CAMENA Early Modern Latin Texts

HISTORIA ORBIS TERRARUM, GEOGRAPHICA ET CIVILIS, DE VARIIS NEGOTIIS Nostri potiss. et Superioris Seculi, Aliisve rebus selectioribus. EDITIO V. CORRECTIOR. [gap: illustration] FRANCOFURTI et LIPSIAE, Apud HENR. JOH. MEYERI HAERED, et GODOFR ZIMMERMANN, ANNO M DCIIC.

HISTORIAE ORBIS TERRARUM PARS II. HISTORIA CIVILIS.

HISTORIAE CIVILIS CAPUT I. De REGNO HISPANIAE.

II. Loca Jurisdictioni Hispaniarum Regis subjecta: Lites inter Gallum et Hispanum de Navarrae Regno; Inter Pontificem M. et Hispanum de Regno Siciliae: Cur Hispanorum omniumqve Europaeorum intersit a vicinis Freto Gibraltar partibus Africae Mauros arceri? De Jure Regis Hispaniae in Americam: Bulla Donationis Alexandri VI. P. M.

IV. Hispaniam in ipso flore potentiae suae domi imbecillem fuisse: Defectus Hominum et opum in Hispania causa.

XIV. Odii inter Hisponos et Gallos consideratio: AEmulatio inter Reges Galiae et Hispaniae.

XV. Primarii Ministri Hispaniae, Granvellani ambo, Gonzaga, Mendoza, Dux de Lerma, Comes de Olivarez, Ludovicus de Haro.

IN Historia Civili initium ducimus a Regno Hispaniae tanqvam capite Corporis istius, qvo cohaerent Regiones Europaeae. Autores, qvi commemorari merentur, sunt, Tomi IV. Hispaniae illustratae edentibus Johanne Pistorio et Andrea Schotto, Lucius Marinaeus Siculus, de Rebus Hispaniae memorabilibus L. XXIII. Johannes Vasaeus Chronico Hispaniae, Johannes de Lanet Commentario de Hispaniae Lugdun. A. MDCXXIX. qvi omnes de Rebus Hispanicis collectim egerunt. Inter Chronographos eminent Rodericus Ximenius de Rebus Hispaniae L. IX. Ludovici de Mayerne Historia Generalis Hispaniae, Michael Ritius de Regibus Hispaniae L. III. Stephanus de Garibay in Compendio Historiae Hispanicae: Et qvi reliqvos omnes antecellit Johannes Marianae Historia de Rebus Hispaniae; Cujus editio Toletana A. MDXCII. et in T. 11. Script. Hisp. constat Libris XX. Moguntina a. A. MDCV. correctior et Libris X. auctior est. Scripsit in eum Potrus Mantuanus Secretarius Conestabilis Castiliae Advertencias a la Historia de Jvan de Mariana, enqve se emienda gran parte de la Historiae de Espanna.???d Historiam???ntiqvam facit Johannes Margarinus Episcop. Gerundensis Paralipomenon Hispaniae Libris X. in T. I. Scr. Hisp. p. 9. Ad Geographiam, Ludovici Nonii Hispania in T. IV. Scr. Hisp. p. 474.???d eandem simul Historia Civili Hispaniae pertinebit Hub. Thom. Leodius in Vita Friderici Palatini, et recens autor des Voyages d' Espagne, qvi etiam Germanice prodiit, A. MDCLXX. De Claris Hispaniae Viris prostat Tractatus Alphonsi Garsia Matamori, et Valerii Andreae Taxandri Catalogus Clarorum Hispan. Scriptorum Mogunt. MDCVII. De Dignitate Regni Rerumqve Hispaniae scripsit Jacobus Valdesius: Nobiliarium Genealogicum adornavit Alphonsus Lopez de Haro, et Gregorius Lopez Excellentias del Reyno de Espanna. De Antipathia Gallorum et Hispanorum Vide Carolum Garsiam Venet. MDCVII. in 12. De Sanctis Hispaniae Laurentium a Padilla, De conciliis Hispaniae Garsiam Loaysam, qvi Praeceptor fuit Philippi III. Hispaniae Regis, post Archiepiscopus Toletanus factus. De Inqvisitione Hispanica egit Ludovicus a Paramo, de origine et progressu officii Sanctae Inqvisitionis ejusqve dignitate et utilitate Libr. III. Madrit. MDXCIIX. fol. Caesar. Carena Tractatu de officio Sanctissimae Inqvisitionis et modo procedendi in causis fidei, Cremon. MDCXLI. fol. Et e nostris Reginaldus Consalvus Montanus in artibus aliqvot sanctae Inqvisitionis Hispanicae detectis, qvi et Germanice prodit Amberga MDCXI. Interprete Joachimo Beringero.

II.

I. Geographicam Hispaniae Noticiam exhibimus praec. P. I. c. VI. Hic qvae loca Jurisdictionem Hispaniae Regis excipiant, exponendum erit: Suntqve illa praeter Castiliam et Aragoniam 1. Navarrae Regnum, qvod Ferdinandus Catholicus An. MDXII. Johanni Labretano ultimo totius Navarrae Regi eripuit 1. praetextu negati innoxii transitus, qvem petierat cum Ludovicum XII. bello aggredi constituisser. 11. qvod amicitiam coleret cum Ludovico, utpote Ecclesiae hoste et eapropter a Pontifice M. excommunicato. Sed puduisse Hispanos hujus facinoris patuit ex consiliis Caroli V. ad Philippum 11. filium, qvibus inter alia monuit Philippum, ut Johannam Labretanae Familiae heredem in uxorem duceret, sed si posset, ea Lege, ut jus suum in Navorram Philippo conferret. Id unum n. cogitabat Carolus, ut de Navarrae occupatione Labretanis satisfaceret, et eam Hispaniae portionem caeteris Regnis indissolubili conjunctione adjungeret, itaqve Johannam in potestate habere cum bona Patris Henrici gratia cupiebat. V. Thuan. L. 1. p. 5 et L XXI. ad A. MDLIIX. Eademque, mollius tamen, repetiit Philippus II. in monitis ad filium Philippum III. Navarreni Regni Qvaestionem suae fidei a Patre secreto codicillo commendatam testatus, sed variis occupationibus districtum non potuisse illam diligenter discutere, proinde filio mandare, ut momenta Causae aperitis et probis hominibus examinanda curet, nam non nisi justas Regni occupandi causas Ferdinandum habuisse patrem et se semper existimasse, et ea tempora postea incidisse, qvae Providentia Divina factum id arguerint, ne nimirum Regnum propter viciniam Aragoniae et Castellae ad omnes casus opportunum et alioqvi Franciae sectario veneno ab illa parte contaminatae contiguum in eorum potestate esset, qvi eo malo in fecti totam Galliam eodem inficere non desinant; Tamen velle et jubere, ut de jure qvod majores sui habuerint, amplius consultetur, et si qvid in ea invasione praeter jus et aeqvum factum comperiatur, damnum et jactura possessoribus antiqvis modo ac ratione, qvi videri possit aeqvior, sarciatur, ita ut ante omnia Religionis et Regnorum suorum tranqvillitatis ratio habeatur. Thuan. L CXX. Sed mansit interea Navarra penes Hispanos, et Labretanum oportuit sparsas Regni sui reliqvias incolere, nempe Provinciam de Basqves, de Donnezan et Bearniam, qvibus accessere Comitatus de Foix, Bigorensis et Armacanus, qvos a Rege Gallicae accepit.

II. In Italia primo Hispanici juris est Regnum Neapolitanum seu Siciliae cis Pharum. Sed qvod Feudi loco a Pontifice M. accipitur, cui Rex eapropter

qvotannis eqvam albam ephippio et ornamentis ex holoserico rubro ornztam simul VIIM. aureorum pendit, ferturqve Pontifex M. accepta pecunia dicere: Sufficiant pro haec vice. Caetera loca sunt Ducatus Mediolanensis, Pavia, Tortona, Cremona, In Toscana ad mare Piombino, Proto Hercule, Orbitello et ad mare Ligusticum Finalia.

III. Juxta Galliam hubuit partem Occidentalem Burgundiae, qvae alio nomine Comitatus Burgundiae et la Frache Comte dicitur, et in Orientali. s. Ducali Burgundia Carolesium, de Comte de Charollois, de cujus restitutione etiam agitur Articulo Pyrenaeo XLIV. Sed tractus hi nuperâ Pacificatione Neomagensi in potestatem Regis Galliae transiere, de qvo V. seq. c. III. §. 11.

IV. In Belgio Hispanorum est Belgium Regium, de cujus Limitibus itidem videnda Historia Galliae et Belgii.

V. Insulas Maris Mediterranei habet Majoricam, seu Hispanorum Lingva Mallorcam et Minoricam, qvae Minorca, qvas et in Titulis suis Rex Hispaniae uno et noto alias nomine Bolearium complectitur; Item Ophiusas duas Yvicam et Formenteram, praeterea Sardiniaem et AEolides. Maltae etiam Regem Hispaniae Protectoris Ioco colit et annua falconis missione agnoscit. Siciliam dn. habet, sed cujus nomine inter Regem Hispaniae et Pontificem M. controvertitur, utrum absoluto jure, an a Pontifice eam possideat? Reges Hispaniae affirmant se in Temporalibus et Spiritualibus adeo Dominos esse in Sicilia, ut jure Regio in multis Summi Pontificis officio defungantur, qvalia, Beneficiorum collocationes, dispensationes redituum Ecclesiae etc. qvae a Sede Apostolica decessoribus suis permissa asserunt in remuneratiouem redacti ad Obedientiam Romanae Ecclesiae Regni, qvod Sarraceni invascrant; Sicqve beneficio ipsius Apostolicae Sedis Ecclesiae jura translata in Reges. Contra pro Pontifice affertur, a tempore Nicolai 11. et A. MLX. Comites et Duces Siciliae, Rebertum, Guiscardum, Constantium, Fridericnm, deinde e Familia Gallorum Regia Duces Andegavenses, postmodum Arragoniae Reges professos debere se Apostolicae Sedi Homagium ligium pro Siciliae Regno sub hac clausula: Qvod in Ecclesis vacantibus Nos et nostri in Regno beredes nulla habebimus Regalia, nullosqve eo nomine fructus, reditus, proventus et obventiones percipiemus. Qvae ita singulari opere pro causa Pontificis edisseruit Baronius Monarchia Siciliae, sed qvod ea propter edicto Hispaniae Regis proscriptum est, ipseqve Autor non multo posta a factione Hispana exclusus Pontificia Dignitate. Adeo lubricum est scribere de Regum potestate et

ditione ipsorum, ut regnant, ut jure vel injuria possident. Gramond Histor. L. I. p. 10. Confer. Notic. Dign. Illustr. L. 1. Diss. I. c. 1.

VI. In Oceano Atlantico habet Insulas Fortunatas et Promontorii Viridis. In Africa Oranum vicinaqve loca: Qvibus et Ceuta accessit vi Articuli II. Pacificationis Hispano-Portugallicae A. MDCLXIIX. Et sane Hispanorum totiusqve Europae interest a partibus istis Mauros arceri Nam si eas tenerent, non tantum communem cum Hispanis clavem Maris mediterranei ob adsitum Fretum Gibraltar haberent, sed ipsa Hispania ab invasionibus eorum haut tuta foret: Qvemadmodum cum antiqvis temporibus eamloccuparent, ratio in eo unice recubuit, qvod per Ceutam apertum aditum invenissent. Fertur etiam Imperator Turcicus singulari Legatione circa A. MDCL. Regi Hispaniae S. Sepulchrum sine aliqva compensatione obtulisse, ac ptaeterea Regnum aliqvod Africanum simul conjugio Foeminae istius illustris cum Johanne Austriaco, qvam Eqvites Melitenses A. MDCXLV. ceperant: Sed abnuit Generosus Hispanus potiorem rem Christianam qvavis Amicitia cum infideli ducens V. Freiberger. Germ. Perturb. ac Restaur. p. IV. Contin. p. 175.

VII. In America Septentrionali tenet Novam Hispaniam, Mexicum, Tucatanam: Meridionalem v. praeter Brasiliam et tractus qvosdam cis eam totam; Ex Insulis Hispaniolam, Cubam et minores aliqvas: Qvae loca omnia duplici titulo Sibi vendicat, Inventionis ac Donationis: Cum n. Johannes Portugulliae Rex in detegenda India Orientali versaretur Christophorus Columbus s. Colonus (ita enim Hispani ipsum vocant et Bulla Alexandri VI.) navibus a Ferdinando Catholico acceptis An. MCCCCXCII Cubam, Hispaniolam aliaqve loca accessit et Novum Orbem Regi suo aperuit. Inde vero qvod simultas inter Ferdinandum et Johannem nasceretur; res ad Pontificem Alexandrum VI. delata est, qvi Anno Pontificatus sui 1. Christi MCCCCXCIII. rem ita decidit, ut ducta. qvasi a Septentrione in Austrum linea, qvae totum Terrarum Orbem ex aeqvo secaret, partem qvae versus Orientalem erat Johanui, Occiduam Ferdinando concederet, idqve Stilo Sedi Romanae solito: De mera Liberalitate et ex certa scientia, ac de Apostolica Sedis plenitudine. Tenor integrae Bullae hic est:

IN NOMIME DOMINI Amen. Noverint universi hoc praesens publicum transumptum inspecturi qvod, nos Jacobus Conchillos DEI et Apostolica sedis gratia Episeopus Cathaniensis habuimus, vidimus, et diligenter inspeximus infrascriptas literas felicis recordationis Alexandri Papae sexti

ejus vera bulla plumbea cum cordulis sericeis, croceiqve coloris more Romanae curie impendentis bullatas sanas siqvidem et integras ac omnimodae suspicione carentes hujusmodi sub tenore.

ALEXANDER Episcopus servus servorum Dei carissimo in Christo filio Ferdinando Regi et carissimae in Christo filiae Elisabeth Reginae Castellae Legionis, Aragonum, Siciliae et Granatae illustribus, salutem et apostolicam benedictionem. Inter cetera divinae majestatis beneplacitae opera et cordis nostri desiderabilia, illud profecto potissemum existit, ut fides Catholica et Christiana religio nostris praesertim temporibus exaltetur ac ubilibet amplietur et dilatetur, animarumqve salus procuretur, ac barbarae nationes deprimantur et ad fidem ipsum reducantur. Unde cum ad hanc sacram Petri sedem divina favente clementia (meritis licet imparibus) evocati fuerimus, cognoscentes vos tanqvam veros catholicos Reges et Principes, qvales semper fuisse novimus et a vobis praeclare gesta toti pene jam orbi notissima demonstrant: Ne dum id exoptare sed omni conatu, studio et diligentia, nullis laboribus, nullis impensis, nullisqve parcendo periculis etiam proprium sangvinem effundendo efficere, ac omnem animum vestrum omnesqve conatus ad hoc jamdudum dedicasse, qvem admodum recuperatio regni Granatae a tyrannide Saraecenorum hodiernis temporibus per vos cum tanta divini nominis gloria facta testatur. Digne ducimur non immerito, et debemus illa vobis sponte et favorabiliter concedere, per qvae hujusmodi sanctum et laudabile ac immortali Deo acceptum propositum in dies ferventiori animo ad ipsius Dei honorem et imperii Christiani propagationem proseqvi valeatis. Sane accepimus; qvod vos qvi dudum animum proposueratis aliqvas insulas et terras firmas remotas et incognitas ac per alios hactenus non repertas qvaerere et invenire, ut illarum incolas et habitatores ad conlendum redemptorem nostrum et fidem catholicam profitendum reduceretis, hactenus in expugnatione et recuperatione ipsius regni Granatae plurimum occupati, hujusmodi sanctum et laudabile propositum vestrum aedoptatum finem perducere neqvivistis, sed tandem sicut domino placuit regno praedicto recuperato, volentes desiderium adimplere vestrum dilectum filium Christophorum Colom virum utiqve dignum et plurimum commendandum, ac tanto negotio aptum cum navigiis et hominibus ad similia instructis, non sine maximis laborihus et periculis ac expensis destinatis, ut terras fiirmas et insulas remotas et incognitas hujusmodi, per mare ubi hactenus navigatum non fuerat diligenter inqvireret.

Qvi tandem (divino auxilio facta extrema diligentia in mari Oceano navigantes certas insulas remotissimas et etiam terras firmas, qvae per alios hactenus repertae non fuerant) invenerunt, in qvibus qvam plurimae gentes pacifice viventes, et ut asseritur, nudi incedentes, nec carnibus vescentes inhabitant, et ut praefati Nuncii vestri possunt opinari, gentes ipsae in Insulis et terris praedictis habitantes, credunt unum Deum creatorem in coelis esse, ac fidem catholicam amplexandum et bonis moribus inbuendum satis apti videntur, spesqve habetur qvod si erudirentur, nomen salvatoris domini nostri Jesu Christi in terris et insulis pradictis facile induceretur. Ac praefatus Christophorus in unâ ex principalibus Insulis praedictis jam unam turrimsatis munitam, in qva certos Christianos qvi secum iverant in custodiam, et ut alias Insulas ac terras firmas remotas et incognitas inqvirerent, posuit, eonstrui et aedificari fecit. In qvibus qvidem Insulis et terris jam repertis aurum, aromata, et aliae qvam plurimae res pretiosae diversi generis et diversae qvalitaetis reperiuntur. Unde omnibus diligenter, et praesertim fidei catholicae exaltatione et dilatatione (prout decet Cathelicos Reges et principes) consideratis: More progenitorum vestrorum, clarae memoriae Regum, terras firmas et Insulas praedictas illarumqve incolas et habitatores vobis, divina favente clementia, subjicere et ad fidem catholicam reducere proposuistis. Nos igitur hujusmodi vestrum sanctum et laudabile propositum plurimum in domino commendantes, ac cupientes, ut illud ad debitum finem perducatur, et ipsum nomen salvaetoris nostri in partibus illis inducatur: Hortamur vos qvam plurimum in domino, et per sacri lavacri susceptionem, qva mandatis apostolicis obligaeti estis, et viscer amisericordiae domini nostri Jesu Christi attente reqvirimus, ut cum expeditionem hujusmodi omnino proseqvi et assumere prona mente orthodoxae Fidei zelo intendatis, populos in ejusmodi insulis et terris degentes ad Christianam religionem suscipiend am inducere velitis et debeatis, nec pericula, nec labores ullo unqvam tempore vos deterreant, firma spe fiduciaqve conceptis, qvod Deus omnipotens conatus vestros feliciter proseqvetur. Et ut tanti negotii provinciam Apostolicae gratiae largitate donati liberius et audacius assumatis: Motu proprio, non ad vestram vel alterius pro vobis super hoc nobis oblatae petionis instantiam, sed de nostra mera liberalitate et ex certa scientia, ac de Apostolicae potestatis plenitudine, omnes insulas et terras firmas inventas et inveniendas detectas et detegendas versus occidentem et meridiem, fabricando et construendo unam lineam a polo arctico scilicet septentrione, ad Polum antarcticum scilicet merid em, sive terrae firmae et insulae

inventae et inveniendae sint: Versus Indiam aut versus aliam qvamcunqve partem, qvae linea distet a qvalibet Insularum, qvae vulgariter nuncupantur de los Azores et Cabo verde centum leucis versus occidentem et meridiem. Itaqve omnes Insulae et terrae firmae repertae et reperiendae, detectae et detegendae a praefatae linea versus occidentem et meridiem, siper alium regem aut principem Christianum non fuerint actualiter possessae, usqve ad diem nativitatis domini nostri Jesu Christi proxime praeteritum, a qvo incipit Annus praesens millesimus qvadringentesimus nonagesimus tertius, qvando fuerunt per Nuncios et Capitaneos vestros inventae aliqvae praedictarum insularum: Auctoritate omnipotentis Dei nobis in beato Petro concessa, ac vicariatus JESU CHRISTI, qva fungimur in terris, cum omnibus illarum dominiis, civitatibus, castris, locis et villis, juribusqve et jurisdictionibus ac pertinentiis universis, vobis haeredibusqve et successoribus vestris, Castellae et Legionis Regibus, in perpetuum, tenore praesentium donamus, concedimus et assignamus, vosqve et haeredes ac successores praefatos illarum dominos cum plena libera et omnimoda potestate auctoritate et jurisdictione facimus, constituimus et deputamus. Decernentes nihilominus per hujusmodi donationem, concessionem et assignationem nostram nulli Christiano principi, qvi actualiter praefatas insulas et terras sirmas possiderit, usqve ad praedictum diem Nativitatis domini nostri Jesu Christi, jus qvaesitum sublatum intelligi posse aut auferri debere. Et insuper mandamus vobis in virtute sanctae obedientiae (ut sicut etiam pollicemini et non dubitamus pro vestra maxima devotione et regia magnanimitate vos esse facturos) ad terras fir mas et insulas praedictas viros probos et Deum timentes, dostos, peritos et expertos ad instruendum incolas et habitatores perfectos in fide catholica et bonis moribus imbuendum destinare debeatis, omnem debitam diligentiam in praemissis adhibentes. Ac qvibuscunqve personis cujuscunqve dignitatis etiam imperialis et regalis status, gradus, ordinis vel conditionis sub excommunicationis latae sententiae poena, qvam eo ipso si contrafecerint in currant, districtus inhibemus, ne ad insulas et terras firmas inventas et inveniendas, detectas et detegandas versus occidentem et meridiem, fabricando et construendo lineam a polo arctico ad polum antarcticum sive et terrae firmae et insulae inventae et inveniendae sint: Versus Indiam aut aliam qvamcunqve partem: Qvae linea distet a qvalibet insularum qvae vulgariter nuncupantur de los Azores et Cabo verde: Gentum leucis versus occidentem et meridiem;

Ut praefertur, pro mercibus habendis vel qvavis alia de causa accedera praesumant, absqve vestra ac haeredum et successorum vestrorum praedictorum licentia speciali. Non obstantibus constitutionibus et orainationibus apostolicis caeterisqve contrariis qvibuscunqve: In illo a qvo imperia et dominationes ac bona cuncta procedunt confidentes: Qvod dirigente domino actus vestros si hujusmodi sanctum et laudabile propositum proseqvamini brevi tempore cum felicitate et gloria totius populi Christiani vestri labores et conatus exitum felicissimum conseqventer. Verum qvia difficile foret praesentes litteras ad singula qvaeqve loca in qvibus expediens fuerit deferri: Volumus ac motu et scientiae similibus decernimus: Qvod illarum transumptis manu publici Notarii inde rogati subscriptis et sigillo alicujus personae in eccelesiastica dignitate constitutae seu Curiae ecclesiasticae munitis ea prorsus fides in judicio et extra ac alias ubilibet adhibeatur, qvae praesentibus adhiberetur, si essent exhibitae vel ostensae. Nulli ergo omnino hominum liccat hanc paginam nostrae commendationis, hortaetionis, reqvisitionis, donationis, concessionis, assignationis, constitutionis, deputationis, decreti, mandati, inhibitionis, et voluntatis, infringere vel ei ausu temerario contraeire, si qvis autem hoc aettentare praesumserit, indignationem omnipotentis Dei ac beatorum Petri et Pauli Apostolorum ejus se noverit incursurum. Datis Romae apud sanctum Petrum, Anno incarnationis dominicae, millesimo qvadringentisimo nonagesimo tertio, qvarto nonas Maji, Pontisicatus nostri anno primo Qvae Bulla extat in Annal. Ecceles. Bzovii addictum A. XCIII. et in Bullario Laertii Cherubini Tom 1. Opp. Sepulved fol. 442. et seqq. Sed res haec secuto tempore qvaerendimateriem praebuit scriptoribus: An Jus Donandi exteras Regiones Pontifici M. competat? Qvod qvi affirmant, ex Pontificis M. autoritate argumentum sumunt: Posse sumum Pontificem non modo civitates, Provincias et Regna, qvae antea Christianam Religionem professa et deinde ab Infidelibus usurpata fuerint, cui libuerit indubitanter concedere, uti recuperet suaqve faciat; Sed ea etiam addicere posse, qvae Christianorum nunqvam fuerunt, ad Christianae fidei et Evangelii propagationem et Idololatriae extirpationem. V. Dian. Resol Mor. Tom. VII. Tr. VII. Resol. XVII. Qvi in eandem sententiam citat Mandellum Cons. 769. Vol. 4. Camill. Borell. de Praest. Regul. Cathol. c. 46. n. 224. Martam de Jurisd. Centur. 1. c. 24. n. 31. Paramum de orig. Inqvis L. 3 Q. 1. n. 45. Solorzanum de Indiar. Jur. L. 2. c. 23. n. 68. et seqq. Add. Joh. Genes. Sepulveda L. de Justis

Belli causis c. Indos. opp. fol. 423. et seqq Sed qvi publico Edicto Caroli V. Imp. et tunc Regis Hispaniae proscriptus fuit. Sed opponunt alii, I. Donationem hanc ut rei alienae nullam fuisse. II. Etsi voluisset et potuisset P. M. non tamen continuo seqveretur Dominum eorum locorum, cum Donatio Dominum non faciat, sed secuta traditio. III. Potuisse qvidem Pontificem contentiones Purtugallorum et Hispanorum ita dirimere; tanqvam lectum inter illos arbitrum, sicut et ipsi Reges jam ante inter se ea de re foedera qvaedam pepigerunt; Sed etiam hanc rem utpote inter alias actam ad caeteras gentes non pertinere V. Grot. Mar. Lib. c. III. Conf. Gryphiandr. de Insul. c XXIV. n. 59. et seqq. qvem Diana male Gryphanium vocat l ante cit. Hispanicis Dd. huc propendent Victoriae, Cajetanus, Barthol. de las Casas, qvo cum Sepulvedae praecipue negotium fuit. V Append. ad Libr. Ej. de Crudelitate Hispanorum in Americanos. Similis Qvaestio est: An titulo Inventionis Jus Domini in Indos stabiliri potuerit? Qvam negat Grotius: Qvia inventio nihil Juris tribuit, nisi in ea, qvae ante In ventionem nullius fuerant Mar. Lib. c. II. Rursus, an Jure Belli potuerit adversus Indos agi? Qvam iterum affirmant Diana caeteriqve ab eo laudati; Negant Grotius et reliqvi; Suntqve ante omnia memorabilia Cajetani verba apud Grot. Mar. Lib. c. IV. Qvidam, ait, infideles nec de jure nec de facto subsunt secundum temporalem juris dictionem Principibus Christianis, ut inveniuntur pagani, qvi nunqvam Imperio Romano subditi fuerunt, terras habitantes, in qvibus Christianum nunqvam fuit nomen. Horum namque domini, qvamvis infideles, legitimi domini sunt, sive regaeli, sive politico regimine gubernantur: Nec sunt propter infidelitatem a dominio suorum privali, qvum dominium sit ex jure positivo, et infidelitas ex divino jure, qvod non tollit jus positivum, ut superius in qvaestione habitum est. Et de his nullam scio legem qvoad temporalia. Contrae hos nullus Rex, nullus Imperator, nec Ecclesia Romana potest movere bellum ad occupandas tertras eorum, aut subjiciendos illos temporaliter: Qvia nulla subest caeusa justa belli, cum Jesus Chistus Rex Regum, cui data est potestas coelo et in terra, miserit ad capiendum possessionem mundi non miciles armatae militiae sed sanctos praedicatores, sicut oves inter lupos. Unde necin testamento veteri, ubi armata manu possessio erat capienda terrae infidelium inductum lego bellum alicui propter hoc, qvod non erant fideles: Sed qvia nolebant dare transitum, vel qvia eos effenderant, ut Madianitae, velut recuperarent suae, divina largitate sibi concessa, Unde

gravissime peccaremus si fidem Christi Jesu per hanc viam ampliare contenderemus: Nec essemus legitimi Domini illorum: Sed magna latrocinia committeremus, et teneremur ad restitutionem, utpote injusti debellatores aut occupatores. Mittendi essent ad hos praedicatores boni viri, qvi verbo et exemplo converterent eos ad Deum: Et non qvi eos opprimant, spolient, scandalizent, subjiciant, et duplo gehennae filios faciant, more Pharisaeorum. Et in hanc formam audimus saepe a Senatu in Hispania, et Theologis praecipue Dominicanis decretum fuisse, sola verbi praedicatione, non bello Americanos ad fidem traducendos; Libertatem etiam, qvae illis eo nomine erepta esset, restitui debere, qvod a Paulo tertio Pontifice, et Carolo V. Imperatore, Hispaniarum Rege comprobatum dicitur. Sed lubricum esse de Regum ditionibus scribere, utqve jure vel injuria possideant paulum ante monuimus. Si de fontibus jurium talium dicendum esset, Romanis redeundum fore ad casas suas jam olim annotavit Carneades. Privato satis est in controversiis hujusmodi non judicium sibi sumere, sed possessionem seqvi,

IIX. In India Orientali partem Moluccarum possidet, et praeterea Insulas Philippinas et Salomonis: Qvarum nomine vero etiam gravissime et diutissime inter Hispanos et Portugallos superiori seculo controversatum fuit, cum utriqve juxta mandatum Pontificium, hi versus Orientem, et illi versus Occidentem proficiscendo eas attigisserit: Qvam Historiam tetigimus Part. 1. c. I. §. XIII.

III.

Talis est potentia Regni Hispanici, cujus fundamenta jecit Ferdinandus Catholicus, perfectionem Carolus V. armis, Philippus II. consiliis addiderunt. Et qvod magis obstupescat posteritas, spacio centum annorum patratum opus, qvod olim victrix Gentium Roma vix post mille Annos perfecit. Major adhuc erat, cum sub Philippo II. III. et IV. Portugallia et simul ea totius Africae et Asiae litorales tractus accederent, adeo ut non sine causa tum dixerit. qvisqve fuit, Solem in Hispanico Regno nunqvam occidere, h semper Telluris parti alicui lucere, qvae Hispanicae jurisdictionis sit, exemplo, qvod geminum inter priscos aut praesentes Reges aut Caesares nullum tulit. Hinc et Hispani novam Monarchiam condituri credici sunt, vulgoqve Hispaniae jam persvasum erat, Monarchiarum progressum, qvi hactenus ab Oriente in Occidentem fuisset, in

Hispaniam, qvae extrema versus Occidentem esset, nunc demum promotum iri. Hac de causa Philippus II. Regnum Galliae post obitum Henrici III. ambiit, Angliae vero cumprimis se inferre studuit, ut si Angliam Belgio junctam haberet, per Mare etiam Dominium suum liberrime exerceret: Qvem in finem et conjugium cum Maria Angliae Regina coluit, qvodqve successus aeqvi consiliis hisce nec dum satis responderent, eadem in mortem Mariae distulit, speravitqve per futurum cum Elisabetha Conjugium se liberiorem in Anglia potestatem habiturum; At praeter opinionem Conjugii hujus repulsam tulit, coqve omni spe sua prorsus excidit: Unde et prima favilla exardescentis adversus Anglos Regis irae concepta fuisse creditur; De qvo V. Cap. IV. §. XVI. Gravissimam qverelam de hujusmodi consiliis Philippi Vid. in Orat. Gvilielmi Ancelli Henrici IV. ad Fridericum Palatinum Legati apud Thuan. L. CXXIII. ab initio. Adde Speculum Consiliorum Hispanicorum, in qvo Regis Hispaniae machinationes variae pro nova Monarchia fundanda repraesentantur, Lugd. A. MDCXVII. Et durante nupero Bello Europaeo adhuc Scriptum emissum fuit Gallice primo deinde Germanice Tit. Niederl. Starnstecher/ s. die aus alten und neuen Geschichten wieder hervor gesuchte unstreitbare Warheit/ daß Spanien mehr nach der so genanten Universal Monarchie soll gestrebet haben als Franckreich: Qvod serione an dicis causa scriptum sit in medio relinqvimus. Nutat certe in praesens fortuna Hispanica, concussaque velut tellure minatur ruinam colossus ingens Hispaniae Rex Gentis caput. Ita jam ante triginta et amplius annos Galliae scriptor Gramondus scribere ausus fuit; Et qvid non auderet, si adhuc superesset? Est illa maximorum Imperatorum fatalitas, ut non possint eodem loco consistere: Principes grande Regiminis onus diu recta cervice sustinere vix possunt. Lassantur et se inflectunt, nec decurrunt ad metam aeqvabiliter.

IV.

Hispaniam. v etiam in ipso flore potentiae suae domi imbecillem fuisse duobus inprimis argumentis constitit. 1. Defectu incolarum in Hispania: Cujus rationes praeter naturales causas; qvae ex minori foecunditate foeminarum in Plagis meridionalibus, qvam in Septentrionalibus etss. pendent. creduntur fuisse. I. Judaeorum Maurorumqve proscriptio: Illa tempore Ferdinandi et Isabellae in Castellae Regno facta An. MCCCCXCII. qva CLXXM. circiter e Regno ejecti fuerunt. V. Marian. L. XXVI. c. 1. Haec Edicto Philippi III. procurata A. MDCIX. qvo nongenta millia hominum

solum migrare oportuit. Nec leve detrimentum inde tulerunt Hispani, vicina Regna a. incrementa loculentissima: Ita enim Judaei, qvi sub Ferdinando ad Turcas migrabant, una usum tormentornm et similium ad eos perduxerunt. Et Mari in Regno Galliae benigne excepti permissiqve, ut qvotqvot Religionem Catholicam in posterum profiteri vellent tuto isthic habitare possent. Caeteris â Turca in Africa Domicilia et nova sedes assignata. Contin. Thuan L. III. Et allegatur qvidem ab Hispanis Zelus Religionis, Maurosqve Religionem Christianam tantum obtentui sumsisse ad perficiendas animo conceptas fraudes suas, veluti et justitiam expulsionis Maurorum peculiari Scripto prosecutus fuit Joh. Bleda Valent. Ed. Valent MDCX. 40. Non defuerunt tamen, qvi ingentes Judaeorum et Maurorum opes similiave ita qvaesita fuisse suspicarentur. II. Tot terra mariqve susceptae Expeditiones: Qvia enim tantam provinciarum apud exteros multitudinem et aemulationem et metum vicinorum indubie comitari oportuit, praesidiis pariter ac Bellis variis opus fuit: Unde non potuit non ingens indigenarum numetus absumi III. Coloniarum in utramvis Indiam eductio IV. Inqvisitionis Hispanicaerigor. V. Religiosorum freqventia. VI. Tributorum gravitas. De qvibus omnibus prostat peculiaris Liber Petri Ferdinandi Navaretae Secretarii Regii cum Titulo, Conservatio Monarchiae Hispanicae, cujus Excerpta habes in Joh. Laet. Descr. Hispan. p. 483. Agnovitqve hanc imperfectionem Regni sui Philippus III. ideo peculiari Edicto de A. M DCXXIII. M. Febr. malo isti medelam afferri voluit, cujus summa erat: I. Ut omnes qvi Uxorem ducturi essent qvatuor Annis post nuptias celebratas immunes essent ab omnibus tributis et oneribus publicis: Qviqve ante Annum aetatis XIIX. uxorem ducturi essent, ab ipso matrimonii die rerum suarum et uxoris liberam administrationem haberent, qva carituri essent, qvi post XXV. A. demum conjugium inirent II. Qvi sex Mares, qvi simul in vivis essent, a conjuge suscepturi essent, toto vitae suae tempore immunitatibus istis gauderent; etiamsi postea e liberis aliqvi morerentut. III Pauperes certam qvandam pecuniae summam in dotem accepturas IV. Ne qvisqvam cum familia et Bonis e Regno migraret. V. Omnes alienigenas, modo Catholici essent, nec in solo hostili nati, si artem Mechanicam, aut pecoris vel agrorum culturam XX. Leucis a mari exercere vellent, perpetuo libros fore, VI. Lupanaria publica prohiberi.

II. Defectum opum, cujus causae: Impensae in extera Regna faciendae qvaeqve majores saepe sunt, qvam reditus eorum, id qvod singillatim

de Regno Neapolitano observat P. Honorius. de Belgio alii. Inprimis v. Bella cum Exteris gesta; veluti a Thuano L. CV. narratur Legatus, Hispaniae in Comitiis Parisiensibus conqvestus fuisse, Dominum suum minimum sexagies centena millia Aureorum Bello Gallico impendisse citra ullum aliqvem fructum ejus. Et notorium est, Philippum II. morti vicinum fassum fuisse, se 5504. Milliones Auri inutiliter prodegisse, nec aliud tantae operae precium tulisse, qvam Regnum Portugalliae, Thuan, L. CXX. Et Philippum Ill. insuper nova. LIV. Millionum debita contraxisse, monet Navaretae Scripto ante cit. Addit Campanella pecuniam praepostere usurpatam fuisse qvae cum rerum gerendarum nervus esse soleat earundem tamen continuendarum instrumentum esse renuit. Fides enim qvem pecunia emimus pecunia qvoqve vendi potest; Neqve diffitendum est, regionem facile superari posse qvam Asinus auro onustus intrare qveat, sed si Asinum eqvi ferro onusti seqvantur.

De specialibus rationibus, cur Hispania non potuerit in eodem potentiae fastigio persistere, si qvid dicendum est, initio repeti opertebit, eam â Ferdinando Catholico primo conspicuam redditam, a Carolo V. autem in florem evectam fuisse, adeo ut ipse Imperator Turcicus Solimannus sibi ab eo metuendum judicaverit, qvamobrem et nunqvam praelio cum ipso decertare ausus fuit. Idem Carolus tamen in causa extitit, cur flos ille altius non surrexerit: Campanella id factum dicit, qvia non tam tueri, qvam acqvirere potuerit Regna et Provincias: Ita occupato Regno Tunitano, Regem Ariodemum expulisse, sed Muleassem mox instituisse sine alia regiminis mutatione: Franciscum Regem Galliae captivum qvidem egisse, sed iterum dimisisse, ut Bellum tanto certius ab eo expectaret: Senas qvoque et Florentiam occupasse, sed Medicis eas donasse, sicq: certam sibi inimicitiam procurasse. V de Mon. Hisp. c. XVI. Et c. XXIV idem docet, cur consilium Caroli potentiam suam per matrimonia firmandi succedere non potuerit; Frustra enim esse hoc medium conciliandis vicinis hostibus, nec conducere nisi pro hostibus longius remotis. Qvod ipsum et Philippo II. evenit, qvi Angliam qvidem per conjugium cum Regina Maria veluti in manibus habebat, et nomen Philippi ac Mariae jam omnis signata in Anglia moneta ostentabat; Sed capiendae toti Regni potestati adhuc immaturus erat, qvae cum progressu temporis et pro re nata

expectanda fuisset, vel certe cum prole ex hoc conjugio, aut deniqve familia ejus coalescere debuisset. Ideo et desinente per mortem Mariae hoc Conjugio et aspernante nuptias ejus Elizabetha impossibile erat Angliam iterum Imperio Hispanico adjungi, non tantum qvia Angli vim Hispanicam praeliis maritimis facile amoliendo erant, qvod in expugnata. Classe Invincibili A. MDLXXXIIX. liqvido claruit, sed praecipue, qvia Belgium medio tempore ab Hispanis defecerat, a qvo alias maximum Angliae periculum imminuisset. Cur Sacrorum cura nihil vel Carolus vel Philippus profecerint, ratio sine dubio in ipso Pontifice M. sita fuit, qvi toties metuit, ne Sacellanus Hispanorum fieret qvoties novum augmentum potentiae Hispanicae vidit, eoqve semper parti debiliori adhaesit, ne praeponderaret Hispania. Idque hodienum Aula Romana observat, qvae victorias Gallicas non adeo, qvam debilitatem causae Hispanorum proseqvitur, haut dubie ob causam eandem. Cur Americanos sibi haut perinde addictos experti fuerint Monarchae Hispanici, ratio, fuit, qvia milites primi in Americam missi homines rudes erant, ignari, qvanti referret coelestibus aeqviparari, (tales enim ab Americanis primo crediti fuerunt:) Ideo provincias qvas ingrediebantur rapinis statim infestabant, eoqve testabantur salutem istorum populorum sibi parum curae esse. Cur Belgium non potuerit retineri in Rebus Belgicis infra attingendum veniet.

VI.

In Hispaniae Regum Historiâ tres periodos notamus, Gothicam, Mauricam et Caestellanam. Gothica a Gothis coepit circa Ann. CCCCXVIII. Qvo tempore Hispaniam Duce Wallia Vandalis eripuerunt; Vandali v. antea Imperio Romano extorserant. Hispaniam enim commune Imperii Romamani infortunium, In vasio Gentium Septentrionalium, eo tempore in volvit, cum Constantinus M. seu imprudentia seu pertinacia Novam Romam suam et Imperium Orientis muniendi Legiones Praesidiarias in Orientem transtulisset, atqve interea Imperium Occidentis praesidiis suis nudatum hostium praedae exposuisset.

Desiit A. DCCXIII. qvo Mauri Regnum Hispaniae occuparunt, prodente illud Juliano Septae Comite, ob vim filiae suae a Roderico Rege illatam. Cujus mutationis praesagia in famosa illa apud Hispanos Fatali Arca extitisse passim docent Hispanici Scriptores: Palatium Toleti fuisse occlusum, et validis vectibus ac ferro munitum, famamque tenuisse, reseratum Hispaniae exitio futurum: Rodericum vero id risisse, et Thesauros occultari

ratum, seras perfringi curasse, tum thesauros nullos sed arcam fuisse repertam, in arca linteum, et in eo insolentes hominum facies vestesqve depictas atqve ipsos militari habitu grassantes, verbaqve latina inscripta: A tali Gente exitium Hispaniae imminere. Lips. Mon. Pol. C. V. Monit. V. n. 6. Ipsiqve Juliani Nomini inde labes asperta, ut Hispaniae hodienum fatale et infaustum illud judicent: Unde et Comes de Olivarez, cum Ann. MDCXL I. Filium suum Naturalem legitimaret, abrogato ei Juliani Nomine Henricum Philippum in posterum vocari voIuit Victor. Siri Merc. L. I. f. 173.

Mauri vero Periodum suam qvalitercunqve produxerunt usqve ad tempora Ferdinandi Catholici, dispar tamen eorum a priori pariter ac hodierno Regimine gubernandi ratio erat. Tot enim Hispaniae Regna fere numerabantur, qvot Provinciae et urbes extantiores erant, qvae Christiani, cum Maurorum jugum sensim excuterent in suos Titulos assumsere, unde causa Luxuriei in Titulis Regis Hispaniae adhuc usitatae. Qvodqve Principes domitores Maurorum plures essent, nec in commune conferrent, qvod occupaverant, sed jure Belli pro suo reputarent, reipsa etiam complura Regna formata fuerunt, Legionense, Castellanum, Navarrae, Aragoniae, Portugalliae, qvae tamen praeter Portugallicum, sensim ita coaluere, ut circa Annum MCCCCLXX. in unius Ferdinandi Catholici Aragoniae Regis ac Isabellae Ferdinandi conjugis Castellaeqve Reginae potestatem venirent et Periodo novae, qvam Castellanam diximus, initium praeberent.

VII.

Ferdinandus hic duxit Isabellam, Regnorum Castellae et Legionis heredem, unde prima Magnitudinis Hispanicae initia, Regnorumque istorum unio facta, salvo tamen jure Isabellae, cujus nomen eapropter aeqve ac Ferdinandi in omnibus Instrumentis publicis scribi oportuit, qvomodo et superiori Seculo, cum Philippus u. Hispaniae Rex Mariam Reginam Angliae duxisset, in Anglia idem observatum fuit, ut nomina utriusque Philippi et Mariae Edictis praefigerentur. A Castella vero postmodo Regnis istis unitis appellatio data, licet Ferdinandus Aragonius esset, qvia Castella potior erat, veluticum Jacobus Scotiae Rex initio hujus Seculi Angliâ potiretur, ab Anglia tanqvam potiori postmodo denominationem tulit. Idem residuum Maurorum Regnum expugnavit, qvod in Granata erat. Regnavit ab MCCCCLXX. usq. ad A. MDXVI. Atqve ab eo tempore aditu nomen Hispanornm eatenus ignobile et angustis Hispaniae finibus inclusum brevissimo deinceps tempore, non mado Italiam, Galliam, Africamqve

cursu victoriarum maximo persvasit, sed ad extremos orbis Terrarum terminos pervenit, ultra Solis vias et ipsius Oceani limites. Marian. de Reb. Hist. L. XXVI. c. 1. In Charactere ejus Thuanus notat summam prudentiam et felicitatem, sed fidem desiderari potuisse, qva sub Colore roligionis, qvam omnibus Actionibus suis semper praetexebat, ad ambitionem et in explebilem propagandi Imperii cupiditatem mira calliditate abusus est. Histor. L. 1. Neqve videtur id diffiteri posse Mariana L. XXX. c XXVII. Ubi cum a Justitiae cultu, prudentiae laude, animiqve praestantia commendasset; Vitia, inqvit, deesse nunqvam possunt, ea est vitae Humanae Conditio; Ex invidia qvoque et malitia multa magnis viris imputari peccata proclive est. Ita excusare videtur Ferdinandum, moxque tanqvam speculum in qvod omnes Hispaniae Principes intueantur, ac Aureae Pacis in Hispania et publicae securitatis atqve elegantiae et amplitudinis conditorem depraedicat. Verulamius cum Henrico VII. Anglorum Salomone Sympathiam qvandam Naturae et morum habuisse docet Histor. Henr. VII. p. 1027.

Proles Ferdinandi Faeminea tantum fuit, Johanna et Catharinae: Hanc a Rege Angliae repudiatam docebit Historia Angliae; Illa nupsit Philippo Austriaco, et ad extremam senectutem pervenit, sed ex Zelotypia contracto animi morbo post Philippi mariti mortem, (qvae ante Ferdinandi excessum contigit) in apertam et solennem insaniam praecipitata, unde ab eo tempore turri inclusa eumqve felibus colluctans, successionem Filio Carolo V. Imperatori nostro, ae primo ejus nominis Hispaniae Regi reliqvit, servatis interea Regnorum Hispaniae Titulis, qvos conjunctim cum Filio, sive id ipsius voluntate, sive ex ordinum decreto fieret, qvam diu vixit, in omnibus actibus publicis semper usurpavit. Ita legitur in Diplomate Caroli, qvo recipit se in Hispania nihil decreturum, qva Imperator, sed tantum qva Rex Hispaniae: Don. Carlos por la gracia de Dios etc. Et uno con la muy alta, y muy Poderosa Reyna Donna Juana, mi Sennora Madre. Obiit A. MDLVI. qvo et Carolus Regnorum curae valedixit.

CaroIum a. Prototypum Principum Hispaniae non immerito salutar Gramondus l. ante cit. De nativitate et inprimis Pueritiae ejus Annis vid. eund. Regna accepit anteqvam adolevisset, sed Procerum Hispaniae studiis haut aeqvis primo exceptus, qvibus Ferdinandus Frater, etsi minor natu, potior habeatur, qvia indigena et alumnus erat Hispanicus, Carolo e contrario in Belgio nato, ibidemqve pueritiam exigente, unde vitae qvoqve ratio et Mores

Belgici erant, qvae tristia Hispanis de ipso videbantur praesagia sua tantum mirantibus. Sed Cardinalis Ximenius Carolo intacta Regni jura servavit, donec in possessionem mitteretur. Inter res gestas ejus aliqva jam superius delibata Gramondus saepe laudatus Franciscum Regem suum ab eo captum non alio solamine accipit, qvam qvod eo praelio a Carolo Borbonio Galliae Principe victa fuerit alias invicta Gallorum ratio. Thuanus nullum perfecti magis et ad omnes virtutes expressi Principis exemplar nostra et retro seculorum memoria reperiri posse qvod iis, qvi ad Imperium virtutis via grassentur ad imitandum proponi qveat, extra Carolum agnoscit L. XXI. ad A. MDLIIX. Id unice annotat, cautiorem interdum et supra qvam in illa fortuna decuerit, versatiorem plerisque visum, ob idqve lectione Historiae Ludovici XI. a Cominaeo scriptae delectatum fuisse. Id apparuisse in vulpino ejus per Gallias transitu, in captivitate item Philippi Hassorum Landgravii, qva obtentu cavillatoriae Scripturae Principem hunc toto qvinqvennio detinuit, etss. Verum hi veluti mortalitatis infirmae naevi, in pulcra et immortali laude digna fortunae haut adeo formes sunt postremum Thuanus subjicit. Tandem primo Provinciis Belgii, mox Regnis Hipaniae, demum imperio nostro cessit A. MDLVI. summamqve gestorum suorum singulari Oratione e scripto Codice, tanqvam e Rationario Imperii, cum Belgio se abdicaret, ipse recitavit: Se a XVII. AEtatis Anno ad eam usqve diem expeditiones profectionesque novem in Germaniam, septem in Italiam, qvatuor in Galliam, sex in Hispaniam, decem in Belgium, duas in Angliam totidem in Africam, Mare undecies remenso suscepisse, idqve a se praestitum ut Carolum hactenus vixisse et imperasse nullos nisi hostes poenitere potuerit. Imperii resignationem simul corona sceptroqve in manus Ferdinandi Fratris transmisit per Wilhelmum Principem Orangium, qvem ferunt initio detrectasse hoc officium, dixisseque Caesari audiente Philippo Rege: Meliora sibi a superis optanda, qvam ut Imperii insignibus e Domini sui capite deponendis atque ad alium deportandis ministerium suum exhiberet. Strad Dec 1. L. 1 ad A. MDCLVI. Ubi etiam causas Abdicationis hujus et an Carolum ejus poenituerit proseqvitur. Conf. Notic. Dign. Diss. V. c. IV. §. 11. Abdicatione facta in Hispaniam abiit, selegitqve S. Justi Hieronymianum Coenobium, qvo loco olim Qvintus Sertorius periisse dicitur, residuum vitae ibi exacturus: Vix pedem vero navi extulerat, cum navis tempestate ingenti oborta disjiceretur, qvasi non amplius Caesarem vectura, fortunamqve ejus. Privatim deinde Horticulturae et Arborum insitionibus se applicuit,

fabricandis etiam Horologiis et machinamentis, ad moliendos in sublime fluvios delectatus fuit, dirigente ea insigni Mathematico Janello Turrianno. Funiculos deinde colligari jussit, iisdemqve corpus suum poenitentiae loco crebro afflixit, qvas Philippus 11. postea reverenter habuit et morti proximus afferri jussit, et ut erant cruore Caroli Patris aspersi filio Philippo III. tradidit. Tandem exeqvias sibi vivo celebrari voluit, apparatumqve funus et mortuale Sacrum moesto Monachorum cantu peractum placidam Carolo reqviem implorantium, eandemqve canentibus immistus in se expectabat, donec Sacordoti Missifico proprior factus facem accensam qvam gestabat ei traderet: Postea ut erat bella fluxaque opertus veste humi procubuit renovatisqve omnium qvi aderant lacrimis qvasi depositas suprema Iamentatione deploratus fuit. Strad. c. l. Sed prolusit ita vicinae morti et altera ab exeqviis die febri correptus eaqve paulatim excedente consumptus fuit d. XXI. Sept. A. MDLIX.

Carolo successit Philippus II. qvi Regnum Portugalliae eoqve totam Africam et Asiam Litoralem fere Imperio suo adjecit, extinctus A. MDXCVIII. aetatis LXXII. Pthiriasi tristissimo mortis genere, et exemplum praebens, Iuendum esse subinde pro populo Regibus, et iterum pro Regibus populo, qvod Gramondi est de morte ejus Judicium. Plenariam hujus rei descriptionem habes in Thuan. L. CXX. ad A. MDXCVIII. In ortu ejus vetita omnis publica laetitia, et ipse Carolus V. mutata veste justitiam atratus indixit ob Romae depopulationem et captivitatem Pontificis. Idem A. MDLXVIII. Carolum unicum filium et heredem suum e medio tolli curasse arguitur, provincente Martini ab Azpilcueta, Navarri Doctoris, sententia, non posse a Rege absqve gravi animae noxâ negligi salutem et sui et Regni. Credebatur enim Carolus de Patris nece cogitasse, qvi rumor adeo percrebuerat, ut in Belgio Ovidianum illud ad hanc rem usurparent:

Qvo et Caroli facinus et mortis ejus annus literis numerorum loco positis exprimitur. Vid. Stranda de Bell. Belg. Dec. I. Lib. VII. p. 432. Sed certiorem causam reddit Thuanus suspiciones de Religionis cum Belgii Proceribus et Colinio G I orum consiliis conceptas L. CXX. Qvam Strada diluit qvide, sed frig de Mirum v. non est Doctores Ecclesiasticos necem Caroli qvaesivisse, qvod Religionem et Statum suum in eo ali qvando periclitaturum metuerent. De Charactere Philippi Thuanus eodem Libro: Fuisse Ingenio elato ac sagaci, in otiis negocii appetentem, in rebus gerendis

accuratum, ex calamitatibus alienis emolumenta captasse, in eo Patre minorem, qvod Pater, qvae successio et fortuna detulerant, si non habuisset, virtute qvaesiturus visus fuisset; Hunc v. qvae successione relicta habuit, si non habuisset, neqve qvaesiturum fuisse. Rursus Carolus aditu facilis, alloqvioqve privati in modum demittebat se securus ubique Majestatis suae, atqve ut erat versatili ad omnia pariter Ingenio mores exteros ita induebat, ut non minus cum Germanis Germanum ageret, Italumqve cum Italis, aut cum Hispanis Hispanum, qvam Belgis se Belgam praestaret. Philippus contra et esse et videri omnibus Hispanus, parce loqvi, nec nisi Hispanice, Publico libenter abstinere, et qvasi ex abdito venerationem intendere: De vestitu deqve caetero cultu, qvem attulerat ab Hispania, cum ad Belgas venisset, nihil immutabat, id qvod commotis semel Belgarum animos superbia et contemptus habebatur, perinde qvasi ea morum diversitate ipsi fastidirentur: Ferebaturqve ea de re admonuisse Filium Caesar, offensusqve nonnullis Hispanorum sermonibus adversus Belgas denunciasse ipsi, se praevidere Consiliis aliqvorum asseclarum rem Belgicam aliqvando periclitaturam. Consilia occultandi simulandique artificem fuisse observare licuit in curiosa A. MDLXVII. in Belgium proficiscendi solicitudine, in qva tamen profectionis nihil fuit praeter speciem. Qvod prolixe describitur a Strada Dec. 1. L. VI. Memorabile summae animi tranqvillitatis et constantiae exemplum posuit, qvando cladem Classi Invincibili suae illatam patientissime tulit: Ego vero, respondit Nuncio cladem prolixe exponenti stante vultu, ago ex animo gratias Divinae Majestati, cujus a Liberali manu tantum potentiae viriumqve circumdatum mihi video, ut etiam rursus in mare Classem educere non dubie possim. Neque multum referre arbitror, qvod aqva decurrens aliqvando intercipiatur, dummodo fons ex qvo fluxerit, salvus sit. His dictus calamum resumit (literas n. scripserat, dum nuncius inducebatur) et eadem qva coeperat tranqvillitate vultus adscribendum redit. Strada Dec. II. L. IX. Et scio, addit, responsum hoc Regis visum fuisse nonnullis Stoicae cujusdam indolentiae imitamentum, cujusmodi speciem Philippus adamare solitus videbatur, veluti rebus humanis altius impositus, ab iisque qvae mortaeles vexant infortuniis inaccessus. Verum hanc ipsam firmitudinem mentis vel in speciem ut libet inconcussae tam facile prae ferre, tantumqve imperare animo suo potuisse, ut in maxima Clade, in tanto opum impendio, in summa suorum consternatione, aemulorum laeticia, hostiumqve triumpho, nihil inde inse motum turbatumque nihil, seu verbis seu fronte

protulerit profecto aut solide armatum fuisse oportuit animum illum, ex qvo tela tam valide conjecta, nullo vulnere inflicto resilirent: Aut nimis qvam potentem arbitrumqve sui, qvi qvos veliet affectus, aeqve vultis promeret, ac sub praecordis premeret etc.

Philippus III. extinctus An. MDCXXI. Regni XXIII. aetatis XLIII. Induciis Belgicis partem famae obtinuit, sed eo ipso gradum deciduae Hispanicae potentiae promovit. A pudicitia inter privatas virtutes commendari solet, neqve nisi unicum filium Philippum IV. vidit. Alieno ipsum stetisse arbitrio satyrica inscriptione testatus fuit, qvi complicatum Papyrum cubiculo Regio injecit cum inscriptione: Philippo III. nunc in servitio Ducis de Lerma V. infr §. XV. Encomia ejus Em. Thesaurus diversis Inscriptionibus ingeniosissime prosecutus fuit, qvas V. in Ins. Ej. init.

Philippus IV. Parenti successit anno MDCXXI. Obiit Sangvinis profluvio An. MDCLXV. Ejus Testamemum et mortem habes in Diario Europaeo ad d. An. MDCLXV. Reliqvit Filium Carolum II. minorennem adhuc et decimum nunc annum agentem; Filias praeterea Mariam Theresiam Reginam Galliae et Margaritam primam in victissimi Imperatoris nostri Augustam fato functam An. MDCLXX. Item Naturalem Johannem de Austria e foemina Scenica Calderona natum, qvem etiam Anno MDCXLII. publica Proclamatione pro filio agnovit. Victor. Siri Tom. II. Mercur. L. I. Ejus regimen nihil aliud fuit, qvam concatenata calamitatum jacturarumqve series: Neqve evitare potuit Gallorum opprobrium: Regem suum Castella, Philippum sinus foeminarum captare. Ogerius tamen ingeniosa Oratione in Philippum composita diversum docuit, sed de qva ipse fassus fuit, se impendisse in eam omni qvicqvid aut exercitatio aut plurium annorum studia sibi acqvirere potuerint in arte bene dicendi. V. Ephem. Erud. Gall. T. 11. Eph.

Carolus II. natus A. MDCLXI. d. VI. Novembr. St. N. qvinque diebus post obitum Philippi Prosperi unici tunc temporis heredis Hispaniarum, et Matris Mariae Annae Austriacae Tutelae commissus, qvae et Reginae Regentis. munus ac dignitatem ideo gerit, ipsiqve Testamento Philippi IV. adjuncti Praeses Castiliae, Vicecancellarius Arragoniae inqvisitor Generalis, Comes de Peneranda, Archiepiscopus Toletanus, et Marchio de Aytona, qvos v. interjecto tempore non una mutatio habuit. Pueritiae ipsius admota fuit Marchionissa de los Velos, in cujus gremio et Proceres primo post mortem Glor. Parentis ipsum salutantes excepit. Studiorum curam gessit Don. Francisco

de Ramos. Primum publico se exhibuit Mantuae Carpetanorum A. MDCLXIIX d. XV Jul. secunda vice M. Aug. ejusdem Anni, cum summa Hispanorum laetitia, in cujus testimonium Mortis reos magno numero Carceribus tuncemiserunt ac liberos pronunciarunt. Historiam suscepti ab eo, qvantum per infantiam potuit, Honoris Regii post obitum Parentis V in cit. Contin. XII. Diar. Eur. p. 198. et seqq. Regimen ipse adiit A. MDCLXXV. AEtatis XIV. finito, qvi designatus Regum, Galliae ac Hispaniae Majorennitatis terminus est. Principes magnates sunt recens nat, irationis capaces, ubi Infantiam exuunt, senes h. plene sapientes, ubi primum adoleverint.

VIII.

Circa declarandum CATHOLICI Titulum, qvem Hispaniae Reges gerunt, prolixus est Valdesius de Excell Regni Hispanici CXIII. qvi originem ejus a Flavio Recaredo, Rege Gothico petit, occasione ejectorum ab ipso circa Annum DXC. Arianorum, atqve aliis postmodo eundem tributum esse, asserit. In qvibus et similibus Casibus duo distingvenda ducimus. 1. Titulos, qvi primo Regibus tributi fuerunt. II. Eosdem, dum Coronae anecti coeperunt; Priori modo antiqvissimum Catholici tituli usum esse uti non dubitamus, ita posteriori respectu, non nisi a Ferdinando Catholico duci poterit, qvo sensu etiam accipiendus Mariana Lib. VII. C. IV. Catholici cognomen, ait, qvod Recaredo olim Regi, qvo tempore universam Gothorum gentem repuditatis Arii opinionibus, in Catholicae Ecclesia castra revocavit, in Toletano Episcoporum conventu acclaematum, intermissis multis aetatibus Alexander eo nomine VI. P. M. in Ferdinando Aragone Hispaniae Rege in stauravit, effecitqve ut conseqventibus Regibus proprium haereditariumqve esset. Ac similis ratio est Regum Galliae et Angliae, qvi etiam Christianissimi et Defensores Fidei appellati fuerunt, anteqvam iidem tituli Coronae implecterentur, qvod vero tandem in hoc factum circa tempora Henrici VIII. in illo sub Ludovico XI. Plura. hac de re V. in Notic. Dignit. Illustr. LI. Diss. II. c. II. Integer Titulus, qvo hodiernus Rex Hispaniae utitur, est: Carolus Dei gratia Rex Castiliae, Leonis, Aragoniae, Utriusque, Siciliae, Hierosolymorum, Lusitaniae, Navarrae, Granatae Toleti, Valentiae, Gallica, Majoricae, Seviliae, Sardiniae, Cordubae, Corcegae, Murciae S. Joh annis, Algarbiae, Algecirae, Gibraltaris, Insularum Canariae, Indiarum Orientalis et Occidentalis, Insularum et Terrae Firmae Oceani, Archidux Austriae, Dux Burgundiae, Brabantiae, Mediolani, Comes Habspurgi, Flandriae, Tirolis, Barcelona, Dominus Biscajae

et Molinae Cujus explicationem et differentias simul Titulo Parentis, Avi et Abavi ipsius tradidimus ead. Notic. Diss III. c. I. §. I. Primogenitos vocari Principos Austriarum ibidem Diss. III. c ult. Universam Prolem Regiam v. Infantes et loca secundogenitis olim Apanagii vice concessa Infantasicum ib. Diss. IIX. C. IV. §. IV. Qvem qvidem Infantum Titulum tam sancte custodiunt Principes Regii Hispanorum sangvinis, ut etiam Agnati Austriaci in maximis Dignitatibus constituti eum sibi adhuc attribuere gavisi fuerint. Sic Ferdinandus, cum Hungariae ac Bohemiae Regna jam haberet; nihilominus se Infantem Hispanorum scripsit. Et Rudolphus II. cum itidem Rex Hungariae ac Bohemiae jam esset, Infantis Hispanorum nomen retinuit, usqve dum Imperator crearetur. Eoqve et Gallorum mos referetur, qvo saepe factum, ut proximi Regum agnati se Filios Francicae appellarint, qvod loqvendi genus nostro tempore revocavit Gastonus Ludovici XIII. Frater, qvi scribi amavit, Fils de France, Oncle du Roy. Et Ducum Holsatiae Tituli pars est, Heras Norwegiae, in signum Agnationis cum familia Regum Daniae.

VIII.

Praerogativae contentionem inter Hispaniae et Galliae Reges qvod attinet, Galliae Reges Praerogativam ab antiqvissimis temporibus usqve habuerunt, sed tempore Caroli V. eâ cesserunt, qvia ille Rex Hispaniae et Imperator simul erat. Post mortem Caroli tamen eam resumere omnibus modis conati sunt, sed Philippus II. Jure Parente semel fundato se abdicare noluit, unde gravissimae lites inter Regna haec enatae. Gallis Antiqvitatem, praecellentiam ex unitione et similia causantibus, Hispanis contra allegantibus Fatum et circumstantias Hispaniae mutatas, et antiqvos mores tantum concernere Castiliae Regem, eoque jus istud Gallo nihil prodesse: Respicienda esse in ejusmodi casibus tempora ptaesentia. Praeterea Hispanum Gallo hactenus majorem fuisse; Deniqve in Hispaniarum Rege omnium Regum et Principum Christianorum, qvi unqvam fuerunt, sangvinem coaluisse, qvod probat Scioppius in Consilio Regio ad Philippum III. et ex Imperatoribus XXXII. et Regibus CXLIII. descendisse demonstrat V. Vasqvium in praef. Qvaest. Illustr. pro Hispaniae Regis praerogativa, qvi et in concilio Tridentino causam hanc egregie defendit. Adde Valdesium de dignitate Regni Hispaniae, Besoldum T. II. Oper. Polit. Dissert. De Praecedentia et Sessionis praerogativa. Et in Aula Caesarea qvidem pro Rege Hispaniae saepius pronunciatum fuit:

Veluti Maximilian. I. Imperator Episcopo Rhedonensi Legato Caroli IX. praerogativam denegavit, causatus, pe se non esse ordinem a genitore suo traditum mutare. V. Liter. Imper. ad Carol. IX. datas A. MDL XIV. in Chiffletii Disqvisit. de Ampulla Rhemensi C. XVIII. p. 92. Ejusdemqve literas ad Catharinam Mediceam Reginam Galliae ibid. p. 96. Ferdinandi III. Imperatoris Decretum pro Legatis Catholici Regis datum An. MDCXLIV. d. 23. Sept. exhibet idem Chiffletius p. 97. Eodemqve fere inclinavit. Sedes Romana tempore Concilii Tridentini, qvam ob causam gravissime in Pium IV. Pontif. Max. invehebantur Oratores Galliae, Ferrerius et Faber, qvod tanqvam Pater impius, Filium Primogenitum. h. Regem Christianissimum inauditum perverso omni Judiciario ordine condemnasset, ablata Sessionis, qva secundum Imperatorem coeteros Orbis Principes praecedere sit solitus, praerogativa. Addebant, Pium, dum falso unitatem et Ecclesiae concordiam praetexeret, hoc agere, ut maximorum Regum, bene compositam pacem perturbet et concordes fratres inter se committat, mutato per vim et scelus ordine, qvo semper et novissime in Concilio Constantiensi et Lateranensi sedissent Christianissimi Regis Oratores V. Thuan. L. XXXV. ad MDLXIII. Petr. Svav. Hist. Concil. Tridentin. L. IIX. interim Pius IV. palam declarabat in Consistorio de A. MDLXIV. d. 18. Aug. Se in causa praecedentiae inter Reges nullam sententiam tulisse, paratumqve si partes peterent justitiam ministrare et causam committere vel Collegio Cardinalium vel Auditorio Rotae, qvod et pius V. confirmavit diplomamate dato Romae A. MDLXVI. Vid. Chifflerium loc. ant. cit. Ultima qvae hac in re acta fuere, Londini contigerunt A. MDCLX. cum utriusque Regis Legati Batavilleus et d' Estrades Legato Danico obviamirent: Hispanusque tunc violenter praerogativam prae Gallo qvae. sivit, interfecto etiam uno alterove e Comitatu Legati Gallici: Qvod indignissime tulit Rex Galliae et pacem se rupturum minitatus fuit, nisi injuriae hujus causa sibi satis fieret. Sed Hispaniae Rex solennem Legationem ad Regem Galliae misit eaque declarari curavit, se Batavilleum insignum poenae domum revocasse, caeteris a. Ministris suis apud exteros Principes agentibus injunxisse, ut siculi occasio contentionis de praerogativa inter utriusque Legatos nasci videretur, omni congressu publico cum Legatis Gallicis abstinerent. Sic Philippus, Regiae Dignitatis immemor, induit genitorem, non inglorium putans illi cedere, cui viscer a cessisset, et juvenili ambitioni non invidit Senex et Socer Priol. de Reb. Gall. L. XII. c. III. Movent et Angliae Reges Hispano praerogativae controversiam, qvia

antiqvissimi Christiani sint, antiqissimi Reges, nullius Vasalli et deniqve Ecclesiasticis absolute imperent, qvas et similes rationes V. ap. Meteran. L. XIII. Sed hisce necdum usus aliqvis suffragari deprehensus fuit.

IX.

In Hisania speciem Sacrorum consiliis praetexi tanqvam inter primas regulas status Hispanici collocatum passim obvium est V. Trutinae Stat. Eur. Ducis de Rohan Disc. I. Numini suas cupiditates imputant, veluti pro illo depugnantes solertissime sibi vincunt: Illa velut praefatione in omnium rerum coeptae tanqvam in Scenam et tragoediam intrant. Ferdinandus et Isabella hunc jam patrium morem Nepotibus tradiderunt, ait Euphormio Icon. Anim. C. VII. Et in Ferdinando Thuanum id desiderasse jam ante vidimus, qvod sub colore Regionis, qvam omnibus actionibus suis semper praetexerit, ad propagandi Imperii cupiditatem abusus sit, eumqve hoc praetextu in Navarrae Regem usum fuisse dicit L. I. ad An. MDXVI. et in monitis Philippi II. alterutrum ad Civilem administrationem filio necessarium fore traditur, nempe ut vel Sacrum Ordinem Sibi conciliet, vel Nobilitatem, svadeturque ut cum Pontificibus arctam amicitiam colat, munificum se erga eos exhibeat, et ad omnes occasiones se illis subvenire paratum offendat. V. Thuan. Lib. CXII. ad MDXCVIII.

Hinc Hispani Religionis Romano Catholicae tenacissimi et pontificis M. observantissimi habentur. Ideo Pontisex M. Paulus IV. moriturus Cardinali Cuevae dolenti Casum Reip. Christianae, si tali Pastore isto tempore orbaretur, respondit, se hac siducia erigi, qvod eum Catholicae fidei defensorem a Deo datum relinqveret, cujus consilia in religionis negocio ante cognovisset, et qvo vindice Remp. Christianam qvantumvis afflictam recreari et in pristinum statum restitui posse minime dubitaret. Thuan. Lib. XXIII. qvo Philippum II. Hispaniae Regem innuit. Nec tamen destitere Reges Hispaniae rebus Pontificiis subinde molestias facessere. Sic antiqvissimis temporibus Witiza Rex Hispaniarum sub mortis interminatione prohibuit, ne qvis obediret Pontifici M. V. T. IIX. Annal. Baron, ad Ann. DCCI. Carolus V. cum Papa pro autoritate in ipsum acturus esset, armis in eum motis Romam occupavit, Pontificem obsedit et mox simul Cardinalibus captivum egit, imo Nominis Pontificii autoritatem per universam Hispaniam abrogavit exemplo, ut ait Thuan. L. I. p. 17. ab Hispanis posteritati relicto posse Ecclesiasticam disciplianam citra nominis Pontificii autoritatem ad tempus conservari. Philipp. II.

in causa Portugalliae Gregorii XIII. P. M. judicium repudiavit dicens: Se nullum in terra habere Judicem, qvam Deum. V. Tubam Pacis p. 50. Suntqve memorabilia verba Barclaji de eo praef. In Tract. De Pontentia Papae. Philippus ille Catholicus haeresis in suo populo, in sua prole, ultor Sixti V. animosa consilia vix evasit. Res certa, sed qvia in cunabulis extincta obscurior: Sixtum concepta jam in Hispanum saeva illa excommunicationis formula subita febre esse sublatum, qvod nisi intervenisset ista mors, qvae fax, qvae tempestas Ecclesiae imminebat! Etiam Cardin. Granvellanus qvando Proregem Neapolis egit, impotentius aliqvando adversus Ecclesiae jura se ferri passus est, contra qvam de Purpurato Ecclesiae Antistite Romae sperabatur, qvo nomine et Gregorii XIII. grave odium incurrit, Strad Dec. I. L. IV. Philippi III. animum ex controversia, de Sicilia et confiscato eo nomine Tom. XI. Annalium Baronii est discere. Philippus IV. obedientiam amplius praestandam detrectabat, si deficienti Portugalliae favorem aliqvem exhibiturus deprehenderetur Pontifex; Ac licet desideriis suis haut integre potiretur, id tamen effecit, ut Johannes Bragantinus nunqvam Apostolicam, uti vocant Benedictionem consecutus fuerit. V. Thulden ad A. MDCLVI. Huc pertinet, qvod Hispani Ordinem sive Rituale Romanum diu rejecerint, retento officio Gothico s. Mozarabico qvod miraculo confirmatum fuisse plures rerum Hispanicarum Scriptores affirmant. Baron. A. MLXXX. Et officium istud Mozarabicum hodienum nonnulli ac in specie Toleti certis in locis permitti fertur. V. Voet P. III. Disp. de Peregrinationibus Compostellanis.

XI.

Ex affectu Hispanorum in Religionem Inqvisitio Hispanica nata est, Ecclesiae Lex in Regno Hispaniae stabilita, qvae severissime in capita et fortunas hominum prave de religione ritibusque Ecclesiae Romanae sentientium inqvirit. Haec primum circa A. MCC. contra Albigenses et Waldenses institui coepit, inde per Constitutiones Friderici II. Imperat. sucrevit, cujus modi tres contra Haereticos et singillatim Patarenos editae sunt AMCCXXI. V. Goldast. Const. Imp. Tom, I. p. 293. et seq. In plenum vigorem denique erupit auspiciis Ferdinandi et Isabellae circa A. MCCCCLXXX. qvo exactius et accuratius tribunal fuit erectum, eiqve etiam Reges subjecti. V. Hist. Inqvisit. Pauli Servita et ex eo Boxhorn Hist. Univers. p. 289. et seqq Rigorem hujus Inqvisitionis compluribus exemplis manifestavit Tractatus Reginaldi Consalvi Montant §. I. citatus et Thuan. I. XXIII. ad

A. MDLIX. ubi inter alia adducit exemplum Constantini Pontii qvi Carolo V. â Sacris Confessionibus fuerat eique post Regni et Imperii abdicationem semper adhaeserat, cui vi Inqvisitionis in sqvalido carcere expirandum fuit. Motus Neapolitanos gravissimos hanc ob causam excitatos, Petro Toletano Vice-Rege de more Hispaniae in cujusqve fidem ac Religionem Inqvirente, describit Petrus Svaevis Hist. Concil. Trident. L. III. et Thuan. L. III. ad A. MDXLVII. eandemque unam e causis esse, cur Hispania inopia hominum tantopere laboret, communis Politicorum opinio est, qvia nempe abesse coguntur, qvotqvot etiam in rebus leviculis e Religione Pontificia dissentiunt. Confer praec. §. IV.

XII.

Naturae Hispanorum qvam veluti congenita sit Gravitas et morem qvaedam severitas, monitu nullo eget: Ea qvidem ipsi Aulae adeo familiaris est, ut cum hodierni Regis Mater juvencula adhuc et Philippo IV. recens adducta, effusius aliqvando ad gestus praesentis morionis rideret, moneretur, id indignum esse Regina Hisp. qvam mores magis serii decerent. Hinc comparant sibi singularem tacendi, simulandi dissimulandi dexteritatem, cujus specimen in Philipp. II. proposuimus praec. § VI. Ex eadem manat Consiliorum ille lentor, ut subito impetu in diversa non effundantur; Qvo etiam Gallis, qvi festini ac acres sunt, in Tractibus Pacis ante hac ut plurimum superiores fuerunt, cum bello ipsis plerumqve succumbant. Ego et tempus contra duos: Fuit notorium Philippi II. dictum Et annotavit adhuc aliqvid ejus in Pacificatione Pyrenaea Autor Historiae Pacis Galeat. Gualdus: Ludovicum de Haro id operam dedisse ut tempus qvam longissime duceret, et negociationem Pacis protelaret. Hispanis, subjicit, in universum reconditae sunt mentes et ad lenta cautaqve consilia in majoris momentinegociis idoneae. Ast ille, ingenio qvidem et natura cunctator dedita insuper opera fallaces moras nestebat, ut acres Gallorum animos cunctationibus langvitos redderet, saepius se ex Flandria, nunqvam non ex Hispania responsorias literas expectare dictitans. Eodem fonte subtiles eorum speculationes nasci dixeris, qvibus potissimum in re Theologica ac Philosophia Scholastica excellunt, qvales Mendoza, Svarez, Ariaga, Murcia, Gonimbricenses, Complutenses etc. Sed nimiam in mininis qvoque curam agunt, Solicitudinis genere, qvod Italis Puntualita dicitur, unde rerum gerendarum occasionem saepe amittunt, qvod in expeditionibus Africanis et Anglicanis praecedenti seculo cum primis sensere, cum subtili cuidam

et nimis anxio horarum ac momentorum discrimini eas alligassent. Idqve in expeditione Anglicana praevidit Legatus Classis Recaldus, ideo Sidonium Ducem monuit: Videret, ne importuno in verba Regis obseqvio Regis causa proderetur: Regis adminstros subinde imperata interpretari par esse: Mandatis satis obtemperari, si vincatur. Sed immotus respoudit Sidonius: Impositum sibi Rege munus mandatis regiis obseqvendi, non relictum super iis arbitrium consultandi etc. Vid. Orationes de pugna Navabi ineunda consulantium Ducum Hispanicorum ap. Stradam Dec II. L. IX. p. 548. Neqvid exemplum Ferdinandi de Avila allegemus qvi Ultrajectinam arcem in manus Maximiliani Bossuvii Comitis, a qvo obsidebatur, consignare, non debere voluit, et de verbis istis diu controversatus fuit, qvippe vitam potius cum suis omnibus se amissurum, qvam deditionem facturum constanter affirmans, Lans. Orat, contra Hispan. ex Thuan. L. XLVI Euphorm. Jc. Anim. C. VII.

XIII.

Odium inter Hispanos et Gallos nititur I. Naturali qvadam dissensione ac morum diversitate. Ita enim natura Hispani patientes Galli impatientes, illi lenti, hi praecipites sunt; Illi consilio, hi impetu; Illi cunctando, hi pugnando valent. Horn. in Orb. Imp. de Reg. Hisp. period. 3. n. 12. Et similem seu naturalem qvendam, seu aliunde ortum nationalem dissensum inter Danos et Svedos, Anglos et Scotos, Anglos item et Cambros etc. observare licet; Vid. §. l. circatum Scriptum Caroli Garcia de Antipathia inter Gallos et Hispanos. II. Idem lites et aemulationes Regum tanto magis inflammarunt. Regula enim et praxis universalis Gallorum fuit, Hispaniae e diametro adversari; Nec ullum Regnum progressibus Hispaniae tanta impedimenta posuit, qvam Regnum Galliae; Et Henricus IV. hoc unum censuit. Universalis Monarchia causam Hispanis controversam facere, vid. Thuan. L. CXVIII. ad A. MDXCVII. Trutin. Stat. Europae Disc. II. Qvae qvidem lites coeperunt sub Carolo IIX. Rege Gall. et Ferdinando Catholico occasione expeditionis Caroli IIX. in Italiam pro Regno Neapolit. susceptae. Incrementum sumsere, cum per Conjugium Johannae Ferdinandi Filiae cum Philippo Austriaco Burgundia totumqve Belgium adhispanos perveniret. V. Burgold. Part. I. Disc. 6. n. 7. Maxime vero conspicuae fueruut regnantibus in Hispania Carolo V. et in Gallia Francisco I. adeo ut etiam. Monomachiae res suas comissuri vider, qvam tamen Carolus tunc declinavit, et Francisus e cantrasio ut tanto aegrius faceret Carolo, ipsam Coronam mutavit, ac loco

apertae Coronae superne clausam confici curavit, passus simul se Im peratorem Orientis proclamari, qvod a Leone X. Bononiae factum, ut praerogativam aliqvam prae Carolo haberet, qvippe cujus Imperium Orientali Imperio recentius esset. Unde origo continuatae in Regno Galliae ad nostra usqve tempora Coronae clausae, qvam qvidem Carolus IIX. etiam ante Franciscum, et primo qvidem omnium gestavit, qvia itidem ab Alexandro VI. Imperio Constantinopolitano donatus fuerat; Sed qva L idov. XII. Successor ejus iterum abstinuit, qvippe ratus donationem istam mere Titularem esse, Franciscus vero ob dictam rationem revocavit. V. Chifflet. Vindis. Hispan. C. XIII. et de Ampulla Remensi C. XV. Aubery de Praerogativa Regis Galliae C. I. et in excerptis Lit. C. cap. I. Axiom. 6. 7. 8. 9. Cardin. Mazarinus interea tempore Pacificationis Pyrenaeae plurimum studii consumebat in eo, ut demonstraret vanam esse inter Hispanos Gallosqve odiorum necessitatem: Inveteratam illam opinionem niti potius Bellorum ad internecionem jamdudum aetarem gestorum diuturnitate, qvam solida aeliqva ratione: Firmata jam inter utramqve gentem concordia et pace in perpetuam duratura contrarium orbi esse persvadendum, non solum ambos Reges pacem et amicitiam colere, sed ipsa natura invitante in aeternum Consenum coalescere posse, cum sangvinis ejusdem sint, Hispani Galliae fines contingant, et commercia inter eorumqve populum intercedunt: Hispaniam ex crebris navigationibus ad Novi Orbis incolas et Indiam occasum solem spectantem aureas messes metere, Galliaem v. eximia soli libertate et subjectorum industria. Galeat. Guald. Hist Pac. Pyren. p. 90. Ejusqve specimen paulo ante in Comitatu utriusqve ministri Pacisvisum fuerat, et qvidem praeter ipsius fere Cardinalis opinionem. Metuerat ille initio congressuum in Insula Fasianorum, ne Galli, qvi gentili more, uti Gualdus iterum loqvitur, extraneos viles et despicatos habere, ac amictus oculis suis insolitos ridere solent, rixis committerentur cum Hispanis gravibus natura ac ingenio placidis, ideo planissime suis interdixerat invisere Hispanos Sed postqvam Hispani primi venerunt visendorum Gallorum ergo, mira excepti comitate vicissim ab hospitia sua verbosius eos invitavere. Illic Galli adfectui testando nullo humanitatis ac honoris genere defueruut, adeo ut utrinqve pugna esset, utra pars alteram civilitate dictisqve urbanis ac officiosis qvibus utebantur invicem, vincere. Ipsorum etiam pedisseqvorum puerorum, qvod genus effrenatae ap GaIlos malitiae nulla disciplina potest aut solet coerceri, modestia tum eluxit; Et in sumâ ap, suos

laude erat, qvisqvis alios civilitate et effabilitate anteibat. Qvae res digna videbitur admiratione noscentibus ingenia et mores utriusqve gentis: Qvas viginti qvinqve congressibus nulla inter se causa collisit. Hactenus Gualdus. De variis Compositionis modis pariter ac Bellis utrinqve gestis agetur in Historia Galliae.

XV.

Viri praecipuo Ministerio Dominationis Hispanicae clari fuerunt sub Carolo V. Nicol. Perenotus Granvellae Dominus, et inde Granvellani nomine communiter scriptus, plebeji qvidem generis et (ut aliqvi affirmant) Fabri Ferrarii Filius, primariae tamen ac rarae prudentiaevir, qvi Mercurino Arboreo Gattinarae Cardinali et Cancellario Caesario; cujus adeo honorifica apud Fr. Guicciardinum mentio, successit, arcanorum omnium conscius et transactor. Nam conventui Legatorum totius Germaniae in Vangionibus praefuit ipse Caesaris nomine: Ipse ab Hispania Tridentum missus est, ut augeret Synodi famam promisso adventu Caesaris ab Hispania; Delectus postea, qvi Caesaris decreta per Germaniam deferret, pacificaret inter se Principes ac Caesari adjungeret, cohortaretur liberas Civitates ad auxilia Ferdinando Rege ferenda etc. Per qvae ille munia, perqve lubrica aulae negocia firmo semper vestigio stetit, constantemque Caesaris gratiam totos XX. annos ad extremum usqve diem raro exitu potentiae diuturnioris obtinuit. Strada Dec. 1. L. Thuan. L. VI. ad A. MDL. Secuti, Filius Nicolai Antonius, Atrebatensis Episcopus, muneris apud Caesarem, qvod raro accidit, arcanorumqve omnium atqve adeo gratiae haeres, a qvo etiam cum cederet Imperio, ad Philippum transiit cum per honorifica testificatione meritorum auditaqve sunt haec abeuntis Caroli verba: Unum esse Antonium Granvellanum, cujus opera filium uti in summis qvibusqve rebus exoptaret: Tum Ferdinandus Gonzaga et Didacus Hurtadus Mendoza; et penes eos tres animus Caesaris et Consilia erant, mutuisqve operis et officiis inter se colligati non sine manifesta multorum offensione Remp. administrabant. Thuan L. IIX. AMDLI.

Sub Philippo II. Antonius Granvellanus continuavit Ministerium suum usqve ad A. MDLXXXVI. qvo Madriti obiit ipso die, qvo ante Annos XXIIX. Carolus V. Imperator obierat. Vir eo maxime nomine, inqvit Strada, familiaribus et continuis Principum observandus, qvod absqve adulationis tormento qvadraginta circiter Annos incorrupta fide arcem obtinuerit Principalis Aulae, ex eoqve semel ejectus ab eo

casu, tanqvam a qviete repetito ad favorem cursu longius qvam ante processerit, qvippe nactus Principem, apud qvem libertatem et gratiam rara felicitate ad extremum usqve tenere licebat. Erat inter hujus argumenta, qvod proficiscens ad capessendum Portugalliae Regnum Philippus moderandae curam Hispaniae Granvellano commiserit; Rediensqve e Portugallia dum Madritum ingenti omnium ordinum freqventia plausuqve intravit, in eo tanqvam triumpho unum hunc Purpuratum Senem sinistro lateri adeqvitantem habuerit. Aliqvibus Regni Primoribus haut perinde gratus fuit, qvorum in rebus agendis judicia plerumqve inania et minora ipse vetere solitaque multorum annorum experientia praegravabat, atque indignabundus etiam perstringebat. Qvin etiam Regem ipsum offendisse compertus fuit, dum apud eum Caroli Imp. facinora, qvidqve ille in re consimili egerat identidem admonendo exigere praesentia credebatur ad superiorum normam. Sed hominem non latebat agere se apud Principem meritis pridem captum, cujus gratiam expertus erat ad versum se cessare verius, qvam deesse.

Sub Philippo III. summam rerum tenuit Don Francisus Sandoval. Marchio de Denia, ac postea Dux et Cardinalis de Lerma, sed a Philippo IV. An. MDCXXI. loco motus, una cum filiis, Duce Ussedano, qvi Secretarius Regius fuerat, et Comite de Saldauna supremo in Regia Hipparcho; Qvam fortunam etiam una cum supplicio Capitis paulum ante An. MDCXIX. expertus fuit proximus a Lermio Comes de Olinda, et Septem Ecclesiarum Marchio Rodericus Calderon, qvi ex humillima conditione ad summos honores Lermei auspiciis emerserat; De qvo videnda Histoire des Favoris p. 261. et Brachel. L. 1. p. 54.

Philippi IV. gratiam occupavit Don Caspar de Guzman, Comes de Olivarez, Rerum Hispanicarum per XXII. Annos arbiter, sed qva excidit Ann. MDCXLV. supplantatus consiliis Innici de Gvevara, Comitis de Ognata et Cardinalis Borgiae, cui in Archiepiscopatu Toletano Archiducem Leopoldum praeferri voluerat, maxime, v. in Partes accedente ipsa Reginâ, a qvibus concitatorum Portugallorum et Catalonorum, amissi Perpiniani, aliorumqve infelicium eventuum accusabatur. A Rege tamen missionis ejus honorifica in Senatu Augusto mentio facta: Habe den Grafen seines Diensts erlassen/ nicht wegen einiger seiner Schuld/ sondern sich sebst in der Gnugihuung seiner Vasallen zubegnügen/ daß sein Wille wäre/ daß des Grafen

Gedächtnüß wegen der guten Dienste/ die Er der Crone in so vielen Jahren mit auffrichtiger Treu geleistet hatte/ allen angenehm sey/ und bezeuge ins künsstige keinen Diener unter dem Titul eines Gehelmen beyzulassen. Historiam Vid. pluribus in Ferd. Pallavicini operibus selectis N. VI.

Eandem gratiam posthac meruit Ludovicus de Haro, Comitis de Olivarez ex Sorore nepos, adeoqve jurium ac Titulorum ejus haeres. Ludovicus Mendesius de Haro Gusman, Marchio de Carpio, Comes Dux d' Olivarez, Regiorum Palatiorum et Armamentarii Civitatis Hispanensis perpetuus Praefectus, Indiarum magnus Cancellarius perpetuus, a Consiliis Catholicae Majestatis etc. Sed Comiti haud perinde gratus, cujus signum edidit, dum ne matris ejus qvidem, sororis suae causa, cum vita functa esset, ipsi condoluit. Vir placidi minimeqve elati animi, qviqve procul ambitione satis duxit se gratia Regis florere, ejusdem interea ac commodorum Regni amantissimus, cum antecessor ejus cupiditatibus Regiis potius inserviisse crederetur. Kener habe den Willen und Affestion des Hertzens gehabt/ welche nicht anders ist/ als eine Blüthe des Baums/ welche von den geringsten Lüfftlein weggewehet werden kan. Dieser aber habe sich in seinem Verstande gegründet/ und sich in sein Gemüthe durch Erkäntniß eingedrungen/ welches die rechte Wurtzel ist einer Gnade auff die Probe der Zeit und Veränderung des Gemüths. Vid. Autor des Voy. d' Esp. c. IIX. et XXVI. Fructus Consiliorum ejus numerant Pacem Hispano Belgicam, Hispano Gallicam Conjugium Gallicum, argumenta alioqvi difficillima, et si Pacem Hispano-Belgicam spectes, prope impossibilia; Haec enim Statui Belgico tunc e diametro adversa erat, ac proinde nunqvam coalitura esse videbatur. Obiit A. MDCLXII. non sine Aulae ipsiusqve Regis dolore Se Majest. der König besuchte Ihn gar offt/ und als Er Ihn einmahls fragte/ ob Er noch etwas begehren wolte/ bath Er nebst unterthänigster Dancksagung/ daß S. Maj. seinen Sohn und Tochter auffsbeste versorgen möchte/ dessen Er auch versichert worden. Diar. Eur. Conti. VI. f. 535. 536.

XVI.

Prima Dignitas in R. Hispaniae est Achi-Episcopi Toletani, qvi more omnibus Regnis recepto est Primas Regni, et simul Cancellarius Natus Castiliae, cujus ratio ex mediis seculis fluxit, qvibus veluti nulla

Eruditio extra Sacrum Ordinem qvaeri poterat, ita nec officia, qvae Eruditum reqvirebant, aliis qvam qvi a Sacro Oidine essent committi poterant: Unde et in Imperio tres Archicancellariatus non Seculati cuidam, sed tribus Archi Episcopis Superioris Germaniae collati. Grandes Hispaniae jus habent coram Rege caput tegendi et in Sacello Regio in peculiari Scamno, qvod Grandium vocant, pulvino insidendi: In abstracto Sennoriae titulo appellantur, veniuntqve hoc nomine e Superiori Nobilitate omnes Duces, Marchiones item et Comites nonnulli. Foeminae Grandibus natae jus hoc in maritos, si Grandes non sint, transfundunt, universas autem a Regina stando excipi et in editiori loco ad osculum manuum admitti oportet. Commune ipsorum cum reliqva Nobilitate privilegium est, qvod a Tributis aliisqve hujusmodi oneribus immunes sint, ac praeterea debitorum causa attineri aut bonis exui non possint, qvoniam illa Fidei commissi Titulo habere dicuntur. Unde qvantumcunqve jus creditores adversum eos obtineant, tantum tamen ipsis relinqvendum est, qvantum Dignitati suae sustinendae qvotannis opus habent. Sed Philippus II. haec jura ipsorum multis modis accidit, ideo non tantum numerum Grandium auxit, ut horum autoritas qvippe inter plures divisa evilesceret, sed etiam cum mutua magnificentiae aemulatione flagrarent, Bona sua oppignorare eaqve posthac a creditoribus capi passus fuit. Accessit inter dictum ab eodem profectum, neqvis Procerum aut Nobilium arces et castella sua reparare, specie qvidem eos onere expensarum, at revera seipsum metu potestatis, qvam saepius minitari visi fuerant, sublevandi: Unde nunc mera cadavera talium locorum in Hispania passim conspiciuntur; Vid. Voy, d' Esp. c. X. et XI. Eqvestris Dignitatis qvatuor genera habent, tria Cruciatorum Eqvitum de Alcantam, de Caelatrava et S. Jago, E qvibus ordo de Alcandara dignissimus est. Qvartum ac nobilissimum est. Eqvitum Aurei Velleris, de qvibus Vid. Not. Dignit. Diss. XVI §. III. et seqq.

XVII.

In reliqva farragine rerum memorabilium Hispaniae notamus: Nomen Ferdinandi ab Hisanis pro auspicato et felici haberi, et e sexu Foemineo Nomen Isaebellae: Prius prolixe ostendit Horn. in Dass. Histor XXX. Posterius Ferd. Pallavicino cit. N. VI. Philippi nomen ipsis inauspicatum esse idem Hornius autumat, sed qvi Regni Portugalliae sub Philippo II. accessum aliaqve hujus consilia ac gesta rite expendet, haut facile ipi fidem

habebit, Regibus Hispaniae genibus flexis inserviri expositum Not. Dign. Illustr. Diss. VI. c. II. §. VI. Qvod et ab extantioribus Procerum in imitationem tractum. Exemplum Ludovici de Haro V. Voy. d' Esp. c. XX. V. it. Not. Dign. c. l. Nigris vestibus qvoqve indutum esse oportere, qvi cumiis loqvi velit ib. §. X. De Insignibus Regiis ib. c. III. §. IX. Nec Legatos perinde, ac in Aulis fieri solet, solenni aliqva exceptione introduci monet Diarium Europ. Conti. V. pag. 108. Eqvum cui Rex semel insedit nunqvam posthac alii eqvitandum permitti, observat Autor des Voy d' Esp, c. XX. Ideo Philippus IV. cum Dux de Medina de las Torres ipsi solenniter ad Atocham ituro elegantissimum et illo tempore toto Madrito decantatum Eqvum offerret, eum accipere recusavit, causatus animali injuriam fieri, qvippe qvod toti mundi posthac inutile futurum esset. Liberos Regios Infantes dici Vid. iterum Not. Dign. Diss. III. c. IV. §. II. At naturalibus non permitti ut Madritum ingrediantur singulare est, qvod fieri putant declinandae praerogativae contentionis cum proceribus causa.

XVIII.

In Re Sacra memorabile est, qvod Reges Hispaniae morituri Poenitentiam accipiant, qvod est genus Consecrationis inter Principes Magnates Hispaniae jam olim usurpari solitae, cujus B. Isidorus in Chronico Visigothorum Legibus praefixo, cum de Bamba Rege loqvitur, mentionem facit; Aliud ab extrema Unctione, qva passim Pontificii utuntur. Thuan. Histor. Obitus Philippi II. Lib. CXX.

Tutelaris Hispaniae est S. Jacobus Major, Hispaniae, ut creditur, Apostolus, cujus et sepulchrum Compostellae ostendunt, unde Peregrinationes Compostellanae; Sed qvas una cum Historia Jacobi inter ipsos Catholicos in dubium vocant Baronius, obscurius qvidem in Martyrolog. ad XXV. Julii, apertius vero in Annal. Eccl. ad A. DCCCXVI. praeterea Simon Boschus ex antiqvissima Historia qvadam Anonymi in Monasterio Floriacensi in venta, Erasmus in Colloqvio Peregrinatio Religionis ergo, qvo Divum istum Compostellanum cum conchis imbricatis seu imbricato putamine satis scoptice exagirat. Confer. Voet. T. III. Disp. select. de Peregrinationibus Compostellanis.

Attingenda etiam illa per totam Hispaniam recepta Taurinorum certaminorum spectacula Madriti asiqvoties per annum, aliis vero in locis Feste S. Johannis solenniter edita, qvibusve vulgus pariter ac

eminentiores qvippe et ipse Rex intercedit. Creduntur reliqviae con svetudinum Maurotum esse, aqvibus hodienum et longe solennius, qvam in Hispania celebrantur, veluti et Londini Anglorum qvaedam eorundem imitamina extant. Et Ratio ex studio placendi popula forte sumenda erit, cujus pars est spectaculis et ludorum celebritatibus ac armis tractandis anniversarios dies instituere, eoqve et concordiam inter cives fovere et commendationis ac praeconii occasionem captare. V. Jac. R. Angl. Don. Reg. L. II. Sed levem crudelitatis maculam ferre videntur; In ruentes Tauros enim vilissimus qvisqve ense ac pugione saevit; Praeterea pugnantibus periculosa sunt, qvibus Tauri, dum resistunt, saepe exitium inferunt. Vid. Leod. Vit. Frid. L. VII. et Voy. d' Esp. cap. XVII. Solennis qvoqve est Gigantum, qvos Hyos de los Vezinos vocant, et simulacra chartacea in vastissimam humanam effigiem formata sunt, serpentis item maximi, Tarasca vocati circumductio, qvae Festo Corporis Christi peragitur, et plurimis in locis ipsisqve vicis ignobilioribus ostentatur. V. Voy d' Esp. c. XIIX.

AEra Hispanica, cujus apud Historicos crebra mentio fit, nihil aliud est, qvam Computus Annorum AEram Christianam Annis XXXIIX. anticipans. Usus fuit in Cippis, Inscriptionibus et Conciliis Hispaniae. Desiit in Aragonia Ann. MCCCLIIX. In Castilia Ann. MCCCLXXXIII. In Portugallia Ann. MCCCCV. Vid. Scaliger, de Emend. Temp. Lib. 5. pag. 454.

CAPUT II. HISTORIA REGNI PORTUGALLIAE.

VI. De Jure Regis Hispaniae in Portugalliam: Qvo tempore et qva occasione Johannes IV. Regnum Portugalliae susceperit?

IIX. Insignia Regni Algarbiae: Praerogativa Regum Portugalliae. De Alph. Albuqverqvio et Vasco di Gama menior abilia: Directorum Autorum de Rebus Portugallicis.

REgnum Portugalliae duobus Regnis comprehenditur, Portugallia in specie ita dicta, et Algarbia. Ditiones Exterae sunt in Oceano Atlantico Insulae Madera, Porto Sancto et Asores. In America Meridionali Brasilia, item Maranhonium et Status Para sub peculiari Gubernatore. In India Orientali Litus Malabaericum, et qvaedam versus Persiam, ubi et Pro-Regem habent Goae degentem et Archi-Episcopum unum, cui peculiaris Titulus Patriaerchae Indici, et Episcopos de Cochin, Meliaepor et Macaeo. Macao e regione Chinae

sita, de qva V. P. I. c. V. §. XVII. Habuerunt etiam Insulam Ormuz in Sinu Persico, sed hanc Persae ab Anglis adjuti ipsis eripuerunt An. MDCXXIII. V. P. I. c. V. §. XVI. Et in Arabia Mascateam, Mascate, qva ab Arabiae Principe non ita pridem exuti sunt. V. P. I. c. VI. S. II. §. IV. Item litorales partes Insulae Ceylon, Litus Coromandelicum et alia Malacam usqve, qvae Belgae sua fecerunt, qvi et Litori Malabarico jam vim illaturi erant, occupato A. MDCLXXII. Cochino: Sed pace inter ipsos et Portugallos facta ab ulteriori progressu abstinuerunt. In Africa citeriori habuere Tingin. s. Tanger, qvi locus An. MDCLXII. cum Catharina Infanta Portugallica in Angliae Regis Potestatem concessit; In ulteriori adhuc habent Insulas Ferdinandi de Poo, Annobon etc. In continenti aliqva Regni Congo, Guineae, et in Iitore Cafariae, Mozambiqvam, qvam singulari Gubernatore regunt, qvi a Vice-Rege Goano dependet aliosve duos de Zofala et Chepon Goura sub se habet V. Tavern. P. II. L. II. cap. XXV. Unde Titulus Regum Portugalliae surrexit; Rex Portugalliae, Algarbiae et citerioris atqve ulterioris lateris Oceani Africani, Dominus Guineae et conqvestarum navigationum et commerciorum in AEthiopia, Arabia, Persia et Indiis etc. qvi citatur Part. V. Diar. Eur. ad Ann. MDCLX. Mens. Decembr. p. 246. In qvo in specie hoc tanqvam peculiare notamus, qvod tituli partem ab actionibus, utpote commerciis ferat, qvod in nullo alio Regno usu venit. De Locis, qvi initio hujus seculi Regno Purtugalliae subjacuere Vid. Nicol. de Olivera Descr. Purtugall. et ex eo Johan. Laet. Discr. Hispan. p. 159.

II.

Initia Regni Purtugallici ab Henrico Lotharingiae Comite communiter peti solent, qvi dum Theresiam Alphonsi VI. Castiliae Regis filiam duxit, mortuo sine prole mascula Alphonso, Jure Uxoris magnam partem Portugalliae accepit, et inposteros propagavit: Qvae simplicissima facti narratio, sed cujus circumstantias non leves manent scrupuli inter Hispanicos potissimum et Portugallicos Scriptores agitati. Hispanorum aliqvi Henricum Constantinopolitanum fuisse ajunt, sed Erroris rationem in eo sitam deprehenderunt Meyerus Rerum Flandricarum Scriptor et Vasaeus in Chronico cap. XVII. qvod cum Bisuntinus fuerit; qvae civitas Burgundica est, olim Lotharingiae attributa, Byzantium intellexerint, sicqve Constantinopolitanum fecerint. Theresiam deinde Naturalem Alphonsi filiam ex Ximena Concubina susceptam

scribunt: Sed Ximenam legitimam Uxorem fuisse diserteqve Reginam vocatam demonstrat Resendius Antiq. Port. Lib. IV. de Orichiensi Agro. Concubinam vero inde forsan dictam putant, qvia Consangvinea primae Uxoris Regiae, eamque ob causam ab???lphonso etiam separata fuerit; Filiam vero ideo non posse dici illegitimam, qvia matrimonium bona fide contractum fuerit, et Conjuges Regii nullum impedimentum sciverint; Affinitatem istam enim facile nesciri potuisse, qvippe extensam ad septimum gradum. V. Ant. de Sousa Lusitan. Lib. Prooem. II. §. I. ex Brandaon. Lib. VIII. c. XII. Nec donatione Portugalli volunt Henricum accepisse Portugalliam, sed Testamento, qvod idem de Sousa tradit ex Luc. Tudens. Brandaon. L. IIX. c. IX. Faria. p. III. c. I. n. IX. Deniqve et Comiratus Titulo Henrico collatam esse negant; Et Henricum vocatum qvidem Comitem, sed nunqvam Comitem Portugalliae, Comitem v. fuisse, anteqvam Portugalliam adipisceretur.

III.

Incrementa Regno dedit Filius Henrici Alphonsus, qvi et primus Titulum Regium usurpasse creditur. A. MCXXXIX. enim fudit qvinqve Reges Saracenorum, una cum exercitu qvadraginta millium. Indeqve nata insignia Regni Portugalliae qvinqve Scutis constantia crucis forma dispositis, qvorumve singula qvinqve punctulis distinctim insignita sunt, denotandis qvinqve ab eo devictis Regibus et triginta Denariis, qvibus Servator olima Juda venditus fuit. Persvaserat enim militibus suis se nocte praelium antegressa imaginem Christi crucifixi in nubibus vidisse et confirmatum in obtinenda Victoria in mandatis accepisse Denarios istos insignibus suis inserendi. Hinc et singulis Scutis tunc XXX. Denarii inscripti, sed a tempore Johannis II. constitutum, ut qvia singula integros XXX. commode haut ferre possent, unicuiqve qvinqve inscriberentur, pro explendo numero tricenario autem vel medii bis numerarentur, vel ipsa qvinqve Scuta accenserentur. Sous. Prooem. II. §. II. et Append. c. III. Qvae tamen Hier. Osorius paulum aliter narrat et qvinqve scutis qvinqve Servatoris vulnera denotari iisdemqve hunc ab Alphonso visum scribit. Cum Alphonsus cum qvinqve Regibus Saracenis cum maximo exercitu constipatis confligere in Lusitania, voluisset, in coelo unde auxilium precibus efflagitabat Christi speciem eisdem qvinqve vulneribus illustratam oculis atqve mente conspexit, innumerabilemqve hostium multitudinem Christi nomine confirmatus occidit, et ea

de Causa illa insignia ad memoriam posteritatis assumsit. Itaqve modis omnibus Rex singulari pietate praeditus cum haec ad nos tam praeclara Regiae stirpis insigniae misit, nostram posteritatem admonere voluit, ut in Bellis non humanos opibus, sed Divino Christi praesidio niteretur. De Reb. Gest. Eman. L. IIX.

IV.

Reges tempori nostro propiores fuerunt Johannes. I. Henricus, Johannes II. Emanuel, sub qvibus veluti Regnum Portugalliae maxime effloruit, ita iisdem debetur qvicqvid potentiae Portugalli ex illo tempore per Africam et Asiam obtinuere. Johannes I. namqve cum Regnum hostium incursione liberasset, primum instructa classe Septam urbem in Africano litore Freti Gaditani sitam expugnavit, eoqve Portugallis occasionem armis latius evagandi aperuit.

Henricus filius Johannis deinde hoc institutum persecutus fuit: Qvare Classes aedificavit, qvibus Africae litora et eas Mauritaniae Regiones, qvae extra Fretum ad Austrum pertinent, infestas redderet. Deinde cupiditate incensus terras ignotas explorandi dedit operam, ut ii, qvos classibus perficiebat, multo longius progrederentur: Qvo studio factum est, ut partim hominum fortium industria, partim variae tempestatis eventu, non solum bona pars Africae, qvae ad AEthiopiam pertinebat, verum et Insulae permultae in Oceano sub Imperium Portugalliae subjugarentur. Obiit Ann. MCCCCLX. et successorem reliqvit Alphonsum ex Fratre nepotem, qvi qvoniam aliis Bellis exercebatur, nihil potuit ultra id, qvod Henrici opera lustratum fuerat, explorare.

At Johannes II. Alphonsi Filius iterum summo studio huic negotio institit, detectoqve Capite Bonae Spei viam in Indiam aperuit: Praeterea Homines partim Hebraeos, partim Christianos, qvos industrios et sagaces esse cognoverat, Alexandriam misit, qvi inde in AEthiopiam se conferrent, et qva ratione post illum Promontorii flexum iter in Indiam confici possit, ab hominibus peritis intelligerent. Sed hujus conatus ulteriores mors oppressit.

Tandem Emanuel qvod residuum erat tantis consiliis perfecit et superato Promontorio Bonae Spei, litora Africae et Indiae, qvae mercaturae faciendae commoda videbantur, Imperio adjecit. Unde illi Portugallici Regni amplitudo in hanc usque diem persistens, licet variis casibus posthac

exercita, partibus qvoqve nonnullis nunc imminuta, de qvibus passim hoc libro actum V. plur. Hier. Osor. de Reb. Gest. Emanuel. L. I. et X.

Emanueli successit Johannes III. et huic Sebastianus, qvi An. MDLXXVIII. in Bello Africano contra Melicum Fessae et Marochi Regem imprudenter excitato occisus fuit. Cujus rei gestae Historiam V. in Thuan. L. XV. Deniqve Henricus Emanuelis Filius et Joh III. frater, qvi cum Eborae Archiepiscopus et Cardinalis dudum fuisset, effoeta jam aetate, qvod heres alius superstes non esset, Regnum capessivit, sed anni spacio tantum administravit: Cui ex Hispaniae Regibus successere Philippus II. III. IV. sub qvorum Imperio Portugallia Hispniae accensita fuit. Qvi qvales et qvot competitores habuerint, qvibusve fundmentis nisos, Autores istorum temporum docebunt Thuanus, Conestabilis, de Sousae et alii, qvorum in fine hujus Capitis fiet mentio, Surrrexit tandem Johannes Dux Braganzae, et A. MDCXL. d. I. Dec. Rex renunciatus ejecto Hispanico Imperio, Portugalliam ad Veterem Regni Statum reduxit: Princeps alioqvi hebetioris animi, sed Procerum Portugalliae, ac praecipue Conjugis Sidoniae Medinae Ducis sororis, Foeminae prudentissimae consiliis sublevatus. Obiit A. MDCLVI. et reliqvit filium: Successorem Johannem Alphonsum qvi Alphonsi VI. nomine d. XXX Nov. ejusdem anni coronatus fuit, et A. MDCLXVI. Mariam Franciscam Isabellam de Sabaudia Ducissam d' Aumale e Gallia duxit; Sed qva simul Regno seqventi A. MDCLXIIX. iterum excidit submotus consiliis Fratris Petri, nec invita Regina, qvae impotentiam mariti, Frater v. imbecillitatem animi ipsius accusavit: itaqve in Azores abduci oportuit, Fratre interea et Regnum, Principis tamen titulo et Reginam sibi vendicante, cuius rationes reddiderunt. 1. Ne Regina dotem DCCM. Aureorum repetendi causam haberet 2. Ut prolem Regni heredem mutarent, qvam ita citius exituram dicebant, qvam si Principi alibi de conjuge adhuc prospiceretur. Secuta qvoqve brevi proles, sed non nisi unica et foeminea, qvae proinde et A. MDCLXXIV. d. XIV. Febr. Heres Regni Portugallici publice proclamata, et A. MDCLXXIX. Duci Subaudiae desponsata fuit, abrogata simul antiqvissima Regni Lege, neqvis peregrinus ei admoveretur. Sic ludit Dei Providentia in humanis negociis. Polonis per tot secula stetit immota Lex: Neqvis Piastus, h. indigena, Rex esset; At nostro tempore Indigenas exteris praetulerunt; E contrario Portugalli non minori seculorum numero Peregrinos Reges aversati sunt, at nunc talem sponte suscipiunt.

Annus LXXIX. qvoqe hoc nomine jam secunda vice Portugallis fatalis extitit nam A. MDLXXIX. Philinp. II. Hispaniae Rex, eoque itidem peregrinus, jura matris suae proseqvi et pedem Regno Portugalliae inferre coepit.

Qvi medio tempore Philipporum Secundi et Tertii Impostores allqvi assumpto Sebastiani Regis nomine tentaverint, non abs re fuerit ea qva poterimus brevitate indicare: Cum enim magna portugallorum pars desiderio pristinae Regum suorum familiae qvemvis fingere mallet, qvam perpetuo Regum Hispaniae detineri Imperio, non defuerunt, qvi commodorum spe illecti, huic Scenae inservire cupierunt; Prudentioribus interea de morte Sebastiani non dubitantibus, nec causa suspicionis de superstite adhuc Sebastiano alia existente, qvam qvia Alphonsus Peresius Tavora captus, ut hostilem furorem declinaret, se Regem finxerat; eoque ad Melici lecticam ductus servatus fuerat: Qvod fortasse Sebastiani in ea capti neqve occisi famae diu postea sparsae; neqve dum, cum haec scribo, omnino extinctae occasionem praebuit, inqvit graviss Thuanus cit L. LXV. Talis Pseudo-Sebastianus primo surrexit A. MDLXXXV. tegularii filius Alcasonae natus et Lisbonae educatus posteaqve vitam Eremiticam amplexus, sed qvem Albertus Prorex Philippi, qvia fronte et habitu Corporis Sebastiano dissimillimus erat, ex Judicum sententia remis admovit. Secundus fuit Gonsalvus Alvarez, Tercera Insula oriundus, atque itidem Eremiticam vitam professus Hicerae ad litus maris, qvo uno fundamento etiam Portugallicum vulgus illum alterum fecit Regem Sebastianum, qvod opinaretur, eum amissi praelii poenitentia ductum in ejusmodi locum secessisse: Unde et Ille persentiscens talia et in commoda sua transferre cupiens saepius in tuguriolo exclamasse auditus fuit: Miserum Te, Sebastiane, cujus causa mortem oppetiere tot fortissimi milites, qva poteris poenitentia culpam eluere; Sed captus et ille nomen patrium ac vitae institutum sponte professus fuit, eoque tanqvam laesae Majestatis reus suspendium pertulit. Tertius fuit Gabriel de Espinosa, Madrigalae pistor Dulciarius instinctu Fr. Michaelis â Sanctis, qvi olim Sebastiano â Concionibus fuerat, seductus, sed ambo sententiam mortis perferre coacti sunt A. MDXCV. Qvartus Calaber A. MDXCVIII. demum in notuit, fidemqve omni exceptione majorem mereri visus fuit; Maxime qvod in Colloqvio cum Duce de Medina ensem inter variosqvi proferri jubebantur agnosceret, qvem Sebastianus olim Duce ad se ablegato

dono dederat, et Uxorem Ducis monilis admoneret ipsi tunc etiam dono dati, esseqve in monili qviddam, qvod hactenus ille nesciverit, sibiqve constitutum esse, ut Sebastianum se esse audacter crederent, id illi monstrare: Prolato jussit gemmam eximi et posteriori, qvae auro ante tecta fuerat parti, nomen suum insculptum ostendit: unde nec Portugalli a tumultibus vacui manserunt, sed qvibus ille in arcem conclusus morte sua sive accelerata sive naturali A. MDCI. finem imposuit. Qvas Historias et Judicia variorum insignium Historicorum de Pseudo. Sebastianis hisce V. apud Chiffletium in Tennevr. Expenso c. VII. et IIX. Parallelismi Pseudo-Demetriorum Russiae, aliorumqve variorum Principum personas indutorum infra in Historia Russiae videndi.

VI.

Controversia, qvae nomine Successionis intercessit Regibus Hispaniae et Portugalliae s. tunc temporis Ducibus Bragantinis, coepit A. MDLXXIX. et coram superstite adhuc Henrico jam agitata fuit, maxime vero continuata, cum Henricus obiisset. Philippus jus suum inde petebat, qvia natus esset ex Isabella Filia Emanuelis ultimi Portugalliae Regis, a qvo superstites fuerint Lineae. Johannes Dux Braganzae vero ex eo causam suam defendebat, qvod Catharina Uxor sua Philippo propior esset; Etsi enim esset foemina, filiam tamen esse Eduardi fratris Isabellae: Cui addebatur I. Comitiis Lamecensibus A. MCXLI. omnium Ordinum consensu decretum esse, ut licet deficiente masculo foeminae Sceptrum deferri deberet, haec tamen si extra fines Regni nuptum abiret, jure Coronae Patriae excideret, ne unqvam Regnum teneret; qvi Portugallus non esset; Atque adeo Isabellam Carolo V. elocatam nullum jus ad coronam Patriam secum detulisse, vel in filium derivare potuisse; Catharinae vero Regnum jam deberi, qvia illa maritum haberet e Principibus Portugalliae. II. Legibus ac consvetudine Portugallorum cautum esse, ut si ultimus possessor absque Prole decederet, Corona ad transversalem in potiori Linea constitutum, deferretur: Qvia itaque ex Emanuele per Edvardum et Isabellam geminae lineae ductae fuerint, Edvardi merito rationem potiorem esse habendam, cum sexus masculinus foeminis praeferatur. III. Catharinam niti beneficio repraesentationis fratrum liberis a jure concesso; idque jam tum sanctum fuisse in ipsa Regni fundatione A. MCXLI. deinde Comitiis Lisbonens. A. MCCCCLXXVI. sub Alphonso V. habitis, et solenni Testamento Johannis l. Mens. August. A. MCCCCXXXVI. condito

Philippus tamen praevaluit, Duce Braganzae partim minis absterrito, parum promissis ingentibus inescato: Qvanqvam interea Catharina Bragantini uxor manifesto dissentiret, idemqve posthac Theodosius filius testatum in scriptis reliqverit: Sibi nunqvam in mentem venisse, ut cederet jure Regni, et siqvid secus a se dictum factumve esset, id ipsum pro non dicto et infecto habendum esse. Philippo qvoque aliunde negotia facessita: Nam populus Antoninum Priorem de Crato et tunc temporis Magistrum Eqvitum Rhodensium, et Ludovici, Eduerdi fratris, naturalem filium Regem creaverat; Hunc tamen facile erat opprimi, et Philippus Regnum ad successores Philippum III. et IV. tuto transmisit. Sud hoc autem denuo recruduere priscae lites et Joh. Bragantinus Catharinae Nepos adjutus Viris Principalibus e Nobilitate Portugallica, Michaele de Almeydae, Antonio Dalmada, Petro de Mendosa, Francisco de Mello, Regnum Majoribus suis debitum occupavit, oppressis praesidiis Castellanis, caesoque Secretario Vasconcellio, Hispaniae Regis praecipuo Ministro et Margarita Portugalliae Gubernatrice simul omnibus Hispanicis Ministris intra octiduum Regno exclusa: Cujus occasio captata ex Rebellione Catalonorum in qvos auxilium petenti Philippo repulsam dedere, qvippe in gentem sibi longo tempore amicam ferendum. Factumque initium d. I. Decembr. inqvam tunc, qvod tanqvam memorabile Portugalli allegant, ex officio Ecclesiastico illud Pauli ad Rom. legendum incidebat. Fratres, hora est surgendi de somno, nunc enim propius salus nostra est, qvam cum crederemus. Lusitan. Liberat. p. 121. Qva die et Johannes, cum antea Villaviciosae, Urbe ditionis suae degisset, Lisbonam ingressus fuit, solenniter postmodo coronatus d. XV. ejusd. mens Nec ulla urbs vel propugnaculum fuit, qvin Hispani eo statim cederent, solo Castello S. Gionis excepto, qvod in XV. Diem restitit. Exteris v. non ingratum fuisse hunc motum, docuit Exemplum Regis Galliae, qyi statim milites et Duces Belli expertos novo Regi subministravit, Belgii item Ordines soedere Offensivo et Defensivo se statim cum eo implicuerunt; In Anglia qvoqve Legatus Johannis tanqvam a Rege missus exceptus fuit. Qvin et Pontifex M. Urbanus VIII. post habitam cum Collegio Cardinalium deliberationem Legatum Regis Michaelem de Porto Gallo, Episcopum Lamecensem Romam venire et negotia illius Regni curare permisit, ex veteri more apud Romanam Curiam in similibus casibus observato, qvo dissidentibus de Regno Principibus ejus qvi

Regnum possidet, Legatus admittitur, ne interin res Sacrae in illo Regno detrimenta capiant: Vel generalius, qvia in casibus hujusmodi controversis Principibus moris est possessionem seqvi. Hujusqve exemplum jam praecesserat sub Gregorio XIII. qvi Regis Poloniae Stephani Batoraei Legatum itidem admisit, licet contradicentibus Henrico Valesio Rege Galliae et Maximiliano II. Imperatore. Vid. Piasec in Chron. p. 517. et 5. 8. Sed tamen Apostolicam Benedictionem licet saepius petitam, Johannes nunqvam impetrare potuit, Hispano ingentibus minis id prohibente. Vid. Thulden. ad A. MDCLVI. p. 301.

VII.

Interim Bello inter utrumqve Regem res commissa fuit, cujus primum praelium An. MDCXLIV. Prope Montejum initum, Duce Portugallorum Matthaeo de Albuqverqve exercitu VIM. peditum et MC. Eqvitum instructo, ex Hispanis autem Barone de Moliguen VIIIM. pedites et MMDC. Eqvites opponente, qvo victoria penes Portugallos stetit; Ultimum An. MDCLXV. ad Villam Viciosam Archistrategis Portugallorum Schombergio et Hispanorum Marchione de Caracena commissum, qvo Portugalli itidem superiores extitere, ac Hispanis gravissimam cladem intulere. Qva cum res Hispanicae valde accisae essent ac novus insuper hostis Galliae Rex Belgio Hispanico immineret, factum fuit, ut tandem A. MDCLXIIX. adeoqve post lapsum XXIIX. annorum, interveniente mediatione Regis Angliae finitum, et Pacis articuli fere tales sanciti fuerint. I. Ut Regi Portugalliae Rege Hispaniae titulus Regis tribueretur et promitteretur, suo interventu se effecturum, ut Portugalliae Rex benedictionem Pontificis M. impetraret. II. Ut loca utrinque occupata restituerentur, sola Ceuta in Africa excepta, qvae Regi Hispaniae relinqveretur. III. Ut in Commerciis Portugalli iisdem in Hispania privilegiis gauderent. qvae Anglorum natio haberet, vel qvae ipsi tempore Sebastiani Regis habuerant. IV. Paci in ditionibus Regis utriusque publicandae XV. dies, in Indiis VI. Menses darentur, et ab eo tempore omnis hostilitas aboleretur.

VIII.

Qvid inter Portugallos et Belgas actum sit, tradendum in Historia Belgii. Cur Soli ultimis Europaeis motibus se non implicuerint, utut alias foedere arctiori cum Galiis astricti, rationes videntur fuisse. l. Pax recentissime cum Hispanis inita, eoqve horror armorum tam cito resumendorum

II. Juris defectus, qvia enim Portugalliam totam ab Hispanis impetraverant, causa non erat, cur Pacem rumperent, vel spem aliqvid acqvirendi alerent. III. Potissima erat, qvod hoc modo soli praeter Anglos, qvibus demum post An. LXXIV. eadem fortuna obtigit, commercia per totam Europam libere tractaverint, caeteris omnibus inter plurima pericula cum rebus suis versantibus Iisdem deberi maximam partem derectorum Africae et Asiae tractuum expositum ex parte praec. § III. De Insignibus actum eadem §. III. et Not. Dign. Ill. Diss. VI. c. c. III. Cui. hic addimus, Regni Algarbiae insigne esse Castellum Aureum in Campo Rubro. Praerogativam Regis Portugalliae prae aliis Regibus deberi ratiocinatur de Sousa, qvia qvasi Caput Europae sit, latissime dominetur etc. Lusit. Liber. Append. c. VI. Qvem suo patimur abundare sensu. Inter viros illustres Portugalliae commemorandos ducimus fortissimos viros Alph. Albuqverqvium et Vascum di Gama, temporeqvidem a nobis remotiores, at rebus gestis, qvarum passim hoc Libro mentio fit, clarissimos. Vascus di Gama primus Caput Bonae Spei superavit, et litora Africae ulterioris ac Indiae Portugallorum Imperio aperuit: Ideo homines admiratione qvadam desxi reducem cum suis qvaesi ab in feris excitatum intuebantur. Osor. de Reb. Gest. Eman. L. II. Albuqverqvii autem industriae delerunt Portugalli conqvestum. Insulae Ormuz ac litoris Arabici, ipsa qvoqve Goae, hodiernae sedis Vice Regis sui in India initia, eoqve stabilimentum negociorum Indicorum ommium. Inter varia imperterriti animi ejus indicia insigne istud fuit, qvo Legatos Ismaelis Sophi Regis Persiae cum Tributi a Rege Ormuzii petendi excausa advenissent, dimisit: Ferculum namqve, uti vocabat, Globis ferreis, sagittis, haestarum cuspidibus et ferreis fistulis ipsis apponi, iisqve explicatis addi curavit: Hoc esse ferculum, qvod Rex Portugalliae iis pendere soleat, qvi a Regibus sibi subditis tributum exigant. Obiit in litore Malabrico e Regione Goae, ejusqve morte nunciata luctus per oram Indicam pervasit, multos Reges et Principes moerore afflixit: Inprimis Xuranda Ormuzii Rex animi dolorem multis lacrimis et veste lugubri demonstravit. Rex Emanuel qvoqve illius mortem acerbe tulit siliumqve illius ad se continuo venire jussit, et ne tanti viri nomen ex animis elaboretur, ei patris nomen indidit et pro Blasio Alphonsum vocari praecepit. Eum vero ut parentis merita postulabant, multis muneribus affecit et splendidis etiam nuptiis ornavit. Osor. de Reb. Gest. Eman. Lib. X. Plura de negociis Portugallicis

docebunt Hieronymus Conestabilis de Unione Regni Portugalliae ad Coronam Castellanam Tom. II Script. Hispan. pag. 1058. Salgado de Arayo Mars Lusitanicus, Joh. Caramuelis Lobkowitz Philippus Prudens, Lusitaniae, Algarbiae Indiae, Brasiliae Legitimus Rex demonstratus Antwerp, Ann. MDCXXXIX. fol. Antonii de Sousa Lusitania Liberata. Lond. Ann. MDCXLVI. fol. min. Lucii Andreae Resendii Antiq. Lusitanicae Lib. V. Tom. II. Script. Hispan. pag. 892. Nicolai de Olivera Descriptio Regni Portugalliae, Antonii Vasconcellii Descriptio Regni Lusitaniae et Anacephalaeosis Regum Lusitaniae, Emanuclis Faria Epitome Rerum, Lusitanicarum, Theodorus Godofreyus de Origine Lusitaniae Regum Antonii Brandaon Monarchia Lusitanica, Hieron, Osorius Episcopus Sylvensis de Rebus gestis Emanuelis Regis etc.

CAPUT III. De REGNO GALLIAE.

VI. Titulus Christianissimi, Delphini, etc. Cur Reges solo titulo Galliae contenti sint? Memorabilia de Ampulla Remensi, Auriflamma, scuto Liliato.

VII. Debilit as vetus Regni Galliae, primaque per Puellam Aurelianensem emergendi initia.

IX. Bella Gallorum intestina, Liga, Sacra, Hugonotae, Politici, Zelotae: Obsididio et fames Rupellana.

X. Bella Gallorum cum Hispanis: Articuli Pacis Atrebatenses, Madritenses, Cameracenses, Crispiacenses, Cambresienses, Vervinenses, Pyrenaei, Aqvenses, Neomagenses.

XVIII. Ministri status prisci; Majores Domus, Henricum IV. caruisse Ministris talibus: De Ancraeo, Luynaeo, Richelio, Mazarino, hodiernis Ministris.

IN Directorio Autorum de Rebus Gallicis primum commemoranda Biblioteqve des Auteurs, qvi ont escrit l' Histoire et Topographie de France par Andre du Chesne a Paris 1627. 80. Collecta Volumina Scriptorum Gallicorum sunt: Historiae Francorum Scriptores Coaetanei XII. ab A. DCCIIX. ad A. DCCCCXC. Ed. Petr. Pithaeo A. MDLXXXIIX. Scriptores XI. ab A. DCCC. ad MCCLXXXV. eod. Autore An. MDCXI. Scriptores Francici Ed. Marq. Frehero A. MDCXIII. Historiae Francicae Scriptores coaetanei a prima gentis ad Origine ad nostra usqve tempora Ed. Andr. Du Chesne Geogr. Regio, qvod molimen prout ex praefatione Tomi I. patet, XXIV. Tomorum fuit, sed qvia mors ejus id intervertit, non nisi duo Tomi proditi fuere. I. A prima gentis origine ad Pipinum. II. A Pipino ad Hugonem Capetum. Qvibus tres alios usqve ad Philippum Pulchrum adjecit Franciscus du Chesne filius Andreae, ejusque in munere Geographico Successor.

Histor. Antiqvam illustrant Jul. Caesaris Commentarii de Belle Gallico: De qvibus judicium Ludovici XII. V. seq. §. IV. Cl. Fauchet Antiq. et Hist. Gauloises et Francoises, Steph. Pasqvier Libris VI. des Recherches de la France, Gv. de Bellay de l' Antiqvite des Gaules, Joh. Isaacius Pontanus Libris VI. Originum Francicarum, Andreas du Chesne aux Antiqvitez et Recherches villes, Chasteaux etc. de toute la France, Joh. Picardus de Prisca Celtopaedia etc. Franc. Hotomanni Franco Gallia, s. juxta editionem Gallicam, La Gaule Francoise cum Apologia Victoris Thuartii.

Historicam Geographicam Galliae compluribus variorum descriptionibus exhibuit Du Chesne T. 1. Seript. Gall. p. 4. 6. etc. E qvibus Papitii Massoni Notitia Episcopatuum Galliae huc maxime pertinebit, qvae extat p. 45. et seqq. Adde Joh. Blaeu Atlantis P. II. Tom. VI. A. MDCL. E nostris Topographiam Galliae emisit Martin. Zeilerus Franc. 1655.

Annalium Universalium Conditores sunt P. AEmius Libris X. de Reb. Gestis Francorum a Pharamundo I. Rege usqve ad Corolum IIX. qvos continuavit Arnoldus Ferronus Consiliarius Regius Libri IX. de rebus Gaestis Gallorum a Carolo II. ad Henricum II. et hos iterum Jac. Henrici. Petri usqve ad A MDCI. Joh. Titius, Chronico de Regibus Francorum usque ad Henr II. qvod ab eod. Henric Petro auctum fuit usqve ad Henr. IV. additumqve Annalibus AEmilii. Robertus Gaguinus???nnalibus

Rerum Gallicarum a prima Origine usque ad Ludovic. XII. cum Appendice Huberti Velleji usque ad Franciscum I. Johannes Seranus Inventario Historiae Francicae a Pharamundo usqve ad Ludovic. XIII. ab Ann. CCCCXX. ad A. MDCXXIV. Joseph. Texera, Stemmatibus Franciae et Navarrae Regum a prima utriusqve gentis origine usqve ad Henricum Magnum, Papirius Massonus Annalium Libris IV. qvibus res gestae Francorum explicantur usque ad Franciscum I. qvi unus instar omnium fuerit. Histoire generale de France avez l' Estat de l' eglise et de l' Empire par Scipion Du Pleix Conseiller et Historiographe du Roy T. I. a Pharamundo usqve ad Hogonem Capetum, T. II. ab Hungone Capeto usqve ad Ludov. XII. Sommairre de l' Histoire de France, Extraict de la Bibliotheque Historiale de Nicol. Vignier. Les Chroniqves et Annales de France, de l' Origine des Francois faites iadis briefvement, par Nicole Gilles Secrataire du Roy, jusqu' au Roy Charles huictiesme, et depuis additionees par Denis Sauvage jusq' au Roy Francois II. etc. Augmentees jusqu' au Charles IX. par F. de Belleforest avec la suite et Continuation d' icelles jusqvesau Roy Henry IV. et l' an 1600. par C. Chappuys Secretaire et Interprete de sa Majeste. Histoire Univelle des Gaulois ou Francois par Jacqves de Charron jusqu l' an 1621. Phil. Bossieres Historia Regem Galliae. Omnes in compendium utilissimum contraxit Brianvallius, Abbrege Methodiqve de l' Histoire de France, qvod in gratiam Delphini hodierni conscriptum est, eoqve agitur de initio et fine uniuscujusqve Regiminis, Genealogiâ Regum, Rebus maxime morabilibus eorum, aliorumqve Virorum illustrium, Moribus dn. virtutibus ac vitiis Regum. Chronographos particulares allegabimus in Historia Regum.

De Origine progressu et praestantia Monarchiae Regisque Francorum scripsit Carolus Molinaeus JCtus in Gold-Monarch. Rom. Imp. T. III. p. 54. De l' excellence des Roys et du Royaume de France H. B. h. Henry Bignon A M DCX. Et recentius Auberius des Praerogatives du Roy de France: Qvod scriptum et Germano-Gallice extat Append. ad Contin. XV. Diar. Europ. De Statu Regio et Regni recenti Libri de l' Estat de la France passim noti sunt; Et e superiori seculo talis erat Le Cabinet du Roy ad Henric. III. A. MDLXXXI. E nostris ad hunc classem referendus Joh. Limnaeus Noticiae Regni Galliae. De variis Ritibus Aulicis, Le Ceremonial de France par Theodore Godofroy Advocat au Parlement de Paris. An. MDCXIX. De

Officiis Regni Galliae Jul. Caesar Bulengerus ed. primae Appendicis loco cum Scripto ejus de Imperio Romano.

Pro Rebus Ecclesiasticis faciunt Gregorius Turonensis L. X. de Gestis Francorum, Claudii Roberti Gallia Christiana Paris. A. MDCXXVI. fol. Concilia antiqva Galliae ex editione Jacobi Sirmondi: Papirii Massonii Noticia Episcopatuum Galliae, Ludovici Servini Vindiciae secundum Libertatem Ecclesiae Gallicanae, Petri Puteani Tractatus de Damnatione Templariorum in Gallia et similibus Gallice Paris. A. MDCLIV. in 4to. Inter Biographos est Scaevola Sammarthanus de Gallis illustribus, qvi nostra Patraumque memoria floruerunt, in opp. ejus Par. MDCXXX 40. Memorabilia rei Numariae habent Figures des Monnoynes de France, Par. MDCXIX,

II.

Loca Gallicam Jurisdict. agnoscentia sunt: I. Ex Hispania Comitaetus Ruscinonensis, de Roussillon: Qvi jam in manu Lodovici XI. ex parte fuit. V. Comin. L. X. inf. §. IV. citatum. Tum Praefectura s. Vicecomitatus Confluenti, et pars Comitatus Cerdaniae in Pyrenaeis montibus ad limites Galliae sita; Altera enim intra Montes Pyrenaeos et versus Hispaniam sita penes Hispaniam mansit. Art. Pyren. 42. et 43. Ex Belgio 1. Comitatus Artesia fere totus: Excipiebantur qvidem Articulis Pyrenaeis territoria Ariae, Audomaropolis et Rentii h. Ayre, S. Omer, Renty. Sed et priora duo ultimo Bello Hispano-Gallico Imperium Gallicum suscepere. 2. In Provincia et Comitatu Flandriae, Urbs Gravelinga, Fortalitium Philippi, Slusa, Halovina, Borburgum, Fanum S. Venantii, qvibus adjecta A. MDCLXII. Dunkerka a Rege Angliae empta, 3. In Provincia Hannoniae Landrecejum, Qvercerum, Avenna, Marieburgum et Philippi Villa. 4. In Ducatu Luzenburgico Theonis villa, Mommedium, Damvillerium, Ivosium Chavantium, Marvilla, cum omnibus earum Praetoriis, Toparchiis, Regalibus, appertinentiis et dependentiis, prout verba sonant in Art. Pyrenaeis XXXV. XXXVI. et seq. Qvibus per Articulos Aqvenses accesserunt Urbes et Fortalitia Charleroy, Binch, Athe, Duacum seu Douay, Tornacum seu Tornay, Audenarde, L' Isle seu Ryssel, Armentiers, Cortricum seu Cortray, Berga et Furne, Omnes fere ad Flandriam pertinentes. V. Art. III. seq. §. XI. Sed ex his iterum Charleroy, Binch, Ath, Audenarde et Cortracum A. MDCLXXIIX. Pace Neomagensi redditae fuerunt, loco earum vero Regi Galliae relictae Urbes et Fortalitia Valenciennes, Bouchain, Conde, Cambray seu Cameracum, Ypra, Warwik, Warneton, Poperingen,

Bailleul, Cassel, Bauvay, Maubeuge. V. Art. Neomag. V. et XI. III. Comitatus Burgundiae a Rege Hispaniae cessus eadem Pacificatione Neomagensi Art. XI. et XII. Qvo qvidem impletum fuit, qvod Ludovicus XII. ante duo Secula praedixit: Qvi cum Renatus Carnutensium Episcopus dixisset, Burgundis omnibus innatum esse odium Gallorum, id qvidem verum haut inficiatus fuit, sed ad futurum tempus, cum deposito odio ultro Gallicum Imperium exposcituri sint: Neque sibi tamen, neqve suis esse sperandum, ut ea videant tempora. V. Ferron. Hist. Ludov. XII. L. III. fin. IV. In Pedimontio parte Regionum Italiae habet Pinarolum Tractatu Cherascensi A. MDCXXXI. a Duce Sabaudiae sibi concessum et articulis Pacis Germano-Gallicae An. MDCXLIIX. confirmatum. V. Art. Pacis Germano-Gall. p. 127. 134 Fuitqve memorabilis sententia Cardinalis Richelii de loco hoc: Regem Galliae tribus Clavibus indigere: Perpiniano ad Hispaniam, Brisaco ad Germaniam et ad Italicam hoc, Pinarolo V. In Germania est Oppidum Brisacum vum villis Hochstadt/ Niedrimsing/ Harten/ et Acharren ad communitatem Civitatis Brisacensis pertinentibus, item Landgraviatus utriusqve Alsatiae et Suntgoviae tenore citatorum Art. Pac. Germano Gallicae, p. 127. et 128. Habuerunt et in Castro Philipsburg jus tenendi praesidium ad convenientem mumerum restrictum, et ita ut caetera jurisdictio, emolumenta ac Reditus penes Episcopum et Capitulum Spirense manerent: Qvam possessionem et novo munimento singulariqve hac Inscriptione roborarunt: Tuendis Rheni finibus LUDOVICUS XIV. Francorum et Navarrae Rex Christianissimus confecto in utraqve Germania Bello, restaurata utrobiqve Pace, Munimentum hoc suae virtutis assertaeque Libertatis Germaniae monumentum firmiori ist hoc Aggere muroque Regiis sumptibus exstrui fecit Annoque MDCLXVII. Perfecit in terrorem hostium, Foederatorum subsidium, Ligiorum praesidium, alterum Galliae Cis-Rhenanum Progugnaculum ac Germaniam versus ostium, Brisaco inferius situ, non robore, qvod ille claudit utrumque et nemo aperit, idem aperit et nemo claudit. Sed A. MDCLXXVI. idem in Germanorum potestatem rediit, ejusque loco Friburgum, qvod Galli Ann. MDCLXXIIX. expugnarunt, simul pagis Lehen, Metzhausen et Kirchausen ipsis relictum. Vid. Art. V. Neomag. Similis Jurisdictio in Civitates foederatas, ac in specie Colmariam, Monasterium, Deringhaim affectata, qvarum qverelae jam dudum praesentibus Comitiis inter deliberanda assumptae sunt; Nunc v. eadem in universam Alsatiam qvaeritur. Cui etiam firmiori reddendae, praeter X.

Parliamenta in Provinciis Gallicis constituta, novum atqve undecimum Ensishemii institutum fuit pro Landgra viatu utriusqve Alsatiae, qvod contingit A. MDCLVII. Vid Thulden. ad hunc Annum. p. 190. In America Nova Francia agnoscit Gallicum Imperium et ex Insulis, Insula S. Christophori, Martinico aliaeqve minores. Coeperunt et in Insulam S. Laurentii juxta Africam ante annos aliqvot Coloniae educi.

III.

Familiae Regum Galliae hactenus tres fuere: Prima Merovinorum, qvorum primus commemoratur Pharmundus fuisset, cui Clodion An. CCCCXXIV. admodum successit, Clodioni Merovaeus, unde nomen Merovinorum, inde Clod oveus s. Ludov. I. a qvo Auriflammae Scuti LiIiati et Ampullae Remensis trium superioribus seculis in Gallia magni aestimatorum Clinodiorum mentio fieri coepit Vid. Chifflet. de Ampulla Remens. C. I. Sirmondum Notis ad Tom. I. Concil. Gallic. A. CCCCXLVI. Ultimus fuit Childericus III. cui loco motu Pipinus successit, qvi sub illo et duobus antecessoribus ejus Majoratu Domus functus curarum Regni molem solus sustinuerat: Unde Studia Principum et Populi acqvirere eoque aditum sibi ad Imperium patefacere haut difficulter potuit, qvippe in tanto fastigio et proximo ad Summum Imperium gradu constitutus. Cujusmodi qvid et praeterito Seculo, nec dissimili felicitate tentavit Borislaus Gudenovv Mareschallus Russiae, qvi mortuo Theodoro Duce, dum primas partes in administratione Imperii obtinuerat, et animum Populi sibi devinxerat, ad Principatum fuit evectus, praeterito propiori Agnato Mikita Romanovvitz. De qvo in Histor. Russiae. Creditur Pipinus id auspiciis Zachariae P. M. fecisse, nisi ille consilia potius suggessit, qvam autoritate sua rem perfici voluit, qva de re vid. Pluribus Wilh. Barclaj. Tr. de Potest. Papae c. XLI. in Tom. III. de Mon. S. R. I. Goldasti p. 686. Historiae Franco Merovingicae Synopsin edidit Raphael de Beauchamps Duac. An. MDCXXIII. 4. Adde Roriconem Monachum, Gregorium Turonensem etc. in T. I. Script. Gall du Chesne.

IIda Familia Carolinorum fuit, qvae a Carolo Magno nomen, a Pipino Caroli parente originem duxit. Duravit ab A. DCCL. admodum usque ad A. DCCCCLXXXVII. ultimo ejus herede Ludovico V. sine prole mortuo. De qvibus videndi Annales Francici ab A. DCCVII. ad DCCXC. Annales Francorum Bertintani a tempore Caroli Martelli usqve ad An.

DCCCLXXXII. Annales Rerum Francicarum ab A. DCLXVII. usque ad An DCCCIV. et c. in Tom. II. et III. Scr. Gall. du Chesne.

Illtia Capetinorum Nomen et initia sumsit ab Hugone Capeto, Filio Hugonis Magni, Comite Parisiensi, qvi a populo electus IIX. Annis Regno praefuit et obiit A. DCCCCXCVI. Eaqve ad hodiernum Regem usqve conservatâ fuit in gemina Lineâ I. Valesiorum, qvorum ultimus fuit Henricus III. mortus A. MDLXXXIX. II. Borboniorum, qvam excitavit Henricus IV. seu Magnus recta descendens a Ludovico Comite de Clermont et Beauvois, Fisio Ludovici IX. seu Sancti, qvi regnavit ab A MCCXXVI. ad A. MCCLXX. Videndi de antiqvioribus Regibus hujus Familiae varii Scriptores T IV. et V, Scr. Gall. du Chesne. A Philippo IV. autem s. Valesio et ab A. MCCCXXVII. cum Bella inter Anglos et Gallos primum nascerentur, coepit ordinatissima Historiarum Galliae series in hunc usqve diem durans, cujus initium duxit Joh. Froissartus s. Frossardus Historia de Beliis Francorum et Anglorum ab A. MCCCXXV. ad A. MCCCC. qvam in Epitomen redactam et a Sleidano Latine redditam inter alias Editiones videre est in Script. Britann. Heidelb. A. MDLXXXVII. Hunc excipit Inghirramus, seu Engverran, Monstreletus ab A. MCCCC. ad A MCCCCLXVII. prosecutus. Historiam Caroli VI et Caroli VII. deinde secuti sunt Cominaeus, Belcarius, Bellajus, Thuanus, Gramondus, Priolus, omnes in seqventibus seorsim commemorandi. Singulos Reges v. suis nominibus, Annis Regni, certisqve eorum Characterem exprimentibus Elogis exhibuit, qvisqvis fuit Autor Imaginum Regiarum Lutetiae Parisiorum in Ponte S. Mariae extantium, qvos inde translatos cum notatu non indigni nobis visi fuerint, hic subjiciendos duximus.

Pharamundus	420.	Imperium sine fine dedi.
Clodio	430.	Romae vix cessimus uni.
Merovaeus	449.	Nobis ferus Attila cessit.
Childericus	458.	Redii virtute Decorus.
Clodoveus I.	484.	Salus mihi conjuga parta est.
Childebertus I.	514.	Armutus terror Iberi.
Clotarius I.	562.	Vicit Amor patriae.
Cherebertus I.	564.	Themidi Musarum nomina junxi.
Chilpericus I.	573.	Infaeustis avibus rexi.
Clotarius II.	628.	De Spinis rosa nata fui.

Dagobertus	632.	Multi post bella triumphi.
Clodoveus II.	647.	Vigili stant regna ministro.
Clotarius III.	664.	Dulcem mihi malo qvietem.
Childericus II.	668.	Claeustro discussimus hostes.
Theodoricus	680.	Donis auximus aras.
Clodoveus III.	684.	Socio confidimus uni.
Childebertus II.	694.	Plus idem ac oninibus aeqvus.
Dagobertus II.	716.	Brevis mihi gloria regni.
Chilpericus II.	722.	Claustris fero sceptra relictis.
Theodoricus II.	727.	Nos aliqvod nomenque decusque gessimus.
Childericus III.	742.	Regnum mutaebile sensi.
Pipinus	751.	Meruit regnare vocatus.
Carolas M.	768.	Consilio major, qvi magnus in armis.
Ludovicus Pius	814.	Bis cado, bisque resurgo.
Carolus II.	840.	Pugnare et vincere doctus.
Ludovicus II.	878.	Tot per discriminae regno.
Ludov. et Carolomannus	880.	Rarae haec Concordia fratrum.
Carolus III.	885.	Summa petit livor.
Odo.	888.	Imperio Regnoque potens.
Carolus IV.	900.	Qvo nec sincerior alter.
Rudolphus	926.	Summo dulcius unum stare loco.
Ludovicus IV.	935.	Terris me reddidit aeqvor.
Lotharius.	955.	Regnum extendimus armis.
Ludovicus V.	986.	Terris hunc tantum ostenderunt fata.
Hugo Capetus.	988.	In melius novus innovo regnum.
Robertus	998.	Omnigenae virtutis alumnus.
Henricus.	1032.	Belli pacisque peritus.
Philippus I.	1060.	Laetae dedi primordia Regni.
Ludovicus VI.	1108.	Par unicuiqve periclo.
Ludovicus VII.	1138.	Solymas assertor classe petivi.
Philippus II.	1180.	Augusti refero cognomine dotes.
Ludovicus VIII.	1223.	Metuendus in haeresin ultor.
Ludovicus Sanctus.	1226.	Decus addite coelo.
Philippus III.	1270.	Qvam forti pectore et armis.
Philippus IV.	1285.	Forti eum conjuge fortis.

Ludovicus X.	1314.	Aspera semper amans.
Philippus V.	1316.	Imperio pollens tractare Sereno.
Carolus IV.	1321.	Extra formosus et intrae.
Philippus VI.	1328.	Ramo avulso non deficit alter.
Johannes I.	1350.	Vici qvanqvam victus.
Carolus V.	1364.	Immanes potui superare procellas.
Carolus VI.	1380.	Bonus omnibus, optimus urbi.
Carolus VII.	1423.	Coelum sub virgine faustum.
Ludovicus XI.	1461.	Prudenti callidus arte.
Carolus IIX.	1483.	Viam gaudens fecisse ruinae.
Ludovicus XII.	1498.	Viditqve parentum Galliae.
Franciscus I.	1515.	In Hectore solus Achilles.
Henricus II.	1547.	Orae impia lege repressit.
Franciscus II.	1559.	AEtas brevis aptaqve regno.
Carolus IX.	1560.	Justitiam pietas auxit.
Henricus III.	1577.	AEternum patriae propono Coronae.
Henricus IV.	1589.	Ferro mea regna redemi.
Ludovicus XIII.	1610.	Fidei et Regni expulit hostes.
Ludovicus XIV.	1643.	Consiliis armisqve potens.

Residua sunt duo spacia, qvorum alterum coronatum Delphinum Aureum in Campo coeruleo exhibet, cum Inscriptione: Spes alterae Regni.

IV.

Reges tempori nostro propriores fuere: LUDOVICUS XI instautator post Carolum VII. collapsae Galliae, cujus Historia a Phil. Cominaeo descripta, eademqve Carolus V. maximopere delectatus fuisse plurimumqve ejus in usum vertisse dicitur: qvalia transitus pen Galliam, Captivitas Philippi Landgravii Hassiae obtentu Scripturae etc. De qvibus Vid. Thuan. Lib. XXI. ad An. MDLVII. Ejusdem Historiam proddit Franc. Belcarius Commentariis Rerum Gallicarum ab An. MCCCLXI. ad An. MDLXXX. Prostat etiam de eo Scriptum Politicum cum Titulo Gallico, La Chroniqve Scandaleuse, seu qvi integer Titulus est: istorie de Louys XI. autrement dicte la Chroniqve Scandaleuse escrite par un Greffier d l' Hostel de ville de Paris. A MDCXX. Ad singularia ejus pertinent I. Negociosissimum ejus et in ipso otio laboriosum Ingenium. Variis occupationibus distinebatur, nec sua tantum curaebat, verum etiam alienis sesi immiscebat. Exorto Bello cupiebat

Pacem aut inducias, facta vero pace vix continere se poterat qvin aliqvid denuo moliretur. De minutissimis etiam rebus et qvae facile alioqvi poterant negligi prorsus voluit cognescere et sic erat ejus natura ut ista curiositate qvodammode aleretur, tenebatqve optime, qvid per omnes Europae provincias gereretur, maxime autem in finitimis regionibus. Comin. Lib. X. Hinc factum II. Ut maxima ipsius per universam Europam esse autoritas. Britani, qvia copias Eqvestres propius ad ipsorum fines continebat, in magno erant metu. Pacem qvoqve colebat Hispania cum eo: Ditionem Ruscionensem, qvae pertinet ad Mare Medi terraneum acceperat a Johaenne Aragoniae Rege, Patre Regis Castiliae: Hispanus igitur ob eam propinqvitatem cogebatur et metuere et sumptus facere. Italiae proceres ac civitates erant ab amicitia ejus non alieni. De Helvetiis pro suo fere judicio statuebat. Scotus et Lusitanus ab eo toti pendebant. Gallia omnis ad nutum et voluntatem ejus omnia faciebat. Qvicqvid jussisset e vestgio conficiendum erat, nulla vel mora vel excusatione interposita. Qvae putabantur ad ipsius valetudinem aliqvo modo pertinere, mittebantur ad eum ex omnibus mundi plagis. Pontifex Romanus Sixtus, ubi cognovit eum religosa qvadam propensione desiderare linteum illud, cui panem azymum Sacrificii super imponunt, qvo Divus Petrus, dum sacrum faceret utebatur, misit ei cum aliis multis Divorum reliqviis. Illa qvae in Rhemorum urbe servatur pyxis cum Oleo sacrato, cum ante id tempus non fuisset e loco submota, in ipsius tunc cubiculum delata fuit; Constituerat enim velle inungi ad eum modum, qvo fuit unctus, cum inauguraretur Regno. Turcarum Caesaer per Legatum mittebat ei descriptas reliqvias, qvae adhuc superessent Constantinopoli: Eatqve omnes ac ingentem praeterea vim auri pollicebatur ei, qvo fratrem suum, qvi tum per Gallos erat in potestate Rhodiensium Eqvitum et post a Romano Pontifice captivus detentus fuit, diligenter servaret: Cui Legato tamen, cum in Provinciam Massiliensem venisset, Rex illico mandabat, ne longius progrederetur, neqve voluit audire. Comin. Comment. L. IX. III. At in uno Medico ea defecit, cui vitae cupiditate maxime adulatus fuit. Dabat ei Menstruum stipendium decies mille Aureorum, nec id modo, verum etiam Episcopatum Ambianensem ejus nepoti et munera publica largiebatur ejus propinqvi et amicis. Et tamen Medicus tam erat verbis in eum asper et darus, it nihil supera; Valde igitur eum Rex metuebat, et ad suos familiares de illius asperate nimia saepe qvaerebatur, neqve tamen audebat

cum a se dimittere. Nam ille pro consvetudine sua severius aliqvando interpellans: Non dubito, qvin me qvoqve sis ejecturus, ait, sicuit reliqvos omnes: verum sanctissimo jurejurando tibi confirmo, post meum abs Te discessum non Te victurum esse supra octavum diem. Ea voce magnopere perterrefactus adulabatur illi modis omnibus et amplissima donabat munerae. Qvae Servitus ei, qvi tantam plurimis annis apud omnes Principes atqve populos habuerat autoritatem, non potuit non esse longe acerbissima, inqvit iterum Cominaeus Lib. X. IV. In poenis sumendis eandem in asperitatem vertit, qvippe qvas constituit durissimas; Ideoqve carceres paravit horrendos et valde tetros, nempe caveas aliqvot partim ferreas, partim ligneas ferreis laminis coopertas latitudine octo pedum et altitudine paulo majori, qvam est staetura hominis. Excogitaverat hanc rationem Cardinalis Baluensis, et in eam qvae primum perfecta fuit inclusis est ipse, perqve totos qvatuordecim annos detentus: Post hunc alii multi sunt eas execrati, et ego qvoqve captivus in iis per menses octo fui; Compedes etiam ferreos longe gravissimos a Germanis fieri curavit, curavit, qvibus illigarentur crura: Pedes vinciebantur annulo ferreo, ab eo pendebat immanis qvaedam catena, et ad ejus exitum maximi ponderis globus. Vidi non paucos magna virtute Viros iis vinculis constrictos, qvi postea liberati summos ab eo consecuti sunt honores ac fortunas amplissimas. Comin. c. l. x. Deniqve V. et non necessariis suspicionibus eam deformavit. Eqvidem puto nostris qvidem temporibus neminem suspicionibus indulsisse magis, qvam illum, et vix est, ut aliqvis tam prudens, et qvi populum habeat tam obseqventem, qvam ipse habuit, in eam partem sic incurrat. Et ut aliqvi sint hodie tales, aut extiterint aliqvando, ii fortasse male sibi conscii propter anteactam crudelitatem magnas habuerunt metuendi causas. Ipse vero neminem nisi aqvo primum esset laesus offendit. Et sicut per ipsius imperium carceres illi funesti fuerunt inventi: Ad eundem plane modum ipse qvoqve ante mortem, consimilibus omnino vinculis sese induit, inque majori versbatur metu, qvam illi, qvos aliqvando captivos detinuerat. Qvod eo pertinet, ut ostendem neminem esse omnium hominum, qvi non aliqvo dolore et incommodo afficiatur. Postremo, densis ac ferreis cancellis totum castellum cinxit. Hi cum essent proxime murum, ad vestibulum pertinebant, ut supra qvoqve diximus. In fossa perpetuo excubabant deni sagittarii, qvibus mandaverat, ut in omnes, qvi alieno dic

tempore appropinqvasset telae conjicerent. Sciebat qvidem, hanc munitionem non posse majori alicui vi resistere: verum eo spectabat potius, et omni ratione providebat, ne Principes, conjuratione facta, partim vi et imperio, partim graetia castellum occuparent, et sumpta authoritate, in ordinem ipsum cogerent, it hominem parum sanae mentis, et administratione indignum. Ante octavam horam non aperiebatur prota castelli, et tunc solum admittebantur ejus domestici famuli, et prafecti, ac centuriones: qvi ad vestibulum et pertam disponebant custodias, qvemadmodum in locis, qvae sunt ad hostium fines, fieri consvevit. Ingrediendum autem erat omnibus, non qvidem per patentem portam, sed per parvulum ostium, et praeter paucos aliqvot familiares, qvorum erat opera necessaria, nemo qvisqvam, nisi voluntate ipsius introibat. Qvid? an aliqvis arctiori costodia coerceri possit, qvam ille seipsum cobibuit? Eae, qvibus alios complures aliqvando constrinxerat, caveae, erant altae pedes octo: et ipse tantus Princeps habebat perexiguum, in qvo de ambularet, vestibulum. An non maximas credibile est ejus fuisse acerbitates, qvi se ad eum modum inclusit ipse? qvi propinqvos et necessarios omnes ita metuebat, ut suam salutem non auderet eorum fidei permittere?

Carolus IIX. expers literarum fuit, parente Ludovico XI. ita jubente, ne esset, ut ajebat, in consiliis capiendis refractior et tenacior sui sensus: Qvod qvidem assecutus fuit, sed nullo Regni commodo: Nam illum jam Regem duo tresve homines huc illuc pro arbitrio circumegerunt cum magna saepe Subditorum indignatione. Unicam tamen sententiam Latinam ut sciret parens voluit: Qvi nescit simulare, nescit imperare Paul. AEmilius de Rebus Franc. in Carol. VIII. Ipse etiam post obitum parentis animum studiis et inter ea Lingvae Latinae applicuit, testanturqve animum ejus in literas propensum optimi autores complures, qvos in lingvam patriam versos didicit M. agistratus etiam non nisi eruditissimis viris dedit. Ferron. de Reb. Gestis Gall. L. I. f. 31. Parisiensibus iniqvus fuit, qvi missis Legatis conati fuerant ipsum ab expeditione Neapolitanae deterrere, qvos ille inauditos dimisit, dictitans neqvaqvam sibi opus esse tot consultoribus. Causa potior indig nationis v. fuit, qvod pecuniam ad id Bellum a Rege petitam libere negassent. Bellum Neapolitanum celeriter aggressus ipsamqve Neapolim ingressus fuit, sed et Bellum et Regnum non minori celeritate deseruit, foedere vicinorum Principum omnium perterritus. Singularis circumstantia mortis ejus haec fuit, qvod cum ex cubiculo uxoris prodiens simul ea in Ambulacro

apud Ambasium subsisteret, ut eos qvi in castris pila ludebant, spectaret, ibiqve orto sermone cum Johanne Episcopo Andegavenfi de prioris vitae erratis, ita futurum sibi propitium Deum obtestaretur, sinon speraret posthac futurum, ut Deum neqve culpa ulla piabili neque expiabili, qvoda ejus fieri posset, offenderet: Haec dicens mox aversus corruit, ac hora noctis undecima expiravit. Praeterea ubi primum corruit, invicinum ambulacro cubiculum, qvo nullum sordidius toto castro erat perductus fuit, ubi casu non culcitra, non torus linteis ornatus, palearium tantum aderat linteis sordidis substratum, atqve ibi is cui tot castra ornatissima, tot urbes florentissimae parebant, animam egit, magno sui desiderio relicto, annum agens XXVII. Ferron. l. ante cit. Vita et res gestae ejus describuntur a Cominaeo, Belcario, item Joh. Molinetto, cujus Historia incipit ab An. MCCCCLXXIII et desinit ad A. MDV.

LUDOVICUS XII. aeqve ac antecessor CAROLUS IIX. expeditionibus Italicis celebris, sed infelix fuit, cujus causam Thuanus reddit, qvod tam arctam cum Alexandro VI. P. M. affinitatem contraxisset et impuri patris omnique scelerum genere cooperti filii crude litatem, libidinem, perfidiam, fortunas deinde fovisset et amplificasset. Qvid enim, ait porro, Italiae, qvid orbi Christiano non metuendum fuit, si res prospere in Italia Gallis evenissent, et cum felicitate nostra Borgiarum fortuna adolevisset. Histor. Lib. I. p. 3. Idem Justi nomen a Fr. Guicciardino meruit, ac populo suo carissimus extitit. cujus adeo sancta et venerabilis, inqvit iterum Thuanus de suo tempore, inter Gallos memoriae viget, ut qvoties in consortio Principis, in Regni curiis et Comitiis de optimo regimine et rebus in meliorem statum reducendis agitur, toties Ludovici temporum et ordinis, qvi tunc sub eo in publica Regni administrarione servabatur, honorifica mentio habeatur. Adolescens plane incognita pro cognitis habuit, hisque temere assensus fuit, nec ad considerandos rerum exitus aut tempus aut diligentiam adhibuit: unde in varias angustias praecipitatus est; At regnum adeptus raro lapsus fuit, eaqve vitia adolescentiae facile declinavit, cum multam operam in investigandis aliorum consiliis conferret. Pecuniae qvoque tam tenax extitit, ut Neapolim et Mediolanum, dum jacturam pecuniae timuit, perdidisse credatur: Ideo et Duces Praefectosqve e Bello Mediolanensi reversos, cum munera a Rege expectarent, oppido frustraturus fuisset, nisi extantiores eorum Anna Regina muneribus affecisset: Qvae prudentia virili siqva parte erraret Ludovicus

corrigebat. Qvod tantum abest ut iniqve tulerit, ut Populi qvoqve Libertatem hac in parte benigne susceperit; Qvae sub eo tanta erat; ut Mimos aliqvando non puduerit ludis publicis Lutetiae editis personatum Regem aegrum, pallidum, capite obvoluto, soleatum et aurum potui aptum sitientem in Scenam traducere; Neqve Rex iis commotior redditus, sed risit et libertatem populi collaudavit. Ejusdem Conjugis instinctu qvoqve in Virorum Doctorum amorem primo perductus suit, qvos posthac sua sponte maxime coluit. Propendit etiam in veterum Scriptorum lectionem, eosdemqve sicubi videbantur modum non servasse, libere perstrinxit: Ideo cum Commentariis Julli Caesaris delectaretur, ac Hieron. Alexander clementiam Caesaris laudaret, ipse qvidem laude non indignam, temporariam tamen et alliciendis Romanis ostentam ajebat, exemplum afferens ex Uxeloduni deditione, cum deditis Caesar omnibus, qvi arma tulissent, manus praecidisset, vitamqve concessisset et Galliam ipsam paratam per so, specie Belli undiqve conqvisita vexasset et spoliasset. Fidelitatem qvoqve Caesaris se desiderare ajebat his in Commentariis, in numero aut caesorum aut eorum, qvi ex urbibus ad Bellum prodiissent, referendo: Alexandroqve Xerxis numerum terrestrium copiarum referente, qvos fuisse CLXX. myriades, et Semiramidis Assyriorum Reginae, cui fuerat peditatus centum millia, eqvitatus centum myriades, falciferorum et plaustrorum decies decem millia, virorum in Camelis pugnantium item numerus, aliorum Camelorum, ubi opus erat, vicies dena millia, naves in Bactris ter mille: Elegantia venustateqve verborum abundantes exteros historiae veritatem ajebat transgressos, tantumque abesse, ut aut qvae de Xerxe aut Semiramide scripsissent, vera sibi esse persvaderet, ut in probatissimis Historiis corruptos interdum numeros Bellatorum vereretur. Ferron. L. III. Obiit. d. 1. Januar. An. MDXIV.

FRANCISCUS I. Lege Regni proximus Ludovici agnatus, qviqve Claudiam Ludovici filiam natu majorem uxorem habuit, emortuali Ludovici mense adhuc coronatus fuit, plebe fausta omnia eo Rege sibi spondente qvi et aetate et insigni corporis magnitudine polleret Ferron. Lib. V. init. Sed vitio vocis ob uvulam morbo amissam laboravit, ut non facile nisi ab iis, qvi assverant eum audire, intelligeretur. Leod. Vit. Frid. L. X. Eruditionis maximus Patronus extitit, adeo ut ipsi mortuo cognomen PATRIS LITERARUM delatum fuerit. Ferron. L. IX. Et sancte jurat Leodius, se astitisse saepe Regibus prandentibus atque ipsi Romano Pontifici,

Cardinalibus, et Episcopis, doctiori tamen mensae, qvam haec Regis Galliae fuerit, se adfuisse non recordari, ubi a Lectione, disputatione et collatione nemo tam doctus, qvi non doctior, tam eruditus, qvi non eruditior, nemo tam egregius Dux vel miles, qvi non praestantior. Et si ad ea descendere licet, nemo faber, nullus hortulanus, nullus agricola, qvi non melior inde discederet, ipso Rege disceptante. cit. Vit. Frid. Lib. X. Rhythmos Gallicos qvoqve ea concinnitate edidit, ut nec fluere rotundius, nec cadere numerosius, nec cohaerere aptius ullo pacto possent, dubitarentqve qvi eo in genere versati sunt, an res verbis, an verba sententiis magis illustrarentur. Ferron. L. VII. Anteqvam Regnum edipisceretur justo liberalior visus fuit, qvam in rem cum Regiam pecuniam aliqvando a Qvaestoribus mutuo sumsisset, et anxius esset, qvomodo rationes hae in fiscum referrentur, Ludovicus XII. ipsum bono animo esse jussum, hoc Apologo admonuit: Eqvitabam, dixit, cum Patre: Proximus mihi videbar oppido, in qvod nobis perveniendum erat: itaqve visis Templi pinnis altiusculis cum e via langverem, ad patrem conversus: Ex, jam, ajo, confecta via, pervenimus in oppidum. Aberamus vero adhuc multis stadiis, ideo ille ad me convorsus: Adolescens, inqvit, ne posthac visis pinnis Templorum iter Te executum dixeris: Tacite innuens indignum esse, ut spe et specie largitionis nondum adepti Principatus commoda se percepturum existimaret. Ferron. Lib. III. Neqve tamen ingenium mutavit Regno potius, sed splendore et magnificentia superiores Reges omnes longe superavit, arcibus Regiis, qvae passim per Galliam visuntur aut a fundamentis excitatis, aut instauratis; Adhaec qvicqvid Signorum, Tabularum, aulaeorum ab excellentissimis artificibus depictorum, tapetum, stragulorum, et Regiae suppellectilis, atqve adeo immodica aestimationis Gemmarum hodie in Regum nostrorum palatiis et scrintis extat, hujus curae studio et liberalitati debetur: Ut mirandum sit, cum semper splendidissime vixerit, magnis ac damnosis continuo bellis tota via implicatus, tot illum tamen palatia extruere, tot res ingentis precii comparere potuisse, et post omnia aere alieno omni ex soluto CCCC. Aureorum millia et qvartam Regni vectigalium partem nondum coactam in morte relisqvisse, inqvit Thuanus Lib. III. et fidei Ministrorum illius temporis causam transscribit. Cum Carolo V. Imper. ipsi haut bene convenit, qvae res passim in Historiis prostat, accusantqve inprimis Adrianum P. M. qvi simultates illas foverit, cum facile componere potuisset: Succubit tamen Franciscus Carolo, victus captusqve in praelio ad Papiam, eoqve factum

ut Galli tandem Caesaris vires adeo saepe contemptas veteri coeperint, qvod Ferroni judicium est Lib. IIX. in Hist. Captiv. Francisc. At Carolus audita tanta victoria supplicationibus passim decretis vetuit ignes accendi caeteraqve; victoriae encomia et triumphi praenuncia adhiberi: Palamqve populo ad Sacram Concionem vocato edici jussit, victoriam uni Deo O. M. referendam, nihil nec sibi nec suis eo nomine blandiendum Teste eod. Ferrono. Dimissus, sed pactorum immemor, cum a Carolo asperius admoneretur, insolito Regibus exemplo singularem dimic tionem ipsi per Fecialem indixit: Et Caesar ad Regem et ipse Fecialem misit, sed rogatus a Rege, afferretne locum Duelli? isqve Rege orato ut audiretur, cum iterum atqve iterum ferocissime a Rege cogaretur, ecqvid afferret locum Duelli? Diceretqve se id afferre qvod Regi satis esse deberet, sibi vero diserte imperatum a Caesare esse, ut prius qvaedam Regi referret, qvae paratus esset referre, non est exauditus. Iterum Ferron. L. IIX. Literas Caroli hoc nomen missas V Part. I. c. V. §. XI. Sed minor illa servandorum promissorum tenacitas etiam aliis animadversa, et Henricus IIX Rex Angliae, qvoqve altum suspirare et multum de Gallorum inconstantia qveri aliqvando aditus fuit. V. Leod. Vit. Frid. L. IX. fin. Cum hoc tamen alias summam morum et naturae similitudinem aluit, ut nulla inter duos Principes vel temporum qvovis intervallo disperatos major usqvam commemorari possit: Qvod inter eos, nisi qvando aut aemulaetione aut Regnorum commodo et utilitate in contrarium resperentur, secretam benevolentiam alebat, Thuan. Lib. II. Ideo et mortem Henrici acerbetulit, animad ver sumque ab eo tempore a familiaribus, ipsum abjecta pristina hilaritate semper subtristi vultu et mente ad mortem usqve perseverasse. Thuan. ib. Obiit. A. MDXLVI. d. XXXI Martii.

HENRICUS II. Princeps Bellicosus, ac idcirco pacis consiliis repudiatis Belli occasiones, qvamdiu per fortunam licuit, semper amplexus, qvibus et Carolum V. fortunae senescentis taedio ad vitam privatam adegisse creditur: Caeterum facilis et alieno potius, qvam suo vivens Ingenio, qvod in Diana Pictaviensi, foemina superbi et impotentis animi eluxit, qvae cum animum Henrici sibi ita devinxisset, ut nunqvam alienatâ voluntate ad viae exitum usqve in amore ejus constanter perseveraverit, arbitrio suo omnia rexit, ut ipse praecipuus tunc Minister Momorantius, ut autoritatem et potentiam, qvam apud Regem obtinebat, incolumem tueretur,

morem gerere et prudentiam ad turpe obseqvium flectere satageret pessimo exemplo summi Imperii ad inpotentis foeminae libidinem prostituti, inqvit Thuan. L. III. ad A. MDXLVII. Confer eundem L. XXII. ad A. MDLIX. qvi emortualis Henrici fuit, extincti inter Nuptialia Filiae hastiludia, cum cum Comite Montgomerico hastiludio concurrisset et festuca fractae hastae vulnus in oculo accepisset. Qvod mortis genus ac tempus a Luca Gaurico Mathematico Pauli III perfam iliari praedictum constat, cum Catharina uxor futuri anxia foemina eum super viri ac filiorum fato consuluisset: Fore nimirum, ut in Duello caederetur, vulnere in oculo accepto. Qvod irrisum â multis ac pro tempore neglectum fuit, qvasi Regis conditio supra Duelli aleam posita esset, annotatumqve postea a curiosis, Regem qvi serium Duellum, rem Christiana Religione vetitam, infaustis regni auspiciis approbasset, in ludicro Duello vitam amisisse. Thuan. cit. L. XXII. fin. Vitam ejus seorsim descripsit Thomas Comerius de R. G. Henrici II. Paris. 1584. Cum aliis Thuanus a L. III. ad A. XXIII. Et L' Histoire de France enrichee depuis l' an. 1550. jusqves a l' an. 1581. par Jean S. de Popellinere.

FRANCISCUS II, primus Henrici filius, Regnum Anno uno et decem mensibus post Patrem tenuit mortuus A. MDLX. cum XVII. Annos et X. menses vixisset; Inter bonosne an malos Principes numerari deberet ob Imperii et aetatis infirmitatem in incerto relinqvens Thuan. L. XXVI. Uxorem habuit Mariam, Jacobi Regis Matrem Scotiae Reginam qvae ideo et Franciae Dotaria salutari solita fuit.

CAROLUS IX. Secundus Henrici Filius idemqve notissimus Laniena Parisiensi in extirpandos Protestan tes instituta, invitatoqve nuptiarum inter Sororem Margaritam et Henricum tunc Navarrae post Galliae Regem praetextu ad urbem Colinio, supremo ipsorum moderatore atque hac amicitiae specie obtruncato: Qvemadmodum et Commodus olim Julianum, qvem ut patrem coluerat, e medio sustulit, et Antonius Caracalla primariam urbis juventutem per speciem habendi delectus interfici jussit. V. Thuan. init. L. LV. qvo totus et parte seqventis de Lanienae hujus negocio agit. Carolum exeo tempore nocturnis horroribus saepe infestatum fuisse, adeo ut Symphoniacos pueros adhiberi oportuerit, qvi expergefacto somnum conciliarent, indeqve partem morbi contraxisse idem docet L. LVII. ad A. MDLXXIV. Et Gvisius, cujus auspiciis tanta caedes facta fuit, qviqve in occisi Colinii caput pedibus

saevierat idem fatum expertus fuit, ut jussu Henrici III. Regis occideretur et occisus ipsius Regis pedibus calcaretur. In excusationem Caroli tamen affert Thuanus, caedem istam potius alienâ qvam propria ipsius culpa accidisse, necessitate homini feroci ad iram praecipiti rei exeqvendae artificio se injecta, nec spacio deliberandum concesso: Ipsum qvoqve, licet serius, animad vertisse iniqvitatem rei et consultores potius privata odia et propriam ambitionem spectasse, qvam fidem et qvietem publicam, ideo et a consistorio eos removisse, matremqve ipsam honesto Regis Poloniae in Regno novo invisendi colore a se ad tempus ablegare constituisse. Obiit Pentecostes die A. MDLXXIV. post graves et longos dolores, ita ut se mori diu ante mortem senserit Annos natus XXIV. Singularia in Charactere ejus fuerunt: Ingenium Sagax, sed in vafricicem denegerans, morositas in pensitandis cujusqve meritis, proclivitas ad iram et crudelitatem, qvam aluit venandi aliorumqve violentorum ercitiorum studio, adeo ut fabricandis etiam armis et ferro, malleo ac forcipe versando desudaret; Nec leve crudelitatis signum fuit, qvod ferarum cruore manus imbuere gauderet. Musica tamen et Poetica inter eas ab humanitate abhorrentes exercitationes summopere delectatus fuit, Orlando Lasso e Norico, ubi Alberto Bavariae Duci operam navabat, paulo ante mortem evocato: Versus qvoqve ipse scite pepigit, Poentasqve summo in honore habuit, Sed instar Eqvorum genero sorum alendos, non saginandos dixit. In his Petrum Ronsardum Virum natalibus sed ingenio longe nobilissimum atqve adeo cuivis ex antiqvitate comparandum, crebris sed modicis Beneficiis cohonestavit, ad qvem et versus aliqvoties, qvi etiam editi sunt, scripsit Regia majestate non indignos. Suprema vox et Principe digna, summaeqve erga suos charitatis testis fuit, gaudere se, qvod in ea aetate moriturus nullos liberos Regni heredes relinqveret, qvippe qvi proprio exemplo abunde expertus esset, qvam misera Regum Puerorum conditio existeret, qvamqve deplorandus Regni status foret, cui pueri turbata Republica prae esset, sic autem res esse, ut Regno Galliae viro opus esset Thuan. cit. L. LVII. sin.

HENRICUS III. Tertius Henrici II. filius, Eduardus Alexander ante dictus, Primum Poloniae, deinde cum post Fratris mortem e Polonia se subduxisset Galliae Rex factus. A Jacobo Clemente Ordinis S. Augustini interfectus A. MDLXXXIX. obiit. Turbis civilibus implicatum Regnum tenuit, petitus Guisianorum hisqve adhaerentem factionibus,

atqve ipsi Pontifici Maximo exosus, qvod crederetur partes Protestantium clam fovisse, qvi et percepto de morte Regis nuncio praemeditatam in Consistorio orationem habuit, qva factum Clementis operi assumptae a Domino Carnis et Resurrectionis ejusdem mysterio ab Habacuco vate praedicato propter magnitudinem et admirationem rei com paravit, ipsumqve supra Eleazarum et Juditham extulit. E Plebe etiam fuere, qvi discerpto primum, post combusto Clementis cadavere (Parricida ipse enim statim ante oculos Regis confossus obiit) cineres per flumen dispersos conscensa cymba collectum irent; Sed illa simul omnibus istis curiosis collectoribus in medio flumine interiit, insigni Justitiae Divinae argumento, qvae non passa fuit tantam in Principem vicarium suum, injuriam redundare, sed ferenda esse Regum Ingenia, etiam qvaliumcunqve, ita comprobavit. Henricus interea ipso exitu suo iniqvitatem fati, qvam saepe senserat, expertus fuit, ut qvae cariora habehat, illi semper fere in perniciem verterent; Et veluti ab iis, qvos opibus et honoribus invidiose amplificaverat, gravi damna accepit, Beneficentiam naturae potius sponte currenti, qvam judicio tribuentibus; Ita cum Monachorum ordines praecipua veneratione semper coluisset, postremum a Monacho interfectus fuit. In Plebis odium qvoqve incurrit, qvam immensis Tributis et vectigalibus pressit, ut immodicam liberalitatem suam exercendi materiem haberet. Nunqvam tam receptam de Principe ullo omnium opinionem adeo dispar eventus secutus fuit: Nam Ephebis egressus statim exercituum Dux creatus est, partisqve anni fere curriculo ingentibus victoriis Bassacensi et Moncanturiana felicissimi Imperatoris laudem meruit. Deinde fama crescente, de Matrimonio ejus cum Angliae Regina actum, et res parum ab exitu abfuit; Postea cum Regina Parens praedicta sibi sua filiorumve facta ex animi sententia fingeret, neve filiorum alterum alteri in idem Regnum succedentem turbato naturae ordine adspicere cogeretur, per Legatum ad portam Ottomannicam de Algeriae Regno in Africa ei Imperatoris Turcici gratificatione concedendo actum fuit, ad qvod Regina et Sardiniam proximam se addituram sperabat, qvam Philippus II. pro Regni Navarrae compensatione traditurus, et a Navarro aliis ipsi ditionibus in Regno concessis permutationis titulo comparatura esset: Sed inter haec electo illo in Regem Poloniae negotium inchoatum omissum est; Ac postremo qvi ad tot Regna vocatus seu destinatus fuerat vix avitum retinere potuit, ejusqve

posfessione fere tota a suis dejectus, et anteqvam in illud restitueretur, ipsa qvoque vita ab iisdem spolitatus est. Sub hiemem Melancholico Morbo vexari solitus fuit, Domesticis tantum noto, qvi tractabile ejus reliqvo anno Ingenium intensis frigoribus morosum et difficile experti fuere, tunc enim omissis voluptatibus parci somni fuit, ac totam noctem vigilans, et temporius surgens, qvatuor Viros a secretis Epistolis et Cancellarium tractandis attentius negotiis fatigavit, res ad disciplinam revocavit et edicta severa condidit. Narrat Thuanus, Cancellarium ipsum sibi id paulo ante Guisii mortem narrasse, et praedixisse fore ut Rex, si Guisius ulterius eum lacessere pergeret, illum sine strepitu qvadam die in cubiculo interfecturus esset, nam ejus ingenium hoc anni tempore facile irritari et paulum a furore abesse. Res magnas, utpote otii amans, non facile aggressus est, in capiendis consiliis lentus fatali tarditate potius qvam metu, futuri non improvidus, sed praesentibus intentus futurorum negligens ac praeclaras rerum agendatum occasiones plerumqve omittens, in periculis subeundis segnis, in mediis intrepidus, praeteritis securus. Vulneratus doluit, qvod Sacrum ordinem atqve adeo Francicum nomen pietate erga Reges suos patriamqve semper olim praecipuum morte sua sceleratum facturus esset Thuanus L. XCVI. ad A. MDLXXXIX.

Henricus IV. Autor Borboniae Familiae et primo Rex Navarrae qvod Regnum jure matris Johanne Labretanae obtinuit, Magni nomen meruit post tot casus, per qvos fortuna, more magnis ingeniis non insolito, ipsum continuo ducere visa fuit, unde et summam prudentiam raroqve dispares ab intentione sua eventus inprimis ultimis vitae suae annis obtinuit. Novem Principes existebant, qvibus moriendum ante fuit, qvam corona potiri posset. Henricus II. qvinque Filii ejus, Antonius Navarrus Parens ipsius Fratresqve duo, Filii Antonii natu majores. Qvod ipsum inter causas allegant, cur prudentius ac felicius antecessoribus suis regnaverit; Principes enim a spe Coronae capiendae longius remoti majoribus curis exerceri, penitusque in causas subditorum inspicere solent, qvam Filii Regii, Nativitatis jure statim successioni destinati Vid. H. Peresixe L. IV. p. 460. Matri debuit Religionem Reformatam, qvam initio professus fuit, sed A. MDXCIII. cum Catholica muta vit. I. Ut dissidiis internis ea propter excitatis finis tandem imponeretur. II. Ut Hispanorum, qvorum interat turbulentum Galliae statum foveri, obex poneretur. Breviter ut Regno Galliae pacatius potiretur; Accessit III. Qvod putaret,

se majora beneficia hac ratione in Reformatos conferre posse, qvod etiam revera praestitit, qvoad in vivis fuit. Hinc Gramondus, cum summam libertatem ipsis tunc datam ex propenso Regis in Religionem Reformatam animo fluxisse probe perspiceret, rem non aliter excusare potuit, qvam id factum esse aut ex metu, posito supra vires negocio, aut ex chatitate erga suos, praevalente in tranqvillitatem Bono Publico. Histor. Gall. L. I. Perefixius antea qvoque animum in Religionem Catholicam pronensum gessisse dicit, sed nihil aliud allegat, qvam toties protestatum fuisse se velle meliora doceri, viamque meliorem si qvae ostendi posset, eligere, interea se tolerandum, non perseqvendum esse. Ritum transitus ejus inter alios prolixe descripsit Piasec. Chron, ad A. MDXCIII. Primae nuptiae ejus prorsus funestae extiterunt: Jam jam instantibus enim Mater obiit; Durantibus Laniena Parisiensis intervenit, finitis captivitatem qvatuor annorum subire coactus est: Cui captivitati etiam inclinationes ejus in Venerem transcribunt, cujus duritiem crebra cum Gynecaeo Aulico conversatione emollire conatus fuit. Sed eo ipso et primum istud et alterum cum Maria Medicaea conjugium minus svave sibi reddidit, ambabus uxoribus ipsi externos amores continuo exprobantibus. Ad prima vitae ipsius initia singulare est, natum fuisse praeter morem infantum aliorum, sine ullo fletus aut ejulatus indicio. Mater qvoque cantando ipsum enixa est, qvod Parenti suo Henrico Labretano se facturam receperat, qvi Testamentum abs se conditum filiae, licet enixe id reqvirenti, non ante se traditurum dixerat, qvam illa sibi prolem et qvidem cantando reddidisset, causatus se nepotem in ejulatus proclivem non cupere. Illa igitur cum pariendi tempus instaret, atque Parentem conclave suum ingredi animadverteret, spretis doloribus partus, adventantem Cantiuncula Benearnica excepit. Ab eodem postea educatus fuit, sed sine ullis deliciis et splendore, nec Regio habitu aut alio ditiori apparatu indui, nec qvicqvam ei exhiberi voluit, qvo illustrioris nativitatis personae affici solent: Qvae omnia vana esse, neque generosos adeo qvam pertinaces reddere infantes, non male asserebat; Sed communi hahitu infantum inferioris conditionis indui, nudis pedibus et capite saepe incedere, pane secalino et carne bubula et caseo vesci, currendo scandendoque fatigari permisit. Cito qvoque canis adspersus fuit, Anno nempe XXXV. de qvo dicere solitus fuit, ventum adversatum hos sibi afflasse. Conspirationes contra ipsum ferme L. numerantur. Inter gesta nobiliora sunt, Victoria Cortrasiensis,

Arguensis, Qvaerensis, Fontanensis, deinde negocium pacis Vervinensis, Conciliatio Venetorum cum Papa, Induciae inter Hispanos et Hollandos, et deniqve notabile foedus, qvo Christiani Orbis Principes fere omnes implicuit ad depressionem potentiae Hispanicae compactum, sed ad finem non deductum. Obiit interfectus a Francisco Ravaillaco A. MDCX. Melancholica hominis rabie, ut loqvitur Gramondus, et superstitione qva Reformatis Regem favere crediderat. Statim e funere Magni nomen ipsi delatum fuit, et si casum Religionis separes, unum a Venere naevum habuit, Sed noxa ideo Regibus leviori; qvia populus raro opprimitur ea labe; Vix enim saevire potest, qvi amat: Qvod iterum est Gramondi judicium l. ante cit. Videndi de eo Petr. Matthaeus de Vit. Henrici IV. Wilhelm. Sossus, Thuanus Libris ultimis Hist. suae, Hieronymi de Benevento discours des faits du Roy Henry le Grand. Hardouini de Perefixe Histoire du Roy Henry le Grand. Apopthegmata ejus singulariter scripserunt Zinckgraefius, item Perefixius in fine Historiae. De morte ejus V. inter alios l' Abbe du Boys discours sur l' Assasinat de Henry le Grand.

LUDOVICUS XIII. natus fuit A. MDCI qvinqve diebus a nativitate Annae infantae Hispanicae, conjugis ejus posthac redditae: Nativitatem antecessit ingens terrae motus: Partus fuit difficilimus, indeqve sana constitutio corporis ejus noxam accepisse creditur. Vid Perefixe de Henr. IV. ad A. MDCI. Puer novem annorum, Rex renunciatus fuit, statim ab obitu Parentis: Sed mox dissidiis suorum varie exercitus. Ab excessu Henrici IV. annis sex continuis patuit per Bella Civilia, ut interdum Reges infra subditos sunt, aut ponuntur. Qvid repetam dissidia intestinae per ea tempora toties mota, qvoties e primorum re fuit? Qvid expletas et auctas in immensum hirudines populi sanguine? Qvid desolatas ferro flammaque provincias per duellium facto? Qvid dictaes Regi Leges impuberi Principes exoranti, ut pacem ferre vellent. Gramond. L. II. Postea Mater et Frater Gastonus qvoque bellis lacessiverunt, cum ferre non posset muliebre Matris fastigium circa sui diminutionem, nec tamen, perinde ac fratrem, licet toties perduellem et in pace ulcus familiae, ulla molestia affecit, de illa, esse Matrem, de hoc esse fratrem suum crebro dictians. Idem Rupella A. MDCXXIIX. occupata Protestantes subegit, qvod nemo antecessorum suorum effectum dare poterat. Titulum Justi post mortem adeptus fuit, qvem ipse vivus qvoqve ambiit: Ut in edicto de l' Establissement des Grands Jours â Poictiers de Anno

MDCXXXIV. Nous n'avous point eu de plus ardent desir du commencement de nostre Regne, qve de meriter le Titrede Juste, en faisant regner la Justice dans toutes les parties de nostre Royaume. Mercur. Franc. Tom. XX. fol. 813. Et eundem a Francisco Guicciardino abstulit Ludovicus XII. Obitus ejus Anno MDCXLIII. gemino casu menorabilis fuit. I. Qvod eodem tempore contigerit, qvo ante Annos XXXIII Parens ejus interfectus fuerat. Brachel. Histor. Lib. VI. pag. 76. Pleriqve vana miratisunt, inqvit Priolus, sed solito sibi de iis, qvae supra nos posita sunt, loqvendi more, qvod idem dies accepti Imperii et vitae supremus: Pater enim Henricus eodem die Maji trucidatus est. II. Qvod nondum vertente anno Matrem et Cardinalem Richelium amisisset; Cujusmodi fatorum propinqvitas antehac etiam in Anglia visa fuit, Mariâ Reginâ et primario Ministro ejus Cardinali Polo eodem tempore fato functis. Ministris obnoxium fuisse exemplo Luynaei et Richelii constitit: Ideo qveritur Priolus, largiori omnium Gallorum fletu componendum fuisse, si qvae per se potuit, non egisset per Collegas iniqvo suo et Galliae voto. L. I. c. XIV. Summa illi Comitas in suos: Cum arrogantiam effugerat, retinuit majestatem et magnitudinem, modicus voluptatum, Regni sui supra modum amans, et si longiores moras in luce fata concessissent, optimus Regum evasurus. Id ibid Impotentiae Dominandi sub eo aliqvid datum fuisse in tot exulibus et carcere detentis eluxit: Sed Rex supremis diebus sibi conscientia dictante, seu derivandae in Richelium culpae et ut saevitiam ei totam imputaret, revocaverat extorres et longo pedore obsitos liberaverat. Paulo ante mortem Condaeum intuitus, Filius tuus, inqvit, insignem victoriam reportabit, qvod in mentis alienatae signo tunc habuere; Sed verum praesagium fuisse eventus docuit: Angvianus enim Condaei filius Hispanos Rocroyum intempestiva obsidione aggressos ingenti praelio fudit, solutaqve obsinione insecutus terga dantes et late populatus eorum fines. Iterum Priolus L. I, c. XIII. et XV. Videndi de eo Gabriel. Bartbolom. Gramond. Histor. Gall. L. XVIII. ab A. MDCX. ad A. MDCXXIX. Scipionis du Pleix Historia Ludovici XIII. Baronis de Chabans Belli Hugonottarum sub Ludovico XIII. Historia, Histoire du Roy Louys XIII. Composee par Messire Charles Bernard, Consciller et Historiographe du Roy Paris 1642. De initio Regiminis ejus eoqve tempore administrationis Reginae Matris emissae prostant Les Memeires de la Regence

de la Reine Maerie de Medicis An. MDCLXVI. qvae creduntur conscriptae a Cardin Richelio, et continent Fortunam Mareschalli Ancraei, initia Fortunae Luynaei et Card. Richelii, contentiones Principum cum Ministris istius temporis etc.

Ludovicus XIV. hodiernus Galliae Rex cum admiratione totius orbis natus An. MDCXXXIIX. d. V. Septembr. ex A nna Maria Hispaniae Regis sorore post XXIII. Annos sterilitatis: Creditur enim Catharrus parentem Regium male habuisse et a capite ad vitalia membra defluxisse, huicqve demum a sagaci Medico Medicinam allatam Regem bonae corporis habitudini et foecunditati restituisse adeo ut An. MDCXL. alterum etiam filium ex eadem Uxore susciperet, cui nomen Philippi datum Piasec. p. 580. Pueritia ejus praeceptis et monitis Mazarini adolevit, cui et admotus tenens secundas Villaregius. A. MDCXLIIX. civilibus motibus petitus fuis finitis An. MDCLIII. Coronatus An. MDCLIV. Conjugium qvod cum Margarita Sabauda primo agitatum, sed salutis publicae causa neglectum fuerat, iniit cum Maria Theresia Hispana A. MDCLX. ex eaque non nisi unam prolem masculam superstitem habet Delphinum hodiernum Ludovicum XV. Conjugio Mariae Annae Victoriae Bavarae nunc implicandum. Successus consiliorum ejus Suis impotentiorum laudum materiem praebuere. Ipsum delevisse vel deleturum adhuc gloriam Caroli Magni, Imperium ejus nonnisi Coelo et Oceano terminandum esse, eidem deberi Titulum Maximi, et Delphino haeredi ejus, qvintam Monarchiam. Vid. Specimina horum talium in Excerptis Auberii de Praerogativa Regis Galliae Lib. I. cap. I. et Lib. III. cap ult. Qvae discussit Martinius peculiari Tractat. Libertas Aqvilae Triumphantis. Sed de hisce passim in seqventibus agetur; Nec insolita sunt talia Galliae Regum Galliorumqve molimina. Decumani fluctus et repentina malacia: Ab origine Gentis haec fuere et erunt: Non mutantur elementa et per haec regnatur apud nos, regnabitur sine fine. Dixit de rebus sui temporis, qvanqvam alia in causa Priolus Lib VI. c. X. Qvae Deus hodieqve rata esse jubeat! Qvae de eo consignata sunt, habentur potissimum in Thuldeni Libris ultimis, item Theatro, et Diario Europaeo; Benjamin Priolus, qvem saepius jam citavimus scripsit de Rebus Gallicis ab excessu Ludovici XIII. Historiarum Libros XIV. usqve ad An. MDCLX.

vitae eorum alia qvaedam ipsisqve veluti communia et in universis aut plerisqve saltim observata annotant, qvae itidem attingere voIuimus, non aliis tamen qvam ipsorummet Autorum verbis exhibenda. Tales I. Amores Regum Galliae: Ut Ludovici XI. Bien estoit ilchaste assez, qvoyqve de Lyon il fit venir deux belles femmes, qvi depuis il maria richement a Paris. Nic Gilles f. 503. Qvibus tamen post mortem filii abstiniut. Dum vixi cum eo non sectabatur alienos amores: Nam qvo primum tempore ad ipsum accessi, mortuus est ei Filius, gravissimo ipsius cum dolore, atqve tum me praesente votum Deo faciebat, nullius foeminae notitiam se habiturum esse praeterqvam uxoris. Et qvanqvam hoc ad ejus officium alioqvi pertinebat, tamen ea virtus et constantia multum in ipso laudanda fuit, praesertim cum et obseqventes hadberet plerasqve omnes et ipsius uxor non esset ea formae, qvae magnopere aliqvem afficeret, tametsi alioqvin egregia et honesta foemina. Comin. L. X. Caroli IIX. Annus agebatur MCCCCXIV. cum Rex nunc Moliniam, nunc Lugdunum adiens pulcherrimarum mulierum amore tenebatur, conviviis etiam eas adhibens, certa loea designans, qvibus hae mulieres, qvibus ipse consveverat, convenirent, nactus etiam homines non ignobiles emissarios, architectosqve Lihidinum. Ita diei brevitatem conviviis, nostis longitudinem voluptaetibus conterebat. Sed et hic resipuit ab Anna sorore admonitus, voluptatumqve, occasiones bellicis cogitationibus occupationibusqve fallere conatus fuit: Unde non sine venustissimarum mulierem lacrymis, quae aegre ab eo divellebantur, accinxit se ad Neapolitanam profectionem. Ferron. L. I. f 4. Et singulare continentiae specimen fuit, qvod posthac ab ipso editum Scriptores istorum temporum perhibent: Virginem, in qva erat forma et species liberalis, direpta urbe vim militum fugientem ad pedes ipsius se prostravisse, Regem vero exarsisse in eam, seductamqve lectulo mox collocatam: In eam cum insiliret, aspecta Tabulae, ubi Diva Virga puellum gestabat, oratum a Virgine per intactam illibatamqve Divinam matrem, integra sonso redderetur, Regem vim lachrymarum profudisse, compressisse et constrinxisse voluptatem, qvae se jam profundebat et eliciebat, intactam virginem qvoqve sponso captivo liberate reddidisse, dote constituta de suo qvingentorum numum aureorum liber atis unae sponsae omnibus proximis et affinibus. Ferron. L. II. fin. De Ludovico XIII. idem L. III. fin. Adolescens plane animi fuit fluxioris remissiorisqve vitae, ut in aulicam, qvae purgandis linteis vacabat, forma non ineleganti, oculos admovens mox seductam anplexus sit: Asta qvoqve

in Hospitae filiam, etsi forma mediocri, scitam tamen et dulces modos cythara edoctam, mox exarserit pudicitiaeqve ejus, etsi pedibus aeger illuserit. Post nuptias tamen Annae maxime contrahebat et cohibebat eas voluptates. Atqve iterum de Francisco I. L. IIX. f. 163. Burdigolae magnifice exceptus ibi dies aliqvot consumsit nactusqve cum Ludovica Matre Annam Pisselevam, qvae postea Bontieuria a mariti nomine vocitata est, ut vidit liberali facie puellam, delectatus est ejus comitate et svavitate. De Diana, seu ut alias scribi solet, Valentina Pictavia dictum in charactere Henrici II. Hic addendum, mortuo Henrico statim ignominose Aula exactam, Regia gaza ac gemmis ingentis precii, qvas illa penes se habebat, non fine exprobatione repetitis: Qvod insigne fluxae Aulicerum fidei testimonium fuit, inqvit Thuanus: Nam ex iis omnibus, qvos, dum rerum potiretur, multos sed fere indignos ad honores evexerat, nemo unus repertus, qvi jacentis et a suis relictae fortunam sublevaret, praevalente adversus beneficia privata odio publico. L. XXIII. ad A. MDLIX. Carolus IX. qvia violenta exercitia amavit, eo minus qvidem in Venerem mollis fuit, at nihilominus Puellam Aurelianensem, Mariam Touchet, adamasse compertus fuit, ex qva Carolum Averorum Comitem suscepit. V. Thuan. L. LVII. sin. Henrici IV. Amores erga Gabrielidem d' Estrees, Jacobam de Bueil, Carolam des Essars, Henricam de Balsac passim noti sunt: Iisdem in Mommorantiam Condaei Principis conjugem ut exarserit, ut Mommorancia restiterit, tandemqve se fuga in Belgium subduxerit V. ap. Gram. L. II. Et sans mentir il avoit l' ame trop tendre du coste des Dames; Il estoit maistre de toutes ses autrespessions, mais il estoit esclave de celle la. Onne scauroit justifier sa memoire de ce reproche, et s il est admirabile qvasi en toutes les autres parties de sa vie, il ne doit pas estre imite en ce point la. Perefixe ad A. MDXCIX. Unus illi a venere naevus sed noxa Regibus ideo leviori, qvia raro saevit, qvi amat, dixit supra Gramondus. Qvod tamen et veterum Gallorum solamen fuit, cum sublato AEgidio Romano Childericum Regem, qvem amorum causa ejecerant, revocarent: Tolerabilius fore cum pati Regno praesidere, qvinatis uxoribusque abuteretur subsiditorum, qvam illum sustinere diutius, qvi nihil sitiret amplius, qvam sangvinem Principum ap Trithen. L. I. Annal. Vit. Childerici. II. Alterom est ad sexum foemineum aeqve pertinens dispari tamen ex causa: In Gallia moris esse, ut autoribus mulieribus res magni gerantur. Ita loqvitus de consiliis Burgundiae Ducis Aurelianensem ab Anglis detentum sibi conciliandi AEmilius Vit.

Car. VII. f. 333. Negocium injungitur Ducis uxori, foemina Regia majestate, erat enim filia Regis Lusitani: Ei maritus attribuit prudentissimos viros, qvorum consilio uteretur, et qvid fieri placeat, ostendit more praecipue in Galliae recepto ut autoribus mulieribus res magnae gerantur. Ea agendo moliendoque pervicit, ut Oratores ad Anglo Rege Calitium ac deinde in finitima oppida convenirent, qvo et ipsa ex Flandria se contulit, ibi primum de communi pace agi coeptum, re ingentis molis ac lentioris spei: Deinde copia loqvendi Aurcliaenensi facta, qvem ad id Calitium Angli ea rogante transvexerant, cum eo convenit, ut oblivio injuriarum sanciretur et coelibe toro duceret Margaritam filiam Clivensis Ducis ex sorore Burgundionis procreatum: Proinde XLX. Scutatorum redemptus opera Burgundionis post annos XXV. in patriam restitutus persancte Affinitatem amicitiamque coluit. Similiter Articuli Cameracenses A. MDXXIX. conditi inter Caesarem et Regem Galliae, autoribus Ludovica Regis et Margarita Caesaris amita, qvos ideo Pacificationem Foemineam, Traite des Dames Dixerunt. V. seq. §. X. Iterum pacis Cameracensis Ann. MDLIX. inter Philippum II. et Henricum II. conciliatae laus penes Christiernam Lotharingiae Ducem fuit, mediam inter utrumqve Regem, qvippe Phlippi consobrinam et recenti affioitate Henrico gratam. Strad. Deo. I. Lib. 1. Rursus tempore ultimorum civilium motum Galliae qvatur foeminae omnem Galliam commiserunt, ipsae postea improsperis, ut fit, rebus se praedamnantes Numini fidem obligarunt per Religionis mendacem simulationem. Priolus L. II XLIII. et IIX. 10. III. Insuspiciones propendere. Eqvidem puto nostris temporibus neminem suspicionibus indulsisse magis, dixit supra de Ludovico XI. Cominaeus. Et de Ludovico XII. Ferronus Lib. III. fin. Idem propensissimus levibus ex causis ad varias suspiciones fuit. Et generalis iterum Cominaeus de B. Neap. L. V. Hic est morbus occultus, qvi in familiis Principum regnat et plurimis incommodis materiam subministrat, in Gallia qvidem edeo freqvens, ut a Carolo M. vix pauci Galliae Reges annum aetatis sixagesimum excesserint, collecta saepe aegritudine ex suspicionibus et iis qvae clanculum ac falso essent delata. Atque adeo IV. nec ultra LX. Annos vivunt, qvod a temporibus Ludovici XI. in Annales relatum. Sexagesimum aetatis annum, ut faetalem sibi, semper horruerat, qvem Francorum Regum videndo jam inde ad Hugone Capeto generis sui autore nemo transcenderat. Ipse id spacium qvindecim diebus excessit: Inqvit AEmil. de R. G. Ludov. XI. f. 357. Et Cominaeus Comm. Lib. X. de eodem: Attigit Annum sexagesimum primum, et judicabat ipse,

non se victurum esse supra sexagesimum, ac dicebat Gaelliae Reges a multis temporibus eum terminum non excessisse. Qvae tamen in Gallis paulum aliter sonant: Ilvesqvit environ soixante et un an, toutesfois il avoit tousjours imagination de ne passer point soixaute ans, et disoit, qve puis long temps Roy de France ne les passa, Aucuns venlent dire, qve depuis Charles le Grand: Toutes fois le Roy nostre maistre fut bien avant au soixante et uniesme. Qvibus et Barthii versio optime respondet. Causam idem Cominaeus supra reddidit, eademqve V. subinde factam porro scribit, ut mente parum moti fuerint: Ludovicus XI. paulo ante qvam decederet, cum suspicionibus nimium indulgeret, nulli prorsus homini fidebat et omnes insidiari sibi putabat. Ejus Pater cum decumberet aegrotus persvasum habebat, paratum sibi esse venenum, ideoqve aeb omni cibo abstinuit Caroli VI. eo fuit deterior conditio, qvod deliraret ac mente captus esset. De Carolo VII. confer. AEmil. fol. 339. De Henrico III. supra Characteres ejus. VI. Nec cum Delphinis ipsis bene convenit: Vide Exempla Ludovici XI. cum Carolo VII. Caroli VI. cum Carolo VII. Carolo IIX. qvoqve Delphini ferotia exosa. Ex qvo omnibus sortem magnatum intuentibus videri necesse est miserrimam: Sic distrabuntur in contrarias voluntates eorum cupiditates, ut a liberis eisqve infantibus sibi metuant: Inqvit Ferron. L. I. Alienarum reum arbitrium qvoqve non nunc demum ad se traxerunt. V. exemplum Lodovici XI. apud Comin. saepe cit. Comm. L. X. Repentinos motus, et celeres victorias, sed subitam jacturam videre fuit in Bellis Caroli IIX. et Ludovici XII. Henticorum nomen fatale extitisse dicetur infra §. XIIX.

VI.

De Titulo Christianismi, qvem Sereniss. Galliae Reges gerunt prolixe egimus Notic. Dign. Illustr. Diss. II. c. II. §. III. IV. De nomine Primogeniti Ecclesiae ibid. §. V. Et generaliter de usu Titulorum talium praec. c. I. §. VII. A Porta Ottomannica Titulum Podeshair accipiunt, qvem illa alias nulli Principi, qvam Imperatori suo convenire autumat. Vid. pluribus Aut. Stat. Turc. 1. Lib. I. c. XXI. De Delphini nomine itidem dictum Not. Dign. Illustr. Diss. III. c. ult. Cur solo Titulo Franciae Rex contentus sit, ratio est, qvia inter Leges Regni est, ut qvicqvid Rex acqvirit, id omne Galliae accedat, Coronaeqve Gallicae innectatur, unde nihil seorsim commemorari potest, qvin Galliae

nomine jam comprehendantur, de qvo pluribus dictum P. I. hujus Scripti cap. VI. S. III. Galli hanc addunt, qvod id fiat ad imitationem antiqvi Romani Imperii, qvod unico tantum et simplici Titulo usum fuit; Et magis affectari fruitionem divitis praedae rerum acqvisitarum, qvam ornatum ex subjugatarum nationum inscriptionibus. Vid. Excerpta Aubery ante cit. Interim posse ajunt, si velit, uti Titulo acqvisitarum Regionum, veluti Henricus III. Semper usus fuit titulo Regis Poloniae, et Henricus IV. uti coepit Titulo Regis Navarrae. Insignium loco habent tria Liliae ad exprimendam perpetuam exclusionem foeminarum a successione in Regno, autoribus forte Monachis e mediis seculis, qvi qvoniam legerant in Evangelio, Lilia non nere, nete autem vel Lanam ducere, foeminarum proprium sit, Lanam ducentes, h. Foeminas arceri a Sceptro Francorum, Liliis indicare voluerunt: Nam ex ejusmodi fontibus imagines tales olim peti fuerunt solitae. Boxhorn. Hist. Un. p. 343. Alii tradunt Veteres Francos Bufones in insignibus habuisse, qvi succedenti tempore in Liliorum figuram qvantitate non disparem abierint. Verosimilius Apes fuisse, qvae volatu suo itidem analogum qvid Liliis Gallicis exprimunt: Talesqve priscum Clodovaeum in insignibus habuisse reliqviae Clinodiorum ejus ostendunt, qvae hodienum Viennae in Gazophylacio Leopoldino videntur. Poterit tamen et Scuto Liliato, qvod fuerunt Clodovaeo I. coelitus missum esse, origo transscribi, qvemadmodum Portugallicorum Insignium origo qvoque a coelestibus pendet, de qvo supra. Jactantur enim vulgo Tria Francorum Cimelia: Ampulla Rhemensis, Scutum Liliatum, et Auriflamma, qvae coelitus delata putantur: Unde Stepban Forcatulus Lib. VI. de Gall. Imper. Tria pignora de coelo missa Imperii Gallici sempiterna, Scutum Liliatum, Phiala Odorata et Vexillum splendidum, purpuram aetheream confitens pro Certo. Sed illa jam sensim ab ipsis Gallis in dubium vocari coeperunt. De Ampulla Vid. Non. Ding. Ill. Diss. IV. c. II. §. IV. De Scuto Liliato itidem recentiores Scriptores Gallici candide: Fides illa Francorum de Liliis nulla probati Scriptoris autoritate confirmatur. Bern. Girad. du Haillan. Lib. I. Rer. Franc. Et Joh. Tillet. de Dign. Franc. Fabula de Scuto Francio, qvod Clodovaeo Regi e Coelo missum fuerit in coenobio Gaudii Vallis, ubi Scutum cum tribus Liliis ostenditur, adinventa fuit post Carolum VI. Regem. Claud. Fauchet Senatus Monetalis Praeses L. de Insign. De Scuto Regio

per Angelum ad Clodovaeum Regem delato nihil invenitur in Historia Gregorii Turonensis. Alibi: Apud nullum bonae notae Scriptorem legi illam Scuti Francici Divino nuncio significationem, creduntqve viri docti Insignia familiarum recentiora esse; Scipio Dupleix Historicus Regius in Clodov. I Qvod attinet ad Scutum coeruleum Liliis pictum, neqve historia, neqve traditio ullam fidem facit, qvod e coelo transmissam fuerit. Et. Scutum Regium qvidem Atlantum loco binos Angelos habet, sed illi demum introducti sunt, postqvam Ludovicus XI. Angelicam S. Michaelis militiam instituit: De qvo Vid. Chistet. de Ampull. Rhem c. I. Auriflamma deinde fuit Vexillum Ecclesiae S. Dionysii, qvo utebantur Monachi ad statas et solennes pro Regis ac Regni felicitate supplicationes: De qva iterum Scipio Dupleix, postqvam de Liliis se explicuit: Fabulosum est similiter, Auriflammam Clodovaeo Regi e coelo missam fuisse. Erat enim Vexilum Ecclesiae S. Dionysii, qvod olim Reges nostri ad bellicas magni momenti expeditiones deferri jubebant. Marlotus item Lib II. c. V. Chronica antiqvae silent videturqve antiqvitas aut veneratio, qvo olim vexillo illi exhibebatur, hujus miraculi fidem simplicibus impressisse, qva in liter atorum animos se tandem insinuavit. Vid. iterum Chiflet. l. c. De Dono Strumas sanandi prolixe actum Not. Dign. Illust. Diss. V. c. II. §. IV. et seqq.

VII.

Gallia ab Anglis debilitata fuit regnantibus Philippo Valesio, Johanne, Carolo V. et Carolo VI. de qvo in negociis Anglicis dicendum erit; Sed eluctari coepit sub Carolo VII. Anglorum segnescente industria, ipsiusqve in intestinas Lancastrensium et Eboracensium factiones divertentibus, qvo latis simus Carolo jus suum vidicandi campus apertus; Accedebant incitamenta Johannae d' Arc, Puellae Rusticae e Lotharingia, et ab initio rerum gestarum suarum Puellae Aurelianensis nomen meritae: Qvae tempore obsidionis Aurelianensis circa A. MCCCCXV. ac desperatis rebus omnibus se Carolo Regi divinitus in auxilium missam palam prodebat, ac pulsis Anglis ac obsidione Aureliae victricia arma longe lateqve circumferebat, disparem tamen a virtutibus suis exitum sortita; Ab Anglis enim capta et publice in foro Rotomagensi combusta fuit, odio magis iraqve, qvod ab ignobili Puella Viri Bello illustres tot clades accepissent, qvam qvod aliqvid tam saevo supplicio

dignum commisisset. V. Joh. Is. Pontan. L. IX. Rer. Geldr. Boxhorn Hist. Un. p. 495. Qvam Historiam diligenter pariter ac judiciose examinavit Doctiss. Voetius, ac peculiari Discursu Historico. Theologico complexus fuit Volum. II. Disp. de Sign. et Mirac. Qvem, qvoniam non adeo prolixus est, aliisqve in Historia Civili casibus lucem addere potest, hic inserere voluimus.

DE PVELLA AVRELIANENSI.

PRoblema est de Johanna d'Arc Lotharingieâ, dicta Puellâ Aurelianensi, cujus facta mitaculi et spiritui Prophetico imputantur. Plurimi Scriptortes tum coaetanei, tum recentiores ejus meminerunt: Et ante paucos annos A. MDCXII. peculiari tractatu historiam ejusque Apologiam complexus est Joh Hordali Consiliar Lotharing et Juris in Acad. Mussipont. Antecessor, qvi genus suum refert adfratrem hujus Johannae d' Arc Lotharingicae, dictae Puellae Aurelianensi. Sed praetensum hoc miraculum investigaturis occurrunt tres qvaestiones: 1. An qvae de ea feruntur, ita facta sint. 2. An si dentur facta esse aut onmia, aut pleraqve, necessario inde miraculum, spiritus propheticus et immediata atqve extraordinaeria ejus divina missio: ad liberationem Regni Gallici, extruenda sit. 3. An Jure damnatae et rogo aedjudicata. Qvod ad l. Qvaest. Facta referuntur duplucia, I. Alia fortiter et consilio et manu in bello gesta, qvae illi cum militibus et heroicis animis etiam nonnulli foeminis bellatricibus communia: Nec tam mirum, eum eqvitando, et jaculando a pueritia inter pastores se subinde exercuisset, dum patris oves pasceret, uti fatetur Hordalius ex autor. cit. Et haec facta communiter ab omnibus Scriptoribus referuntur; Qvae tamen nullum faciunt miraculum: Qvod ex comparatione singulorum cum similibus inter Gentiles, Mahumedistas, Christianos, haut infreqventer patratis optime constabit. 2. Alia, qvae prodigigium miraculum aliqvid videntur sapere, aut sunt absentium et futurorum cognitio, ac revelatio, regis agnitio inter multor alios, qvem ante nunqvam viderat, apparitio speciei humanâ angustioris (Angelum Michaelem

qvidam interpretantur) per qvam aliqvoties tecurrentem ipsi Mandatum ut Carolum VII. adiret, Aureliam obsidione liberaret, Regnum Gallicum Regi aessereret. Haec facta, si qvis ficta suspicari velit, utiqve non video eum tam parodoxum fore. Primo, qvia apud Autores coaetaneos de apparitione illa (qvae maxime [gap: Greek word(s)] esset) altum silentium. Hordalius qvi omniae conqvisivit ad causa hujus vindicias, non citat nisi duos recentiores Gallos Paschasium scil. lib. VI. Disp. Gallic c. V. et Matthaeum in Ludov. XI. Lib. V. Paschasius, qvi militiam et res gestas ejus inter miracula et mysteria divinae numerat, praecipue nititur ipsius Johannae confessione coram judicibus, ex actis judicialibus descripta. Ubi de voce saepius ex coelo auditâ et conspecta claritate, qvam putabat (sic ipsa interrogata respondebat) fuisse angeli; Qva voce monitam se dicebat, ut virilem habitum. assumeret, et se conferret in Galliam etc Secundo, qvia ipsi Episcopi judices a Papa delegati adprocessus revisionem tantum a criminibus Magiae aliusqve eam absolvunt: Spiritus autem Prophetici et miraculorum, nedum apparitionis istius divinae, ut semel qvidem meminerunt: Qvod tamen omnino faciendum fuisset. Tertio, qviae ex Scriptoribus coetaneis, et illi aetati proximis (reliqvi enim nullo numero hic habendi) pauci facta illa historice affirmant; Sed alii dicunt fama est, ut creditur, vulgus dicit. Sic AEneas Silvius in descript. Europae cap. 34 Antonius Archiep. Florentinus in Chronico, Nauclerus generat, 48 aliisqve scriptores ab Autore Sybillae Franciae et Hordalio adducti, alii in genere tantum ajunt, divinitus missam esse. Jam vero possunt Heroica et generosa pectora divinitus excitari, et tamen absqve miraculo, ad res praeclare gerendas. Qvarto, qvia seculum istuderat plane [gap: Greek word(s)] fabulis et fictitionibus inumeris foetum, immo superfoetatum: Adeo ut verissime dixerit Gerson (qvi tamen pro causâ hujus citatur.) Mundum senescentem tunc miracula phantasiasse. Qvinto, qvia validae sunt praesumptiones divinae illa miraculasa aut a Johannâ, aut a Gallis, aut a superstitiosis (ut tunc erant tempora) nimis facile creditae et ficta fuisse. A Johannâ ut militarem cupiditatem, impetum et provinciam puelliis non ita decoram hâc ratione ab insolentiae approbrio vindicaret: aut ut famam sanctitatis sibi conciliaret: aut ut aliis obsecundaret. Cogitentur exempla virginis Cantiae, Martinae Brosseriae, Magdalenae de la Cruz, Evae Vliegen tot annis admirandae, abstinentis etc. aut amabili qvadam insaniâ et delirio melancholico: forte et illusionem ac phantasiae

perturbationem â daemone passa potuit sibi imiginari, facta esse, qvae facta non erant; Ita ut volens sciensqve non fefellerit. A Gallis, aut ut honori gentis et priscae fortitudinis consulert; Ne videretur rebus desperatis et Gallis langventibus auxilium immo et consilium ac ductus in illo bello a fortitudine puelloe 18. annorum debuisse praestari: Aut ut suos langventes et nutantes confirmarent, et hostes Anglos terrerent. Non est insolens, divini aut miraculosi qvid saepe ab hominibus politicis fuisse rebus suis praetensum: Nota sunt exempla Numae, Lycurgi etc. Et huic strategemati totum hoc mir aculosae puellae acroma adscribit Lipsius in notis ad Politic. lib. I. cap. 3. Et fatetur Paschasius lib. 6. cap. 5. aliqvos scriptores Gallos sic sentire, inter eos Dominum de Langey lib. 3. de disciplina militari cap. 3. Alios addere, proceres qvosdam Galliae subornasse hanc puellam, eiqve signum aliqvod indicasse, ex qvo regem nunqvam sibi conspectum inter complures alios purpuratos sedentem cognosceret. A. Superstitiosis, ut populum tunc pro more recepto in superstitione confirmarent, nominatim in merito superogatorio virginitatis Vid. Hordal pag. 29. 100. 175. II. Qvaest Cui adscribenda hac facta? Resp. Tres sunt sententiae: qvarum prima divino miraculo; Secunda partim Magiae, partim fraudulentae fictioni, tertia meris fraudibus et fictioni totum hoc adscribit. I. Pro divino miraculo ex recentioribus Paschafius lib. 6. des Recherches de la France c. 4. etc 5. Matthaeus supra cit. Tholosanus lib. 7. de Rep. cap. II. Belleforest. in Carol VII. Thevetus de vitiis illustr. virorum lib. 4. 25. Barthol. Fayus in energumenico pag. 15. Papirius Massonus, (qvem indico fide Cornmanni, ipse librum et locum non inspexi. ) Symphor. Champegius in parall. heroum Galliae: Hubertus Morus Paris. Theologus et Rhemensis Ecclesiastes lib. 3. de sacris unctionibus, sub finem, et Hordalius: qvi omnes Galli, aut necessarii. Ex extraneis Delrio Disqvis. Magic. I. 4. c. 1. qvaest. 3. Henricus Kornmannus in tract. de Virginitate, Virginumstatu et jure cap. 41. Idem inTract. de Miraculis mortuorum part. 3. cap 10. Et ex antiqvioribus Henricus de Gorichem Theologus, et Gerson tract. peculiar. Philippus Bergomas de praeclaris mulieribus. Mayerus lib. 16. annal. Flandriae: Rob. Gaguinus in Carolo VII. Sed nihil certi habet haec sententia. Nam primo, possunt facta illa negari, propter qvaesola miraculum, prophetia, et missio immediate divina hic inveniri putantur: ut supra ostensum est. Secundo, possunt ea, siqvidem ita in formâ aut saeltem praeter pr???pter

contigerint, aeliis causis adscribi; non qvidem Magiae (a qvo crimine post mortem aebsaluta est,) sed illis qvas infra indicabimus. Tertio, siqvidem miraeula illa praestita tunc creditum fuisset, si non omnimoda fide, saltem Pontificia credulitate; cur numero Sanctorum non est adscripta? cur Gallia Canonizationem ejus non procuravit? praesertim cum cum Papa et Gallicanae, et Johannae illius causae particulari faveret. Qvae miracula post mortem ejus facta refert Hordalius pag. 185. ex Valerando Varanio, ea examen non sustinent. Qvarto, de revelationibus et miraculis minime divinis peremtorie judicari potest, ex propria illius cofessione apud Paschasium cap. 5. pag. 461. cum ad qvaestionem, An unqvam vidisset Feas (erant spectra forma et habitu foeminarum apparentia, dicta in Germaniâ Albae, Alvinnen, in Belgio Witte-Brouwen); et qvinam aut qvaenam essent, qvi cum ipsa loqverentur? Responderet: Ad prius, Neg. Ad posterius, esse sanctam Catharinam et Margaretam, qvas saepe vidisset, et tetigisset, dum fuisset incarcere, et qvod terram seu pavimentum deosculata fuisset, per qvod illae transissent, et qvod confilium ab illis acciperet super omnibus responsis suis pag 462. Qvod ad arborem Fearum, et apud fontem prope vicum Dompre, locut fuisset cum sancta Catharina et Margareta, et non cum Feis. Et qvod jam ab anno aetatis 13. cum dictis duabus sanctis loqvi caepisset. Addebat, sibi qvidem saepe imputatum fuisse (in Lotharingia scil.) qvod loqveretur cum Feis! negabat tamen unqvam factum, aut Feas unqvam sibi vias, qvod sciret. Interim fatebatur (pag. 261.) foeminam qvandam susceptricem suam jactare solitam, Feas a se visas ad arborem scilicet Fearum, ita dictam in vico paterno in Lotharingia. Sed unde misera sciebat ab aliis conspectas istic fuisse Feas, a se vero dictas Sanctas, cum Catharina et Margareta nunqvam fuerint in rerum natura: uti probamus disputat. de Sanctis Chimericis. Vide jam specimen revelationis et apparationis divinae. 2. Pro Magiâ et fraudibus stant judices; Et Angli ad qvorum postulatum Johanna igni adjudicata. 3. Pro meris fraudibus et fictionibus, Lipsius loc. cit. 4, Sunt alli qvi in medio relinqvunt, et admirantes nihil determinant. Nos omnibus illis sententiis omissis, put amus adscribi posse: Primo aeut delirio et enthusiasmo melancholico; fortiqve imaginationi, sed confusae et corruptae; cum qvâ conjuncta erat dementia superstitiosa: Utriusque qvanta vis sit, docet experientia, et autores alibi nobis cit. Sed excipis:

Si de visione ita se haberet, qvo referres praedictionem futuri etc. Resp. Si semel atque iterum hoc accidit (qvamvis putamus hic esse procliviorem additionem qvam subtractionem,) id per accidens est. Qvi multa conjiciunt, non raro inscii in ipsam veritatem incidunt: Secundo, aus energemati, seu mavis illusioni diabolicae tam internae per phantasiae turbationem) qvam externae per visionem seu apparitionem: Tertio, aut omnibus illis simul. Confer. Disp. de Energumenis. Unum illud de apparitione Catharinae et Margaretae modo notatum) illusionem Phantasticam, aut diabolicam, aut utramqve evidentissime evincit: III. Qvaest An jure fuerit vivicomburio adjudicata? Resp. Incl. in Neg. Neqve enim habitus virilis, qvo utebatur in bello, nec vita militaris, (qvae utraqve Regis et procerum publicâ autoritate illi concessa) nec res fortiter gestae, nec enthusiasmus et Melanchelia (siqvidem adfuerit;) nec deniqve energema, aut raptus, aut externa illusio diabolica, tam acerbum supplicium merebantur. Qvot praesumti Sancti et Sanctae, qvod monachi et moniales a Diabolo in Papatu delusi sunt? Si hostes noluissent eam laudare, debuissent saltem ejus misereri. Et hactenus hanc causam ab Hordalio, Delrio, aliisqve bene agi putamus. Qvibus praeiverunt Joh. Laziardus in c. 274. epitomarum hist. Universalis; Genebrardus lib. 4. Chronographiae; Mariana lib. 20. de rebus Hispanicis; aliiqve adducti Juris consulti Historici et Politici ab Hordalio a pag 69. usqve 158. cit. et pag. 103. 192. 206. ubi habet historiam et instrumentum justificationis. Qvaecunqve censura in vitam ipsius militarem ab adversariis stringatur, saltem ad crimina absolute referri neqvit, nedum vivicomburio vindicanda. Exempla bellatricum et fortiter dimicantium foeminarum et olim et nuper suppetunt qvaem plurima. Aliqva vide relata ab AEnea Sylvio 2. part. Asiae cap. 20. Rhodigino lib. 13. antiqvar. lect. c. 33. Lipsio in monitis et exemplis politicis lib 2. c. 2. Et Marconville, Beverovicius, aliiqve scriptores de Laudibus Foeminarum. Et defendit Cornmannus loc. cit. adducto ab aliis non observato textu. L. 18. libello amis. D. de excus. tutelae Subjicio hic, qvae invenio in libro ante 150. annos praeter propter Parisiis edito tit. Mir abilis liber, qvi prophetias, revelationesqve, nec non res mirandas etc. aperte demonstrat. Sic ergo autor seu mavis editor ille, qvisqvis est, in praefatione. Super omnes reges et excellentia regna terrena habetur Gallorum Rex cum regno onmium religiosissimus: ac beneficiis: non solum humanis: Sed et

divinis insignitus: Qvod pluribus licet probare rationibus, Prima: Qvoniam ab Angelo divinitus allata est phiala: Qvam sanctam ampullam vocant: dataqve beato Remigio divino ungvento plena: Qvo praefatus Rex Gallicus liniri solet. Secunda: Qvoniam per nuncium coelitus missum Olympi moderator Gallorum Regis insignia in longe praestantiora: Videlicet Lilii flores commutare dignatus est. Tertia: Qvoniam illi ab optimo maximoqve rege datum est miracula facere. Utpote in morbo illo guttura disserenti: Qvem scruellas Galli vocant: Curando. Qvarta: Propter aureae illius: Qvam Auriflandum seu sanctum vexilium vocant, divinam receptionem. Qvinta: Qvoniam ex Francorum Regibus suae beatitudinis testimonia relinqventibus plures fuisse sanctos in confesso est. Sexta: Qvoniam Francorum Reges summos Pontifices non sine fidei jactura pulsos saepe in suam sanctam sedem remiserunt, Septima: Hoc argumento colligi potest, qvoniam Rex ille Regum Francorum Regibus hostium injuriis oppressis, atqve humano auxilio paene destitutis suppetias fere non dedignatus est, qvod omnibus patuit Anno Domini MCCCCXXV: Qvo puellâ viginti annos nata duce, Angli profligati fuere. Caeteras causas (qvas etiam facile perseqvi non possem) brevitatis causa omitto.

Problema, An recte ab Aurelianensibus coli et statuâ honorari potuerit? Resp. De civili cultu et honore tantum ob res fortiter et feliciter gestas, non contendo: Si qvis ulterius tendat (qvod videtur facere Hortalius P. 21.) nefas duco: Nullum enimcultum regiosum sanctis defunctis, nec ullam exemplarem sanctitatem cum miraculis et prophetiâ Johannae tribuendam censeo. Hactenus Voetitus: Plura qvae ad Historiam Virginis hujus pertinent petenda ex Hordalio a Voetio citato, tum ex Goldasti Libro de eadem materie, Sybillae Francicae nomine edito.

VII.

Secutis temporibus magis magisque emersit Gallia, et stabilita demum a Borboniis Henrico IV, Ludovico XIII, ac Ludovico XIV. ab internis dissidiis liberius agere, exteris autem formidabilis reddi coepit; Neqve dubium est potentiam Regum Galliae nunc majorem esse, qvam unqvam proxime antegressis seculis extitit: Cujus causa generalis in Providentia Divina indubie sita; Ut enim homines, ita Imperia nascuntur, crescunt, decrescunt, ac tandem moriuntur, certiqve temporum

limites divinitus praestituti sunt, qvi nulla vi nostra transiti possunt. Speciales si qvaerendae, fuerint I. Senescens Hispanorum fortuna, de qva non abs re dicetur, ibi rerum potiri Gallos coepisse, ubi Hispani desierint, veluti de tempore Ferdinandi Aragonii et deterius se tunc habente Gallia inverso ordine a Thuano dictum: Ubi Galli desierunt, ibi rerum potiori Hispanos incepisse. Lib. I. II. Oppressio dissidentium in Gallia et in iis Hugonotarum, qvi consiliis exterorum, ac praecipue Hispanorum fulti CC. fere urbes tenebant, earumqve non paucas praesidiis munitas, qvae ipse Rex ex parte sustentare cogabatur, Deqvo V. §. seq. His accesserunt occupatae nobilissimae urbes vicinorum Regnorum et qvasi Claves, in Germaniam Brisacum, in caliam Pinarolum, in Hispaniam Perpinianum; Deinde accepta tot loca in Belgio; Item occupata Alsatia et Lotharingia, qvae alias inter Galliam et Germaniam media erat. Qvae omnia tamen non aeqve justis consiliis gesta fuisse toties qvesti sunt, qvi Res Gallicas accuratius spectavere. Hoc fine enim jam olim dissidentes in Germania Principes fotos fuisse: Imperium hostiliter impeditum; Turcam foederis obtentu in Italiam concitatum; Catalonos in rebellionem armatos, Neapolitanos, Siculos, Insubres ad eandem solicitatos et ss. qvae jamdudum exposuit Anonymus Autor Biblioth. Gallo-Svec. n. XII. Iisdemqve multo largior qverendi materies apud plurimos succrevit, ex qvo nostro tempore nimis clare eluxit Regia ista Rerum Europaearum arbitrium in se transferendi, si non universalis qvoddam Imperium condendi cupiditas: De qvo passim in seqq.

IIX.

Dissidia intestina qvae Galliam superiori seculo exercuerunt maxima ex parte Religionis causa, aut certe obtentu coeperunt. Illuxerat etiam Galliae, cum maxima pars Europae Resormationem Sacrorum meditaretur, instaurata Religio: In hanc igitur extirpandam Ligae Sacra a Catholicis condita, cujus initia sub Francisco I. et Henrico II. sumpta, complementum circa An. MDLXV. interveniente Philippo II. Hispaniae Rege additum. Vid. Thuan, L. XXXVII. Inde factionum nomina audita, hinc Catholicorum et Papistarum, isthinc Hugonatarum, tanta acerbitate, ut Carolum IX. ea publico Edicto A. MDLXVII. iuhibere, ac ne talia contumeliose amplius usurparentur mandare oportuerit. V. Thuan. L. XXVIII. Accesserunt cum progressu temporis Politicorum, et Zelotarum vocabula, Catholicis imprudentioris

Zeli factioni Guisianae subscribentibus, qvae colore a Religione qvaesito celabat Regni ambitum, Politicis debitam Regi fidem et Pacis consilia amplexantibus: Qva de re extant qverelae Thuani Lib. XL. init. Perniciosa foederatorum, qvi et Zelotae dici gaudebant, factione alienatis ubiqve plebis a nimis, Civitates toto Regno a Rege et Legitimo Magistratu defecerunt. Et Lib. LII. Politici nomen factionis fuit et a seditiosis Regiarum partium et pacis Studiosis attributum. Conf. Lib. XLV. ad Ann. MDLXVIII. Vis qvoqve subinde adhibita, cujus horrendum exemplum praebuit atrox illa Laniena San-Bartholomaeana, qva internecio Reformatis universis decreta, caesaqve triginta ferme millia hominum noxiorum juxta et innocentum pro libidine percussorum, ut qvemqve res privatae agebant aut odia. Sed crudelitatis hujus prudentiores Gallo omnes in hanc usqve diem puduit: Effectus qvoqve internecionem prodidit inutilem; Neque enim ut spes erat, ex caede concordia fuit inter indigenas; aut veneratio et cultus erga Regem, qvin potius armavit in illum inermes, subditosque prompti nuper capaces obseqvii in rebellionem induxit. Gramond. Lib. VI. Ac Naudaeus qvidem inter paucissimos caedem hanc defendit aux coups d' Estat. Sed huic retundendo verba modo citat sufficient: Prolixius de eadem sententia non ita pridem egit Joh. Cyprianus de Statu et motibus Galliae in Lanienam Parisiensem desinentibus contra Naeudaeum Lips. MDCLXXIV. His itaque principiis constitere Protestantium Bella in Gallia, non alio fine ab ipsis suscepta, qvam ut in Regno Galliae tuto consisterent, liberoqve exercitio Religionis suae gauderent. Qvibus et variis Pacificationibus illusum, donec sub Henrico III. interposita veluti cautione ipsis Urbes concederentur, qvas Fidei obsides, les Villes d' Ostage, item de Mariage, de Seurete dixere. Tandem A. MDXCVIII. Edicto Nannetico ab Henrico IV. ipsis plenius cautum: Renovatae illae in longos annos Urbium possessiones pignus fidei datae, Urbes item (qvos matrimonii, foederis, secur itatis appellitant) numero plures loci genio et arte munitas ea illis religione conservavit, aut adjecit tanta munificentia, ut potiorem habuisse causam ipsorum plerisqve sit creditus Gramondus Lib. VI. Ac dubia nonnulla qvidem in contrarium a Catholicis, Nuncio Apostolico, Rectore, Sorbonae ipsoqve Parlamento Parisiensi mota; Sed pervicit nihilominus Henrici autoritas, Edictumqve in vigore suo perstitit, postqvam gravi hac Oratione Parlamenti proceres aliqvot ad se convocatos compellaverat. Videtis me stantem,

dixit, in conclavimeo secretiori, ubi ad vos verba facio, non ornamentis Regiis indutus, nec gladio cinctus, ac sago militari tectus, ut mos fuit meorum antecessorum, nec ut Principes solent, ubi legatos ad se admittunt, sed ut paterfamilias thoracatus, qvi familiariter loqvitur cum liberis suis. Qvaeso approbetis edictum, qvod feci in gratiam Reformatae Religioni addictorum; Qvod feci, pro fine habet bonum pacis. Hanc, ut extra Regnum firmavi, sie et in Regno meo valo constitutam. Obedientiam mihi debetis, etiamsi solam qvalitatem meam consideretis, ac subditorum munus, et specialiter vestrum, qvod in Parlamento meo geritis. Nonnullis restitui penates, a qvibus longe recedere fuerant coacti; aliis religionem; qvam amiserant. Si praedecessoribus meis debuerunt obedire, certe magis ad id mihi obligati sunt, qvi statum restanravi. Deus me elegit, ut mihi conferret Regnum, qvod meum est et successione et ac qvisitione, Senatores Parlamenti meo beneficio ibi suas occupant sedes. Nolo gloriari, dicam tamen me non habere alia exempla, ad qvae me componam, nisi mea propria. Novi machinationes in Parlamento institutas, ac excitatos fuisse concionatores seditiosos: sed securitati meae ipse providebo contra eosdem, nec vestrum expectadio remedium. Severe aliqvando in illis animadversum fuit, qvando minori studio seditionum autores esse voluerunt, ac nunc esse laborant. His instrumeutis doliarium septum Lutetiae constructum fuit, ac gradatim perpentum ad parricidium Regis. Radicitus evellam has factiones, et amputabo omnes, qvi his vires suppeditant. Transcendi muros urbium, ficili saltu superabo doliaria septa. Non opus est allegare relgionem Catholicam, aut respectum sacrae Sedis: Novi qvid illis debeam, tanqvam Rex Christianissimus, et propter hororem nominis, qvo afficior, ac audio primogenitus Ecclesiae filius. Falluntur qvi putant se apud Pontificem in gratia esse: ego favore longe ante illos sum. Ubi volluero, omnes vos faciam declarari haereticos, proptor denegatam, qvam mihi debetis, obedientiam. Semper laeditur majestas Regum, qvando constitutiones illorum contemnuntur; major tamen est laesio, qvando contemnuntur ab illis, qvi debebant curare eas observari. Qvi remoram subjiciunt edicto meo, amant bellum. Indicam illud crastino die Reformatae Religionis cultoribus, sed non inferam ipse, mittam eo istos, qvibus hoc bellum placet. Volo edictum, qvod ipse feci, observari pro ratione sufficere deberet voluntas mea, illam nemo unqvam a Principe reqvirit, in statu integrae obedientiae, Voluntas Principis executionem paratam reqvirit,

non interpretationem; Attamen dico vobis, necessitatem et utilitatem me permovisse, ut hoc edictum facerem. Feci illud ex sententia meorum consiliariorum, qvi rebus, et statui meo, bonum ac necessarium esse judicarunt, ad stabiliendam concordiam, et dissipandas nubes calamitatum, qvas discordia conglomerat. Qverelae auditae sunt, qvod velim conscribere milites Helveticos, aut alios. Id si facerem, bene de sacto sentiendum esset, et fieri optimum ob finem, proprer actiones meas praeteritas. Testimonii loco erit, qvod feci pro recuperanda civitate Ambiana, pro cujus salute expendi omnem pocuniam, qvam colligi vi Edictorum, qvae nunqvam vobis placuissent, nisi ipsi praesens fuissem in Parlamento. Necessitaete ductus edictum confeci, eadem ductus antea egi militem, varii de hoc sermones habiti, at ego illos surdis praetermissi auribus; uunc Rex sum et loqvor ut Rex, volo ut mihi praestetur obedientiae. Nemo vestrum est, qvi non sentiat bonitatem meam, qvando ea opus habet et tamen erga me qvia adeo bonus sum, vos estis tam maligni. Qvod si alia Parlamenta, resistendo voluntati meae, causam dederunt Reformatae Religionis cultoribus ut nova peterent, nolo vos vestra repulsa causam dare novit atibus aliis. Anno MDXCIV. et MDXCV. qvando vobis transmisi declarationem super Edicto concernente promotionem ad officia, recepi me nulli ex Reformatae Religinois cultoribus collaturum officium in Curia Parlamenti sed mutata postea fuerunt tempora, et cum illis rerum status; his servire oportet, ero tamen providus in electione, ut exploratum habeam, illos, qvos istis officiis praeficiam, satis facturos esse expectationi nostrae. Nolite tam freqventem mentionem Catholicae Religionis facere: Si uni ex magnis illis declamatoribus Catholicis et Ecclesiasticis, beneficium, ex cujus reditibus possit percipere duo millia Scutatorum annua, alteri assignem qvater mille libellas, pro reditu annuo certe omnis ille cessabit clamor. Idem fero judicium de caeteris qvoqve, qvi se Edicto voluerunt opponere. Sunt qvi oderunt opeccaetum formidine poenae; Boni autem illud oderunt amore virtutis. Dei causa hoc agite, ut cognoscam illos inter vos, qvi oderunt peccatum, illud proseqvi odio amore virtutis; aut certe eos caestigabo, qvi illud oderunt formidine poenae, et deinde mihi agent gratias, ut filius patri. Concionatores verbis potius instruunt populum in seditione, qvam ut eam destruant: Nemo illis obloqvitur, silentio transmittuntur omnia, qvae mihi objiciuntur, nemo refellit. Impediam tamen ego, ne

haec tonitrua in tempestatem desinant, effectum dabo, ut prognostica in fumum abeant. Nolo remediis, qvae illis placent, uti; sunt enim intempestiva et morbum exasperantita. Perpendite edictum, cujus causa ad vos verba facio, esse praemortui Regis, simulqve meum, qvoniam hodie a me confirmatur. Mihi haut placet aliud sentire, aliud literis exprimere; Qvod si ab aliis factum, nolo me ad ipsorum exempla componere. Fraus ubiqve odium meretur, aut magis si Principes in eam incumbant, qvorum verba debent esse immutabiliae. Ultimo loco vos admonebo, ut exemplum obedientiae a Duce Mayenio petatis: Cum incitaretur. ut voluntari meae se opponeret, respondit, se nimis mihi obligatum, aeqve ut omnes subditos meos, inter qvos se semper ex illorum numero futurum, qvi parati vitam morti exponere in testimonium obseqvii: me enim Franciam a ruina vindicasse, frustra frementibus illis, qvi in eam conjuraverant. Si haec fuit oratio ejus, qvi caput et dux Ligae fuit, qvaeso vestrane alia, qvos restitui in pristinas sedes, unde Liga vos ejecerat? Concedite precibus meis, qvod nolletis dare minis: nullas â me audietis; facite qvod jubeo, aut potius, qvod peto: non mihi tantum, sed etiam vobis, et paci communi id erit proficuum.???actenus oratio???egis. Ex eoqve tempore tranqville vixerunt usqve. ad A. MDCXXI. Qvo nova veteribus flammis materies subministrata, resqve varie agitata, donec???upella fortissimo Munimento suo eoqve spe ulteriorum progressuum orbarentur; Qva in re qvantum negocii situm fuerit, qvantaqve cum Catholicorum laeticia haec expugnatio excepta sit, testatur in inscriptio, qvae cruci in urbe occupatâ affixa fuit, qvam iterum ex Gramondo suppeditamus L. XVIII pag. 779. Fusis terra mariqve Anglis, fractis Sectariorum partibus, victa Subditorum Rebellantium pervicacia, vero Dei Cultu restituto, Oceano compedibus vincto, Rupella in detitionem accepta, dubium majoris Clementiae an fortitudinis exemplo, Regibus et Principibus frustra conjur antibus Victor exercitus Deo Opt. Max. et Ludovico XIII. Galliarum Navarraeqve Regi invictissimo, Pio, Justo, Triumphatori hoc munumentum sacravit, Principibus decus, terror hostibus, applausus Gallis, Exemplum posteris, Orbi universo portentum. Cardinali???ichelio certe saepius tunc in ore fuit, obsidionem hanc a se susceptam, au despis des trois Rois, indignantibus tribus???egibus, primum suo, qvi expugnationem???upellae impossibilem iudicaverat, deinde Anglo, cujus auxiliares copiae???upellam missae profligatae fuerant, denique Hispano, qvi ipse???upellensibus

auxilia suppeditasset, nisi Anglum jam parem huic rei futurum censuisset. Pontifex M. qvoqve Urbanus IIX. summopere eo nomine laetatus fuit, ideo???ardinali Borgiae qvaerenti, cut Bredae expugnatio ipsum non aeqve affecisset? Respondit, Breda capta non nisi unam urbem lucrifactam, cujus vindictam Belgae mox sumpturi essent; At Rupellae expugnatione integrum corpus capite truncatum vastamqve domum fundamento privatam esse. De tristissima fame Rupellensi V. Gramond. p. 776 Cujus inter alia memoranda haec verba sunt: Jam mensis volvebatur ex qvo desierant pane vesci, nedum vulgus, sed et praecipui oppidanorum; canun et eqvorum carnes in hanc diem caro venales desierant vendi, qvia plane defecerant: Rohanai mater et soror, omnisque ipsorum familia, qvatuor eqvos, qvorum erat ad rhedam usus, sale et pipere respersos pani substituerant, totoque bimestri, eqvina carne expleta foeminarum Principum fames. Defecerant oppidanis qvicqvid in urbe animalium, feles, mures, canes et eqvi: fames ultima veteribus animantium coriis explebatur, calceamenta, crepidae, ocreae, coria longo usu exficcata, ipsae soleae, impuro pedum et luti contractu foetidae, missae in lebetes, infusa largius aqva maceratae, mollescebant; dein ubi ige submisso efferbuerat liqvor bovino sevo respergebantur, mollitaque duritte transibant inescam. Ubi defecerat robustiorum pellium usus, fiebant eduliae expellibus agniculorum aridis, et exhaustis, qvae pro scribarum usu transierant in pergamena: hic parandi edulii modus erat; gelida detersae pelles in ollam mittebantur, ebulliente aqva calescebant, attrita calore pellis aqvam condensabat, donec liqvefacta materies in pulmentum transiret, qvod rariore saccharo respersum in deliciis habebatur, donec Notariorum instrumenta deficerent. Haec Rupellae calamitas, hic toto trimestri cibus fuit. Interim et hic Politicum respectum latuisse idem Gramondus non diffitetur, Ludovicum nempe specie Religionis et Reformatorum opprimendorum Monarchiam Gallicam stabilivisse, et capta Rupella libertatem Procerum depressisse. Tandem Pax Nemausensis condita A. MDCXXIX. ac de novo Edictum Nanneticum confirmatum libertasqve conscientiae, Usus Religionis, ac libera per totam Galliam mansio Reformatis concessa exceptis Insulis Rea et Olerona, demptis item urbibus Rupella et Privatio Additum, vero ut munimenta urbium qvaliacunqve exceptis muris diruerentur, idqve municipes procurarent sub Autoritate Magistratus in id muneris delegati. V. Gramond. L. XIIX. ad A. MDCXIIX.

Ex eo autem tempore res Protestantium indies pejus habere coeperunt, et est qvidem Edicto Nannetensi sua adhuc qvaliscunqve firmitas, sed sensim deficiens, cujus rationes allegantur, qvia pacto perpetuo illud firmatum non sit, neqve in Leges publicas Regni receptum, Henricum IV. qvoqve causas hujus pacis et Hugonotarum non in Parliamento, sed in extraordinario et temporario tribunali, qvod Cameram Edicti appellavit, voluisse tractari. V. Irenaeum Eubulum de Pace perpetua, Protostantibus danda p. 105.

Gallia vero non eo minus Motibus Civilibus posthac patuit, iisdemqve An. MDCXLIIX. de novo concuti coepit: In partes venere Principes Aurelianus Regis Patruus, Condaeus, Longavillaeus, ipsae foeminae, Mompenseria???ureliani filia, Longavillaea, aliaeqve, qvo et hinc constaret magna, in Gallia autoribus mulieribus geri: Accessere Parlamenta Parisiense, Rothomagense, Burdigalense ac Britannicum, ipsa qvoqve Regia Lutetia, qvae Regem tantum non exclusit; Ac neqvid deesset rebellioni, Paleam insigne partium in urbe eligi placuit, ab ipsis principibus gestatam, eamqve non ferentibus vis illata. Causae obtendebantur gravamina populi immensa, Provincias ab Exactoribus expilari, urbem ipsam sub Tributorum pondere ingemere; AEtarium exhaustum, Gazam Gallicam in Italiam transferri. Tandem fulmen in Card. Mazarinum detonuit reumqve laesae majestatis et perturbatorem publicae qvietis pronunciatum Regno excedere oportuit. Sed Lutetia cum absente Rege se proventu rerum valde minui experta esset, paulo post ad fidem rediit: Idem a Parlamento factum, postqvam Pontizarensi, qvod velut???nti Parisinum erat, se elangvere senserat: Factio Paleata qvoqve deleta, cujus signum qvi gererent, passim per plateas impetiti, et e contrario Chartacea segmenta in tesseram fidei Regiae assumpta: Mazarinus deniqve, contra qvem tot infesta Decreta edita fuerant, revocatus fuit, advenientiqve d. III. Febr. A. MDCLIII Rex cum Fratre ac Aulae primoribus ad secundum ab urbe Lapidem obviam processit; Sicqve flamma ista cohibita: Qvae qvidem iterum A. MDCLXXIII. et LXXIV. Galliae minitari visa fuit, sed invalidis et paucis tantum scintillis in Britannia, apud Nannetenses, Rhedanenses, Burdigalenses sparsis, unde componendae minori labore opus fuit. Videndi pe postremis hisce motibus Autores des Verwirr. Europae de istis Priolus L. III. et seqq.

Negociorum Gallicorum cum Hispanis causae impellentes haut dubie Odium Nationale et Regum et vicinia orta aemulatio: Materiae loco fuerunt reciprocae praetensiones Regum in varias partes Hispaniae, Comitatum Ruscinonensem, Sardiniam, Regnum Nea politanum, Ducatum Medio lanensem, utramqve Burgundiam, Flandriam, Arresiam, Hannoniam etc. variis Bellis qvaesitae, mox ad tempus compositae, tunc iterum resumptae, maxime ex qvo???aroli V. et Successorum ipsius potentia Europae suspecta esse coepit. V. Les affaires de France et d' Austriche Ed. Amstel. 1648. 120. et alibi jam commemoratum volumen des divers traitez sur les Droits et les prerogatives des Roys de France in Append. Cont. XV. Diar. Eur. E qvibus pacta et transactiones extantiores hoc nomine initas numeramus seqq.

II. Articulos Madritenses compositos Madriti A. MDXXV. inter Carolum V. et Franciscum I. post Bellum IV.???nnorum et A. MDXXI. excitatum, Francisco felicia Carolo incrementa invidente, eoque ut causam Belli haberet, Navarram, Neapolim, Flandriam et Artesiam petente; Carolo contra Ducatus Burgundiae et Mediolanensem a Francisco sibi praereptos qverente. Cui finem dedit clades Francisci Anno MDXXIV. Festo S. Matthiae accepta, qva ipse etiam captus et paulo post Madritum in custodiam datus ita cum Carolo transegit: Ut Ducatum Burgundiae ipsi resignaret, Dominio utriusqve Burgundiae, Juri in Regnum Neapolitanum et Ducatum Mediolanensem cederet, procuraret denique, neqvid Henricus Labretanus in Regnum Navarrae amplius praetenderet; Et obsidum loco duos Filios Franciscum Delphinum, et Henricum Ducem Aureli anensem relinqveret. Qvae omnia qvidem se facturum Franciscus recepit, sed qvoniam e re Gallorum illa minime erant, paulo post a Parliamento irrita esse jussa sunt.

III. Igitur statim novam Belli materiem arripi oportuit, qvod iterum qvadriennio duravit et tandem A. MDXXIX. Articulus Cameracensibus (Le Traite de Cambray) finitum fuit, Louysâ Regis et Margarita Imperatoris amitâ id negocii promoventibus, unde et Articulos istos Articulos Foemineos, Le Traite des Dames, subinde dixerunt. His Franciscus

juri suo in universam Italiam et Comitatus Flandriae et Artesiae renunciavit, ac Filios duobus Auri millionibus redemit.

IV. Articuli Crispiacenses (Le Traite de Crespy) initi A. MDXLIV, Bello gravissimo qvod denuo inter Carolum et Franciscum usqve ad A. MDXXXVI. gestum fuerat, finem dedere. Eo praeter alia Franciscus totam Sabaudiam et Pedimontium Duci Sabaudiae eripuit et usqve ad A. MDLIX. retinuit. Articulis istis vero sancitum fuit: Ut Carolus Dux aurelianensis Filius Francisci intra proximos sex???nnos duceret vel Imperatoris vel Ferdinandi Romanorum Regis Filiam, ipsumque imperator vel Mediolanensi Ducatu, vel Comitatu Flandriae vel???omitatu Burgundiae, vel Carolesio investiret, interea vero donec filius extaret ex hoc conjugio Castella Mediolani et Cremonae retineret; Franciscus a. ereptas Sabaudo ditiones redderet.

V. Articuli Cambresienses, (Traite de Chasteauen Cambresis) initi A. MDLIX, cum toto novennio inter Henricum II. Francisci Filium et Carolum, ac post eum Philippum II. iterum belligeratum fuisset: Qvibus juri suo in saepius commemorata loca Henricus de novo renunciavit, Sebaudo ditiones paternas restituit et ereptas Philippo Urbes e Ducatu Lucenburgico Theonvillam, Mariaeburgum, Ivosium, Damvillam, Mommedium restituit. Integros Articulos videre est in Natal. Com. Histor Sui Temp. ad An. MDLIX. et ex eo Articulis, Pyrenaeis annexos inter Tractatus Historico Polon. ad. P. IV. Histor. Thulden. pag. 104.

VI. Articuli Vervinenses, (Le Traite de Vervins) compositi Anno MDXCIX. inter Henricum IV. et Philippum II. post Bellum ab A. MDXCIV. inter ipsos gestum, qvibus Articuli Cameracenses potissimum confirmati sunt. Ipsorum summa extat in Thuan. Histor. L. CXX. ad Ann. MDXCIIX. et ex eo annexa Art. Pyrenaeis c. l, Thulden. p. 99.

VII. Articuli Pyrenaei, seu ut alias vocatur, Pacificatio Fasianica initi A. MDCLIX. d. VII. Nov. in Fasianorum Insula, et matrimonio Infantae Hispanicae Mariae Theresiae cum Rege Galliae confirmati: Qvi finem dedere Bello ab A. MDCXXXV. eoque totis XXIV. annis inter Gallos et Hispanos gesto, Rege Galliae tunc temporis pro causa Belli allegante, qvod Hispanus Foederatis suis, Regi Svediae ac Belgis bellum intulisset, Archiepiscopum Trevirensem, qvi in protectionem suam concesserit, indigne haberet etc. Loca qvae Regi Galliae Transactione hac accesserunt ex parte

designata praec. §. II. Ipsos Articulos Vid. Append. ad P. IV Thulden. 23. et seqq.

IIX. Articulis Aqvensibus An. MDCLXIIX. d. II. Maj. iterum rupta praecedenti A. LXVII. pax instaurata fuit, et praeter confirmationem Articulorum Pyrenaeorum Regi Galliae loco qvae occupaverat relicta: En contemplation de la Paix le Roy Tres Chrentien retiendra, demeurera saisi et jouira effectivement de toutes les Places, et Foris et Postes qve ses armesont occupées fortifiees pendant la Campagne de l'annee passee. Assavoir de la Forteresse de Charle Roy, de Villes de Binch et a' Athe, des place de Douvay, Fore de Scarpé, Tournay, Audenarde, L'Isle, Armenters, Courtray, Bergh, et Furne, et toute l'estendue de leurs Baillages, Chastellenies, Territoires, Gouvernances, Prevotez appartenances, dependances et annexes de qvelqvi nom qv'elles puissent estre appellées: In Betrachtung dieses Friedens/solle der Aller Christlichste König alle Plätze/ Vestungen und Posten/ so er im verwichnem Jahre währenden Feldzugs mit den Waffen erobert oder fortificiret/ behalten/ inhaben/und derselben würcklich geniessen. Nemlich die Vestung Charle. Roy die Städte Binch und Athe; Deßgleichen Dounay Fort de Scarpe, Tournay, Audenarde, Rüssel/ Armentiers, Courtray, Bergh und Furne, so weit sich deren Vogtheyen/ Chastelleneyen/ Gebiet/ Herrschafften/ Probsteyen/ Zugehörden/ Dependentien/ und was diene anhängig/ wie es Namen haben möchte erstrecken. Qvae verba sunt Artic. III. Pacif. Aqvensis in Append. ad Contin. XVI. Diar. Eur. Causas vero suscepti tunc Belli Gallus praetendit: I. Ad Reginam suam pertinere Ducatum Brabantiae cum appertinentiis, Dominia Mechliniae et Antvverpiae, superiorem partem Geldriae, Comitatum Namurcensem, Ducatum Limburgensem cum ditionibus Dalhem, Fallenburg, Herzogenrade, Comitatum Hannoniae et Artesiae, Ducatum Cameracensem, Comitatum Burgundiae et Ducatum Lutzenburgensem, idqve Jure Devolutionis, qvippe qvo per dissolutionem matrimonii bonis immobilibus superstitis Conjugis vinculum injiciatur, ne ille ea ullo modo alienet, sed integra conservet ejusdem matrimonii Liberis, ut in ea succedere possint, si parenti suo superfuerint, velipsi, vel qvi ab ipsis nati fuerint, exelusis liberis secundi vel ulterioris matrimonii: Jus hoc enim in antedictis Regionibus vigere, eoqve Regem Carolum, utpote ex posteriore Philippi Conjugio natum excludi. II. Eidem deberi 500000. Coronatorum

auri, qvos Elisabetha mater ipsius dotis loco Regi Hispaniae attulerit, ac totidem Coronatos, qvos Philippus Rex ipsi in augmentum Dotis dederit, his accessisse pro usuris a tempore initi Conjugii Anno MDCLX. 100000. Coronatos et totidem qvos Elisabetha in Cimeliis habuerit. Qvibus responderunt Hispani I. Praetensum Jus Devolutionis adversari primae investiturae Brabantiae, cujus vi foeminae a successione exclusae fuerint. II Constitutioni Philippi Regis Romanorum circa Ducatum Brabantiae, qva successio foeminarum qvidem ratihabita fuerit, sed in casu, si Dux masculum heredem non haberet, III. Caroli V. Sanctione cautum et omnium Ordinum consensu confirmatum fuisse, ne Belgicae Provinciae ulla succedendi varietate unqvam a se invicem separarentur, sed perpetua conjunctione ab uno semper Principe possiderentur, qvae conjunctio non potuisset firma esse, si juri Devolutionis in Ditionibus ante dictis locus necessario fuisset IV. Ipsum Philippum IV. licet Viduum Devolutioni se non sujecisse, sed varia praedia et toparchias Brabantiae distraxisse, nulla facta mentione aut oppositione in causa Devolutionis. V. Unicum exemplum prostrare, qvo Margarita Ducis Johannis I. filia sibi partem aliqvam Brabantiae cedi postulaverit, sed solennem repulsam passam fuisse Vi. Non omnes partes Brabantiae et caeterorum locorum Devolutionem agnoscere; Praetet Antvverpiam enim et Bruxellam urbes exemptas esse ab eo jure, urbem Bredam et circumjacentes Pagos qvi Baronatum Bredanum constituunt, Bergam ad Somam, ejusque agrum qvi Marchionatum Bergensem componit, Herenthalium insuper ac Lyranum Oppidum, Nivellam cum suo districtu, Turnhoutanam denique et Ryensem ditionem illud jus ignorare. VII. Infantam Hispanicam ipso statim initio Conjugii cum Rege Galliae omni juri suo in Ditiones qvascunque Regis Hispaniae renunciasse, intuitu incomparabilitatis Constitutionum fundamentalium utriusque Regni: Indem die Satzungen der Eron Spanien an der einen Seite die Succession an der Eron den Töchtern in Franckreich ex Lege Salica ausgeschlessen wären/ auff der ardern Seite aber verbieten thäten die alienirung oder Vereusserung des Königreichs oder der Cron Spanien/ als die da von ihren eigenen Königen muste regieret werden/ ohne selbige Cron oder derselben Herrschafften weder gantz noch zum Theil einer andern Monarchie order einen andern Monarchen zu annectiren oder ein zuverbleiben/

da im gegentheil alles Dasjenige/ was die Könige in Frankreich qvovis modo aut titulo nur hätten und bekommen theten/ an die Crone verfiele/ von welcher ein solch Stück/ weil es dadurch eine Herrschafft selbiger Cron worden/ nimmermehr könte wieder abgarissen werden/ und eine solche Beschaffenheit hätte es umb dieselbe Satzungen und Form/ das Königreich zu regieren/ so wol was anlanget die Souveraine Succession, als was den gemeinen Stat und Regiment antrifft: V. Recueil oder Summarische Deduction der beyden Cronen Franckreich und Spanien zu dieser Zeit obschwebenden Streitigkeiten wegen des Devolutions Rechts etc. de hoc argument: p. 7, Neqve etiam aliter pacta Matrimonialia rata esse potuisse, adeo ut renunciatio illa qvasi anima et inseparabilis conditio matrimonii fuerit???d secundum responderunt I. Patres in Hispania Liberis succedere exclusis Fratribus et Sororibus, itaqve dimidiam partem ex summa ista ad Philippum rediisse per obitum Balthasaris Regiae Galliae fratris. II. Tenore Statutorum Hispaniae non posse augmentum dotis posci, nisi uxor post Maritum vixerit. III. Iisdem cessisse Regem Galliae Art. V. Instr. Matrimon: Daß die Infantien keinen recurs, action oder recht mehr haben soll zu begehren oder zu praetendiren/ daß ihr andere Güter recht oder actiones (qvibus verbis ex Hispanorum sententia omnia et singula comprehenduntur) competi??? oder competiren könten auff die Erbschafften ihrer Cath. Majest-als ihrer Eltern in Ansehung derselben ihrer Person oder auff andere Art und Weise/ oder unter was Nahmen bewusten oder unbewusten/ die weil sie von allen Dingen von was Natur und Beschaffenheit Sie auch sein möchten/müste secludi??? und ausgeschlossen bleiben. Recueil. p. 10. Qvod Vid. App ad Contin XV. D. E. parte II. Ipsa in utramqve partem edita Scripta sunt, pro Gallis Tractatus de Juribus Reginae, Christianissinae, dialogus de juribus Reginae Notae in Scripta duo contra Reginae jura edita.???ro Hispanis Tractatus Petri Stockmans de Jure Devolutionis;???lypeus Status et Justitiae, seu Bouclier d' Estat et Justice, Deduction wodurch mit ausbündigen rationibus bewiesen wird/ daß in dem Hertzogthum Braband kein Devolutions- Recht gültig sey etc. Qvae Vid. in???ppend. ad Continuat. XIV. XV. et XVI. Diar. Europ.

IX. Tandem???ispania et secuto Bello Gallo-Belgico A. MDCLXXIII. implicita fuit, Foedusque in XX.???nnos cum Belgis M.???gusto initum, inde

Bellum Gallis indictum in Belgio Regio M. Octobri,???adriti allisqve Hispaniae locis M. Decembri, sed iterum cum ingenti jactura Ditionum Hispanicarum Neomagi A. MDCLXX. M. Decembri compositum, relicta Gallis tota Burgundia executisqve de novo partibus Belgii, qvarum series breviter exhibita praec. §. III. Verba Articulorum, prout nunc in manibus nostris sunt, hoc tenore constant: Der König in Francklich soll würcklich behalten/ inhaben und geniessen/ so wohl die gantze Graffschafft Burgund/ sonsten die freye Graffshafft genant/ sambt denen dazu gehörigen Städten/ Festungen und Landen/ worunter auch die Stadt Bisantz mit ihrem Bezirck begriffen seyn soll/ wie ingleichen Valenciennes mit ihren Zugehörungen/ Bouchain und ihre Zugehörungen/ Conde und ihre Zugehörungen/ wiewohl diese Stadt für ein Glied der Landvogthey Ath gerechnet worden/ Cammerich und Cambresis Aire/ St. Omer und ihre Zugehörungen/ Ipern sambt ihrer Landvogthey/ Warwick/ Warneton auff der liß/ Peperinge/ Bailleul und Cassel mit ihren Zugehörungen/ Bouvay und Maubeuge, mit ihren Zugehören. Gemeldie Graffschafft Burgund/ sambt denen darzu gehörigen Städten/ Festungen und landen/ worunter auch die Stadt Bisantz mit dero Becirck begriffen/ wie ingleichen gedachte Stätte und Festungen Valenciennes/ Bouchain/ Conde/ Cammerich/ St. Omer/ Ipern/ Warwick und Warneton/ Properinge/ Bailleul/ Cassel/ Bauvay und Mastbeuge/ dero Aembtern/ und Vogtheyen/ Regierungen/ Probsteyen/ Gebieten/ Herrschafften/ Herrligkeiten/ An- und Zugehörungen/ wie solches immer Namen haben mögen/ sambt allen Menschen/ Lehnsleuten/ Unterthanen/ Städten/ Flecken/ Dörffern/ Weilern/ Wäldern/ Flüssen/ Plattenlanden/ Saltzgruben/ und allen und jeden Sachen/ so darzu gehören/ sollen vermittest gegenwärtiger Friedens-Handlung der Aller-Christlichsten Majestät/ dero Erben/ Nach folgern/ und Erbnahmen unwiderrufflich und zu allen Zeiten/ sambt allen Rechten des höchsten Gewalis/ Eigenthumbs/ Königlichen Pfarr- und Schutz-Rechten/Gerichts Zwang/ Benennung/ Praerogativ??? und Vorzügen auff die Bistühmer/ Haupt- oder Dom-Kirchen/ Abtheyen/ Klöster/ Würden/ Pfarren/ nnd sonst allen andern Pfründen/ welche in besagten abgetretenen Landen/ Plätzen und Aembtern gelegen/ nebest einigen Abtheyen/ denen gemeldte Klöster unterworffen sind/ auch allen andern Gerechtsamen/ die hiebevor dem Catholischen Könige zugehöret haben/ ob dieselbe schon

allhter nicht benahmet worden/ verbleiben ohne daß die Aller-Christlichste Majest in das künfftige/ auff einige Weise es sey mit Recht oder Thäthlichkeit/ von dem Catholischen Könige/ dessen Nach folgern/oder andern Fürsten feines Hauses/ oder durch wen/ und unter was Schein und Gelegenheit es auch geschehen solte/ in gemeldtem höchsten Gewalt/ Eigenthumb/ Gerichts-Zwang/ Gebiete/ Besitz- und Niessung aller gedachten Länder/ Städte/ Plätze/ Schlösser/ Güter/ und Herrligkeiten/ Probsteyen/ Herrschafften/ Landvogtheyen und Aembtern/ wie ingleichen aller andern Oerter und Sachen/ so darzu gehören/ möge verhindert und beunruhiget werden.

IX.

Negociorum Italicorum materies potissima fuerunt Regnum Neapolitanum et Ducatus Mediolanensis, qvorum Dominium Reges Galliae praeteritis seculis saepe qvaesivere tandem vero Articulis Crispiacensibus et Cameracensibus abdicarunt. Controversiae cum Sabaudiae Ducibus variae extiterunt. Francisc. I cum Carolo Subaudiae Duci Bellum inferret, Sabaudiam jure matris sibi deberi, Nicaeam qvoque Villam Francam, Turinum in fide Comitum Provinciae fuisse ac injuste a Sabaudo detineri similiave causatus fuit, cum vera interim causa odium Caesaris esset, in cujus amicitiam Carolus se insinuaverat, exuitqve tunc Ducem omnibus ditionibus suis, qvibus ille demum dictis???rticulis Crispiacensibus et Cameracensibus restitutus fuit. Belli fine pracedentis seculi suscepti materies fuit Salassiorum seu Saluciarum Principatus, qvo tandem Henricus IV. An. MDC. cum antea Sabaudus iterum toto fere Ducatu exutus fuisset, cessit, accepta loco ejus tot???ressia h. omni intra Rhodanum a Geneva urbe tractu, ipsoqve fluvio comprehenso, Burgiarce, Seisselio, Daira Chaussio, Arlaeponte, Chava, CasteIlo: Qvae qvidem commutatio plurimis admirationem movit, cum Principatus Saluc. ipsi in Italiam clavis loco et Hispaniae interriculamentum esset;???reditur tamen Henricus id ideo fecisse, qvod Bressia Galliae proxima esset. V. Thuan. ad A. MDC. L. CXXV. Trut. Stat. Eur. P-II. Disc. II. Et memorabilis est Lemmatum Iusus, qvo Sabaudus et Henricus se invicem tunc exagitarunt, Sabaudo cum Saluciarum Principatum invaderet, Numos emittente cum Voce, Oportune: Henrio autem cum eundem recepisset, Sabaudumqve propriis ditionibus fere ejecisset, aliis cum inscriptione non dissimili respondente, Opprotunius. Pacta haec redintegrata sunt Articulis Cheracensibus A. MDCXXXI. cum iterum controversiarum aliqvid ob transium Exercitus Gallici in causa Mantuana motum fuisset, iisque Pinarolum

Regno Galliae adjectum fuit, cujus tradendi consilia jem Articulis Cameracensibus agitata. Mantuae causa A. MDCXXIX. bellatum fuit, Carolusqve Nivernus in protectionem receptus, Casalis Hispanorum obsidione liberata, ac Ducatus Mantuanus et Monferratensibus Carolo vindicatus. Genuenses itidem durantibus Bellis Mediolanensis et Neapolitanis saepe expetiti, a Ludov. XII. qvoqve occupati, sed relicti iterum in protectione Hispanorum mansere, qvos teneri qvantopere Galliae Regum intersit dictum P. I. c. VI. §. III. A. MDCXXVI. eis de novo a Ludovico XIII. et Emanuele Sabaudo conjunctim vis illata, cautumqve inter Principes ut Genua et Savona inclusis qvicqvid Galliae et Pedimontio adjaceret Ludovico, reliqva Sabaudo cederent; Sed orta inter Duces Belli discordia expeditio irrita fuit. Interim observatum a Politicis superiorum temporum, Principibus Italiae expedire amicitiam Regis Galliae tres potissimum ob causas. I. Propter viciniam et terra mariqve ipsis subveniendi commoditatem, II. Ob summas vires, qvas Gallia subito colligere Potest. III. Qvod Hispanus hac ratione coerceatur, ne pro libitu cum ipsis agat, V. Tr. Stat. Eur. Disc. III. Qvae qvousque tempori nostro congruant, ipse fluxus rerum hodiernarum palam facit, a qvo propius forte abest Savedrae istud Symb. XCV. qvo Italiam Isthmo inter duo Maria qviescenti comparat, eoqve Hispanorum pariter ac Gallorum amicitiam ipsi suadet.

XII.

Qvid Pontificibus Maximis et Regno Galliae intercesserit ex parte dictum Notic. Dign. Ill. Diss. XIII. cap. I. §. VII. Neqve ignota hodienum Ludovici XII. a Julio II. facta proscriptio, sed qvi inanes istas diras contraria obnunciatione generose revicit, cuso etiam aureo Numo, qvi Titulos Regis Franciae Regniqve Neapolitani cum effigie sua ex una parte, et insignia Franciae ex altera referebant, cum hoc Elogio: Perdam Babylonis Nomen. Thuan. L. I. Et nostro tempore Ludovicus XIV. non dissimilia Alexandro VII. minitari visus fuit, violato Romae Anno LXII. a Corsensibus Legato ipsius Duce de Crecquy, causisqve occupati a Sede Romana Castri et Commachii accedentibus. Sed Pisae postea Ann. LXIV. res composita fuit, et restitutio Dominii Castro Ronciglione Parmensi, Comachii v. Modenensi in certum tempus promissa, Nepotibus Pontificiis injunctum, ut Regi probarent innocentiam suam in commisso a???orsensibus,

facinore, Corsenses vero violatae Galliae Legationis rei ex urbe pulsi et aeterno exilio mulctati. V. Articulos Pacis in Diar. Europ. Continuat. X. pag. 68. et seqq. Impatientiam Regis in Pontificem M. testantur verba Literarum, qvas paulo post tumultum Corsensium ad Alexandrum VII. exaravit: Nous ne demandons rien a Vostre Saincte???e en co recontre, puisqv' elle a fait une si longue habitude de nous refuser toutes choses et a tesmoigner jusqves icy tant d' aversion, pour ce qvi regarde nostre personne et nostre Couronne, qvae nous croyons, qu' il faut mieux remettre a sa prudence prope ces Resolutions, sur les qvels les nostres se regleront, Souhaeitant seulement, qve celles de vostre Saincte soient telles qvelles nous obligent a continuer de prier Dieu, pv' il conserve tres St. Pere vostre Sainctete au Regime de nostre Mere St. Eglise. Consilia, qvae Pontifex M. hoc in negocio Regi Hispaniae proponi curavit, constiterunt oblatione Tituli Protectoris Ecclesiae, juxta Ordinarium Titulum Catholici, Praerogativae deinde Decreto pro Corona Hispanica contra Galliae Regem, ac deniqve Privilegiorum Ecclesiae Gallicae concessorum in Hispaniae Regnum translatione. Sed Hispanus ea generose rejecit: Der Titul des Catholischen Königs/ sey so herrlich und ansehnlich/ daß der eines Protectoris wenig oder gar nichts könne hinzuthun/ als welcher nichts anders sagen wil/ als eben das/ was der gantzen Welt allbereits bekant ist/ nehmlich daß die Kron Spanien eine rechte Vormauer der Catholischen Religion sey/demnach nun keine wohlgegründte und rechtmäßige Ursache verhanden/ weßwegen man zu Beschützung des Heil. Stuhls sich also verbinden solte/ so würde so thaner Titul bey???ederman das Ansehn haben/ als wann er bloß erbettelt/ oder heraus geschmeichelt und also gantz lächerlich auff Ihr. Majestät Haupt gesetzet wäre/ etc. Die praeceden???betreffend/ so sey das eine praerogativ, derer sich die Frantzosen so wenig gebrauchen/ daß in dem gemeiniglich sich beyde Abgesanden mit einander vergleichen/ daß sie in öffentliche functiones sich nicht zugleich wollen einstellen/ noch finden lassen/ sothaner Accord die Sache gleich auffhebet/ und unter den Principalen eine Gleichheit machet etc. Was aber die Translation der Privilegien der Gallicanischen Kirchen anlangt/ so komme Ihm solches für als eine Sache/ darüber sich ein ieder/ der davon höret billig zum höchsten verwundern solte/ daß nehmlich ein so kluger und verständiger Pabst/ wie Ih. Heil. sind/ habe glauben können/ daß Franckreich solche Privilegien/ die von so vielen Päbsten ihnen rechtmäßiger weise ertheilet und confirmiret worden/ Sich solte wegnehmen lassen/ und daß Er nicht zuvor gesehen

hat/ was für schädlichen Anfang das blosse Geschrey sothaner Translation nach sich ziehen könte vid. Diar. Europ. App. ad Contin. XIX. Qvodqve Turca eodem tempore in Europa tumultuaretur, non insulsum Phrenoschema concinnavit, qvisqvis fuit, Autor imaginis pugnantium Caponis et Galli, ac juxta istos Coqvi Turcici cultrum rei culinariae apparantis cum inscriptione: Jam meares agitur: Cui seqq. Rythmi Gallici adjecti.

XIII.

Megocia Gallorum cum Imperio eodem, qvod de rebus Hispanicis allegavimus; fundamento nituntur, Regibus Galliae aemulatione qvadam ac studio impediendi progressus Austriacos, Imperii incrementis serio obstantibus. Hinc Franciscus I. Rex Galliae per Papam Leonem X. Imperator Orientis proclamari voluit, effecturus hoc modo, ut Imperatoribus Germaniae anteponeretur, eo qvod hi Imperatoribus Orientis recentiores essent. Idemqve Carolum V. licet jam Electum Imperatorem nunqvam in Literis ad Legatos suos aliter appellavit, qvam Regem Castiliae. Confer. praeced. Cap. 1. §. XIII. Ex eadem ratione fluxit istud dissidentes a Caesare Principes fovendi studium, qvod exemplis Francisci I. et Henrici II. imprimis constitit, qvibus nihil antiqvius fuit, qvam Protestantes Germaniae contra Caesarem juvare, utut Protestantibus in proprio Regno suo maximopere adversarentur, eoqve Henrici II. et Mauritii Electoris Saxoniae foedus, qvod appellabatur Chamborticum, tantopere commendat Ancellus Henrici IV. ad Principes Germaniae Legatus ap. Thuan. Histor. L. CXVIII. Idem deinde Ludovicus XIII. et Ludovicus XIV. inito cum Svedis foedere confirmarunt; Henricum IV. etiam animum Imperio applicuisse Scriptores istorum temporum passim observant: Vid.

Forfin. in Lib. VI. Ann. Tac. p. 862. Indeqve qvod foederatis in Germania contra Imperatorem causa juliacensi et aliis opem laturus crederetur, interfectum fuisse aliqvi, licet sine fundamento, suspicati sunt. Successit tandem transactio inter Imperatorem nostrum et Regem Galliae instituta Anno MDCXLVIII. et???rticulis Pacis Germano Gallicae confirmata.???e Locis qvae Gallo tunc cessa fuerunt. §. II. actum; Ex adverso autem Rex Galliae se recepit Archi-Duci Oenipontano Ferdinando Carolo pro compensatione partium cessarum III. Milliones librarum Turonensium triennii spacio soluturum, item duas Tertias debitorum Camerae Ensishemianae suscepturum etc. Vid. Art. Pac. Germano- Gall. in Theatro Pacis A. LXXIII edito item in Append. ad Hist. Brachelij. p. 104. et seqv. Sed nec pecuniae justa solitio secuta, nec finis impositus agitandis ad versus Germaniam consiliis: ideo plurimae praetensiones in???ivitates Alsaticas posthac qvaesitae: Mox A. MDCLXVII. imminente Bello Hispano-Belgico Castella Hassiaca ad Rhenum petita, obtinenda qvove, nisi aliunde maturius occursum fuisset: Inde occasione Belli Belgici A. MDCLXXII. Germaniae denuo aperta vis illata, tandemqve factum, ut Pacificatione Neomagensi A. MDCLXXIX. Mense Februario Friburgum cum locis eo pertinentibus loco Philipsburgi Regi Galliae cederetur. Qvae pluribus infra edisserenda in Historia Germaniae.

XIV.

Parlamentorum in Gallia praesens usus vix alius, qvam ut privatas lites dirimant. Singulis sui Praesides, Senatores, Procuratores Ganerales et???dvocati Regii. Qva originem creduntur Missis successisse Dominicis, qvorum nascente Regno Galliae prima autoritate fuit, hinc ducto nomine, qvod extra ordinem in Provincias mitterentur a Rege Domino dirimendis controverslis, qvam ipsi parlamentarii allegarunt in Comitiis Notabilium A. MDCXVII. Rothomagi celebratis ap. Gramond. L. III. p. 183. Numerum et Ordinem docuimus P. I. c. VI. §. II.???n. Parisiense Supremum est, a qvo et Edicta Regia confirmari, s. phrasi usitata, verificari solent. Id v. utrum in speciem fiat, an ut robur aliqvod inde hauriatur, is facile aestimabit, qvi absolutam hodiernum Regum Gelliae Monarchiam consideraverit. Ideo cum An. MDCXX. procrastinaret Edicta pecnniae populo exitiosa Actis inserere, Vaeraeus Procancellarius Ludovici XIII. praesente Rege ipsi objicere: Praepostere jussis obluctatum fuisse: Primam aut alteram ad summum admonitionem

permissam esse, si perstet Rex propositi tenax, superesse coecam obedientiam. Instituta apud Gallos Parlamenta molliendae, non adimendae Regibus potestati, qvi secus dixerit plane ignarum esse aut contumacem: Eo circulo circumscribi Parlamenti potentiam: Qvod extra fiet conatus esse irritos, corporisque in animam, (per qvam stat et vivit) motus ferocitate truces, impotentia imbelles, qvae gratis a R???gibus publicae libertatis amantibus concessa Parlamentis: Ut de Edictis censeant, male ab ipsis in Officii necessitatem transmitti: Posse pro Regis arbitrio adimi, qvae precario possidentur: Edictorum et de Rep. cognitionem Parlamentis indebitam penitus, nisi qvatenus Regi placuerit; Inhibente eo, ut saepe inhibet, privatorum esse judicia, nulla autoritate fulcita: Privatas contro versias in Parlamentis, causas publicas arctiore in Concilio transigi oportere, Rege coram. Pertinaci Edictorum refutatione instrui perniciose populum, ut Regum jussis contradici possis, ut alieno arbitrio regnent, non aliter valituris ipsorum Legibus, qvam si Senatus Consulto firmentur. Exhiberent se posthac in officia qvisqve sua, qvod coec a obedientia fecerint, qvi contra faxit, exciturum inse Regis iras, proximoqve perduellioni crimine et daturum impotentiae specimen et poenas luiturum etc. ap. Gramond. L. V. p. 277. Cui responderunt qvidem, et coaevam Parlamentis de Edictis cognitionem, usu deinde confirmatam ostenderunt: Ludovicum XI. Parlamenti membra, a qvibus repulsam passus fuerat, postqvam tempore ira desaeviisset, Patres Patriae appellasse, gratias ipsi egisse, rogasse enixius, ut perstarent posthac iisdem in Remp. fide et animo, malle se Regem esse tam strenuo audentium, qvam parasitorum, qvorum adulatio exitiosa fit Regibus aeqve ac populo; Hunc tamen regnandi fuisse avidissimum, ac de eo circumferri, non ante pleno jure regnasse Reges et positam ab ipso autoritatem Regum extra ephebos. Nec minus Parlamenta adhibita administrationi publicae. Post captum ab Anglis Johannem Regem Proceres Regni una cum Parlamento prospexisse, neqvid detrimenti Resp. caperet, restitutasqve res Gallicas sapientibus Parlamenti consiliis: Carolum V. cognomine sapientem Bellum indixisse Anglorum Regi Edvardo III. Parlamentiqve consilio???qvitaniae et Pictonum Provincias recepisse: Parlamento deberi reconciliationem familiarum Aurelianensis et Burgundae. Oppressum a Julio II. P. M. Ludovicum XII. ex consilio Parlamenti sui prospexisse autoritati Regiae; Eundem Senatum huic Ludovico

fuisse autorem nuptiis filiae cum Francisco I. ineundis, atqve tunc ad Turones vocatos Parlamenti Proceres autorando facto: Franciscum I.???udovici successorem praelio infelici in Italia victum et captum a matre Parlamenti ope regno restitutum. Adhuc Carolo IX. regnante latam Legem, qva vocatis Principibus et Regni Gallici Primoribus in arctiore Regis???oncilio cautum, si qvae ad fidem Catholicam aut rem Galliae spectantia proponi opus, ut non alibi proponerentur, qvam in Parlamento; Id actum magno omnium Ordinum applausu, provisumqve dein in Parlamento per celebre Edictum, cui a mense Julio nomen, ne qvid detrimenti Resp. caperet. Deniqve ipsam Regis Matrem Galliae Regentem et Regem paulo post majorem aetate solenni placito pronunciatum. Vid. cit. l. Gramond. pag. 280. 281. Sed praevaluit nihilominus Regis Autoritas: Similia exempla collegit Hippol. a Lap. de R. St. et Burgold. P. I. Disc. VI. n. 6. Nunqvam vero duriorem sortem, qvam nostro tempore Parlamentum subiit; Et pars ejus Ann. MDCLXI. cum adhuc praefracte inhaereret potestati suae, a Rege in exilium ire jussa fuit, reliqvis exemplo illorum sapientibus et Regis supremam potestatem adorantibus. Plura de Natura Parlamentorum, et reliqvorum Ministrorum Justitiae Vid. in Libris de Statu Regni Galliae; Et An. MDCXXXIIX. prodiit Girardi Advocati Curiae Scriptum a Jac. Jolly Parisiis editum: Trois Livres des offices de France; Le Premier des Parlemens et officiares d' iceux; Le second des Chanceliers, Gardes des Seaux etc. Le Troisieme des Baillifs, Seneschaux, Prevots, Juges etc.

XV.

De Paribus Franciae actum Notic Dignitat. Illu???tr. Dissertat. VII. cap I. §. V. de aliis Dignitatibus Galliae ead. Dissert. et seqq. Ordines praeterea Gallia tres habet, Clerum, Nobilitatem et Tertium ordinem, Le Clerge, La Noblesse, Le Tiers Estat: Tertius ordo Magistratibus, qvos Subalternos vocant et minore populo constat; Nobilitas Nobilibus, qvi arma profitentur. His Comitia Galliae Generalia constant, qvae haberi invaluit, ubi pravorum libidine aut desvetudine Legum vetera Regni jura, qvae fundamentalia vocant, aut convulsa penitus, aut ne convellantur, justus est timor. Nec valent Politicae Leges, nisi in qvas trium ordinum consensus est; Qvi tamen non sufficit, confirmare enim Regium est munus pro arbitrio. Gramond. Lib. I. p. 58. Plura vid. in Scriptis de l' Estat de la France.

XVI.

Jus Gallicum duûm generum hactenus fuit, Scriptum et Consvetudinarium: Scriptum Romanum est,???onsvetudinarium mores et consvetudines Gallorum propriae. Qvo qvidem respectu et JCti Gallici Galliam in duas partes dividunt, in Provincias Juris???cripti, qvae Jure Romano utuntur, et Provincias, Consvetudinarias, qvae Consvetudinibus propriis reguntur. Provinciae Juris Scripti generaliter omnes sunt, qvae Territoriis Parliamentorum Tholosani, Burdegalensis et Gratianopolitani comprehenduntur, in qvibus omnes causae secundum Jus Civile Romanorum exacte dijudicantur, tanto cum juris hujus amore, ut cum aliqvae earum ad coronam redirent, conditionem apposuerint, ne Legibus et Consvetudinibus Gallicis obnoxiae essent, sed omnia judicia ex Jure Romano exercerentur. Qvod etiam in ipsis appellationibus ad Senatum Parisiensem observatur, ut causae earum ab his Provinciis profectae ex Jure Romano decidantur. Juris Consvetudinarii prima origo a Francis, Vandalis, Burgundionibus, qvi variis in partibus Galliae egerunt. Qvibus postmodo Reges Francici suas addiderunt Constitutiones pro regimine Gallorum, qvae omnes generali nomine Legis Salicae appellatae sunt, notusque est celebris Legis Salicae hujus Articulus de Foeminarum successione in Terrâ Salica, de qvo Angli Gallique bello diuturno certarunt et JCti Gallici adhuc contendunt, utrum de Terra Coronae Regiae sola, an etiam de privatorum hereditatibus intelligendus sit? Legem Salicam deinde Carolus M. auxit suis Capitularibus, ipsique XXIII. Articulos addidit. Sed secuto???apetinorum Regimine in desvetudinem abiit, Regibus novas Constitutiones pro Majestare sua sancientibus, qvarum qvidem priores pleraeqve temporum injuria perditae sunt, eae vero qvae post D. Ludovicum et ab A. MCCXXIIX. prodierunt conservatae et editae apud Gallos habentur, qvae in immensum numerum jam excreverunt: Qvo factum etiam, ut posteri Reges de Jure Gallico inde formando saepe cogita verint, et???enricus III. in Conventu Ordinem Blesensi tale munus Juris Gallici ex Consvetudinibus Provinciarum et Regum Constitutionibus colligendi demandavit celeberrimo JCto Barnabae Brissonio, aliisqve primariis Galliae JCtis, qvi illud perfecissent, nisi Regis et Brissonii mors propositum interrupisset. Vid. plura de hisce talibus ap. Arth. Duke de Usu et Aut. Jur. Civ. Rom. L. II. c. V. Sed felicius res hodierno Seren. Regi Ludovico XIV. successisse

videtur, cujus autoritate ac jussu Codex ita dictus Ludovicianus MDCLXVII. in normam exercendorum judiciorum introductus fuit: De qvo, cum alia ad manus non sint, ita Autor Diar. Eur. Contin XVII. p. 671. Mitwochs am 6. 16. saß der Ober -Praesident des Parlaments zu Paris in der grossen Kammer/ und gab die Abschiede nach dem Codice Ludovici: Dieser befahl danebest den procuratoren des Parlamens an/ daß sie den Codicem examiniren und zusehen solten/ ob erwas darinnen enthalten seyn möchte/ das nicht werckstellig könte gemacht werden; Worauf nachgehends die alten Procuratores dem General -Procuratorn, Harley/ Bittweise vortrugen/ warumb sie den???odicem Ludovici in etlichen Stücken zur Execution nicht bringen könten. Nichts destoweniger ward wochentlich mehrmahls Versamlung gehalten beym Staas-Rathe/ Hn. Pussion, umb auch den andern Theil des Codicis begreiffend die Criminal- Sachen/ vollends in Richtigkeit zu bringen. Nicht lange hernach liessen der Ober-Praesident und der General-Advocat/ Herr Talon,???eder sich mit einer wolsprechenden Rede in Parlament hören/ worinnen sie deß Königs Victorien, nnd insonderheit dessen Sorge für die Ruhe der Gemeine/ sehr umbständig mit anführten/ und daß zu solchem Ende der Codex Ludovici mit in Execution müste gebracht werden/ wobey der Herr Talon insonderheit den General -Procuratorn deß halben rühmete. Nach diesem wurde beym Staats Rathe eine Schrifft eingereicht/ vermittelft welcher der Känig haben wolte/ daß man in Sachen die Sr. Maj. betreffen/ den Codicem Ludovici nicht gebrauchen solte/ auch nicht bey den Electionen/ und so oft sich deßwegen Schwe???gkeit hervor thäte/ solte man es Sr. Majestät hinterbringen; Unterdessen ward in dem Parlament alleweil auff mehrgedachten Codicem gesprochen. Caeterum inter celebriores Consvetudinum Gallicarum Scriptores sunt: Le grand Coustumier general contenant toutes les coustumes generales et particulieres du Royaume de France et des Gaeules par Charles du Moulin. Pandectes ou Digestes du Droict Francois par Louys Charondas le Caron JC. Paris. T. II. La Bibliotheqve ou Thresor du Droict Francois, auqvel sont traitees les macieres Civiles, criminelles et Beneficiales tant reglees par les ordonances et Coustumes de France, qve decidees par Arrests des Cours Souveraines par M. Laurens Bouchel Advocat en la Cour de Parlament, etc.

XVII.

Regnum Galliae ut superioribus Annis per Ministro Status administratum fuerit, Orbi notissimum est; qvemadmodum et olim sub prima Merovinorum familia tales admisit, licet alio et qvidem Majorum Domus nomine. Sed horum potentia eo usqve excrescebat, ut ipsi juberent, decernerent, sua autoritate rescripta conderent, solo Regio titulo relicto Regibus. Cujusmodi exemplum de Carolo Marcello occurrit in Constitutionibus Imp. Goldasti T. I. p. 14. unde factum tandem, ut ipsi loco Regum se throno intruserint, et Pipinus Major Domus ejecto Childerico Regnum occuparit. V. pluribus de Majoribus Domûs Regiae libellum vetusti Scriptoris in Tom. II. Script. Gall. de Chesne p. 1. Conf. Boxhorn. in H???st. Univers??? Henricum M. plurimum consilio et autoritate res publicas concessisse, nec unqvam in unum contulisse Imperii molem, Scriptores Vitae ejus passim annotant: Ideo cum Rosnaeus qvi credebatur primas in Aula ejus tenere, aliqvando instantius rogaret, ut Henricus Petro Fenouilleto, Viro docto et Ecclesiastae insigni Episcopatum Pictavien sem conferret, Rex praeter omnium opinionem Episcopatum hunc Abbati Rochepozaeo contulit. Paulo post v. cum vacaret Episcopatus Mompeliensis, propio instinctu misit qvaesitum Fenouilletum, venien???iqve se conferre Episco patum hunc dixit, sed ea lege ne cui alii, qvam sibi soli eum acceptum ferret. V. Peresixe ad A. MDCII.???onf. Gramond. Lib I f. 9. Sed statim post mortem ejus transmissa in Reginam, Ludovici XIII. matrem administratione, Marchio Ancraus nomine gentilitio Conchinus dictus emersit, qvi titulo Mareschalli Galliae primum ministerium capessivit, sed seu qvod insolentius se gereret, seu qvod invidiae declinandae impar esset, jussu Regis obtruncatus et mox frustillatim discerptus fuit A. MDCXVII. de 24. April. in cujus Tragicum occasum a Maphaeo Barbarino post P. M. Urbano VIII. hoc Epitaphio tunc lusum fuit:

Eheu rerum vices! Gallicum Sejanum, Regno prop???ngqvum, Regi proximum poenitens aut fatigata fortuna destituit. Principum invidiae victima mactatur, ut Sacer homo saginatus sangvine publico Galliam expiet: Ferrum expertus, male qvi cupivit au???um. Regnum qvi vivus in partes secuit, mortuus secatur in frusta. AEqvius an immanius? Diris, sibilis, inclamationibus, plebs furens justa fecit: Tracto, discerpto, nullibi aut ubiqve sepulto. Eheu qvam dissimili exitu clauditur aulicorum fabula: O rerum vices O fata!

Vid. pluribus Gramond Lib. II. pag 126. Et Appendicem ad Autorem des Histoires des plus Illustres Favoris: Secutus Luynaeus, qvi Regni svasor caedis Ancraei fuisse creditus, unusqve secuto tempore omnia possedit ac distribuit immensa autoritare, sed brevi, qvippe Epidemica lue mortuus An. MDCXXI. et minori cum Regis acsuorum, qvam creditum, desiderio, nec sine tristi humanae vitae speculo, ut, dum nondum exhalaverat animam, deessent amici, familiares, Medici, et supellex omnis: De qvo Vid saepecit. Gramond. Lib. XI. p. 520. Hunc excepit Cardinalis Richelius et Richelium Mazarirus, uterqve feliciori cum progressu et exitu, neuter tamen ab omni fortunae seqvioris impulsu immunis. Statim enim post caedem Ancraei, Richelium tunc Episcopum Lucionensem, Avenionem in honestum aliqvod exilium migrare oportuit, qvo in secessu etiam libros contra Reformatos consignavit. Vid Gramond. loc. proxime cit. Nec si in vivis mansisset diutius, summo loco staturus fuisse putatur,???ege prementis potentiae pertaeso, multaqve de moribus ejus conqvesto. V. Priol Lib. I. cap. III. IV. Mazarinus autem aperto exilio Galliam relinqvere coactus fuit. V. praec. §. IX. Interim fortuna utriqve serviit, qvod Pincipes Servatos et Vindices haberent. Richelius Regem ipsum adversus blanditias maternas obdurandum, qvem etiam primum motâ, mox plane exclusâ Matre rexit; Mazarinus Reginam, qvacum et com???unem invidiam saepe sustinuit. Origo ipsorum dispar erat, Richelius in Gallia natus trico jam a Majoribus itinere supremam digni???atem adiit; Mazarinus in Sicilia progenitus nemine praeunte ad culmen istud evasit; Ingenium Richelii erat acre et vehemens, Mazarini subtile et morarum patiens. Richelius in Rempubl. omnes curas consumebat. Mazarinus ita Reip. consulcbat, ut sua etiam respiceret et communes cum privatis rationes conjungeret. Richelius severior erat, sed in superbiam inclinans; Mazarinus humanior, sed avarus. Tempora nacti sunt diversa, Richelius turbatam Rempubl et tum Protestantium bellis tum discordia Principum accisam; Mazarinus magis pacatam, et in qva factiones pleraeqve sublatae erant, qvae et similia V. in K???uchenii comparatione Cardinal. Mazarini et Richelii, qvam et hoc alloqvio ad Galliam claudit:

Confer. Autor Vitae et ministerii amborum Richelii et Mazarini. Obiit Cardin. Richelius M. Decembri A. MDCXLII. Mazarinus A. MDCLXI. d. XXVII. Februarii, cujus mortem qvam aegre Rex tulerit, testantur literae ejus ad Regem Hispaniae datae, qvas. Vid. in Diar. Europ. Cont. V. p. 510. Ejusdem Testamentum testem amplissimarum opum ipsius, habes ib. p. 411. et seqq Richelii TESTAMENTUM POLITICUM hoc circum fertur;

ABITURUS e vita loqvor vera, eo momento, qvo nemo mentitur, audi posteritas verba extra vitam prolata et viva, lege testamentum ultrae tempus scriptum ne fallat, intra aternitatem ne pereat

Electus in primarium Regis mei Ministrum, ad primum intendi, ut Regem meum facerem Regum primum, volui Christianissimum esse et potentissimum, volui primogenitum esse Ecclesia et Europae, volui esse Justum, ut sua Orbi restitueret, et Orbem sibi. Haec prima mea cogitatio, Majestas Regis, altera magnitudo Regni.

Inveni Galliam minorem seipsa, decreverant omnia praeter lingvam, haec qvoqve excedebat Galliam et erat Gallica, populi olim subditi negabant se esse nostros lingva nostra, Galli erant ut hostes Gallorum, armabatur Gallia in seipsam, utebatur hostis nobis in nos ipsos, et victus, et victor Gallus erat: idem fortis in gloriam alienam, et perniciem suam.

Hic igitur ministerii mei scoput, restituere Gallia limites, qvos natura praefixit, reddere Gallis Regem Gallum, confundere Galliam cum Francia, et ubicunqve fuit antiqva Gallia, ibi restaurare novam.

Tria opponebant se votis mei, obsistebat Gallia ipsa sibi hostis sui, obstabat Hispania, qvae ex Orbe facere unam domum cogitabat, si Galliam efficere posset partem domus: Obstabant finitimi populi, idcirco amici Hispaniae, qvia hostes esse non poterant.

Ut perrumperem hos obices conciliavi Gallium sibi, ut extra se hostis esset; Occupavi Hispaniam domi, ne esset negotiosa foris, ostendi sociis libertatem, et coegi aliqvos etiam invitos liberos esse.

Duo male habebant Galliam, haeresis et libertas, emendavit utrumqve malum Ludovicus armis suit et consiliis meis.

Primum malum adeo excreverat, ut intra unum regnum plura rega censerentur: Tolerata a Regibus Religio, legitimum Regem vix tolerabat, ex ducentis arcibus securitatis totidem effecerat propugnacula rebellionis, intra centum urbes centum conflarat Respublicas, intra Rupellam incluserat rebellionem et scipsam: Inde imperabat mari, nectebat faedera cum hostibus Galliae, patiebatur authoritatem Regiam, et ne uni Regi serviret, pluribus Regulis serviebat.

Aggressus sum hoc monstrum, qvod alii ante me Ministri irritare metuebant, expugnavit Rupellam Ludovicus, et intra unam urbem omnia elementa vicit, recepit trecentas arces anno uno, et singulis fere diebus triumphavit: Intra Galliam superavit alterum regnum, et bis Regem se fecit, et neqvis de pietate causa dubitaret, pugnavit armis Ludovicus et Deus miraculis.

Alterum Galliae malum erat libertas; Amabatur Regia dignitas non potestas, timebantur subditi et peccabant ut timeri possent, emebantur obseqvia qvae gratis delebantur, redimebantur auro offensiones suppliciis dignae, attribuebantur pensiones, ne qvis rebellis esset, libertas erat conscientiarum et necessitas criminum, leniebatur malum muneribus et crescebat lenitate.

Ut mederer huic male, volui amari Ludovicum et timeri Justum; Volui Imperium esse penes unum et penes omnes obseqvium, volui deberi amorem Regi, non emi, volui aurum virtutis praemium esse non sceleris, volui fidelitatem necessariam esse non liberam, docui obedientiam coecam, atqve hac in parte pene Religiosos volui esse Francos.

Post erectam Galliam, Hispania deprimenda erat, qvae tot annis Galliam opresserat: Duares fundabant Hispaniae majestatem, consillii gravitas, et regni potestas.

Adeo sanctum erat Madritense consilium, ut componere illud omnes virtutes crederentur, praesidebat Religio, ut pietatem rebus praetenderet, aut colorem; Assistebat sapientia, ut res futuras exhiberet, anteqvam essent, comitabatur fidelitas, qva tunc tantum revelabat facienda, cum erant facta.

res futuras ne viderent, praeoccupavi agenda ne inciperent, objectires factas ne faciendas decernerent, supplantavi consilia dum materiam subtraxi, impedivi agenda dum prior egi, decoloravi???adritensem sapientiam, dum fucum detersi, mirata est Hispania revelari arcana qvae nondum texerat, evulgari consilia, qvae nondum ceperat, et fieri ab aliis qvae meditabatur facienda, tunc primum deceri coepit artem sapiendi, qvam ante docuerat, tunc imitari coacta est qvod intervenerat, tunc mirata est Madritum esse Parisiis, nec Parisios Madriti.

Alterum Hispanicae fortunae fundamentum erat potentia: Una domus erat et multiplex, eadem et diversa, particula mundi et mundus minor erat haec parte suâ: haec intra se eriri videbat solem et occidere, haec eos mundos invenerat qvos Alexander cogitabat, hac tribus Orbis partibus qvartam adjecerat, haec cum im plerepatriam non posset, occupart Europam ambiebat.

Id ut perficeret, exhauriebat novum orbem, ut antiqvum ditaret; et jam tantum metallorum profuderat, ut rarius aurum esset ubi nascitur, qvam ubi venditur: Eo auro emerat Europam fere totam, aut corruptrat; Amabant populi hoc metallum, vel timebant, eo primum amicos. deinde socios, postremo servos mercabatur, nulla fere urbs erat, cui Hispania non commodaret, qvod deinde repeteret.

Nullibi tamen studiosius miscebat hoc venenum, qvam intra Galliam, qvia emptam putabat Europam, si emere posset Galliam, eo auro corrumpebatur fides subditorum, tentabatur savor Nobilium, solicit abatur amicitia haereticorum, et qvorum displicebat fides, eorum emebatur fidelitas.

Ut mederer huic male, divisi unam domum ne major esset, interrupi commerciane orbem emeret, ingressus sum domum ipsam, et inveni vacuam, dum hospes occupat, alienam: Centum urbes, septem Provinciae aucta tertiâsui parte Gallia, imminuta meliore sui parte Hispania, docet qvantum acqvisierit Gallia, et qvantum amiserit Hispania, utraqve tamen recepit antiqvos terminos, sed altera amisit novos.

Nec tantum restitui Galliae fines suos, sed Affines (qvod erat tertium malum) deserebant Galliam socii, qvia eos Gallia deserebat, fiebant amici Hispaniae, ut servi essent, omebantur promissis, onerabantur titulis et omnis haec amicitia honesta servitus erat.

Ostendi Europae libertatem, dum ostendi Regem, ostendi Ludovicum fortem, ut alios deflenderet, Justium ne aliena retineret, amicum ut gratis beneficus esse velles, ostendi Romae asilum intra Galliam, qvod debuit esse Orbi intra Romam, ostendi Italiae, Galliam tueri velle qvod dedit, non repetere, ostendi Germaniae liberam esse posse, si neutra esse vellet, ostendi Electoribus qvis eligi posset, et qvis eligi nollet, ostendi Protestantibus placere eorum libertatem non fidem, ostendi Catalaunis qvid sperare possint subditi, si tantum impetrarunt amici, ostendi Lusitaniae portum intra Galliam, et Galliae portum intra Lusitaniam.

Sic correxi timorem Orbis, dum ostendi qvid timeret, sic docui superari posse, qvod victum est, sic ostendi Orbi, praeterire aetatem Hispaniae, et redire seculum Galliae.

Perge Ludovice, ut coepisti, absolve victorias, qvas inchoasti, ostendi qvo progredi posses, et ubi desinere, ostendi aliena nunc regna, et qvondam tua, ostendiqvid debeas Orbi et qvid tibi,

Accipe librum qvem tu ipse dictasti, habes in prima parte artem belli, qvam ex Heroe desumpsi, habes in altera parte artem pacis, qvam ex te pacifico didici, habes in tertia parte artem Regis, qvam ex te Rege descripsi, habes ubiqve artem Ministri Politici, qvem tu ipse formasti,

Autor ejus P Labbe, prodiitqve nuper de novo simul Testamento Ejusdem Christiano cum judicio Forstneri de moderno Imperii Statu: Sed alius paulo seqvius tale in eum protulit.

Cum fatiscente corpore, animus aegre grandioribus consiliis vegetaret, et nullius non interesset, aut vivere, aut ipsum mori, jamque bona sui parte mortuus, aliorum, tantum morte viveret, derepente spirare desiit et timeri.

Acut Mazarinea qvoqve attingamus, allegamus ex iis, qvod a Dionys. Salvagnio Boessio Consiliario Regio et in suprema Rationum Fisci in Delphinatu Praeside in memoriam ejus conditum est, additum qvoqve Galeat. Guaeldi Historiae Pacis Pyrenaeae a Petro Axenio editae, hoc tenore.

Prostant et alia in seqviorem partem de ambobus tradita; Sed qvis sine vituperio fuit, cui in arduis versari contigit. In humanum certe publicare occulta clarorum virorum vitia, nec sine ratione Plutarchus in Vita Cimonis scripsit: Arduum esse, vel potius fieri non posse, uti ullius homitis vita ostendatur, qvae omni vacet macula, aut pura sit, ac proinde recitandis bonestis veritati satisfieri debere, Offensas autem et vitia, qvae ex aliqvo animi motu aut ex temporibus Reip. actionibus intercurrunt pro claudicationibus potius alicujus virtutis, qvam pro improbitate haebendas, neqve in scribendo nimis diligenter et ad amussim explicari, sed veluti rubore sortis humanae suffundi debere, qvae nihil boni sincerum, neque mores ac virtutem edat omnis culpae expertes: Qvam sententiam qvoque suam facit et prolixe tractat iniqvus alias Hominum censor Scioppius, L. de Stil Histor. p. 250. et seqq.

Hodiernus Status Galliae qvamvis Henrici temporibus accedat, nec unum ferat, penes qvem summa rerum sit, selectos tamen arcanorum participes Ministros Rex admisit Dominos Tellerium, Lyonnaeum atque Colbertum, nunc Marchionem de Croissy: Qvem ipse Mazarinus morti vicinus destinata mentione commendavit, in eoque plurima se amasse professus est, praecipue fidem et curas, ac cum limatissimo judici plerique mortaliam ignotam sinceritatem, qvem nemo et qvi neminem unqvam falleret. Priol. L. XI. c XI.

XIIX.

Inter Singularia Galliae reponendum vulgare istud: Galliam Servos non pati: Servos peregrinosqve qvotqve Gallicos fines attingunt, eo ipso liberos fieri. Vid. Exempla hujus rei ap. Bodin. de Rep. Lib. I. c. V. p. 41. Lans. Orat. pro Gallia pag. 116. 117. Sed qvam verum sit, ipsi Galli ambigunt. Qvam in rem Lansius citat verba Car. Molin. Annot. ad Consv. Biturig. Tit. I. Art. I. Urbs Parisiorum non habet hoc privilegium: Car le Seigneur de Chaste auroux en Berry vendica sonserf, qvi s' estoit retire, et fait Bourgeois de Paris, et obtint la provision. Itaqve Senatus judicio patroni causa obtinuit adversus Abbatem Divae Genovefae, Qvidam dicunt,

pour le regard des serfs des Seigneurs, qvi sont hors de ce Royaume; Sed non est expeditum. Or. Contr. Gall. p. 252.

Colorem Album pro Regio habent; Nec cuiqvam antehac permissum Albo Eqvo urbem ingredi, qvod alborem Summae in Regno potestatis indicem putent. Qvamobrem cum Carolus V. Imper Lutetiam Parisiorum ingrederetur, et Franciscus alias ipsum variis honorum argumentis prosecutus fuisset, atro tamen Eqvo ad ingressum donavit, solo interim Francisco Eqvo Albo incedente. Bellaj. Lib. XVI.

Nomen Ludovici in bonum omen interpretati sunt ex qvo tot Ludovicos res suas stabilivisse senserunt; Henrici pro infausto hacent, ob tragicos trium Henricorum exitus, cecinitqve hanc rem in Henricos pariter ac Jacobos Scotiae non nemo e Poetis Gallicis ad. Lans. or???contr. Gall. p 205.

In Sacris Reges Galliae tempore Inaugurationis suae Sacramentum subutraqve percipere dictum Notic Dign. Ill. Diss. V. c I. §. IV. Iidem Majorennes fiunt Anno aetatis XIV. qvod et Portugalli imitantur. Vid Thuan. L. LXV. ad A. MDLXXIIX. et Hispani, V. praec. c. I. §. VII. fin. Pro Tutelari antehac S. Dionysium habitum, nunc v. Divam Mariam substitutam traditum cit. l. Diss. VI. c. III. §. X.

XIX.

Comitatus Avenionensis s. Venissae La Comtem de Venissy, pars Galliae Narbonensis, olim Romanos habuit Dominos, His successerunt Gothi, Burgundiones, Franci. A Johanna Regina Neapolis et Siciliae Clementi VI. traditus fuit circa A. MCCCXLIII. Qva ratione, docet inscriptio in atrio qvodam Palatii, qvo imagines exhibentur Pontificum, qvi???venione sederunt, legenda: Clemens VI. Avenionem Sanctae Apostolicae S. emptionis Titulo acqvisivit A. MCCCLIII. Franciscus de Clapperiis in Historia de Comitibus Provinciae, Johannem id ideo fecisse scribit, ut???udovico Tarentinorum Principi, cui post mortem primi mariti nupserat, Regis nomen conciliaretur: In eamqve causam Pontisici M. Clemeti VI. et Romanae

Ecclesia Avenionem Civitatem cum Directorio omni et Juris dictione octoginta millibus Florenorum Auri Florentiae vendidit A. 1348. die 9. Junij; Sed id non sine suspicione fiduciariae aut simulatae venditionis, ut illa venditione pellectus Pontifex nomine Regio maritum Ludovicum cohonestaret: Nam sola pretii soluti confessio, nulla autem pecuniae numeratio intervenit. ap. Jud. Sincer. Itin. Gall p. 145. Sed ea hujus Johannae infelicitas fuit, ut omnia ejus sinistre acciperentur; Injuriam tamen in plerisqve passam manifeflat Meibom. Apol. pro Ottone IV. Imp. Secuto tempore ac durante Pontificum Schismate Avenio Antipapas aliqvamdiu tenuit: Qvo sublato, Romamqve reversis Pontificibus, sedem Legato Apostolico praebuit, sed triennio qvovis mutando. Gallicam Jurisdictionem vero tam propinqvam habet, ut ipsius???venionis extra amnem suburbia nomine Villae novae, Ville neufve, vota partem Galliae faciant. Nec a Gallis neglectim haberi jam docuit Ludovici XIII. in urbem ingressus, qvo sese in omnibus pro Rege gerebat. Praeibat primo in Urbem ingressus Conestabilis ense nudo, qvod omnimodae potestatis indicium est circumstabant praesidiarii vigiles Galli, Scoti et Helvetii; Stationes militum postmodnm renovatae, qvales in Gallia statis horis, tympanis de more, pulsatis et expansis per urbem signis; Tessera militaris, qva distingvi solent excubiae, ab ipso Rege distributae: Patuere nocte et interdiu sine custodia Urbis portae, qvi mos in Gallicis urbibus, Rege intromisso; Noxii poena, captivi exempti vinculis judicio Regis; Deniqve Christianissimus Rex, qvalis in Gallia, talis Avenione fuit condigne honorante primogenitum suum parente. Gramond. Lib. XIII. Id qvod contigit A. MDCXXII. Idem gliscente inter Pontificem M. et hodiernum Regem Bello videre licuit, cum Dux Mercurius militem Regium Urbi induceret, ejecto praesidio Pontificio, ipsiusqve operam ei commodantibus Civibus, qvi jam dudum animum a Regimine Ecclesiastieo alienum gesserant. Reddita tamen fuit Sedi Romanae tenore secutae A. MDCLXIV. transactionis, de qvo V. Artic. XIV. Trans. Pisanae, Civibus interea in alieno suo a Pontifice M. animo persistentibus, qvod A. MDCLXV. statim testari fuere, cum occupato Castello pulsisqve urbe militibus praesidariis ac ipso Vice-Legaro in palatio suo obsesso, Regis protectionem denuo implorarunt: De qvo V. Diar Eur. Contin. XI. p. 206. et seqq.

XIV.

jure a Gallis habuerunt; Ab his ad Nassovios translatus fuit, Philiberto ultimo cabilonorum Renatum Nassovium Claudiae Sororis F. heredem Principatus instituente, atqve in Cabiloni nomen adoptante. Primo supremum Jus tributum Johanni Cabilono a Ludovico XII. Qvodqve Franciscus gratiam a decessore suo factam revocasset, Nassoviis Jus illud Articulis, primo Madritensibus, ac postea Cameracensibus restitutum fuit, et Wilhelmus Nassovius praefectum Urbi imposuit ac magistratus denuo instituit, qvi citra provocationem (qvam antea ad Parlamentum???ratianopolitanum facere licuerat) cum summa potestate jus dicerent. V. Thuan. L. XXXI. ad A. MDLXII. Qvo in Statu Principatus permansit usqve ad A. MDCLX. qvo Arausio a Rege Galliae praetextu Tutelae Wilhelmi Henrici Principis occupata, sub fide dato omnia Principi ad majorem aetatem venienti citra immutationem restituendi; At nihilominus propugnacula ejus diruta, sicque Restitutio demum facta A. MDCLVX. M. Martio; de qva V. Diar. Europ. Continuat. XI. p. 437. Sed occasione Belli Belgici A. MDCLXXIII. M. Novembri iterum occupata et???omiti Arverniae loco adempti ipsi a Belgis Marchionatus Bergozomensis tradita, demum vero Pace Ne??? magensi A. MDCLXXIIX. singulari Recessu reddita fuit.

XV.

Res Lotharingicae nostro Seculo fere tales fuerunt: Carolus Lotharingiae Dux odium Ludovici XIII. multis modis incurrerat: Tradiderat enim invito Rege A. MDCXXXII. Ferdinando II. Imperatori exercitum XM. militum; Renueratque A. MDCXXXIV. debitam nomine Ducatus Barrensis, tanqvam Feudi???allici, fidelitatem Regi praestare, cusis interea numis, non sine contemptus???egis indicio: Carolus Rex Austrasiae (cujus metropolis olim Metis fuit) Dux Wurtenbergensis et Montisbeligardi, Landgravius Alsatiae: Et in Aversa: Habeo et Habebo. Accessit conjugium???astonis Fratris???egii cum Ducis forore, invito???ege initum: Qvare Ducatu Barrensi Decreto Paris. Senatus excidisse judicatus fuit, ac mox ipsa Lotharingia vi et armis magnam partem occupata, capta etiam sedes Ducis Nancejum,???arolo interea in Bello Hispano???allico partes Hispanis suscipiente, in qvibus perstitit usque ad A. MDCLIV. Sed promissis ab Hispaniae???ege Condaeo factis offensus eoque suspicionibus oneratus. Bruxellis captus in Castellum Antvverpiense ac post in Hispaniam Toletum abductus ibique ad Pacificationem Pyrenaeam usque de

tentus fuit, qva liberatus Lotharingiam qvidem simul Nanceio sede sua recepit, sed munimentis denudanda, aliarum praeterea partium gravi jactura.

Ac primum qvidem Mojenvico; qvod licet undique terris Lotharingicis circumdatum ad imperium pertinuit, Majestatiqve suae Christianissimae per tractum anno millesino, sexcentesimo, qvadragesimo octavo, mensis Octobris die vigesima qvartâ Monasterii conclusum, cessum est.

Secundo reservatis et exceptis, toto Ducatu Barrensi, regionibus, urbibus et locis tam, partem illam, qvae a regno Franciae movetur, qvam eam, qvae praetense ab eo movetur, componentibus.

Tertio, reservantur et excipiuntur comitatus Claromontanus, eum regalibus sive dominiis suis, locis, praefecturis, ac terris fuis: Stenaea, Dunum, Jametium cum omnibus proventibus suis ac territoriis inde dependentibus: Qvad Mojenvicum, uti et ducatus Barrensis, oppidi et praefecturae Marvillae parte illâ, qvae, uti supra dictum est, ad Ducem Barrensem pertinuit, comprehensâ simulque loca, comitatus, praefecturae, terrae, dominiaqve Claromonti, Stenaeae, Duni et Jametii cum appertinentiis, dependentiis, annexisqve suis ex hoc in perpetuum regno Franciae, unita ac contributa manebunt. Qvae verba sunt Articulorum???yrenaeorum LXII. LXIII. et LXIV. Qvibus addendi seqventes???rticuli usqve ad LXXIIX. Sed novam transactionis hujus rupturam A. LXX. tulit, Duce medio tempore Wildfangiatus controversiis in superiori???ermania, mox exercitu???alatino detenta ab eo castella Landsthul et Hohenegk vindicante fatigato; Occupavitque denuo exercitus???allicus Lotharingiam, ejecto in exilium jam fere septuagenario Duce???arolo:???ujus causae allegatae fuerunt: Ducem Subditos Regios novis oneribus obruisse: Lapides dirimendae jurisdictioni Loth???ringicae ac Gallicae positos loco movisse: Contra Pacta et commoda Regis militem aluisse et Foederibus aliorum Principum se implicuisse. Atqve ex tempore Ducatus in Galliae Regis potestate mansit, Carolusque A. MDCLXXIV. Francofurti mortuus jura sua Carolo ex Francisco Fratre Nepoti reliqvit, in qvae etiam Pacificatione Caesareo Gallica A. LXXIX. restituendus fuit. Nancejo et Longvico exceptis, qvorum loco Rex Galliae Civitacem Tullum aliamque praefecturam e tribus Episcopatibus Longvico aeqvivalentem obtulit Art. XII. et seqq. Sed princeps acceptare dubitavit, cujus rei successum futura tempora manifestabunt.

CAPUT IV. De REGNO ANGLIAE.

I. Scriptores Rerum Anglicarm. 1. Collecta Volumina. 2. Scriptores Historiae Antiqvae. 3. Scriptoes Historiae Geographicae 4. Chronographi universales: Plagia Lelando illata 5. Scriptores Specialium Status Regni et Biographi. 6. Scripores Sacri.

VI Henrici IIX. Vita; Ejus divortium fuisse causam secutarum in Anglia mutationum; Annae Boleniae fata: Secutarum Conjugum Henrici series: Status Religionis sub eo.

XIII. Caroli II. Nativitas, variafata, restitutio: Res sub regimine ejus notabiles; Incendium Londinense: Catholicorum motus, Conspiratio Pulveris Tormentarii.

XIV. Veteres Rosae Rubrae et Rosae Albae in Anglia factiones: Similium factionum in aliis Europa partibus series.

XV. Negocia Anglorum cum Hispaenis; Sub Henrico VII. IIX, Maria, Elisaebetha. Classis Invinibilis, Clades ejus, Catholicorum ante Victoriam triumphus; Negocia sub Jacobo, Carole I. Cromwello, Carolo II.

XVI. Negocia Anglorum cum Gallis: Anglorum in Regno Galliae progressus; decrementa, secutaqve ex toto Regno exclusio. Res sub Carolo I. Cromwello et Carolo II. gestae.

XVII. Negocia Belgicae, Trium Bellorum causae, progressus, sinis; Triplex Confoederatio.

XX. Regum Angliae in Ecclesiam suprema autoritas; Antiqviorum conatus in stabilienda ea: Statutum de Mortmaime, Statutum Praemunire, Causa Wiclesi, Henrici IIX. conatus.

XIII. Jus Anglorum: Cur Lingvae Gallica adhuc in Formulis Parlamenti alibive in usu fit?

SEqvitur Regnum ANGLIAE: E cujus Autoribus prodimus I. Colecta volumina: Rerum Anglicarum Scriptores post Bedam praecipui Ed. Henr. Savilio Francof. 1601. Anglica, Hibernica, Normannica, Cambrica a Veteribus scripta ex Bibl. Gvil. Camdeni Franc. 1602. Rerum Britannicarum Scripsores Vetustiores ac praecipui Heidelb. 1587. Ed. Hier. Commelino. Historiae Anglicanae Scriptores qvatuor decim Lond. 1652. Quibus in caleo adjectum Guil Sommeri Glossarium.

II. Historiae Antiqvae Scriptores:???ichardus Verstegan Intelligentes of decayed Antiqvities, Rob Sheringham De Anglorum Gentis Origine Cantabr. 1670. Qvo etiam referimus ante cit. Glessarium Guil. Sommeri, et Doctiss. Henrici Spelmanni Glossarium, qvod Archaeologi nomine indigitavit, De lingvae Anglica Veteri s. Saxonica ejusqve cum Graeca cognatione scripsit Mericus Causabonus Lond. 1650.

III. Scriptores Historiae Geographicae: Guilielmi Camdeni Britannia, qvae interalias editionem etiam Parte IV. Atlantis Blaeu I. habetur. Theatrum Magnae Britanniae, Hiberniae et Insularum circumjacentium, Autore Joh. Speedaeo Anglice Ed A. MDCXI fol. maj. Latine redditum a Philemone Hollando et Ed. Amstelod. MDCXVI. E qvo pariter ac Camdeno collect us Tomus IV. Atlantis Jansonii England described. or the severa. Counties and Shires therrof briefly handled by Eduard Leigh. Lond. 1659. 8??? Extant etiam Pauli Jovii Descriptiones Britanniae, Scotiae, Hiberniae, Orcadum, etc. Toma II. operum ejus.

IV. Chronographi Universales: Historia Majoris Br???ianniae tam Angliae, qvam Scotiae per Johan. Majorem Ed. Paris. 1521. Desinit in Conjugio???enrici IIX. cum Cathatina???ispanica. In rebus Scoticis tamen diffusior est, qvemadmodum et Tirulus paginarum de Gestis Scotorum

inscribitur. Polydori Vergilii Angliscae Historiae Libri XXVII. Sed qvi apud Anglos minori in precio est. Ita Savilius praef. Rer. Angl. Scr. ad Reg. Elizab. Homo fuit Italus. et in rebus nostris hospes, et qvod caput est, neque in Repversatus, magni alioqvi vel Judicii vel ingenii Adde Voss de H???st Lat. III. p. 678. Pejus est eum Plagii accusari, scriptisque Lelandi, Doctissimi inter Anglos Viri, magnopere adjutum dicunt, cujus nomen tamen reticuerit, qvam ob rem et a Fullero non illepido carmine petitur, qvo illum aperte, et alium recentiorem, qvem???ectoris conjecturae se committere dicit, occultius illati???elando plagii accusat, Church Hystory of England Cent. XVI. L. V S. III. §. 53.

Georgii Lilii Chronicon Regum Anglorum a Bruto ad Elizabetham An. 1559. The History of great Britaine under the Conqvests of the Ramans, Saxons, Danes, Normans, their original manners, warres, coines, seales etc. by Joh. Speed, qvam perducit usqve ad Regem Jacobum. Choice observations of all the Kings of England by Edvard Leigh Lond. 1661. etc. Chronographi particulares recensebuntur ad §. IV. et seqq.

V. De praestantia Regis Anglorum scripsit Jacobus s. James Howel. Biographi extant, Joh. Lelandus, Johannes Balaeus, de Scriptoribus Angliae Illustribus usqve ad A. 1540. Joh. Pitsei Relationum Historicarum de Rebus Anglicis Parte II. et III. Is Hollandi Heroologi Anglicana, i. Anglorum Illustrium ab A. MD. ad A. MDCXX.

VI. In Rebus Sacris recentiores extant, The Church History of Britain form the Birth of Jesus???hrist untill the year 1648. endeavoured by Thomas Fuller Lond. 1655. fol. Jacobi Usserii de Antiqvitate Ecclesiarum Britannicarum, Concilia in Re Ecclesiarum Orbis Britannici Tom. II. Ed. Henr. Spelmanno. Monasticum Anglicarum ibis. II. Tomis comprehensum a Rogerio Dodsworth et Wilh. Dugdale. Franciscus Goodvvinus de Praesulibus Anglicanis: Qvo pertinet etiam de Antipvitate Ecclesiae Britannicae et nominatim de Privilegiis Ecclesiae Cantuariensis atqve de Archiepiscopis ejus LXX. Historia, cujus Autor Parkerus Archiepiscopus. Ex Antiqvis sunt Venerabilis Bedae Historiae, Ecclesiasticae Gentis Anglorum Libri V. Et Wilhelmi Malmesburiensis de Gestis Pontificum Angliae Libri IV. in Scr. Savilli p. 195. Noticia Episcopatum Antiqviorum M Britanniae extat in Geograph. Sacra Caroli a S. Paulo p. 157. E Catholicis hac in re aliqvid conati fuerunt Nicol. Harpsfeldius, Richardus Smitheus et alii, qvi ibidem in seqq. pluribus commemorandi venient.

II.

Jurisdictione Regum???ngliae comprehenduntur Magna Britannia, Hibernia, iisqve adjacentes Insulae Orcades, Hebrides, Sullingae etc. Etiam ad Galliam sitae Garnsea et Jarsea; In???merica, N. Anglia, N. Belgium, Virginia, Jamaica etc. Qvaesitum qvoqve ipsius Maris circa M. Britanniam Dominium: Qvam in rem, ne vetera allegemus, non tantum A. MDCLXV. flagrante Bello???nglo-Belgico numi cusi fuerunt, qvibus imago M. Britanniae exhibita cum Elogio: QVATUOR

MARIA VINDICO. Sed et Velorum demissio ab aliarum Rerump. Navibus exacta: Qvemadmodum et inter causas Belli Anglio-Belgici A. MDCLXXII. allegatum, Belgas praestationem istam abnuisse: Das Kecht der Flaggen ist so alt/ daß es aine von den ersten Praerogativ??? unserer Königl. Vorsassen ist/ und deßwegen auch die letzte seyn muß/ davon dem Königreich nie abzustehen: Ist auch nie in Quaestion gezogen/ und wird expresse im Vertrag zu Breda für bekant angenommen: Dennoch wurde es den letzten Sommer nicht allein von ihren See-Commendanten/ und die Ubertrerung im Haag gerecht fertiget/ sondern sie liessens auch noch in den meisten Höfen der Christenheit als belächerlich vorstellen/ daß wir solches enderten/ und wäre eine unerhörte Ungereimtheit/ daß sie mit uns wegen der Herrschafft der See zancken solten. Art. X. Manifest. Angl. Hincqve occasio praebita Doctissimis nostri seculi Scriptoribus qvaerendi: An Mare demum Imperii capax sit? Nec ignota sunt celebria Scripta, Joh. Seldeni pro Imperio Maris cum Titulo Mare Clausum, Et Grotii pro Libertate ejus cum Inscriptione: Mare Liberum. Sed affirmativa nimis evidens est; Mare et integri et partium ratione commodis humanis inservire aptum est: Proprium e. sieri potest adeoqve Imperii capax est. Ac verum qvidem tantam esse Maris magnitudinem, ut omnibus populis sufficiat; Sed I. ad usum innoxium, qvalis transitus, aqvatio etss. II. Totum Mare toti generi humano sufficit, sed ideo totum singulis hominibus aut populis non subjacet. Terra qvoqve omnium usui sussicit, sedratione distinctarum partium, non ut universa singulorum sit. Nec limites Mare abnuit, non qvidem ad sensum, ad rationem tamen, qvalis fuit illa linea Rescripto Pontificis a Polo Arctico ad Antarcticum ducta et C. Leucis ab Azoribus et Insulis Promontorii viridis distans, de qva P. I. c. I. §. XII. Grotius Libertatis Marinae Defensor, frugi Civem egit, dum eam asseruit; Patriae suae enim tunc maxime intereat, interestqve hodienum Libertatem Maris servari; Contrarii interim non ignarus fuit, cujus vestigia c II. et III. Lib. II. de J. B. non obscure elucent.

III.

E locis istis Scotia uno cum Anglia Imperio comprehensa fuit, cum Jacobus VI. Rex Scotorum Imper. Angliae susciperet, tq. proximus Elizabethae heres; Sine unione tamen, de qvo V Part. I. c. V. §. IV. Hiberniam Henricus II.???ngliae adjecit: Idqve cum animo volveret, Legatos primo

ad Pontificem M. Adrianum misit, ut sibi liceret Hiberniae Insulam hostiliter intrare et terram subjugare atqve homines illos Bestiales ad fidem et viam deducere veritatis, extirpatis ibi plantariis vitiorum, Matth. Paris. Qvod magno Diplomate ipsi concessum fuit, qvo praeter alia haec habebantur: Et illius terrae Populus Te recipiat et sicut Dominum veneretur, jure Ecclesiarum illibato et integro permanente et salvae B. Petro de singulis domibus annus unius denarii pensione; Et investitura Anulo facta, T. Joh. Salisberiensi, qvi primarius Legatus fuerat, in Metalogic. IV. c. XLII. Ad preces meas Illustri Regi Anglorum Henrico Secundo concessit (Pontifex M.) et dedit Hiberniam jure hereditario possidendam, ficut literae ipsius testantur in hodiernum diem: Nam omnes Insulae de jure antiqvo ex Donatione Constantini, qvi eam fundavit et dotavit, dicuntur ad Ecclesiam pertinere. Qvae juris Pontificii ratio etiam ipsâ Bullâ allegatur; Ac pergit Salisber. Anulum qvoque per me transmisit, Aureum Smaragdo optimo decoratum, qvo fieret Investitura Juris in gerenda Hibernia. Idemque adhuc Anulus in curiali Archio publico custodiri jussus. Sed nihil horum effectum datum. Post Annos aliqvot vero Dermitio Lageniae in Hibernia Regulo, cui res erat cum vicinis Regulis, in auxilia itum, missusqve primum R. Strongbovv, post vero Rex ipse secutus Reges Hiberniae sibi subjecit, qvod factum XVII. impetrato Diplomate Pontificio Annis. Inde verba Diplomatis secutus Dominum Hiberniae se scribi jussit, Titulo ante Ducis Guiennae Inscriptionem, qva Angli tunc etiam gaudebant, posito;???dditaqve ab Urbano III. in Confirmationem Corona e Pavonum pennis contexta Synod. I. et II. Cassil. et Armach. ap. Camden. Domini nomen tamen suprema ipsaqve potestas Regia comitata fuit: Sic Richardus II. Robertum de Veer, Comitem Oxoniensem in Marchionem Dubliniae evexit, cujus Rei Diploma exhibet Seldenus Titl. of H???nour L. I. c. IV. p. 37. Id autem facere non potuisset; nisi ipse Majestatem habuisset. Tandem vero cum Anglia Potestatem Pontificiam abdicasset, Henricus IIX. Titulum Regium Statuto Parliamenti suscepit, cujus verba sunt; That foras much as the King our most gracicous dread souveraigne Lord etc, That the kings highnesse his heirs and successors have the name, stile Title and honor of king of this land of Ireland. Stat. Hib. A. XXXIII. Henrici IIX cap. I. Qvem postea etiam Paulus IV. Pontifex M. Philippo et Mariae concessit. De potestatis plenis udine, Apostolica Autoritate Regnum Hibernia perpetuo erigimus. Confer, Not, Dipn Ill. P. I. Diss. I. c. 1. Selden, Tul. of.

Hon. L. I. c. IV. De Manniae s. Monae accessu ad Angliam eund. L. I. cap. 3. §. 1.

IV.

Periodos Regni???nglorum numeramus: I. Britannicam a Veteri Bruto usqve ad Caesatem, sed qvae procul dubio fabulis refertissima est. Legi tamen poterunt Galfridus Monmuthensis ae Origine et gestis Britannorum in Scr. Britan. p. 1. et qvi primos hujus VI. Libros in compendium redegit Ponticus Virunnius, Galfrido etiam correctior et fide dignior. Joh. Prisci De fensio Historiae Britannicae, Richardus Vitus (White) Basinstochius Histor. Britannicae Libris IX. a prima origine usqve ad Constantinum et Cadvalliadorem.

II. Romanam, autem Caesare usqve ad Constantinum M. qva Brinannia magnam partem (Cambria enim intacta mansit) in Romanorum potestate fuit, sed nudata primum sub Constantino M milite, mox plane relicta cum Romani impares fierint, qvi seipsos amplius defenderent. Videndi Caesaris Commentarii L. IV. V. VI. Tacitus V. Agricolae, Scriptores Historiae Augustae, Businstochius, With. Malmesbur l.??? init. etc.

III. Saxonicam: Cum enim Romanis recedentibus Britanni a Pictis Scotisqve summopere divexarentur, illi Anglos et Saxones a Germania in auxilium evocarunt: Qvi Ducibus Hengisto et Horsa fratribus ex antiqva Wodani Stirpe oriundis mox advenerunt A. CCCCXLIX. circiter, et rebus adversus Scotos praeclare gestis ipsi sedem in Britannia fixerunt, evocatis iterum iterumqve aliis e Germania, adeo ut immensa multitudine obruti Britanni tandem rerrocedere et in montana Cambriae se recipere cogerentur, qvae loca deinde usqve ad Normannorum tempora tuto retinuere, Veterum morum Britannicorum ac lingvae in hunc usqve diem tenacissimi. In Angliae Regno autem inde orta celebris Heptarchia Regulorum Anglo Saxonicorum, qvam usqve ad Normannorum tempora qvalitercunque produxere, indeqve et Affinitas Lingvae Anglicae cum Germanica nostra contracta fuit. Vid. pluribus de hac Periodo Wilhelmus Malmesburiensis, Scriptor optimus et judiciosissimus hujus Periodi, in Scriptoribus Anglicis Savilii pag. 1. Joh. Seldenus in Analecto Anglo-Britannico Francof. An. MDCXV. Venerabilis Beda Historiae Ecclesiasticae Gentis Angeorum Libris V. qvippe Bedam continuavit Rogerius Hoveden in Script. Angl. Savilii p. 404. Flores Historiarum

ex Matthaeo Westmonasteriensi ab A. CCCCXLIX. ad MLXVI. Simeon Dunelmensis de Regibus Danorum et Anglorum ab A. DCXVI ad A M???XXIX.

IV. Danicam, eam qvidem non adeo diuturnam, sed tamen rebus gestis illustrem. Dani enim totis CCCXXX. Annis Angliam variis invasionibus turbaverant, adeo ut certum tributum ab Anglis tandem exigerent, primo XVI. mox C. et plurium Librarum qvotannis pendendum, Angli etiam e contrario ad reprimendos eos Danegeldum excogitarunt, h. pecuniam annuatim pendendam, pro alendis militibus contra Danos, qvae erat XII. Denariorum ex unaqvaqve dccuria et aliqvando una die maximam partem Danorum nationis trucidarunt tempore Ethelredi Regis. Interim plerumqve non dominandi, qvam praedandi animo expeditiones hae suscipiebantur, donec tandem Sueno Danorum Rex Imperii in Anglia initium faceret, circa MIIX. Annum eumqve secutus Canutus filius initio dimidia Anglia ex pacto cum Edmundo Rege Anglo-Saxonum, paulo post autem integra, interfecto Edmundo potiretur: Sed in posteris ipsorum jacta haec fundamenta Imperii continuari non potuerunt, Heraldo et Hardecnuto successoribus Canuti sensim enervatis et extinctis, Regnoqve ad Edvardum Confessorem Ethelredi Regis ê Saxonum Familia filium devoluto, ab eoqve ad Normannos transmisso. V. Wilhelmum Malmesburiensem L. II. Qvem Edvardum a singulari pietate Sanctum et Confessorem vocare solent, servantqve hodienum Vestes ejus et Sceptrum cum columba, denotandae paci tempore ipsius, inter Regalia.

V. Periodus Normannica, Wilhelmo Conqvestore coepit, qvem Edvardus Confessor successorem suum constituerat, Is itaqve Angliam ingressus cum aliter non posset, vi armatâ eam subjugavit, occiso qvi interea Regnum usurpaverat, Haraldo Comite; Atqve in ejus familia hactenus conservatum fuit Regnum???nglicanum, de qva porro videndi Matthaeus Paris s. Parisius Hist. ab A. MLXVII. ad A. MCCLIX. Matthaeus Westmonasteriensis L. II. et seqq. Wilhelmus Gemiticensis de Ducibus Normannicis in Scriptor. Angl. Camdeni p. 648. Thomas Walsingham Historia ab Edvardo 1. ad Henrisum V. ibid p. 32.

Regesantiqviores Regnum hoc habuit.

page 561, image: s575

Wihelmum Conqvestorem,	Henricum I.
Wihelmum Rufum,	Stephanum.
Henricum II.	Richardum. II.
Richardum I.	Henricum IV.
Johannem	Henricum V.
Henricum III.	Henricum VI.
Edvardum I.	Edvardum IV.
Edvardum II.	Edvardum V.
Edvardum III.	Richardum III.

Propiores nostro tempori Reges fuere: Henricus VII. Princips magni apud Anglos nominis, qviqve Rosae Rubrae et Rosae Albae s. Lancastrensium et Eboracensium factiones sublatas in unam familiam conjunxit, eoqve Regnum internis dissidiis per plurimos annos fatigatum pacavit. Singulari prudentia sua Elogium Salomonis Anglorum passim meruit, et contemporaneis Regibus Galliae ac Hispaniae, Ludovico XII. qvidem prudentia Civili, Ferdinando Catholico vero candore et fide anteponendum censet Verulamius. Armorum inviolata felicitate fuit, cujus causam reddunt, qvod semper aliqvam Belli partem ipse attigerit, nihilo qvoqve commotior, si qvis turbarum in se concitatarum rumor ad ipsum perferretur: Ideo cum inter motus Pseudo-Plantagenetarum Consiliarii aliqvando vices ejus dolerent, indignarenturqve, Regi tam sapienti tot larvis illudi: Nihil haec esse, respondit, Divinae Majestatis proprium esse idolis vexari. Pacem interea amavit crebroqve in ore habuit, Pacen cum Christus in Terram venisset, Angelos praecinuisse, cum inde excessisset, ipsum Discipulis suis legasse. Deliciarum et voluptatum ejus nulla prorsus est memoria, cum iisqve sic egit, ut cum mensis Bellariorum, qvas paulatim inspicimus, vox v. terga vertimus: Ideo pugnarum simulacris et saltationibus vivis ac personatis non nisi cum Dignitate et Comitate interesse voluit, ut spectatorem potius agere, qvam iis magnopere delectari videretur. At plerumqve subtristis, serius et cogitabundus apparuisse dicitur, qvi gestus naturam intellectualem maxime decent, qvippe qvi in animo rerum gerendarum avido observationes et curas fovent. Vid. pluribus Verulamium Historia Henrici VII. Qvam et notabili hoc de Charactere Henrici Epilogo finit: Henricum, si qvem rerum suarum defectum senserit, eum sibi imputare habuisse, non fortunae, ipsumqve in causa fuisse, sicubi res majores non gesserit; Qvicqvid enim susceperit, perfecisse.

VI.

I. Henricus IIX. Princeps magnanimus, in cujus maximo ingenio inerant confuso qvodam temneramento virtutes magnae et vitia non minora, qvod Camdeni de eojudicium est Appar. ad Ann. Eliz. idemqve motuum et mutationum in Anglia secutarum autor:???e qvo consulendus Herbertus in Histor. Henrici IIX. Angl. Lond. Ann. MDCMIX. fol. Adde Annal. Godwini Rerum Angl. de Rebus gestis sub Henrice VIII. Edvarlo VI. et Maria. Summa vitae ipsius haec fere: Fuit secundo genitus Henrici VII. et Archi-Episcopatui Cantuariensi destinatus, hinc Libris Sacris aliqvando incubuit; cujus specimen positum, cum jam Rex Angliae constitutus Librum adversus???utherum de VII. Sacramentis scriberet, sed qvem Lutherus acerrime refutavit, qvod Scriptum extat Tom. II. Jenensi Edit. MDLXX. fol. 130. Postmodo cum Arthurus primogenitus Henrici VII. et Princeps Walliae maturius decederet, Henricus Parenti in???egno successit, ducta simul Catharina???rthuri Vidua, qvae nuptiae postea secreta Dei providentia ordinante omnium eventuum secutorum causa extitere Verul. Hist. Henr. VII. p. 1609. et seqq. Et Henricus qvidem eas invitus iniit, parenti tamen ita volenti morem gessit, qvi (I.) tenax erat, nec libenter alii, qvam Henricus forte ducturus fuisset, reditus novos assignaturus videbatur. (II.) Peculiari affectu, tum ex naturae inclinatione, tum propter rationes politicas Ferdinandum Catholicum, cujus filia erat Catharina proseqvebatur.

II. Post XX. annos v. demum de divortio cogirari coeptum, cujus occasio sumpta ab ardore Henrici, qvi novorum amorum appetens Catharinam fastidiebat, qvippe foeminam austeris moribus et ab omni cultu et venustatis cura abhorrentem. Causa fuit Cardinalis Wolsaeus, qvi ut aegre faceret Imperatori Carolo V. cujus matertera et???atharina (???arolus enim???rchi-Episcopatum Toletanum ipsi denegaverat, et aspiranti ad Pontificiam Dignitatem impedimento fuerat) primum Confessionario???egis Episcopo Longlands, mox ipsi Regi persvasit, Nuptias illas Lege divina prohibitas esse, nec Pontificem M. Julium II. in iis dispensare potuisse, tanto majus vero peccatum committi, qvo diutius Catharina retineretur Rex itaqve ut hinc desideriis suis, isthinc conscientiae satisfaceret, Pontifici M. Clementi VII. supplicat, irritas pronunciaret has nuptias, nec Pontifex abnuere videbatur, authoritate hanc litem decidendi data Cardinali Campegio

et Wolsaeo, ambobus Henrici Subditis, Wosaeo Naturali, Campegio assumpto, hunc enim Henricus creaverat Episcopum Salisburiensem. Addideratqvoqve Pontifex Bullam in favorem Henrici scriptam, sed qvam Campegius vel propalaret, vel celaret pro ratione sucessuum Caroli V. in Italia. Qvodqve hic prospera uteretur fortuna, Campegius post longas tergiversationes et procrastinationes ex Anglia re infecta, nec sine magna Regis offensione discessit; Wolsaeum qvoqve qvi Margaritam Caroli Alenconii???omitis viduam, Francisci l. Regis Galliae Sororem, Regi in Uxorem destinaverat, coepti poenituit, cum sentiret, eum ferri in Annam Boleniam, qvae erat in Comitatu Margaritae: Qvo suo tepore vero effecit ut gratia Regis sensim excideret, ac paulo post Anno. MDXXX. a Superiori in Parliamento XLIV. delictorum accusatus bonis ac honoribus exueretur, et mox correpta exangore animi dysenteria diem suum obiret.

III. Tradunt Anglici Scriptores, comparuisse publice in loco Judicii Regem ac Reginam coram Campegio et Wolsaeo, illum Doctoribus stipatum, Richardo Samson, Johanne Bell, Petro et Joh. Tregonvvel; Hanc Episcopis; Nicol. West. Ep. Eliensi, Joh. Fisher, Ep. Rocestrensi, Henr. Standish, Ep. S. Asaphi; Ac Reginam pedes Regis advolutam erupisse; Nihil admissum esse, qvod matrimonium ipsorum dissolveret; Neminem, ne ipsos qvidem sapientissimos Regum Henricum VII. et Ferdinandum Catholicum utriusqve parentes, ante hac illegitimi qvidpiam in eo agnovisse; Regi se obedientem fuisse, sobolem peperisse, etiam virginem ad ipsum venisse, idqve conscientiam ipsius testaturam, rogare, spacium consilia e patria petendi concedat etc. Finito sermone abiisse ac nullatenus revocari potuisse: Qvo factum, ut postea contumacem proclamaverint. Rationes deinde in utamqve partem propositae, qvas etiam exteri pariter ac Angli publicis Scriptis varie agitarunt, improbantibus Conjugium, C. circiter Scriptoribus Protestantium, qvi omnes secuto Parlamento Regi exhibiti; At defendentibus ex Anglis Joh. Fishero, Ep. Rocestrensi. Joh. Holiman. Ep. Bristol. Joh. Clerck, Ep. Bathon. et Well Cuthberto Dunstal. Ep. Londinensi. Nic. West. Ep. Eliensi, Thoma Abel, Edvvardo Povvel, Rich. Featherstone Juris Canonici in Anglia Interpretibus; Ex Hispanis Franc. Royas,???lph. de Veruez, Alph. de Castro, J. G. Sepulveda; Ex Italis Card. Cajetano, Lud. Nugarola; E Portugaliis Alvaro Gomesio; E Germanis

Joh. Cochlaeo; E Gallis???gvinario Barone, Franc. Duareno; E Belgis Ludovico a Schora.

IV. Sed Pontifex M. causam Romae agi volens data opera moras nectebat, et in Collegio Cardinalium super unica hac qvaestione: Num Arthurus Catharinam carnaliter cognovisset? plus qvam anni spacium confici patiebatur: Qvarum Qvaestionum qvia XXIII. erant et aliqvae earum ista longe graviores, Henricus petientiam in desperationem vertens, occasione consilii Danielis Crameri, qvi Cressaei, ad qvem Rex diverterat, filiorum studiis praepositus erat, Academias plerasqve per Europam consuluit, qvae cum unanimiter fere divortium approbarent et Pontificem M. male causam hanc protrahere scriberent, Henricus sua autoritate divortium instituendum ratus, semetipsum esse Supremum Caput Ecclesiae in Anglia edixit,???rameroqve ad Archi-Episcopatum Cantuariensem evecto, Divortium ab eodem publicari jussit moxqve cum Annâ Boleniâ nuptias celebravit.

V. Ex Bolenia hac???lisabetham suscepit, veluti Mariam Elisabethae sororem ex Catharina antea habuerat. Fuitqve Bolenia in causa, ut Religioni Reformatae locus aliqvis daretur in???nglia, qvippe qvam ipsa amplectebatur. Inde vero gravissima Catholicorum odia incurrit qvibus oppressa tristi fato interiit, ob suspicionem violati tori capite plexa, pervincente sola Regis pertinacia et in amoribus inconstantia, cum interea et Pares eam innocuam declarassent, et ipso Diplomate???omuum Convocationis ac Parlamenti, qvo divortium ejus a Rege sanciebatur, honoratissima ejus fieret mentio nomine Praeclarae Dominae, Sereniss Reginae etc. Repetunt tamen hodienum hanc calumniam Catholici, qvibus volupe cramben toties coctam resumere, cujus specimen V. in Dan. Bartoli Europaeae Histor. Soc. Jesu p. I. L. I. c. I. Cui simile est, qvod in Vaticano peregrinis ac seorsim???nglis Literas???matorias Henrici manu ad Bolenam (???obis dear Nan; Sic enim ipsam appellare solebat) scriptas ostentent. Qvasi vero id???nnae pudicitiae praejudicasset; Cum notum sit, adeo Regem magis inflammatum fuisse, qvia repulsam ab ea acceperat.

VI. Secuta Jana Seimora, qvam Henricus sibi junxit postridie, cum Bolenia capite plexa esset, sed qvae intra anni spacium et post enixum???dvardum VI. statim fato functa fuit. Qvod tamen vulgo tradunt, Edvardum utero excisum fuisse, aliter se habere adnotat Fuller, Church.

H LVII. p. 421. Extare enim ejus ad Parlamentum literas post editum Principem scriptas, praeterea Literas Medicorum seqventi die, cum Regina valde langueret ad Parlam. datas. Postea Henricus???nnam Clivensem duxit, sed statim repudiavit, causatus eam forma Principe indigna praeditam esse. Tunc Catharinam Hovvardam sibi junxit, et paulo post violatae pudicitiae ream obtruncari jussit. Deniqve Catharinam Parram allexit, qvam etiam superstitem reliqvit: Statu Religionis interea dubio manente, et Pontisiciis aeqve ac Protestantibus ad supplicia tractis; His qvia Missam, Confessionem auricularem et similia Pontificiorum placita respuebant; Illis qvia recusabant Henricum pro Summo Capite Eccesiae???nglicanae agnoscere: Qva in re etiam usqve ad finem vitae Henricus perstitit, sine ullo vel ad Protestantes transitu vel ad Pontificios plenario reditu, fato functus A. MDXLVII. Qvod enim Foxus habet in Martyrologio, ipsum, nisi morte praereptus fuisset, totum Missae negocium eversurum fuisse, videtur refutari posse Testamenti ejus verbis: And that there (loqvitur de Sepulcro suo Windesoriae) be provided, ordained and set at the costs and Charges of Our Executors, if it be not done in our life time, aconvenient Altar honorably praepared and apparelled with all manner of things reqvisite and necessary for daily Masses, there to be said perpetually, while the World shallendure. Qvibus Missam ed???ltare in memoriam sui erectum perpetuo celebrandam sanxit. Totum Testamentum extat, in Fuller. Church Hist. L. V. p. 243. Vid. pluribus Camden. in Praef. super Annal. Elisabethae Hebert. loc. cit. Annales rerum Anglican.

VII.

Sub Ed vardo, qvi minorennis erat, et a Patruo Seimoro gubernabatur, Religio Reformata in plenum vigorem deducta fuit, Biblia. translata, Psalmodiae concinnatae et XXXIX.???rticuli, qvi???nglis loco???onfessonis sunt, primo conditi. Caeterum vero, addit Camdenus, avarita in res Ecclesiasticas, Collegia, Nosocomia q. superstitiosa involavit rapaciter, ambitio et aemulatio inter proceres, audacia et inobedientia inter plebejos adeo insolenter exultarunt, ut Anglia q. lymphatica imtemperiis agi sibi videretur, rebellionibus, tumultibus, partium studiis, pecuniae depravatione et omnibus malis, qvae sub Rege puero accidere solent intus misere intabescens; Accesserunt etiam damna foris accepta, propugnacula Anglorum in Scotia, nec non in Gallia amissa, Bononia qvae tanti constitit

et omnes arces in Agro Bononiensi ab Anglis extructae cum tormentis et omni apparatu bellico pacta pecunia non sine insigni???nglici nominis probro Gallis tradita. Seimorum etiam capitis supplicium subire oportuit, fraude Dudlaei Northumbriae Ducis subrutum:???t???dvardus Anno aetatis XVI. vitam finivit, relictis Successorum loco Sororibus Maria???lisabetha, qvas et Henricus, si contingeret???dvardum temporius fato fungi, heredes instituerat.

IIX.

Has vero, anteqvam Testamento Henrici heredes Regi fierent, peculiariter legitimari oportuit; Natales earum enim in compatibiles erant; Mariae, qvia ex incestis nuptiis prognata,???lisabethae, qvia nata ex Bolenia, superstite adhuc Catharina Mariae Matre. Successionem tamen vigore Statui Parlamentarii stabilitam accepere, adeoqve Maria, utpote aetate major,???d vardo successit, qvae Religionem Pontificiam a Matre acceptam reduxit, ac Protestantes ferro flammaqve persecuta fuit: Uno tamen actu Pontifici adversata, qvod Cardinalem Wilhelm. Peitum, qvem Paulus IV. miserat, ut Cardinal. Poli loco, qvem ille tanqvam autorem Belli Gallici oderat, Legati vices sustineret, aditu in Angliam prohiberet, et Polum in munere suo confirmaret. Philippo II. Regi Hispaniae deinde nupsit, sed conjugium improles coluit et Anno V. Regni obiit. Causae putabantur I. Qvia Philippus cum spe Angliae capessendae caderet, eam aspernatus fuerat, utpote forma minus grata praeditam, ideo tamen ductam, ut Regno per eam potiretur. II. Propter amissum Caletum, unicum adhuc superstes Anglorum munimentum in Galliam, qvoqve amisso Anglos Clavem ad Galliam amisisse, proverbium vulgare erat.

IX.

Mariae Elisabetha successit, princeps Populo pariter ac Proceribus acceptissima qvorum etiam Edvardi tempore singulari gratia polluit, ipsiqve Regi Fratri charissima, qvam non alio, qvam Dulcis Sororis Temperantiae nomine salutare solitus fuit: Longe majori deinde subditorum favore excepta, cum regimini admota esset, nec alteram unqvam populus Principem proniore et constantiore mente et amore, majore observantia, laetiori applausu et votis repetitis, qvoties in publicum prodiret, toto vitae decursu unqvam prosecutus est. Camden. Tempore Maliae in carcerem conjecta fuit Oxoniae, ubi locum hodiernum ostendunt,

et ut spem vitae retineret aliqvam, Missam adiit, licet Religione Reformata esset. Statim v. postqvam Regnum suscepit, persecutio Protestantium inhibita: Inde Lex fundamentalis, condita, ne alia qvam Reformata Religio in???nglia toleraretur, ac perpetuae Regulae loco ab ea observatum, ut protestantes qvoqve modo defenderet. Visa initio fuerat???ulicis Reformationis negocium retardatura esse; Ideo Sacello aliqvando egredientem, ac recepto novis Principibus more captivos dimitti jubentem non nemo monuit; Restere adhuc qvinqve captivos dimittendos; Et qvaerenti, qvinam essent, cum diceret esse Matthaeum, Marcum, Lucam, Johannem, qvatuor Evangelistas, et Apostolum Paulum; Illa nihil intempestive movendum rata, Expectandum esse, festive respondit, qvaerendosve prius, num dimitti vellent. Nuptias ejus ambiit Philippus II. sed repulsam tulit, licet universae???nglorum Historiae testentur, solum Philippum obstitisse, qvo mivus Maria e medio sublata fuerit; Sed qvoniam id non amore Elizabethae, sed ex mera Status Ratione profectum fuerat, ne videlicet Maria Scotica, tanqvam indubia post Elizabetham heres Regni, et per eam Scoti Gallive Regno???ngliae potirentur, impedire non potuit, qvo minus inter???egulas Status sui illa reponeret, ut???ispanum qvovis modo enervaret. Contigit eâdem si non jubente, saltim non invita, at certe Procerum precibus obruta, caedes Mariae???eginae Scotiae illata, aegre ferentibus Catholicis, unde dirum istud Carmen de Lupis in???nglia non extantibus, de qvo P. I. cap. V. § V. n. 4. Sed non sine ingenti applausu Subditorum, indignantium, tot insidias Elizabethae structas, moliminaqve adversus Regnum ac???eligionem suscepta impune auferri. Eandem notavit Jacobus filius Mariae ac Successor Elizabethae erecto in Templo West Monasteriensi hoc Epitaphio: D. O. M. Bonae Memoriae et Spei AEternae MARIAE STUARTAE Scotorum Reginae, Franciae Dotariae, Jacobi V. Scotorum Regis Filiae et Haeredi unicae, Henrici VII. Angl. Regis ex Margareta majori natu filia Jacobo IIII. Regi Scotorum matrimonio copulata Proneptis, Edvardi IIII. Angliae Regis ex Elizabetha filiarum suarum natu maxima Abneptis, Francisci II. Gallorum R. Conjugis, Coronae Angliae dum vixit, certae et indubitatae Heredis et Jacobi Magnae Britanniae Monaerthae Potentissimi Matris. Stirpe vere Regia et antiqvissima prognata erat, maximis totitus Europa Principibus agnatione et cognatione conjuncta et eqvisitissimis omnium animi et corporis dotibus

et ornamentis cumulatissima; Verum (ut sunt variae rerum humanorum vices) postqvam annis plus minus viginti in custodia detenta fortiter et strenue, sed frustra, cum malevolorum obtrectationibus, tum invidorum suspicionibus et inimicorum capitalium insidiis conflictatae esset, tandem inaudito et infesto Regibus exemplo securi percutitur: Et contempto mundo, devicta morte, lassato Carisice, Christo Servatori animae salutem, Jacobo filio spem Regni, ac posteritati et universis caedis infaustae Spectatoribus exemplum patientiae commendans pie, patienter, intrepide Cervicem Regiam securi maledictae subjecit et vitae caducae sortem cum coelestis Regni perennitate commutavit VI. Idus Februarii Anno Christi M D LXXXVII. AEtatis XXXXXVI. Sed filialem Jacobi Pietatem hinc potius, qvam virtutes Mariae aestimare licebit: Qvod Doctiss. Thomae Fuleri cum aliis judicium est; King James causedher corps to solemnly removed from Paterborough to West-Minster, where etc. he crecteda mouument to her memory, and thereon this Epitaph, wherein such can not but commend the Piety of her Son, which will not believe all the praises of his mother. Church History of Great Britain L. IX. pag. 18. Inclaruit deinde Elizabetha maxima victoria, de Invincibili Classe Hispanica reportata, qva Hispanica consilia de occupando Regno???ngliae disjecit: Qvibus etiam factum est, ut post A. Regiminis XXIII. in Catholicos durius consiluisse visa fuerit, qvia partes Hispanorum amplexuri esse deprehensi fuerant. Vid plur. seq. §. XVI. De coelibatu ejus varia tunc temporis circumlata fuêre et Alenconium aliqvando non odisse. Historici istorum temporum testantur. Sed ita tulerunt mores ejus ut, coli. ambiri et amatorio nomine se celebrari passa fuerit etiam ultra sortem aetatis, sed sine lascivia, eoqve nullo naevo Majestatis: Ipsaqve saepe animum in coelibatum propensum testata fuit, et cum Parlamenti Inferioris Orator eam ad Conjugium hortatus esset, composita oratione respondit, sibi satis ad gloriam futurum, si monumento suo aliqvando inscriptum esset: Hic sita Elisabetha, qvae Virgo obiit. Camden. ad Annum MDLIX. Obiit An. AEt. LXX. Christi MDCV. Princeps qvae si etiam in privata et meliori fortuna aetatem traduxisset, nihilominus non absqve aliqva excellentiae nota apud homines victura fuisset: qvae conclusio est Memoriae Elizabethae ab III. Vrulamio conditae, Scripti brevis, sed ut omnia Verulamii, prudentissimi. Summam Rerum gestarum ejus Jacobus Rex insigni hac Inscriptione Monumento ipsius in templo West-Monasteriensi addita expressit.

MEMORIAE SACRUM.

REligione ad Primaevam Sinceritatem reducta, Pace fundata, Moneta ad justum valorem reducta, Rebellione Domesticae vindicata, Galliae malis intestinis liberata, Belgio sustentato, Hispanica Classe profligata, Hibernia, pulsis Hispanis et rebellibus ad deditionem coactis, pacata, reditibus utriusqve Academiae lege Anmonaria pslurimum adaustis, tota deniqve Anglia ditata, prudentissimeqve annos XLV. administrata, Elizabetha???egina Victrix, Triumphatrix, Pietatis studiofissima, feicissima, placida morte sepuagenaria soluta mortales reliqvias, dum Christo jubente resurgant immortales, in haec Ecclesia celeberrima ab ipsa conservata et denuo fundata deposuit.

MEMORIAE. AETERNAE.

ELIZABETHAE Angliae, Franciae et Hiberniae Reginae, Henrici VIII. Filiae, Henrici VII. nepti, Edwardi IIII pronepti, patriae parenti, religionis et bonarum artium altrici, plurimarum lingvaruus peritia praeclaris tum animi tum corporis dotibus Regiisqve virutibus supra sexum.

PRINCIPI INCOMPARABILI.

JAcobus Magnae Britanniae Franciae et Hiberniae Rex virtutum et Regnorum hares bene merenti pie posuit.

Post Elisabetham rerum summa pervenit ad Jacobum???egem Scotiae, Mariae???coticae filium, qvippe proximum Regni heredem, et ex Margaritae filiae Henrici VII. primogenitae cum Jacobo IV. Rege Scotiae con. jugio prognatum, ab ipsaqve Elisabetha designatum immediatum Successorem. In Cujus Charactere annotant. I. Insignem eruditionem: Unde Regum Doctissimus salutari amavit, et Libris scribendis maximopere delectatus fuit, qvales Paraphrasis Apocalypseos, Meditationes in

c. XX. ejusdem, item in I. Chron. XV. Daemonologia, Misocapnus seu de Abusu Tobacci, Jus Libera Monarchiae, Conjuratio Sulphurea, Apologia pro Juramento Fidelitatis, Monitoria Praefatio ad eandem, Protestatis Ant-Vorstia, Apol pro Jure Regio adv. Card. Perronum, Meditatio in Or. Dominicam; Inprimis vero Aureum istud et vere Regium Scriptum, Donum Regium, qvod seorsim variis in locis editum, ac a nobis qvoqvo nuperrime simul Jure Liberae Monarchiae recusum fuit: Omnesve uno Volumine comprehendit et titulo Operum Regiorum edidit Jac. Montacutus Wintoniensis Episcopus. Imitatusqve ita fuit plurimos majores suos, qvos itidem hoc Iaboris genus cepit. Sic Alfredus Rex occiduorum Saxonum in Lingvam Anglicam transtulit P. Osorium et S. Gregorium de Cura Pastorali, ejusdemqve autoris Dialogos, Bedam de Actis Anglorum, Boethium de Consulatione Philosophiae, Davidis Psalmos. Idem adversus improbos judices Codicem Juris scripsit et Institutiones, dicta etiam sapientum, de Regum fortuna Librum singularem, Chronicorum Fasciculum et Meditationum Enchridion. Athelstanus Rex Librum de Astrologia et Constitutiones Cleri scripsit, Biblia item curavit ex Hebraica in Saxonicam Lingvam transferri. Henricus I. Wilhelmi Conqvestoris filius natu minimus in Cantabrigiensi Academia educatus ex artium scientiarumqve insigni noticia cognomentum Beauclerk, Pulchri Clerici meruit: Achajus Scotorum Rex majorum suorum historiam contexuit. Kennelmus Scotorum Justinianus, omnes Leges in unum volumen redegit. Jacobus I. non pauca ligata Oratione reliqvit Anglica et Latina; Et Baleus antor est eum de futurauxore tractacum exarasse: Henricus IIX. scripsit de Hominis Christiani et de Juventutis Institutione, item de septem Sacramentis contra Lutherum, qvem Librum ipsi Defensoris Fidei titulum peperisse supra indicatum. At postea cum duos alios publicaret nihilo priori deteriores sive stili sive argumenti in tuitu, de Autoritate Regia contra Papam, et de Concilio Mantuano sententiam suam, qvia aliud qviddam spirare visus est, Pontificem non habuit famae suae tubicinem. Edvardus VI. in tanta vitae brevitate historiam tamen sui temporis scripsit et tractatus tres Lingva Gallica, de Fide, de Idololatria seu Imaginum cultu et de Papae primatu, qvos Duci Somersetensi avunculo suo inscripsit, Regina Elizabetha preces Catharinae Reginae transtulit in Lingvam Latinam, Gallicam et Italicam. Centuriam sententiarum â se collectarum et triplici similiter idiomate scriptarum Patri Regio inscripsit, Salustium qvoque transtulisse dicitur.

Ipsaqve Jacobi nostri mater, Maria Regina, Institutionem Principis Gallicis versibus persecuta est, cujus autographum involucro acu materna picto Jacobus sancte custodivit. Qvae similiave pluribus exposuit ante laudatus Jacobus Montacutus, Praefat. in Opera Regia. Sed an negociis Regiis conveniat cum exqvisito ejusmodi literarum cultu in ambiguo est. Tu regere Imperio populos Romane memento, Hae Tibi erunt artes, vetus idemqve verissimum viri Docti, sed Doctrinam vere aestimantis dictum fuit. Libros promiscue scribere signum remotioris a publicis negociis vitae est: Qvibus vacuos esse Principes, nec incumbentium ipsis curarum numerus, nec concessa vicaria Divina Potestas patitur, qvippe qvae in universis Reipubl. singulorumqve negociis nunqvam non actuosissimos exigit, aeqve ac Dei inferiora haec influxus non tantum efficacissimus, sed continuus est. Sed mores amoresve hominum ab ingeniis eorum pendent, ac proinde qvicqvid hac in parte laude culpaqve dignum est, animo Jacobi transcribendum, qvippe in qvo II. singularem qvandam, lenitatem, seu qvae durior aliorum vox est, mollitiem observarunt: Cujus non leve specimen fuit, qvod non potuerit evaginatum gladium aspicere meminitque Digbaeus in Tr. de Pulvere Sympathet. Sibi Cum Eqves crearetur, hinc ingens periculum impendisse, et Regem, qvi more recepto dorsum ejus ferire debuisset, aversa facie gladium stringentem sibi propemodum oculum excussisse. Inde vero evenit, ut alii Principes eum non magni fecerint, Hispanusqve ad lubitum suum per???omitemde Gundemar composuerit. Et Imp. Ferdinandus II. cum in causa Palatina deliberaretur, qvid Angliae Rex effecturus esset, jocatus respondisse dicitur: Ipsum Legatos missurum. Angli qvoqve non minus hac re affecti, inter qvos, cum effoetam, certi inclinatam sentirent felicitatem ab Elizabetha sibi relictam, dicterium tunc natum: Rex erat Elizabeth, nunc est Regina Jacobus. Adeoqve reipsa comprobatum vetus illud: Si Principi, qvi excellenti animo et virtute fuit, alius succedat virtute inferior, posse eum Imperium qvidem conservare, sed praedecessorit virtute; Ipse autemsi vel diuturnioris vitae fuerit, aut post illum alius succedat, qvi ita non insistat vestigiis primi ejusqve virtutem imitetur, necesse esse ut Imperium corruat. Seu qvod perinde est: Posse post Principem bellicosum atqve excellentem Imperium conservari etiam a Successore pusillanimi, sed si eundem pusillanimum atqve infirmum, h. Belli artibus non exercitatum, seqvatur alius similis, eum non posse Imperium

conservare. Qvod singulari discursu expositum a Machiavello Disc. in Liv. L. I. c. XIX. Angliae exemplo autem de novo confirmatum, Anglia sub Elizabetha feliciter ac tranqville egit, sub Jacobo in eadem tranqvillitate perstitit, superiorum tamen, non istorum temporum virtute, flammamqve tunc concepit, qva secutis annis universae propemodum, conflagrandum fuit: Videnda inprimis Acta Historia Regiminis Elizabethae et Jacobi Lond. A. MDCLVIII. in 12. seu prout Anglice sonat, Historical memories on the Reignes of Qveen Elizabeth and King James. Arthurus Wilson Vita Regis Jacobi, Anglice. Wilhelmi Sanderson, Vitae Maeriae Reginae Scotiae et Jacobi Regni Anglice: Historiae Rerum Britannicarum ab An. MDLXXII. et initio Rerum Jacobi VI. ad An. M DCXXIX. Libri XXII. a Roberto Jonstono Scoto-Britanno.

XI.

Carolus I. Jacobo Parenti successit, qvo adhuc superstite jam varie matrimonii causa agitatus fuerat, expetita initio Infanta. Hispanica, post mutato proposito ad Henriettam Mariam Ludovici XIII. Regis Galliae Sororem animo applicato. In Regno deinde gravissimis motibus implicitus fuit, et tandem horribili exemplo capitis supplicium a Subditis sibi intentatum subiit; Jacobus enim naevis in Regno Anglicano tollendis parum operae dederat, qvibus tollendis hic postmodo impar fuit, et Anglia qvae sub Jacobo primum sumare coepit, sub Carolo in apertum ignem erupit: Qva de causa jam dictum. Occasio horum motuum v. extitit intempestivum studium novandi Religionem, natumque inde in dissidentes odium, foecunda illa tragicorum Orbis casuum mater. Dissidia haec Anglorum nationem jam a temporibus Elizabethae habuerant, illaque praeter Episcopales in Puritanos, Presbyterianos, Independentes Brovvnistas passim scissa fuit. Et Elizabetha qvidem hanc Ingenio luxuriem toleraverat, nunqvam tamen permisit, ut aliqvo usqve emergerent Presbyteriani et caeteri Episcopalium adversarii, aut Hierarchiae Ecclesiasticae Statutis Parlamentariis semel confirmatae facesserent negocia: Notaque ejus in Johannem Foxum celebrem Martyrologum benig nitas qvem, licet pertinacior Puritanus esset, non minus atqve alium suae Religionis amore complexa fuit, Parentis titulo ipsum subinde honorans, Father John Fox; nec praebenda Ecclesiae Saliburiensis exuit; Interim sedulo cavit, ne vel ille, vel qvisqvam e sociis ejus occasionem dissidii arriperet. Tempore Jacobi vero cum tristi pacis studio sopitetur

Anglia, Presbyteriani et reliqva Non-Conformistarum farrago audentiores facti, res suas magisqve corroborarunt, qvippe certi brevi eventuram illam tam diu speratam in Sacro Ordine aeqvalitatem s. potius Anarchiam. Ac licet Jacobus ab Episcopalibus stare videretur, idemqve statim atqve in Angliam evocatus fuit, promisisset, Synodo qvoqve, super hasce Controversias Anno MDCIII. habita, ipse Disputantis partes contra Presbyterianos sumsisset, eoqve deinde damnasset: Nihilominus Presbyterianis clanculum favere creditus fuit, utpote memor adhuc Scoticorum morum, hosqve proinde et rebus sacris spe fururae ad placitum eorum emendationis non semel admovit. Hi interim et qvoqvot Non-???onformistarum erant, jam dudum hac Regula usi fuerant; Hierarchiam non leve fundamentum Religionis Pontificiae atqve Anti Christici Regiminis esse. Itaque cum Regi???arolo posthac aegre facere constituissent, clam populi animis in susurrabant. Regem qvia Episcopalibus faveret, pariter ac ministros ejus et extantiores Episcopos Religioni Pontificiae non obscuris indiciis addictum esse, ac fore tandem, ut cum progressu temporis omnes Pontificios evadere oporteret. Cui tanto plus fidei habebatur, qvia coram videbant, Catholicos liberius haberi et Henriettae Mariae ductae e Gallia uxoris ministris licentissime agere, ipsisque vi pactorum matrimonialium per mitti Religionem Pontificiam, qvantum possent, propagandi licentiam. Nec ipsi Pontificii partibus suis deerant et Archiepiscopo Wilhelmo Laudo Cardinalitia Dignitas a Pontifice M. oblata, qvam tamen ille constanter respuit. Accedebat pro alienando populi a Rege animo nimius favor, qvo Rex Ducem Buckinghamiae proseqvebatur, qvem impense oderant, deniqve et infelix successus auxiliorum Rupellanis missorum. Ex his igitur scintillis prodiere secuti casus tragici, qvibus maxima incrementa addita a motibus Scoticis An. MDCXXXVII factis. Cum enim Scotis Liber Liturgiarum s. Communium precum et Officiorum in Anglia accipiendus offerretur, idque studio tria regna tanto arctius uniendi, ut, sicuti sub uno Rege erant, ita etiam una eademqve Religione continerentur, illi Librum primo damnare, mox armis rem continuare et Regem, qvi malevolis suorum animis jam obrutus erat, ad pacem qvalemcunqve adigere. Secuta deinde Rebellio Catholicorum in Hibernia, qvae ingenti Reformatorum multitudine trucidata, Anglos et Scotos maxime exasperavit ratos, a Rege subornatos hanc cladem Sociis

Religionis suae intulisse, videbanturqve confirmari, qvia in hos mitiori proscriptione, qvam in Scotos antea actum fuerat. Tandem igitur ad apertam Rebellionem ventum, armaqve nomine Parlamenti populique Anglicani contra Regem sumta, idem Castello Hullae, qvae prima fuit Parlamenti adversus Regem hostilis actio, sub Praefecto Johanne Hothamo, inde aliis Urbibus exclusus, ac deniqve ipso Regno ac vita privatus, Scotis etiam novo foedere cum Anglis contra Regem se implicantibus, condito singulari Instrumento, qvod, in specie Covenant dixere; Regii vero, qvia constabat VI. Articulus, Parallelum habuere sex Articulis Sangvinariis ab Henrico IIX. olim sancitis; Alii Antichristianismi etiam postularunt, qvod DCLXVI. literis constare curiosissima indagine observassent. Facta caedes Caroli A. M DCXLIX. d. XXX. Januar. Stylo nostro, M DCXLVIII. Stylo Anglicano, cujus memoriam Anniversariam???ngli eadem die hodienum indicto jejunio aliisqve sacris ritibus celebrant, cum titulo Martyrii Regis Caroli, King, Charles Martyrdom; Inscriptione item imagini ejus in Bursa Regia positae expresserunt: Carolus primus, Monarcharum Mag. Britanniae secundus, Franciae et Hiberniae Rex, Martyr ad coelum missus penultimo Januarii 1648. Cum Parlamentarii antehac loco imagine vacuo inscripsissent: Exiit Tyrannus, Regum ultimus, Anno Libert. Angliae Reipubl. I. Domini 1648. 30. Jan. Vid. inter nostros Sesqviseculum Anglicanum; Inter Anglos Martyrologium Wilhelmi Wistanley edit. M DCLXV. Batei Elenchum Motuum nuperorum in Anglia. Wilhelmi Sanderson Hist. Vitae et Regni Caroli Londini M DC LVIII. in fol. Miltoni Defensionem Populi Anglicani. Inter Belgas Salmasium contra Regicidas Anglicos Regii Sangvinis clamorem ad coelum adversus Parricidas Anglicanos Hagae A. M. DC. LII. in 4to. Metamorphosin Anglorum s. varias mutationes Regum, Regni Rerumque Angliae A. MDCLIII. Qvibuscum et indicanda esset Historia Caroli Regis Angliae A. MDCLVI. Londini edita, nisi affectibus nimis scareret, qvos ipsi fronti praefixum Phrenoschema statim indicat, superius Ecclesiam Anglicanam aegrotantem referens cum verbis, [gap: Greek word(s)] Inferius Regem Carolum addito: [gap: Greek word(s)] . De vita et interitu Laudi Archiepiscopi, qvem motus hi itidem absorpserunt, singulariter actum tribus voluminibus a Wil???. Prynne: A. Brevitate of the Life of William Laud Arch-Bishop of Canterbury extracted out of his owne Diary ed. Lond. MDCXLIV. Et: An Introduction tothe History

of the Arch Bishops of Canterbury trial, discovering tho the world the Several secret dangerous plots, practises, procedings of the Pope and his Confederates against England etc. Lond. MDCLXV. fol. Ac denique: A compleat History of the Tryal and condemnation of Will, Laud. etc. Lond MDCXL VI. fol.

XII.

Secutum Inter-regnum excepere primum Parliamentarii, mox Oliverius Cromwellus, vir bellicosissimus pariter ac sagacissimus, verbo, Politicus sine exemplo, qvi cuncta discordiis civilibus fessa nomine Protecteris sub imperium accepit. Constitit tunc Anglorum exemplo, non posse Populum Regibus svetum partam nuper libertatem conservare: Nam plebs habet simile qviddam cum fera, qvae etsi sua natura in silvis pastum qvaerere et latebras suas habere soleat: Si qvae tamen captiva a teneris annis in carcere nutrita fuerit, eaqve deinde in campos libera dimittatur, neqve pastum qvaerere neqve latebras, in qvibus se occultare possit, novit: Itaqve facile rursus incidit in casses cujusvis, qvi illam deinceps venari conabitur. Idem accidit populo, qvi consvevit sub aliorum Imperio vivere et ad nutum aliorum gubernari. Nam et si casu qvodam libertatem conseqvatur; tamen neqve rationes novit, qvibus se defendere, aut alios offendere possit, nec cum principibus vicinis aliqvam noticiam habet, per qvos auxilium aliqvod sperare qveat ad conservandam libertatem. Itaqve sponte redit sub idem jugum, aut etiam deterius, qvam id, qvod modo excusserat. Ita Machiavell. Disc, in Liv. L. I. c. XVI. et exertis qvasi digitis toto seculo et amplius ante novam hanc Reipublicae larvam commonstravit. Administraverat Cromvvellus aliqvam diu???upremi Praefecti militum munus, ab iisqve primo nomen Protectoris eoqve dominatus sui fundamenta accepit, mox Veteri Parliamento, cujus membra pleraqve negligenter et avare res suas tractaverant, dissoluto, ut morientis Libertatis vastigia manerent, novum ex amicis obnoxiisqve sibi hominibus constituit, qvi potestate omni in ipsum translata ejus Imperio se subjecerunt, ac tanqvam trium Regnorum Protectorem venerati fuere. Conditum hunc in finem Instrumentum Protectorum, Londini A. MDCLIII. d. 16. Decemb. ac tandem Statuto Parlamentario???nno MDCLVII. conclusum, ut Protectoris titulus nomen Summi capitis in Anglia esset, et Cromvvelus hoc nomine omnia plenissime dirigeret. Additi etiam Inaugurationis ritus eod.???nno d. 26. Junii: Numique posthac potestatis ejus

indices publice emissi, qvorum Limbo inscriptum, licet sensu ambiguo: Has nisi periturus mihi adimat nemo. Solius titulus???egius potestati tantae defuit, qvem, qvoniam sibl praejudicio futurus fuisset, constantissime recusavit. Nam I. Oportuisset eum restituere Domum Superiorem Parlamentariam, a qva utpote ex Proceribus Majoris Nobilitatis constante, eoqve memori priscorum Regum suorum summopere abhorrebat. II. Non potuisset tam libere de exercitu disponere, sed placita Parlamenti respicienda fuisset, qvibus molestiis exemptus erat, dum titulo isto carebat. Videatur pro ipso Vita Cromwelli Germanice edita Norimberg. A. M DCXXIII. in 12. Panegyricus Cromwelli Londini An. MDCLVI. i???n fol. Contra eum, Elenchus motuum nuperorum Bataei, Part. II. Notae Politicae in Vit. Cromwelli etc. In Charactere ejus observant, ipsum per totam vitam suam nihil majori conatu egisse, qvam ut alius videratur et alius esset, semper sui dissimillimum, et id unice curantem, ut libere dominaretur contraria ratione ad animum et symbolum Reginae Elisabethae, qvod erat, ut esset semper eadem. Itaqve, inqvit Autor Notarum Politicarum modo indicatarum, Protector Libertatis audiit, cum revera supplantaret eam acerrime, qvod patuit ex convocatione et dissolutione Parlamentorum, qvae jusserat qvovis triennio institui et VI. Mensium spatio absolvi, medio tempore vero patiebatur ea minutiis sese atterere, ut tunc re infecta discederetur, et rerum atbitrium ipsi soli relinqveretur. Idem Religiosissimus videbatur, sed qvi???eligionem inter Dominatus Instrumenta numerabat, in commodave sua trahebebat inprimis, qvando Parlamenta convocanda erant; Jnbebantur enim speciosissimo cum praetextu a rebus Sacris incipere, sed in qvibus nullum consensum membrorum Parlamenti secuturum esse cetto praesciebat: Itaque praefixum ipsis tempus ea re extrahebatur, qvo finito solvi qvodqve parum rebusad Statum publicum pertinentibus consultum fuisset, Imperium ei relinqvi oportebat. Et Regii nominis contemtor erat, sed???rotectoris nomine plenius, qvam ullus antea Regum imperabat, ut merito huc tractum Taciti istud de Augusto: Eum cuncta discordiis civilibus fessa nomine, non Principis, sed Protectoris sub Imperium accepisse, Res gestae ejus extantiores fuêre: I. Qvod Hiberniam pro Rege adhuc stantem subjugaverit. II. Qvod Scotiam, qvae nunqvam antea armis Anglorum tota superari potuerat, vi in verba sua jurare coegerit, indeqve Carolum II. qvi post mortem Parentis a Scotis receptus

fuerat, ejecerit: Reipsa illud edens, qvod Carolus tunc adversus Angliam arma movens in numis prodiderat: Nemo me impune lacessat. III. Bellum cum Belgis feliciter gestum, et gloriosa Pace finitum. IV. Foedus Gallicum, cujus vi susceptum bellum cum Hispano, et Duynkerka Anglico Imperio adjecta, sine dubio ut pede in continenti posito vicini Belgae ac Hispani ipsiqve Galli coerceri possent. Obiit anno M. DCLVIII. d. III. Septemb. Die Anglis fatali, qvaqve Scotos bis profligaverat, semel praelio Dumbarensi A. MDCL, deinde Wigornensi in Anglia A. MDCLI. qva etiam Londinum A. MDCLXVI. flagravit; Reliqvitqve Protectoratum Richardo filio, sed impari tanto oneri, eoqve proinde successu, qvem praedixit autor seqventis [gap: Greek word(s)] vitae ejus, ipso adhuc vivo conditae.

ORACULUM ANGLICANUM

XIV.

Post mortem ejus et interjectas exiguas nomine Protectoratus controversias, admirabili Divinae Providentiae exemplo Carolus II. sine ulla vi aut impetu armorum in Regnum rediit A. ADCLX. consiliis Edvardi Montacuti, Comitis de Sandvvich et praecipue Georgii Monkii, Ducis de Albemarle adjutus. Ipse cum in Pacificatione Pyrenaea negligenter habitus fuisset, Burdigalae apud Praesidem Olstenium non semel ingenti constantia asseverasse legitur, intra vertentem annum se paternis Regnis redditum iri: Qvod occultum praesagium fidem ab eventu contra omnium opinionem habuit. In eo duntaxat opinione sua falsus fuit, qvod diceret, non sine labore, caede ac sangvine illam sui restitutionem futuram. Galeat. Guald. Hist. Pac. Pyr. f. 65. Natus est A. MDCXXX. d. XXIX. Mart. qvo ipso tempore ingens Ecclipsis solis facta, stellaqve ipso meridie in coelis visa fuit. A. MDCL. â Scotis in Regem susceptus, sed victus A. MDCLI. ad Wigorniam exilium subiit, elusis Parlamentariorum capturae ejus satagentium consiliis, servatusqve primum in qvercu, qvam Qvercum Regiam, the Royal Oake, ex eo dixere, post inter amicos clam habitus, ad Maritima contendit servum Johannae Nobilis Foeminae se gerens, ac Diepae pedem extulit, inde in Belgio, Germania, Gallia, ultimoqve in Flandria substitit, postqvam???romvvellus apud Galliae Regem acrius institerat, obtinueratqve ut Regno illo exigeretur. Revocatus Schevelinga loco prope Hagam???omitis Classem ex Anglia missam conscendit, ac Doverae exscendens prono osculo solum Patrium salutavit, ipse innumera Procerum populiqve multitudine applausuqve exceptus ac Londinum ductus, ubi primam orationem ad Parlamenta fecit Mense Junio dicti A. MDCLX. Ritus inaugurationis ipsius peracti sunt A. MDCLXI. XXIII. April. Qvos iterum singulare in coelis Phaenomenon, transitus Mercuriiper Solem comitatus fuit; Ac describuntur in Diar. Europ. ad hunc Annum: Inde Catharinam Infantam Portugalliae sibi matrimonio junxit, sed sterili, unde varii animorum de Successione futura motus. Res, qvae Imperium ejus memorabile reddidere, sunt. I. Bellum cum Belgis ab Anno MDCLXIV. ad A. M DCLXVII. non magno cum successu Anglorum gestum, idemqve A. MDC LXXII. et LXXIII. repetitum. II. Horribilis pestis, qvae Anno MDCLXV. sex mensium spacio in sola Urbe Londinensi 97000. Hominum absumsit. III. Gravissimum incendium, qvod Anno MDCIXVI. â II. ad VI. Sept. Londinum habuit et 13200. domos

absumsit. Cujus causa creduntur Pontificii fuisse, qvorum et carmen mense Novembr. ejusdem anni in Aula Westmonasteriensi repertum fuit, hac summa: Babylonem Bestiamqve???pocalypticam numero 666 designatam jam cecidisse, praesentemqve annum proinde primum instaurandae Ecclesiae Romanae in???nglia existere: Ipse tenor ejus talis:

Repertae et Literae sine subscriptono nome, qvibus???utor testatus fuit, se e Pontificiis illis fuisse, qvi consilium de incendenda Urbe inierint, hos jam in eo esse, ut procurent a Gallis invasionem???ngliae, Doveramqve ad primum impetum destinatam esse, qvia milites???raesidiarii ibi sint Pontificii; Se rogare, nollent inqvirere in nomen suum, se illo statu in qvo adhuc esset, molius Regno consulturum, abhorrere interea a sanguinolentis istis consiliis, eoqve ipso adductum jam???eligionem Pontificiam cum Reformata mutasse. Prostat de???ebus huc

pertinentibus peculiare Scriptum autoritate Parlamentaria Anno MDCLXVII. editum. A??? and faithfull Account of the several Informations exhibited to the Honorable Committee appointed by the Parliament to inqvire into the dreadfull Burning of the City of London together with other Informations touching the Insolency of Popish Priests and Jesuits. Sed vetera illa sunt Catholicorum consilia Regem Regnumqve subruendi ac Religionem suam reducendi, qvalia etiam non tantum Elisabethae, sed Jacobi inprimis tempore innotuerunt, cum A. MDCV. Domum Parlamentariam simul Proceribus, Rege ac Prole Regia subjecto Pulvere Pyrio incendere disjicereqve molirentur. Qvod facinus Angli Conjurationem Sulphuream, et Conspirationem Pulveris Tormentarii, the Gunpouders Treason, vocare solent, detectiqve memoriam hodienum solenni Festo d. V. Novembris, indignantibus Catholicis, celebrant. Historia ejus singulariter descripta extat in Opp. Regiis Jacobi R. variisve posthac locis linguisqve prodiit. Neqve meliora istis tulerunt nostra tempora Anno praecipue M DCLXXVII. LXXIIX. LXXIX. in Regis personam agitata detectaqve molimina; Unde severius qvidem in conscios agi coeptum, dubitantibus interea prudentioribus, an paribus tanto malo consiliis, suspicantibusque, hic qvoqve locum inventurum, qvod Tacitus alicubide hominibus nonnullis sui temporis scripsit: Esse genus hominum, qvod in Civitate nostra et vatabitur semper et retinebitur.

XV.

Interna Dissidia, qvae Angliam olim exercuere, fuerunt, Rosae Alba et Rosae Rubrae, Familiis duabus Eboracensi et Lancastrensi de Regno contendentibus, qvarum haec Rosae Rubrae, illa Rosae Albae insignia gessit: Qvae tandem ab Henrico VII. tunc temporis Comite Richmondiae, sopita sunt, qvi victo et interfecto Richardo III. Rege Elisabetham superstitem ex Eboracensi familia filiam, in uxorem duxit, et Fratrem ejus Edvardum Plantagenetum ultimum Eboracensium Londini captivum detinuit, post consiliis Parkini implicitum e medio tolli curavit. V. Verulam. in Histor. Henrici VII. Fuereque ejusmodi factionem nomina etiam circa ista tempora, Merosinorum et Caloprinorum in Rep. Veneta: In Frisia factiones van de Schiringers ende Vet Kopers: In Flandria de Witte Munkskappen. Totum Belgium fatigarunt Cabeljavii et Hoschhosii seu Hoeksii, de Kabeljauschen en de Hoeckschen, qvorum hi Margaritae Ludovici

Bavari uxori, illi Wilhelmi Margaritae filio addicti erant. Qvâ de re V. Aventin. L. VII. Annal. Boicor. et ex eo Boxhorn. Hist. Univers. ad A. MCCCCIX. p. 937. In Germania et Italia durantibus controversiis inter Pontifices M. et Imperatores fuere Gibellimi et Guelphi, hi a Pontificiis partibus, isti ab Imperatoriis. Vid. Boxhorn. Histor. Univers. ad A. MCXXV. p. 687. et. 688.

XVI.

In negotiis???nglorum cum exteris indicanda primo Hispanica???e qvibus notamus. I. Bellum cum Classe invincibili Hispanica gestum A. M DLXXXVIII, in qvod paribus animis tunc itum fuit: Causae apud Philippum II. Ne???alli ab Elisabetha in posterum auxilia acciperent, vel si Elisabetha moreretur, Scoti aliqvando Angliam simul Scotia et Hibernia Galliae adjicerent. Accedebat studium juvandi Religionem Catholicam, qvam Elisabetha Regnis suis ejecerat;???eniqve privatum in Elisabetham odium, a qva repulsam nuptiarum tulerat, atqve alias minus gratam in se extitisse putabat, cum ille tamen complura favoris sui specimina erga eam edidisset. Elisabethae contra commune cum aliis Principibus Europae proppsitum erat, summam Philippi potentiam in Indiis pariter ac Europa omnibus aeqve suspectam, coercere, qvem in finem et Franciscum???racke, Thomam Candish, et alios emisit, qvi multas in utraqve India Philippo molestias creavere, Angliam a. opimipraedis locupletarunt. Eandem ob causam Belgium Foederatum maximopere adjuvit, et Galliae secuto A. M DXCVI. non levia auxilia tulit, ne ruina ejus Hispano incrementum praeberet. Classis illa a Philippo adornata trium annorum spacio, et a summa rerum omnium copia Invincibilis nomen tulit. Militibus constitit fere 19000. Nautis vero 7049.???ynastis 220. ipsis Religiosis et Chirurgis 669. et toto numero, exacte computato hominibus 28239. navibus deniqve CXXXV. Sed unius Mensis spacio qvantacunqve erat disjecta fuit, praecipue qvidem dirigente Divina???rovidentia, atqve ne Regno Reginaeqve optimae vis inferreretur, ventos, tempestates aliaqve naturae ministeria opponente. In causis humanis vero, primo incuria et tarditate???ucis Parmensis, qvi cum XL. navibus minoribus e Belgio praesto esse jussus, ob causas intervenientes id effectum non dederat:???einde punctuali observantia mandatorum Regiorum, qvibus strictissime imperatum erat, ne qvid tentarent, priusqvam Parmensis copias suas adjiceret,

qvod si in mandatis non habuissent et occasioni qvidpiam relictum fuisset, Classem Anglicam facile in portu opprimere potuissent; Deniqve virtute Anglorum, qvorum naves immanibus et tardissimis navibus Hispanorum minores et agiliores maxima damna Hispanis inferebant: Qva ratione et Romani olim Classem Carthaginensium ad Insulas AEgades superarunt, qvia illa commeatibus, exercitu, propugnaculis et armis nimium gravata fuerat; Romanorum Classis vero promta, levis et ad similitudinem eqvestris pugnae iustituta, ut remis qvasi habentis agi potuerit V. Flor. L. II. De Bello Punico C II. Eodemque modo posthac Belgae, qvia minores naves habebant, qvas Avila Hispanorum Dux Piscatorias appellare solebat, Anno MDCVII. Duce Hemskerkio numerosam atqve a vicinis arcibus defensam Philippi III. classem ipso sinu Gaditano superarunt. Ferunt Philippum II. hanc cladem placidissime tulisse et respondisse nuncio ejus; Se Deo gratias agere a cujus Liberali manu tantum potentiae viriumqve sibi datum fuerit, ut aliam rursus in Mare Classem educere non dubie posset. V. praec. c I. §. VII. Qvo nomine et Octaviano Caesari Strada antefert, qvippe ad nuncium Varrianae cladis mente tantum non motum; Et glorisorem ab hac constantia fuisse, qvam futurus fuisset ab Anglicana victoria, idem jactitat, cum illam ejus milites demum ipsi parere potuissent, hanc vero Lauream ipse sibi Dux et miles imposuerit. De Triumpho Anglorum judicat, victoriam ipsis ab irato Deo concessam fuisse, qvi permiserit abuti ipsos prospero illo successu ad haeresin stabiliendam, cujus jugo per ipsam cladem excuti potuissent, neqve gloriandi materiam magnam ipsis ventos tempestatesque reliqvisse, neque ex fortuna hac se magis pios venditare potuisse, nisi Saracenorum Turcarumqve perfidiam Christianae Religioni anteponendam aliqvis velit, qvod collectas multo Christianorum apparatu vires illi tam saepe secundis praeliis profligraverint. Vid. Decad. II. in fin. L. IX. Sed ratiocinia haec eversatilis Topicae, non prudentiae fontibus petita sunt; Et si ita fuit, cur Catholici tam confidenter obtinendam Regi Hispaniae victoriam polliciti fuerant, nihil veriti Anglos simili solamine se confirmaturos; Aut qvid erat, qvod veniente Classe adeo minax scriptum Card. Alani nomine (cujus Autor tamen Personus, V. Watsons Qvodlibet. p. 240. ) ediderint: Jam pessum ituram cum Haereticis suis Reginam; Imminere caedem omnium; Expenderent???ngli gravitatem periculi, redirent ad pristinam fidem: Ita gratiam indepturos

et Cardinalem eo fine affuturum, qvi manibus hostium poenitentes erepturus sit. Qvae Libri exemplaria tamen, cum res sinistre successisset Personus omnia, qvae nancisci potuit, comburi curavit. Interim Elisabetha supplicationem et gratiarum actionem per omnes Angliae Ecclesias decrevit, ipsaque qvasi triumphum agens cum spectatissimo Nobilium agmine per plateas Londini coeruleo panno vestitas et Civium Societates cum suis Banneriis pulcherrimo spectaculo utrinque astantes pilento bijugi Templum Paulinum adiit (ubi vexilla hosti rapta proposita) gratias Divino Nummi demississme egit et Concioni, qva Duo soli gloria relata, interfuit: Admiralio qvosdam reditus ob operam tam feliciter navatam assignavit; Eum et navium praefectos, ut Patriae conservandae natos subinde laudavit, caeteros nominatim, qvoties vidit ut praeclare meritos gratanter salutavit, qvod instar praemii illi habuerunt, Saucios et egentiores pensionibus honestis remuneravit. Eruditi vero domi forisqve animis laeticia praegestentibus victoriae congratulantes Triumphalia omnibus Lingvis cecinerunt. Camden. Ann. Elizab. ab A. MDLXXXIIX. Numi praeterea cusi in memoriam nobilissimae victoriae his fere Inscriptionibus: Venit, Ivit, Fuit. Alius: Flavit et Desipati sunt. Et Allidor: non Laedor.

II. Tempora Jacobi cum Hispano pacata fuere, qvibus tamen Hispanus Jacobi ingenio potius abusus fuit, qvam ut fidam cum eo amicitiam coleret, adhibita hanc in rem opera Legati sui Comitis de Gundemar.

III. Nova amicitia inter duo Regna coalitura videbatur, cum Carolus I. adhuc Princeps Walliae Infantam Hispanicam ambiret, qvae res tamen, qvia restitutione Palatinatus niti debebat, successu caruit: Unde factum, ut cum Carolus in Angliam reversus esset, amicitia in Bellum mutaretur, nullo tamen cum notabili effectu, Jacobo qvippe apparatui ejus immoriente.

IV. Tempore Interregni adversus Hispanum iterum bellatum fuit occasione foederis a Cromvvello cum Galliae Rege initi, qvo Bello durante Hispani passi fuere I. Cladem Duce Blackio in Canariis acceptam A. M. DCLVII. d. XIII. April. Blackius enim resc???verat, Classem ex India Orientali in Portum S. Crucis ad Insulam Teneriffam appulisse; Itaque facto ab omni memoria digno, nihil moratus circum jacentia Castella, vel innumera tormenta inde in naves suas confertim jactata, portum ingressus est et totam Classem???ispanicam destruxit; Pro qvo egregio facinore et anulum qvinqve millium???ibrarum a Parlamento meritus fiut. II Jacturam

Duynkerckae, qvae vi pacti inter Gallum et Cromvvellum in Anglorum potestatem venit, nova Clavis Galliae ac Belgii ipsi futura, sed paulo post restituto Carolo II. aerarioqve nondum satis instructo accepto 500000. Librarum pretio Galliae tradita. III. In America qvoque Jamaica tunc Hispanis erepta, ex eoqve, Bello etiam cessante, crebrius inter utramqve nationem ibi controversatum fuit, et inprimis A. M DCLXX. prope abfuit, qvin ad apertum Bellum iretur: Hispani n. dicto A. LXX. partem Septentrionalem Jamaicae invaserant, et loca nonnulla combusserant; Morganus itaque???ubernator Jamaicae paria relatutus in continentem Americae involvavit et occupatis Panama et Porto Vejo, Clavibus Regni Peruviani et Mexicani, praedam insignem egit, pedem tamen mox referens audito Comitis de Lemos Vice Regis Peruviae adventu. Sed qvia commune incendium Europae illo tempore jam imminere credebatur, ultione ulteriori utrinqve abstinuerunt.

XVII.

Negociorum Gallicorum praecipua materies praetensio Regis Angliae in Regnum Galliae, cujus etiam titulum et Insignia ille adhuc gerit. Initium praetensionis fuit sub Edvardo III. cujus parens Edvardus II. Isabellam Philippi Pulchri unicam filiam in uxorem duxerat, eoqve Philippo moriente Succesionis jure Regnum Galliae sibi vindicabat. Et Galli qvidem causabantur Legem Salicam ipsi obstare, ac Regnum???alliae colui alligatum non esse, sed ille se gladio suo id alligaturum respondens, Gallos invasit, illisqve aliqvot praeliis fusis magnam Regni partem ademit: Secutus deinde aliqvanto tempore post Henricus V. Rex Angliae, Carolum VI. Regem Galliae in tantas angustias redegit, ut Carolus, qvia nonnunqvam mentis impos erat, licet dilucidis intervallis non destitutus, ipsi administrationem Regno Galliae se adhuc superstite concedere, et excluso???arolo VII. filio suo, Henrici filium Henricum Sextum, tunc temporis adhuc minorennem, heredem Galliae scribere cogeretur, hac unica conditione posita, ut Isabellam filiam Caroli in Uxorem duceret. Interim decrescente Anglorum industria???alii sensim vires resumsere et cum progressu temporis Anglos tota Gallia excluserunt. V. praec. c III. §. Ultimum fuit Caletum tempore Reginae Mariae Arglis ereptum, qvod licet plus impensarum, qvam redituum qvotannis numerarit, (qva excusatione Angli et jacturam istam, et noflro tempore Duynkerckanam extenuarunt) nihilominus magni momenti erat, locum

ejusmodi amitti, qvi incredibili sumptu et accurata diligentia, contra qvoscunqve hostium insultus ducentos et undecim annos conservatus fuerat, qviqve Regum Britannicorum Janua Clavisqve tamdiu extiterat. Munimenta instar armorum sunt, qvae fructus per se sterilia sunt, at ne fundi fructusque nostri sterilescant prohibent. Conditum tunc in hanc expugnationem egregium carmen a Mich. Hospitalio Galliae Cancellario, qvod tanqvam Epiphonema expeditionum Anglicarum in Galliam, ac simul Paraenesin ad Statum nostrorum temporum hic subjiciendum duximus:

XIIX.

???nglorum et Belgarum dissidia videntur inprimis orta ex commerciorum utriusqve gentis magnitudine, hincqve nato metu mutuo, ne altera pars alterius vel remoraretur, vel prorsus obruta cuperet commoda. Ac ne lites Bello proximas tangamus, qvae Insularum Bandanarum nomine ante LX. Annos et amplius inter eos intercesserunt; Resprimum aperto ac solenni Bello commissa fuit A. M DCLII. occasione sumpta a captura Harengarum et damnis in utraque India perceptis: Praeliis tunc Belgae infeliciores extitere, qvorum ultimo ipse Archithalassus eorum Trompius occubuit; Sed non biennio diutius duravit hoc dissidium, cum Belgae missis Legatis a Cromvvello pacem impetrarent West-Monasterii initam d. V. April A. MDCLIV. cujus summa fuit, ut liber inter ambas nationes inposterum esset commerciorum usus, de damnis usqve ab A. M DCXI. utriqve acceptis per Commissarios cognosceretur,

Belgae caedis in Amboina Anglis illatae reos punirent, ac deniqve in Maribus Britannicis coram Navibus Anglici vela demitterent. Vid. Articulos Pacis in Tractatibus Hist. Polit. ad Brachel. Restituto deinde Rege gliscenteque iterum aemulatione utriusqve nationis res A. M DCLXV. Bello de novo commissa fuit,???nglis causantibus: Belgas nihil dum satis fecisse nomine occupatae Insulae Poleroon, ibid???mque in incolas et ipsas arbores exercitae crudelitatis: Societatem Indiae Orientalis obstacula posuisse duabus navibus A. MDCLXII. juxta Cochinum, qvo minus mercaturam ibi exercerent, easqvere infecta reverti coactas fuisse: Societatem Indiae Occidentalis insuper tres alias naves suas a Gvineae litoribus repulisse. Deniqve nec plene satisfactum esse ob naves duas Bonaventuram et Bonnesperanzam???nn. M DCXLVII sibi ereptas. Descriptionem Belli hujus aliqvam dedit Wilhelmus Swinas Tract. Englische/ Nederlandsche ende Münstersche Krakelen Ann. M DCLXVI. Finemqve accepit A. MDC LXVII. qvo Bredae mense Julio his fere Articulis Pax conclusa fuit. Ut omnes Coloniae, regiones etc. qvas alterutra pars d. XX. Maj istius Anni habuisset, ab eadem retinerentur: Qva ratione novum Belgium qvidem ad???nglos, Insula Poleroon vero ad Belgas transiit, et Guinea penes eosdem mansit. Deinde ut navium invasio et similes Hostiles actiones intra duodecimum diem in Oceano Germanico, der West- und Nord-See/ cessarent; Intra VI. Hebdomades v. usque ad Caput S. Vincentii; Intra X. hebdomadas usque ad???qvatorem et post VIII. menses per totum Orbem: A Belgis praeterea promissum fuit, se neminem rebellium???nglorum posthac recepturos vel defensuros. Vid. Diar. Europ. Cont. XIV. Appendic. part. III. Ex qvo tempore arctior inter utrosque amicitia coalitura esse credita fuit, Foedere, secuto???n. M DCLXIIX. condito, in cujus partes etiam Svediae Regnum assumptum, qvodque posthac Triplum Foedus seu???onfoederationem Triplicem, die Triple Alliance, h Foedus???nglis, Svedis et Belgis commune dixere,???rticuli ejus extant in Diar. Eur. Cont. XIIX. p. 229. Finisque fuit ut aeqvilibrium rerum Europaearum servaretur, eoque opera daretur, ne Belgium Hispanicum a Galliae Rege vel alio qvoqvam occuparetur: Cujus conservatio in eo Statu, qvo nunc gaudet, qvantum momenti afferat??? sti aeqvilibrio dictum supra P. I. c. P. VI. s. I. §. VI. Sollen nicht allein verflichtet seyn/ allen Fleiß und Emsigkeit anzuwenden/ daß der Friede zwischen den benachbarten streitigen Kön. aufs schleunigste geschlossen/ und darnach

unverhindert conservi??? werde; Sondern auch ihre Pflicht so viel möglich dahin zustrecken/ daß gantz Europa den Frieden/ wornach so sehre verlanget wird/ lange Zeit möge geniessen und besitzen: Und so ferner dahin zu sehen/ daß alles in dem ruhsamen Stande möge bleiben/ darein es durch dergleichen öffentliche Friedens-Verbündnüsse gebracht worden Art. IV. Sed nondum finitum erat qvadriennium, cum gravis illa procella e Gallia Belgas concussum iret, cui qvoniam Rex Angliae se qvoqve jungebat, Foedus hoc ruptum Belgaeqve de novo petiti fuere, cujus causae justificae redditae 1. Turbata a Belgis commercia Anglica in India Orientali. 2. Injuriae in Americae Provinciis???nglis et in specie Coloniae Surinamae illatae. 3. Velorum Demissionem, antiqvissimam Angliae???egum praerogativam, eandemqve a Belgis toties agnitam, toties promissam, negatam fuisse. Initium factum ab invasione Classis Smyrnensis A. M DCL XXII. M. Martio, qvae tamen infeliciter successit; Secuta deinde Belli indictio M.???prili; Pax v. iterum Londini condita M. Februario A. MDCLXXIV. qva Pacificatio Bredana renovata et Velorum demissio Anglis promissafuit, addita Summa octingonties mille Imperalium iisdem solvenda. Die General-Staaten der Vereinigten Niederlaude auff ihrer Seite/ und in Erkäntnüß des gehörigen Rechts des Durchleuchtigsten Königes von Groß-Britannien sollen erklären und zugestehen/ gleich wie sie hiermit erklären und zugestehen/ daß sie alle Schiffe oder Fahrzeuge den ermeldten Vereinigten Niederlanden zuständig es seyn Krieges Schiffe/ oder andere/ allein/ oder in Esqvadres zertheilet/ in den Seen von Capo Finis Terrae biß an den Mittel-Punet des Staaten Landes von Norwegen/ so den Schiffen und Fahrzeugen des Durchleuchtigsten Königs von Groß-Britannien/ welche höchstgedachte Se. Majestät Wimpel oder Segel J. A. C. bezeichnet/ führen/ sie seyn allein oder mehr an der Zahl begegnen/ auff solchem Fall ihre Top Wimpel von dem grossen Mast-Baum nehmen/ u. das Top-Segel sollen fallen lassen/ also und mit dergleichen Ehren-Zeichen/ als jemals zu einiger Zeit in einigen Plätzen zuvor den Schiffen Se Majest. von Groß-Britatinien oder Dero Borfahren durch einige Schiffe der General-Staaten oder ihre Vor fahren ist bewiesen worden oder gebräuchlich gewesen. Art. IV. Pacif. Lond.

XIX.

Angliam Imperio Germanico se aliqvando submise Scriptores J. Publici nostri docent Limnaeus L. I. c. IX. n. 25. Reinking. L. I. Cl. II II c. IX

n. 40. Qvam solide, non examinabimus.???t liqvidius id apparere videtur ex literis Henrici II. ad Frider. Barbarossam datis, ap. Radevic. de Gest. Frider. I. L. I. c. VII. qvarum hic est tenor: Praecordiali Amico suo Friderico, Dei gtatia Romanorum Imperatori Invictissimo, Henricus Rex Angliae, Dux Normanniae et Aqvitaniae, Comes Andegavensis Salutem et verae Dilectionis Concordiam Excellentiae Vestrae qvantas possumus referimus grates, Dominantium optime, qvod Nos Nunciis Vestris visitare, salutare literis, muneribus praeveniro, et qvod his charius amplectimur, Pacis et Amoris invicem dignati estis foedera inchoare. Exultavimus et qvomodo animum Nobis crescere, et in majus sensimus evehi, dum Vestra promissio, in qva Nobis spem dedistis in disponendis Regni nostri negociis, alacriores Nos reddidit et promptiores. Exultavimus, inqvam, et tota mente Magnificentiae Vestrae assurreximus, id Vobis in finecro Cordis affectu respondentes, qvod qvicqvid ad honorem Vestrum spectare noverimus pro posse nostro effectui mancipare parati sumus, Regnum Nostrum et qvicqvid ubiqve nostrae subjicitur ditioni Vobis exponimus et Vestrae committimus potestati, ut ad Vestrum nutum omnia disponantur, in omnibus Vestri fiat Voluntas Imperii. Sic igitur inter Nos et Populos nostros Dilectionis et Pacis Unitas indivisa, commercia tuta: Ita tamen, ut Vobis qvi Dignitate praeminetis, imperando cedat autoritas, Nobis non deerit voluntas obseqvendi. Et sicut Vestrae Serenitatis memoriam Vestrorum excitat in Nobis numerum largitio, sic Vos Nostri qvoqve reminisci praeoptamus, mittentes qvae pulchriora penes Nos eram, et Vobis magis placitura. Attendite itaqve dantis affectum, non data, et eo animo qvo dantur, excipite etc.???dde Horn. au miroir des Justices cap. sive Libr. IV. §. de Jurisdictione. Et tempore captivitatis suae Richardus I. Consilio matris suae deposuit se de Regno Angliae et tradidit illud Imperatori (qvi erat Henricus VI.) ficut universarum Domino, et investivit eum per pileum suum. Roger. Hoveden. Utrumqve agnoscit Seldenus Titl. of Hon. L. I. c. II. V.???t diu id haut observatum fuisse excipit, opponitqve???utoritatem Notariis ab imperatore creatis paulo post abrogatam legi, eo qvod Regnum Angliae ab omni subjectione Imperiali sit liberrimum:???ddito, tempore Henrici V. Sigismundum Imperatorem, cum in???ngliam venisset faciendae inter Henricum et Galliae Regem pacis causa, coram duce Glocestriae solenniter protestatum fuisse: Nihil se in superioritatem Regis praetendere.

XX.

Regem Angliae vocari Defensorem Fidei dictum Notic. Dign Diss. II c. II. §. VI. Primogenitum ejus Principem Walliae ib. Diss. 3. c. 4. §. 4. De???ono strumas sanandi Diss. 5. c. 2. §. 4. De Insignibus Diss. 6. 3. §. 7. Potestatem???egiam absolutam non esse nemo ignorat, Reservatis extantioribus tamen Reges gaudere nagari neqvit, veluti et splendidissima Majestatis Attributa inter elogia ipsorum passim apud Scriptores Anglicos inveniuntur. Talia: Regem Agliae nemini posse injuriam facere, Princeps n. semper praesumendus talis esse, qvalis esse debet. Eundem non posse errare, ex causa eadem; Nec de factis ejus disputari fas esse; Ob summam reverentiam ipsi debitam, et ne qva parte obseqvium luxetur. Omnium domos, inqvit Bractonus JCtus???nglicanus, Regis vigiliae defendit, omnium otium illius labor, omnium delicias ipsius industria, omnium vacationem illius occupatio. Plura vid. ap. Aut. Stat. Anglic. P. I. c. IV. Singula Jura Majestatis qvod attinet, Jus Leges condendi non solus, sed simul Parlamentis habet: Dantur tamen causae, de qvibus Parlamentis plane non licet decernere: Veluti de Rege Corona privando, nihil decernere possunt, etiam si???ex ipse id peteret: Cui rei se obligasse dicuntur usqve a temporibus Edvardi III. Jus abrogandi LL. itidem simul Parlamento exercet. V. seq §. XXII. Jus judicia exercendi inter privatos Regis solius est.???t Pares Regni a Paribus suis coram Magno Conestabili Regni judicantur. Jus aggratiandi soli fere relinqvitur. Jus Dignitates conferendi libere exercet. Qvod qvidem cum aliis Principibus, qvorum potestas absoluta non est, commune habet, hac tamen praerogativa prae illis gaudet, qvod Pares seu Status Regni solus creare possit, qvod Imperatori in Imperio non licet. In Sacris supremum caput Ecclesiae est, sed cum Limitata Potestate LL. condendarum; Exempla Vid. seq. §. XIII. Jus constituendi Episcopos solus habet, licet in speciem a Capitulo eligantur. Jure Annatarum itidem solus gaudet: Jus convocandi et prorogandi Parlamentum habet, certo tamen tempori alligatum, abrogandi neutiqvam. Jus Civitatem dandi seu Indigenatus conferendi cum Parlamento videtur habere; Collationes Indigenatus enim Actis Parlamentiriis inseri solent. Jus Tributa imponendi non habet, qvo ipso constat, qvo robore sit Jus Bella gerendi et Foedera sanciendi, qvae solus habet, sed sine notabili effectu, qvi Tributa imponere neqvit. Deniqve et Regalia minorae soli prope relicta, Reipublicae enim ab usu eorum nihil periculi imminet,

cum non ex natura Reip. sed ambiguitate Domini fluant. Germaniae populi, cum Principibus ac Regibus qvaedam essent assignandae, unde Dignitatem suam sustinerent, sapienter existimaruut ab illis esse incipiendum, qvae sine damno cujusqvam tribui possint, inqvit Grot. J. B. L. II. c. IIX. §. V. Qvo referenda qvae scribit Bateus El. Mot. p. I. Qvod Patrimonia omnia ad Regem referantur, et qvotiescunqve deficiant heredes, aut possessores jure suo per commissum???apitale crimen exciderint, omnia ad Fiscum Regium tanqvam ad Oceanum suum refluant. Penes eundem est, Pupillorum et Idiotarum (h. latinitate Anglicana, eorum, qvi mentis perfecte compotes non sunt) cura omnis: Hinc peculia eorum una cum reditibus pro suis reputat, nec qvicqvam inconsulto ipso ab iis peragi potest: Qvod Jus Deportus vocant, Rexque ex eo occasionem sumit Aulicos suos et eos qvibus favet, personarum ejusmodi matrimonio ditandi. Pro ejusdem arbitrio monetae cudendae materia, forma, modus, precium deniqve variatur; Eidem, licet nondum inauguratus sit, ex veteri instituto omnes Subditi duodecennes fide peculiari astricti sunt, juramento insuper addito, qvod Stilo suo allegiantiam vocant etc.

XXI.

I. In Sacris receptum est Regem Supremum Caput et Gubernatorem Ecclesiae inscribi: Qvod Majestatis natura corroborat; Etenim Ecclesia est in Reipublica, non a. Resp. in Ecclesia; Et Jus Sacrorum privato non competit, ne ex promiscua sententia et dissentiendi licentia humana Soeietas turbis et confusione affligatur: Vindicandum igitur Publico, eoque Majestati, tanqvam Publici arbitro. Qvia tamen mediorum seculorum mores aliud tulere, nihil mirum est, si???nglorum Monarchia communi, qvae Europam tunc habuit, opinione implicita, aliud Caput Ecclesiae aliqvando supra se agnoverit. Augent qvidem rem Catholici, et Angliam qvoqve Tributariam fuisse Romanae???edi prolixe asserunt, qvam e singulis domibus collectum denarium Petri (Romescot) Romam qvotannis mittere oportuerit. V. Baron. ad A. DCCXL. Polyd. Virg. L. IV. Histor. Sed negant???ngli, et Denarium Petri solum eleemosynam in sustentationem Scholae Anglorum Romae institutae erogatum fuisse liqvido demonstrant, V. Spelmann. Concil Angl. T. I. pag. 230. et 311. Usser. de Christ. Eccles. Success. et Stat. C. VII. §. IIX. ac seqq.

II. Caeterum non ita se gesserunt???nglorum Monarchae, qvin radios Sacrae Potestatis suae subinde emiserint, e qvibus hodiernus iste fulgor tandem accensus fuit. Ideone exempla Wilhelmi Conqvestoris,

Wilhelmi Rufi, Henrici I. Hernici II. etc. congeramus, qvae fuse diduxit Usser. loc. antecit. tempore Edvardi I. A. MC???LXXIX. Statutum de Mortmaine conditum, ne qvis Laicorum Donationes Monasteriis factas, qvae nomen prae se ferebant datae esse a Mortmaine, Manui mortuae, ac proinde exemptae erant omnibus servitiis Regi ac Regno praestandis, inposterum Titulo Manus mortuae emeret, aut alia qvadam ratione in se transferret, qvod antea freqventissime contigerat, ac Regni reditus non parum imminuerat: Qvo tamen in Sacri nihil mutatum, sed Clerus tantum, qvi Limites suos excesserat, in ordinem reductus.

III. Secutum deinde Statutum Praemunire, sancitum Anno Regis Richardi II. decimo sexto, Domini MCCCXXXIX. Pontifices enim insciis vel etiam invitis Rege, et Proceribus Ministros, Abbates, Episcopos intrudere ac pro lubitu transferre soliti fuerant. Sanxerunt itaque: Ne Episcopo Romano (sic enim verba Anglica sonant, that de Bishop of Rom ) inposterum liceret excommunicare Episcopos, transferre Clericos etc. Ac siqvid ejusmodi ab uno vel altero subdito tentaretur, eum criminis laesae Majestatis damnandum fore: Andihat they be attached by their hodies, if they may be found and brought before the King and his Councel, there to answer to the Cases afore said, or that processes be made against them by Praemunire facias, in manuer as it is ordained in other statuts of Provisors, and other, which doe sue in any other Court in derogation of the Regality of our Lord the King. Qvae verba Statuti Lingva Anglica citanda fuerunt, qvia diserta iis mentio fi [gap: Greek word(s)] Praemunire facias, unde ipsi Statuto posthac nomen datum, q. Regem praemuniat: Qvanqvam alii pronunciatione ex praemonere corruptum putent, posito effectu pro causa, praemonitus enim est praemunitus. Sedem Romanam vero id male habuisse in literis Martini Papae L. annis post ad Johannem Ducem Bedfordensem datis liqvet, qvarum verba: Qvamvis dudum in Regno Angliae Jurisdictio Romanae Ecclesiae et Libertas Ecclesiastica fuerit oppressae vigore illius Execrabilis Statuti: Tamen adhuc non fuit ad tantam violentiam prolapsum, ut in Sedis Apostolicae Nuncios et Legatos manus temere mitterentur, sicut novissime factum est etc. Item. Non videbatur eis satis offendisse Deum, Statuta condendo contra vicarium ejus, contrae Ecelesiam et Ecclesiae caput, nisi pertinaciter perseverantes in malo proposito in Nuncium Apostolicum manus injicerent etc.

Regis ac Procerum autoritas erexit, Unde tam libere in Doctrinam pariter ac regimen Pontificum invehi potuit, de qvibus V. Fuller. L. saepcit.

V. Henricus IIX. denique qvod Sedes Romana petitum a Catharina divortium rati habere nollet, ejus Autoritatem plane abjecit, ac sese supremum???aput Ecclesiae???nglicanae statuit, salva interim manente qvoad caetera Religione Catholica. Qvam in rem et Clerum???nglicarum pertraxit occasione accusationis ipsi intentatae, qvod contra Legem Praemunire commoda Pontificia in detrimentum Reip. promovisset;???tqve jam Cantuariensis Provincia ut culpam redimeret centum mille Libras Regi obtulerat; Sed Rex in eo acqviescere nolebat, nisi Supremum Caput???cclesiae agnosceretur: Qvare convocata Synodo in Superiori pariter ac Inferiori Convocationis Domo consensere in hac Formulam: Cujus (Ecclesiae???nglicanae) singularem Protectorem et qvantum per Leges Christi licet Supremum Caeput ipsius Majestatem cognoscimus. Qvod actum A. MDXXXI. d. XXII. Aug. Ac licet Eboraconsis Provincia in Superiori et Inferiori Convocatione unamiter reclamaret, Henricus tamen literis suis eam facile compescuit, non qvidem vim intendentibus, sed rationibus cumprimis Praxin veteris???cclesiae, ejusqve Principum urgentibus.???tqve ex eo tempore Potestas haec penes Reges mansit, publicisqve Elogiis confirmata fuit, nisi qvod Elizabethae tempore Nomen???apitis Ecclesiae, a qvo Catholici tantopere abhorrebant, in Gubernatoris Ecclesiae, the Governour of the Church, mutatum sit: Qvae tamen secutis temporibus conjuncta fuerunt, ac hodienum ita obtinent: In all causes and over all persons our suprem Head and Governour.

VI. In Episcoporum et Archi-Episcoporum juribus, ne omnia attingamus, qvae ipsis cum aliarum Rerumpublicarum Episcopis communia sunt, de qvibus V. Scriptores J. Publici et Canonici, indicamus 1. qvod Episcopi in Curiis suis autoritate propria judicia exerceant, qvae licet ab Autoritate Regia dependeant, virtute Magistratus sui tamen, non ut Curiae Regi subordinatae habentur. 2. Potestatem suam allis committendi jus habent, qvod nulli officiario Angliae alias licet. 3 Retinent qvalitatem Dignitatis suae in alienis territoriis, qvibuscunqve etiam extra Regnum, cum caeteris ex ipsa Nobilitate Superiori alibi, nonnisi honoris causa, non autem ex necessitate aliqva relinqvatur. 4. Non possunt acusari nisi coram Membris parlamenti Superioris seu Paribus Regni,

non judicari etiam nisi ab iisdem; Memorabile tamen est nullum hu jus juris et Privilegii causa Statutum aut praejudicium justum extare, ex qvo Anglia Catholicam Religionem abjecit, Episcopis omnibus hactenus a gravioribus criminibus immunibus habitis. 5. Deniqve ab oneribus immunes sunt; At Annatis solvendis obligantur, decimis item sedituum qvotannis reddendis, qva ratione reditus Regis non parum augentur, accedente praesertim hoc arcano, qvod saepe ad majores et pingviores Episcopatus ii qvorum reditus minores sunt, promoveantur, unde tanto crebrior fit Annatarum praebitio. Una Dunelmensis, qvi maxima Autoritate et tantum non Principali Dignitate Episcopus est, durissima omnium conditio, dum DCCCLXXX. libras qvotannis sub specie mutui porrigere cogitur, nulla tamen cum spe restitutionis, qvod actum usque a temporibus Elisabethae Reginae. Specialia Episcoporum sunt, ipsos Baronibus qvoad Autoritatem aeqviparari, ideo et bona sua a Rege per modum Baroniae habere dicuntur. Ordinis gratia tamen Baronibus Secularibus anteferuntur ob concurrentem Dignitatem Ecclesiasticam; Qva [gap: Greek word(s)] tamen subinde ab his in dubium vocata, et ingruentibus motibus sub Carolo I. ipsis adempta fuit; Sed cum id fieret die solenni jejunio sacra audita fuit sapiens Junioris Baronis Spenceri sententia: Diei isti jejunia adeoqve humilit atem de???itam, se autem eadem primo in superbiam uti. Nec perduravit ista depressio, sed restituto Carolo II. veteribus juribus suis redditi fuere. Archi Episcoporum specialia sunt 1. qvod ambo Primates Regni dicantur, cum hoc tamen discrimne, qvod Cantuariensis Primas totius Regni scribatur, Eboracensis vero tantum Primas Regni. 2. Praecedentiam habent, ille ante omnes Duces et Principes Regni; exceptis Principibus Sangvinis, omnes item Ministros Regni; Eboracensis vero Cancellarium seqvitur. 3. Jus coronandi habent. rursus tamen ita, ut Archi-Episcopus Cantuariensis Jus habeat coronandi Regem, sed Eboracensis jus coronandi R???ginam, cujus etiam Sacellanus natus est. Deniqve jurisdictione ipsorum comprehenduntur omnes Ecclesiae???ngliae, solo Templo Turris Londinenis excepto, qvod unice pependet a Rege, without Institution, ut loqvuntur, V. Autorem Stat Angl. P. 11. f. 377.

XXII.

Parlamenta???ngliae non???icasteria significant, ut in Gallia; sed Ordines Regni, h. eos qvibus facultas deliberandi et decidendi de publico data

Duo sunt Superius et Inferius: Illud Proceres, hoc Nobiles ac Civici constituunt: Utriusque consensu et autoritate, accedente jussu Regio, Leges Regni conduntur, ideo singulis haec Formula praefigitur: It is, seu Be it Enacted by the Kings most excellent Majesty, with the Advice and assent of the Lords Spiritual and Temporal and Commons in this praesent Parliament assembled, and by Authority of the same. Accipiuntque tunc nomen a Statut or Act of Parliament; Sed si pars dissenserit: An ordinance of Parliament vocatur, nec Legis Universalis Titulo potest donari. Cujusmodi exemplum Cokus habet p. 25. qvo Proceres Ecclesiastici, the Lords Spiritual, omittuntur: Our Souveraigne???ord, bey the common consent of the Lords Temporal and the petition of the Commons. Similiter Liber Canonum et Constitutionum Ecclesiasticarum consensu Cleri, et autoritate Jacobi Regis A. MDC. III. stabilitus Legum loco qvidem est in Foro Ecclesiastico, sed non in Politico, qvia Parlamenti confirmatio non accessit. Nec minor utriusqve Autoritas in abolendis Legibus, si ratio status Publica id exigat; Qvae Decreta Acts of Repeale vocari solent: Erantque talia, qvibus Sedis Romanae Authoritas instaurabatur A. I. Philippi ac Mariae, Acts of Repeale of all the Statutes against the See of Rome A I. et II. Phil. et Mar. c. IIX. in Pulton p. 955. Et iterum, cum illa denuo abrogarentur A I. Alizabethae. A Repeale of divers Statutes, ad revior of others and all For aine power abolished, in Pulton 999. Proceres communi nomine Lords dicuntur, Scotice Lairds et compellandi formula, Mylords, q. d. Domini mei, in cujus explicatione et usu exteri communiter labuntur. Nomen tamen ad alios etiam tractum de qvo vid. Notic. Dign. Ill. Diss. VII. c. l. Comprehenduntur iis Archiepiscopi, Episcopi, Duces, Marchiones, Comites, Vicecomites et Barones. Sed Dignitas non dependet a persona, verum a territorio, prout in Imperio nostro etiam moris est, ut Jus standi in Comitiis territorio annexum sit, nihilque notius, qvam suffragia territoriis, connumerari, Burgold. ad Instr. Pac. P. I. Discur. XIIX. n. IV. Qvod tamen explicandum ducimus: Qvod alligetur qvidem nomini Territorii, non tamen ita, prout terrae aliqva portio est, sed qvatenus Territorio censetur persona qvaedam moralis in esse, qvam ille qvi territorium habet repraesentet: Unde etiam plures Principes aliqvando uno tantum voto gaudent, et e contrariounus Princeps multa vota habet, qvia hic plures Personas ejusmodi, illi vero simul tantum unam gerunt. Atque hinc sit in Anglia, ut Primogeniti Procerum, licet Lordi vocentur, ac indubii heredes sint paternae Dignitatis, votis tamen dum parentes in vivis sunt, excludantur, nisi ipsi Baroniam seorsim

possideant, aut speciali Rescripto Regio advocentur, licet interea ingressus in Comitia ipsis pateat. Et Episc opi ideo comprehenduntur nomine suffragantium Procerum, qvia censentur Bona sua habere per modum Boroniae, ut supra dictum. In Parlamento Inferiori membra sunt Eqvites ac Municipes, h. Nobilitatis Inferioris, Civitatum ac Burgorum s. Oppidorum qvibus jus votum ferendi datum, deputati. Knigths, Citizens and Burghesses, et uno nomine the Commons, qvorum bini pro singulis Burgis, et Civitatibus, ac totidem pro Nobilitate singularum Shirarum comparent. Seriem suffragantium V. P.???. c V. §. 11.???ura vid. ap. Smith. de Rep. Angl. L. II. c. II. Autorem Status Auglici P. II f. 143. et seq. Inprimis autem Coke Instit. of Lawes P. IV. c. 1. of the High. Court of Parliament. Collectionem Statutorum Parlamentarium edidit Ferdinandi Pulton A. MDCXXXII. ab A. IX. Henrici III. ad A. IV. Caroli I. A Collection of Sundrie Statutes freqvent in use etc. by Ferd Pulton. Similes edidit Wilh. Restallus, et Leges Parlamentarias Interregni Scobellus A. MDCLIIX. Collection of Acts and ordinances donne in the Parliament begunn A. 1640. unto the adjourament A. 1656. by Henry Scobell Esq. Prima a plerisque recenseri solet ita dicta Magna Charta, qvam Duke Chartam Libertatum vocat, a Johanne et Henrico III. Proceribus data in temperamentum asperitatis Legum Normannicarum a Wilhelmo Conq. et secutis Regibus latarum.

XXIII.

Jus???ngliae constat ex Consvetudinibus Angliae et Statutis per Regem in Comitiis Parlamentariis cum consensu Ordinum Regni conditis. In qvibus omnibus siqvi casus omissi sint, vel siqvid obscuri aut ambigui emergat, qvod???nterpretationem desideret, non recurrunt Judices ad Jus Civile???omanorum, ut apud alias gentes Europaeas, sed suo arbitrio et conscientiae relinqvuntur, nisi tanta sit Causae difficultas, qvam Judices non possint dirimere, tunc enim defertur ad Curiam Parliamenti terminanda. Huic accesserunt scripta aliqvorum aliqvot J???torum insignium Glanvillae, Bractoni; Brittoni, Thorntoni et Fletae, qvi Consvetudines et Leges Anglicanas Tractatibus suis, ut Papinianus, Ulpianus, Paulus et reliqvi JCti Romani Edicta Praetorum et Constitutiones Principum suis Libris explicarunt. Et post hos accesserunt Relationes???nnales rerum judicatarum in Curiis Regiis sub singulis Regibus ab Eduardi I??? seculo in qvibus recitantur singulorum Judicum rationes, qvas pro Tribunali protulerunt. Ad qvod novissime rerum suis seculis judica tarum relationes addiderunt Dyerus, Plovvdenus, Cocus etc. Arth. Duke de Aut. Jur. Civil.

L II. c. IIX. parte III. §. VI. VII etc. Iustitutiones Juris Anglicani sine autoritate publica tamen, edidit J. Cowellus. Qvibus addendum, pleraqve antiqviora Juris Anglicani Idiomate Gallico scripta esse, qvod et hodienum in Judiciorum ac ipsorum Parlamentorum Formulis qvibusdam superstes mansit, fuitque introductum a Wilhelmo Conqvestore, cui non satis erat victae nationi jura dare, nisi eadem et Lingva sua proponeret; Prorsus ac Romani olim Gentibus a se devictis in Judiciis et omnibns Actis publicis Lingva???omana uti praeceperunt: Qvod mandatum S. Angustinus Imperiosum vocat L. XIX. de Civ. D. c. XVII. Duravitqve haec res usqve ad A. XXXVI. Eduardi III. qvo permitti coepit, ut Actiones in Curiis Regis sermone Anglico proponerentur. Vid. Selden. Jan. Anglor. L. II. §. II. et seqq.

XXIV.

In Viris ministerio ac gratia???egia praecipuis tempore Henrici VII. Verulamius numerat Richardum Foxum et Reginaldum Brajum, qvibus tamen non aliter Rex usus fuit, qvam sicut Instrumentum plerumqve secum habet???rtifex. Sub Henrico IIX. eminuit Wolsaeus, Lanii, ut fertur, filius, sed variis honorum gradibus ad supremam Cancellarii Regni, Archiepiscopi Eboracensis, Cardinalis dignitatem evectus, adeo ut non dubitaret summum rerum arbitrium tanqvam Sibi ac Regi commune omnibus aeqve palam facere nota???nglisqve hodienum exosa Formula: Ego et Rex meus: Qva in Literis ad Pontificem M. et exteros Principes uti solitus fuit, ab iisdem itidem non exiguis reverentiae signis exceptus, et a Carolo V. saepe subscriptione honoratus: Filius et Cognatus Vester Carolus: Vostre fils et Cousin Charles. De fine ejus diximus, praec. P. VI. n. 11. Secutus Thomas Cromwellus, Fabriferrarii filius, qvi Wolsaei causam in Parlamento strenue defenderat, unde et qvod Boleniae inprimis charus esset, aditus ad summos honores ipsi reclusus, abstulitque summam et Archi-Episcopali majorem autoritatem Supremi Superattendentis in Sacris, qvam loco Regis, qvi jam Supremum Ecclesiae caput dici coeperat, gerebat. Sed ob religionem Reformatam Catholicis exosus, instigante Episcopo Exoniensi, paulo post capite truncatus fuit, nullius criminis reus, nec auditus etiam, cujus et Henricum poenituisse Acta???nglicana docent. Sub???aria summae rerum praefuit Cald. Reginaldus Polus sangvine pariter ac animo Mariae conjunctus, qvippe nepos Eduardi IV. Regis, et Religionis Pontificiae studiosissimus, ac dn. ne morte qvid???m ab illa separatus, extinctus Febri Qvartana paucis horis post obitum Mariae. Viri summam animi moderationem

cum loco Pauli III. in Pontificem M. eligendus esset, laudat Thuan. L. VI. ad A. 1549.???epulisse jam accedentes, sed nocte. et adoraturos ipsum Cardinales, causatum: Nolle se tantam rem, qvam pertimescendam potius, qvam appetetendam censeret, tumultuose et temere, sed recte atque ordine agi; Alienum, esse noctis tempus, Deum lucis, non tenebrarum esse; Rem igitur in lucem proximam differri debere, tunc enim si Deo ita placeret, melius confici posse. Sed hac ipsa re Pontificatu excidit, dilabentibus medio tempore eligentium animis. Similem qvoqve modestiam prae se fert Epitaphium ejus in Cathedrali Ecclesia Cantuariensi, paucis hisce comprehensum: Depositum Cardinalis Poli. Jacobi Regi charissimus fuit Robertus Car, secundo-genitus Nobilis e Scotia, sed ab eo in Comitem Somerseti evectus. Insolentiam ipsius, integratum adversus Overburium, cui prima fortunae suae incrementa debuerat, animum, conjugium cum Comitissa Essexia vivo marito ejus, a qvo, ut Carrio potiretur,???ivortium obtinuit, tandemqve decretum perpetuum in Scotiam exilium prolixe tractat Autor des Favoris p. 504. Tunc Georg. Villerius emersit, Buckinghamiae Dux creatus, qvi Jacobi primi, deinde Caroli I. gratiam constanter qvidem retinuit, populo tamen minus charus, a Feltono qvodam occisus fuit. Habuit et Ingeniosissimus Franciscus Baconus de Verulamio suas sub Jacobo partes et Summi Cancellariatus munere functus, sed rerum ob nimium Studiorum privatorum amorem neglectim administratarum accusatus depositusqve fuit, donatus interim annuo CC. Librarum reditu, qvia rem suam omnem fere in rerum naturalium inqvisitionem impenderat. Cujus causam tamen in ipsius Jacobi tacita aemulatione potissimum recubuisse ferunt, qvia ferre non potuerit ejusmodi Ingenium, a qvo majora et doctiora, qvam sua essent proficiscerentur. Nostro tempore sub???arolo II. innotuit Vir maximus, idemqve autor restituti in Anglia Regis ac Regni Georgius Monkius, Dux Albemarlae creatus et Parentis loco ab hodierno Rege habitus, cujus vita singulari Libro descripta sub Titulo der Staats Kammer von Engeland; Ingenium seqventi ingeniosa [gap: Greek word(s)] exhibitum.

???EORGIO MONCK, Duci de Albemarle, Exercituum in AN???LIA sub Rege??? AROLO II. Generali, a???onsiliis Secretibus, etc. EPITAPHIUM.

XXV.

Inter Singularia Anglorum est: qvod initium Annorum suorum ducant a XXV. Martii, qvae consvetudo et in Hispania recepta; Perinde ac apud Venetos est d I. Martii et in Portugallia locisqve nonnullis Africae XXIX. Augusti, apud Russos Dies 1. Septembris vid. Olear. Itin. Pers. L. I. c. IIX. f. 37. In instrumentis Publicis insuper moris est non tam Annos Domini, qvam Regum numerari. Poenae genus habent, qvod ipsi Poenam Fortem et Duram vocant, qva si qvis per contumaciam in Judicio Capitali vel mutus stet, vel illud non respondeat, qvo Judicium ad exitum perduci possit, de caetero autem in confesso sit, illum criminis reum esse, nudus

super Terram inter duos asseres extenditur et ferri saxorumve maximis ponderibus pectori impositis tamdiu oneratur, donec vitam exhalet: Cujus hoc unum solatium est, qvod Bona defundi here dibus relinqvantur, qvae alias vigore Statutorum Regni in Fiscum Regium concederent. Covvell. Inst. de Judic. §. 35. Torturam non admittunt, cujus rationes reddunt: Qvia servile aliqvid sapiat, nec Reip. prodesse possit, cujus membra adeo exhausta et detorta fuerint; Et dn. si insontem esse contingat, qvae par esse possit compensatio, ut illi de injuria satisfiat? Aut si mori oporteat, cur prius excarnificari debeat? Vid. Smith. de Rep. Angl. L. II. c. XXVII. Patronus Angliae est S. Georgius, aeqve ac Portugalliae, seorsim etiam, Eqvitum Periscelidis, cujus Acta peculiariter descripta a Pasicrate servo ipsius et Simeone Metaphraste in Lipomanno et T. II. Surii. Encomium S. Georgii [gap: Greek word(s)] (id enim???raeco Titulo habetur) ab Andr. Cretensi scriptum habetur inter opera ejus p. 175 qvod idem est cum Actis a Metaphraste recensitis. More etiam antiqvissimo receptur D. Georgio templa consecrare. Ita Procop. III. de AEdif. Just. [gap: Greek word(s)] Dubitatur tamen, an vere exti???rit, nec pauci sunt, qvi, siqvem Georgium extitisse concedant, Arianu fuisse credunt et Episcopum Alexandriae, ibidem trucidatum, cujus me tio ap. Amm. Marcellin. L. XXIIX. Athanas. Apol. II. et de Fuga sua, et??? ad solit. vit. degentes, Georg. Nazianz. Or. in Laud: Athanas. Qvodqve re???porro probabilem reddit est, qvod in Encom. S. Georgii ap.???nd. Cr???tens. et Metaphrast. mentio fiat Athanasii Magi a S. Georgio conver??? Constat autem Athanasium ab Arianis Magiae insimulatum fuisse; N???patriâ discrepant, qvae ambobus assignatur Cappadocia. Sed Seldenus contrarium urget, tot templa in honorem ejus consecrata, Liturgias ip???assignatas et festa celebrata: Qvae plus videntur inferre, qvam vel pla??? nullum, vel Heterodoxum aliqvem Georgium; Nec veteres Christian??? tempori Ariani Georgii adeo vicinos hanc fraudem ignoraturos fuis??? addit: Tempore etiam divertere, ac S. Georgium sub Diocletiano cir??? A. CCXC. Martyrio coronatum, Arianum vero circa A. CCCLX. inter fectum fuisse; Praeterea Georgium Arianum non Cappadocem, sed Cil???cem fuisse, e Cappadocia vero missum, idqve in c. l. Ammiani et scripti???thanasii liqvere. Interim in pictura S. Georgii, qva effingitur Eqves armatus hastae cuspide Draconem interficiens, juxta positâ Virgine, manibus extensis ejus auxilium implorante, plerique consentiunt, Symboli potius qvam Historiae esse imaginem; Agnoscitqve Baronius nihil in Actis

antiqvis S. Georgii hac de relegi, sed a Jacobo a Voragine haec absque aliqva majorum autoritate ad historiam relata fuisse: Qvod et Seldenus suum facit; Et potuisse qvidem S. Georgium, utpote Eqvitem, eqvestri imagine referri, Virgine autem non aliud Intelligi, qvam civitatem, qvae opem ejus imploraverit, cum civitates et regiones muliebri habitu pingi soleant. V. pluribus Baron. Martyrolog. ad XXIII. April. Selden. Titl. of Honour p. II. c. V. Scotorum Patronus, seu si emolienda vox est, Sanctus, qvem prae reliqvis magni faciunt, est S. Andreas in cujus honorem et Festo S. Andreae crucem decussatam, qvem Sant-Andream vocant, investibus humero affixam gerunt. A Cambris S. qvidam David S. (Davis) qvi avunculus Arthuri Regis fuisse et circa A. DXIX. vixisse creditur, simili honore afficitur, qvem peculiari festo d. I. Marrii, gestaqve in pilei??? cepa, ne Rege qvidem excepto, qvi mori huic litat, ut Princeps Walliae, exprimunt.

CAPUT V. De REGNO DANIAE.

II. Loca Jurisdictioni Danicae subjecta, Terriculamenta Abeli Regis, Contreversia de Comitatu Oldenburgico, Praetensio in Civitatem Hamburgensem, item in Orcades.

IIX. Danorum negocia cum Imperio altisque Nationibus: Lites ob Vectigal Sundense.

SCriptores rerum Danicarum sunt: Albertus Crantzius in Daniae, Svediae et Norwergiae Chronico. Olaus Wormius in Antiqvitatibus Danicis, Literaturae Runica, Lexico Runico, Monumentis Runicis et Fastis Danicis. Johannes Isaacius Pontanus in Chorographia Regni Daniae, idemqve in Hist, Daniae, Saxo Grammaticus in Historia Danorum, Adamus Bremensis de situ Daniae Jacobus Zieglerus in Schondia, Johannes Svvaningius in Chron???logia Danica, Stephanus Johannes Stephanius in tractatibus variis de Regno Daniae et Norwegiae Insulisqve adjacentibus, in qvo et Politicum Statum Regni Daniae reperire est p. 266. Arnoldus s. Haradus Huitfeldius Cancellarius Daniae Historiâ???anice???anice in fol. Claud. Lyschander Genealog. Regum Daniae. De Norvvegia videndus Johannes Martini Slangerupensis in Chronico Norwegiae et Crantzius loco ante citato.

II.

sunt Zeelandia et Fionia, aliaeqve minores ab his dependentes Insulae, qvas V. P. I. c, V. §. IX. Ad continentem pertinent. I. Chersonesus Cimbrica, partesqve nonullae Germaniae Septentrionalis, ut Holsatia, Ditmarsia et pars Stormariae, cujus principalis urbs est Glückstadt/ munitissimum ad Albim oppidum. Sed Holsatia maximam partem execta ac Secundo-genitis Regum Daniae velut instar???panagii attributa fuit, servato tantum in locis aliqvibus Dominio simultaneo. Idque adhuc factum sub Johannis in Regem Daniae, electione, qva illa Friderico Fratri ejus Secundo-genito concessa. Sed qvam recte novo Regi et Regno Daniae consulerint, qvi Ducatum Slesvicensem sub Erico Pomerano separatum, nec recuperari facilem, vixque per Adolphi mortem restitutum, iterum tunc disjungendum censuerunt, judicent prudentes rerum, Meurs. Hist. Dan. L. II. f 63. Atque ultimo repetitum sub Christiano III. Rege, cujus Fratri Adolpho Holsatiae possessio obtigit hodienum perdurans in posteris ejus.???udiuntur qvoqve adhuc circa Gottorpiam nocturnae voces ejulantis et venatoria cornua inflantis, qvas Prisci Regis Daniae???belis esse dicunt, qvasi veterum jurium vestigia et reliqvias adhuc legeret. Sed voces istae non nisi inanes soni sunt non re, sed specie terrentis Diaboli: Qvales etiam in Gallia ad Fontem Bellaqveum sub specie Venatoris Magni objicit V. P. I. c. IIX. S. II. Conf. Pontan. Histor. Dan L. VII. II. Norwegiae Regnum, qvod Regno Daniae univit Olaus V. Rex Daniae in locum Waldemari III. electus et Haqvini Regis Norvvegiae ex Margarita celebri ista Heroina Danorum filius, qvod factum circa annum M. CCCLXXVII. V. Pontanum L. IIX. Eidem pariter ac Ducibus Holsatiae A. MDCLXVII. accessit Comitatus Oldenburgicus, tanqvam proximis agnatis, praeterito Naturali Filio ultimi Comitis Oltenburgici Antonio. Qva in re tamen ipsis a Duce Plonensi Joachimo Ernesto controversia mota fuit:???ujus varia acta V. in Append Cont. XVIIXIX. XX. Diar. Europ. Eodem et Insula Islandia refertur, cujus incolae qvod Norvvegiorum???olonia essent, a Norvvegicis Regibus primum subjugati, ac deinde una cum Norvvegia ad Daniae Reges transierunt; Praeterea Reges Daniae ac Duces???olsatiae in???ivitatem Hamhurgensem jura sua praetendunt causati, eam Holsatiae territorio comprehensam; Hamb. e contrario???ibertatem, qvam ab???lberto Orlamundae???omite ingenti pecunia emerint et Succestor ejus???dolphus IV. confirmaverit, allegantibus: Qvae et similia prolixius exhibita a Burgold, P. III. Disc. XIII. §. IV. A. MDCLXXIX. autem

a Rege Daniae de novo mota fuerunt. Würde gnugsam bekant seyn/ mit was Verbündligkeit und Nexu die Stadt Hamburg/ als eine auf Holsteinischen Grund und Boden liegende Stadt/ dem Hertzogthum Holstein von vielen hundert Jahnher unveränderlich verbunden und verknüpffet gewesen/ auch dieselbe solcher ihrer unterthänigen Pflichtschuldigkeit zufolge/ allezeit den Grafen und Hertzogen zu Holstein den Homagial Eid und Huldigung unweigerlich abgestatter. Und ob gleich von dem Kaiserl. Fiscal darinnen einige Opposition geschehen/ auch durch ein im Jahr 1618. gefälltes Urtheil solches hohe Regale in Zweiffel gezogen werden wollen: So wäre dennoch/ nach dem die Revision solches Urthels begehret und erlanget worden/ die Sache dadurch in vorigem Stande geblieben/ und hätte die Stadt Hamburg im Jahr 1621. durch den Steinbergischen Vergleich sich verbunden and anheischig gemacht/ ihrer von Alters her obliegenden Pflicht nichts destoweniger nachzuleben/ und den künfftige Nach folgern an der Regierung des Hertzogsthums Holstein die gewöhnliche Erb. Huldigung zu leisten. Ob nun wohl J. K. M. Herr Vater Glorw And. als auch die itzt Regierende Kön. M. zu Dennemarck Norwegen unterschiedene mahl Sie solcher ihrer Schuldigkeit vielfältig erinnern lassen: So hätte doch solches bis anher wenig verfangen wollen etc. Secuta vero iterum Composito Pinnebergae facta d. XXX. Octobr. ejusdem Anni, Civitasque imminentem obsidionem precio CCXXM. Imperialium, servato tamen Jure Regis, redemit. Werden zuforderst J. Kön. Maj. alle Ihre habende Jura und Praetensiones, wie auch der Stadt Hamburg ihre Gerechtigkeit und Jura, biß zu anderwertiger/ entweder glücklicher Abhandelung/ oder rechtlicher Entscheidung des Homagial- Punets und anderer Streitigkeiten/ ungekränckt undungeschmälert vorbehalten/ also daß denselben durch gegenwärtigen Interims Receß so wenig als J. K. M. nnd des H. Römischen Reichs deßfals habender Gerechtsame/ einiger massen praejudici???/ noch in geringsten derogi??? seyn soll. Wobey J. K. M. sich allergnädigst dahin erklären/ daß Sie die Stadt bey der Neutralit??? und ihren Commercien/ auch hergebrachten Rechten/ Privilegien und Freyheiten ruhig und ungekränckt lassen wollen. Dahingegen 2. Bürgermeister und Rath/ auch die Bürgerschafft der Stadt Hamburg mit unterthänigster und danckbarer Annehmung solches allergnädigsten Königl. Erbietens festiglich zugesaget und versprochen/ daß sie ihres theils J. K. M. in unterthänigst-geziemender Devotion zugethan bleiben/ Dero bestes fördern/ und Schaden/ so viel an ihnen/ abwenden bey Ihrer Königlichen

Majest. gebührlich halten/ und im übrigen Ihr. Kön. Maj. Gnade sich fähig zu machen allerdings angelegen seyn lassen wollen/ wogegen auch Ihr. Königl. Maj. der Stadt Ihre beharrliche Königl. Gnade zugesagt. Dieselben erklären sich ferner vors 3. zu desto mehrern Bezeigungen ihres unterthänigsten Gehorsams gegen Ihr. Kön. Majest. Deroselben durch eine Deputation aus ihren Mitteln solche ihre unterthänigste Intention in ihren und der gantzen Bürgerschafft Nahmen/ nach dem desfals beliebten und hierbey gefügten Formular, selbst demüthig eröffnen und vortragen zu lassen. Annebenst erklären Sie sich auch 4. Weil. J. K. M. durch J. K. M. in Franckreich/ S. Churfürstl. Durchl. zu Brandenburg/ und der Herrn Hertzoge zu Braunschweig Lüneburg D. D. D. sich dahin bewegen lassen/ daß Sie dero wider die Stadt gefasten Unwillen und Ungnade schwinden und fallen lassen/ Dero selben zur unterthänigsten Erkäntligkeit innerhalb 2. Jahren/ von heute an zu rechnen/ in fünff Terminen 220000. Rthlr. baar erlegen zu lassen; Dergestalt/ daß stracks bey ersolgender Königl. Ratification 70000. Rthlr. halb in speciebus und halb in Dänischen Cronen/ 6. Nonat hernach als den 1. künfftigen Monats Mäy des 1680 sten Jahres 40000. Rthlr. in Dänischen Cronen/ nach abermahligen 6. Monaten 40000. Rthlr. in Dänischen Cronen/ und der Rest/ als 30000. Rthlr. auch in Dänischen Cronen abgetragen werden sollen. Jedoch daß dargegen alle von J. Königl. Maj wieder die Stadt/ auch aus denen mit der Stadt Lübeck in???ommunione besitzenden 4. Landen praetendir??? Forderung/ ausser dem so in dem ersten Artickul ausgesetzet und reservir??? worden/ gnätzlich abgethan/ alle der Stadt/ auch dero Bürger und Einwohner angehaltene und arrestir??? Schiffe/ Waaren und Effect???/ und zwar auff der Elbe immediate bey erfolgter???arification und Gene???mhaltung; Im übrigen aber so bald an jeden Orte deßwegen nöthige Befehle werden einlangen können/ erlassen und wiedergegeben werden. 5 Sind Ihr. Königl. Maj. des Allergnädigsten Erbietens/ diesen Interims- Receß binnen 8. Tagen allergnädigst zu bestätigen/ und darüber J. Königl. M. Genehmhaltung allergnädigst einliefern lassen; Wohingegen Bürgermeister/ Raht und Bürgerschafft der Stadt solchen ebenmäßig innerhalb besagter Zeit confirmiren und demselben in allem getreulich nachzukommen gehalten seyn sollen. Deniqve et in Orcader ac Hitlandiam extant Regum Daniae Praetensiones: Qvarum causa et in Pacificatione Bredana A. MDCLXVII. Legati Danici singularem Articulum proposuerunt: Demnach mit gnugsamen Gründen erwiesen worden/ daß die

Eylanden Orcades zu dem Reiche Norwegen vor langen Zeiten durch eine unverbrüchliche Subjection gehöret haben und noch gehören; Dem Könige in Schotland aber umb eine gewisse Summa Geldes auff diese Condition verpfändet worden/ daß nach derer Bezahl- und Erstattung dieselbe restituir??? werden/ und wider an das Reich Norwegen kommen sollen; Und ob wohl diese Summa Geldes von Dänischer Seiten zu bezahlen zum öfftern praesentir??? worden und doch keine Restitution geschehen ist: So ist endlich beschlofsen und vereiniget worden: Vornehmlich aus Zuneigung diese Unruhen hinweg zu nehmen/ zu welchen diese Streitigkeit zwischen den Durchleuchtigsten Königen in Dennemarck und Groß Britannien vielleicht einige Ursachen geben möchten/ daß dieselbe Eylanden welche Orcades und Hitlanden genentzet werden/ dem Könige in Dennemarck/ oder demjenigen/ der seine Stelle zu betreten gevollmächtiger seyn wird/ ohne einige Verminderung oder Auffschub restituir??? werden soll. Sed exceperunt Anglici Legati, sibi de eô nihil in mandatis datum, neque in Tractatibus proxime antegressis Insularum harum mentionem factam, ac proinde Articulum hunc seponendum esse. Qvam in rem et Legati Svedici consenserunt, formato tamen in gratiam Danorum Conclusio. Daß der Artickel/ welcher wegen der Oreadischen Eylanden erwehnung thut/ ausgelassen werden möge/ jedoch mit dieser Condition, daß die Auffschiebung dieses Wercks/ oder die Wieder-Abforderung vorgedachter Eylanden ohne einigen Praejudi??? ihres Durchl. Königes und Herrn seyn/ noch ichtwas hiermit an Deroselben praetension vermindert/ sondern dieselbe unverbrochen und offen bleiben solle/ biß sich eine bessere Occasion solches zu praetendi??? kurtz oder lang finden möchte. Vid. Diar-Europ App. ad Contin. XX. p. 114.

III.

In Daniae???egum titulo memorabile est, qvod Daniae, Norwegiae, Vandalorum et Gothorum Reges scribantur: De qvo notandum I. Et Duces Holsatiae se a Norvvgia denominare, sed singulari Heredum nomine, de qvo supra II. Vandalorum et Gothorum titulum etiam Svediae Reges admittere, sed inverso ordine, ut non Vandalorum et Gothorum, sed Gothorum et Vandalorum Reges se scribant. Ac ratione Vandalorum idem nomen et Sereniss. Elector Brandenburgicus ac Rex Svediae ratione Pomeraniae adhibent, sed Ducum titulo: Item Duces Megapolitani, sed titulo Principum. V. Not. Dignit. Dissert. III. c. II. §. I. Insignium, qvae numerosis imaginibus abundant, hanc explicationem reddit Swaningius, Denotari Leone

novem corda transiliente Cimbrian Septentrionalem et Gothiam,???gno Amalonico albo Gothlandiam, Tribus Leonibus, qvibus singulis tria corda adjecta, Daniam, Dracone fulvo vel aureo in solo rubro Regionem Vandalorum. Leonem cum bipenni Norvegiam, Pisce coronato Islandiam, Coronis tribus, unionem III. Regnorum Daniae, Svediae, ac Norvegiae, Geminis Trabibus, Oldenburgum, Cruce Alba Delmenhorstum, Binis Leonibus coeruleis in Solo luteo Cimbriam Meridionalem et Ducatum Slesvicensem, Urtica Alba in Solo rubro Holsatiam, Cygno candido in rubro Solo, cujus collum Cotona aurea ornatur Stormariam, Eqvite cataphracto albo insidenti eqvo in Solo rubro Dithmarsiam.

VI.

De Antiqvioribus Dynastiis Regni Daniae compendiose agit idem Swaningius in Chronologia, prolixius Pontanus lib. ant. cit. Suntque hae:

I. Danorum s. Selandorum, a Dano primo conditore Regni, ad Hotterum Svedo Danum Regem XIV. Estqve annorum DXIII. et Regum XIII. qvorum primus est Danus et XIII. seu ultimus Rolvo, novissimus etiam virilis prosapiae a Dano Rege ortae.

II. Dano-Svedorum ab Hottero e familia Regneri Regis Svediae, et Reginae Svanhuidae in aula Danorum Regia natae oriundo, ad Ungvinum Gothlandum Regem trigesimum tertium: Estque annorum DC LXXII. et Regum XIX. qvorum primus Hotterus, ultimus vero Haldanus II. cognomento Biergramus.

III. Gothlandorum, ab Ungvino Gothlando ad Borchardum Regem trigesimum septimum, estqve Annorum LV. et Regum IV. qvorum I. Unguinus II. Sivaldus, III. Sigarus et ultimus Sivaldus II.

IV. Scanorum a Burchardo Illustri Scaniae Viro ad Olaum Vegetum Regem XLI, estque???nnorum CXXVI. et Regum IV. qvi, Burchardus, Haldanus, Haldadus, Hylletandus, et Rigno s. Haqvinus.

V. Morvegorum prior ab Olao Vegeto ad Sivardum II. Regem LXIII. Annorum CCCCLXXXV. et Regum XXII.

VI. Norvegorum posterior a Sivardo II. ad Svenonem Esthritium, Regem octogesimum: Annorum CCXXXVII. et Regum XVII.

VII. Anglo-Danorum, s. Svenonidarum a Svenone Esthritio ad Christianum I. Oldenburgicum, qvorum primus???veno Esthritius, ultimus Christophorus Bavarus, qvo cum extincta est vetustissima atque Aboriginum???aniae Regum prosapia A. Domini MCCCCXLIIX. Regni Daniae conditi MMCCCCLXXXIIX.???venonis majores???axo Gramaticus ab Ursis derivat, traditque Ulfonis, qvi parens???venonis, avum fuisse Ursum s. Biornonem qvendam stupendo silvestris ferae cum Virgine concubitu editum.

Histor. Dau. L. X. fol 174. 175. Sed rem hanc accuratiores Dani, tanqvam naturae adversam, merito rejicjunt.???ut si qvid ejus agnoscendum est, inter Ursos educatum opinabimur: Cujusmodi exempla supra allegata Part. I. c. IX. §. ult.

I. Successit deniqve Familia Oldenburgica, a Christiano Divite, uti ab Authore Chronici Oldenburgensis vocatur, fundata. Electus fuerat Adolphus Dux Holsatiae, sed ille seu senio fractus, seu dubius, qvo fuccessu res Danicae valiturae essent, honorem oblatum modeste recusavit, Christianumqve commendavit. Hujusque Parens Dietericus, cum Legati Danici ipsum hoc nomine adiissent respondisse fertur: Tres se Filios habere, sed ingenio differentes: Unnm aleae pariter ac luxuriae studiosum; Alterum ad Bella justa aut injusta animo et manu promptum; Vertium metiri ratione cuncta, nec qvid inconulto gerere. Haec Senatui referrent, se qvem ipse praetulisset, libenter missurum. Qvae Legati reversi cum nunciassent, Christianum, cujus haevirtutes erant, postulare visum fuit. Vixum usqve ad Annum MCCCCLXXXI. Princeps nullis qvidem imbutus literis, qvod et merito in tam magno Rege Papa Sixtus IV, cum religionis causâ Romam viseret, mirabatur: sed in Deum pietate, et justitiâ, animique magnitudine, moderatione, fide, armorum gloriâ, munisicentiâ, nulli Principum secundus. Gothiam extorsit Svecis; inde Sveciam qvoque ipsam subjugavit: tum Holsatiam, aere maximo redemptam, Daniae addidit. Hinc Dithmaersiam, qvanqvam plane refragantem, cum Holsatiae, ac Stormariae comitatibus, Ducis nomine sub imperium suum accepit. In toto vero ejus regno, annis tot ministrato, nihil adeo est qvod culpes, qvam, qvod Archiepiscopum Vpsaliensem, ac primatem regni Sveciae, Johannem Benedicti F. Salistaeum, tam praeclare de se meritum, nimis temere delatoribus aurem praebens, dignitate deturbavit: et captivum in Daniam missum aliqvamdiu indigne habuit. Sed hoc regum fere fatum est; ut, fortunâ eminente, cum periculis non exiguis, plurimisque sint expositi, omnia saepe, etiam tuta, metuentes, facile, qvod timent, credant: et praecipites crimina, nec cogitata, ulciscantur. At delictum nihilominus emendavit; cum deinde, exploratâ jus viri innocentiâ, agnitaque suâ culpâ, perbenigne, maximoque cum honore, priscae libertati reddidit: et ostendit, infelicitate potius, tam excelsae posteritari qvasi propriâ, qvam malitiâ, se peccasse. Liberos e Dorothe auxore qvatuor sustulit; Olaum, in primâ aetate mortuum: Joannem, in regno successorem: Fridericum, Slesvici, et Holsatiae Ducem; ipsum qvoqve post nepotem e fratre Regem: et Margaretam, Scotiae

Regi, Jacobo IV. elocatam; cui dotis loco datae, praeter caetera, Insulae Orcades sed hac lege, ut redimere liceret Daniae Regi cuicunqve qv???vis tempore. Meurs. Hist. Dan. L. I. fin.

II. Johannes Filius ejus Regnorumque Scandinaviae heres fuit; in cujus Charactere summam ignoscendi facilitatem animadvertunt: Offensae ultra debellatum hostem nunqvam tenacem fuisse, indeque factum ut totum ejus Regnum nihil aliud, qvam perpetua qvaedam lucta fuerit cum perfidia Stenonis, et Svantonis, sociorumqve: Qvibus toties ignoscendo animos et viros semper ad rebellionem novam confirmabat, rato exemplo, nec Principibus imitando. Nam in talibus ut non licet bis peccare, ita neque bis ignoscere: Et crudelis est in Subditos, qvisqvis hosti, postea non nisi illorum sangvine coercendo, gratiam Delicti ejusdem iterum facit. Meurs. Hist. Dan. L. II. fin. Memorabilis ipsoqve digna vox fuit, qva postqvam A. MCCCCXCVII. Rex Svediae coronarus fuisset, Proceresque Svediae splendidissimo Convivio excepisset, instigatorem poenitendi facinoris, qvod postea a filio Christiano II. patratum dimisit: Qvaesiverat Rex, ecqvid Svedi satis digne aut magnifice habiti viderentur, et convivio anne qvicqvaem defuisse judicarent? Ubi cunctis conticentibus, aliqvem Regi magis caeteris familiarem,???navatam eo bello insignem operam, respondisse ferunt: Unum eqvidem, Rex, si pateris, ego defuisse censeo. Cumqve Rex interrogaret, hoc qvid esset: nempe, ajebat postqvam omnes qvam lautisfime excepisti, spiculatorem advocasse te oportuit, qvi in veste holosericâ, humi strata, eos gladio feriret; ut, perfidiâ suâ dignam poenam nacti, caeteros exemplo terreant, ne deinceps datam Regi suo fidem violare unqvam ausint. Qvo responso Rex obstupefactus plane, dejectisque in terram oculis, cum conticuisset paullum, mox, attolens rursum oculos, hominemque torve intuitus; ego vero malim, inqvit, te cum hoc consilio tuo, tam immani, hinc ad corvos relegari: qvam ut ego tanto scelere innocentiam meam foedem; aut hoc regnum, liberâ electione mihi debitum, detestandâ adeo crudelitate partum, aut firmatum eam. Cum hoc dicto, sede surgens in conclave se recepit: neque eum ex illo tempore ullâ gratiâ est dignatus.

III. Tunc Christianus II. vulgo Christiernus, Johannis Filius Regnum accepit; Princeps qvi raro Summi Dei beneficio illud consecutus fuit, ut potentia Reges Daniae universos, qvorqvot unqvam ante ipsum extitissent, superavit. Daniam, Svediam, ac Norvegiam a Parente suo acceperat: Gallia, Anglia, Scotia foedere; Hispania, Hungaria et Bohemia

atqve Imperium adeo totum Belgiumqve affinitate obstringebatur. Tria Regna possidebat, sex obnoxia sibi habebat foedere aut matrimonio. Tanto tamen de fastigio deturbatus nec restitui tot potentitum amicorum ope qvitus, actis misere in exilio annis novem, septem ac viginti in carcere obit A. MDLIX.???nnos LXXVII. natus, egregio Regibus ac Principibus documento et exemplo, ut si recte ac feliciter imperare velint, suis affectibus moderentur, ne nimia dominandi libidine abrepti sibi in dulgeant, persvasumqve habeant, praesto esse ultorem Deum, qvi vel maxime superbos, siqvidem potentia sibi commissa abutantur, de solio deturbare amet: Thuan. L. XXII. init.???dde Meurs. factorum ejus non obscurum interpretem H???st. Dan. L. III. At nihilominus de Abdicatione ejus mitius sentientem ead. Hist. L. III. fin. Sane qvid in Danos, solio cum depellentes, adeo dignum reprehensione admiserit, si excipias supplicium, de Torberno Oxio sumptum, nimis rigidum, ac saevitiae affine; tum superbiam, et contemptum senaterum, qveis Sigbrittam anteferret foeminam valde sceleratam, qvaeque gratiam, malis artibus occupatam sola totam possidebat, nil Historiae repraesentat; Nec id causae satis erat, qvare Regnis pelleretur et majore metu suo, qvam periculo, angebantur, cum jam poenam Svecia tam crudeliter habitae, qvae se denuo jugo excusso in liber tatem vindicaverat, persenciet: idque eum, ad clementius gubernandam deinceps Daniam, satis coercere posset. Neque qvi momenta rerum recte censeat, temere sane evenisse existimabit, qvod, occulia qvadam Dei voluntate, cum obiret, mortuo pridem Christiano patruele, qvasi liber, etiamsi in custedia, ampliori dignitate totus Regno nullum agnosceret: Daniaque, velut tacito qvodam opprobrio, Regem id temporis coronatum, qvam captivum, non haberet Mitior adhuc Leodius Ann. L. XI. Cujus verba ibidem apponenda duximus, qvippe nihil incertius aut intutius esse rati, qvam Tyrannidem exprobrare Principibus: Mortuo Rege Johanne et Christierno rerum potito inqvieta Danorum Nobilitas, qvemadmodum in Rege Erico et ejus Praedecessore egerant, eadam contra Christiernum intentare et moliri inceperant; Et nihil Regia Potestate facere Regem, sed tanqvam mancipium illorum omnia administrare volebat. Pauperes incolas tanta premebant servitute, ut non pecus vendere, non qvicqvam distrahere, sed Nobili afferre cogerentur, illaque qvantum volebat, dabat, utpote pro Bove duorum Aurcorum vix tres Grossos Saxonicos, impune qvoqve occidendi et percutiendi qvemvis sibi liberum esse asseverabant. Hanc et similem tyrannidem Nobilitatis ferre nolens Nobilissimus Rex tantam sibi conflavit invidiam, ut illi conspiratione facta

cum Ecclesiasticis ad arma insurrexerint et inde in Regem impetum facere sint conati. Hactenus Leodius. Verum DEus, concludit Meursius, omnium Regnorum arbiter, cum, qvi se Svecia indignum nuper, ob perfidiam, ac saevitiam; Daniae autem ob superbiam, ipse ostenderat, omnibus dejectum voluit: et, qvi animum Danis faceret, metum injecit: Qvo jam dudum inqvieti, id qvod viri fortes solent, semel mori, qvam timere semper mortem, satius existimantes, rem, periculose ausi, felicissime perfecerunt. Regnum se cruentum admodum habiturum, statim ipsa in nativitate ostendit; cum, porrecta altera manu, alteram contractam in pugillum efferret: obstetrixqve, postqvam eam explicasset, sangvine plenam inveniret. Qvae attonita, cum Joanni patri factum retulisset, ipse qvoqve nihil velans, prodigum humani sangvinis filius fore praedicavit. Alterum item memoratur, qvod, priusqvam natus esset, dum eniteretur mater, intra uterum ejus flere audiretur: manifesto portento, vitam ipsum peracerbam habiturum, et aliis facturum esse. Nec virtutes tamen plane nullas habuit: ac militiae clarus fuit, actae vivo adhuc patre, contra Norvegos, et Svecos, qvos rebelles ad obseqvium reduxit. Tum de regno bene meritus, constituto Hasniae emporio, adeoque qvam nobilitati invisus, tam acceptus civibus, rusticisque erat. Iterum Meurs. l. c.

Fridericus 1. Christiani I. secundo-genitus, et Holsatiae Dux a Danis loco ejecti Christierni II. electus, qvibus annuit seu odio Nepotis, seu metu consiliorum familiae suae exitialium.???eodius ut Principem bonum et simplicem commendat, allegasseqve Nobilitatem, qvod si non arriperet, se Ducem Geldriae, vel alium qvempiam ad Regnum vocaturos. Qvid faceret, inqvit, Bonus Princeps admisit conditiones, et se Regem appellari permisit Laudatur idem Libertatis Danicae Nobilitatis singularis fautor fuisse, tantumque iis indulsisse, ut singuli ex eo demto tantum nomine Comites vel Barones videri potuerint: Cujus causa in aprico est, ipse enim hujus favore potissimum nitebatur, de qvo repetenda, qvae de vita Christierni dicta sunt. Ac eodem primo Religio Catholica Daniae Regno eliminari coepit: Unde et Clerum ibi adversum habuit, cum Christiernus Regnum reperitum veniret. Memorant???ridericum ad Christierni nuptias vocatum adduxisse inter reliqvum comitatum Reffent lovium, virum genere non obscuro, ac pretium juris, et Astrologiae. Hic, cum forte cum nobilitate caetera compotaret, et dux illas transiturus

advenirent, verso ad Danos sermones, qvi intererant; Surgite, ait, et futuro Regi vestro obviam ite. Illi dictum, tanqvam hominis temulenti, magno risu excepere; sed eventus velut a vaticinante id prolatum mox ostendit.

Christianus III. Friderici Filius, cujus maxime notabilia: Qvod Clementem piratam, Jutiae vastatorem ceperit et capitis damnatum qvatuor rotis imposuerit: Lubecensium et Christophori Oldenburgici instructissimas copias, qvae ditionem paternam invaserant, ad Asiam Fioniae urbem edita ingenti strage proftigaverit: Parta pace S. Biblia in Danicam Lingvam transferenda curaverit: Hafniensem scholam et in ea Bibliothecam, instituerit. Thuan. L. XXII. init. Fertur diei emortualis divinitus praemonitus fuisse, de qvo Jonas Koldingens. Descr. Dan. p. II. Arnsburgi humanis rebus rebus miraculose subductus animam Deo reddidit A. C. MDLIX. Decumbens enim graviqve morbo ipse ut flos elangvescens per Angelum Dei confortatus est, et de suae mortis cermino admonitus. Ante obitum Illustriss. Conjugem, liberos dilectissimos aliosqve de sublevamine suae crucis admonuit, eosqve bene sperare jussit. Nec eum fefellit praedicto; Eodem siqvidem momento, monitore Angelo non sine ingenti totius Regni luctu ipsis Calendis Januarii ad metam sui aevi placidissime pervenit. Confer Hamelman. Chron. Old p. III. in V. ipsius. Paulo anteqvam moreretur Patrum captivum perhumane invisit, cumqve multa in familiari Colloqvio ambo simul contulissent, deprecari alternas inimicitias invicem sibi injurias condonavere. Iterum Thuan. l. c.

Fridericus II. Ditmarsia subacta et Bello septennali cum Erico Svedorum???ege celebris. Princeps sinceri judicii, literarumqve et inprimis Astronomiae amantissimus, qva de causa et Tychonem Br???he nobilissimum Astromum clementissime fovit. V. P. I. c. V. § IX. n. 2. Extruxit Cronoburgum, de qvo diecre solitus est, se nolle lapidem in aedificio tolerare siqvem Subditorum suorum numo comparatum esse sciret. Objit. A. MDLXXXIIX.

Christianus IV. Regnum suscepit Anno aetatis XI. Christi MDLXXXIIX. A. MDXCIII. Rudolphus II. ipsi veniam aetatis solenni Decreto dedit ratione Holsatiae. V. Reinking. de R. S. I. III. XII. 57 Limn. J. p. L. II. c. IX. Arces et oppida extrui curavit, Christianstat in Scania, Christianiam in Norvvegia, in Opsloae combusta locum conditam, Christianapolin in Blekingia, Glukstadium s. Tychopolin ad???lbim, Christianpreis in Agro Slesvicensi: Qvae ipsium Ingenio magis ad

Pacis studium, qvem ad Bellum propendenti fuisse indicant. Bella cum Carolo, Gustavo???dolpho et Christina Regibus Svediae ab eo gesta, sed minus feliciter; Nec dissimilis fere successus ejus, cum Bello Bohemo-Germanico se immisceret, de qvibus in seqq. Regnavit raro inter Principes exemplo totis LX. Annis ab A. MDLXXXIIX. ad A. MDCXLIIX. qvo obiit d. XXIIX. Februar. Princeps prudentissimus, sed infelicitate tam excelsa posteritate qvasi propria, pressus, qvam jam tum in Charactere Christiani I. annotavit saepe cit Meurs. Hist. Dan. L. I. fin. Filios habuit Christianum, Ulricum et Fridericum, qvorum illi ante parentem mortui; Naturalis e Christina Munckia fuit Waldemarus Comes, qvi in Moscovia multum molestiae exhausit, dum filiam Magni Ducis anmbiit; tandemqve in Polonia inter Svedos militavit: E fialibus sex ex eadem susceptis una monialis, qvinqve viris praecipuis e Dania et inter hos duae Seestedio et Ulefeldio nupserunt.

Fridericus III. Primo Episcopus Verdensis, deinde Archiepiscopus Bremensis, tandem Rex parenti successit A. XLIIX. Obiit A. MDCLXX. Infelicissimus idemqve felicissimus Regum Daniae a multis retro seculis; A Svedis n. qvicqvid supererat ex citeriori Scandinavia et e Norvvegia Praefectura Bahusiensis erepta fuit, qvibus majora decrementa Dania per aliqvot secula non sensit. Econtrario sub eodem ad fortunam majoribus suis omnibus imuperabilem Regnum Familiaqve Regia surrexit, dum qvod Electivum ante fuerat, hereditarium fuit redditum, cum novo omine secutorum denuo incrementorum, qvae accessione???omitatus Oldenburgici sumere coepit. Filii ejus, Christianus et Georgius; Filiae qvatuor, e qvibus prima Johanni Georgio Principi Electorali Saxoniae nupsit, Secunda Christiano Alberto Duci Holsatiae. Tertia Carolo Principi Electorali Palatino, Qvarta Ulrica Eleonora Regi Svediae.

Christianus V. natus A. MDCXLV. Conjugem assumsit Charlottam Hassiacam, coronatus Fidrichsburgi in???elandia M. Junio Anno MDCLXXI. cum alias antecessores ejus Londini Scanorum coronari solerent, electi ante in Trollebarolbio colle adsito. T. Meurs. L. I. f. 8.???olennia Coronationis, extra id, qvod Rex Clinodiis Regiis se conspiciendum praebuerit, Corona 700000. Imperialium precio,???ceptro deinde et Ense Regio, minori cum compa peracta, eodemqve tempore nuptiae inter Sororem ejus tertio genitam et Electoratus Palatini Heredem celebratae. A. MDCLXXII. Eqvestrem Ordinem Danebrogae instituit, seu potius

instauravit. Eodem A. a Gallis, post a Belgis in Societatem Bellicam solicitatus, horum partes elegit, inde Bellum Svedicum suscepit feliciterqve gessit, at communi plerorumqve Europae Principum fato finiit.

VI.

???egum Daniae, qvod antehac Electivum fuerat, confecto Bello Svedico???nno MDCLX. medio Octobri consensu Statuum Ecclesiasticorum, Civicorum et Rusticorum in hereditarium transiit, hereditate ejus Friderico III. ipsiusqve liberis utriusqve Sexus in perpetuum adjudicata: Cui tandem et Nobiles assensere, qvanqvam eo ipso haut leviter depressi, atqve aliis insuper legibus postmodum malehabiti. Sanciebatur enim inter alia, ut???odanoniae, Falstriae, Lalae et Moenae Rustici, qvos Nobiles mancipiorum loco habuerant, libertatem acciperent, ac praeponerentur ipsis, qvi de rebus eorum judicarent; Nobilium vero nemo, nisi de Rep. optime meritus atqve Baronis Liberi titulo a???ege cohonestatus, vitae ac mortis potestatem in aliqvem haberet: Qva ratione praedia sua clientelarla novis conditionibus â Rege praescriptis qvasi conducere cogebantur. Vide Thuldenum, ad A. 1660. p. 391. et seq. Et Diar. Europ. Contin. IV. p. 385. 386. Ab Academia Hafniensi hanc in rem tunc applausum fuit seqventibus:

ADESTE REGES, ACCURRITE PRINCIPES, SPECTATE PROVIDENTIAM DEI ADMIRABILEM, EXEMPLUM SINE EXEMPLO, FRIDERICUS TERTIUS DANIAE REX

VII.

Vices ac mutationes Status Danicus expertus fuit varias, nec uno tempore in maximam amplitudinem extensus fuit.???otricus Rex LI. Gormonis R. filius, cum Carolo M. belligerasse victriciaqve ad Rhenum usqve subjugatis Frisiis arma circumtulisse certa rerum memoria proditur. Factae deinde in plerasqve politioris Europae partes excursiones Normannicarum nomine celebres Danos ubiqve formidabiles fecerunt, qvae tamen non adeo Regibus, qvam Ducibus variis transscribendae. Et Hastingus qvidem in Italiam usqve penetrans Lunam Liguriae Civitatem diripuit; Alii Duce Sigefrido A. DCCCLXXXVII. Lutetiam Parisiorum obsederunt, totamqve???arolo Calvo Neustriam extorserunt, qvae ex illo tempore in Normannorum nomen ac ditionem transiit, eandemqve postea Carolus Simplex Rolloni de novo confirmavit, hoc pacto tamen, si Christianismum susciperet et pacem servaturus esset, unde Rollonis nomen Roberto commutans Regi vel so

rorem vel filiam AEgidiam s. Gislam duxit, qvod factum circa A. DCCCCXII. Magnae Britanniae v. non tantum vagis istis excursionibus, Normannorum, sed ex ipso???aniae Regno vis illata et Sveno???aniae Rex cum post A. M. Anglos primo variis bellis ac tributis fregisset, securo A. MXIII. Regem Angliae ejecto Ethelredo se pronunciari curavit. Post eum Canutus filius ipsius Magni nomen emeruit, qvi Norvvegiam et magnam partem???vediae, dn.???laviae et Sembiae, qvae in tractibus Vandalicis fuisse videntur, Regna paternis Regnis???aniae et Angliae adjecit. eoque sex praepollentium Regnorum???ominus evasit.???ed sub filio ejus Canuto Juniori tota haec potentia iterum concidit, et Angli Edvardum???onfessorem, Norvvegi Magnum cognomine Bonum sibi constituerunt, temporius interea etiam moriente Canuto.???ecuto tempore Imperium???anicum ad similem aspiravit amplitudinem, cum Margarita???aniae???emiramis, qvae Regna???aniae ac Norvvegiae hereditario jure jam acceperat, Albertum Mega lopolitanum???vediae Regem praelio vicisset, Regnumqve ejurare coegisset: Unde trium Regnorum???omina facta eorum perpetuam unionem Ordinibus persvasit, qvae et aliqvandiu servata fuit in successoribus Margaritae Erico Christophoro et ex Oldenburgices Christiano I. Johanne et Christiano II. non tamen sine omni qverela, saepe etiam gravissimis motibus. Christiani II. asperitate v. factum, ut???vedi tota unione sublata Reges peculiares sibi constituerent, qvi enervando magis magisqve???anico Imperio intenti magna sui parte id nostro seculo curtarunt, oportuitqve primo per Transactionem Bremsbroesem A. MDCALIV. ditiones Jemptiae ad Norvvegiae latus inter Medespadiam et Lapmarkiam, tum Heredaliam,???odlandiam cum arce Wisby in Mari Balthico, et Oeseliam cum Aqvilaeburgo in Sinu Livonico???vedis tradi;???einde A. MDCLX. additae Halandia,???cania, Blekinga, Insula Huena et ditio Bahusiensis:???e qvibus plura in Historia???vediae.

IIX.

Cum Imperio Germanico???ania plerumqve amice vixit; Et Christianus I. A. M CCCCLXXV. legitur mediatotem egisse componendis motibus inter Fridericum III. Imp. et???arolum???udacem; Idem a Friderico???itmarsiam plane refragentem cum Holsatiae ac???tormariae Comitatibus???ucis nomine sub Imperium accepit. Meurs. LII. p. 5???. Christianus II. Isabellam???aroli V. sororen duxit, e qva et susceptam

filiam Dorotheam Friderico II. Comiti Palatino uxorem dedit: Cujusmodi vinculo astricta et hodierna Hassiacis, Saxonicis, Palatinis Conjugiis firmata amicitia; Et cum Svedica militia penultimo Bello Dano-Svedico Daniae gravior fieret, auxilia ipsi a Caesareis et Brandenburgicis lata. Qvae qvidem Legatus Gallicus tunc apud Sereniss. Electorem Brandenburgicum in Fionia agens sinistre interpretari conatus fuit. Es würde der König in Dennemarck nicht gerne sehen/ daß die Keyserliche mit auff die Insel Führen und Seeland kämen/ alle andere Potentaten würden auch grosse jalousie darüber nehmen/ und dafür halten/ daß der Keyser festen Fuß an der Ost-See setzen wolte. Sed responsum fuit per Illustrem Ministrum Aulae Electoralis: Dennemarck hätte auf den Keyser keine jalousie, denn Se. Churfürstl. Durchl. führeten deroselben Völcker/ restituirten dem Könige alle Oerther/ und könten Ihre Chur fl. Durchl. nicht absehen/ was die Keysert. Völcker ohne einige See-Macht auf den Inseln nützen solten. Was aber Schweden für Gefahr und Schaden auf sothanen Inseln verursachte/ das liege leider am Tage/ und hätten vielmehr die Potentaten sich zu hüten/ daß Schweden im Sunde Fuß behielte/ denn daß Sie ohne eintzige Noth vor dem Keyser sich fürchten solten. Solum A. MDCXXV. Christianus IV. Bello Germanico se implicuit, assumpto Ducis Circuli Inferioris Saxonici Titulo, initoqve cum Anglis, Belgis, Svedis ac Venetis foedere: Sed infeliciter rem gessit, cum promissa Foederatorum subsidia pecuniaria non porrigerentur, et ex ipso Circulo Saxonico adversarios experiretur Georgium Ducem Brunsvicensem, Comitem Schaumburgicum et alios. Tandemqve A. MDCXXIX. pacem cum Caesare fecit, his conditionibus: Ut Titulo Ducis Holsatiae contentus reliqva???ermania abstineret, Episcopatus in Imperio mitteret, Femeram et Nordstrandiam Dominis redderet, sumptus compensaret et captivos dimitteret. Brachel Histor. L. III. Ejusqve opera posthac prima Pacis fundamenta per praesiminaria Hamburgi jacta sunt. Cum Civitatibus Hanseaticis qvoque crebrius Iitigatum, sed harum res ipsis Imperii ordinibus saepe suspectae fuere.

Cum Anglis olim Danis non bene convenisse praeced. §. dictum fuit; Fine praecedentis seculi amicius inter ipsos actum cum Jacobus primum Scotiae, deinde Angliae Rex Annam Christiani IV. sororem in conjugem assumeret; Sed penultimo Bello Anglo Belgico Dani Belgis contra Anglos adhaeserunt, nec leve Damnum Anglis ad Portum Bergensem

intulerunt; Unde???issidia inter ipsos nata, qvae tamen Pace Bredana A. MDCLXVII. composita fuerunt.

Inter Hispanum et???aniae Regem Frider. II. praeterito seculo consilia nonnulla agitata; Et Fridericus se Mediatorem inter Philippum et Elisabetham A. MDLXXXI. gerere conatus fuit, sed interventu offensae e Foederatis Provinciis, qvorum causa hac Pace praecipue agebatur, suscepta cura abstinuit. Philippus etiam haut magnopere Fridericum attendisse visus fuit: ideo in literis ad eum datis, qvotiescunque Majestatis nomen utendum erat, vacuum spacium reliqvit, ambigens nimirum, qva Danum appellatione, Majestatis ne, an Regia Celsitudinis salutaret, qvod eum nollet honore aut pari exaeqvatum, aut minori offensum.???trad Dec. II. L. IX. ad A. M DLXXXVII.

???nno MDCLXXV. cum Christiano Alberto Duce Holsatiae, agnato eodemqve affini Regio controverti coeptum. Inveterata enim cum Regno Svediae amicitia, qvae Fridericum Ducis Parentem jam praeterito bello Dano Svedico implicuerat, et per Pacificationem secutam nexu feudali Danico exemerat, qvamqve Dux itinere in Svediam suscepto renovaverat, Regi suspecta reddebatur. Itaqve cum Dux nova consilio pro Svedis videretur meditari, conscripto 3000. admodum exercitu, Rex in conventu cum Duce Rendesburgi Mense Julio instituto dirimendarum litium obtentu, causatus fuit majori sibi securitate a Duce opus esse, siqvidem extra Regnum suum militatum abiret, eoqve fortalitia et militem Ducis sibi dedi postulavit, cui paulisper qvidem Dux abnuit, sed exercitu Regio circumdatus, qvi etiam Sedem ipsius Slesvvicum obsedit, paulo post in has conditiones consensit: 1. Erstlich empfangen Se. Königl. Majest. in seine Hände die Festung Tonningen und Stapelholmer Schantze mit aller Artollerie und Vorrath. 2. Nehmen Sie alle des Hertzogs Milice zu sich/ und stecken sie unter bey den Königl. Völckern. 3. Nehmen Sie liberam Dispositionem über die Collectation der Stände bey die Herzogthümer Schleßwig und Hollstein. 4. Werden Sie auch in den Graffschafften Oldenburg uud Delmenhorst hinfüro Regimen mllitare excluso???uce Gottorpiensi, alleine führen/ die Besatzung alleine haben/ auch alle Milice sich allein schweren lassen/ doch also/ daß Er qvoad jurisdictionem et Dominium civile seine Possession behalte/ etc. Diar. Europ. Nov. Contin. II. p. 508. et seq. Sed et hae controversiae Pace A. MDCLXXIX. facta desierunt, Duxque prioribus juribus suis restitutus fuit.

IX.???um Belgis Daniae???eges itidem plerumque amice vixerunt; Flos???ei Danicae n. magnam partem Commerciis Belgicis constat: Qvanqvam Belgis non minus amicitia Daniae Regis opus sit, qvippe qvorum interest imperturbata Commercia in Mari Balthico liberumque transitum Fretorum Danicorum servari. Ideo jacenti fortunae Danicae A. MDCLIX. auxilia lata; Et Rex Daniae ex adverso partes Belgarum secutus fuit Bello Anglo-Belgico, A. MDCLXV. et LXVI. De qvo P. I. c. III. S. III. §. III. Tum etiam secuto Bello Gallo-Belgico, qvo inito Foedere Belgae Subsidium VIM. militum et XXV. Navium in Casum necessitatis transmittendum a Daniae Rege pacti fuerunt. A. MDCLXI. et LXII. tamen nonnihil litium inter eos viguit, ob vim commerciis Africanis illatam et damna in Littore Guineae utrinque accepta. Similiter Fidericus II. cum Paci inter Philippum II. et Elizabetham Angliae Reginam procurandae intentus esset, et Belgae interea Legatum ipsius cepissent, literisque privassent, misso Pacificationis negocio Naves Belgicas in Regno suo detinuit Belloque ipsis minitatus fuit. Praeterea Sundae causa sub???hristiniano IV. nonnulla mota fuerunt, de qvibus jamjam singulariter dicendum.

Etenim, qvia Sunda Clavis Maris Balthici est, hujus causa ac imprimis propter vectigalia hic pendenda inter Daniae Reges et alias gentes saepius controversatum fuit, et Belgae sub Christiano IV. violentam perruptionem minitabantur, sed ultimo Bello Dano-Svedico liberum transitum obtinuere: Qvo exitu et Svedi post Belli A. MDCXLIV. gesti finem potiti transactione Bremsbroensi, itidem liberum transitum et immunitatem a vectigalibus in Sunda et Freto Balthico obtinuerunt. V. Transact. Bremsbr. ap. Thuld. p. 178. et seq. Cui qvidem Dani Pacificatione Lundensi iterum derogari voluerunt, sed nihil obtentum, nisi ut abusui a Subditis Svedicis inducto medela promitteretur. Weil auch ihre Königl. Majest. von Dennemarck zu erkennen gegeben/ daß die Privilegia nnd Freyheiten/ welche denen Schwedischen Schiffen im Sunde und auf dem Belt accordiret worden/ zu allerhand Mißbrauch Ursachen geben/ welches doch dem Inhalt und Meinung vorbenennter Tractaten allerdings zu wieder/ auch Ihrer Königlichen Majestät von Schweden Borsatz nicht ist/ daß dero Unterthanen oder andere unter dem Praetext solcher Privilegien/ sich solcher Freyheiten/ zu Nachtheil Ihrer Königlichen Majestät von Dennemarck/ mißbrauchen sollen: So ist zu künfftiger bessern Richtigkeit verabschiedet/ daß Höchstgemeldte

Königliche Maj. von Dennemarck/ auf den 22. Febr. nächst kommenden Jahres/ gewisse Commissarien abschicken will/ welche mit Ihrer Königl. Majest. von Schweden hierzu verordneten Commissarien/ an einem/ von beyden Theilen bestimmten Ort/ zusammen kommen/ und daselbst in Beyseyn des Königs von Franckreich dazu deputirten Ministri/ die hierüber entstandene Streitigkeiten in der Güte auffrichtig beylegen sollen/ jedoch so/ daß die Privilegia und Freyheiten/ so denen Schwedischen Schiffen aus oft erwehnten Tractaten im Sunde und auff dem Belte zukommen/ in ihrem vollen Vigor bleiden/ und nur der Mißbrauch/ so zum Praejuditz und Schaden Ihrer Königl. Maj von Dennemarck nnd Dero Einkommen/ der Meynung solcher Tractaten zu wider/ eingeschlichen/ aufgehoben und abgeschaffet werden soll. Sub Corolo Gustavo insuper consilia totam Sundam occupandi agitata fuerunt: Qvam et Cromvvello jam destinasse dicitur inter Conditiones, qvibus ipsum in partes suas se pertracturum speraverat. Ideo eo probabilius, qvia non tantum commercia???nglica promotorum, sed inprimis Commerciis Belgicis in Mari Balthico remoras injecturum erat. Sed mutata tum Belli, tum aliarum rerum Europaearum istius temporis facie consilia haec evanuerunt.

Caeterum Status in Regno Danico qvatuor sunt; Nobiles Ecclesiastici, Civici, Rustici. Nobiles sub Friderico III. in deteriorem sortem conjecti, de qvo praec. §. VI. Conf. Leodii verba ad vitam Christiani II. Ex qvo tempore etiam, cum omnes antea aeqvali Dignitati geuderent, nec honores Ducum, Comitum,???aronum inter se haberent, illi Nobilitatis Superioris gradus evidentius conspici coeperunt: Qvo plenius n. Regnum est, eo magis Regum interest varietatem talem Nobilitatis induci, ut sublata aeqvalitate???egia???omus eos magis obnoxios habeat, qvos sublimiori Dignitate donavit.???lias rationes V. supr. c. I. §. XVI.

CAPUT VI. DE REGNO SVEDIAE.

III. Reges Svediae: Gustavi Ericsonii vita et character: Erici character et fata; Johannis regimen; Sigismundi successio et abdicatio: Svedorum fervor in Religione Evangelica; Caroli Sudermanniae Ducis literae ad Facult. Theol. Francofurtanam; Controversia Christina motae ob mutatam Religionem; Caroli, Gustavi Adolphi regimen et characteres: Causa abdicationis Christinae: Caroli Gustavi vita et gesta; Caroli XI. regimen.

V. Causa Bellorum Polonîcorum, Induciae, Pax conclusa, Transactionis Olivensis Articuli.

VI. Belli Germanici causae, progressus, finis, loca tradita; Negocia Brandenburgica, Reccessus Setinensis; Negocia investiturae causa cum Imperio agitata.

IX. Singularia status Svedici; Reges Svediae jurant in Augustanam Con fessionem.

EX Autoribus da???egno Svediae indicamus Johannis Loccenii Antiqvitatum Sveco-Gothicarum Libros III. Holm. in 8vo. Ejusdem Historiae Svecana Libro IX. simul???ntiqvitatum cum hodiernis institutiscomparatarum Libris III. Glossarium Stiernbelmii; Andream

Bureum in Orbis???rctoi imprimisqve Regni Sveciae nova et accurata descriptione. Albertum Crantzium in Chronico praeced. cap. §. l. citato; Johannem Magnum de omnibus Gothorum Svecorumque Regibus, ed. ab Olao Magno Johannis fratre Romae MDLIV. Sed qvod in???eges Daniae iniqvior esset, adversariarum singularem in???ania nactum Petrum Parvum Eqvitem Danum, cognomine Rosaepontanum, qvi Johannis Regis Daniae res terso dicendi genere, ut loqvitur Pontanus, executus, etiam calumnias uno eodemque volumine confutavit Johannis Magni Gothi Upsalensis; Andream Hildebrandum in Genealogia Regum Svediae; Joh-Theod. Sprengerum Descriptione Noticiaque;???egni Svediae.

II.

Loca Jurisdictione Regni Svedici comprehensa (namque et huic Regno videtur singulare esse, qvod in Gallia alias locum habet, ut si qvid terrae acqvirant, id non Regibus, sed Coronae acqviratur) sunt praeter Regnum Svediae, Lapponiam et Finlandiam I. Scania vicinaeque Provinciae Danis ademptae pace???oschildensi, postqvam diutissime eas tenuerant ab Amundo Vile appellato titulo lucrativo Donationis olim acceptas. II.???nsula Gotlandia, Osilia, Huena, Danis itidem adempta Pace Bremsbroensi et Roschildensi, Insula item Runa a Polonis accepta Pace Olivensi. III. Livonia Trans-Dunana, partesque aliqvot Cis Dunanae eadem Pace a Polonis acceptae. IV. E Russia Ingria ac Ducatus Novogardiae partes, et cum iis Kexholmia, Ivanogrodia, Jama, Coporia, Noteburgum, Pace Wiburgensi et Stolbowensi. V. E Germania Pomerania citerior, Archiepiscopatus Bremensis et Episcopatus Verdensis, Urbs item Wismaria, tenore Instrumenti Pacis Germano Svedica. Qvae omnia in seqq. prolixius exponenda.

III.

Svediae Regnum postqvam ultimo a Regno???aniae avulsum fuit sub???aniae Rege Christierno II. proprios Reges retinuit, qvi fuerunt e Trollorum familia seqventes.

I. Gustavus Ericsonius, instaurator???gui, autorque Religionis Protestantium. A Christiano II.???anorum Rege captivus aliqvando contra datam fidem detentus fuit, qvod spe Stenonem Sturium, qvi???egnum Svediae tunc gubernabat. et Gustavum tanqvam Legatum ad ipsum miserat, capiendi excidisset; Sed inter venandum habitu piscatorio assumto ex???ania Lubecam se recepit, et inde clam in Svediam traductus, specie

procurandorum Christinae Stenonis viduae negociorum, et Stenonis filia in uxorem accepta, Procerum favore ac Lubecensium in primis opibus Regni vacui possessionem adeptus est. Thuan. L. I. Obiit A. MDLX. aetatis LXXmo, nonnihil tamen avaritiae labe notatus, qvae inter tot magnas et summo fastigio dignas virtutes ei vitio data est; Attamen apud prudentiores rerum aestimatores excusari meruit, qvod videlicet tanqvam primus Imperii in familia sua conditor munimenta firmandae novae potentiae qvaesiverit, eoque facile fieri potuerit, ut in imponendis exigendisqve vectigalibus interdum morosior extiterit. Vid Thuan. L. IV. Et impirmis Konung. Gustaffs Historie Edente Erich. Jörensen Stockholm. 1622. fol. Qvae incipit A. 1496. ac desinit An. 1560.

II. Ericus II. Uno merito Svediam sibi obligatam reddidit, qvod Revaliam in fidem receperit, Praecipitantiae alias in actionibus publicis plerisque accusatus: Cui et transcribenda videntur facinora Principe indigna; qvae ipsi passim imputantur; Iisdemqve effecisse creditur, ut post regimen IIX. annorum, a Johanne Fratre bello petitus et mox Regno exutus fuerit. Incentorem facinorum fertur habuisse Georgium Petri Secretarium. Petiit Elisabetham Angliae Reginam in matrimonium, et ab hac cum repulsam ferret, Catharinam qvandam ex infima plebe, qvamqve alii lictoris, alii gregarii militis filiam fuisse scribunt, in Uxorem duxit, cum antea eam concubinae loco habuisset, et ex ea duos liberos sustulisset Matrimonium A. MDLXIIX. solenni ritu Stockholmiae in Templo celebratum, Catharinae etiam regali corona imposita; Pompaeque interfuit Magnus Saxoniae Dux, qvanqvam in vitus, cui postridie Sophia Erici Soror desponsata; Johannes vero tum Finlandiae et Carolus Sudermanniae Duces, ne interessent indignis genere suo nuptiis, aliqvot dies ante Aulâ excesserant, ad abdicationem Erici animum adjungentes; Nec morati ipsi Bellum intulere ac Stockholmiam obsedere, rationibus prolatis: Qvod inaudita levitate et imprudentia Filiam Lictoris ex concubina contra omnem honestatem in uxorem duxisset et ad Regale fastigium evexisset, tentatis et repudiatis vicinorum Regum et Principum affinitatibus: Praeterea Johannem simul conjuge toto qvadriennio in custodiam arctissimam conjecisset: Praedationibus et Iatrociniis mare infestum reddidisset; Proceres ac fidos Regni ministros convictis criminibus petitos nec auditos variis poenis affecisset etc. Sicque cum nulla Erico auxliiorum spes esset, ardentibus odio et indignatione ob nuptiarum nuper

contractarum infamiam animis, Stockholmia in extremas angustias redacta, mox Johanni dedita fuit, exauctoratus Ericus, et simul conjuge Catharina in custodiam datus fuit. Vid. Thuan ad An. MDLXIIX. Lib. XLI.

III Successit itaque Johannes Erici Frater, exemploque suo observatam toties in regimine publico Regulam confirmavit: Antegressorum temporum injurias stabilire succedentium Principum imperia: Sic Augustus olim feliciter regnavit, qvia discordiis civilibus omnia festa erant, cum Principatum acciperet. Gallia sub Henrico IV. effloruit intestinis bellis antea diutissime vexata. In Imperio nostro Regimini Austriacorum bene fuit: Germania enim antea motibus et internis et externis tantum non exhausta fuerat. Johannem ergo antegressa Erici tempora felicem reddidere. Segnior cura Religionis Filium Sigismundum Catholicum et Regem Poloniae, sed mox eundem simul tota linea regno Svediae exutum reddidit; Conjungenda namque duxerat Johannes, qvae nisi tempora prorsus turbata sunt, incompatibilia erant. Regnum Svediae enim Confessioni Augustanae addictum Regem, Regnum Poloniae???atholicum et utrumque juramento Religionem suam firmantem reqvirit; Non poterant ergo in una persona conjungi, eoqve Sigismundum regno excidere oportuit; Nisi etiam tacita qvaedam talio divina intercessit, ut Johannis Filii regno exuerentur; qvo ipse Fratrem exuerat: Cujus excessibus, si res penitius examinetur, forte speciosius obviam itum fuisset, si vel proles ejus a jure succedendi remota, vel Erico in custodia habito ille Administratoris loco se adjunxisset. Obiit An. MDXCII. eique successit.

IV. Sigismundus, Johannis ex sorore Sigismundi Poloniae Regis filius, qvem et Poloni in Regem suum Parente adhuc superstite elegerunt A. MDLXXXVII. Sed a Svedis ideo Regno exutus, qvod Religionis Catholicae esset, nonnullaque in favorem Religionis suae in Svediae Regnum introducere vellet, unde illa inter Regna Poloniae et Svediae nata dissidia. Svedi v. hanc rem sibi tantopere cordi esse siverunt, ut omnibus???igismundi posteris eapropter Imperium ac jus???uccessionis in perpetuum abrogarint; Er cum in electione Caroli decrevissent ipsi Regnum ordine successionis devolutum, in casu deficientium posterorum ipsius porro declararunt, ut ad Johannis, qvi tunc Juri suo in???egnum consignata in Ordinum manus declaratione renunciaverat, heredes id eodem ordine deferretar masculos, semper exclusae Sigismundi Poloniae Regis progenie, qvi si

rursus deficerent, superstite aliqva filia ex Gustavi progenie, ei Regmim per hanc sanctionem deferretur, qvae ex ordinum consensu et voluntate uni ex Svedia proceribus, qvi eandem confessionem in Religione profiteretur, aut alicui ex Germaniae Pricipibus, qvi per foeminas genus a Gustavo ducerent, nuberet, si contra faceret, jure in Regni Successione excideret: A qva rursus Sigismundi filiae sive neptes excluderentur, causa abdicationis denou repetitâ, qvod a Confessione Augustana ab avo Gustavo in Regno receptae et ab Ordinibus probata tanqvam Orthodoxa et???ei verbo ac Propheticis Scriptis consentanea desciverit. Thuan. L. CXXXI.

Carolum vero jam tempore Johannis Germani ejus???eligionem Evangelicam sedulo fovisse, testatur solicitudo, qva Liturgia in Regno Svediae tunc recepta ipsum habuit: Qvae cum Catholicae Religioni valde propinqva adhuc videretur, ille Facultatem Theologicam Academiae nostrae Francofurtanae consuluit, a qva et Consilium Liturgia ista abstinendi accepit. Ipsarum Literarum manu ejus roboratarum, qvae etiam nunc penes nos sunt, tenor hic est: Von Gottes Gnaden Carolus der Reiche Schweden/ Gothen und Wenden Erbfürst/ Hertzog zu Sudermanland/ Nericke und Wermeland etc. Unsern gnädigsten Gruß und geneigten Willen zu vor/ Würdige/ Hoch und Wolgelahrte/ Liebe Besondere/ Wie mögen Euch gnädiger Meinung nicht verhalten/ daß für etlichen Jahren/ in diesem Königreiche eine Liturgia gemacht worden. Und nachdeme nicht alleine Wir/ besondern auch viel Theologen dieses Reichs beyde in und ausserhalb unsers Fürstenthums gedachte Liturgiam Gewissens halben nicht haben annehmen können noch wollen/ so ist viel Zancks und Zwiespalt darauß entstanden. Weil dann Ihr Euch von den Pabstthumb abgesondert/ und der Reformirten Religion der Auspurgischen Confession, darzu wir uns auch bekennen/ zugethan/ so möchten Wir wol Euer Judicium über solche Liturgiam gerne wissen/ wie Wir E???ch dann dieselbe zu???esen hiermit zuschicken/ an Euch gnädiglich gesinnend Ihr wollet uns darüber Euer Bedencken zuschreiben/ und Euch hierinnen gutwillig erzeigen. Solches gereichet GDTT zu Ehren/ und Uns zu sondern Gefallen/ und wollens in Gnaden hinwieder gegen Euch erkennen. Euch hiermit GOtt befehlend. Datum auff unsern Hause Nicöpinck den 14. Junii Anno etc. 87. Carolus m. pr. Inscriptio: Den Würdigen/Hoch.

und Wolgelahrten unsern Lieben besondern Doctorn und Professorn der Heligen Schriffe in der Universi??? zu Franckfurt an der Oder. Cui manu Corner Theologi hujus loci adscriptum legimus: Es haben die Herren Theologi die überschickte Liturgiam durchlesen und befinden/ daß viel Papistische errores und Ceremoniae darinnen sind. Haben derwegen gemeldete Liturgiam dem Hertzog Carolo wiederumb geschickt/ sammt ihrem Judicio, und dem Fürsten gerathen/ Er solle bey der Auspurgischen Confession und der Reformirten Kirchen Lehre bleiben/ und die Papisticam Liturgiam lassen fahren/ auch seinen Hn. Bruder dem König von genanter Liturgia abrathen. Ch. Cornerus mpr.

Hancqve suam constantiam denuo prodiderunt cum Sereniss. Christiana An. M DCLX. redituum sibi assignatorum confirmationem peteret, urgente cumprimis Clero, ipsam non tantum Religionem. Catholicam profireri, sed etiam in Aula Regia Stockholmiensi eam palam exercere non dubitasse, ac proinde se juste de confirmatione ista dubitare. Wann Sie des Königes Guftavi I. Testament sammt den Norcöpingi schen Recesse von. Anno 1604. und den Orebröischen Rechte von Anno 1617. mit Fleiße ansehen/ finden sie ausdrücklich darinnen verwahret/ das wer von ihrer Lehre ab-und zu den Papisten übertritt/ selbiger dadurch alsofort aller seiner Erbe/ Rechtens und Friedens-Genosses durch die gantze Crohn Schweden verlustigt seyn solle: Zwar wären sie durchaus wol zu frieden/ das Ihr. Maj. der Einkünffte und Länder/ so dero zum Unterhalt vermachet/ geniessen mögen/ doch nicht Krafft ihres Recesses, sondern wegen ihres Ausehens/ und Ihrer Vorfahren so stattlicher Verdienste umb der Crohn Schweden: Muste demnach der Recess. Ihr. Majeft. eingeschränckt werden/ damit Er nicht der Freyheit des Vaterlandes und dessen Sicherheit in einige Wege Schaden und Abbruch thun möchte. Et mox: Es hätte sich die Königin Ehriftina zu Inßdruck/ als Sie der Evangelischen Religion abgesagt/ da hingegen verpflichtet/ der Römischen Kirchen/ und aller/ so es mit derselben hielten/ Auffnehmen und Bestes nach Vermögen zu suchen und zu befödern. Wannenhero Sie/ die Geiftlichen/ durch Dero Versicherung nicht gnugsam verwahret/ es ginge dieselbe gleich so hoch sie immer wolte; Insonderheit da Ihnen die alte und unwandelbahre Regel nicht unbekant wäre/ daß man den Ketzern keinen Glauben halten müste. Zwar gebühre sich/ daß Ihro Majestät und Dero

Vorfahren herrliche Verdienste/ u. des grossen Gustaffs Tochter beobachtet würden; Noch vielmehr aber gebühre sich/ daß die Religion in ihren Würden und Ansehen erhalten bleibe/die Ihrem Vater u. Groß-Vater so ein grosses gekostet/ diesem/ daß er sie erst eingeführet/ jenem/ daß Er sit beschützet; So abervon J. Maj. Königin Christinen dergestalt verworffen wäre/ daß Sie sich auch zu deren Verfolgung verschworen. Der Titul so einer grossen Tochter sey auch zwar ein grosses u. wichtiges argument für Sie; Sie führe aber numehr nicht von ihvem Hrn. Vater den Namen Gustava/ durch Versetzung der Buchstaben Augusta/ sondern von Ihrem neuen Vater/ dem Röm. Papste/ welcher der wahren Evang. Relig. u. dessen Anverwandten/ ein folgig/ auch der Cron Schweden ärgster Feind mit wäre/ von dem Alexander nemlich den Namen/ daß Sie Christina Alexandra heisse. Die Erfahrung habe Ihnen gezeiget/ daß so lange Ihr Baterland in der Religion einig/ so lange auch zwischen der Obeigkeit/ den Unterthanen und Ständen ein gutes Vernehmen gewesen; Und das Ihnen keine Feinde schaden können/ so lange nur Einigkeit im Regiment bleibe; Ja das eben dieses/ daß Sie bißhero von so vielen Jahren so mächtigen Feindem nicht können überwältiget werden/ nichts anders als gleichsam eine gnädige Vergeltung Gottes sey/ dafür/ daß Sie vor allen andern Königreichem und Provintzen der Welt sich ernstlich und eyfrig der Religion angenommen und keine Frembde zugelassen. Solten Sie nun von solchen Eyfer weichen/und einiger anderen Religion Thüren u. Thore auffthun/würden sie nichts gewisser/ als erstlich Streit in der Rel. u. dann auch in dem Regimente zu erwarten haben; Wie ihnen dasselbe des Königs Sigißmunds Regierung für Augen stelle. Wornach der Pabst durch die Kön. Christinam strebe/ das leuchte daher schon genug zu Tage/ Daß Sie in der Königl. Stadt und sogar auff dem Schlosse und der Vestunge selbst/ gerade gegen des Jungen Königs Gemache über/ einen öffentlichen Gottes dienst oder vielmehr Abgötterey gestifftet u. angerichtet; Unterwogen/ daß solches exercitium, es geschehe in geheim oder öffentlich/ in dem I. Art. der Norcopingischen Versicherung/ in dem Stockholmischen Rechte/ in der Geistlichen Privilegien, und Ihro Maj. dea Königs Carl Gustavs Versicherung von Anno 1654. u. 55.

schlechterdings verboten/ daher dann folge/ daß alle solche Geistliche Recessen, Bestätigungen/ Versicherungen müssen auffgehoben und außgetilget werden/ wo das erwehnete exercitium solle statt haben. In qvam rem et cum reliqvi Ordines consentirent, factum fuit, ut Christina Clericos suos extra Svediam ablegaret, et pateretur Consiliarium Regni ditionibus sibi concesis praefici, a qvo post Regem Sacri ministri Evangelici constituerentur ac dependerent: Daß der Geistliche Gewalt in J. Maj. Gütern durchaus und gantz S. Maj. dem Könige und der Crohn zustehen/ und wegen der Weltlichen Sachen die Königin gehalten seyn solte aus den Reichs-Räthen jemande zum Obersten Statthalter zubenennen/ der Macht habe Diener zubestellen/ die der Luth. Relig. anhängig wären. Diar. Europ. Cont. V. p. 33.

Sed haec prolixius et forte non extra propositum:???d Sigismundum revertimur, de qvo tale est judicium Scanisl. Lubienski in Historia profectionis Sigismundi in Sveciam. p. 18. Ejus benignum vel certe lentum et remissum animum occasionem praebuisse et cupiditati Caroli et procerum adversis erga eum studiis: Hosque palam professos fuisse, Regem Johannem, etsi satis ad omnes casus adversos instructum paratumque tamen ita caute imperio usum esse, ut lupum se tenere auribus dixerit. Filium vero ejus Sigismundum adhuc juvenem ita freno imperii Svediae Regnum circumagere velle, ac si ea res expedita et nullius esset negotii, non prehensari ab eo Senetores non populum blandis alloqviis allici. Sed ille, inqvit porro Lubienski, assvetus in Polonia omnia referre ad Senatum et Magistratuum suor???m fide inniti, perinde in Svecia qvoque existimabat, se et fide et obseqvio subditorum suorum usurum. Qva spes, qvantopere illum fefellerit et tum continuo expertus fuit, et tanto magis postea longo experimento comperit, Regni qvidem Polonia, et si tot externis urgeatur periculi, non ita gravem esse administrationem. Concluditque tandem de Svedorum ista mutatione: Omnes Maritimos populos ad seditionem pronos esse veteres etiam existimasse, e contra eos, qvi Mediterraneas regiones obtinent, civiliores esse solere; Qvod suo loco relinqvimus. Neque nostrum fecerimus, qvod itidem opinatar praestiturum fuisse, si Caroli in arce Upsaliensi alierumque ejus Comitum caede, qva satis expedita fuisset, futurus malis et ingentibus bellis occursum fuisset. Paulum ante cit. p. 18. laudat etiam Johannis Tarnovii Poloniae Vice Cancellarii Consilium, qvo secutae difficultates???vitari potuissent. Svaserat is Regi, ne et paterni funeris Curationem.

et suam in augurationem differret, fore enim ut et inter diversarum nationum diversorumqve non morum modo et lingvae, sed etiam Resigionis populos aliqvid dissidii oriretur, et ii qvi Regem vel non admittere, vel circumscribere novis legibus vellent, majorem et Regem invidiâ onerandi, et eorum qvae destinaverant efficiendorum occasionem haberent, Regiqve deinde omnia difficiliora essent. Sed id consilium neglectum fuit, et non nisi exacerbatis jam animis Inaugurationi Regiae temgus designatum, dies I. Martii An MDCXCIV. qva etiam peracta fuit, sed infestis suspectisque utrinque animis; Ner laetius erat publicum, qvod a Rege in Palatio exhibebatur eodem die convivium, unde etiam ita discessum fuit, ut satis constaret inter cognati sangvinis Principes ingentia excrevisse odia, nec qvicqvam certi de Statu illius Regni sub discessum, qvi mox suturus erat, Regis constitutum: Svedis in partem secedentibus, neque vel ope vel consilio Regem juvantibus, causantibusque ita Regem novum excipiendum esse, ne inviti patris juribus libertatibusque spoliari, et qvod caput eft ad ejurandam Religionem cogi possent. Haec Lubienski de prof. Sigism. in Sveciam f. 15. 18. etc.

V. Carolus Itaque Patruus Sigismundi idemque Prorex ejus ipsi suffectus A. MDCIV. mortuus A. MDCXI.???utor victricis in Svedia familiae non abs re dicendus, ex eo enim tempore, qvo ille regno potitus fuit, Regnum hoc semper incrementa, eademqve continua sumsit, qvod antegressis seculis vix factum. Demonstratio ex subjecta Historia Russorum, Polonorum. Germanorum, Danorum facile patebit, nec monitu hic egebit. Humani qvid si passus fuit in expetendo Regno, occasione certe usus est, qvam meliora ingenia qvaeque non aspernata sunt. ut in rebus turbulentis suum faciant, qvod alios gerendo esse non sentiunt.???idenda hac de re Exegesis Historica causas commemorans, qvibus Ordines Regni Svevici provocati Sigis mundum Regem Poloniae ejusque progeniem etc. Svecano exuerunt Diademate Franc. A. MDCXVII. Joh. Typotii Relatio Historica de Regno Sveciae et Bellis Civilibus atque Externis Franc. A. MDCV.???t paulo gravior scrupulus est, non tantum Sigismundum abdicatum, sed Johanni Sigismundi fratri, qvi in tutela Caroli agebat ac sine dubio Carolo propior erat, voluntariam abdicationem jurium suorum in Regnum persvasam, eoque addactum fuisse, ne vel illo tempore, vel alio qvoqvam obstiturus esset electioni???aroli Vid. Oratio ejus Norcopiae habita A. MDCIV. in cit. Exegesi Rer Sved. fol. 555. Qvod majus est Johannem hanc abdicationem non ad sua tantum

jura, sed universae secuturae prolis suae extendere oportuisse: Non amplius neqve in se neqve in posteris Regnum se expetiturum, donec tota familia Caroli extincta sit, Sed annotat Exegesis Johannem motibus istorum temporum in Svedia sedandis imparem attulisse animum. ipsumqve Oratione sua id testatum agnovisse,???arolum unicum secundum Deum Regni protectorem, qvi servitutem Svecis intentatam subduxerit, pro omnium emolumento vigilarit, ac juxta Jura et Privilegia Svedica omnimode gubernaverit, plurimos etiam tumultus et intestinas dissensiones per ipsum sublatum iri. vid. Exeg. fol. 556. et 557.

VI. Gustavus Adolphus Caroli filius, Princeps magni animi, qvemqve inter ipsos???atholicos???mbrosius Spinola post victoriam Pragensem An. MDCXX. solum inter Protestantes residuum esse judicavit, qvi non irritari deberet. Er sehe niemand der so considerable und solcher Gestalt zu achten/ als der junge König in Schweden/ denselben solte man nicht leicht irritiren/ und beleidigen/ sein Gemüth/ Verstand und Hertz gebe sich dermassen am Tage/ daß es damit heisse/ wofern er lange leben wird. Petr. Bapt. Burgus in Marte Sveco Germanico ita de eo Lib. III Erat grandiori corporis starura, qvam vulgo sunt homines ac proportionata membrorum compagine, robustissimo corpore, candidaque facie cum grandi aqvilino naso, ac subrufa caesarie ac barba. Laudabiliores erant animi dotes, qvippe magna nimus, liberalis, affabilis, misericors fuit pius qvoque ac justus, si haeresin dempseris, regnandique libidinem condonaveris. Si hic praelio ad oppidum Lutzen supervixisset, parem in terrarum orbe non habuisset. Regnum Svediae ipsi jam destinatum fuerat Comitiis Norcopensibus An. MDCIV. Carolo prudenter rem ita dirigente, ut non sibi tantum, sed etiam posteris bene esset: Promittimus, obligamus, juramus, etc. Suae Celsitudinis majorem natu filium Illustriss. Principem Gustavum Adolphum immediate post Serenissimi Parentis sui felicem ex hoc mundo migrationem regimine atque Regali potestate potiturum, Regemque nostrum futur???m Exeg. Rerum Sved. fol 537. Qvae ipsa paulo post ad Posteros Gustavi???dolphi, et denique ad Carolum Philippum Fratrem ejus ipsiusque prolem extensa fuerunt: A Gustavo qvoque posthac observata, qvi Filiam suam Christinam licet vix bimulam Reginam designari curavit???omitiis Holmensibus A. MDCXXIV. d. 4. Dec. Und weil uns das Fürnehmen unsers Feindes schon längst verkundschafftet/ daß er nemlich durch tödtlichen

Abgang Ihr. Königl. Majest. nicht wenig Hoffnung und Vertrauen bekommen/ und ihrer viel von dem gemeinen Volck den Artickel von der Erb-Vereinigung Ann. 1604. mit den Reichständen getrossen/ nicht wohl verstehen/ nehmlich so des Königs Tochter in der Regierung gebühret/ so haben wir freywillig und mit reiffen Rath eben diese Erb-Vereinigung wiederholen/ erklähren und allen zu frischen Gedächtniß führen wollen. Verpflichten uns derowegen wir sampt und sonderlich/ so wohl Gegenwertige als Abwesende/ so da noch leben möchten/ da Ihr. Königl. Majest ohne Erben mit Tode abgingen/ daß Wir das Durchl. Fräulein Christinam der Schweden/ Gothen und Wenden Princeßin für unsere Erb-Fürstin erkennen und alle Ihr. Königl. Majest. Rechte nach dem Erb Vereinigungs Schluß und denen Rechten des Königreichs Schweden/ die da unsere gethanen Pflicht nicht zu wieder/ schützen wollen. Neqve aliter a Serenissima Christina factum, qvae Carolum Gustavum, dum sceptra adhuc tenuit, de signari passa fuit; Adeo ut in Regulam Status Svedici velut abierit: Reges superstite adhuc Rege designari, ad turbas nomine Electionis et receptionis cohibendas: Secus ac fecit Elisabetha Angliae Regina, qvae Regem designari nunqvam passa fuit, licet extra dubium poneret, Jacobum istum futurum, causata se non permissuram, ut sibi vivae linteum sepulchrale ante oculos duceretur: Gesta Gust. Adolphi in Germania ipsi qvidem mortem, at nomini aeternitatem et Regno ingens augmentum addidere; Non tamen propriis adeo, qvam ipsorum Germanorum viribus confecta: Constat enim nonnisi qvinque millia militum suorum e Svedia extulisse, neque unqvam Germaniam totam transire potuisset, nisi indignantem Germaniam et Protestantium favorem a partibus habuisset. Accedit causam DEI ab ipso actam. pressam enim Religionem et ab auxilio humano fere destitutam erexit, aut certe ut erigeretur, incitamento fuit, cum paulo ante ruinam minitari visa esset. Qvod ab aliis tamen sinistrius acceptum: Causam Dei qvidem actam, sed potiorem ipsi fuisse qvaesitam Regni amplificationem allegantibus: Sic Nebucadnezarem divinitus destinatam executionem feliciter peregisse; Servique Dei nomen ea propter meruisse, at nihilominus id primario curasse, ut incrementa regni sui promoveret. Casu suoin praelio Lucensi novum exemplum observationibus Politicis praebuit, qvibus monentur Principes, ne praeliis ipsi interfint. Sic Vladislaus Hungariae et Poloniae Rex ad Varnam, Sebastianus Portugalliae Rex

in Africa periit, Franciscus I. Galliae Rex praelio Ticinensi captus, qvi similesve Casus maximis incommodis involverunt Respublicas; Et Israe litae ideo Davidem egredi non permisisse leguntur II. Sam. XIIX. 3. et XXI. 17. rationesve reddunt. I. Davidem esse inftar 10000. II. Metuendum esse ne lucerna in Israelitide extingvatur, h. e. exercituum jacturam facile reparatum iri, at rege cadente totam???emp. fluctuare; Admonuit suos nonnemo o Caesareno exercitu, cum fama caesi Gustavi percrebesceret, jam tempus esse ut pacem facerent, sic enim rebus suis consulturos, qvibus respexit ad fluctuantia percaedem???egis arma Svedica.

VII. Christiana post Patris obitum sub Tutoribus adolevit, qvo tempore et Bellum Germanicum fere confectum fuit. Regnavit usque ad An. MDCLIV. qvo Regimine cessit, illudque in manus Caroli Gustavi resignavit, reservatis sibi Imperialibus 200000. ex Pomerania et Insula Oeland qvotannis solvendis. Ritus hujus rei videndi in Theatro Europaeo ad A. MDCLIV. et Thuldeno ad An. eundem. De causis ejus varie actum, neqve ipsa ita futurum ignoravit; Ideo in Oratione Valedictoria testata legitur: Sibi compertum esse paucos futuros, qvi in favorem suum judicaturi essent, neque se ambigere, qvin Proceres Svediae etiam in eorum numero sint. Caeteri hominum, inqvit, neqve rationes meas, neqve genium meum perspectum habent, cum ego me nunqvam aperuerim illis, nisi vobis alterique americo, Viro magno reique totius judicandae perinde ac vos estis idoneo, satis est unus, satis est nullus, cateros insuper habeo etc. Se etiam de executione confilii sui ante octennem deliberationem nihil qvicqvam statuisse eodem sermone professa fuit. Burgoldensis qverelae sunt: Animadversum in ea, qvod literarum amorem defervere passa fuerit remissosque fuisse in Patriam undiqve excitos antehac viros doctos. Custodum furtis expilatam Regiam Bibliothecam et in locum sanctissimorum mystarum subintrasse Citharistriarum, Vestiariorum ets. greges. Sartoribus et tonforibus injectam fuisse purpuram, notumqve in Germania esse exemplum de Satore nobilitato, qvi Güldenscheer appellatus fuerit. V. Disc. J. P. P. I. Disc. XV. Memb. 11. At securius de eadem re prudentissimus Forstnerus; De Actis Deorum sanctius et reverentius sileri qvam judicari:???hristinam manes suos pati potuisse; Personarum illustrium actiones qvoqve haut omnes ad prudentiae regulam exigi posse: Fieri potuisse, ut animi imbecillitate, et, qvia imparem se senserit, onus abjecerit; Auctam fuisse in immensum Aulae magnificentiam; Inaugurationem

ejus incredibili pecuniarum profusione peractam, tanqvam tanti esset auspicari Regnum, qvod mox ejuraret: Promiscuis largitionibus praecipua Bello Germanico qvaesita et tributa Livoniae ab sumpta, nihilque postremo superfuisse, qvo Regia Dignitas Belli Pacisque onera sustinere potuerit. Puduisse Reginam corrigere hos errores, ac proinde Succossore opus fuisse, qvi tanqvam cassa revocaret, qvae neque dari neque accipi salva Reppotuerint. Epist. f. 126. Thuldenus amori Religionis Catholicae causam transcribit, sed Reginae ingenio parum convenienti argumento. Interea Religionem hanc, post Regnum abdicatum Oeniponte publice suscepit, assumpto, etiam more in mutatione Religionis nunc solito, ab Alexandro VII. Christinae Alexandrae nomine, non tamen sine indignatione Svediae Ordinum, de qvo Vid praec. n. IV. At e contrario Catholicorum summo cum applausu, qvorum inter alia, ingeniosa haec extiterunt elogia, alterum de transitu ejus, alterum de ingressu in Urbem Romam.???utor amborum Eman. Thesaurus; Exhibita fuerunt Arcu Triumphali, cum illa Turinum Sabaudorum ingrederetur, habenturque in Inscriptionibus Berolin. Ed. fol. 94.

IIX. Carolus Gustavus, Gustavus???dolphi ex sorore Catharina Nepos, natus Nycopiae An. MDCXXII. Parente Johanne Casimiro Duce Bipontino, inde supremus Dux militiae Svedicae per Germaniam, seu Generalissimus, post A. MDCXLIX. designatus Successor???hristinae, et A. MDCL. Princeps Hereditarius renunciatus, ipsum Regnum capessivit A. MDCLIV. moxque Bello Polonico, ac Danico usqve ad An. MDCLX. implicitus, obiit Pace nondum conclusa d. XII. Febr. ej. Anni, eodemqve sepultus mense Novembri, cujus rei solennitates habentur in Diar. Europ. Contin. V. Curriculum vitae ib. Cont. IV. in fine.

IX.???arolus XI.???aroli Gustavi ex Hedvvige Eleonora Holsata filius: Natus A. MDCLV. sub Matris et Senatus tutela adolevit, coronatus Upsaliae A. MDCLXXV. d. XXIIX. Septembr. Numique tunc sparsi cum imagine manus Coronam Regi porrigentis, addito: Qvem dat servabit honorem. Arcus Triumphalis honori ejus Stockholmiae positus hac inscriptione constitit: Pio, Augusto, Patri Patriae, Carolo XI. maximorum Regum progeniet et amulo monumentum Obseqvii et subjectionis S. S. P. P. De Bello, qvo implicitus, fuit, infra dicendum.???onjugem elegit Ulricam Eleonoram Daniae Regis Sororem ultimo genitam.

IV.

MDLXIV. Arosiae sub Gustavo habitorum, qvod A. MDCIV. Comitiis Norcopensibus in electione Caroli renovatum fuit. Ut Regnum, qvo se Sigismundus violata Sudercopensi constitutione indignum praebuerat ad Carolum Patruum et ejus legitimos heredes, h. filios masculos ab iisqve prognatos ordine successionis devolutuus intelligatur. Thuan. L. CXXI. Hinc Christina cum adhuc minorennis esset, in subscriptionibus titulum Principisse Hereditariae ac Designatae Reginae usurpavit, qvodque ex parte hodiernus Rex Svediae imitatus fuit, qvi dum minorennis extitit, itidem se Principem Hereditarium scripsit, omisso tamen Designati Regis epitheto. Conditae praeterea iisdem, Comitiis Norcopensibus aliae Leges, qvibus inposterum status Regius Regniqve fundaretur, qvales: (1.) Ut sexus foemineus etiam in Regno succederet: Hisce promittimus et juramus, si tota Gustaviana Familia seu progenies mascula prorsus de vita tolleretur, haeredibus foemineis superstitibus ex eadem Regali et Ducali Familia, nos accepturos esse Principem et Regis filiam, si fuerit illa superstes, aut etiam Ducis natam pro Regina Svediae.???ui conditio qvidem adjecta fuit, ne cui nuberet sine consensuprocerum, sed reciproca simul obligatio posita, ne qvem maritum praeter Reginae voluntatem et consensum Ordines???eginae obtruderent. qvae omnia in Serenissimae Christianae exemplo postea eluxere. (2.) Ne Rex aliûs qvam Augustanae Confessionis socius esset: Conspiravimus, nos univimus et constituimus, qvod inposterum ad hujus Regni gubernaculum neminem sublimaturi simus, qvi unius nobiscum non erit Religionis, atque proinde qvicunque Principum Haereditariorum a puro Dei verbo in Propheticis et Apostolicis libris comprehensis, sicut etiaem a vera et genuina Confessione Augustana Carolo V. Imperatori A. MDXXX. in Comitiis Vindelicis porrecta et in DEI verbo fundata desciverit, ille prorsus sua jurisdictione haereditaria spoliandus est, qvâ alias secundum hanc unionem hareditariam fruiturus esset. Unde et novum Regem juramento in A. C. se obstringere oportet, et cum Sereniss. Christina Religionem mutasset, fuere ex Ordinibus, qvi in Regni Comitiis causarentur, hac ipsa de causa Reginam reditibus suis annis 200000. Imperialium excidisse: Qvod tamen a reliqvis mitigatum et summa ad 120000. Imperiales reducta. Vid. Sprenger. Notic. R. Sved. (3.) Ne qvam uxorem duceret, nisi qvae Augustanae Confessionis socia esset. Simili modo nostri Principes Haereditarii, sub privatione jurudictionis haereditariae nullam aliam ducent uxorem, qvae erroniae fuerit Religionis,

et alterius qvam illius antea commemoratae, ne hinc qvaepiam in Religione discordia oboriatur inter subditos et Regni Dominos, velut cum Rege Sigismundo factum est. (4) Nec qvem alius Religionis in Regno Svediae toterandum esse. Atqve ut omnis occasio tempestivae huic inconstantiae praecidatur, nemini alius Religionis qvam praedictae in hoc Regno licebit commemorari, vel ad ullum officium ascendere, sed veluti Principibus haereditariis constitutum est, nimirum ut qvicunqve illorum a vero et salutifero DEI verbo exorbitaverit, juris dictionis haereditariae ad hoc Regnum sustineat dispendium, ita qvoque vicissim, qvicunqve ex Regni inhabitatoribus a Christiana nostra Religione desciverit, bonis suis privabitur, proximo consangvineo subjiciendis, atqve e Regno proscribetur, ne occasionem habeat, suum evomendi venenum. (5.) Regem non esse admittendum, qvi aliud Regnum acceptaverit. Similiter unanimiter consentimus ac statuimus, neminem haereditariis nostris principibus ad Regalem apicem promovendum, qvi aliud Regnum acceptabit, sicut neqve Rex haereditarius ullus potestatem habeat alias ditiones et regna acceptandi, nisi semper in Regno Svediae commorari veluerit, qvandoqvidem partim superiorum temporum transactiones, partim etiam ex hodiernis tumultibus liqvido cognovimus, atque experti sumus, qvanta detrimenta hinc profluxerint, qvod Sveciae Reges externum assumserint Sceptrum.

Negotia qvae inter Svediam et Poloniam intercesserunt, haec ferme fuerunt. Poloni Sigismundum, qvippe stirpe Regia Sigismundi et ex Catharina filia ejus natum, in Regem admiserant, sed qvem ea propter in religione Catholica educari oportuit. Matre ejus cum consensu Parentis Johannis et Senatorum Regni id efficiente, qvoniam alia ratione non videbatur Regno Poloniae potiturus fuisse. Ad hunc deinde mortuo parente A. MDCX???III. et Svediae Regnum jure hereditario devolutum fuit: Qvod ille qvidem aliqvamdiu retinuit, sed cum ab A. MDXCIX. graves inter ipsum et Carolum Patruum altercationes ob Regni administrationem et Religionis causam intercessissent et Sigismundns Polonorum viribus adjutus aliqvoties in Svediam venisset, sed nunqvam sine damno et dedecore discessisset, tandem A. MDCIV. Ordinum decreto ipsi???egni dignitas abrogata fuit, qvod contra Avi voluntatem et promulgatas in???egni Comitiis Leges???egionem in???vedia mutare, libertates???egni convellere, ac

novas munitiones extruere conatus fuisset, eademque in Carolum translata Comitiis Norcopiae indictis, qvi licet initio ab invadendi???egni alieni cupiditate forsan abhorruerit, occasione tamen periclitantis???eligionis usus ac proprio periculo edoctus ad Regium apicem se evehi passus fuit: Qvae omnia superius exposita. V. Typocii Relationem et Exegesin Rer. Svevic. supr. cit. Adde Thuan. L. CXXI. CXXVII. CXXXI. Et Literas Polonorum ad Svedos, Svedorumqve ad eas responsa, in Continuatore Thuan. l. 1. Hinc itaqve Regum Poloniae in Regnum Svediae nata praetensio, et Bella subsecuta gravissima, qvae statim An. MDCV. in Livonia coepere cum magna clade???aroli V. Thuan. L. CXXXIII. Succedenti tempore qvoqve dilata potius, qvam sublata fuerunt. Et A. M???CVI. cum Sigismundus inordinatas praeparationes ad recuperandam Svediam faceret, a Gustavo Adolpho Livonia iterum petita fuit, qvi patrem imitatus praevenire periculum maluit, qvam hostilem impetum expectare: Iterumque???nn. MDCXXV. qvo tota in potestatem ejus transiit, excepta unica???upamunda. Tandem A. MDCXXIX. cum Gustavus aliqvamdiu in Prussia versatus fuisset, Induciae Sexennales cum Polono pactae, qvasque, cum A. MDCXXXV. finiendae fuissent, isto anno in annos XXVI. eoque ad An. MDC???XI. denuo protrahi placuit. Eratqve ratio Gustavi, qvod Bello Germanico jam incumberet, ideoque de induciis hisce necessario ipsum cogitare oportebat, qvas posteri eandem ob causam deinde continuaverunt; Pax integra enim sperari nondum poterat, eo qvod Rex VladisIaus et Germani ejus desiderio Svedorum, ut abdicarent titulum Regis Svediae et jus hereditariae Successionis, satis facere nollent, neque etiam de restitutione???ivoniae convenire possent. Vid. Piasecium ad A. MDCXXXVI. p. 480. Sed inducias has nihilominus Carolus Gustavus Rex Svediae justo citius???n. MDCLIV. rupit, offensus ut videtur protestatione in Coronatione sua â Poloniae Legato interposita: Qvae etiam inter Justificas Belli causas allegata fuit, addito, Inducias a Polonis violatas, pacta Lubecensia frustrata, transitum???racovio concessum, conatus Bozii adjutos, et Livonos sollicitatos fuisse: Qvas rationes Poloni infitiatione, rejectione in Svedos, et qvod in Germanicam inclusi Pacem intelligendi essent diluêre. Initia Belli hujus prosperrima fuere, Civitaribus Borussiae Regalis et Poloniae majoris magno numero et fere sine sangvine in Clientelam Svedicam receptis, cum ipsius Caroli tantum non indignatione; Qvem cum in Pomeraniam exscendisset, et nuncium accepisset occupati a

Generali suo Wittebergio Posnanii, qvestum fuisse ferunt: Sibi Bellum Butyraeceum gerendum: Daß er keinen Feind/ der sich defendir??? oder wehren wolle/ für sich finde/ sondern einen Butter-Krieg würde führen müssen. Poloni deinde, cum animum viresve colligerent, ad partes venire severius jussi, Edicto Marieburgensi d. 1. Mal. An. MDCLVI. et altero d IIX. Mal. ejusdem Anni, cujus tenor inter alia fuit: Hocce notificandum decrevimus, ut qvanti illis obstinata rebellio (dixerat priori Edicto, plurimos in Polonia a fide sibi data resiliisse) constare debet, evidenter intelligere possint, ordinamus itaque et hoc praesenti diplomate constituimus, ut qvi nostris Universalibus de dato Marieb. 1. Maji editis, secundum modum et tempusibi praefinitum, non paruerint, nec debitum respectum et observantiam detulerint, justam nostram indignationem non declinent, sed in eas incursuri poenas, qvas in seqventibus describimus, et ab omnibus in tempore observandas esse monemus etc. Primo qvidem statuimus, ut qvicunqve Nobilis Nobilem in praefata rebellione adversus nos perseverantem, comprehendere vel occidere nostraeqve potestati vel vivum vel mortui caput tradere sustinuerit, eidem sic capti vel occisi Bonorum haereditatiorum, seu terrestrium dimidia pars haereditaria utenda, fruenda competat, qvam vigore hujus ei nos confirmaturos recipimus, deinde qvicunqve rusticus vel colonus, inqve civitatibus vel pagis degens, Nobilem aliqvem aut Dominum suum rebellioni contra nos contumaciter insistentem sive vivum sive ejus interfecti caput attulerit, eidem ejusqve liberis non solum totam libertatem personalem et agrum, qvem colit perpetuo immunem concedimus, sed etiam Nobilis vel Domini sui capti vel interfecti reditus; qvi ex bonis suis haereditariis annuatim proficiscuntur, per sex annos utendos, fruendos indulgebimus, ac deinde ita cum illo agemus, ut probatae operae ac promptitudini suae ex voto satisfiat etc. Literae inscriptae fuerunt: Senatoribus, Dignitariis et Officialibus, Nobilibusqve et eorum Subditis in Palatinatibus Posnaniensi, Calissiensi, Siradiensi, Lancicensi, Ravensi, Prestensi Juniadislaviensi, Cracoviensi, Sendoriensi, Lublinensi et terris omnibus Masoviae. Extant in App. ad Hist. Thuld A. MDCLVI. Tunc secutum praelium Varsaviense, idemqve insigni victoria finitum; Sed 1. Seren. Electori Brandenburgico debita. 2. Nullo notabili fructu ditata: Nam Res Svedicae ex eo tempore inclinare coeperunt, Poloniqve mox Borussiam invaserunt, partemqve exercitus Brandenburgici sub Comite Waldeckio

profligarunt. Nec exigno numero selectissimorum militum de Officiariorum hoc Bellum Regi constitit; eqvibus fuere: Fridericus Landgravius Hassiae, Oxenstiernius, Wittebergicus, Erskius, Israel, Angeli ambo, Lövvensteinius, pluresve alii Comites ac Nobiles. Ragocius qvoque Transilvaniae Princeps, qvi in auxilia Caroli iverat, eapropter a porta Ottomannica Bello petitus ac Principatu exutus fuit. Unde et Decremento majorae indies passus, advenientibus medio tempore Caesareanis auxiliaribus copiis, ortoqve Bello Danico, Polonia excessit:???um paulum ante Imperatori Turcico Foedus societatemqve obtulisset, literis ad Zatnicostam datis d. XIX. April. An. MDCLVII. Bezeugen und offenbahren hiermit/ daß in gegenwärtigem Kriege wider das Königreich Polen/ Wir und andere uusere Bundsgenossen/ wie auch der Fürst in Siebenbürgen gar nicht einigen Vorsatz/ Willen und Meinung haben/ dem Allerdurchl. Ottomannischen Käyser an seinen Königreichen und Landen einigen Schaden und Verlust zu zufügen/ in Ansehung unser Vorfahre am Königreich Schweden König Gustaff Adolph Christlicher Gedächtniß/ auch mit der Ottomannischen Pforten gute Freundschafft und Vertrauligkeit gepflantzet. Darum so haben Wir unsere Gesanten an die Durchlanchtigste Ottomannische Porta abgeordnet/ mit unsern ausdrücklichen Versprechen und Zusag/ daß wir die vorgemeldte gute Freundschafft und Verbündniß unverbrüchlich zuhalten gemeinet seyn. Ungezweiffelter Hoffnung/ daß nicht allein die Hochgedachte Ottomannische Porta/ sondern auch der Großmächtigste Ottomannische Sultan Mahomet Hano solche unsere anerbothene beständige gute Freundschafft willfahren/ annehmen/ und uns gute Bersicherung geben würde/ selbige nicht zuverhindern/ sondern vielmehr mit seiner hohen Käys. Autori??? zubefestigen/ auch unsern der Zeit in dem Königreich Polen stehende Kriegs Völckern keinen Schaden oder Nachtheil zufügen zu lassen. Feruntque Legatum Portae Ottomannicae inprimis proposuisse: Die sonderliche Verbündniß und vertrauliche Verständnüß/ so sein König ietzo aufzurichten begebret/ würde zur Beförderung Ihr Käyserl. Majestät/ und beroselben hohen Standes Nutzen und Frommens ein solches ersprißliches Werck seyn/ dergleichen biß daher in der gantzen Welt nicht wäre befunden worden/ und noch künfftig nicht za verhoffen stünde. Denn dergleichen Gelegenheit und Zustand had sich niemahlen an die Hand gegeben/ wie itzunder vor Augen stehet: In Betrachtung/ daß die jenige Völcker/ welche dem Götzen-Dienst und dem Pabst/ wie auch dem Griechischen Kirchen-Gebrauch anhängig seynd/ haben sich nunmehr

allerdings mit ihrer Macht zusammen gesetzt und verglichen/ alle die jenige außzurotten/ welche die Götzen und Bilder nicht anbeten wollen. Solche schädliche und boßhafftige Anschläge zu verhindern und aus dem Wege zu halten/ hat sich mein Allergnädigster König und Herr nunmehr neuer Dingen mit England/ Franckreich/ Holland auch den Götzendienst verachtenden Ungarn/ und vielen anderen mächtigen Potentaten und Fürsten/ sonderlich in Teutschland in besondere Bündniß vereiniget/ dergleichen vor diesem niemahlen gewesen/ noch künfftig seyn wird. A. M DCLIX. vero adhuc Duci Curlandiae per Duglassium vis illata, qvem simul Serenissima Conjuge tunc partui vicina, et Prole utriusqve sexus captivum Rigam abduci, militesque ejus interfici, vel???vediae militiae admisceri oportuit, utut jus perpetuae Neutralitatis jam A. MDCXLVI. a Christina idemqve postea a Carolo Gustavo pactus fuerat. Deniqve Anno MDCLX. in Olivensi Coenobio prope Dantiscum in pacis conditiones itum fuit et Rex Poloniae Johannes casimirus omnibus praetensionibus in Regnum Svediae et Magnum Principatum Finlandiae renunciavit, ita tamen ut titulos et Insignia Regni Svediae in Polonia et ad omnes Principes extra Svediam ad dies vitae usurparet; Successores ejus vero ipsis plane abstinerent. Cessa etiam fuit Livonia trans Dunana et omnes partes cis-Dunanae, qvas tempore induciarum tenuerant et s. Vid Instrumentum Pacis Polono-Svedicae s. Olivensis in Appendice ad historiam Thulden. A. MDCLX. p. 109. et seqq.

Art. III.

§. 1. Serenssimus ac Potentissimus Princeps ac Dominus, Dominus Johannes???asimirus Rex Poloniae, pro se ac heredibus posterisque suis, amore pacis, vigore hujus instrumenti pacis solenniter ex nunc et in perpetuum renunciat omnibus praetensionibus in Regnum Svediae et magnum Principatum Finlandiae et alias ipsis subjectas provincias, regiones, ditiones, civitates, castra et munimenta; sive hac omnia nuper, sive ab antique acqvisita sint, nec non in bona avita, in Regno Svediae dictisqve provinciis sita, in Regnum Svediae dictasque provincias et bona, praesentibus vel futuris temporibus nihil qvicqvam praesenturus.

§. 2. Qvod titulos et insignia ita conventum est; qvod Serenissimus Rex Poloniae prout hactenus, ita inposterum, ad dies vitae sua utetur integris titulis et sigillis insignibusqve Regni Svediae in Polonia, et ad omnes

Principes, Staetus et privato extra Svediam, sine ullo iamen plenaria supradictae renunciationis praejudicio: dictis vero titulis et insignibus non utetur ad Serenissimos Reges Regnumque Svediae in literis, aliisque diplomatibus aut scriptis, sed observabitur ab utrisque receptus hactenus modus abbreviandorum titulorum cum et caeterationibus, ita ut post verba, Magnus Princeps Finlandiae, tres et caeterationes in titulo Serenissimi Regis Svediae, et vicissim post verba Magnus???ux Lithuaniae tres et caeterationes, in titulo Serenissimi moderni Regis Poloniae adjiciantur, insignibus tamen Regni Svediae in sigillis Regis et Reipublica Poloniae, dum in Svediam scribetur, penitus omissis, post obitum vero moderni Serenssimi Regis Poloniae, successores ejus et Respublica Polona in titulos et insignia Svediae nihil unqvam praetendent, sed utriumque Reges et Regna suis qvicqve titulis et insignibus tantum plenarie gaudebunt et utuntur.

Art. IV.

§. 1. Serenissimus Rex et Status Ordinesque Regni Poloniae, Magnique Ducatus Lithuaniae a modo in perpetuum cedunt vi hujus pacificationis Serenissimo Regi Svediae ejusque successoribus, Regnoque Svediae omnem illam Livoniam trans-Dunanam, qvam Svedia hactenus per tempus induciarum tenuit et possedit, ut partes cis -Dunanas omnes et insulam Runen in Mari sitam, qvas peridem tempus induciarum Svedia tenuit et possedit, nec non qvicqvid juri Regibus et Reipublicae Polonicae in Esthoniam et Osiliam hactenus ullo modo competere poterat; Atque haec qvidem omnia et singula cum omnibus suis pertinentiis etc.

Art. V.

§. 1. Pars Livoniae Australis, qvae ante hac et per haec bella, et temporibus induciarum sub ditione fuit Regni Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae, nempe Duneburgum, Rositen, Lutzen, Marienhusen et caetera; itemque reliqva omnia loca, qvae per Commissarias ad id utrimque deputandos, fuisse per tempus induciarum Polonicae possessionis invenientur, cum omnibus suis pertinentiis, territoriis Urbibus pagis, fructibus, et proventibus teloniisque, juribus, directoque et utili domino, remanent in possessione Serenissimorum Regum et Regni Poloniae, et Magni Ducatus Lithuaniae: nec Serenissimi Reges Regnumque Svediae in istam partem Livoniae, ut ab altera diversam, neqve in Ducatum Kurlandiae Semigalliaeqve et districtum Piltensem, vel respectu Livoniae Septentrionalis et qvovis

alia praetextu, ullum unqvam jus praetendunt, aut praetendere potuerunt. Cum vero Magnus Dux Moscoviae non modo dictam Livoniam Polonicam, sed etiam partem Svedia occupatas armis nunc teneat, ideo conventum est, ut si Svedia aliqvid ex Livonia Polonica qvocunqve tempore â Moscis, armis, tractatibus, aut aliter receperit, teneatur totum illud Poloniae et Magno Ducatui Lithuaniae ultro et gratuito, non imputatis expensis belli restituere. Eodem modo et vicissim, si Polonia aliqvid ex Livonia Svedica qvocunqve tempore a Moscis armis, tractatibus aut aliter receperit, teneatur totum id Svediae ultro et gratuito, non imputatis expensis belli, restituere.

§. 2. Titulis et Insignibus Livoniae tam Sacra Regiae Majestas Poloniae ejusque successores Reges Poloniae, Magniqve Ducatus Lithuanici ratione Australis Livoniae, qvam Sacra Regiae Majestas Svediae, ejusqve successores, Reges Svediae ratione Septentrionales Livoniae, promiscue utentur sub titulo Ducatus.

VI.

Seqvuntur Bella Germanica, paucissimis tantum exhibenda: Qvem exitum inventuri essemus, si hunc ingrederemur tot fluctibus contrariis procellosum Oceanum? Gustavus Adolphus A. MDCXXIX. eorum initium fecît causatus. I. Polonos auxiliis et commeatu a Caesare confirmatos, eoqve ab ineunda pace alienos fuisse redditos 2. Maris Balthici Imperium, qvod jamdiu penes Svedos fuisset, Wallensteinium magno ambitu qvaesivisse. 3. Duces Mechlenburgicos finibus suis pulsos 4. Literas suas ad Principem Transilvaniae a???aesare interceptas. 5. Legatos suos a Pacificatione Danica exclusos esse, et 6. qvae validissima ratio erat, Augustanae Confessionis Socios a Caesare oppressos, qva qvidem re potissimum applausum per Germaniam obtinuit: Cui etiam servando publico edicto hospitia et liberum in Regnum suum transitum omnibus, qvi propter Religionem in Germania solum mutare cogerentur, aperuit. Vid. Brachel. Libr. III. ad An. M DC XXIX. p. 192. Germaniam deinde jamjam ingressurus numos cudi curavit cum notabili hoc elogio.

Cusus et alius medalio, licet haut magnopere ingeniosus, cum Inscriptione: Miles ego Christi Christo Ducesterno Tyrannos, Haereticos simul et calco me ispedibus: Parcere Christicolis me, debellare feroces Papicolas Christus Dux meus animat. Successus, qvo Gustavus potitus fuit, et post eum filia ejus omnium memoriae inhaeret, factumqve tandem, ut Pace Osnabrugo-Monasteriensi An. MDCXLIIX. post confirmatum statum Protestantium???eges Svediae in Imperii Status titulo???ucum Bremensium, Verdensium et Pomeraniae ac Rugiae Principum, Dominorumqve Wismariae, admitti, dariqve ipsis oportuerit I. Totam Pomeraniam citeriorem una cum Insula Rugen, itemqve e Pomerania Ulteriori Stetinum, Garz, Dam, Golnau et Wollin, simul Maris parte das grosse Haff/ ejusqve tribus ostiis Peine, et Divenau. 2. Wismariam cum fortalitio Wallsisch et paefecturis Poel ac Neuencloster. 3. Archi-Episcopatum Bremensem et Episcopatum Verdensem cum Oppido et praefectura Wilshausen. Qvibus accessit, ut pro exauctoratione militiae Svedicae V. myriades Imperialium???vedis solverentut. Cuncta tenore Articuli Pacis Germano-Svedicae Xmi. Nec specie caruit, qvod pro Svedis tunc allegatum fuit: Imperio per indultum harum provinciarum nihil decedere, sed potius Vasallis eminentioribus idem augeri: Vasallos Regios jam tum cerni e Dania et Hispania, ecqvid igitur non etiam ex Svedia? Aliis interea intutam Pacem, et nova promovendae dominationis instrumenta Germanos ita vicinis suis porrigere qverentibus: Verisimile haut fore ut Svedi Pomeraniae et Maris Balthici claustris insessis qvieturi essent, vel Galli substituri post captas tot arces et oppida, postque tot fluminibus injectos compedes et transitus occupatos in Alsatia.???urissima omnium extitit Seniss. Electoris Brandenburgici conditio, qvippe de cujus avito patrimonio tantum terrarum detrahendum veniebat: Sed Caesaereanis statutum erat qvocunqve precio pacem redimere; Ultro etiam ex Legatis Brandenburgicis qvaerebant, an exercitus, vires, pecunia suppeterent, qvibus a postulatis depellere Svedos confiderent? Qvae tamen non adeo, qvam destituta in Foedere cum Belgis fiducia, Brandenburgicam constantiam fregerunt: Cum enim Legati Belgici qvi tunc Osnabrugi erant eo nomine compellarentur, hi respondum dedere: Validiores radices egisse Svedorum opes, qvam ut mediocribus viribus convelli possent:???i non conducere, ut Hispanico Bello nondum plane soluti alio implicentur; Parendum igitur necessitati et propitiora tempora expectanda esse. V. Epist. Forstn. p 8. et. 94.

Itaqve sola ulterior Pomerania supra dicto modo Sereniss. Electori tunc remansit. Minora alia, exactiorqve limitum definitio singulari transactioni???eginae Svediae et Sereniss. Electoris relicta fuere et ex parte expedita Tractatu Stetinensi An. MDCLIII. d. XIV. Maj. Qvo fundamenti loco substratus Recessus Transactionis Ducum Pomeraniae???n. MDLXIX. initae. Caminumque Urbs Svedis, Episcopatus Caminensis Electori relictus; Art. XXII. Capitulum vero utrique commune mansit. Art. XXIV Jurisdictio Civilis et Ecclesiastica, jura item ordinis ac legis Dioecesanae divisa. Et cum vigore Articuli X. §. qvicqvid et Art. XI. Instr. P. c. §. teneatur. Sereniss. Elector post excussum tunc viventium Canonicorum et Capitularium potestatem Capitulum extingvendi reditusqve mensae suae applicandi haberet, communi tamen consensu Electoris et Svedorum id conservari placuit. salvo interim acqvisito jure, eaque lege, ut Capitulum sese erga patronos vicissim gratum gerat, nec gravi aliqva ingratitudine a toto Collegio collegialiter commissa semetipsum hac Regia et Electorali gratia et favore speciali indignum reddat. Art. XXV. Limitum inter utramque Pomeraniam initium factum a pago Wendisch mellen. Art. IV. Eorundem continuatio exhibita Articulis seqq. inprimis XXIII. Simultanea Investitura et Expectantia in Pomeraniam Electoralem, Neomarchiam, Districtum Sternbergensem, Castra Vieraden et Lonckenitz in casum deficientis Familiae Brandenburgicae acceptata Art. XXIX. Qvodqve etiam vectigalia in Pomerania Electorali Svedi praetenderent, tandem in communionem eorum consensum fuit, ut S. R. M. etc. Sereniss. Dn. Electorem in perceptionem pro parte dimidia communium vectigalium in portubus ulterioris Pomerania Electoralis exigendorum (exceptis vectigalibus antiqvis qverum plena et indivisa perceptio Serenitati suae Electorali vigore Instr. Pac. ex Jure Territoriali debita permanebit) nec non emolumentorum in iisdem portubus ex confiscatione circa ea resultantium ex favore admiserit, Art XXX. Post A. MDCLXII. Investitura in Provincias hasce petita, qvod a Christiana fieri qvidem coeperat, sed procul dubio ob rationem status, et a Carolo Gustavo forte ob Bellum tempore Regiminis sui gestum intermissum fuerat. Urseruntque inprimis Legati Svedici Recessus Stetinensis confirmationem, utque qvod literae investiturae de expectantiis Svedicis generaliter dixissent, specialiter de Neomarchia, Ditione Spernbergensi, Vierada et???ockenitz exprimerent. Qvae pluribus exposita Diar. Eur. Cont. VII. f. 420. et seqq.

Sed cum Flamma ultimi Belli Gallo-Belgici universam Europam corriperet, qvoqve accensi, mediatores qvidem aliqvamdiu egerunt, mox vero instigantibus Gallis Germaniam de novo impetierunt, Marchiâ et Pomeraniâ, cum Sereniss. Elector Imperii causa adulto An. MDCLXXIV. adversus Gallos movisset, in septimum usqve mensem milito ac tributis gravatâ. Sed felices revertentis Sereniss Electoris successus in actione Ratenoviensi secutoque Praelio Fehrbellinensi mox effecere, ut VII. Dierum spacio omnibus Ditionibus Electoralibus evcedere oportuerit: Ex eo autem Hostes Imperii declarati, Avocatoria Caesarea publicata, Circulique Saxonici ambo et Westphalicus Electori in auxilium ire jussi: Daß Seiner Churst Durchl. wie auch allen andern gegen den Friedens-Schluß bedrängten Ständen die Reichs Gvarantie so wohl wieder die Krohn Schweden/ als auch contra qvoscunqve Aggressores und Helffers-Helffer cum effectu gedethen zu lassen: Auch den Reichs Satzungen und Friedens-Schluß zufolge die dem Chur-Brandenb. Landen nähst angelegene insonderheit der Ober-und Nieder-Sächlsche wie auch der Westphälische Creiß zu schleuniger würcklichen Hülff-Leistung auffzumchnen. Conclus. d. IIX. Jul. Ann. MDCLXXV.???c mox undecunqve a Brandenburgicis, Luneburgicis, Monasteriensibus, Danicis impugnati ipso A. MDCLXXV. Ducat Bremensi ac Verdensi fere toto praeter Stadam, qvae Mense Julio A. MDCLXXVI. secuta, Wismariâ item, qvae???egi Daniae cessit et Wolgasto cura Sereniss. Electoris in Pomerania exuti fuere: Qvibus ille porro e Pomerania???n. MDCLXXVI. Anclamum et Demninum, A. MDCLXXVII. Stetinum, A. MDCLXXIIX. Insulam Rugiam, Stralsundam, Gryphisvvaldiam adjunxit, adeoqve???vedos tota Germania, mox etiam Borussia sua, qvam exeunte???nno LXXIIX. invaserant, expulit ac???ivoniam usqve fugavit. Pace Neomagensi tamen inter Caesarem et ipsos An. MDCLXXIX. inita beneficia Pace Osnabrugensi impetrata receperunt: Mutuo consensu conventum est, ut Pax Westphalica Osnabrugis d. XXIV. Ostobr. A. MDCXLIIX sancita sit firma basis et omnimoda Norma hujus Pacificationis, ita ut pristino suo vigori restituta inposterum sarta tecta sit, maneatqve aeqve ac ante hoc praesentes Belli motus, Pragmatica Imperii Sanctio, et Lex Fundamentalis, qvae iterum partes paciscentes mutuo obligatae et obstrictae sint invicem: Non obstantibus, sed annullatis qvibuscunqve Actis, Decretis, mandatis vel mutationibus per

hos Belli motus in contrarium factis. Tunc Pace cum Luneburgicis facta Ducatum Bremensensem, excepta praepositura D???vern, Tractu in Visurgim et Allerum, et praefectura Tedinghausen. Verheissen J. Hoch. Fürstl. Durchl. auff guten Glauben an den König von Schweden zu restituiren das Stifft Brehmen sambt allen Dependentien, so wie Sie es ietzo besitzen/ so bald der König von Schweden Sich wieder in den Stand befindet selbigen anzunehmen/ und durch seine Macht zu defendiren Art. VI. Et Art. Separat. I. II. et II. Die Prävestey und Vogtey/ Dövern/und der Strich/ welcher zwischen der Weser und der Aller gehet/ und an den Lüneburgischen gräntzet/ sol dem Hauße Lüneburg verbleiben/ jedoch das keine Fortressen darauff gebauet/ noch sonften Zölle angeleget/ oder der Stadt Vehrden einige Gerechtigkeit desfals benommmen werden. 2. Das Ambt Tedinghausen mitallen ihren Gerechtigkeiten 3. Aller Gerechttigkeiten/ Renten/ Possession, es sey an Güter oder Holtz/ welche das Bischoffthum und Capitul/ nach dem Westphallschen Frieden aber die Fürstenthümer Bremen und Vehrden von und nach diesem Kriege in der Lüneburger Ländern vor sich und ihre Nachkommen behalten/ wie die Eron aller Ansprach sich hiermit begiebet etc. Porro Pace cum Episcopo Monasteriensi qvicqvid illi in eodem Ducatu et Principatu Verdensi obtigerat, excepta Praefectura Wildshausen, qvae in Hypothecam CM. Imperialium a Rege Svediae solvendorum ipsi relicta. Soll alles was Vermöge des Westphältschen Friedens Schweden gehöret/ und die Münstersche besitzen/ ohne einige Demolirung oder Verringerung mit allem Geschütze so darinnen gewesen/ und itzo darinnen ist/ wieder eingeräumet werden/ deßgleichen alle Archiven und schrifftliche Uhrkunden zum Hertzogthumb Bremen oder Vehrden oder deron Stäten gehörig etc. Artic. IV. In einiger Erstattung dessen wollen J. Kön Majestät-von Schweden J. Fürstl. Gn. oder deren Successori 100000. Rehir. in Hamburg zahlen lassen: Zu Versicherung solcher Bezahlung bleibet dem Herrn Bischoff zum Unterpfand das Ampt Wildshausen solches so lange ohne einige Reduction oder Rechen foderung aufs beste zugebrauchen. Art. VI. Deniqve et Pomeraniam Pace Gallo. Brandenburgica Fano S. Germani inita, exceptis Partibus Trans. Viadrinis, facta item renunciatione in dimidiam partem vectigalium Pomeraniae Ulterioris.???rt. V. Der Chur-Fürst von Brandenburg verspricht durch den ersten Tractat dem König in Schweden/ alles was er mit seinen Waffen in Prommern erobert hat/ wiedermub einzuhändigen/ in sonderheit aber die Städte Stralsund und Stettin/ und

ins gemein alles das jenige/ was Er anjetzo an Landen Herrschafften/ welche der Cron Schweden vermög der Westphälische Tractaten in dem Reich abgetretem werdem/ besitzet/ nichts davon aus genommen/ noch zubehaltem

VI. Dieweil es aber zu Unterhaltuug guter Nachbarschafft/ u. künfftiger Bevorkommung aller Streitigkeitem/ welche gemeiniglich unter Fürsten/ wegen allzugrosser Vermischung Ihrer Landen und Herrschafften/ zu entstehen pflegen/ vor nöthig erachtet worden/ dem Pommer-Lande so der Cron Schweden zu gehöret/ und dem jenigen Pommern/ welches unter der Herrschafft S. C. D. zu Brandenb. ist/ neue Gräntzen zu geben; So ist auff nachfolgende weise hierinnen Verordnung geschehen

VII. Alle diejenige Landen/ so die Schweden jenseit dem Oderstrohm besitzen/ sie seyen gleich ihnen vermög des Westphälichen Friedenschlusses abgetretten/ oder ihnen durch den Stettinischen Abschied oder Tractat vom Jahr. 1653. zugesprochen worden/ sollen ins künfftige dem Churfürsten zu Brandenburg/ mit aller Souverainitat und Hoheit verbleiben/ nur allein auß genommen die Städte Damm und Golnau mit allen dero Zugehören/ welche insonderheit in dem Westphalischen-Frieden-Schluß sind specificiret und benahmet worden.

IIX. Nachdeme aber gemeldte Stadt Golnau und dero Zugehörung/ gleichsam in denen Landen/ welche S. Churfl. Durchl. zu Brandend. Krafft gegenwärtigen Tractats/ verbleiben sollen/ eingeschlossen seynd/ und sie angehalten/ daß Ihro dieselbige/ nebenst dem übrigen jenseit der Oder gelegenen Lande möchte überlassen werden/ so ist verglichen und verabschie det worden/ das besagte Stadt Golnau/ samb ihren Zugehörungen/ Deroselben zu einem Unterpfand von dem König u. der Krohn Schweden/ wegen des Werths u. der Summ/ von 50000. Rthl. so nach des Königs in Schweden Willen zubezahlen/ gelassen werden solle; Iedoch wann besagter König in Schweden/ Ihro gemeldte Summa der 50000. Rthlr. wird bezahlen lassen/ gedachter Churf. gehalten und verbunden seyn solle/ ihm die St. Golnau/ nebenst ihren Zugehörungen/ wiederumb einzuhändigen/ gleichwol solle er/ so lange die Zeit der Verpfändung wären wird/ selbiger auff eben solche Weise/ wie mit allem was Ihme durch gegenwärtigen Tractat abgetretten worden/ geniessen-

IX. Und weil Krafft obgedachten Stetinischen Recesses oder Tractat vom Jahr 1653. der Churfürst von Brandenburg verbunden gewesen/

mit dem König und der Cron Schweden/ die Zölle/ weiche in den Colbergischen und andern Pommerischen See-Höven jenseit der Oder/ so unter der Herrschafft Sr. Chfl. Durchl. verbleiben/ erhoben werden/ zutheilen/ so ist verglichen worden/ daß der König und die Cron Schweden Krafft gegenwärtigen Tractats, auff alles Recht/ die Zölle zu theilen/ so Sie mit dem Churfürsten von Brandenb. ins gemein haben könten/ vermöge des Steinischen Tractats, in denen See-Höven/ des jenigen Theils Pommern/ welches Krafft des Westphälischen Frieden-Schlusses/ dem Churfürstem verbliebem ist/ renunciiren u. Verzicht thun sollen.

X. Bermöge vorhergehender Articul, renunciiret/ tritt ab/ qvitiret u. überläst der König in Schwedem/ so wol vor sich/ seine Erbem/ Nach folgere u. Berechtige/ auff ewig u. immerdar/ durch gegenwärtigem Tractat, dem Churfürsten zu Brandenb./ seinem Erben/ Nach folgern/ und Erbnehmen/ alle Rechte/ Renten/ Gefälle/ Gerechtigkeiten u. Vorzüge (von was Nahmen oder Beschaffenheit selbige sein mögen) welche Er gehabt/ oder die Er so wol Krafft des Westphälischem Friedem Schlusses/ als auch durch andere Vergleiche/ Verträge/ und Uberlassungen; Insonderheit/ durch den Stetinischem Receß oder Tractat vom Jahr 1653. auff die Oerter/ Städte/ Lande/ Wälder u. Herrschafftem/ jenseit des Oderstroms gelegem/ wie auch die Theilung der Zölle/ in dem Pommerischen Churfl. Häfen/ nur allein die Städte Damm u. Golnau/ nebem ihren Zugehörungen ausgenommen/ praetendiren oder vorschützem mag/ jedoch alles der Ordnu~g gemäß/ welche hierinnen Krafft des 8. Art. gegenwärtigen Tractats ist gemacht wordem/ ohne Vorbehaltung/ Außnahmen/ wied erstattung oder einige Zurückhaltung/ u. solches ohngehindert aller Gesetze Contracten Vergleiche/ Verträge/ Abtrettunge/ geschehener oder künfftiger Belehnungen/ Gewohnheitem/ oder wiedriger Verordnungen/ massen denselbem u. allem andern clausulen/ durch gegenwärtigen Tractat, ausdrücklich ist derogiret/ u. auff ewig alle Ausflüchte/ unter was Rechten/ Titulen/ Clausulen/ oder Scheingründen/ solche geschehen möchten/ auß geschlossen worden.

XI. Es verwilliget auch besagter König in Schweden/ das alle Leute/ Vasallen und Unterthanen/ gemeldter Plätze/ Städte und Länder/ welche Krafft gegenwärtigen Artickuls/ dem Churfürsten zu Brandenburg ab getreten überlassen worde/ von nun an u. zu ewigen Zeiten/

von der Huldigung/ Dinsten und Eyd der Treue loßgesprochen seyn und verbleiben/ massen genieldte Unterthanen und Vasallen ins künfftige unter der Chur-Brandenb. Souverainitat etc. verbleiben sollen

VII.

Interea et in Civitatem Bremensem praetendi coeptum, Svedis citra civitatem istam Ducatui Bremensi non satis cautum esse arbitrantibus Bremensibus vero libertatem jura ac privilegia sua exemta esse causantibus per citatum Artic. Instrum. P. §. Civitat. vero. Controversiae summa huc recidit; Utrum Brema sit Civitas Imperii immediata an vero municipalis et subdita Archi Episcopatui s. Ducatui? Et Bremenses Pro se afferre solent, se jam ad???omitia vocatos et voto ibi donatos, ab imperio, Imperatore et vicinis pro Libera Civitate habitos fuisse. Iis praetera, qvae in contrarium allegantur hac summa fere respondent. I. Se jurisdictionem et superioritatem concessisse Episcopis, sed ad eum modum, qvo aliae Civitates Imperiales id facere soleant. 2. Homagium praestitisse, sed conditionatum, ne juribus Civitatis obesset, idqve non de subjectione, sed fidelitate loqvi. 3. Confirmasse qvidem Episcopos privilegia sua, sed confirmationem illam nihil aliud continere, qvam reversales qvibus promiserint jura urbis salva fore. 4. Senatum comparuisse qvidem in Diaetis Provincialibus, sed non ratione urbis, verum bonorum in territorio Episcopali sitorum: Itaque A. MDCLIII. et MDCLXVI. ad arma itum fuit et Bremenses a Svedis obsessi. Finitae prioris obsidionis immedietas in suspenso mansit, posterioris qvem Duces Luneburgenses ac Brunsvicenses et alii vicini procurabant resumpta fuit, et qvia radix omnium dissensionum videbatur esse, conclusum, ut Civitas futuris usqve ad A. MDCC. Comiciis sessione A voto abstineret, neqve titulo immediatae et liberae Civitatis Imperialis erga Regem Svediae uteretur, ita tamen ne qvid praejudicii Civitati pro jure suo in posterum inde nasceretur. Und ob nun zwar Anfangs Sr. Hochgräfl. Excell. darauff gedrungen/ daß die Stadt auff die Reichs-Immedietät/ als worauß sie alle Irrungen und Weiterungen hergeflossen zu seyn erachtet/ umb mehrer Sicherheit willen/ renunciiren solte/ so ist doch durch der Herrn Abgesandten Zusprechen/ und auß allerseits Begierde zu der allgemeinen Beruhigung/ die Sache dahin vermittelt und verglichen worden daß I. Königl. Maj. zu unterthänigsten Respect und Ehren die Stadt sich erkläret nachgeendigtem diesem noch währenden Reichs-Tage/ sich der Session und Stimme in comiciis Imperii, biß zu dem Ende dieses Se

culi, oder wann man nach Gottes Willen schreiben wird/ Ein Tausend Sieben hundert/ zu enthalten/ und wenn in währender solcher Zeit Reichs???onventus außgeschrieben/ und die Stadt mit darzu in vitirt wird/ soll und will dieselbige weder durch ihre Abgeordnete noch durch andere Frembde die Session im Reichs-Stätischen Senatu bekleiden/ oder darin votirem lassen/ jedoch hat sich die Stadt hiebey vorbehalten/ daß hierauß keine Praescription oder andere nachtheilige Folge gegen dieselbige gezogen werden solle: Die Stadt auch nach Verfliessung solcher Zeit/ wann immittelst in Güte kein anders verglichen/ oder mit Recht erkannt/ bey den Reichs-Tagen ihrer Sessionen et Voti sich wieder zugebrauchen bemächtiget seyu wolle.

2. Erkläret sich nebenst diesen die Stadt Bremen dahin/ daß sie/ biß gleicher Gestalt ein anders verglichen/ oder mit Recht erkannt/ auff denen Nieder-Sächsischen Cräyß-Tägen/ Session et Votum ferner nicht suchen noch begehren wolle.

Uber das ist (jedoch ohn beyderseits Praejuditz) verabschiedet und beliebet worden/ daß Bürgermeister und Rath der Stadt Bremen hinführo und biß zu erfolgendem Vergleich oder Rechtlicher Erkäntnüß sich des Praedicati oder Tituli einer Käyserlichen freyen Reichs. Stadt/ gegen Ihro Königlichen Majestät und Dero Regierung/ oder andere Dero Collegia, und Ministros, so dann in Büchern und offenbaren Schrifften oder Edicten/ welche in die vien Gohen nach Blumenthal und Neukirchen/ ober sonsten ins Land zu ihrer Notitz außgehen oder affigiret werden/ nicht gebrauchen sollen. In andern Fällen aber wollen Bürgermeister und Raht sich dessen nich begeben haben/ und wollen hingegen Ihrer Königlichen Majestät sich der Wörter (der Stadt Bremen) und Worts (Begehren) gebrauchen. Plura Vid. apud Burgold. P. III. Disc. XIII. n. III.

VIII.

Negocia cum Danis agitata, ne antiqviora temporibus Margaritae, et Successorum ejus gesta referamus: Qvibus tria Regna Dania, Svedia ac Norvvegia unita communem e Dania Regem habuerunt, Svedis interim crebro resilientibus, tandemque post abdicationem???hristiani II. proprios iterum Reges sibi constituentibus: Qvae res nihilominus varie disceptata, donec sub Friderico II. Daniae Rege demum juri in Regnum Svediae renunciaretur, Svedisque usus trium Coronarum permitteretur: Nostro seculo fuerunt

talia: I. A MDCXI. Christianus IV. Carolo Svediae Regi BeIIum intulit, causatus hunc mare Balthicum infestum tenere et plures Danos navigantes in Livoniam, Curlandiam, et Prussiam spoliasse, ac in Norvvegia Daniae propria varia Regalia ipsumqve titulum Nordlandiae usurpasse: Unde postqvam scriptis ad ordines???vediae literis praejudicia illa tolli et damna illata sibi compensari postulasset, et ne responsum qvidem obtinuisset, misso caduceatore bellum Carolo denunciavit, nec expectato qvid vel tunc responderetur (tardius v. responderat Svedus amicam compositionem offerens) primis diebus Maji???hristianopoli movens???almariam contendit, illamve simul arce ac Insulis qvae arcis illius Jurisdictionem seqvi solent, in suam potestatem redegit, qvibus et Elsburgum et Goltbergum adjecit, Svedis interea excursibus in Norvvegiam naviumqve onerariarum captura non minorem molestiam Christiano inferentibus. Unde ambo Regna Bello fatigata A. MDCXIII. Paci tractandae se accinxerunt mediatore Jacobo Rege Angli, sopitaeqve Controversiae ea conditione, ut Svedus titulo, qvem usurparat in praejudicium Dani, abstineret, ipsi Danus Calmaria cum Insula Olandia restitueret, Helspurgum v. tam diu retineret, donec certum pecuniae debitum a Svedis ipsi solvererur. V. Piasec. Chron. A. MDCXI. et c. p. 276. 284.

II.???nno MDCXLIV. vero Svedi, nihil minus expectantibus???anis, neqve denunciato ante Bello in Daniam irruperunt, et Torstensohnius qvidem in Holsatiam, Gustavus Horn antem in Scaniam, nec exiguo cum progressu. Finem tamen mox attulit seqvens An. MDXCLV. cura Serenissimi Electoris Brandenburgici et Ordinum Foeder. Belgij, conditaqve Transactio Bremsbroensis, cujus tenore primum pacta Libertas Svedis,???vedorumque subditis per Oresundam et Fretum Balthicum concedenda, deinde Jemptia, Heredalia, et Insulae Gotlaudia et Oselia???vedis concessae. Cum Transitus et navigatio per freta Oresundicum et Balthicum, ex mari Balthico in Oceanum, et vice versâ, Ejusdemque Transitus et navigationis cautâ solvendorum vectig alium et accisiae, aliorumque gravaminum immunit as ac mercium certificationes: itemque in naves et bona pro avertendis fraudibus et navibus una cum mercibus suis ab omni molestia liberis praestandis, mercimoniorumque fide illaesa conservandae institutae inqvisitiones, visitationes, impedimenta arresta, et processus judicarii sint principales causae praesentis hujus motus et belli: qvamobrem

prolixis et multifariis colloqviis, reconciliationis mediis, hinc inde habitis, tentatisque tandem ita amice conventum, decretum, et conclusum est suaeqve Regiae Majestatis Daniae, ejusque successorum et Regni Daniae nomine promissum et sancitum: ut sit maneatque inposterum suae Regiae Majestatis Svediae ejus Successoribus Regibus Svediae, eorumque Subditis et incolis Regni Svediae, Magni Ducatus Finlandiae, Ingriae, Esthoniae et Livoniae, jus, Libertas et Facultas navigandi, sive propriis sive conductis navibus, triremibus, aliisque navigiis, majoribus et minoribus, armatis, et non armatis, bellicis et mercatoriis: ut et transportandi suas merces et bona, cujuscunque sortis et generis sint, per freta Oresundicum et Balthicum, juxta temporis et uniuscujusque propriam voluntatem et occasionem, sine interdicto aut impedimento, qvocunque modo.???rt. I.???rembs.

Qvandoqvidem Regia Majestas Christina Regina Svediae, durante hoc bello, in potestatem suam armis redegit nonnulla Regiae Majestatis Daniae, fortalitia, provincias, terras, et civitates in Jutia, Scania, Halandia,???lekingia,???ornholmia, Holsatia, item Stormaria, et Ditmarsia, uti nominatim sunt Christianpreis, Pinnenberg, Helsingeburg, Landskroon, Laholm, Engelholm, Stetzburgum, Hammerhusen, aut qvocunqve alio nomine appellentur, vel appellari possint, qvae jure belli ab illa possidentur, ideus praeter alias magni momenti considerationes et mediante suae Regiae Majestatis Franciae legatt diligenti et indesinenti adhortatione et svasione; Regiae sua Majestas, Svediae Regina dictas modo provincias, terras, munimenta, domos, agros, castra, civitates e territoria Regiae suae Majestati Daniae ejusque Successoribus cedere, et omne istud jus, qvod in ea jure belli habere possit, resignare consensit et approbavit: ut secundum hujus pacificationis tenorem seqvi debeant Regem Daniae et ejus Successores absque ullo impedimento; Ingentibus nimirum miseriis, qvas belli continuatio secum trabit praeventro volens et qvam summe necessarium sit, amica Regnorum Septentrionalium reconciliatione inilium facere jamdiu perturbati Orbis Christiani pacificationi ac qvieti, consideratio: Ac ne soll citae curae et desideria, qvibus utraque Majestas, Rex Franciae filius et Regina ejus Mater vidua regens flagravit ut natae inter haec Regna discordiae et bella componantur, in vanum cedant: Praesertim cum Regia Majestas Daniae ab Illustrissimo Christianissimi Galliarum Regis legato ac persvasa, suo Successorumqve suorum Daniae ac Norvvegiae Regum ac Regnorum

nomîne assenserit, pollicitaqve sit, qvemadmodum hisce consentit ac promittit, ut Sacrae Regiae Majestati cujusque successoribus Svediae Regibus et Regno in compensationem et satis factionem pro restituendis provinciis, munimentis, civitatibus et terricoriis cedatur tota Jemptia cum Heredalia inclusive, si haec in Svedico ingentium Sveonum montium, alias vulgo Doffra Fiel dictorum, qvi Svediam a Norvegia separant, latere, aliqvatenus sita esse deprehendetur: Gothlandia item cum arce et civitate Wisby, una cum Insulis et brachiis Maris eo spectantibus: nec non Oeselia cum Aqvilaeburgo eique subjectis insulis appertinentiis, atque omni, qva eo spectat, superioritare, regalibus, jurisdictione Ecclesiastica et Politica, tributis, proventibus, vectig alibus, reditibus, et juribus, terra mariqve: Qvemadmodum Daniae et Norvegiae Reges, et inprimis, qvi nunc rerum potitur, Christianus qvartus eas haectenus possederunt et obtinuerunt: ut sint maneantque inposterum Sacrae Regiae Majestatis, ejus Successorum et Regni Svediae propria, jure perpetuo sine controversia possidenda; Art. XXV. Bremsbr.

III. Sed A. MDLVII. Dani iterum Svedis bellum indixerunt, allegata violatione Pacis Bremsbroicae et ss. Vid. Jus Feciale Armatae Daniae in App. ad P. III. Thuld. ejusdemqve Hist. L. VII. p. 43. et seqq. Qvod cum Dani infelissime gererent, totumque prope Regnum in Svedorum potestatem venisset, ejus finis primum Pacisicatione???oschildensi qvae sita An. MDCLIIX. Sed iterum interrupta tandem An. MDCLX. d. 27. Maj. nova confirmatione prope Hafniam facta obtenta fuit: Qva qvid Svedis accesserit docet Articulus IV. hisce verbis:

IV. Qvemadmodum per pacta Roschildensia An. MDCLVIII. d. 24. Februarii conclusae, a sua Regia Majestate Regnoqve Daniae, suae Regia Maejestati Regnoqve Svediae cessa est arx et praefecturae BAHUSIENSIS, ut et SCANIA BLEKINGIA, et HALLANDIA Provincia, cum omnibus ejus appertinentibus urbibus et Castellis, Insulis, Scopulis, cum HUENA Insula postmodum qvoqve cessa, cum omnibus aliis superioritatibus, praeeminentiis, Regalibus, jurisdictionibus, tam Ecclessasticis qvam secularibus bonis et appertinentiis, censu, proventibus, vectigalibus, reditibus ac juribus, tam mari qvam terra, qvocunqve nomine veniant; Sicut Daniae Norvvegiaeqve Reges antehac eadem possederunt, Regno Svediae inposterum incorperanda, in perpetuam et nunqvam turbandam possessionem, qvemadmodum peculiares

Cessionales litera datae Hasniae d. 24. Februarii MDCLVIII. a Sacra Regia Majestate et Senatoribus Regni Daniae subscriptae et signatae id amplius declarant; Ita hisce plane confirmatur et omnimodo corroboratur, earum provinciarum, regionum praefecturarumque cessio: ut dictae privinciae, regiones ac Praefecturae cum omnibus pertinentibus urbibus, arcibus et castellis, Insulis, scopulis, superioritatibus, praeeminentiis, juris dictionibus et omnibus juribus, qvemadmodum supra memoratum est, in Suae Regiae Majestatis, ejus Successorum Regniqve Svediae sempicerna et perpetua possessione nunc et perpetuo maneant.

Deniqve cum Svedi A. MDCLXXV. se tristi Bello Germanico implicuissent, a Daniae Rege qvoqve petiti, Wismaria in Germania, Insula Gotlandia ac Scaniae vicinarumqve Provinciarum variae partes ipsis ereptae, emissaeque classes aliqvoties profligatae fuerunt. Accessit A. M DC LXXVIII. captura residuae e Bello Germanico militiae Svedicae, literis Salvi Conductus qvidem ab Elect. Brandenb. instructae, sed passo ad Ins. Bornholmiam naufragio nova clade afflictae, vitamqve proinde ac deditionem a Danis pactae: Cujus restitutionem qvidem missis ad???egem Daniae literis???omes Konigsmarckius enixe petiit, deberique vi literarum Salvi Conductus ursit;???ed Literarum ejusmodi interpretationem non laxius sumendam, sed intra arctissimos terminos proprietatis subsistere responsum fuit Ihr-Königl. Majest. können nicht sehen/ wie denselben die angezogene Pässe oder die gerühmte Gvarantie gegen die Gewalt Gottes mit einigen Grund oder Schein Rechtens zu statten kommen möge/ halten vielmehr dafür/ daß weilen E. Excell nicht unbewust ist/ wie dergleichen Pässe nicht ultra contenta, weniger aber ad plane incognitata extendiret werden können/ Ihr die wahre Beschaffenheit der Sachen nicht müsse referiret worden seyn etc. Vid. Literas Magni Daniae Cancellarii Ahlefeldii Diar. Eur. Cont. XXXIIX. f. 389. 390. Finitum fuit Bellum cum Exiguo Danorum fructu, Svediqve ereptis Ditionibus omnibus redditi fuerunt, Pacificatione Ludensi A. MDCLXXIX. de 26. Sept Und weil in den 5ten und 6ten Articul des im Franckreich am 23. Aug. 2. Sept. auffgerichteten Trackats verabschiedet ist/ daß alle diejenigen Länder und Städte/ welche beyde K. K. M. M. in diesem Kriege einander abgenommen/ restituiret werden sollen/ als wil man solchem nachkommen/ also daß Ihr. Ihr. Königl. Könnigl. Maj. Maj alle Sädte/ Festungen/ Länder und Orthe/ so sie vor dem Kriege inne gehabt/ auch

dero Majestäten/ vermöge der Rothschildischen/ Coppenhagenischen und Westphalischen Friedens von Rechtswegen zugehören/ und von einem oder andera dero Majestäten in diesem Kriege occupirt und eingenommen worden/ restituiret werden sollen. 6. Auch ist abgehandelt worden/ daß die Städte/ Orthe/ und Festungen/ so man der Cron Schweden wieder einzuräumen hat/ in solchem Stande/ wie sie befindlich sind/ restituiret werdens sollen/ und soll die Restitution solcher Städte/ Insuln/ und Provintzen mit allen dazu gehörigen Orthen/ und wie es in erwehnten Tractat verabschiedet ist/ auff nach folgende Zeit erfolgen; Als nehmlich/ Helsinburg soll restituiret werden den 18. October/ Landscron den 20 das Land Rügen den 22. Maarstrand/ Uddewalde mit dem Bahusischen Lehn/ wie auch Gothland/ Carlsburg und die Schwinger-Schantze aber alle zusammen den 31. obgedachten Monats/ da die Dänische Garnisonen/ so vorbenante Festungen inne haben/ abziehen/ und solche auff obengezeichnete Termine denen Schwedischen hierzu verordneten und gevollmächtigten Commendanten einräumen sollen. Art. V. et VI. Wismaria tantum Hypothecae loco, donec refidua Contributionis soluta essent, relicta: Und weil die Länder und Städte/ welche vermöge dieses Frieden-Schlusses vor der in dem Frantzös. Vergleich benahmten Zeit evacuiret werden/ bleibets doch darbey/ daß nichts desto weniger die bewilligten Contributiones biß zu dem Frantzös. Instrument veraccordirten Restitutions- Termin bezahlen sollen/ als nemlich Landscron/ Helsinburg/ Carlsburg und die Schwinger-Schantze biß den 29. Novemb. Wißmar und die Insul Rügen den 6. Gothland/ Uddewalde und Maarstrand mit dem Bahuser. Lehn den 13. Decemb. St. V. So ist beliebet worden/ daß Ihre Königl. Majest. von Dennemarck mitler Zeit biß zu völliger Zahlung solcher Contribution Wißinar zum Unterpfand behalten solle; so bald aber solche Contributiones bezahlt/ oder sichere und gnugsame Caution deßwegen gestellet ist/ versprechen Ihre Kön. Maj. von Dennemarck vorbenannte Stadt Wißmar Ihrer Kön. Maj. von Schweden dem in Franckreich geschlossen Tractat zu Folge ungeweigerlich und ohne Aufenthalt zu restituiren/ und darauff keine weitere Einwendung oder Praetension zu machen.

IIX.

Singularia Regum Svediae, qvamque in Confessionem Augustanam ipsos jurare oporteat, similiave sumpta exposita § IV. Statui Regni tractando admoventur Senatores XLIV, qvorum consilio in arduis Regni negociis militiae legendae, Pacis concludendae, Belli incidendi, Indictionis instituendae res perficiuntur. Inter eos vero necessarii in separabilesqve socii Consiliorum sunt I. Archidapifer, ut vulgo vocant s. Drocksetus, h. vicarius judex a voce Germanica Drost/ ac proinde fere idem qvod veterum Praefectus Praetorio, cujus munus est leges custodire, Praesidem Summi Dicasterii Holmensis agere, Regemqve officii admonere, in eo comparandus cum Comite Palatino in Imperio, Palatino Hungariae, Burggravio Bohemiae, Magna Justitia Arragoniae. 2. Mareschallus Regni, qvi dirigit militare consilium, et omnem curam militiae terrestris gerit, comparandus cum veterum Magistro militum. 3. Archi-Thalassus, qvi Leges nauticas custodit, utque navibus bene sit, operam dat, Veluti Magister Dodecanisi in Imp. Turcico et olim in Imperio Constantinopolitano, Admiralius Angliae etc. 4. Cancellarius, qvi Legum normam dirigit. 5. Thesaurarius, qvi reditus Regni qvaeqve ad Fiscum pertinent curat, veluti olim Comes Sacrarum Largitionum. Atque hi durante minorennitate Regis cum vidua Regina, si qvae in vivis est, negocia Regni tractant et Subscriptionibus suis firmant: Qvanqvam non illi modo sed omnes Senatores in Transanctione Polono-Svedica A. MDCLX. volente ita Regina Matre subscripserint. V. Sprenger. Noticia R. Svediae. Inter Viros Ministerio Regni conspicuos celebrandi Oxenstirnii, Königsmarckii, Brahei, Wrangelii, Wittebergii, Martefeldii, Duglassii etc. Qvorum virtus, strenuaqve Rebus Svedicis navata opera in Historiis nostris seculi passim obvia est. Benedictus Oxenstierna Magnus Svediae Cancellarius tempore primi Belli Germanici, qviqve extera Svedorum negocia infelicissimum statum evexit, tanta autoritate fuit, ut Rex Galliae singulari eum Legatione Protestantibus Imperii Principibus in Directorem rerum durante modo dicto Bello per Germaniam constituendum, eiqve???onsiliarios adjungendos commendaverit. Königsmarckii gesta singulari eodemque ornatissimo Panegyrico prosecutus fuit Alex. Torqvatus ed. Amstel. MDCLXIII. fol.

CAPUT VII. De HISTORIA IMPERII RUSSICI.

III. Series Magnorum Ducum Russiae superioris ac praesentis seculi: De Czarii nomine.

IV. Pseudo-Demetriorum, qvi Russiam initio hujus seculi afflixerunt, Historia; Similiave apud alias Nationes exemplae.

V. Russorum cum Polonis negocia; Articulorum Andrus kovensium summa, confirmatio, et conseqventiae.

VI. Russorum negotia cum Svedis: Pacta Teus finensia, Wiburgensia, Stolbowensia, Cardisiensia.

X. Russi AEram suam a condito mundo incipiunt, in Juramento Crucem osculantur, aliaqve eorum singlaria.

RErum Moscoviticarum Scriptores varii prodierunt uno volumine Francofurti A. MDC. fol. cui simile est volumen de Russorum, Moscovitarum et Tartarorum Religione, Sacrificiis etc. Spirae An. MDLXXII. in 4to Inter particulares Scriptores potissimum eminent Sigismundus Liber Baro ab Herberstein in cit. Scriptor. n. 2. Ab aliis Sigismundi Baronis, a Godofredo in notis ad L. 1. C. de Patr. qvi fil. Sigismundi

Liberi nomine obscuriuscule citatus, qvod mundum tamen in Francofurtana Editione???orporis Juris A. 1663. sublatum et verba Baronis ab Herberstein substituta. Olearius in Itinerariis Pers. Libris prioribus. Petr. Petrejus???hron. Rer. Moscovit.???aeteri sunt Paulus Jovius de Legatione Basilii M. Principis Moscoviae ad???lementem VII. P. Romanum cit. Script. n. 3. Matthias a Michou Sarmatiae P. II. Genealogiae Magni Ducis Moscoviae e Manuscriptis Annalibus Russicis ercerpta Vid. in Script. n. 1. Paulus Odorborn Vitâ Johannis Basilidis ibidem n. 6. qvem Germaniae transcripsit Henricus Ratel Saganensis, Reinholdus Heidenste in de Bello Moscovitico cum Stephano Rege Poloniae ibid. n. 7. Apud Anglos melioris notae Scriptor de Rebus Russicis praestat Giles seu AEgidius Fletcher, de Orthographia Ruthenica habetur tractatus Adami Bohoricz. de Regione Russorum videndus Possevinus in Moscovia, Johannes Faber de Moscovitarum religione cit. Script. Moscov. n. 3. qvibus Epitomes instar accesserit Eduardus Brerewood In Scrutinio Religionum, et Hottingerus Topographiae Ecclesiast. L. III. c. III.

II.

Imperium Russioum Despoticum esse, h. ut Russi se totos Imperatori sui subjiciant, passim constat:???ujus fundamentum ab indole gentis petendum, qvae aliter qvam absolute regi nescit; Ita enim et Tacitus Hist. IV. XVII. svetum Regibus orientem dicit, Urbes Regibus parere consvetas inducit Florus L. II. c. XX. Confer. Part. I. c. IX. Sect. IV. §. III. Speciales rationes inignoratia Iiterarum, unione Religionis et prohibitione peregrinationis sitae. De qvibus fusius Thuanus L. XXI. ad A. MD LIIX. Primo qvidem qvod omnes, qvi ab illis in Religione dissentiunt, etiam eos qvi Romanam seqvuntur, barbarorum loco habent, ac detestantur, proptereaqve Princeps qvi subditis in haec opinione praeit, qvoties legatos externos in colloqvium admittit, in pelvi aqvam paratam habet, qva dimissis legatis statim manus, qvasi eorum contagio pollutas, abluit. Deinde qvod ex suae Religionis institutis Mosci eandem, qvam DEO omnipotenti deferunt, fidem se Principi suo debere existimant, ut non minus constantiam eorum laudent, qvi fidem ad extremum Principi servarint, qvippe qvos anima ex corporibus evolante, mox ad coelestem vitam rapi credunt, qvam discipulorum Christi, qvi in singulari erga Servatorem fide ac pietate ad vitae usque finem perseverarunt. Eam vero opinionem Imperii

severitate alunt Principes, qvi suos cum externis commercia promiscue agitare minime sinunt, nec ad externas nationes qvenqvam e suis commeare patiuntur, nisi qvos in legationem mittunt, qvibus tamen custodes apponunt, ut eis nisi custodibus praesentibus cum qvoqvam colloqvi liberum sit, qvo sit ut aliorum Principum humanitatem ignorantes nec libertaetis gustata dulcedine praesentia melioribus, cognitae dubiis anteponant. Praeterea hanc cautionem adhibent Principes, ut qvos in legationem militiamque mittunt, aut alii ejusmodi muneri pareficiunt, eorum Charissima pignora, ut liberos et conjuges obsidum loco penes se retineant, in qvos omnia exqvisitorum suppliciorum exempla edunt, siqvid deliqverint.???ic Generosus qvisqve qvo libertatis appetentior, aut injuriae minus patiens,???eligione, s. metu poenae ac suorum periculo admonitus in officio continetur.

III.

Familiam???ucalem superiori tempore illustarunt Johannes Basilides s. Iwan Basilowitz Grotzdyn, qvi universae Russiae Principem se primus appellavit, Magni nomen ob id sortitus, qvique Tatarorum jugum a qvibus Majores ipsius et inaugurationem totis CC. et amplius annis petierant, instinctu conjugis???ophiae excussit mortuus A. MCCCCXCII.

Filius et successor Basilius Sophiae filius, et ante Imperium Gabriel vocatus, Smolencensem Principatum et qvicqvid???iberensis ditionis supererat Imperio adjecit, ac Czarii titulum primus assumsit, qvod Regem qvidem sonare dicunt, cum et Regem Davidem in Czarem vocent;???uspicione tamen non caret, qvin ad imitationem???aesarei nominis eum affectaverit, qvia et Aqvilam, qvae insigne Imperii, insignibus suis inferri passus fuit. Baronis ab Herberstein de Czarii nomine verba haec sunt de Reb. Moscoiticis p. v. 11. et 12. Czar Ruthenica Lingva Regem significat: Cum aurem communi Slavonica Lingva apud Polonos, Bohemos et alios omnes sumpta qvadam consonantiae ab ultimae et ea gravi qvidem Syllabae Czar Imperator seu Caesar intelligatur: Unde omnes qvi Ruthenicum idioma seu literas callent, item Bohemi, Poloni atque etiam Slavi Regno Hungarico subditi alio nomine Regem appellant, nempe Krall, alii Kyrall, alii Koroll:???zar autem solum Caesarem seu Imperatorem dici existimant: Unde factum, ut Rutheni interpretes audientes Principem suum ab exteris nationibus sic appellari, coeperint et ipsi deinceps Imperatorem nominare, nomenque Czar dignius

esse qvam Regis, (licet idem significet) existiment. Caeterum si evolvas omnes eorum Historias, atque Sacram Scripturam, ubique Regis nomine Czar, Imperatoris vero Kassar reperies. Conf. Notic. Dignit. Dissert. 1. cap. II. §. V.

Hunc secutus Johannes Basilides s. Basilowitz, qvi astum, industriam et severam disciplinam in propagando imperio ad majorum artes adjecit, Casanense et???stracense Regnum in potestatem redegit, ac fere omni Mari Caspio sui juris facto imperium in Persiam usque protulit, multis aliis praeclare, non tamen sine crudelitatis infamia gestis. Thuan. L. XXI. An. MDLIIX. Cui inprimis addendendus citatus Oderborn.???ula ejus peculiariter descripta a Philippo Pernisten Legato Imp. Maximiliani II. in Honorii Praxi Prudentiae Politicae p. I. pag. 280. Jovius tamen Christianae Religionis cultorem egregium praedicat. Hist. L. I. Et potuisse sibi imperare patuit exemplo Legati Elizabethae Reginae Angliae Hieronymi Bovves, qvi jussus coram eo Caput aperire cum commitatione pilei ipsi clavis affigendi, nihilominus illo tecto perstitit, causatus nihil ea de re a Regina sua sibi injunctum; Et cum Archangelo jam solveret, offerrentque ipsi Ministri Regii Munera pellicea, more Russiae solito, ille non passus navem suam accedere, eos stricto gladio pepulit protestatus, nec se, multo minus Reginam suam pellibus ejusmodi felinis indigere: Bedürffe keiner solcher Katzen-Felle. Qvae omnia Basilius miratus viri confidentiam placide tulit. Vid. Jac. Howoll. App. ad Diss. de Praerog. Angl. Diss. de Legat. pag. 214. Sed hujus causa ex amore in Angliae Reginam ac nationem pependit, qvae usum commerciorum per mare???lbum ipsum primo docuerat. V. P. I. c. III. S. III. § I. Lopatiscum qvoqve utut nuncium Belli Polonici a Stedhano Rege missum humaniter excipere visus est, jussitqve in hospitium duci ac diligenter qvidem custodiri, sed ita ut omnes ei debiti personae ipsius honores haberentur, et simul ad commeatum necessaria omnia praeberentur. P. Oderborn. L. III. de Vit. ejus.???d Characterem personae ejus pertinet, ipsum ad omnem fortuitae vocis jactum effuse risisse, qvod homines sapientes vehementissime admirabantur. Oderborn. p. 316. Germanos primo ita amare solitus fuit, ut non tantum arcana rerum et Reip. administrationem magna ex parte cum illis communicarit, sed adeo etiam studiose illos dignitate et muneribus ornarit ut Magnatibus suis vehementer exterorum hominum fortunae

vnidentibus respondebat: Germanos omnino istis muneribus et dignîtate esse per ornandos, qvos cognovisset milit aribus disciplinis liberaliter eruditos, et Ministros Principum valde elegantes, nec esse vaccarum custodes, ut Bojarii Moschici, qvi moribus pessimis et corruptissimis in Aulam advolare consvevissent. Oderborn. pag. 319. Sed intempestivo qvorundam e Russia abitu factum, ut postea durius in eos consuluerit. Exterorum qvoque???rincipum amicitiam ad tuendam nominis sui dignitatem ambitiosisime qvaesivit. Nam et Maximilianum II. Caesarem in favorem sui solicitavit, et???ersarum Reges Schach-Tamam et Mahometem Hodabandum beneficiis obseqviisqve devinctos habuit. Britannicae autem Reginae adeo impense favit, ut et cum illius Legato in intimam familiaritatem recepto, arcana rerum liberali fiducia communicaret et magna ex parte consiliis ejus regeretur. Oderborn. p. 317. Obiit A. MD LXXXIV. AEtatis LVI.

Excepit ipsum filius Fedor seu Theodorus A. AEtatis XXII. Princeps sedati ingenii, et de qvo Russi optima qvaeque, sibi promittebant. At secuta tempora ipsum huic oneri imparem campanisque pulsandis potius qvam Regimini tractando aptum fuisse manifestarunt, qvo abjecto exercitii genere ante et post congregationes sacras impense delectatum fuisse testis est Salom. Henning. Chron. Livon. et ex eo Olear. Itin. L. III. c. XI. Obiit improles. A. MDXCVII.

Successit Barislaus Gudenovv, seu Hodunus, ut a Lubienskio vocatur Opp. f 28. Rerum summae jam sub Theodoro admotus, occasione Sororis qvam Theodorus duxerat; volens ne an invitus, et procurata morte Demetrii Fratris Theodori natu minoris ex Petrejo, Oleario aliisve Scriptoribus Rerum Russicarum dijudicandum. Russiam non sine prudentiae laude, paceqve cum vicinis Principibus stabilita gubernavit usque ad A. MDCV. qvo motus primi Pseudo. Demetrii coeperunt, qvove accepto â Demetrii studiosis veneno extinctus obiit.

Hinc post varias???seudo-Demetriorum factiones, et Basilium Zuskium, qvi medio tempore Magnus Dux creatus fuerat, in Monasterium detrusum, electos deinde Vladislaum???rincipem???oloniae, mox Carolum???hilippum Gustavi Adolphi Svediae Regis Fratrem, sed rejectos iterum, A. MD CXIII. Michael Federowitz, e Familia Johannis Basilidis Dux constitutus, Princeps Pietate, Pacis amore ac clementia

celebris, cuive geminum Russia a plurimis retro annis non vidisse creditur, Parentem, qvi Patriarchatum usque ad A. MDCXXXIII. gessit, obseqviofissime semper coluit, et in soIenni Legatorum exceptione aliisqve ejusmodi publicis actibus ad dextram collocavit: Mortuus A. MDCXLV. Successorem habuit filium Alexium Michalowitz, qvi Bello Svedico in Livonia gesto, pactis arctioribus cum Polonis, ac ultimum Bello Turcico inclaruit: Motam etiam in remotioribus Russiae partibus Regno???asanensi et Astracanensi a Redzinio qvodam rebellionem sustinuit, sed nec diuturnam, nec magno cum periculo Status Publici; Et Redzinius posthac simul complicibus suis poenas moliminum horum dedit. Obiit A MDCLXXVI. Regnumque Filio Michaeli Alexowitz reliqvit.

IV.

De Pseudo Demetriorum sibi invicem succedentium factionibus V. Olear. in Itinerar. et Petrijum in Chron. duraruntqve ab A. MDCV. ad A. MDCXIII. qvo Michael Federovitz Dux constitutus fuit: polonis interjecto tempore pro???emetriis qvibuscunque Svedis pro Zuskio, maxime tamen commodis propriis pugnantibus. Occasio sumpta fuerat a Demetrio Joh. Basilidis filio secundo genito, fratre Theodori, qvem Borislaus Gudenovv. Imperii potiundi causa clanculum interfici curasse creditur, cujus administrationem jam vivente Theodoro susceperat. Hujus igitur personam primo Grisca seu Gregorius Trepeja, seu Ottrepovicius, uti Lubienski vocat Opp. 28. Monachus e coenobioTrinouka, et Otrepii Bojari cujusdam ex oppido Galitz filius mentiri coepit et studiis Principis Lithuaniae Adami Wisnovviki ac Palatini Sendomiriensis Georgii Mniszek adjutus res suas eo usque promovit, ut ab omnibus pro vero Demetrio eoque herede Imperii Russici susceptuspublice coronatus fuerit A. MDCV. d. XXIX. Jun. Sed qvia peregrinos ac inspecie Polonos magno numero Russiae induxerat, uxorem etiam e Polonia duxerat, Religionem Catholicam in Russia stabilire meditatus fuerat, a moribus Russicis insuper, qvorum servandorum Russi tenacissimi, alienus erat; Russi suspicionem fraudis ab eo admissae auspiciis unius e Proceribus Basilii Zuskii venerunt, et mox Imperio pariter ac vita una cum Polonis plerisque qvos secum habebat exuerunt, qvod factum ultimis diebus nuptiarum An. MDCVI. Mens. Majo cum Maria Mniskovvna Palatini Sendomiriensis filia celebrataum.

licet saucium effugisse, prodiitque iterum Demetrius sive idem sive alius qvidam nomine ejus assumpto, qvi a Polonis adjutus Zuskio recens constituto Magno Duci non parum molestiae creavit, acceptis in fidem plerisque Russiae provinciis et obsessa ipsa Moscovia. Nec aliud praesidium supererat Zuskii militiae, nisi ut a Rege Svediae Carolo acceptis auxiliis Demetrium distineret; Cui accessit defectus Provinciarum non Paucarum gravioribus tributis exacerbatarum paulo post secutus, discordiaeque mutuae exercitum ipsius non parum turbantes.

III. Obiit tandem prope Colugam confectus a Tatarico qvodam Mursa reliqvitqve filium posthumum itidem Demetrium dictum in cujus fidem???olugenses ac vicini jurarunt; Et ut mater ejus jura filii tanto acrius proseqveretur, nupsit Polono cuidem Joh. Zaraski, qvi etiam Belli impetum aliqvandiu sustinuit, sed captus biennio post a Michaelis Federovvitz exercitu palo infixus fuit, Uxor vero et Pseudo-Demetrius Junior perpetuo carceri addicti obierunt.

IV. Surrexit et qvartus Pseudo-Demetrius Scriba publicus Moscoviensis, et Novogardiam aliosque vicinos tractus Russicos in partes suas pertraxit, solicitato etiam in auxilium Rege Svediae. Sed cum insolentissime se gereret, a suis captus et Moscoviam abductus ad Aulae portam catenae alligatus, et publicum ludibrium aliqvamdiu passus tandem a Michaele suspendio adjudicatus fuit. Motae qvidem et sub Alexio Michalovvitz posthac a qvodam Pseudo Zuskio, qvi se Basilii Zuskii filium gerebat qverelae nonnullae, sed minoris momenti, nec in Russia adeo, qvam exteris Regionibus qvarum plerasque in Europa pererravit, captus tandem rogatu Alexii in Holsatiam et Moscoviam abductus mendacia suae A. MDCLIII. capitali supplicio luit. Similes IV. Pseudo-Sebastianos numeravit. Portugallia, cum verus Rex Sebastianus. A. MDLXXIIX. in Africa occubuisset, et Philippus II. Rex Hispaniae cum competitoribus suis nomine Regni controversaretur. De qvibus vide Chiffletium in Teuneurio expenso c. IIX. et IX. et praec. c. II. §. V. Iisdemqve casibus An. MCCCXLIIX. involuta fuit Marchia nostra, a Pseudo-Waldemaro infestata. Inter Veteres Pseudo-Philippum habuit Andriscum qvendam, hominem mercenarium Macedonia, qvi devicto Perseo ultimo Macedonum Rege, Romanis molestias facessivit: Cambyse mortuo in Persia regnavit aliqvandiu Oropastes Magus, Mergin se simulans: Turcas Pseudo-Mustaphae turbarunt: Pseudo-

Agrippa sub Tiberio Romanos: Pseudo-Balduinus Belgas, et alios alii, V. Zevecotium in Florum L. II. c. XIV. Neqvid dicamus de suspectis nostro tempore personis, Padre Ottomanno ac Mahomed Bei, seu Johanne Michaele Cigala, et qvi An. MDCLXXVI. se speratum Judaeorum Messiam mentius fuit Sabatai Sevi, qvorum Vita Anglice ac Germanice prostat cum Inscriptione: Historia de tribus hujus seculi famosis Impostoribus.

Negotia qvae Russi cum Polonis habent ob Livoniam, Poloniam Ducatum denique Smolensko et Severiae ferme gesta fuerunt, qvos illi Polonis sub Sigismur do, Sigismundo Augusto et Henrico ademerunt. V. Sermonem Joh. Basilidis hac de re ap. Oderborn. L III. Resqve variis Bellis Sub Stephano, ac Successoribus Regibus Poloniae agitata fuit, qvorum ultimo tandem finis alluxit pactis. A. MDCLXVII. tredecim annorum induciis his fere conditionibus: Ut Polonis crederentur Duneburgum, Polock et Wietepskia, ut et Livoniae partes; Russi contra retinerent Ducatum Smolencensem, Severiensem et Ukreinam trans Boristhenem, Kioviam post biennium Polonis redderent, Cosacorum Insulas vero utriqve defenderent, et sese invicem mutuis auxiliis juvarent; V. Articulos hosce in App. ad Cont. XV. Diar. Eur. Qvi tamen vitiosa inter pretatione non carent. Iidemqve A. MDCLXX. d. VII. Martii denuo confirmati fuerunt hoc tenore: Das ob gleich beyderseits abgeschickte gevollmächtige Gesandten sich allhier in Andreßkow eusserst bemühet haden in unterschiedlichen Conferentien eine ewige Verbündnüß und Freundschafft zwischen beyderseits Majestäten auffzurichten/ jedoch hat solches wegen einge fallenen unterschiedlichen Verhinderungen nicht können werckstellig gemacht werden. Damit aber gleichwohl der gantzen Welt beyderseits Maj. zum Frieden geneigter Wille und Begierde klährlich erhelle/ so haben dero gevoll mächtige Gesandten das jenige/ was zu Bekräfftigung der vorhin beschwornen Tractaten Anno 1667. dienlich seyn kan hiermit auff setzen und annehmen wollen.

1. Die A. 1667. in Adreskou auffgerichtete Pacta sollen bey ihren völligen Kräfften in allen Puncten, Clausulen und Paragraphis ohne Abnehmung/ oder auch verkehrte Außdeutung/ biß zum Außgang der darinnen enthaltenen Jahre gehand habet werden und confirmiret bleichen.

2. Die einmahl auffgerichtete und von den Gesandten beschworne/ auch von beyderseits Majestäten ratificirte Vereinbahrung der Waffen/

oder???onjunctio Armorum, soll auch unverbrüchlich biß zum Verlauffe der obigen Jahre observiret werden.

3. Und damit selbige Conjunctione in keinen Zweiffel gezogen werde/ sollen beyderseits Majestäten durch ihre Abgesandte/ innerhalb 6. Monaten/ durch einen Eyd selbige bekräfftigen/ und der Gewohuheit nach durch einige vorgängige Courier solcher Abgesandten Aukunfft notificiren lassen/ und wann die Gesandten auff einen darzu assignirten Gräntz Platz kommen/ sollen solche Ratificationes aus gewechselt werden.

4. Was das jenige/ so zu den Andreskowischen Tractaten gehörig ist/ und auff???ommission nich hat abgehandelt werden können/ belanget/ dasselbe sol bey der künfftigen Ratification zu einer Endschafft/ wo möglich in zwo???onferentzen/ gebracht werden/ da man zugleich auch abreden soll: Wie man auffs Beste die Ukraine von der Türckischen Protection abziehen/ die muthwillige Cosacken zum Gehorsam bringen/ und also beyderseits Majestäten Länder in Ruhe wieder setzen könne.

VI.

Cum Svedis ob partes Livoniae et Ducatum Novogardensem controversatum fuit, Svedi tamen potiores partes plerumque tulerunt; Ademptaque Magno Duci A. MDCXI. ipsa Magna Novogardia, aliaque magni momenti oppida. Transactiones nostro tempori propiores inter ipsos fuerunt: I. Teussinensis A. MDXCV. inita inter Carolum IX. et Theodorum Jvanovitz. II Wiburgensis A. MDCIX. inter???arolum IX. et Basil. Zuscium, qva Svedis pro opere adversus Pseudo. Demetrios et???olonos praestanda Kexholmia cum adjacenti territorio tradita. III. Stolbowensis, a pago Stolbovva inter Legudam et Tiffinam sito, inita A. MDCXVII. qva Svedis concessae Urbes et Castella Ivanogrodia, Jama, Corporia, et Nonteburgum; Magna Novogardia autem aliaeque urbes Russis redditae. Vid. Articulos in Petr. Chronic. Part. II. p. 489. et seqv. Ingria tamen secuto tempore incolis suis nudata, qvi cum praepositis ministris Sacris ad Evangelicam Religionem se perducendos viderent, amore veteris suae Religionis Graecae sedem migrarunt, eamqve in Russia fixerunt, consilio qvidem Patriarchae et Episcoporum Russiae, indultu vero ipsius???zarii; Qvod ille tamen posthac missis ad Svediae Reginam Legatis excusare conatus fuit. Dn. IV. Cardisiensis An. MDCLXI. inita, cujus summam Vid. in Diar. Eur. Cont. VI. p. 166. Ut: 2. So Beyder Potentaten Titul nach vorigen Gebrauch ungeringert

bleiben/ wie auch/ was so wohl der eine als der andere hinführo an Ländern auff seine Seite gewinnen kau freyständig zu gebrauchen. 3. Raumt S. Zaar. Maj alle eingenommene Städte und Vestungen in Lifland wieder ein. 4. Den 6. Augusti dieses Jahres sollen alle Vestungen in Lifland geräumet/ ausgenommen das Schloß Marienburg/ welches 14. Tage nach Uberlieferung der Ratificationen oder Unterschreibungen soll abgetreten werden. 5. Sollen die Lifländische Unterthanen gehalten seyn alle Russische Stück und Plunderwerck biß an die Russische Gräntze zu führen/ dargegen soll Se. Zaar. Maj. bedacht seyn/ in allen Vestungen die Stücke/ Kraut und Loth/ Glocken/ Kirchen-Schmuck/ Schrifften und Bücher/ in selbigem Zustand/ wie sie bey geschehener Eroberung gewesen/ ingleichem auch zu Unterhaltung der Vestungen 10000. Tonnen Roggen und 5000. Tonnen Gersten zurück zu lassen. 6. Soll eine Grentz-Gesandschafft gegen den 2. Aprill des 1662sten Jahrs angestelt werden/ umb allen Zwiespalt wegen Gräntze in Richtigkeit zu setzen. 29. Es verbleiten die Teusinische/ Wyburgische/ Stalbowische Verträge/ wie auch der Wallisarische Stillistand bey ihrer vollkommen Krafft/ außgenommen was in diesem ausdrücklich verändert und sonst verabredet worden.

VII.

Negotia Tatarica ex antiqvo Tatarorum in Russos odio proficiscuntur. Qvia enim Russi olim non tantum Tatarorum Tributarii fuerunt, sed etiam Tatarorum arbitrio Russis ambientibus singuli Principatus delati fuerunt, illi servitutis talis eorum memores, hi libertatis posthac acqvisitae tenaces, mutuis molestiis se invicem impetere non desinunt: Cujus rei exempla qvotidiana praesenti Bello Turcico etiam nunc apparent. Initium Libertatis hujus a Russis sub Johanne Basilide majori auspiciis conjugis ejus sumptum, qvi cum felicissimus esset, adeo ut Stephanus Moldaviae Waivvoda de eo dicere soleret: Illum domi sedendo et dormit ando imperium suum augere, se vero pugnando qvotidie vix limites defendere posse: Reges Casani etiam ex arbitrio suo constitueret, Tataros tamen tantopere adhuc veneratus fuit, ut advenientibus ipsorum Oratoribus extra urbem obviam procederet, eosque sedentes stans audiret: Qvam rem uxor ejus, Graeca tam graviter tulit, ut qvotidie diceret, se Tartarorum servo nupsisse; Atqve ideo hanc servilem consvetudinem, ut aliqvando abjiceret, marito persvasit, ut agritudinem Tartaris advenientibus simularet. Erat qvoque in castro Moscovia domus in qva habitabant Tartari, ut omnia qvae Moscoviae agerentur,

intelligerent: Qvod cum ferre uxor pariter non posset, certos Oratores instituit, munera ampla Reginae Tartarorum mittit, supplicando ut eam sibi domum concederet donaretque: Visione etenim Divina commonitam, Templum se eo loci aedisicaturam: Ita tamen, ut aliam domum Tartaris se assignaturam polliceretur. Consentit hoc Regina, diruitur domus, templum eo loco extruitur: Sic castro ejecti Tartari domum aliam nec viventibus adhuc nec mortuis Ducibus conseqvi potuerunt. Bar. ab Herberst. de Reb. Mosc. fol. 9. Turcica negocia antehac Tartarorum causa ferme gesta. Qvos Turca modis omnibus juvat, qviqve nisi Turca eos subsidio sublevasset, jam exterminati fuissent: Deinde cum Turca ante annos octoginta admodum fluvium Tanaim in Wolchdam deducere conaretur, copias suas ita per mare???aspium in Persiam educturus, Russi deleto ingenti ejus exercitu molimen hoc intervertere studuerunt: Qvod opus tamen posthac nihilo secius perfectum fuit et nomen Fossae Camoutz abstulit: De qvo V. Part. l. c. III. S. IV. IV. XIII. Qvam indigne Borislaus Gudenovv Legatos Turcicos habuerit tradit Petr. P. II. p. 282. Belli Turcici ab Alexio suscepti et ab hodierno???zario continuati Causae Svasoriae videntur fuisse 1. vetus Consilium Turcam longius a se dimovendi. 2. Spes occupandae Ukraniae: Qvo fine et Alexius Czarius A. MDCLXXV. Nobilitatem in Volhinia ad recipiensdam protectionem suam invitavit. Sicqve primo tanqvam auxiliari???egis Poloniae se Bello accinxit, posita qvidem hac inprimis conditione' ne Poloni sine ipso cum Turca pacem facerent: At his nihilominus pacem a Turcis oblatam suscipientibus, idem suo nomine continuavit praeliisque aliqvot non infelicibus sustinuit.

VIII.

Exteros Proceres Impp. Russicorum amicitiam qvaesivisse non uno exemplo patuit, rebus tamen raro ex voto fluentibus: Cujus ratio ex eo forsan, qvia exterorum consortio nec dum assveti sunt. Sic Magnus Dux Holsatiae Friderici II.???aniae???egis Frater circa A. MDCLXIX. Johan. Basilidis studiis exceptus, ex ejus fratre neptem duxit, simul Livoniae Regis Titulo ab eo donatus; Sed hac in re cum successu sperato excideret, ab eodem bonis omnibus multatus gratiam Regis Poloniae exorare coactus fuit, sub qvo reditibus aliqvibus e???urlandia auctus vitam finiit. Fine praecedentis seculi Borislaus Gudenovv Gustavum Erici XIV. Regis Svediae filium Thorunio evocari curavit, exceptumque magnifice toto fere bienio gratia

non parva complexus fuit; Sed jussus Religionem Russicam assumere cum renuisset, odium Ducis incurrit, qvod et Pseudo-Demetrius primus ac Zuskius in eum continuarunt, ad eo ut velut in captivitate vitam misere finire oportuerit A. MDCVII. Johannem Regis Daniae Christiani IV. Fratrem, qvi A. MDCII. eo venerat ducturus filiam Borislai Axiniam Borissovam, honorificentius qvidem exceperunt, sed ille vix elapsis sex hebdomadibus in Regia Moscoviae obiit Denique Christianus IV. iterum. A MDCXLIII. ut Russos in societatem suam contra Svedos alliceret, ac ab ea parte commoveret Bellum contra eos pro vindicandis locis???ussiae ab ipsis usurpatis, affinitatem Magni Ducis Michaelis Federovvitz ambivit, misitqve filium naturaIem Waldemarum, ut filiam Ducis in uxorem duceret; Sed irrito eventu, cum???ussi iterum inter conditiones matrimonii contentius exigerent, ut Waldemarus Religionem Russicam amplecteretur, qvam cum abnueret, in custodiam datus fuit. Demum tamen opera Stephani Stepkovvski Castellani Brachlaviensis Legati Vladislai Regis ad Magnum Ducem A. MDCXLV. fuit liberatus ac dimissus a novo Duce??? exio???icchalovvitz Michaelis filio, donis magni precii etiam honoratus, ut aboleretur detentionis duae injuria. Piasec. Chron. pag. 521.

IX.

AEra???ussorum non Nativitatis Christi, sed conditi Mundi est; Nec nostrâ, sed Orientalis Ecclesiae computatione instituta. Itaqve in negociis cum exteris utraqve adhiberi solet; Veluti in transactione Andruskovensi inter Polonos et Russos: Soll dieser Friede dreyzehen nach einander folgende Jahre zurechnen von der Geburth Christi 1667. und von der Erschaffung der Welt 7175. den Monat Junii biß zu dem Jahr von der Geburth CHristi 1680. und der Erschaffung der Welt/ 7188. selbigen Monat wären etc. Nec a prima Januarii, sed Septembris Annum auspicantur, qvia mundum tunc conditum autumant: Qvod qvibus ritibus in???ula Russica fiat, expositum ab Olear. Itin. L. I. c. IIX. et recentissime A MDCLXXIX. a Cl. Continuatore Relationum Historicarum Lipsiensium, cujus verba honoris causa huc transferimus. Der Auszug nach Towitsen/ wohin Se. Majest. Dero Jährlichen Gottedienst daselbst zu pflegen sich erhobe/ geschahe gleichfals mit überaus grosser Pracht und/ Herrligkeit. Voraus giengen den Weg zu bahnen eine Compagnie Knechte/ so man daselbst Semkes nennen/ alle wohl bekleidet/ deren jede einen Besen unter den

Armen truge/ den Weg darmit zu bahnen/ darnach zog die Leib-Compagnie/ in sehr guter Ordnung u. Rüstung. Diesen folgeten in die 100. sehr rare Handpferde/ mit ungemein köstlich verbrehmten Sätteln u. Decken/ hatten umb die Beine güldene Fußbänder/ u. neben den Sätteln an der rechten Hand lange Schwerdter/ derer Scheiden mit Silberu. Gold/ u. viel derselben mit Türckischen und andern Edelgesteinen besetzt waren/ jedwedes Pferd ward durch zwey wohlbekleidete Knechte geführet/ welche an jeder Seiten ein Seiden-Band hatten/ so an dem Zaum des Pferdes fest gemachet/ worbey sie die Pferde leiteten. Nach diesen folgete eine von Sr. Czarischen Maj. Leib-Carossen/ mit Dero Wapem gezieret/ köstlich ausgeschnittem/ u. vergüldet/ ward von 6. schönen Pferden/ so Federbüsche auff den Köpfen hatten/ ledig gezogen. Darauff folgeten viel groffe Herren/ und zwar in solcher Menge/ daß man sie im Vorbeygehen nicht alle zehlen kunte/ waren sämmtlich mit kostbaren langen Röcken und mit Perlen sehr reich besetzten Mützen angethan/ Se. Tzarische Maj. selbst ritten auff einem muthigen schönen Pferde/ u. gläntzete allenthalben von Diamanten/ Gold und andern köstlichem Schmucke. Eruditionis Divinae humanaeqve negligentos sunt, unde nec disputare nec Sermones sacros facere fas est: Exempla Vid. apud Olear. L. III. c. XXI. et XXV. Jus suum A. MDCXLVII. singulari volumine, qvod Soborna Illosienia vocant, comprehendi curarunt, juxta qvod sententias ferri oportet. Olear. Lib. III. cap. XX. Osculatio Crucis solennis ritus confirmandi juramenti est, rarior qvidem, nam et qvi juste jurant in causis privatis, apud illos despectui sunt; Attamen in pactis aliisque negociis publicis adhibitus, idque ex antiqvissimo more Ecclesiastico, qvo crucem amplexi per sancta Evangelia jurare solebant. Ita Sigebertus ad A. DLII. scribit, Pelagium insimulatum mortis Vigilii Papae tenentem Sancta Evangelia et crucem publice satisfecisse; Et addit Anastasius in eodem, ipsum Evangelium et crucem supra caput extulisse et tenuisse, qvi mos tamen sensim exolevit: Unde solorum qvatuor Sanctorum Evangeliorum mentio fit Nov. IIX. circae finem. Ritum Osculationis talis ab ipso M. Duce Michaele Federovvitz in confirmationem Articulorum Stolbovvensium peractae habet, Petr. p. II. p. 522. Nachdem die Gesandten ihre Reverentz gethan/ u. des Groß-Fürsten Cantzler seine Oration vorbracht/ u. die Creutzküssungs-Schrifft öffentlich gelesen/ und dieselbe in einer güldenen Schüssel auf

ein Bild/ unter einem Creutz/ so von Gold u. Edelgesteinen gemacht/ gelegt gehabt: Wie auch nach dem der Grof-Fürst selber kürtzlich seine Rede stehend beschlossen/ nemlich das laut dem auffgerichteten Friedens-Vertrag er alles auffrichtig halten wolte/ und sich desgleichen von dem Könige versehen/ da neigete er sein Häupt und ließ die zween vornemsten Fürstendes Reichs Fedor Ivvanovvitz Mistlouski die Krone von seinem Häupt/ und Ivvan Michalovvitz den Stab oder Scepter nehmen/ der Cantzler ermahnete die Gesandten/ daß sie mit Fleiß darauff sehen solten/ wie der Groß-Fürst das Creuß küssete/ u. trat der Groß Fürst von seinem Stul einen Schrit fort/ legte sein Angesicht auff das Creutz/ und küssete darnach dasselbige/ wie es sich ansehen ließ/ mit sonderlicher devotion. Nach Verrichtung dieses/ sagte der Groß-fürst selber zu den Gesandten: Nun habt ihr gesehen/ daß wir das Creutz geküsset haben/ umb alles zu halten/ was zwischen uns grossen Herren Zaarn und Groß-Fürsten Michael Federovvitz aller Reußen Samoderfitz/ u. vieler Herrschafften/ Herren u. Uberwinder u. unserm vielgeliebten Bruder/ euern Herrn dem Eroßmächtigen König Gustavo Adolpho in Schweden in dem aufgerichteten Contract beschlossen worden: Und ließ sich damit die Krone wieder auffsetzen/ wie auch den Stab in die Hand geben. Inter Czarii singularia est, nullas ab ipso literas, pacta vel contractus subscriptione nominis, sed praefixo solum insigni Imperii firmari: Unde vana fuit exceptio Pseudo-Zuscii in Aula Gottorpiensi, qva ministros e Russia ipsius causa missos in suspicionem adducere voluit, qva literas subscriptione carentes haberent. Apud Subditos singulare, qvod in subscriptionibus ad Principem nomine suo nonnisi in Diminutivo utantur, ut Petrus, Petruske etc. Salis et panis oblatio peculiare humilitatis eorundem erga Principes signum est: Qvo honore primum pariter ac secundum Pseudo-Demetrium affectum idem Petrejus tradit: Kamen aus der Stadt zu ihm u. brachten ihm viel köstliche Gaben etc. nedenst Saltz u. Brodt/ wie bey Ihnen die Gewohnheit ist/ welches die Reussen für den höchsten Dienst u. gröste. Ehrerbietung halten. Chron. p. II. p. I. Conf. p. 429. Eodem modo Plescovenses crudelitetem Joh. Basilidis mitigasse docet p. 130. Talisqve fere Terrae et Aqvae obligatio apud Persiae Reges recepta. Vid. Herodotum, Justinum aliosqve veteres. CAP.

CAPUT VIII. De REGNO POLONIAE.

II. Periodi Regni Polonisi: An Poloniae sub Mieczislao demum Religionem Christianam amplexa sit? Regius Titulus Poleslao Chobrio ab Ottone Imp. collatus: An Polonia fuerit Tributaria Imperio? An Sedi Romanae? Regius Titulus in Polonia iterum omissus, atqve rursum receptus. Abdicatio Joh. Casimiri: Vita ac Familia Michaelis.

III. Regum Poloniae singularia: Succedunt Electionis jure; Ita tamen, ut ratio habeatur Sangvinis Regii: De tempore ac modo Electionis variae: Legis de Piasto in Regem non assumendo consideratio: Jura Regum.

IV. Lit huania, Borussia Livonia Regnî Poloniae adjectae; Porussia Ducalis iterum exempta: Praetensiones in Silesiam: Jurisdictionis Polonicae versus Orientem amplitudo.

V. Negocia Polonorum cum Tataris; Donativa ipsis a Polonis missa: Polonos in Daniam penetrasse: Negocia Austriaca, Hungarica.

VIII. Jura Nobilium, Rokoss, Jus Polonicum, Tribunalia, Homicidiorum in Veteri Jure Polonico vilt pendium.

SCriptores de rebus Polonicis sunt: Corpus Historiae Polonica editum a Johanne Pistorio Tom. III. Augustimus Gudicanus in Chorographia Poloniae in Append. ad Thulden. Part. IV. n. I. Johannes Ludovicus Decius de Vetustatibus Polonorum, qvi et de Jagellonum Familia scriptum consignavit. Martinus Cromerus, Episcopus, Varmiensis de situ et Repub. Regni Polonici, idem de Origione et rebus gestis Polonorum libris XXX. Matthias a Michou, de Sarmatia Asiana et Europaea Libris II. Idemqve in Chronicis Polonia a prima propagatione et ortu Polonorum usque ad annum MDIV, qvem Cromerus in plerisque seqvitur, nisi qvod comptiori Stilo utatur; Alexander Gvaegninus in descriptione Sarmatiae Europaeae: Idem in Compendio Chronicorum Poloniae, Salomon Neugebauerus in Historia rerum Polonicarum Joachimus Pastorius in Floro Polonico, Johannes Herbutus in Chronico Poloniae, Vincentius Cadlubeus in compendio rerum Polonicarum, sed qvem adnotasse potius res Polonorum, quam descripsisse indicat Johannes Herbutus praefatione in Chronicon suum, Simon Starovolscius descriptoribus Illustribus Poloniae, item de Bellatoribus Sarmatiae, item de Rep. Poloniae, Thomas Dresnerus in Colatione Juris???olonici et Romani, item Institutionibus Juris???olonici, item???enturia Legum???olonicarum et Gallicarum. Statuta Regni???oloniae edidit ante dictus Joh. Herbutus a Fulstin: Simon Okolski scripsit Tomos III. Orbis Poloni, in qvo antiqva Sarmatarum arma gentilitia describuntur, cui similia sunt qvae congesserunt Matth. Schrot. Barth. Patroccius et Andr. Vargocius, Regensvolscius scripsit Systema Historico-Chronologicum Ecclesiarum per provincias varias praecipue Poloniae, Bohemiae, Lithuaniae etc. qvo continetur Historia Eccesiastica a Christi et Apostolorum tempore ad A. MDCL.???hronicon Rerum temporis nostri propiorum usque ad An. MDCXL. exhibet Piasecius in Chronicis suis de rebus initio hujus seculi gestis, aliisve ad statum civilem et sacrum Poloniae pertinentibus, Scriptor judiciosus, sed in Germanos iniqvior. Miscellanea Sacra pariter ac???ivilia habentur in Stanislai Eubienski Episc. Plocensis opp. Historicis. Ed. Antwerp. 1643.

II.

Periodos Regni Polonici tredecim mutationibus inclusit Pistor. Tom. 1. Scr. Polon. Brevius Ima sumi possit a Lecho Conditore Polonicae Reipublicae,

qvaevariis administratoribus modo Monarchice, modo Aristocratice gubernata fuit Polonia usque ad A. DCCCXXX.

II. Piastea, a Piasto???rusviciae oppidano et parvi tantum agelli Domino, ad qvem ob hospitalitatem eximiam fasces Imperii Polonici delati sunt, postqvam, devorato a muribus Popielo II. (si fides huic rei habenda est) universum coetum Procerum Polonorum, qvi Crusviciae veteri Sede Regia ad eligendum novum???rincipem convenerant, convivio exceperat. Rem svasu peractam duorum virorum ignotorum, qvos???iastus jam antea benigne susceperat, Angeliqve fuisse creduntur, produnt Starovolscius, Neugebauerus, et ante hos Cromerus aliive, qvi pluribus videndi. Duravit haec???eriodus in posteris???iasti ab An. DCCCXXX. ad An. MCCCLXX. Suntque memorabilia ejus, praeter ea qvae de Piaste diximus:

I. Miesconem seu Mieczislaum I. filium Zemovisti, ab nepotem Piasti, Poloniam Primum Christo adduxisse, ducta in uxorem dambrovvka Boieslai Bohemiae???ucis Wenceslai Sancti Fratris Filia. Qvanqvam initia luminis hujus longe antiqviora prodant, ipsique S. Andreae Apostolo non minus ac apud Russos transcribenda velint Scriptores Rerum Sacrarum Polonicarum: Christianumque nomen in Sarmatia Europaea circa annum a Christo nato CXCV. viguisse autor est Tertullianus L. adv. Judaeos. Sed et in ipsa missi coelitus Spiritus S. solennitate diserte testatus S. Lucas ad fuisse Ponti accolas; Et Princeps Senatus Apostolici Petrus inter caeteras nationes, qvas suae Epistola alloqvitur, Ponti advenas commemorat etc. Lubienski Proem. in Vit. Episc. Plocens. Qvorum qvicqvid sit, publice saltim Religio Christiana ante Mieczislai tempora recepta non fuit, et si qvi antea in Polonia eam profesfl sunt, universa Respublica tamen hoc demum tempore eam suscepit.

II. Boleslaus Chobrius, Mieczislai filius, primus Regis titulum accepit, conferente Ottone III. Imperatore An, MI. Unde Poloniam tunc temporis Imperio Germanico tributariam fuisse colligunt: Qva de re tamen cur dubitari possit ratio est, qvia Principum Jus dignitates conferendi etiam extra Subditos se extendit; Veluti Reges Angliae et Hispaniae alios Principes, Eqvites Aurei Velleris et Periscelidis creant, qvos tamen ideo pro Subditis non habent. Extantqve hodienum in Polonia titulo Principum Imperii, Principes Lubomirscii, Radzi vilii etc. citra ullam ab Imperio dependentiam: Otto Imperator igitur eodem modo potuit Regem

Poloniae creare, non vero Poloniam ideo subjectam habuisse. Consentit Cromerus de Orig. et Reb. Gest. Polon. Lib. IV. p. 450. Neqve vero, ait de Scriptoribus rerum Germanicarum, Polonos Principes cuiqvam omnino Imperatori Romano unqvam tributarios fuisse, isti vetustioribus et fide dignis testimoniis aut argumentis docere possunt; Sed cum partem aliqvam Polonia Germani, seu per deditionem, seu vi cepissent, universamse Poloniam subjugasse jactarunt. Hoc unus aliqvis ab aliis auditum vel ne auditum qvidem fortassis postea literis mandavit, qvem caeteri secuti sunt. Et paulo ante: Neqve Diadema Regium Boleslaus temere usurpavit, sed ab Ottone III. Imper. ultro oblatum accepit atque posteris suis reliqvit. p. 446. Qvem suo patimur abundare sensu: Mirum tamen ipsos Scriptores???olonicos scribere Boleslaum tunc a tributo absolotum fuisse. A sua suorumque Successorum Romanorum Imperatorum obedientia eum et posteros ejus Reges Poloniae perpetuo absolvit. Matth. a Michou L. II. c. IV. Ab omnibus tributis et obseqviis Romanis Imperatoribus pendendis posteris ejus omnes in Regno sibi succedentes immunes fecit. Gvagnin. p. 347. et ipse Cromerus Lib. III. p. 437. qva Coronation in Boleslai attingit: Regem cum appellat, sociumque et amicum Rom. Imperii, a tributo et omni Jurisdictione Imperatorum immunem. Si enim???oloni tunc immunes pronunciati, vel ab obedientia et tributo Impp. absoluti, tributarios ante fuisse oportuit. Conf. Not. Dign. Dissert. I. c. I. §. VII. Epitaphium hujus Regis Boleslai???hobrii prostat adhuc???osnaniae in Ecclesia???athedrali vetustissimis literis et jam antiqvitate arrosis, incomptis qvoqve nec satis etiam numeris suis constantibus his versibus scriptum.

Qvos exhibet Stanislaus Lubienski Vit. Episc. Plocens. Vit. Martialis Episcopi Plocensis II. Op. Histor. f. 315.

III. Casimiri I. Boleslai Chobrii nepotis tempore Polonia Sedi Romanae tributaria reddita.???asimirus enim, qvoniam cum Matre Rixa a Polonis indigne habitus fuerat, Polonia excessit, Monasteriumque Cluniacense in Gallia ingressus fuit; Sed Poloni postea toto Sexennio multis turbis involuti, eum revocarunt, et cum sine consensu Pontificis M. id fieri non posset, Benedictus IX. tunc P. M. annuit qvidem, his tamen poenitentiae signis impositis. I. Ut de singulis Capitibus, exceptis Nobilibus seu Eqvitibus, et qvi Sacris addicti essent, qvotannis obolus unus in lucernam perpetuo in aede D. Petri Romae arsuram penderetur. II Ut omnes Poloni rotunda in morem Monachurum tonsura capillorum uterentur, nec ultra auriculas qvisqvam omnino comam promitteret; Tum festis solennibus, dum sacra peraguntur, ut singuli Eqvites fasciam lineam candidam in modum Stolae, qva in Sacris utuntur Sacerdotes atque???iaconi, e collo suspensam ferrent. Cromer. de Orig. Reg. Polon. L. IV. p. 450.

IV. Sub Filio Casimiri Boleslao Audace Regia Dignitas in Polonia iterum desiit. Boleslaus enim Stanislaum Scepanovium Episcopum Cracoviensem, qvi in sceleratam vitam ipsius saepe invectus fuerat, interfecerat: Unde Gregorius VII. P. M. toti Poloniae Sacris interdixit, Boleslaum vero, diris devovit, Regnumque ipsi solenni ritu abrogavit: In Posterum qvoque ne Episcopi Regem injussu suo ungerent et coronarent, edixit. Unde Vladislaus Frater Boleslai, cum hic post admissum facinus Regno excessit, in Principis Titulo postea acqvievit, eundemque ad posteros suos transmisit. Alia tamen ac praegnantior hujus rei ratio intercessisse videtiur, qvod???egnum Poloniae in varios Principatus divisum, ac proinde nemo ipsorum amplius Regiae Dignitati sustinendae par extiterit: Qva Distractione sublata etiam ad???egium nomen reditum fuit, nullo accedente vel concessu???ontificis, vel venia ab ipso impetrata. Condiditqve de novo Dignitatem

Regiam Primislaus circa???nn. MCCXCV. et in hanc usqve aetatem propagata, nisi qvod Vladislaus Locticus s. Lokteck successor Premisiai tantum Heredis Regni Polonici non Regis nomen usurpaverit T. Cromer. L. II. p. 576. Gvagninus tamen etiam mediis successorum Boleslai Audacis temporibus Nomen Regium et Regni applicat: Ut, Vladislaus Hermannus Fratri Boleslao in Regno successit. Paulo post: Bobemorum Princeps videns Regem Bello in Prussia occupatum magna damna Poloniae intulit. Rex itaque etc. Chron. p. 349. Boleslaus Krzivousti etc. Regni habenis praeficitur Et: Rex Strenui Militis officium agens etc. De Premislao autem nihil aliud qvam illud ipsum: Premislaus Princeps majoris Poloniae et Pomeraniae???egni habenis praeficitur p. 354. Qvanqvam idem et Principes ante Boleslaum Chobrium hoc nomine afficiat. Sic de???emonislao Mieczislai parente: Cumque Rex ab Ariolis sciscitaretur etc. De Popielo II. Egressi illi a Rege p. 344. Ultimus hujus Familiae fuit Cafimirus M. qvi improles decessit herede Regni constituto Ludovico???ungariae Rege, ex Sorore Nepote suo, qvi etiam Polonicas res administravit usgue ad annum MCCCLXXXII.

III. Jagellonica a Magno Lithuaniae Duce Jagellone seu Vladislao, qvod nomen in Baptismo accepit, inchoata; Qvi Hedvigis???udovici filiae et destinatae Poloniae Reginae amorem meruit, pactus se Christianam Religionem assumturum et???ithuaniam suam Poloniae uniturum. Duravit haec Periodus usque ad annum MDLXXIII.???igismundo Augusto sine prole decedente:???tqve eo ex tempore Poloni e variis locis Reges petierunt: Non tamen, si Henricum excipias, sine respectu ad Jagellonicam Familiam Fueruntque Henricus Valesius, Caroli IX. Regis Galliae Frater, qvi tamen paulo post audita Caroli Fratris morte, invitis ac insciis Proceribus e Polonia se proripuit: Qvo factum fuit, ut Poloni ipsi Imperium publice abrogarint, atqve A. MDLXXV. in locum ejus suffecerint Stephanum Batori Principem Transsylvaniae, magno animo ac virtute, qva toti Christiano Orbi admirationi fuit, ipsosque hostes Regno Poloniae imminentes retudit, qvi fortitudinem ejus experti, qviescentem lacescere nolebant. Hoc uno tamen infelicem, qvod inter conditiones suscepti Regni esset, ut Annam, Sigismundi Augusti sororem licet jam tum Sexagenariam et connubio inutilemduceret: unde et moerore consumebatur, qvod uxor sterilis, vegeta tamen, omnem spem habendae prolis ipsi adimeret. Obiit Grodnae

An. MDLXXXVI. Ubi ut plurimum degebat, specie qvidem, qvod venationibus aptior esset ille locus, sed magis qvod evitaret Regiae uxoris consortium. Qvodqve adductiori Imperio regere videretur, animum in???ominationem pronum gessisse creditus fuit: Qvod tamen a Zboroviana factione potissimum sparsum alii animadverterunt: Qvi cum necem Sam. Zborowski alia ratione vindicare non possent, rationibus ipsis adversari, omina ejus consilia, qvantumvis saluti Reip. proficua criminari, illumqve apud populum in suspicionem affectati absoluti et hereditarii Dominatus trahere non desistebant. Piasec. p. 52. 53. 54.

Successit ipsi A. MDLXXXVI. Sigismundus III. Johannis Regis Svediae e Catharina Jagellonia Filia Sigismundi I. atqve Sigismundi Augusti Sorore Filius natu maximus, idemqve Svedorum Rex hereditarius, sed???egno motus, de qvo c. VI. §. III. et V.???e Bello Chocimensi sub eo gesto Vid. c. X. §. XII. De moribus Rokossianis seq. §. ult. Natus fuit An. MDLXVI. in carcere, in qvem Johannes parens ejus ac postea Rex Svediae ab Erico Fratre tunc Rege conjectus fuit.???egnum accepit An. AEtat. XXI. tenuit Annos XLV. Uxores habuit Annam, eaqve defuncta Constantiam Caroli Austriaci Filias, et Ferdinandi II. Imp. Sorores: Obiit???n. MDCXXII. Panegyricos in eum scripserunt Sim. Starovolseius et Stanisl. Lubienski fin. Oper. f. 469. et seqq.

Tunc electus Vladislaus Filius Sigismundi, cujus gesta descripta a Stanisl. Kobierzycki, qvem nobis alias non visum indicamus fide Franc. Marin. de Scop. Reip. Pol. f. 362. 370. etc. Obiit A. MDCXLIIX. Uxores habuit Caeciliam Renatam Fordinandi II. Imper. Filiam Conciliatore P. Valeriano Magno, tum Aloysiam Mariam Caroli Gonzagae Mantuani Ducis Filiam ac Nivernensis Ducatus in Gallia heredem: De cujus matrimonii commodis in Galliam redundantibus V. Minister. Cardinal. Mazarin. L. II. e. III. Eademque postea Fratri Successoriqve ejus Joh. Casimiro nupsit, una Foemina duobus fratribus, qvemadmodum antea duae Sorores uni viro, Regio ipsorum Parenti.

Johannes Casimirus ante Regnum susceptum A. MDCXXXIIX cum peregrinationis causa Genua in Hispaniam tenderet et juxta Marsiliam in litus Gallicum exscendisset, a Praefecto???rcis maritimae detentus ac in custodiam datus fuit, totumque prope biennium in ea consumsit. A. MDCXLIII. Socie tati Jesu Rege Fratre inconsulto se addixit; sedbiennio probationis

more illius Religionis finito, cum perseverentiam in illo statu profiteri vellet, Innocentius X. Papa non permisit, utqve speciosiori titulo propofitum illud commutaretur, eum An. MDCXLVI. Cardinalem Ecclesiae Romanae renunciavit. Piasec. ad A. MDCXXXIIX. Rex deinde constitutus Regnum tenuit usqve ad A. MDCLXIIX. qvo post confectum bellum Cosacicum et Svedicum idem abdicavit, motus crebra infelicitate, qvae Poloniam sub regimine suo afflixerat, ingra vescentem praeterea aetatem et vires nimium enervatas causatus, qvalia et Carolus V. praecedenti seculo obtendit, qvae fusius deducta vid. apud Wilhelmum Godelevaeum de abdicatione Caroli V. Imperatoris P. V. Polit. Imper. Goldasti p. 378. Conf. supr. cap. 1. §. VII. Pertinebitqve huc Physicorum placitum, ut ita instituatur juventus et aetas virilis, ut Senectuti nova solatia relinqvantur; Illudqve ante omnia Spiritibus gratum esse, ut progressus continuo fiat in benignius. Solaminum vero praecipuum esse otium moderatum, et Senes honoratos sibi ipsis inferre manus, qvi in otium non secedant;???ecossum praeterea instituendum esse, anteqvam corpus omnino confectum sit et morbidum. In hujusmodi corporibus enim mutationem licet in benignius etiam mortem accelerare. Vid. Verulam. Historia Vitae et Mortis, Tit. de operatione super Spiritus ut maneant juveniles et revirescant, num. XCVI. Polonos in terim abdicationem hanc haut perinde aeqvo animo tulisse ex Pactis conventis seu Capitulatione Michaelis Regis apparuit, qvibus. Articulus insertus, qvo Regem pro se et successoribus de non abdicando Regno cavere oportuit, eundemqve pro perpetua Lege habendum voIuere: Qvem tamen iterum omitti hodiernus Rex Johannes rogavit Obiit Niverniae d. VI. Decembr A MDCLXXII. corpusque in Poloniam perductum A MCDLXXVI. Mens. Febr. sepultum fuit.

Inde Michael Wisnovecius Regno admotus fuit, electus A. MDCLXIX d. IX Junii, et Festo Michaelis ejusdem anni coronatus A. MDLXX. Eleonoram???ustriacam sibi matrimonio junxit. Familia ducta a Corybuto Jagellonis Fratre, qvi in Baptismo Graeci ritus nomen Demetrii assumsit. Parens fuit Michael Jeremias Dux Wisnovecius, Mater Griseldis Constantia Zamosciae tunc vivens;???vus Michael Wisnovecius, qvi durantibus Moldavico Walachicis motibus???n. MDCXIV. Moldaviam ac Walachiam propriis viribus defendit. Inter majores fuit Demerrius Dux Wisnovecius circa A.???D. qvicum a Walachis deceptus ad vincula Turcica deductus esset,

jubente Selimo Imp. Turcico, ex unco ferreo, lentae mortis in tractibus istis genere, suspensus fuit. In qvo cum vitam aliqvamdiu tolerasset, gratiam sibi fieri periit, ut militari morte data Pharetra sua cum manipulo Sagittarum liceret perire; Qvam cum accepisset, intorsit, Sagittisqve emissis, praecipuos Turcis examinavit, una sagitta ad cervicem reposita. Qvae res cum ad Selimum perferretur, illico fertur advenisse, miratus Demetrium adhuc vigoris aliqvid in exhausto corpore haerere. Sed ille sepositam sagittam Pharetrae statim applicans, eam in Tyrannum direxit, Viribus tamen jam vacillantibus: Unde commotus Selimus illico sagittarios jussit ipsum telis conficere. Qvae recenset Stanislaus a Sternberg Temberski in Chronolog. Palmitis Corybutei. Obiit A. Christi MDCLXXIII. die XXXI. Octobr. St. Vet. extinctus sangvinis profluvio ex ore ac per secessum manante: Cujus causam in adamantino pulvere ab inimica manu ipsi praebito recubuisse nonnulli suspicati sunt. Neqve insulse eo respexit, qvisqvis fuit, qvi argumento a preciosa morte. Sanctorum sumpto in mortem hanc subtili aeqvivocatione lusit

Secutus Johannes III e Sobieskiorum familia, antea Praefectus Armorum Generalis, sub cujus ductu Poloni ipsa proxima ab emortuali Die Michaelis insignem a Turcis ad Chocimum victoriam abstulerunt. Electus fuit d. XX. Maj. An. MDCLXXIV. Coronatus d II. Februar. An. MDCLXXVI. cum die praecedenti more in Polonia solito sepultura Re-Regum Michaelis et Joh. Casimiri celebrata fuit.

III.

Inter singularia qvae de Regibus Poloniae observari merentur reponendum I. Complures eorum ex tenuibus initiis et insperato ad Thronum Regium ascendisse. Exempla reqvirenda in Lescol. seu Premislo, tunc Lesco II. post in Piasto: Ipsumque ultimo defunctum Regem Michaelem tenuior, si non ortus, certa fortuna attigit.

familiae facile indicabunt, cum in aliis Regnis vix plures tribus aut qvatuor familiis intra proximos mille annos numerare licuerit; Sed totidem in Polonia, ne antiqviores repetamus, (numerant autem ferme qvindecim periodos) ferme intra centum annos extiterunt. In Sigismundo Augusto A. M DCLXXIII. desiit familia Jagellonica: Mox Henr. Valesius, qvi novam periodum auspicari potuisset, raro exemplo Regnum deseruit; At si etiam in Regno substitisset, nihilominus improles futurus; Namque et Regnum Galliae ideo, qvia prole destituebatur ad Henricum IV. devolutum fuit. Postea Stephanus Batori itidem potuisset novam periodum auspicari, sed ipsa conditione, qva regnum acqvisivit, spem illam praecidit, qvippe cujus vi ipsi ducenda erat Anna Sigismundi Soror, virgo sexagenatia, ac proinde ad spem prolis inepta, qva de re §. praec, dictum. Rursus Sigismundus Johannis Svediae Regis Filius in flore aetatis Regnum suscepit, ac numerosa prole ex duabus sororibus Austriacis, Anna et Constantia, successive auctus novam periodum stabilire visus fuit; Sed et haec periodus in filiis expiravit, Uladislao ac Johanne Casimiro sine prole decedendibus; Nec dissimilia fata Michalis Wisnovicii, qvae Orbi adhuc notissima sunt.

III. Reges Electionis beneficio, non hereditario jure succedunt; Tale enim succedendi genus Libertati Polonicae maxime convenit, atqve adhuc A. MDCLXII. singulari constitutione in Comitiis Varsaviensibus confirmatum fuit: Jura omnia et Constitutiones pro libera Electione conservanda a Serenissimis Regibus, Antecessoribus nostris, Republ. et nobismot ipsis constitutas et pactis consultis confirmatas in omnibus punctis ex paterno erga Rempub. amore reassumimus; Omnes vero, si aliqvae moderno tempore praecesserunt, transactiones seuscripta, cum qvocunqve et qvalicunqve tam in Corona, qvam in Lithuania, vigore praesentis Constitutionis, in perpetuam abjicimus et abrogamus, ita ut neqve Reip. nec cuicunqve privato praejudicare, aut nocere unqvam possint.

IV. Interim, qvantumvis libere Rex eligatur, more antiqvo tamen receptum, Rege defuncto proximos sangvine non praeteriri, ob memoriam benefactorum ab Antecessoribus precepeorum. Ideo cum Electio Vladislai post obitum Sigismundi II. agitaretur, Firleus Episcopus Premisliensis singulari Oratione proposuit. Qvod qvantumviisti clarissimae liberaeqve genti Reges non dominentur, sed praesint, nec nascantur, sed per libera Ordinum suffragia eligantur, innatam tamen ei

fuisse semper talem erga Regium Sangvinem observantiam, ut nunqvam prolem superstitem Regiam in eligendo novo Rege praeterierit, immo eam semper omnibus aliis competitoribus praetulerit: Cui non dissimili argumento ab Archiepiscopo Gnesnensi nomine Senatus responsum: Ordinem istum Regis Sigismundi III. inclytae memoriae gloriosa facinora toto orbe celeberrima atqve notissima et cumprimis Serenissimi Principis Vladislai in hanc Rempubl. insignia merita diffiteri non posse: Patrium qvoqve morem colendi Regiam progeniem non ignorare, eumqve seqvi velle, tanto magis qvod Parentum virtutes in filiis agnoscat, speretque istos vestigia illorum imitaturos. Caeterum cum praescriptis Legibus hujus Regni Electionis Regis modus exposcat, ut non nisi collatis suffragiis unanimi consensu de sufficiendo Rege Ordines decernant, ista necessario praecedere debere: In eis tamen Dignitatis Serenissimi Vladislai Principis, intercessionisqve Serenissimorum Principum aeqvam rationem habendam fore Piasec. ad A. MDCXXXII.

V. Nec eliguntur Reges, nisi suffragiis singulorum et nemine contradicente: Qvae res tamen cum in commodis saepe non caruerit, de modo eligendi cogitatum fuit, an Electio universis necessario et non selectis e Nobilitate potius committi deberet? Id qvod sub Johanne Casimiro inprimis post bellum Svedicum operose paratum, sed tanqvam inimicum Libertati Reip. rejectum fuit, agnitumqve nullam humani ingenii viribus excogitari posse rationem, nisi simul stabilis facilisqve formato ad Dominationis appetitum Principi superstruatur gradus ad enitendum in absoluti Dominii fastigium. Praeterea eligi fas est, nisi post obitum Regis, ne mancipentur vota. Ideo Sigismundum III. legimus recepisse se nunqvam de Successore Regni traditurum inscia et non consentiente Republica. Piasec. ad An. MDXCII. Et cum in Comitiis Toruniensibus An. M DCXXVI. unus e Senatoribus gravioribus injecisset mentionem, ut in tam periculoso statu suo Resp. Regni successorem designaret: Exhorruerunt omnes et fremitu concitato ad poenas Legum deposcere auctorem volebant, nisi difficilioris temporis rationes silentio potius tunc illam indignationem premere coegissent. Piasec. ad A. MDCXXVI.

VI. Reges insuper alienigenas constitui singulari ante hac Lege certe consvetudine observatum fuit: Ne qvis Piastus (h. e. nativus) eligeretur. Ob causam, ut videtur, nullam aliam, qvam ad factiones cohibendas: Ideo cum tempore Sigismundi III. Qvaestio ista moveretur: an eligendus esset Rex nativus, si qvando eligeretur? Stanislaus qvidam Stadnicki

respondisse legitur: Se vereri ne talivia ad Regiam dignitatem patefacta, Auriga qvoque suus ageret Piastum, ac Regnum affectaret, apud Piasec. ad An MDXCII. Et cum tempore Interregni post mortem Sigismundi Augusti de Rege indigena mentio injecta fuisset, Johannes Zamoscius consilia ejusmodi subtiliter elusit; Qvoniam enim exterorum Principum Oratoribus absentibus ad dicendas de Rege sententias decurreretur, aeqvum esse monebat, ut abessent qvoqve cives, qvi Regnum peterent. Ita cum nemo petitorem Regni se palam fateri ob verecundiam et invidiae metum auderet, omnis de indigena Rege eligendo deliberatio sponte sua concidit Max. Fredro de Reb. Gest. Polon. sub Henric. Valesio fol. 101. Nostris temporibus tamen huic rei derogatum fuit, jam altero Rege intra septennium Piasto constituto. Maleqve consultum fuisse Poloniae peristud principium egregie ostendit auctor???ensurae Candidatorum Sceptri Polonici An. MDCLXIX editae, cujus rationes excerpsimus in Med. Polit. Diss. XIX. Thes. VIII. Et jamdudum id observatum fuit a prudentioribus Poloniae Scriptoribus, ex qvibus haec sunt Piasecii hac de re verba ad Ann. MDLXXXIV. f. 59. Invidentiae autem vitio invicem exercendo populi isti, maexime circa Electionem Regis sui adeo indulgent, qvod propterea dignitatem Regaelem, qva nulla uspiam est sublimior, malunt transferre ad alienigenas, et nomini Polonus forte iniqviores, posthabitis (non sine ignominia ista) generis et sangvinis sui viris Imperio paribus, ut nunqvam in ista gente desunt: Omnia naturae et rectae rationis sensum exuunt, immo et Divinae Legis, ac Civilium, Politicarumque disciplinarum universa instituta in hoc evertunt, cum et Lex Divina Devt. VI. 17. disertis verbis alienigenam Regem eligi prohibeat. Ecclesiasticus vero clare monet: Admitte ad te alienigenam, et subverret te. Ac concordibus sententiis omnes Politiae conclamant diversarum nationum Ingenia difficile convenire, et ex morum diversitate factorum discordiam promaenere, atqve communiter externos nullo amore in Rempubl. duci, sed qvod sibi commodum est facere, et praedam in suum sinum conferre, hocqve unicum maxime curare, ut accepta libera Regna, suis prosapiis hereditaria faciant, vel earum robur in fulcidendis propriis patrimoniis enervent etc. In Principeetiam praecipue reqviri nemo negabit, ut Rempubl. norit, nec protinus ejus statum, ad alienae sibi congenitae et cognitae normam immutet. Et pro Colophone libet hic apponere verba Philippi Cominaei, rationum Politici status investigatoris solertissimi. Vix ulla est (inqvit ille) natio, qvae ferat Imperium peregrinum: Galli certe non ferent, et ubicunqve populus

est alia mediocri porentia, videmus cum fere ab indigenis gubernari: Et post pauca: Nam etiam ut Princeps aliqvis externus bene rem gerat, et commode gubernet, tamen qvia moribus et genio differt, nec eam erga populum repraesentare potest benevolentiam, ac si esset indigena, facile oriuntur dissensionum occasiones. Itaqve fit, ut ille, qvo Principatum ad se delatum, suasqve fortunas tueatur, aliunde milites et copias abducat; Eorumqve se praesidiis muniat, qvi benesiciis deinde singulariter ab eo et honoribus aucti magnam multitudinis invidiam et odium in se concitant: Haec ille. Infinitam esse recensere singula, non solum ex arcanis Politicae disciplinae, sed ex rerum usu a seculis continuis experimentis sagacissimorum ingeniorum collecta argumenta, qvibus concludunt cuilibet Reipubl. infaustum et noxium esse alienigenae Principis Dominatum. Ac nonnisi istis edocti aeqve Christiani, et cultiores moribus populi, ac etiam Barbari proprii sangvinis et gentis (ut facile videre licet) habent Principes: Soli Poloni contrae naturalem ad sangvinem proprium propensionem, et contra communem omnibus gentibus opinionem, non tantum alienigenam exclusis nativis ad Regnum admittunt, sed qvibus libet sine discrimine petendam eam dignitatem exponunt, ut etiam Tartari Principis ambientis hoc Regnum Legati in Comitiis Electionis Regis Henrici fuerint admissi et auditi. Haec Piasecius.

VI. Jus Regis Poloniae hoc fere: Ut praefit Regno summo contentus Dignitatis gradu et censu fisci sui primordiis Regni praefinito, qvem minuere vel augere lege prohibetur, talis tamen est, ut ad sumptus???ulae Regiae et munificentiam qvantum vis excelsi animi Principe dignam abunde sufficiat. In publicis functionibus tanqvam supremus meritorum cujusqve et virtutum arbiter, omnes in???epub. Magistratuum officiorum titulos solus confert: Ecclesiastici qvoqve Episcopatus, qvi in illo Regno sunt opulentiores, Abbatias et alios Dignitatum in Ecclesiis Pontificialibus potiores gradus nonnisi favore Regis adeunt. Et in eo Regiae autoritatis nervus consistit: Studia enim eorum, qvos Rex promovet, sibi mancipat, et aliorum, qvi illos honores appetunt, ad obseqvium suum allicit; Ac ita non vi, sed lento svaviqve flexu animos omnium ad partes suas inclinat. In vitam aut personam et facultates nobilium potestatem nullam habet, et etiamsi manifeste delinqventem praeter paucissimos recentis crimiuis casus, vel nisi jure

convictum detinere vel carceri tradere non potest. Sed omnes potestas de criminibus cognoscendi et pro eis poenas irrogandi, vel controversias civiles descernendi residetpenes judices in qvavis provincia ad hoc ipsum dostinatos: Qvi etiam ne metas excedant justitiae severioribus Legibus sunt circumscripti. Atrociora tantum crimina et causas qvasdam graviores in Comitiis Generalibus Regni???ex cognoscit, sed nonnisi ex sententia Senatorum decernit. Tributa nulla imponere valet Rex, nisi qvae Ordines Regni unanimi consensu concedunt, et ex eis collectis in???egis privatum commodum nihil cedit, verum per Qvaestores publicos ad usum, ad qvem sunt instituta, applicantur. Piasec. saepe cit. p. 50. Sunt tamen et horum cancelli, qvibus egredi Regi fas non esse putant: Qua. les: Qvod non licet peregrino munus conferre: Qvod Comitiis Jedlinensibus et Varsaviensibus confirmatum testantur Cromerus L. XIX. et Fredro de Gest. Polon. sub Henr. fol. 81. Nec dignitates officiaqve publica sine consensu conferri fas est oriundis Regio sang vine: Ne potentiam qvaerant intra Rempublicam.???ic Sigismundum III. Episcopatum Warmiensem Johanni???lberto Filio contulisse scribit Piasecius contra Leges Regni, qvae hujusmodi dignitatibus et praefecturis arcent illustri et Regio sangvine natos. Nec in potestate Regiae domus est qvaerere intra Regum hereditarias terras ob causam modo dictam. Ideo cum Constantia Regina Comitatum Zievviecensem emisset, Lege An. MDCXXXI. in Comitiis???arsaviensibus cautum fuit: Ne Bona Nobilium Terrestria alius, qvam Nobilis et aeqvaliter juri et poenae cum aliis Nobilibus subjacens (nempe qvi non sit Regii???angvinis, nomine isto honoris causa suppresso) emptionis, hypothecae, seu alio qvovis titulo acqvirere possit, Zievviecensem Comitatum cuivis Nobili redimere licecet, isqve interea per Nobilem aliqvem administraretur. Pias. f. 421. Sex sub hodierno Rege id exceptionem videtur passum fuisse, in cujus manu sunt fortalitia, Putzke in Borussia, Stocklovia in Russia, et Kriemernicium in medio Regni inter Lublinum et Sendomiriam, qvod simul caeteris Bonis???irleanis sibi comparavit M. Aprili???n. MDCLXXIIX.

IV.

Incrementa Regni Polonici his modis constitere I. Lirhuania unita ipsi ab Uladislao Jagellone, qvi suscepta Religione Christiana et consummato cum Regina Hedvvige conjugio, ut parem Polonis tam praeclari beneficii redderet gratiam, eam Poloniae Regnosempiterno jure adjunxit. Diploma

hujus Unionis extat in Herbuti Stat. Polon. pag. 524. et seqq. Estqve tenor ejus, qvi huc facere possit, fere talis: Nos Vladislaus Dei gratia Rex Poloniae, nec non Terrarum Cracoviae, Sendemiria, Siradiae, Lanciciae, Cujoviae, Litwaniae Princeps supremus: Pomeraniae Russiaeqve Dominus et hares etc. Et Alexander, alias Witowdus, Magnus Dux Litwaniae nec non terrarum Russia Dominus et haeres etc. Significamus tenore praesentium, qvibus expedit, universis praesentibus et futuris, praesertim notitiam habiturus etc. Et primo, qvamvis eo tempore, qvo almo Spiritu inspirante, fidei Catholicae receptae et cognita claritate, Coronam Regni Poloniae assumpsimus pro Christianae Religionis incremento et bono Statu et commodo terrarum nostrarum Litwaniae praedictarum, ipsas et cum Terris ac Dominiis ipsis Subjectis et connexis praefato Regno nostro Poloniae appropiavimus, incorporavimus, conjunximus, univimus, adjunximus, confoederavimus, de consensu unanimi nostro et aliorum fratrum nostrorum; Et omnium Baronum, Nobilium, Procerum et Boyarorum ejusdem Terrae Litwaniae voluntate accedente et assensu. Volentes tamen terras praedictas Litwaniae propter hostiles insultus et insidias Cruciferorum et eis adhaerentium, ab aliorum qvorumcunque inimicorum, qvi praefatas terras Litwaniae et Regnum Polonia demoliri nituntur, et in ipsarum destructionem machinantur, in certitudine, securitate et tutela melioribus reponere et eis perpetuum commodum procurare, easdem Terras, qvas semper cum pleno Dominio ac jure mero et mixto hactenus habuimus, et habemus usque modo a progenitoribus nostris et ordine geniturae, tanqvam Domini legitimi, Baronum, Nobilium, Boyarorum voluntate, raihabitione et consensu adhibitis, praedicto Regno Poloniae iterum incorporamus, invisceramus, appropriamus, conjungimus, adjungimus, confoederamus et perpetuo annectimus: Decernentes ipsas cum omnibus earum Dominiis, Terris, Ducatibus, Principatibus, Districtibus, Propietatibus, omniqve jure mero et mixto Coronae Regni Poloniae temporibus irrevocabiliter et irrefragabiliter semper esse unitas. etc. Actum in oppido Hrodlo circa flumen Bug in Parlamento seu congregatione Generali, die secundâ Mense Octobris: Sub Anno Domini Millesimo, Qvadringentesimo tredecimo: Idemqve peculiari Diplomate Proceres Lithuaniae perscripserunt, qvod emissum Ann. MCCCCI. extat apud Herbut. pag. 529. Denuoqve confirmarunt tempore Johannis Alberti An. MCCCCXCIV. apud Herbut. pag. 532. Similiter Terra Drohiciensis, et Districtus Bielcensis et

II. Prussiam???eutonici Eqvites diu tenuerant: Cum vero lites eo nomine cum Regibus Poloniae alere cogerentur, tandem cladibus aliqvot fatigato Casimiro Sigismundi I. Parenti fidem dedere. Sed cum Albertus Brandenburgicus Sigismundi ex Sorore Nepos et Ordinis Magister???ntecessorum jurejurando stare nollet, rursus gravi bello se implicuit, et tandem frustra expectatis â Caesare auxiliis, pace cum???vunculo contra occasionem sibi consulendi sumsit, et ex ordinis Magistro â Polono, cujus clientelae se commiserat, Prussiae???ux creatus, ejusdem partem qvae Ducalis dicta, in feudum ab eo accepit: Qvo Feudi jure tamen Sereniss. Elector Brandenb. hodiernus A. MDCLVII, Transactione Velaviensi absolutus fuit, ipsiqve absolutum in Ducalem Prussiam Imperium a Polonis decretum: Ducatum PRUSSI AEiis finibus circumscriptum, qvibus Serenissimus Elector illum olim Jure Feudi, ante hoc bellum exortum possidebat, ipse deinceps et descendentes omnes, donec qvisqvam supererit ex descendentibus masculis suae Serenitatis Electoralis, jure supremi dominii cum summa atqve absoluta potestate sibi habebunt, possidebunt, regentqve sive omnibus ante hoc praestitis oneribus Art. Vel. IV.

III. Livoniam haud dispar conditio mansit. Nam qvemadmodum Sigismundus non inutili consilio abolito Ordine Teutonico Prussiam perpetuis bellis cum Polonis hactenus conflictatam juris Polonici fecerat; Sic et Sigismundus Augustus Paternum exemplum secutus Teutonico in Livonia Ordine extincto Livoniam Regno Poloniae sociavit; Gothardum???etlerum V. postremum ordinis Magistrum, qvod ille summum Jus Magistri in Livonia Poloniae cesserat, Curlandiae ac Semigalliae provincias Ducatus, sed fiduciario Titulo commisit.

IV. Amplitudinem Jurisdictionis Polonicae versns Orientem Piaesecius hanc designat: Qvicqvid Regionis inter Danastum seu Tyram Hippanimque et Boristhenem fluvium continetur, id totum usqve ad litora ipsa Ponti Euxini censeri Juris Regni Poloniae, expactis Solymanni???urcarum Imperatoris, qvi etiam caverit, ut habitatores Bialogrodiae, qvae est in adversa ripa Tyrae ex lacu Ovidii in Pontum Euxinum influentis, si vellent ultra alteram ejusdem Tyrae ripam ditionis Polonicae uti pascuis solverent Regi Poloniae tributum, seu precium istorum pascuorum. Non nisi tamen ad XX. milliaria Germanica late protenditur illa ultimi litoris

ora inter Bialogrodiam et Oczakoviam Turcica Praesidia maritima, qvae concludunt intermedia litora Polonica contingentia Pontum Euxinum: Ubi praesertim in faucibus Tyrae paulo superius versus Thehina fuisse portum qvendam Polonicum Caczubey dictum, e qvo frumenta Constantinopolim, dum ea adhuc esset in potestate Christianorum, petita fuerint, testatur Cromer. L. XIIX. Histor. ac huc usque vicus ille retinet eandem Denominationem, et totis illis litoribus infra Mohiloviam apparent rudera insignia Civitatum et Arcium. Sed adversis suis aqvis fluvii illi Tyras, Hippanis et Boristhenes occasum et septentrionem versus latissimas terras complexi eas omnes cum fontibus suis Poloniae attribuunt. Ac ultra Boristhenem intervallo duorum, alicubi trium dierum itinere versus Tanaim fluvium et Moscoviam Regiones protensae Regni Poloniae sunt propriae. Ultra Tyram autem meridiem versus est Moldavia etiam socialis Regno Poloniae, sed Turcae tributaria. Chron. pag. 44. Sed his per Bella Turcica magnopere derogatum, nec qvicqvam ferê ê remotioribusistis locis Polonis reliqvum praeter Bialoczerkiam, et Povvlociam, qvae ipsa tamen etiam Fortalitiis Turcicis et Russicis circumdata, adeoque minori usu sunt.

Extant etiam qverelae Polonorum de amissa Silesia, Jure item suo ad Russicas ac Moscoviticas ditiones; Singularibusque dissertationibus expositae prostant apud Lubienski Opp. fol. 159. et seqq. Sed et hae per varia pacta et Transactiones fere desierunt: Insignisque sententia est, qva dissertationem de Rebus Silesiacis concludit Lubienskius, in omnibus hujusmodi controversiis ac praetensionibus probe probeque observanda: Haec qvae a me allata sunt, non dicta idcirco putes, qvasi classicum canere velim, et Polonos meos ad jus armis recuperandum incitare, etc. Paci publicae a nobis consulitur, et ubi arma nostra exerceamus, satis superqve nobis est. Non temere Poloni in Christianos stringunt gladios, Barbaris undiqve cincti nationibus, qvas virtute et sangvino suo arcent, ne totis agminibus in Europam se effundant.

De Negociis Poloniae cum Svedis actum c. VI. cum Russis cap. VII. An fuerit tributaria Imperio nostro ex parte dictum praec. §. II. Tataris circa An. MCCXLII. simul Hungaria et Bohemia cervicem submisit, caeso ad Lignicium Henrico Duce, et cum eo totius Nobilitatis Polonicae flore ad internecionem profligato, paucis admodum relictis, qvi vel ante praelium inter silvas se abdiderant, vel certe e praelio fuga evaserant: Cui devastationi

et causam tribuunt evocatorum in Germaniam Polonorum: Nam cum illi Palonis in agro colendo sagaciores et multo diligentiores sint, eos majoresnostri ad rem agrariam constituendam evocarunt, tribuendo etiam iisdem villarum et agrorum locatoribus jurisdictionem, qvo rem familiarem curando agros colonis dividerent, censum ab eis exigerent, justiciam cooptatis sibi ex villarum incolis Scabinis administrarent. Lubienski Resp. ad Protest. Nobil. Posnan. etc. f. 208. Iisdem, vel certe nomine aut origine affinibus Crimensibus posthac qvoqve tributa vel potius Donativa annua soluta: Qvorum usus inde processerat, qvod Reges Poloniae olim, cum graviora bella contra Germanos et Cruciferos gererent, copias Tatarorum auxiliares advocare solerent, et qvo eas promptiores ad omnes casus haberent, Stipendium annuum seu honorarium ipsis concesserunt, qvod duobus millibus vestium ex pellibus agnorum consutarum, ac mediocri copia pannorum Ianeorum Anglicorum constabat aestimatione decem millium numorum aureorum, seu Florenorum in Polonia usitatorum. Sed ex qvo tali opera eorum Polonia non amplius indiguit, vel etiam qvod illi eam praestare non possint, Turcis jam subjecti, et ipsis solis militare coacti, vix aliqvando petentibus concessa sunt, nisi qvandoqve difficiliori Reip. tempore, ut ita deliniti a latrociniis populationibusqve confinium retineantur; Et jam tum Stephanus Rex Legatos ipsorum contumeliose eapropter habuit, petentibusqve consveta Donativa, se tributarium tali bestiae nunqvam fore respondit, et vacuos dimisit. Piasecius Chron. p. 53. Sed Sigismundo III. deinde illa impune grassandi consvetudo ipsorum severius coercita, objectis novis coloniis et munitis freqventissimis oppidis Lubiensk. Or. de Sigism. f. 492. Deniqve et sub Vladislao An. MDCXXXVII. parte eorundem potiundi occasio oblata, cum Cantimirus Murza bellator famosus, eoqve semper invisus Principibus Tataricis, ne istis subesset, simul aliis Tataricis Ducibus in campos Budziaki prope Bialogrodum, Tehinam Kiliam ac Moldaviae terras sitos concessisset, ac ab Imp. Turcico evocatus strangulari, caeteriqve in???hersonesum Tauricam remeare jussi essent. Duces isti enim socii???antamiri, cum et Turcarum, qvi Cantimirum deceperant, blandis promissis non fiderent, et???hamum sibi offensum timerent, confugerant ad Praefectum supremum militiae, aliosqve Proceres Poloniae illorum confinium custodes, offerendo defectionem â Chamo et Turcis, et subjectionem Regno Poloniae, dum modo ipsis sedes aliqva assignaretur,

seu sit sisterent incolere illos compos Budziaki, contra Turcam, Chamumque auxilia eis darentur: Qvae petitio in alia ordinatiori Republica non ingrata fuisset, et attulisset commoda ingentia, sed hic oscitanter semper consilia tunc usque obtorpuerant. Piasecius ad Annum XXXVII. f. 498. Et Bassa Silistriae qvidem paulo post Biabogrodiam veniens Murzis hisce permisit, ut remanerent in istis campis, dum modo qvieti viverent, at nihilominus, cum jam securi essent, tredecim insigniores eorum necari curavit. Tatari vero posthac Cosacorum motibus, ipsique Bello Turcico tum spe qvestus ex captivis faciendi, tum jussu Imperatoris Turcici pertinacius adhaerentes gravissimis cladibus Poloniam afflixerunt: Qvibus tandem effectum, ut pace cum Turcis facta An. MDCLXXII. pensionem annuam veteri multo graviorem XXIIM. Imperialium de novo ipsis promitti oportuerit, ea tamen lege, ne qvi Tararicorum populorum Poloniam unqvam infestarent. Unum idemque insigne exemplum grati animi a Tatarico Principe in Johannem???asimirum Regem Poloniae editum paulo inferius in recensione motuum Cosacicorum exhibebitur.

II. In Daniam tempore Boleslai Cruovisti circa An. MCXXIV. penetrasse eaqve potitos fuisse Cromerus autor est L. V. p. 184. Fuisseqve causam ejus Petrum qvendam Danum, Patre Wilhelmo uno e Proceribus Henrici Regis Daniae prognatum, qvi Boleslaum in vindictam patrati ab Abele Fratres Regio in Henricum Regem parricidii animaverit; Et Boleslaum Abelem ejecisse, Danisque copiam fecisse novum Regem, qvem vellent, eligendi. Confer. Matth. a Michou L. III. XIV. Gvagnin. Chron. p. 350. Herbut. L. IV. IX. Danorum Chronica tamen rem hanc fere ignorant, testanturque Parricidium Abelis in Henricum s. Ericum demum A. MCCLI. admissum. Unde Pontanus cum Historiam e Polonorum Annalibus recensuisset: Cum ista, subjicit, Boleslao III. cui Cruovisto cognomen fuit, qviqve A. MCXXXIV. i. integro plus seculo, anteqvam ad Regnum promoveretur, immo natus esset Abelus, in fata concesserat, attribuant, qvomodo ad hos annus MCCL. aut res Abelis pertineant non video: Nisi res et tempore his esse confusa ac veris falsa commixta dicamus. Danici Anneles nihil ejusmodi vel isto, aut alio etiam tempore, accidisse commemorant. Silesiorum interim Historia mentionem injicit Petri Duvini Dani, cujus Parens Guilelmus fuerit, mortui sub A. MCXLIX. Rex. Dan. L. VII. p. 319.

aliqvando erecti, nec tamen admissi fuerint: Polonis futurum dominium ipsorum in suspicionem evertendae libertatis suae trahentibus. Piasec. p. 60. Qvo intuitu et connubia Austriaca nunqvam contradictione caruerunt suspicantium, conjunctionem ejusmodi fore pignus occultioris alicujus vinculi, qvod mercede libertatis Polonicae soceris veniret: Idem p. 92. Sed Scriptor Germanis iniqvus si sinistre de scopo eorum judicet, qvid mirum est? Idemqve ab aliis factitatam, non dissimili animo. Franc. Marinium c. IV. Libri sui id ipsum profitentem juste repulit Anonymus Scriptor Lib. de Scop. Reip. Polon. p. 93. et seqq. Itaqve Maximilianum II. Imp. a Zborovianis eligi, eumqve Stephano Batoreo opponi placuit; Neqve dubium erat ipsum Regnum retenturum; Sed nimis longa mora ejus obstaculum posuit: Qvae res tamen sine notabili motu confecta est, Stephano interea sese animose adversae parti opponente, et Maximiliano medio tempore mortuo. Sed recruduit, cum defuncto Stephano Zboroviani electioni Sigismundi contradicerent, et Maximilianum Archidacem Regem nominarent; Cujus eventus fuit, ut Maximilianus jus suum prosecuturus Poloniam invaserit, sed paulo post, belli alea praelio apud Byczynam commissa, a Zamoyscio victus in manus ejus captivus venerit, qvod factum A. MDLXXXIIX. Nec liberari potuit, nisi pacta omnis juris in Poloniam ac Tituli Regii renunciatione. Qvodque eodem tempore Comitiis publicis Maximilianus ad Regnum potendum, si qvando vacaret, inhabilis, et qvi suffragia in eum conferrent infames declarati essent; Imperator Rudolphus in Comitiis Varsaviensibus An. XCI. eo nomine per Legatum suum qvestus fuit, tanqvam de re toti domui Austriacae injuriosissima. Sed Rex ex consilio Senatus responderi jussit, eam Legem ex occasione Maximiliani latam ad caeteros Austriae Principes ita demum pertinere, si maximiliano contra hoc Regnum patrocinarentur. Vid. iterum Pias. p. 74. et 90.

IV. Polonia et Hungaria conjunctae fuerunt, cum Regnum extinctis Piasti posteris ad Ludovicum Hungariae Regem deferretur A. MCCCLXX. Sed moriente eo divisae iterum, Mariâ Ludovici filia majori Hungariam, et Hedvvige, qvae Jagelloni nupsit, Poloniam obtinente. Denuo tamen sub filio Jagellonis Vladislao coiêre, qvanqvam refragante Elizabetha Regis Alberti conjuge, qvae etiam posthumum Alberti Ladislaum vix dum qvadrimostrem coronari curavit. Vid. Cromer. L. XXI. p. 707. et seq. Cum

vero Vladislaus pugnâ Varnensi caesus esset, singulae seorsim sibi Reges constituerunt, atqve ex eo tempore separatae manserunt.

Motus Cosacorum internis dissidiis propiores sunt, qvam ut externis negotiis accenseantur: Cosaci enim non sunt gens aliqva propriis Terrarum terminis vel???eip. Statu proprio consistens, sed tantum species una ex genere militiae Polonicae, tanqvam militia Celerum, seu Velitum, seu levis armaturae: Qvod satis exprimit Etymon nominis Kosaky, dictum a Kosa, qvod Latine Capram significat, q. qvi agilitate et curiositate in accessa adeundi capris similes sint. Suntque omnes ex Provinciis Polonicis oriundi, et illi qvi Societatem???osacam Zaporohianam repraesentant maxime ex Provinciis Poloniae???ussicis, vicinioribus Chersoneso Tauricae prodeunt, Zaporohiani dicti, qvod in Insulis Boristhenis Zaporohi militiae vacent, atque ibi transitus Tauricanorum Tatarorum obsideant. Ipsum Pontum Euxinum infestum reddidisse invasionibus suis, atqve Turcis etiam formidabiles fuisse, prolixe expositum ab Historicis, et in his Piasecio f. 46. Sic circa An. MDLXXXVI. ab eis praesidium Turcicum Kozlovv in Chersoneso Taurica expugnatum, petiitqve tunc Amurathes Imperator Turcicus a Rege Stephano, ut pacis violatores puniret: Qvae tamen qverela ipsius nonnisi capite unius Ducis Cosacorum Johannis Podkovva, viri robustissimiqvique inter digitos eqvorum soleas ferreas frangere potuit. T. Demetr. Sulicovio Comment. Rer. Polon. fol. 105. caeterum hominis facinorosi, et jam ante ob incursionem in Moldaviam factam, aliaque in Rempublicam commissa crimina ad poenam talem damnati, fuit sopita. Nec Amurathes IV. sine gravibus qverelis tulit pervasam ab ipsis A. MDCXXV. totam???hersonesum Tauricam, occupatamque in ultima ejus ora sitam???apham, restitutum insuper a se exautoratum Chamum Muhammed Gerei, eundemque cum Portae reconciliatus esset, postea interfectum. Unde et a Polonis coercendi et clade aliqva castrorumque expugnatione, cum arma deponere contumaciter abnuissent, castigandi fuerunt, donec coram Regiis Delegatis subjectionem de novo jurarent, et se abstenturos excursionibus in Ditiones Turcicas pollicerentur.???ursus A. MDCXXXVII. Cosaci Moscoviae Tanas Arcem, vulgo Azak seu Ozovv dictam, apud Ostium Fluvii Tanais in Paludem Moeotim ac inde in Pontum Euxinum defluentis sitam expugnarunt, praesidiumque Turcicum ibi excubans trucidarunt. Qvod Turca

acerbius tulit, cum ea Arx fines Imperii sui terminaret, eos custodiret, et Tataros Tauricanos et Petiercios in officio contineret, cohiberetqve Moscorum Cosacorum excursiones in illud mare: Coactus tamen fuit eam aliqvamdiu in manibus ipsorum relinqvere, interturbatus Tatarorum Precopensium motibus. Stephanus???ex eos melioribus Legibus sociavit, et cum ante nulla stabilitate societati suae providissent, tumultuarie tantum collecti iterumq: pro hibernis per Poloniam ad propria dilapsi, ille Castrum Techtimirovv cum suo Territorio situm ad ripas Boristhenis infra Kijoviam XX. mill. Germ ipsis attribuit, ubi Consiliorum et Magistratus militaris sedem, armamentarium, ac receptaculum bellicorum apparatuum haberent. A. MDCXXXII. post mortem Sigismundi Regis communitas ipsorum ab Ordinibus Poloniae petiit ad suffragia ferenda in Electione novi Regis admitti, ac Religionis Graecae immunitates salvas conservari. Sed severius responsum tulit qvod suffragia: Cosacos utpote ex plebe collectos nullas partes habere in Consiliis publicis, neqve in Electione Regis, qvae soli???enatui ac Ordini Nobilium convenirent: Merita ipsorum autem ac Religionis Graecae rationes Ordinibus curae futuras, dummodo ipsi in fide Reipubl. et obseqvio Praefecti militiae generalis persisterent. Secutis temporibus autem, cum Procores Poloni in ditionibus Kijoviensibus licentiam eorum refrenari oportere apud Regem Senatumqve praedicarent, durius haberi adeoqve pro afflicta in Religione, qvam Graecam profitentur, et???tatu Civili suo libertate labotate coeperunt. Post A. MDCXXXVII. impensis publicis propugnaculum Hudak denominatum apud confluentem Samarae ac Boristhenis, loco ad eos coercendos maxime opportuno, extructum munitumqve; Quod qvidem illi primo impedire conati, at postea profligati captoqve Pauluco???uce ipsorum ferre coacti fuere. Secuto A. MDCXXXIIX. immunitates qvoqve una cum oppido Techtimirovv ipsis abrogatae. Unde posthac majori cura securitati suae providerunt, damnisque multis Regiis copiis illatis securitatem restitutionis privilegiorum iterum qvidem impetrarunt, obseqviumqve promiserunt; At nihilominus privilegia haec in ambiguis Comitiorum deliberationibus manserunt: Unde gravissimi motus posthac secuti, qvi inprimis ab A. MDCXLIIX. et seqventibus auspiciis Bogdani???hmielnicii operaqve Russorum ac Tatarorum, accedente Poloniam misere afflixerunt, caeso primum A. MDCXLIIX. d. XXI. Maj. universo exercitu Polonico captisqve militiae Ducibus Polocio et Catinovio, mox An. MD???XLIX.

altero exercitu in urbe Zbaras obsesso, Regeqve ipso Johanne Casimiro cum nova militia in auxilium obsessorum veniente inter Sboroviam et Zlotsoviam CCCM. militibus circumdato et in tantas angustias redacto, ut nulla spes Regem nedum exercitum eripiendi superesset, nisi ipse Princeps hostilis Chamus Tataricus, memoriâ accepti a Vladislao Rege beneficii, progressum victoris exercitus inopinato stitisset. Hic cum Galga, h.???raefectus Generalis militiae Tataricae adhuc esset, a Polonis captus, a Vladislao vero posthac, accepto mortis Chami tunc regnantis, a qvo ille proximus erat, nuncio sine lytro dimissus fuerat, monueratqve tantum Vladislaus, vellet gratiam hanc sibi suisqve aliqvando rependere. Itaqve videns ex edito monte Polonorum periculum, jamqve tempus instare ratus testandi grati animi sui, receptui cani jussit, Legatos Pacis nuncios misit, eoqve Regem ac exercitum praesentissimo periculo eripuit. Sed ab aliis haec diversimode narrantur. vid. Bellum Scythico Cosacicum, seu de conjuratione Tartarorum, Cosacorum et plebis Russia contra Regnum Poloniae a Joh. Casimiro Poloniae Rege profligata Narratio a Joach. Pastorio, et ex eo Thuld. Hist. L. I. qvi pacem hanc tamen singulari Dei benignitate factam praedicat. Inter pacis conditiones erat, ut soluta Zbarasii obsidione abductoque inde exercitu Chmelnicius in gratiam reciperetur. Sed ille non diu se in officio continuit, sed novis motibus Poloniam annis seqventibus varie concussit, Cosaciqve sub eo obedientiam ex statu rerum suarum metientes eandem saepe exuerunt, saepe promiserunt.???n. MDCLIX. d. XII. Maj. iterum fidem jurarunt Regno Poloniae, sed dubiam tenuisse idem annus vidit, cum nova defectione ad Russos transirent; Rursus deinde Poloniae conciliati sunt A. MDCLX M. Octobr. prope Cudnoviam seu Czudnovv. Civitatem Volhiniae ulterioris, formatumqe inter alia decretum de Moscis hostibus per seqvendis; Sed eadem qva ante perstitisse in constantia secuta in praesens usqve tempora comprobarunt. Juramentum, qvod universus exercitus tunc concepit, hac formula constitit, qvae forte ad pleniorem notitiam eorum, qvae hactenus diximus faciet.

Nos Pulkownike (cohortium Praefecti) Zenscha (Judices) Assawulen (Pentecontarchi) Stetniken (Stationum praefecti) Aramanne (decuriones) cunctusqve Zaboroviensis exercitus Majestatis Regiae, nostro et successurum nostrorum nomine juramus ad Deum Omnipotentem; et ad sanctam Trinit atem, qvod Serenissimo et Potentissimo Johanni Casimiro Regi Poloniae et Svediae, Magno Duci Lithuaniae: ejusqve successoribus Poloniae Regibus

et Magnis Lithuaniae, Ducibus, uti minus Regno Reiqve publicae universae Poloniae, fideles benefici, et obedientes, et cum aeternum durante obseqvio et fide obligati simus et maneamus, eademqve opera alienorum Principum, aliorumqve cujuscunqve nominis, sed Moscopolitani Caesaris in primis ditioni ac tutelae nuncios mittimus, iisqve non abdicamus in perpetuum, dexteras nostras armaqve contrae Majestatem suam Regiam clementissimum Regem ac Dominum nostrum, successores ejus Poloniae Reges, Magnosqve Lithuaniae Duces, totamqve Rempublicam, exercitusqve eorum nunqvam levaturi aut sumturi sumus, cum Dynastis exteris nullam societatem, nulla consilia inituri, legationes eorum non auditur, neque ad eos missuri, inconsulto et insciente Rege et Republica, adversus hostes Majestatis Regiae et Regni Poloniae qvoscunqve imprigre ac lubenter valetudinem ac vitam periculis objecturi, tam nostra, qvam successorum causa in omne aevum Commissioni???udnovianae, hesterno die, qvi fuit. 17. Octobris anni hujus 1660. finitae et feliciter absolutae per omnia satisfacientes, eamqve nec in minimo violantes, ac deniqve eum, qvi has pacis leges rumpere, vel dissidiae turbasqve concitare vellet, parvus magnusve sit, statu, conditione, dignitate tam ampla sit, qvam velit, non tantum viribus una conjunctis cum universis Zaporoviensibus copiis invasuri; sed pro se qvisqve nostrûm singulatim, ac successorum nostrorum, bello petituri atqve persecuturi sumus, tam pro nobis separatim, qvam una cum Regiae Majestatis Regniqve Poloniae exercitibus conjunctim; tam sincere nos vereqve Deus et sacrosanctae Christi passio adjuvet, qvam nos fere sincereqve hoc Sacramento dicimus. Qvod extat cum caeteris istius temporis actis apud Thuld. Appp. ad P. IV. Histor. p. 258 Sed nihilominus Russicam iterum tandemqve Turcicam protectionem elegere, Polonosqve postea pace cum Turcis facta privilegia juraqve vetera ipsorum denuo confirmare oportuit. Turcae interim in A. MDCLXXIX. tractibus Zaporovianis duo fortalitia extruxerunt, qvibus cum Ponto Euxino se prohiberi viderent, Sierko Dux ipsorum misso filio suo iterum Polonicam protectionem ambiit.

VII.

Interna dissidia, qvae Poloniam nostro tempore concusserunt, fuere: 1. Qvae Confoederatorum exercitus movit, ob non soluta Stipendia conjunctorum et toto fere biennio tumultuantium.???oeperunt hi motus An. MDCLXI Mens. Julio, finitiqve sunt eodem mense A. MDCLXIII. Inter Principales erant Svidersky, qvem???arschallum suum nuncupabant, tum Demetrius Wisnovicky et alii ex Nobilitate magnae authoritatis viri. Desiderata

ipsorum haec ferebantur I. ut plenariam solutionem restantis et II. certam assignationem postmodum accipiendi stipendii haberent. III.???ampi-???uctores tunc praesentes abdicarentur. IV. Novi surrogarentur, ita tamen, ut munus non perpetuum, sed ambulatorium esset. V. Reditus Ecclesiastici contraherentur, et pars eorum in usum publicum converteretur. VI. Denique non nisi bene meritis bona Regia et Starostiae concederentur: Qvae et conventui Warsaviensi circa Octobrem A. MDCLXI. proponi curaverunt: His in articulis Foederis sui adjecere: Se nihil tentaturos contra Regiam Majestatem aut Patriam, sed eos tantum, qvi et Rege et Regno abuterentur, neqve tam oneraturos bona Nobilium qvam Coronae et Ecclesiastica et s. atque A. MDCLXII. Mense Decembri qvidem In transactionem aliqvam consensero, sed qvae mox iterum rupta fuit, cum ex promissis septem millionibus, qvibus ipsis satisfieri debebat, non nisi tres praesto essent, donec tandem An. MDCLXIII. Mense Julio residui maxima parte adjecta ab armis plane desisterent, et Amnestia universali promulgata articulos foederis sui publice comburerent, facta simul antegressorum deprecatione, qvod Leopoli in Monasterio Bernhardinorum coram Altari magno contigit die Julii XXIII. Vid. plura hac de re Diar. Europ. Contin VI. pag. 350. 527. et seq. Contin. IIX. pag. 581. Contin. IX. p. 505. et seq.

Paulo post Motus Lubomirsciani secuti sunt, acti inter Regem et Georgium Lubomirsky Principem Wisniciae et Jaroslaviae, tunc supremum Mareschallum et Campi ductorem Regni, ditissimum inter Poloniae Proceres, qvippe 400000. et amplius florenorum in annuis reditibus numerabat.???ausa qvae vulgo innotuit, potissima ferebatur, qvod Rex, qviqve Regiarum partium erant, novi Regis electionem procuratam vellentillaque e Gallia aliqvem intenderent, caeteri qvorum Dux erat Lubomirsky, huic operi se opponerent: Hinc Rex Lubomirskio iratus in???omitiis M. Januarii A. MDCLXV. variorum criminum accusatum reddidit, confisus Lubomirskium ita facilê vel oppressum vel plane extinctum iri. Capita accusationis erant (1) Ipsum Thronum Regium dejicere conatum fuisse. (2) Nuperos in exercitu tumultus excitasse (3) Eosdem Legatis suis isthuc missis fovisse (4) Pecunia sustentasse (5) eoque effecisse qvo minus qviescerent. (6) Reliqvos sub???zarnekio milites eodem pellexisse. (7) Expeditionem Regia contra Russos fructa cassam reddidisse. (8) Literas???haractere occulto scriptas varia ad loca misisse. (9) Impedivisse expeditionem

Regiam contra Cosaces, (10) Hos pariter ac Tataros ad defectionem sollicitasse. Qvibus tamen diversimodis et scriptis et re ipsa satisfactum fuit, itumque in compositionis Articulos die XXX. Julii A. MDCLXIIX. qvibus conclusum, ut Lubomirskius et socii ejus admissa deprecarentur, ille exercitum dimitteret et postmodo extra Patriam, qvoad Regi videretur, tranqville viveret:???aeterum vero Amnestia generali et perpetua donaretur. Historiam hujus rei habes Contin. XII. Diar. Europ. pag. 237. et seq. Acta eo facienda Parte III, appendicis cum Titulo: Acta Lubomirskianae: Articulos Pacis in iisdem pag. 297.

IIX.

Nobilitatis Jura sunt amplissima, qvorum initia fere sumpta, post introductam a Mieczislao Religionem Christianam, Regibus, misso liberiori dominio suo, ea indulgentibus, primo piis monitis Episcoporum, ac caeterorum populorum Christianorum imitatione et moribus, deinde bellicosae Nobilitatis meritis atque obseqviis, forte etiam contentionibus. Inter ea est qvod singuli, aeqve Senatores seu Magistratus officiaqve gerentes: ac privatam ducentes vitam, qvi volunt venire Electionem, habeant jus dandi suffragium in eligendo Rege. Piasec. p. 442. Qvodqve potissimum est, Regem oportet eligi nullo contradicente, de qvo supra. Talisqve eorum conditio et aliis???omitiorum negociis apposita, qvae non siuguli, at Legati seu Nuncii terrestres nomine omnium obeunt: Ut scilicet non plurium, sed communi omnium consensu nitantur: laudabili qvidem consilio, sed a Republica Platonis, non a praesenti rerum humanarum statu facile expectando; Homines enim ne lites in immensum durent, et ut ratio aliqva sit expediendorum negotiorum plerumque in eo, qvod pluribus videtur, acqviescunt, patiunturqve partem majorem jus accipere integri corporis. Grot. J. B. L. II. V. XVII. Unde et Comitia saepius irrita leguntur reddita, Nunciis Terrestribus minus bene et inter se et cum Regis consilio magnatibusqve convenientibus. Semper accidere solet, dum ii qvi consulunt pari autoritate, sententia vero dispares sunt, ut nihil salutare constituatur. Machiav. Hist. Flor. Lib. IV. Nec suspicionem degeneris in licentiam libertatis saepe declinare potuerunt, inprimis qvando contra Regem et Senatum coire visi sunt, inducto Rokoss, famoso in unum concurrendi Symbolo. Genuinum Etymon istius nominis vix dari potest, sed sonat terminum stato

tempore controvertendi, et est Symbolum in ista gente usitatum, qvo universi. Nobiles genere ad consurgendum contra Regem et Senatum pro vindicandis libertatibus suis convocantur: Formidolosum qvondam Regibus, name eo Nobiles etiam familiares???egis et Procerum heros suos tunc deserere, et in commune opem suam conferre obligabantur.???ujus exemplum fuit An. MDXXXVII. sub Sigismundo I. cum coacta totius Eqvestris Ordinis manu Moldaviam petens castra ultra Leopolim prope oppidum Gliniany posuisset; Tunc enim acclamata hac tessera Rokoss Nobiles omnes Rege et Proceribus relictis invicem conjuncti sevetiorem rationem administratae Reip. ab ipsis reqvirebant ac Senatores qvosdam malorum consiliorum autores seu tali suspicione notatos tumultu populari pene oppresserunt. Aliud extitit A. MCCCLXXX. sub Ludovico, ac recentius sub Sigismundo III. A. MDCVI qvod tamen A. MDCVIII. abolitum, dissidentesque ad Regis Regnique fidem reducti, postqvam paulum ante pugnae alam subierant, caesisque mille ducentis suorum profligati fuerant, cum ê Regio exercitu tantum XXX. desiderarentur. Superstites enim Rex omnes gratia donavit, nec victis instare suos passus est, ne, inqvit, dum noxios seditionis autores perseqvimur, multi eorum fraude in errorem ducti simul pereant: Sinamus interim omnes saluti suae consulere. Vid. Lubienski qvi totis L. IV. de Civili hoc motu in Polonia egit.

Jus Polonicum hodie Statutis Casimiri, Vladislai, et Sigismundorum fere nititur, qvo uno volumine postea Joh. Herbuto comprehensa. Naturali ordine non constant, sed id cum omnibus Juris Civilibus voluminibus, dixeris etiam melioribus scriptis plurimis, commune habent. Est etiam ubi a Juris Divini ac Socialis Regulis recedere videntur. Qvale est Statutum Casimiri MCCCLXIX. de Poena Homicidii: Qvamvis occidens hominem secundum Dei et Legum sanctiones esset capituli poena plectendus: Nos tamen rigorem illum temperantes statuimus: Qvod occidens militem triginta marcas parentibus, pueris, vel Amicis solvere teneatur etc. apud Herbut. fol. 194. Et de Kmethone occiso ejusdem: Si vero qvispiam Kmethonem occiderit, decem Marcas solvere teneatur, qvarum sex uxori seu pueris, si superstites fuerint, et residuae qvatuor Marcae domino occisi exolvantur. ib. fol. 194. Neque poena capitalis decreta legitur, qvam si Kmethonem occidisset et X. Marcas solvendo non esset: Qvod Kmetho Kmethonem occidens pro poenâ homicidii Castellaniae, in qva homicidium fuerit commissum, vel ei, in cujus Jurisdictione delictum et homicidium

hoc est perpetratum, qvatuor marcas, consangvineis vero sive amicis proximioribus interfecti sex marcas persolvat. Qvi si non fuerit solvendo et captus fuerit, poena capitali puniatur. ib. fol. 200. Neqve aliter illa lenitas correcta, qvam ut homicidium Nobilis CXX. marcis lueretur, et homicida anni, et sex septimanarum spatio turri includeretur. Stat. Sigismundi fol. 195. Qvod tamen iterum corrigi oportuit. Petierunt a nobis Nuncii terrarum, ut occidendorum hominum poena non sit ejus asperitatis, qvae praeterito Statuto Petricoviensi circumscripta est: Nos eorum precibus victi decretum etc. abrogamus, atque id valere volumus, qvod eadem de re a Seren. Joh. Alberto fratre nostro, olim Rege, fuit constitutum. ibid. fol. 198. Statutorum defectu ad Jus Saxonicum recurri solet: Cujus tanta olim apud Polonos autoritas, ut non sine magnis impensis ad tribunal Magdeburgense extra Regnum suum appellaverint; Sed rem hanc???asimirus An. MCCCLVI. sustulit constituto alio Suprema Tribunali in arce???racoviensi, ad qvod inposterum appellandum esset. Tribunalia praeterea duo a Rege Stephano A. MDLXXIIX. erecta, unum Petricoviae, alterum Lublini, examinandis controversiis et juri reddendo, qvibus antea non sine gravi molestia ipsi Regi praesidendum erat, instituta ab inferioris Judicis sententia ad ipsum appellatione. Petricoviae deciduntur lites Palatinatuum Majoris Poloniae et Prussiae: Lublini Palatinatuum Minoris Poloniae ac Russiae.

CAPUT IX. DE REGNO BOHEMIAE ET HVNGARIAE.

I. Regni Bobemiae conditiones ac primi Reges, Przemislaus I. non fuit Rusticus, Przemislai Victoriosi summa egestas, et in eadem generositas.

II. Juris dictionis hodiernae ac veteris amplitudo. Controversia utrum Regnum Hereditarium an Electivum sit? An et qvomodo ad Germaniam pertineat?

VI. De Hungariae eum Germanico Imperio conjunctione: De Dalmaetiae et Croatiae ad eandem accessu.

IIX. Singularia Regum Hungariae Procerum Hungariae recensio: Qvi Palatini et Bani? Scriptores Rerum Hungaricarum.

IX. Transsilvania ab Hungaria separata, Turcae Tributaria reddita: Confilia de ipsius cum Imperio unione.

COnditor Reip. Bohemicae perhibetur Czechus, qvem secuti Crocus Senior et Junior, hoc Libussa Sibylla Bohemorum, et cum ea Przemyslus s. Premislaus ab aratro ad Regnum assumptus: Sic Lucius Qvinctius apud Florum, in aciem ab aratro profectus,

ne qvid a rustici operis imitatione cessaret, victos more pecudum subjugum misit, L. I. c. XI. Neqve opinandum, Przemyslaum agrestem adeoque vere rusticum fuisse. Przemislaus non Rusticus, sed Dominus Stadicensis, qvamvis aegriculturae deditus: (Nam id temporis qvantumvis nobilissimos non pudebat agrum colere, idqve ingenuum habebatur): Ab aratro ad Principatum vocatus fuit: Inqvit Weleslavinus in Geneal. Reg. Bohem. Et alibi de Libussa loqvens: Libussa Przemyslaum sibi conjugio junxit, Stadicensem Agricolam, sed nobilissimo genere, qvem olim studiorum socium ac condiscipulum in Scholis Budecensibus habuerat. De nuceto ejus Stadicensi et ss. dicendum seq. § IV. Ejusdem tempore famosa mulierum Rebellio???uce Valasca concitata, qvae tanta fuit, ut maximam Bohemiae partem illaesuam reddiderint, tandemqve Remp. formarint, in cujus status erat, ne genussuum interiret, concubitum vicinorum inire, masculis v. si qvi forte nascerentur, dextrum ocululum eruere, atqve pollices abscin. dere.???ed postseptennium, victa et in praelio obeunte Valasca, imperium hoc concidit. Vid. AEn. Sylv. Hist. Bohem. c. III. IV. V. VI. etc. Regio Titulo primum donatus Vratislaus XXmus a Czecho???rincipe ab Henrico IV. Imp. cui egregiam adversus Rudolphum???veviae Ducem navaverat operam: Diserteqve professus est Henricus, sede sua et omnium Imperii???rincipum voluntate omnes honores, jura, praerogativas ac diciones Veteris Moraviae et Regni Marcomannorum in Bohemiae Reges transferre, ideoqve Moraviam, Silesiam, Milniam, Russiam, et qvicqvid Reges Moraviae vetusti unqvam tenuerint, dare ac donare, Lusatiam vero Inferiorem addere tanqvam Electionis in Imperio possessionem. Idem postea â Friderico I Imp. repetitum, Bohemiaque Regnum in perpetuum in???atisbonensibus Comitiis A. MCLIX. appellata est, ac Vladislaus ipse???ex coronatus, et amplissimo Caesaris praeconio laudatus.???ed posteri???rincipes nihilominus hujus Tituli incuriosi fuerunt, seu qvod ille homini potius, qvam universae posteritati et Regno collatus crederetur; Seu qvod Bohemiae Principes post Vradislaum et Vladislaum nollent tam oneroso beneficio uti, qvo Germaniae obnoxii fieri et subjici videbantur: Qvam causam ex Dubravio et Stranskio allegat Balbin. L. III. c X. At AEn. Sylvius:???bstinuisse, sive qvia magis vi, qvam jure imperaverint, sive qvod indultum Imp. Romani sumendae coronae more majorum obtinere non valuerint. Przemyslaus vero cognomine Victoriosus et Aurens Dux XXXIV. ab Imp. Philippo denuo Titulum???egium emeruit, et ad Successores suos propagavit; Qvodqve Ottoni Philippi???uccessori constanter adhaereret,

nomen Ottogari, seu Ottocari accepit, q. d. Gar Ottisch/ totus Ottonianus: Nisi a meritis hujus principis potius Originem petere fas est; Itali enim Odoacrum vocant, et Henr. Stero ad An. MCCXLVI. Otacher, qvod erit Otto-seu Atta vvacker, h. Pater vigilans, ein wacker Vater/ eoqve reipsa Pater Patriae. Ferunt eundem initio, qvod inscio Henrico Imperatore Dominationem in Bohemiam suscepisset, ea dejectum et in exilium actum latrociniis vitam exhibuisse, tandemqve, cum ab hostibus ubiqve qvaereretur, in tantum egestatem incidisse, ut Ratisbonae dum templum aedificaretur, operam diurnam architectis locare dissimulata conditione sua coactus fuerit; At affulgente spe recuperandi Principatus, auditoque Henricum Episcopum Pragensem e vivis excessisse ultimos duos sibi reliqvos Aureos in Danubium ex Ratisbonensi Ponte dejecisse: Scilicet aut Rex aut nihil esse in animo statuerat. Balbin. Lib. III. cap. XII. Hujus nepos Przemyslus Ottocarus II. a Rudolpho Imperatore Bello ob Ditiones???ustriacas orto caesus fuit A. MCCLXXIIX. Post qvem extincta in Wenceslao II. et III. prole mascula A. MCCCXI. Rudolphus Austriacus Alberti Imp. filius et An. MCCCVII. Henricus Carinthiae Dux Regnum tenuerunt; Et post Henricum, qvem A. MCCCX. abdicarunt, e???amilia Lucemburgia, Johannes Henrici VII. Imper. filius, Carolus IV. Wenceslaus Ignavus, Sigismundus. Tunc secuti Albertus???ustriacus, Ladislaus Alberti filius, Georgius Podiebradius, qvi Regnum primis Ladislai Annis jam administraverat, cujus posteritas in Seren. Ducibus Monster bergensibus et Olnensibus conservata fuit: Regnum vero non aeqvo omnium animo videtur accepisse; Et in sinistri ominis loco habitum in coronatione ipsius preciosissimum lapidem de corona ultro decidisse, qvasi corona non sat bene in Georgii capite sedisset, qvod fide Balbini referimus L. V. c. VII. Ipsi successeruunt Vladislaus Casimiri Poloniae Regis Filius et Ludovicus: Qvo praelio Mohac zensi interfecto, Regnum denuo ad Austriacos rediit, Ferdinando I. id jure uxoris, qvae Ludovici soror erat capessente atqve ad posteros transmittente.

II.

Qva Jurisdictionem comprehendit Silesiam, Moraviam, Lusatiam. Silesiae in perpetuum Regno Bohemiae adjungendae A. MCCXC. initium datum est ex eo pacto, qvod Henricus Vratislaviensis Princeps cum Wenceslao Rege statuit, qvod pactum Rudolphus Imp. eodem Anno confirmavit, aliisve deinde literis???aesareis ipsum Vratislaviae Principatum Wenceslao

contulit: Haecqve omnia pluribus et diversis diplomatis rursus recitata et tandem A. MCCXLIIX. â Carolo IV. Imperatore Aureâ Bullâ confirmata. Extant praeterea publice literae abalienationis Casimiri, de renunciatione???ucatûm Svidnicensis et Jaurensis Coronae Bohemicae facta A. MCCCLVI. Ludovici itemqve Hungariae Regis de iisdem, Budae MCCCLIII. Rursus siterae???asimiri Poloniae Regis, qvibus Vratislaviensem et Glogoviensem Principatum Johanni Bohemae Regi, et futuris Bohemiae Regibus cum omni jure transscripsit A. MCCCXXIX. De qvibus aliisve plurimis hujus generis vid. Balbin. Lib. III. c. XVI. et XIIX. Non tamen desunt jactae eo nomine a Polonis qverimoniae, de qvibus dictum praeced. c. IIX. §. IV. Moravia, vetus Regrium, sub Arnolpho Imperatore in provinciam redacta, inde a Polonis possessa, deniqve Bohemiae adjuncta fuit simul omnibus honoribus ac juribus veteris Moraviae et Regni Marcomannorum, de qvo praec. §. I. Lusatia deniqve accessit tanqvam Electoris in Imperio possessio, sed qvae nunc Domui???axonicae in feudum cessit; Partes ejus qvoqve exectae et Marchiae Brandenburgicae unitae, Corbusium, Peicena, etc. vi Transactionis cum Georgio Podiebradio A. MCCCCLXII. Ipsa vero etiam Marchia Sigismundo et Wenceslao Caroli IV. filiis Bohemiae heredibus paruit fere totis XLIV. annis; Et a???igismundo iterum Justo et Procopio Marchionibus Moraviae oppignorata, postea tamen hoc nexu ab eodem liberata in Friderici hodiernae Familiae Electoralis autoris fidem transiit. Nunqvam autem Jurisdictio Regni Bohemiae majori amplitudine fuit, qvam sub Ottocaro II. extensa a Mari Balthico ad Mare Adriaticum. Imperium qvod a Fratre susceperat ex Mari Balthico usqve ad Danubium protensum ad internum nostrumqve Mare, qvod Adriacicum dicimus, extendit. Nam cum obiisset Fridericus Dux Austriae sine liberis, soror ejus Margarita hereditatem accepit etc. Eadem jam anus Othocarum sibi virum ascivit, qvi non tam conjugis atatem, qvam dotem animo volvens, sterile matrimonium contravit. Et Principatum nobilem consecutus more humano, qvanto possedit, tanto majora concupivit. Ulricus eo tempore Carinthiorum Principatum tenebat, qvi cum virili sobole careret, accepta ab Othocaro pecunia, Carinthiam illi, Carniolam, Marchiam, Slavoniam et Portum Naonis tradidit. Veronenses exinde, Fe???renses, Tarvissini, et multi ex Foro Julti ultro sese ei submiserunt. Bellum Hungaeris indixit, commissoqve preadio victor ingentem praedam reportarit, Stiriamqve Provinciam illis ademit. In Prussia superatis

Tartaris urbem condidit, qvam Kunispergam id est, Montem Regium, vocant, AEn. Sylv. Hist. Boh. c XXVII. Utrum hereditarium, an Electivum fuerit Regnum, durantibus turbis Germano Bohemicis prolixê disputatum fuit: Qva de re vid. inter alia Theatr Europ. T. I. Sed per Instrumentum Pacis Art. IV. §. De caetero Hereditarii nomen abstulit: De catero in Bohemia, aliisque qvibuscunque Provinciis hereditariis Imperatoris etc. Nec ulla eo nomine contradictio tunc audita. An ad Germaniam pertineat, seu, qvod, hic perinde est, an Reges jure Principum Germanicorum gaudeant, a veteribus indubium vocatum; Sed ab aliis oppositum, oportuisse in Curiis Imperatorum apparere, subscripsisse decretis nomine Imperii factis, interfuisse Torneamentis Germanicae nationis, ac denique qvod nulli extero permissum. potuisse ditiones sibi pro lubitu in Germania comparare, vid. Dn. Strauch. de Controv. Illustr. super. Sec Diss. II. §. XI. et ante eum Goldast. de Regn. Boh L. III. cap. II.???aetera, qvod imperii oneribus non sint obnoxii, nec ad Comitia vocentur, nec Regnum Circulis annumeretur, et ss. ad Privilegia Regni singularia referunt. Vid Dn. Strauch. c. l. §. XII. XIII. XIV.

III.

Motus Hussitici coeperunt occasione Doctrinae necisqve Johannis Hussi, seu de Hussinecz, ex nobili Hussorum, Hussinecii Dominorum familia nati, et Philosophiae ac Theologiae in Academia Pragensi Professoris Sophiaeqve Reginae a Confessionibus sacris: De qvibus extante Catholicis Dubravius, Hagecius, Boraecius in scriptis suis de rebus Bohemicis Johannes item Cochlaeus Historiae Hussitarum Libris XII. AEneas Sylvius Picolomineus in Historia Bohemica. Ex Evangelicis Gallus Zalansky, Concionibus de vita Hussi, Zacharias Theobaldus, qvi omnium diligentissime Hussiticas res tractavit, fatente ipso e Soc. Jesu Scriptore Balbino, sed addit: Si mala mens, malus animus abfuisset; Nam Lutheranus Popa ad suam baeresin pertinere credebat Hussi ac caeterorum Sectariorum laudes. Verum haec amori propriorum nimio imputanda. Narrat Zalanskius: Husso in Bethlehem, Sacello recenti, cui curando admotus fuerat, habitanti somnium oblatum: Videbatur sibi imagines Christi et Apostolorum pingere, at semper intervenire Pontificem, qvi omnes deleret imagines; Tandem tot pictores in auxilium Hussi subito advenisse, ut Papa delendis tot imaginibus sufficere non posset. In qvo non obscura secutorum temporum imago relucet. Interea Bohemi vim Husso ac Hieronymo Pragensi illatam

in contemptum injuriamqve universae nationis vertere, armisqve vindicandam rati, non tantum Bohemiam, sed circumjacentes Regiones bello victoriisque suis implevere. Initia Pragae a Defenestratione Consulum d. XXX. Jul. A. MCCCCXIX. capta, actu inchoandis magnis motibus per qvam fatali, qviqve nostro seculo eadem in urbe ignem ministravit incendio, qvo universa Europa totis XXX. Annis flagravit. Militiam rexêre Nicolaus Hus Hussinecii Dominus, agnatus Hussi et praecipue Johannes de Trocznowa (Ziska seu???ocles appellatus, qvod altero oculo in praelio amisso careret,)???amerarius Wenceslai, ab eodemqve ad arma sumenda animatus. Inambulaverat moestus in Arcis Pragensis area Johannes, Hussi mortem secum reputans, rogatusqve a Rege, qvid ita moereret????um is causam dixisset, Nationis universae contemptum: Rex respondisse dicitur: Mi bone vir, neque ego, neque tu hanc vindicare injuriam possumus; Si tamen occurrit ratio, age ingenio utere, Bobemos tuos vindica. Accepit. conditionem Johannes Zisca, qvantusque ultor Hussi et suorum et???atholici nominis hostis evaserit loqvuntur Historiae. Balbin. ex Zalanskio L. IV. c. VI. Neqve virum hunc rudem militiae fuisse suspicandum. Narrat idem???alansky,???olonis diu ante militasse, et Lithuanis ac???rutenicis Bellis omnibus interfuisse, ac praesertim An. MCCCCX. in cruentissimo praelio, qvo Crucigeri caesi sunt, maximum ad victoriam attulisse momentum. Natalis domus ejus pagus Trocznovv fuit, in qvo Nobilibus parentibus in Iucem editus est.???rogressuum Belli hujus magnitudinem e reliqviis castrorum Hussiticorum, qvae in vicinis Bohemiae???rovinciis passim adhuc super sunt, aestimare est, qvales etiam in agro Francofurtano nostro ipsaqve Neomarchia occurrunt. Fructus tantis victoriis dignos impedivere nata in exercitu dissidia, qvae tamen tanta non fuere, qvin???atholicos per Concilium Basileense??? ompactata offerre et communionem sub utraque Ordinibus Bohemiae annuere oportuerit. Autoritas???ontificis M. qvoque apud fideliores Hussi asseclas in suspenso mansit, qvam posthac et Georg.???odiebradius Rex Bohemiae suspectam habuit, unde varia in eum vibrata fulmina. Neqve reliqva etiam Hussi doctrina abrogata, sed in nostra usqve tempora, licet positis armis, variis in Ecclesiis communi Unitatis nomine nexis conservata fuit: Qvae res ad Historiam Ecclesiasticam tanqvam propriam ejus sedem remittenda. De motibus Bohemicis nostri Seculi dicendum in Historia Germaniae.

IV.

Inter singularia regni Bohemiae reponimus: In coronationibus Regum ex Przemysli veteris Nuceto Stadicensi Mensuram unam Nucum effundi ante novos Reges solitam, idque adhuc cum Ferdinando III. servatum. Signum adventus ipsorum olim per flammam dari solitum. Sic Carolo IV. Imp. Comitia Noribergae celebrante eodem filius Wenceslaus cum instructissimo exercitu accessit, et adventum suum duobus in locis per flammam indicavit, qvi ritus Bohemiae Regibus ab antiqvousitatus est. Balbin. Lib. III. c. XXI. Cujus origo forsan ex praelatione ignis apud veteres Imperatores usitatâ derivanda. Jura prima Bohemis ab eodem Przemyslao data, qvibus ad Carolum IV. usque Bohemia recta fuit. Nobilitatis Bohemicae specialis haec gloria, qvod Reges et Imperii Principes Nurus filiasve suas Bohemicis qvibusdam familiis in conjuges dare non erubuerunt, Alii vicissim Principes ex Bohemicis familiis descendentes puellas in conjuges accipere non sunt dedignati. Praeterea non pauci eorum antiqvissimis temporibus in Comitum dignitate steterunt, et???omites in publicis Regum ac Principum literis appellati leguntur, donec circa annum MCC. una omnes concordi sententia Comitum nomen abjecerunt, et qvi Remp. tractabant Pani, i. Domini, qvi arma elegerunt Ritirsi, Eqvites appellari voluerunt Balb. L. III. c. V. Scriptores rerum Bohemicarum qvod attinet, eorum aliqvos uno volumine complexus fuit Marq. Freberus ed. Hanov MDCII. et MDCVII. fol. Inter qvos sunt Cosmae Pragensis Chronica Bohemiae ab initio gentis usque ad primum Regem creatum, AEneae Sylvii Picolominei Historia Bohemica, Varia item ad Statum civilem ac Religionis, inprimis doctrinam Hussiticam pertinentia: Rerum collectionem justo volumine collegit Bohuslaus Balbinus e Soc. Jes. Epitome rerum Bohemicarum, qvam Historiam Boleslsviensem appellari voluit, qvaque plurima in Historiis Bohemiae incerta, controversa, ab aliis item praeterita non tantum diligenter, sed et minoribus qvam a Scriptoribus hujus generis expectari solet, cum affectibus explicuit. Caeteri sunt Joh. Dubravius Episcopus Olomucensis Historiâ Bohemiae, cujus postremos Annales tamen a Vladislai Regno ad sua usque tempora longe diligentius confectos esse animad vertit Balbin. L. V. c. XI. Procopius Lupacius Ephemeridibus Rerum Bohemicarum, Martinus Boregk in Bohemia. Wencesl. Hagecius Annalibus Bohemiae, qvos scripsit lingva patria, ac Germaniae post transscipsit Joh. Sandel. Multamque in eo scribendi genere

laudem meruit; Omnem laudem meruisset, si et Chronologiam aliqvanto diligentius examinasset, neque patrios modo, qvi ante eum scripserant, sed etiam externos et vicinarum Gentium Scriptores consuluisset. Balbin. Lib. V. c. XII. Paulus Stranski de Regno Bohemiae: Nobilis in Patria Historicus: Balbin Lib. V. c. V. Weleslavinus Genealogia Principum Bohemiae. Hunc ego Historicum, si qvem alium inter Scriptores Patrios plurimi semper feci, Chronologiae studiosum inprimis, et qvi Historiam nostram autoritate ex Scriptoribus vicinis Saxonicis, Lusaticis, aliisque petitâ plurimum illustravit. Balbin. L. I. c. X. Pulkava vetustus Scriptor Historiae Bohemicae sub Carolo IV. Petrus Codicillus scripsit de Czechi in Bohemiam adventu. Melchior Goldastus de Bohemiae Regno incorporatarumque Provinciarum juribus; Sed duriori Balbini judicio exceptus: Coldastus ferri omnino neque potest neque debet, qvi cum Jura Bohemiae sex Libris explicanda sumsisset, optimum de se consilium et argumentum verissimum insigni indignitate, et impudentia, et in universam Slavorum gentem maledicentiâ, qvam paginae omnes loqvuntur, corrupit. Adhaec erroribus plurimis, qvod fere necesse est contingere iis, qvi altenam Rempublicam, in qvae nisi hospites, non vixerunt, describendam suscipiunt, non parce librum suum distinxit. Not. in Lib. III. cap. V.

Inter Hungaros, seu potius Hunnos (nam discrimine aliqvo divertere adnotatum P. I. c. IX S. I. §. IIX.) primum innotuit famosissimus Atila, Vir in concussionem gentis natus in mundo, terrarum omnium metus, qvi nescio qva sorte terrebat cuncta formidabili de se opinione vulgata. Erat namque superbus incessu, huc atque illuc circumferens oculos, ut elati potentiae ipso qvoque motu corporis appareret. Bellorum qvidem amator, sed ipse manu temperans, consilio validissimus, supplicantibus exorabilis, propitius in fide semel receptis: Forma brevis, lato pectore, capite grandiori, minutis oculis, rarus barba, canis aspersus, simo naso, teter colere originis sua singa restituens. Qvi qvamvis hujus esset natura, ut semper magna confideret, addebat ei tamen confidentiam gladius Martis apud Scytharum Reges semper habitus etc. Jornand. de Reb. Get. CXXXV. Et ex eo Bernegger. Dissert de Regno Hung. §. CCXXXVI. Ubi et imaginem Atilae ex Numis probatis exhibet ac examinat §. 238. et seq. Pluribus de ejusvita et rebus gestis egerunt Callimachus Experiens et Nicolaus Olabus Archiepiscopus Strigoniensis,

ambo in Scrr. Hungar. Sambuci. Similiter Priscus Rhetor Historiam Atilae et causas belli ab eo suscepti proseqvitur Tom. I. Histor. Byzant. Excerpt. de Legation. p. 33. et seq. Item in Histor. Goth. ib. pag. 47. et seqq. Qvae si absoluta superstes esset, non ita fabulis veluti tenebris obscura jacoret Lux veritatis de origine Hunnorum, verissima disciplina civili, exercitationeqve militari et publicis deliberationibus, et prudenter factis et dictis magni Atilae; Exacte enim haec omnia tradidit multarum rerum non tantum auritus, sed etiam oculatus testis, Bernegger. a CCLIIX. De appellationibus, qvibus delectatum scribunt???ungarici scriptores, Olabus, Backschay, Bonfinius: Nembrothi nepos, nutritus in Engaddi, Dei gratia Rex???unnorum et Medorum, Gothorum, Dacorum, metus orbis et Flagellum Dei, merito dubitatur. Qvod sie ex Japeti posteris fuit Atila, qvod???ungarici Scriptores sustinent, Atilam esse filium Nembrothi, filii Chami non consistet. Deinde notitia Nembrothi unde est ei? Nec unqvam Atila, qvantum scitur, Medis imperavit. Praeterea Princeps a fide alienus se dixisset esse Regem???eorum gratia, non Dei. Nec Engaddi est, nisi in Judaea prope Mare Mortuum, nisi aliqvando apud Rhaetos Engaddinos extitisset. Nadayn. Flor. Hungar. Lib. I. cap. XI. Secunda gentis expeditione celebris fuit Chaganus qvidam; Vox haec enim corrupta ex Cham, seu???han, non nomen proprium unius, sed commune principum Orientalium videtur fuisse, vid. Notic. Dign, Diss. II. cap. III. §. V. Tertiâ circa Arnulphi tempora, qvaqve fixam sedem in???ungaria retinuerunt primus fuit???lmus supremus septem Ducum, qvibus expeditionem susceperunt, tum Cussales, Dursachus, Bugothus, Genus ex Irnaco juniori???tilae filio ducentes, qvod???tilam jam praesensisse notat Priscus Rhetor: Attillas juniorem exfiliis introcuntem et adventantem nomine Irnach, placidis et laetis oculis est intuitus, et cum gena traxit. Ego vero cum admirarer Attillam reliqvos suos liberos parvi facere, ad hunc solum advertere et animum adjicere, unus ex Barbaris, qvi prope me sedebat, et Latinae Lingvae usum habebat, fide prius accepta, me nihil eorum, qvae dicerentur, evulgaturam, dixit: Vates Attilla vaticinatos esse, ejus genus, qvod alioqvin interiturum erat, ab hoc puero restauratum iri. Geysa domum circa A. MCCCLXXX. suscepta Religione Christiana doctoqve ad eandem populo suo inclaruit.???ujus filius Stephanus Corona Regia, primum â Pontifice M. donatus fuit,???ruce insuper duplicata, qvae hodienum in insignibus Hungaricis. Inde continuata Regum Hungariae series usqve

ad Ludovicum A. MDXXVI. in praelio Mohaczensi immature caesum. Qvemadmodum omnia hujus Principis singulari plane exemplo intempestiva adeoqve immatura fuerunt.???nte tempus legitimum natus fuit et sine pellicula, qvam Epidermidem Physici vocant; Hungariae item et Bohemiae Rex ante tempus, idqve cum fletu:???nte tempus in fans fari coepit; Sapiens nimium puer ante tempus; Ante decennium aetatis???egni tractavit negocia; Ante tempus conjugem sibi despondit; decimo qvinto aetatis anno duxit; Ante tempus barbatus; Ante annos viginti canuit; Ante tempus conflixit; ante tempus periit, aptissimeque Cuthenus hoc ei Chronostichum Nativitatis scripsit: Ante DIe M nat V s. Narrat Lipsius venisse qvendam ignotum hominem, qvi admitti ad Ludovicum Regem paulo ante cladem voluerit, cum necessaria omnino se habere ipsi Regi indicanda diceret, sed ab Aulicis semper esse rejectum, deniqve repulsae impatientem dixisse: Abi igitur, Regi nuncia, brevi et cito periturum; Et cum dicto ex oculis hominum evanuisse. Hungari ejus amore ac desiderio multis post ejus mortem annis Numos Aureos procudere, in qvorum antica parte Regis pueri coronati et culcitrae insidentis effigies viedebatur his in circulum euntibus verbis: Ludovicus Filius R. Hungariae et Bohemiae: in postica carmen legebatur:

Balbin. Rer. Bohem. L. V. c. XI. Conf. Leunclav. Pand. Turc. num. CCXXII. Ex qvo tempore Regnum Hungariae penes Familiam Austriacam mansit, Ferdinando I. postea Imperatore et Mariae Ludovici viduae fratre uxoris???nnae, qvae Ludovici soror erat, sibi illud vindicante.

VI.

Hungariam separatum a Germania Regnum esse demonstratione haut eget. Notum tamen unionem aliqvam cum Germania antehac tentatam; Sed non nisi promissio tunc facta ferendorum ab Hungaris similium in casu similis necessitatis auxiliorum. Vid. Act. Comit. et Recess. Imp. An. MDLXVI. Sunt etiam, qvi expedire qvidem ejusmodi unionem autumant; Hungaros enim tanqvam moribus et animo a Germanis alienos haut parituros Decretis Germanicis, sicqve Imperium perpetua inqvie laboraturum fore. Vid. Textor. de R. S. c. VI. et c. XIX. An tributaria fuerit imperio Germanico varie disseritur? Ajunt Scriptores Germanici et Andreae,

???alomonis, inprimis v. Petri Regis exempla adducunt. At Hungarici Scriptores negant, et???ungaros pacem qvidem a Germanis redemisse agnoscunt, non tamen Tributo, sed annua pensione. V. Bernegger. n. 352. De Dalmatiae et Croatiae ad Hungariam accessu Bonfinius Dec. II. L. IV. p. 225. Edomirus Rex Dalmatis imperabat, cui Ladislai soror uxor erat.???ir sine liberis legato conjugi Regno vita decessit. Regina variis inimicorum injuriis affecta, et eorum praecipue, qvi ad tyrannidem aspirabant a potentissimo Fratre petit auxilium. Ladislaus habito delectu exercitum parat,???almaticamqve expeditionem affinitatis jure suscipit trajecto Dravo Valeriam universam, qvae inter???avum Dravumque protenditur, in???almatas concitat, sororis inimicos continuo fundit fugatque, occupata oppida recipit; Pacatum denique Regnum, qvod brevi bello recuperarat, integrum Sorori restituit.???t illa liberorum orbitate laborans, cum neminem haberet, cui???egnum legaret, fratri repente ac posteris adduxit, jussitqve deinceps Dalmatiam et Croatiam universam Ungaricae ditionis haberi. Ex qvo qvidem tempore Dalmatis et Croatis Ungari jure imperare coeperunt. Confer. Rit. de Reb. Hungar. L. II. p. 843.

VII.

Intestini motus qvi Hungarariam hactenus involverunt, hodieqve involvunt partem eorum faciunt, qvae posteritati demum materiem disserendi, praebebunt: Supplicia de Comitibus Serinio, Nadasto, Frangipanio, et Tanttecachio A. LXXI. sumpta inter memorabilia hujus seculi jam locum acceperunt. Certarum interea fuit certaturqve de Religione ac juribus Regni: Qvo exitu in manu Domini positum, qvi populos Principibus subdit, iisque Utiles Rectores suscitat.

IIX.

Hungariae Reges superioribus seculis amplissimis Titulis aeqve ac Regionibus usi fuere, eosdemque totidem Vexillis in Coronatione ipsorum designari videre licuit: Qvae 1. Vexillum Hungariae. 2. Dalmatiae. 3. Croatiae. 4. Slavoniae. 5. Ramae, qvae Bosnia est, non urbs???ierosolymae vicina. 6. Serviae. 7. Galliciae, seu Hallitiae, qvae est Wallachia. 8. Wlaedimiriae, partis Russiae Septentrionalis, qvam et???odomeriam vocant. 9. Cumaniae, qvae est Terra Wallachiae, appellata Zavolcha. 10. Bulgariae. Gonf. Not. Ding. Diss. V. c. III. §. VI. De Corona Hungariae ib. Diss. IV. c. III. §. VI Novos Reges Eqvum in collem adigere et educto gladio aerem qvater verberare iterum Diss. V. c. I. § VII. De Origine ejus addendum, eam videri ex Martis

Ense pendere, qvo veteres Scytharum Reges, ipseqve???tila, leguntur gloriati fuisse. Nec templa apud eos visuntur, aut delubrum, nec tugurium qvidem calomo tectum cerniusqvam potest; Sed gladius Barbarico ritu humi figitur nudus, eumqve ut Martem, Regionum, qvas circumeunt, praesulem verecundius colunt.???mm. Marcell Rer. Gest. Lib. XXXI. Et de???tila Priscus Rhetor in Exc. Legat de Atila: Neqve vero illi parpa potentiae accessio conrigerat ex eo, qvod Martis ensis erat detectus etc. Sponsarum Regiarum apud Hungaros singularis hic capiendi ritus fuit, ut ab Eqvite Hungaro stricto ense ex capite Reginae corona decuteretur, Balbin. Epit. Rer. Bohem. Lib. III. cap. XV.

In Statibus Hungariae eminent Archiepiscopus Strigenensis, qvi simul Legaturs Natus Sedis Romanae, et juxta eum Archiepiscopus Colocensis. Vice-???ex peculiari nomine Palatini insignitur ad imitationem veteris Comitis???astrensis Sacri Palatii, qvem Graeci Curopalatem dixere. Cui simile est cognomen Bani, qvod Gubernatoribus Regnorum ab Hungaria dependentium Dalmatiae, Croatiae, et Slavoniae tribui solet a Bando, seu Banderio, qvemadmodum in Constit. Hungar. dicitur, derivatum: Qvodqve Graecorum Flammulari, et Turcarum Sanzar Bego aeqvipara veris. vid. Leunclar. Pand. n. CLXXIV. Specialem Statuum Hungariae recensionem habes in Histor. Diaetae Regni Hungarici de A. MDCLXII. M. Majo in Diar. Eur. Contin. VII. p. 477.

In Collectaneis Scriptorum de rebus Hungaricis sunt Scriptores Rerum Hungaricarum ex recensione Joh. Sambuci Francof. 1581. fol. Particulares Scriptores sunt, Anton. Bonfinus in Decadibus Rer. Hungaricarum, Michael Ritius de Regibus Hungariae???ibris II. qvi fere compendium sunt Bonfinii; Abrah. Bakschay Chronologia Rerum???ungar. Joh. Heroldus Chronol. Pannoniae, Joh. de Thwrotz Chronicis Hungarorum. Joh. Nadayni Floro???ungarico, Nicolaus Isthuanfi Historiarum de Rebus Hungaricis Libris XXXIV. De qvo in specie testatur Zeilerus Descript. Hungaric. fol. 28. Sey ein gelehrter und vieler Sprachen erfahrener Mann/ auch der beyden Käyser Maximiliani des andern/ u. Rudolphi des andern Secretarius/ hernach Rath/ u. des Palatini Leutenant/ auch vornehmen Adelichen Herkommens/ und schier bey 60. Jahren zu Hofe gewesen/ auch in seiner Jugend einen Soldaten abgegeben. Petrus Rewa Descr. Hungar. Martini Zeileri Descriptio Regn. Hungar. Germanice,

qvam auxit Joh. Beza, Matth. Berneggerus seu Martin. Schondel Disqvis. de Regno Hungariae, cujus prooemio etiam varia de Scriptoribus Hungariae judicia habentur: De Jure Consvetudinario Hungariae Stephanus Werbeuczius, Ein gelehrter Jurist, aber unruhiger/ partheischer Mann/ wie Jhm Isthuanfius fol. 176. das Zeugnüß giebet. Hat aus Befehl Königs Vladislai die Ungerische Gesetze zusammen geschrieben/ und solches Büchlein Decretum Tripartitum genennet. Joh. Sambucus hat Notata über die schwere und ungewöhnliche Wörter/ die in besagtem des Werbeuczii Jure Hungarico zufinden/ gemacht/ so Alb. Molnar. seinem Dictionario pag. 348. et seqq. angehengt. Zeiler. l. c. p. 8.

IX.

De Transsilvaniae Statu plerique Scriptores Hungarici agunt: seorsim de rebus ab A. MDCXXIX. ad A. MDLXIII. scripsit Johannes Betlenius Michaelis Apafi hodierni Principis Transil vaniae Cancellarius. Princeps praeter Titulum T tansilvaniae inscribitur Comes Siculorum et Partium Hungaria Dominus. Apud Turcas commune ejus nomen est Ertel-Ban. Separata fuit ab Hungaria post cladem Mohaczensem. Johanne de Zapolia seu Sepusiensi et Ferdinando Caroli V. Fratre de Imperio Hungariae decertantibus; Johannes enim cum Ferdinando se imparem sentiret, ad Turcam confugit, ejusque auxiliis in Regni Hungariae partibus aliqvibus confirmatus fuit, qvas et ad Filium Johannem Sigism. transmisit: Sed Turcis posthac istas, ac Ferdinando, qvod reliqvum erat, constanter sibi vindicantibus, solam Transsilvaniam retinuit; Nec tamen nisi fiduciario a Turca jure, cui et secuto tempore tributum adjici oportuit, (nam prima Johannis deditione nulla ejus mentio facta: vid. Isthuanf. L. X. p. 151.) et illud qvidem initio XM. Numerorum aureorum; Rakocius denide A. MDCXLIVXVM. pendere jussus est; Apafio dn. initio regiminis sui LXXXM. Imperialium injuncti fuerunt; sed qvorum pars posthac remissa dicitur. Separationem vero ab Hungaria qvod attinet, Sigism. Bathori An. 1594. per Legatos ad Caesarem impetravit omnimodam abdicationem petitionum Regibus Hungariae competentium, ita ut Princeps et omnes ejus per lineam rectam descendentes potestate libera Principes essent; Deficientibus autem descendentibus a se natis, omnes ad Transsilvaniam spectanttes Provinciae ad Regnum Hungariae redirent, Rege Hungariae ad hoc solum obligato, ut dotem congruam filiabus Transsilvanicis, si qvae essent, solveret: Itemqve

titulum ferret Principis Imperii, sine suffragio tamen et sessione Dn. Strauch. de Controv. Ill. Sup. Sec. Diss. I. §. XXIV. Sed anita ex Clientela Turcica ad Imperium redierit, qvod ille opinatur, nos merito ambigimus. Principum series a Johannis tempore haec fuit. I. Johannes primus Turcae beneficiarius. II. Johannes Sigismundus istius Filius, mortuus A. MDLXXI. AEt. XXXII. in qvo et???omitum Zapolitanorum familia, qvam Johannes Hunniades et Matthias Corvinus primo tantopere extulerant, extincta fuit. III. Stephanus Bathori. IV. Christophorus Bathori, Stephani Germanus, cui ille Regnum apud Polonos adeptus, Principatum concessit, mortuus A. MDLXXIX V. Sigismundus Bathori. VI. Stephani Boscai. VII. Gabriel. Bathori. IIX. Gabriel Betlenius. IX. Georgius Rackoci. I. X. Georg. Rakoci II. A qvo, cum Transsilvania motibus Turcicis involuta esset, successerunt brevi tempore Franc. Redei, Achacius Barscai, Joh. Kemeny, qvi ante ex ercitus Rakociani in Polonia Generalis, inde carcere Crimensi aliqvandiu detentus fuerat. Denique Michael Apasi, fine An. MDCLXI. constitutus. Is hodienum superest, et antea simul Kemenyio???arcere???rimensi pressus fuerat, e qvo ferunt liberalitate Matronae Turcicae liberatum, qvae matrimonii fidem ab eopacta fuerat; sed qvâ secuta mulieris mors ipsum paulo post solvit. Negocia Turcica hîc saepius gesta exhibebuntur seq. Capite.

CAPUT X. De IMPERIO TURCICO

I. De Veteribus Imperatoribus Constantinopolitanis; Directorium Scriptorum de iis.

II. Amplitudo Imperii Constantinopolitani. An eadem forma Imperii manserit, succedente Regimine Turcico?

IV. Series Imperatorum Turcicorum; Hodierni Imperatoris Turcici Character et mores.

VI. Provinciarum ejus inter Bassas distributio; Provinciarum Tributariarum Wallachiae, Moldaviae, Transsilvaniae, Ragusae Status.

IIX. Stabilimentum Potentiae Turcicae in Europa. De tempore capta Constantinopolis.

X. Negocia Hungaricae, tres clades Christianis illatae; Ingens Victoria An. MDCLXIV. a Turcis reportata, Articuli Pacis ejusdem Anni.

XIV. De Foederibus Turcarum cum Galliae Regibus: Qvid eos in sinistram suspicionem contra Gallos adduxerit?

XV. Tituli Imperatorum Turcicorum, Cur a strangulatione fratrum Imperium auspicari soliti sint: Filiis adultis vivente Patre Constantinopolim ingredi non licet: Filiae Imperatoris impuberes elocantur: Cur Imperatores uxores non ducant?

A subditis simplici obedientia honorantur; Milites autem liberius in eos agunt.

XVI. Magnorum Veziriorum conditio; Cur Aula Porta vocetur? Cur Nobilitati locus non relinqvatur? Miseria posteritatis Veter. Graecorum Impp. [gap: Greek word(s)] Turcarum; Cur in periculis tam prompti sint? Servitutis apud eos emolumentum; Polygamia ipsorum. Cur minus numerosam prolem nunc habeant? M. Augustum a Turcis pro fatali haberi.

IMperium TURCARUM Novum Constantinopolitanum dixeris; veluti Graecorum, qvod ante habuerunt, Imperium Constantinopolitanum Vetus: Constantinopoli utrisque sedem Imperialem praebente. De Veteri notum est, originem sumsisse a sede Imperiali Româ Constantinopolin translata: Unde et Novae Romae nomen Constanstinopoli datum, ipsique omnia Privilegia, qvae Veteris Romae erant, concessa. vid. L. un. C. de Privileg. Urb. Constantinop. Notae perinde Familiae Angelorum,???omnenorum, Palaeologorum, qvi Imperium hoc diu tenuerunt, et in qvarum ultima ad interitum venit.???omplures Imperatorum nomen Porphyrogeneti gesserunt a Porphyra, loco, in qvem concedebant Augustae pariturae, q. d. in Porphyra genitos; Item nomen Novi Constantini, prout apud Veteres Reges Gothicos in Hispania erat Nomen Flavii, illoque in Annalibus Turcicis promiscue appellantur. vid. Leunclav. Pand. n. L. I. Tenuerunt et Latini aliqvando hoc Imperium, Balduinus nempe???omes Flandriae, sociis Venetorum armis eo promotus, qvi et eodem tempore Archipelagi Insulas sibi adjecerunt. Ultimus Imperatorum fuit Constantinus Palaeologus Dragoses XV. hujus nominis, vita et Imperio exutus A. MCCCCLIII. Pleniorem notitiam rerum a singulis gestarum desideranti exhibemus Directorium Scriptorum Historiae Augustae Constantino M. ad???onstantinum Palaeologum ex apparatu Historiae Byzantinae P. Labbei pag. 17. et seqq.

Constantini M. vitam et res gestas Libris IV. complexus est Eusebius Pamphili Caesariensis in Palaestina Episcopus, qvi etiam consulendus in Chronico et Historia Ecclesiastica, qvae ultra hujus Imperatoris tempora non progrediuntur. Scripserunt etiam Eutropias, Aurelius Victor,???usinus Aqvilegiensis, Paulus Orosius, Zosimus Comes, Autor???hronici, qvod

???lexandrinum vocant, Theophanes Confessor, atqve ex eo Anastasius Biblothecarius;???nonymus post Ammianum editus, Paulus Longobardus Diaconus Aqvilegiensis, aut qvisqvis est Miscellae Autor, atqve e recentioribus Suidas, Joh. Zonoras, Michael Glycas, Constantinus Manasses, Georg. Cedrenus, Nicephorus Callisti Xantopuli filius. Praxagoras Atheniensis de gestis Constantini M. Libros duos, decem vero Demarchius Caesariensis Cappadox scripserunt, Testibus Photio ac Svida: Verum hi cum prioribus???mmiani Marcellini Libris, multisqve aliis injuria temporum perierunt. Nec omittendi Socrates, Sozomenus, Theodoretus, Philostorgius etc.

Constantii vitam et res gestas prodiderunt S. Hieronymus Append. ad???hronicon Eusebii; Eutropius, Victor, Ammianus, Rufinus, Orostus, Zosimus, Socrates, Sozomenus, Theodoretus, Philostorgius, Chronicon Alexandrinum, Theophanes, Miscellae Autor, Zonaras, Glycas, Manasses, Cedrenus, Nicephorus etc.

Juliani vitam et res gestas dabunt S. Hieronyus in Chron. etc. ante citati: Singillatim Zosimus Maximus ejus Encomiastes post Eunapium Sardianum, cujus Historiam teste Photio, pena descripserat.

Joviani meminerunt S. Hieron. in Chron. Eutropius qvi ejus morte clausit L. 10. Breviari Rom. Historiae etc. ante citati.

Valentis res gestas memoriae commendarunt S. Hieronymus, qvi in ejus morte???hronicon suum clausit, qvemadmodum Historiae Lib. 13. atqve ultimum Amm. Marcellinus Rufus, qvi in hoc Imperatore desiit, Rufinus. Oro sius, etc citt.

Fl. Theodosii Magni res gestas suggerent Hieronymianae ad Eusebii Chronicon???ppendicis Continuatores, Prosper uterqve,???ydatius, Marcellinus, Sigebertus etc. Aurelius Victor, cujus Epitome in hujus Imperatoris obitu desinit, Ruffinus, qvi pauca admodum de filiis ejus attigit, Orosius etc. Qvibus jungi merito poterit, Claudianus, Poeta illorum temporum perinsignis.

Arcadii gestas vid. apud citt. Zosimus biennio post???rcadii mortem in vulgatis Editionibus desinit. Hisce jungendus Claudianus, ut omittam

Theodosii Minoris Historiam repete sis ex Orosio, qvi non progreditur ultra annum 418. Socrate, qvi ut ipse ait in fine???ib. VII. orditur a primo Anno 201. Olympiadis, in qva Constantinus Imperator declaratus fuit, et desinit in An. a. Olymp. 228. ad 17. Consulatum Theodosii s. An. 439. Hermia Sozomeno, cujus liber nonus non porrigitur ultra annum 421. licet ipsomet teste in praef. ad Imper. a Consulatu et Partis ejus Constantini usqve ad 17. Theodosii Imper. Consulatum non secus ac Socrates fuisset progressus, Theodoreto, Cyri Episcopo qvi ab Haeresis Arianae initiis pervenerat, teste Gennadi, usque ad Leonis Imp. tempora, qvamvis Liber ejus qvintus postremus eorum, qvi superest, morte Theodori Mopsvesteni terminatur, Olympiodoro Thebaeo, cujus Excepta docent a 7. Consulatu Theodosiii ad XI. h. ab A. 407. ad A. 425. pervenisse, Philostorgio Ariano, qvi petito altius initio in eundem annum desinit. Qvibus jungi poterunt Prosper uterqve, Hydatius, Cassidiorus, Marcellinus, Evagrius, qvi ab Haeresi Nestoriana duxit exordium, Chronicon. Alex. Freculphus, etc. citt. ut omittam Philippum Sidetam, Priscum Panitem, caeterosqve, qvi non supersunt.

Fl. Marciani res gestas prosecutus est Theodorus Lector, cujus Collectanea, qvae habemus in manibus, ab obitu Theodosii Junioris incipiunt: Tiro Prosper, cujus non solum vulgares Fasti, sed etiam Chronicon a P. Pithaeo editum desinunt A. 455. Victor Tunnunensis in Africa Episcopus in Chronico, qvod Prosperi Fastis subnexum incipit ab A. 444. Hydatius, Freculphus etc. citt.

Leonis res gestas scripserunt Candidus Isaurus, cujus Excerpta cum notis exhibentur Vol primo Histor. Byz. Theodorus Lector, Maichus Philadelphiensis in T. I. Hist. Byz. pag. 91. Inchoant a 17.???n. Imperii Leo nis etc. citt.

Zenonem Isauricum lidem habent praeter Malchum Philadelphiensem Ed. cit. Histor. Byzant. p. 78. et seqq. Joannem AEgeatem, Basilium Cilicem, Eustathium Syrum s. Epihaniensem, Hesychium Milesium Illustrem, aliosqve qvos periisse do???emus.

Fl. Anastasii iidem meminere exceptis Candido, Malcho et AEgeate. De Justino Thodorus Lector, Procopius etc. citt.

Justiniani res gestas praeter Procopium Caesariensem, Rhetorem et Agathiam Myrinensem Scholasticum Nobilissimos Historicos docebunt Te Marcellinus Illyricanus Comes, cujus Chronicon desinit in Annum 534. Justiniano Aug. IV. et Paulino Coss. licet appendix usqve ad obitum Justiniano excurrat. Victor. Tunnunensis, cujus Chronicon ad Justini Junioris A 1. Christi 567. protenditur, Marius Aventicensis Episcopus, Evagrius etc. citt.

Justinum Juniorem vide in Excerptis Menandri Protectoris, ac Theophanis Byzantii de Bello Justini Junioris adversus???ersas et apud Evagrium, Gregor. Turonensem, Marium Aventicensem, Joh. Biclariensem in Chronico s.???ppendice ad Victorem Tunnucensem, qvae a Justino ducit initium, Corrippum Grammaticum Africanum, cujus???oema fine mutilum extat, etc. citt.

Tiberii vitam et res gestas repete ex Evagrio, Greg. Turonensi, Johanne Biclariensi Abbate, qvi ad A. usqve Mauricii IIX. Christi 589. progreditur, Autore vitae S. Eutychii P. Cp. apud Surium Aprilis. IV. Theophane, Miscella, Freculfo, Svida, Zonora, Glyca, Manasse, Cedreno, Nicephero.

Maurîcii vitam et res gestas fusê prosecuti sunt Evagrîus Scholastîcus???ntiochenus usqve ad???nnum Imperii Ejus 12. h. Christi 594. Menander Protector, cujus Historia praeter pauca Excerpta intercidit, et Theophylactus Simocatta, e cujus Libris duodecim, qvos primum Historiae Byz. Volumen habet, caeteri hauserunt Chron. Alex. Theophanes etc. citt.

Phocae res impiê gestas exponunt Chron. Alex aendrini Autor Anonymus, S. Nicephorus P. CP. initio Breviarii Historici, qvod cum eruditissimis notis Dion.???etavii 1.???ol. Hist. Byz. continetur, atqve ex eo Anastasius et Miscellae Autor, Freculfus qvi in Calce L. 5. secundae???artis subjicit, opus illud suum ob amorem Judith Augustae susceptum a Christi Incarnatione ad obitum usqve S. Gregorii et initia Bonifacii???apae perduxisse, Zonaras, Glycas, Manasses, Cedrenus et Nicephorus, qvi morte???hocae Librum 18. Historiae suae Ecclesiasticae clausit.

Heraclii vitam et res gestas dabunt Chron. Alex. qvod in???nnum Heraclii 20. Christi 630. desinit. S. Nicephorus P. CP. in Breviario, Theophanes

et ex eo Anastasius etc. citr. Qvibus adjungi poterit Appen dix ad Marii???venticensis???hronicon, qvae in annum 14. Heraclii et 40. Clotarii 2. Francorum Regis desinit.

Caeteros usqve ad Const. Copronymum habes itidem in Breviario Historico S. Nicephori P. CP. qvod in annum desinit Christi 796. qvo Decembri Mense Indictione 8 jam inchoata Irenen conjugem Leoni filio copula vit, Theophane, Anastasio, Miscella, Suida, Zonara, Glyca, Manasse, Cedreno.

Leonis Ch???zari, Constantini Jrenes F. gesta scripsit Theophanes Confessor, e qvo sua mutuati sunt Anastasius Biblioth. Miscellae Consarcinator etc.

Fl Nicephori, Stauracii, Michaelis Curopalatae, qvi et Rancabe dictus, vitas et gesta scripserunt Theophanes Confessor et Monachorum agei Praefectus, cujus Chronicon hic desinit, non secus ac Anaest asii Bibliothecarii Ecclesiastica Historia, et Pauli Longobardi Diaconi Aqvilegiensis s. potius Landulfi Sagaecis aut Joannis Diaconi, qvae dicitur Miscella; Joannes Scylitzes Curopalates hujus, qvi a Michaele???ancabe exorsus usqve ad Alexii Comneni exordia vitas Impp. Orientis continuavit, Zonaras, Glycas, Manasses, Cedrenus etc.

Leonis vitam docebunt Leo Grammaticus, et???nonymus, qvem qvidam Leontium Byzantinum vocitarunt, Scylitzes, Zonares, Glycas, Manasses, Cedrenus etc. Michaelem Amorianum et Theophilum iidem dabunt; Ac hujus nuptias fragmentum, qvod edidit de iis M. Crusius post Heliodori Epitomen.

Seqventium ad Nicephorum Phocam iidem, et de hoc singillatim. vid. Luitprandum Ticinensem Diaconum, qvi ad illum Legatus ob Ottone Imp. venit.

In Michaele Stratiotico desinit Cedrenus, qvi Annales suos a prima rerum origine ad inaugurationem Isaacii Comneni deduxit.

Botaeniatae vita repetenda ex Zonara, Glyca, et Constantino Manasse, qvi ulterius non est progressus in Historia seu Annalibus, qvos versibus Politicis ab initio Mundi concinnavit.???ttigit qvoqve Nicephori hujus tempora Johannes Curopalates cognomine Scylitzes.

Alexii Comneni vitam et res gestas consignavit XV. Libris Filia ejus Anna Comnena Bryennii uxor. Scripserunt qvoque Joh. Zonaras Monachus et Michael Glycas Siculus, qvi duo Scriprores ab ortu Rerum annles suos usque ad obitum Alexii pertexuerunt. Juverit etiam legisse Ottenem Frisingensem, Gvilielmum Tyrium aliosqve Historicos, qvi de Godofridi Bullionii expeditione in Palaestinam scripserunt.

Calo-Johannis vitam et res gestas legere est apud Joh. Sinnamum L. I. et Nicetam Choniatem, qvi duo ab ejus imperio duxerunt scribendi principium, Ottonem Frisingensem Episcopum et Guilielm. Tyrium.

Manuelem descripsere Joh. Sinnamus Grammaticus, qvi sub eo militavit, et Nicetas Choniates.

De reliqvis ad Alexium Ducam Murzuphlum seu Myrsiflum consulendus cit. Nicetas. Hinc exorditur Chronicon suum vulgatum Georgius Acropolites Logotheta usque ad receptam a Graecis Constanti nopolin. descripsitque IV. Imperatores, Theodorum Lascarem, Johannem Ducam, Theodorum Lascarem, Johannem Theod. filium: Qvos etiam describit Nicephorus Gregoras; Et Phranzes Protovestiarius inde incipit Chronici seu Historiae Libros IV.

Michaelis Palaeologi praeter Nicephorum Gregoram meminerunt Georgius Pachymeres et Georgius Phranzes.

Andronici Palaeologi senioris vitas, et cum Nepote intestinum bellum, qvod duravit annos sex et mensem unum exhibent Niceph. Gregoras, Joh. Cantacuzenus, Georg. Phranzes, G. Pachymeres.

De Andronico Palaeologo Juniore videndi iidem, qvique eum saepius arguit Joh Cantacuzenus, item G. Phranzes et Laonicus Chalcocondylas.

De Joh. Cantacuzeno consulendum praeter alios jam citatos, qvid de se suaqve administratione ipse scribat ex Imperatore factus Monachus et Joasaphus Christodulus fictô nomine dictus.

Joh. Palaologi Andronici filii, Manuelis Palaeologi. Joh. Palaelogi Manuelis Filii meminere ante citt. Phranzes, Laonicus, Anonymi, singillatim Manuelis Historiae Politicae apud Crusium.

De Constantino Palaeologo V. Laonicus Chalcocondylas, Georg. Phranzes toto L. III. aliiqve, qvi de expugnata Constantinopoli scripserunt.

II.

Comprehendit enim integras duas Dioeceses Imperii Romani, Dioecesin Illyrici et Orientis, qvarum nomine comprehendebantur Macedonia, Dacia, Oriens in specie sic dicta, AEgyptus, Asiana, Pontus seu Pontica et Thracia. Qvas simul inferioribus earum Provinciis enarratas habes in Pancirolli Notic. Imper. Orient. Qvid inter Imperatores ejus et Imperatores Germanicos gestum sit exponendum in Histor. Imperii Germanici. Expiranti successit Regimen Turcicum, non dissimile magnitudine, at LL. Fundamentalibus, adeoqve re ipsa diversissimum. Monarchiae nomen qvidem utrinqve mansit, sed nomina talia nimis generalia sunt discernendis Rerumpp. formis, qvae ex his non tantum, sed inprimis ex connexione imperantium ac Parentium, ac proinde Legibus Fundamentalibus tanqvam conspectu istius aestimandae.

III.

De Imperio Turcico extant collecta Volumina: Chronicorum Turcicorum Tomi III. Franc. 1578. Scriptores de rebus Turcicis Ed. cum Laonico Chalcocondyla ex interpr. Conr. Clauseri Basil. 1556. Rerum memorabilium in Pannonia sub Turcarum Imperatoribus a capta???onstantinopoli usque ad initium hujus seculi Exegeses seu Narrationes Illustres recens. Nicol. Reusnero Francof. 1603. Ejusdem sunt Orationum et Consultationum de Bello Turcico Volumina Lips. 1603. Collectionem rerum praebuerint Jaach. Camerarii Commentarii de Rebus Turcicis; Et diligentissima Descriptio Status Imperii Ottomannici qvae extat Diar. Europ. Cont. XXI. p. 2. et seqq. Jacobi item Nagy de Harsany colloqvia Turcico-Latina, seu Status Turcicus loqvens ed. 1672. Et recentissime Joh. Bapt. Tavernier. Itiner. P. III. Ad Historiam antiqvam pertinent, Theodorus Gaza Epistolâ de Origine Turcarum in Serr. Claueri p. 181. Joh. Bapt. Egnatius Venetus de Origine Turcarum ib. p. 182. etss. Item Historiae Saracenicae: Qvalis Elmacini Historia Saracenica Latine reddita a Th. Erpenio. Annalium conditores: Philippi Loniceri Chronicon Turcicum Tomo I. Chronicorum sup. cit. Laonici Chalcocondylae Historiarum Libri X. ide origine ac rebus gestis Turcarum. De Origine et Rebus gestis Turcarum Libri III. Primus autore Nicolao Euboico Sanguntino Episcopo; Secundus Joh. Rami, Tertius priorum Anacephalaeosis ejusdem Rami in Serr. Clauser. f. 186. Coelii Augustini Curionis Saracenicae Historiae Libri III. cujus epitomen exhibet Wolfgangus Drechslerus, Chronico de origine et rebus

gestis Turcarum ap. Clauser. f. 210. Franc. Sansovinus de Orig. et imperio Turc. Christophori Besoldi Historia Constantinopolitano-Turcica ad hoc usque aevum deducta Argent. MDCXXXIV. Annales Turcici cum supplemento Joh. Leunclavit, editi a Joh. Gaudier. dicto Spiegel: Qvi in Catalogo Oxoniensi Doctissimi Thomae James indicantur titulo Annalium Hieronymi Beck, cujus causa forsan, qvod ille eos primo Constantinopoli attulit. Joh. Leunclavii Historiae Musulmannicae Turcarum Libri XIIX. Ejus d. Pandectae Historiae Turcicae. Ej. Apologia pro Histor. Musulmannica; Martini Crusii Turco-Graecia; Augerii Gislenii Busbeqvii Legationis Turcicae Epistolae IV. Qvibus alicubi adjectum ejusdem de Re militari contra Turcam instituenda consilium; Et Solimanni Imper. Turc. Legatio ad Ferdinandum Imp.

IV.

Imperium Turcicum condidit Osmanes seu Othmanes, Ertogrulis seu Ertuculis filius circa A. MCCXC. Hunc secutus Orcanes; Terrius fuit Amurathes 1. cui cum Parente et Avo cognomen Gasi. h. sortis militis datum. IV. Bajazethes 1. a Turcis Gilderun, Gildrin, dictus, h. Fulmen, a Graecis Laelaps, ob celeritatem. vid. Leunclav. Pand. n. 1. Bello alias adversus Timurum s. Tamerlanem famosus, in qvo etiam captus et non ita diu post mortuus fuit. Refert Histotia Musulmannica inter sermones familiares qvibus Temurus Bajazethem captivum exceperit fuisse: Se ambos Deo nunqvam satis gratiarum agere posse, qvos licet vitiis naturalibus affectos ad Thronum Regium evexerit: Se claudum esse, ipsum alio naturae defectu laborare, et tamen Imperium suum ab Indiis usque Sivastum exporrigi, Bajazethis a. Sivasto usqve ad fines Hungariae: Nisi terra nullius haberetur a Deo, illum regimen ejus haut dubie melioribus concessurum fuisse; Neque aliam causam cladis Bajazethi illatae se suspicari, qvam qvia beneficia divina non agnovisset, ac debitis gratiis agendis defecisset. V. Timuri L. VII. V. Post Interregnum Emir Soliman. Emir. h. Princeps, qvod nomen ne hodie dedignantur Turcae: Qvem frater Musa Zelebis, qvod nomen Graecorum ac Latinorum Nobilissimo aeqvivalet, forsan a Celebri desumptum, Imperio ac vita privavit, mox v. a Muhammede tertio fratre eodem modo habitus, qvi VItus Imperii hujus Princeps fuit. VII. Amurathes II. s. Murat Chan, cujus initiis Pseudo Mustaphas seu Mustapha Dusme molestiam aliqvam facessivit. IIX. Muhammedes II. IX. Bajazethes

II. X. Selimus. XI. Solimanus II. Qvorum vitam ac res gestas prolixe descripsit Historia Musulmannica Leunclav I. XII. Selimus II. XIII. Amurathes III. Qvi creditur Judaei filius fuisse. vid. Besold. de hoc Imp. §. 11. XIV. Muhammedes III. XV. Achmedes I. XVI. Othmanes II. a Genizariis An. 1622. strangulatus. XVII. Mustaphas Othmanis Patruus, Achmedis frater, qvi antehac more Domus Othomanicae in unico universorum herede stirpem suam et imperium integrum conservare volentis, ad mortem saepe destinatus semper illaesus evaserat, sive praestigiis a matre sua, at ferebatur, subministratis, sive alia aliaqva ope Turcis in Religionem venit, ut fato ad Imperii firmamentum venire crediderint, et vita privari piaculum reputaverint: Qva opinione etiam conservarunt, cum seqventi Anno iterum deponerent, et XIIX. Amurathem IV. Othmanis fratrem tunc adolescentem XIV. Annorum Imperatorem eligerent. XIX. Ibrahim itidem a Genizariis strangulatus. XX. Muhammedes. IV. natus An 1638 Princeps in violenta exercitia, ac praecipue venationem propensissimus, unde nec valetudine amplius integra est, herniâ ex saltu violentiori ipsum affligente, nec singulari subditorum amdre afficitur, qvos dum venationi adhibet, fame, siti, aestu, frigore saepe magno numero patitur interire, cujusmodi exempla nonnulla vide apud Tavernier p. 11. L. I. cap. XVI. Ut Avia ei insidias struxerit, haeqve in ipsam redundaverint expositum ab Autoro Stat. Turc. L. I. c. V.

Amplitudine sua Imperium Turcicum totas tres Dioeceses ê veteri Imperio Romano complectitur, nempe Illyrici, Orientis et Africae, sola qvarta Dioecesi Italiae Romano Imperio relicta. Sic in Asia habet Tauricam, titulo tamen Provinciae tributariae. Habet et Arabiam, Natoliam seu veterum Asiam minorem, cum Provinciis et Urbibus isthuc pertinentibus; Deinde Syriam, Mesopotamiam, Babyloniam, Chersone sum item cum partibus Arabia Deserta, Petraea, Felici. In Africa omnes ejus partes litorales ad Mare Mediterraneum positas usque ad regnum Fessae et Marocci, utpote AEgyptum Marmaricam seu Barcham, Regnum Tripolitanum, Tunetanum, Tractum Algeriensem, R. Tremisenum. In Europa Thraciam, Macedoniam, Graeciam, Albaniam, Bosenam s. Bosniam, Serviam, Rasciam, Bulgariam, et Provinciarum tributariarum nomine, Wallachiam, Moldaviam, Transsilvaniam. Jurisdictionem maritimam exercet

in Archipelagum Maris Mediterranei, seu ut a Romanis vocabatur provinciam Insularum: in qvibus Tenedum, Lemnum, Metellino, Scio, Negropoute, Lango et Rhodum munitas tenet; praeterea in insulas Cyprum et Candiam, de qvarum conqvestu ac hodierno statudicendum erit in seqq. Confer P. I. c. V. §. III. n. IX.

VI.

Reguntur hi Tractus Provinciarum in modum, distributi primum inter Beglerbegos, qvos et Bassas saepe vocant, possentqve Ducibus aliorum Regnorum comparari, deinde Sangiacos, qvos Comitibus assimilant. Ordinem eorum reddimus ex dilig. Autore Descript. Imp. Othomanici Lib. I. c. XII. Primusque est Beglerbegatus Anatoliae, a qvo dependent XIV. Sangiaci.

XIV. Terboran, qvem locum olim Comneni tenuerunt, cum Occidentales Constantinopolin occupassent.

XIX Kuppudan s. Capitan Bassae, qvi Insulis Maris Mediterranei imperat et XIII. Sangiacos sub se habet.

Hi omnes reditus suos suis e Provinciis, qvibus praepositi sunt, propria autoritate sua sibi colligunt. Caeteri, qvos subjungimus, qvod accipiunt, ex AErario Imperatoris habent.

III. Temeni in Arabia Felici IV. Habeleh in finibus Abyssinorum. Bosrae haut procul Sinu Persico. VI. Lapsae in finibus Ormusiae. Hos tamen ob longin qvitatem vix defendendo fuit, et vicini maximam partem eorum jam ipsi eripuerunt. Est etiam Bassa Caffae, sed cum exiguis et reditibus et Jurisdictione. Algerienses, Tunitani et Tripolitani Iiberius nunc agunt. Tatari Precopenses ita dependent ab Imperio Turcico, ut qvotiescunque Imperator se Bello accingit, illi cogantur armata manu ipsum seqvi et qvidem numero CM, si ipse Imperator in castris sit, XLM. vel paulo pluribus, si Vezirius tantum mittatur; Nec stipendii qvicqvam accipiunt, nisi qvod in praedam agunt, unde et excursibus tam graves extitere vicinis Hungariae provinciis, durante ultimo Bello Hungarico Turcico. Praeterea Chamum suum ipsi qvidem eligunt, sed non nisi confirmandum a Porta Othomanina, qvae etiam superstite parente primogenitum ejus loco obsidis detinere solet, qvem admodum hodiernum Muhammedem Chirei, dum parens viveret; primum Janboli in Thracia, deinde in Rhodo Insula detinuerunt. Caeterum solam Cafam in universo isto tractu Turcae immediate tenent, qvam etiam non Tataris, sed Genuensibus, qvi colonias suas eo eduxerant, eripuere. Wallachiae, Moldaviae ac Transsilvaniae Principes itidem castra Turcica seqvi coguntur, simul in genti tributo annuo onerati; Transsilvania tamen liberius habetur, ob vicinam Imperatoris Germanici. Respublica Ragusae etiam tributum annuum pendit, qvod tamen, cum ipsa exigua sit, non adeo magnum est.

VII.

Amplitudo ista his fere initiis ac progressu stetit. Othmanes Gasi, cum Agriculturam aliqvandiu in partibus Asiae Minoris ab Aladino Sultano concessis exercuisset, vicinos in Phrygia Majori, Bithynia, Mysia vicos et Castella Christianorum aggressus fuit, et nihil minus qvam invasionem hostilem metuentes subjugavit. Fuerunt inter ea, Zuplia, Bilezuga, Nacolia, Chalce etc. Successumque hunc Aladinus jure ac dignitate Principis ipsi collata coranavit. Post urbem Nicaeam et deinde Prusam seu

Bursam expugnavit copiasqve auxiliares Nicaeam defensum Constantinopoli venientes fudit: Qvam pugnam Dilensem vocant a loco, ubi commissa fuit. Urchanes deinde vicinas Nicaeae urbes in Troade sitas Genischeher, seu Jenisar, q. d. Neapolin, Cosri s. Carissum, Bargama s. Pergamum, Edremit s. Adramytium adjecit; Et filius hujus Solimannus primo Hellespontem transfretavit, et castellum Zemenick, Graecis Chirido castrum, deinde Callipolin occupavit. Solentque communiter Genuenses primae transvectionis accusari; Sed rem aliter se habere, et tunc demum cum Amurathes Pseudo-Mustapham perseqveretur a Nauta Genuensi exercitum Turcicum transvectum fuisse prolixe testatur Cholcocond. Lib. V. de Rep. Turc. p. 121. Confereundem L 1. p. 8. 9. et Leunclav. Pand. n. XXIV. et LXXXIX. Porro Amurathes Successor Urchanis Adrianopolin, Philippolin aliasque Thraciae urbes subjugavit. Post eum Bajazates I. Serviae ac Bosniae tractus late populatus Sigismundo Hungariae Regi cladem Nicopolitanam intulit, ipsamque Constantinopolin obsedit, in qva Jus vici habendi extorsit Imperatori, ab ulteriori progressus tamen prohibitus bello cum Temirlane suscepto: Caeterum Imperium Constantinopolitanum exiguis finibus conclusit, de qvo Laonicus Chalcocondylas: Animadverti, inqvit, Graecos et Regnum eorum primo sub Thracibus extitisse. Postea reliqvo Regno a Barbaris exutos parvum qvoddam Regnum gubernasse, videlicet Byzantium Byzantiiqve maritimam regionem inferiorem Heracleam usque, praeterea Peloponesum totam extra tres aut qvatuor urbes Venetorum; Ad haec Lemnum et Imbrum et Insulas ibidem in Mari AEgaeo sitas. Unde et Imperatores a Turcis per contemptum Teggiures vocati sunt, h. Praefecti urbis, q. d. exiguae ditionis Dominos. Leunclav. Pand. n. LVI.

VIII.

Sub Muhammede II. Turcae evaserunt potentissimi, qvippe qvi duo Imperia Constantinopolitanum ac Trapezuntinum, XII Regna, et CC. urbes magnas expugnavit. Constantinopolis capta An. MCCCCLII die XXIX. Mai, qvae feria Ilda Pentecostes erat, Latinis non obscure annotantibus, Constantinopolitanos in solenni festo Spiritus S. expugnatos, qvod plus qvam duodecies a fide in Spiritum S. recessissent, eumque verum Deum a Patre filioqve procedentem negassent. Ab aliis A. MCCCC III. id factum dicitur, sed festum Pentecostes, qvo excidium hoc factum unanimiter scribunt,

eo anno in XX. Maji incidit, ac proinde tota hebdomade XXIX. Maji antecessit. vid. Beuther. Animadvers. Histor. c. IIX. et ex eo Besold. H. C. p. 1. p. 576. Legendi de expugnatione hac Isidorus Ruthenus Cardin. in Script. Clauseri p. 327. Leonhardus Chiensis Archiepiscopus Mitylenaeus ibid. p. 3. et Chronic. Turc. T. 11. p. 84. Christoph. Richerius in Narrat. Reusn. p. 1. Theodosius Zygomales in Crusii Turco-Graec. p. 73. An. MCCCCLX. Trapezuntinum Imperium expugnavit, capto et occiso Davide Comneno Augusto, Graeciam subjugavit et Athenas delevit, cum a Crojana obsidione, qvam LXXXM. militibus susceperat, Scanderbegi armis repelleretur. Lesbum qvam Catalusiorum gens e Genuensibus non integros C. Annos tenuerat, circa An. 1461. occupavit. Bosnia, Rascia et Serviae magna pars adjectae circa An. 1464. Inde Peloponesus, qvam potissimum discordia fratrum Palaeologorum Demetrii et Thomae pessum dedit. Euboea s. Negroponte jugum subiit An. 1476. Bajazetes successor ejus reliqvias Venetorum Peloponeso exegit. Selimus I. Syriam, Arabiam, AEgyptum etc. Solimannus A. MDXXII. Rhodum, inde Hungariae partes, An. 1566. Chium. Selimus II. Cyprum adjecit.

IX.

Bella qvae in hisce ac similibus negociis a Turcis gesta fuerunt, duûm generum sunt, contra Christianos et contra Persas. Bellorum contra Christianos materies in occupandis regionibus ante memoratis versata fuit. Cur cum infelici Christianorum successu plerumqve gesta fuerint, rationes hae fere reddi solent. I. Respectu Turcarum ipsorum numerosi et concordes Exercitus, animorum in periculis adeundis praesentia, qvam securitas de providentia Divina ipsis imprimit; Et dn. opinio martyrii, qvod credunt eum adipisci, qvi in pugna moritur. II. Respectu Christianorum. I. Dissidium Principum Christianorum, qvod si intelligatur de apertis bellis falsum est; Nunqvam enim Turca Germaniam discordem, sed concordem petiit, qvod et Hornius notat Orb. Polit. c. 1. §. XI. n. VII. At si de privata aemulatione accipias, a vero alienum non est, et exempla variorum de praerogativa certaminum in bellis Turcicis non rara est legere; Ideo enim clades Nicopolitana accepta, qvia Galli contendebant priores esse in acie, unde confusio et caedes Christianorum secuta. Qvo et referenda in felix suspicio augendae unius potestatis, qva dum caeteri torqventur, malunt illum opportunitate praevisa carere, qvam praeter voluntatem

suam ditionibus augeri. Sic cum Pius II. auxilia Principum Italiae pro Venetis conqvireret, ab Oratore Florentino avocatus fuit; Venetorum enim fore, qvaecunqve in Graecia ejectis Turcis acqviri possent; Et hos subacta Graecia forsan reliqvae Italiae animum adjecturos. vid. Orationem Florentini Oratoris apud Bzovium ad Annum 1463. Unde et Laurentius Medices Pii conatibus restitit. Idem Bzov. A. 1477 II Desideria privata bona praetextu militiae Turcicae augendi, qvod de Pio II. P. M. jam monitum fertur a Gregorio Hyemburg Doctore in Paral. ab Abb. Ursp fol. 108. Voluisse Papam abuti potestate sua talia imponendo, et sub velamento militaris expeditionis in Turcam instaurandae, facultates Germaniae illius, qvae est inter Coloniam Agrippinam et Austriam, ac rursus inter Daciam et Alpes, medullitus exhaurire. Qvam qverelam et alibi Germani moverunt, eoque nomine se excusat Calixtus III Ep. ad Johan. Cardinal. apud Bzov. ad A. 1457. III. Evocata ab ipsis Christianis Turcarum auxilia, qvod factum dissidentibus de Impp. Constantinopolitano Johanne Cantacuzeno et Johanne Palaeologo, seu Calo Johanne, qvorum hic Orchani secundo Osmanidarum sororem elocavit, ut ad Cantacuzenum expellendum auxilia mitteret: Item discordantibus de Moreae Principatu Demetrio et Thoma fratribus Palaeologis, e qvibus Demetrius Muhammedem sibi affinitate junxit, ut fratrem Principatu ejiceret. Similiter Transsilvaniae et Hungariae partes perierunt, cum Johannes de Zapolia Ferdinando Regi se imparem sentiret. Plures hujusmodi rationum collectas vide apud Hottinger. Hist. Eccl. Sec. XV. Sect. III. §. IV.

Negocia Hungarica ab An. 1396. agitata fuerunt: primusqve Hungaris negocia facessivit Bajazetes I. qvifusis Serviis, Bulgaris ac Triballis sensim versus Occidentem progressus est: Cui occurrendum ratus Sigismundus Hungariae Rex ad Nicopolin cum eo conflictatus fuit, sed in fugam actus, Turcis ulterius progrediendi et animum addidit, et viam aperuit. Successit An. 1443. secunda clades Vladislao Regi ad Varnam illata, cum contra datam fidem foedus cum Amurathe initum frangeret, qva ipse Rex etiam cecidit. Deniqve tertia ad Mohaczium An. 1526 interfecto Ludovico Hungariae Rege: Qvibus victoriis tribus Turcae ita usi fuerunt, ut Regnum Hungariae plerisqve ad id relatis provinciis exuerint. Accesserunt postea dissidia Ferdinandi et Johannis de Zapolia, qvibus

Solimannus Turca insignes Hungariae partes arripere coepit. Transsilvaniam vero totam sibi tributariam reddidit. Post Budam expugnatam An. 1529. etiam Vienna petita, sed a nostris mascule propugnata non sine ingenti clade exercitus Turcici. Aliarum urbium obsidiones et expugnationes vid. in Scriptoribus Hungaricis ac Turcicis. Plerarumque particulares relationes extant in Reusneri Narrationibus. Ultimum bellum occasione Rakocii inceptum fuit, qvem, qvia An. 1 56. inscia et inconsulta Porta adversus Poloniam moverat, Turca principatu exutum voluit, qvoqve obedientiam recusaret, violenter ejecit. Secuta inde clades ejus juxta Claudiopolim An. 1660. d. 22. Maji, qva ipse etiam letaliter vulneratus d. 6. Junii obiit: Mox expugnatio Waradini facta eodem An. 1660. d. 26. Aug. qvod praesidiariorum numerus a 2000. vel 1500. ad 200. imminutus esset, eoqve se impares sentirent ad ulterius resistendum. Hinc obmetum ingruentis hostis ad arma ab Imperatore nostro itum et Kemini Janos, qvi Principis loco post Ragozium se gerebat, in protectionem susceptus, a Turca autem e contrario Achatius Barskai, et post eum An. 1661. Michael Apafi defensus. Tunc Neosolum oppugnatum d. 10. Aug. 1673. et 27. Sept. in fidem acceptum, cujus culpa (cum oppidum nullo defectu laboraret et 3000. militum adhuc haberet, Turca insuper jam 2500. amiserat) in defensores conjecta, Marchionem Pio, Locatellum, et Comitem Forgacz, qvi etiam solus cum Magno Vezirio Articulis subscripsit. Diarium hujus obsidionis vid. in Zeileri Beschreibung des Königreichs Ungarn Edit. Joh. Beza p. 430. et seqq. A. Christianis vero durae insignes victoriae reportatae, altera ad Levam, altera ad S. Gotthardum, qva et spe invadendi ulterius Hungariam atqve Austriam Turcas privarunt, et pacem ipsis extorserunt. Cujus articuli die 10. Augusti ad pagum Vasnar conditi fuere: I. Ut Principi Trinssilvaniae restituerentur loca praesidiis Imperatoriis munita, illique postmodum vacante principatu libere possent eligere Principem aliqvem, qvoad caetera qvoqve prisca sua libertate gauderent. II. Comitatus Imperatoriae Majestatis Zatmar et Scaboletz veluti et caeteros Comitatus Hungariae nullo modo vel a Transsilvanis vel a Turcis turbandos esse, neqve ullam posthac praetensionis in eos mentionem faciendam esse. III Fortalitia in locis istis pro lubitu ab Imperatore extrui posse, ita tamen, ne qvem exercitum iis immittat, idemqve Turcis et Transsilvanis observandum fore, solo Castello Zeckel-Heide excepto, qvod ditui debeat. IV. Utrinqve allaboratum iri, ne vel Ragocii vel Keminii heredes

novos tumultus excitent. V. Nihil subsidii alterutrius hostibus ab altero suppeditandum esse. VI. Fortalitium a Caesareis juxta Canischam durante bello isto extructum retineri posse, sed a praesidiis vacuum. VII. Omnes qvi partibus alterutris se addixerint bello adhuc durante Amnestiae beneficio donandos, et bonis ac honoribus suis restituendos esse. VIII. Imperatorem posse cis fluvium Vagam fortalitium exstruere, et trans eum Guttam praesidio firmare. IX. Exercitus utriusque partis abducendos esse. X. Pacem hanc XX. annos duraturam et mutua legatione rem totam expiandam esse; Ita tamen, ut Imperatorius Legatus dono voluntario pretii 200000. florenorum instructus mittatur, simuleqve Legatus Turcicus referat. vid. Diar. Europ. Contin. X. p. 592. et seqq. Eminuit hoc in bello virtus fortissim Comitis Nicolai Serini, sed qvi violenter paulo post interiit ab apro, ut communiter ferunt, letali er sauciatus, qvem in finem et Epigrammate hoc ipsum non nemo persecutus fuit.

Vid. cit. loc. Diar. Europ. 596. caeterasqe ejus partes, Thulden. p. ult. et penult. Joh. Betlen. de Rebus Transilvaniae, Zeilerum Beschr. des Königr. Ungarn ex ed. Bezae.

XI.

Cum Venetis non minori annorum numero fere certatum fuit: qvi circa Annum 1360. Peloponesi patribus expulsi, et An. 1370. Euboeâ seu Negroponte, An. 1572. Cyprus amissa fuit, de qva legenda Andr. Mauroceni Historia Venetorum ab An. MDXXI. ad An. An. MDCXV. Stephan Lusignani Chorographia et Historia Univer salis Cypri usqve ad An. MDLXXII. Occupatae et in continenti Dalmatiae partes, sed Clissa restituta ultima transactione pacis Anno 1669. Candiae jam insultavit Ali passa Anno 1571. Retimumqve invasit, sed mox iterum deseruit. Nostro seculo autem An. 1645. magis serio petita fuit, occupataqve statim fortalitia Canea et Retimo. Aggressi qvidem fuere et Sudae fortalitium et civitatem Candiam, fortiter tamen a Defen soribus repulsi sunt, bellumqve protractum donec ab An. 1667. gravius ab exercitu Turcico obsessa Candia biennio qvidem et amplius resisteret, tandem vero cedere

cogeretur, qvod factum An. 1669. d. XXVI. Aug. seu V. Sept. Simulqve Pax inter Turcas et Venetos condita, cujus summa erat: Ut tradita Urbe Gandia reliqvi tres portus Insulae Suda, Spinalonga, Carabusa, Venetis relinqverentur, addito singulis territorio XXX. milliarium in ambitu, praeterea Insulae Cerigo et Tino dependentes a Regno Candiae: Iidem retinerent qvicqvid in Dalmatia occupassent et in specie urbem Clissam cum locis eo pertinentibus. Tributo etiam, qvod nomine Insularum Zante et Cephaloniae pendendum, restabat absolverentur, ita tamen ne in posterum id pendere tergiver sarentur etc. Relationes de Obsidione Candiae in Diar. Europ. passim extant. Integram Historiam habes initio Appendicis ad Contin. XX. Qvomodo sub ipsa Terra belligeratum sit ingeniosissimis Literis Excellentiss. Militiae Germanicae ac Gallicae Ducis, exhibetur Contin. XV. App. pag. 159. Qvantum interfuerit Christianorum Principum Candiam conservari e literis Hieron. Gievarinae traditum P. I. c. III. Histor. Portuum §. VI. Intercesserunt etiam singulis fere annis praelia maritima, victoria tamen penes Venetos semper manente. Estqve illa e maxime memorabilibus, qva A. MDCLVI. Classem Turcicam usque ad Dardanellorum Castella profligarunt; Neqve hoc laudis Venetis detrahi potest, qvod imparibus plerumqve viribus exitum Isthmi Corinthiaci ita praecluserint, ut Turcae illum nunqvam nisi cum strage suorum obtinere potuerint. Caeterum Candiae fata nonnemo ita luxit:

XII.

Bella Polonica Moldaviae causa antehac gesta, in qva utpote Socia Regni Polonici, cuiqve a multis retro seculis socialem fidelitatem Moldaviae principes juraverant, non nisi aliqvem legitimi Ducalis Sangvinis nativitate Moldavum et sibi addictum, qviqve tantummodo statum et moderatum tributum portae Othomanicae penderet, Poloni semper reqvisivere: Idqve ne istis exclusis Turcae Moldaviae praeficerent alienigenas sibiqve fideliores et iniqviores Polonis, vel instituerent Praesides Bassas sui generis, qvi Colonias Tatarorum eo duci permitterent: Qvod propositum suum etiam armis saepenumero tutati sunt; Tales enim fuere expeditiones Joh. Tarnovii contra Petrum Palatinum, Nicolai Sienavii Palatini Russiae A. MDLII qva Alexandrum Moldavis Palatinum dedit. Nicolai Mielecki A. MDLXXII. pro Bogdano restituendo in illum Principatum Ciczoriana Joh. Zamoscii A. MDXCV. ejusdemqve Michaliana A. MDC. Sed jure hoc ab A. M DCXII. excidere, cum ipsis eo tempore rebus Russicis intentis Tatari in Moldavia sedem sibi compararent. Cui accessit Stanislai Zolkievii Praefecti exercitus cura Skinder Bassa ad Bussam tractatio, qva ipsum illum morem convulsit, nec tamen certitudinem ullam securitatis ab incursionibus Tataricis obtinuit: Tatari enim post illam tractationem in Moldavia qvasi Turcae propria sede sibi in campis Budziaki dictis perpetua fixa assiduis in Poloniam Excursionibus praedas agere non cessabant. Vid. Piasec. ad An. MDCXII. p. 279. A. MDCXIIX. p. 307. Neqve alia initia fuere memorabilis belli Chocimensis ad Chocimum An. MDCXXI. Duce Chodkievicio et praesente

Vladislao Principe Sigismundl Regis Filio gesti; Skinder Bassa enim missus fuerat A. MDCXX ut expelleret Casparum Gratianum Palatinum Moldaviae, pro cujus defensione a Polonis venit Zolkievius, qvodque ille victoriam simul et vitam amiserat. Turca elatior factus in proximum A. MDCXXI. toti Regno Poloniae Bellum denunciavit. Sed felicior erat Chodkievicii progressus, qvi etiam eod. A. IX. Oct. pacem honestam Turcis extorsit, nisi qvod labefactata manerent Jura in Moldavia; Et Osmanes, qvi ipse inter fuerat huic bello, cum nihil tanto exercitu dignum effecisset, ac ne unum qvidem Castellum oppugnasset, eo ipso suorum odia incurrit et a Janizariis paulo post interfectus fuit. Vid. Piasec. ad A. M DCXX. et XXI. p. 332. et seqq. Joh. Innocentium Petrucium in Hist. rerum in Polonia ac praecipue Belli cum Osmane gesti finitiqve edita Cracoviae M DCXXXVII. in fol. et Joh. Sobieski Castellani Gracoviensi Commentariorum belli Chocimensis libros Dantisc. A. MDCXLVI. in 4to. A. MDCXXXIV. iterum imminuit Bellum Turcicum, sed mox clade. Moscis illatâ compositum, de qvo Vid. Pias. ad A cit. Denique Annus MDCLXXII. et seqventes de novo negocia Turcica implicuerunt, cessitque eodem A. LXXII. in manus Imperatoris Turcici Caminiecia, munitissimum totius Poloniae in Podolia propugnaculum. Infidelitatem dedentium erga Remp. non immerito annotat, qvi Annum illum infidelitate tantum non fatalem observant, qvippe qvi totum Belgium fere eodem modo in potestatem Galli transivit. Jamque imminebat Regno PoIoniae vis Turcica, cum Michael Rex, inconsultis tamen Ordinibus Regni, Pacem â Turcis impetraret his conditionibus: Ut Poloni Podoliam totam Imperatori Turcico traderent, Cosacos sui Juris esse permitterent, et qvotannis 22000. Ducatorum Portae solverent: Quarum conditionum indignitate moti Poloni decreverunt sua recuperare, Belloqve resumpto A. MDCLXXIII. sub ductu hodierni Regis, tunc supremi Ducis militiae Polonicae, d. XI. Novembris Turcas ad Chocimum profligarunt, in eoque usque ad A. LXXXVII. perstiterunt, qvod. XIII. April. Pax de novo inita, conditionibus tamen paulo mitioribus, Tributumque remissum, et Paulocia ac Bialocierkia Polonis in Podolia relictae fuerunt.

XIII.

Bella Persica ob Bagadedum et Irvan geri solent. V. Mandelslo Itiner. lib. 1. cap. 12. Et Bagadedum qvidem, seu novam Babyloniam, dubio jure modo Turcae, modo Persae diutissime tenuerunt. E Persis enim Ismael Sophi

eam Bajazeti ademit; Sed Schach Tamae iterum eripuit Filius Bajazetis Solim annus, et huic rursus Muhammed Rex Persiae; Iterum v. eam subjugavit Achmedes A. MDCV. qvem postea Schach Abas inde expulit; Rursus v. A. MDCXXXIIX. sub Amurathe IV. obsessa in Turcarum fidem concessit: Qvae res potissimum gesta consiliis Michaelis cujusdam Rei Tormentariae Praefecti, Candiotae, seu ut vulgo creditum fuit, Galli natione, Signor Michael, communiter dicti; Accessitque praecipue Chani praefecti Urbis durante obsidione abdicatio, qva utut antea Urbem contra insultus Turcicos bis fortiter defendisset, munus advenienti Novo Chamo, uni e Gratiosis Regis, cedere coactus fuit, cumque idacerbissime ferret, simul Conjuge et Filio veneno assumpto cecidit, eoque milites praesidiarios movit, ut Novo Praefecto obedientiam detrectaverint, ac Turcis pacto libero abitu Urbem dediderint, in qvorum potestate ex illo tempore etiam mansit. Vid. Tavern. Part. I. Lib. II. cap. VII. Initia horum Bellorum ab Ismaele Sophi circa A. MCCCCLXXX. sumpta, de qvo ejusque contra Turcas successibus prolixe Hottingerus Hist. Ecclesiast. Secul. XV. Sect. 3. Leunclav. Pand. Turc. c. CLXXXIIX. Henricus Penius in Epistola de gestis Sophi contra Turcas edita cum Chalcocondyla Basileae apud Oporinum. Similia habent Henricus Porsius in Narratione de Bello inter Murathem III. et Mehemedem Hadabende Persarum Regem, Johannes Thomas Minadous Bell. Turco-Perfici Lib. IX. ab A. MDLXXVI. ad A. MDLXXXVI. Jacobus Geuderus de ejusdem Belli Persici initio ac successu ad A. MDLXXXIIX. Adde Petrum Pizarrum in rerum Pers. l. XII. Johannem de Laet, de Statu Regni Persici.

XIV.

Foederatos Turca paucos habet, nisi qvod aliqvando Magno Mogoli se jungat, intuitu Regis Persiae, cui cum Mogole perpetuae controversiae ob provinciam Candahor intercedunt Inter Christianos foederibus Gallorum Regis implicari solet, qvem et Titulo Podeschair, qvod Imperatoris nomini aeqvipollet, afficit. Cujus rarionem, si fabula non est, reddunt: Captam aliqvando Viraginem Gallicam illustri sanguine cretam in Gynaeceum et Concubinatum Imperatoris assumptam fuisse, unde Imperator crediderit se Consanguineum Regis Galliae redditum. Foederum rationem reddit Gramond. lib. III. ad A. MDCXIIX. ubi Ludovici XIII. cum Othmane foedus proseqvitur: Turcam caeteros Principes Europae, tanqvam nihil ausuros contemnere, Gallos venerari et timere, veteri superstitione

unde ducta, qvod Imperium Ottomannicum immortale futurum sit, nisi Gallorum armis subvertarur. Coeperunt ea sub Francisco 1. ut tanto aegrius fieret Carolo V. Imperatori, indeque ad nostra usque tempora continuata sunt. Hinc etiam A. MDLXXXII. cum de Belgio in nominis Gallici tutelam ac patrocinium recepto, fama Constantinopolin usque emanasset, Legati a Turca missi sunt, qvi peterent, ut Antvverpiae XIIX. mercatoribus Turcicis pro commerciis exercendis sedes concederetur, ad qvos merces Turcicae deinde ex Asia et Graecia per Mare Mediterraneum et Massiliense in Galliam et inde terrestri itinere Burdigala ad Garumnam ac rursus per mare Gallicum et Britannicum Antvverpiam devcherentur. Thuan. lib. LXXVI. ad A. MDLXXXII. Qvam aegre aliae nationes Europaeae id semper tulerint Vid. ex Script. Gesta Impiorum per Francos. Conf. Scriptores Moralium inprimis Doctores Hispanici et in his Dian. T. IX. Tr. XIII. Resol. IV. ubi Tragicos ultimorum Regum Galliae casus verbis Schönborneri hisce Foederibus imputat. Franciscus Galliarum Rex sic potens inqvit Schönbornerus, ut cum potentissimo Orbis Imperatore dimicaret de Orbe, et una veraque cura sit complexus univesos suos, ut lis fuerit in Gallia, debeatne illi plus Mars aut Minerva, Nobilitas an Plebs, Miles an. Mercator. Tantus Heros videtur summae felicitatis apicem attigisse, nisi moriens exclamasset. Perii, heu perii, qvod volui esse foederatus ei, qvi hostis est Christiani nominis: Cardinali Guisio suggerenti consolationem e Sacris literis: Omnis, inqvit, misericordia mihi clausa est, qvi ut aemuls mei vel gloriam infuscarem, vel vindicarem injuriam, Faedus pepigi cum Turca, et Christianorum capita tanqvam armenta ad Mabomedanam Servitutem vivus, videniqve passus sum abigi. Non puto has voces esse desperantis, sed extrema potius dolentis. Sane praeter Bellum, qvod florentissimam Galliam exercuit, aliis etiam modis ad poenam tractus est. Posteritatem illius videmus extinctam. Menricus filius in publico spectaculo factus est Orbis spectaculum; Nepotes, Dolor, Bellum, Venenum, Cultellus, ita brevi absumpsil omnes, ut una eademqve aetas, Valesiam gentem viderit et summam, et propter Foedus Turcicum nullam: Polit. Lib. IV. c. XXXIV. Conf. Hoenonius, Arumaeus, Konig, Carpzovius, Otto, plurimiqve alii, qvos Diana hanc in rem citat. Simile scriptum est, cujus summam exhibet Grammond. loc. cit. Cui tamen in defensionem ex opposito Scripto Gallico respondet: Unam Turcarum cum haereticis

causam esse; His vero et in specie Henrico VIII. Regi Angliae se junxisse Carolum V. facto eo atrociori, qvod prima tunc per Angliam haereseos semina sparsa fuerint, in primo suffocanda ortu, nisi Imperator postposuisset Romanam Sedem libidini, qva Gallos oderat. Eundem Carolum et Successores illius Imperatores saepe numero pacem a Turcis emisse, atque adeo longe deteriora admisisse, qvam si foedus pepigisset etc. Addit deinde Christianissimo Regi et Ecclesiae magnam utilitatem praestare hoc foedus; Turcam enim pati apud Constantinopolitanos Galatas et alibi Christianos misceri Mahammedanis, conservare monumenta vitae Christi et Apostolorum, Haereticos Graecos aliqvando pellere substitutis Catholicis: Eundem per Legatos Galliae excipere Christianorum qverelas, per eosdem qvoque Barbarae in Christianos feritati modum imponi, atque haec omnia provenire â foedere inter Gallos et Turcas sancito. Qvorum omnium qvicqvid sit, certe ex qvo Barbariam Gallus invasit. Hungarisque A. MDCLXIV. auxilia tulit, fidem apud Turcas fere perdidit. Ne dicamus Legatos Regios, qvi nostro tempore aulam Turcicam freqventarunt, indignius habitos, Sancium, Cesium, et ambos Hayaeos, qvorum casus Vid. apud Aut. Descript. St. Tur. L. 1. c. XIX.

XV.

Proprius Imperatorum Titulus est Chakan, seu Chachan, Chan Cham communi fere omnium Orientalium more. Sultani nomen etiam usurpant, sed eo modo, qvo Reges Hispaniae Voce Don utuntur; Utrumqve enim omnibus Dignitate praeditis tribui solet. Imperii Titulum videntur meruisse ab ocupata Constantinopoli, Graecorum Imperatorum Imperiali Sede, qvam statim qvoque Sedis loce elegere, cum antecessores eam Prusiae Civitate Bithyniae, et post Adrianopoli habuissent. Accessit conventio inter Rudolphum II. Imp. Et Achmedem 1. A. MDCVI. facta, cujus inter alia Articulum hunc exhibet Mercurius Gallo Belgicus Coloniae Ed. T. VIII. L. XXX. Ut sub adventum utriusque partis Legatorum non nisi Patris et Filii appellationibus uterentur, ita ut Sultanus Caesarem nostrum in Patris, Caesar v. Sultanum in filli loco haberet, in literis autem utriqve Imperatoris, non Regis Titulus tribuatur. Cur a strangulatione fratrum Imperium auspicentur, ratio est, qvia nec Imperii aemulos ferunt, nec per Milites Praetorianos omnino ferre possunt, qvia si qvis forte fratrum sit, praeter eum qvi regnat, superstes, congiariorum petendorum nullum

finem faciunt. Si recusantur, statim audis: Salvus frater sit, fratrem Deus nobis servet. Qvo verbo designari illum Imperio non est obscurum; Adeo ut fratrum sanguine manus polluere et a parricidio Regnum auspicari Turcis Imperatoribus sit necesse. Busbeq. Epist. I. Nec filiorum adultorum Imperatoris qvisqvam ideo vivo Patre intra Constantinopolis moenia pedem infert; Hoc enim ad solicitandos Militum Praetorianorum animos et Imperii mutationem pertinere censent, observante eodem Busbeq. Epist. II. Filiae Imperatoris plerumque IV. vel V. AEtatis Anno Bassae seu Begler bego alicui despondentur, adjectis omnibus nuptiarum ritibus: Qvem et ab eo tempore curam educationis Sponsae suae gerere omnibusqve tanta prole dignis ipsi prospicere oportet. Sic Ibrahimus hodierni Imperatoris Parens tres filias suas ea aetate elocavit, qvarum una Ghealterae jam qvinqve fertur maritos tales habuisse, licet adhuc virginitate integra; Fuitque ultimus horum Ismael Bassa qvi in praelio ad Fl. Rabum cecidit; Tandem vero elocata est Gurgi Muhammedi Bassae Budensi. Novum tale exemplum nuper elapso A. LXXX. eluxit, qvo filia Imperatoris aeqve parvula M. Vezirio nuptum data fuit. Solus a Bajazete Majoris. Gilderun Solimannus Roxolanam ita amavit, ut uxoris loco haberet; Roxolana enim cum adhuc serva ipsi filium peperisset ex instituto Turcico libertatem consecuta et sui juris facta erat. Unde Solimanno amore flagranti amplius morigerari recusavit, nisi in justae uxoris locum duceretur, praeter Ottomanicorum Principum consvetudinem, qvibus solenne est nullas???onjuges, sed unice Concubinas habere: Cujus rationem Busbeqvius a Bajazete Gilderun derivat Epist. I. p. 37. Nam cum ille praelio victus in Taemerlanis potestatem una cum uxore venisset, multa qvidem intoleranda tulit: Sed nihil visum est indignius, qvam ludibria et contumeliae, qvibus in ejus oculis uxor afficiebatur. Cujus qvidem rei memoria Imperatores, qvi Bajazeti in Imperio successerunt, ad hunc usque diem omnes a ducendis uxoribus abstinuerunt, ut qvicunqve casus incidisset, similem fortunam ne paterentur, tantumqve liberos ex servilis conditionis mulieribus, in qvas minus Injuriae cadere, qvam in uxores legitimas videbatur, susceperunt. Autor Descr. Stat. Turc. Lib. II. c. XXI. addit, id fieri, ut sumptibus parcatur, qvi non minores futuri essent pro Conjuge Imperatoria, qvam esse solent pro Valediae, h. Matre Imperatoris, summamqve CCCC vel DM Coronatorum fere efficiunt. Posset etiam ratio ex veteri Orientalium Principum

opinione peti, qvi nullam Foeminam sangvine sibi parem adeoque conjugio suo dignam crediderunt, unde et prisci Persiae ac AEgypti Reges Sorores suas duxerunt, ne si alii nuberent, Sangvinem Regium in inferiorem fortem conjicerent.

Subditi eos simplici et absoluto Obseqvio venerantur, nec ad eo vi Politici alicujus Principii, qvam religionis, qvippe persvasi, eum qvi mandatis Imperatoris immoritur, Martyrem reddi, ac in Paradisum immediate transferri. Unde et Magnorum Veziriorum aliqvis Kara Mustapha Bassa cum infinitis victoriis, Consiliis, officiis gratiam Sultani benignissimam emeruisset, id unum felicitati suae adhuc deesse opinatus fuit, ut Sacro Martyrio coronaretur, vitaque jubente Imperatore cederet.

Sed Milites liberius agunt, maxime Janizarii, qvi in potestatem suam jam dudum pertraxerunt facultatem Regnum transferendi, qvo velint. Ideo et nostro seculo Othmanem, ac Ibrahimum e medio sustulerunt, nec meliora fata hodiernum Muhammedem mansissent, nisi prudentia Magni Vezirii conservatus fuisset ac loco ejus ipsa Architecta mortis ejus Avia Augusts, Achmedis Imperatoris qvondam Sultana, strangulata, fuisset, qvam memoratu dignam Historiam prolixe tractat saepe cit. Autor. Descr. Stat. Turc. L. I. c. IV. Ac ne simili licentia in posterum in Familiam Otomanicam gassari possint, feruntur omnibus modis nunc enervari. Crediturque id inter Consilia ultimi Belli Hungarici M. Vezirius posuisse, ut Janizarios praesentissimis periculis objiceret, sicque minueret eo citius eorum numerum, aditumque sibi pararet ad instruendam novam ac magis obseqviosam militiam. Cur in tot Janizariorum motibus nihilominus persistat Imperium Turcicum, ratio eadem est, qvae olim erat perdurantis Romani Imperii, cum tot Imperatores violenta militum manu caderent: Qvia in scopo eodem persistunt conservandi sub unius Imperio Rempublicam unde licet Imperium personae adimant, Imperio ipsi tamen nullam vim injiciunt.

XVI.

Supremus Minister Imperii Turcici est Magnus Vezirius, Vezir Azem Turcice dictus, et ab Imperatoribus In amicitiae signum saepe Lala, q. Aulae Magister. Ejus arbitrio omnia Belli pacisqve negocia fere geruntur, nisi qvod Bassam capitis supplicio adjudicare non possit sine subscriptione Imperatoris, nec militem qvenqvam punire sine Praefecti consensu. Alias

nec appellationi abeo ad Imperatorem locus est, nisi in puncto denegatae justiciae, vel si pars innocens se enormiter laesam sentiat: Qvo in casu persona appellans antiqvo Tuacarum more igni capiti imposito Seraglium ingreditur, et qvanto potest concitato cursu ad Imperatorem accurrit, causamque suam ipsi exponit, nec cuiqvam licet accurrentem sistere. Una hujus honoris et gravissima est infelicitas, eum raro durabilem esse, plerisque Veziriorum talium vel depositis, vel violenta morte interemptis, citius, tardius, prout Imperatori visum fuit: Unde non illepide eorum aliqvis se antecessoresque suos formicis comparavit, qvas ideo dicebat alis donari, ut citius interirent. Sed inter paucos Kiuperli Achmedis naperi Magni Vezirii parens incolumis evasit, et qvod maxime mirandum, Dignitatem suam ad filium propagavit: Credunturque ambo duobus hisce principiis nisi fuisse. I Occupato Principis animo. II Bello cum exteris. Sub Primo Vezirio sex alii Veziriorum nomen gerunt, et Consiliis adhibentur, sed non magno cum autoritate. Inter Judices qvi post supremum Vezirium eminet, Summus Judex est, Cadilescher dictus: Saepe et Musti, h. summus Sacerdos, si causa gravis sit, ad sententiam dicendam accitur. In occulta flagitia non valde inqvirunt, ne locum aperiant callamniae; Manifesta v. et comperta graviter et exemplo puniunt. Sedes publici Consilii Divanum vocatur: Ipsa Aula Porta, cujus rationem a prisco Orientalium more derivamus, qvibus Tribunalia et Conventus solennes in Portis erant, qvemadmodum Boas coheredem suum ad Portam vocavit, ibidemqve coram Senioribus compellavit Ruth. IV. 1. Et Deus omnibus Portis Judices praefici jubet Deut. XVII. 1. Alia hanc in rem peculiari Dissertatione exhibet Ph. Honor. Pr. Prud. Pol. p. 11. p. 6. 7. 8. Similisqve est Venetorum consvetudo, qvi dum Principem vel Senatum conveniunt, ad Scalas se ire dicunt, a loco superiori, ubi causae dijudicantur et caetera munera publica traduntur, in qvem Senatores per gradus aut scalas ascendunt. Sed nullus in tanto conventu Nobilis nisi ex suis virtutibus et fortibus factis, natalibus nemo a reliqvis distingvitur: Honos cuiqve pro muneris et officii, qvod administrat, ratione defertur: Nullum ibi de loco certamen; Muneris genus, qvo fungitur, suum cuiqve locum assignat. Munera vero et officia Princeps ipse distribuit. In qvo non divitias, non fumum Nobilitatis pendit, non gratiam cujusqvam aut multitudinis judicium moratur, sed merita considerat; Sed mores ingeniumqve atqve indolem intuetur, ex suâ virtute

unusqvisqve ornatur. Ita muneribus qvi sunt ad ea obeunda Idonei praeficiuntur: Suos ibi qvisque natales, suam fortunam, qvam fingat pro arbitrio, in manu habet. Qvi rerum primas a Principe tenent, fere sunt pastorum aut bubulcorum filii: De qvo, tantum abest, ut eos pudeat, etiam interse gloriantur; Eoqve plus sibi tribuunt, qvo minus majoribus aut natalium fortunae debent: Neque enim aut nasci aut propagari traducive virtutem putant: Sed partim a Deo dari, partim bona disciplina, multoque labore et studio comparari. Utque paternam Artem nullam, non Musicam, non Arithmeticam, non Geometriam, sic nec virtutem ad heredem transire; Nec animam ex semine paterno suscitari, ut filium patris similem nasci necesse sit, sed coelitus in corpus infundi credunt. Sic ea in gente dignitates, honores, magistratus virtutum et meritorum praemia sunt: Improbitas, ignavia, inertia nullo honore pensantur, jacent contemnunturqve. Ergo illi rebus gestis florent, dominantur, Imperii fines qvotidie proferunt.???pud nos aliis vivitur moribus, virtuti nihil est relictum loci: Omnia natalibus deferuntur; Opinione natalium omnes honoris aditus occupantur. Sunt verba Busbeq. Ep. 1. Qvi et alibi scribit, se cum inter Bulgaros iter fecisset, puellas qvae liberaliori forma erant saepe rogasse, qvo genere essent, audivisseqve a summis gentis Satrapis originem ducere, aut etiam Regium esse genus, jam Bubulco aut opilioni desponsas. Alibi se postea vidisse Cantacuzenorum et Palaeologorum. Imperatorii generis reliqvias, contemptius inter Turcas degentes, qvam vixit Dionysius Corinthi: Nam Turcae, ait iterum, neminem ne suorum qvidem nisi ex se pendunt, Sola domo Othomanorum excepta, qvae suis censetur natalibus.

In reliqva farragine rerum apud Turcas memorandarum reponimus primo [gap: Greek word(s)] , Amorem Brutorum, rem Christianis nobis, maxime autem Libellis Ethicorum ignotam, a Scriptura tamen, tanqvam perfectissima morum magistra commendatam Prov. XII. 10. Justus etiam jumentorum suorum miseratione tangitur; Sed viscera impiorum crudelia sunt. Turcae rationem hujus sui amoris reddunt, qvod Brutis nihil a Deo tributum sit, praeter qvosdam motus et appetitus naturales, qvos non seqvi non possint, ideoqve humanae ope et commiseratione sublevanda esse. Sed res haec e profundioribus Naturae Rationalis Principiis eruenda est, qvae hujus loci non est. Illi certe eam graviter ferunt, si qva

bestia per cruciatum interficiatur, aut voluptas ex ejus laniena qvaeratur. Vid. plur. saepe cit. Busbq. Ep. III. Cui consvetudini et alii Orientales insistunt, maxime Benjani, non tamen sine excessu, et ob causas plane frivolas, de qvo Vid. Mandelslo L. I. CXXXVII. Russi qvoqve inter bona opera numerant, si emptas ab aucupibus libere dimiserint: In der grossen Faste/ wanns umb die Zeit kommt/ daß Sie beichten sollen/ kauffen Sie etliche Vögel/ und lassen sie wieder frey in die Lufft fliehen/ und meinen durch solche Erlösung der Vögel ein gut Werck zu thun/ und daß Sie auch von ihren Sünden loß machen soll. Olear. Lib. III. cap. XXIX. Singulare exemplum???onsiliorum Constantinopoli sub Achmede Imp. de Canibus agitatorum exhibet Thom. Smith. Epist. de???or. Turc. p. 68. et seq. Saeviente peste, Imporator et Bassae pro sagacitate eorum Canes, qvotqvot Constantinopoli erant, universa strage delendos voluisse; sed displicuisse Muftio, qvem in hâc regravissima consuluerant, crudelem sententiam, Illumque pronunciasse, id minime licere, hoc argumento momentoso suam determinationem firmantem: Singulis canibus inesse Animam. Verum plane constabat, urbem a taento Canum numero male habitam esse. Qvid ergo in tanta animi perplexitaete agendum erat; Ab hac sevitia tandem abhorrescentes, prius illud decretum de internecione refixerunt: De transportandis in Asiam consulitur, dictum, factum, coacti erant per totam urbem Canes, supra qvinqvaginta millia, uti narant, qvos Scutarim, aliaque loca contigua vehunt. Erga eos, licet non jam in conspectu et coram oculis, retinetur idem affectus, de iis eadem, si non major, solicitudo; qvotidie panes in eorum alimentum mittuntur. Sed tandem harum expensarum et laboris pertaesi, ac verentes, ne ab eorum scabie pestis iterum grassaretur, inviti et reluctante qvasi animo ad insulas, qvae Constantinopoli obversantur, ablegant, ubi tandem fame enecti erant, ne miserandis ulutalibus tenerae ipsorum aures offenderentur. At, ni fallor, ab illo tempore iis repleti est urbs, ut si recensiti essent iterum, fortasse major numerus, qvam iste, qvem supra memoravi, reperiretur.

Cur in prareliis tam audaces sint, facit maxima de Providentia Divina securitas: Qvae et in pestis discrimine salutis ipsorum plane negligentes reddit, ut vestes atque lintea, in qvibus aegroti vix animam exhalarunt, saepe contrectent. V. Itiner. Princ. Radzivil. f. 154. et inprimis Busbeq.

fol. 238. et 254. Ipsi Sultani pugnam haut facile detrectant, etsi exigua spes elabendi supersit, falso persvasi hac via Martyrii coronam parati aditumqve ad Coelum. Qvae tamen non Turcarum nova aut propria, sed veterum jam Scytharum et???lanorum opinio fuit. Judicatur ibi beatus, qvi in praelio profuderit animam: Senescentes enim et fortuitis mortibus mundo digressos, ut degeneres et ignavos convitiis atrocibus insectantur. Ammian. Marcell. Hist. L. XXXI.

Servitutem perfectam ab iis receptam esse nemini ignotum est, indeqve maxima et privatim et publice emolumenta capiunt, ac rem familiarem Servorum opera praeclare tuentur, ideoqve proverbio negant, eum pauperem videri, cui vel unicus servus sit. Nec militiae Turcicae fructus aliunde magis constat, qvam e Servis; Et si miles Turca nihil aliud reportet e Bello, qvam unum aut alterum mancipium, bene rem suam gessit, tulitqve laborum proemium. Nam vulgare mancipium qvadraginta coronatis aestimatur; Qvod si aetatis, formae aut opificii accessione commendetur, duplicatur precium. Id Busbeqv. Epist. III.

Polygamia eorum qvaternario Foeminarum numero limitatur, non qvidem Lege aliqva Religionis, sed Civili, cujus causae, ne res domesticae maritorum nimis attenuentur, aut Zelotypia sexus foeminei non in infinitum pateat. Cur vero minus numerosam prolem nunc habeant, aut saltim non majorem, qvam alii dum Monogamiam colunt, id proficisci credunt. I. A Zelotypia Foeminarum, qvarum altera alteri perpetuis insidiis molesta est, unde tot partus immaturi, saepe etiam mortui: Cujus rei exemplum egregium V. ap. Princ. Radzivil. Ep. III. fol. 150. II. A Sodomia Virorum, cui impense dediti sunt. Vid. plur. saepe cit. Aut. Descr. St. Turc. Lib. II. cap. XXI.

CAPUT XI. De REGIBUS ASIAE ET AFRICAE.

I. Regum Persicorum Familiae Veteres; Hodiernae Reges corumque Characteres; Exemplum Divinis Honoribus inter vivos affecti Regis.

VII. Aliorum minorum Regum juxta Archipelagum S. Lazari et in eo series et conditio.

XI. Status Regnorum Vicinorum Mari Mediterraneo, Fessa item ac Marocci: Tafilettae Historia.

XII. AEthiopiae Regum origo â Salomone derivata: Cur fixam sedem non habeant? Liberorum Regiorum educatio.

REgnum PERSICUM ante Muhammedem qvatuor Familiae tenuerunt; qvarum prima Pisdadaeorum, secunda Cajamiorum, qvorum ultimus fuit Darius Codomannus ab Alexandro M devictus, terria Asganicorum seu Asganidarum, et qvarta Chosraworum appellatione communi, propria Susanidarum. Sub Muhammedismo Imperium hoc primi tenuerunt Caliphae, post hos emicuerunt Pujani e sangvine priscorum Regum; Tunc e Turcis Salghucidae, qvos excusserun

Tatari Duce Halacho; Deniqve recuperarunt avita Regna Sophiani, qvi hodie imperant. V. Laet Pers. p. 9. Schickh. Tarich. p. 101.

II. Horum conditor fuit Schach Sophi, seu ut Texeira scribitur Xeqve Safy Tamerlani coaevus, qviqve originem suam ab Ali Muhammedis genero derivavit cujus trigesimum nepotem se professus fuit. Ipsius pronepos fuit Ismael Sophi, primus e familia hac Monarcha, qvi victo ac interfecto Alvante Persarum Rege Regnum occupavit: Princeps maximi ingenii raraeqve felicitatis, supra veras virtutes externa etiam morum specie in sui admirationem compositus, divitiasque, gloriam, Imperium, qvae cupere videri nollet ut simulator egregius abnuenti persimilis assecutus. Fueruntque ipsius tempore, qvi affirmarent. Harduellem patrem (ut erat rei Astronomicae peritissimus) inspecta filii genitura hunc et Prophetam summum et verae Legis conditorem subactaqve maxima parte Orientis Muhammedis gloriam pietate et rebus Bellicis aeqvaturum, qvae haut temerê jactata in vulgus altiorem materiam sermonibus praebuere. Bizar. Histor. Rer. Persic. Lib. X. Paulus Jovius facta cum Selimo Imperatore Turcico comparatione Characterem ejus plenius describit, qvem exhibendum duximus, ut mori nostro in hoc opere describendi ingenia Principum semel adhuc litaremus. Amboigitur sicuti inclyto genere, aetate integra, immenso indomiti corporis, ac ingentis animi vigore, opibus, et pari denique imperii fortuna persimiles, parem claritatis et gloriae famam obtinent, ita moribus institutis et disciplina militiae multum inter se differunt. Primum omnium, ut praeclare constat, supra mutuum utriusque gentis odium, ab avis patribusque per manus traditum, insana persvasione deducti inter se Sacrorum placitis altercantur, qvum hic Homarem, ille Halim praecipuos Mahometis interpretes diversa super stitione dissidentes, altero sanctiorem existiment, ac imagine pietatis justam belli causam praetexant. Qvamqvam non obscure dissimulata cupiditare ad id unum, sed diverso itinere contendant, ut confirmatis auctisque opibus, tot regnorum termini qvam latissime proferantur. Qvod ex professo Hismael ad Darii atqve Xerxis, qvi subacta Asia in Europam ingenti ausu trajecerint, et Selymus ad Alexandri Macedonis, qvi Regna Persarum everterit, magnitudinem ac gloriam aspirent: Nec inanibus omnino votis, qvum honesto tuendae Religionis nomine, Fortuna pari libidine ingenio eorum ambitioso, audaci, immoderatoqve intemperantur arrideat.

Sed in Hismaele mira pietas usque adeo refulget, ut vitia, siqva sint Regii fastus, ejus fulgore perstringantur. In Selymo autem omne virtutis decus inhumana crudelitas elidat et obscuret. Hinc enim poena, et praemio vim Imperii tuetur, sed aliqvanto graviore securitatis qvam beneficentiae fama, qvod ab exacta disciplina in servos, qvibus multo maxima Othomannicae militiae pars constat, lege agere vel truculenter expediat: Secus ac usu evenit Hismaeli ex prima utique nobilitatis classe liberisqve hominibus militiae robora conscribenti, apud qvos temperatae justitiae, humanae comitatis, et popularis indulgentiae studium maxime valet, ut fides et amor, et parendi obseqvium parentur. Ut minime mirum esse videatur, si his tanqvam generosis artibus Hismael Augusti nominis majestatem egregie glorioseqve defendat. Ad hunc qvoqve maximarum virtutum concursum pulcherrimo naturae munere decora facies accedit, magnanimo digna rege, ore namque roseo, radiantibus oculis, flava barba, et qvod antiqvum apud Persas, regiae stirpis insigne est: Adunco Naso, illustrique facundia, omnium oculos atqve animos capit. An in Selymo, triste supercilium, praegrandes torvique oculi, et Scythico pallore suffusa facies, rigentesqve setae a superiore labro ad cervicem retortae, et nigricans ad mentum subtonsa barba, ita vim militarem et inexorabilis naturae spiritum exprimunt, spectantesque perterrent, ut nihil omnino nisi saevum et immane prorsus ostendant. Nec diversos vultus, ideoque dissimiles animorum habitus, nisi dispar rerum prope omnium disciplina conseqvitur. Nam Hismaeladitu pariter et alloqvio benignus et facilis, nihil fere qvod Regiam personam respiciat, nisi palam agit. In propatulo siqvidem magna procerum freqventia liberaliter epulatur, et varia venatione, falconumque volatu et praeda magnopere gaudet, cum proceribus semper legatisque exterorum Regum communicata voluptate. In stadio etiam et in palaestra cum primoribus aulae, uti est eqvitandi et sagitandi peritissimus, honesta atque utili contentione corpus exercet, adeo populariter, ut in piscina inauratis septa porticibus palam natare minime dispudeat. Uxores autem qvas ex satraparum regularum ordine virgines, cum decore formae, tum praestanti morum fama illustres, in conjugalem thorum recipit, si foecundae sint, neque fastidit, neqve repudiat, vetere Persarum instituto, qvi conjuges amare tenerius, impensius colere, in regia praetorioqve familiarius habere, et tanqvam utriusqve fortunae consortes, cum liberis atqve nutricibus, et preciosiore Gaza, vel ad longinqva euntes bella secum ducere consveverunt, gravi qvidem impedimento sumptuqve, qvod magis ac ornatissimis camelorum gregibus vehantur,

nisi praesentia carissimaqve pignora bellatores patres ad virtutem accenderent. Contraria ratione Selymus in Arcano cuncta vitae munera dispensat, puerorumqve imberbium et Eunuchorum ministerio contentus, sine conviva discumbit, ac uno fere simplicissimo cibo naturae desiderium implet. Raro nisi sacrorum causa die Veneris, qvi Turcis est festus, in publicum prodit. Sed adeo Praetorianorum turba circumseptus, ut aegre vel ipse solus eqves inter hastatos cristatosque milites, et superbe submoventes spectantium turbam, ex facie dignoscatur. Nec temere eqvo vectus in suburbanis praediis spatiatur, qvum per freti angustias ad Asiae propinqvae litora bireme advehi malit. Uxores a Regiae limine procul arcet, qvas tantum prolis causa, nec familiari qvidem vultu complectitur, qvod natura modicae libidinis, et in mares pronior, corpus atqve animum virilem foeminarum illecebris enervari existimet. Raro itaque ad claustra virginum, qvae sunt media in urbe Byzantio, altis, et undique caecis parietibus scepta. Otium porro, si qvo impense vigilanti, et semper intento, ex gravissimarum rerum consiliis superest, accito in hortos aliqvo purpuratorum, aut familiarium deambulando ita traeducit, ut qvum longe severeqve puerorum colludentium palaestram spectet, de seriis multae sciscitetur atqve deliberet, secretiores vero mollioresqve horas balneo, evolvendisqve majorum suorum et externorum Regum annalibus impertiatur. Hoc qvoqve studio avum Mahometem aemulatus, qvi gentium prope omnium Reges, rerum bello gestarum fama inclytos, versis in Turcicam lingvam historiis non modo scriptis, sed imaginibus excellenti pictura expressis repraesentari sibi curabat, impetrato a Venetis ad id munus Gentile Bellino pictore praestantissimo, ut gravibus exemplis magis ac magis ad extendendam famam accenderetur. Vir enim ille ex arcano animi omnis Religionis contemptor, unis tantum bonae spei, bonaeqve fortunae tanqvam certis numinibus sacra faciebat. Ut non inepte modo Selymus Bajazetis patris occupationes, atque vigilias irrideret, qvod Averroi nihil pro certo de naturae animorum, et coelestis motus ratione explicanti, aeqvo impensius deditus, arguti Philosophi inter ociosos sapientiae Professores, qvam inter milites ad arma natos strenui Imperatoris nomen tueri mallet. Caeterum Hismael uti ab ineunte aetate sacris imbutus literis, disciplinarum prope omnium studia prealto ingenio

ad contemplationem rerum divinarum ita referebat, ut vetere Magorum et Brachmanorum arcano dogmate, seipso, qvi ambitiosum Sophi cognomen susceperat, admirabilior evaderet, qvum jam pridem coelestis sapientiae et divinationis opinione, apud gentem Religionibus atqve miraculis capi facilem, incredibiles victorias, et tantum deniqve Imperium sibi novo prope homini peperisset.

III. Hunc excepit Schach Tamas, seu Tamassus, Princeps exigui angustiqve animi, eoqve nec in res Bellicas propensus, tametsi de iis graviter ac diserte ratiocinari soleret. Hinc etiam cum Bellis Turcicis exerceretur, pacem a Solymanno vel iniqvissimis conditionibus redemit, eodemqve mortuo a Selymo confirmari petiit. Et licet interdum coegerit exercitus, tanqvam mox in aciem proditurus, id potius extremae necessicati, qvam ejus ingenio et naturae attribuendum erat, cum in bello ad praelium lacessitus perraro collatis signis, Martis aleam subire voluerit, sed plerumqve pugnam detrectans sese in loca tutiora recipere consvevisset, adeo ut hercle, ut cum maxima sui nominis ignominia, et Persici regni detrimento, Assyriam, et Mesopotamiam, una cum Babylonia, clarissima Orientis urbe, amiserit. Negligentiae exemplum fuit, qvod cum vetus Regum Persicorum mos esset, ut pacis tempore, si per valetudinem licebat, aut venationem prodirent, aut aliqvo honesto et laudabili exercitio, utpote eqvitandi, sagitandiqve, seipsos et suam nobilitatem oblectarent, illudqve inprimis satagerent, ut facilia ad eos aditus pateret, seqve omnibus temporibus, comes atqve affabiles praeberent; Adhaec, ut inprimis enixe darent operam, ne cui ex suis subjectis ulla vis atqve injuria inferretur. Caeterum, is per totum fere decennium, ne semel qvidem ex regia pedem movit, adeo ut interdum qvingenti, interdum vero mille atqve amplius, ante fores publici praetorii exclamarent, ac de illatis injuriis conqvererentur. Verum ipse per suos administros jubebat illos adire praescriptos atqve ordinarios judices, qvibus suam causam exponerent, nescius interim, illorum qverclas fuisse contra ipsosmet judices tyrannos, nec non contra Sultanos, et milites. In foeminas tam vehementi amore actus fuit, ut qvamplurimi omnino sibi persvasum haberent; ipsum a mulieribus effascinatum: Siqvidem potiorem temporis partem cum eis transigere; atqve illas interdum super rebus longe gravissimis, et ad publicum regimen et gubernationem spectantibus, ad privatum et secretum consilium admittere consveverat. Adhaec futuram rerum praescientiam et cognitionem

ex figuris Geomanticis summo studio ac diligentia exqvirere, ac etiam somnia, qvae sibi noctu qviescenti observabantur, haudraro conscribere. Qvod si forte aliqva eorum non prorsus vana atqve fallaciae obvenerant, sed aeliqva ex parte eventum sortiebantur, mulieres protinus haec illis in mentem suggerebant, addito etiam, ipsum fuisse Prophetam caelitus elapsum, hisqve assentationibus, mirum dictu, qvantoper ipse Rex oblectaretur. Vid. Bizar. de Reb Per s. Lib XI. Immo universa Populi multitudo hanc opinionem de ipso hausit, ut licet parum Principe dignum haberet, nihilominus illum singulari nostrorum seculorum exemplo, non secus ac coeleste Numen suspexerit, eique divinos honores exhibuerit, ita sane, ut qve adversa valetudine laborabant, seu aliqva alia calamitate et infortunio divexabantur, freqventius ipsius Regis nomen qvam divinam opem et auxilium implorarent. Huic soli suam vitam salutem commendare, ac tanqvam Deo vota facere: alii se alla turos munera, nonnulli, se valvas sui palatii tanqvam ad qvoddam sacellum, in qvo habites Deus, osculaturos, eaqve domus se felicem ac fortunatam censere, qvae poterat nanscisci aliqvid ex Regia suppellectile, utpote indumentum, calceos, aut aliqvam, unde abluerat, eaqve non raro, (tanta eos superstitio vel optius dementia ceperat) adversus febres, ac caeteros morbos, ceu praesens remedium, utebantur. Verum enimvero, ut innumera ejus generis praeteream, hoc tantum adjecerim, non modo tenuioris fortunae homines, sed etiam ipsius liberos ac Sultanos, in Regis celloqvium adm???ssos, cum existimarent se, nulla epitheta, nullosqve titulos posse invenire tanta majestate atqve amplitudine dignos, his verbis plerumqve usos esse: Tu es nostra fides, et in te credimus. Caeterum in locis ab aula remotioribus complures omnino sui persvadebant, hunc Regem, praeterqvam qvod spiritum Propheticum haberet, etiam vita semel defunctos, in auram aetheream revocare, multaqve aliae miranda efficere, hoc etiam addito, nempe, qvod, qvem admodum Halis, ipsorum praecipuus Propheta, olim genuit undecim libros virilis sexus, ita etiam hic Rex totidem numero Divina Providentiae sustulisset. Bizar. c. L. XI. de Reb. Pers. Qvae si ita fuerunt, minus mirum erit, si in primorum seculorum caligine homines veteres qvoqve Heroes Principesqve suos Jovem, Martem, etc. sibi Deos statuerint.

IV. Secutus secundo genitus Tamassi filius Schach Ismael II. capitalis hostis Otomanicae gentis, qvem etiam in lucem editum, pugnum cruote

Plenum utero matris extulisse scribunt: Qvod et de Christiano II. Rege Daniae proditum. c. V. §. V. Unde statim fama per eas gentes percrebuit, hominem fore bellicosum, qvam et ipse admodum adolescens multa cum Turcarum caede insigniqve victoria statim confirmavit. Bus acq. Ep. III. Sed diu non super fuit, proximo a suscepto regimine anno a Sorore Optimatum ipsorumqve Fratrum impulsu veneno clam sublatus. Post eum Rex fuit Schach Muhammed Coddabende, qvod nomen Deo datum apud Persas significare dicunt. Bixar. L. XI. Tunc Schach Abas, Princeps cujus severitatem initio hujus seculi Oriens expertus fuit. Specimina V ap. Herb. It. Pers. p. 84. et seq. Rationem tamen in accuratiori exactione absolutae obedientiae populis orientalibus valde necessariâ qvaerendam putant. Acasperitas erga filios inexcusabilis fuit, qvorum duos visu, tertium eundemqve sibi charissimum Sefi Myrsam vita exui curavit, nullo ipsius scelere, sed suspicinionibus et praecipitantia ad id inductus, cujus qvoqve poenitentiam, qvoad vixit, egit. In Bellis adversus Turcas et Usbeqvios Tataros secunda fortuna usus fuit, et pleraqve eorum, qvae majoribus suis illi ademerant, recuperavit. Subditorum a mantissimus extitit; Ideo privatum saepe habitum induit, ut causas eorum ipse cognosceret; Et pistorem atqve lanium aliqvando interimi curavit, qvod panem et carnem justo minori pondere vendidissent. Eadem ex ratione non passus fuit Benjanos aut Indos commerciorum causa in Porsia subsistere, ne lucro, qvod hi in se translaturi essent, populus suus privaretur. Prohibuit qvoque peregrinationes Meccanas fieri, ne pecunia Regno exportaretur, substituitqve Mechedanas, extructo Templo magnifico Mechedae in Regno suo, loco qvo pes Cameli Muhammedis creditus fuit asservari. Objit A. MDCXXIIX. jussitqve locum sepulchri sui secretum haberi, qvod a funeris ejus cutatoribus confectis tribus sarcophagis, et altero eorum Ardebilam, altero Mechedam, tertio Bagadedum abducto effectum fuit. Plura V. ap. Olear. Itin. Pers. L. X. c. XXXI. XXXII. Tavernier. P. I. L. V c. I. §. II.

Scach Sefi nepos Schach Abae, filius Sefi Myrsae, Princeps comi vultu sed animo minus humano et in caedes propenso, qvas in plurimos Ministros suos, ipsamqve Regiam conjugem filiam Georgianorum Principis edidit, qvod vocata ab ipso ebrio non venisset. Fuit cum uni ex Aulicis oculos etui curaret, qvod illos ad caedem alterius qvamvis ex improviso clausisse eprehensus esset. Supplicium de Rudolpho Stadlero Tigurino primo Automa

tomatopoeo in Persia et eapropter Regi perqvam charo sub eo sumptum singulariter descriptum a Tavern. L. V. c. V. Vitium nimio vini amori factisqve ebrio suggestionibus imputant, ideo et cum Reginam interfecisset, poenitentia facti ductus edictum de non bibendo vino promulgavit, sed vix anni spacio observatum, cum usu ejus non amplius videretur carere posse, qvi tamen paulo post A MDCXLII. ipsi necem attulit. Vid. Olear. cit. l. XXXIII. XXXIV. Tavern. l. cit.

Schach Abas II. Regnum adiit exunte A. MDCXLII. Inter notabilia ejus fuit receptio amissae sub Schach Sefi Candahorae facta A. MDCL. Arguitur itidem severitatis nimiae, cujus exemplum inter alia in tribus virginibus e Gynaeceo ejus editum, qvas interfici curavit, qvod vinum bibere jubenti non paruissent: Qvartae idem jussae et sibi alias charissimae pepercit qvidem, sed Enuchum, qvi mandatum de caede ejus haut executus fuerat, ratus Regem deposita crapula mentem mutaturum, Ioco ipsius e medio tolli curavit. Duabus item Sororibus suis primo abortum procuravit, post cum iterum graevidae essent, eniti qvidem passus fuit, sed proli natae alimenta praeberi vetuit. Caeterum vino non minus ac parens deditus fuit, ex cujus nimio usu contracta inflammatione gutturis obiil Anno MDCLXVI.

Schach Soliman hodiernus Rex more Orientalium Principum voluptatibus magis qvam curis publicis intentus est. Ante Schach Sefi. II. dictus fuit, sed qvod initio Regiminis A. MDCLXVII. graviter decumberet, novum nomen Solimanni assumpsit, novam qvoqve corationem subiit, secutus ita veterem Orientalium superstitionem, qvibus solenne est in desperatis morbis ex mutatione nominum spem reconvalescendi captare. Vit. Tavern. c. l. c. II.

II.

Foedera Persiae Regum cum Christianis ob causam communem contra Turcas plerumqve icta. Sic Calixtus Pontifex M. jam ante duo secula et qvod excurrit Usum. Cassanum Regem Persiae missis Oratoribus legitur cohortatus fuisse, ut bellum in Turcas verteret. Et circa idem fere tempus Veneti Catharinum Zenum virum patricium ad eundem ablegarunt, qvipublice nomine apud eum legationis munere fungeretur, ac enixe operam daret, ut inter ipsum et Venetam Remp. foedus ac societas coiret. Nec incassum res mote est, mox foedere utrinqve inito et confirmato. Persae

deinde qvatuor praestantes viros, qvorum nomina fuerunt Azimamet, Morat, Nicolaus et Chefarsa ad Pontificem ac Venetos expedivit, qvi eos admonerent, suum Principem ad opprimendum Ottomannum in expeditione esse et c. Adhac subjicerent, Persas eqvis et viris satis superque abundare, hos etiam hasta, ense ac sagittis ad pugnam idoneos: Caeterum reliqvi instrumenti Bellici ignaros atque expertes esse. Proinde ab eis majora tormenta et militares machinas ad expugnandas urbes et adsummovendum eminus hostem necessari postularent. Qvod nist ea qvodque parte a sociis et confaederatis juvaretur, fieri non posse, ut tuto ac feliciter cum hoste confligeret. Neque abnuerunt Veneti petita Regia, magnumque numerum tormentorum cujuscunque generis pararunt, et Josephum Barbarum cum apparatu hoc in Persiam ablegarunt; Sed dum is in Cilicium appulsus longiorem moram traheret. conflictus inter Regem et Turcam habitus est, priusqvam ex his militaribus praesidiis qvicqvam fructus ac emolumenti percipere potuisset. Bizar. Rer. Pers. L. X. Et Muhammedes Turca qvidem, percepto de foedere hoc nuncio, fertur missa legatione Usumcassanum plurimum obtestatus fuisse, nenovo bello impediret, qvo minus Christianum nomen deleret: Qvod si nulla alia re moveretur, communis fidei necessitudo tanti apud eum esse deberet, ut non modo non interpellaret jam pulchrum negocium, sed enixius etiam juvaret. Sed respondit Rex, Muhammedem, qvem ipsi seqverentur, id inprimis lege sanxisse, ut qvae semel promissa essent, ex fide servarentur: Se Romano Pontifici Venetoqve nomini pollicitum, sanxisseque id foedus, ut Turcas terra et mari perseqveretur, annixurum proinde se totis viribus imperii, ut sibi fidem constare omnes intelligerent, qvam alienae genti obstrinxisset. Bizar. c. l. fol. 260. Similiter Carolus V. Imp. Legatos ad Ismaelem Sophi misit, qvi ipsum ad Bellum contra Turcam incitarent, de qvo iterum Bizar. cit. L. X. fol. 284. 285. A Rudolpho II. Imp deinde A. MDCII. Legatio ad Schach Abam Magnum missa, sed qvae tota in itinere interiit, Georgio Tectandro excepto, qvi solus ex ea ad Regem venit, factumque iter descripsit, honorifice postea dimissus et per Legatum ad Caesarem reductus, qvalem Schach Abas antea qvoqve A MDC. ad eundem miserat. Friderici Ducis Holsatiae ad Regem Schach Sefi et hujus reciproca ad Fridericum Legatio in omnium memoria adhuc est descripta ab Ad. Oleario. Ad Foederatos inaeqvales seu potius tributarios referentur Princeps Georgiae, de cujus statu

dictum Hist. Geogr. c. VI. §. II. §. IV. Et Princeps Jasqvia a Schach Aba Magno Vasalli titulo Regno Persiae alligatus, qvi tamen sub Schach Sefi I. et Schach Aba II. se nexu illo liberare conatus fuit, vario qvidem ac saepe admirabili ab initio, ast ad extremum infeli successu. Vid. hac de re Tavern. Part. I. Lib. V. c. VII. Bella qvae gerunt cum M. Mogore ob provinciam Candahor, cum Tataris Usbeqviis ob Chorasan suscipiuntur, cum Turcis ob Bagadedum et Irvan plerumque controversantur, de qvo dictum praec. C. §. XII. Qvibus ante hac etiam Vis Persica non parum formidabilis fuit, non tantum ob potentiam Persarum, eorumque viciniam, sed etiam ob interjecta vastissima deserta, per qvae impedimenta ob defectum pabuli jumentis necessarii duci fere impossibile est. Sed minoris eam nunc habent, ex qvo Babyloniam occuparunt opesque Persicas decrescere sentiunt. Seriptores Belli Turcico Persici indicavimus cit. §. XII. praec. c. X.

III.

Inter singularia Regni Regumque Persiae est: Prolem Regiam hodiernam in Gynaeceo educari ignaram prorsus conditionis statusque sui, neque successorem Regni ante eximi, qvam Regius parens moriatur. Unde fit, ut novi Reges Regno admoti voluptatum potius, qvam Regiminis curam habeant, qvippe qvod tanqvam rem novam et sibi prorsus incognitam spectant. Schach Abas Magnus ejus consvetudinis autor fuit, qvi motus diffidentia erga liberos Schach Sefi nepotem ac successorem suum primum sic educari curavit, ac praeterea aliqvid Opii ipsi qvotidie praeberi jussit ad obtundendam anmi alacritatem, unde et longo tempore ille nulli rei singuiari gerendae aptus fuit. Inauguratio Regum paucis ritibus constat, Cincturâ Acinacis, cui cingens addit: Meminerit Majestas Tua, se primum a me Acinace cinctum fuisse: Impositione deinde Tiarae Sophorum, et solenni ingressu in Regiam. Absolutam Obedientiam accuratissime exigi exempla superius commemorata testantur. Extensis digitis monstrari Regem amputatione manus punitur, cujusmodi qvid Mercatorem Constantinopolitanum in actu tali plane innoxio deprehensum passum fuisse autor est Tavern. l. saep. c. III. fin. Rege graviter decumbente solenne est proceribus ingentes opes ad Regiam mittere pro salute Regis, qvae; si convalescit, pauperibus erogantur, si motitur, aerario inferuntur. De mutatione nominum repetitaque inauguratione V. qvae paulum ante ad vitam hodierni Regis dicta sunt. De Nominibus Schach. et Sophi Vid. Not. Dign. Diss. II. c. III. et IV. Inter Scriptores

Rerum Persicarum sunt Colloctum Volumen Scriptorum de Rebus Perficis Francof. MDCI. qvo etiam pleriqve, qvos de Bellis Perficis citavimus, continentur. Tum Johannis de Laet Regni Persici Status, Wihelmi Schickbardi Tarich, seu Series Regum Persicorum ab Ardschir Dabekan ad Jadzigerdem a Caliphis expulsum Tubing 1628. Relationes de Pedro Texeira de los Reyes de Persia y de Harmuz. Antw. 1610. Garcia Silvae Figueroa de Rebus Persarum Epistolae Antvv. 1620. Adaemi Olearii Persische Reise-Beschreibung variis Lingvis nunc edita. Et recentissime Joh. Bapt. Tavernier. Itinerarii Part. I.

IV.

Regnum INDICUM inter potentissima Regna Orientis est, atqve amplitudine sua Regna Guzaratae, Decan, Delli, Multan, Lahor, Kachemir, Bengalae complectitur, ac praeter ea plurimos Tributarios Principes numerat. Tamerlanis tempore a China ad Poloniam usqve se extendit; Post multis modis qvidem imminutum, at in eum, qvo nunc est, statum reductum fuit a Sultano Akabar, septimo a Tamerlane Successore, Principe armis pariter ac ingenii perspicacitate toto Oriente celeberrimo. Idem divitiis non minus abundat, qvarum rationes reddit Joh. Twist. Desc. Guzurat. c. II. I. Plenitudinem Thesaurorum ab Antecessoribus ejus congestorum II. Absolutum ejus in subditos imperium, cum omnia tamdiu possideant, qvoad Regi libuerit. III. Immensitatem munerum ab exteris ipsi missorum.

Reges Magnorum Magorum Titulo insigniuntur, de qvo dictum Not. Dign. Diss. II. c. III. §. V. Autorem Familiae suae habent Tamerlanum Magnum, qvo hoc ordine descenderunt.

VI. Sultan Babour h. Princeps egregius, Filius Hameth Scheck qvi primus tota India potitus fuit, Obiit A. MDXXXII.

VIII. Abdul Feta Gelal-eddin Muhammed, communiter Akabar dictus h. Magnus, Filius Hamajoni: Regnavit LIV. Annos obiitqve A. MDCV.

IX. Sultan Selim, alias Jehanguir Patcha, h. Imperator Victor mundi, successit Parenti Akabar mortuus A. MDCXXVII.

X. Sultan Kouram secundo genitus Jehanguiri, Changeban dictus, h. Rex mundi Obiit A. MDCLXVI.

XI. Aureng. Zeb Tertiogenitus Changehani hodiernus Rex, ita dictus qvasi Ornamentum Throni, Princeps regnandi artium peritissimus, sed qvi triste initium Regni fecit dejectione Parentis, caede Fratris primogenitis Daracha, ac Sororis Begum-Sahebae, exilio Sultani Sujah secundogeniti Fratris, captivitate dn. qvartogeniti Murat Backscha ac Solimanni Chekour Nepotis ex Fratre Daracha. Qvae delicta tamen ex eo tempore austaro vitae genere expiare conatus fuit, dum omni liqvore forti, carne, piscibus, ipsoque pane triticeo in hanc usque diem abstinuit, solo pane hordeaceo, herbis et conditis contentus: Nullo in lecto etiam, sed in terra decumbit, sola tigridis pelle tectus. Suppeditavit relationem qvandam eorum eliteris P. Henrici Roth Viri inter Orientales notissimi Autor Diar. Europ. Contin. XII p. 153. qvam ex priori hujus scripti editione hic iterato subjicimus, incompletam tamen, qvave pleniorem et accuratiorem debemus industriae diligentissimi Tavernerii P. II. Lib. II. c. I. II. III. IV. V. VI. VII. Nomina Propria relationis praesentis qvoqve non usqve qvaqve forte congruent, sed ita fieri solet, dum peregrina describuntur, idemqve in veteribus Graecis ac Romanis Scriptoribus, dum illi Persica, Indica et ex Europa nostra Germanica, Gallia, Britannica scripsere, jam dudum eluxit. Der grosse Mogol verliß nach seinem Tode 4. Söhne/ der erste war Daraxa, den der Bater nebst seinen erstgebohrnen Sohne Sepachschaka zum Successorn im Regiment benennet/ und ihme die Reiche Lachor und Mullor eingeräumet hatte. Der ander Sohn war Schasschian, dem er das Reich Bengala überlassen/ dessen annoch kleiner Sohn Sultan Dundam. Der dritte wurde Aaorangzet genennet/ und hatte keinen Sohn/ diesen machte der Vater zum Könige in Decan. Und dann der Vierdte war Murat Backhs, den der Vater dem Königreiche Guzerat vorsetzte. Als nun der alte Vater Schajahan alle seine Reiche dergestalt eingetheilet sahe/ dünckte ihm/ das Käyserthum wäre nunmehr wol versehen/ allein als er wider Gewohnheit der Mogorischen Käyser gantzer 4. Tage nicht in öffentliche Versammlung kam/ und sich den gewöhnlichen Sitz-Tagen entzoge/ ist das Gerichte alsobald in der Stadt Agra und durch das gantze Reich

erschollen/ der Käyser wäre todt. Wiewohl nun sich der ersigebohrne Sohn hierwieder legte/ und vorgab/ der Vater sey nur durch eine Kranckheit/ nicht aber durch den Tod/ anhero zu kommen verhindert/ hat mans ihme doch nicht glauben wollen/ sondern die drey Brüder haben ein ansehnlich Krieges-Heer wieder ihn auffgebracht/ und ihm mit solchem im Gefilde von Agra über wunden und in die Flucht geschlagen/ so/ daß er sich mit seinem Weibe/ Sohne und wenig andern nacher Lachores bageben müssen. Wohin ihm der Vater Elephanten/ Briefe und die Schlüssel zum Schatze geschickt/ welcher sich wohl in die 80. Millionen Cronen belauffen/ diesen hat er weggenommen und in die Vesiung Rhacher/ welche von denen Christten befestiget war/ verwahret. Ein Jahr hernach hat er 80000. Mann zu Roß/ und 40000. zu Fuß an eben selbigem Orte wider seine Brüder auffbracht/ aber das Glück ist ihm nicht viel günstiger gewesen als zuvor. Dannenhero als er mit seinem Weibe/ Sohne und wenig andern durch die Wildnissen flichen wollen/ und ihme die Frau aus Durst und andern Unbeqvemligkeiten auff dem Wege gestorben/ ist er letzlich mit dem Sohne zu einem seiner Vasallen/ den er hie??? vor eingesetzet und verordnet hatte/ mit Nahmen Alhmadta/ gantz erschöfft kommen; Welcher ihn sehr frenndlich auff genommen. Endlich aber ist er doch noch von einem/ der sich dieser wegen ein gut Trinckgeld eingebilder/ denen Brüdern verrathen worden/ und vor denen Augen alles Volcks samt dem Sohne (P. Roth hats mit angesehen) erstochen worden. Der Verräther kam (wie man wähnete/ wegen Erhaltung eines guten Praesents) frölich wieder zu denen Seinen. Allein sein Exempel zeigete/ daß die Nemesis keines weges lahm sey/ ob sie gleich zu weilen langsam zur Rache schreite: Dann kurtz hernach ist ihm auf Befehl des Andergebohrnen Sehnes Gut und Blut beraubet worden/ die weil er den alten Vater/ den König/ verachtet und gesangen genommen/ sich auch allbereit vor dem Käyser halten und schelten liesse. Welches/ als es der Drittgebohrne merckte/ hat er den Viertgebohrnen Murat Backs mit arglistigen Versprechungen zum Regiment angefrischet/ über den Alcoran schwerende/ er wolte/ wann der Bruder Schaschia aus dem Wege geränmet wäre/ ihme die Regierung abtreren/ u. beydes Mahomets Grabe zu Mecha (nach Aufgebung des Reichs) ein Privat Leden führen. Durch welche Promiss Murat Backhs veranlasset worden/ 4000. Mann dem Bruder zuzuführen/ und nachdem der Andergebohrne

mit seinem Sohne über wundenist der Sieg diesen Beydan blieben. Der Bruder fordert das Reich/ dieser verspricht ihm solches ungehindert einzuräumen/ wofern er denen Proceribus des Reichs zu gutem Antritte ein dreytägiges Gastmahl würde anstellen. Wie er solches gesagt/ also geschiehers/ und sind auff dieses Gastmahl Ehren halber auch P. Roth und der Niederländische Consul geladen worden. Aber unter diesem Wol-Leben hatte der jetzige Käyser Aaorangzet mit einem grossen Messer den Murat Backhs und seinem Sohne/ nicht sonder Erstaunen/ der Geladenen/ die Köpffe abschlagen lassen; Und ist also das Reich ihme/ dem Aaorangzet mit barbarischer Grausamkeit/ vermittelst unschuldigen Bruder-Bluts/ bestätiget worden.

VI.

???d singularia Regni Indici referimus; Qvotannis ibi Festum Ponderis Regii celebrari: Qvod peragitur ponderando Regem Die Natalis ejus, ejusqve tanto major laetitia est, qvo Regem isto anno ponderosiorem redditum sentiunt. Peracto Ponderationis ritu a Proceribus muneribus afficitur tam amplis, ut precium ad XXX milliones Librarum Francicarum facile surgat. Vid. Tavern. c. IIX.???ella cum vicinis Principibus Rege Aracan, Golcondae, Tataris Urbeqviis, et imprimis Regibus Persiae geruntur, qvibus cum hactenus praecipua ob Candahoram controversia Regibus hisce intercessit. Inter Foedera extantius illud est, qvod cum Turcis subinde ineunt, tanqvam causam communem secum adversus Persas habentibus: Caeteri ipsorum Faederati Vasalli potius et Tributarii, qvam aeqvalium jurium participes, adeoqve veri Faederati sunt. De Majestate Regum extat Kircheri Descriptio. Chin. Lib. II. c. V. In publico Auditorio ea majestate refulgebat, ut pauci ex Monarchis simili forma habitus, qva Numinis instar radiante Diadomate ex auro, Perlis, lapidibusqve inaestimabilis pretii se spectandum praebet insede pari apparatu oxornata; In manuglobum tenet, qvo se Orbis Dominum summamqve potentiam exprimit: Nudis pedibus more Majorum sedet, qvi a suis saepius interdiu precioso liqvore lavantur: Habet et appositum vas preciosum liqvorem continens, qvo astivo calore aut caeteris temporibus, ubi platuerit, se reficiat. Et dum porro e Sciptore Soc. Jesu Dan. Bartholo recenset, ut in ejusmodi Majestate comparuerit, dum P. Rudolpho Aqvavivae aditum concesserit, pergitqve: Numerus Principum praeter XX. Reges suos Vasallos, qvi eum stipabant, non

raet. Saracenorum more sedebat supra culcitram Holoserico, auroqvi contextant de qva merito illud dici poterat: Omnis lapis preciosus operimentum ejus: Capitis integumentum erat fascia aureis filis inaestimabilis precii, lapidibus gemmisqve Indorum more Regum intorta: Vestimentum ad genu usqve protensuni auro coruscum, nec non opere Phrygio floribus foliisqve intertextum; Cixgulum non dispari ornatu concinnatum, nudis qvidem pedibus, sed femora subtilissima carbaso ad instar byssi variis striis, perlisqve innexis incrispato spectabantur. Ad unum latus acinacis, ad alterum Ephebis, arcubus, pharetris, caeterisqve exoticis armis instructis circumdabatur. Loqventi gemmae qvasi ex ore, tum ad recordationem eorum qvae dixerat, tum ad Majestatis magnitudinem demonstrandam decidere videbantur: Verba, qvae dicebat, arrectis auribus ab estantibus magno silentio excepta palimpsesto committebantur. Conser. Mandelslo Lib. I. cap. XXVIII. et seqq.

VII.

Inter reliqvos Asiae Reges sunt Rex Calicuti, Magnus Samorin alias dictus, Rex Golcondae, Reges deinde Pegu, Siam, Avae, Tonchin omnes statu ac fortuna varii.???egna Insularum???rchipelagi S. Lazari etiam nativis adhuc gubernantur Regibus; sed debilioris conditionis ac sine magnis reditibus, ut sunt Javae, Sumatrae, Ternatae, Macasseris; Europaei enim redituum maximam partem ad se traxerunt, unde parum illis superest, nisi qvod horum benignitate habent.

VIII.

Regnum CHINAE antiqvissimum perhibetur et ad ipsa tempora Antediluviana pertingens, vid. Mart. Martin. Histor. Sin. Dec. I. Nunc non amplius sui juris, sed Tataris subjectum esse notorium est. Caepit illa Chinensium infelicitas circa A. MDCXLV. occasione stupratae a Chinensium Principe Virginis???ataricae. Tatari conqvestores Chinae Occidentales vocantur a Martino, qvi integro Libro Historiam de Bello Tatarico prodidit; Nec Chinenses nisi paucissima loca in extremis???ustralibus reliqva habent, gens alioqvi libertatis amantissima, cujus amore pariter ac desperatione adacti invasionem Formosae videntur suscepisse. Notabile est ipsos jussos fuisse in signum subjestionis comam, qvam alias prolixam alere solent, resecare, a qva tam alieni hactenus fuere, ut qvidvis subire maluerint, qvam Legi huic se adstringere. De hodierni Regis Tatarico???hinensis splendore ita

Kircherus Chin. Lib. II. c. X. Habitus Regius variis draconibus volucrumqve pennis, nec non inaestimabilis pretii gemmis perlisqve exernatus, qvo summam Majestatis sibi venerationem et formidinem in animis Subditorum conciliat. Cur vero cuncti ad Regem admissi pendentibus brachiis solio astent, hoc ea de causae fit, qvod nefas esse putant Tartari coram Majestate Regia aut manibus gesticulari, aut pedum motu qvidpiam tanta Majestate indignum committere. Hinc statuae ad instar, ne indignationem ejus ex solitae ceremoniae omissione incurrant, immotis pedibus manibusqve, superciliisqve in terram demissis assistere consveverunt. De Regum???hinensium cultu autem paulo post haec scribit: Rex seu Magnus Monarcha Sinarum ante Tartarorum irruptionem, cum olim in tribunal procedebat e loco superiore ad in gentem fenestram, ceu Numen qvoddam se conspiciendum praebebat, Manu eburneam tabulam advultum contegendum gestabat, nec non aliam Tabulam dimidio cubitu latam, integro longam supra Regium Diadema frontemqve, e qva tabula lapilli summi et inaestimabilis precii ita in fila inducti dependebant, ut frontem ac vultum omni ex parte tegerent, et intuentium oculis etiam praesentem affectata qvadam divinitatis spetie subducerent etc.

IX.

Inter Tatarorum Reges, praeter eum qvi simul China Tataris occidentalibus imperat, recentia Itineraria commemorant???egem Tanguthi, qvod Regnum Tatariae amplissimum esse perhibent, Regisqve Devae vocati effigiem ex delineatione P. Joh. Graberi exhibet Kircher. L. ante cit. Eidem Regno aliud sui juris adsitum, qvod Barantolam et Lassam vocant, in qvo praeter eum qvi Regni negotiis incumbit, alius residet, qvi Magni Lamma nomine innotiit, h e.???agni Sacerdotis: Is ab omni negociorum mole avulsus intra secretos Palatii sui successus otio indulgens Nummis instar adoratur non solum ab indigenis, sed et omnibus Tataria Regibus subditis, suscepta ad eam voluntaria peregrinatione; Hunc veluti Deum verum et vivum, qvem et Patrrem et Patrem aternum et coelestem vocant, magna munerum, qvae eidem offerre solent, attestatione adorant. Sedet is in obscuro Palatii sui conclavi, auro argentoqve ornato, nec non multiplici ardentium Iampadum apparatu illustrato in eminenti loco supra culcitram, cui preciosi tapetes substernuntur; Ad qvem advenae capitibus humi prostratis advoluti non secus ac summo Pontifici pedes ineredibili veneratione osculantur.

Tantae praeterea est inter omnes Reges in tota Tataria autoritatis, ut nullus Rex alicubi inauguretur, qvi non prius missis Legatis cum inaestimabilibus muneribus a Magno Lamma bene dictionem pro felici Regni auspicio postulet. Kireher. Chin. Lib. II. c. IV. In iisdem tractibus superioribus seculis Magni illi Principes fuerunt, qvi communem Presbyteri Johannis Titulum tulere, a Gingi Chane postea dejecti: De qvo vid. id. Kircher. Lib. II. c. I.

In Africa AEgypti Regnum fuit Antiqvissimum. Primorum Regum Dynastiae vid. apud Kirch. Oed. V. I. Synt. I. Qvibus deletis Persae Sceptrum ejus capessiverunt; Inde, intercedentibus paucissimis et fere tributariis Persarum, ad Ptolemaeos devolutum est et partem qvartae Monarchiae constituit; de qvo alibi pluribus. Expiravit deinde regnante Cleopatra et Provincia Romanorum esse coepit, ac diviso Romanorum Imperio Graecis paruit nsqve ad A. DCCIV. admodum, qvo AEgyptii Regem sibi denuo crearunt e genere Muhammedico, qvem Calipham dixeret A. qvo postea et successores ejus hoc nomen accepere usqve ad A. MLIII. qvo Almerico Christiano Hierosolymorum Rege Calipham urgente, ille Sultani Syriae Regis auxilium imploravit, missusqve Sarraco militiae Dux Christianos qvidem pepulit, sed Calipham simul in vincula conjecit, Regnumqve usurpavit, jubens se inposterum non Regem, sed a Principis sui nomine Sultanum vocari. Sic Sultanorum nomen ibi primo auditum, et postea inter servos, qvi Imperium ad se traxerunt, ac tandem Mameluches conservatum fuit usqve ad A. MDXVII. qvo in fidem accepto, sed paulo post ab ea recedente Sultano Tommanbajo Selimus Turcarum Imperator AEgyptum iterum in provinciam redegit, Tommanbajum v. Alcairi publice suspendio sustulit. Vid. pl. Martyr. Leg. Rab. L. III. Leunclav. Pand. n. CCVII. et seqq.

XI.

Caetera Mari Mediterraneo vicina Regna itidem Romanis olim paruerunt: Deinde inclinante Imperio et Mauris, Vandalis ac Gepidis se in Gallias ac Hispanias effundentibus, ab illis postremo insessa sunt, Donec ab Arabibus Muhammedanis Vandali expulsi totaque Africa exterminati sunt, nomine Christiano cum iis prorsus his in locis abolito. Sub Arabibus postea varia Regna exorta, qvae mutantibus, ut fit, Principum familiis pariter mutata sunt; Qvo factum est, ut propter tot mutationes

antiqva populorum, civitatum et oppidorum confusa ac fere obliterata sint, novis subinde dominis nova imponentibus et vetera antiqvantibus: Interea magna pars eorum in potestatem Turcicam concessit. Regni Tunitani causa ipso hoc anno adhuc inter Muhammedem et Ali Fratres contro versarum fuit, Muhammedemque utpote fortuna inferiorem Fratri cedere oportuit. At Regna Fessae et Marocci in Tingitana sita nomen et dignitatem ad nostra usque tempora propagarunt. Et Fessam ipsam Saraceni Aulam Occidentalem appellare soliti sunt, qvod Muhammedani Imperii qvasi altera sedes esset. Imperium eorum Caliphae aliive Regeo externi tenuerunt usque ad An. MLIII. qvo Abul-Texifius Almohavidarum sive Lamptuniorum gentis Princeps exterorum Imperium exosus administrationem rerum suscepit. Inde Abrahamo Pronepote Abul-Texifii occiso Addul Mumen rerum potitus est ex Ludimagistro primus in Africa Pontifex, et Imperator redditus, Imperiumque Tripolim usqve protulit. Post Abdulacus e Merina familiâ circa Ann. MCCX. surrexit et Imperium in posteris suis usque ad A. MCCCCLXXX. retinuit, sede Regia Fessae fixa. Ultimum, itidem Abdulacum dictum, Scirifius qvidam delevit; Ad qvem genus retulere Achmedes et Muhammedes fratres Scirifii, qvi Regiam sedem Marocci fixere, primo tributum pacti a Muhammede Oatazeno, cujus familia post extinctos Merinenses Fessae regnavit, mox vero eodem superiores redditi; Et Muhammedes, fratre Achmede medio tempore mortuo, instructo bello contra Muh. Oatazenum, cujus studiis ante praefectus fuerat, eum subjugavit ac tandem sustulit, qvod factum medio praecedentis seculi. Nostro tempore novos motus tractibus istis facessivit Taefiletta, Princeps a loco paternae Jurisdictionis nomen nactus, qvi primo fratris, deinde nepotis ex fratre malevolentiam immerito expertus, Principi sui juris, sed Religione Judaeo in vicinia se protegendum commisit, mox vero eundem non sine ingrati hospitis nota delendum curavit; Demum arma in vicinos sum sit, ipsumque Gaylandum tunc locis istis latissime imperantem superavit, imperiumque ejus sibi subjecit. Qvade re videnda pluribus Relatio Residentis Anglici in App. Diar. Eur. Cont. XIX. De caeteris Thuanus Hist. L. VII. init. Orani causa inter Mauros et Hispanos saepe litigatum: Qvod aeqve ac alia vicina loca ab Europaeis teneri qvantopere ipsorum intersit dictum c. I. §. II. n. 6.

XII.

Christiani AEthiopiae Reges magnam partem Africae Mediterraneae tenent; Et receptis gentis suae traditionibus ad Sapientissimum Judaeorum Regem Salomonem genus suum referunt: Maqvedam Sabae Reginam conceptum e Salomone filium in itinere peperisse, qvem Melech vocari curaverit; Hunc deinde adultum ad Salomonem missum nomen Davidis accepisse, ac Regem consecratum ad matrem rediisse, qvae Imperium ei statim detulerit, antiqvato simul more, qvi antea apud AEthiopes invaluerat, ut solis foeminis jus regnandi competeret. Sic in haec usqve tempora Regnum AEthiopum recta linea a parentibus in filios translatum perdurasse: Ipsaqve ministeria, qvae Salomon filio isti suo Davidi ad Aulam suam gubernandam ordinaverit eodem ordine, iisdemqve in familiis conservata esse, nec aulica ministeria ex alia stirpe deligi ipsi Imperatori fas esse. vid. Dam. a Goes de Mor. AEth. Hinc porro inter primosqvi Christo nomen dederint se collocant. Et alii qvidem Philippum Apostolum, ut Zaga Zabo, alii Matthaeum, alii , ut Hieron. Iren. Cyrillus, Eunuchum Reginae Candacis (commune hoc Reginarum fuisse nomen, ex Plinio patet) primum statuunt Evangelistam. Solus Scaliger Christianismi AEthiopici incunabula ad annum Justiniani 15. refett; qvod et ex Cedren. Baron. habet, ad An. Christ. 543 qvod tamen vel de AEthiopiae (qvod multis etiam hodie constat regnis, Hispanicis haut dissimilibus) parte, vel restauratione aliqva intelligi debet. Censemus enim initium Christianismi Lacasa (hoc erat Reginae, de qvae Act. 8. nomen) Incrementa Abrahamo et Azba fratribus; [gap: Greek word(s)] Nalko et seqventibus aliqvot deberi; prout Zara Jacobo imperante, Regni res, id est, politicae fuerunt florentissimae. AEthiopes praeterea iis polluere viribus, ut soli causam Christianorum contra Muhammedes cum successu egerint. Insigne exemplum occurrit Hist. Sarac. Elmac. pag. 83. in Cyrenio (Girgasum Regem AEthiopiae fuisse, conj. cit. Nobil. Ludolfus) qvi centies mille eqvitibus nigris, cum centies mille eqvis nigris, rem Christianam ita juvit, ut clementius Christiani per AEgyptur fuerint tractati: Aliud exemplum egregii Christianorum vindicis habet Pocok. in Spec. pag. 63. Inclinantem amplissimi Imperii Statum superius vidit seculum. Cum enim Liban Dinghil, qvi et eodem sensu Atana Dinghil vocatur, et David, et Wanag, Sagghed, et Jakua-Sagghed i. e. gemma venerada) qvod proinde Johannes Preciosus, in Zaga Zabo Confessione redditur,) a Granio, Rege Adel, imperio suo pene fuisset exutus, Legationem ad Europaeos meditatus est, qvae etiam in Lusitania feliciter successit. Emanuel qvippe

Rex eam et admisit, et remisit; periclitatemque aliqvet cohortibus Regem, Filium Claudium qvi Anno 1540. rerum potitus est, itae juvit, ut a rebelli subdito liberatus restitueretur, in Damotum antea regnum ultra Nili fontes, subductus. Qvae qvidem occasio fuit, editae non modo apud Lusitanos Legati Patris; sed ipsius etiam Filii Claudii Confessionis: Verisimile enim omnino est, utramque vel alteram saltem, ipsius Regis, in Lusitanorum gratiam, jussu fuisse scriptam, ne Judaismi suspicio fraudi illis esset, orta ex circumcisione, abstinentia carnis suillae etc. Unde idem Claudius, qvi Granium vicit, pacemque AEthiopibus restituit, Lusitanis auxiliatoribus agros distribuit, relicto religionis exercitio libero: Qvaratione et Patribus Societatis in AEthiopiam patuit aditus, AEthiopibus aliqvandiu non multum molestis, donec initio hujus Seculi Susneus, Basilidis Filius, Minnae Regis Nepos, caeso cum liberis Rege Jacobo, Regnum occupavit. Tum demum Regis aucupati gratiam, eidem persvaserunt, ut nova Religione novum regnum stabiliret, qvod et factum est. Unde passim ritus Ecclesiae Romanae, non sine magnae plebis reluctione, fuerunt introducti. Basilides vero filius, qvi Anno 1632 successit, pristinam Religiorem, Metropolitae, secundum priscum morem ex AEgypto, a Patriarcha Alexandrino, petito restituit. Hottinger. Topogr. Eccl. c. III. n. VII. De Presbyteri Johannis nomine actum Not. Dign. Diss. II. c. III §. VI. Cur Magni Negus, item Beldigiani Titulum gerant, ibidem. Catalogum Regum AEthiopiae omnium vide juxta Dam. a Goes in T. II. Script. Hispaniae. In Statu Regio singularia notantur: Regem fixam Aulae sedem non habere, nec plus triduo uno in loco commorari: Cujus rationem petunt a numeroso comitatu, qvo in struitur. Nec prolem Regiam in comitatu Regis esse, sed seorsim educari in Monte Amara, ne oneri sit subditis, aut seditionibus ciendis occasionem praebeat. In ritibus cibum capiendi peculiare est, tres patinas simul cibo apponi, unam piris, in qvibus dissectis forma crucis apparet, alteram igni, tertiam cinere instructam: Qvarum hac mortis, illa inferni, ista Redemptionis memoriam sibi ad animum revocari cupiunt. Plura vid. apud le Blanc. Itiner. Part. II. cap. VI. VII. et seqq. Add. Nicol. Godignus de Moribus AEthiopum: Historia Ecclesiastica, Politica, Naturaly Moral de los grandes, y remotos Reynos de la Etiopia, Por Luys de Vretta, Valenc. 1610.

XIII.

qvem Magni Tabaqvi et Tabachi nomine ab Incolis salutari, ab Exteris Monomotapam et Benematapam vocari scribunt; Et Regnum ejus terminari Mari AEthiopico, Indico, Promontorio Bonae Spei, ipsaqve extrema AEthiopia: Sedem Regiam Zangibare esse urbe amplissima; Custodiri foeminarum satellitio, velut instar Amazonum atmatarum: Qvod mollitiae genus non uno in loco Asiae etiam receptum est: A Subditis efflictim amari, adeo ut vitam aeternam se obtenturos confidant, si moriantur pro eo: Retigione profiteri Gentilismum; Justitium vero hoc rigore colere, ut carceribus locum haut relinqvat, sed auditos exemplo et sententia, et executione ejusdem dimittere. vid. Le Bianc. p. II. Itin. c. IV.

CAPUT XII. DE REPUBLICA VENETORUM.

II. Prima Reipubl. fundamenta Carmen Sannazarii, Incrementa Reipublicae, Fundamenta Libertatis allegari solitae.

III. Dux, Senatus, Nobiles: Cur Clerici Rep. excludantur? Nobiles Honorarii, Thesauri Reip.

IV. Jurisdictio Reipublica: Ritus despondendi Mare Adriaticum. Insula Venetorum in Mari Mediterraneo: Cypri occupatio et amissio.

V. Certamen cum Genuensibus: Dissidiium cum Pontifice M. Novissimorum PP. M. animus erga Venetos.

VI. Patriarcha ipsorum, S. Marcus Tutelaris: Cur exteris officia militariae concedantur.

INter Scriptores Rerum Venetarum sunt: Caspar Contarenus Cardinalis de Magistratibus et Republica???enetorum???ibris V. Gverinus Piso Soacius JCtus de Romanorum et Venetorum Magistratuum inter se comparatione Ed. cum Contareno. Donati Jannotii Dialogi de Rep. Veneta cum Notis Nicol. Crassi: Marcus Antonius Sabellicus de Gestis Venetorum Lib. XXXIII. Judicium de eo habes in Jannotii Dialogis pag. 17.???ed excusatur a Nicol. Crasso: Eum tradidisse qvidem qvam plurima a veritate disjuncta, non qvidem dedita opera, sed qvia natus alieno solo et ab iis monumentis destitutus esset, a qvibus veritas emi solet. Petri Justiniani Historiae Venetae Libri XIII. Andreae Mauroceni Historia Veneta ab An.

MDXXI. ad A MDCXVI. Franciscus Sansovinus, Thomas de Fougasses, Andreas Dandulus, Joh Bapt. Egnattus, Petr. Martellus, Moccenius, Flav. Blondus Forolivensis, Pet. Bembus. Paulus Paruta???erum seriem ad obitu Julii P. R. ad A. MCLII. Italice exhibuit, Anglice reddidit Henricus Comes Monmuthensis. Icones omnium???eip.???enetae Principum usqve ad Dominicum Contarenum extant cum Elogiis Leonis Matinae Monachii Caetasinatis???dde T. III. Goldasti de Mon. S. R. I. qvo Res Ecclesiasticae Venetorum hujus seculi tractantur.

II.

Prima Venetiarum Fundamenta jacta sunt, cum???tilae metu Itali Maris???driatici???ccolae In Insulas se reciperent: Qvae ipsa causa et extructae Norimbergae fuit, Germanis eam contra???tilam in defensionem sui munientibus. Urbis Encomium a Sannazario conditum passim circumsertur:

Eos tantopere placuisse Senatui, ut pro singulis centenos Aureos???annazario dono dederit, testatur Joh. Bapt. Crispus in Vit. Sannazarii; Vid. Merul. Descr. Ital. f 1052. Adde Lans. Or. contr. Gall. init. Simileqve, si non majus precium apud hodiernum Regem Galliae meruerunt, qvi de Lupara circumferuntur, citati a Nobis superius P. I. cap. IIX. Sect. II. §. III. Potentia ipsorum maxime crevit foedere cum Balduino primum Comite Flandriae, post Imp. Constantinopolitano inito. Qvia enim Alexius Comnenus Isaiici Imp. qvem???lexius???ngelus Imperio et oculis privaverat, filius ad Venetos confugerat et ab iisdem simul Francis ac???elgis occupata Constantinopoli in imperium restitutus, mox vero iterum a Murtzuphlo uno e proceribus obtruncatus fuerat, ideo Franci ac Veneti novis se devincientes foederibus in haec pacta ivere, ut qvicqvid esset sociis armis acqvisitum, aeqvo jure divideretur. Occupata itaque de novo Costantinopoli Balduino???omiti Imperatoria dignitas delata, Venetis vero omnes Maris AEgaei ac Ionii Insulae et in iis Candia, qvam Alexius olim ab Insulanis sponte oblatam

Boniscacio affini suo ex Montis ferratis Marchionibus cesserat, submissae. Vid. Boxhorn. H. V. p. 75???.

Libertatis fundamenta in transactione Caroli M. cum Irene Imperatrice Orientali ponit Sigonius Hist. L. IV. eaqve cautum tradit inter alia capitula, ut Veneti suis uterentur LL. libere et neutri censerentur subjecti esse: Alii Venetos privilegio qvodam Caesareo libertatem et exemptionem obtinuisse dicunt ex Alberico a Rosate in L. cunctos populos C. de SS. Trinitat. Ubi scribit: Ego vidi Privilegium, concessum Duci et Civitati Venetiarum, Bullatum Bulla Aurea.

III.

Caput Reip. Dux est, lingva ipsorum Doge, cui Titulus datur perinde ac Reip. Serenissimi ac Celsissimi, idqve ratione trium Regnorum Cypri, Dalmatiae et Candiae. Nomine ipsius mandata emittuntur, nummi cuduntur et s. residua nihilominus penes Senatores integra rerum gerendarum potestate, adeo ut solus nihil efficere valeat. Peculiare ipsius insigne est Galerus Ducaliis pyropo fulgentissimo conspicuus et longiuscule acuminatus ac in tempora modice flexilis, qvem tempore inaugurationis in saxo mediocris eminentiae, qvod Gigantum scalas nominant, capiti indunt. Vid. Thuld. ad Inaugur. Bertucii Valerii A. MDCLVI, Dignitas electicia est, rarique fortunae beneficii in loco habitum, cum Laurentio Priulo Frater Hieronymus succederet, qvippe in Rep. in qva summopere cavetur, ne dignitates potius Jure hereditario, qvam virtute ac meritis concedi videantur. Sed id Virtutem Hieronymi opinioni tributum est, qvae tantum apud Senatum valuit, ut ab eo exemplum Reip. perniciosum incipere non posse creditum sit. Thuan. L. XXIII. ad A. MDLIX.

Senatum absolvunt CXX. Senatores, e qvibus sexaginta ordinarii, sexaginta della Gionta appellantur. Hi pacis bellique tempora constituunt, pecuniam a Republ. exigunt, nova tributa imperandi, eligendi oratores ad exteros Principes jus habent, etc. De qvibus ac reliqvo Venetorum Magistratu Vid. Donat. Jannot. citt. Dial. de Republ. Venet. In universum autem Ecclesiasticos ab omni participatione Regiminis sui excludunt, cujus rationem reddit Bodinus, ne Reipublicae arcana prodantur, cum, qvi sacris initiati sunt, nihil contra Pontificis Maximi utilitates facturi putentur. De Republ. Lib. III. Cap. I. Unde et Hermolaum Barbarum exilio damnarunt, qvod Legatus ad Papam in Collegium Cardinalium recipi

passus fuisset. Add. Trut. Stat. Europ. p. 126. Inter paucissimos Fr. Paulus Sarpius Servita Elogium Consiliarii Reip. emeruit, cum Pauli V. P. M. sinistris in Remp. Consiliis sese prudentissime pariter ac erudite opposuisset Caeterum Senatui adjungitur Consilium magnum Patriciorum seu Nobilium, qvos pro re nata augere amant, qvemadmodum urgente necessitate Belli Turcici aliqvot Pisanorum soluto precio MM. Aureorum in numerum suum recepere, eandemque libertatem et aliis permiserunt. Inter Cives Honorarios ante aliqvot annos assumsere Joh. Fridericum Ducem Brunsvicensem et ante hac Ferdinandum IV. Regem Romanorum. Thesauri AErarii ipsorum celeberrimi sunt; Sed qvibus Legatus Hispanicus aliqvando objecit, eos radicibus destitui, cum Thesauri Regis sui e radicibus Americanis incrementa attraherent.

IV.

Ditiones ipsorum terrestres sunt Marchia Trevisana, Forum Julii, Istriae et Lombardiae Transpadaenae pars, denique et Regnum Dalmatiae. Inter Marina est. 1. Ipsum Mare Adriaticum, qvod Dux Festo Ascensionis Domini vel Dominicâ seqventi, qvemmadmodum A. MDCLXVII. factum fuit, injecto Anulo Reip. despondet navi vectus, qvam Bucentaurum Bucintoro, vocant, qvam simul aliis ad hoc negocium pertinentibus ritibus ita describit Petr. Justin. L. XIV. Est navigium maximum atque ornatissimum. Nam structura ejus sublimis columellisqve freqventioribus culta auroque ad prorem a puppiqvae fulgida, hospitesqve insignes, aliiqve eminentioris fortunae viri, qvi ad urbem veniunt, ea navigii machina a Principe et Partibus officii gratia excipiuntur: Ducale solium in frontispicio, superiori tabulato collocatum, ubi Princeps inter legatos, consiliariosqve medius sublimis residet, et circum per subsellia summus ille Patrum Ordo majestatis, et silentii plenus. In inferiori autem tabulato remiges navigium tonsis agunt, et remulco interdum, dum aqvae in contrarium fluunt, tanta moles trahitur, publicumqve erigitur vexillum, et juxta illud Principis auratum scutum; summitasqve Bucentauri holosericum, purpureumqve habet opertorium funibus alligatum, ne ventus rapiat.???d proram positum est Justitiae simulacrum auro fulgens, cujus dextra nudum ensem, laeva autem aeqvilibrium tenet; rostrumque insigne prominet, ut navigii forma conspectior sit. Dicta Bucentaurus, a Bu, qvod magnum aliqvid significat, et a Contauro, antiqvo navium infigni. Alii Ducentaurum appellatam

volunt, qvasi ducentorum hominum navigium capax, sive a Duce, qvo ille publice vehitur. Institutio hujus machinae primum facta fertur anno reparatae salutis MCCCXI.???lii altius originem indagant, nempe A. MCLXXVII. in adventu Imperatoris Friderici AEnobarbi, seu Barbarossae, cum ille, pro componenda pace cum Pontifice???lexandro III. Senatusque Venetias accessit. Hic Imperator Pontificem odio Vatiniano infectatus, abire Roma, Venetiasqve petere, tanqvam ad asylum tutum coegit Indeqve in Venetos classem duce Ottone filio immisit, qvia Venetis debellatus, captus et ad patrem remissus ab eo impetravit, ut Venetias concederet de pace acturus, qvod feliciter factum, Pontifexque in integrum restitutus pietate et virtute Venetorum. Qvibus, ut Pontifex paria faceret, praeter plurima alia privilegia Veneto Sena tui concessa gratulabundus Principi annulum porrexit aureum, dicens, Ziane Dux accipe, et me authore hoc mare tibi Venetiaeque armis obnoxium desponsato, qvod tu et futuri Principes qvotannis stato die in perpetuum servabitis, ut omnis posteritas memoriâ repetitâ intelligat, maris possessionem patriâ virtute ac navali disciplinâ vestram esse jure belli qvandoqve factam atqve ut uxorem viro, ita illud desponsationis annuae munere vestro subjacere Imperio. Hocqve factum ferunt solenni die???scensionis Domini; ideo qvotannis haec celebritas eodem die, magno hominum et principum concursu concelebratur. Princeps enim cum Principum legatis, Senatuque purpurato, vectus Bucentauro, annulum aureum a Patriarcha consecratum e puppi in undas projicit (aqva lustrali prius solenni ritu in mare profusa) dicens: Desponsamus te Mare in signum veri, perpetuiqve Imperii.???d haec serta florea Principi, Senatuique Veneto boni ominis et laetitiae gratia impertiuntur.

Insulae Venetorum sunt Corfu seu Corcyra, Cephalonia, Zante seu Zacynthus a praefecto, qvi Nobilis Venetus est, gubernatae. In Mari Mediterraneo partes Candiae adhuc retinent Sudam, Spinam longam et Carabusam cum districtibus mediocris amplitudinis. Cyprum etiam totis centum annis tenuerunt: Cum primum Jacobus Cypri Rex, ut in Regno suo tutior esset, eorum Societate se munivisset, eumque in finen Catharinam M. Cornelii Senatoris Veneti filiam in Uxorem duxisset, qvam et Senatus in filiam adoptaverat aditum sibi ad Cyprum ita paraturus. Sic namqve Rege paulo post mortuo, Vidua nata prole posthuma, sed

mox defuncta, in Tutelam Senatus Veneti concessit, qvi eam qvoqve ab intestinis procerum motibus liberavit. Sed cum autoritate sua totis XV. annis protexissent, Ferdinandus Neapolitanus vero, ut ampla illius Regni possessione potiretur, Foeminam variis artibus ad nuptias pelliceret, atque haud obscure Turcarum insidiae, Syriae qvoqve Regis finitimae vires ac potentia suspecta essent, Georgio Cornelio Reginae Fratri negotium a Senatu datum in Cyprum proficiscendi, sororemque persvadendi, ut Reipublicae Regni procuratione relicta in patriam reverteretur. Id cum Georgius perfecisset, Classis Praefectus ac Legati in Tamassi oppidi foro, jubente ac inspectante Regina, D. Marci Reip. Tutelaris vexilla erexere, Cypriumque Regnum in provinciam redactum; Et Catharinam Venetias adventantem Senatus ac omnium Civitatis ordines incredibili laeticia excepere, eique???sculum Oppidum in Taurisanis Collibus dono datum, qvinaque Aureorum millia in annos singulos constituta. Maurocen. Histor. Venet. L. IX. Justinian. Lib. IX. Contigerunt haec circa A. MCCCCLXX. Turca vero circa An. MDLXX. id ipsis iterum eripuit causatus penes se esse potestatem Regni occipandi qvandocunque vellet, qvia jam ante Regnum Cypri Sultanis AEgypti tributarium fuerit, Resp etiam Majoribus suis Tributum solverit; Nunc vero sibi non amplius integrum esse pro exiguo pretio id, qvod suum esset, aelii relinqvere.

Deniqve et in Archipelago Insulas Cerigo et Tino fortalitiis munitas tenent. Caeteras, praeter eas, qvas Turca munivit, Tenedum nempe, Lemnum, Metellino, Scio, Negroponte, Lango et Rhodum, communi cum Turca Imperio fere dividunt, Tributumqve CLM.???ureorum circiter qvotannis ab illis exigunt: Turca interim sui non qvidem oblito, praetogativam tamen Venetis relinqvente, qvippe qvos potentia nautica se superiores esse sentit.

Negotia Venetorum cum Turcis antea exhibuimus. Hostes antiqvos habuere Genuenses, cum qvibus de Domino Maris olim controversati fuerunt, sed illi imperio Maris jam exuti mercaturam tantum exercent, procul armorum exercitio; Usiqve sunt hac in re Veneti primum

recens tunc inventis, bombardis, qvas qvia et strepitu et effectu horribiles sensere Genunses, manus dedere et superati sunt. De foedere Cameracensi, qvod Venetam Rempubl. gravissime afflixit agit Hornius num. IX. Bellum ultimum cum Austriacis gestum fuit A. MDCXVI. sed paulo post finitum. Gontroversia qvam initio hujus seculi cum Sede Romana habuerunt, causa hac nitebatur, qvia e decretis Venetorum erat 1. de non alienandis bonis Immobilibus per subditos. Laicos in personas Ecclasiasticas absqve Principis licentia. 2. De non aedificandis Ecclesiis aut monasteriis eodem Principe inconsulto. 3. De facultate judicandi et puniendi Clericos in gravibus et atrocibus delictis. Hujus etiam vigore A. MDCV. Abbatem qvendam et Canonicum enormium scandalorum reos Venetias abduci et in carceres dari curaverant. Horum itaqve occasione Pontifex M. Paulus V. eos excommunicavit A. MDCVI. 17. April. Sed Veneti rem vili pendentes Bullam Pontificis injustam et plane nullam esse per omnes ditiones suas promulgabant, et Sacra sua toto dissidii tempore, secure et solenniter peragebant, eaqve res tandem temporius interveniente Rege Galliae et Pontifice saniora consilia capiente amice composita fuit. Vid. hac de re Tom. III. Goldast. de Monarchia Sacr. Rom. Imper. et in eo cumprimis Patris Pauli Veneti considerationes Censurarum Pauli V. Pontificis. Adde Thuanum L. CXXXVII. Trutinam Statuum Eur. de Paulo V. et Venetis. Ex eoqve Pontifices etiam mitius in eos consuluere, nisi qvod Urbanus VIII. e Barbarinorum gente Princeps, invenetorum odium inscriptionem Inculentissimam, qva Venetorum erga Sanctam Romanam sedem merita in Regiae Aulae pariete depicta legebantur, obliterandam obducendamque curavit. Innocentius X. enim, ubi primum ad Pontificatus M. gubernacula admotus est, eam Venetorum ignominiam omnem delevit, jussa restitui in scriptione ista prius qvam ipsa prima Cardinalium Comitia haberet. Alexander VII deinde et Clemens IX. magno in pretio eos hactenus habuere neque dubita vere ipsos milite et classe contra Turcas instructos reddere: Hinc et Alexandro VII. gratificati fuerunt, et A. MDCLVII. Jesuitas de novo admiserunt, qvi alias durante dissidio inter ipsos et Paulum V. perpetuo exesse jussi fuerant. Qvia enim isto tempore Antonius Possevinus et Claudius Aqvaviva Generalis imperarant, ut censuris obedirent, in suspicionem venere, qvod caeteros qvoqve ad defectionem incitaturi essent.

VI.

Patriarcham habent, qvi supremum in ditione ipsorum in rebus Sacris caput est, qvem et Patriarcham de Grado appellant. In qvam dignitatem evectus fuit a Pontifice M. Eugenio An MCCCCLIV. Divus Tutelaris ipsorum est S. Marcus Evangelista, cui et celeberrimam Ecclesiam consecrarunt, insignia ejus etiam assumsere, Leonem nempe alatum eidemqve publicis in locis freqventissimum elogium hoc destinarunt: Pax tibi Marce Evangelista. Ab eo praeterea peculiarem Militiam s. Ordinem Eqvestrem instituere, cujus membra vocantut Eqvites S. Marci. Militiae terrestri externum praeficiunt, vel neqvis civium militaribus copiis instructus plus possit, qvam conditio aeqvalitatis patitur, vel qvia dum in rebus maritimis versantur, militiae terrestri se minus aptus putant.