeudis.

Nota, quod Subvasallus in Imperatorem delinquens privetur feudo, et non praeiudicetur Domino, wann der Kayser ein andern gleichen Standsstellet, etc.

Quod Vasallus subinfeudans particulare territorium, dicatur Dominus, docet Francisc. de Clapperiis in decis. caus. 15. quest. 2. num. 19. fol. 138.

De Subvasallis et gradibus Subvasallorum, vid. Henric. Bocer. in tract. de Investitur. feud. cap. 3. num. 129. etc. Tract. singular. Andr. Kohl. item Corallar. quod habet disputat. Frider. Martini de foro competent.

27. Ahnen.

Moribus Germanorum est receptum, ut octo generationes Nobilium ex utroque latere, sine defectu nobilitatis

probentur, daß einer vom Vakter vnd Mutter, vnd der oselben groß vnd Elter Vakter, auch Groß vnd Elter Mutter, von Alters her ererbten Helm vnd Schildt auffzulegen habe: vel, daß einer seine Acht Ahnen zum wenigsten erweisen kdnne. Illaque Paternae et Maternae lineae, per octo generationes nobilitatis series in corrupta, quomdo rite computetur, docuit frater meus p. m. in dissert. d. Nobilit. iuncto tr. meo de trib. domest. societ. fol. 124.

Quae consuetudo Germaniae in Ecclesiasticis Collegiis Capitularium praesertim superioribus, auff den hoben Seiffken, tam Principum et Comitum, quam Nobilium (similiter etiam bey Auffnemmung zu den Rieters Orden S. Iohannis, vnd Equitum Marianorum) attestante Matth. Stephani, tract. de nobil. cap. 5. nu. 68. stricte observatur, ut non solum non nisi Principes, Comites, Nobiles, sed etiam non nisi hoc modo perfectissimi sint, in iis admittantur: Sie müssen vollbürtige Rietersleute seyn, welche ihre Ahnen und helm beweifen kdnnen. At de Iure Canonico nulla habetur ratio nobilitatis in huiusmodi Collegiis. Stephani. dict. lec. Non enim generis, sed virtutum nobilitas, vitaeque honestas gratum Deo faciunt, et idoneum seruitorem: ad cuius regimen non multos secundum carnem nobiles et potentes, sed ignobiles et pauperes vocavit: eo quod non est Personarum acceptio apud ipsum, ut scribit Petr. Ancharanus. consil 131. ad exclus. eirc. med. perc pen. de praebend. ego d. tr. d. trib domest societ. specieb. fol. 97. Sed vero urgente contra alii tenorem fundationum, et bona ea [orig: eâ] conditione, fuisse talibus Collegiis data.

Pariter haud ad Ludos Equestres (zum Turnieren) ab Henrico I. institutos, admittuntur, nisi qui suam nobilitatem ex quatuor avis Paternis et Maternis probare possint, Stephani. d. cap. 5. num. 69. Eadem [orig: Eâdem] ratione in Silesia [orig: Silesiâ] Ius et iudicium Equestre, das Ritteriecht requirit Nobiles, qui insignia quatuor, tam Materna, quam Paterna demonstrare possint, ut patet ex tractatu de iure et Iudicio Equestri Silesiae Georgii Wentzkhy. Stephani. d. l. num. 70.

Potest tamen Imperator, vi supremae potestatis, novo homini gratiam facere, ut ad Ludos Equestres, vel ad Collegia Canonica eum habilem reddat. Pruchman. in tract de regalib. §. soluta potestas. cap. 4. membr. 1. essect. 4. Unde in Privilegiis Nobilitatis, In den Wappenbrieffen, sequentia communiter apponuntur verba: Vnd vmd solcher seiner Redligkeit, Adelicher guter Sikten, Tugendt, vnd andern zur Anraitzung, noch gleichmässigen Ehren, Tugendt, Adel vnd Redligkeit zustreben, so haben wir mit guter Vordetrachtung, wolbedachtem Muth, gutem zeitigen vnser Edler Rdhte, vnd lieden Getrewen, Raht vnd rechtem Wissen, auß Römischer, Kayferlicher, auch Hungerischer vnd Böhemischer Kdniglicher Macht vnnd Vollkommenheit, gedachtem N. N. sampt seinen Ehelichen Leibs Erben, vnd deroselben Erbens Erben, Mann vnnd Frawen Persohnen, zu ewigen Zeiten in den Stand vnnd Grad deß Adels Vnserer vnnd deß heyl. Röm. Reichs, auch Vnserer Königreichen, Fürstenthumben vnd Landen, recht Edel gebohren Wappens. Lehens vnd thurniers Genossen, auch Rittermässiger Leuth erhäbt, darzu gewürdiget, geschöpfft, geadelt, vnnd Sie der Schagt, Gesell: vnd Gemainschafft deß Adels zugesügt, zugestellt, vnnd vergleicht, allermassen vnd Gestalt, als ob sie von ihren vier Ahnen, Vatter vnd Mutter Geschlechten bedereits recht Edelgebohrne Lehens Turnier genossen vnd Rittermässige Leuth gebohren wären, etc.

Qandoquidem autem, teste Tacito. lib. 17 annal. mortalibus insitum sit, recentem aliorum selicitatem aegris oculis intueri: saepe ideo fieri solet, ut taliter nobilitati apud reliquos nobiles per odiosa nomina, newe gebachne, vel gepfefferte vom Adel, in invidiae fumum per novitatis lucem vocentur, qui ut Agapetus ad Iustinan. Imp. scribit, in paranet. c. 4. in maiorum suorum nobilitate delicias faciunt, quod Aulicum vitare debere, monet Eberhard a Weihe in aulic. Polit. thes. 69. et vide me. d. tr. detrib. domest. societ. f. 99. et d. Maiest. fol. 184.

Ac porro ea consuetudo in Anglia [orig: Angliâ] est, ut qui hodie de plebe ad dignitates Equitum, Baronum, Comitum, etc. evehuntur, omnium sententia [orig: sententiâ], pro nobilibus, Baronibus atque Comitibus censentur. Alber. Gentil. de nupt. lib. 4.

cap. 13. Ios. Nolden. de statu nobil. cap. 6. num. 6. Quapropter ut nupero fetu Nobiles recentem dignitatem ab aliorum malitia (quae kata\ po/das2 subsequitur invidiam) et conviciis tueri possint, evenit, ut in Instrumento Nobilitatis, fere semper Clausula poenalis annectatur: Ludovic. Schvvartzmair. lib. 1. miscell. c. 13. ita ut si quis offensus fuerit, ad poenas privileglo insertas agere, et Imperialis Camerae iudicium adire possit. Ios. Nolden. d. cap. num. 7. Qui enim itanobilitantur, non possunt dici indigni; quippe Principi attestantise ob benemerita concessisse Nobilitatis beneficia, eredit debet. per l. 3. Cod. de crim. sacrileg. et tradit Menochius. cons. 1003. num. 77. et seq. lib. 11. vide Nolden. d. c. num. 9. et seq.

Quod autem avus et avia, patris, matrisve nomine contineantur, eo in casu, quibus a masculino femininu concipi, et ad nepotes filiorum vox porrigi solet, tradit et illustrat Gravetta. cons. 964. per disc.

28. Aidt, an eines Aidtsstatt, ein gelehrter Aidt.

Germani cum Aidt, ab Ebraeo Ed, hoc est, testimonium, aliqui factum volunt. Iurantes enim testimonium perhibent rebus. Aut a ioda. sivit. quia etiam scientiam requirit. Posset etiam deduci â Graeco ai) dhs2, quod infernum significat. Iurantes namque offerunt se ad poenas gravissimas quasque, si fallant. Ea autem potissimum etymologia probatur Eberto in historia de Iuramentis. tit. de vocabul. Germanic. fol. m. 18. quam habet Goropius lib. 4. Hermatenae. ubi Aidt facit ab Een vel Ein, ab uno, ut sit Aidt, quasi Eindt, unitum, videlic et cum eo, qui solus vere est unus, et cum quo convenire et consentire se asserunt, qui iurant. Hinc einen Vereyden, id est, atque einem Vereindten, adigere quem, ut se applicet ad unum illud verum: et ut diris se voveat, si aliud quid dicat, quam quod cum uno illo consentiat. Sic Neidt, doium, dicitur, quasi nicht Eindt. Qui enim oderunt invicem, neque inter se sunt uniti, neque etiam utrinque cum uno illo vero aequaliter uniti esse possunt. vid. Speckhan. cent. 3. quest. 1. class. 4. in sundam. sub num. 9.

ADDITIO.

Notandum, quod olim, sollennia Iuramenta publice in Ecclesiis aut Martyrum tumulia et Altaribus fuerint praestita, aut etiam extra Ecclesiam, admotis Sanctorum Reliquiis, uti constat ex Formul. Marculphi Monachi lib. 1. cap. 38. et ibi Bignon, innotis fol. 537. Gregor. Turonens lib. 4. cap. 46. lib. 5. cap. 32. et in lib. 2. de Miracul, 1. cap. 33. Leg. Aleman. tit. 6. Capitul. lib. 1. cap. 43. Synodi Meldensis.

De Clausulis promissionum sub fide divina et Christiana, vid. Barschamp. in tract. Clausular. cap. 29. qui idem §. 1. de formulis, per quas hae promissiones fieri Isoleant, agit, ac num. 14. dicit, quod fiant (1.) per totum Deum. Bey GOtt, sive bey Gott dem HErren, vel etiam bey der Hochheystgen vnzerthailten Dreyfalilgkeit. (2.) per Dei verbum, per Sacramenta et merita eius Atque hoc fit trifariam (1.) quatenus Deus, tamquam testis super actu aliquo invocatur, veluti, Deus sit mihi testis, GOtt sey mein Zeugt, vel GOtt waißt es. Cui simile est, vivit Dominus, so wahr GOtt lebt so wahr Gott GOtt ist, atque sic iurat Saul contra Ionathan. 1. Samule, 14 item David Ionathae. cap. 20. fac. etiam Ierem. c. 38. v. 16. item c. 4. v. 2. etc. 5. v. 2. c. 12. v. 12. c. 44. v. 26. Daniel 12. vers. 6. et 7. (2.) quatenus poenae loco inducitur, veluti, Deus me perdat, GOtt straffe mich, GOtt tödte mich. (3.) quatenus renuntiatur aeternae saluti; Ita me Deus amet, so wahr mir GOtt heiff, ich will nicht hinkommen, da GOtt ist, begehr Gottes Angesicht nicht zuschawen etc. Item per animam et salutem meam, etc. Et hancce promissionem quae fit sub fide sive per fidem Christianam, Iuramento aequiparari, demonstrant Bronchorst. miscell. cent. 1. assert. 60. Andr. Scheffer p. 3. qu. 8. et alii.

Homines Ethnici sive ii, qui sunt extra Christum et Ecclesiam, licet non promittant sub fide Christiana [orig: Christianâ], sub fide tamen divina eos promittere posse, certum est. Barschamp. in radic. claus. cap. 20. §. 2. Nulla enim gens est, inquit Cicero, lib. 1. de Natur. Deor. aut genus hominum, quod non habet sine Doctrina anticipationem quandam Deorum, etc.] 10. Iac. Sp. V. I. L.

Promissio autem an eines rechtgeachwornen Aidtsstatt, Iuramento aequiparatur, et pro Iuramento corporaliter praestito habetur, quoad vinculum contractus, adeo ut ei contraveniri nullo modo possit. c. adaures et ibi Panorm. nu. 13. de his quae vimet. c. pervenit. de fideiuss. c. et si Christus. de iureiur. Felin. in c. praetereae. num. 15. de sponsal. Ias. ad l. 3. §. iurari num. 3. ff. de iureiur. Ubi paria esse dicit, promittere per fidem, et iurare per Deum, Zas. in l. ait Praetor. §. iurati. ff. de iureiur. Myns. c. 1. obs. 17. Gail. 2. obs. 50. Borcholt: de iurei. c. 1. nu. 26. Goden consil. 103. n. 98. Wesemb. cons. 10. num. 24. et seqq. et cons. 13.

num. 102. Tessaur. decis. 47. num. 2. 9. 11. Franc. de fideiuss. cap. 5. num. 365. Cothm. Acad. resp. 17. num. 42. etc. Schurpff. consil. 37. num. 11. et 21. cent. 2. et consil. 53. nu. 19. cent. 3. adde omnino Barschamp. in radice clausular. cap. 29. §. 3. praesertim cap. seq. §. 1.

Et ut alias pro iuramento habetur, si Deum testem invoco, vel Deus mihi testis erit, Ias. in d. l. 3. Ut et si iuro per salutem meam, bey meiner Seelen Seeligkeit, l. qui per salutem l. non erit in pr. ff. de iureiur. Quo cumque enim modo iuretur per verbum aequipollens, id iuramenti vim habet, et Iure praesertim Canonico observari debet. Bart. in auth. Sacram puber. numer. 8. et ibi Salicet, num. 6. C. si advers. vendit.

Sic certe servare, quae an Aidststatt promissa sunt, pars fidei Christianae videtur. Quamquam enim proprie non sit iuramentum, ubi nomen Dei non invocatur: Attamen haud absur de etiam dici potest, et hic [orig: hîc] in effectu Numen invocari, sensu, lic et non verbis, arg. l. qui per salutem ff. de iureiur. saltem ex mente cius, cui promittitur; quae potissimum est attendenda, praesertim ut valeat actus, et non pereat. Gl. Dd. in c. ex literis. 7. de sponsal. et matrim. Et semper in promissionibus publicis ac sacris, sensus magis attenditur, quam verba, plusque intelligi, quam dici solet. c. antecessor. 11. quaest. 3. c. beatus. 22. quaest. 2. Ego de Foederib. f. 77. Sicque promissio bey Fürstlichen, et. Traw, Ehr vnd Glauben, ad huc magis pro iuramento habetur: cum nempe ita promittit vel attestatur publica persona. Ubi termini iuris Gentium valent.

Sed hac de quaestione vid. omnino Eberh. Speckhan. cent. 1. quaest. 4. item Barschamp. inradic. Clausular. cap. 31. §. 2. 3. et 4. fol. 661. et multis seqq. add. Gunther. in Ligurin. et bii Rittershus. fol. 77. Et me disp. de iureiur. 1. thes. 15. etc. sano assertio religiosa videtur, pomittere per fidem Christianam: bey seinen Christlichen Trewem vnd guten glauben. Alias dici solet, ubi lex Iuramentum requirit, (da nemdlich ein Leid: oder Edrperlicher Ayde erfordert, auch dessentwegen von praestirung, desselben gnugsamer vndereicht de poeha [orig: poehâ] periurii gegeben, so vulgo ein gelehrter Aydt genennet wirdt) aut statutum certam formam praescribit, illam praecise observandam esse, nec sufficere, iurare per aequipollens: ut v. g. in renuntiatione nobilium filiarum. Dn. Kellenbenz, tract. de renuntiat. quast. 3. Dauth. in repet. c. quamvis. nu. 23. etc. fol. m. 54. etc.

ADDITIO.

Sciendum est, promissionem sub fide humana seu politica fieri vel sub dignitate, vel honestate. Sub dignitate, ut si promittatur bey Königlichen, Bischofflich: Gräfflichen Würden, bey Scepter vnd Cron. Ubi notandum, quod licet vocabulum Würden, quamcumque signisicet dignitatem; in promissionibus tamen, Iecundum communem loquendi usum, Principibus duntaxat et illustribus personis tribuitur. Idem est, quando promittitur, bey meinem Adel: Doctor oder Burgermaister Standt, etc. Sub bonestate; ut si promittatur; So wahr ich ein ehrlich Mann, so wahr ich ehrlich bin, man soll mich nir für ein ehrlichen Mann oder Gesellen halten, vel etiam, bey meinen wahren Worten vnd guten Glauben. Sub utraque, So wahr ich ein ehrlicher Fürst oder Graff bin, man soll mich nit für ein ehelichen vom Adel etc. halten, vel, bey meinen Adenlichen Ehren, Trew vnd Glaudren. Barschamp. de Clausul. cap. 31. §. 1. num. 23 et seq. ubi inter honestam et dignitatem hanc differentiam constituit: quod Honestai sit integritas vitae et fidei; Dignitas autem tamquam testimonium super honestate.] Iohan. Iac. Speidel. V. I. Lic.

Per verbum Regis, bey deß Königs Wort, aliquid promittere, quid impostarit [orig: impostârit]? vid. Notas Bignonii ad Marculphi Monachi Formular. fol. 505. qui idem d. loc. fol. 535. quid sub manu septima iurare fuerit, docet. Quid Sancti Patres, Chrysostomus, Augustinus, Bernhardus et alii de Lingua [orig: Linguâ] iurante senserint, late et eleganter, prout in omnibus, p. m. admod. Rev. P. Drexel. in orbis Phaetont. part. 1. cap. 29. fol. 604. et seqq.

29. Aydt für geferde.

Olim apud Romanos necessaria erat ex parte Actoris cautio decimae partis litis, calumniae nomine, qua [orig: quâ] initio litis cavebat actor, ni vicisset, Reo decimam praestitum iri Cuiac. obs. 7. c. 6. hanc obsoletam sustulit Iustinianus l. ult. §.

antiqua. C. de iureiur. propter calumn. § haec autem inst. d. poen. temer. litig. eandemque postea reduxit, non abolito calumnie iureiurando, novell. 112. Ita decimam Litis apud Francos olim receptam fuisse, constat exnotis Bignonii ad Mareulphi Formular. f. 495. quae a Romanis accepta in tantum invaluisse dicitur, ut non aliae litium expensae multis saeculis in usu fuerint praeter decimam rei in iudicium deductae, et pecuniariam mulctam quam emendam dicebant; ut Auctor est Petrus Fontanus, qui B. Ludovico r. claruit, cuius ea de re vetus quoque, constitutio exstat. Tandemque decrevit Carolus IV. R. ubique illud observandum, ut victus victori in expensas teneretur non in provinciis tantum, sed et extra eas etc.

30 Aigenthumb, Aigenthumbliche Güter.

Non haec clausula semper pro iis bonis est accipienda, quae pleno iure ad nos spectant: sed quandoque propria bona et ea vocantur, quae quia possider, et ex quibus fructus percipit, licet ea ab alio recognolcat, l. 1. sub. fin, princ. 2. verb. agros nostros. st. siager vectigal. Alex. Consil. 86. incip. in causa datiorum. num 2. Vers. non obstat verbum dominii. lib. 1. Schneidevvin. in § ferae. Inst. derer. divis et acq. ear. dom. num. t. sub fin. vers. ut nec eis in fundo proprio. Paulus de Castro. consil. 144 incip. videtur dicendum. num. 1. et seq. lib. 1. Item si solum ibi habeat lurisdictionem. vid. Berlich. decis. 151. Verba haec. Aigenthumb, und vnansprächig, omnem litis materiam excludunt, item, daßkein Klag oder Verhinderung eingewendewerden soll, concessionem ab omni actione et impetitione liberam denotant. Quod proprietas differat a Domino, videre est apud Robert. 3. sentent. cap. 18.

31. Alchimi.

Chumiatrica, quae ignis beneficio, purum abimouro separat, vogetabilia, animalia et mineralia in lua principia resolvit, et si opus vicissima coagulat, ut medicamenta pura efficiat: uti sunt Quintae essentiae, spiritus, olea, tincturae, magisteria, etc. Huc ergo ars destillandi aquas ex herbis, etc pertinet. v. infra v. Artzney. Alchymia differt a Medicina Hermetica; de qua infra, quia haec est Magia quaedam naturalis et viniversalis Philosophia. Alchymia eius pars, vid. Lexicon. Rulandi de Alchimia fol. 145. et f. 149.

Et Chymia certe in multis illustrat etiam Theologiam, et inprimis documenta quaedam seu paradigmata resurrectionis praebet, ut Dn. Ioan. Rudolphus Camerarius, Amicus meus, in Sylloge memer abilium cent. 1. num. 92 et 93. ex Quercetano refert, et inter aliascribit: Magni Nominis Vir, Polonus, apud Caracovienses Medicus, usque adeo eleganter et Philosophice apparare norat cinerem ex omnibus plantae cuiusvis partibus, idque cum omnibus tincturis et imressionibus omnium plantae partium, earumque usque adeo scite spiritus conservare, omnium facultatum auctores, ut plures quam triginta, eiusmodi artificiose ex Cineribus paratas plantas, easque diversas habere vasculis suis vitreis contentas, Hermetico sigillo obsignatis, quae titulum plantae ac proprietatis eius inscriptum habent: ita ut siquis rogaret, sibi Rosam, aut calendulam demonstrari, tunc cinerem illius plantae arriperet, cuius specimen esset editurus: ut si Rosam nempe tibi monstrari cuperes, vasculum Rosae titulo insignitum exhiberet: ex cuius vasis fundo, lucernae igni admoto, aliquantum incalescens, tenuissmus ac impalpabilis ille cinis, exse apertae Rosae speciem emitteret, quam sensim crescere, vegetari, ac formam penitus, caulis, foliorum, tandemque geminae floridae Rosae umbram ac figuram exprimere, et tandem explicatisimam Rosam producere, apertis oculis intueri liceret: ut nihil certius, nihil elegantius, quam exsumbratili illa [orig: illâ] Rosa [orig: Rosâ]. apertissima Rosa enucleari, ac conspici posset: omnibus usquequaquesuis partibus absoluta, ut plane corpoream diceres, quae spirituali tantum idea [orig: ideâ], revera [orig: reverâ] tamen spirituali essentia [orig: essentiâ] dotata sese intuendam praeberet: cui nihil aliud constaret, quam congruae terrae mandari, ut solidiuscorpus assumeret. Haec autem umbratilis figura, vase ab igne

remoto, rursus insuos cineres relabebatur; suumque chaos evanescendo sensim repetebat.

Ratio huius arcani, non obscura potest esse ei, qui Hermeticae Philosophiae vel gustum saltem habet: processus tantum latet. Et certe probabile videtur, vix aliquid ita destrui posse, ut intereat omni ex parte, et materia, pristina [orig: pristinâ] sua [orig: suâ] forma [orig: formâ], etiam in cinerem et pulverem redacta, plane exuatur; semper enim semina quaedam remanere videntur, quae vel calore naturali fota reviviscunt, vel etiam vi ignis purgata resuscitari queunt. Innuit hoc aperte D. Paulus. 1. Corinth. 15. ubi ait: Sed dicit aliquis, quomodo resurgunt mortui? quali autem corpore venient? insipiens tu, quod seminas non vivificatur, nisi prius moriatur. Etquod seminas, non corpus futurum est: seminas, sed nudum granum, ut puta tritici aut alicuius ceterorum.

Deus autem dat illi corpus sicut vult: et unicuique seminum proprium corpus. Non omnis caro, eadem caro. sed alia hominum, alia pecorum, alia volucrum, alia piscium. Seminatur in corruptione: surget in incorruptione. Seminatur in ignobilitate: surget in gloria. Seminatur in infirmitate; surget in virtute. Seminatur corpus animale: surget corpus spiritale. Si est corpus animale, est et spiritale, sicut scriptum est. Factus est primus homo Adam in animam viventem: novissimus Adam in spiritum vivisicantem. Sed non prius quod spiritale est, sed quod animale, et deinde quod spiritale.

Certe si flores, restitui queunt; ita multo minus sic interithomo (creatura nobilissima et perfectissima, ac Microcosmus) quin, cum ignis omnia consumet, atque purgabit, in corpore suo spirituali is resurgeres, illudque uniri cum anima sua, et itaperfectus homo restitui queat.

Fovenda ergo omnino est Alchimia (1) propter Arcanorum naturae penitiorem cognitionem, et (2) sanitatis causa [orig: causâ]. Quo intuitu Iacobus Bornitius derer. sufficientia tract. 2. cap. 19. suadet, ut Principes et Plitici, in hoc doctissimo saeculo, diligentiam adhibeant, ne vulgaris peritiae Pharmacopaei et Medici, in sua [orig: suâ] Republica medicinam exerceant, sed salutis hominum causa ex choro Chimiatricorum eligantur, probitate morum, et peritia [orig: peritiâ] artis, quibus se, liberosque suos in aegritudine corporum committant.

Nec tamen Medicorum Galenicorum, Arabicorumque usus damnari debet. Non enim tuta semper sunt chy mica medicamenta. Cito curant, cito perimunt etiam, quae suppeditat Chymia. Nec item eorum curae, miraculosae quaevidentur, perennant. Est ac si calce quis maturitatem frugum procuret.

At vero (3) Chrusopoeia, Gold und Silder zumachen, artificium esse videtur, periculi et dispendii plenum, quodque etiam Romanos magnates, ipsosque Cardinales pauperiores reddere, anonumus attestatur in discurs. Polit. de l estat de Rome au Roy treschrestien. A. 1626. impresso, ubi f. 14. de Patriciis Romanis ita scribit: Ils sont endebtez, et le reste du Peuple aussi, pourceque cachun d'eux, ou laplus grande partie, et mesmes les Cardinaux, et autres Ecclesiastiques, est attache a la vanite, al apparence, a la Pierre Philosophale. Et par telles occasons repeuz d'esperance, consommeni le plus clair de leur bien.

Hinc aurea sententia aureis literis notanda: Gold machen wer es weißt, sagets nicht, wers' nicht weißt, wolt es gern sagen, vnd kans nicht, vnd dernckt mich zubertrüegen, vnd mir mein Geldt abzuliegen. Bornitius de rer. sufficientia tract. 2 cap. 41. ubi quidem exempla retulit quorundam, qui verum aurum fecisse dicuntur. Acporro addit:

Acht Sluck volgen der Alchimev,
Rauctz, Asche, vil Wort vnd Vntrew,
Auch seufftzen tieff, vnd schwär Arbeit,
Armut vnd allerley Kranckdeit:
Wile du nun darfür sicher seyn,
So gehe nicht zu mir herein.
Item, Goldmacher vnd Alchimisten,
Bev Färsten vnd Herin sehr einnisten,
Bey Edel vnd Vnedel auch,
Machen für Gold ein Schmach vund
Rauch.

Menti onem item facit le Seigneur de Villamont. lib. 3. cap. 18. sui Itiner arii Hierosolymitani, cuiusdam Cypriotae, nomine Antonio Bragadeno, quem Lapidem Philosophicum incenisse refert, eum que miris laudibus ornat; sed tamen ille idem Anno 1597. atrestante Mercurio Gallo Belgico, impostor inventus, et Monachii capitis supplicio affectus fuit; ut ctiam in appendice dicti Iitineraryfol. 468. recensetur.

Optimam san Alchymiam, ditandique rationem, proverbium Hispanicum suppeditare videtur: Alquimia provada, tener renta, y no gastar nada. Id est, probatam habe Alcliy minam, reditus habere certos, eosque bene dispensare.

Nec immierito Hieronymus Cardanus tract d. utilitat. ex advers. capienda, lib. 3. fol. 202. Monet, vitanda esse maxime, quae depauperant hominem dulciter: ea autem sunt quin que, Ludus, Alchymia, Architectura lites eriminales et luxus. Ludus duobus modis hominem depauperat, dum pecuniae amittuntur, et dum neggliguntur negotia et artes: Verum non semper, qui ludunt, amittunt. sed qui vel imperiti sunt, vel infortunati, vel qui cum deceptoribus ludunt: luxus vero manifeste depauperat hominem, fivequis circa libi dines, seu circa commessationes profundat. Alchymia vero nova spe semper animos replens, loculos evacuat: nec ulla sine fructu certior aut maior iactura, quamquam ludus quandoque celerius cuncta absumat. Numerum eorum, qui horum modorum altero repente mendiei facti sunt, non facile collegerim.

Drusius vero ad loca Gones. cap. 38. Chemian. priscam Aegypti vocem esse. Ham enim quando scribitur per Heth, Aegyptum denotare, quae et Cham dici possit. Alchymiam autem vocari, arabicus si articulus praeponatur, ut sit in Almanach. Alkermes, Alembioum, etc. Ac quoque Hispanica multa vocabula, ab al incipientia; ex Arabico reslant.

Et fuit certe antiquissima Alchymia: qua [orig: quâ] dere Melchior Guilandinus in Papyro, membr. 6 num. 5. etc. fol. 178. Ita scribit: Suidas ait, diphtheram, quam Argonautae ex Colchide advexerunt, librum fuisse ex membranis, qui artis eius, quam Chymiam vocant, arcana pandebat, ut aurum esset faciendum, meritoque membranam eam appeliatam esse quream, propter emoulmentum, quod ex ea [orig: eâ] acquirebatur. Alii Diphtheram interpretantur pellem caprae, quae Iovem lactarit [orig: lactârit], in qua creditum est antiqitus, illum omnia scribere, quae fierent. Unde quae nec in historicorum literis extarent, nec in hominum memoria servarentur, ea velue ex Iovis diphthera petita dicebantur. Quamquam autem utraque haec expositio profiteatur, diu ante Ptolemaeos in pellibus scriptitatum fuisse, quod mihi contra Varronis pronuntiatum satis est: tamen Suidae opinioni non parum favere videtur id, quod super ez verba Apollonii ex lib 2. Argonauticorum, quem aureum utique posuit Mercurius, colligitur his verbis ab Interpretibus: le/getac th| to=u ermou= epafh, to\ de/ras2 tou= kriou) genes1qai xrusou=n: dicitur scilicet contactu Mercurii, pellem arietis factam esse auream. Quibus verbis videri potest significari, non illum Deorum internuntium atque interpretem, petaso, talaribus et caduceo insignem, sed potius hy drargyrum, quo Chymici ad aurum conflandum utuntur. hydrargyrum inquam, non illud vulgare, sed quod a vulgari per ignem et arenam albam septies mundatum est, et privatim argentum vivum sapientum, aquamercurialis, materia metallorum, perpetua dispositio, materia prima artis, vitrum perenne, incorruptumqueve, et oleum vitri appelatur. Hoc genere liquor es fiunt lampades, perpetuo ardentes, quod penitus incredibile videretur, nisi Hermolaus Barbarus, Vir Clarisimus, et de cuius fide nemo iure dubitaverit, libro Corollariorum 5. et Franciscus Maturantius, homo eruditissimus, in Epistola ad Alphenum amicum, iam dudum testati fuisfent, inveniri alicubi

in subterraneis Italiae monumentis, lucernas perpetuo fulgore lucentes, qualis fuit illa Maximi Olybii in agro Patavino, iuxta Oppidum Atheste eruta, quam arsisse supra mille et quingentos annos, tradit lib, 1. antiquitatum Fatavinarum calce, Bernhar dinus Scardeonus, Vir fingulari cum doctrina, tum probitate admiranda. Certe in historia est, Diocletianum Imperatorem vertrum scripta de fusione argenti, atque auri, per totam Aegyptum conquisita, concremasse, necex illa [orig: illâ] arte ditati Aegyptii, et pecuniae freti copiis, dein ceps, contra Romanos rebellarent. Ut proprie affirmare ausim, sludium Chymicae artis apud barbaras gentes antiquissimum fuisse, ad Romanos vero et Graecos derivatum tardius, praesertim cum Aristoteles quoque eius meminisse videatur. Nam 23. probl. 13. quaerens, curmare potis sit flammam emittere, aqua potabilis nonitem, causam reddit, quia oleum arte ex sale extrahi possit. Quod equidem oleum nemo sine Chymica [orig: Chymicâ] arte eliciet, etiamsi salem mille torcularibus quam arctissime comprimat, atque astringat. Ob die Alchimsten ein wahr: vnd rechtes Gold machen, vid. Mart. centur. 1. disput. 9. thes. 5. Perer. de Magia lib. 12 cap. 12. et Delrio. fol. 57. Quod Alchymistae plerumque haeretici, constat ex praefation. Gassen. contra Eluddum, et tot. libr. Henric. Conrad. ubi Christum videntur facere Lapidem Philosophiaum. Daß auch die Chomisten ein sondere, vnnd gleichsamb Rottwelsche Sprach haben, videre est in Lexic. Rulandi. De alchimistarum fraudibus, vid. Simon. Maiol. in diebus. Canicular. 2. colloqu. 5. fol. m. 541. et seq. ubi exemplum de Balbino qui multoties, et quomdo ab Achimistis delusus fuerit, refert.

Plura de Alchymia scire qui desi derat, inveniet apud Petrum Binsfeld. de Maleficis. fol. m. 383. Franciscum Torreblanca de Daemonologia lib. 2. cap. 4. Benedictum Pererium. lib. 8. Physicorum cap. 19. Latherum. lib. 3. de censu. cap. 11. Me de Aerario cap. 3. num. 11. Quibus adde Wilhelm. Anton in tractat. de Quinquennel. fol. m 493. etc. Hartmann. in Disp passim. Sennert. in consensu Chymicor. Aristet. et Galen. Wimpinae, Neand. in Geograph. Nosolog. Harmon, Petrei, Matth. Unzeri tractatus Munderer. de Calcuntho. Pontan. 1. bellar. fol. 211. item Guydium in tract. de Metallis lib. 1. tit. 3. ac Lael. Bisciolam. horar. subsecivar. lib. 18. cap. 1.

32. Alcoran.

De Alcorano, vid. Me in discurs. de Secta Saracenor. adde Budovvez in Horolog. fol 147. et seq. et Les intentiones Morales, Civiles et Militaires. d. Anton. Pippre cap. 5. ubi demonstrat, Alcoranum Fabulis et super stitionibus et Idoloatriis esse repletum. idem R. Moses Maimon. fol. 133. docet.

33. Alenation Fürstlicher Güter.

Vide consil. Argentoraten s. vol. 1. fol. 554. item. cons. 30. qu. 1. ubi Quaestio haec: Obein Chur oder Fürst, ohn sondere Nbth, auch ohne der Agenten Bewilligung oder zulassen, gebühren möge oder nicht, ichzit von deß Chur: oder Fürstenthumb Landen vnd Leuthen, als Lehen vom Reich zuverandern, zuverpfenden, zuverkaussen, oder donationes weiß inter vivos zuvergebenoder zuverschaffen? resolvitur.

34. Alimentation.

Quam diu absque cibo natura [orig: naturâ] sua vivere possit homo, disquirit Lael. Bisciola. horar. subseccivar. lib. 16. cap. 2. ubi multas miraculosas et scitu digna exempla refert, quem vide.

35. All, Alles, Allen.

Verba in allen andern Fällen, universalia, sunt, et omnes casus includunt, per text. in l. lulianus. ff. d. leg. 3. l. a. Procuratore. Cod. mandat. et adhoc facit, quod Bartolus dicit, in l. generaliter. § uxor ff. de usuft. leg. et in simili casutradit Roman. confil. 44.

Dictio omnis All, omnia in cludit et nihil excludit. d. l. Iulianus. ff. de leg. 3. l. in fraudem in fin. ff. de milit. test. cum multis adductis per Decian. in cons. 84. num 13.

vol. 3. Bursat. inconsil. 176. num. 11. lib. 2. imo ad casum improprium trahitur. et virtute eius includiuntur illa, quae alias non includerentur. Dec. cons. 69. num. 4. Iason. inl. servielectione. § cumfundis. num. 24. ff. de leg 1. Gravet. cons. 294. n. 2. et cons. 447. (ubi verborum umversalum effectus recenset) Rubeus. cons. 23. num. 3. Cephal. cons. 172. n. 9. lib. 2. et cons. 497. num. 20. lib. 4. Menoch. consil. 26. num. 17. libr. 1. et consil. 123 num. 3. lib. 2. Ac item verba universalia ea comprehendunt, in quibus specialis requiritur mentio; Cravett. d. cons. 294. col. 3.

Clausula, omnia et sigula, alles vnd jedes, ad quae cumque pacta et capitula Instrumenti refertur: Bald. in addit. ad Specul. tit. de empt. vendit. col. 1. vers. quae omnia. nam qui omne dicit, nihil excludit, d. l. Iulianus. inprinc. Bald. in rubric. Cod. qui accus non poss. ubi dicit idem de verbo Quilibet et v. Singula, quae importantidivisi onem et disiunctionem captitulorum. Baldus. in l. 2. col. fin. C. deprobat. Et tale nomen distributivum, habet vim specialis dinumerationis. Bald. et alii in l. Stichum. §. stipulatio. d. V. O. Aretin. in l. siextoto. §. si ita. 1. de leg. 1.

Istaque Clausula comprehendit omnia, et exigit concursum omnium, quae apta sunt comprehendi; Anton. de Butrio. consil. 19. Socin. consil. 147. col. 3. Bertazolius tractat. Clausid. Instrum. Clausul. 4. gloss. 3. n. I. et omnia quae principaliter, seu incidenter vel accefforie in Instrumento sunt descripta. Ales. consil. 17. co. 1. vol 3. Ruin. consil. 137. nu. 6. vol. 1. Omnia item complectitur et includit, Bertrand. consil. 249. num. 33. Ripa. lib. 3. respons. c. 5. num. 5. etiam respectu poenae. Iaion. in l. Titia. §. fin ff. d. V. O late Paris. consil. 97. num. 91. et num. 12???. lib. 1. Curt. Iun. consil. 74. num. 3. adde Barschamp. in radic. Clausular cap. 7.

Sic verbum qubuscumque, quod reddi solet per All vnd Jede, secundum Bertazol. tract. de Claus. claus. 4. gl. 30. aptum est omnia comprehendere, in tantum, ut tradat Baldu sinc. Imperiales, inpr. de proh. feud. alien. per Feder. et inc. in praesentia. de probat. quod licet de natura feudi heredes extranei, vel successores non admittantur, tamen si sit concossum pro quibuscumque heredib. etiam extranei venire possint. Da in l. quaedam § nihil. d. edend. et in l. Gallas §. etiam. de libert. et posth. Id quidem plerique reprobant, quia huiusmodi etiam verbum generale, restringitur ad habiles, Aretin, et Socin. in d. §. etiam. Sed clarum tamen est, quod tale verbumgenerale operatur, ut ampliet signisicatum verbi, cui adicitur, et extendat ad latissimum, et faciat comprehendere in dispositione, quae alias non comprehenderentur, ut late declarat, plura adducendo, Mars. in l. unius. §. cogniturum. num. 19. com. plurib. seqq. ubi ostenditetiam comprehendere inhabiles, ff. de quaest. Alciat. in l. Moventium. ff. de V. S.

36. Allegantiones Iuris.

De allegantionibus Iuris, singularem conscripsit Discurs. Anton. Bullaeus, qui inter Discurs. ipsius Academic. est. 8. quo Lectorem remitto.

ADDITIO.

Notissimi Iuris ac ob servantiae est, daß nach getho???em beschluß ???nn rechthänglgen Sachen, weiters nichts etngebracht werden kan, dann in formationes seu allegationes Iuris; welche dem Richter ad partem absente parte, auch ohne mittheilung e???niger Copey praesentirt vnd vbergeben. werden mögen. Per allegationes enim Iuris, animus ludicis in ducitur ad cognoscendam suris veritatem, l. iudsccs. et auth. iubemus. C. a. iud???e. Ac satius est, huiusmodi allegartiones, Informationes et Instructiones Iurium seu Consilia dari post conclusionem in causa: Tune enim peti debet Consilium Sapientls, Corn. cons. 95. n. 12. vol. 4. Felin. n c. cum dilectus. n. 25. et seq. de sid. Instrum. Bald. in d. auth. iubemus. n. 9. bi inquit, quod iudex numquam possit claudere os alicivi, quin possit allegare Leges, licet sit conclusum in causa, sequitur lason in l. 15. apud quem. num. 7. C. d. edend. Et quod copia talium allegationum parti adversae non sit exhibenda, testatur Ludov. Roman. singul. 266. Acced Consil. Argentorat. vol. 1. vons. 74. num. 8. ubi. num. 9. subiungitur, daß dergleichen Rathschlag oder information nicht gericht: oder offentlich, sondern dem Richter inn gehaimh, vnd zum vnder???cht, vber???atcht werden solle, weil sonst der Gegentheil Ahschriff davon begern kdndte. Huc qua drat distinctio Fr. a Ripa in l. 15. apud quem num. 11. C. d. t. d. cdend. Aut allegationes inquit, fuerunt datae ad parten, per Instructionem Iudicis, tunc parti non

communicantur, quia, cum non fuerint productae, non possunt dici de actis, qua ratione non funt edenda Intrumenta Iudici, tamquam amico ostensa. Paris d. Puteo in tr. de Syndicat. verb. allegatones iurus num. 7. aut fuerunt productae in Actis, et unc parti adversae sunt exhibendae etc.] Ioh. Iac. Speidel V. I. L.

37. Allein.

Dictio allein, negationem ad omnes alios casus continet. Munnoz de Escobar. de ratiocin. admin. cap. 7. numer. 44. Surdus dicis 291. num. 19. omnemque extensionem prohibet, et omnia, praeter expressa, excludit. Meichsner. decis. Cameral. 9. num. 7. lib. 1. Franc. Ripa. in l. fin. quaest. 41. num. 136. C de revoc donat. Bart. et dd. communiter. in l. ??? ff. si. quis ius dic. non obt. Panorm. inc. Ecclesia. de caus. poss. et propr.

Dictiones exclusivae seu taxativae, ut sunt dictiones tantum, tantumodo, solum, solumodo, duntaxat, non amplius, non solum, etc. negative positae, positum affimant, et implicant aliud, de quo erat maius dubium, et minus videbatur messe, per l. et non tantum ff de pet. hered l. et eleganter. § non solum ff. de dolo. l. non solum ff. de liberat. lagat. et l. cum non solum C. de bonquae liber.

Affirmative vero positae, affirmant illud quod ponunt, et excludunt seu negant, omne aliud, adeo quod excludant omnes alias personas, et omnes alios casus praeter expressos. Dictio enim taxativa, est exclusiva omnium casuum extra orationem, in quaipsa est, positorum l. 2. C depatrib. qui fil. distrah. l. ob aes. C. depraed. minor. l. contractus ff de R. l. d. c. cum Ecclesia sutrina. de caus poss. et uropr. c contingit. de fide Itrum. vid. Everhard. in loc. a natura [orig: naturâ] diction. taxtaiv. n. 2.

Quae conclusio, nimirum quod dictio taxativa sit exclusiva omnium casuum extra ordinem, in quo ipsa est positorum, quatuor modis secundum eundem Euerhard num. 3. et seqq. limiratur ac restringitur (1.) ut procedat, nisi gratia [orig: gratiâ] contrarietatis evitandae aliud suppletaur, d l. contractus fl. R. 1. l. fin C. de patr. potest. gl. iunct. tex. in l. 1. verb. et liberis. C. de boner. poss. contratab. (2.) limitatur ut procedat, quoad casus vel personas dissimiles, vel similem rationem habentes, dictiones taxativae numquam excludunt. l. ob aes. et ibi glos. C. de praed. minor. l. itanobis. et gl. in verb. quinqvenii. C. adl. Iul. de adult. Natura enim termini taxativi est, sic excludere abipso extranea, quod cunctapertinentia ad ipsum includat. clem. exivi de Paradiso. vers. cum autemd. V. S. vide Euerhard. d. loc. num. 4.

Tertio linitatur, ut non procedat, quoadea, quae veniunt ex consuetudine. Ludocuic. Rom. consil. 114. quem vide, et ad de Everhard. num.).

Quarto linitatur, non procedere, quoad personas heredum: quia heres censetur eadem persona cum defuncto, in auth. deiureiur. a morien. praest. Unde non excluditur per taxativas. Euerhard saepe dict. loc quem consule per tot.

Dictiones etiam taxativae, für sich allein, für sich selbsten, etc. efficiunt pactum personale, et quod nec ad haer edes transit. Hart. Pistor. observat. 154 num. 24. ubi tractat illam quaestionem: An pactum de retrovendendo directum, transeat ad heredes.

38. Allenthalben, nichts darvon außgeschlossen.

Quae verba latissmie patent, adeoque omnia comprehendunt, quaecumque dici aut excogitari possunt. Cravetta. consil. 257. num. 27. et consil. 281. num. 4. Etiam ad ignorata, nec cogitata trahuntur, ex quo in generesaltem hoc cogitatum intelligitur. Cravett. consil. 415. num. 2.). et consil. 680. n 6. post Alex. cons. 42. col. r. post med. n. 8. lib.). Corn. cons. 6. lib. 1. Dec. cons. 345. n 1. vide Andr. Schaeffer. pract. quaest. part 3. quaest. 44. ubi hanc quaestionem pertractat: Rustici obligati ad excolendum certum districtum, seu certam universitatem, agrorum sub formula: allenthalden was in solchem dezirck degriffen, darvon nich???s außgeschlossen, etc. num teneantur etiam excolere agros post Contractum in illo districtu quaesitos, maxime si Dominus contemplatione huius obligationis, alia quaedam sevitia ipsis remiserit?

interpraetanda cilitier de loco apto et idoneo tribuente competentiam. Coler, deprocess. part. 2. c. 1. num. 57. Cumleges semper idoneos ac habiles terminos supponant. l. qui testamento. 20 ff. qui test. fac. poss. Pinel. in l. 1. C. de bon. matern. part. 3. n. 85. v. Schaeffer. Part. 2. quaest. 35.

39. Allermassen.

Dictio Allermassen, quae aequipollet dictioni omnimodo, nec non et dictioni omnibus modis, estpraecisa, nullam penitus exceptionem, restrictionem vel dispensationem admittens. gl. in l. si cum exceptione. § sed et si quis. verb. omnimodo. et §. quatenuus. v. omnimodo: et ibi Bart. ff. quod met. caus. Tiraquel. in repetit. l. si unquam. verb. revertatur. n. 89. C. de revoc. donat. vid. omnio Barschamp. in radic. Clausular. cap. 16. §. 1. et §. seq.

40 Allmanden.

Ita vocantur bona universi tatis communia: de quibus vide me in tract. de iure rerum, universitatum, etc. tit. de bonis universitatis. ad de Kopen. part. 2. decis qu. 3.

41. Allmuesen.

De eleemosynis, von Allmusen, vid. tract. Sarmienti dereditib. Ecclesiasticis passim. et iunctam defensionem contra navarrum. Item tract. Portae von Kirchengütern Card. Tusch. practic. conclus. lit. E. et Camill. Blrell. in summa decis. tom. 1. tit. 18. ubi docet, Eleemosynas et oblationes, quamvis sint de praecepto; attamen excommunicatis et non indigentib. illas praestare esse prohibitum; ac quod de propriis bonis, et quoties occasio sese offerat, aut necessitas urgeat, fieri debeant, et Parochianos, si solitas exolvere recusent, a Rectore Ecclesiae compelli posse; pauperiorem autem inter pauperes esse praeferendum.

Daß der Gassenbettel nicht abzuohun, vid. Theolog Mysticam. Grasseri. fol. 111. et seq. et me in Synopsi Politica.

42. Allodium ut infra in v. Lehen.

Alodis, terra propria, paterna et Aviatiuca, Sicque Brissonius in suo lexico Alode vel Alodum, alodium vel Allodium, dicitur proprium cuiusque liberi hominis patrimonium, quod Romano more vocabant Praedium censui censendo, vel praedium mancipi: vel quod iure Quiritum, autmancipio et nexu tenebatur.

Sic apud Adonem in Chron. atat. 6. Aptisatis Saxonibus, et ingenuitate et alodo firmitas fidei roborata; si amplius amissa Christianitate in perfidiam relaberentur: id est; sub poena libertatis et patrimonii amittendi.

Inde rerum Barbarici Scripitores duo bonorum genera constituerunt: Allodia; quae pleno iure patrimonii sic tenebantur, ut eo nomine nulla neque gratia, neque merces, neque opera deberetur: et Feuda, quae beneficio alterius sic tenebantur, ut eorum nomine gratia et opera quaedam deberetur.

Verisimile nonnullis videtur, verbi originem primam ex eo manasse, quod nationis bello subactae praedia bibartito dividerentur: et melior pars Militibus fruenda in beneficii loco attribueretur; altera pars plebeis, ac reliquae multitudini: quod etiam nunc Germani dicunt All Lend, quasi universae plebi.

Vide quae adhanc vocem notatuit Pythaeus in suo glossario, quod Capitulis Caroli M. adiecit, adde etiam Petr. Gregor. lib. o. Syntagm. cap. 1. Ego de Monarchia fol. 90. deduco a Lot, Saxonico, quod nobis esr Loß. Unde adhuc Galli dicuns Lot. et Lotir. für loß, vund lossen. v. etiam me d. nat. populor. fol. 102. et Nicod. an grand. dictionaire verb. Aleu. ubi Alodium etiam Alaudium dici ait: pource que celuy, qui a une telle terre, non tenetur laudare, vel nominare, de quiilla tient.

Exinde Alodiarius; qui Allo dium ab aliquo accepit, aut potius mancipium eius est, Goffridus Abbas vind. in Epist. ad Girardum: Dn. Girar do, laudabilis vitae Episcopo, S. Romanae Sedis Legato, frater Goffridus eiusdem sedis alodiarius et Servus.

Idem in Epist. ad Cononem: Cononi vitae laudabilis Episcopo, frater Goffridus eiusdem sedis alodiarius, etc.

43. Als, gleich wie.

acquir. rer. dom. non exemplificative. Nicol. Bellon. in supputat. Iur. cap. 10. ad. l. cum Praetor. §. 1. ff. de Iud. num. 2.

Dictionis prout, natura est, utstet restrictive, utque praecedentia restringat et limitet. Bart. in l. edita. num. 29. et ibi Bald. et Dd. ac Iason. num. 36. Franc. Purpur. nu. 230. Dec. nu. 85. Cod. de edend. Et dubio carere, ait Schraderus, quod dictioni, prout, in Germanica [orig: Germanicâ] lingua [orig: linguâ] aequippoleat dictio wie, et dictio, als, consil. 1. num. 301. vol. 1.

44. Alsbald.

Dictiones, mox ilico, incontinenti satim, gleich, alsbalden, etc. omne excludunt intervallum, et ipso iure aut facto quid fieri denotant, late Matth. Mathesilan singul. 111. nisi intervallum illud esset modicum; Bald. in l. Gallus. §. ille casus. ff. de leber. et posthum. et hoc modicum intervallum Iudicis arbitrio relinquitur, Barschamp. in tractat. Clausular. cap. 16. §. 3. num. 33. f. 385.

ADDITIO.

Dictiones in continenti, mox illiso, quando dicantur verificari, maxime ut pacta in continenti apposita censeantur inesse primis, et esse unum et idem, Tiraquell. in l. si unquam. vers. donatione largitus. n. 119. d. revoc. donat. dicit, esse receptum frequentiori dd calculo, tunc dici in continenti factum, ut idem actus reputari debeat, aut saltem alter alterius contemplatione platione factus, si eadem die et loco factum suerit, post alios a se allegatos. vid. Ioseph. a Sesse in dtcis. Argon. 16. Iohann. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

45. Alsdann.

Dictio tunc alsdann, est adverbium temporis, l. tutor ff. de susp. tut l. 4. §. 1. fl. de cond. et demonstrat. l. 1. §. rectissime. ff. de vi et vi armat. et restringit dispositionem ad illud tempus a quo ea incipere debet. l. 2. §. fin. de cond. et demonstr. Decius. consil. 63. num. 2. Hieron. Grauts. consil. 106. numer. 2. part. 2. Vel temporis extremitatem signisicat, et verisicari non potest, nisi in casu nominato. Ancharan. cons. 356. nu. 3. vers. hoc probatur. l. pen. ff. detest. Tutor. Dec. cons. 63. n. 2. Cur. Sen. consil. 42. num. 25. Pacian. consil. 63. num. 63. et seqq. Arumaeus. lib. 2. decis. 2. num. 33.

Vel dictio alsdann, eius est indolis, ut omnia praecedentia prius facta et completa essevelit, quam illa disponat, clem. un. deconcess. praeb. et clem.). de iur. Patron. l. 4. §. 1. de cond. et demonstr. Hartaman. Pistor. quaest. feud. 27. num 26. Barth. Socin. consil. 5. num. 7. Unde et ante implemetum, nec venit, nec cessit dies, nec nata est obligatio. l. cedere ff. d. V. S.

Haec tamen restrictio per l. Titius §. Lucius, ubi Bart. et alii, praesertim Ias. in 3. notab ff. de lib. et Posthum. non impedit extensionem, quae sir ex voluntate Testatoris coniecturata [orig: coniecturatâ], ad casum similem expresso. Petr. Surd. cons. 336. num. 46. Ac dictiones tunc et eo casu, quando substitutionem restringant, vid. Cravett. Cons. 989.

46. Also daß.

Quod dicitur Clausulam ita quod, stare augmentative, non restrictive, hoc regulariter non procedit, sed potius stat declaratues, et taxative, ac praecedentem restringit dispositionem l. Lucius. §. qui habebat. ad Trebell. l. Gassus. §. idem credendum, in fin. d. lib. et posth. Riminald. consil. 263. num. 40 et cons. 313. num. 29. ubi dricit, per haec verba restringi sideicummissum ad personas expressas supra, non sutem ad alias extend ere. vid. Dn. VVilhelm. Antonii in tract. de rescript. Morator. fol. m. 313.

Praeterea natura dictae Clausulae est, ut intelligatur secundum supradicta. §. quoniam scimus. vers. et ita in auth. de testib. Alciat. cons. 492. n. 17. Ruin. cons. 18. num. 11. ubi ait, intelligi eo modo, quo supra fuerat dictum, Paris. cons. 70. num. 47. vol. 2. ubi, quod sit relativa, retentis terminis praecedentibus, Ioann. Petrus Surdus. lib. 3. cons. 315. num. 29.

47. Altar.

De consecratione Altarium, videatur Petr. Petkius. in tract. de reparat. Eccles. cap. 36. et seqq. et Petr. Gregor. Tholosan. in tract. de benesic. Ecclesiastic cap. 16.

48. Alter.

Aetas quid sit, de eius differentiis, tractat Martini. centur. 20 disputat. 4. qu. 5.

De gradibus et divisione aetatis vido Speckhan. inqu. 44. cent. 1. ubi ait: quinque aetatis gradus numerari. in l. un. Cod. Theod. de his qui veniam aetat. pueritiam, adolescentiam, firmatam aetatem, perfectam aetatem, et senectutem. Simulque tradit, qui proximi infantiae, pubertatique dicantur: quod in materia delictorum, poenisque imponendis maxime sciri debet. add. Cardan contradicent. Medicor. lib. 1 tract. 5. contradict. ???o.

Astrologi, secundum septenarium et novenarium aetates distinguunt. Indeque annos hebdomaticos, climatericos, et Enneaticos dicunt. v. Ranzovium in Catalog. Imperatorum, etc. qui artem Astrologicam amarunt [orig: amârunt]. et Bisciol. var. lection. 2. cap. 1.

Hi autem anni, ut in corpore humano ratione valetudinis et temperaturae, effectum aliquem habere possunt: ita non sine superstitione, in externis, iis vim aliquis adscribere potest.

Sed de aetate hominis, vid. Guevar. 3. Epistol. 21. fol. 116. etc. ubi etiam de aetate Patrum agit. utrum homo usque ad centum annos vivere praesumatur, Talenton. lib. 1. cap. 17. et lib. 4. cap. 2. Bisciol. horar. subsesiv. 2. lib. 13. cap. 3. Quae legitima aetas dicatur. Brisson. lib. 3. antiquit. cap. 2. de mutatione complexionis secundum aetates, Adam Keller. intract. de success. tit t. num 31. f. 70. Habent namque aetates suas mutationes, ut dicunt Medici, quod de septennio in septennium mutemus complexionem, vel de sexennio in sexennium. De aetate morborum, Talenton. 4. cap. 7. de vita producenda, et de medicament apto, agit idem lib. 2. cap. 1. et seqq. De vita produ cenda, Panth. Hygiatich. Deodati Zacch. in Quaestionib. Medicolegalib. lib. 1. tit 3. ubi etiam de senectute.

Ac de annis climatericis videantur Tractatus Codruchi et Ranzovii. item Puteani, ac etiam Bisciol. horar. subseciv. lib. 15. cap. 8. De decretori??? Medicorum Cardan. in contrad. Metr. 3. contrad. 2. et seqq.

De vivacitate quorundam animalium, Taleton. lib. 1. cap. 17. et Neandr. in Gnomolg. fol. 296. et. seq.

49. Alte Graffen.

Alte Gaffen quid sint, ac qui ita vocentur, deduxi in meis consilys part. 4. consil. ult. quo Lectorem remitto.

50. Alte Sitten.

Moribus antiquis stat res Romana virisque. Idem de Germanis dicere licet, et quod Horatius innuit, omnia quottidie ruere in peius, cum ait:

Nostra aetas peior avis,
Tulit nos nequiores,
Mox datura progeniem.
Vitiosiorem.

Illud idem conqueritur Poeta Germanus, auctor deß Heldenbuechs Wolffram Meistervon Eschenbach. inpraefat. lib. 1.

Hivorward Zuchr vnd Ehre,
Geliebet also recht sehre,
Wo ein gefüger Mann kam,
Daß man gern von jhm vernam,
Beyde singen vnd sagen,
Das was genemb zu den Tagen.
Lesen in einem Buche,
Man auch gern geuche
Vnd namb auch das wol in achte,
Wer gute Gedicht machte;
wort vnd darzu Weise,
Das hörte man viel leyse,
Vnd lernte es viel gerne,
Nu ist der Kunste Kerne,
Ersterfür gesprungen,
Was hilffr daß die Jugen,
Dienun zu Tag auffwachsent,
Kunst, Ehre, Zuchr sie lassent,
Alle hüpsche frewde,
Laub, Graß, Blumne, Heide,
Vnd lüstlich grüne Wälde,
Der klaren Brunnen Kälde,
Die Vögel wolhören singen,
Nach Hüpschheitenringen.
Das was hievor der Jungen Spil,
Nuist der Boßheit also vil,
Bey diser Zeir sovil gewassen,
Daß sie die Ehre lassen,
Als fast vnd also sehre,
Das Schand ist worden Ehre,

In dies in peius ruere mores, non solum nos reputamus, sed et omni saeculo existimatum fuit. Sic Seneca 1. de benific. Hoc maiores nostri questi sunt, hoc nos querimur: cversos esse mores, regnare nequitiam; in deterius res humanas et in omne nefas labi. vid. me. in praecognitis politicis. fol. 117. et in Coroll. miscell. ad ff. lib. 1. num. 6. Haereses quidem hodiernae faciunt mala multa, etc. interim tamen constat, quodlibet saeculum suam habere et habuisse laben. vid. Nollhagen warhaffte Lugen.

51. Alt Testament.

De veteri Testamento vnd Mosaischen Gesäß. vid. Becan. de analog. cap. 2. et seq.

52. Alt Vätterlich Lehen.

Alt: oder Vätterlich Lehen haissen, welche von den ausssteigenden, diß auff den vierdten Gradt, als von dem Vatter, Anherrn, Vhranherrn vnd desselden Vatter, an vns kommen. c. un. §. hoc quodque de success. feud. et ibi Bl. in fin. Alvarott. in praelud. feud. in 6. divis. wiewlon soche billich allein Vätterlich sollten genanntwerden: vnd die andern Lehen, so vber den vierdten Grad an vns kommen, Alte Lehen haissen möchten. So trägt sich doch zuweil zu, daß eins für das ander gebracht wird, d. c. un. de succ. feud. etc. un. d. succ. fratr. Also, daß man Alte Lehen, Udtterliche Lehen heißt, und widerumb. Es ist aber für gut und nothwedig geacht, daß man auff dise beede Wort fleissig Achtung

Notandum hic [orig: hîc] est, daß der Jenige Agnat, welcher successionem feudi, tamquam antiquus affectirt, den ersten Acquirenten, vnd daß er von demselben herkomm, zubeweisen schuldig, Gail. obs. 140. in pr. lib. 2. Rosenthal. d. feud. cap. 2. conclus. 28. num. 8. et in addit. sub lit. h. Von welcher beweisung solcher Agnat nicht relevirt wirdt, ob gleich das strittige Lehen vil hundert Jahr vnd continua [orig: continuâ] serie beo seinen Namen vnnd Stammen gewesen, Afflict, et communiter FF. in c. 1. §. hoc quoque de Success. feud. Curt. in tract. feud. part. 4. num. 146. vers. mihi autem placet. Decian. consil. 445. num. 5. Cephal qui et ipse inquit, quod nec per mille annorum spatium, quoad transversales, a diverso stipite descendentes, feudum paternum vel antiquum dici posset, sed novum semper quoad ipsos diceretur, Alex. consil. 30 num. 3. vol. 1. cons. 150. num. 13. vol. 6. Cravett. consil. 715. num. 4. Rol. a Vall. cons. 3. in pr. vol. 1. et cons. 32. vol. 3. Rosenth. conclus. 20. in fin. ubi formalibus hisce verbis scribit: nec adducor, ut credam, agnatis non possidentibus obld, quod antiquitus in ista familia fuerunt, ita praesumi antiquum, ut Agnati isti ex primo acquirente descendere praesumantur: Nam hoc longe distat ab eo, quod dicitur si diu fuerit in familia, antiquum praefumi: Id enim verum est, quin imo eo ipso probatur, sed exinde non praesumitur, neque recte infertur, ergo isti Agnati ex eodem stipite hoc feudum acquirente, ex quo et defunctus ortus, progeniti sunt, licet hoc praesumptive fieri, dixerim, iis in possessione exsistentibus, id est, fit commodo possessionis, et hoc prius, quod constet feudum diu in eadem familia fuisse, non probare, agnatos eius esse capaces, saepissime in Iudicio Camerae Imp. decisum est. Haec Rosenthal.

Vnnd obwol etliche Rechts Lehrer dem Agnato, welcher successionem feudi affectirt, mit der probation deß ersten Lehenerwerbers vnd der descendentz von demselben, vnder die Arm greiffen, vnnd darfür halten wollen, quod feudum respectu Agnati ad successionem aspirantis, in dubio antiquum esse praesumatur; So wirdt jedoch derselben Mainung durch den mehrern Schluß der Rechts Lehrer verworffen. Sonderlich aber kan solche Mainung nit statt haben, wann der Lehenherz oder ein anderer, qui causam habet a Domino feudi, das Lehen besitzet, in welchem fall, se cundum receptam conclusi onem, solches Lehen respectu Agnati, nicht antiquum, sondern vil mehr novum zu praesumiren: Tum quia possessio est pro Domino, et pro possessore praesumitur; Tum, quia is Agnatos in ea qualitate antiquitatis fundamentum constituit. Ita sentiunt Alvarott. inc. 1. §. ult. de success. fratr. Curt. Sen. cons. 49. et cons. 50. Alex. cons. 50. n. 2. vol. 3. Cravett. cum aliis ab eo allegat: in tit. d. antiquit. temp. p. 5. a pr. num. 6. Rosenth. d. feud. cap. 2. conclus. 31. num. 3. ubi plures allegat.

Adhaec, ubi etiam in casu versamur, quo feudum praesumitur esse antiquum; praesumptio tamen ista pro antiquitate, tantae non est efficaciae, ut Iudex propter hanc solam definitive pronuntiare possit, Feudum osse antiquum. arg. c 1. d. success. fratr. et c. 1. de content inter Dom.

53. Allweg, Allzeit, Immer, in Fwigkeit. vid. infra verb. vnd allwegen, et verb. Oewigkeit.

Dictio semper, apposita in dispositione significat tractum temporis, et omni casu et tempore per l. 1. ff. solut. matrim. l. semper. quod vi aut clam. Similiter dictio in perpetuum, habet tractum successivumin futurum, et denotat tempus in saecula saeculorum, etomnem casum istius temporis, ut scribit Bart. in l. annua. §. Titia. ff. de annuis leg. Peregrin, de fideicommiss. artic. 27. num. 2. fol. 251. Riminaldus cos. 279. n. 16.

et seq. lib. 3. Castillo quottidian. controv. cap 22. num. 91. allegant in eum sensum plures. Panciroll. consil. 50. num. 8. Decian. 1. consil. 1. num. 258. Surd. cons. 179. num. 14. et cons. 281 num. 18. et seqq.

Sic et voces quocumque tempore, ita sunt universales, ut omne tempus sine restrictione comprehendant, Zas. cons. 12. n. 78. lib. 1. gl. in l. cum poena. 38. verb. nec neff. de arbitr. et text. in l. ballista. 39. ibique Bart. num. 1. et seq ff. ad SC. Trebell adde Iacob. Schultes. quaest. pract. lib. 2. quaest. 55. num. 2. Et quamquam alias infinitudo in iure non facile tolerari soleat; l. 13. §. fin ff. de damn. infect. Quoties tamen clara et perspicua partium conventione introducitur, omnino toleranda erit. Schultes. d. loc. num. 4.

Si autem Testis dicat se vidisse Titium possidere per 30. annos semper, licet dictio semper denotet continuationem seu perpetuitatem, et impossibile sit, eum semper potuisse in fundo esse; imo, si probetur, Titium aliquo tempore fuisse absentem: non tamen dictum testis redarguitur falsum, quia potest esse, ut viderit testis omni anno illi responderi de fructibus a Colono, vel viderit, quod possessor se mper potuit uti re, si volebat. Ioann. Sc hneidevvin. adprinc. Inst. de usucap. num. 60.

54. Amadis.

De libris Amadisiis et aliis, prohibitis ac prohibendis, videatur Antoin. Pippre cap. 94. d. intentions morales, Civiles etc fol. 340. et seqq.

55. Ambacht. v. verb. Ampt, Amman, Ammeister.

De hoc vocabulo Marchantius in descrip. Flandr. lib. 1. tit. Hulstum. fol. 42. ita scribit. Compingitur Ambachti per vernas nostros in medio aspirati, fabrica, ex Ampt contracteque Am, munus publicum, mandandi potens, denotante, et Acht, hoc est, in aestimatione habeo, ut sit Ambachtus et Collegium voluntarium, aliquem dignum ducentium, cui oboediant, et is, qui in tale collegium est adoptatus sive ruri sive in urbe: Illic enim fere omnes Castellaniae, et hic [orig: hîc] cnncta artium mechanicarum corpora, et ipsa denique artificia, extra ius illarum sodalitatum exser ceri publice; illi cita, Ambachtorum nomine insigniuntur.

ADDITIO.

Sic Iulius Caesar: Alterum inquit genus in Galiis equitum, hanc unam gratiam, potentiamque novit, si quam plurimos circum se. Ambactos olientesque habeat, quasi diceret, ut explicat Goropius, potentiam omnem equitum pendere ex gratia Ambactorum, hoc est aliquem voluntari e habentium in honore: Adde Ioann Textor Nassawtsche Chronick sol. 16. ubi inter alia sequentia habet verba: Diß Wort Ampt, wirdt auff alt Teursch vnnd Fränckisch, deren institutum vnd anordnung es auch war, wie auch bey den alten Celtis Ambacht oder Ambechte zu Latein Ambactiae genennt, ist so vil als ein Amptmannschafft oder Pflege. Dahero die Worr Ammam, Ammeister, so noch bey den Schweitzery vnd der Statt Straßburg im brauch seynd. Amptleuthe, Amptman, ist bey vns so vil als Amman, deme, wie vor zeit, also auch noch hentigs tags die Kelner vnderthan seynd, deren Amptleute auch bey den Köntgen in Israel vnd Juda angeordnet, vnd hin vnd wider beskelt gewesen, uti 1. Reg. c. 5. v. 16. c. 9. vers. 23. idem 2. Chronic. c. 8. v. 10. videre est.] Ioh. Iac. Speidel. V. I. L.

56. Ambassador: vid. infr. verb. Gesandte.

Ambassador sumitur pro Legato: descen ditque ex Italico Ambasciatore, vel Gallico Ambassadeur. Quem et Hispani Embaxador vocant; ac novi Graeci a)mpasadou=ron. Meurs. in Glossar. Mediae antiquitatis Scriptores pro more vocem hanc, Latina [orig: Latinâ] civitate donarunt [orig: donârunt]: Quibus frequens fuit usus, barbaricas voces Latinisare. Sic Petrus de Vineis, 2. cap. 8. Diversorum nuntii Praelatorum, Ambasiatores Civitatum rebellium Lombardorum.

Ambascia quoque Latine dicitur legatio. Leg. Salic. lib. 1. §. 3. Si in Dominica Ambascia fuerit occupatus, manniri (von Mannen, hoc est, citari) non potest. Sed vero ab Italis et Gallis non mutavimus hancce vocem, sed sibi ereptam, repetierunt Germani: quibus Ambacht adhuc ante ducentos annos in usu erat, ut docui in spicileg. de legatis. f. 11.

Sunt tamen qui derivent a. Graeco a(mfadi/zein, quod est mittere. Sed vero non probabile est, Latino Barbaricos Scriptores, a puro Graeeo desumpsisse vocabulum illud: alias enim et vetustiores illam usurpassent.

Quod vero absolut orum Principium Legati, Bottschafften, Gesandte: Statuum vero ad Comitia, Deputati, Abgesandte? Quod Princeps ad subditos mittit, Commissarii vocentur: ut et alia adhanc materiam spectantia, notavi. d. tr. d. Legat. fol. 15.

Apposite vero anonymus in discursu Pelit del estat. de Rome, fol 47. definit: Legatum Celuy, qui est esleu par le Prince pour aller vers autre Prince vepresenter sapersonne, et y traicter affaires plus par les forces d un bon entendement, et relles du bien dire, que non a main armee sile cas n'y eschet, et aussi pour obseruer les actions, et deportemens de celuy, ou ceux. vers lesquels il est envoie, pour iover dignement ce persennage en un Theatre, ou il y a tant d' yeux clair voyans.

Sed non importune monet Franciscus Guicciardinus hypomnesi 1. Princeps Legati sui opera [orig: operâ] alium circumventurus primo omnium Legatum ipsum decipiat, oportet. Sic enim ille maiore animi conatu negotium sibi commissum exsequetur, seu orandum, seu aliquid aliud agendum sibi sit, existimans penitus, serio et sine ulla [orig: ullâ] simulatione omnia isthaec a Principe suo per se agi, temissius utique aut timidius tractaturus ea, quae simulate agi intelligat. Pari cautione utendum est omnibus illis, qui aliena opera falsam quandam opinionem aliorum animis instillare conantur.

Hincque Henricus Wottonus, Regis quondam Magnae Brittaniae, ad Venetam Rem publicam Legatus, eundem ita definit, quod sit vir bonus, peregre missus, ad mentiendum Rei publicae causa [orig: causâ].

Et etiam in d. discursu de l Estat de Rome. fol. 47. et seqq. accurate instruitur Residens Ambassator, qui ex Gallia [orig: Galliâ] mittitur Romam. Ut et Fuluius Pacianus. lib. 2. de probationib. cap. 33. de Legatis natis a latere: Sagmimbus, Ceryciis, Caduceo etc. multa scitu digna tradit. Item: an et quibus casibus, propriis vel alienis negotiis se interponere queant. Ut et, an ac quando dicenti se Legatum, incumbat onus probandi commissionem suae Legationis.

Quales Legati ad quemlibet populum mittendi, docet Warsevicius. fol. 104. etc. Daß die Legati vnd Gesandten, in ihren Reden sich nicht zuvil herauß lassen, vnd dardurch ihr Anbringen seibst in Zweiffel ???iehen sollen. Monet Montaigne des says lib. 1. c. 9. Daß auch in grossen Commissionibus vnd Ambassaden, vmb vnderschidlicher Respecten willen, nicht nur ein Persohn zugebrauchen, fuadet Melliet. ad Tacit. fol. 502. ubi fol. 522. multa notabilia pro Legatis suggerit. Deßgleichen sollen die Legati die Sprach können illius loci, in quem missi, Wann sie schon solche nicht reden; ne per interpretes decipiantur. An Legato sumptus, et damna, in itinere ab hostibus illata sint resarcienda? consuluir Zasius lib. 1. cons. 20. add. Maiol. in dieb. Canicular. collequ. o. fol. 779 ubi dicit, quod licet sumptus; qui honorariis in hospitio distribui solitis, impenduntur, inpetitionem venire debere ex eo concludendum videatur, quod Legatus ad conservandam Principis sui reputationem, haec honoraria elargiatur; contrarium tamen verius sit, et eiusmodi expensae potius voluptariae quam necessariae, regulariter non repetantur; cum maxime Legato ordinatum solvitur honorarium, ex quo illi tantum, ut haec elargiatur, facile restabit, etc. Sed hac in re, quid cuiusque loci obseruetur, inspiciendum est.

Ultimo sciendum, quod multa chartis non credantur quae Legatis committuntur, vid. Gerbert. in Epist. num. 34.

ADDITIO.

Legatum fines Commissionis, utpote quae strictissimi Iuris, excedere non posse, extra dubium est. Sed quaeritur, an eo in casu, quo domini rem meliorem facere potest, mandatum recte excedat, vel an cum commodo Domini plenius et melius negotium possit expedire? Etsi Cremens. sing. 191. incip. mandatum. velit, Commissarios et Principum Oratores ex causa [orig: causâ] no va [orig: vâ] emergente, et quae committentem latebat, in rem Domini, licite mandati limites excedere, praesertim, quando instructio, aut mandatum generalem habeat clausulam: Reliqua tuae

prudentiae et diseretiqui committimui. Alii tamen sunt, qui occasione rei bene gerendae Legatum uti hac interpretatione, vetant, atque cuncta ad Legationis praescriptam formam; vel Principis requisito consilio expediundum opinantur, Laudi tribuentes Mahometi Consiliario Ottomannico, quod nihil inscio Principe suo determinare voluerit, quamvis se id posse certo sciret, et Romanos, Valerius ait, Legationem quibus acceperantverbis, peregisse. Mihi vero cum Roenero animadvers. Iuris pract. tom. 1. cap. 42. num. 2. stricte nimium hi Legati potestatem complicare videntur, concedentes in bello, capitale esse iniussu Ducis aliquid moliri, etiamsi res bene cesserit, l. 3. §. in bello. d. re militari. dann man alldg strictissime der Ordennantzen inhaeriren muß, vnnd kan der begangene Fähler nach gehandts nit mehr vel rarissime corrigirt werden; Extra militiam vero secundum naturam Mandati, si concernat favorem mandantis, a formula mandati recedi potest, etiamsi non fuerit lingua [orig: linguâ] expressum, nisi id fiat extra Legationis actum, et ex quo praesertim Maiestas Principis laedi queat. Darumb in dergleichen Fällen gar behursamb vnd vorsichtigzugehen, etc.

Ac non solum Legatum discretum esse decet, sed et Principem vel Dominum mittentem, ne ministerio alicuius utatur, ex cuius temeritate sibi contemptus aut periculum exurgere possit. Unde non immerito dubitatur, utrum plus peccarit Ludovicus XI. Galliarum Rex qui Gandavum miserat Olivarum Barbitonsorem, an ipse Olivarius, qui legationem susceperat ad Mariam Caroli filiam, ut privatim illi mandata Regis exponeret, at cum a proceribus Burgundiae palam dicere iussus esset, obmutuit, suique risum excitavit, per quod non parum decessit auctoritati Regiae, cum nihil tamen Legati antiquius esse debeat, quam Principis sui Maiestatem tueri. Ioh. Iac. Speidel. V. I. L.

57. Amiral.

Du droict del' Amiraute, vid. Servin. plaidoy. tom. 2. fol. 249. ubi etiam hanc quaestionem tractat, da einer mit seinen Feinden zuhandlen verbietet, ob es auch auff die Bündtnuß zuverstehen?

58. Ammodiren.

An utile, daß man die Gefäll vnb Frevel den Amptleuthen vmb ein gewise Sum Gelts verleyhe, vid. Knippschirt. de contractib. disput. 9. quaest. 4.

Quod barbare dicitur admodiare. a Gallorum admodier, quibus Conductores eiusmodi dicuntur Admodiateurs.

59. Ampt, Pfleg, Pfleger.

Denotat corpus alicuius capitis, puta einer Vestung oder Statt. Schrader. de feud. part. 3. cap. 4. num. 25. etc. vel Ampt significat universitatem. quae ab uno Praefecto regitur. So hangt einem Ampt vnzweiffelig ein Iurisdiction an, weil der Nam Ampt, Ambactia, Praefectura, etc. mit dem Wort Pfleg, vbereinstimpt, Gilmann. Symphorem. tom. 1. part. 3. vot. 23. numer. 69. v. alterum caput est. Pfleg autem, Imperium seu Iuris dictionem designat. Gilman. rer. iudic. lib. 2. decis. 35. num. 11.

Sic et in Bavaria [orig: Bavariâ] Pfleger, pro nostro Obervogt oder Statthalter usurpatur.

Ambactum autem, Ambasciam, etc. mere Celticam, et ita etiam Teutonicam esse vocem, servumque mercenarium denotare, iam modo dixi, et etiam ex Ennio ac Caesare docui, tr. d. nat. populor. fol. 88. Sic et adhuc Belgae usurpant Ambachtsmann, pro mercenario, qui quottidie locat operas suas, ut ita in rem quaerat. vid. verb. Ambacht.

60. Ampts Bücher.

Scripturae et Libri Officialium publicorum et aliorum, quibus fides publice data est, publicam et plenam fidem merentur. Innituntur namque auctoritate publica, et praepositi sunt publica [orig: publicâ] fide, ad rationes, reditus et expensas publicas. Beust. in l. admonendi. num. 844. Menoch. 2. cas. 91. Olim etiam muniti fuerunt publica auctoritate Argentarii, ideo et eorum libri fidei publicae reputabantur. l. Argentarii 30. ff. de edend. Bornit. de Instrum. lib. 3. cap. 11.

61. Amptliche Beschaid.

Amptliche Beschaid gehn nicht in rem iudicatam, sondern man kan sich darwider jederzeit deß ordenlichen Rechtens erbieten, quod est provocatio ad causam, etc.

62. Amptsknecht, Amptsdiener.

Cohortales (vulgo Amptsknecht, Amptsdiener) sunt Officiales et apparitores Praesi dis in Provincia [orig: Provinciâ], qui utique in Provinciis erant perpetui: l. Praesidis. ff.

de reb. tredit. huic uni obnoxii ministerio, nec optati a Praesi de, nec in Provinciam deducti. vid. D. Vultei. ad tit. Cod, d. Iurisd. tit. 23. leg. 3. num. 12. etc. fol. 487.

63. Amptmann, Amptleuth, Verwalter, Schaffner.

Praetores, Officiales et Scabini Nobilium, nullam per se habent Iuridictionem, Matth. Coler. deprocessib. exsecut. part. 2. cap. 1. num 131. vers. tamen hi. et seq. Sed per Comites, et Nobiles tantum ad unam atque alteram causam delegari et constitui solent; Henning. Goden. cons. 39. num. 21. ita et omnia fere ex iussu et nutu Nobilium vel Superiorum faciunt et disponunt, Matth. Coler. dict. loc. num. 131. sub. fin. vers. utque maxime sedeant.

Sic Praetor, vel alius a Nobilium subditis et hominibus, Decimas, census et alia tributa, Nobilium subsidio non implorato exigens, vel eos ad debita servitia requirens, nudum tantum misterium exsecutionis exercct, quod proprie non est Iurisdictionis. Berlich. dec. 59. num. 6.

Si territoria sint distincta, sub uno tamen Principe et Domino constituta, tunc unus Praeses vel Praefectus, alterius Praesi dis subditos, atque subsi diaria requisitione citare potest. Berlich. d. decis. 59. num. 2. Verbi gratia: Praefectus Tubingensis alium in Praefectura Herrenbergensi habitantem, citare posset: quia ille non utitur propria [orig: propriâ], sed communis Principis Iurisdictione. Sed usus contrarium observat, ut quoque ibid. num. 9. Berlichius notat.

Officiales porro fines sibi commissos observare dabent, et non progredi ulterius, nec quod aliis datum et mandatum est, sibi arrogare, text in l. quicumque. 2. C. d. exsecutor. et exact. l. 1. Cod. de appar. Praef. anno. l. missi. 6. vers. qui si ultra. Cod. d. exact. tribut. Bald. in l. extra. num. 5. vers. quia omnis Officialis et seq. ff. d. Iurisdict.

Vicissim, si pro Officii ratione aliquid agant, ex eodem facto Domini conveniri queunt, Mod. Pistor. qu. 89.

Sic itidem, Quaestor male administrans res Domini sui, reditusque in proprios usus convertens, quos postea persolvere nequit, quomodo debeat puniri? tractaut Virgilius Pingitzer, quaest. illustr. 47. Vincent. Hondedaeus consil. 82. vol. 2. Berlichius tom. ult. concluss. 57. Dn. Bacchovius volum. 2. disput. 30. thes. 1. lit. f. fol. 1066. Ego tractat. de Aerar. cap. 2. §. ultimo. num. 4. adfin. Ac in Consiliis aliquoties, add. Fridor. Mindan. d. process. cap. 13. num. ult.

Dubium non est, quin hi, qui in officio fraudulenter versantur, die jhren Herrn in der Rechnung was hinderhaltem, oder sonst abtragen, jhm zu Nutz, vnd dem Herm oder den Vnderthonen zu Schaden, furtum committant, et ut tales puniri queant. Et licet plerisque videatur, eos mitius, quam alios fures esse plectendos, tamen magis est, ut gravius puniri mereantur. Tum (1) quia fere semper periurium intervenit, tum, quia (2) falsum inter currit, (darumblich die Rechnung gefälscht,) et (3) peculatum sapit hocce delictum.

Non tamen puto, statim puniendos eos, qui pecuniam publicam non furantur, sed eam suo periculo et fidei commissam in propriam utilitatem conferre solent, so nit Rechnung thun können: eos enim regulariter de resi duis teneri, constat, l. 2. l. 9. §. 1. ad L. Iul. pecul. Nisi dolus adsit et animus furandi, nicht wann einer sonst auß fahrlässigkeit nicht Rechnung thunkan. v. Copen [orig: Côpen] 2. Obs. 139. et me part. 2. Consilior. idem in tr. de Aerarie. Et ita hic [orig: hîc] arbitrium Iudicis prudentis est adhibendum.

Ac aliud est alles in das Finnemmen setzen, vnd in Remanet schuldig verbleiben, aliud item die Rechnung verfälschen, welcher vnderschid in bestraffung der Amptleuth billich obseruirt vnd in acht genommen: darneben auch rathsamb geachtet wirdt, jhren Aiden einzuverleiben, daß Sie das Geldt nit brauchen, sondern der Herrschafft liffern sollen. vid. Petr. Caball. Criminal. resolut. 99. et 139.

Ad quomodo Officialis vel Administrator annonae, Verwalter oder Schaffner, teneatur, si ipsi aliquid furto sit subtractum, wann jhme etwas auß der Zehent oder Amptschenren abgetragen, et quomodo tale furtum probetur, consuluit Ioann. Vincent. Honded. cons. 90. vol. 2.

Et tandem, omnia fere, quaecumque de Officialib us dici vel seiri possunt, sedula [orig: sedulâ] opera [orig: operâ] congessit Paris de Puteo in tract. de Syndicatu. Cui ad das Cavalca n. in tract. de brachio Regio part. ult. et Cardin. Tusch. practic. conclasion. lit. O. verb. Offieialis.

64. Amptsassen.

In Electoratu, et reliquis Saxoniae Ducatibus, da die Edelleut Landsassen seynd, aliter ac apud nos in Suevia [orig: Sueviâ], differentia Nobilium Mediatorum, et Immediatorum introducta est. Illi namque die Amptsassen, hi vero die Schrifft oder Cantzlev Sassen indigitantur. vide infra in v. Schriffesassen.

Amprsassii autem sunt et dicuntur, die vnderm Amptsitzen, qui Toparchis et Praefectis, den Amptschdssern subiciuntnr. Dan. Moller. ad const. Sax. Nov. August. p. 1. const. 5. num. 14. Knichen. de vestit pact. p. 2. cap. 5. nu. 1. et seqq. Ritter. de homag. c. 4. num. 83.

Et hanc diversitatem exinde ortum habuisse, quidam autumant, quod quidam Nobiles praedia rustica sub Praefectis sita acquisierint, ac postea qualitati feudah sub iecerint, id quod cuivis liberum esse, haud controvertitur. Marta de Iuris dict. part. 1. cap. 29. num 7. et 8. Cephal. cons. 168. num. 51. vol. 2. Gail. 2. observ. 158. n. 1. Aliam huius rei causam et originem deducit Andr. Knichen. in tractat. de pact. vestit. lib. 2. cap. 5. num. 6. quem vide.

Quia vero praedia ista Iurisdictione mediata ab initio tincta fuerunt, postea nulla [orig: nullâ] alia [orig: aliâ] hac in parte immutatione subsequuta [orig: subsequutâ], necessario Nobiles isti ratione domicilii sub Iurisdictione mediata Praefectorum remanserunt. vid. Casp. Ziegler. §. Schriffesassii. in pr. num. 5. et seqq.

Inde etiam Amptsassii coram suis Praefectis, non vero in Curiis, in den Hofgerichten, primam instanriam sortiuntur. Es müssen die Edelleute (wie ebenmässig auch die Burger vnd Bauren) so vnder den Aemptern gesessen, zuvor bey jhren Amptleuten vnd Amptschdssern belangt vnnd gehalten werden. Chursürstl: Ober Hoffgerichts Ordnung. sub rubr. Wer vor das Oder Hoffgericht, etc.

Et licet actor aliquis Ampt sassios istos in Curia [orig: Curiâ], quoad primam Instantiam, convenire tentet; illi nihilominus per exceptionem fori delinatoriam privilegium primae Instantiae allegare, et ad Iudicem suum se remitti, iure petere possunt. vide Ziegler. in §. Schrifftsassii. conclus. 1. n. 2. et seqq. et in limitat. per tot.

65. Amptschaden.

Amptschaden est collecta Municipalis, so etlicher Orthen allein auff die Odrffer gelegt wirdt.

66. Amptsteür.

Praefecturalis Collecta est quam Praefectus cum Senatu oppidano, omnibus de Praefectura Civibus, Oppidis et Paganis, sive Rusticis imponit, die Amptsteur. Dn. Bocer. de collect. cap. 5. num. 1. Municipalis collecta est, quam Civitatis Provincialis Incolae. in communem sui Municipii usum praestant. Bocer. d. l. num. 2.

Sed vero [orig: verô], cum collecta Regalibus adnumeretur, eam universitas suis civibus imponere nequit; nisi necessitas earum rerum exigat, quae ipsorum administrationi sunt commissae. Ego tr. d. iure rerum fol. 245.

67. Anatamy.

Utrum puniendi vel supplicio destinati, etiam viri, Medicis ad anatomiani concedi possint vel debeant? docens Everh. Speckhan centur. 1. qu. 7. et Freher. lib. 1. parerg. cap 25. qui cadavera t \ sqanato rw=twn, praesertim Cruciariorum, Medicis ad iustum et probabilem usum petentibus non putat deneganda: cum omnis illa dissectio ab ipsis boni publici gratia suscipiatur, et necessariae Medicorum arti illa lacerorum corporum inspectio summe necessaria sit; ac nullus honos debeatur illorum cadaveribus qui antequam necarentur, serui poenae fuerint facti, ac igitur nihil referat, quid deiis fiat: cum etiam insepulta abici vel in furca aut cruce relinqui possint, etc.

ADDITIO.

Vivi ad mortem destinati hominis, paenae erecutionem Spiculatori, mandandam esse, non Medico, recte statuitur: utpote cuius ars ad salutem liominum pertinet. non in perniciem. Medicina enim sanandi, non nocendi est scientia. Tullius d. haruspic. recpons. de Clodio loquens, qui Platone ex Oresti de Macedonum Legatum in carcerem coniecerat, et Medicum, qui ei venas in cideret, intromiserat: Quales hunc, inquit Carnifices putamus habere, qui etidm Medicis non ad salutem, sed necem utatur. Et hanc etiam veterum Empirieorum sententiam fuisse, refert Cornel. Celsus lib. 1. quem vide. add. Glycam fol. 214.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

68. Anbieten.

69. Ander, Andere, Andere alle, etc.

Dictio ceteri, est respectiva similium. Ias. in l quaedotis. num 9. ff solut. matr. Sic dictio alius. simpli citer prolata. est repetitiva similium; gl. in l si fugitivi C. de seru. fugit. et facit positionem eiusdem qualitatis cum praecedentibus, ut not. in c. sedes. extra de rescript. vid. omnino Tusch. lit. D. conclus. 245. et Barschamp. in tract. Clausul. fol 377. ubi addit, quod non semper verum sit, quod dictio Alius, alia, aliud sit implicativa, et affert exemplum ex sacra scriptura, dicente, quod Christus fuerit crucifixus, et alii latrones, non tamen propterea implicari Christum esse latronem, etc.

Dictio in aliis, est implicativa similium. l. si fuzitivum. C. deserv. fugitiu. l plures. de fide Instrum. Socin. cons. 124. vol. 4. sub. fin.

Dictio alia quaecumque, est implicativa universalis, eiusque virtutis et potentiae, ut comprehendat non solum casusexpressos, sed etiam improprios, maiores expressis. Dec. consil. 77. Gravett. cons. 294. et cons. 308. Tiraquel. de retract. lignag. §. 1. quaest. 7. numer. 20. et seq. Socin. consil. 47. libr. 4.

Et sub verbo quibuscumque, etiam venire insolitissima, tradit idem Gravett. dict. consil. numer. 7. Socin. consil. 200. vol. 2. And. in c. consuluit extra de appellat.

Dictio alius vel alter, de sui natura est relativa et reprae sentativa eiusdem qualitatis, cuius erat illa, de quo facta erat mentio. Alex. cons. 204. num. 3. et seq. lib. 2. Ruin. cons. 130. nu. 1. lib. 3. Dec. cons. 182. n. 18. vers. et dum postea.

70. Anderer Gestalt nicht.

Dictio Anderer Gestalt nicht, sive non aliter, vel non alio modo, habet vim limitativam restrictivam, atque hoc operatur, ut praecedens dispositio generalis, non aliter locum habeat, nisi concurrentibus omnibus qualitatis postea expressis, atque etiam non nisi in casu expresso, Decius. consil. 61. num. 2. et cons. 85. num. 4. Paris. cons. 18. n. 6. et 7. lib. 1. cons. 19. n 15. et seq. lib. 2. Thom. Grammatic. decis 49. num. 3. et 4. Schrader. consil. 36. vol. 2. n. 1. Potissimum hoc procedit quando huic dictioni adiungitur vocula doch: Tunc enim ex hac geminatione, sine coniunctione illarum duarum restrictivarum dictionum, colligitur praecisa et enixa mens disponentis, quod ipsi disposi tionem suam in nullo alio casu locum habere velit. Paris. cons. 18. n. 7. lib. 1. arg. l. balista. cum ibi not. ff. ad SC. Trebell. Bart. in l. cum scimus. C. de agric. et censit. Everhard. in loc. leg. loc. a locurionis geminatione.

Haec Clausula et non aliter, in ducit formam, ita ut ei non possit renuntiari, et contractus corruat, non obstante quacumque partium derogatione, Felyn. in c. cum dilecta. 22. col. 10. in fin. vers. septimum. de rescript. Mandos. ad Rom consil. 402. verb. et non aliter. ubi etiam, quod ista verba inducant decretum irritans, quando nimirum post illa addita est, Cl. et si aliter fiat, actus, sit nullius roboris et momenti. Stephan. Gratian. tom. 2. discept. forens. cap. 208. num. 22. Et quod Decretum irritans, det formam, tradunt Iason. in l. 1. de lib. et posthum. et in l. non dubium. C. de legib. Dec. cons. 228. num. 1. Roman. cons. 23. Mandos. ad eund. consil. 66. verb. formam. Gratian. d. loc. num. 24.

71. Andere Ehe.

designant. Quia etiam Latinis, et in iure nostro, secundae nuptiae, non numerum, sed diversitatem a praeteritis denotant, et posteriores, sive subsequentes omnes in infinitum comprehendunt, l. si quis. 8. §. talem. C. de secund. nupt. ubi tertium coniugium venit nomine secundi, dicitque ibi gloss. inv. 6. secundo toro. omne matrimonium dici secundum, quod primuin sequitur, et Sichard. in rubr. C. de secund. nupt. num. 9. dicens, appellatione secundarum nuptiarum, venire omnes quae non sunt primae. Sequitur Menoch. consil. 4. num. 38. vol. 1. Rol. a Vall. cons. 72. nu 41. volum. 1. ubi dicunt, quod dispositum de secundo coniugio, locum etiam habeat in tertio, adeoque in infinitum, ut ait Mantica. in coniect. ult. vol. lib. 13. tit. 59. num. 9. infin.

Ac notandum hic, quod secundum L. hac Edictali. C. de secund. nupt. (de qua vid. omnino Stephan. Durant. in quaest. suis passim.) ein Fhegemächt, secundo Coniugi nicht mehr vermachen darff, dann einem Kind primi Marrimonii, wann aber ein Kind, primi Matrimonii a superstite Coniuge von seinem eignen Gut dotirt, per donationem oder sonst etwas empfangen, wird jhme solches nicht eingerechnet, off kan darauff in Testamento Paterno vel Materno ver wisen werden: Nam et talia in Legitimam imputantur.

Luber hic [orig: hîc] inserere nominae inclitae Iuridicae Facultatis Ingolstadiensis a me conscriptum Consilium, quod cum materiam secundarum Nuptiarum et earum praxin ut cumque contineat; Lectori haut ingratum esse, spero

Sed, quae ad secundas nuptias, eorumque inprimis Ius spectare videntur, inveniri possunt apud Ioh. a Ripa, Ioh. de Garron. Steph. Bertrand. et Ioh. Nicol. Arelata, tractatib. hac de re singular. Coloniae apud Gymnic. simul impressis. et etiam me. tr. d. trib. domest. societ. specieb. fol. 8.

DEmnach wir Decanus vnd Doctores der Iuristen Facultat [orig: Facultât] bey der Churfürstl: Academi zu Ingolstatt gebürent ersucht worden, vber die vne zugeschickte facti speciem vnset Gutachten zuetöffnen, auch solches mit gnugsamer deduction zubestärckem, vnd zu befürderung der Gerechrigkeit diseb in keinen weeg abschlagen können.

Als haben Wir in vnserem versamm, teren Collegio hterüher retfflich deliberirt, aber anderst in keinen weeg befinden köndten, dann daß beeden knn gedachter facti specie benanten Frawen Schwestern, shres zuror verstorbenen Bruders Sel: Erbschafft, so auff dessen Fraw Mutter gelangt, atgenthumblich zugehörig vnd hirrvon jhrer Fraw Mutter allein ad dies vitae der ususfructus oder abnugung gebüren thüe.

Dabey wir dann erstlich dises praemittirn, quod licet per lus Canonicum, poenae secundarum nuptiarum sublatae reperiantur; ea tamen iura, quae in favorem liberorum matrimonii prioris de iure Civili introducta sunt, adhunc cuncta maneant incorrecta ut Interpretes utriusque Iuris uno ore fatentur, Gail. obs. 98. lib. 2. Sarmient. lib. 1. Selectar. interpretat. cap. 4. Fachinae. lib. 3. controv. cap. 65. del Castillo Sotomaior tract. d. usufruct. cap. 2. num. 16. ubi plures allegat. Haecque iam dicta eleganter etiam, Cuiacius confirmat ad Novell. 22. ubi causam poenarum secun darum nuptiarum etiam hodie producentium, hanc esse ait, quod plerumque iniuria et damno liberi prioris matrimonii afficiantur, quibus non exsistentibus nullae etiam poenae secundarum nuptiarum esse possint. et in paraetit. Cod. d secund. nupt. idem dicit: secundas nuptias legibus coerceri, ut prioris matrimonii liberis consulatur; a quibus plervuque, ut eleganter Ambrosius 6. Hexamer. ait, mutato concubitu, parentes depravantur.

Et porro haut cum paucis quibus dam Dd. dici debet, generali totius Imperii desuetudine, constitutionem L. hac Edictati, consimiliumque sublatam esse, Virgil. Pingizer. qu 46. Namque si consuetudo vel desuetudo sit contraria Iuri scripto, tum plene et ad amussim probari debet, Mynsinger. decad. 2. resp. 13. n. 13. Ad vero in multis Germaniae locis ca iura adhuc observari probat Fichard. consil. 33. num. 11. et seqq. ac de Bavariae

vicinisque locis dubitare non permittunt Constitutiones Bavaritae Electorales ut et praxis quottidiana, Chur Bayrisch Landr Recht, tit. 14. art. 5. cap. 6.

So ist ferener vnstrittigen Rechtens, quod quicquid mater secundis nuptiis iam fun estata per successionem ab intestato vel ex testamento filii vel filiae primi matrimonii consecuta fuerit, in diem vitae suae pro sibi debita portione sola [orig: solâ] possessione delata, omne his qui supererunt ex priore susceptis matrimonio filiis relinquere cogatur, nec supra eiusin odi facultatibus testandi in quamlibet extraneam personam vel quicquam alienandi habeat potestatem, l. feminae. 3. §. 1. C. d. secund. nunt. huicque sub iuncta authent ex testamento, Castillo d. usufruct. cap. 2. num. 9. et multis seqq: Et liberi quidem non solum Dominum habent lucrorum, quae mater percepit ex filii successione. et ad secundas nuptias migravit; sed et in ceteris bonis omnibus matris fruuntur hypotheca [orig: hypothecâ] legibus concessa, l. hac edictati §. ult C. d. sec nupt. Scipio Gentil. tract. d. secund nupt cap. 14. Castillo d. loc. n. 10.

Und ob schon ex abuntandi gestanden werden möcht, daß in hoc casu die Rinder in jhrer Mutter andere Ehe expresse consentirt, So ist doch den Rechten mehr gemeß, zumahl in Churbayrischer Landrs Ordnung de art. 6. wol versehen, daß dannoch sie obangedeytes beneficii, so jhnen die Rechten gegünnet, fähig seyen da sie nemblich nit expresse vermelder, daß solchen Deyrats halber, die Mutter an jhrer Rinder künffeigoder berait angefallener Erdschaffe, tam quoad proprieratem, quam quoad usumfructum nichts verliehren solle.

Quippe filios prioris matrimonii secundis nuptiis Matris suae consentientes, nullum sibi inferre praeiudicium, ideoque excludendos non essea beneficio d. l feminae et aliarum Legum, praeclare docet Sarmient. lib. 1. Selectar. interpret. c. 4. adstipulatur Fachinae. 3. controvers. cap. 65. Nam inprimis nulla est Lex tale quid dicens; deinde nulla ratio id suadet: quid enim filius peccat Matri consentiendo, ut secundas amplectatur nuptias, quas etsi vellet impedire, non deber neque potest.

Ita vero Iure constitutum est, ut qui contradicendo actum impedire nequit, nullum consentiendo sibi paret praeiudicium, l. Caius. ff. d. pignoro tit. act. l. quae dotis. ff. solut. matrim. late Tiraquell. d. retract. convention. §. 1. gloss. 9. num. 146. Et ut maxime filii matris nuptiis consentientes iniuriam sibi factam remittere censeantur; non tamen legibus renuntiare videntur quae summa ratione et aequitate, in eos ita laesos, beneficia conferunt et lucra. Et pariter Carolus Molinaeus ad Phrlippi Decii consil. 206. in notis marginalib. scribit: Decium in illo Consilio male consuluisse et nihil nocere, etsi filius sit praesens et nominatus in contractu matrimonii Matris: quia aliud sit, honorare matrem; et secundas eius nuptias, eisque officiose consentire; aliud vero Iuri suo renuntiare, et quod ideo requiratur specialis renuntiatio a filio maiore 25. annisus.

Insonderhetr aber wäre in allweg vonnöhren gewest daß die Rinder jhres diß Orrhs habenden Iuris gnugsamb erinnert worden wären, wann manjhren consensum in nuptias maternas pro renuntiatione Iuris sui halten wolte: ut in terminis nostris attestatur Nicolaus Boer. decis 185. num. 23 welches fürnemmlich bey disen Rindern, so thetls minorennes, theils Weibspersohnen, die Iura erforderen, per tradita Decii consil. 180. num. 8. Gail. 2. obs. 77. num. 3. Consil. Mirpurgens. 24. num. 77. et seqq.

Und ob wol etliche Doctores so wetr gehen, und darfür halten wollen, daß nit allein der Rinder expressus consensus in nuptias maternas, jhnen jhr ius ex supr. alleg. l. feminae. descendens benemme, sondern daß hierdurch auch gnugsamb sey, wann sie allein tacite consentiren, vnnd in specie so sie der Dochzeit beywohnen, Ioan. Fraucisc. a Ripa in repetit. d. l. feminae. quaest. 14. Dec. consil 206. Rol. a Vall. consil. 62. num. 26. consil. 95. n. 2. 3. et seq. volum 1. Vivi commun. opin. 224. in fin. Gabriel. commun. opin. lib. 3. tit. d. secund. nupt. conclus. 1. num. 37. Gail. 2. Obs. 98. n. 19. et seqq. Forster. d. success. ab intestat. lib. 7. cap. 13.

So ist je doch dise Mainung von anbern, vnd zwar mit mehrerem grundt verwdrffen: Tacitus enim consensus in nuptias, non potest ex praesentia in celebratione nuptiali necessario inferri: multi enim nuptiis intersunt, quas illi non approbant, sed potius, si interr ogarentur culparent. At voluntas tacita resultans ex actu, non extenditur ultra, quam ex ipso actu de necessitate in fertur Bart. in l. 1. §. si quis hoc interdicto ff. d. itin. actuque priv. Gravett. consil. 292. et consil. 60. num. 53. conferunt huc, quae habet idem Bartol. in l. quae dotis. Circ. fin. col. ff. solut. matrim. ubi concludit, quod in actu praeiudiciali praesens ac etiam tacens non videatur consentire. Maxime quia in actu odioso et vituperabili, seu non delectabili, praesens et tacens, non habetur pro censentiente. Haec et alia fundam enta in hunc sensum deducit Ioan. de Garronibus tract. d. secund. nupt. part. 2. num. 7. aliaque infinita ad eundem scopum accumulat Castillo in tract. d. usufruct. cap. 2. num. 100. et num. 114. etc. Quodque nuda praesentia sine aliis adminiculis concurrentibus, nihil hic noceat liberis, post Gilken. et Anton. Fabrum probat Graevaeus 2. conclus. 98. consid. 1. num. 22. et.

Ebenmässig mag diß Orths nit hinderlich seyn, daß fürgegeben werden köndt, es haben deß abgeleibten Deren Deineich Rraisen damals gehabte Vormündere, et quidem per actum aliquem positivum, in dise andere Ehe einbewilliget, in dem nemblich Sie die Deyraths pactata vnderschriben: Curatorum enim consensus non efficit, ut mulier secundo nubens, evitet poenas Iuris. Ioan. d. Garronib. in d. part. 2. num. 9. et quidem per notata in l. pactum Curatorum. C. d. pactis. et in l. iurisiurandi. ff. d. iurisiurand. cum simil. Bene facit quod in simili vult Baldus in tr. d. dote in 6. part. priv. 38. Accedit Graevae. d. considerat. 1. num. 26. Etprocedit opinio ab hac diversa eo in casu, ubi Tutores vident, utile vel necessarium ipsis liberis esse, quod mater altera [orig: alterâ] vice nubat, puta ut vitricus eos sustentet, matremue alat, aut similem ob causam.

Noch weniger thut vns in contrariam sententiam bewegen, quod Sichasdus in Saep. d. l. feminae. num. 5. aliique scribunt, si filius non expresse dissentiret, aut non reclamaret, sed decederet tacitus, quod tunc illa taciturnicas haberi debeat pro approbatione; ita ut reliqui filii nequeant petere proprietatem illorum bonorum, quae mater habuisset ab illo defuncto fratre. Praedefunctum enim filium, etiamsi non fuerit conquestus, transmittere tamen proprietatem paternorum suorum bonorum ad fratres, communissima et vera opinio est. prout testatur Ripa in l. feminae qu. 14. cam etiam pluribus compr obat Ioan. a Garronibus in auth. ex testamento num. 37. et seqq.

Welchem allem nach, auch in anses hung deren von beeden consuliren den Frawen Schwestern Deren Advocaten vernünfftig angedenttenen vrsachen, wir nochmalen salvo tamen rectius sentientium iudicio, dabey verbleiben, das strittig brüederliche Erbschafft, wolgedachten Frawen quoad proprietatem in allweggehörig, Selbigen auch in nichten vonrecht vnd billigkeit wegen entzogen werden könne. In eiusque rei fidem Facultatis nostrae Sigillum Curavimus apponi. Actum Ingolstadii 23. Martii, Anno 1638.

De multitudine uxorum, vid. Ioan. Drusium ad loca difficil. Deuteron. cap. 81. quod de Polygamia, aliter sentiant Graeci, aliter Romani, videre est apud Baron. in annalib. Anno Chr. 921.

ADDITIO.

Quod Reginae Galliarum ad secundex Nuptias non transeant, constar ex Histor. du Royaume de Navarre sub Carole II. et 30. Reg. Navarr. fol. 169. ubi ita legitur: Le Roy Charles qui avoit volonte et conseil de prendre semme eis France, s' excusa de celuy de Sicille, et asseurale Roy d' Arragon, pour le regard de la Royne d' evairiere de France, qu' ellene se remarieroit plus: car e' estoit coustume observer en France, de treslong temps, que les Roynes dempsurans Veufues, en quelque ieunesse que ce fut, ne se remarioyent plus; etc.

Et hoc addendum est, Licet Ioann. Andreae, expoena gravi suspensionis ab officio et benesicio, et adeundi Sedem Apostolicam, impositam in c. 1. d. secund. nupt. contra Sacerdotem benedicentem secundas Nuptias, arbitratus fuit, illum textum procedere, cum vivente

prima [orig: primâ] uxore Sacerdos benedicit secundas nuptias in odium dicti criminis, et eius opinionem sequitur Lex Regia ahispan: part. 4. tit. 12. l. 2. in qua dicitur, posses emper benedici secundas Nuptias, tertias, quartas ac ulteriores, et affertur ratio: quia istae benedictiones non sint Sacramenta, sed potius orationes, quae dicuntur fuper Sponsos, et propterea nullam fieri iniuriam, cum non reiteretur Sacramentum.

Nihilominius in contrarium est textus in c. vir a. cod. tit. et communis opinio Canonistarum et Theologorum, a quibus non est recedendum, per tradita Marci Anton. in prax. Curtae Archiepiscop. cap. 60. ubi addit, consuetudinem tanien hac in re else servandam.] Ioh. lac. Speidel. V. I. L.

72. Angariae, Posten, Frohnen.

Angariae, quibusdam sunt equorum praestationes ad cursum publicum; apud Persas erat a)gtarei=on dro/mhna, cursus pernicissimus Equitum, Nos Postas appellamus, quasi posituras.

Sumitur etiam Angaria pro operis publicis, ob negotium aliquod obortum, cui celeriter providendum est, impositis, l. 2. C d. SS. Eccles. Ac olim eo nomine significabantur munera onerum vehendorum, Provincialibus imposita.

Accipitur porro non raro Angarus, pro Tabellario Persico, operario ministro, aut nuntio Regum. Martinus in Lexic. Philolog. Hincque eius originem Persicam esse aiunt: ut monui in tract. de Maiest. f. 182.

Angariae vero sunt Frohndienst. Unde Angaria sumitur pro Frohnfasten, oder Quatember. Et angariari naves dici solebant, quibus onerum transmitten dorum necessitas iniungebatur. At pro iniusta [orig: iniustâ] coactione, utitur voce Angariae Arnulphus Lexoviensis pag. 79. b. Saepius ad regales cum ceteris trahor angarias, eorumque, quibus deesse non possum, frequentibus infestor iniuriis. Ita etiam usurpatur Matth. 26. et Luc. 15.

Differunt autem Angariae et Parangariae apud Iureconsultos, qua [orig: quâ] de re, ut et in genere de Angariis, videri. potest Regner. Sixtin. lib. 2. de Regalib. cap. 13. aliique de Regalibus scribentes.

augariarum quoque et Parangariarum praestatio, inter Iura sublimia, quae Regalia dicuntur, recensentur lib. 2. Feud. tit. 56. quod ea Regis Iura propria sint.

73. Angefäll, v. infra verb. Geding, Gnadenlehen, oder Exspectanz.

Vocabulum Angefäll variae est significationis. Etsi utplurimum accipiatur von den Gnadenlehen, quae alicui debentur, in fata con cedente hodierno possessore feudi absque liberis masculis. Pruckman. consil. 31. nu. 29. vol. 1. Haud raro tamen latius etiam extenditur, ut idem quod hereditatis verbum denotet. Qua [orig: Quâ] in re usus communis loquendi inspiciendus, abeoque vera vocabuli expositio petenda erit. Quippe cum omnis vocabulorum potestas stet, cadatque ex usu loquendi. Coler. de process. exsecutiv. inpraefat. Pruckman. d. loc. n. 30.

74. Angelt.

Vulgo contrahentes (da man nicht bahr Geldrthar,) solent in venditionibus praediorum, partem pretii pacisci praesente pecunia [orig: pecuniâ], statim post contractam emptionem, persolvendam; reliquum in exiguas summulas dividere, annuatim praestandas, donec totum pretium exsolutum sit: initio praestationis primae facto, ab anno eo, qui partem pretii praesentem sequitur, et ista quidem pars praesens, Angelt communiter vocatur (als welches man baar angtbt) haec vero divisis pensionibus partita, Erbgelt sive Tagzeiten. Schultes pract. quaest. lib. 3. quaest. 23. num. 1.

75. Angewünschte Kinder.

Ita vocantur adoptivi, de quibus vid. tit. Institut. et Commentar. Icc. Adde Stebaeum Sermon. 74. item Pythaeum apud Ian. Grauterum tom. 2. Thesaur. Critic. fol. 738. ubi inter alia sequentia habet verba. De adoptione, ea hic a me annotabuntur, quaelurisconsulti nostri ex iure quiritum sua esse numquam dicturi sunt. Igitur ut formularii olim Romani per populum et praetorem adoptabant; itae

ceterae fere bellicosae gentes per arma filios sibi asciscebant, id est, armorum traditione, cuius adoptionis formula exstat apud Cassiodorum lib. 4. variar. qua Theodoricus Herulorum Regem filium sibi procreat. Sic Iustinianus noster Athalarici Patrem adoptavit. In quo illud animadversione dignum est, hoc genus adoptionis per arma, non perinde ius sui, id est, heredis et successoris tribuisse, atque eam, quae Legibus Romanis facta esset. Qua de re elegans profecto locus est apud Procopium. lib. 1. Belli Persici.

ADDITIO.

Adoptionis forma, qua [orig: quâ] Graeco more Alexius Imp. Gotfridum adoptavit,, exstat apud Guil. Tyrum lib. 11. bell. sacri. Fiebat etiam adoptio per comam sive capillos, Paul. Monachus lib. 6. d. gestis Longobardor. circa haec tempora inquit, Carolus Francorum Princeps filium suumad Luitpraudum misit, ut eius iuxta morem capillum susciperet: qui eius caesariem incidens, ei Pater effectus est, quod et ab Ottone Frisingensi relatum est, lib. 1. cap. 16. Barbae etiam tactu Alaricum Clodovaeo Regi filium factum, Aimonius scribit. lib. 1. histor. cap. 20. et lib. 4. ait: Romanorum Patricius Promisit Iasoni, quod barbam eius praecidens iuxta morem antiquorum, eum sibi adoptaret in filium: Meminit etiam Theodorum Balsamonem, alicubi notare ex Novell. 24. (seu potius 89.) Leonis Philosophi, per sacras preces, sive per baptismum adoptionem fieri.] Iohan. Iacob Speid. V. I. Licent.

Adoptionem apud Iudaeos frequentem fuisse, etiam in Genealogia Christi, probat Reu. P. Conzen. in Commentar. ad cap. 1. Matthaei vers. 7. quaest. 1. Ac de adoptionibus diversarum Gentium, vid. Coler. parerg. cap. 7.

76. Anlattung.

Nihil aliud est, quam immissio ex primo Decreto, eamque de iure communi, citatio per Edictum vel publicum proclama praecedere solet: vnd also wirdt es obseruirt in dem Ravserlichen Doffgerichtzu Rotweil, vnd Schwädischen Landtgericht zu Altorff, genannt Weingarten. Imo interdum etiam declaratio banni, vnd Anlattunge Brieff ciccerni solent. Morisque est, quod possessio ex primo Decreto, Anlait zu Rotweil, complectatur omnia bona debitoris, ut et in aliis Iudiciis Provin cialibus. Quam immissionem ex primo Decreto, Anlate, si nemo defenderit, oder versprechen würd, ad petitionem ACtoris, deß Anlaiters, decernuntur erlangte Recht, quae vim habent immissionis ex secundo Decreto: et insuper etiam exsecutoriales, Schirmbrieff, ad magistratum loci, sub cuius Iurisdictione sita sunt; qui etiam exsecutionem facere tenetur. Et quando illa immissio, Anlait, Magistratui loci et bonorum insinuata, denuntiataque est: potest nihilominus possessor intra tredecim septimanas et tres dies, a tempore insinuationis factae computandas, comparere, et immissioni ex primo Decreto factae, contradicere: eoque ita comparente, causa ibidem deducitur: sin minus, ad petitionem immissi ex secundo Decreto, is immitititur. Paulus Matthias Wehner in notis ad Reformat. Rotwilens. part. 2. tit. 10. f. 143.

77. Annatae.

Annatae taxae. Qualis autem taxa sit ostendit Platina in vita [orig: vitâ] Bonifacii IX. Annatarum inquit, usum, beneficiis Ecclesiasticis primus imposuit, hac [orig: hâc] conditione, ut qui beneficium consequeretur, dimidium annui proventus Fisco Apostolico persolveret. Unde etiam Annatae dictae fuerunt. De Annatis, plura scire qui desiderat, vid. lib. 7 Decretal. tit. 7. fol. 193. et seqq. Cornel. a Rinthelen. in Iurista Romano Cathol. cap. 8. ubi consuetudinem, ut quis ordinantibus aut ministrantibus pro consecratione aliquid quasi renumerandi causa doner, nec lus Iustinianeum improbare, docet. Annatae tamprofanae quam Ecclesiasticae cur remedium subsidiarium denominentur: vid. Baptist. Costam. in tract. d. remed. subsidiar. cap. 114.

78. Anschlag.

Aestimatio, pro temporum ratione mire variatur: Also werden in einem alten Brieff de dato 1462. zu Engstlaten, Balinger Ampts, angeschlagen

De vilitate antiqua, propter in opiam hominum, da man die Bürer vmb ringe Zinßntr nemmen wollen vid. Crus. ad annal. Suevic. in paralipomen. fol. m. 45. Was die Ringmauren, mir den hohen Thürn zu Lutzen zubawen gekostet, habet Peterman Etrerlin in der Aidgnosschafften Chronick, fol. m. 61.

Ac hoc porro est notandum, daß die beständige Einkommen, als vnablässige Finß, etc. in denen Anschlägen, da man Büter, welchen alle Obrigkeit anhängig, verkaufft offt doppelt: das ist: ein Güldin per viertzig capital gewürdiger werden. v. infra Derrngült.

Lubet hic [orig: hîc] addere ein Form eines angeschlagenen Adeltchen Buers. Summarischer Anschlag, Vber das frey aigenthumblich Adenlich Guet, N. mit seinen pertinentiis.

DAs Dorff N. mit allen seinen begreiffungen zu: vnnd eingehörungen, so weir desselben Marckung geher inner vnnd ausserhalb Erters, zu Dorff, Holtz, und Feldr, mir Gericht. Zwäng, vnd Bännen, Gebotten vnd Verbotren, Satzungen, vnd Ainigungen, Pfenden Straffen, Buessen vnd allen anderen, dem nidern Gerichtszwang vnd Obrigkeit anhangenden Rechten vnd Gerechtigkeiten insonderheit die Casten Vogrey, auch die Ehehäfftinen in verleyhung der Tafern oder SChenckstatt. Item deß Hürttenstabs, Schmidten vnd Metzge, so dann Raiß vnd Steyr der Vnderthanen, samentlichen angeschlagen. P. 4000. --- --fl. kr. hlr.

Der Herrschafft aigene Stuck, so der zeit auff wider abkünden verliehen.

Der Weyher, so 13. Tagwerck, vnnd zwey Mädig ist, vnd zu gemainen Jahren 20. wägen mit Hew vnd Embdr ertragen mag, jedes Tagwerck angeschlagen Per 200. macht .. 2600. --- -- fl. kr. hlr.

Ain Tagwerck, ein Diertel vnnd 20. Ruethen Corneiter Wisen, so Joß Romer der Schulthaiß zu N. innen har, von Jahr zu Jahren, vnnd ainmädig ist, vnd zu gemainen Jahren 3. Wägen mit Hew zu Nutz gibt, Angeschlagen Per ... 260. --- -- fl. kr. hlr.

Gemessene Holtzmarcken vermög Vrbars an vnderschtdlichen Orthen vnd Stucken.

Guten gewerigen Bodens vnd mit guten gesunden starcken Bawhöltzernbesetzt, thatls wol erwachsen, anders theils aber zimblicher Stärckin 294. Jancharten 102. Ruethen, ain Jauchart in die ander, mit Brund vnd Boden, vnd allem darobstehendem Holtz, auch der äckerich Nutzung Per 70. fl. belaufft sich Summariter 20619. 36. 6. fl. kr. hlr.

Besetzter vnd beständiger Jährlicher Güldten, da der Gulden ins Capiral P. 35. gerait ist.

Fesen oder Rorngült Biberacher Mäß, 100. Schäffel 7. Viertel 11/2. Imi, jeden Schäffel zu 2. fl. 30. Kr. macht 251. fl. 50. Kr. 4. hl. Vnnd zu Nauptgut. .... 8814. 27. 4. fl. kr. hlr.

Nabern obigen Mäß 51. Schäffel 9. Viertel 21/2 Imi, jeden Schäffel zu 2. fl. angeschlagen, thut 103. fl. 43. Rr. 4. hl. vnd ins Captral .. 3637. 22. 4. fl. kr. hlr.

Roth Erbiß, 3. Viertel, 3. Jmi, das Viertel P. 24. Rr. thur 1. fl. 30. Rr. trägt auß. .. 52. 30. -- fl. kr. hlr.

Güldt Henna, vnd Cetbhenna, so die Vnderthaeuen aller Jährlichs geben 92. jede zu 10. Rr. thut 15. fl. 20. Rr. bringen ins Capital. .. 536. 40. -- fl. kr. hlr.

Gülthüener 142. jedes P. 5. Rr. thun 11. fl. 50. kr. vnd ins Capital. .... 414. 10. -- fl. kr. hlr.

Gült Ayer 3120. Das hundere zu 30. kr. belaufft. 15. fl. 36. kr. bringen ins Capital. .... 546. --- -- fl. kr. hlr.

Besetztes.

Newgelt. Ain Wagen vol zu 5. fl. bringt Hauptgueth. ........ 175. --- -- fl. kr. hlr.

Auß zweyen steüren Jährliche zuwatden 5. fl. macht. ....... 175. --- -- fl. kr. hlr.

Ain ayde Vohlen Cauffenzulassen. Jähtliche 5. fl. macht ......... 175. --- -- fl. kr. hlr.

Siben Vierrel Cein außzusäen, jedes zu nutzen, Pr. 1. fl. 30. kr. ...... 367. 30. -- fl. kr. hlr.

Güldr Obß 8. Viertel, der Nutz Jährlich angeschlagen P. 1. fl. erlaufft ins Capital. .. 35. --- -- fl. kr. hlr.

Dienstgeldt, neben den Jagdiensten.

Von den siben Bawren vnd dem Würth, so hierinnen den Bauren gleich gehalten wirdt, von jedem Jährliche zwen Gulden, vnd den 20. Alten Söldner, jeden 1. fl. deßgleichen den 6. ERbgütigen Söldner. Aber von jeder allein 38. Rr. thut Jährlich mir einandern 39. fl. 51. Rr. So auff die haimbfälligkeit wol anderst maggeordnet werden, macht zu Hauptgut. 1288. 5. -- fl. kr. hlr.

Vnbesetzte oder vnbeständige Gefäll, so der Gulden ins Capital allein P. 30. angeschlagen.

Handtlöhner, vnnd Bestandt Geldter, von der Verrschafft aigenthunblichen Güettern.

Von den 7. Nöfen zu Althaim, so auff der Besitzer Absterben, der Herrschafftle dig haim fallen, auch im Etter wol erbaut, vnnd zu den darein gehörigen Güettern, Acker vnd Wisen, nicht schwär begülter, mag Jeder 400. fl. Handtlohns wol ertragen, thät samentlich 2800. fl. den Fall auff 20. Jahr gemaint, thut Jährlich 140. fl. Summa Perse

Von den 20. Alten, zu Althaim, darein auch wol erbawten Hoffrairin, Aecker, Gärten vnnd Wisen gehörig, seynd gleicher gestalt der Herrschafft haimbfällig vnnd nicht vbergülter, mag jede auff den Fall 100. fl. Handtiohn wolertragen, die belauffen sich samentlich 2000. den Fall ebenmässig zu 20. Jahr gesetzt, belaufft sich 100.

Die zwo von der Herrschafft new erbawte vnnd den Besitzern allein auß Gnaden auff ihr Cebenlang verltehene Sölden, darein weder Aecker, Gärten, noch Wisen gehörig, mag jede auff den Fall 40. fl. Handtlohntrtragen, thut Jährlich 4. fl. ..

Summa alles Handt Lohns, da der Fall auff 20. Jahr gesetzt 244. fl. Vnd thuen zu Hauptgut. 7320. --- -- fl. kr. hlr.

Das Vmbgelt.

Deme die Würthschafft vnd Tafern verlihen, gibt die 13. Maß, vnd erträgt zu Gemainen Jahren, Inmassen es ausser den nächstverflossenen Newen Jahren gezogen worden, 50. fl. 6. kr. 4. hlr. thun den Gulden zu 30. kr. angeschlagen Haupgut ... 1503. 15. -- fl. kr. hlr.

Bey Gehäuseter.

Derenjetziger Zeit 11. seynd, gibr jedes Jährlich viertzig Rreützer Sitzgelt, thut 7. Gulden 20. kr. und zu Haupt Gut. ...... 220. --- -- fl. kr. hlr.

Leib aigene Leuth.

Seynd der Persohnen Jung vnnd Alte, Beheürath vnnd Cedigsstand 224. gebendie Beheyrahten auff jhren Todrfall der Mann das beste Koß, vnnd das Weib die beste Ruhe vnd Einschlaff, oder wie sie sich mir der Herrschaffe deß Verstorbnen Verlassenschaffr halbervergleichen, vberhaupt angeschlagen, ein Persohn in die ander Pr. 3. fl. macht, .. 1792. --- -- fl. kr. hlr.

79. Anstand.

Induciae sunt, cum in breve et praesens tempus convenit, ne invicem hostes sese lacessant, vulgo ein Anstandt oder Fride, der auff gewise Zeit bestimbt ist l. postliminium. §. Induciae. ff. de captiv. et postlim. Varroni. Induciae funt, Pax Castrensis paucorum dierum, vel belli feriae. ibique bellum manet, sed pugna cessat. A. Gellius, lib. 1. cap. 25. Itaque differunt a vera [orig: verâ] Pace: Quod finitis induciis, partes rursun sunt in guerra. Sed de induciarum etymo, vid. Coler. parerg. c. 21.

Barbari Inducias Treugam vocant, a Germanico Trew. Interpretes tamen aiunt, Inducias esse ad modicum tempus; sed Treugam in longum extendi, vid extravag. de Treug. Et differt tam pax, quam Induciae a Foederibus in eo Treuga sive Induciae fiunt inter hostes: Foedera contrahuntur inter socios bellum inferentes.

Pacem autem, seu inducias frangenti, eaedem etiam licite rumpuntur. Gilken. ad l. cum proponas. 21. C. d. pactis. Interdum tamen pactum addi solet, ut pax per laesionem rupta non censeatur, sed damnum debeat resarciri. Lehman in Speyrischen Chronick. fol. 762. Plura congessi in tr. d. Pace.

80. Antichriß.

De Antichristo, vid. Cardin. Baron. Indic. Annal. Albert. Stadens. fol. 170. b. Petr. de Andlo. de Imper. Romano. lib. ult. c. ult. et ibi not. Frcheri. fol. 205. et seq.

81. Anwaldt.

Anwaldt, quasi Praefectus, vom walten, verwalten. R. P. Gretser. in Divis. Aichstettensib. fol. 160.

Nota, quod Religiosus non possit esse Procurator per Clem. 3. de Procur. si est claustralis, gloss. ibid. verb. Clericus.

Exinde est, daß die Johanniter, Praeltem, etc. darunder nicht verstanden werden. Ac quod processus cum Religioso, absque exceptione agitatus valeat, docet Capell. Tholosan. qu. 124. et quaest. 131. quod habens dignitatem vel administrationem, possit dare Procuratorem, etc. decidit.

82. Apotecker.

Qui praeparant et vendunt Medicamenta, Pharmacopolae dicuntur. l. 3. §. 1. ad L. Corn. d. sicar. Nec enim videtur e dignitate artis medicae, ut Medicus ipse Medicamenta praeparet, vel vulneri manus admoveat: Ideo partes quaedam concreditae sunt Pharmacopaeis et Chirurgis.

Hi in bene constitutis Rebus publicis iuramento singulari astringuntur, cuius formulam refert Adamus Volckmannus im Notariatbuch. p. 3. c. 15. vom Aporecker Aidt vnnd seinen Gesellen, cuius praecipua capita sunt: Se velle colligere simplicia tempestive, et diligenter exsiccare. Compostra se dispensatirru secundum artis medicae praescriptum, quae saccaro condienda, non melle, etc. venenosa et abortum causantia, nemini cessurum, inprimis ignotis, praeparaturum summa [orig: summâ] cum diligentia ea, quae purgant, obsoleta et deperdita abiecturum, aequo pretio pauperi ac ditiori venditurum: nec quid pro quo adhibiturum, sed omnia consilio Medici facturum: quod si contra fecerit, et venenosa temere, vel fatuis vel suspectis hominibus vendat, tenetur ad poenam Menoch. 2.cent. 4. cas. 359. vid. omnino Iacob. Fabrum in tract. de aliment. fol. m. 93. et seqq. ubi multa de Pharmacopaeis scitu digna congessit.

Indeque Pharmacopola ipse tenetur, si minister venena ex errore praebet ci, qui Medicamenta petit: qua [orig: quâ] de re responsa exstant in Consiliis Altorffinis cons. 31. et seqq.

83. Appellation.

Ob ausser eines vom Adel Lehengut die Appellation für den Directum Dominum vnd Lehenherrn, oder für den Vasallum gehe vnd gehöre? v. Bidembach. quaest. nobil. quaest. 9. An item concessio lurisdictionis pertincat etiam ad Insta ntiam secunduam, v. Camill. Borell. d. Magistrat. 4. cap. 5.

In causis Feudalibus si ad Imperatorem appelletur, Index a quo; se coram Imperatore si stere debet, de lata [orig: latâ] sententia [orig: sententiâ] rationem redditurus. cap. 1. §. fin quo temp. miles. ubi Schenck. Curt. Iun. part. 7. n. 33.

An ad Aulam appelletur? vid. me in tract. d. statu mixto. fol. 218. et seq. Quod ab Electorib. non appelletur, docui in tract. singul. d. appellat. Quod tamen Privilegium Elector Bavariti Palatin. Caesaris scitu reassumpsit, et nunc ludicium Revisionis instituit in Aula sua. De Privilegio Saxon. de non appellando, vid Knichen. intr. d. Sax. non Prou. iure. add. Beatum. Tom. 5. de iudicialib. p. 5. vol. 1. fol. 324. qui idem. fol. 550. quod quibusdam in locis in Criminalib. appellatio admittatur, refert. De Privilegio de non appellando, vid. Consil. Argentoratens. tom. 1. fol. 188. A quibus causis non appelletur, v. Chorkier. 2. de exemption. fol. 71. De appellatione a prorogato Indice, v. Consil. Argentoratens. vol. 1. cons. 39. de appellatione, praesertim ad futurum Consilium, vid. lib. 7. Decreal. fol. 237.

De pro vocatione ad Tribunal Dei, vid. tract. singul. Heringii, add. Camerar. horar. subcisivar. centur. 3. cap. 38. Vetus Chronic. Moguntiac. fol. 20. et Bzov. A. 1423. fol. 641.

Cetera habentur in tr. meo de appellatorio luvamine inscripto. adde Brederod. Tholosan. Cletzelium et alios, de appellationibus, qui scripserunt.

84. Archidiaconus.

Archidiaconus de Iure vicarius Episcopi dicitur et illius oculus, praeordinator, item coadiutor, a quo eligatur, de eius institutione, officio ac aliis ad eum spectantibus agit Conrad. Lancellott. in templ. omn. Iudic. lib. 2. cap. 8. fol. 891 et seqq.

85. Architectur.

Romana item Graeca, vid. Les Intentions Merales. d. Antoine Pippre. cap. 25. add. Dantel Specklins Architectur von Vestungen, item Serlium, etc.

86. Archiv.

Archivum est locus, sive scrinium, in quo Acta Principis vel urbis reservantur. Alias Tabularium et Grammatophylacium, vel Archia et Cancellaria dicta. Unde Archiotae, id est, Custodes Archivorum, l. vit. § si quoque. ff. de mun. et honor. vide Bornitium. de Instrument. lib. 2. cap. 10.

Ac quod olim in Templis ac locis publicis, publica pecunia, ac etiam documenta fuerint asservata, attestatur Eberlin. in tract de origin. iur. sol. 180. et seqq. Unde etiam libri Apocryphi dicuntur, cum non sint in sacra crypta, inquit Maier. in Chaldaismo sacro fol. 262.

Notandum hic [orig: hîc], daß die Instrumenta communia, nec non insignia domus, seu arma familiae, apud eos, qui sunt de Familia, eosque matoresnatu seu digniores, et qui maiorem ac fortiorem partem Iuris habent, Pflegen verwahrt, vnd nit bald andern, so nit de familia, anvertrawer werden, Anton. Faber. in Cod. lib. 2. tit. 1. de finit. 14. num. 2. Scurff. cons. 50. num. 15. centur. 1. et praesertimn. 1. 2. 6. et 7. Rutger. Rulaud. de commiss. part. 2. lib. 5. cap. 19. in fin.

Et qui ita Instrumenta familiae vel alias communia detinet, ea aliis, qui Interesse habent, quoties necessitas eorum exigit, edere revetur, Copen. decis. 7. num. 6.

Scripturis ex Archivo desuniptis de Iure communi, plena fides adhibetur. Per tex. in auth. adhaec item et charta. de fide Instrum. Novell 49. c. 2. c. perucnit. 1. §. inneviemus. cap. 30. quaest. 1. Ac quoque de lure Wurtembergico, est text. in tit. 34. lib. 3. fol. 130. §. Item. Rodel, Vrbar, vnnd andere alte Schrifften, die in vnsern Stätten, Gewälben vnnd Rästen verwahrt seynd Oeßgleichem Zinß: steür: vnd Rechenbücher, so in vnserer stätten Rahthäuser ligen, die alle sollen für vnsern Gerichtem gute Rundtschafft geben; doch vnsern Gerichten, fürnemblich, wo Einrede geschicht, jhr Erkandtnuß darvber vorbehalten. v. omnino Ioseph. de Sesse. vol. 1. decis. 21.

Idque Iocum inprimis habet, si Scriptura sit antiqua, nec ulla adsit causa supsicionis. Add. Dn. Rutg. Ruland. de commiss. part. 2. lib. 5. cap. 3. et seq.

Quid item requiratur, ut Scriptura ex archivo publico producta valeat, late tractat Schrader. vol. 1. cons. 5. per tot.

87. Armenier.

Vid. Epistol. Maximil. Sandaei, von Spaltung der Protestierenden in Holland. Item Arcana Arminiansimi, etc.

88. Armkast, Gottskast.

Sacrum aerarium est, quod continet pecuniam ad sacros et pios usus collectam. Cuius modus proprius videtur consi stere in Eleemosynis. Usus sacri Aerarii sive Gazophylacii, deß Gottes-Rastens, necessarius est, et fuit in quavis [orig: quâvis] Republica. Constat enim omnis Res publica pauperibus, aeque ac divitibus, aliisque personis miserabilibus. Unde publice interest, aerarium ex pecunia [orig: pecuniâ] publica [orig: publicâ], ad sustentationem carum in promptu haberi. Iacob. Bornitius. de Aerarii reditib. lib. 30. cap. 2. a princ.

Modus vero Aerarii sacri, praeter ceteros, proprius videtur in Eleemosynis, quas pii conferunt, vel statuto tempore, vel extra ordinem, sponte tamen. Quibus varia potest ansa et occasio porrigi. Possunt enim colligi Eleemosynae singulis diebus Dominicis, vel Festis, von Hauß zu Hauß. In hospitibus publicis, in Herbergen: Deßwegen Allmosen Büchsen allzeit sollen auffgesetzt werden, ut peregrini pauperibus quid conferant. Item in Conviviis sollennibus, Sponsalium, Nuptiarum, baptizatorum; itemque in funeribus: auff Derlöbnussen, Hochzeiten, Rindtstauffen, Leichtbegängnussen. Adde et alioz modos, quibus sacrum Aerarium ditari potest, expecunia [orig: expecuniâ] pro pulsu Campanarum, Glockengelt, ex pretio sedium in templis, Stulgelt. Item pro sepulcris in Caemitoriis publicis, aut in templis.

Nota quoque, morem in quibusdam Civitatibus, ut emptores et venditores rerum immobilium, quamprimum convenerint, aliquid nummorum ad pios usus, puta Talerum, vel grossos aliquot pendere, et in cistam pulicam, quae buius vei gratia [orig: gratiâ] in templis collocata, Schedula [orig: Schedulâ] in Testimonium contractus celebrati apposita [orig: appositâ], recondere teneantur: vulgo den Gottes Pfenning einlegen. Qua [orig: Quâ] pecunia [orig: pecuniâ] non illata [orig: illatâ], contractus quasi nullus censetur, ut testatur. Bornitius supr alleg loco.

Moribus quoque nostris singulare, et Sacrum Aerarium est, quod der Heylig indigitatur. Fere enim olim in honorem illius Sancti, cui vel Ecclesia Parochialis dicata erat, vel quem Oppidum vel pagus sibi elegerat Patronum, certi reditus destinati erant; ad onera pia sustinenda: Zu eRbawung der Rirchen, oder dern Ornat, auch Erhaltung der Armen.

ADDITIO.

Divinis convenit Legibus ut non omnia possideant pauci quidam, sed eorum partem aliquam in communem conferant utilitatem, maxime in sustentationem pauperum et egenorum. Idcirco plurimi Impp. Reges ac Principes non solum Constitutionibus suls (quod maxime patet de lustiniano ex tit. C. de SS. Eccles. de Episcop. et Cler. nec non tit. d. infantib. exposit. etc.) sed etiam largissima bonorum ac redituum assignatione, laudatissime egenis prospexerunt Sic Chrysostom. homil. 67. in Matth. cap. 10. scribit, ex magnificentissima Impp. Romanorum beneficentia, ultra tria milia pauperum Constantinopoli, de publicis reditibus ali Nerva olim Imp. iis mensibus quibus imperitavit, in egenorum usum plusquam centum milia aureorum numum [orig: numûm] solus legavit, constitutis simul senatoribus, qui agros ad illorum sustentationem coemerent, et iis distribuerent, quos ob inopiam, ope aliqua [orig: aliquâ] dignos esse, animadverterent. Idem Nerva puellas, puerosque pauperibus natos parentibus publicis sumptibus per Italiae oppida ali demandavit, ut refert Cuspintan. Tullius Hostilius Romanor. Rex, plurimos itidem agros pauperibus distribuit, Fulgos l b. 4. c. 8. Henricus IV. Imp. agmina pauperum sustenta vit, notante Zwingero in Theatro. Tiberius II. REgias fere facultates pauperibus distribuit, Paul. Diacon. lib. 18. Traianus Imperator, suis etiam sumptib. aluit 5060. Studiosos, teste Plin. in Panegyr. Nostris quoque temporibus prudentissimo Consilio, in bene Constituits Rebus publ. fundata sunt Collegia in eum finem, ut pauperes ac miserabiles personae isthic [orig: isthîc] liberaliter sustententur, atque curentur: quorum plurima et splendidissima conspiciuntur in Hispania, Anglia, Gallia, Italia, Germania, etc. Iacob. Faber. in tract. d. aliment. quem vide sol. 100. et seqq. ubi fol. 104. tradit, si ad alendos pauperes publici reditus non sufficiant, vel peti possint sub fidia ex proventib. Ecclesiarum, vel ex libera privatorum contributione: qui ad id et Dei mandato et iure tenentur, secund. dictum Paul. t. ad Thessalon 4. Timoth. 6. 18. Roman. 12. 13. et 5. Corinth. 9. Praepos. in c. non saetis distinct. 86.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. L.

89. Armut, Arme Parthey.

Paupertas multa Privilegia, et etiam incommoda in iure nostro habet, quae congessit, Speckhan. 3. centur. quaest. 37. et 39. et Franeisc. Vivius decis. 222. ac 268. Qui idem Speckhan d. cent. quaest. 38. docet, quomodo ea probetur.

Et sane Iudex, quandoque pauperi litium sumptus cogitur suppeditare. Speckhan quaest. 35. Ut et creditor tenetur alere inopem debitorem, ad ipsius instantiam incarceratum. Francisc. Vivius. decis. 529. Subditi quoque compelli possunt ad subsidium pauperibus praestandum. Consil illustr. in fol. Francof. impressa part. 1. cons. 86.

90. Arrest, verarrestieren.

Arrestatio, Arrest, est iniectio manuum, cum alicui a Magistratu interdicitur, ne excedat ex eo loco, in quo inventus est, nisi rebus cum eo compositis, qui deillo apud Iudicem conquestus est: vel cum res alicuius, qua cumque ex causa [orig: causâ] pro securitate nostra [orig: nostrâ], auctoritate publica [orig: publicâ] detitietur, ita ut nobis invitis ex illo loco, negotio non dum sopito aufferri non possit, Petrus Pecius. in tract. de iure sistendi, cap. 1. num. 4. adde Matth. Colerum. de processibus exsecutivis, part. 1. cap. 2. numer. 159. et seq. Dicitur etiam Rummer, quasi impedimentum, vid. Becman. Origin. in v. Gomer. Quod autem distinguendum inter arresta et exsecutionem, constat ex votis der Ortenburgischen Acten, praesertim. vol. 5. ubi, ob auch die ligende Güter zuarrestieren, discucitur.

Inde qui Arrestum frangit, pro Iudicis arbitrio acriter punitur, l. 1. ff. de effract quae lex, licet loquatur in eo, qui violat carcercui; tamen idem est et hic [orig: hîc], Oldrad. cens. 65. incip hic agitur, ubi dicit: rumpens arrestum, aequiparatur rumpenti carcerem; et eum sequitur Mandos. in tract. de menitor quaest 8 Petr. Pecc. de Arrest. cap. 28. num. 1. et seqq.

Et Arrestum descendit a Gallico Arrester, hoc est; impedimentum praestare, sistere gradium, commorari. Licet hocce verbum, Galli alio et nunc communiore significatu, pro Sententia [orig: Sententiâ], Decreto vel Decisione Iudiciali usurpent: quemadmodum Iohann. Paponius observationes suas Arresta inseripsit. Et licet quidam Arrestum hac [orig: hâc] significatione, derivent a Graeco a)re)skw, id est, placeo; tamen similiter ab Arrester, a sistendo, standoque descendit: Sicut dicimus: stat sententia, stat apud animum; et sic pariter rebus iudicatis, ut quae pro veritate habentur, est standum. Petr. Frider. Mindan. de processib cap. 40 n. 3. lib. 1.

At quo iure Arrestum sit introductum, et qua [orig: quâ] ratione sustin eatur? vide Petr. Pecc. d. tract. cap. 2. Quis res velbona alterius sistere seu arrestare possit? tradit item Peck. cap. 3. et vid. Dispp. Basile ens. tom. 5. disput. de Arrestis. thes. 11. et seqq.

Arresta autem omnia sunt odiosa, Schultes. in addition. ad Modestin. Pistor. quaest. 136. num. 15. ut per boves et ignorantes ius ministrari censeatur, ubi ciusmodi Arresta et Saxamenta facile conceduntur. Colet. de processib. exsecutiv. part. 2. cap. 3. nomer. 148.

Non dantur, nisi in debito liquido, vel sumariter probato, Lopen quaest. 29. num. 16. adeo ut quidam Instrumentum tantum requirant. Berlich. decis. 107.

Qui aut quorum bona legitime arrestentur, vid. Peck. d. l. cap. 4. Dispp. Basileens vol. 5. d. disp d. Arrest. thes. 26. et seq. et Berlich. tom. 1. conclus. 50. ubi docet, quomodo rite fiat arrestum rerum. Item, qui et quorum bona seu res arrestari non possint, tradit Peck. cap. 5. et Dispp. Basileens. d. l. thes. 40. et seqq. Quo inloco Arresta fieri nequeant, consule Dispp. Basileens thes. 90. Quo autem tempore fieri possint vel no, vid. saepe dict disp. Basil. thes. 96. etc. Et quatenus tempore Nundinarum? docet Berlich. 1. conclus. 53.

Dubitatur, an hospes peregrini apud se divertentis bona, donec sibi pro cibo et potu satisfactum fuerit, possit arrestare? Negativam qui tuentur, dicunt: quod pignus propria [orig: propriâ] auctoritate non liccat occupare. Dd. in l. 3. C. d pignor. Nec enim ullum aliquem absque ludicis interventu, quasi per vim et proprium factum alterius alicuius bona, imo et hypothercam fibi ipsi rarrogare vel posse vel debere: esse enim hoc sibi ipsi ius reddere, quod nemini permittitur, arg. l. 1. et t. t. C. ne quis in propr. caus. Quod si vero fecerit, et reddere rem Domino, et pretium eius restituere cogi. l. si quis in tantam § fi vero C. unde vi. Imo et ius crediti pignorisque cummerito perdere, l. exstat. ff. ad L. lul de vi privaet. Quin et hoc in specie in caupone obtinere, tradunt Menoch. de recuper. poss. remed. 5. et 9. Coler. in proc. exsecutiv. part. 1. vap. 5. nu. 106. et seqq.

Non desunt tam en contrarium tenentes. Concedit enim Caupo Viatori subire suum tectum, eumque sartum ac tectum ab omni fraude, necessariis ad focilandum sublestas vires remediis instruit, omnium in cauponam illatorum custodiam tacite suscripit, et factum etiam aliorum praestat, l. 1. §. fin. l. 2. ff. nautae. Caup. Huic igitur ut quanto citrus solvatur, vel denegatae solutioni via [orig: viâ] arresti consulatur, publica exigit utilitas atque aequitas. Habere videtur caupo, saltem ius retentionis: quin et in tali casu ta cita hypotheca inducta esse censetur, l. item ff. d. pcct. et l. certi iuris. ff. locas. Sic, posse hospitem pro pretio unius cenae, tantum detinere ex bonis, quantum ad solutionemistius sufficit, tradit Bald. in l. certi iuris. num. 5. C. loc. Et hac de quaestione, vide Negusant. in tract. depignorib. et hypothec. part. 1. membr. 4. num. 138. et 141. Coler. de process exsecutiv. part. 1. cap. 2. num. 21. Cavalcan. decis. 44. Virgil. Pingitzer. quaest. 58.

Quamvis autem Arresta iam passim per totam Germaniam habeant locum; maxime tamen rationabilia et aequitati

consona sunt illa Statuta, quae certum terminum arrestanti praefigunt, inner welchem er auff das arlestirte Gut klagen muß. Ad quorum Statutorum intellectum, vide Mollerum lib. 4. semestr. cap. 11.

Solvitur Arrestum cautione, daß der arrestatus deß ordentlichem Rechtentz sein wolle (in loco alias competenti) qua [orig: quâ] dere, et quomodo quis se relaxare queat ab arresto? vide Copen decis. 35. et Modest. Pistor. part. 3. quaest. 110.

Conceduntur etiam quandoque arresta ex pacto: da einer sich verschreibet, daßer aller Orthen, im Fall nicht baltens, verarlestirt werden möge. Et tunc heredes quoque eo innodantur, aut in officio successor, Hartman. Pistor. quaest. 50. Sic et subditi ac Ministri, aliquando pro debitis Magistratuum vel Dominorum arresto innod ari possunt. Berlich. 1. conclus. 52. Arresto autem propter alium detentus, vel alia ratione damnificatus, damnum et interesse ab eo potest recuperare. Copen. decis. 36. Nisi illud arrestum sit in iuriosum: tunc enim solum arrestans tenetur: cum unius delictum tertio haut nocere queat. arg. l. siper imprudentiam. 51. ff. d. eviction.

Sed vide de arrestis plura apud Georg. Everhard. consil. 10. et seq. volum. 1. ac Andr. Gail. libro singulari exsequutus est Imperii Arresta. Disputat singul. tom. 5. Disp. Basiliens. ac de Constitutione arrestorum, Rosacorb. cap. 20.

De Arresto Saxonico, quod tribuit in bonis debitoris praelationem, vide Berlich. decis. 106. et seq. Et illud tam de Iure, quam moribus nostris ignoratur: Dann eines Creditoris Vorlauff, soll den andern nichts schaden, l. pupillus. ubi Bart. ff. quae in fraud, creditor. Pruckman. consil. 47. num. 167. vol. 1. Fürstl. Würtembergisch Landtrecht, part. 1. titul. 75. fol. 209.

91. Articuls Brieff.

Vide Kayser Fer dinandi II. Artictilsbrieff, darinnen, so wolder Kriegs- vud Muster Commissarien, als auch all anderer Officirer vnd Soldaten, sie seven zu Roß vnnd Fueß, vnderschidliche Kriegs Ordnung verfaßt, getruckt in 4. Anno 1626.

92. Aertz.

De Metallis vid. Sareptam. Mathesii, item tract. singul. Gui dii de Mineralibus, etc.

93. Artzney, Artzney-Doctor.

An Medici in Republ. ferendi; vid. Martin. centur. 8. et disputat ult. th. ult. cent. 9. disp. 1. thes. ult. hoc verum, quod sine Medicis, Civitates constare queant. Nam multa milia gentium sine Medicis degunt, et Rom. Populus plus sexcentis annis fuit, et tamen Medicinae artem damnavit. Plin. lib. 29. nat. hist. cap. 1. Quinimo eis permultas adesse oportet aegritudines, quibus plures Medici super sunt. Ioan. Coras. ad tit. de origin. Iur. in l. necessarium. §. post originem 13. allegans Strabonem lib. Geogr. 6.

Cato Censorinus, prae ceteris filium admonebat, t omne genus Medicorum sedulo devitaret Plin. d. loc. De Adriano Imp. Dion. refert, illud in populo, cum moreretur, vulgatum fuisse. Turba Medicorum interfecit Regem. Et de Aureliano Caesare legitur, Medicum ad se, cum aegrotaret, numquam vocasse [orig: vocâsse]. sed se ipsum inedia [orig: inediâ] praecipue curasse [orig: curâsse]. Vopiscus in Aureliano. Pausanias item Lacedaemonius, ut refert Coras. d. loc. qui valetudinem nullo Medici auxilio regebat, interrogatus, quomodo senex factus esset, respondit: quia Medico non sum usus. Idemque ad Medicum dicentem, nullum malum habes, festiviter regessit: non enim utor te Medico. vid. Filesacum 1. select c. 17. et meum tr. d. vita [orig: vitâ] et morte. f. 58. et seq.

ADDITIO.

Apuleius in Libro quem de herbis inscrip sit, Medicos Lucripetas appellat, qui etiam a mortuis mercedes exspectant, quos severiores morbis esse dicit, et Georg. Anselmus Nepos, de Sosylo Medico sic lusit:

De Lanio Medicus fit Sosylus, haut novares est.
Fecit enim lanias, quod facit et Medicus.

Quorum inscitiam capitalem nulla praeterea lex est, quae puniat, ut scite Plinius Secundus lib. 20. tradit: Nullum exemplum in vidiae,

discunt perieulis nostris, et experimenta per mortes agunt: Medico tantum hominem occidisse summa impunitas est: quinimo transit in convicium, et intemperantia culpatur, ultro qui periere [orig: periêre] arguntur.

Proxime accedunt, quae de his Medicus Hippocrates lib. de Lege scribit: Soli Medicae arti nulla alia poena urbibus posita est, et irrogata pretio, quam vituperationes infamiaeve, quae errantes non puniat. Quam sint praeterea latronib. peiores hoc epigrammate constat:

Iudicium meli iss fuerit subiisse Latronis,
Gennaedii Medicas, quam petisse manus.
Ille etenim saedes sancte exsecratur et odit,
Hic [orig: Hîc] pretium capit, et ducit ad Elysios.

Non pudebit me inquit Benedict. Curtius in Commentar. arrest. aemerum arrest. 22. fol. m. 223. tantam diligentiam in neotericis Medicis desiderare, quantam fuisse in Hippocrate legi, qui tam fallere, quam falli nescit, ut is merdam degustarit, quo morbi naturam saepidius, persentisceret, ideoque ab Aristophane skatofa/gos dictus. Ac Faustus indoctos Medicos merdicos hoc disticho vociat:

Haec et similia tamen non inveros Medicos, qui laude et pretio digni, sed in eos tantum proferri possunt, qui fungini sunt, qui statim ad Medicinam absque Philosophia progrediuntur, qui empirici, qui rem herbariam ad pharmacopolas relegant, qui literas Graecas a spernantur, qui Avicennam, Averroem, Serapionem, Mefuem et reliquos Arabes, qui Petrum Apponensem, Iacobum a Partibus, Dinum, rei ectis Hippocrate, Galeno, Nicandro, Actio, Scribonio Largo, Sorano, Dioscoride, Oribasio, Celso etc. amplexantur, qui denique salutem humanam parvi faciunt, plurimi quaestuariam, etc.

Exinde etiam est, quod multi suadeant, in bene constitutis Rebus publ. (1) non esse ferendos indoctos Medicastros, quibus omnes ii adscribi possunt, qui Philosophiae ac Medicinae in stitutionibus vel nihil, vel non satis imbuti, morborum, quos nec cognoscunt, nec cognoscere student, curam in se recipiunt, et sanitatem plenis buccis pollicentur, etiam falso Doctoris aut Medici titulo gloriantes (2) Uromantes: hi sunt, qui ex sola urihae contemplatione morbos cognosci vulgo persuadent, eaque [orig: eâque] duntaxat perspecta [orig: perspectâ], de morbi genere et causis respondent et remedia decernunt. (3) Agyrtas, qui in publico hominum congressu falsa et fucata medicamenta sua gloriose declamitant, ut simplicioribus imponant etc. de quibus vid. lacob. Fabr. in elegantiss. tractat. d. aliment. feli 85. et seqq.] Ioh. Iac. Speid, V. I. L.

At vero medi cationum, actionumque medicarum exempla, non solum homines primaevi Mundi, integritate sensuum, ingeniique acuminc praestantes, constanti deprehenderunt observatione; sed et ipsius naturae prudentis ductu, bruta etiam cognoscunt. Sic constat, Silvestres capras, et Cervos quoque sagitta [orig: sagittâ] transfixos, dictamnum quaerere herbam, Vergilius 12. Aeneid.

Non illa feris incognita capris
Gramina cum tergo volucres haesere saegittae.

Hippopotamus venae sectionem monstravit, Ibes Aegyptia, clisterum inventrix fuit. Serpens ex foeniculo acuit visum, exuitque senectam. Lacerta galegae esu, viperae letales cludit ictus. Canes, canaria [orig: canariâ] choleram per superna purgant. Chelydonia, sui nominis herba, visum pullis reddit. Quin et veteres illi sapientes, Medicinam â Deo, quamvis veri Dei ignari, profectam esse censuerunt, tantumque huic arti tribuere [orig: tribuêre], ut cam vix crederent, humanis ingeniis inveniri potuisse. Et inde genio Solari tam herbas, quam [orig: quâm] virium carundem demonstrationem adscripserunt. Ouid. 1. metamorph.

Inventum Medicina meum est, opifexque per orbem.
Dicor, et herbarum subiecta potentia nobis.

Medicum Altissimus creavit, ait alicubi Syracides, et a Deo omnis est medela. Altissimus de terra creanit Medicinam, et vir prudens non abhorrebit illam. Pars pietatis Deo debitae videtur, cam niagnificare artem, in qua [orig: quâ] amplissima, gratissima que de Deo, eiusque sapientia infinita, provi dentiaque ineffabili, passim sparsa reperitur.

Nil mirum ergo omnis cruditionis Oceanum, rerumque humanarum peritissimum, vatem Homerum in haec prorupisse verba.

*i)ntro\s2 ga\r a)nh\r pollw=n a)nta\ci os2 a)\llwn, id est, unus homo Medicus, multis aequandus honore est. Et demum vero is Medicus salutiferam aegris porriget manum, qui loco, iure et accommodate remediis uti norit.

Ab hisque procul absunt, qui absque studio accurato Medicae artis, sese falso Medici titulo venditare solent, quique detracta [orig: detractâ] larua [orig: laruâ], apparent ludaei scclerati,

suae professionis desertores, Chymici indocti, inepti et vulgares pharmacorum confectores, ardeliones, circulatores, tonsores inepti, balneatores curiosi, circumforanei, impostores, vetulae edentulae, et platerantes, Carnifices canicidae, et alii huius generis filii terrae.

Apud veteres, Medici in servorum numero erant, quod Augusti Epistola ad Agrippinam neptem, cumprimis significat: Mitto ex seruis meis Medicum. Sueton. in Tiher. adde Choras. d. loc. num. 6. Freher. 2. parerg. cap. 16. ubi de Seruis et Libertis Medicis agit. Sed tamen non illud perpetuum fuit. Dn. Bernegger. ad Sueton. Caesarem cap. 42.

Doctores Medici actu legentes sive immatriculati, multa Privilegia habent, et quod nequeant molestari, tradit Ios. Lud. decis. Lucens. 6. Sed de Origine Medicorum immunitatis, vid. Brisson. 2. select. cap. 3. et seq.

Sane etiam Politicus scire debet, quae Medicina sit superstitiosa, et ideo prohibenda.

Non praetereunda hic [orig: hîc] est inter gravissimos auctores agitata quaestio: an amuletis sit habenda fides, an nitantur ratione, seu an inveniantur remcdia, quae specifica [orig: specificâ] et occulta [orig: occultâ] virtute venenis ita adversentur, ut ea vel ad se, magnetis instar attrahant, vel alternando hebetent et exstinguant? Sunt, inter quos est. Thomas Erastus, Medicus et Philosophus insignis, qui falsum et nugatorium esse aiunt, fabulosum et superstitio sum, imo homine Christiano indignum, naturalibus, sensuque et ratione cognitis medicamentis spretis, occulta et in cognita adhibere pharmaca: quae specifica [orig: specificâ] virtute; id est, occulta [orig: occultâ] totius substantiae proprietate agant, morbisque adversentur.

Alii vicissim putant, amuleta niti ratione naturali, iisque ideo non omnem fidem derogandam esse: cum corum operatio a totius substantiae proprietate procedat, hoc est, ab omnibus substantiae viribus: non enim materia agit seorsim, non forma, non crasis elementaria; sed agunt in unione per contemperationem coeuntium elem entorum facta; ut ita tota substantia aliud nihil sit, quam conspiratio quaedam, omnium substantiae Virium, ad effectum eundem, illisque consentaneum producendum. Goclen. tractat. de peste. fol. 181. vid. Hochstetter [orig: Hôchstetter]. obs. 2. dec. 3. add. Camerar. meditat. histor. cent. 3. cap. 30. et 2. cap. 76. ubi multa de Amuletis et remediis praeternaturalib. habet.

Similis fere quaestio est, de Magnetica [orig: Magneticâ] vulnerum curatione, circa remedii applicationem, von der Wundtsalb, damandas Instrumentum verbindet, damit einer geschlagen worden: oder ein Spän lein in dem Blut der Wunden netzt, vnnd in die Waffensalb stecket. vid. me tract. de Vita et morte fol. 71. Et exstant hac [orig: hâc] de re contraria scripta Rudolphi Gochlenii, et Ioan. Roberti, Theologi e Soc. IESV, quem nuper Caspar Wenck, eiusdem Ordinis, est sequutus.

Mihi sane eiusmodi remedia, qua manifestam non habent rationem, magis nunc, ac olim suspecta videntur. Verum quidem est, quod Avenzoar de mente Hermetis tradit, in vegetabilibus et minerabilibus esse virtutes, quas si homo sciret, operaretur illud, quod per artem magicam operatur. Sed tamen unguentum hoc, foeda et necromantica ingredientia habere videtur, cranium videlicet et sanguinern humanum, muscum de capite suspensi, etc.

Unguentum item hoc si quis usurpet, et simul alia adhibeat Medicamenta, tunc vulnus intumescit, caloreque corripitur praeternaturali.

Similis cura est, quae fit per morborum transplantationem, wann man von deß Krancken Blut, mit gewtser Manter, einem Thier zuessen gibt, qua [orig: quâ] de re late tractat Ioan. Ernestus Burggravius in Biolychnio.

Magis suspectae et prorsus detestandae sunt Characterische Turen, oder da man mit Wort vnd Beschwörung vil außrichten will. Georgius Phaedro in der vermainten vollkomnen Hailung aller offnen Schäden, nenner es constellirte Wörter, circa fin. ubi dicit, daß erkönne in einer eil der vorhaenden Erstickung, mit fünff gesprochenen Worten einem, dem ein Bain,

Et quoque Horatius non obscure innuit, morbos a veneficiis ortos, mediantibus carminibus certis curari posse, dum canit:

Gramine seu malis agro praestare medelam,
Carmine seupotius: namque est res certa saluti.
Carmen, ab occultis tribuens miracula verb.

Exindeque Quer citanus in Alexicaco pestis f. m. 41. concludit: si ccrta quaedam incantamenta infligere valeant morbos, ex contrariorum natura [orig: naturâ], eosdem quoque pelli posse per verba.

Fere tamen est, ut putem, Medicamenta naturalia, naturali sua [orig: suâ] vi contra incantationes et veneficia sagarum et Doemoniacorum, etiam prodesse. vide Bartholomaei Carrichteri tractat. Von Heilung Zauberischer Schäden: quod et Liber Tobiae innuere videtur; et addc mc. tract. de vita [orig: vitâ] et morte. fol. 71.

Non tamen licet super homines et animalia, aliqua ponere, quae Ecclesia non recipit. Si vero aliqua superstitiosa addantur, grave peccatum est. Unde in Decretis dicitur 26. quaest. 5. Non liceat Christianis, etc. Nec in collectionibus herbarum, quae medicinales sunt, aliquas observationes, aut incantationes attendere, nisi tantum cum Symbolo aut Dominica [orig: Dominicâ] Oratione, ut tantum Creator omnium, scil. Deus honoretur. Barthol. Sibylla. peregrinar. quaestion, decad. 3. cap. 9. quaest. 8. qui idem. quaest. 11. de in cantatione serpentum ait: quod si in incantationibus serpentum, vel quorum cumque animalium, respectus habeatur solum ad verba sacra, vel ad virtutem Divinam, non crit illicitum; sed plerumque incantationes tales habent illicitas observationes, et per Doemones sortiuntur effectum; et praecipue in serpentibus: quia serpens fuit primum Doemonis in strumentum, ad homincm decipiendum.

Divinum est, sanare morbum per id, quod morbum importat, inquit Drusius addlocae difficil. num. cap. 86.

Sed de praecantationibus, Curatione per Carmina, solutionibus magicorum, etc. vid. Cardan. lib. 1. contradicent. Medicor. tract. 2. contradict. 7. Maiol. in dieb. Canicularib. 2. colloqu. 3. fol. 606, etc. Rittershus. ad Machum. fol. 236. Tympii, Teuffelsgaisel. Andr. Laurent. de strumar. sanat. fol. 12. et 13. Wecker. d secret. De incantatione item, amuletis et colli suspensi one tribuitur Libellus Galeno, qui tamen Spurius reputatur, ut exstat tom. 6. operum. add. Carrichter von Zauberischen Schäden. An numeris et literis aliqua ratio insit vis, Herm. Hugo de Origin. scribendi cap. 29. De alia et nova curandi ratione, Burggrau. in Biolychnie. De signis et ceteris curationibus, Marsil. de vita.

Quaeri item hic potest: an Chymiatria (quam certis quibusdam amphorismis comprechendit, et Synopsin Aphorismorum Chymiatricorum indigitavit Angelus Sala Vicentius) in bene constituta Republica sit toleranda? vide me. tract. de vita [orig: vitâ] et morte. fol. 73.

Et certe quamvis Thomas Erastus. in tract. de auro porabili. vix conced ere velde videatur, quod ex mineralibus confici possint salubria medicamenta; attamen Quercetanus. in Tetrade sua [orig: suâ], cap. 20 f. m. 241. contrarium exinde probare vult, quod praetensi dogmatici, post omnia sua frustra tentata remedia, aegros soleant ablegare ad aquas mincrales, quarum vires subsistunt in spiritibus metallicis resolutis. Sed hic [orig: hîc] cautio est adhibenda, cuius supra mentionem feci. fol. 29.

Porro Hermetica Medicina, quam Paracelsus conatus resuscitare, et alia adhuc commoda habet, quorum non contemnen dum est illud, daß sie die Entia morborum etwas bessers vnderschaidet. Dann (1.) die Kranckheiten ex Ente naturali, oder natürlichen Wesen, das ist auß den sechs vnvermeidlichen dingen, ohne welche der Mensch nicht leben noch weben kan, als da ist: Lufft, Speiß vnd Tranck, Ruhe vnnd Bewegung deß Leibs, Oberladung vnd Außlärung desselben, schlaffen vnnd wachen, bewegung der Sinne vnd deß Gemüths, etc. Ihren versprung haben. Das (2.) ist. Ens astrale, wie nemblich

Ad huiusque quintuplicis Entis, morbifici cognitionem, viam stravit Augustinus Etzlerus. in tract. de fundamento Medicine aesernae. Secundum item, et tertium explicavit Ioh. Haync. in tract. Von den Astralischen vsi Tartarischen Kranckheiten.

Aliam porro plantarum cognitionem suggerit Hermetica Medicina, qua [orig: quâ] de re videri potest Iohan. Poppen Kräuterbuch, darinnen die Kräuter deß Teutschen Lands, auß dem Liecht der Natur, nach rechter Art der Signaturen der Himmelischen Einsliessung, nit allein beschriben, auch darinnen angezaiget wird, vuder welchen Planeten, vnder welchem Zaichen Zodiaci, auch in welchem Gradu, tiu jedes Kraut stehe: sonderu auch, wie man nit allein auß den Signaturn erkennen kan, warzu ein jedes Kraut Zugebrauchen, vnd wievil ein jedes Kraut Signaturen in sich habe. Confer item huc das Kräuterbuch Bartholomaei Cartichters, welcher zwar auß Paracelso setne Fundamenta genommen, gber etwas darvon abgewichen, vnd einen sondern Methodum in seinem Schreiden gebraucht, auch mit blossen Kräutern sovil außgericht, daß er dannenhero der Kräutel Doctor genennt worden. Ac quod Quer citanus fuerit illiteratus, testatur Hochstetter. obs. dec. 6. ad fin. fol. 503.

Tandem, Iuridicas et Politicas de Medicis et Medicina quaestiones congestas, videbis in disputatione singulari vol. 1. Disp. Basileens. de Medicis. Roderici a Castro Medico Politico. Michael Doringii, de Medicis et Medicina tractatu. Heig. 2. quaest. 20. Et in meo libello. de vita [orig: vitâ] et morte. fol. 57. etc.

Adde omnino Talenten lib. 1. cap. 9. et cap, 18. et 23. et lib. 2. cap. 5. et 6. lib. 3. cap. 3. et 5. lib. 4. cap. ult. Lib. 7. Dcoretal. lib. 3. tit. 6. Camerar. in Memorabilib. passim Petron. 3. cap. 5. Lotich. ad Petron. lib. 1. cap. 15. Galliot. Martium. d. Doctrina promiscus. Cornel Cels. lib. 1. a princ. Disp. Hartm. passim. Les Erreurs d. Ioubert. Iac. Fabr. d aliment. f. 68. etc. Bullae. cons. 1. quaest. 9. et seq. Bockel. in visionib. disquisis. 6. nu 18. Herman. Lather. in tract. de censu 3. cap. 21. Mercurial. 1. ant. Gymnast. cap. 1. August. Etzleri opera, et Lael. Bisciol. horar. subcesivar. lib. 13. cap. 10. et seq. De veterum Medicorum secta, vid. Coler. parerg. cap. 11. P. Petennon. anim. lib. 1. cap. 9. 20 et cap. 30. De Medicina nova, Croll, in praefation. ac de Medicina universali, Deodat, in Hygiastic. lib. 3. fol. 107. De concordia Paracelsistarum et Hippocraticorum, scripsit tractat. Ioh. Albert. Wimpinaeus, vid. etiam Sennertum de Chymicorum cum Aristotelicis et Galenicis consensu ac dissensu. Disp. hartm. Nosolog. Petrei. Severin. Danum, Matth. Unzerum. in Anatomia Mercurii Spagirica. Minderer de Calcanthe. Osvvald. Crollii. praefation. Basil. Chymicae, et qua praefation. fol. 70. apparet, omnes Chyymicos, seu novam et Paracelsi cam Philosophiam profitentes, esse Wigelianos. Quae Theologia multum convenit cum Theolgia [orig: Theolgiâ] contemplativa; Sed est erroribus referta [orig: refertâ], cum ab Ecclesia eius auctores secesserint. De dogmaticis rationalib. Empyricis, Cardan. lib. 1. d. contradicent. Medicer. tract. 5. cap. 13. De febri Ungarica et an novus morbus, vid. tract. Rhimelii, et an novi morbi generentur, Plutarch. 8. Convivial. quaest. 9. Apolog. Medicorum exhibet Guyon. 1. fol. 37. et defensionem Medicinae Filesacus cap. 17. De Medicis Hibernis, vid. Stanihurst. fol. 43. ac de Medicis Persarum Guyon. divers legons. 3. f. 513. Ac tandem cur Clerici, non debeant exercerc Medicinam? formicar. Nideri. fol. 60.

94. Assecuration.

Von Assecurationssachen consule Rutger. Ruland. Cons. has de re singul add. Valasc. consultat. 18. 64. et 75. Mastrill. deeis. 284. et Ludovis. decis. 126.

95. Assessor. Beysitzer.

Fuit olim in more positum Romanis, ut qui iudicandi potestatem haberent, sibi lurisperitos asciscerent, quorum Consi liis et operis, in exercenda [orig: exercendâ] lurisdictione uterentur; l. 1. et t. t ff. et C. de offic. Assess. Iique Assessores ab assidendo ita dicti, quod iudici in iudicando assideant, cum que consiliorum suorum faciant participem. l. 1. C. de Assessor. Hiquc [orig: Hîquc] assidere, consulere dicuntur: l 9. §. 3 ff quod met. caus. qui et idco Consiliarii etiam nuncupantur. l. pen. ff. de off. Assesser. l. 3. l. 10. et duab seqq. C. de Assess. Novell. Iust. 17. c. 15. §. festinabis. Novell 60. c. 2. N 82. c. 2. vid. Doncll. lib. 18. c. 2. per tot. et Bolognet. adt. ff. d. offic. Assesser.

Hique differunt ab Assessoribus Camerae Imperialis. Nam Assessores Camerae sunt Iudices ad id constituti, ut causas in Iudicio Camerae propositas cognoscant et decidant, secundum ordinat. Camer. part. 1. lib. 13. et seq. Quarc et passim in ordinationc Camerae vocantur Orthailer, hoc est, Iudices. Assessores vero, de quibus in iurc Civili agitur non sunt Iudices, sed sunt Iudicum Consiliarii: quia per se non iudicant, sed iudicanti assident, cique consilium suggerunt. Unde in iure nostro Assessores a Iudicibus secernuntur. Eberh. Speckhan. cent. 3. quaest. 10. in fundam. subn. 5.

Assessorum autem electio spectat ad cum, qui fungitur munere iudicanti. l. 1. l. nullius C. de Assessor. tutius tamen et magis congruum est, ut de consensu partium Litigantium eligantur: c. non sane. vers. illi. quaest. 5. ita cnim mutuo partium consensu issumptus Assessor, tamquam suspectus postea recusari non poterit. c. quod semel placuit. de R. 1. in 6.

Quaeritur: Si Assessor male consulat, an Iudici hoc imputandum? In qua [orig: quâ] quaestione distinguit Erasmus a Chokier. in const. Concil. Lateran. tr. d. exempt. a Iurisdict. part. 1. §. 14. n. 11.

Civiliter tenebitur eligendo Assessorem imperitum: tunc enim Iudex versatur in culpa [orig: culpâ]. Quia electio mala est in culpa [orig: culpâ], l. nam et Servius. ubi gl. ff. d. neg. gest. l. si Servius. §. serui. §. fornicarius, ff. ad L. Aquil. Caepolla descruit. urb. praedier. cap. 73. n. 6.

Criminaliter vero non tenebitur, nist interveniret eius dolus. l. 2. ff. quod quisq. Iur. l. observare. §. proficisci. ubi gl. ff. de off. Procons.

Assessores vero utroque casu in distincte tenebuntur. Imo si quid Iudex perperam decernat, tenebuntur Assessores, nisi protestatione de contraria [orig: contrariâ] corum voluntate fidem fecerint: Praesumptio cnim est, quod Assessoris Consilium secutus, ita decreverit. l. quoniam Iudices. ubi Bl. et Dd. C de apellat. apostilla ad Specul. tit. de Assessore. §. poena.

Denique horum Assessorum loco hodie fere sunt Collegia Iureconsultorum in Academiis probatis, da man die Orthail abfassen, oder sonst auff erholten Rahr der Rechtsgelehrten solche ppubliciern thur. Et passim etiam agunt nostri Dd. de sententia [orig: sententiâ] lata [orig: latâ] ex Consilio sapientis.

96. Astrologia.

De Astrologia, Astrologis. etc. videantur Feselinus, Roslinus, et Kepplerus, Tractat. Ranzovii in Catalog. Imp. qui Astrologiam amarunt. Herald. ad Apolog. Tertullian. digress. lib. 1. cap. 17. Vannin. in Amphiteatro fol. 53. exercitat. 46. et fol. 84. Lucian. in Dialog. tom. 3. fol. 253. Perer. in tract. de Magia lib. 3. per tot. Delrio. fol. 10. et seqq. Guyon. divers. legons. tom. 1. fol. 5. et f 286. Deodat. in Hygiastic. lib. 1. fol. 209. Boucr. contra Atheistas c. 16. et seq. De eius primis Doctoribus in Graecia, vid. Vitruv. lib. 9. cap. 7.

ADDITIO.

Distinguendum inter Astronomiam et Astrologiam. Illa quidam admittitur, utpote universalibus et immutabilib. nixa principiis, ex quibus scimus revolutiones annorum, siderum cursus, naturam solis, Planetarum, Ecclipsium, stationum, retrogradationum, aspectus et coniunctiones, oppositiones ac similia. Picus lib. 3. contra Astrolog. Haec vero non adeo probatur, sed eo incertior iudicatur, quo longius a communibus astrorum Canonibus deflectit, et ad particulares, singularesque eventus proprius accedit. Unde astra quidem agere quid, sed non necessario quiduis, nec quarumcumque actionum in hisce inferioribus causas esse, verius autumatur. Dn. Iacob Faber. intract. de aliment. f. 186. Dependent enim, ut omnia creata, a Dei

Oreatoris potentia, eiusque sunt subiecta impeno, ita sane ut eius liberrima voluntate condita, liberrima quoque ubivis regnantur, ut probat Lactantius, dum inquit: In sideribus quidem est ratio, ad agendum suos meatus apta: Sed Dei est illa ratio, qui et fecit et regit omnia, lib. 2. de Dium. Institut. cap. 5. Sic firmatus est Sol in pugna Iosuae, los 10. 13. Vis ignis repressa in fornace Babylonica. Dan. 3. Sicque infringuntur semper ad piorum praeces, Vires sccundarum causarum adversae ex Dei benignitate, ut quam minimum homini noceant. Deinde Astra saltem agunt in haec inferiora, pro utmateriam inveniunt dispositam. Tom. 1. qu. 115. lib. 3. contr. gentes. c. 85. Sic res inanimatas et viucntia producunt corpora, coadiuvando particularem causam cuiusque speciei cum re genita, ut plurib. docent Peripatetici; et hominem quoque mediante corporis intemperie, ad singulares quasdam animi affectiones inclinare faciunt suo influxu; attamen libero ipsi ubique relicto atbitrio, per quod suis studiis ac moribus, ista corrigere atque immutare valeat. Faber. d. tract. fol. 187.] Iohannes Iacobus Speidel. V. I. Licentiatus.

97. Atheisten.

Civiliter etiam damnantur homines Athei, qui non credunt esse Deum, resurrectionem et animarum immortalitatem negant, quin et ultinio supplicio subduntur. Si quidam vero apud eos, inquit Novell. 146. ut liceat Hebraeos. cap. 2. vanc novae vocis eloquia in ferte praesumpserint, aut resurrectionem aut Iudicium negare, aut facturam Dei et creaturam Angelos subsistere, hos et expelli volumus omni loco, et non relinqui vocem blasphemiae, et ita a Dei simul lapsam notitia. Praesumentes enim eos affari aliquid, eiusinodi ultimis subdantur suppliciis, illato errore ex hoc Iudeorum emendantes gentem.

Ioannes Corasius existimat. lib. 3. miscell. 8. num. 13. eiusmodi Heraeticos, qui ipsum Deum negant, virtutemque Divinam tollunt, non vivos modo comburendos sed et aliis exquisi tis, gravioribusque poenis et suppliciis, si quae duriora excogitari possunt, plectendos esse. vid. me tract. de Maiestate fol. 102.

Et quantum noccat in Republica [orig: Republicâ] Atheismus, docui intractat. de informat. fol. 34. Hincque ctiam Athenienses olim puniverunt, qui Deos negare sunt ausi, Baron. in Annalib. A. Chr. 52. num. 3. ad fin. E contra divine Plato, libr. 10. de legib. ait. Si civitati et Rei publicae debeat bene [orig: benê] esse, duas potissimum opiniones Civibus eximendas: primo, ne existiment, Deum negligere res atque actiones humanas; dein ne sibitemere persuadeant, Numen Caeleste facile placari. Sancte etiam Aristoteles, omnium principium optimum Deus est, virtutum vero pietas. Et convenienter suae professioni Philo Iudaeus ait: Dei abnegatio omnium scelerum fons. Et quoque antiqui Romani adeo olim fuerunt Religiosi: ut maluerint rite sacra administrari, quam hostes vinci. Plutarch. in Marcell.

Stoici Athei sunt ex eo, quod naturam pro Deo habeant, putentque ipsos etiam Deos interire, et in ignem resolvi, Lipsius in Physiolog. Stoica lib. 2. dissertat. 22. fol. 134. Ac quod mundus et natura Deus sit, vid. eundem c. tract. lib. 1. diss. 4. et seqq. Melius certe est, falsam habere, quam nullam Religionem, Verdiet: fol. 179. Ac Romani sola [orig: solâ] Religione, et quod non Athei, populos vin cunt alios, Elogia Ciceroniana Branzii fol. 3. daß Seneca ein Atheius, scheint dahero, in dem fast all seine Consolationes ex loco desperatorum genommen, daß man sich harr machen, dii bald alle gefahr anlauffen soll. quia necessarium, quia aliter fieri nequit, etc. wie die Türcken anlauffen. Suntque praedestinatores haeretici Athei. Et ita saepius allegat Seneca Epicurum. In uno conveniunt Epicuraei et Stoici, etc.

Providentiam negantes, suppliciis coercendos esse, statuit Clem. Alexand. 5. Stromat. ab init. Sed iudicia veterum de Providentia, recenset Lael. Bisciola borar. subsecivar. 6. cap. 1.

Sunt autem Athei varii. Primo insani illi, qui dicunt, vanum esse seruire Deo, qui beatos praedicant arrogantes: Siquidem aedificati sunt facientes

impietatem, etc. Malachiae cap. 3. vers. 14. et seqq. Horum antesiganus fuit Cain, qui Genes. 4. vers. 4. (si fides Ionatheae et Hierosolymitanae paraphrasi habenda) ad fratrem suum Abelem dixit: Veni et exibimus ambo una foras: Et accidit, cum exiissent ambo foras, respondit Cain et dixit ad Abel: Cogito mecum ego, quod mundus quidem creatus sit per Misericordiam Divinam, verum non gubernatur iuxta meritum bonorum operum, sed ibi habetur respectus personarum in iudicando. Nam cur oblatio tua acceptata est in gratia [orig: gratiâ], et oblatio mea non acceptata est? Respondit Abel et dixit: omnino per Misericordiam Divinam creatus est Mundus, et iuxta fructum bonorum operum gubernatur, neque est personarum respectus in iudicando. Et quia fructus operum meorum erant boni prae tuis, ideo accepta fuit oblatio mea in gratia [orig: gratiâ]. Respondit Cain, et dixit ad Abel: Non est iudicium, et non est Iudex, et non est saeculum futurum, et non est redditio praemii iustis, et non est ultio impiis. Respondit Abel, et dixit: Est iudicium, et est Iudex, et est saeculum futurum, et est exspectatio praemii iustis, et sumptio ultionis ab impiis. vid. Hering. in tract. de homicid. fol. 186. Et super negotio horum verborum, altercatio oriebatur inter ipsos in campo. Et surrexit Cain contra fratrem suum, et inflixit lapidem in frontem eius, et occidit eum. Certe Colloquium quidem hoc, ex humano cerebro fuisse confictum, Sixtus Amama. in Censura [orig: Censurâ] fatis audaci vulgatae versionis, prodit; ideoque superfluas esse ait, voces illas, quas septuaginta et vulgata Interpretatio supplet: Egrediamur in agrum velforas. Sed sane in Hebraeo aliquid deest, indeque apparet intervallum, et quasi hiatus hic loci praeter morem: quo massora respexit, dum in margine edit. Venetae in fol. sic notavit: Viginti octo versus sunt, in quorum medio interstitium vel quasi pausa quaedam est.

Candide magis iudicat Fagius, qui in Commentariis ad Thargum Onkeli, hoc loco, vulgatam Latinam ob membrum illud redundans excusat; ac ad dit: quod etsi non semper Hebraeo respondeat contextui; tamen eius auctorem vel ad paraphrasin aliquam Chaldaicam, vel ad 70. vel ad alium aliquem Rabinum, eiusque sententiam non praeter rationem respexisse.

Esse aliquos Maneis, et subterranea Regna.
Et contum, et stygio ranas in gurgite nigras.
Atque una transire vadum tot milia cymba,
Nec puericredunt, nisi qui nondum aere lavantur.

Secundi generis suntii, qui non aperte, sed in corde dicunt: Non est Deus. Psal. 13.

Inde corrupti sunt et abominabiles facti in studiis suis cuncti, non est, qui faciat bonum, declinaverunt, et simul inutiles facti sunt omnes.

Tertii generis sunt, qui utuntur Religione pro ratione status: pessimi sane, qui Religionem et multorum animaesalutem postponunt rationi status: quod primum videtur fecisse Ieroboam. lib. 3. Reg. cap. 12. et etiam Theodoricus Rex Gothorum. Boccalini. cent. 2. ragguagl. 13. Sic etiam Alexander Magnus propter Politicam rationem, opinionem fovit de sua divina nativitate. Plutarchus in vita [orig: vitâ]. Sic et de sertorio Aggelius lib. 15. cap. 22. scribit: Sertorius Vir acer, egregiusque Dux, et tuendi, regendique exercitus, peritus fuit, is in temporibus difficillimis, t mentiebatur ad Milites, si mendacium prodesset, et literas compositas pro veris legebat, et somnium simulabat, et falsas religiones conferebat, si quid istae res cum apud Militum animos ad iutabant. Illud adeo Sertorii nobile est: Cerva alba eximiae pulchritudinis, et vivacissimae celeritatis, a Lusi tano quodam ei donata est, hanc sibi oblatam divinitus et instructam Dianae Numine colloqui secum, monere et docere, quae utilia factu essent, persuadere omnibus instituit: ac si quid durius videbatur, quod imperandum Militibus foret, a Cerua [orig: Ceruâ] sese monitum praedicabat, id quum dixerat, universi, tamquam si Deo, libentes parebant. Quod et confirmat Plutar chus in ipsius vita [orig: vitâ]. Profuit ctiam Scipioni Africano, Divinum ortum eum habere, quod creditum fuit: proditumque literis est, Scipionem hunc

Africanum solitavisse noctis extremo, priusquam dilucularet, in Capitolium ventitare, ac iubere aperiri cellam Iovis, atque ibi solum diu dimorari, quasi consultantem de Republica cum Iove. Quod et memorat Plurarch. in eius vita.

Atheistae etiam sunt plerumque apostatae illi, qui deficiunt ad Mahumetismum, ut testatur Wenceslaus Budovvetz in Circulo Horologii. fol. 177. ubi scribit ad Orabam Apostatam, si quid haberet rationis, si quid scientiae (qua [orig: quâ] utraque non carebat) si quam scintillulam conscientiae, ut pensitaret illas numquam a con dito mundo auditas fabulas, quae in Alkorano impudentissime, contra propriam rationem confictae sint. Ibi apostata, siquidem Atheista erat, et aulicus; non tam irascendo, quam ridendo respondit, et quidem iureiurando se nihil insulsius in vita [orig: vitâ] legisse, quam Alkorani fabulas, quibus sicuti fidem non praeberet; ita neque veteri ac novo Testamento se credere. Itaque merito Lucianum irrisisse omnes Religiones, dicentem eas esse in eras et stultas, et simplicium hominum opiniones, vel ad conservandum ordinem politicum constitutiones: et eas mutari cum Imperiis et Regnis, et in clinationibus affectuum humanorum. Quod cum audivissem ex Apostata [orig: Apostatâ], respondi: en fructum tui Mahometismi, et fidei verae ad Caelum ducentis; qua tantopere gloriando, iam aliquot ex Christianis tui similib. seduxisti. Adquae ille replicando, et saepe ridendo respondit: Mundum decipere, et velle decipi; Deum terram dedisse in colen dam hominibus, et Caelum sibi reservasse. Quare nihil consultius esse, quam ut Christiani, relictis de Religione certaminibus, faciliorem cum Turcis, unam Religionem (in qua [orig: quâ] non opus sit tot libros evolvere, tot censuris Ecclesiasticorum subiectum esse, et res naturales pro peccatis fingere) eligant, et ita unum fiant. Hactenus Budowetz.

Ipse etiam Diodorus Siculus lib. 1. fol. m. 2. fabulas de inferis, ad terrorem et politicam ob rationem confictas esse autumat sat impudenter.

Quarto sunt Athei subtiles, horumque nonnulli ridiculi et vani, quales erant Lucianus ac Martialis.

Quigiace l' Aretin Poeta Tosco,
Il qual disse mal d' ogn uno in fuor que d' Iddie.
Esi susco coldir; inol cognosco.

Alii oc culti magis, quales plerique Philosophi fuerunt, qui dum voluerunt abolere superstitionem, in atheismum inciderunt, teste Lucretio lib. 1.

Humana ante oculos foede quom vitae iaceret,
In terris oppressa gravi sub religione:
Quae caput a Caeli regienibus ostendebat,
Horribili super adspectu mortalibus instans:
Primum Graius homo mortaleis tendere contra
Est oculos ausus, primusque obsistere contra:
Quem nec fama Deum [orig: Deûm], nec fulmina, nec minitanti
Murmure compressit Caelum: sed eo magis acrem
Virtutem inritat animi, confringere ut arcta
Naturae primus portarum claustra cupiret.

Qualem etiam Philosophiam ab Anaxagro didicit Pericles, Plutarchus in vita, ubi tamen divine inter naturalem et Divinum Philosophum differentiam facit, illumque indagare causas ait; hunc vero eventuum respicere finem.

Sane cx aequo Stoici et Epicuraei, Athei esse videntur; parumque hac in parte distat, asserere omnia fieri casu, vel ex fatali necessitate. vid. Theophil. Raynaudum in Theol. naturali. fol. 528.

Atheistae etiam non credunt Spiritus, v. La Philosophie destsprits. fol. 2. et seq.

Fuerunt et Athei Saducaei ac Samaritae, Baronius in apparatu Annalium. nam. 7. etc,

Ac in genere Philosophia et Studia literarum remota [orig: remotâ] pietate et gratia [orig: gratiâ] Divina [orig: Divinâ], praecipiti cursu tendere videntur ad hunc Atheismum.

nomine alio Caelum appellare libuit, cuius circum flexu teguntur cuncta; Numen esse credi par est, aeternum, immensum, neque genitum, neque interiturum unquam. Huius extra indagare, nec interest hominum, nec capit humanae coniectura mentis. Sacer est, aeternus, immensus, totus in toto, imo vero ipse notum, finitus, et infinito similis; omnium rerum certus, et similis incerto, extra, intra, cuncta implexus in se: idemque rerum naturae opus, et rerum ipsa natura. Idem cap. 7. putat, Deum non curare res humanas, unum tamen Deum, innumeros ex instituto hominum. vid. tot. cap. ubi, quod ex usu sit, eredi Deos scelerum esse vindicatores, etc.

Fuere etiam huius sectae nonnulli in Italia praeclari Viri, et inter alios Petrus Pomponatius, Mantuanus, qui inter Peripateticos illustres primum suggestus obtinuit locum, et non immerito Theologos contra se in caput et nominis famam vehementissime concitavit, edito scil. volumine, quo animas post corporis mortem interituras, ex sententia Aristotelis probare nitebatur, secutus Aphrodisei placita: cuius dogmate ad corrumpendam Inventutem, dissolvendam que Christianae vitae disciplinam, nihil pestilentius in duci potuit; ut de Praeceptore suo testatur Paul. Iovius in elogiis Virorum Doctorum.

Eiusdem ctiam profanae opinionis Antonius Urceus (qui postea Codri cognomen assumpsit) Brixianus, fere per totain vitam assecla fuit, ut in eius vita [orig: vitâ] testatur Bartholomaeus Bononiensis, cum ait; Circa Christianum dogma, si non re, verbis saltem plerumque claudicabat. Rogantibus amicis, quid sentiret de immortalitate animae? nescire se respondebat, quid post mortem de se futurum esset, viveretne animus, sive anima, an interiret una cum corpore, quaeque de inferis homines praedicarent, anilia dicebat esse quaedam terriculamenta. Sed tamen Ecclesiae sacra, cum ad ultimum vitae finem aegrotaret, ipsemet petiit. Nam cum ad se Christi corpus per Sacerdotem afferri videret, pectus manibus atque ora paenitentis in modum percutiens, miserum fe esse profitebatur, et numquam spientem, qui ductus esset per omnem fere vitam a tanta [orig: tantâ] animi caecitate.

Sic et Pomponius Laetus ab initio contemptor fuit Religionis, veneratusque fuit omnium maxime Romanae Urbis Genium, et celebravit natalem brbis quotannis, frequenti Doctorum hominum conventu. Nullus unquam magis vetustatem miratus est, nullus in ea re cognoscenda plus operae impendit, fastidere sua saecula, ac pro despicatis habere, quaecumque nostra tulisset aetas, consi stere amenti similis, ad omnem vetusti operis occursum, interdum etiam ubertim flere, meliorum (ut dicere solebat) temporum admonitu. Sabellicus in vita Pompenii Laeti.

Et ita forsan excusationem meretur Paulus II. Pont. Max. quod literatos quosdam, et in his Platinam et Callimachum (et ipsum etiam Pomponim Laetum) tamquam impios et maleficos, tormentis excrutiavit, quem alias eo nomine etiam Paulus Iovius (in elogiis, ubi de Pompon. Laeto) ut elegantiae literarum imperitum, suspiciosumque taxat.

At talem qui impietatem vitare velit, imprimis hanc opinionem deponat, omnia corporea, hec esse alia, nisi quae videri possunt. In homine enim carnali tora regula intelligendi, est consuctudo cernendi, ut alicubi ait S. Augustinus. Hincque qui Doemones negant, et quae de Sagis dicuntur, ridicula cenlent, qui de omnibus dubitant, qui animalia rationalia faciunt, etc. in hoc barathro versari videntur.

Verum de Atheismo, et contra Atheos, pluribus et nervose agunt Edovardus Westonus in theatro vitae Civilis ac Sacrae, lib. 4. cap. 2. et Theophilus Raynaudus in Theologiae Naturali. distinct. 5. numer. 23 etc. ut et nu. 151. et multis seqq. Torniell. in princ Annal. Bover. in Controvers. Antoine Pippre tap. 48. d. intentionis Morales, etc. De Vannino vid. Les Histoires Tragiques item eius Theatrum aeternae providentiae, et de arcanis Natur. Steph. apud Gruter. tom. 5. Critic. fol. 84. Picrrc charron. liur. 1. des trois verites Montaig. Essays fol. m. 410.

Non item contemnenda est opinio d' Antonie Le Pippre cap. 84. des Intentions worales. ubi ait: Lescisme se termine ordinairement en Heresie, et l' Heresie en Atheisme, lequel est cent fois pire, que la superstition, pour estre eslogine totalement de la uraye Religion, a laquelle la superstition resemble encore aucunement de loin.

Acpie idem: iam ais ne peut arriver. a l' homme ny infelicite plus grande, ny desastre plus horrible et malheureuz, ny qui le reduisse a, estat plus miser able, et infortune, que lors que pour ses pechez et la continuation en iceuz, son coer devient endurci, et son ame toute terrestre, ne resptre rien, que choses teriennes, ne se souciunt des eternelles, pour ne les coryre, Et comme, s' il n'y eu d' Euangile qui le defendist, ou de Diu, qui le chastiast, ne fait non plus d' Estat de Pecher, que manger. vid. me. in tract. d. Maiest. Ecelesiast.

98. auch, sonderlich.

Dictio etiam (Auch) implicat identitatem vel similitudinem cum praecedentibus. l. etiam ff. soluto matrim. Symphor. supllic. tom. 1. p. 1. dec. ac resolut. dub. von Pfendung. nu. 4. Aretin. cons. 62. col. 2. Dec. cons. 696. n. 13. Adde Hartm. Pistor. libr. 2. quaest. 32. num. 33. Tuschum. lit. D. concl. 275 etc. Et de sui natura, est implicare casus minus dubitabiles, et ubi non est tanta vel par ratio, gloss. iuncto text. in clem. 2. verb. Ecclesiae. dehaeret. et in l. etiam. l. fin. C. si tut. vel Cur. Alex. Eons. 23. col. 2. vol. 5.

Interdum vero, ut notat Paris. consil. 46. num. 30. et seq. vol. 4. folet implicare et includere maiora expressis, etiam in materia [orig: materiâ] stricta [orig: strictâ] et exorbitanti, et quod augeat addendo, tradit idem num. 31.

Dictiones implicativae, ut sunt, etiam, maxime, praesertin, implicant, important seu desingnant idem esse in contrario casu, gl. in l. illud. verb. existimari. ff. ad L. Aquil gl. in l. quod si minor. §. restitutio super verb. in vendit. ff. de minor. et est text. in l. si quis pro uxore. inpr. ff. de donat. int. vir. et uxor. et in l qui ie patris. C. unde liberi. Hinc fit, ut, quan do in lege aliqua [orig: aliquâ] reperiatur dictio implicativa, non liceat sumi argumentum a contrario sensu. l: conventieula. C. de Episc. et Cler. Argumentum enim a contrario sensu, tunc demum procedit; quando in casu contrario est contria ratio. l. si extraneus ff. de condit. causdat caus. non sec. Dictiones autem, maxime praesertim etiam et similies, implicant idem esse in casu contrario. Ergo ubi illa dictio etiam, vel similis ponitur, non potest sumi argumentum a contrario sensu. Adde Nicol. Euerhard. in loco anetura [orig: aneturâ] diction. implicativar. per tot.

99. Audientz.

Audientia, vox Iudicialis est, in foro recepta, iuris dictionem, notionem, seu iudicium denotans. Wesenbec. in par. C. de Episcop. audient. Inde Auditores Rotae.

In Camera, Audientia dicitur Iudicis et Assessorum, consessus ille sollennis, in quo Procuratores iurati, partium causas in scriptis, et viua [orig: viuâ] voce proponentes, et agentes audiuntur. Ibique Audientiae in loco publico, foribus apertis, singulis diebus, exceptis feriatis, mane a 7. aestate, 8. hieme usque ad decimam: post meridiem vero a prima [orig: primâ], usque ad tertiam horam regulariter celebrantur. Subin de autem adeo crebrae instituuntur mutationes, ut certi quid hic [orig: hîc] tradi nequat, ut ex tit. 1. 3. part. Ord. Cam. videre est. Sed adde Schvvanman. inprocess. Camer. lib. 1. cap. 24 De feriis item, quibus Audientiae Camerales vacant, agiti dem cap seq. 25.

100. Auff all Weiß vnd Weeg.

Verba omnibus modis, includunt omnem speciem, omnem casum, et omnem modum, prout de verbo omnimodo scribunt gl. et Dd. in l. cum exceptione. §. quatenus. ff. quod met. caus. Cephal. cons. 153. num. 3. inferens, si exstet statutum, quod Iuramentum faciat omnimodam probationem, tale statutum excludere probationem in contrarium faciendam, Rol. consil. 75. num. 13. lib. 3. Et est tantae potentiae illud verbum omnimodo, ut positum cum lege, non possit in ferior dispensare, et con dere legem in contrarium, Deci. consil 154. num. 12. adde Nizol. in alleg. 26. n. 19. et 20.

101. Auff gehabten Rath.

Insententiis exprimi solet auff gehabt: oder eingeholten Rath der Rechts gelehrten. Quaeritur an Consilium sapientis sit sequendum, si est contra Ius, maxime quando partes voluerunt, daß man v. g. bey diser oder jener Facultat [orig: Facultât] das Gutachten einhole? vid. Parid. de Pudeo in tractat. de Syndicatu §. Consilium cap. 3. et passim per tot. §. Pruckinan. et Cothmannus disputiren vonn den Vrtheiln, so man bey den Facultaten [orig: Facultâten] einholet. Facultas Tubingensis solet tales. sententias subscribere cum clausula: Salvo iure melius sentientis iudicio. Hoc non nemo exagitavit, quia sententia debeat esse certa, et nullam talem Clausulam admittat. Sed scien dum est, Facultatem non esse Iudicem, nec Iudicem cogi sequi tale Consilium; Ergo respecctu Iudicis ad ditur illa Clausula, daß man jhme nicht vorgreiffen oder Ordnung geben wolle. Post si Iudex sententiam pronuntiat, et ita Consi lium acceptat, illa Clausula cessat, et sententia est sine conditione rectus sentientis etc.

102. Auffgetrague Lehen.

Lehen aufftragen nihil aliud est, quam se in Clientelam dare, Miraeus in Codice donationum fol. 62. Nec importat die Landtsässerey, uti constat auß der Waldeckischen Ehrenrettung. p. 1. cap. 8.

Ac non rarenter fit, ut Nobiles, aliique magis amplioris conditionis, allodialia sua praedia, Castra, Pagos, oppida, vel ditiones, aut etiam Iurisdictionem, aliaque solum iura, potentiori alicui, libere, omnique cum causa cedant, et postea ab eo iterum Feudi nomine recognoscant: quo de Feudo videatur Zas. part. 3. numer. 8. Wesemb. c. 2. n. 6. Gail. 2. obser v. 158. nu. 1. Knichen. d. territ. Iur. cap. 1. numer. 205. Schrader. part. 2. c. 3. num. 63. Rosenthal. cap. 2. concl. 24. et cap. 6. concl. 68. num. 17. etc. ac. c. 7. concl. 34. vid. tamen Alvarott. ad c. 1. n. 4. vers. contrarium vero loquitur, de eo qui sibi vel heredib. suis.

Ius vero Saxonicum, nullam hoc casu admittit in dominum concessionem, nisi per annum et diem liberam eidem concedat possessionem: tumque donator non aliter, quam alius quisque pro vasallo habetur. Landtrecht. art. 34. Zobel. part. 2. diff. 46. Matth. Coler. decis. 80. et 219.

Notandum hic [orig: hîc], daß die Wort, Freywillig, vngezwungenlich aufgebendt, ausser jhr Gewalt vnd Gewöhr, in deß Lehenherm Gewalt vnnd Gewöhr setzendt, nit arguiren, daß es ein auffgetragen Lehen sey. Dann dergleichen Formuln bey den altem Lehenempfängnussen, praeser tim si Vasallus, qui est Legitimus successor, iam ante Investituram, prout facere potest, rei feudalis possessionem apprehenderit, sehr gemein, vnd pro stylo communi observirt worden.

ALen den die disen Brieff ansehent oder hörent lesen, thun wir Ludwig von Berckem ein Ritter, Conraden und Mehardten gebrüder kundt, daß mir Limperg die Burg unnd alles daß darzu höret, Lüte, Gut, Holtz, Veldt, Recht, und Gerichte, unser ledig eygen, daß Herr Tune von Berckem unser Vatrer käffte umbe den Edlen Herren Graven Rudolphen von Habspurg, unnd es uns hert gegeben, hant uffgeben, värterlich unnd frulich vß unserer Handt, in deß Edelen Herren Handt Graven Egenen von Freyburg, unsers Herrn und haben dieselbig Burg, und alles daß darzu höret, als davor geschriben statt, von ihme wider empfangen zu rechtem Lehen, und habem das gethan mit solchen gedinge, daß der vorgenant Graff Egen, uns Herr und alle seine Nachkommen immerme gebunden sollen sin, uns unnd unser Gut zeschirmende, uns zerathende und zehelffende, mit Leibe unnd mit Guete unnd mit ihre macht, an allen den Sachen, da wir Recht ane haben. Wir sollen auch und unsere Nachkommen, immermehr die die Burgze Limperg besitzende oder habende werdent, dem vorgenandtem unserm Herrn und seinen Nachkommen beholffen seyn, mit derselben Burg ihn und sine Nachkommen? Daruff ze Lande und drobe wens Sie sin bedärffent ze Noth, inn

Idque maxime fit causa protectionis. Et ideo, licet de iuris rigore talia Feuda, aliorum beneficiorum feudalium obtineant naturam; attmen iniquum esse videtur, ut leviori de causa [orig: causâ], puto, ob non petitam investuram, etc. pro commissis habeantur: ut monui decad 2 consil. 7. fol. 164.

Nobiles etenim, cum allo dialia a Principibus recognoscunt, ut quoties opus est, possint utiliore titulo, et potentiori manu se tueri, non id eo intuitu facere censentur, quod velint sibi suisque heredibus, inde praeiudicium generari, sed ut abundantiore cautela [orig: cautelâ] sibi provideant. arg. c. post electionem. extra de elect. ubi Abb. et in c. cum olim. de re iud. Felin. in c. nostrae. de rescript. et fac. l. Aurelius. §. fin. de libert. leg. uti haec omnia refert Alciat. resp. 178. nu. 2. alias. lib. 5. consil. 15. num. 3. cui addatur pro declaratione Menoch. praesumpt. 91. nu. 17. et seqq. lib. 3. et Bursat. cons, 46. n. 16. vol. 1.

ADDITIO.

In tantum ut huiusmodi in seudis etiam feminae succedere possint, per ea, quae consuluit Alciat, respons. 160. num. 24. Konichen. de iure territor. cap. 1. num. 204 Bursat. Consil. 46. num. 16. Vult. in tract de feud. lib. 1. cap. 9. num. 56. ubi allegat. Garz, qui dicit, etiamsi Brunus. Consil. 108. num. 28. contrarium senserit, se tamen ei non assentiri in hac parte ex notatis per Zasium. de feud. part. 8. num. 57 ] Iohan. Iacobus Speidel. V. I. Licent.

103. Auffheben.

104. Aufflassung der Lehen.

In Germania [orig: Germaniâ] nostra [orig: nostrâ] consuetudo viget, ut ius Feudi venditi peculiariter Domino refutandum, et in emptorem trans feren dum siet: antequam enim hoc fiat, emptor pro Vasallo non habetur. Qua [orig: Quâ] de re videri omnino debet Hartm. Pistorius. obseru. ult. per tot. ubi n. 12. et seq. tradit, in hac resignatione (quam vulgo die Aufflassung vocant) ven ditorem diligenter et submisse agere debere cum Domino, ut emptori vestituram concedat: ac cum tunc plane in arbitrio Domini sit, Vasallum illum novum recognoscere, vel non, ac ita per hanc alienationem nihil Domino, eiusque iuri decedat: Inde hac [orig: hâc] ratione mitigari rigorem illum iuris Feudalis, secun dum quem Vasallus propter alienationem, feudum amittit. Nam tunc conditionalis venditio, seu potius tractatus de vendendo reputatur: ut et alias dici solet, praedium feudale ante traditionem, non videri ita alienatum, ut propterea in commissum cadat. Sed tutius agunt, qui ante venditionem, Domini requirunt consensum: aut aliis sibi prospiciunt cautelis arg. traditorum a Heig. part. 2. quaest. 18.

Illud omitten dum non est, si saepius feudum in extraneum alienetur, et semper Dominus auff blosse auffschreibung oder aufflassung consenriat; tunc feudum (aliis maxime concurrentibus praesum ptionibus) pro hereditario haberi. vid. meum consil. de Feud. hereditat. quod iunctum est meo tract. desuccess. et elect. Rogia [orig: Rogiâ]. fol. 237. et seg,

105. Auffruhr.

Nihil in Republica [orig: Republicâ] pernitiosum magis est, quam seditio: eam que adeo nonnulli odio prosequuntur, ut velint, de Principis potestate disputandum non esse. Sunt enim, qui se numquam facundos aut animosos putatnt, nisi Principum praecellentiam procaciter sollicitent, nisi per insanas ingenii arguitas convulnerent praecipite ferocia Maiestatem, atque Mysticam illam reverentiam, quae DEI throno a Prin cipibus insesso debetur, e medio tollant. Unde Iacobus magnae Britanniae Rex. in quadam orat. Londini in Camera [orig: Camerâ] Stellata [orig: Stellatâ] habita [orig: habitâ], Statuit non impertinenter. supremam et absolutam illam sceptri praerogativam, examini Iurisper itorum non subiacere, extraque omnem disputationis aleam positam esse. Sic et Tyranni Imperio ex conscienta [orig: conscientâ] oboediendum, outumat Molina. d. Iustit. et Iur. tr. 2. disp. 24. ad fin. ad de Filesacum. 1. select. cap. 9. ubi, an iia Deo, et quod interdum ille excitet Reges in vastationem. Et Principes punit Dei manus, non subditorum. Antoin. le Pippre. cap. 26. des intentions. Et periculosas, minimeque ferendas esse illas quaestiones: An Imperium soeminae legitimum siet? An electio melior sit successione: An Princeps legibus subiciatur, legesque populo sint subiectae? etc. Monet idem cap. 207. Eorum etiam opinionem, qui dicunt, ubique et sine exceptione, summam potestatem populi esse: ita ut Reges, quoties Imperio male utuntur, et punire et coereere liceat, pluribus refutat Grotius. d. inrebelli. lib. 1. cap. 3. nu. 8. addatur Excellentissimus Goldastus de Bohemici Regni successione. 1. cap. 5. et seq. ubi etiam Epistolam habet, quod Religio non sit praetextus legitimus rebellandi. vid. Charron. intract. de la Sagesse. Sed hac [orig: hâc] de re egi in praecognit. polit. fol. 171. et seqq. multis late.

Sed utcumque hac [orig: hâc] de re speciose in utramque partem disputari queat: attamen fere semper seditio etiam iusta, medicina talis est, quae sit peri culosior ipso morbo. Vere et prudenter Cinuzzo. lib, 2. della disciplina militare. fol. 245. le guerre civili, se non s' accordano ne prinnipii, non hanno maifine, se non con l esterminio d' una delle parti, o con le rovina dello Stato. Se ditio etiam tyrannidis, quae filia est, mater fit Tyrannidis: sive Princeps, sive populus aut status vincat. Libertatis communis praetensi defensores, semper omnia agunt confuse: ut factum in Lusitania [orig: Lusitaniâ], sub Antonio, cui populus favebat. Conestag. lib. 5. fol. 294. etc. Plerumque etiam privatum suum commodum quaerunt, dum pro bono publico se pugnare, videri volunt.

Et pro regula hic est habendum, quod semper favendum sit veteri statui, nec novatoribus adhaerendum. Libertas semper praetenditur in coniuratione: sed saepius larva est peioris seruitutis. Pippre. cap. 194. prudenter nom imprudens Politicus Philipp. Melanchth. lib. 3. Epist. fol. 180. ad Ioh. Pfefsinger. Etsi exitus monstrabit, quid agatur: tamen interea dum tali teste probetur, Imperatoris voluntatem non impugnes.

Nulla Res publica caret male contentis, etiam iis, qui suae indignationis rationem habent non plane in iustam. Pippre. cap. 40. Ergo numquam securus ullus esset Princeps, si populo nimis indulgeretur. Vera nota, Thucyde auctore, seditiosi temporis est; ubi ii videntur constantissimi cives, qui accendere odia maxime student. Tunc etiam Res publicae spe exterorum auxiliorum plerumque decipiuntur, et magnas sibi calamitates accersunt. Initiis occurrere facilius est, hoc si negligitur, ruunt in vata male contenti multis erroribus. Terrae et horrendae sunt confusiones, utra pars vicerit. Wann man die Vnderthanen lehrnt kriegen, brauchen sie es wider die Obrigkeit selbst. Exemplum est in Helvetia: da die Bawrn lehrnen Schlösser brechen. Item, wann man die Vnderthanen laßt privata auctoritate sich rechen.

Debello Rustico, vid. Elegiam Atrociani, et de eius confusione, Gastium in sermon. Comuivial. 2. fol. 88. Ac de rebellione Hispanorum tempore Caroli V. et quod Rex Lusitaniae oblatum a Rebellibus Hispaniae Regnum noluerit acceptare. Osor. lib. 12. histor. fol. 349.

Guevar. lib. 3. Epistol. Epist. 1. et aliquot seqq. et Histor. Liguae Gallicanae, etc.

Coniurationes semper inex cusabiles, vid. Melliet. fol. 775. quatenus autem Congregationes Rortierung: oder Zusamenkunfften, prohibitae vel licitae sint? D. Ebertzen Defension schrifft. fol. 130. Ioseph. Sesse. decis. 12. vol. 1. Zoanet. ad l. ut vim. p. 3. ff. de iustit. et iure. ubi de defensione contra Magistratum agit, ac de defensione einer Statt, so sich wider jhren Fürsten setzeet, vid. Consil. Brunswicens, 6. item Consil. apud Volzium. in tractat. de Inquisition. Utrum autem status Imperii possit subditos suos rebelles declarare? Neg. nam nemo in propria causa potest esse Iudex, ac subditi ac Principes habent. Austregas. Rudinger. fol. 77. num. 4. et fol. 361.

De pernitie der Auffruhren, vid. quae habet Iulien Peleus. in vita Henrici IV. de la ligue tom. 4. fol. praesertim 30. 31. 72. 73. 332. 554. et 698. ac passim. item tom. 3. fol. 130. et 147.

Insigni et atroci fa cin ore ac scelere, seditiosos et rebelles plerumque se ab omni reconciliatione, cum suomet ipsorum interitu excludere, demonstrat Camerar. horar. succisiv. centur 3. cap. 88.

Ac praesentes Germaniae calamitates praevidit Iohan. Leuchterus [orig: Leûchterus], in tract. von Bündtnussen, ubi inter alia etiam sequantia habet.

Weil kein andet Regiment im Römischen Reich zuhoffen ist, als auch Daniel auzaigt; So ist nicht zur ahten, daß mans ändere. Sondern slicke vnnd bletze daran, werda kan, weil wir leben straffe den Mißbrauch, vnd lege Pflastern auff die Blatern. Wird man die Blatern auffreissen mit Vnbarmhertzigkeit, so wird den Schmertzen vnd Schaden niemands besser fühlen, dann solche kluge Balbierer, die den Schweren lieber auffreissen, dann hailen wollen. Wolan, Teutschland ist villeicht reiff, vnd ich sorg einer starcken Straff, G Ott sey vns gnädig.

Das sind die Maister Klieglinge, die das Roß für grosser Weißheit, am hindern zäumen können, vnd nichts mehr können, dann andere leuth vrthailen vnd maistern, vnd wann sie das Regiment in die Hand kriegen so gehets alles zn grund mit shnen, gleich wie man spricht, wer dem Spilzusihet, der kans am besten. Dann sie mainen, wann sie die Rugel in die Hand kriegten, wolten sie zwölff Kegel treffen, da doch nur 9. auff dem Blatz stehen.

Es bleibt wol darbey, wo ein vngesunder Leib ist, daß daselbst auch Blatern, Eytter vnnd ander Vnflar auch seyen. Regiment aber ist ein solcher Ber, ler Beltz, vnd Blatterrichtiges Kind, daß die Böcklin vnd Masen hat. Darumben müssen darinnen etliche fromine Joseph, Nathan, Zadoch, etc. seyen, die es bey dem Leben vnd Wesen erhalten, daß es nicht gar in grund gehe. Die andern seynd Blarern, Schwerer, Frantzosen, S. Veltin, etc. die solchen Leib vngesund machen, als Ziba, Achitophel vnd jhres gleichen.

Gleich wie die Frawen gar vngern hören, daß man sie Huren haißt, ob sie es gleich mit der That seynd. Also hören warlich König vnd Herrn nicht gern, Hoffgesinde vil vngerner, daß man sie schilt, vnd als die Vngerechten vnd Bösen strafft, weil solches den Ehren zunach scheinet. Item solches rhun die allerlosesten Hummel, so die Erde trägt, die nur vil speyen vnnd wasen können, vnnd einem König oder Fürsten die Ohren füllen, daß er gar trüb wirdr gegen seinen trewen Diener, etc. Gleich wie die Hummel das vndüchtig faul fressig Vnziffer, so kein Hönig machen künden, alles auff ressen, was die frommen Bünlein machen ohn daß sie mit ihren Flügeln se so sehr schnarren, sausen, vnd humbsen können, als die rechten lieben Binen.

Sed de seditiosis vide plura in tractat: crim. Deciani. et etiam apud Gigantem. d. crim. Maiest. ac item fere totus Processus Rosbachii criminalis in ea [orig: eâ] materia versatur: ut et tractatui Dn. Val. Volzii iunctum est con. de materia [orig: materiâ] hac [orig: hâc] eadem [orig: eâdem]. Ade Newmair. in tract. sing. Von Auffruhren.

106. Augenschein.

Ocularis inspectio ex ipsa evidentia [orig: evidentiâ], rem manifestam reddit, et ideo probatio firmissima habetur, praevaletque omni generi probationem. l. si irruptione. ubi gl. ff. fin. regund Nata cons. 209. num. 9. Matth. de Afflict. decis. 23. num. 6. Fulvius Pacian. de probat. 1. cap. 45. per tot. Damhaud. in prax. de confess. num. 93. Wesenbec. consil. 58. vol. 2. n. 14. Aug. Beroius. consil. 144. num. 54. vol. 3. Hipp. Rimin. consil. 415. num. 1. et seq. quia certior aure arbiter est oculus, secundum eundem, dict. cons. nu. 2. qui ubi adducit illud Horatii de art. Poetica.

Et magis incredulae sunt hominibus aures, quam oculi. Visus namque per se est; auditus per accidens. Omnisque probatio vincitur, si aspectus in contrarium testificatur. Baild. adl. Deo. col. 3. vers. sed si ponamus. C. de episc. et Cler. et c. quod a. 27. qu. 2. facit c. proposuisti et ibi Dd. extra de probat. Hinc Natta cons. 269. numer. 6. dicit, quod probatio, quae fit per evidentiam facti, hoc est, per aspectum ocularem, sit optima et superlativa omnium probationum: quia illi sunt verissimi sermones, qui concordant rebus sensatis. Nam quod oculus videt, nemo fideliter negat. Wesenbec. cons. 58. num. 14. Et quod patet expresse, non est monstrare necesse; Bald. cons. 388. num. 6. vol. 1. Concordat Sacra Scriptura apud Iohann. cap. 3. Quod scimus, loquimur, et quod vidimus, testamur et cap. 1. Ego vidi, et testimonium perhibui. Innoc. in c. super hoc. de renunc. Bald. in l. observare. §. proficisei. quaest. 3. ff. de offic. Procons. Oculari inspectioni an renuntiari possit, vid Bullae. Consil. 6. quaest. 49.

ADDITIO.

Probatio, quae fit per rei evidentiam et inspectionem ocularem, ita favorabilis est, ut numquam censeatur a lege vel statuto exclusa, ut not. Plotus in l. si quando. num. 777. C. de in lit. iurand. Cavalcan. decis. 8. num. 34. vol. 5. Paris. consil. 68. n. 12, et seq. volum. 1. Caesar, Barzius docis. 17. num. 7. et. 8. ubi ex Mars???. in rubr. C. de probation. num. 157. et aliis, dicit, nullam virtutem Legis posse talem probationem excludere: et quidem iure optimo, cum sit certum, omnem probationem vinci, si aspectus in contrarium testificetur, propter quod omnes concludunt, visuram etiam post conclusum in causa fieri. Cancer. var. resolut. tom. 2. cap. 27. nu. 129. §. et similiter consului. ubi se per senatum ita ob servari vidisse, attestatur. ] Iohan. Iac. Speidel. I. V. Lic.

Sed de inspectione oculari, plura habet Dn. Rutg. Ruland. tr. d. Commiss. part. 2. lib. 3. cap. 1. et seqq.

Ac pertinet huc tractatio peritorum in arte, so man zu den Augenscheinen brauchet: als Feldmesser, Vndergänger, Bawmaister, Wundtartzt, auch allerley Handwercksleth, dern information der Richter zu Zeiten sich bedienet. vid. Pacian. de probat. lib. 1. cap. 47. Ac an ii iuramentum singulare debeant praestare, disquiro ego. in disp. mea d. Iuram. calumn. thes. 85. et seq. Sane si ab initio sui officii iurarunt, so sie geschworne Maister seynd, tunc novo iureiurando haut necessarium videtur.

107. Augspurgische Confession, Augspurgischer Confessions Verwandte.

Confessionistae exin de dicti sunt, quia Con fessionem fidei suae, certis articulis comprehensam, Augustae Vindelicorum in Comitiis Invictissimo Imp. Carolo V. die Iunii 25. An. 1530. obtulerunt. Huic Confessioni subscripserunt Principes: Iohannes Saxoniae Elector, Georgius Marchio Brandenburgensis, Ernestus Dux Lunaeburgensis, et Franciscus Frater eius, Philippus Landgravius Hassiae, Wolffgangus Princeps ab Anhalt, Senatus ac Magistratus Norimbegensis, et Senatus Reutlingensis, Legatur recessus Imperii eiusd. Anni §. Demnach haben, etc.

Eius Conffessionis Compilator fuit Philippus Melanchton, discipulus Martini Lutheri, ex S. Augustini Eremitarum Ordine Apostatae. Initio mox nascentis novitatis, ac deinceps usque ad hanc diem, Confessionisstae etiam Lutherani.

dicti sunt ab auctore Luthero. lidem etiam Protestantes vocari solent. Quod nomen in Spirensibus Comitiis A. 1529. acceperunt, quia ut Surius ait, eodem An. Decretis quibusdam supremi Magistratus (vid. Ferdinandi Regis, qui ex Caesaris Commissions Comitiis praeerat) snbscribere recusarunt. vid. Pacis Compositionem. cap. 1. quast. 3. et cap. 2. quoest. 1.

108. Auß.

Dictio ex, de sui propria significatione, denotat causam proximam et immediatam. l. 1. C. siser. exter. l. non dubium. C. de legib. l. eo tempore. ff d. pecul. Bart. in l. 1. §. ex incendio. ff. de incend. ruin. et in l. 1. §. emancipatus ff. de coniun. cum emanc. et idem importat, quod dictio de.

Dictio Ex, de signans causam proximam et immediatam, verificatur etiam in successivis non immediatis, quando aliquid de substantia [orig: substantiâ] primi retinet: veluti nepos, pronepos dicitur descendens ex avo, et ex proprio corpore avi; quia sicuti filius participat in generatione de substantia Patris, ita pronepos de substantia nepotis filii et patris, et hoc modo dicitur verificari dictio ex late Card. Tusch. pract. conclus. lit. D. concl. 276. per tot.

109. Aussatz.

De Lepra et Leprosis vid. tractat. singul. Andr. Laurentii, Guyon. divers. legons. tom. 2. Histor. Ambstelodamens. Pontani, Voces exoticas novi Testamenti. fol. 94. item me in tractat. de vitae et mortis Considerat. Ac de Leprosoriis et cur hodie cessent? v. Legrand. Aulmosnier de France Sebast. Roulliard. fol. 267. et seqq. Camerar. hgorar. Subcesiu. centur. 2. cap. 74.

Lepram aut alium quemuis morbum, etiam conta giosum et incurabilem, utputa Gallicum vel Hispanicum, etc. matrimonium semel contractum non dirimere, auctoritatibus et rationibus probat Anton. Bullaeus. n Decad. singul. Consil. resp. 1. quaest. 7. quem vide. Sponsalia tamen et promissiones de futuro, si fuerit ignorata, solvere, constat ex c. 3. d. coniug. Lepors. ut compelli sanus cum leprosa invitus pergere non debeat, non possit tamen, si velit, reici. d. c. 1.

ADDITIO.

Videri etiam potest Zypaeus. in annalysiiur. Pontif. lib. 4. tit. de coniug. Leprosor. ubiattestatur, lepram quae in partib. Brabantiae viget, non esse tam igneam, quam priscam Iudaeorum, aut quam nostri (ut idem inquit) ex oriente olim huc retulerunt, ceu ad terram Sanctam voti seu belli causa itum est, sed vel aliam speciem esse, vel admodum a Climate vel tempore imitigatam. Illa exsanguia etiam corpora invadebat, vestes laneas et lineas, infusis maculis subuiridibus et subrufis levit. 13. aedes quinimo et parietes, Levit 14. adeo ut domus immundae et deserendae a Sacerdote iudicarentur.

Idem Zipaeus refert quoque, in Brabantia Leprosos suos habere Decuriones ac regulas et instituta quaedam a Carolo V. et Philippo II. iuxta quae Decuriones eis ius dicunt: qui, si excedere arguantur, appellant ad Indicem Ecelesiasticum. Sic olim Sacerdotes iudicabant inter lepram et lepram. Unde est illud Christi. Vade, ostende te Sacerdoti. et iuxta dicta instituta Praefectus Monasterii ter hanck. iuxta Lovanium iudicat adhibitis Chirurgis et Medicis de leprosis, an vere tales sint: ne sub eorum umbra, validi Mendicantes stipem exigant, etc. Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

110. Außbrechen.

In Curia Archiepiscopali Neapolitana, wird einer, so auß der Gefängknuß zubrechen sich vnderstehet, allein propter illud delictum, zehen Jahr auff die Galerern verd ambt. Prax. curiae archiepisco. cap. 43.

111. Ausserhalb.

Dictio extra, importat remotionem et seperationem. l. absentem ff. de V. S. Ac si apponitur Civitati, prout extra Civitatem, non intelligitur extra muros Civitatis, sed extra continentia Civitatis, cuius appellatione veniunt suburbia. Archidiac. in c. statutum. num. 4. et seqq. de elect. in 6. Secus, si extra urbem, quae utpote continetur muris, idem d. loc. Tuschus. lit. D. conclus. 280.

112. Ausserhalb Rechtens gewehren.

si aliquis promittat, se extra ius, vel defacto, Ausserhalb Rechrens, aliquem defensurum: tunc illa verba ex communi iure, et ex aequo ac bono, interpretationem accipiunt. quo fit, quod taliter de in demnitate prom ittens non teneatur, si res de facto auferatur, l. fin. C. de act. empti. Bart in l. stipulatio ista. num. 5. d. verb. Obl. Ruin, cons. 147. num. 3. vol. 4. Idque praesertim procedit, quando pars promittens, casum fortuitum specialiter et nominatim in se non receperit, atque adeo etiam de eo, ex generali illa indemnitatis obligatione minime teneatur, sed si quid tale fiat, id omne ab eo, ad quem a contra ctus mutui tempore omnis damni, omnisque casus fortuiti praestatio sine controversia pertinuit, praestandum est. Factum enim superioris, reputatur pro casu fortuito, l. Lucius de contrah. empt. Bart, in l. exceptione. n. 4. de fideiussor. et in l. impudentiam. d. eviction. Bald. in l. pignus d. pignar. act.

Et haec usque adeo vera sunt, ut etsi quis promittat, se eo etiam casu, quo res per iniustitiam evincitur, teneri velle; non tamen teneatur ob sententiam in iustam a superiore latam, Angel. cons. 176. Alex. ad Bartol. in dict. l. exceptione. nu. 4. Ern est. Cothman. lib. 1. respons. 33. nu. 147. et seqq.

113. Außforderung. v. infr. v. Duell.

An evo catio, die heraußforderung, (bist du ein redlicher Rel, vnnd kein Schelm, so komme her auß, vnd wöhre dich mein, similibusue facta verbis) pro tali offensione haberi possit, ut provocatus ad certamen provocantis, honoris sui defendendi causa, comparere debeat? Negatur per tradita Iason. in l. 3. n. 34. ff. de Iust. et Iur. et consil. 144. vol. 2. Ernest. Cothman. volum. 5. resp. 2. numer. 20. et mult. seqq. Vasquez. lib. 1. controu. illustr. cap. 18. num. 15. Plingizer. quaest. 59. vide omnino Hunnium. in disp. crimin. cap. 6. thes. 223. Bullaeum. in discrus. Academ. disc. 1. num. 23. et seqq.

Ac prov ocatum tali in casu salvo honore cmanere posse; sed si veniat. non ordinarie puniri, si occidat provocantem. Sed hac de quaestione pluribus agunt praedicti Auctores, quibus addi possunt Bockel [orig: Bôckel]. disquisition. vis. 6. num. 12. Knipschilt. in tract. de Contractib. disp. 13. in Mantissa. Schepplitz. ad consuetudin. Brandeburg. p. 4. tit. 13. Zeiler. ad histor. Tragic. 2. Consil. Argentoratens. vol. 2. Consil. 50.

Vicissim vero provocato Nobili ignominiosum reputant alii, si non compareat, idque de consuetudine Germaniae. de qua [orig: quâ] attestatur et late agit Sichard. cons. 8. inter conbs. criminal. n. 41. etc. fol. m. 26. et addit: eum, qui provocatus non comparet, aut fugit Martem, hoc est im Feld, perinde apud Nobiles haberi, atque Vasallum cum Domino suo in acie subsi stere non audentem; et cum, qui cum inter minatione honorum et natalium provocatur, auff Ehr vnd Herkommen, non comparentem, perinde haberi, atque si de honore nihil participet, et^ mensis atque compotationibus honestorum Virorum arceri; et in huius ignominiae signum consuetum esse laciniam seu mappam, qua [orig: quâ] mensa integitur, pro ea parte ac latitudine, quam talis in decumbendo occu pavit, resecari. Quod genus nationis et insignis ignominiae apud Germanos usitatum esse, testatur Rudolphus Agricola. in Epistola de congressu Frid. Caesaris cum Cardin. Duce Burgundiae. De consuetudine itein, non comparentem, pro effeminato, et indigno honestis congressibus haberi. Hactenus Sichard.

Quod item provocatus ad Duellum, si non occidat, sed vulneret tantum provocantem; haut civili actione, et nec ad expensas curationis teneatur, innui. in delibatis meis ad Tit. d. Lege Aquil. quoest. 2. ad fin.

Ac provocatus proucantem, etiam absque moderamine inculpatae tutelae occidens, non ordinaria [orig: ordinariâ] poena [orig: poenâ] tenetur. vide koppen [orig: kôppen]. 1. obs. 11. Berlinch. 4. concl. 16. et seqq. Nec etiam ad interesse tenetur laeso. Ego in delibat. Iuris d. L. Aquil. et hinc provocantes se ad pugnam, non tenentur in foro poli ad restitutionem, etc.

At in eiusmodi provocation es pluribus invehit Christophorus de Capite Fontium. in confutatione puncti honoris, ac etiam Liber Gallicus, le lict. d' honneur inscriptus. Ac exstant etiam nuperae, saepiusque repetiae pragmaticae sanctiones Ludou. 13. Galliarum Regis, quibus eiusmodi provocationes detestatur, eisque poenas varias praefigit. vid. omnino Zipaeum in analiis Iur. Pontif. lib. 5. tit. de pugnantib. in Duello. fol. m. 471. et seqq. ubi ex Azor. docet, in duellis reperiri quinque genera personarum. (1.) Principes, Imper. Reges vel alios Dominos Duellum concedentes in terris sibi subiectis. (2.) pugnantes. (3.) patrinos eorum. (4.) eos, qui consulunt vel aliquando favent. (5.) spectatores, qui ad specaculum concurrunt.

Ac notandum hic [orig: hîc], quod in Concil. Tridentino. Sess. 25. c. 19. sequentes contineantur poenae. (1.) Omnes praedictae personae ipso facto sunt excommunicatae. (2.) Domini in terris suis concedentes facultatem ad duellum, privantur iurisdictione terrae illius, in qua concedunt facultatem ad duellum, si eam ab Ecclesia habent: quod si est feudum, privantur eo, ita ut redeat feudum ad Dominum Directum. (3.) pugnantes et eorum Patrini notantnr infamia. (4.) incurrunt privationem omnium bonorum et poenam homicidii, hoc et, sic debent puniri ac si homicidae essent, licet non sit secuta mors. (5.) morientes in Duello privantur Ecclesiastica [orig: Ecclesiasticâ] sepultura, etc. Et ex hisce poenis excommunicatio incurritur ipso facto, ceterae poenae vero per sententiam Iudicis incurruntur.

ADDITIO.

In tantum Duella exosa sunt, ut etiam praedictae poenae Concilii Tridentini locum habeant in privatis Duellis, quocumque modo factis, scil. sine auctoritate alicuius Principis aut consensu. Molina. in tract. d. iustit. et iur. tract. 3. disp. 17. num. 4. ubi Cardinales ita respondisse refert. Azor. institut moral. p. 3. lib. 2. c. 7. Quin et si alter alteri dicit, tali loco te exspecto, nullis concurrentibus ad spectaculum, neque alia interveniente sollennitate, duellum privatum erit ea [orig: eâ] resolutione contentum. Molin. ibid. Azor. tamen negat. Non tamen si in rixa alter alteri dicat, defende te, et exserto gladio statim pugnant, neque enim id fit ex condicto. Ricc. in prax. var. decis. 634.

Quaerit hac [orig: hâc] occasione Zipaeus supr. alleg. loc. f. 473. quid si ex condicto pugna non telis, sed pugnis ineatur, ut non ita pridem inter non regie natos factum attestatur, et unum in temporibus pugno caesum cecidisse, ac iacuisse prostratum ad horam sine sensu, ac ullo fere vitae indicio, an comprehendatur sub Decreto Concilii? Non est inauditum respondit, pugnis quem interfici. Nobilis quidam, regente has ditiones Maria Regina quondam Hungariae in rixa ob religionem mota, haereticum quendam gravi pugno occiderat, et pro abolitione criminis Reginae supplicabat, ea ob Zelum et abolitionem et nobile Officium forte vacans dedit. Sed haec rara, quibus leges non scribuntur; si tamen eo animo congrediantur, ut mortem intendant, puto comprehendi; sed plerique tantum male mulctare volunt tales antagonistas.] Ioh. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

At ab his differunt veterum Duella, quae probationis genus erant: de quibus aliquid dixi. intr. meo de Informatione. fol. 131. ad de Camer. cent. 2. cap. 18. et seq.

114. Auß Gnaden.

Verbum gratia, ex more ut plurimum apponitur, eoque Principes etiam in contractibus uti solent, Referens apud Gilman. Symphor. tom. 1. part. 1. tit. de reconuent. vot. 1. num. 88. in causae Erfurt contrae Mäntz.

115. Außspan.

Außspan vulgo dicuntur mansiones in praediis, fundis, Monasteriis constitutae antiquitus, Magnific. Dn. Martin. Mager. in tract. incomparabilis. eruditionis. de advoc. armat. cap. 10. n. 222. et numer. 256. Olim mansionatici, sive mansiones vocabantur loca, in quae quis ius habebat divertendi et hospitandi, idque vel exproprietate, vel contractu aliquo, aut antiqua [orig: antiquâ] consuetudine, cuius non exstitit apud homines interrupta memoria Mag. dict. loc.

Hocque ius inprimis competit Magnatibus ac patronis in Monasteriis, quorum sunt Advocati; wegen daß Schutz vnd Schirms: ut sc. possint das Gesägt daselbst einlosieren, auch sie vnd die jhrige im durchziehen außspannen, et si quae similia onera exsistunt.

Sique id ex pacto convento fit, merito observatur: sin minus, perperam denovo introducitur, etc.

116. Außspruch, Außspruch thun.

In Brandenburgia [orig: Brandenburgiâ] Statuto receptum et cautum est, daß die Helffte der ligendem Gründe, daß vberbleibende Ehegemächt behalte, die ander Helffte aber, die leibs Erben haben sollen. part. 3. tit. 2. §. Nach dem 17. Quando vero liberi isti adhuc minores exstant, quibus non prosunt immobilia, aut animalia, vel similia exsistentia in hereditate, omnia ad certam pecuniae summam rediguntur, quae illis exsolvenda venit certo tempore, vel quando ad maiorem aetatem perveniunt: et haec summa vulgo appellatur ein Außspruch oder Außmahnung, habetque se quodamodo ad instar pecuniae hereditatis, quae de iure Saxonico appellatur, vulgo Erbgelt. Scheplitz ad consuet. Brandenburg. part. 3. tit. 2. §. 17. num. 2. Et Dasselius in comment. ad consuet. Lunaeburg. art. 1. num. 1. dicit: einen Außspruch thun, nihil aliud esse, quam certum quiddam definire, quod liberi prioris Matrimonii e bonis tam maternis, quam Paternis debeant capere, eiusque definitae summae nomine, eos facere securos. vid. Scheplitz. dict. loc. num. 3. et Cothman. cons. 5. vol. 1. num. 5. ad fin. Cum hoc termino Außspruch, concordat quodammodo Thailungerecht et Verfangen Recht: de hisce speciebus quid significent apud Suevos, potest videri Caspar. Guil. Scipio. in decis. Rot. Spirens. lib. 2. decis. 102. et seq.

117. Außsteür.

Ista [orig: Istâ] voce non tantum Dos, quae proprie Brautschatz, non vero Außsteür appellari solet, sed cum Dote omnes impensae et onera, in nuptias filiarum facta et collata significantur: Cum verbum istud Außsteüren, nihil aliud sit, quam elocare; atque adeo vox haec Außsteür, nihil aliud, quam impensae in filias elocatas factae. Et vox Außsteür de Dote tantum accipi non potest, nisi valde improprie, et admodum restricte. Dn. Ernest. Cothman. libr. 1. respons. 3. numer. 62. et 64.

118. Außstocken, Forst: oder Stockgarb.

Das außstocken ist den Aigenthumbsherrn nicht zuständig, invitis iis, so die Forstlicher Obrigkeit haben: Per ea quae tradit Caepolla. in tract. de seruit. rust. praed. cap. 9. n. 40. arg. l. manifeste C. de seruit. l. 2. C. ad. L. Aquil. quod tamen de modicis eradicationibus non est intelligendum. arg. eorum, quae scribit Bart. in l. quo minus ff. de flum. et ibi Ias. n. 79. vide consil. hac de re sing. inter consil varia a me collecta et nuper edita, infol. consil. 16. et seq.

Indeque fit, daß die Forstherrn von den Aeckern, so von newem außgereutter werden, die zehende Garb, in recompensam det rimenti, quod Venationi per arborum eradicationem accidit, erfordern; welche sie Forst: oder Stockgarb nennen, vnd für kein Noval Zehenden halten: Auch sich darmit wider die Zehendt Herrnvnd Pfarrer defendirn wollen.

De emphyteuta, qui extirpavit olivetum, et plantavit vineam sine licentia Domini, consultus Valascus. lib. 1. consult. 50. respondit pro emphytenta in proposito casu, quod nimirum sit ex cusandus a commisso, quia probarit, olivetum iam fuisse antiquum, et modicum fructum solere dare, et aliquod ex illis arboribus fere inutiles; unde plantando ibi vineam fructiferam, non mereri commissi poenam, per rationes quas ibi allegat, ac contrariis respondet.

119. Außträg.

Constat, quo mediate Imperio subiectis, tres ad minimum diversae competant Instantiae, quibus iura sua, diversis vicibus urgere, per incuriam omissa, aut per iniuriam reiecta iterum recuperare ac deducere licet.

Elcctores, Principes, Praelati, Comites, Barones, Nobiles, in praeeminentiori dignitate constituti, deterioris plane essent conditionis, et uni tantum Intantiae se, personas et causas sus, haud absque periculo committerent. Gail. lib. 1. observ. i. numer. 17. Vulteius ad l. 1. n. 30. C. ubi Senatores. Caspar. Ziegler. in commum. concl. §. Austregae concl. 1. num. 1. Qamobrem placuit Proceribus Imperii, consentiente Imperatore, ut et ipsi primae Instantiae loco, Privilegium Austregarum haberent, nec statim ad Camerae Tribunal abriperentur. Cum alias directo in Camera stare compellerentur. Petr. Frider, Mind. de process. lib. 3. cap. 16. num. 1. Ordin. Camer. part. 2. tit. 27. Ex quo regulariter is, qui primam Instantiam in Camera habet, Status Imperii esse probatur. Rammergertchttz Ord. dict. part. 2. cap. 1.

Dicuntur vero die Außträg, a verbo Anßtragen, daß ertliche dem heyltgen Römischen Reich ohne Aitrel vonderworffne Glider, ihre zu samenhabende Differentz Iriung vnnd Zweyung gegen einander, vermittelst derselben, nach Maß vnd Weiß in den Reichtzsatzungen vorgeschriben, rechtlichen außtragen oder beylegen sollen. Rosenthal. de feud. cap. 10. concl. 24. n. 4. et per tot. concl. et concl. seque. vide omnino Zieglerum concl. 1. ubi 12. affert ampliationes, quib. in causis, et quando privilegio austregarum sitlocus. Add. Riemer. de Iurisdict. modern. S. 4. b. Disp. quae exstat inter Basileen s. tom. 3. item tom. 8. disp. 8.

Notandum hic [orig: hîc] est diversas esse species der Außträg, quaedam enim sunt, de quibus in ordinat. Camer. ut ex sequentib. patet, quaedamsunt Bedingte Außträg, ut fit in Comientionib. pactis dotalib. daß man fich vergleicht gewißn Personen vnd maß, wie die entstehende Stritt zuerörtrrn, etc. vocantur etiam Willkurliche Außträg, vid. Cubach. apud Arumae. vol. 4. discurs. 36. a pr. Sunt item Erbaußträg, de quibus infra verb. Erbanßträg. Ac denique ist ds Schlesische Ritrerrecht ein sonderer Außtrag, etc.

Sciendum autem est, ratione Instantiarum Privilegiatarum, der Außträg, triplicem in Ordinatione Camerae part. 2. tit. 1. 2. et 4. constitui partium ordinem.

Ad primum referuntur Electores, Principes, et Principali dignitate praediti, Clerici et Laici, Churfürsten, Fürsten, vnd Fürstenmässige, Ordin. Camer. part. 2. tit. 2.

IN secundo ordine constituuntur Praelati, Comites, Barones, NObiles et Civitates immediate Imperio subiectae: Praelaten, Graven, Freyen, Oerin, die vom Adel vnnd die Stätte. Ord. Cam. part. 2. tit. 4.

Ad tertium ordinem referendi sunt omnes mediate Imperio subiecti, qui Iudices intermedios adhuc, quam Cameram agnoscunt, Camerae Ordin. part. 2. rubr. tit. 1. ibi: Persohnen, so nicht dem Reich ohne Mittel, sondern andern Gerichten vnderworffen. Et do materia Austregarum v. Ludovic. Gilhaus. in arbor. Indic. Civil. cap. 1. part. 1. de Iurisdictione. §. 8. ad de Petrum Friderum Mindanum de process. lib. 1. cap. 16. et seqq. Praeiud. Cameralia verb. Außträg. Quirin. Cubach. apud Arumaeum discurs. Iurispubl. volum. 4. disc. 36. Schwanman. obs. 14. et seqq. multis. Casp. Ziegler. in com. conclus. §. Austregae, et exstat hac [orig: hâc] de materia disputatio in volum. 4. Disp. Basileens. cuius Auctor Georg. Schubhart.

Et quoque Austregas, Civitates Imperiales habere inter se, notat Rittershus. in NOv. p. 9. cap. 10. nu. 20. Ord. Cam. p. 2. tit. I. et s. seqq. Paurmeister. 2. de Iurisdict. c. ult. num. 37. Vult. de Iurisd. ad l. 1. C. ubi Senat. vel Clar. num. 47. Sic Straßburg, in Causis Civitatis, primae Instantiae Iudices sortitur, Wormatiam, Ulmam, Basileam. Nürnberg: Winshemium, Weissenburgum. Oinckelspil, suum Statr Ammann, qui sibi assumit quatuor, totitem ex Civitatibus Nordlinga [orig: Nôrdlinga], Rotenburgo ad Tuberam, Hala [orig: Halâ] et Werda Suevorum. Eßlingen, in causis Civitatis patitur Iudices ordinarios, Consules et Senatum Civitatum, Ulmae, Reitlingae, Heilbronnae: ubi electio est arbitrii Actoris. Fridberg in Wetteravia [orig: Wetteraviâ], Burggravium et Burgmannos. Regenspurg, in negotiis suae Civitatis Coss. et Senatum Augustanum, Noribergensem et Ulmensem: vel pro Actoris placito

quinque, aut septem ex suo Senatu. Rentlingen, Coss. et Senatum Civitatum Ulmae, Eslingae, Gamundae Suev. Schweinfurt, primam Instantiam habet coram suo Reichsvogt, qui sibi aliquot Senatores Noribergenses et Rotenburgenses adiungit. Schwanman in proc. Cam. lib. 1. cap. 7. Petr. Frider. de proc. Cam. extrah. lib. 1. membr. 6. ad fin.

Non vero, puto, iudicium Austregarum, ad causas criminales porrigi posse: cum ratio repugnet, ut taliter accusationes criminales peragantur, et Status contra Statum, ita procedat. v. me tr. de trib. domest. societ. spec. f. 83. ubi etiam addo: cessare privilegium Austregarum, si Status habeat in alterius territorio bona, et eorum nomine conveniatur: eatenus enim pro privato habetur. vid. Guil. Anton. Corellar. adtr. d. literis Movator. fol 30.

Reconventioni tamen, quin inibi sit locus, vix est ut dubitem. Gissebert. de reconvent. cap. 8. Ursinus tr. de ead. mater. c. 27. qui Gisseberti scrinia ubique compilat, qut potius Gisseberti tractatui, suum nomen praefixit.

An autem titulus, ne continentia causae dividatur, locum quoque habeat in Austregis, utpote si plures principes sint, qui coram Austregis conveniendi? Et resp. si consortes adsint, qui non habent beneficium der Außträg. vel diversos Außträg, quod tunc habeat locum d. titulus, per not. Mynsing. observ. 4. cent. 1. ita decreti processus contra Dn. Georg. Frideric. Marchionem Brandeburgensem, et alios Celsitudinis ipsius Consortes. vid. Rutg. Ruland. in not. adprocess. Ferr. Montan. cap. 10. f. 68.

Sed quaestio est multis modis controversa: an mox Aulicum Caesareae Maiest. Iudicium adiri, et ita Statibus hocce primae Instantiae beneficium adimi queat? sane praxis adfirmative respondet. v. me tr. de Statu mixto. fol. 219. Et tr. de Iurisd. quaest. 12. videre etiam licet Meichsner. tomo. 4. decis. 4. Dn. Arumaeum 1. disc. 10. et 13. ac tom. 4. disc. 29. Paurmeister 2. de Iurisd. cap. 4. num. 124 et seq. Thonawertische Erinnerung fol. 177. et seq. Discutitur etiam haecce quaestio in den Deßischen Acten, Marpurg betreffendr.

ADDITIO.

Quaeritur etiam, quomodo ratione denegatae Iustitiae vigore der Außträgen procedatur Et tunc per Notarium, si fieri potest, et quod communiter fit, vel eo deficiente, per Literas fieri solet, et Recepisse ad illas literas petitur. Quo obrento copia scripturae una tum Recepisse in Camera exhibetur et ita processus decernuntur. Et eo profecto, Camera aditur directo, an autem opus sit promotorialib. Et simpliciter dicendum quod non, sed sufficit documentum denegatae Iustitiae, Recess. Imp. A. 1566. et ita 17. Nov. A. 1585. Observatum fuisse in causa Episcopi zu Straßburg contra die Statt Straßburg, attestatur Rutger. Ruland. in net. ad precess. Ferrar. Montan. cap. 3. f. m. 12. Wann also elner ad requisitionem den Außträgen der gebür nit stan thut, kan man Mandata in Camera super denegata Iustitia außztehen, vnd die Sach daselbst gleich in prima [orig: primâ] Instantia anhängtg machen, etc. Ac ex hibet Mandatum Exsecutoriale pro exsequenda sententia der Außträg Tennagel. d. presess. Cam. f. 114. et 112.] 10, Iac. Speidel. V. I. Lic.

120. Außtretten.

Quibusdam in locis, wann ein Todschläger flüchtigen Fueß setzet, und hernach rechtlich beklagr wirdr, fallenseine bona der Derisch afft, und der Leib deß enrleibten Freundrschafft haimb. Sed obstat art. 206. item art. 208. constitut. Caroli V. Consuetudo certe talis irrationabilis, qua propterea etiam irrita, et per consequens aequum est, daß daß Entleibren Rinder diß Orths den vorzug haben.

121. Aw Recht.

Inter alia, quae materiam Iuris dictionis in Silesia obscuram et difficilem faciunt, teste Schifordegkero lib. 3. tract. 29. cap. 7. ab init. etiam illa quaestio refertur, quae de Gaea, von dem Aw Recht agitatur. Sciendum autem est, Silesios sub Gaea, vnder dem AwRechren, comprehendere illum locum, qui in medio pagi aut villae continetur, et separatus est a casis ac horreis paganorum. Nam Iure Saxonico wirdr das cin Dorff genemt, so mit einem Zaun vnd Graben vmbgeben ist. Landrt. lib. 2. tit. 55. quod etiam iure Civili probatur, in

quo villa esse dicitur, quae muto non circumdatur, Wurmset. lib. 1. tit. 2. obs. 2. Matth. Stephan. d. iurisdict. lib. 2. p. 2. cap. 1. num. 15. Et alias iure Civili constat, villam in se continere Iurisdictionem, honrem, districtum, Ius Patronatus et similia, Roch. de Curte in tr. d. iure Patronat. verb. ipse velis. qu. 23. Bald. in c. 1. n. 5. vers. et eo. d. Capitan. qui cur. vend. Unde Castrum vel Villa dicitur aliquid universale. Schrader. d. feud. part. 3. cap. 4. n. es et seq. Iuxta quae Silesii, ut idem Schifor degk er attestatur, custodiunt, ut spatium illud in medio pagi aut Villae omnino ad dominum villae pertineat, ita ut pagani et rustici nihil luris in eo habeant, sintque eius Iuris, deß Awe Rechtens, planc incapaces. Maxime cum Constat, locum illum particularem, qui vocatur Gaea Awe Recht, non esse possessum a privatis, puta paganis et rusticis: quandoquidem abinitio bona sua absque hoc iure sibi compararunt, cum in nullo instrumento venditionis mentio fiat huius Iuris, quod habeat privatus; qui bona sua ab initio acquisivit, cum tamen diligentissime metae et granities exprimi soleant, wie ein jedes Bawer Guet an Rainen vnd Gräntzen gelegen. Ergo relinquitur, statim ab initio possessionem et dominium loci huius particularis ad dominum villae pertinuisse, etc. Schifordegker d. loc. qui pluribus quaestionem hancce, utrum nimirum Gaea, das Awe Rechr, ad Iurisdictionempertineat? eleganter et solidisime tractat, ac cap. seq. dicit Rusticos hodie in Silesia ex concessione dominorum in Gaea habere commoditatem percipiendi fructus, pro qua annuum censum solvant, ipsum vero ius eos praescriptione acquirere non posse, subditosve nihil poss idere, quod ad Iurisdiction em et dominium villae pertineat; eos esse quidem aliquando in naturali possessione huius Iuris, quae tamen ad praescriptionem non sufficiens sit. Locumque hunc particularem, das Aw Recht, esse de utilitate publicae Villae, tamquam universitatis, in quibus cesset praescriptio, exemplo oppidi, Civitatis, etc.

1. Baar, Baargelt, Baarschafft.

VErbum pecuniae ab hominibus illiteratis prolatum, intelligitur tantum de pecunia [orig: pecuniâ] numerata [orig: numeratâ], vel de denariis aut nummis, per text. in l. 1. in princ. in verb. pecuniam. et in l. sed Iulianus. §. mutui dationem. ff. ad SC. Macedon. qui textus expresse dicit, appellatione pecuniae, tantum pecuniam numeratam comprehendi; et Cardinal. in Clement. exivi. §. porro. d. verb. signif. ubi dicit, pecuniam de denariis proprie intelligi. et Bartol. in l. uxorem. §. legaverat. ff. de legat. 1. bi inquit: si in ser mone hominis illiterati facta est pecuniae mentio, intelligitur de pecunia numerata. et Alciat. in l. pecuniae verbum ff. de V. S. tradit, pecuniae appellatione proprie nummos vel pecuniam numeatam accipi, ubi legat Plin. lib. 8. nat, histor. cap. 3. et refert, quod secun dum vulgarem usum loquendi, verbum pecuniae, de pecunia [orig: pecuniâ] numerata tantum intelligi debeat.

Et dictionis Baar Gelr, oder an baarem Gelte, haec est propria significatio, ut pecunia ad manum habeatur, et prompta sit vel parata, ut statim numerari possit. Et censetur ista dictio, an baarem Gelte, ad exclusi onem mercium, ut per eas solutio fieri nequeat, apposita esse: cum ex communi usu loquendi, tum ex dispositione Iuris, ca tantum pecunia dicatur esse parata, quae in prumptu est, et ad manum habetur, ut statim numerati possit, per allegatos Dd. a Wesenbec. consil. 263. num. 3. qui tamen num. 30. limitationem addit.

Quodque verbo Baarschafft, cum immobilibus vel annuis reditibus, veluti Hauß, Hoff vnd Pächtern, commune nihil sit, testatur Pruckman. vol. 2. consil. 5. num. 92. Ac ita fideicommisso, sub pecuniae signatae verbo (vnder dem Wort Baarschafft) constituto, res immobiles includi non posse, notatur ibidem num. 132. Et num. 150. negat, verbo Baarschafft, in Latino aequippollere pecuniae verbum, sed verbi

pecuniae aequipollens, in Teutonico voculam Gelt esse. Testaturque omnes, qui Latine et Germanice loqui unquam didicerunt. Ac num. 191. subiungit etiamsi verbum Baarschafft, aequipolleret verbo pecuniae, nec tamen pecuniae verbum, in significatione etiam impropria [orig: impropriâ] acceptum, alia, quam quae in pondere, numero ac mensura [orig: mensurâ] consistunt, continere. Ac a nemine unquam demonstrari posse, verbum Baarschaffr, in nostra [orig: nostrâ] lingua, non nisi tautum illam significationem habere, qua [orig: quâ] pecunia parata, et nomina debitorum solummodo veniunt. Sicque num. 205. idem Pruckman. absurdum esse ait, si quis fideicommissum eousque porrogare velit, ut sub verbo signatae pecuniae relictum, universum fideicommittentis patrimonium comprehendat.

2. Baarrecht.

Largum cruorem ex cadavere occisi, aliquo de homicidio suspecto accedente, profluentem, sufficiens ad torturam indicium praebere, communiter quidem invaluit. Eam tamen opinationem reprobant quam multi: cum insontem quenque in capitis discrimen id adducere posset: et tunc demum indagandae veritatis gratia [orig: gratiâ], quae stioni pateat locus, quando reus verisimilibus, probabilibusque oppressus est argumentis, quae ex aliqua extrinseca, ac nobis cognita causa proficiscuntur. l. 3. et l. 8. §. na. C. de quaest l. unius. 18. §. 1. et L. maritus. 20. post med. ff. eod.

Hoc autem indicium eiusmodi esse, neutiquam dici posse autumant: quippe cum illud ex causis, homini etiam sapientissimo incognitis, et valde remotis proveniat; naturalibus enim causis hoc signum demonstrari nequit: cum corpora mortuorum exsanguia sint, nec ulla vis cadaveri frigido insit, quae egerere sanguinem valeat. Quapropter cum dubium plane et incertum sit, an divinitus, vel Doemonis cuiusdam praestigiis et illusi onibus, cursus ille cruoris moveatur, pro indicio ad torturam idoneo iudicari non debet. Satius enim est, impunitum relinqui facinus nocentis, quam in nocentem damnare, l. absentum 5. inpr. ff. de pan. add. Anton, Thessaur. decis. 173.

Ego puto, cruentationem hane, inter indicia, ad torturam reccenseri debere; sed non sufficere solam. vid, me. tr. de informat. et coactione fol. 230.

Et est alicubiin Germania mos, ut vel ad requisitionem amicorum ac propinquorum occisi, vel ex officio Magistratus, ii, qui conflictui inter fuorunt, et de admisso homicidio suspecti sunt, ad mortuum perducantur (Baariecht, vulgo vocant) cum de auctore caedis dubitatur, et digitos suos vulneribus applicent, verbis utentes conceptis, an sic forte verus homicida, si nimirum vulnus tactum sanguinem emittat, manifestari possit.

Quodque haec consuetudo in multis Germaniae Provinciis etiamnum usitata, neque omnino irrationabilis sit, notat Zieritz. ad artic. P. G. O 149. Cum [orig: Cûm] exempla historica non tantum, verum etiam ipsa experientia testetur, hoc inveterato alicubi inquisitionis remedio, multos homicidas, non sine isto divinae ultionis argumento, aliis accedentibus indiciis et suspicionibus, fuisse convictos, et iusto supplicio sublatos.

Quae vero sit ratio, cur cadaver coram occisore, propter praecedentem contactum solebat sanguinem emittere, varie hinc inde a Philosophis Medicis, et lureconsultis disputatur, multae etiam ac diversimodae allegantur causae, ut multas hac de re sententias et auctores recenset et laudat R. P. Martin. Delrio. in Comment. in Octaviam Senecae, vers. 127. Qua de quaestione, ac item de illa, an occisi sanguis arguat inter fectorem? vid. Guil. Onciarc. quaest. 36. Böckel. in disquisit. Crimin. disq. 6. num. 5. Bisciol herar. subcesivar. 2. lib. 15. cap. 1. Kornman. de miracul. mort. lit. 50. Ioseph. Sesse. decis. 111. Bullae. dec Consil. 1. fol. 22. etc. et Hering. in tract. de Homicid. Plerique urgentillam antipathiam, ex vehementi odio occisi, in occisorem, quod qualitatem latentem et arcanam impresseri corpori, cum cadavere permanentem: iuxta illud Lucretii:

Idque perit corpus mens unde est saucia amore,
Namque homines plerumque cadunt in vulnus,et illam
Emicat in partem sanguis, unde icimur ictu.
Et si cominus est, hostem ruber occupat horror.

Sed Paracelsus duplex in homine corpus agnoscit, visibile et in visibile, quod Evestrum vocat; duplicem item vitam: exindeque proficisci ait, quod sanguis paulo post mortem exiliat a corpore, ad occursum illius, qui intulit vim. vid. Maiolum, in dieb. canicular. fol. m. 18. et Godelman. in praef. lib. 3. de lamiis.

Ac scribit quoque Georg. Everhardus volum. 1. cons. 35. num. 35. per Bavariae Ducatum, et alias Provincias hanc practicam exerceri.

Memini etiam ad Facultatem Iuridicam Tubingensem, von Wertheim auß Francken, casum quendam allatum fuisse, ubi inter alia, etiam sequentia reperiebantur: Nach dem auff fleissige inquisition, sich der Thäter nicht befinden oder angeben wollen, ist man daßwegen verursacht worden, ein Baar-Recht anzustellen, bey solchem har Niclas vnd Baltas Fein Zatchen an deni Cörper, welcher allberait 36. Stundt ermordert gewesen, vnnd theils in einem Gewölb, theils etlich Stund vor dem Actu, vnder freyem Himmel bey zimblichem kalten Wetter, mit auffgedeckrer Brust vnnd Bauch gelegen, erweisen wollen, vnnd seynd beyde auff ihrer ersten Außsag, satis confidenter verharzet. (NB. Es haben vier auff den Entleibren gewartet, da der Entleibt mit einer Hellenparth kommen, seynd obvermeldte Zween hinweg geloffen.

Auff Fürführung deß Jörgen, hat der Cörper auß dem Mundr blurigen Schaum geben (NB. diser ist praesens gebliben, da der occisus gestochen worden, har aber nicht Hand angelegr.) Nach dessen ab: vnnd Vorführung Clansen, daß Wächtertz (welcher ratione officii vnnd aufffordern zu geloffen, auch Frid machen wollen, vnd dem Entleibren seinen Hellenpart genommen) hat gedachter Cörper auß den Wunden Blut gegossen, vnnd solche (welche vber das Hertz gewesen) nicht anderst gebeber, als wann das Hertz noch lebre.

Oessen vngeacht, har gedachter Wächrer die ihme angehaltene formulam Iurisiurandi dreymal gelaister (NB. er har (1.) zween Finger auff deß Entleibten Mund, (2) auff den Stich, vnd (3) auff den Nabel gelegt, auch dem Pfarzern, so ihne seines Gewissentz erinnert, nach sprechen müssen) die That aber nicht bekennen wollen.

In gegenwart Lorentzen, mit welchem der Entleibte, da er den Stich bekommen, zurhun gehabt, vnd gerungen hat der Cörper blutigen Schaum auß dem Mund abermal gegeben, so wol auch etwas Bluts auß den Wunden.

Da der Jörg praesens gewest, ist recht natürlich roth Blut auß dem Mund geschaumet (NB. dieser ware fast der Anfänger deß Handels. Ergo hat der Mund ex rancore geschaumet; sed non vulnus, weil er nicht der Thäter.)

Da der Wächter gegenwertig, hat sich beym Mund nichts eraiget. Da er aber die zween Finger auff die Wundem gelegt, ist recht natürlich Blut darauß vber die Seitten geloffen, daß der Chyrurgus solches wegk wischen müssen. Da er zween Finger auff den Nabel gethen, hat die Wunden wider ebullirt, auffgesoren vund gezucket, gleich wie die Puls Adernschlagen.

Der Lorentz hat mit dem occiso gerungen: im nachsprechen ist dem Todten blutiger Schaum zum Maul außgeloffen, als er auff die Wunden dis Finger gelegt, hat die Wunden wider gezucker, vnd sich gereger. Da Lorentz abgescheiden, har sie nit mehr gezuckt.

Sed alio mihi recentissimo exemplo constat, occisum eadem [orig: eâdem] fere sollennitate observata [orig: observatâ], nullum plane signum edidisse: forsan, quia homicidium casuale erat, nec vindictam sanguis expetebat.

Interdum miracnlose fit aliquid hac in parte, quod non intrat Iuris rationem. Exemplum refert Cantipratanus lib. 1. miracul. c. 16. §. 2. de Henrico Abbate Blesensi, nequiter a suis occiso, ac ita scribrt: Venerabilis Henricus Canonicus regularis in Blesensi Monasterio S. Mariae de Burgo medio, cum diu Parisi is studuisset, in Abbatem licet invitus ab omnibus est electus, hic cum in Religiosos suos, tum hortatu ad regulam servandam, ad honestatem vitae, et ut tenerent in manibus disciplinam, tum rigore usus esset, ab illis per tres scelestissimos ribaldos conductos crudeliter occisus est. Roberto autem tunc socio cius evadente, corpus occisi ad Monasterium delatum est, et in Ecclesia collocatum. Et vide quid actum sit, et probatum. Statim enim, ubi sequenti die ad sepulturam occisi, de locis, ubi exta manebant, rei criminis Ecclesiam intrarunt: Ecce vox sanguinis fratris sui Abel de terra, quasi vindictam clamans, per vulnera, que a loco occisionis sicca remanserant, abundantissimo sanguinis impetu in eorum praesentia manaverunt etc.

Aliud exemplum idem Cantipratanus d. tr. lib. 2. c. 29. §. 22. ita refert: Anno ab in carnatione Domini 1271. factum est in Villa Theutonice, Pfertzheimb nomine, ut quaedam malignissima vetula Iudaeis familiaris effecta, puellam eis annorum septem, orbatam parentibus, venderet occidendam. Hancigitur in secreto, super plura pariatim teaminum obstructo ore eius, in omnibus fere iuncturis membrorum incision ibus vulnerarunt maximo conamine sanguinem exprimentes, et in ipsis linteaminibus diligentissime receptantes. Hanc autem post tormenta defunctam, Iudaei in aquam fluidam prope oppidum proiecerunt, et super eam lapidum congeriem posuerunt. Tertia vero vel quarta [orig: quartâ] die, per manum erectam ad caelum, a piscatoribus est inventa, et in oppidum deportata horrentibus et clamantibus populis, ab Iudaeis impiis tantum flagitium esse perpetratum. Erat autem in vicinia Marchio de Baden, qui mox audito tanto piaculo, pervenit ad corpus, statimque ipsum corpus erectum residens tetendit manus ad principem, quasi vindictam sanguinis vel forte misericordiam imploraret. Post horam vero dimidiam se deposuit defuncti more supinum.

Adductisigitur ad hoc spectaculum impiis Iudaeis, statim eruperunt omnia vulnera corporis, et in testimonium horrendae necis, copiosum sanguinem effuderunt, Iudaei capti poenam de derunt, etc. Sic etiam Gilbertus de Clara, Comes Gloverniae, maximis affecerat iniuriis S. Thomam Herefordiensem in Anglia Episcopum, quod Ecclesiae iure ipse tueretur, ille invaderet: obiit interim diem suam Episcopus absens. necessarii autem eius ad eius Ecclesiam deferenda ossa prorsus carne ablata, curaverant: mox ubi obvius factus est Comes, a puris nudatisque omni carne ac sanguine ossibus, plurimus manavit sanguis. Id conspicatus Comes, terrore concussus, paenitentiaque [orig: paenitentiâque] ductus, Ecclesiastica iura omnia a se invasa restituit, ut tradit in certi nominis auctor in vita ipsius S. Thomae apud Surium tom. 7. 5. Octob. Cum igitur is sanguis a siccis ossibus manarit [orig: manârit], ad concutiendum scelesti hominis, et impaenitentis cor, nullaque spirituum, aut in fectionis sanguinis ebullitio considerari hoc casu potuit: quandoquidem S. Thomas absque ullo vulnere diem suum obierat; necessario illud consequens est, sentiendum esse, in occiso corpore Deum id miraculo agere, quo homicidae culpa gravior agnoscatur, et se paenitentiae dolore afficiat.

Ac refertur Consilie Altorphine 32. epistola Ioachimi Camerarii, Archiatri Norimbergensis, ubi inter alia habetur: Tota illa probatio caedis, per ai)ma/lodeicin videtur esse singularis, kai\ qei=onli. Et quamvis Andreas Libavius nuper accuratum scriptum de illo ediderit, et naturales causas afferre conatus fuit; tamen rem non ad demonstrationem, sed tantum aliquam probabilitatem deducere potuit. Apud nos plane non adhibetur, vel saltem raro haec dokimasi/a, et non nisi aliis indiciis pluribus concurrentibus. Memini in Saxonia aliquando accidisse,

quod quidam, qui suo Hero non poterat rationes de omnibus reddere, in quadam apitroph=| domestica, ideo fuerat suspensus, et cum Dominus post biennium, vel etiam ut puto, longius tempus locum supplicii imprudens praeteriisset, cadaver semi consumptum, caepisse sanguinem per os et nares effundere. Quod an Philosophus quispiam, etiam argutissimus, possit ad Phisicas causas roferre, equidem apud me plane est dubium.

Et hoc addo interdum corpora mortuorum, etiam non occisorum, Magnatum nempe Principum, etc. cruentasse, et mala inde multa subsecuta fuisse. Unicum exemplum adscribam auß der Lübeckischen Chronick Joh. Regman. lib. 3. fol. 171. Anno 1533. inquit, ist der Löblich Fridsame König Friderich in Dennemarck gestorben vnnd ist son, derlich hier zumercken, daß, als gedachter König Friderich gestorben, vnd auff der Erden gestanden, vnnd darzu mit Balsam vnd Wachstüchern in einem verbechten Sarck verwahrt worden, hat doch der Leib hernach gebluetet, also daß das Blut durch den Sarch herauß geloffen ist, daß man Gefäß vnderstellen müssen, das Blut darinn auffzusamblen. Vnd weil das blueren auß einem todten Cörper nit Natürlich gewesen ist, har Gott ohne zweyffel hiemit wollen anzaigen, als in einem gewisen außwendigen stuck, die grewliche Straff vnd Blurvergiessen, so bald darnach geschehen vnd gevolget: dann es har sich darnach, alles Vnglück, Rrieg vnd Widerwillen in disem Orth, Landt vnnd Lübeck gereget,etc.

ADDITIO.

Cur non semper auctore praesente, sanguinem stillet occisus? resp. Hieron. Nymannus. in oration. de imaginat. qu. 7. Cum hic Deus sit libertimum agens, libere quoque omnia administrat, neque semper hoc modo auctorem caedis prodit; vel quia auctor satis notus, et peremptus ipse causam praebuit, aut talem poenam antea suis facinoribus meritus est, vel quia auctorem ad aliam maiorem reservat poenam; vel quia improvisa et involuntaria plane fuit coedes, venia [orig: veniâ] aliqua [orig: aliquâ] digna. etc.

Quare merito laudandi sunt prudentes et eruditi illi iudices, qui in hoc casu caute et circumspecte sententiam pronuntiant, nec volunt eum, ad cuius praesentiam sanguis ex vulnere profluxerit, quaestionibus statim subici, aut capitali supplicio affici, nisi alia fitmiora et certiora concurrant indicia.] Iohan. Iacobus Speidel. V. I. Licent.

3. Baccalaureus.

Videm e. in dissert. Acad. de Magistris Baccalaureis, etc. Ac in tractat. de Academ. Lindeman. in Histor. Iuris Rem. thes. 391. et seq. fol. 96. et Iohan. Caluin. in tractat. de feudis. fol. 194. Baccalaurei etiam dicuntur Battalarii. a Battalo o batelo, che e quella striscia o lista dipenno, che portano soprae la spallas; Preti; Dottori, e aecco in Venetia i gentilhuomini, che la chiamaeno la becca, et altrove la cornetta, il capuccio, et secondo la diversita de luoghi hae formd diversa et nome. Lexic. Italian. Sic Ingolstadii, wirdt das senige Tuech, so die Canditati Magisterii ein Zeitlang vor ihrer creation vber der Schultern tragen müssen. Caligae Aristotelis genennt, etc.

4. Baden Marggraffschafft.

De antiquitate Oppidi Baden, nemo dubitare potest. Eaque de re ita scribit Dn. Iohann. Kieffer, Medicinae Doctor in Beschreibung deß Margrävischen warmen Bads, fol. 65. Oiser berühmbten Statt vhraltes Herkommen, vnd andere Beschaffenheit weitläuffig zubeschreiben, ist hieher vngehörig, wollen ein solches den Geographis haimweisen. Oesselben warm Bad anlangendr, ist nicht zuverhalten, daß man kein gründrliche wissenschafft habenkan, wann desselbe in esse vnd auffnemmen kommen seye. Allein thut Philippus Beroaldus in einem Schreiben an den Durchleigen Jacobum, weiland Margraffen zu Baden, dem Kaysen Antonino Bassiano Caracallae, welcher vor mehr als vierzehenhundere Iahren regierethat, desselbem Erhab: und

Tu quoque Dux Badae, non inferiora secutus,
Auspicia ad Martem properas, qua [orig: quâ] cana vetustas,
Antonina tuis ostendit muneraterris.

Solchetz wollen sie beweisen auß einer vhralten Römischen Inscniption vnd Vberschrifft, welche alldorten in der Thumbktrchen, bald wie man zur grossen Thür hinein gehet, auff der Seitem, auff einem Stain an der Wand mit volgenden Worten gehawen, gesunden wird:

M. AURELIO ANTONINO
CAES. IMP. DESTINATO
IMP. L. SERTIMII SEVERI
PERTINACIS AUG.
FILIO RES PUBL. AOVEM.

Es ist aber auß solcher Inscription anderst nichts, als dises zuschliessen, daß vonser Baden zu gemelten Kaysers Zeiten, in einem grossen Ruff vnd Namen gewesen, vnnd nicht allererst von ihme in ein Auffnemmen gebracht worden: Wie allberair hievor Iohannes Langius in seinen Medicinalischen Episteln lib. 2. Epist. 49. angedeutet. Der sich abergleichwol vmb sovtl jrzet, daß er dise Inscription auff den Kayser Antoninum Philosophum deutet, welcher Anno Christi 162. zu regieren angefaugen: da sie doch, wie gemelt, von Antonino Caracalla, der allererst vber die 50. Jahr hernach kommen, zuverstehit ist. Hactenus. Dn. Rieffer.

Quod Familia Badensis ab Hachbergica non sit alia et diversa, sed una ac eadem, testantur Christophorus Marchio Badensis, et Philippus Marchio Hachburgensis in pacto reciproco, quod de suc cedendo sibi invicem Anno 1490. in die S. Bartholomaei fecerunt.

Unde vero familiae hae primam trahant originem, et quem habeant communem stipitem, vel primum stemmatis sui auctorem, inter Historicos et Genealogistas non constat vid. Guilliman. lib. 5. Habsburg fol. 173. Crus. in annal. verb. Hochburg, Röteln, etc. Goldast. Constitution, Indices. Iunium de Germania. Gerad. de Rooa. d. Austria. Pistor. in Chron Episcop. Censtant. Sciopp. in append. Class. Sacri. et Elsäsische Chronick. part. a. fol. 32. quin imo ipsa etiam manuscripta, in Archivis latitantia, diver simode loquuntur. Reperiuntur enim nonnulli, qui Familias hasce deducere conantur ab antiquis Comitibus Badensibus, qui olim in Ergovia [orig: Ergoviâ], in ipsa [orig: ipsâ] Urbe Badena [orig: Badenâ], sevin Castello Thermarum, uti Rhenanus appellat, aut in Thermopoli, ut a Clareanonominatur, habitarunt.

Alii Marchiones hos Serenissimos, ex Urbe Romana [orig: Romanâ] accersunt et ab Ursinis ortos esse fabulantur, vide Franciscum Irenicum in sua Exegesi Germaniae, lib. 3. cap. 103. et seq. Petr. de Andlo. libr. 1. de Imper. Roman. cap. 15.

Quidam ab antiquis Gothorum Regibus, et Scaligeris Veronae Dominis, qui ex illis, deducere volunt, et quidem a Gaptone seu Ansete primo stipite.

Plerique, neque Ursinorum vel Scaliger orum mentione facta, a Comitibus seu Marchionibus Veronensibus eosdem ortos esse, et Hermannum Veronae Marchionem, a Friderico Imp. Ahenobarbo, cui obses traditus fuerit, hisce primum Regionibns impositum, et Principem Imperii constitutum, vulgo persuasi sunt. Münsterus, Pantaleon, Hieronymus Henninges, Elias Reusnerus, Albizius, ac ferme Genealogistae ac Historici omnes, quibus hactenus ipsi Marchiones Badenses decepti, Maiores suosa Veronensibus descendisse arbitrati sunt.

Sed omnes hos hallucinatos esse, et veram Marchionum Badensium et Hachbergensium originem ignorasse, scribunt Iohann. PIstorius Niddanus, cuivera investigatio et descriptio familiae Badensis et Hachbergensis, certo et splendido sa lario constituto, commissa fuit, Item Francisucs Guilimanus, vir antiquitatis apprime peritus, in suis

Habsburgiatis, sive in libris de antiqua [orig: antiquâ] et vera [orig: verâ] origine Domus Austriacae. lib. 5. cap. et Caspar. Scioppius, in stemmate Augustae Domus Austriae, quod Consilie suo Regio et Classice Belli sacri, Anno 1619. adiunxit. Hi omnes Familiam Badensem et Hachbergensem, ab antiquissimis Vindonissae, Altenburgi et Habsburgi Comitibus provenire; ae propterea Habsburgicam, seu hodiernam Austriacam, Zeringensem, Tecciam, Badensem, Hachbergicam, etc. unas easdemquc Familias esse, ex ipsis Archivis et monumentis veterum, asserere non verentur. Ist derohalben nicht zuzweiflen, daß all die jenige, welche der Herren Margrafen zu Baden vnd Hachberg etc. vhraltetz Fürstl. Hauß zu Verona in Italia, von denen a lda geweßnen, Margraffen enrsprungen zuseyn vermelden, sich höchlich srien. In Betrachtung, quod Hermannus Tertius, Hermanni Secundi Filius, Hermanni Primi, postea Monachi Cluniacensis facti (qui fuit Berchtoldi Zeringensis frater) Nepos, multo prius, quam Fridericus Barbarossa ad Imperium pervenit, aut in Italiam profectus est, Marchionatum Badensem tenwerit. Idque Guilimannus ex Diplomate Conradi II. Imp. in quo expressa fit mentio Marchionis de Batha, recte observat. Ait enim Imperator Anno Domini 1139. se Privilegia Vicrami Fabariae Abbatis confirmare, in praesentia [orig: praesentiâ] Albaronis, Archiepiscopi Trevirensis, Ortliebi Episcopi Basileensis, Fridenici Ducis, Conradi Ducis, Matthaei Ducis, Hermanni Marchionis de Batha, Adelberti Marchionis de Habesburg.

Ita in veteri codice Backena Wensi legitur, quod iam ante, nimirum tempore Paschalis II. Papae. Anne 1116. Hermannus Marchio Badeniis, in Villa [orig: Villâ] sua [orig: suâ] Backenaw, fundaverit Monasterium Canonicorum REgularium S. Augustini, in gloriam et laudem Pancratii Martyris, quam fundationem Bruno Episcopus Spit ensis, ad petition em Hermanni, 13. Cal. Martii Indict. 15. Anno 1122. confirmavit. Confirmationis ipsius sunt haec verba: In nomine Sanctae et individuae Frinitatis, notum sit tam futuri, quam praesentis temporis Christi fidelibus, quod ego Bruno Episcopus, iustis petitionibus, votisque piis et divina [orig: divinâ] inspiratione conceptis desi deriis Hermanni Marchionis annuens, concessi, ut in Ecclesia S. Pancratii Martyris constructa, quamipse et Uxor eius Iuditha, ipsiusque Parentes praediis et Decimis ditaverunt Pauperes Christi Canonicosus, secum dum Regulam B. Augustini, communem vitam ducentes, collocaret, etc. Anno Dominicae in carnationis. M. C. XXII. Indict. 15. 13. Kalend. Martii.

Quin ipse Fridericus Primus Imp. donationem ab Eristeinensi Abbatissa [orig: Abbatissâ] factam, Hermanno eidem Marchioni Curtis Besigheim, confirmavit Anno Imp. secundo, Anno Christi 1153. Indict. 14. quo tempore nondum Italiam cum exercitu intraverat, nec proinde, ut vulgo putatur, Hermannum obsi dem inde secum in Germaniam ducere potuit.

Itaque non absque ratione verisimile esse scribit Guilimannus, Berchtoldum primum Barbatum Ducem Zeringensem, in filios, aut ipsos inter se hereditatem divisisse. Berchtoldo Secundo, Ducis titulum et maiorem partem: Hermanno tamquam minori, titulum Marchionis cum non paenitenda ditione attribui potuisse, imo debuisse: nugari eten im hic [orig: hîc], ut inplerisque, Lazium, qui Hachbergen sium Marchionum ditionem Berchtoldo et Conrado Zeringensibus ademptam, Marchionibus Veronensibus a Friderico I. traditam dicat, cum utrumque Ducem ob rebellionem proscripsisset.

Duxit vero Hermannus II. Iuditham Comitissam Badensem, quae cum ad ipsum Dominium Badae detulisset, dedit ei causam, ut se Marchionem Badensem scriberet, cum prius nullo alio, quam solo titulo Marchionis appellaretur: quem titulum postea. Hermannus III. Iuditha [orig: Iudithâ] genitus, ad sumptis quoque maternis armorum insignibus, retinuit, et ad posteros transportavit,

Quamvis autem negari non possit, quod Hermannus IV. Hermanni Tertii filius, sub dicto Friderico I. Barbarossa Imp. non solum se Dominum Badae, sed simul etiam Marchionem Veronensem appellaverit; gubernationis tamen eam fuisse denominationem, non originis, ex eo probari scribit idem Franciscus Guilimannus, quod Barbarossa everso Mediolano, domitaque [orig: domitâque] Longobardia [orig: Longobardiâ], et in plures partes divisa [orig: divisâ], singulis partibns, imo pene Urbibus Proceres Germaniae praefecerit, uti testantur Historici Italici, quo tempore Hermannum Marchionem Badensem, tamquam Vicarium seu Gubernatorem Caesareum, Veronae iam debellatae, esse impositum; ideoque ipsum postea in Germaniam reversum, titulo hoc Veronensi deinceps usum fuisse, quem post ipsum pauci retinuerint, magis memoriae causa [orig: causâ], quam ad demonstrandam originem prosapiae, aut possessionem hereditariam Dominii veteris Veronensis.

Welchem allem, dieweil also, vnd die Hertzogen von Zeringen, vnd Graven von Habsspurg, wie auch die Herren Margraven zu Baden vnnd Hachberg, etz. eines Geschlechrs vnnd Herkommens seynd, auch die Herren Margraven zu Hachberg vor Jahren in Breißgöw, item im Schwabenlandt, auff dem Schwartzwald vnnd anderstwo vtl Graff: vnd Herrschafften, auch vil vnderschidliche Herrlig: vnd Gerechtigkeiten gehabt, welche nach vnd nach von dem Hauß Desterzeich ansich gebracht worden: So ist nicht zuzweiflen, die von Zeringen, Nabsspurg oder Oesterzeich vnnd die Margraffen zu Hachberg, als nächste Vertern, welche von einem Stipite entsprossen, vor Zeiten ihr Land vnd Leut aequali iure mit einander gethatlr, vnd kein Thail auff deß andern Gütern ihme einige Lands Obrigkeit, wie diegleich Namen haben mag, vorbehalten haben werde.

5. Bayrn.

De Bavaria et Boysmulta habent, R. P. Brunner. Reinerus Reinece. ad Annales Caroli M. f. 27. b. Aventini in der Bayrischen Chronick. Add. Rittershus. ad Guntheri Ligurin. fol. 95. etc.

Olim etiam Austria supra Amasum, ad Bavariam pertinebat: Qua de re ita scribit Dn. Carol. Stengel. in Monaesterislogia [orig: Monaesterislogiâ], ubi de Metten: Fridericus, cognomento Barbarossa, Henrico Saxonum Duci, Henrici alterius, eius nimirum, qui a Conrado Rege proscriptus, et ex universa [orig: universâ] Bavaria [orig: Bavariâ] eiectus erat, filio, Bavariae ac Norici Ducatum restituit: et Henricum Patruum suum Marchionem Austriae, tunc Ducem Bavariae, ab eodem Ducatu transtulit ac amovit. Quia vero eiusdem Henrici Marchionis praecipua nobilitas, ac summa honestas exigebat, ut nomen Ducis neutiquam amitteret: et ut Duces Bavariae minus deinceps contra Imperium tumultuari, et rebellare possent, Imperator de voluntate et consensu Principum, in Comitiis Anno Dom. M. CLVI. Ratisbonae habitis, Marchionatum Austriae a Iurisdictione Ducum Bavariae eximendo, et quosdam ei Comitatus de Bavaria [orig: Bavariâ] ad iungendo, covertit in Ducatum. Sic iste Henricus factus et designatus legitur primus Dux Austriae.

Bavaria, olim Boioaria, vel Boiaria dicta, a Bois nomen traxit, quos Cermani Bojer dixere [orig: dixêre], unde Bojerland, Boiorum terra, regio vel Provincia, quae nunc corrupte Bajerlandr vocatur Quae indigitatio etiam generatim universae Germaniae et Galliae aliquando attributa fuit, quod Boii Principes utrobique regnarent. Unde Moguntia, Boiariae urbs dicitur a S. Eulogio. in Epistel. quam refert Cardin Baronius. annal. Ecclesiastic. tom. 10. Nobiliss. Dn. Goldast. in opere suo eruditionis et diligentiae incomparabilis, de iure Bohem. lib. 1. c. 4. ad fin.

An Septemviralis dignitas Ducibus Bavariae competat ratione Ducatus? quaestio est satis intricata, cuius mentionem feci, in meis dissert. 9. de success. et elect. Regia. fol. 215. et seq. et pro Bavaria [orig: Bavariâ] concludit Dn. Gewoldus. de septemuirat. cap. ie. Et non improbabilem hancce faciunt opinationem, quae habet Lehman lib. vlt. der Speyrischen Chronick. cap

29. a. pr. ubi scribit: Churfürst Ludwigs hinderlassene Söhne, Pfaltzgraff Rudolph vnnd Ruprecht, haben in Abthailung der Paltz vnnd Hertzogthumbs Bayrn, mit Kayser Ludwig, Anno 1327. zu jhrem Thail absönderlich vor sich, vnnd jhre Erben vnnd Nachkommen, empfangen die Landt am Reinstromb, vnd Ober Pfaltz, so zuvor zum Hertzogthumb Bayrn gehörig gewesen, vnnd von derselben Zeit ein beständigen Hoff zu Haidelberg angestellt: Dann jhre Vorfahren mehrerthails in Bayrn, oder andern Orthen Hoffgehalten.

Acinsuper: daß der Electoratus Palatin. zu Bayrn gehöre, docet etiam Windeck. de septemuir. Nec obstat praescriptio, propter malam fidem, ut deduxit Elector Saxoniae in causa Iuliacensi. Nullacausa fuit, cur privaretur.

Accedit nupera collatio, eo iure facta, quoad Mauritium transi it Electoratus, et probat Merenda, in Controvers. quod possessoris delictum, excludat omnes agnatos: Ita Leo Brunsuicensis cum posteris pulsus fuit. Et Goldastus in Bohemia. habet exempla pulsorum Regum, Ita pulsus Tassilo Bavarus, Erchinger et frater Sucui, Ottocharus Bohemus, Geldrus, etc.

6. Bann, Aacht, Aberacht, Heeribann.

Vox Bann, aequivoca est. Dicimus enim Baan, der viis publicis. Hinc Baanen, planam reddere viam. Dicitur quoque Bannen, de potestate animadvertendi in facinorosos et coercendi (Inde Blutban, Wildtban) tum et de in exilium eiciendi iure. Rosenthal. de feud. cap. 7. concl. 6. num. 3. Et bannum pro eo sumitur, quod est proscriptio et eiectio in exilium, de quo mox.

ADDITIO.

Vox Bannum, Bann, apud veteres historieos frequenter legitur, etiam in Regum Literis et Diplomatibus estque hodie in Germania usitata, ac diversimode intelligitur, vel enim pro excommunicatione vel pro aliqua ditione seu diecaeseos protione vel pro pecuniaria poena seu mulcta [orig: mulctâ], vel denique interdum pro publica proclamatione sumitur. Ex prima illa notione dicitur aliquis esse im Bann, id est in excommunicatione; ex altera dicuntur Tabellarii nonnulli Bannum illum, vel illum habere et gestare Bannsbrieff. Atque hinc etiam apud Gallos et Italos Bannire, pro in exilium mittere, et Banniti exules. Ex tertia vero Bannum constituere est poenam pecuniariam statuere: e quarta vero dicit in summula Caietanus cap. de matrim. Banna servari oportere, id est proclamari nuptias, et nos die Bänne lassen darvber gehn: Sic apud Hincmarum Epist. 4. et in S. Gothardi vita, Trithemio et similibus. Serrar. rer Moguntiac. lib. 1. cap. 33. fol. 139. ubi etiam quid sit bannitum ieiunium habet, ac ait: Bannitum ieiunium fuit magnum et intensum ieiunium, quodad Dei bannum seu poenam, iramque avertendam ab iis suscipiebatur, qui se banno divino dignos agnoscebant: huiusque ad nostra fere tempora fuit in Moguntina Ecclesia usus, et eo modo per tridum fere servabatur, iiidemque feriis, quemadmodum quatuor temporum ieiunia, sed aliis hebdomatibus, etc. Eius Originis causa ita in quodam Manuser. Mogunt. S. Christophori Parochiae describitur: Feria 2. 4. et 6. post Dominicam, Misericordiae Domini et Salus Populi, ieiunium banni in tota Diocoesi Moguntina institutum est contra plagam aboriendi, quae olim graviter in hominibus et bestiis saeviebat, curataque est et remota a Domino misericorditer, per hanc observantiam, quae agitur in Ecclesiis Collegiatis cum Processionibus ieiuniis et orationibus singularibus ibi institutis cum abstinentia carnium, etc.

Ac notandum insuper, quod Band, bannum proprie [orig: propriê] sit Pontificis, Acht vero, seu proscriptio Imperatoris, Sic Herr von Gliers.

Ac resipit bannum meram Germaniam, quibus Band, vinculum a\po\tou binden, vincire, ac consequenter notat prohibitionem: quia qui transgrediuntur, quae leges prohibent, in vincula coniciuntur; nonnumquam rem vetitam, notat ut in illa investiturae formula, Bann vnd Wildbann, item Ban Wein, Goldast. in paraenetic. fol. 425. qui idem d. loc. fol. 428. §. 52. scribit. Aachte Imperii bannum, Hartmanno von Owesse deß Richeshaß. Ac addit: Ach. aqua Achte, aquae hoc est aquae et ignis interdictio. Amant Germani peregrina, et verba et integras item locutiones ad eam faciem contorquere ac inflectere. Praeterquam est prisco ritu conservatum, quod Iudices in sententia damnationis, initiales tantum literas adscriberent, hoc modo. A. Q. quibus aquae et ignis

interdictio notata fuit. Mansit autem Linguae Lat. in iudiciis usus adusque Rodulphi Habsburgensis aevum, etc. Iohan. Iacob Speidel. V. I. Lic.

Sanc Bannum, voce Francica [orig: Francicâ], appellatur generale mandatum, a suprema [orig: supremâ] potestate profectum. Sicque dicuntur Molae bannales, Bann Mülen, darinn einem zumahlen gebotten ist, vid. infra verb. Zwang Mühlin. Furni item bannales: quo tota vicinia, panes ad coquendum cogitur deferre; ex banno sive edicto superioris: gemaine Bach: oder Herinkuchin (de quibus vid. me intract. d. Aerar. Schneidcw. in notis. fol. 276. et Grasser initinerar. fol. 345. ubi crudelis extorquendae pecuniae inventionis exemplum de Antonio Leva recenset.). Sic et dicimus, Zwing vnd Bann, so weit man zuzwingen oder gebieten, vnd zuverbietenhat. Vide Magnif. Dn. Magerum, tr. de Advocatiâ Armata, cap. 3. nu. 248. et seq. multis. et me. tr. de natur. populor. fol. 55. et seq.

Estienne Pasquier. tr. des recherches. lib. 2. c. 13. fol. 208. et lib. 7. c. 34. Ban publicum esse ait. Hincque a ban. donner. q. donner a ban. pro derelicto habere.

Galli, adhuc hodie, Ban usurpant, pro ea [orig: eâ] proclamatione, quae fit per praeconem. Itali bando dicunt, et pro edicto usurpant. Nicod. et Crussca, in Dictionar. Sic Bans, sunt denuntiationes coniugii futuri, das verkünden.

Forbannitus, verbannet, sive foras bannitus, dem das Land verbotten ist. Leg. Ripuar. tit. 89. §. 1. Si quis hominem, qui forbannitus est, in domum recipere praesumpserit, si Ripuarius est, LX. solid. persolvat. etc.

Ita Lazius de orig. Viennae lib. 2. c. 3. putat; Viennam, olim Vendobonnam aut Vindebonnam fuisse nominatam, quasi der Vendorum (populi ita dicti) Gebiett vnnd Bann. Ratisbonam, quasi Rhaetobonnam, Praetorium Rhaetorum.

Sic et frequens est antiquitatis mediae Scriptoribus, Bannum usurpare pro Straff, Lehman. in der Speyrischen Chronic. fol. 188. Wann nemblich etwas bey einer Straffgeborten ist.

Heribannus, Heerban, bannus in hostem, seu vocatio ad castra vel exercitum, Lehman, fol. 189. mulcta non ambulantis in exercitum; Constit. Carol. utharibannum, aut aliquod collectum pro exercitali causa [orig: causâ] Comites de liberis hominibus recipere, aut inquirere non praesumant, excepto, si de Palatio nostro, aut filii nostri missus veniat, qui illum haribannum requirat. vid. Bignon. in notis ad Marculphi Monachi Formular. fol. 543. add. Disp. Hackclman. u. item vitam S. Huberti, ubi plura de banno habentur.

Vitus Amerpachius Haribannum compositum esse dicit a banno, et heere, id est, exercitu (Saxones hare dicunt) quod ea pecunia propric conferatur ad militiam, sive ut tributum, sive ut mulcta.

Leg. Longob. lib. 3. sol. 70. De Heribannis volumus, ut missi hoc modo exactare fideliter debeant, absque ullarum personarum gratia [orig: gratiâ] vel blanditia [orig: blanditiâ], sine terrore, secundum nostram iussionem.

Leges Franc. lib. 4. cap. 71. Quicumque liber homo in hostem bannitus fuerit, et venire cotempserit, plenum heribannum, id est, solid. LX. persolvat, aut si non habuerit, unde illam summam persolvat, semetipsum pro Vadio in sernitium Principis tradat, donec per tempora bannis sit solutus. Et qui propter heribannum se in servitium tradidit, si moriatur, heredes de ipso banno obnoxii non fiant.

Goropio Heer est communis, unde Heerstraß, viapublica: quin et Herculem, quasi communem testiculam adpellari putat. Et ita esset Heribannum, ein Allgemain Auffbott. Et inde diceretur Heer, exercitus: communis expeditio, Heerzug.

7. Bann, Kayserliche Aacht.

Bannum Imperii, est iudicialis censura, qua violatoribus pacis publicae, aqua et igni interdicitur, ita ut a nemine in Clientelam, fidem et amicitiam recipi, tam vero in rebus, quam in Persona ab omnibus impune offendi queant, Cammerg. Ordnung, part. 2. lib. 9. qua de re duob. libris singulatim Dn. Gailius agit.

ADDITIO.

Neque libertatem, neque Civitatem invitus quisquam amittere Iure quiritum poterat, quemadmodum a maioribus constitutum Cicero in orat. pro Balbo, pro A. Caeeinna, item pro domos sua scribit. Eodem iure Civi Rom. Spiritus eripi, vitaque adimi non poterat, quod elegantissime in Coniurat. Catil. Caesar apud Salustium persequitur. Atque ita nec Civitate extrudi, nec ultimo supplicio affici noxii Cives poterant. Quorum tamen impunita peccata non relinqui, cum disciplinae publicae vigor postularet, inventa est ratio, qua Civitate, salvis maiorum Constitutionibus pellerentur: Nimirum aqua et igni sontibus interdici institutum est, ut his subsidiis, quibus vita humana continetur, destituti, in alias terras migrare, seque in aliam Civitatem conferre cogerentur, in quam recepti, Romanam amittebant: quod duorum Civitatum eos esse Cives, aeque Romanorum instituta, Legesque non paterentur. Hoc ergo Consilio duobus illis elementis, sine quibus vita foveri non potest, interdicebantur: quae proinde Nuptiis quoque adhibita. Quorum utrumque Ovid. lib. 4. Fastor. duobus his versibus complexus est.

An quod in his vitae causa est, haec perdidit exui,
His nova fit eoniux, haec duo magna putant?

Vid. Barnab. Brisson, lib. 3. Selectar. aniqu. cap. 5. ubi addit, hanc poenam antiquis Legibus, nulla exilii mentione facta [orig: factâ] fuisse irrogatam, mansisse que eius usum ad Imperatorum usque tempora, quibus primum reorum in Insulas deportatio in Remp. invecta, et ne iuris antiqui vincula aperte revelli viderentur, in locum aquae et ignis interdictionis suffecta est, ut vetusti moris umbra retenta [orig: retentâ], qui deportarentur, sic haberentur quasi aqua [orig: aquâ] et igni interdicti essent.

Ac qui ita damnatos celassent, recepissent, tenuissent, Lege Iulia de vi tenebantur.] Ioh. Iac. Speidel. V. I. L.

Variis vero modis, Imperatores Constitutionibus suis loquuntur de Imperiali banno:

Fridericus II. in Constit. de stat. et consuet. contr. libert. Eccles. Banno inquit, mille marcarum. Unde satis apparet, etiam Bannum de poena pecuniaria posse intelligi.

Idem Fridericus paulo inferius, de duriore banni poena loquens: Quod si per annum inquit, huius nostrae constitutionis inventi fuerint contemptores: bona eorum per totum nostrum Imperium mandamus impune ab omnibus occupari. Salvis nihilominus aliis poenis, contra tales in generali. Concilio promulgatis.

Alciatus inparergis, existimat, Bannum dici ab annali Graecorum relegatione, quae a\penau/lis1mo/stvocabatur, quasi abannatio, hoc est, relegatio unius anni. Sed certe ea vox a ratione huius vocabuli, longe distat. Et dubio omni caret, quin (ut num. praeced. est dictum) pura puta sit vox Germanica Bannum.

Postquam poenae capitales introductae fuerunt: cessabat aquae et ignis interdictio, cuius in locum successit deportatio. Et sublata [orig: sublatâ] deportatione, cum Provinciarum numerus sub Imperio Romano in angustum redigeretur: perventum est ad proscriptionem, quae dicitur Bannum, seu Excommunicatio Imperialis.

Etii, qui banno mancipantur ob delictum, so geächtert vnd verfestet werden, de pace in guerram incidunt, corpus et vita in sacrum abeunt, non secus ac avis in aere, impuneque a Bannientis Iurisdictioni subiectis, interimi queunt, occisorque delictum nullum admittere censetur. Andr. Knichen. in encyclop. cap. 12. num. 4. Coler. decis. 108. num. 2 et 57. et seq. ubi, quomodo ad superius deveniatur Bannum, Aberacht, traditur.

Hincque quaeritur: an salva conscientia, bannitus a qulibet occidi possit: et an is aggressus, se defendere queat? vid. mc. in com adl. 3. de Inst. et iure. qu. 7. Borell. de Magistr. 3. c. 6. ubi an leges facere liceat, ut bannitus occidatur. Adde de Bannitis Tuschum lit. B. late Philip. Paschalis. de patr. potest. part. 4. cap. 3. Peregrinus deiure Fisci. 3. tit. de bannitis. et lib. 5. tit. 2. ubi quid recuperent restituti.

Ac an Banniti contrahere possint, vid. Knippschilt. d. contract. exercitat. 1 qu. 23. add. Hermann. Stam. in tract. de seruitut. personal. lib. 1. cap. 3. ubi multa de bannitis habet. Disp. Basileens. tom. 2. thes. 4. et seqq. item eod. tom. 2. disp. de securit. thes. 116. et seqq. ubi etiam, an banniti appellare queant.

ADDITIO.

Quaeritur, an quis ita privilegiari possit, ut bannitos, Aechter vnd Aberächter suscipere et manutenere queat? Et quin Imperator tale Privilegium uni vel alteri Statui concedere possit, est extra dubium. Sic ex speciali Privilegio Comitibus a Leyningen concessum est, proscriptos et bannitos in suis ditionibus ac terris manutenere, suscipere ac fovere; ita tamen, ut siquis iure contra tales bannitos experiri, eosque con venire velit, dicti Comites coram se causam examinent, et iudicialiter procedant, iustitiamque debito modo exerceant et administrent. Quaest. Controv. seu Preiudic. Cameral. in tom. 6. Symphor. Gilmann. m. f. 103. num. 11.

Sic etiam Memmingenses Bannitos, Aechter vnnd Aberächter, vigore privilegii Caesarei de Ann. 1471. (quod in d. Praeiudic. Cameralib. fol. 147. exhibetur) recipere possunt, modo iustitiam administrent, si tales banniti conveniantur.

De Privilegio Caroli IV. Civibus Francofortensibus dato, daß nemblich kein Burger zu Franckfurt gemeiniglich oder besonder, von einem Römischen Kayser vnd König, oder sonsten von jemand nicht geachtet, vnd das solch ihre Freyheit steht vnd ewiglichen bleiben, auch auff den fall etwas darwider gehandlet, vnd erkandt, oder einige Achtserklärung erfolgen wurde, daß solches kein Krafft noch Macht haben solle, etc. vid. omnino Pii Felicis Caesaris rechtliche deduction, Bedenckung vnd Antwort auff die Frag, ob bey dem eingerissenen Vnwesen in deß H. Reichsstatr Franckfort, die Redlinsführer vnnd Vhranhäber desselben, vermög habend Kays. vnd Königl. Privtlegien, vor der Kayserl. vnd deß H. Reichs Acht vnd andern Bestraffungen befreyet seyen? gedruckt zu Höchst Anno 1615. in 4. ubi multis in medium allatis rationibus et refutatis argumentis contrariis, concludit, daß gestalten Sachen vnnd all deren Vmbständen nach, Kays. Mayest. bey dem eingerissenen Vnwesen vnd Rebellion die cognition allein gebühre, vnd man derohalben wider die ergangene Achtserklärung sich in keinen weeg zusetzen, noch der erklärten Aechter in dem geringsten anzunehmmen, sonddern vil mehr eintzig vnd allein dahin zu trachten habe, welcher gestalt mit allgemeiner Burgerlichen vereinigung, vnd sonderlich durch Vorbitt der Gehorsamen, bey Ihrer Kays. Mayest. die Burgerschafft wider außgesöhnt, vnd in allergnädigsten Kays. Hulden, Gnad, Schutz vnd Schirm erhalten, auch die confirmatio privilegiorum darauff erlangt vnd zuwegen gebracht werden möge.] Ioh. Iac. Speid. V. I L.

Et cumprimum haec novissima proscriptionis poena introduceretur: observata fuit differentia inter Censuram et Bannum, hoc modo: Censura Imperialis, die Kayserliche Acht, intra annum habebat hanc appellationem. Quia Imperium censet, utrum in eam sit declarandus an non. Nostra enim lingua achten, est iudicare, existimare, reputare. Adimebat autem securitatem et Pacem, publicatis personis et rebus ubique. Bannum vero die Bann, id efficiebat, ut sic bannitus apprechendi quidem posset in quolibet iudicio, sed non passim occidi. Post annum vero, ista censura et proscriptio iterabatur, confirmata gravioribus poenis. Inde dicta est die Aberacht, quasi aggravatio excommunicationis, et Censurae Imperialis. Quemadmodum enim excommunicatio Ecclesiastica minor, est Censura; Anathema maior: ita proscriptio Civilis, levior est et gravior. Proscriptio autem dicitur damnatio a scribendi ceremonia, quam Ulpianus explicat, de privata [orig: privatâ] interdictione loquens in l. sed et si Pupillus. §. proscribere. ff. de Inst. act. Unde dicimus latine, proscribere in exilium, pro relegare, proscribere ad Censuram, pro publicare Personam et bona: quoniam nomina condemnatorum claris literis, ante locum frequentiorem solent scribi, et declarari in eam poenam. De origine der Banditen zu Venedig, vid. Wilhelm. Possard. de Magistrat: Atheniens. cap. 10. ad fin. fol. 485.

Relegationis tum perpetuae, tum temporariae usum observant recte Civitates, quae habent merum et mixtum Imperium, vel diuturnis moribus vel speciali indulto. Cur enim non profligarent illos, quos Rei publ. suae vident inutiles et perniciosos fore? Interdum etiam damnant Cives incolas, ne, de domo sua [orig: suâ] procedant, iuxta l. ult. ff. de interdict. et releg.

Principes quoque nostri Germaniae, quottidie utuntur relegatione et interdictione, Verfestung, Vnderacht. Et non subsecuta [orig: subsecutâ] vitae emendatione, merum habens imperium, hominem facinorosum recta extra suam Provinciam relegaro potest: Thur jhm das Gebiet vnd Landrs verweisen. Bidembach. quaest. 7. vers. non subsequuta.

Sed Banno Imperiali, non potest aliquis ab inferiori notari. Modest. Pistor. quaest. 26. Et in multis differt bannum inferioris ab eo, quod infertur ab

Nihilque frequentius est, quam ut Rotwilae, vnd in den Landtgerichten, banno aliqui notentur, Et quidem inn dem Schwäbischen Landtgericht, sub hacce [orig: hâcce] forma [orig: formâ].

Ich N. N. der Rechten Doctor, etc. Deß Allerdurchleuchtigsten, Großmächtigsten Fürsten vnd Herren, Herren N. erwöhlten Römischen Käysers, zu allen Zeiten, Mehrer deß Reichs, in Germanien zu Hungern vnnd Böheim, etc. König, vnd deß Hochwürdigsten vnd Durchleuchtigsten Fürsten vnd Herren, N. Ertzhertzogen zu Oesterreich, vnnd Fürsten zu Schwaben, etc. Meiner Allergnädigsten vnd gnädig sten Herren, respective Rath vnd Freylandtrichter in Obern vnnd Nidern Schwaben, auff Leuthkircher Heyd, vnd in der Gebürs, etc. Von Gewalt vnd Gnaden Ihrer Römischen Käyserlichen Mayestät, vnd Fürstlichen Durchleuchtigkeiten, etc. Thue kunde den Ehrwürdigen vnd Geistlichen, Wolgebornem Edlen, Gestrengen, Fürsichtigen, Ehrsamen vnd Weisen, allen vnd jeden Praelaten, Graven, Freyherrn, Rittern, vnnd vom Adel, Schultheissen, Vögten, Burgermeistern, Räthem, Richtern vnnd Gemeinden, so in deß Landgerichts Gezirck gehörig vnd gesessen seyndt, daß vor offnem verbanntem Landtgericht, als, daß zu verschiner Zeit, nemblich den N. In deß heyligen Reichs Statt N. an offner freyer Kayserlichen Reichsstraß besessen worden ist N. N. wider N. N. so ferr geklagt, daß er jhne mit Vrtheil vnnd rechtem Gericht in die Aacht gebracht hat, Er auch noch heut zum Tag, inn deß Landtgerichts geschworen Aachtbüch, für ein offnen Aechter verschribensteht: das sag ich bey meinem Ayd, den ich Hochgemelten meinen Allergnädigisten vnd Gnädigsten Heren, etc. geschworen hab. Demnach auff deßselben N. N. frenentlich veracht deß Rechtens, vnd deß Klägers weiter anrüffen, auch von Hochgedachter Römischer Kayserlicher Mayestät, vnnd Fürstlicher Durchleüchtigkeit, etc. Gewalte, Gebeut ich euch allen, vnd ewer jedem insonders, daß jhr den vorgemelten verschribnen Aechter, in den Gerichten, Gebieten, Zwingen vnnd Pännen, bey Euch nicht enthaltet, hauset vnnd hofet, jhme auch weder Essen noch Trincken gebet, mahlet noch bachet, noch sonsten gemainglich kein andere Gemainsame mit ihrem habet. Wann thäten jhr das hiervber, vnnd käme es von euch zu Klag, es wurde darumb zu Euch gericht nach Landgerichts Recht. Geben mit Vrtheil, vnd deß Landtgericht zu Ruck auffgetrucktem Insigel besiglet, etc.

De Banno vero von der Aacht, ob contumaciam, vide die Schwäbisch Landtgerichts Ordnung. part. 2. titul, 8. etc Wie man auß der Rothweilischem Acht Komme, vid. Rothw. Hoffgerichts Ordnung. pag. 3. tit. 15. §. Nachdem aber, sed non sine consensu partis, aber wann einer einem zuvil zumutet, steher es zu, Ritterlicher moderation, etc.

Magni autem momenti quaestio est: an Imperator absque communi Procerum consensu, possit Statum Imperii banno notare? vid. Georg, Euerhard. fol. 2. Consil. 17. et me tr. de Statu mixto. fol. 217.

Id que disputatum fuit, nec adhuc lis ea sopita videtur, in proscriptione Friderici Palatini. Certe si periculum sit in mora, si Imperium factionibus sit divisum; non improbabiliter hic affirmative respondetur. vid Iustitiam Caesareo Imperialem, etc. De transactione cum perduelle, vide Consil. Argentoratens. vol. 2. Consil. 1.

8. Baner, Fahn.

Fanon, Fahn, pro linteolo, a panno, vid. Lindebrog. in Glossar. verbo Fano. Sed probabilius est, a Banno dici Baner, vel Banier vid. me. de nat. populor. fol. 56. Dann man einem zum Fahnen gebietet.

Banus, Praeses Regius, in Regnis Hungariae Regi adiunctus, qui vexillo alios omnes praeit.

Notavit Cael. Rhodingin. antiq. libr. 15. cap. 17. Bandophorum dici eum, qui Ducis gerit signum.

Novi quoque Graeci ba\ndon, pro vexillo utuntur. Meurs. in Glossar. Et etiam Procopius Bandum dicit, Romanis esse militare signum. Banderium, cohors 400. Militum: Gallice Bande de gens de guerre: Nobis ein Fählein Landts, knecht.

ADDITIO.

Lubet hic [orig: hîc] annotare, quae de Vexillis et insigniis Veterum Francorum refert Caspar. a Lerch in Discurs. de Ordine Equestri Germanic. p. 1. fol. 35. das Fränckisch Volck, inquit, hat von seinem vrsprung vnnd erster Militia hero, ein gemein Zaichen oder Banner geführt, so Weißfarb war, darinnen drey rohter Frösch gemahlt, dieweil sie ex schitia vnnd plaudibus gleichsaamb jhres Volcks vermehrung vnnd erste residenz hergebracht: Aber vnder König Hilderico newe Feldtfahnen oder Wapen, mit Zaichen eines Lowens angefangen. Diser Löw, war das vorder halbe thail mit außgestrecktem Füessen gegen dem Haupt, in einem blawen Feldt vnnd auffgesperuen Rachen, das vnder theil in gestalt einer Schlangen, mit welchem sie ein Adlers Haupt vmbwunden, im gelben oder guldenen Feldt: Welches Fahnens bedeutung war, dieweil die Römer den Adler führten, so wolten die Francken durch den Löwen jhre Stärck, vnnd durch die Schlang jhre weiß: oder Kluegheit andeuten, wie Sie dann deß Gemüts waren, die Römer mit der zeit zu vberwinden, vnd jhres drangs sich zu entledigen. Disen Fahnen oder Wapen, melden etliche Historici biß auf Clodovaeum oder Ludovicum den Christlichen Fränkischen König, welcher hernach drey blawe Lilien zuführen angefangen, im Krieg: vnd Fridens gebrauch, gehabt haben sollen. Vnd als durch bemelten Ludovicum den Ersten, in zwey theil der Francken Reich gethailt war, ist das Bander mit den Lilten den Frantzosen bliben, hergegen die Orientaitsche Francken in Teuschlandt, den Löwen mit dem Schlangenschwantz behalten, biß die Hertzogen auß Francken die rohte Flammen Im wetssen Feldt vom Kayser, sambt den Hertzoglichen Fahnen bekommen. Datumb endtlich pro mutatione temporum, rerum et statuum, als das Röm. Reich an die Fränckische Teütsche Kayser kommen, haben Sie das alte Fränckische Wappen sincken lassen, vnd den Reichs Römischen Adler, in Fahnen vnd Wappen gebraucht, etc.] Iohan. Iacob. Speid. V. I. L.

Sanc in omni re seria [orig: seriâ], et publica [orig: publicâ], Germanicae nationes, Vexilli caeremoniam adhibebant. Et etiam apud Germanos, aeque ac longobardos, ad significandam poenalis iudicii potestatem, in eiusque exsequutione vexilla adhibebantur. Inde Banerherr, qui criminale iudicium habet, et Fahnen Lehen, quibus eadem suprema potestas est adnexa.

9. Banckherottierer, Falliten.

Banccaeruptores, Galli vocant Banqueroutiers, qui fant banqueroute; qui rompent la banque, id est, qui rumpunt bancam, Itali Falliti, nos Banckherortierer, quasi banco seu banccaerupti rer: die Schulden halben außreissen. Qui et in latioribus Iuris nostri voluminibus, dicuntur foro cedere. l. si hominem. 7. §. quoties. 2. ff. deposit. An autem cessio bonorum notet quem infamia [orig: infamiâ], vid. Concium. subcisivar. lib. 2. cap. 18. de qua cessione multa habet Wilhelm. Anton. in tract. de Quinquennal. Literis. etc. m. fol. 491. adde lib. 7. Decretal. fol. 250.

Sed de his vide Dan. Sauterii praxin Banccaeruptorum et eiusdem Mastygem Fallitorum. Habet et disputationem Dn. Arumae. de debitorib. non solvendo factis, tom. 3. discurs. 4. fol. 143. et add. Lather. de censib. lib. 3. cap. 15. Tuschum lit. D. conclus. 105 etc. Mc de vita et morte. fol. 24.

ADDITIO.

Notandum hic [orig: hîc], quod in Regno Castellae, Per leg. ordinamenti 2. lit. 19. mercatores falliti, qui fidem fragunt, famosi et publici latrones dicantur. Et lex 1. eiusd. ordinam. contra Mercatores sugientes cum rebus alienis idem statuit, Lex item. fin. tit. 8. lib. 5. ordin. disponit, quod Mercatores fugientes cum bonis a Civitatibus, in quibus artem suam exercent, conferentes se in Fortalicia et Ecclesias, eum intentione fraudandi, et ne conveniantur, dicantur raptores publici, et afficiantur poenis, de quibus ibi Ioan. Matienco in l. 2. lib. 5. tit. 19. n. 1. dicit, in ea lege non solum comprehendi eos mercatores, qui cum sint solvendo, consulto fugiunt, et se decoxisse fingunt, ut sic creditores ad pactiones iniustas trahant, qui proprie non sunt decoctores, cum sint solvendo personamque cum mercibus occultant, vel bona duntaxat, hos praedones appellat publicos. vid. Ioseph. de Sesse. vol. 1. decis. Aragon. decis. 102. ubi quaestionem hane: quando Mercator fallitus dicatur famosus latro, et ut talis sit puniendus? late cractat, et num. 10. tradit, licet alias praesumatur contra debitores fallitos

et decoctos; tamen quod debeat probati per creditores ad poenas Legum istarum Municipalium, cum sint adeo graves, nec sufficiat praesumptio Legalis, etc.] Iohann. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

10. Bänckh, Banckhner.

Scabinatus et Scabini a, scamno sunt quasi dicti die Banckhner, Winther. in suo Assessor. part. 1. cap. 3. nu. 15. ubi inquit, non omittendum, quod in Curia nostra Aulica (id est, in dem Fürstl. Würtembergischen Hoffgericht zu Tübingen) tres habentur Banccae. (1) Der Edlen Banck, continens Iudices et quaturo Assessores Nobiles. (2) Der Gelehrten Banck, continens quinque Doctores. (3) Der Landtschafft Banck, continenstres Personas a Municipiis repraesentatas, reliquos enim Princeps legit: atqueita totum Collegium una [orig: unâ] cum Secretario quatuordecim personis constat. vid. supra Assessores.

Sic et in Comitiis, duo scamna occupant Civitates Imperiales, der Reihnisch vnd Schwäbisch.

11. Bannung in Zehenden.

Ad emendationem ante actae vitae, Confinatio, die Bannung in Zehenden, aliquando adhibetur. Wann man einem gebiet, daß er nicht auß dem Territorio seiner Statt, oder Dorff sich begeben darff: quae merum imperium arguit. Iacob. de S. Georg. de feud. v. cum mero. bidenbach. in qq. Nobil. q. 7. v. ad emendationem.

Sane moribus apud nos est receptum, daß mandene, so in dem Landt nichts tauget, deßselbigen verweiset, auch etwan vber den Rhein oder Thonaw schwören last. vid. me, de iure rer. fol 275. et in delibat. ad lib. 1. ff. quaest. 45. Jenige aber, so Weib vnd Kinder haben, auch bey welchen noch ein gute Hoffnung einer besserung, thut man in den Zehenden bannen.

12. Banwarth.

Nostratibus Bannwarth, est territorii custos. Dn. Martin. Mager. de advas. armatae cap. 3. num. 268. vulgo Schütz.

13. Bapst.

Papae nomen (a quo nostrum detortum est, ac etiam Pfaff) olim commune fuit omnibus Episcopis, vid. Bignon. in not. ad Marculph. Formular. f. 418. imo et penes Graecos, interdum contigit fuisse proprium alicuius Viri, estque eius nominis memoria insignis Martyris Lycaonis in Menol. et Martyrolog. 16. Martii. Agit etiam de nomine Papae pluribus Baronius in Annal. A. C. 165. num. 4. etc. qui ait, germanam esse eius interpretationem a Graeco pa/pas2, id est, Pater eoque sensu transiisse in nomen dignitatis, ut Clerici venerandi ita appellarentur, postea caepisse esse peculiare Episcoporum, licet peculiarius tribui consueverit Pontifici Romano, usque dum Gregorius VII. Concilio romaehabito An. 1075. inter alia statuerit, ut Papae nomen unicum esset in toto Christiano orbe, nec liceret alicui, se ipsum vel alium ea [orig: eâ] nuncupatione insignire.

De electione Pontificis. vid. discurs. del' estat de Rome fol. 87 et seqq. et meum tr. de success. et electione Regia [orig: Regiâ]. fol. 178. Olim eam potestatem sibi Caesares adscripserunt. Et etiam Graeci Impp. electionis Pontificiae confirmationem sibi asserebant, Bellarmin. 2. de Pontif. cap. 17. fol. 254. Post ad Clerum Ecclesiae Romanae, populumque pervenit, Bellarmin. ibi fol. 253. et fol. seq. et adhuc Ethnicis dominantibus Impp. vix sine turbis fiebat: ut alicubi notat Ammianus et symmachus, in Epistol. fol. 305. ac seqq. Sed optime perfici a Cardinalibus probat Bellarminus de Cler. 1. cap. 9. et seq. Ubi si omnes Cardinales morerentur disquirit. quis ineorum succederet locum? Veramque et Sanctam electionem describit Suso in novem rupibus fol. 367. ubi etiam de Cardinalibus agit.

De Pontificis, item Papae etymo, vid. quoque Speckhan. cent. 2. class. 1. quaest. 19. Isque an sit maior, et supra Imper. vide Peregrin. de iure Fisci. libr. 1. tit. de iis qui Iura Fiscal. et me de Maiest. fol. 18. etc. Bignon. in not. ad Marculph. Monachi Formul.

fol. 553. ubi dicit, quod Pontifex sumatur pro potestate faciendi, sive potenter faciendi. adde Long. in Breviar. Chronologie. fol. 316. Lael. Bisciol. horar subseeivar. 8. cap. 10. Martin. in Lexic. Philologic. verb. Papae. Herald. ad Tertullian. 1. digress. cap. 20. Bellarmin. 2. de Pontific. cap. 31. Lancellot. in Templ. omn. Iudic. fol. 532. etc. Ac de voce et titulis Papae vid Rinthelin. in Iurista Romano Cathlic. cap. 20. et seqq. Ac de Pontifici bus multa habet Zamueriensis in speculo lib. 2. a princ. Chotrier. vol. 2. d. exempt. in Eccles. fol. 4. Gilbert. Regi. 2. cen. c. 28. Rinthel. d. tract. cap. 13. et seqq. De Iure saeculari Rom. Pontificum scripsit M. Anton. Marcellus. An Ponti faex possit reprehendere vel excommunicare Reges? Long. in Breviar. fol. 314. An Pontifex contralus divinum dispensare possit, Mart. in tract. de Iurisdict. part. 4. centur. 3. cas. 64.

Cur Pontificibus oblata Regna, Baron. Ann. Ch. 1075. n. 6. De Pontificum item Origine, Iure etc. v Matth. Stephan. lib. 2. institut Iur, Canon. fol. 283. Bzov. de Tem. poral. Ecclesia Monarchia. De controversia inter Impp. et Pontifices, praesertim sub Henrico IV. Serrar. rer. Moguntiac. fol. 788. etc. de Iuris dictione Pontificis in Germaniae. Principes, Consil. Marpurg. 48. vol. 4. De conclavi et Pontificis electione, Maiol. in dieb. Canicular. 2. colloqu. 6. a princ. f. 772 De Primatu Constantinopolitano, Ioh. Iacob. Gretser. in Apolog. pro Gregor 7. cap. 3. ubi vides, quod politicum plane sit, quod urgent Graeci et Henriciani die die Kirchen dem Imperio wollen vnderwerffen: quod est omnium haereticorum proprium.

Non est hoc loco vel decus vel dedecus illud praetermittendum, quod in Moguntiam, unde Papissa olim exorta sit, conferunt nonnulli, praesertim Novatores, et omnium velut nomine ac enthusi asmo, Michael Stifel. lib. d. Numer. Danielis et Apocalyps. Sed ullam unquam eiusmodi Mulierem aut Moguntiae aut Romae fuisse, prorsus negatur, meraque est et rancida fabula, prout perspicue infinitis argumentis demonstrat Serrat. rer. Moguntiac. lib. 1. cap. 41. et seq. quem vidisse non paenitebit.

An Christus ut homo, sit Dominus Mundi, vid. Molinam de Iust. et Iur. tr. 2. disput. 28. qui idem disp. seq. inquirit, de Pontificis in saecularibus potestate. Ac quae eius fuerint partes, in transferendo Imperio ad Germanos, consule Gewoldum, de septemviratu c. 8.

Quamplurimi invehunt in Pontifices Romanos, satis acerbe. Quos ego neutiquam sequor: hocque solum hic [orig: hîc] addo; quod puritatem Fidei in articulo de SS. Trinitate, iugiter conservärint. Baron. An. Chrsti 263. ad fin. et monui etiam ego tract. de Maiest. fol. 24. Ac Orthodoxiam defenderint contra Arianorum furores; ad eosque S. Athanasius confugerit. Sic et in Nestorii causa Romanus Pontifex veritatem et S. Cyrillum defendit, Wegelin. Augustan. in not. ad Cyrill. f. 192. Pontifex item Germaniam per Legatos convertit. Pac. Compos. f. 138.

14. Barbarisch, Barbari.

Vid. Lexic. Philolog. Martini lit. b. Drus. 1. Haebraic. quaest. cap. 17. item 2. cap. 12. Voces exotic. Nov. Testament. Fol. m. 390. I. B. Gramayc. in Africa illustratae lib. 1. cap. 3. fol. m. 15. ubi inter alia sequentia habet: Scriptores Africani, referente Marmelio ex Ibni Alraquique Arabes Regioni nomen Ber imposuisse dicunt, unde Incolae Berbereri nomen retinuisse. Ioanne Leone autem, Iphricum ab Assyriis pulsum consulto Oraculo responsum, accepisse in Ber, quod eorum lingua desertum sonat fugiendum, inde regioni, quam occuparit, nomen haesisse. Afrosque cum linguam Arabum non intelligerent, modumque pronuntiandi murmuri quam voci articulatae similiorem. (quod etiam Barbar vocant) dicerent, nomen aut imposuisse, aut impositum servasse. Etiam causa propagati tam late huius nominis a Romanis forsan advenit, qui Africam minorem ac Provinciam Carthaginensem sui Iuris factam excolentes, quod extra eam erat incultum, vagum et incivile, Barbarum vocarint, quo factum sit, ut tota littoralis Africa, et ipsa Carthaginensis id nomen induerit, etc.

ADDITIO.

ut populi atque homines quidam Barbari appellarentur, et quis appellationis istius usus exstiterit, declarat; ac Barbarum ab initio per nominis fictionem sic appellatum, qui difficulter et dure, aspereque loqueretur, et ita, cum omnes, qui crassiore essent lingua [orig: linguâ], sic Barbari dicerentur, aliarum gentium visae sunt eiusmodi Linguae, quae videlicet non essent Graecorum. Itaque primum iniuriae et contumeliae gratia [orig: gratiâ] Barbari dicti, postea vero Graeci, natio paulo arrogantior, et nimium sibi placens, eam vocem usurparunt, postea ut gentili communi appellatione distinguentes a Graecis. Quamobrem omnes in universum gentes Barbari vocabantur, exceptis Graecis, hoc si bi gens ista ceterarum despicientissima arrogavit, non ab alia ipsi tributum est. vid. Lael. Bisciol. horar. subersivar. lib. 1. cap. 21. ubi late qui Barbari olim nominati, et nunc sint appellandi? docet.

Sunt quidam qui statuunt, bisariam dividi Barbarum, vel secundum quid, qui scilicet extraneus est, quoad aliquem; qua ratione Italis Barbarus diceretur Hispanus. contra Hispanis Italus: vel simpliciter, qui scil. est extraneus a communitate hominum, quatenus ratione non regitur: Quare Barbari proprie [orig: propriê] dicorentur, qui nullo rationis imperio, nullo Legis praescripto vivunt, quales eos existimare possumus, qui in Brasilia vitam ritu ferino traducunt, et id genus plurimos in utraque India. Itaque Barbari nomen in eos transferimus, qui sunt feris, et ab hominis natura alienis moribus, etc.] 10. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

15. Bargegelt.

Consuetudo maritima, quae ex naufragio afflictorum bona rapit, omni ratione caret: quia lites movet ei, cui Deus ipse lites maritimas movit.

Quaestus naufragio petitur, corpusque profundo,
Immissum pariter quam praeda exquiritur ipsa.

Parthen. Litigios. lib. 1. cap. 13. num. 5. Gail. 1. obs. 18. num.. 1. arg. §. fin. inst. de rer. div. Cum afflictis non sit addenda afflictio. l. tandem C. de episc. aud. Gail. d. obs. n. 5. Unde laudabiliter quibusdam in Proninciis receptum est, ut soluto pretio, quod vocant das Baargegelt, omnia libera dimittantur, Parthen Litig. d. nu. 5. in fin. Lather. de cens. 2. c. 11. n. 39. etc.

Vocatur alibi das Fahrrecht, Gallis le droict. des naufrages. vid. me. de Maiestat. fol. 177. Item Stranden, Grundruhr. v. infra verb. Grundrhurrecht. Zieriz. ad art. criminal. Carol. 5. 218. Et talis consuetudo. in auth. navigia. C. de furt. et d. art. Ordin. criminalis Caroli V. prohibita invenitur. Ac in Camera [orig: Camerâ] Imperiali, mandata sine clausula contra eam decerni solent. Gail. 1. obs. 18.

16. Bastardt, Banckart.

Hoc nomine vulgo pro omnibus illegitime [orig: illegitimê] natis utimur, cuiuscumque generis, tametsi Acurius. in Gloss. rubr. de concub. et l. fin. C. de natur. lib. et Decius. consil. 433. num. 14. de naturalibus tantum id videantur accepisse. Sed communis usus loquendi in contrarium est, vulgariquesermone omnes non legitime ortos, solemus Bastardos nuncupare. Praepos. adc. venerabili. qui fil. sint legit. col. 7. Annaeus Robertus. rer. iudicat. libr. 2. cap. 14.

Vocabulum hoc desumptum videtur nonnullis a Graeco *basa\ris2, quod praeter Bacchae si gnificationem, etiam pro meretrice et muliere prostituta [orig: prostitutâ] capitur: quasi illegitime filii ut plurium ex meretricio complexu oriantur. Gabriel. Palaeotus, de spuriis. ca. 18. num. 3.

Vel potius ein Bastart descendit vom Bast, ut habet Schaereus in der Sprach-Schul f. 168. wie auch etliche Wein also gehaissen werden, Lemnius. lib. 2. cap. 34. Nemblich, wann ein frembde vngehörige Arth zu der andern kommet, vnd in der inwendigen safftigen Rinden oder Bast beklaibet, vnnd bewächßt, gleich als in jhrem aignen Scamm vnd Art, wie sonst von den Proffreisern. Virgilius sagt; 2. orig.

Vel Bastart sunt eingepfriembre Sprossen, so nicht für sich selbst wachsen, qui in sititii sunt in familia, non agnati.

Ad hos bastardos nobilitas paterna non transmittitur. l. non legitima. ff. de stat. hom. l. liberos ff. de Senator. Tiraquell. de nobil. cap. 15. num. 20. Cum non sint de domo vel familia nobilium. Illi etenim solummodo de domo vel familia continentur, qui sunt de eadem [orig: eâdem] agnatione. l. pronuntiatio. §. familiae ff. de V. S.

Bastardi autem non sunt deparentela, Ricius. decis. Ecclesiast. tit. Ius Patronatus.

decis. 203. nec habent agnationem. §. vul.go inst. de success. cognat. vide Bart. in l. fin. num. 1. C. dt V. Sign. Guid. Papae decis. 580. Palaeot. de spur. cap. 61. et est text. in c. si gens Anglorum. 56. dist. ubi dicitur, quod non sint hominibus honorabiles nec Deo amabiles, et tales illegitime nati censentur in fames infamia [orig: infamiâ] facti. vid. Nic. Nolis in tract de transmiss. cas. 29. num. 33. et seqq. Licet dissentiant multi. vid. Hart. Pistor. 1. quaest. 30. Heig. 1. quaest. 21. Thoming. decis. 48. Me in Delibatis. ad lib. 3. ff. qu. 9. fol. 273.

Multo minus succedunt in principatibus vel Regnis. vid. me. tr. de success. Regia. fol. 115. item Roener. animadvers. practic. cap. 17. Florez Diez de Mena. qu. 16. ac Carolus M. Legem tulit. ne in Regno succedant, Histor. Aquisgran. fol. 35. Imo et alibi defunctorum illegitimorum hereditates publicantur, et ex consuetudine vel privilegio singulari ad Fiscum devoluuntur vid. Hermann. Lather. in tract. de censu. lib. 2. cap. 8. n. 17. item Gosso. ad consuetud. Atrebatens. f. 92. scil. si mater, vel ex materna linea coniuncti non succedunt, Peregrin. in tract. de iure Fisci.

Utrum autem Bastardi pro infamibus habeantur, et heredes institui queant? vid. Beatum. in decis. Saxon. tom. 3. de testament. p. 2. fol. 827. Item an Spurii in Civitate ferendi, Martin. centur. 9. disputat. 2. thes. ult. quod pertinet ad Quaestionem, wa die Panckart Burger seyen, de qua exstat tractat. singular. ob sie in den Zünfften zuleyden.

Bastardi vel spurii licet in terdum boni evadant, id tamen rarenter, ac quasi contranaturam fit? unde Galli dicunt:

De Illegitim orum nobilitate, tractat Molina. de just. et jur. tr. 2. disp. 169. et seqq. Carol. Paschal. depatr. potest. part. 4, c. 2. n. 20. etc. item Gosso ad consuetud. Atrebat. fol. penult. Plura de bastar dis et spuriis desiderans, adeat Paloeolog. in tractt. singul. Contium lib. 2. subeesin. cap. 11. Mercer. 2. cap. 7. et seqq. item Bisciol. lib. 3. hor. subcesiu. vol. 2. cap. 9.

17. Batzen.

Bazones a Bezen, quod ursulum designat; quo nomine a Bernen sibus (qui isto in signi etiamnum utuntur) dicti sunt, quorum ante complures annos, frequens usus fuit. Hodie superior Germania, praesertim Franconia, Bavaria tractus Regni, Suevia et Helvetia, per Baziones omnia computat: ac 15. constituunt florenum, unus vero cruciferos 4. Estque nunc species imaginariae monetae (ut Guldin, Pfundt) dann wenig gantze Batzen mehr zufinden, auch nirgendt mehr gemüntzet werden.

Et inceperunt cudi a Bernensibus An. 1500. in principio grossi, post ab ursi signo, quod iis, ut modo dictum, imposuerunt, ita dicti. Freher. de Monet. vide Tileman. Friesen. lib. 4. cap. 34.

18. Baurenschidt.

Gloss. ordinar. Ad l. Nesennius. 34. de negot. gest. taxat vulgarem rusticorum opinionem, qui quaestiones per medium dividunt, ut si petam decem, dicunt se velle concordare, et dicunt quod det quinque. Eoque respexit Bald. in l. cum oportet. num. 10. Cod de bon. quae liber. cum Bartoli decisionem quandam, similem vocat divisioni Rusticanae. Quod Plenius refert Iason in l. illud num. 7. C. de collat. opinionem Bartoli processisse exsua [orig: exsuâ] Cervice, et esse rusticanam: qui fecerit sicut rustici, qui dividunt quaestionem per medium. Unde etiam Germanicum illud, ein Baurenschaid, natum esse videtur: cuius meminit Keller. de off. Iurid. polit. lib. 2. cap. 7. §. proinde. et post eum Ventura de Valent. in Parthen. litig. lib. 2. c. 4. n. 17.

Quin etiam in materia [orig: materiâ] inventionis et acquisitionis Thesauri, Phraotes Rex Indorum, super lite inter emptorem et venditorem de thesauro invento iudicaturus, ad Apollonium, quem in Consilium adhibuerat, dixisse scribitur: se prudentis viri non esse arbitrari, si partiri inter se aurum amicos iubeat. Id enim et aniculam quamvis dicere posse, apud Philostratum. libr. 2. de vit. Apollonr cap. 18. Cuiusmodi etiam est, si sorte omnia dirimantur: quod in Panurgo. Indice ridet Duaren in Comment. ad tit. de Iud. cap. de litigatoribus. Welcher alle vor jhne kommende lites durch Wirffel decidirt, oder dannoch werten

Veruntamen id tum qui dem merito improbatur, et exploditur: cum citra necessitatem, vel ex imperitia [orig: imperitiâ] usurpatur iustitia [orig: iustitiâ] et aequitate diversum flagitante. At cum necessitas exigit, re forsan adeo obscura [orig: obscurâ] vel ambigna [orig: ambignâ], ut etiam post diligentem et accuratam trutinam, utra pars praeponderet, non apareat: ibi decisio eiusmodi non modo culpa [orig: culpâ] vacat, sed etiam singularem sapientiae laudem meretur. Idque vel sapientissimi Regum Salomonis exemplo, qui in duarum feminarum super infante controversia pariter ambigua [orig: ambiguâ], infantem in duas partes dividi (simulate id quidem, et ad Iustitiae normam) et uni unam, alterei alteram partem dimidiam dari iussit. lib, 3. Reg. 3. vers. 24. et seq.

ADDITIO.

Vid. Freher. 1. parerg. cap. 17. ubi pluribus hanc quaestionem, an in dubio rem dividere debeamus? tractat. ac ad fin. dicit, cum Iudex in maxima perplexitate constitutus est, ut quo inclinare debeat, nesciat, ob repugnantiam puta lurium et opinonum, vel ob paritatem probationum utrinque factarum, tunc Doctores nostri ei concedunt, ut rem dividat, expensas compensat, etc quo remedio tamen parcissime utendum existimo.] Iohan. lacobus Speidel. V. I. Licent.

19. Baw Costen.

20. Beede, Beederthail.

Dictio uterque, utriusque, hanc naturam habet, ut secundum propriam et genuinam vocabuli significationem, duobus tantum conveniat, utque distributionem in duas aequales faciat partes. l. creditor. §. dnob. ff. mandat. l. si quib. duob. d. leg. 2. c. nemo. cum gl. extra de Simon. Schrader. cons. 49. num. 10. vol. 2. Bart. in l. hoc articulo. ff. de heredib. instituend. vid. Goldhbeck. in Consil. iunct. tract. de Gerada. num. 119.

Et licet interdum dictio uterque, faciat distinctionem sive distributionem in plures partes, iuxta text. l. et ideo. §. I. ff. rer. amotar. hoc tamen improprie fieri solet, Schrader. d. loc. Quae improprietas verborum, cum in aliis dispositionibus, tum praesertim in Testamentis est fugienda. l. non aliter inpr. ff. de leg. 3. Si itaque in Testamento aliquo cautum esset, ut hereditas sive bona relicta, inter proximiores cognatos, utriusque tam Testatoris, quam testatricis, aequaliter dividantur, extra omnem dubitationis aleam positum est, illa bona in duas aequales portiones esse dividenda. Schrader. d. loc. vers. cum itaque. vid. infr. Gleich Gleichlich.

21. Begnadigung der Maleficanten. v. infr. verb. Gnad erweisung.

Condonatio seu impunitas scelerum, quam Dd. aggratiationem reorum, vulgo Begnadigung vocant, luribus Maistatis, Regalibusue annumeratur. Qua [orig: Quâ] de re videndus Sixtin. l. 1. de regal: cap. 2. num. 17. Clapmar. de arcan. Rerum publ. 17. Bodin. 3. de Repub. ult. num. 164. Knichen. de Privil. Sax. verb. Ducum. cap. 5. num. 2. et num. 466. et seqq Ego de Maiest. fol. 154. etc. Ziegler. in commun. concluss. §. Civitatis. n. 3. Schepliz. ad consuet. Brandenburg. p. 2. tit. 12. fol. 154. Indeque arguit, eum Merum Imperium habere, et delinquentes punire posse. der beweißt, daß er oder seine Vorfahren, die Gefangneloß gelassen, vnd die begnadigt. vid. Heig. 2. quaest. 22. et 24.

Sed, si Princeps aliquis, bey seiner Landrstart, vmb Begnadigung der Maleficantem, ansuchert; non inde apodictice colligitur, illum haut habere Iurisdictionem. Natta. consil. 636. sub. num. 136. Consil. Illustria, infol. mea [orig: meâ] cura [orig: curâ] vulgata, consil. 3. num. 55. et seq. v. Waldeckische Ehrenrertung. part. 3. cap. 48. fol. 202.

Sed gratia a Principe facta, non perimit actionem civilem, aliis ex eo delicto competentem, Mastrill. decis. 205. Ac eiusmodi gratia abolet quidem delictum, reiteratum tamen aggravat, et constat interdum ipsis delinquentibus esse perintiosam, dann sie hernach manich mahl ärger sündigen, vnd dannenhero auch schärpffer abzustraffem seynd. v. Formicar. Nideri fol. 324. Quapropter princeps non facilis esse debet in gratiam faciendo, nec in omnibus delictis. vid.

Bockel [orig: Bôckel]. disquis. n. ult. Hering. d. homicid. f. 23. et f. 317. nec sine consensu partis. Sesse. dec. 178.

22. Begräbnuß der Todten. vid. infr. v. Gräber.

Non negari potest, ex Canonibus summum Pontificem Ius concedendi Coemiteria habere, corumque consecrationem ab Episcopis fieri solere: Verum his temporibus, in Germania [orig: Germaniâ], ubi Reformata Religio viget, non magnopere id atten ditur, sed potius Politicum ius censetur.

Iis, qui se ipsos interficiunt, Ecclesiasti sepultura denegatur. Namque sub tecto domus deiiciuntur, vel sub limine extrahuntur, et supra rastrum educuntur, ac comburuntur, aut per caruificem in campo sepeliuntur. Schneidew. ad. §. Religiosum d. R. divis. An autem incar cerati mortui sepelicendi? Gohaus [orig: Gôhaus]. de sagis. f. 405.

Qui vero ob praesumptam haeresin, vel aliud delictum, minus legitime fuerit terra [orig: terrâ] conditus; refodiendus omnino [orig: omninô] et secundum ritum Ecclesiasticum est sepeliendus. Koppen [orig: Kôppen]. qu. enucleat. 8. dec. I.

De iure sepulcrorum, et an pertineant ad extraneos heredes: an item filius retin eat sepulcrum matris? vid. Gasp. Anton. Thesaur. qu. lib. 1. qu. II. Ac an pertineat ad Ius Patronatus, consuluit Treutl. cons. 57. Numque possit praescribi? Nicol. Euerhard. Sen. consil. 13. daß man auch gemaine Gräbnussen, niche solle thailen, habetur in cons. illustr. in fol. Francofort. edit. part. 2. consil. 65. num. 14.

Sed de sepultura [orig: sepulturâ] egi. in tract. de vita et morte. fol. 94. et seqq. multis.

Multa item scitu digna de sepulturis habet Ioseph. Ludou. decis. 145. item Disser. 2. elct. cap. 24. et 1. cap. 18. ac Praxis Archiep. Neapolit. Marc. Anton. cap. 61. ac testatur Capitulum Ecclesiae Cathedralis Neap. habere Privilegium, et esse in antiquissima possessione sepeliendi omnes decedentes in Civitate et Dicecesi, qui, cum potuissent, non elegerunt sepulturam, nisi habeant proprium sepulcrum, etc. An quarta funeralis debeatur, si moritut persona insignis, puta Princeps, etc. et post sepultum corpus in Patria fiant exsequiae sollennes in alio loco? et videtur, quod non: siquidem iuxta notata in clem. dubium d. sepult. funeralia dicuntur, quae cum funere dicuntur. Contrarium vero tenet Calderin. cons. r. d. sepult. et ita teste d. Marc. Anton. d. loc. n. 1. Servatur in Civitat. et Diocoes. Neapol. nam Archiepisc. Neapol. ab antiquissimo tempore exigit quartam partem omnium cercorum, qui accenduntur circa cadaver sepelien dum in quavis Ecclesia, etiam exempta, dum Officium divinum peragitur, illamque exigit, quando fiunt exsequiae aliquorum Ptincipum, qui alibi sepulti sunt.

De personis, quae Ecclesiastica [orig: Ecclesiasticâ] sepultura carere debeant, vid. Medic. in tract. de sepultur. qu. 11. Ob non solutionem Decimarum vel alterius debitl, sepulturam denegare, impium dicitur, arg. c. non estimemus. 13. qu. 2. et creditores impedientes sepulturam debitorum propter debitum, amittunt debitum, sunt infames, publicantur eorum bona, et aliis poenis puniuntur, l. fin. cum auth. item c. d. sepulch. violat. tanto magis parochus, Navarr. cons. 2. de decim. ubi dicit, non licere Parocho propria [orig: propriâ] auctoritate repellere parochianos a perceptione Sacramentorum, ex quo non solverunt decimas, nec debere Episcopos talia scandalosa tolerare, sed acriter punirepraedicta facientes, vid. Marc. Anton. d. l. num. 10. et in annotat.

Ac nota, si quis petit sepeliri apud Minores quod portetur ad Ecclesiam Parochialem, visitari consuetam, ubi celebratur Missa, et recipitur ultimum Vale.

ADDITIO.

De more gentium pene omnium terram mortuis iniiciendi, humique sepeliendi, et quanta [orig: quantâ] eura [orig: eurâ] fuerit quaesitus, videatur omnino Lael. Bisciola borar. subsecrv. tom. 2. lib. 5. cap. 1. Ac quod Romanis, Graecis et Barbaris plerisque olim religio fuerit insepulta cada vera abiciendi vel relinquendi, Hebraeis prae ceteris, constat. Itaque cum in bello parricida filius Absolon fuisset caesus, ut est lib. 2. Reg. cap. 18. cadaver eius proiecerunt in saltu in foveam grandem, et comportaverunt super eum acervum lapidum. Et pro supplicio atque ignominia dicuntur saepe cadavera asque sepulcro relinquenda, ut insignis putetur saevitia, ita in mortuum, sive occisium saevisse, sive interdixisse sepulcro.

Apud Rom. item nefas habebatur si quis in cadaver non humatum in cidisset, non aut pulvere sive tertam inicere, vel super ipsum lapides non comportare; inde praecidaneae Porcae sacrificium Romanis in usu fuit, ut ait Festus, quae immolabatur

ab eo, qui mortue iusta non fecisset, hoc est glebam non iniecisset: quod genus sepulturae per iniectionem gleba dicebatur, omnium infimum, et fere usurpabatur, cum quis cadaver insepultum deprehendisset, et inexpiabilem fere fraudem esse id non fecisse, Horat. docot lib. 1. Carm. od. 28. cum alt:

Qui eadem Oda. Capiti inhumato particulam dare dixit, hoc est glabam, etc. Ex quo dimanasse videtur, quod hodie multis in locis, proximiores et Amici defuncti praesertim. Erdenschollen auff die Baar hinein zuwerffen pflegen, etc.

Deritu Christianorum in sepelien dis mortuis, vid. Pontan. Bellar. vol. 1. fol. 383. Ac de ritu funerum add. Panciroll. d. rebus perdit. fol. 715. et Iohann. Kirchmann. tractat. singul. Apud Romanos veteris fuisse etiam instituti, cremare hominum cadavera, contra Plinium, qui hoc negat, demonstrat Hieron. Magius. apud Ian. Gruster. tom. 2. Thesaur. Critic. cap. 10. fol. 1381 an autem semper fuerint combuista, etiam apud Iudaeos, docet idem. d. loc. cap. sec. De ratione item et causa condiendorum cadaverum apud Aegyptios vistata, eleganter, prout in omnibus, Lael. Bisciola. horar. subcasiv. tom. 7. lib. b. cap. 8. agit. De funeribus vespertinis videri potest Filesacus. in oper. tit. vespertimum funus. De ridiculo funebri apparatu, et an Testamentum, ubi talis proscriptus est, sit exsequendum? vid. Casp. Ens. in Pausilypo. fol. 200.

Ac notandum venit, quod in humandis mortuis non nimis festinandum, sed aliquantum sepultura differenda sit, multa namque exempla Plinius eorum, qui post plures dies revixere, refert. lib. 7. cap. 52. aliquot etiam congessit Kornman. d. miraculis morituor. part. 1. cap. 13. et seqq. ac cap. 16. sequens exhibet: Memorabile hoc exemplum inquit, Coloniae Agrippinae ad S. Apostolos in tabula depistum observavi sub Episcopo Wilhelmo, de Domo nobilium de Genepe, Mulier quaedam nomine Richemodis, peste obiit An. 1357. cui maritus ob coniugalis amoris vinculum, sponsalitium annulum in digito reliquit, quem Vespillo animadvertens, noctu cum famulo suo accessit ad bustum, idque aperuit, sorvus descendit, annulumque detrahere voluit, quo facto raulier erexit sese: vespillo et famulus relicta lucerna [orig: lucernâ], aufugere, mulier ea [orig: eâ] sumpta [orig: sumptâ], domum adiit suam, quam Maritus viso annulo intromisit, ex caque tres adhuc filios suscepit. Petr. Mersaeus, in Cathalog. Archiepiscop. Colon.

Sic etiam Crusius, in lib. Paralipon. annal. Suevicor. fol. 43. scribit, Nobilem quendam Luschnonium, quondam pro mortuo elatum, et depositum noctu rediiisse vivum: linteo quo exportatus fuerat, amictum, quem vix uxor receperit, postea liberos adhuc quinque gen nisse, qui appellati fuerint die Todten von Lustnowe. Addipotest Plato. lib. 10. de Republ. item Talenton. 2. cap. 2.

Et hoc sciendum, olim funerum elationes sum ptibus Ecclesiae, et non defunctorum fuisse factas, uti probat Cornel. a Rinthelin. in durista Romano Catholic. cap. 84. per Novell. cap. 2. et cap. seq. ubi de defunctorum memoriis, orationibus et satisfactionibus viventium pro defunctis agit, quem vide.] Ioh. Iac. Speid. I. V. L.

23. Beguinen, Beghardi.

Lampertus Beguius, pius admodum Presbyter, contra concubinarios fortiter Leodii contionatur. Ab eo dictae Beguinae, Mulicres et puellae, quae caste vivere proponunt: ut Aegidius Vallis aurea Monachus? ingestis Episcop. Leodiens narrat.

Alii cas a S. Begga, Abbatissa [orig: Abbatissâ], et fundatrice Andennensi, sic dictas volunt.

Beguinarum conventus religiosi, hodieque sunt plurimi apud Brabantos, Flandros et Leodienses, teste Miraeo in annal. Belgic. de An. 1174. f. m. 757. et seq.

Virgines quaedam Beginarum nomine, caelibem vitam, sed liberam agentes, venerunt in Brabantiam ex Germania, ut opinantur quidam, ex Regionibus Mosanis. Hae cum primo in urbes non reciperentur, cir ca Schaldin resederunt, ibique recens exstructo S. Bernhardi Monasterio, se subiecerunt, longoque post tempore, confessores suos ex isto Monasterio habuerunt: donec ob frequentes abusus impetrarunt a Sancta Sede, saecularem, qui rem divinam illis ageret, pastorem. Hae Mechliniam delatae, in Vico, cui adhuc nomen haeret; diutius resederunt: donec tandem crescente in immensum earum numero, pars quasi in coloniam missa An. 1249. extra muros oppidi, Curiam et Officinas, et habitacula sibi exstruxit, tanto successu, ut habitatio earum oppidi instar videretur, et numerus esses aliquot millium. Historia urbis Mechliniae I. B. Gramaye lib. 3. sect. 7. Sed de Beginis, earumque origine multa habet Cypaeus. in annaliis. Iur. Pontif. lib. 3. tit. de Regular. fol. 302. et seqq. ubi dicit, quod non sint regulares nec religiosae; quia nec oboedientiam ulli promittant, nec propriis renuncicunt, nec profiteantur regulam approbatam, etsi habitum, quem Beghinarum vocant, deferant, etc. Sed quaeritur utrum saltem religiosae sint eo sensu, quo loca pia et congregationes Religiosae dicuntur. v. pund. Zypaeum. d. loc. fol. 304.

Beghardi vero et Lolhardi cuiusdam enthusiasticae haereseos infamia nomina erant. v. Feli cem Melleolum tr. sing. contrae eos scripto.

Begardi et Beghinae, auctore Bognato (erant autem Begardi Monachi, et Beghinae Moniales, sed absque votis) docebant hominem posse in hac vita fieri impeccabilem: et non teneri amplius ad ieiunia vel orationem, et in gratia [orig: gratiâ] crescere non posse, et alia id genus. Bellarminus in chronolog. sub An. 1299. quae iuncta est tractat. de Scripterib. Ecclesiafticis.

Exstat etiam in recentissima editione Bibliothecae Patrum, tom. 13. fol. 342. fragmentum Conradi de Montepuellati Canonici Ratisbonensis, contra Begehardos et Beginas.

De erroribus Beghardorum et Beguinarum mulierum Alemanniae, vid. quoque Concil generale Viennense apud Carranz fol. 343. b. Add. Chronic. Chronicor. lib. 2. fol. 436. et seq. et infr. verb. Libertiner. item Cathalog. Haereticorum Petrei verb. Beguardi.

24. Behrnheuter.

Ein Behrnheuter kommet von den müssigen losen Leuten so die Beeren haben lehren fangen, vnnd vmbs Gelt herumb geführt, Scheraeus in der Sprachschul. fol. m. 369.

Aut potius seynd es solches Gesellen so in keinem Beth ligen, sondern sich der Beerenheut behelffen müssen.

25. Beicht.

Ita vocant confessionem Germani, bejahen; quasi bejahet, et contracte Beicht, et quidem quod attinet Confessionem auricularem Sacerdoti factam, ea nemini recitanda aut reuclanda est. Namque si hoc fecerit Sacerdos, deponitur et omnibus diebus, vitae suae, ignominiosius peregrinando pergit, ex Decreto Gregorii relato. in c. Sacerdos. 2. de poenit. dist. 6. Et Innocentius III. in c. omnis vitriusque. 2. in fin. de poenit. et remiss. Caveat, inquit, ne verbo aut signo, aut alio quovis modo, aliquatenus prodat peccatum: quoniam qui peccatum in paenitentiali Iudicio sibi detectum, praesumpserit reudelare, non solum â Sacedrotali officio, deponendum cernimus, verum etiam ad agendum perpetuam paenitentiam, in arctum Monasterum detrudendum. Cui concordat Eugenii Papae Decretum, in c si Sacerdos. 2. de off. Iud. Ordin. et Honorii III. in c. dilectus. 13. de excess. Praelator. ubi perintiosum pronuntiatur factum, sibi credita reuclare. Et Leonis Papae in c. quamvis. 89. de poenit. dist. 1. Ubi ait: fas non esse, ut populi auribus pulicetur conscientia confitentis.

Talemque revelationem nullam prorsus fidem mereri, neque ullum habere effectum, et ne praesum ptionem quidem sinistram facere, prohat Mascardus deprobat. vol. 1. concl. 377. n. 1. et 3. Menoch. de praesumpt. lib. 1. praes. 89. n. 26. et seqq.

Ac de Confessione non renelanda scripsit, tractat. singular. Vinc. Carocius, vid. etiam Tractat. cui titulus Splendor veritatis moralis, fol. 249. et seqq. add. Villalpand. in Daemonolag. fol. 605. Godelman in Tract de Lamiis lib. 3. c. 7. num 22. Wittum. de tortur. concl. 98. An Confessario liceat prodere delictum futurum, disputatum fuicin Anglia in causa Garneti et Anton. Zimmerimanni. vid. Haegiolog. Flandr. fol. 21. tractant etiam hanc quaestionem Paul Christinae. decis. Belgicar. vol. 4. decis. 196 num. 24. et liber. Decian in prax Crimin. lib. 7. cap. 44. num. 25. item Florez, Diez de Mena qu 18.

De Sacerdote revelante Confessionem, et tentante Mulicres ad turpia in actu Confessionis, tructat Marc. Anton. in prax. Archiepiscap. Neapolit. cap. 66. ubi ait, quod communis Dd. opinio sit in c. omni. de poenit. quod credatur paenitenti contra Confessarium, si dicat revelasse cius Confessionem, ad puniendum poena [orig: poenâ] extraor dinaria [orig: dinariâ]: quia veritas alio modo haberi nequit; sed Cardin. lbi dicit, posse torqueri, et sic teste eod. Marc. Anton. Parochus, qui fuit in quisitus in Curia Archiep. quod mullieres tentaverat ad turpia in actu Confessionis, contra quem plures ex eis deponebant, fuisse tactu et signis tentatas, et una verbis, fuit tortus, et non con fessus,

ADDITIO.

Vera est conclusio, quod Sacerdos, qui audivit aliquid in Confessione Sacramentali, non possit illud revelare, etiam de mandato Vicarii: quia Sacerdos in actu Confessionis est specialis Vicarius Dei, quoad peccata sibi confessa; Ergo specialis maior est, quam Pontifex in illo casn, qui est Generalis Vicarius Dei. Ricar. 4. sontent. dist. 21. ideo non potest praecipere Sacerdoti, ut revelet Confessionem: quia Confessio est de iure Naturali, Divino et Ecclesiae, etc. Et secundum Aure. in 4. dist. 21. Sigill um et revelatio peccati confessi est de essentia Sacramenti Confessionis: quia de ratione Sacramenti est, quod sit Signum efficax, est enim Sacramentum sensibile efficiens, quod figurat; Sed Saeramentum istud figurat et significat, quod Deus audiat peccatum, et quod constituat locum Secretum, in quo mori et exstingui debet peccatum, Ergo cum significatio Sacramenti Confessionis sit fignificatio occulta delatio nis peccati et fori ideo ad rationem eius pertinet, ut nullo modo rendeletur, unde qui revelat, facit irritum Sacramentum, auferendo Confessioni naturam suae significationis et figurationis, etc. Francisc. Zoanett. rerum quottidianar. cap. 28. num. 4.

De obligatione denuntiandi Consessarium sollicitantem poentitentes ad turpia et inhonesta, vid. omnino Bonacin. in tract. de Clausura [orig: Clausurâ] disputat. 6. punct. 3. fol. 359. et seqq. Iohann. Iacob. Speidel. V. I. Lic.

Quod dicitur, secundum nostram Catholicam Doctrinam, non posse solvi Sigillum Confessionis, ad quod cumque masum evitandum intelligendum est, non esse licitum ullo modo prodere personam confitentis; hoc enim proprie cadit sub sigillum. alioqui nemini dubium est, posse detegi peccata ipsa, vel au capiendum consilium, vel ad praecaven damala, vel aliis de causis, dum modo ex manifestatione peccati, non sit periculum, nemanifestetur persona, quae peccatum confessa est. Bellarminus in apologiapro responsione sua, ad librum Iacobi M. Britanniae Regis, cuius titulus est: Triplici nodo, triplex cuneus. fol. 329.

ADDITIO.

Nota, quod differentia inter virtutem secteti, et Sigillum Confessionis sit constituenda: quia illa quae habentur sub Sigillo Confessionis, ut sunt peccata et eorum circumstantiae, etiam praecipiente Pontifice revelari non possunt; sed ea quae habentur sub virtute secreti tantum, secundum Theologos. 4. distinct. 21. de mandato superioris revelari possunt. Zoanet. supr. d. loc. num. 12.] Iohan. Iacob. Speidel. V. I. Licent.

Alias aucem Sigillum Confessionis, aequalem vim habet in crimine omni, etiam maxime enormi: ut in crimine laesae. Maiestatis humanae ac haeresis quoque. Servandum item est Sigilluni Confessionis, etiam mortuo reo. Vide omnino et plene haec tractantem R. P. Mart. Delrio. disquisit Magicar. lib. 6. c. 3. sect. 2. tom. 3. mih. fol. 346. etc. ubi de crimine committendoagit, aceo casu, ubi quis Acerdoti aliquid reuelavit, non per modum confessionis, sed tamen sub Sigillo Confessionis.

Sed de Confessionibus, Confessariis, eorumque officio, multa habet An nonymus theologus. in Caution. Criminal. seu de Processibus contra Sagas. item Filesac. in oper. fol. 677. et tract. d. Episcop. 4. c. 2. vid. Statuta Synodalia. fol. 33. De Confessionis antiquitate, Herald. ad Tertullian. 2. digress. c. 4. Et quod non liceat confiteri per literas, leu internuntium absenti, colligitur ex declarat. Congregat. Concil. Trident, Sess. 14. c. 5.

ADDITIO.

Lubet hic [orig: hîc] addere, quae de laboribus Confessariorum praesertim Praedicatorum et Minorum, in Confessionibus audiendis, scribit Cantipratanus in bono Universali de Apibus lib. 2. cap. 10. fol. 161. dum ita inquit: Quid dicam de labore Consilii in confessionibus audiendis, quospurcitias peccatorum tolerare coguniur, adeo ut per aures ad cor transitum faciant, et spiritum, corpus que totaliter dafatigent: et sic in mediis incendiis positi, prae angustia [orig: angustiâ] quid faciant, quo se vertant. ignorant. Quis enim secundum Boetium tam compositae felicitatis est, ut non cum status sui qualitate rixetur. Credo multos esse et fuisse in Ordine, qui potius per tempus sustinuissent flammas incendii corporales, quam huius Spititualis incendii anguistias pertulissent. Potens est tamen Deus in servis suis flammas ignium mitigare, ut eos non tangat in cendium, sicut nectres pueros infornace, et facere medium eius quasi ventum roris flantem. Haec autem est consolatio bonorum Fratrum, si ad modicum in confessionibus audiendis eos oporteat contristari; (Mulier enim cum parit tristitiam habet) gaudent tamen inspe, quia per paenitentiam natus est homo in mundum.

Videntes enim quod prodigi filii, a regione longinqua redeunt ad pium patrem; videntes mihiloninus cos in osculo recipi, primamque stolam innocentiae proferri, eos anulo fidei, quae per dilectionem operatur, gloriosius adormari, claceaari exemplis Patrum, et in omnibus his totam Angelorum et Sanctorum familiam laetari, tanto tripudiosius gratulantur, quanto eorum multitudines numerosius augementannur, etc.] Ioh. Iac. Speid. V. I. L.

26. Beysässen.

Sunt Incolae Castri, cuiuscumque conditionis, qui et Burgsässen dicuntur, de quibus v. infra in v. Burgsassen. Sic Rosenthal. de seud. cap. 2. concl. 78. in not de Castro Fridbergensi Multi, inquit, nobiles suas aedes in ipso Castro habent, non tamen omnes, qui ibi sunt inscripti municipes: Welche Burginann seyndt. Mentio fit 8 Beysässen der Burg Fridberg, de Anno 1378. §. es sollen auch vers. auch vmb. ibi: auch vmb das Weggelt, daß in sollent die Burgmante nit geben, vnnd vmbe jhr Beysässer in der Burg, vund die Gärtner vnder der Burg, die sollint kein Wegegelt, etc. Iidem sunt Beysitzer, die den Beyfitz haben. Killinger. de Ganerb. Castor. discurs. 3. n. 183.

27. Bey Fürstl. Ehren, etc.

Vid. supra verb. Aydr, an Aydsstate. et Barschamp. intract Clausular. cap. 29. et fol. 661.

28. Bey Schelmen schelten.

De obligatione, bey Schelmen schelten, respondet Gilman. decis. 9. num. 36. libr. 1. decis. seu rer. iud. in Cam. firmam et validam quidem esse illam, adiectionem tamen, quoad productionem actionis, non valete: daß sie darumb jhrer Ehrem möchten entsetzer werden. Et ita ipsa conditio vitiatur, sed non vitiat, imo habetur pro non adiecta, tan quam conditio impossibilis. Schepliz. ad const. Brandeb. part. 4. tit. 3. §. 1. n. 7.

Famam tamen deprimit apud graves Viros, si quis non satis faciat tali promissi oni.

29. Cl. Bey verliehrung deß Verren Gnad.

Quoties Papa indignationem Beatorum Apostolorum Petri et Pauli minatur, eiusmodi comminatio, Ecclesiasticorum beneficiorum privationem inducit. Bald. et Alvarot. in??? 1. §. 2. item qui vers. item si delater. et ibi glos. quae fuer prim. causa. benof. amitt. vid. Wilhelm. Anton. d. Quinquennal. et liter. Merator. in fol. 317.

Sicut et in Vasallo: nam si et huic Dominus subsui indignatione, bey verliehrung deß Verten Gnad, aliquid pracipiat, intelligendum, ut in casu neglecti officii, feudo privetur. Zas. in epitom, fendal. p. 10. num. 40. et seq. Iac ob. de S. Georg. in verb. dictique Vasallis promis. num. 37. et seq. per text. not. in l. 2. ibi: indignationem nostri nominis sustinebit. C. de petit. bonor. subl. quam amissionis feudi poenam, etiam contra Vasallum Dominus exsequi potest, Iohan. Hermann. Stamm deservit. personal. lib. 3. cap. 36. numer. 26. dummodo praeceptum ob iustam causam, camque pertineutem ad naturam feudi, factum sit; secus, si poenae illius comminatio magis ad timorem, quim ad valorem facta censetur, et aliter, quam in amissione feudi, Vasallus ob suam inobedientiam pro Domini arbitrio plocetur. lac. de S. Georg. dict. loc. n. 8. 9. et seqq.

Dissentire videtur Zasius, sibi in hoc contrarius, ad l. un. n. 5. et seqq. ff. siquisius dic. non obtemp. ubi ait: Poenam sub indignatione Domini, hodie multum recessisse ab Aula [orig: Aulâ], et nil aliud importare, quam quod verba sonant, viddelicet quod gratia Domini sit perdita. vid. omnino Schrad. cons. 27. num. 102. etc.

Sed hae duae opiniones in concordiam sunt reducendae per modo dictam distinctionem.

30. Bey verlurst der Schrifft.

Terminus ad faciendum aliquid statutus, stricti iuris et exclusi vus est, Cacheran. decis. 185. n. 13. Surd. decis. 203. un. 12. nec morae purgationem ullatenus admittit, Blarer. ad l. diffamari. cap. 8. n. 25. C. de ingen. manurniss. Surd. consil. 97. u. 16. lib. 1: Hartm. Pistor. quaest. 23. n. 55. lib. 4. Mascard. d. Statutor interpres. conclus. 4. n. 18. et seqq. Cum permissum ad tempus, post illud censeatur prohibitum, Modelstin. Pistor. cons. 44. n. 5. vol. 2. Pingizer. quaest 6. n. 4. et seqq. Et paria sint, lapsu temporis vel expressa [orig: expressâ] renuntiatione excludi

Welches desto mehr statthat, si adest Clausula comminatoria, bey verlurst der Schrifft; cum plus timeri debeat illud, quod specialiter iniungitur, quam quod generalibus tantum verbis subintelligitur, gloss in c. ut vetitus in verb. absque irrationabili causa. ex de appellat. Et effluxo termino, quod non amplius est, nequit prorogari, l. Sed simanente 5. ff. d. precar. l. bonorum. 24. ff. rem. rat. hab. Cum prorogatio nihil aliud sit, quam dilationis labentis, nondum vero lapsae extensio, Marant part. 4. distinct. 12. n. 2 Ruland. de Commiss. lib. 2. cap. 12. num. 2. p. 2. Ac primo termino elapso, adversae parti statim ius irrevocabile acquistum dicitur, quod eidem invitae et repugnanti postea, ne a Iudice quidem ipso auferri potest.

Sed tamen hic [orig: hîc] sciendum est, quod Iudex propter contumaciam, partem in amissione totius causae mulctare non possit, per gloss. in l. un. §. hoc iudicium. ff. si quis ius dicent. Bald. in l. cunctis. C. d. apellat.

31. Beyvrthenlen.

Interloquutoriam sententiam, a Uidice, qui eam tulit, revocari posse, iuris est expediti. l. quod iussit ff. de re iud. Sed an hoc fieri etiam adhuc dum queat, si ea exsequutioni fuerit demandata (v. g. si abeo, cui iuramentum suppletorium est iniunctum, illud iam esset praestitum) disquirit Martin. Monterus a Cueva. decis. Aragon. 3. pro affirmativa con cludit: quod tamen Praxis non observat. Et quidem sententia Interlocutoria ad instar Apellationis, potest bis revideri. vid. Viv. decis. 239. Mastrill. decis. 23.

Sententia autem Interlocutorla quae dicatur, et quando vim definitivae habeat, tractant Vincent. Hondedaeus consil. 27. vol. 1. Franciscus Vivus decis. 302. Mynsing cent. 3. observat. 88.

32. Belägerung.

Obsidiones magnarum Urbium, esse sepulcra exercituum, non minus vere quam eleganter dici, ac ex iis, quae Antoin Pippre cap. 100. des Intentions Morales et Militaires etc. collegit, probari potest.

33. Belehnung der Lehenschafft.

In vestitura, die Belehnung der Lehenschafft, sic est dicta, quia sicut homo vestitur vestibus; ita Vasallus quodammodo Feudo vestitur per eius traditionem: Afflict. post alios in c. 1. num. 2. quid sit Investit.

Et est duplex Investitura: Propria nempe seu realis; et Impropria, abusiva seu verbalis. d. cap. 1. quid sit Invest.

Propria est, apprehensio corporalis possessionis feudi, quando scil. Vasallus a Domino, vel eius Nuntio aut Procuratore, inducitur in feudalis rei possessionem, daß er in daß Lehren gut geführt, vnd eingeweyhet wirdt. Schneidewin. de feud. part. 4. num. 4. Et per hanc realem Investituram transfertur utile dominium, et possessio rei feudalis in ipsum Vasallum. Iacob. de S. Georgio. super verb. investitut num. 1. per text. in cap. 1. de consuet. rect. feudi.

Abusiva vero Investitura, quae etiam verbalis dicitur, est, quae fit verbis, interveniente aliquo actu seu signo corporeo, ut quando Dominus dicit: Investio te de tali praedio, annulo ense vel hasta [orig: hastâ], aut alia [orig: aliâ] re porrecta [orig: porrectâ], secundum loci consuetudinem c. 1. quid sit Invest. Schneidewin. dict. loc. num. 4.

ADDITIO.

Quod omnium prope gentium commune fuit, ut in Ordinum et collegiorum cooptationibus ritum aliquem adhiberent; quod insigno novi honoris esset: id Feudistae in Vasallorum creatione usurparunt [orig: usurpârunt], quem ritum posteriores Investituram appellarunt, id est, quasi confitmationem, et ritum cessionis. Ac prius militari cingulo insignitum eum esse oportuit, qui infeu dandus esset: ut cum is, cuius in equestri militia virtus erat Imperatori cognita, auteo annulo pro contione dabatur his verbis: Quando quidem tu in praelio, bello, in re militari mihi nun quam defuisti, omnibusque in periculis mecum versatus es, ob hasce res, hoc aureo annulo te dono. In Investitura autem quatuor veniunt observanda. (1) est nota infeudationis, sive insigne honoris, quod peculiari nomine Investitura dicitur (2) Hominium sive iuramentum fidelitatis (3) Testatio (4) Introductio in possessionem: de quibus vid. omnino Hottoman. in disp. feudal. cap. 23.

Ac ut varia feudorum genera; ita etiam varii infeudationum ritus fuerunt. Nam alia in Impp. designandis, alia in Regib. alia in Episcopis, alia in Ducib. Comitibus, Marchionibus, alia denique in minoribus Vasallis adhiberi insignia solebant: de quibus idem Hotoman. d. loc. fol. 122. et seqq. ac fol. 121. quare per hastas Investiturae fuerint factae? et fol. 124. quomodo

feuda fuerint rosignata? docot. Praeterea, et hoc non omittendum, veteres multis traditionum symbolis usos fuisse, puta per glebam, sive terram et herbam, per Virgam aut baculum, per chirotecam, per anulum, per cultellum cum cespite et festuca, de quibus vid bignon. in notis ad marculphi Monachi Formular. fol. 473. et seq. qui modus per festucam valde frequens fuit, teste Marculpho lib. 1. c. 21. Et frequentia huius traditionis ex facilitate descendebat, quod festuca ob viam saepe occurrat. idem Bignon. d. loc.] Ioh. Iac. Speid. V. L. L.

In Legibus Barbaricis, Vestitura propric pro ipsa possessione usurpatur, et vestitus pro Possessus. Leg. Franc. lib. 4. capitul. additis 4. Ut omnis liber homo, qui quatuor mansos vestitos de proprio suo, sive de alicuius beneficio habet, id est, qui quator Mansos aut in allodii, aut feudi nomine habet, tenet, possidet, etc. Item cap. 21. Si quis prorpium nostrum, quod in vestitura Geritoris nostri fuit, alicui reddiderit, etc. vid. Bignon. ad marculphi Monahi formular. fol. 517. Hinc in quibusdam Franco-Galliae Regionibus, Vest. Devest. ficta vocabula. Nam Vesten hodie quoque Germani dicunt, pro confirmare et stabilire. Et exinde forsan Investiturae verbum descendit. Ego de statu Reip subalterno fol. 90. et tr. de nat. popul. fol. 105. Quemadmodum ergo Romani luris instituto, nullae alienationes sola [orig: solâ] conventione fiebant, sed vel sollenni mancipatione, vel naturali traditione, tamen ut iidem certam verborum formulam (quam stipulationem appellabant) firmandi et stabiliendi causa [orig: causâ] insuper adhibebant. l. 1. ff. de Praetor. stipul. Sic Longobardi ritum aliquem Vexilli, gladii, aut hastae, praeter conventionem adhiberi voluerunt. Caluin, in Lexic. feud. verb. investitura. Et licet non sit necesse, nec refert, an Dominus investiens tradat hastam, ensem, vel aliud quiddam corporeum, tamen decens est, ut si Vasallus investiatur de mero Imperio, quod Dominus haec faciatper traditionem ensis; cum signum debeat convenire cum signato: et potestas gladii, est potestas sanguinis L. Imperium ff. de Iurisdict. omn. Iud.

Quid vero talis abusi va Investitura operetur, consule Schneidewin. in epitom. feud. part. 4. num. 11. et Matth. Wesenbec. cons. 64. Ac num ita investitus, possit agere interdicto adipiscendae, tractat Modest. Pistor. quaest. 9.

Ipsa autem Investitura, eiusque ritus, magnum praebet argumentum arctissimae obligationis, qua [orig: quâ] Domino obligatus est Vasallus.

Quid enim abiectius aut humilius, quam simpliciter Dominum adire, exutis armis, deligatis calcaribus, nudato capite, aliquando etiam genibus flexis, supplicique manu ab eo, aut qui Procurator pro eo constitutus est, vexillum aut gladium accipere.

Libet adscribere modum investiendi, Regibus Neapolitanis usitatum, prout eum descripsit Pontanus lib. 2. dereb. gest. Ferdin. Alphonsi F. Sedet Rex medius, Regia [orig: Regiâ] sella [orig: sellâ] editiore loco constituta [orig: constitutâ]. Assident iuxta eum Ordinis optimates ac Proceres, stant inde Purpuratorum frequentes Ordines, loco quisque suo. Regis ad pedes genibus innitens a dextra [orig: dextrâ] procumbit parte, Epistolarum Magister, qui nunc Secretarius dicitur, sinistra [orig: sinistrâ] Antistes, Evangeliorum libros Regio in sinu stratos tenens. Horum medius genibus et ille procumbit innisus, qui in verba iurat, utra [orig: utrâ] que manu libris apertis imposita [orig: impositâ]: Magister Epistolarum verba praeit, quae iuraturus in verba sequitur. Igitur postquam Ursus Regios ad pedes provolutus, palmam in Codice utramque expansam statuit, tum Magister praeireverba caepit, Ursusque ea est secutus. Ursus ego Ursinus, Nolae et Atripaldi Comes, Asculi, etc. Peracto Iuramento, manus e libris sustulit. Tum Rex Ursi manus utriusque digitis pollicibus apprehensis, suosque intra pollices iis insertis, devinxitillos suis, statuitque super Evangelia. Hic rursus Ursus, magistro praeunte verba: Ego me, inquit, cum liberis, successoribusque meis, Ferdinandi Regis mei, Domini mei, liberorum ac successorum eius, Ligium hominem statuo, dedicoque, eumque me hic [orig: hîc] sisto. His ter dictis, regios osculatus est pollices.

Philippus Archidux Austriae cum iuraret fidelitatem Atrebati A. 1499. in nonnullis abiectiorense fecit. Nec enim Regi ipsi, sed eius Cancellario fidem dedit, qui cum introeuntem humiliter salutaret, ipse ne resalutabat quidem, mit

seulement la main, ut ait auctor Gallus, qui totum Investiturae ritum descripsit, a son chapeau, sans autrement iceluy oster. vide Camerar. in horis, cent. 2. cap. 59.

Regna autem per Gladium, Provinciaeper Vexillum tradebantur, quin et per Sceptrum olim et Ensem Ducatus conferebantur, quem humiliter deosculari solebant. Sicut quondam suppliciter manus porrigebant, et deosculabantur. Vide omnino Henning. Arnisaeum de Iurib. Maiestat. cap. 5. lib. 1. fol. mihi 349. et seqq.

Et cum semper tenor Investiturarum diligenter sit inspiciendus, praecipue ad primam Investituram, tamquam ad lydium loapidem, recurrendum, arg. c. 1. de Vasall. decrep. aetat. 2. F. 14. ac quidem eo magis, quod Feudum sit contractus inter Vasallum et Dominum ultro citroque obligatorius, in quo numquam novatio facta praesumitur, nisi id clare exprimatur, l. fin. c. de novat. Schrader d. feud. part. 5. cap. 2. num. 31. Wesenbec. cons. 4. num. 36. et cons. 74. numer. 86. Bertazoll. consil 39. num. 15. lib. 1. Civil. Nic. Everhard. Iun. consil. 41. num. 23. 43. 55. vol. 1.

Et quatenus ex renovatione Investiturae, derogetur iuribus ex prima [orig: primâ] acquistis? consuluit loann. Vincentius Hondedaeus cons. 84. vol. 2. adde Don Gars. Mastrill. decis. 56.

34. Belehrungs Vrtheil.

In Saxonia [orig: Saxoniâ], et aliis quibusdam locis usitatum est, daß man sich bey den Schöpffenstülen, vnd andern Gerichten deß Rechtens belehren lasse, vide speckhan. cent. 3. class. 3. quaest. 8. qui nihilominus tamen postea in eadem causa iudicare possunt: qua [orig: quâ] de re ita scribit Adam. a Raussendorff apud Hieron. Treutler. cons. 88. n. 44. etc. Collegia Iureconsultorum certius et melius iudicant, quam Doctores particulares, Gail. lib. 1. obs. 33. Et firmius reputatur Iudicium plurium, quam unius, c. prudentiam extra de offic. deleg. Gail. d. obs. num. 3. Et veritas a pluribus quaesita, facilius invenitur. Unde sententias istiusmodi Collegiorum, communem opinionem facere tradunt; imo communi opinioni praeulaere. notat idem Gail. d. loc.

Et quamvis dici possit: eiusmodi Responsa Prudentum, a Collegiis et Facultatibus Iuridicis impetrata, uti hodie sunt Belehrungs Verhail (utpote si in Academiis de dubio casu ex Iureconsultis, quid Iuris quaeratur) nihil parti praeiudicare posse: quia hi quaesiti, non habeant Iuris dictionem; nec proferantur ut a Iudice, ad Acta utriusque partis pene cognita; Sed ad partis instantiam duntaxat, ut a privato informante: Magnum tamen habere praeiudicium certo constat, potissimum si proferantur ab illis, qui postea vel in prima [orig: primâ] vel secunda [orig: secundâ] instantia [orig: instantiâ] futuri sunt Iudices. Ubi enim narratio vera praecessit, nec sequitur ab Adversario narratorum refutatio, non postmodum in iudicando variare potest Iudex; qui prius consulendo respondit. Et consulenti hac in parte maxime proficit, ut tali ratione, ad feriendum Iudicis animum, et ad deterrendum adversarum temere litigantem, per modum consultationis quaeratur, de facto deinceps cotrovertendo: Quid Iuris. Idque his in locis saepe fit: quo quaerimus von den Appellation Rähten zu Prag, quid Iuris? qui postea saepe in illis causis sunt iudices, si per Appellasionem ad eosdem devoluantur. Estque cautela, quae cingulo Iustitiae quasi cingit Iudicem, ne variet, et ex affectu potius, quam iure iudicet. Suntque haec ita, si bonam quis foveat causam, sique narret bene. Alias qui male narrat, male impetrat. Estque religiosi Iudicis, si ad partem sub: et obreptitie, male informatus, male responderit per modum consulendi, ut ex actisintegre inrotulatis, postmodum bene informatus, respondeat bene et plene.

Quaeritur: An Collegium eorum, qui Iuris controversias definiant, principali auctoritate erigendum? vid. Tulden. in tract d. causis corruptorum Ludiciorum et remediis lib. 4. cap. 16. ubi addit etiam Arbitriis priscam auctoritatem reddendan esse, remotis remoris, quae hodie invaluerunt. De officio item Iudicis, circa inirotulationem et transmissionem Actorum ad Collegium

Iureconsultorum pro concipienda sententia, late Matth. Stephani. in tract. de offic. Iudicis lib. 5. cap. 12.

ADDITIO.

Confilium sapientis, eine Rechtsbekehrung publicatum, transire in rem iudicatam, ut nullo modo possit retractari, et exsecutionem mereatur, nisi ab ea appellatum sit, attestatur stylus Curiarum, et Iudiciorum in Gemania, si scil. Iudicis nomine expresso publicetur, prout sententiis illa verba plerumque inseri consueverunt. Wir N. N. Richter vnd Assessores erkennen nach gehabiem Rath der Rechtsgelehrten für Recht, etc Est enim de forma sententiae, ut promulgatio eius fiat in nomme Iudicis.

Sed quid dicendum, si Iudex transimifisset Acta ad Collegium aliquod iureconsultorum, vel etiam Scabinorum, auff ein Academi oder Schöpffen Stuel, uti hoc Iudici permissum est, et Consilio impetrato, legat id partibus, utrum deficiat forma sententiae; ita ut sententia ad Consilium sapientis lata, numquam transeat in rem iudicatam, sed quovis tempore retractari queat? Affirm. resp. cum Maranta, et in aliis allegatis a Mollero. ad Constitut. Sax. p. 2. Const. 26. n. 1. qui dicunt, quod eiusmodi sententia non valeat; Imo nullam sententiam reperiri esse latam: quia legendo Consilium illud, non est sententia, sed potius votum unius vel alterius in Collegio Icc. adeoque sententiam ad Consilium Sapientis latam, numquam transire in rem iudicatam, etc.

Nisi Iudex post publicatum responsum dicat, so ita pronuntiare, prout in tali scripto consilio continetur: quia tunc non esset nudum Consilium Sapientis, sed censeretur sententia ordinaria cognitione lata [orig: latâ]; licet hoc maneat, quod data sit ex Consilio Sapientis, post Marant. et Zanger. Matth. Stephani. in tract. de Ossic. ludicis. lib. 6. cap. 1. num. 86.

Circa transinissionem autem Actorum ad Consilium Iurisperitorum, vel Collegium aliquod Iuridicum, Iudex observare debe???, ut postquam Acta clausa et sigillata a Collegio remissa sunt, citet utrumque litigatorem ad aperiendum et resignandum Consilium, sive sententiam et Acta, atque partibus praesentibus, vel saltem citatis, Acta obsignata aperiat, Schrader. d. feud. sect. 14. part. 10. num. 35. et seqq. non ut tenorem Sententiae statim inspiciant, cuius publicationem exspectare debent, sondern allem darumb, daß sie sehen vnd vernemmen, ob nicht frembde Schriffen, eintweder eingeschlichen oder die zur Sachen gehörig, außgelassen worden, etc. Nec Iudex obstrictus est Consilium Sapientum sequi, sed potest illud mutare, corrigere et emendare, imo etiam aliam sententiam, Consilio non conformem ferre, praesertim si illud contra Ius fuerit, Schrader. d. l. num. 39.

Quod etiam obtinet eo casu, ubi illi Sapienres partium consensu essent electi; nisi partes ita invicem convenere [orig: convenêre], quod Consilio parere velint: tunc enim Iudex id in pronuntiando sequi potest et debet Consilium, Asin. in prax. cap. 10. membr. 1. num. 1. et membr. 3. num. 3. Matth. Stephan. d. Offic. ludic. lib. 6. cap. ult. mum. 22.

Ac potest etiam ludex Acta ad Collegium Iuridicum decidenda transimissa, antequam sententia a Saptentibus concipiatur, quamvis partes dissentiant, avocare, vel etiam Confilio Sapientum non exspectato pronuntiare et iudicare. Zanger. in c. sicut nobis. 16. num. 66. ex de Sentent. et re ludic. Stephan. d. loc. n. 24. Menoch. arbitr. lud. cas. qu. 23. n. 5. et 11.

Acta ad Collegium aliquod Sapientum ex consensu partium transmissa, sumptibus quoque communibus redimi debent, Schrader. saepe d. soc. num. 8. Ut et, si Iudex, neutro litigatorum petente, ex officio suo causam decidendam ad Consilium transmittit, illa transmissio similiter sumptibus utriusque Litigatoris expeditur. vid. Stephan. d. cap. num. 16. et duob. seqq. Secus quando Actor vel reus tantum transmissionem Actorum petierit: Eo enim casu transmittit debet sumptibus illius, qui petit. Asin. in Prax. Iudic. §. 25. cap. 29. Scala. in tract. d. Consilio Saptentum. lib. 3. cap. 11. quia regulariter quilibet actus fieri et expediri debet sumptibus petentis, quontam is solus causam transmissioni praebuit, adeoque is adversarium suum, in opere expensarum laedere non debet, per tradita Menoch. arbitr. cap. 228. num. 22. et seqq. Berlich. ubi negantes allegat et rationes pro eis adducit. part. 1. conclus. 42. n. 23. et sdqq.] Ioh. Iac Speidel. V. I. Licent.

35. Beleuttung.

Potest aliquis auff die jhme vervnderpfandte Güter, ein Beleutung in ludicio Rotwilensi außbringen. Welche Belenrung, vermög der alten vnd newen Kayserlichen Rottweilischen Noffgerichts Ordnung, auch vhralten Nerkommen vnnd Gebrauch nach, nichts anders ist, dann ein Publicum Proclama, dardurch der Besitzer der Güter, auff welche geklage, Namhafft gemacht, vnnd Vnvermeldung deß Besitzers Namen, citirt wird nach volgender Form: Wir N. der Röm. Kays. Mayest. Noffrichter oder Ampttzverweser, bekennen hiemit, daß N. auff weyland N. Naab unnd Gürter beleuter, ob sich iemandt derselben in Erbkauff, oder andere rechtmässige Titul, annemme, vum ihme auff sein Zuspruch

Et plura huc spectantia, invenies apud Paul. Matth. Wehnerum in notis et observationibus Reformat. Rottvvilenf. part. 2. tit. Von Beleutung. Io. fol. 141. et seqq.

Qua [orig: Quâ] de re etiam sequentia habentur in der Schwäbischen Landtgerichts-Ordnung, part. 2. tit. 15. Nachdem ein jede Beleutung ein Antworter, oder den Innhaber daß Guts in Kechtem sucht, wo dann ein Manns oder Frawen Persohn Güter, Zinß oder Gülten hinder ihnen nach Codt verlassen, oder daß sie vom Landt entweichen, vnd nicht anheimbs wären, sich auch niemandt jhres Guts vnderziehen wil, vnnd jemandt, dem sie schuldig seyn, oder der ihr Bürg oder Schuldner gegen jemandt für sie worden, oder der aigenthumbliche Ansprach zu solchen Gütern hätte, anch den, der mag darauff am Landtgericht Beleutung fordern vnd nemmen, die soll jhme erkandt, vnd darüber vnder daß Landgerichts Insigel Brieff gefertiget werden, etc.

36. Benedictiner.

De Benediclinis, eorumque Regulis etc. vid. Anton. Perez in Regul. S. Benedicti. Hospinian. d. Monach. fol. 114. Mirae. de Origin. Monastic. in Epistol. Dedicator. fol. 3. Cardin. Baron. Annal. in Indice et Cardin. Tusch. practic. Conclus. lit. M. Conclus. 332. item Coronam Lucidam Stengelii, ac de S. Basilio, Vocem Turturis fol. 151. et f. 235.

37. Berechtigen vnd Straffen.

Dn. Petr. Denaisius in disputatione de Iure meri Imperii Iudicii Cameralis, fol. 16. etc. ac etiam in eiusdem assertione fol. 92. etc. illa verba Berechtigen vnd Straffen, pro sola [orig: solâ] exsecutione sumit, remota [orig: remotâ] cognitione. (Dann es in etlichen Orthen also herkommen, daß das Merum Imperium pro sola [orig: solâ] gladii potestate genommen wirdt, vnnd einem andern die Ortheil zufällen gebühret) Ita ut dicta verba nil aliud valeant, als einem sein Recht vnd Straff anthun.

Quo modo etiam einen richten, oder iustificiren, usurpatur pro exsecutione, et apud Latinos Lege agere, pro exsequi sententiam damnationis.

Additque, aliud esse berechtigen, aliud rechtfertigen: hocque denotare disceptationem et cognitionem, illud exsecutionem. Hoc, Iudicio Camerali in personas Camerali albo inscriptas; illud competere Civitati Spirensi.

38. Bergwerck, Ertzgruben.

Venae metallicae, non nisi in montibus teperiuntur, darumb haist man sie Bergwerck, operas montanas. At de fossilium et metallorum speciebus variis, auri et argenti fodinis, et iure Metallico, pluribus agit Heugius I. quaest. 13.

Wesenbec. consil. 60. et 198. Rauchbar. 1. quaest. 22. Iohan. Guidius Volateranus. de Metallis. Ego de Aerar. 3. cap. 8. Matthesius in der Berg Postilla. item Petrus Albinus in der Meisnischen Chronick, ubi von Bergwerck in gemain multa mcmorabilia habet, ut et Tileman Frieß. lib. 4. cap. 34.

Weil die Bergwerck, Ertzgruben, etc. den hohen Regalien anhängig, c. un. quae sint regal. ubi Dd. Als seyndt etliche der Mainung, daß man sie nicht thailen solle. Weil sonderlich selbige nit angeschlagen werden können. vid. part. 2. consil. Illustr. Francofort. editorum. consil. 65.

Et ex iure Regali Venarum Metallicarum procedit, daß die Obrigkeit, ultra decimas, et alia commoda, den vor, kauff der Metallen, so im fundis privatorum gefunden werden, haben thut. l. 1. Cod. de Metall. Damit sie die Norturfft deß Landes, die den hohen Regalien zuversorgem stehen, haben möge: als Müntzen, Geschütz vnnd dergleichen. Nicht, daß sie damit handthlere, die Räuff höhern vnd staigern solle. d. cons. num. 21. etc. § ein anfang zumachen. De divitiis argenti fodinarum Misnicarum, haec habet Petrus Albinus in der Meißnischen Berg Cronick. tit. 4. Man findet hin vnnd wider, nicht allein in alten annalibus, sondern auch in deren vom Adel vnd viler Burger Handrbücher, die Summa deß Zehen, den, auff dem Schneeberg verzaichnet, von anbegin daß Schneebergs biß auff das Jahr 1501. da für 30. jahren der Schneeberg findig worden, seyndt daselbst dem Churfürstenzu Sachsen, zu Zehenden gefallen 5199. Tonnen Golds, etne Conne gerechnet für hundert tausent Guldin oder Caler: Wie dann auch zur selben Zeit ein Caler nit höher, als für ein Gulden gemüntzet, vnd außgegeben worden, dannenhero die Bergleuth, noch einen Caler, einen Guldingroschen nennen.

Ac etiam idem Albinus, d. loc. ex Melanchthone adnotat. Ab Anno Ch. 1471. ad Annum 1550. exvenis Schnebergensibus distributa sunt iis, qui venas coluerunt impensis suis, plus 123355. tonnis auri: et loco decimarum solusa Principibus, plus 205 59. tonnis Auri. Tantundem etiam solutum iisdem de signatione argenti, vom Schlegel-Schatz. Et per totum illum librum P. Albini, varia et iucunda de Metallis et Metallicis, eorumque fodinis congesta inveniuntur.

De Metalli fodinis, iisque, quae inveniuntur Potosi, in India occidentali, sequentia habet Bertius, in tabulis Geographicis contractis. fol. m. 813. Auri optimi bonitas Hispanorum et Gallorum, legibus definitur ceratiorum XXIII. et dodrantis ceratii, ita ut si massa fuerit CXCII. partium, tres partes auri desint. Argenti enim ad Aurum ratio, toto pene terrarum orbe est duodecupla. Aurum omnino tribus modis invenitur: Fluminum ramentis, puteorum scrobibus aut ruina [orig: ruinâ] montium, et cuniculis per longa spatia terrarum actis: Quod tamen in amnibus invenitur, longe est absolutisimum, ac cursu ipso attritu perpolitum tale est in Hispaniae Tago, Pado Italiae, Hebro Thraciae, Pactolo Asiae, Gange Indiae. Quod e terra eruitur, multa [orig: multâ] adhuc cura [orig: curâ] indiget. Qui illud quaerunt, segullum tollunt, arenam lavant, atque ex co, quod subsedit, coniecturam faciunt: ita invenitur saepe in summa [orig: summâ] tellure, rara [orig: rarâ] felicitate. Quod ex puteis effoditur, canalitium alii vocant, alii canaliense. Quod e cuniculis educitur, arrugiam appellant. Primus hanc artem factitasse [orig: factitâsse] dicitur Tubalcain, ut in Sacris clare praeditum est. Genes. cap. 4. 41.

Quando te dulci Latio remittent
Dalmatae montes: ubi Dite vise
Pallidus fossor redit, erutoque est concelor auro.

Simillis pene argenti natura. Terra est ruffa, alia cineritia: in utraque argentum invenitur, puteis effossis. Excoqui non potest, nisi cum plumbo nigro, aut cum vena [orig: venâ] plumbi, galenam vocant, quae iuxta argenti venas plerumque reperitur. Eodem tunc opere ignium

descendit pars in plumbum, argentum autem superne innatat, ut oleum aquis. Ubicumque una inventa est, non procul invenitur, altera. Argentivena, quae in summo reperitur, crudaria appellatur.

Finis antiquis fodiendi solebat esse, alumen inventum; ultra nihil quaerebatur: sed deprehensum, etiam sub alumine aeris venas interdum esse albas. Odor ex argenti et auri fodinis noxius admodum est. Lucretius:

Nonne vides etiam quoque snlphur in ipsa
Cignier, et tetro eoncrescere edore bitumen?
Denique ubi argenti venas aurique sequntur
Terrai penitus serutantes abditae ferre
Qualis exspiret scaptensalae subter edores?
Quidve mali sit? ut exhalent aurata metalla?
Quas hominum reddant facies, qualisque colores?
Nonne vides, andisue perire in tempore parve
Quam soleant? et quam vitai copia defiat
Quos opere in tali cohibet vis magna? necesse est.
Hos igitur tellus omneis exaestuet aestus.

Neque tamen prohibuit acris corruptissimi violentia Hispanos, nein alio orbe novum moriendi locum quaererent: Inventus est praecipue in Provincia [orig: Provinciâ] Ciarga, Regni Peru. Primum Porco et Carabaya: Postea vero ad Potosi, decimo octavo milliari a Villa de Plata, quam alii argenteam vocant, alii Graeco nomine Argyropolin. Est autem oppidulum istud haut ita magnum. Argenti tamen fodinae sunt uberes admodum: nam quintale unum marcas reddit argenti purissimi octoginta, quod alliis locis inauditum est. Inventio huius fodinae, Indis debetur, qui forte per loca ista iter facientes, metallum deprehenderunt. Quod ubi Argyropoli innotuit, confestim montem placuit inter Cives distribui, qui Indorum opera [orig: operâ] tantam argenti vim extraxerunt, ut ea Europae universae sufficiat.

39. Beschluß.

Wann man nicht in Sachen beschliessen will, potest Iudex consideratis consi derandis circumstanti is, ex Officio beschliessen, oder anch den gethanen Euentual Beschluß pro pura annemmen, wann man sich aber auff Beweißthumb referirt, thur man cum oblatione, siquid facti beschliessen. vid. me. in Disputationibus ad Ius Municipal. Wirtemberg. part. 1.

40. Beschwehrung.

Sub hoc vocabulo, tam patrimonialia, quam person alia onera comprehenduntur: l. sine herede. 23. §. o. fl. de administ. tut. Cuiac. in l. es quidem 2. et l. seq. C. de annen. et tribut. praesertim si adponitur signum universale, quod non patitur restrictionem. l. 29. ff. de hared. instit. Unde immunitas concessa ab omni onere, frey seyn aller Beschwerden, universaliter ad omnes immunitatis species est trahenda. Gravett. cons. 447. num. 5. Roland. Consil. 13. n. 32. vol. 4. Alex. consil. 30. n. 14. et seq. lib. 5.

41. Besibnen.

Est, nachdem der Peinlich Angeklagte, commissi delicti, allerdings convincirt vnd vberzeuget ist, wird er zu mehrerer Sicherheit von der Gefängknuß vnd Band loß gelassen, vnd in ein frey offentlich Orth vnnd Platz geführt, da alsdann der Amptmann illius loci, in praesentia septem testium, den Beklagten nochmaln gütlich erfragt, unnd sie Zeugen der Außsag, auff den Nottfallkundtschafft zugeben, ersucht. Wa nun der Beklagte seiner Missethat beständig, wirdt er wider in die Gefängknuß unnd Band gelegt, auch ihme darnach erst das H. Sacrament geraicht. Volgendts uben ein Tag drey under den offnen Himmel, oder das gewohnlich Gerichtshauß geführt, und die Sibne gebetten, auff den fall laugnens, Kundtschafft zuthun, dz der Beklagte solches, was sie vermelden, zuvor offentlich bekennet

42. Besitzung.

Verbum possessionis, in Religionis constitutione positum, non posse verificari in illa [orig: illâ] interpretata, et iuris quadam subtilitate intellecta Iuris possessione, sed accipiendum et intelligendum de vera [orig: verâ], reali et corporali insi stentia [orig: stentiâ] rei, sive etiam nuda [orig: nudâ] detentione, ita ut non sit spectandum, an iuste quis possideat vel detineat, sed an realiter possideat, vel detineat tempore Pacificationis Religiosae; Atque hunc intellectum ipsa Constitutionis verba satis arguere, aiunt. Nam in pr. §. Dieweil, expressa verba sonant de reali et corporali rei insistentia [orig: insistentiâ]. Mox limitatio subicitur de bonis, ante tractatum Passavinum possessis, quod sub a Constitutione comprehendi non debeant, ad constitutionem. d. §. Dieweil, me referendo.

Verbum igitur possessionis ad praecedentia relatum, non potest aliter accipi, quam de naturali possessione, de qua praecedentia loquuntur. vid. Zoanett. in trium verbor. explicat. in oper. f. 117. Verba enim sequentia, ex praecedentibus declarantur, maxime quando obscura sunt, Richwein. in formulari variar. Supplicat. fol. 230. Tilemannus de Benignis. vot. 2. fol. 13. Consentit Henricus Andreas Cranius, de pace Relig. ubi ita scribit: verba illa, vnd dern Possession, etc. an intelligenda sint de Civili, an vero naturali possessione, quaritur? Posterius est probabilius, per §. 19. Pac. Relig. ubi verbum eingezogen, denotat realem detentionem, sive corporalem rei insi stentiam: nec hic [orig: hîc] consi deratur, an quis iuste vel in iuste possideat, ut satis innuunt. d. §. 19. verba sequentia, quae ex praecedentibus declaranda sunt, maxime si sint obscura, arg. l. quetiens 10. C. fam. ersisc. allegat etiam Springer. de Pac. Religies. cap. 9. vers. verum hic dubitatur. Et quamvis pro Civili possessione, facero videatur communis iuris regula: quod verba Legislatoris secundum legalem interpretationem accipi debeant, secus si ab Idiota [orig: Idiotâ] proferantur: quia tunc simpliciter, prout in idiotam cadunt, intelliguntur, arg. d. l. 10. etl. quid si nepotes. 6. ff. de testam. tut. Attamen hanc rationem Cranius cessare ait, quoties de mente legislatoris probabiliter constat.

43. Besoldung, Bestallung.

Si illi, quibus annua salaria constituta sunt, ante annum completum diem suum obeant, eius Anni, quo decesserunt, integra stipendia, ad eorum heredes tum demum perveniunt, si ea ob operam vel officium liberale, magisque honoris vel benefici iremunerandi, quam laboris compensandi gratia [orig: gratiâ], praestentur. vid. Rauchbar. part. 1. quaest. 25. Petr. Aerod. rer. iudic. tit. 9. lib. 4. cap. 4. Arumae. disp. ad leges praecipuas. 5. thes. 7. Camman. disput. de Regalib. S. coroll. 3. Sic pecunia itineris causa [orig: causâ], recenti Consiliario donata, debetur, si Consiliarius, antequam iter ingrediatur, decesserit. vide Iacob Schultes. pract. quaestion. lib. 1. quaest. 4. Salarium item intcgrum Advocato est solvendum, qui toto anno nihil, nisi unam Episolam in causa confecit. Idem Schultes. dict. loc. quaest. 5. ob man einem die Bestallung ein halb Jahr zuvor muß auffkünden? vid. Upupam Mollerinam. cap. 6.

Quamvis artifici pro rata temporis et laboris, merces debeatur, l. Seio. ff. d. annuis. leg. l. si. uno. §. item cum quidam ff. loc. l. iis Schelaribus in fin. et l. pen. C. d. erog. milit. annon. lib. 12. Adeo, ut nec Militi captivo, alioquin de Republica [orig: Republicâ] bene merenti ac privilegiato, pro tempore captivitatis stipendium sit praestandum. l. i. ubi Bart. not C. de re milit. lib. 12. Doctores tamen, si post lecturam inchoatam decedant, integrum anni salarium ad heredes, etiam extraneos, transmittunt. Est enim hoc beneficium a lege illis concessum, ob dignitatem ac probitatem scientiae et intellectus, ideo benigno agitur, et ampla fit interpretatio: Namque interest Rei publicae ita fieri, ut spe praemiorum, docti, probique viri exurgant.

Etsi tempus, labor et pecunia divisi onem recipiant, l. si une. §. item cum quidam ff. loc. et d. l. iis Scholaribus. A dvocato tamen mortuo, ab heredibus mercedem repeti non posse, Divus Severus rescripsit, l. 1. §. Divus. ubi glos. et omnes not. de var. et extraord. cog. l. qui operas. ff. locat. et non solutum Salariumad heredes etiam extraneos, pro eo Anno transmittitur, l. post duos. ubi gloss. C. d. Advoc. divers. iud. vid. Benium. d. loc. part. 3. quaest. 76. Aut quando alias sine ipsius culpa [orig: culpâ], negotium non fuit absolutum. Pfeil. consil. 54. De Salariis item Advocatorum, nonnulla dixi. in Delibatis ex libro 3. Pandectar. quaest. 5.

ADDITIO.

Salarium Officiali propter culpam vel delictum remoto, non aliter debetur, quam pro tempore, quo seruivit, et culpam non commisit, secus pro tempore futuro, quo deliquit; intellige, secuta [orig: secutâ] condemnatione, nam si fuisset toleratus, haberet nihilominus Salarium, licet fuisset culposus, secundum Iason, et Bart. in l. Mavia. ff. d. annuis Legat. Coras. in l. diem functo. ff. d. offic. Assess. ubi dicit, quod Praesidi ob delictum reprobato, Salarium debeatur praeteriti temporis, quo seruivit, et non commisit culpam, facta [orig: factâ] laboris et pecuniae divisione. Idem dicit Iason. d. l. num. 45. quod nimirum debeat fieri divisio Salarii secundum tempus servitii, quod in Legato non erit: quia cum sit in dividuum, perditur totum Legatum ab officiali privato per culpam suam add. Parid. de Puteo. in tract. d. Syndicat. verb. condemnatus. et in vers. Rex concessit.

Salaria autem Officialium ex propriis bonis et reditibus Dominorum sunt constituenda, non ex bonis populorum aut subditorum, quibus iustitia administratur: quia ipsi sunt debitores Iustitiae ministrandae, et ob hoc percipiunt reditus, etc. faciunt tradita Gars. de expens. cap. 20. num. 13.

Non consultum tamen est, officialibus in poenis aut mulctis Salaria constituere, daß die Buessen vnnd Frevel für ihre Besoldung haben sollen, quia ex hoc magna incomoda subditis obvenire possent. Unde etiam, et hoc fere communiter improbatur, da man den Amptsleuthen zu fleissiger Einbringung der Straff: Frevel vnd Buessen, certam partem vberlasset: Weil sie alsdann nicht eben der Fleiß, sondern die eigne Begierd ihren Vorthall zuhaben, treiben thuet

De Salariis famulorum et filiorum, item exsecutorum, Patronorum et Administratorum multa scitu digna habet Flor. Diez de Mena. lib. 1. variar. quaest. 8. §. 2. et 3. fel. 103. et multis seqq. ubi notandum (1) quod famulo debeatur Salarium etiam non conventum, quando aliis cum Salario seruire, et Dominus conducere operas solebat famuli. Navarr. in manual. eap. 17. n. 108. et seqq. Secus si Dominus non habuit necesse conducere famulum, sed ob amicitiam et ad eius instantiam eum recipit in domum suam, sine Salario, usque dum alium Dominum quaerat; tunc enim non debetur Salarium: quia inducitur tacita donatio et remissio Salarii, quae colligitur ex coniecturis. Maschard. d. probat. concl. 554. (2.) Famulis, qui serviunt Dominis minori vel nullo Salario (ideo quia sperant, quod Domini iustam facturi sint remunerationem laboris, prout aliis solebant facere, et de hoc tacite aut exprese actum, ac haec causa finalis serviendt fuetit) si remuneratio non fuit facta, debetur iustum Salarium, Mena. d. loc. §. 2. numer. 6. (3.) Famulis, qui serviunt absque conventione tacita [orig: tacitâ] vel expressa de remuneratione, si neque haec fuit causa finalis, sed impulsiva, quia ipsi sperabant de liberalitate suorum dominorum, non debetur Salarium ultra conventum. Mena. d. loc. n. 7. et 8. ubi ex hisce infert ad famulos pedissequos Dominorum (Pages, item Lackeyen vnno Jungen vulgo vocantur) quibus licet de consuetudine nullum detur Salarium, sed solum alimenta et vestitus, et ut ab eis doceantur artes et modi vinendiac bonae educationis; quod Domini tamen non sint securi in foro conscientiae, si eos non bene faciant educari, nec dent alimenta et vestitum competentem: quia propter has causas gratis serviant, unde non possint defraudari in debitis ratione sui laboris.] Iohann. Iacobus Speidel. V. I. Licentiat.

At de Salariis Officialium, Assessorum, Iudicum, Advocatorum, item Tutorum, etc. quo tempore debeantur, quatenus ad heredes transmittantur; quodque in personis virtuosis promittentibus operas suas, non inducatur contractus locationis, pluribus agit Ioannes Bolognetus ad l. diemfuncto. ff. de offic. Assessor. ubi materiam illius legis reducit ad duas regulas. Una est, quando casus contingit in persona conductoris; alia, quando contingit in persona locatorum. Si casus contingat in persona conductoris, regulariter debetur Salarium residui temporis, omnibus locantibus operas. Si vero casus contingit in

persona locatoris, totum Salarium debetur virtuosis locantibus, et ceteris pro rata. add. Floroz Diez de Mena. qu. 8. Sesse. decis. Aragen. 174. Monter. decis. 20. Herm. Stamm. d. seruitut. personal. lib. 2. cap. 7.

Sed quod attinet Salarium pro residuo defunctorum, id ex consuetudine deiiudicatur. Ac quidem in Academia [orig: Academiâ] nostra, Professoris defuncti Salarium continuatur per angariam illam, in qua mortuus fuit; et insuper adhuc per dimidium annum.

Ac notandum, Salaria multa habere Privilegia, ita ut etiam in Camera Imperiali, arresta ob Salarii debita, decreta fuerint, attestantibus Gilmanno. in Sympherem. supplicat. tom. 1. part. 2. fol. 16. supplicat. 1. Mynsinger. centur. 3. obs. 7. et Beuther. de iure praelation. Part. 1. cap. 28.

ADDITIO.

Salaria item Doctorum, Iudicum Assessorum, etc. habere Privilegia inter omnes creditores, et aequiparari doti et fisco, ac habere tacitam hypothecam a iure indnctam, cum privilegio Praelationis, quemadmodum fiseus et dos in pluribus casibus, deducunt Bartol Bald. Angel. Rip. et Iason. in l. 1. ff. solut. matrim. et hanc opinionem communem dicit Marian. Socin: Iun. in d. l. 1. in fin. ac secundum eam iudicatum esse refert Rebuffus. in tract. de Privileg. Scholar. Privileg. 118.

Et quamvis haecce conclusio in iure non habeat fundamentum, nec lex sit, quae tale Privilegium det, sed ex solo studii favore et publica utilitate moveantur praedicti auctores, ac ita in puncto iuris non secura credatur: quia Privilegium debet esse in iure expressum, et non induci per argumenta; Consulendo tamen et iudicando non erit a communi opinione recedendum, pertradita Florez Diez de Mena. var. quaestion. lib. 1. qu. 8. num. 70.

In causis quoque Salariorum summarie, exsecutive et per modum provisionis, etiam spreta appellatione procedi potest, ita Rebuff. tom. 1. d. sentent. proutsionalibus art. 3. gloss. 7. licet, quoad appellationem debeat censiderari quantitas petita, personarum qualitas, divitiae et paupertas, clara item aut non clara iustitia petentis, quod arbitrio discerti Iudicis dimittitur, qui pro causarum varietate et aequitate iudicabit, quod aequius aut iustius sibi videbitur.] Iohan. Iacob. Speidel. U.I. Lic.

44. Besonder Rotul.

Notandum, daß alleinjenige Zeugen in ein besonder Rorul gebracht werden, vomb welcher Willen die Partheyen strittig, vnd der Richter nicht in promptu oder gegenwärtig ist, damir nemblich hernacher, wann solche Zeugen, per sententiam verworffen, solche desto füglicher von den Acten abgesöndert werden mögen, sie auch ganz vnabgelesen verbleiben, ne sc. si a Iudice perlustrentur, saltem motum vel propensionem aliquam in eo causare queant.

Vnd ist nicht de stylo, daß durch ein Beschaid deß Richters, erliche Zeugen in ein besondern Rorulum, verfaßt werden, sondern solches geschicht allein vondem Commissario selbst, oder auff ansuchen der Partheyen, damit dem Ordinario oder Deleganti nit vorgegriffen werde, sondern die Sach omni ex parte integra verbleibe.

45. Besprechen.

Verbum Besprechen, quod aequippolet vocabulo convenire, est latissimum, comprehendens omnem omnino conventionem, tam iudicialem, quam extraiudicialem. Gerichtliche Acta der Statt Braunschweig Huldi, gung betreffendt. part. 2. num. 72. m. f. 62.

46. Besserung.

Etsi in feudis feminae, vel masculi, a primo investito haut descendentes, non succedant, a meliorationibus tamem nullatenus sunt repellendae, sive illud Domino aperiatur. c. 1. §. si Vasallus. hic finit lex. 2. Feud. 28. ubi Alvarott. num. 1. Laudens num. 1. Schenck. num. 2. et 5. Intrigliol. cent. 1. quaest. 59. n. 5. Borcholt. cap. 7. membr. 2. num. 73. Menoch. recuper. possess. remed. 15. num. 506. Clarus. §. feudum. quaest. 88. per tot. Sive etiam ad agnatos feudum successione devoluatur, Wesenbec. in epitom. feud. cap. 9. num. 6. Vult. lib. 1. cap. 11. num. 113. Schrader. part. 9. cap. 2. section. 2. num. 60. et part. 7. c. 3. num. 7. Rol. a Val. consil. 28. num. 29.

Adeo quidem, ut si in possessione sint, ratione meliorationum et fructuum exstantium, feudi retentionem habeant, Schrader. d. loc. Rosent. cap. 7. concl. 54. num. 2. Semel vero legitimo tramite eiectae, aut in possessione praeventae, difficulter ratione fructuum et meliorationum, immissionem impetrabunt, per ea, quae consuluit Wesenbec. consil. 93. num. 11. et seqq. Cacheran. decis. Pedemont. 26. numer. 24. Rosenthal. d. cap. 7. conclus. 54.

Sed contrarium de Iure Saxonico obtinere, tradit Schrader. part. 7. cap. 3. nu. 8. aedificia nempe in feudo exstructa, ad Dominum reverti, per artic. Landtr. 21. lib. 2. et Constit. Novell. August. 31. p. 3. Zobel. p. 3. diff. 29. Fachs. diff. 26. Reinh. part. 3. diff. 23. Coler. d. processib. exsecutiv. part. 2. cap. 3. num. 307. et idem decis. 73. adde Hartman. Pistor. lib. 2. quaest. 42. et Andr. Schaeffer. lib. 1. quaest. practic. quaest. 47.

ADDITIO.

Circa meliorationum materiam, animadvertendum est, earum valorem esse spectandum iuxta tempus restitutionis, non autem quo sunt factae: et sic si tempore, quo expensae factae sunt, res fuit meliorata in centum, et postea dicta res fuit attrita cursu temporis, ita ut tempore, quo venit restituenda, non reperiatur meliorata, nisi in 50. debet fieri satisfactio dictarum meliorationum iuxta tempus restitutionis, et sic in dictis 50. secundum Bart. Bald. Angel. Paul. de Castro, Ias et alios in l. domos. ff. de legat. 1. Nat. cons. 256. n. 4. late Marzar. de fideicomiss. p. 3. quaest. 65.

Nec et hoc circa praedictam materiam silentio praetereundum est, quod si quis impendat super re centum aureos, et ob hanc impensam res est meliorata in ducentum aureis, quod non habeat locum repetitio, nisi pro centum, quae impendit; et e diverso, si expendit in re ducentum, et res non fuit meliorata, nisi in 100. non possit plus repetere quam 100. Est enim regula in hac materia in l. in fundo. ff. d. rei vindicat. quod attendatur solum impensa, etsi reperiatur, rem pluris valere propter impensam, et e contrario non attendatur impensa, si res non sit aucta valore propter dictam impensam, per tradita Silvan. consil. 49. num. 75. Capyc. decis. 93. n. 9. Tiraquell. d. retract. convent. §. 7. gloss. 1. n. 8. Paul. d. Castro consil. 270. num. 3. lib. 2. Natt. eonsil. 250. n. 4. Negusant. d. pignorib. part. 5. membr. 4. num. 11. et Cancer. 1. resolut. 6. 2. n. 18.] Ioh. Iac. Speid, V. I. L.

47. Bestandt.

De locatione Conductione vid. Molinam d. iustit. et iure tom. 2. disputat. 486. et seqq. de relocatione et renovationelocationis, Francisc. Pfeil. cons. 55. et seq. An in locatione Iuri protimiseos sit locus? decit Mastrill. 1. decis. 4. item an Conductor possit opponere contra locatorem dominii vel crediti exceptionem, Ludov. Peguer. decis. 162. Merces quando a conductore praestetur, Timae. Fab. in annotat. cap. 12.

48. Betten.

49. Beth, das Beth beschreiten, die Deckin beschlagen.

Sponso aut Sponsa mortua [orig: mortuâ], ante nuptias, superstes ex statuto vel pacto dotalitio, nullum percipit lucrum, nisi matrimonium esset concubitu consumatum. Haec de iure Saxonico, secundum quod requiritur traductio Sponsae ad domum, vnnd daß die Brant das Beth beschritten. text. art. 45. Landtr. lib. 3.

Iuris Civilis Interpretes in duas opiniones discedunt. Aliqui enim affirmativam sequuntur, quod licet Sponsa ante nuptias moriatur, Sponsus nihilominus lucretur dotem, Aretin. in §. fuerat. Instit. de act. Socin. Iun. in rubr. solut. matrim. inp. 1. Aliqui contrarium asserunt, Schurpff. Consil. 9. cent. 3. vid. Gail. 2. obs. 8. Rol. a Valle. d. lucro dotis, qu. 106. Fr. a Solis. d. lucro dot. quaest. 13. Iac. Concennati: lib. 2. quaest. 2. num. 10. Me. d. Nupt. c. 6. n. 9. et in coroll. ad lib. 1. ff. nu. 9. Cum Saxonico tamen iure concordant reliqui Germaniae mores, et etiam Wirtembergicum Ius. part. 4. tit. 2.

Sed phrasis haec, die Decken beschlagen, non est de concubitu reali intelligenda: sed solum de sollemni more. daß man die Eheleuth beylegt. Rauchbar. 1. quaest. 31. Moller. 3. semest. c. 23.

Inde quaeritur: wann zwey einander haimblich die Ehe versprechen unnd beyschlassen, der Mann gleichwol dises

50. Beth, oder Bede, Beet, Bethgarben, Bethkorn, Bettwein, etc.

Bethe ist anheuto nichts anders, als ein ordenliche SteUr, Schoß vnd Schatzung, so die Vnderthanen, vornemblich Bawren, jhren Landtherm zusteüren vnnd zuzuschiessen pflegen, Referens in Symphorem tom. 2. part. 2. vot. 15. num. 38. Correferens tom. 1. part. 2. tit. 6. vet. 2. num. 7. Gothoferd. Anton. disp. feudal. 1. thes. 6. ad fin. Dn. Goeddaeus in dem Fridbergischen Consilio. fol. 8. num. 13. et seq. punct. 1.

Bethe dicuntur exinde, quia ab initio blande et benigne per rogationes et suasiones exigebantur. Knichen. de Saxon. iur. verb. Ducum cap. 5. num. 293. Licet nunc magis in effectu praecepta sint, quam rogationes. Wesenbec. confil. 45. numer. 11. Iuxta illud:

Atquo ita ex Bethen oder beten, factum est gebiettem, et ex Bethe, Gebott. Gilman. decis. 37. num. 27. lib. 1. Ritter. de homag. cap. 7. num. 161. Nam sane olim Germania, ab hisce novis impositionibus immunis erat. vid. Lehman in der Speyrischen Chronick. lib. 2. cap. 44. Ut et Gallia. Pasquier. d. rechrech. 2. cap. 7. et lib. 7. cap. 40. vid. me. de Aerar. fol. 68. etc.

Sumitur vero Bed, frequenter pro quota fructuum, vel annuo censu, qui in fructibus solvitur, non in vim Collectae, sed oneris realis.

Sed Baet sumitur pro vectigali, vid. Adversaria. Sckriekii fol. 100. unde dicit descendere Bataviam. quasi Baethave vectigalium perceptio, et fol seq. Batave, omne, quod ad quaestum et tributum facit, vom batten, nugen, etc.

Betgarben, Berkorn, Betwein esse, existimat Dn. Martinus Mager. in tract. de Advocat. armata. cap. 7. num. 213. mergites, seu certos frumenti fasciculos, qui Magistratibus precario, in recognitionem Dominii, dari soliti fuerunt; de quibus precariis, et quod regulariter non, nisi ordinario Magistratui in Germania [orig: Germaniâ] solvantur, videri potest d. Responsum Goeddaei in causa Fridberg. punct. 1. numer. 10. et seqq.

Ita saepe quis ex praedio, fundove suo, quotannis pensionem, scil. aliquot modios frumenti praestat, secundum iugera et mansos, quae pensio terragium vocatur, Pfachkorn, Hubekorn, Schuldkorn, Samhaber, Vogthaber, Hundshaber, die dritte, vierdte, zehendr oder zwaintzigiste Garb von allen früchten. Ex vino, der fünfft oder zehendt Ohmer Wein. Ex arboribus, Baumfrüchte, der dritte oder vierte Rorb, etc. vide Adam. Keller. de offic. Iuridicio polit. lib. 2. cap. 10. Et fere nunc omnia sunt huiusmodi oneribus obnoxia.

Ex Metallis licet praestatio deß Erbstollen Rechts, vmbs Neundt oder halb Neundte, solvatur iis, quorum sumptu die Wasserstollen, sodas Wasser auch von der anderen Massen abziehen, getriben worden, Constitut. Metall. Saxon. art. 51. 57. Heig. 1. qu. numer. 52. Tamen quoniam facultas

fodiendi Aurum et Argentum a Dominis locorum per concessionem specialem impetranda, et singulis annis renovanda est; praeter Decimas, etiam certa redituum portio Dominis Territorii addicitur, vulgo ein freyer Erbkukuß, auff deß Grundherm selbst verlegen vnnd Vnkosten. Heig. d. quaest. 13. num. 42. Ex vaccis, Pfingstkäß; ex ovibus, dantur Martinianae, Martinsschaff oder Zahlschaff, vel lacticiniae, Mayenlämmer. Ex porcis vel macri Zahlschwein, vel saginati, Mahlschwein. Ex suculis hodie S. Antonii Fercklin. Ex Gallinis Iurisdictiones, ratione foci, et inde exhalantis fumi, Rauchbüener. Censuales, Pfachthüener, Pfingsthüener, Faßnachthüener, Zins: Sommer: vnnd Herbsthüener, Rappaunen, et Faßnacht Ayer. Ex anseribus, Martins-Gänse. Ritter. d. loc. num. 162.

51. Bettler.

Quis dicatur Mendicans validus, et an puniendus sit, et qua [orig: quâ] poena [orig: poenâ]? vid. Pegueram decis. 4. Beat. decis. p. 4. tom. 4. de Crimin. f. 463. Camerar. centur. 1. cap. 15. et seq. ac cent. 2. c. 74.

Quomodo autem cum eiusmodi Mendicis sit agendum, attigi, ego, tr. d. trib. domest. societ specieb. fol. 78. et seq.

Sunt, qui putant rem se egregiam praestitisse, so sie den Gassen Bettel abschaffen, ut D. Conrad Dietericah in seiner Bettler Predig. Sed voluit sane christus Salvator noster, pauperes semper esse circum nos; ac commovemur magis, si eos videamus, et cum iis conversemur, quam si illi extra societatem quasi humanam relegentur. vid. Card. Baron. in annalib. A. C. 57. nu. 126. Ac constat in omni saeculo fuisse mendicos. Alia [orig: Aliâ] tamen ratione, quam vulgo fit, ipsis esset prospiciendum, et occasio laborandi praebenda: quod forsan commode fieri posset, si aliqua species servitutis reduceretur, iique publicis operibus adhiberentur, liberaliter tractarentur, et proletariorum civium loco haberentur.

Interim detestandi et graviter puniendi sunt ii, die grosse Schäden artlich fi mulieren, et varia [orig: variâ] calliditate reprae sentiren, de quibus Schenck. in observat Medic. f. m. 335. et f. 895.

52. Bettel Orden.

Fratres Mendicantes vulgo vocamus, quibus nihil proprium habere licet. Quam ob causam non absque ratione dubitari posset, an hisce aliquid legari queat? Qua [orig: Quâ] in quaestione distinguit Michael Grassus: sententiar. 1. §. Legatum. quaest. 7. Sunt alii Mendicantes ex Regula, ut Fratres Minores, et his relinqui non potest, etiam quoad aestimationem, ut scil. vendatur, et in suos necessarios erogent usus. Bald. in auth. si qua mulier. c. de Sacr. Sanct. Eccles. Et hanc sententiam communem dicit Felin. in c. in praesentiar. vers. quam. extra de probat. Aretin. ad l. 1. ff. de Testam. Magis communem perhibent Signorol. de Homod. consil. 4. gabr. Roman. com. conclus. lib. 4. tit. de hered. instit. concl. 1. num. 1. Hisce tamen legari possunt Bibliothecae et libri.

Alii vero mendicantes sunt, magis tamen ex constitutione, quam ex ordine: quales sunt Fratres Praedicatores, et his relinqui vel legari potest, non ut retineant ipsi, vel in communi, sed ut vendant et erogent ad usus necessarios, per auctoritates a Grasso. dict. loc. relatas.

Sed videndum omnino est compendium quaestionum regularium, Emanuelis Roderici, Lusitani. verb. Hereditas, ubi habentur sequentia: Fratres Minores observantiae, nullatenus sunt capaces successionum hereditatum, nec licet eis valorem talium hereditatum, vel tantam earum partem, quasi sub modo et forma legati, dimitti sibi facere (quod praesumi possit hoc in favorem fieri) vel sic dimissas recipere. Quin potius ista sic fieri ab ipsi Fratribus simpliciter, prohibuit Clemens V. in Clem. exivilde verb. signif. Unde si instituantur heredes, et nullum habeant substitutum, vel coheredem, testamentum nullum est, pertinebitque hereditas ad venientes ab intestato.

Quamvis Fratres Minores non possint recipere hereditatem, quae continet quod dam ius univ ersale; possunt

tamen recipere singularia relicta, aut aliquod fidecomissum particulare, quod Syndicus petere potest, ut Fratrum necessitatibus subveniat.

Si Fratres non instituantur heredes, sed alter, qui debeat hereditatem vendere, et eius pretium in necessitates Fratrum expendere, hoc nullo modo videtur iure Fratribus prohibitum: quare licite poterunt acceptare. Intellige, modo quantitas non sit tam magna, quod videatur facta in fraudem paupertatis, sed tantum ad sublevandas necesitates Fratrum praesentes vel imminentes, quia alias saperet thesaurizationem.

Quamquam Fratres Minores incapaces sint relictorum in Testamentis, variis tamen modis eis consulitur. Prime Iudicis officio, qui ex suo mero munere, nemine etiam ad hoc agente, compellere potcst illum, qui ad aliquid tenetur ex Testamento, ut relicta Minoribus solvat, et Testamentum adimpleat. Secundo, cuilibet populo competit actio, et quilibet a populo potest agere, ut relicta ad pias causas (puta Fratribus pauperibus, etc.) adimpleantur per illum, qui gravatus est a Testatore, vel alias ad hoc tenetur. Tertio, potest Syndicus petere nomine Papae praedicta Legata, dummodo hoc fiat cum aliis debitis circumstantiis.

Ecclesia Fratrum Minorum potest institui haeres, secundum Bartolum: cum sit de iure et proprietate Ecclesiae Romanae; Baldus tamen contra sentit.

Mendicantes per Privilegia possidere valentes, possunt succedere ab intestato, nisi contrarium habeant eorum constitutiones, auctoritate Apostolica [orig: Apostolicâ] confirmatae, quae quisque videre debet.

Monachi Benedictini et Cistertienses succedunt ab intestato, tamquam si in saeculo essent, et licite possunt petere et retinere hereditates, fideicomissa et Legata. Ex concesione diversorum Pontificum.

De Origine etiam ordinum Mendicantium, sequentia habentur, in d. quaestion. verbo. Orde. f. 308. etc. Licet omnes Religiones, quae vivunt ex Elemosynis, secundum etymologiam vocabuli possint dici Mendicantes; illae tamen, quae ab initio hoc sibi nomen ven dicurunt, sunt quatuor, scil. Ord. Praedicaterum, Beati Francisci, Eremitarum D. Augustini, et Carmelitarum, qui proprie et principaliter Mendicantes appellantur; quamvis aliqui eorum, bona stabilia in communi possideant. Es his adiuncti sunt per constitutiones Apostolicas, Ordo Minimorum, Servorum B. mariae, Iesuaetorum S. Hieronymi, et Societatis IESV.

Ordo Praedicatorum initium habuit a B. Dominico: qui suae Regulae approbationem obtinuit circa Annum Domini 12 16. Ex quo plurimi in Ecclesia Dei, et sanctitate, et scientia [orig: scientiâ] floruerunt.

ordo Fratrum Minorum, ad instar Sanctae Dei Ecclesiae, pulcherrima [orig: pulcherrimâ] varietate congregationum, diversis exercitiis ad unum finem tendentium decoratus praedicatur: Auctoremque sui et Institutorem habet Seraphicum Patrem S. Franciscum. Hic duas Regulas composuit pro Minoribus quarum primam adprobavit Innocentius III. Anno Domini 1212. secundam, quam totus Ordo iam tenet, Honorius III. anno circiter 1226. Et iam in tantum numerum Fratrum et congregationum excrevit, ut sub uno capite generali, successivo ordine per Canonicam electionem a S. Francisco descendente, sins quatuor Familiae: Scil. de Observautia, quae fluxit ex Conventualibus Anno 1414. Reformatorum, Recollectorum et Discalceatorum. Sub eiusdem Fundatoris instituto sunt Conventuales, Capuccini, Amadei, Clareni, Alchantaristae, et Paschalistae.

ordinem Eremitarum S. Augustini, ipsemet Augustinus instituit, ut aliqui putant; sed cum pene destructus esset per ruinas Wandalorum, fuit reparatus â quodam Sancto Guilielmo Duce Guasconiae, circa Annum 1157. â quo diu dicti Guilielmitae; sed deinde reformatus per quendam Ioannem, cognomento Bonum in Italia, ab Alexandro IV. confirmatus est sub nomine Eremitarum S. Augustini. Duae sunt in eo congregationes; Conventualium et Observantium.

B. Virginem praecipuo honore colentes, quibus Ioannes Patriarcha Hierosolymitanus vivendi Regulam conscripsit; sed Anno 1110. Albertus similiter Patriarcha Hierosolymitanusus aliam eis commodiorem contexuit, quam Honorius III. confirmavit; et postea Eugenius IV. aliquantum moderavit, praesertim quoad abstinentiam carnium. Hodie etiam divisus est praedictus Ordo in Conventuales et Observantes, ex qua [orig: quâ] demum Observantia quidem vere zelatores, Anno 1558. primam Regulae observantiam impetrarunta Gregorio XIII. sub nomine Fratrum Discalceatorum, degentes: tamen semper sub Oboedientia Provincialis, de communi Observantia; sed Clemens VIII. Generalem dedit ab omni alio independentem.

Ordo Servorum B. Mariae a septem nobilissimis viris Florentinis, in Monte Severio prope Florentiam, monitu B. Mariae mirabiliter coepit, ac mirabilius propagatus est Anno 1233. sub Gregorio IX. Virgineoque monitu hunc, quem ferunt habitum, ac Regulam S. Augustini observare coeperunt. Nomine vero Servorum B. Mariae nuncupati sunt a voce infantum, qui septem supradictis elcemosynam per Civitatem quaerentibus exclamaverunt: Fr. Servi b. Mariae veniunt, date Elemosynam, Ordinem hunc Pater Nicolaus Penostanus in Conventuales et Observantes distinxit.

Ordinis Minimorum caput et Fundator fuit inclitus S. Franciscus a Paula, Anno 1450. qui ob multitudinem tam Virorum, quam Mulierum ad se confluentium, Regulas tres instituit: Unam pro Fratribus, aliam pro Monialibus; et tertiam pro Tertiariis seu Mantelatis, quae confirmatae et approbatae fuerunt a Sixto IV. Innocentio VIII. et Alexandro V.

Ordinis Iesuatorum S. Hieronymi, seu Clericorum Apostolicorum, Auctor fuit Ioannes Columbinus, Nobilis inter Senarum Cives, Anno 1355. fuitque per Urbanum V. approbatus. Dicuntur autem lesuati, eo quod solerent semper sanctissimum IESV nomen in ore habere, et S. Hieronymi (licet militent sub Regula S. Augustini) quia eum praecipuum Patronum elegerunt, ex concessione Alexandri VI. qui eos vocari praecepit Fratres Iesuatos S. Hieronymi. Exercent se maxime in visitandis infirmis, et aliis manualibus operibus, ad vitandum otium.

An et quatenus Fratres Praedicatores, proprium aliquid habere, ipsisque aliquid relinqui possit, vide etiam Paulum Christianaeum. Decision. Belgicar. vol. 1. decis. 54.

Relictum Capucinis ac aliis incapacibus, an sit commutandum ad alios pios usus? vid. Practicabilia Ecclesiastica Marc. Anton. quaest. 440. add. Peregrin. in tract. de iure Fisci. lib. 3. tit. 14.

De paupertate Fratrum Minorum, ac aliorum Ordinum, videri potest Philip. Faber. in tract. de restit fol. 24. et seqq.

Nota, daß die 4. Ordines Mendicantium zu Pariß, einander beyzustehn sich verglichen. Antiquitez d. Paris. fol. m. 267. b. qui tamen ab initio multos habuere contradicentes, uti constat es Cantiprat. in bono universali de Apibus. fol. 163. et multi seqq.

53. Beweißthumb.

Quid Probationis vocabulo complexi sint Iuris auctores, et quatenus de probatione tractarint? consuli potest Robert. lib. 4. sententiar. cap. 1.

54. Cl. Bey Verpfändung aller meiner Haab vnd Güter.

An haec Clausula comprehendat etiam bona futura, et post pignus contractum a debitore quaesita, vide Dn. Bacchov. tr. de pignor. et hypothec. lib. 1. cap. 5. num. 2. ubi rationis esse existimat, ut appellatione bonorum, tantum veniant ea, quae quis tempore pignoris obligati possidebat, non etiam futura, utpote incerta plane: maxime si debitor dixerit bonae sua: Nam verbum meum, quodammodo est determinativum et restrictivum, et proprium iam alicuius esse significat, ita ut sub eius appellatione, nec quod debetur, contineatur, l. siitae. 7. de aur. et arg. leg. l. Quintus. 27. §. 2. l. scribit. 34. in pr. eod. tit. facit. l. 45. §. 1. de rei vindic. Cum

etiam non recte alienae res pignori dentur: nec facile figenda sit conditio et subintelligenda, si mea futura sunt, ubi haut ulla futurorum est mentio. Itaque passim legimus, olim in generali hypotheca (ligendt vnd fahrender iurium et actionum, künfftigvnnd gegenwärtiger) qua futura quoque tenerentur, eorum, et quaerendorum mentionem expressam factam fuisse: ut in l. idemque 7. §. 1. qui potiores. l. 3. C. de Seru. pign. dat. l. 3. in pr. l. obligatione 6. l. et quae 15. §. 1. de pignor. l. siis. 15. ff. de his qui sine manumiss. Quod et hodie fit, addique solet: gegenwärtiger vnd zakünfftiger. Sed vid. Negusant. in tract. de pignorib. memb. 2. part. pr. 2. fol. 22. ubi ait generali hypotheca [orig: hypothecâ], venire etiam futura.

Cum sub generali hypotheca, omnia debitoris bona comprehendantur, quaeri potest, an ita veniant, et eodem effectu comprehendantur singula, et an pariter generalis ista hypotheca afficiat omnes res, et non secus, ac si specialiter obligatae fuissent: Ita ut etiam apud tertium exsistentes, actione compelli queant? qua de quaestione consule eundem Bacchovium. d. cap. 5. num. 3. et cap. seq: per tot.

55. Bezirck Brieff.

Fines rei, Bezirckbrieff, possessionem et Dominum demonstrant. Sichardus. consil. feudal. 1. num. 87. et seq fol. 142. b. Suntque literae tales, ubi Comitatus vel Territorii alicuius, termini et fines specifice designantur. Fines enim possessionem et dominium demonstrant. Unde dicitur, quod confinium causa sapiat naturam possessorii et petitorii, l. 2. §. fin. ff. fin. reg. Ergo si per talem Scripturam fines et districtus alicuius Comitatus, etc. designantur, simul quoque innuitur, quod Dominium et Iurisdictio ad eum districtum pertineant: Cui proesumptioni est standum, nisi aliud probetur.

56. Bibel.

De vulgata [orig: vulgatâ] versionis, vid. Filesac. 1. selector. cap. 14. item tract. singular. Alberici Gentil. de Graeca versione veteris et novi Testamenti, Cardinal: Bellarmin. 2. de verbo Dei cap. 5. 6. 7. et 14. ac de Latina eundem late. d. loc. cap. 8. Non nulli, omnes interpretationes aliquid Divini continere, tradunt, Origen. allegatus a Bellarmino. 3. de verb. Dei. cap. 7. fol. 9. col. 1. De translationib. item multis agit Sixtus Senensis. in Bibliothec. lib. ult. fol. 649.

57. Biderman.

De hoc vocabulo, eiusque Origine, ita scribit Schick fus. in der Schlesischen Chronick. part. 4. cap. 8. fol. 44. §. fin. die Frantzösischen Völcker werden die Bituriges gezehlet, welches ohne zweiffel ein Teurscher Name ist. Dann Bituriz lautet nach Arth der Wort verkehrung, die den Alten vnserer Sprach vnerfahrnen Scrilbenten, sonderlich aber Caesari vnd Ptolomaeo sehr gemain ist, sovil als Biderreich, das ist ein erbar auffrichtiger Mann, welchen die Griechen kalo\n h)/ a)gaqo\n nennen, dann auff vnsere Teutsche Sprach haisset Bidermann, sovil als ein Beyderman, ein Mann von Ehren, so beeden thailen eine Sach zum besten auffhebt, verträgt vnd beylegt, wie hinwiderumb der Schellmann ein losen vnrichtigen Menschen bedeutet. Haec ille. Ego hac in re Lectori liberum relinquo iudicium.

58. Bierbrawen.

Tota maritima Germaniae pars, longe lateque Oceani Germanici littoribus, et immensis in sinum flexibus excurrens, vino prorsus caret, nisi a negotiatoribus importetur. Mos est igitur earum regionum, cerevisiam (quod genus potionis Diodorus, Zuthum adpellat) coquere: qua [orig: quâ] passim, multo etiam peius, quam superiores Germani vino, inebriantur. Unde et Plinius exclamat, lib. 14. c. ult. Hei mira [orig: mirâ] vitiorum sollertia [orig: sollertiâ] inventum est, quemadmodum aqua quoque inebriaret.

Mentionem quoque facit Cardanus, 6. d. rer. variet. c. 24. potus Hala dicti, in Anglia et Scotia usitati: qui suavior sit Zetho, quique musto dulci comparari queat.

Erphurdiensis enim appellatur Schlätz, Lipsi ensis Rastrum. Magdeburgens. Filtz, Brunsuicens. Momm, Gassariens Guase, etc. v. quaest. quodlibeticas de generib. Ebriosorum coroll. 3. Nomina ipsa horrenda sono.

Ius vero cerevisiam coquendi, deß Malzens Brawens vnd Schenckens, plerumque Nobilibus est interdictum, nisi pro necessitate, et sustentatione familiae suae. Cum urbibus inde detrimentum inferatur, et civibus alimenta detrahantur, ac commercia minuantur. Berlich. decis. 31. v. Treutl. confil. 117. Ac de cerevisia, iureque braxandi, etc. plura scire qui desi derat, vid. omnino Deodat. in Hygiastico fol. 154. lib. 2. Bornit. in tract. d. rer. sufficient. tract. 2. cap. 16. fol. 94. etc. Miscellan. Schmetii. fol. 611. Coler. in pararg. cap. 10. Goldast. in Alemas. tom. 1. fol. 201. Lexic. Philosophic. Martini et Brover. lib. 3. cap. 12. fol. 216. Item Guyon. d. divers. legons. tom. 2. fol. 165. etc.

Ac magnum inventum habetur, daß die dörffer bey den nächsten Stätten das Bier kauffen müssen. vid. disputat. Clessi. d. emption. et vendit. also köndt es auch mit dem Wein seyn.

ADDITIO.

Bratiarium, quod alii Braxoatorium fecerunt, populis Franciae et Germaniae, qui Septentrionem versus Oceanum accolunt, et per Saxoniam ad Flandricum usque litus se diffundunt, inquit Brover. in annal. Fuldens. lib. 3. cap. 12. f. 216. est potus illius (Cerevisiae puta) conficiendi officina, qui ex hordeo fricte, aquato, coctoque fit et velut Cereris vinum indiscriminatim Cerevisia Ceria, Celia et Zythum a nonnullis appellatur, siti non magis sedandae, quam [orig: quâm] robori et salubritati quaerendae, praesertim, ubi tritici polline et lupulo salictario bene temperatur. Ceterum nomen id a Bratio trahit originem, quod prisci Germani hordeum de madido torrefactum, Polentam appellant.] Ioh. Iac. Speidel. V. I. Lic.

59. Bilder, Bilderstürmer.

Vid. Molanum. d. Imaginib. per tot. praesertim. fol. 7. et seqq. me in Synopsi. Historiar. item in Histor. Constantinopolitan. De Imaginib. non manu factis, Gretser. ad Codin. et de radiato SS. Imaginum capite, Filesac. Selector. lib. 1. cap. 5.

60. Biß.

Dictionis Usque, biß, natura est, denotare naturam, seu finem rei alicuius, ut docuit Cicero. in Verrem. 2. Usque ad eum finem, dum iudices reiecti sunt. Et Virgilius. lib. I. Georg. 1.

Et confert huc illud Pauli, ad Galat. cap. 4. Quanto tempore haeres parvulus sub tutoribus et actoribus est, usque ad praefinitum tempus, id est, post finitum tempus, quo Pater submisit eum Tutoribus, eo quod post tale constitutum tempus, non erit sub tutoribus.

Quae dictio Usque, interdum ponitur inclusive, et interdum exclusive. vid. Tiraq. detetr. lign. §. 1. gl. 11. n. 66. m. fol. 136. et Card. Tusch. concl. 171. lit. D. et Barbos. d. V. S. voc. usque.

Dictio autem biß, id est, donec veldum, vel. quoad, aut quousque, vel est limitatius temporis, vel conditionem inducit. Bart. in l. seruitutes. n. 2. ff. de seruit. et in l. filiusfam. §. quando in pendenti. ff. ad SC. Tertull. Ias. in l. si quis heredem. C. de Instit. et substit. l. fin.´§. sed quia. C. de indic. vid. toll. Papien. in form. lib. quo uxor agit ad dotem. vers. donec vitam vixerit in pr. Angel. in § Iuris praecepta. Inst. de Iur. N. G. et C. Hartman. Pistor. quaest. feud. 36. nu. 6. Moller. lib. 3. semestr. cap. 42.

Vel stat suspensive, et moratoriam tantum exclusionem, non perpetuum impedimentum inducit. vid. Schaeffer. pract. quaest. 33. passim.

61. Biß anhero.

Hactenus, est dictio, praeteritum tempus designans. lib. 1. ff. de oper. novis nunc. Homodae. confil. 22. col. pen. in princ.

62. Bischoff.

Episcopus, Speculator interpretatur. 21. distinct. c. 1. Debet enim Episcopus superintendere, et corrigere. Gelasius in decret. caus. 8. q. 1. c. qui Episc. ibi? Qui Episcopatum desi derat, bonum opus desiderat. Exponere voluit, quid sit Episcopatus: quia nomen est operis, non honoris. Graecum namque vocabulum est, et inde deductum, quod ille qui praeficitur, superintendat, curam eorum gerens: skopo/s2 quippe intentio est. Ergo Episcopi, Latine Superintendentes dici possunt: ut intelligat, non se esse Episcopum, qui praeesse dilexerit, non prodesse. v. Reinh. Konig. Pol. part. 1. c. 35. n. 7. Sic Rabanus. l. 3. de

Instit. Cleric. cap. 5. Episcopatus vocabulum inde dictum, quod ille qui superefficitur, superintendat, subditorum scil. curam gerens; *skapei=n enim Latine intendere dicitur. *episkopoi\ autem Graece, Latine Speculatores, sine Superintendentes interpretatur. Hesychiusus: *e) pi\skopa, *tugxa\nontato=u sko\pou, tendentia ad Scopum. Sic Clemens. constitut. Apostolic. lib. 2. cap. 25. dicit, Episcopum esse Scopum omnium in populo suo. Fuit et illud vocabulum priscis, etiam in Civilibus usurpatum, Plutarch. in Pericle. et Cic. 7. Ep. ad Att. 11. Pro cuius loci diluditatione et explicatione, v. Cael. Rhodig. lib. 30. lect. antiqu. c. 3. qui ait: eosus, quos ad sibi subditas obnoxiasque. Civitates miserint Athenienses, spectatum, quid in quaque fieret, Episcopos fuisse vocatos ac Phylacas. Huc quadrat Arcad. IC. qui pani, ceterisque rebus venalibus praefectos, Episcopos nominat, in l 18 §. 7. vers. item et Episcopi. de muner. et honor. Franc Pollet. in histor. for. rom. lib. 3. c. 1. Tholos. de Republ. lib. 15. cap. 2. nu. 4. Hodie nomine Episcopi intelliguntur habentes Episcopalem Iurisdictionem, v. Bonacin. in tract. d. Simonia. fol. 84.

De electione ut et potestate Episcoporum: deque eorum confirmatione et consecratione, item postulatione, vid. Tract. singul. Barthol. Ugolini. d. offic. et potestat. Episcopor. R. P. Layman. de Iurisdict. Ecclesiast. cap. 4. Ioach. Stephan. in tract. de Iurisdiction. cap. 2. et seqq. Item Matth. Stephan. Institut. Iur. Canon. lib. 1. cap. 3. et seqq. et d. Iurisd. lib. 3. p. 1. cap. 8. Bignon. in not. ad Marculphi Monachi Formular. fol. 451. et seqq. Goldast. tom. 3. Alemann. fol. 117. Hackelmann. disput. Iur. Canonic. 11. Marian. d. Regis. Institut. 3. c. 2. Alzed. in tractat. de Dignitat. Episcop. f. 25. Lancellot. in templo omn. Iudic. fol. 743. etc. Ac de auctoritate Epiuscoporum, Filesac. in oper. variis. add. tract. de Synod. Episcop. Henr. de Bottis et tract. d. Episcop. Ioh. Bertachini. Francorum annales attestantur, eos sine Consilio et conventu Episcoporum, nihil magni fuisse auspiciatos. Lehman in der Speyrischen Chronick.

De concordatis Episcoporum Bavariae. vid. Hund, in Salislburg. lib. 1. fol. 98. ac de iure Episcopali in Silesia, Schifordegker. tract. Iur. lib. 3. tract. ult. Idem ob in Selesia allein die Incolae ad Episcopatus zu promoviren, Schickfus in der Schlesier Chronick. lib. 3. cap. 6.

Notitiam Episcopatuum Orbis Christiani, videre licet in Chronic. Chronicor. part. 1. fol. 34. et multis seqq.

ADDITIO.

Episcopi multos titulos, atque Epitheta habent. Dicitur enim Episcopus (1) caput Dioecesis suae, cuius membra sunt subditi, (2) Praesce Civitatis (3) de Maiorib. Magistratib. (4) caput Cleri (5) Ordinarius, ita ut etiam sui Regis dicatur Ordinarius (6) Imo et Pontifex et summus Saxerdos, ratione ordinis, non Iurisdicltionis, in sua Dioecesi. (7) Antistes, quasi ante alios stans. Dicuntur etiam Episcopi Sanctissimi, Christi Legati, Patres Spirituales, Fratres et Coepiscopi Pontificis, Columnae Ecclesiae, Tutores ultimarum voluntatum, Ministri rerum Ecclesiasticarum, Patres Pauperum, Iudex corporum et animarum, etc. vid. Lancellot. in Templ. omn. Iudic. lib. 2. cap. 5. tit. d. Episcop. fol. 747. et seqq. ubi docet etiam, quid Mitra sit, et quid per eam denotetur, Mitra alba Linea quid? et quando Episcopus ea utatur? Mitra auriphrygiata quando? Item quod amictus, Alba, Zona, Stola, Manipulus elt Planta sint ornamenta Episcopi, et aliis Sacerdotibus communia, ac caliga Sandalia, Orale, Tunica, Dalmatica, Chyrotecae, Annulus, Baculus Pastoralis et Rochetus sint Episcopi vel Pontificis tantum. annulus quoque elt baculus pastoralis quid significent in Episcopo, etc.

Notandum hic [orig: hîc] est, quod teste Iohan. et quidem ante Ann. 450. Roberto in notis et Paralip. in vitam S. Huberti. fol. 143. olim Amici Episcopis recens creatis, gratulationis ergo [orig: ergô], muneri mittere soliti fuerint Baculum, et plerumque Cypressinum: idque probat in hanc rem testimoniis allatis, etc. Quod autem eiusmodi baculi Cypressini fuerint, tum commendationem habet a peregrina [orig: peregrinâ] novitate; tum velus Hieroglyphicum, Episcopum gestatorem tacite commonet, eas virtutes sectetur, quas scriptura divina et SS. Patrum monumenta, huic arbori tribuunt.] 10. Iac. Speid. V. I. L.

Alle Geistliche Praelaten, seynd von wegen deß V. Reichs Regalien vnnd Weltligkeit, oder Weltlicher Obrigkeit, dem V. Reich vnderworffen, vnd desselben Glider. Gail. 1. obs. 30. n. 1. et seq. et d. PP. lib. 1. cap. 1. n. 12. et seqq. Suntque Ludovici Pii temporibus, Episcopi asciti inter Principes Imperii: quod in Chronicis Sclavorum annotavit Helmoldus, et admodum notabile

Reineccius in prom. illorum annalium. esse scribit. vide Dn. Gryphiandr. d. Weichbildis Saxon. cap. 28. 29. et 31. me de Maiest. fol. 24.

Episcoporum quatuor sunt gradus et Ordines: vel enim sunt Patriarchae, vel Archiepiscopi, vel Metropolitani, vel Episcopi simpliciter ita dicti. Tob. Paurmeister. lib. 2. de Iurisdict. cap. 8. num. 2. et seqq. Matth. Stephan. de Iurisdict. lib. 3. part. 1. cap. 7. num. 7. qui omnes uno eodemque vocabulo Episcopi nuncupantur, Lancellot. in temploomn. Iudic. lib. 2. cap. 2. num. 2. Quin et ipse Pontifex in Episcoporum censu habetur, nimirum ratione ordinis. Petr. Rebuff. in tract. Concordatorum. rubric. de approbat. convent. in verb. Episcopus.

Episcopi autem simpliciter et absolute ita dicti, qui et Dioecesani appellantur, (Episcopus namque habet Dioecesin, Metropolitanus vero Provinciam. Unde scribitur: Constantiensis Dioecesis, et Provinciale Mogunt.) uni tantum Civitati, et vicis ei adiunctis praeesse dicuntur a Paurmeist. d. tract. cap. 8. num. 3. Unde et Panormitanus. in c. 1. de Privileg. et excess. Praelat. num. 3. sub fin. scribit de consuetudine in Italia receptum esse, ut pro Civitatenon habeatur locus aliquis, nisi Episcopum habeat. Et in l. 36. C. de Episcop. et Cler. dicitur: Una quaeque Civitas proprium Episcopum habeto. vid. me. tract. de iure Rerum. fol. 232. Ohm. disp. d. iure Episcopal. th. 13. Lehman in der Speyrischen Chronick. 2. c. 18. fol. 88. Marth. Stephan. 3. de Iurisdict. part. 1. cap. 8. num. 6. etc. Lindenman. in histor. Iuris. Rom. thes. 23. etc.

In Germania tamen Episcopos non uni tantum Civitati, sed integris etiam Provinciis praeesse, cuivis notum est. Notum et illud: unum Episcopum plures Episcopatus possedisse (quamvis contraria sit constitutio. in c. dudum. 54. de elect. in quo habens plures dignitates, vel plura beneficia, eligi prohibetur) evius rei exemplum est in Alberto Cardinale, et Marchione Brandenburgico, qui simul Moguntinensem et Magdeburgensem Archidioeceses amplissimas, una cum Halberstadiensi tenuit, ut vel ex subscriptione Decreti Imperialis Spirensis de Anno 1544. videre est. Itemque in Frnesto Duce Bavarito, cui non modo Coloniensis et Monasteriensis, verum etiam Dioeceses Leodiensis, Hildeshaimensis, et Frisingensis fuere [orig: fuêre] subiectae. Chytraeus in Metropol. Et etiamnum Philippus Secundus, Dux Bruns Wicensis et Luneburgensis, duobus Episcopatibus, Verdensi et Osnaburgensi praesi det. Konig [orig: Kônig]. dict. loc. numer. 46. et seq.

Episcopus porro [orig: porrô] iure Canonum eligitur, tam a Sacerdotibus, quam Laicis, c. sacrorum distinct. 36. c. querelam de elect. Nou. 123. quae electio tamen in Ecclesia Cathedrali, ad Capitulum cuiuslibet Dioecesis translata est. Electio haec tantum ad Ecclesias Cathedrales refertur. Dd. in c. 1. de elect. uti nominatio Cleri ad Parochiales, c. 3. de postul.

Cum auctoritate Apostoli ad Timoth. 3. didaska\likon, e)le\gxikon kai\ a)netilipton Episcopum esse oporteat, saepe vacante Ecclesia [orig: Ecclesiâ] concertationes de eligendo ex numero Capituli Episcopo, exortae sunt. Cum vero talis qualitate scientiae et moribus extare dubitabatur, in Ecclesia occidentali ex Constitutione Pontificum, Postulatio introducta est, Graecis Ecclesiis seu Orientalibus prorsus ignota: videlicet, ut ad sedem Episcopalem is constitueretur, quem Collegium seu Capitulum postulavit, seu quem a superiore Antistite, Metropolitano vel Pontifice, interpositis suis precibus, constitui petivit. Qui Postulatus postea dicebatur. Et ita uti Electio est Capituli vel Collegii, cum id idoneam personam ad Episcopatum, servato Canonum ordine, eligit: ita Postulatio eidem Capitulo vel Collegio competit, videlicet cum hoc aliquam personam ex iustis causis commendat, vel offert Pontifici, vel superiori Antistiti, ut eam ad officium Episcopale promoveat vel constituat; quae propter impedimentum aliquod aetatis, vel status, vel conditionis, iure Canonum eligi non potest.

Episcopus consecratus, post Consecrationem, plenam habet potestatem Iuris Episcopalis, et Clericos ad Ministerium ordinare et consecrare potest, c. transmissa, c. quod sicut

§. praeter. de elect. (ante consecrationem enim tantum exercet ea, quae sunt Iurisdictionis. c. nosti. d. electi.) Unde et Dominus appellatur. Et Graeci Canones a)ciwmagiko\n cum vocant, Phot. lib. 1. cap. 36. quod omnem dignitatem, et quidem summam in se sustineat: cum sit Ecclesiae Sanctae columna.

Habet itaque Episcopus Dioecesin, et in ea subditos, in quos ius Episcopale exercet. In hac Dioecesi Episcopus duas Leges exercet: L. Dioecesanam, et L. Iuris dictionalem, ita ut in omnes Clericos sub hac Dioecesi, Iurisdictionem voluntariam et contentiosam, tam in Civilibus et Criminalibus, quam spiritualibus exerceat, c. 1. de fore compet. Quod exercitium perpetuum et firmum ut maneat, Gregorius IX. extendit, c. significasti. de foro compet. ne scilicet Clerici Episcopo non consentiente, possint causam suam prorogare ad iudicium saeculare.

Sic quoque Laici, qui in Dioecesi Episcopi degunt, quoad Censuram Ecclesiasticam, et in aliis spiritualibus eidem subiecti sunt, c. Principes. de maior. et obed. et ibid. Canonist. Est autem observandum, quod duplex sit Dioecesis: Una est in terris Ecclesiae, sive Feudis regalibus Ecclesiasticis. In hac Dioecesi Episcopus omnem Iuris dictionem, contentiosam et voluntariam, in temporalibus, hoc est, Civilibus et Criminalibus, elt spiritualibus Clericorum et Laicorum causis exercet, et Clericos et Laicos sibi iure hominii, per Iuramentum fidelitatis et subiectionis ad oboedientiam obstrictos habet. Altera est in terris Imperii, seu Dominorum temporalium, in quibus licet Episcopus non habeat Dominium et Iurisdictionem in causis temporalibus, et profanis rebus: quia earum rerum et causarum Iurisdictio penes Dominos territoriorum manet; tamen, quae sunt Ordinis, L. Dioecesanae et Iuris dictionis spiritualis, in Clericis et Laicis, terras Imperii, seu territoria Dominorum temporalium inhabitantibus, exercet; ut et in rebus sacris, benedictis et religiosis terrarum Imperii Iuris dictionem spiritualem habet et exercet. Et in causis temporalibus et spiritualibus Clericorum, in terris Imperii degentium, et Lyturgiam exercentium, et in causis spiritualibus Laicorum, in terris Imperii viventium, Episcopus Iurisdictionem non solum voluntariam, sed etiam contentiosam, L. Dioecesanae et Iurisdictionis, omnino exercet. Et sic Domini terrarum Imperii, a Iurisdictione Ecclesiastica, et iure Episcopali excluduntur, c. 16. de for. compet. c. 16. d. offic. Iud. c. cum saeculum. de iur. patron. Hinc Ius Episcopale, potestas pastoralis vocatur, et tria continet; Ordinem, L. Dioecesanam, et L. Iurisdictionis. c. conquerente. c. cum dilectus, ubi gloss. d. offic. ordin. Tusch. pract. conclu. lit. t. conclus. 236. Primum Ius Episcopale consistit in Ordine, qui consecrationis actus est, quo personae certae ritus sollennitate Clerici fiunt, et cultui Divino applicatur: ita, ut hic actus characterem personis imprimat perpetuum, seu ut alii vocant, indelebilem, hoc est, ut qui suscepti vel ordinati sunt in statum Clericorum, characterem sibi semel impressum semper retineant. Ex hoc iure Ordinis, procedit etiam Benedictio, tam personarum, quam rerum, ut consecratio Virginum, Templorum, Altarium et similium.

Secundum Ius Episcopale consistit in L. Dioecesana, quam Episcopus iure Ordinarii Iudicis, in sua [orig: suâ] Dioecesi exercet. Habet enim Episcopus ordinariam Iurisdictionem, quam inter subditos Dioecesanos proprio iure exercet, c. transmissam. de elect. Lex itaque Dioecesana, est ius et potestas Episcopi, exigendi in sua Dioecesi procurationem Ecclesiasticam, seu sumptus visitationis, Cathedratici solutionem, ad Synodum peragendam, quae et Synodaticum appellatur; Charitativum subsidium, mortuariorum quartam, censum et decimas, tam ratione personarum, quam rerum: de quibus. in c. conquerente. de offic. Iudic.

Tertium Ius Episcopale est L. Iurisdictionis, hoc est, potestas iudicandi, controversias personarum et rerum per sententiam definiendi, decernendi poenas, imponendi Emendas et satisfactiones, et Censura [orig: Censurâ] Ecclesia stica [orig: sticâ] omnes Clericos

et Laicos, in Canones Ecclesiasticos delinquentes, corrigendi. Cuius Iurisdictionis exercendi gratia [orig: gratiâ], Episcopus Forum Ecclesiasticum seu Tribunal habet, ad quod omnes controversiae Clericorum, ac rerum sacrarum, benedictarum et religiosarum, propter cognitionem legitimam devolvuntur.

Praxin Episcopalem, continentem ea, quae Officium et potestatem Episcopi concernunt, edidit Paulus Piasecius.

Quando Episcopus sine consensu Capituli, res in feudari solitas, concedere possit? consuluit Schrader consil. 7. Ac an possit infeudareres, ad suam mensam spectantes? vide eundem Schraderum. cons. 39.

Quod Episcopi in feudis succedant, deducit Marc. Anton. in practicab. Ecclesiast. qu. 9. Quis Episcopo et in quibus bonis succedat. Roener. animadvers. practic. part. 1. cap. 3. Du droict de Regale in Gallia. Papon. arrest. lib. 2. tit. 3. vigore cuius, nimbt der König alle Einkommen der vacierenden Bistthumb. ubi a princ. fol. m. 108. ita scribit: Le droict de Regale a procede d' Angleterre comme se cognoist par une lettre missive, que le feu Roy Philippe le Bel, qui est celuy, qui plus a asseure le dict droict, escrivit a Archevesque de Cantorbie Chancelier d' Angleterre, estant a Abuille, et par la response que luy donna ledit Archevesque a aucuns doutes, sur l' usance d' icelle Regale en l' an 1334. Et laquelle par l' ancien Edict. Dum Episcopus, enregistre en la Chambre des Comptes, lors qu' un Archevesque ou Euesque meurt, et qui immediatement par sa mort ou autre vocation de benefice vaque, est ouverte, et succede le Roy, et prendle lieu et le droict. d' un et legitime administrateur en la temporalite del' Eglise vacante, et confore etrus benefices, qui non tcharge d' ames, ducant le temps de la Regale: Laquelle a licu iusques a ce, que le suecesseur Euesque legitement pourveu, ait prins possession, et facit le serment de la fidelite au Roynostre Si re en personne, et non par Procureur comme il est tenu, et qu' il ait leve lettres, par les quelles soit atteste dudit serment, et icelles fait enregistrer, et expedier en lachambre des Comptes, et que le Receveur et Commissaire de ladite Regale ait receu mandement de ladite Chambre, par lequel luy soit enioingt de lever la main du Roy audit pourveu, et le laisser iouyr et posseder, en luy faisant deliurance du temporel dudit benefice. Et n' est la Regale close avant que ledit Receveur et Commissaire ait receu ledit commendement, et iusques a ladite reception le Roy a droict. de conforer lesdits benefices, et de taire rendre compte des fruicts et audit Commissaire, etc.

63. Bitt: vnd Ersuchungsbrieff.

Quod dicitur, Iudicem ipsum sententiam suam, exsequi debere, Mynsing. 3. obs. 68. intelligi debet; si in suo territorio sive districtu condemnatus possessionatus sit: Nam si ibidem victus nihil in bonis habeat, sed in alterius Iurisdictione seu territorio res sita sit, in qua exsecutio facienda est, eo casu Iudex sententiae requirit Iudicem alterum, sub cuius iurisdictione victus bona sua possidet, per literas subsidiales, sive rogatorias, sive etiam mutui compassus, durch Bitt vnd Ersuchungsbrieff, ut, in quod victum verbis condemnavit, illud victori vere et naturaliter tribuere velit, Mynsing. d. obseru. 68. Matth. Stephani in tractat. de officio Iudicis lib. 6. cap. 8. num. 4. Iudex enim unus alteri suffragari et subsidium praestare debet. Irrequisitus autem alterius Iudicis sententiam exsequi, citra nullitatem non potest: quia nemo de alieno processu, nisi requisitus, se intromittere debet. Mynsing. d. obs.

Et quidem Iudex requisitus ab alio super exsecutione, omnino exsecutionem facere tenetur in bonis, quae suae iurisdictioni subiecta sunt, sive sit superior sive inferior, sive etiam aequalis: hoc enim loco habetur respectus ad Iudicem priorem, qui reputatur maior quoad istam causam, in qua iudicavit, ne videlicet inanis sit sententia vel res iudicata, post Bart. Stephan. alleg. loc. num. 6. Ac si Iudex requisitus exsecutionem facere denegavit, siquidem superiorem habeat, ab eo cogi potest ad exsecutionem, Gail. 1. obs. 113. num. 15. et seq. Unde hodie plerumque Mandata compulsorialia et exsecutorialia cum insertione poenae, decerni solent in Camera; quae si talis Iudex requisitus contemnat, in poenam condemnatur, et arctius Mandatum sub poena banni impetrari potest. Gail. d. loc. et observat. 115.

64. Bleiben, zustehen.

Verbum manere, bleiben, sicut verbum zustehen, pertinere, important Dominium, et indicant quod suum, vel proprium est cuiusque; l. cum ante. C. d. donat. ante nupt. l. 1. §. 1. ff. d. stipulat. servor. praesertim in ultimis voluntatibus. l. licet. C. d. pact. Consil. Altorff. 58. fol. 344.

SERENISSIMAE CLAUDIAE ARCHIDUCISSAE AUSTRIAE, DUCISSAE BURGUNDIAE, COMITISSAE TYROLIS, LANDGRAVIAE ALSATIAE, NATAE HETRURIAE PRINCIPISSAE.

1. Abbreviaturen.

ADDITIO.

2. Aber.

3. Abforderung.

4. Abgefundene Herren.

ADDITIO.

5. Abgesönderte Kinder.

6. Absagung. Feindbrieff.

7. Abschidt.

8. Absolution von gethonem Aidt, etc.

ADDITIO.

9. Absolutori Vrtheil.

10. Abschrifft, Copey.

11. Abbt, Abbteyen, Gefürste Abbt vnd Abbtissin.

ADDITIO.

12. Abthallung der Hertschafften.

13. Abtrag.

ADDITIO.

14. Abschoß, Abzug, Nachsteur.

ADDITIO.

15. Aach.

16. Acadamiae, Universitäten.

17. Actum, oder geschehen seyndt dise Oing.

18. Adel, Edelmann, Edle Knecht, Adelschalck.

ADDITIO.

ADDITIO.

ADDITIO.

19. Adenlich Lehen vnd Güter.

20. Adler.

ADDITIO.

21. Advocaten.

22. Aequivocation.

23. Aera.

24. Aerarium.

25. Agenten.

26. Affterlehen.

27. Ahnen.

28. Aidt, an eines Aidtsstatt, ein gelehrter Aidt.

ADDITIO.

ADDITIO.

29. Aydt für geferde.

30 Aigenthumb, Aigenthumbliche Güter.

31. Alchimi.

32. Alcoran.

33. Alenation Fürstlicher Güter.

34. Alimentation.

35. All, Alles, Allen.

36. Allegantiones Iuris.

ADDITIO.

37. Allein.

38. Allenthalben, nichts darvon außgeschlossen.

39. Allermassen.

40 Allmanden.

41. Allmuesen.

42. Allodium ut infra in v. Lehen.

43. Als, gleich wie.

44. Alsbald.

ADDITIO.

45. Alsdann.

46. Also daß.

47. Altar.

48. Alter.

49. Alte Graffen.

50. Alte Sitten.

51. Alt Testament.

52. Alt Vätterlich Lehen.

53. Allweg, Allzeit, Immer, in Fwigkeit. vid. infra verb. vnd allwegen, et verb. Oewigkeit.

54. Amadis.

55. Ambacht. v. verb. Ampt, Amman, Ammeister.

ADDITIO.

56. Ambassador: vid. infr. verb. Gesandte.

ADDITIO.

57. Amiral.

58. Ammodiren.

59. Ampt, Pfleg, Pfleger.

60. Ampts Bücher.

61. Amptliche Beschaid.

62. Amptsknecht, Amptsdiener.

63. Amptmann, Amptleuth, Verwalter, Schaffner.