CAMENA Early Modern Latin Texts

ARCHONTOLOGIA COSMICA, SIVE IMPERIORVM, REGNORVM, PRINCIPATVVM, RERVMQVE PVBLICARVM OMNIVM PER TOTVM Terrarum Orbem COMMENTARII LVCVLENTISSIMI, QVIBVS CVM IPSAE REGIONES, EARVMQVE INGENIA, ac Termini, tum Incolarum Mores, Opes Prouinciarum, Mercimonia ac Negotiatio, Robur militare, Forma dominij, Religionis cultusque ratio, Successiones denique Principum ad nostra vsque Tempora deducuntur, et veluti speculo quodam Lectoris oculis subiiciuntur, Opera et studio JO. LVDOVICI GOTOFREDI, QVI EOS PRIMO GALLICE PER D. T. V. Y. SACRI CVBICVLI apud Regem Christianissimum Equitem conscriptos: Nuper vero ex nouissimo et auctiore exemplari Parisiensi in sermonem Latinum conuertit, nouisque accessionibus locupletauit, et in tres Libros diuisit, QVORVM I. Imperatorum, Regum, Principum, summorumque Magistratuum, qui per Europam sibi Imperij sedem fixerunt, etiamsi extra hanc quoque dominentur, descriptioni tribuitur. II. Monarchos, Reges et Principes per Asiam, Africamque rerum potentes, quique in his partibus Globi Terrestris domicilia sua constituerunt, persequitur. In quo secundo libro Lector multa inueniet, inprimis in descriptione rerum Ottomannicarum et Persicarum, quae antea lucem non adspexerunt, sed jamprimum in publicum prodeunt. III. Omnium Ordinum tam Religiosorum, quam Militarium, siue Equestrium per Orbem Christianum Origines, Auctores, Leges, Incrementa et Decrementra complectitur. AD REVERENDISS. ET ILLVSTRISS. D. D. GEORGIVM FRIDERICVM ARCHIEPISCOPVM ET S. R. I. Electorem Moguntinum, etc. Cum gratia et priuilegio Sacrae Caesareae Majestatis ad sexennium. [gap: illustration] FRANCOFVRTI ad Moenum, Sumptibus LVCAE JENNISII. Anno M. DC. XXIIX.

DE IMPERIO MAGNI CHAMI SIVE REGIS TARTARORVM.

SVMMA CAPITA.

1. Imperii Tartarici ingens amplitudo et Vastitas; eius fines siue limites et clima Coeli.

3. Quo fruatur hoc regnum aere: abundat Oriza, frumento vario, sericalana, Rhabarbaro, Musco. Multa in eo camelorum et equorum boumque armenta. Lithanthracum hic copia, quorum usus ad ignem. Crebri hic Phasiani et alij alites.

5. Lacus ab incolis Caniclu dictus, in quo mira Margaritarum abundantia. Flumina huius regni celebriora.

6. Robur et ratio viuendi Scytharum, qui Tartarorum maiores fuerunt. Mos eorum plane Barbaricus, bibere ex craniis interfectorum hostium, et se eorum detr actis tegere pellibus.

7. Quae praecipue coluerint Numina: eorum sacrificia, ceremoniae cruentae in contr ahendis faederibus Exe. quiarum ratio in sepeliendis regibus, quibus immolabant ser vos et ministros regios.

9. Quibus pigmentis soleant mulieres Scythicae cerussare faciem. Iuramenta et Leges Scyth. rum.

10. Origo Imperij Tartarici: quo pacto a vicinorum dominio liberati fuerint per Changistum siue Chinguin Chanum.

11. Ingenium, mores, constantiae, Leges, cibus, potus, vestitus, exercitia et arma Tartarorum. Ratio eorum pugnandi; exsequiae.

12. Opes eorum consistunt in negociatione Orizae, materiaesericae, cannabe, lana, rhabarbaro, musco, panno e pilis camelorum, gingibere Caryophyllis, sabulo aureo fluuiorum, coralio, lapide Lazurio, et auri fodinis.

14. Robur regni Tartarici consistit in situ et amplitudine prouinciarum, in oppidis, multitudine populorum et Hordarum in campis.

15. Nomina Regum Tartaricorum, litteris aureis inscripta praecipuis Templis vrbium. Potentia eorum absoluta, cum iure vitae ac necis in subditos.

18. Sigillum, quo vtitur Magnus Cham Tart arorum in diplomatibus edictisquesuis. Summus et rigidus Iustitiae obseruator.

19. Consilium eius duplex, Regni et Militiae, vtriusque Iurisdictio. Potentia et auctoritas Astrologorum apud Tartaros.

22. Religio Tartarorum est Cento quidam compositus ex Paganismo, Mahometismo et Christianismo. Eorum ratio cultus, preces. Credunt immortalita. tem animorum.

QVi curiosius ex Geographorum principi is mensi sunt Va stissimum terrarum spacium, quod ingens hoc Magni Chami Tartarorum Regis imperium Complectitur, in ea sunt sententia, vix ullum principem per Asiam et Europam tantum (si amplitudinem spectes) possidere terrarum, quantum Mogul possidet: nisi forte Hispanorum regem excipias, quem, ut non negamus, ob Aduersi siue Noui Orbis spaciosissimas prouincias et regna, plus humi in terreo

hoc globiambitu, quam Chamum obtinere: Ita rursum fatendum est, Tartarica regna et provin cias continentibus spaciis iungi, et velut vnum corpus constituere: cum contra Hispanica potentia per IV. Orbis partes sparsa, velut laciniosa sit, et vix vsquam, praeterquam in America, cohereat, sed passim intercursu aliorum principatuum separetur et diuellatur.

Igitur ingens hoc regnum (siue Imperium,) quod incolae Mogul seu Mongul, nos Tartariam vocamus, a fluuio Tartar, qui bonam partem eius alluit, his circum scribitur limitibus. Ab Oriente vasto et famoso illo regno Chinae, Mari quod De Cin appellatur, et Freto Anianensi. Ab Occidente Imao Monte, qui totum istud latus claudit, exceptis quibusdam Hordis Tartarorum, qui cis montem habitant, et Magni Chami imperium agnoscunt. A Meridie habet Indiam extra Gangem, ipsum Gangem fluuium, et Oxum, qui hodie Abia dicitut. A septentrione Marigla. ciali terminatur, ubi prorsus ignota incultaque est, et inhabitara putatur, ob Poli Arctici propin quitatem et frigiditatem. Vt breuius dicam: Imperitat Magnus Chamus omnibus illis terris, quas veteres sub nomine Scythiae extra Ima. um montem intellexerunt, cum regione Serum, qui sub regni Cataiensis nomine hodie censentur. Quidam qui res Geographicas exactius se percepisse autumant, ita definiunt. Statuunt vnum limitem desertum Lopense, ex aduerso Lacum Kytay, vsque ad murum, qui porrigitur intra XLIII. et XLV. Gradum, ab vrbe Ochioia intra duos montes sita, vsque ad alium montem, qui mare contingit, diuiditque Tartaros a Chinensibus: Et ab Oceano Scythico vsque ad fines Tipurae et vicinarum regionum. Comprehenduntur in hoc spacio multa regna et prouinciae amplissimae, multis bonis et praestantibus oppidis exornatae.

Praecipua totius regni ciuitas est Cambalu, quam quidam putauerunt esse veterum Issedonem Sericam, sita supra Polisangin fluuium, forma quadrata, cuius ambitus habere putatur XXIV. milliaria Italica. Portas habet duodecim, cum totidem suburbiis, in quib. sua sunt hospitibus et mercatorib, diuersoria. Tenet autem haec vrbs velut vmbilicum regni Cataij, est non huius duntaxat, sed et caeterarum in circuitu veluti centrum.

Habet autem hoc Imperium praeter opulentissimum regnum Cataiense, alia quoque non contemnenda: De Tangut, Camul, Tenduc, Tainfur, thebat, cum vrbe et prouincia Caindo, quae omnia pro dignitate a nobis describi non possunt, cum vix quisquam dicere queat, se ea perfecta nouisse, vel quae scitu necessaria sunt, ab aliis didicisse.

3. Qualitas et ingenium soli Tartarici.

Aiunt regnum Cataiense abundare Oriza et Tritico, aliisque rebus ad victum necessariis, quanquam aere perfletur frigidiori. Sed et auri argentique hic multum reperitur, et serici, et rhabarbari et Musci. Adde magnum animalium numerum; et ut vno verbo dicam, praestat haec regio, quicquid non ad victus duntaxat necessitatem, sed et delectationem Geniifacere potest. Innumeros hic videbis Camelos, et armenta equorum frequentissima. Narrant Epistolae Tartaricae, Magnum Chamum alere equarum candidissimarum decem millia, quarum lac bibat. Vinum vix vllibi colligitur, constatque in Cataio non prouenire. Reperiuntur hicetiam saxa nigra, velut Carbones fossiles, ad alendum ignem vtiles, cuiusmodi et in Germania in feriore reperiuntur. Aeris temperies hic laudari non potest, sunt enim hic peraestatem tonitrua et fulgura adeo horrenda, ut prae timore homines animo linquantur: Iam calor magnus est, mox frigus, et densissime niues cadunt. Ventorum frequen. ter tam validiflatus, ut equites in cursu sistant, aut arbores radicitus euellant, multumque damni regionibus inferant. Hyeme nullae cadunt pluuiae: aestate frequentes, sed adeo leues, ut vix superficiem soli humectent. Auium in his oris ingens multitudo, inprimis Phasianorum et aliarum, quarum apud nos commendatur raritas.

Lacus habet Tartaria plurimos, quos longum esser enumerare: praecipuos tamen recensebimus. In Prouincia Caniclu Lacus est, in quo tanta Margaritarum copia, ut precium earum omnino vile futurum esset, si cuique quantum liberet, piscari permitteretur. Quare sub capitispaena cautum est, ne quis sine permissione Magni Chami Vniones in hoc Lacu quaerat. Scatet autem et piscibus idem Lacus. In prouincla Caraima alius est supra modum piscosus, centum ambitu suo complectens milliaria.

Fluminibus rigatur Vestissimum Hocregnum non paucis, inter quae Pulisachnis vel Polisangis facile primum locum obtinet. Caromoran in Oceanum euoluitur, ob latitudinem et profunditatem suam pontis impatiens. Quianfu latitudinem dimidii milliaris habere creditur, profundus admodum et piscosus. Quiamo maiorem in Orbe non esse putat M. Paulus Venetus: refert enim latitudinem eius quibus dam in locis X. milliarium esse, in aliis VIII. in quibusdam VI. Longitudinem vero eius porrigi in iter C. dierum.

De rebus, quas quaeque prouincia prae aliis gignit, sigillatim dicere, difficile est, nos tamen quedam afferemus. In regno Tangus plurimum crescit Rhabarbari, quod per plerasque orbis prouincias distrahitur: In regno Tenduc auri fodinae sunt, et venae Lapidis Lasurii. Prouincia Tainfur caeteris est cultior, ita ut etiam vineas habeat. Regnum Thebetanum paludibus vdum est obsitum tamennemoribus, in quibus ferarum copia: reperitur hicetiam Coralium, et Muscus odoratissimus, aliaeque res aromaticae, Haec suntea, quae de huius Imperii natura et qualitate dicere habuimus, nunc, cum aliud nobis in hac inopia non innotuerit, videbimus cum veterum Scytharum, tum nostri aeui

6. MORES ANTIQVORVM SCYTHARVM.

Quas gentes populosque hodie generatim appellamus Tartaros: ij olim omnes sub communi Scytharum nomine comprehensi fuerunt, habitaueruntque cis et vltra Imaum montem. Et ab initio quidem Scytharum regio admodum ampla non fuit: sed successu temporis et incola. rum virtute longe lateque eius prolata sunr pomoeria, subieceruntque sibi Scythae alias quoque prouincias et nationes exteras, facti celebres per totum terrarum Orbem. Saepius ab exteris principib. petiti, subacti nunquam fuerunt, nec vnquam peregrino submisere colla iugo. Et Cyrum quidem cum omni suo exercitu iugulauerunt, duce faemina: et Darium turpifuga se recipere coegerunt: Alexander vero Macedo perdidit omnes quas aduersus eos miserat copias. Audiuerunt quidem Scythae nomen Romanorum, eorum vero vires et arma experti non sunt. Viuebant vereres Scythae, non aliam quam naturae legem obseruantes. Furtum detestabantur et puniebant, ut qui greges suos non intra crates aut parietum saepimenta custodiebant, sedruri errare sinebant. Auri et argentiapud eos noritia nulla, nec aliud in vsu ad vitam alendam quam carnes cum lacte et melle. Aduersusfrigora munsebant corpus ferarum pellibus, Parandae ad vestes lanae artem ignorantes. Captorum caesorumue in bello hostium capita ad regem de. ferebant, aliter praedae participes non fiebant. In amputandis hostium capitibus hac vtebantur ratione. Post aures circa caruicem incidebant nouacula cutim in orbem, eamque detrahebant capiti, deinde inciso collo et separatis vertebris excanabant cranium. Exreliqua pelle corpori detracta et praeparata faciebanth. benas frenotum suorum, autadhibebant ad alias res, in quib. corij bubuli vsus est. Quidam etiam dextras manus hostib. amputabant, easque excoriatas applicabant pharetris suis, pelle manuum eas velut operculis tegentes. Alii integram pellem detrahebant homini, eamque extensam in assere siccabant, et velut Trophaeum praeferebant. Capita hostium, de quibus supra diximus, excoriata et corio bubulo inclusa, ditiores intus deaura. bant, vtebanturque iis pro poculis, eaque aliquando petegrinis (siquidem viri illustres essent) dono offerebant, narrantes simul quae quisque fortiter fecisset.

Principes solebant quotannis honoris ergo vinum exhibere militibus, qui fortiter fecissent in bello: ij, qui nullum adhuc ex hostib. interemerant, excudebantur e caeterorum consortio, quae quidem maxima habebatur ignominia. Qui plures caeteris interfecerant, duplum bibebant, quin et tot afferebant ad conuiuia calices, quod occiderant ininiicos.

Inter falsa sua numina praecipue colebant Vestam, quam omnib. rebus presse credebant: deinde Iouem et Tellurem, quam iouis putabant esse coniugem, et hos quidem cum primis cole. bant placabantque. Praeter hos adorabanteriam Apollinem, et Venerem caelestem, et cum Marte Herculem: nulli tamen horum omnium ullum extruebant Templum aut Aram preterquam Marti, cui sacrificabant centefimam omnium quae bello cepissent: immolabant ei autem inprimis equos, animalis genus bellicosum. Porcorum omnem abiiciebant curam, neque inter greges ferebant.

Si quis a Rege ad mortem condemnabatur, non in ipso solo stabat supplicium, sed et ad libe. ros eius masculos ex tendebatur. Percutientes foedus Scythae, capiebant ollam fictilem, infundebantque in eam primo vinum, deinde sanguinem vtriusque partis contrahentiu foedus, hecque simul miscebant: eo humore perspergebant gladios suos, secures, sagitras et arus. Postea recitato iuramento pleno horribilibus execrationibus, quibus deuouebant caput illius, qui prior fidem freg sset, bibebant omnes ex olla vel cratere, quicumque aderant contrahentibus faedus.

Rege mortuo, profundam fossam inprimebant humo, quadratam. Hinc exenteratum corpus inferciebant odoramentis et seminibus: de, inde imponebant cadauer pilento, circumuehentes id ab una gente ad aliam, ubi ab omnib. cum honore excipiebatur. Sequebantur interea ministeria aulica et domestici regii, findentes si. bi auriculas et abscindentes comam in fignum tristitiae, vulnerantes etiam brachia et vellicantes nares vsque ad sanguinem, manum vero dextram etiam sagitta perforantes. Circumductum ad hunc modum cadauer regium in remotissima regni parte destituebant. Ibi erigebatur monumentum, corpusque sarcophago inclusum demittebatur in fossam. Circum tumulum defigebant lanceas et hastilia, cum fasciculis virgarum et quibusdam defuncti vestimentis: sepeliebatur etiam simul vna ex Concubinis re. gis, quam puratus fuit prae caeteris amauisse donec vixit. Purabatur autem et opus habere ministris seruisque in altera vita, qua de causa strangu. labant iuxta sepulcrum regis, praefectum cubiculi regii, coquum, pincernam, pararium siue stratorem, mulionem cum equo gradario, et hi omnes sepeliebantur vna cum defuncto Principe, additis vasis et supellectile prcciosiore. Consueuerant autem singulis annis adeundem modum tumulo defuncti exequias dare, et eius recolere memoriam, quamuis honor is coniunctus esset cum interitu multorum illustrium nobiliumue Scythatum: neque enim vllus, qui conditione seruus esset, ad ministerium regis admittebatur. Eligebant insuper ex iisdem quin quaginta viros ingenuos cum totidem equis, quos omnes strangulatos exenterabant, exemptisque intestinis ac visceribus ventres rursum consuebant. Hinc suffixos palis equos erigebant et necatos viros iis imponebant, ut constituti circum tumulu regium, sessorum in equis

speciem referrent, quasi tot equites ibi stationem haberent ad custodiam regii sepulchri. Et his quidem Scythae vsi fuerunt Ceremoniis in sepeliendis regibus suis.

At in tumulandis priuatis minus erant ambitiosi. Defunctum vita propin qui imponebant currui, deferentes eum ad propinquos et necessarios, quorum quiuis super cadauere conuiuium instituebat, inuitatis consanguineis et ijs qui funus deduxerunt. Hoc postquam ita per XL. dies circumduxerunt, imposuerunt tribus lignis inducto desuper tentorio, deinde reponebant id in vase ad similitudinem nauigii, addentes gemmas lapillosque lucentes, ut eos nancisci poterant. Et haec quidem de ratione sepeliendi mortuos apud Scythas usitata accepimus: Nunc alia videamus.

Viri apud Scythas nunquam lauabantur, mulieres autem fricabant corpus ad saxa aspera et scabra, infusa desuper aqua, cumque cutis hoc modo inflata fuisset, perfricabant eam in super scobe et ligno cupressi, cinere et thure, ijsdem rebus ad conciliandum bonum corpori odorem praesertim faciei, utentes, admistis tamen quibusdam medicamentis siue odoramentis, ut noc modo pulchriores adspectu et suauiores odoratu euadereht. Maximum et pene vnicum Scytharum juramentum erat per Thronum Regis. Si quis peierasse conuictus fuisset (magi enim per sortes virgarum salignarum facile deprehendebant periurium) nullo modo vitabat supplicium capitis, buna vero eius addicebantur fraudis indici et vindici.

Cataienses (qui veterum Seres sunt) suauiter et amice vna viuebant, exterorum vero conuersationem aspernabantur, ut ne verbis quidem vterentur in negociatione [reading uncertain: page damaged] . Si vero suas res vel permutare. vel vendere volebant, aut exterorum merces emere, oportebat peregrinum transire fluuium, ibi quisque exponebat merces suas: Ibi Cataiensis, lustratis diligenter omnibus peregrinis mercibus, sua singulis constituebat pre. cia, oportebatque peregrinum huic iudicio acquiescere, nullo prolato verbulo. Vxor adultera [correction of the transcriber; in the print adultetera], et fur non vocabantur apud illos in iudicium, nec auditum fuit antiquitus, ullum homicidii reum peractum fuisse: Cum nihil aeque metuerent Scythae, quam inobedientiam erga leges patrias, et multo quidem magis quam Astrologorum numeros et praedictiones.

Cum vxore grauida vir Scytha non dormiebat, neque laborante menstruis. Animalis impuri carnibus nemo vescebatur: Sacrificii genus vum tantum nouerant, eratque sibi quisque recte agendi magister.

10.

Caeterum hi populi Turtariae, qui Magni Chami agnoscunt imperium, paruerunt olim vicinis regibus, persoluebantque iis tributum, adeo dissoluti erant et ignaui: Sed postremo excusserunt iugum peregrinum beneficio senis cuiusdam, qui idem erat in regno Tartarico, quod apud nos et Gallos Mareschallus, quem narrant confirmatum fuisse visione in somnis, qua visus est sibi videre Equitem in armis albis, insidentcm equo eiusdem coloris, qui eum ita affatus fuerit. Decretum est Deo, Canguifte (id enim erat viro nomen) ut tu Tartarorum colla iugo leues peregrino, atque Tartarorum Rex et Moderator eos tuae genti subiicias, quibus ipsa nunc tributum seruile pendit. Paulo post Tartari desiderio libertatis accensi elegerunt sibi regem Canguistum, qui primus huius populi fuit Princeps. Aiunt autem accidisse haec anno AN. C. MCLXXXVII. Fuit autem Changuistus ille (quem Persae Chinguyn vocant) homo cautus et prudens, et vitae honestissimae, conabaturque omnibus modis Idolorum cultum e suo regno eliminare. Edicto igitur vetuit coli statuas, iubens vnum solumque adorari Deum, cuius beneficio, ipse ad eam se dignitatem peruenisse aiebat. Postremo cum satis sibi viderer esse virium Canguistus, irruit super Scytharum vicinorum populos, tam cis quam vltra Imaum montem, eosque sibi fecit tributarios, fuitque primus qui Tartaris audaciam dedit, eosque formidabiles fecit, cum prius pastores essent atque armentarii.

11. MORES TARTARORVM NOSTRI TEMPORIS.

Sunt Tartari statura mediocri, robusti, pecuts et humeros lati, Oculis magnis et extra caput protuberantibus, tectis densis hispidisque superciliis. Facies ijs est lata et plana, rarum in mento barbitium, mystace tamen prolixiore. Solent occipitium radere, in anteriore parte alentes comam, quam taeniis implicitam retro aures colligant. Neque vero soli Tartari ad hunc modum tonsi sunt, sed omnes, quorquot inter ipsos viuunt habitantque. Equites sunt expediti, sed pedites nullius precii: Neque vero pedib. ingredi valde solent, sed semper vehuntur equis, etiamsi perexiguum sit conficiendum iter. Honestum habent, et signum magnificentiae, si campanula a collo equi pendeat clarum tinniens. Clamosi admodum sunt et voce Stentorea, etiam cum familiariter colloquuntur: Cantantes vero si audias, lupos ululare dicas. Bibentes ignominiosum sibi putant, si cessent nisi ebrij facti. Multi inter eos neque in pagis neque oppidis habitant, sed ruridegunt sub tentoriis vel papilionibus. Hyemis tempore in planitie agunt, aestate vero montes petunt, pabuli sectantes bonitatem. Panis vsum multi ignorant, quem ne pinsunt quidem: Capientes cibum neque mappis vtuntur neque alio linteamine. Caeteras gentes omnes prae se contemnunt Tartari, ut Christianos etiam Canes appellent et Idololatras. Magicis artibus et interpretationi somniorum sunt apprime dediti, quidam etiam Idola et statuas in secreto consulunt. Desideriis suis modum ponere adeo non nouerunt, ut rem pla.

citam vi rapiant, modo is non sit Tartarus, qui eam habet: putantque ita licitum esse. Si quis Tartarus alium quempiam in via offendat, non habentem litteras salui commeatus, eum captum pro mancipio sibi vendicat. In commodando argento grauem exercent vsuram neque vnquam erogant egenis eleemosynas. Si quis tamen caenantibus aut compotantibus superueniat, hunc cibi potusque sui liberaliter participem faciunt. In capiendo cibo potuque valde imimmundi sunt, cum neque linteamina habeant neque manus lauent. Oleribus leguminibusque non vescuntur, sed fere carnib. animalium, ne a canibus quidem felibusque ab ftinentes.

Obtinuit apud quosdam barbaricus mos, ut captum aliquem ex hostibus ad ignem assent, vndictaeque nimia cupiditate magno numero conveniant et assatum hominem dentibus lanient deuorentque, haud secus ac famelici lupi. Potus eorum consuetus est Lac iumentorum. Nefas habetur apudipsos, si quidpiam ex cibo potuque pereat, vnde ossa canibus non proiiciunt, nisi prius medullam curiose extraxerint. Adeo autem aordide sunt auari, ut raro sanum aliquod animalmactent comedantque sed expectent, donec vel claudum fiat, vel debile, vel denique morbo in senectute confectum.

Vno fere vestimento contenti sunt singuli, tam viri quam faeminae. Viri pro pileis in capite gestant mitras, non admodum profundas, cum apice longo ab tergo dependente: quae ne a capite defluant aut vento deijciantur, infra mentum lemniscis alligant. Milieres tegunt caput mitella rotunda, instar fiscellae vimineae, sesqui pedem longa, filis sericis et plumis pauonum exornata, aliquando etiam margaritis, gemmis et auro. Ditiores vestiuntur serica materia vel coccinea. Tunicae earum sunt ab dextro latere aperte, qua parte induuntur et exuuntur, hiatum quatuor aut V. vinculis constringentes. Vestitu per extatem fere vtuntur nigro, per hyemen, cum crebro pluit, albo, sago infra genua non descendente. Frequens est mos Tartaris, ut pellibus animalium vestes subducant: Qui ditiores sunt, partem glabram ad cutem, pilos exterius vertunt, ad ostentandam pellium pulchritudinem. Sagittandi peritia excellunt, ex equo optime pugnant, armis scite vtuntur, faciuntque suum in bello officium. Vxores liberosque secum ducunt, aliquando simulacra hominum equis impoentes, ut maiorem mentiantur equitum numerum. Fugere turpe non ducunt, cum necesse est, et cum periculum est si consistant. Pugnant per manipulos siue turmas, et ita quoque fugiunt. Si hostis insequatur, retro emissis sagittis eum petunt: Si pauci sequantur, seruatis conuertuntur ordinibus, et tuncfere potiuntur victoria, cum victi profligatique videntur. Inuasuri regionem aliquam, partiuntur copias suas, ut eam a pluribus partibus simul adoriri possint, ne quis euadere possit, et hoc modo multoties victores euaserunt. Victoria insolentissime abutuntur, nulli parcentes mortalium, ne mulieribus quidem aut pueris senibusque: Opifices tamen aliquando conseruant, ut eorum vtantur opera. Captiuos iugulaturi, denos fere tradunt singulis seruis, vt eos vel claua, vel se curi aut dolabra occidant, vel uti pecora, vt spectatoribus hoc modo metus incutiatur. Semper e millenis vnum ab longa pertica humi desixa suspendunt, capite deorsum pendente, ut interfectos humistratos intueatur. Multi inter eos procumbentes humi, exsorbent cruorem morientium, dum vulnus recens est.

Promissorum apud Tartaros nulla constantia nec veritas. Quin sub hoc velut vmbraculo maximam erga dedititios exercent crudelitatem. Scortationi vix vlla gens sub Sole adeo dedita est, ac Tartarorum natio: Etsi enim singuli tot habeant vxores quot alere possunt, nec vllis consanguinitatis gradibus matrimonia inter illos prohibeantur: Flagitiose tamen inquinantur execrabili Sodomiae crimine. Coniugem nemo appellat nisi eam, quae viro sobolem peperit, neque vero donationem propter nuptias accipiunt, antequam pepererint: Vnde viris licet steriles repudiare, et alias in earum locum adsciscere. Adulreria tamen certa et constituta ex lege puniuntur. Habet autem in domo vnaquaeque vxor suum peculiare caenaculum, famulitium, et velut paruam quandam familiam, viuuntque singulae caste atque temperanter.

Reuersi abello viri, gerunt curam gregum suorum in campis, exercentes se subinde venatione et lucta: Caetera faeminis curae sunt, parare cibum, potum, vestimenta. Sunt Tartari omnium superstitiosissimi. Vrinam facere in publico nefas putant, quod si quis obstinate faceret, sine dubio interficeretur. Quod si quem mingendi necessitas cogat, sub tentorium se recipit abditque. Deinde purgantur et expiantur omnia quae in eo sunt. Fit autem expiatio in hunc modum. Duos ignes excitant, in quorum medio infigunt humi duas perticas, pertingente fumiculo ab vna ad alteram; inter has duas perticas traducunt omnia quae purgare vel expiare cupiunt. Adstant duae mulieres, utrimque vna, quae aq ua lustrali transeuntes adspergunt, admurmurantes nescio quae carmina. In conspectum Regis nemo admittitur, cuiuscunque is sit dignitatis, nisi prius ad hunc modum purgatus. Qui non vocatus ingrediatur tentorium Regis vel magni Principis, mortem non effugiet. Multa sunt, quae Tartari pro piacularibus habent criminibus, quanquam leuiora sint: Verum hominem vulnerare vel occidere, alienas inuadere terras, rapere vicini bona, contemnere mandata Dei, et his grauiora, apud eos Peccarilla Habentur.

Si quem vsque ad mortem aegrotare contingat, ante eius januam defigitur hasta cum

laciniola nigra, ne quis incautus ingrediatur. Defuncto aegro, tota familia conuenit, efferturque corpus extra papilionem, cumque fossam satis amplam depresserunt, erigitur parvum tentorium, in quo supermensa aliquid eduliorum deponitur. Deinde coniicitur corpus indutum optimis vestibus in fossam, et iniecta terra sepelitur. Defoditur etiam cum eo iumentum vnum, et equus ad pompam inftructus. Qui inter eos, ditiores sunt, vnum aliquem ex seruis notant, impresso in cutem cauterio, vt cum defuncto hero sepultus, in altera ei seruiat vita. Peractis exsequiis propinqui defuncti allium equum mactant, institutoque conuiuio vna comedunt. Potus eorum praestantissimus ex Oriza et Oxyacantho coquitur, qui non minus inebriat quam vinum. Amant etiam lac acidum, ut Arabes, et lac per Alembicum (ut vocant) distillatum, quod ita exco ctum colorem vini albi acquirit, et prope pares ad inebriandum vires. A Porcina penitus abstinent. Facientes iter in longissimis campis, stellam Polarem ducem sequuntur; sunt enim in Astrorum cognitione satis exercitati. Artifices apud eos pauci sunt, et rarus monetae vsus, praererquam inter Mercatores: Caeteri permutationibus rerum vtuntur, Equi eorum sunt humiles et fere castrati, sed robusti. Pro calcaribus vtuntur flagellis, estque omnis equorum ornatus leuissimus. Deiecti ab equo, et inermes humi prostrati, defendunt se manibus pedibusque, etiam, sipossunt, dentibus, vsque ad extremum spiritum. Laboris et inediae Tartari sunt patientissimi, cupediarum et deliciarum ignari. Sepulcra regum Tartaricorum sunt, ut refert Haytonus Armenus, in montibus Altaiis siue Belgianis, et qui funus regium efferunt, quoscunque in via obuios habent, trucidant, cum his mandatis: Ite et seruite regi nostro in altero seculo. Ad comprobandam huius rei veritatem narrat Paulus Venetus, mortuo Mongule Chamo (qui obiit tunc cum Paulus iste in Tartaria esset) vltra decem millia hominum trucidata fuisse a militibus, qui funus comitabantur, ob eam quam diximus causam. Qui prouinciam Caul in habitant, dediti sunt ludis et saltationibus, humani tamen et hospitales adeo, ut peregrinos non tantum comiter accipiant, sed iis etiam, sipetant, vxores suas prostituant.

12. OPES ET DIVITIAE TARTARORVM.

Stultum erit et absurdum, me iudice, negare, Tartaros abundare diuitiis, qui tot in Europam asiamque fecerunt excursiones, qui tantas praedas ex Moscouia vicinisque regnis domum retulerunt, qui omnium regnorum nobilissimum Chinense tam multis annis possederunt: cum constet, gentem illam quicquid in vna quaque regione praestantissimum fuit, secum asportasse, et ita hactenus conseruasse, ut nulla gens extera Tartaros armis lacessere ausa fuerit. Adde quod ingens regnum istud ratione situs ad commercia agitanda aptissimum est, partim quod magna ex parte planum est, partim quod ingentes in eo lacus (ut Cazayensis, aquas salsas habens, Guiamensis, Danguensis, Catacorensis, Xanduensis) et flumina nauigabilia non pauca. Accedit quod terra multas variasque merc es gignit: Orizam, materiam sericam, lanam, cannabin, rhabarbarum, muscum, et pannos e Camelorum pilis praestantissimos. Ait Marcus Paulus, Prouinciam Chaindu etiam gignere multum gingibetis, cinnamomi. et caryophyllorum: Quae quidem nemo ei facile credet. In quibusdam fluuiis inueniuntur ramenta auri inrer arenas.

13.

Porro moneta qua populi in tam diuersis huius imperii regnis vtuntur, non est vniusmodi. In regno Cataiensi certa quaedam moneta nigra in vsu est, quae conficitur ex delicata pellicula siue membrana, quae est inter corticem et stirpem arboris cuiusdam, quae membrana complicata glutine densatur, et signo ac nomine Magni Chami insignitur. At in Regnis Gaiacano et Corasano certae quaedam Cochleae marinae in vsu sunt. Rex omne aurum argentumque colligit, illudque in massas fundit, inque munitissimis locis conieruat, vnde sunt qui credant, inaestimabiles eum possidere thesauros. Eodem artificio vtitur Prete-Iamus, Abyssinorum Rex, in cuius regno salis micae et piperis grana pro nummis seruiunt.

Cum autem Cambalu Metropolis vmbilicum regni Cataiensis obtineat, deferuntur eo merces exoticae ab India, China, allisque Orientis partibus, inprimis gemmae, margaritae, sericum, aromata, et si quid praeterea preciosum est. Rotissimum Rhabarbarum, cuius vsus in toto prope orbe est, ex regno Tangut petitur. In Tenducensi prouincia lapis Lasurius effoditur, sunt et ibi auri venae subtrraneae, vnde multum lucri accipitur. At Thebetensibus mercimonia multas diuitias conciliant, puta Coralia, Muscus, Cinnamomum, et alia aromata. Si quid incommodi est in hoc Imperio, in illos in cumbit, qui septentrionales partes inhabitant, quibus in finitae res desunt, etiam ad victum necessariae, quas aliunde et a vicinis petant oportet.

14 [correction of the transcriber; in the print ---] ROBVR ET POTENTIA.

Facit hoc Imperium firmum et inuictum, primo. ipsa situs ratio, quae qualis sit, supra a nobis ostensum est. deinde amplitudo eius, firmitas et magnitudo vrbium, puta Succuir et Campion, quae duae nostro modo munitae sunt: Praeterea Ergimul, Corazam, Thebet, Caindu, quae omnes diuersorum regnorum huius Imperii sunt Metropoles: Tertio abundantia rerum ad victum necessariarum et magnitudo mercimoniorum, e quibus magnus Cham decimas accipit.

Praecipuus tamen neruus regni atque robur ronsistit in magno militum numero, quos perpetuosub signis habet. Hi statiua sua habent ad quartum milliare ab vnaquaque vrbe, percipiuntque preter stipen dium militare, quod ipsis ab Rege persoluitur, plurimum lucri ex armentis gregibusque quos alunt, et eorum lacte ac lana. Si vsus ferat, vt magno exercitu opus sit, colligit Magnus Chamusex omnibus suis regnis quantum opus est hominum, ut olim Romani Legiones conscribebant per prouincias. Non consueuerunt Tartari pedites militare, praeter Vacenses, qui non sunt sub Magni Chami imperio. Arma eorum praecipua sunt, Arcus et sagittae, quibus vtuntur cum pugnando tum fugiendo. Non grauant exer citum multis im pedimentis, cum fere nihil post se trahant quam tentoria, sub quae se recipiant a vi tempestatis. Lacte et butyro viuunt fere, et si necessitas vrgeat, etiam sanguine ex venis equorum extracto. Raro ad statarium pugnae genus accedunt, omnia sagittis efficientes ut olim Parthi. Qui fortiter in bello fecerunt, puchris afficiuntur praemiis, admittuntur ad praecipuos honores, et suis fruuntur immunitatibus.

Stipatores corporis Magni huius Monarche aiunt esse XII. millia equitum, putatur Chamus si velit, maiorem posse expedire equitatum, quam vllus Princeps totius Orbis. In vniuersum reputanti planum fiet, in duabus rebus inuictum eius robur consistere: Primo, in immanihominum vi, cum tot possideat regna afflaentia omnibus rebus, eoque populosissima. Deinde, quod omnes militaturi praestosunt, utad primum mandatum expediti in bellum progredi possint, quae pr ofecto res est maximi momenti. Notum enim est, quid expeditus promptusque miles, nullisque tardatus impedimentis praestare queat, si caetera constent, Tales enim copiae comparantur non immerito cum Aquilis, Tygribus aut Leonibus, qui cum agilitate corporis robur membrorum coniunxerunt.

Dicuntur Tartari vel omnino non vti scutis clypeis que, vel raro admodum, pauci etiam lanceis in hostem pugnare, sed nec gladiis longioribus. Ensibus vtuntur, quibus magna cst similitudo cum Acinace Persico vel Turcico, ad humani brachii longitudinem, quibus prope subeuntes ferire possunt. Is optimus miles habetur, qui ducis sui imperiis est audientissimus.

15. RATIO GVBERNATIONIS.

Hunc Monarcham Turce Vlucamum vocant, id est, Magnum Principem, at Moscouitae Czar Caetaiski, id est Caesarem Cataiensem, cuius nomen tabulae rubeae litteris aureis inscriptum, et summitatibus templorum in Vrbibus affixum est. In iis appollatur Filius Dei, Vmbra Dei et Anima Dei. Tanta autem per omnes suas prouincias colitur obedientia, ut verba eius rigidissimae legis vim habeant. Est autem absoluta illa et summa potentia profecta a Canguisto siue Chingui-Chano, qui cum esset electus Rex Tartarorum, volens experimentum capere promptitudinis suorum, imperauit VII. Principibus, qui ante ipsum totum regnum gubernauerant, ut singuli suos liberos suis interficerent manibus. Etsi autem patribus acerbum et atrox videbatur hocimperium, quia tamen verebantur insaniam populi, qui virum istum ceu caelitus lapsum venerabatur, fecerunt quod iussi erant, suosque quisque strangulauit liberos. Ab eo tempore omne jus vitae ac necis Tartarorum fuit penes Regem, nec quisquam ausus eft voluntati eius contravenire.

16.

Voluit idem Canguistus siue Chinguis-Chan, ut omnes qui per aetatem arma ferre possent, in certum quendam conuenirent locum, quem ipse nominaturus esset, vbi eos in signa et ordines distribuit hoc modo: ut Decuriones subessent Centurionibus, et hi rursus Chiliarchis: Postremo hi Ducibus Legionum. Idem quoque legem tulit, ut si quis Tartarus in via offenderet virum, vel faeminam, aut equum, non instructum litteris salui conductus, ut hominem illum vel iumentum manucaptum suis ad. diceret seruitiis, haberetque sibi proprium, quasi suo peculio ac quisiuisset. Sunt et decimae, portoria, vectigalla, aliaeque exactiones in hoc regno tam immanes, ut nulla gens sub sole maioribus quam haec premi oneribus credatur.

17.

De coronatione regum Tartaricorum sic accepimus. Si quis ad regnum peruenit, siue id fiat successione haereditaria, cum filius patrem sequitur, siue defectu haeredis legitimi aliquis eligatur, qui putatur esse capax tanti Imperii: adsunt Principes VII. tribuum siue generationum, albis induti vestibus (quo genere amictus eriam vtuntur in luctu publico, similes in eo Iaponibus) nouumque principem desidere iubent in panno spisso nigro humi extenso, et intueri in coelum ac Solem, erecto ad Deum imortalem animo, inde enim et non a terra ipsi euentura omnia prospera: quod nisi faciat, ad eam redactum eum iri egestatem, vt nihil ei supersuturum sit, quam pannus iste vilis crassusque quo se humi dormiens inuoluat, bre. uiter, vitam omnem eum acturum miseram et infelicem. His actis adsunt aliicum Diademate, illudque imponunt capiti eius, accedentibus reliquis, et pedes nouo regi osculantibus, praestantibus iuramentum fidelitatis, et munera atque dona sine numero offerentibus. Ad extremum inscribitur nomen eius litteris aureis in tabula, et imponitur omnibus templis in praecipuis Vrbibus totius regni Tartarici. Alii ad hunc modum referunt. Si nouus Tattarorum Rex diademate cingendus est, conuenunt Principes Proceresque Tartarorum, se quente in finiro populo, in certo quodam campo ei rei

destinato, vbi noui reges de more inaugurari solent. Stat ibi Cathedra inautata, in quam considet nouus rex futurus: ibi omnes, quotquot adsunt prostrati in faciem eum adorant, et his verbis compellant. Noste rogamus, volumus, mandamus, vt nopis imperes. His respondet nouus princeps. Quando ita vultis subetisque, parest vt vobis obediam. Accingite igitur vos, vt parati sitis ad faciendum quae vobis praecepero, vt adsitis cum iussero, vt me se quamini quo duxero, gnari, penes me fore imposterum ius vobis imperandi prolubitu meo. Vbi omnes quiadsunt, condixerunt, ait rex porro: Erit igitur vobis vox mea in star glad j. quo percutiam rebelles et inobedientes. Ad hoc verbum applaudit populus manibus, ostendens placere sibi conditionem.

His actis Principes eum detractum de throno regio, imponunt panno illi vili crassoque, de quo supra diximus, hortantes eum, vt sursum adspiciat in caelum, et humilitatem suam agnoscat humi desicens, ad dentes haec verba. Si bene praefuturus es Imperio tuo, omnia tibi ex animi sententia euenient: si vero male, iam hoc certum fixumque teneo, ad eas te deuenturum miserias, vt nihil tibi omnibus bonis diuitiisque destituto superfuturum sit, preter abiectum illum, cui nuncinsides, pannum. His dictis collocant iu xta eum vnam ex vxoribus eius, quam plus caeteris diligere creditur, sublatosque e terra vtrosque in altum ostentant populo, nouum regem et Imperatorem consalutantes, vxorem vero eius reginam Tartarorum: et cum dicto Principes Proceresque offerunt ei dona atque munera in signum deuotionis et obedientiae. Comportan tur etiam in eundem locum cimelia et res preciosae omnes, quae defuncti regis fuerunt, ex quibus quaedam nouus rex distribuit illustrioribus, seruata sibi meliore parte: cumque ad hunc modum finis factus est ceremoniarum recipit se quisque domum.

18.

Sunt autem omnia in huius regis siue imperatoris potestate, etiam priuatorum bona, neque quisquam est ex omni Tartarorum populo, qui possit dicere, rem aliquam proptie suam esse. Alibi habitare quam in ea terra, quae cuiuis a rege assignata est, nulli mortalium licet: idem solus habet ius constituen di Proreges et Rectores Prouinciarum, Ducesque militiae, et hi rursum legunt Chiliarchas, Tribunos, Centuriones ex militibus, suppletis e vestigio signis atque cohortibus.

Sigillo magno, quod appendit Magnus Chamus diplomatibus edictisque suis, haec inscripta sunt verba: Deus in Caelis, et Chamus Imperator in terris, qui est robur et fortitudo Dei et hominum.

Extero Legato siue Oratori rex Tartarus nunquam loquitur, neque eos ad conspectum suum admittit, nisi tam ipsi quam dona eorum, (neque enim fas est, sine muneribus eum adire) anteaper faeminas ei rei destinatas aqua lustrali conspersi et expiati fuerint. Tunc respondet eis per interpretem, qui dum lo quitur, peregrinos, cuiuscunque sint conditionis et dignitatis, oportet insidere genibus, et attentissime auscultare, ne illos vel minimum verbulum, quod interpres regis nomine profert, effugiat. Neque enim vlli mortalium licet quicquam in verbis huius primcipis mutare, aut non exequi strictissime quae iubet. Est enim adeo tenax Iustitiae obseruator, vt si quis pro primo delicto flagris caesus in idem denuo crimen incidat, sine mora per medium dissecetur. Qua quidem in re videntur sequi doctrinam stoicorum, de peccatorum aequalitate.

19.

Consilia siue Senatus in vniuersum duo sunt. Primum est Belli, constans hominibus prudentibus et in re militari versatissimis: Posterius et Consilium Regni, in quo sunt Senatores in rebus Patriae et boni publici exercitatissimi. Penes hos sunt pleraque regni negocia, in eorum manu est punire delin quentes, et bene meritos praemiis afficere. Sunt insuper hi intentissimi in eos, qui de republica aut rege bene merentur, siue bellum sit siue pax, vt eos nouis cumulent honoribus, contra vero ignauos et nullius frugis homines seueris coherceant suppliciis. Et sane si verum fateri volumus consistit magna pars incolumitatis reipublicae in his duabus rebus: in praemiis et poenis: his enim duobus mediis etiam barbarissimi Principes in officio continent populos suos, et regnum suum fulciunt. Quid enim aliud facit Magnus Turca, Xerifus, Mogul et Sophus? Inprimis autem vtuntur praemiis poenisque in bello; omne enim eorum imperium rei militari velut fundamento innititur, cum parum curiosi sint de pace aut tranquillitate publica, sed in victoria de hostibus omne momentum amplitudinis suae collocent. Hincfit, vt nihil moderati apud ipsos videatur, cum modum non seruent in puniendis malis ignauisque, vt neque in ornandis augendisque viris fortibus et strenuis. Neque profecto vllum regnum est, aut Principatus, vel Respublica, in quibus tam luculenta strenuis et bellicosis hominibus proposita sint praemia, quam in regnis eorum quos nominauimus, Monarcharum, etsi a nobis Barbari habeantur. Apud Turcas tamen validitas et fortitudo maximis afficitur praemiis, quod apud hos nullus sit honor nobilitatis, cuius tamen aliquis respectus est apud Tartaros, Arabes et Persas. At Turcae vnice student funditus et ab stirpe tollere illustres familias, humili vero et plebeio genere natos, dummodo se dignos maiore fortuna ostendant, extollere, summisque praeficere officiis. Idem et Mamalucqui fecerunt, dum Syriam, Aegyptum, aliasque regiones obtinuerunt.

Illud quoque a nonnullis obseruatum est, plurimi apud Tartaros fieri eos, qui ex Astrorum positu de rebus futuris vaticinantur, et penes hoc genas esse de omnib. rebus, quae per voniuefsum regnum occurrunt, iu dicium ferre. Refert Marcus

Paulus Venetus, eo quo ipse fuit in his oris tem. pore, in vrbe Cambalu fuisse circiter V. millia Astrologorum, cumque hi Cublai Chamo praedixissent, rebellaturam aliquando hanc vrbem, illum caepisse extruere aliam, nominc Taidu, haud longe ab altera illa.

20.

In fures ex lege patria seuere animaduertitur. Nam si quis quam rem furatus fuerit, quae supplicio capitis furem alligare non potest, septies percutitur siue fusticatur, singulis vicibus receptis plagis XVII. vel XXVII. pro magnitudine delicti: adscenditque nonnunquam ictuum numerus ad C. Multi autem inter ipsa flagra et plagas animam exhalant. Si quis equum aut aliam rem maioris precij furto abstulerit, vt capitali supplicio affici dignus sit, gladio percutitur, si vero redimere vitam [reading uncertain: page damaged] velit, potest id, dum nouies tantum reddat, quantum [reading uncertain: page damaged] furatus est.

21.

Cum autem de [reading uncertain: page damaged] superioribus, vbi de amplitudine et limitibus Imperij Tartarici disseruimus, aliquoties mentionem fecerimus Hordarum cis et vltra Imaum Montem, non erit abs re, vt opinamur, si vocabulum istud explicemus. Est igitur Horda conuentus multorum hominum, qui vna habitant, et quasi paruam quandam Rempublicam constituunt, ita tamen inter se distributorum, vt decuriones aliis quidem imperent, ipsi pareant Centurionibus, et hi Chiliarchis. Sunt autem quaedam Hordae, quae suos Duces singulares agnoscunt: quaedam parent Moscouiris, iisque persoluunt tributum annuum: maxima tamen earum pars Magno Chamo subsunt, eiusque venerantur Imperium.

22. RELIGIO TARTARORVM.

Magna inter Tartaros est Religionum diuersitas. Plurimi se quuntur Mahometismum, quem receperunt AN. C. MCCXLVI. Obseruant libros Mosis, retinentque quaedam Veteris Legis Praecepta, clamantes quotidie, Iahi Illo Illoloth, quae verba sonant: Noe est nisi DEVS, DEVS vnus. Permixti sunt Cataiensibus quidam Mahometistae, multo autem plures Idololatrae, quorum de supremi numinis cultu haec est sententia. Duos opinantur esse Deos, alterum quidem Caeli, alterum terrae. A priore, cui singulis die bus adolent, aliud nihil petunt, quam vt sit Mens sana in corpore sano. Ab altero, caeteras res, ab undantiam terra nascentium, multiplicationem pecudis, diuitias. Quin et posteriorem hunc vxorem et liberos habere asserunt, curamque gerere sementis et negociorum domesticorum. Quoties cibum capiunt, pinguissimam carnis partem accipientes, oblinunt ea os Idoli, vt et vxoris liberorumque eius, quorum minores statuas magno numero habent in domibus suis, decoctum carnium effundunt foras extra domum, vt illo odore nutriantur Spiritus nescio qui. Et Caelestem quidem loca summa, Terrestrem vero insima incolere arbitrantur. Animas quidem hominum immortales esse credunt, sed easdem ex vno corpore in aliud migrare, et domicilium quidemalias commodum alias malum nancisci, pro ratione actorum in praecedente vita: quam quidem opinionem hausisse videntur ex Metempsychosi Pythagorica. In caeteris diuino honore afficiunt Solem, Lunam, quatuer Elementa, hisque omnibus sacrificia offerunt. Papam Romanum cum omnibus Christianis ipsi vocant Disinthies, quod significat Paganos, et Chauros, id est, Infideles siue Canes. Cum enim inuitati fuissent ab Innocentio IV. P. Max. ad amplectendam Fidem Christianam, eodem fere tempore ab Turcis venerunt Legati afferentes Legem Mahometi, et hi quidem facile in suam sententiam pertraxerunt Tartaros, cum dicerent, Mahometistas non nisi vnum Deum inuocare, Christianos veromul. tos adorare, et colere statuas: praeterea in Alcorano non permitti duntaxat, sed et tradi hominibus polygamiam, et arma; Christianorum lege prohiberi vindictam et vsum armorum, vnde effaeminatis competere, non bellicofis hominibus. Faciunt autem hi Tartari sibi Idola sua ex panno spisso aut tomentis, eaque induunt vestibus sericis, multum iis deferentes honoris. Diem vnum altero sanctiorem non purarit, neque vnquam ieiunant, quod tamen Mahometistae faciunt, sed omnium temporum dierumque apud eos est parratio.

23.

Qui inter Tartaros habitant Iudaei, aiuntse originem ducere a Tribubus Isinaeliticis, de. portatis iussu Salmanassaris regis Assyriorum interram Arzareth, temporibus Oseae Regis. Quae autem sit terra illa Arzareth, non est ea. dem interpretum sententia. Quibusdam videtur Colchorum esse regio, quae hodie vocatur Mengrelia, persuasis verbo Herodoti, qui Colchos ait vit circumcisione. Alij et quidem plures censent esse Prouinciam Belgianam, vnde Iudaei sub nomine Tarrarorum egressi sunt anno AN. C. MCC. sequuti ductum Chinguis-Chami, qui primus fuit auctor Imperii Cataiensis, cumque iam ante vterentur Circumcisione, et alia quaedam Legis Mosaicae obseruarent, facile degenerauerunt in Mahomeristas. Sunt tamen Cataienses maxima ex parte Idololatrae, quanquam inter eos sint Mahometistae, et Christiani, et Iudaei, sed hi posteriores numero non magno.

24.

Porro Christianismus in hoc regno in multis mutatus corruptusque est. Videntes enim parentes suos iam senio affectos, vt citius e medio tollantur, nutriunt eos piguedine praeter modum et rationem: ex quo victu cum languidi facti sunt et viuendi finem fecerunt, comburunt rotum corpus, colligentes magna cum cura cineres, quos velut tem magni precii custodiunt, aliquidde iis cibis miscentes quoties prandent caenantque. In caeteris sequuntur Nestorij hae. resim, quae vsque ad vrbem Campion se extendit, suntque ea infecti multi in Vrbibus Tangui, Sucuir, Cambalu aliisque. Etsi autem hi Nestoriani

non vnam loquuntur linguam, diuina tamen Officia Chaldaico sermone peragunt. Praecipuus horum est error, quod in Christo duas Personas statuunt. Beatem Virginem qeoto/kon siue Matrem Dei appellare nolunt, quod dicant, vocabulo Deitotam Triadem comprehendi, vnde sequeretur (vt ipsis quidem videtur) eam esse Matrem Patris quoque et Spiritus S. neque tamen negant esse Matrem Filij Dei. Inter Sanctos venerantur Nestorium, Theodorum Mopsuestiae, Diodorum Tarsensem et Paulum Samosatenum: damnantes Cyrillum Alexandrinum. Aliud esse dicunt Deum verbum, aliud Christum. Concilium primum Ephesinum non recipiunt, vt nec sequentia. Patriarchae apud eos non eliguntur, sed succedit filius patri in dignitate. Hunc primum creant Archiepiscopum, deinde, Patriarcha mortuo, succedit is, sine vlterioribus ceremoniis.

Anno AN. C. MCXIX. Iohannes, qui dominabatur in Prouincia Hatay, siue, vt aliis placet, Tenduc, recepit haeresim Nestorianam. Sed hic XL. annis post euersus est regno per Magnum Chinguin Chamum, vt exiguae partis dominium ei remanserit, intercessione Dominicanorum Monachorum, qui eum Magno Chamo commendauerant, sic iubeante Innocenrio IV. Papa. Referunt Angli, qui in illis partibus vixere, solere Archiepiscopum Cambalensem Diadema regium imponere Magno Chamo, cum is primum adit regni possessionem.

SERIES ET ORDO REGVM TARtaricorum.

Eum qui velit enumerare Tartarorum siue Regum siue Imperatorum successiones, et quis quem in ordine secutus fuerit: eum inquam oportet aliis instructum ad hoc opus accedere historiis, quam quae in nostras inciderunt manus, aut sane in vicinis hiuc tam vasto imperio aliquandiu commoratum fuisse regionibus. Nos vero, quibus ad tam exactam huius rei cognitionem penetrare non licuit, contentos esse necesse est iis scriptoribus, qui plus aliis in hac materia praestitisse indicantur, quorum non est nostrum aspernari aucto ritatem.

Igitur Marcus Paulus Venetus Tartarorum reges hoc ordine recenset. Primo loco collocat Canguistum siue Chinguys-Chamum, secundo Chinyn: tertio Barchimum, quarto ALlaum, hinc Mongulem, postea Cublaium, in cuius aula M. Paulus aliquandiu vixit. At Haytonus Armenus his eos recenset nominibus. Primo loco ponit Chinguin Chamum, cui subiicit Hocoram, huic Ginonem, Mangum, Cobillam, quem facit auctorem vrbis Cambalu: post hunc ponit Tamorem, quo imperante vixit Haytonus anno. M. CCCVIII. His omnibus singulisque tribuit cognomen Chami. Hocoram ait multos habuisse liberos, et Ginonem quidem patri successisse, fratrem vero eius Iochyum Per siam occupasse cum Turquestania aliisque regnis Occidentalioribus. Baydonem vero, alium Ginonis fratrem, Septentrionis partem petiuisse, instituta via versus Hungariam, et ab hoc quidem Tamerlanum natum, qui tot malis affecit Europam Asiamque. Ginone Chamo mortuo in Oriente, successit proximus agnatus Magno in Imperio, qui Insulas quasdam Orien. tales perdomuit. At vrinatores quidam ex Insulanis, clam subter mare accedentes Mangonis triremem, perforatam illam demerserunt cum omnibus qui in ea erant. Ibi Cobila, quem M. Paulus Cublaium vocat creatus rex, Christianam Fidem amplexus est, quam tamen successores eius iterum abiecerunt. At interpres et abbreuiator Atlantis Maioris hoc ordine eos enumerat. Primum ex Tartarorum gente Imperatorem, qui regnum acquisiuit, et Legibus constituit atque iudiciis fatetur fuisse Chinguin Chan, siue Camum, qui Paulo Veneto Cinchis dicitur, airque aetatem illius incidere in annum MCCII. Ferus ante hunc gentis cultus, sine legibus, sine ciuili consuetudine. Ab hoc Chingt caeterorum Principum origo est: propagauit enim Imperium incredibili celeritate a Sinarum regione et Oceano vsque Mare Caspium Huius filius fuit Iocucham, qui genuit Zain-Chamum, tertium Imperatorem, qui ab aliis Bathy nominatur. Hic deuastauit Russiam, Poloniam Silesiam, Motauiam et Hungariam. Huius Bathy filius, IV. Rex, fuit Temir Cutlu, qui est Tamerlanus, ob saeuitiam in Historiis notus, qui peruastata tota Asia in Aegyptum vsque penetrauit, et Turcarum regem Baia zethem viuum captum, auteisque compedibus vinctum in cauea per Asiae vrbes circumduxit. Huius Temir Cutlu filius fuit in Ordine quintus Imp. nomine Temit Czar, qui aduersus Ordinis Teuronici Equites in Prussia fortiter pugnans occubuit. Sextus fuit Macmetzar, Temiro Czare genitus, cuius filius Armet-Czar genuit Sciachmetum, octauum Tartarorum Regem siue Imperatorem.

REGNVM CHINENSE, SIVE SINARVM REGIO.

SVMMA CAPITA.

3. Partitio huius regni in XV. Prouincias. Quae in vnaquaque praecipuae vrbes et oppida. Horum Architecturae ratio; viae latissimae saxo stratae, pertingentes vsque ad montes.

6. Habitus corporum et Ingenia Sinarum. Faecunditas terrae incredibilis, quae alicubi ter aut quater per annum fructus fert. Fructus arborei maxime differentes a nostris. Copia ibi mellis, saccari, melopeponum, prunorum, pomorum auratorum triplicium: abundantia serici, lini, cannabis, gossypij, farris, arborum variarum, musci odor ati. Animalia et pisces omnis generis, herbae medicatae, metallifodinae auri et argenti, piscatio vnionum.

7. Chinenses industrij, apti et ingeniosi, laborum patientes, conuiuiis et genio dediti, splendidarum vestium amantes, qua sint facie et statura corporis.

9. Vestitus Nobilium, quo modo a plebeio differat. Aliter vestiuntur viri aliter faeminae. Quopacto mulieres ornent capillos, et qua cerussa pingant faciem.

11. Chinenses in arte sculpendi et pingendi artisices praestantes: Currus eorum velis instructi vt agitentur vento.

13. Quo modo fiant apud hos populos vasa fictilia exquisitae pulchritudinis, quae vulgo Porcellana vocantur.

14. Res ad matrimonium spectantes. Dos, donatio propter nuptias, festa et epulae nuptiales. Polygamia apud Chinenses. Leges eorum, de Successionibus et Haereditate.

15. Consuetudo Chinensium, quae eos cogit intra certum tempus vel nubere, vel perpetuum profiteri caelibatum.

16. Matrimonia Regum, horumque liberorum: quae in his nuptiis celebrentur conuiuia, ludi, solennitates.

18. Potus eorum ex herba China, quo loco vini vtuntur: Quibus potissimum cibis onerent mensas in suis conuiuiis.

19. Rei Tormentariae et Typographiae apud illos vsus. Litterae eorum Hieroglyphicae: ratio scribendi a.liis gentibus inusitata.

22. Loytiarum, id est, Doctorum apud eos summus honor. Quo pacto peregrinos excipere, visitare, et cum iis versari soleant.

23. Opes Chinensium in quibus rebus consistant: in auro et argento quod terra effodiunt, aliisque metallis, vnionibus, vasis fictilibus Porcellanis, pellibus preciosis, lino, lana, Xylino, serico, saccaro, melle, Rhabarbaro, camphora, moscho, rubea tinctoria, aliis:

24. Prouentus regis quo vsque adscendant: et quantum ex vnoquoque mericimonij genere tributum exigat.

25. Robur Chinensium et vires bellicae quantae. Ordo eorum in struenda acie et conserenda pugna. Consilium bellicum in vnaquaque prouincia.

26. Peditatus et Equitatus Chinensium: arma eorum, apparatus bellicus et confligendi ratio.

28. Exactior consider atio militum praesidiariorum, quibus in vnaquaque prouincia numerantur stipendia.

29. Academiae siue Studia vniuersalia Chinensium; Visit atores earundem Regij. Promotiones solennes tertio quoque anno.

30. Iuramentum quod prastant Visitatoribus Regiis ij, qui ad Gradum Doctoratus adspirant.

33. Ministri regij alij. Iudices quomodo exerceant Iudicia et administrent Iustitiam.

36. Idoloatria Chinensium, et quae adorare soleant Idola. Sacrificia quae offerunt Diabolo. Quid sentiant de Caelo et rebus caelestibus.

38. Quid sentiant de creatione Mundt, et a quo fabricatum eum putent. Quaein Caelo Numina agnoscant.

39. Sententia eorum de animalibus a corporibus digressis. Preces eorum pro defunctis.

40. Monasteria quae apud Chinenses. Quatuor apud eos Ordines Religiosorum, quorum

AMPLISSIMVM illud potentissimumque Chinensium Regnum, cuius Prolemaeus nomen nouit, potentiam non item, est illud ipsum, quod Marcus Paulus Venetus Prouinciam Mangi nominat: nos vulgo vocamus CHINAM, quanquam ignari plane simus, cui fundamento innixus fuerit is, qui ei Orientis parti hoc nomen imposuit, nisi forte ex corruptione vocabuli ortum fuit, vt mutatis primis litteris pro Sina China dicatur: quod si factum est, praenaluit consuetudo antiquitati, ac cedente nostri se culi assensu, quod posteriorem appellationem mordicus retinet, a qua nos quoque non discedemus.

Est igitur vastum illud regnum Chinense torum situm cis Tropicum Cancri versus Septentrionem, extenditurque littus eius secundum Oceanum Eoum, vt ab ortu Solis tertarum extima putetur. Fines eius ab Oriente Oceanus Orientalis: a Meridie Cauchinchinae regnum: qua Occidens est, Brachwanae Indi: qua Septentrio Tartari Cataienses sunt, inter quos multos habitare Christianos, ipsam autem Tartariam Persico conterminam regno esse diximus.

Possederunt olim Tartari hoc Chinense regnum, vt ipsorum Annales referunt, idque totis annis XCIII. crudeli dominatione oppresserunt, quibus cuiusdam Regis indigenae prudentia expulsis, nurum struxere incolae, vt incursiones eorum arcerent, sibique cauerent.

Vicini Chinensium eos vulgo Sangley vocant, ipsi vero Chinenses, si Magino et mercatori credimus, regionem suam Tame, seipsos Tangis appellant: velpotius, vt Auctori Historiae Generalis Chinae videtur, Taybinco, quae vox cum Regnum tum eius incolas denotat.

Exten ditur autem ferme a Tropico Cancri, vsque ad LIII. gradum latitudinis, complectiturque longitudine sua omnes Meridianos intra CXXX et CLX. gradum. Vt autem exactius cognoscamus eius amplitudinem, referemus ea, quae ipsi Chinenses in suis libris scripta reliquerunt.

Sic igitur illi censent, ambitum vniuersi huins regni constituere LXIX. millia DXVI. Diae. tas, quae ratio est apud illos metiendi terras, quae si ad Hispanorum metiendi calculum reducantur, facient in peridromo III. millia milliarium, et in longitudine MDCCC. Inuenimus in eodem libro, vnde haec meriendi ratio desumta est, Chinenses triplici mensuraegenere vti in Geometricis, ipsi vocant Lij, Pu et Icham, quae voces prope nostris respondent: Stadio, quod continet passus CXXV. Milliario, et Diaetae, siue vnius diei itineri. Lij vocant tantum terrae spacium, ad cuius extremum vox hominis valide clamantis peruenire possit, cum aer tranquillus est, et locus planus. Decem huiusmodi Lij conficiunt vnum Pu, id est, magnum milliare Hispanicum, siue communo Germanicum. Decem Pu constituunt XII. milliaria Hispanica, sine X. Germanica, quod spacium ipsi vocant Icham. Et secundum hanc metiendi rationem colligitur totius regni amplitudo, quam in superioribus adduximus. Etsi autem ex aliis Chinensium scriptis maior amplitudo colligi potest, Martinus tamen Herrada, Prouincialis Augustinianorum in Philippinis Insulis, Cosmographus magnae experientiae, vidit ipse cognouitque, eorum sententiam quam nos secuti fuimus, esse veriorem, statuitque illam Peripheriam et Diametron, quam nos superius assignauimus, facto metiendi initio a prouincia Olam, quae est Meridionalior, et in Malacam vergit.

Diuiditur autem regnum istud, sumta simul Insula Anaione, in XV. prouincias, quarum vnaquaeque suam habet Metropolim, et aequare vastitate sua potest quoduis magnum Europae regnum. Quaedam illarum Prouinciarum denominantur a praecipuis Ciuitatibus, in quibus resident Prorex et Senatores. In his autem duae sunt, Paguia et Tolanchia, quasrex ipse suo regit imperio, per Consilium sanctius, quod consueuerit ipse in alterutra harum suum habere domicilium: accedente etiam hoc, quod sint omnium maximae et populosissimae. Nec tamen hae solae causae eum inuitant, vt in harum altera habitet, sed porius vicinia Tartarorum quibuscum Chinenses perpetuum bellum gerunt. Postremo, vt facilius obuiam ire possit tumultibus turbisque, quae in illis partibus sunt crebriores, simulque plus incommodi creare hostibus suis, ideo in his oris statuit Rex domicilium suum.

Est in medio huius Monarchiae Lacus ingens, e quo plurimi prosiliunt fluuij et torrentes, quorum illi quidem adeo abundant aquis, vtinde variis nauigiis in diuersas regni partes nauigari possit, qui fluuij amnesque insuper tam faecundum humiditate sua reddunt solum, vt omnes res bonas in copia gignat, vnde et ripae fluuiorum illorum scatent oppidis villisque. Referunt autem Annales Chinensium, quod in XV. illis prouinciis sint magnae Vrbes CXV. oppida MDXCIII. non connumeratis vicis oppidulisque.

Porro totius huius Imperij siue Monarchiae caput appellatur vulgo Xuntien siue Tabiin, a nostris Quinzaij: significat autem Xuntien lingua Chinensium vrbem Caeli, cuius tanta esse perhibetur magnitudo, vt homo expeditus in equo vnius dsei spacio eam circum equitare vix possit. Sunt autem nomina XV. prouinciarum haec. Pasquia,

Ganton, Foquien, Olam, Cincay, Susnam, Tolanchia, Cansay, Oquiam, Auccho, Honam, Xanton, Quicheu, Chequeam, et Saxij siue Sanci. Omnes hae, inprimis maritimae, separatae sunt ab inuicem eximiis fluuiis aquae dulcis, profundis et nauigabilibus, altis vtrimque ripis, in quibus tot assurgunt vrbes et oppida, vt ne numerari quidem possint, nedum nominari, cum Chinenses tam sint curiosi, vt in libris suis referant, non oppida solum, sed et palatia ac viuaria procerum delectationis ergo in ripis excitata. Nobis sufficiet numerum duntaxat indicare Vrbium oppidorumque, in vnaquaque prouincia, ne vel barbarorum nominum asperitas vel prolixitas le. ctorem offendat.

Habet igitur Prouincia Paquia, in qua domicilium regis et summus Senatus, Vrbes quidem XLVII. oppida CL.

Solent autem Chinenses fere terminare Ciuitatum nomina in Syllabam Fu, quae vrbem significat, cuiusmodi sunt Tabinfu, Cantonfu, Quelinfu: oppidorum vero vocabula exeunt in Cheu. Aiunt autem in solo fluuio Canton plures reperiri celoces, aphracta et alia nauigiola, quam in tote sint Hispania. Regio ipsa Caeli ac Soli temperie, et aeris bonitate omnium rerum bonarum est ferax, abundans tiitico oriza, leguminibus, nec vllum est annitempus tam intemperatum, vt non vel seminetur, vel metatur aliquid atque colligatur, In omnibus vrbibus, vbi Proreges et Gubernatores commorantur, erecta est imago Regis opere Phrygio aulaeo vel peristromati intexta, cum inscriptione, Mundi Dominus ac Caeli Filius. In vniuerso regno Chinensi nulli cum telo ambulare fas est, nisi illis, quibus hocpeculiari priuilegio a rege permissum est, transeunte iure illo portandi arma velut haereditate etiam ad liberos eorum.

Sunt autem in tanto Vrbium numero fere CC. eminentiores caeteris, quae pleraeque extructae sunt in ripis fluminum nauigabilium, fossis cinctae latis profundisque, inclusae muris e lapide quadrato, quibus incumbit a liud structurae genus e latere cocto, non ex argilla aut fragililuto, sed eadem materia, vnde vasa Porcellana (sic appellantur) conficiuntur, cuius materiae ea est soliditas, vt successus temporis coalescat inque vnam densetur massam, vt partes ne validissimis quidem ferramentorum ictibus disiungi possint. Murorum ea est crassities, vt in iis quaterni homines simul ingredi possint, alicubi etiam sex, praeter proiecturas et exedras crebro intercurrentes, in quibus saepe proceres animi gratia deambulant. Ad defensionem murorum multa addita sunt propugnacula, et turres, et loca constituen dis tormentis aeneis apta, inuicem sibi respondentia, cum excubiis idoneis locis dispositis, vt nihil ad summam muniendi custodiendique diligentiam structoribus defuisse videatur. Horum murorum quidam perhibentur erecti stetisse ad II. millia annorum, nec tamen vllam prae se ferre vetustatem aut agere rimam videntur. Plerarumque illarum vrbium, quas caeteris eminentiores, esse dsximus, structura talis est. Duas habent singulae praecipuas et quasi regias plateas, longaslatasque valde, in crucis formam diuisas, vt inde directus pateat prospectus ad quatuor vrbis portas, quae inter se aequis distant spaciis, quae quidem est res mitae amoenitatis.

Intersecantur autem duae illae plateae cruciformes aliis minoribus, in quibus multa inter plebeias domos exsuigunt aedificia magnifica tam publicaquam priuata, quae velut indicium praebent atque notas viarum et reglonum. Visuntur in compitis Arcus quidam velut Triumphales, vbi conuenire solent tam ciues quam peregrini. Et porticus ibi sunt crebrae, procurrentes in publicum, quibus, vt et tabernis opificum et institorum, arcentur a commeantibus pluuiae aliaeque aeris incommoditates.

Vix autem quisquam Prorex aut Gubernator elapso tempore praefecturae suae abit prouincia, quin arcum aliquem aut opus laqueatum e polito lapide, cum variis inscriptionibus, in sui post se relinquat memoriam.

Loco vrbis commodissimo frequentissimoque assurgit superbum Palatium, habitario Pro. regis, cum adiunctis hortis, viridariis, fontibus salientis aquae et inde profluentibus riuulis,

omnia facta ad delectationem horum Dynaltarum, qui insuper eo loco habent sua nemora, cum viuariis, leporariis et Ornithonibus, vt haec palatia cum mediocribus oppidis comparari queant. Domus priuatorum maritimae ferme humiles sunt: at interiores et a littore remotiotes plura habent tabulata, pictae intus et foris vel candidissimae illitae tectorio. Ad introitum huius Palatii atrium est amplum et capax, perpictum variisarmis nobilium; exornatumque Idolorum statuis. In ipso vestibulo occurrunt piscinae plenae piscibus, et horti pensiles, etiam in tectis aedium. Tota structura est ex lapide caeso et affabrepolito, vt splendore suo colorem auri mentiatur. Tecto singularis firmitas, vt omnes facile respuat imbres, compertumque est huiusmodi tecta ad ducentesimum durasse anhum. Colliquiae et suggrundia e puro marmore sunt facta. Ante portas stant arbores patulae et virides, pulchro ordine et ad lineam plantatae, tanta amoenitate, vt debiles lassosque recreare ac reficere possint oculos. Et si autem multae harum vrbium satis amplis intersecentur fluuiis, canales tamen atque fossae hinc inde factae naues mercatorias in ipsas vrbes et fora vsque inducunt, magna commoditate, vt in quibusdam inferioris Germaniae vrbibus videmus, nusquam deficientibus aggeribus pontibusque, quibus flumina vel cohercentur vel sternuntur, ad commoditatem viatorum. Si qui fluuii ob vastitatem aut inundationes pontes ligneos lapideosque non admittunt, eorum ripae iunguntur pontibus e scaphis lenunculisque factis. Extra vrbes, inprimis maritimas visuntur suburbia magnificis structuris plena, cum vicis plateisquesatis elegantibus, et diuersoriis ad excipiendos hospites, in quibus praeter porum sapidissimum omnis generis cibaria et cupediae reperiuntur.

Min orum oppidorum, quorum quaedam III. millibus familiarum constant, ita tamen vt proximi pagi et velut cohaerentes simul sumantur, tanta est multitudo, vt numerus iniri non possit. Situs eorum fere amoenus, aquarum lignorumque copia, domus altae etiam ruri, in quibus crebri degunt agricolae, opulenti sane et omnibus rebus affluentes. Habent autem singulae fere domus portas ternas, quarum quae medium obtinet maior est caeteris, obseruata proportione in aedificando.

Negari autem nullo modo potest, Architectos fabrosque hoc regnum habere praestantissimos, nec vllibi per Orbem materiam ad aedificandum haberi meliorem, cum, vt diximus, terra alba sit, e qua fiunt lateres tantae duritiei, vt malleo vix frangi possint. Viae per regnum praecipuae ;apide caeso stratae sunt, planae rectissimaeque, vsque ad Montes, pauimento aptissimo, vt ii, qui viderunt, inter res, quae in hoc regno admiratione dignae sunt, vias illas referant. Narrant Lusitani, vidisse se in vrbe Fucheo Turrim, XL. innitentem columnis ex solido marmore, quarum alititudo fuerit quadraginta palmorum, latitudo XII. Hoc opus esse tantae magnitudinis, tam insignis splendoris atque sumtus, vt omnes totius Europae superbas et magnificas structuras longo post relinquat interuallo. Assurgere autem hoc tantum opus ante Palatium Praefecti Aerario Regio.

Cum autem in superioribus Muri illius mentionem fe cerimus, qui Chinenses a Tartatis dispescit, hic quaedam magis exacta de eo teferenda sunt. Longitudo eius cum interiectis montibus D. milliaria constituere (vel porius Leucas) creditur: incipitque ab vrbe Ochioio, quae sita est inter duos praealtos montes, porrigiturque ab occidente in orientem, structo opso muro a Rege quodam Tzinzone aduersus irruptiones Tartarorum. Quod autem de D. Leucis diximus ita capiendum est, vt CCCC. Leucae occupentur montibus, et spacia intercurrentia, quae muro obstructa sunt, reliqua centum conficiant. Ipse porro murus e saxis quadratis ingentibus fabricatus est, quorum pleroriumque tanta est magnitudo, vt quinque Orgyias habeant in latitudine, VII. in altitudine. Initium hulus nonnulli sumunt a Mari in Prouincia Cantonensi, deducuntque eum per Pasquiam et Cansaiam, finiuntque in Susana. Rex hocpous moliri volens, tertiam partem habitatorum regniad idadmouit, qui prope omnes interierunt, vel difficultate viae et laboris, vel mutatione aeris. Sic opushoctam sumptuosium et operosum in causa fuit; vt totum regnum concitata seditione rebellaret, factoque impetu in regem eum trucidaret, cum re. gnauisset annis XL. et totidem filius eius Agnitzius.

Nunc deinceps videnda est ipsa huius Monarchae habitatio et regia, ne quid desideretur eorum quae in hoc regno consideratione digna sunt. Est ea in vebr Taybin siue Xuntien, vt superius diximus, ob viciniam Tartarorum, in regione vel prouincia Pasquia, siue etiam ob aeris, quoprouingia illa perflatur, puritatem et salubritatem, ipso nomine Vrbis tale aliquid innuente, cum Xuntien ciuitatem coelestem sonet. De huius vrbis incredibili amplitudine superius diximus, vbi tamen suburbiorum mentionem nullam fecimus, quorum omnium ambitus non existimatur minor ipsa vrbe. Populi in ea tantus putatur esse numerus, vt ipsi Chinenses asserant, CC. millia ad militiam apta indelegi posse, quorum pars media equites sint, si vrgens aliqua necessitas regnum premat. Ad introitum huius Vrbis versus Orientem offertse oculis ingens illud et superbum Palatium Regis, vsitatae eius habitatio quanquam etiam duo alia sint; vnum in media vrbe: alterum in extremo latere Occidentali. De Primo illo et Magno Palatio narrant, id tam amplum ac spaciosum esse, et tam plenum singulari consideratione dignis rebus, vt quatridui spacio perlustrari omnia non possint.

Iam primum septem cingitur muris, tanto spacio ab inuicem dissidentibus, vt in singulis intermaenianis X. millia militum, custodum corporis regii, versaripossint. Intus sunt LXXIX.

Palatia siue Caenacula magnifica, artificii stupendi, in quibus magnus numerus foeminarum versatur, ad seriuitium regis, quod alibi a nobilibus viris et ingenuis adolescentibus praestatur. In praecipua autem admiratione sunt quatuor Basilicae, in quibus consueuit audite Rex Oratores exterorum Principum, vt et respondere Principibus Proregibusque regnorum suorum, quanquam hoc rarius accidat, cum vix vnquam in populi conspectum prodire soleat hic Monarcha. Omnium harum Basilicarum tanta est elegantia, tanta artificii praestantia, tanta materiae aeneae, argenteae, aureae, gemmeae precia, vt calamo satis digne exprimi non possint, inprimis vero quartae, quae tres anteriores multis parasangis superat, vnde et Palatium Thesauri regii a populo appellatur, vere dignum nomine isto, cum tantas opes in thesauris suis vix vllus rex possideat, quantae in illa Basilica visuntur.

Porro praeter hos thesauros inter Cimelia huius regis infinitae res stupendi precii et plane inaestimabilis, interque eas Thronus regius, in quo Monarcha considere solet, quoties Maiestatem ostentat suam, factus quidem ex Marmore praestantissimo, exornatus autem gemmis infiniti precii, inprimis Pyropis tantae magnitudinis et splendoris, vt vel atram noctem illustrare possint, aiuntque tantam illi parti Basilicae affundi ab hac Cathedra gemmata claritatem, quanta ab incensis cereis funalibus afferri possit. Pariter structi exornatique sunt huius Palatii parietes, vbi cum praestantia materiae certat artificum peritia, vt omnes, qui de eo scripserunt, vno fateantur ore, nihil preciosius aut magis absolutum in vollo totius Orbis regno inueniri posse, cum nihil vspiam sit pulchri aut speciosi, quod hic non ex quisitum conspiciatur.

6. Qualitas et Natura soli Chinensis.

Postquam vidimus vasti huius regni amplitudinem, et numerum vtbium oppidorumque in eo recensuimus, et aedificiorum in eo magnificentiam considerauimus: consequens est, vt videamus, an ipsum solum tanto splendore dignum sit, et an possit aedificantibus ex sese suppeditare tam insanarum substructionum sumtus et materiam.

Primum igitur sciendum est temperamentum aeris et soli in tanta prouinciarum huius Monarchiae varietare, longe diuersissimum esse, in tanto praesertim terrarum spacio, quarum aliae in Septentrionem aliae in Meridiem vergunt, ita vt quamuis quaedam huius regni partes, interque eas Insula Aynan; tantum XIX. gradibus ab Aequatore absint, aliae tamen vltra quinquagesimum latitudinis gradum extendantur, vt in deseriptione Situs huius regni ostendimus. Facit eadem magnitudio et prouinciarum distantia magnam coloris diuersitatem in corporibus incolarum. Lusitani enim, qui apud Vrbem Canton cum Chinensibus negociantur (non longe enim abest ab Macaone) narrant, Chinensium ibimercaturam exercentium facies colore valde dissimiles esse. Qui enim in Proulncia Cantonensi nascuntur, inque toto eo tractu, fusci sunt, sicut Numidae et Mauri in regno Fezzano Africae, cum haec regio Cantonensis iisdem sit subiecta Parallelis, quibus Numidia. Qui vero interiora regni incolunt, facie sunt alba, magis minusque, prout prope vel procul a frigidioribus Septentrionis partibus absunt. Videas ergo quosdam capillition nigreo referre Hispanos, alios rursum flauos rufosque esse, vt Osermani sunt, Sic igitur est; Calidum an frigidum sit hoc in gens regnum, generatim dici non potest, cum sit comprehensum in Zona temperata: vnde et fertilitas eius cognosci potest, quae sine dubio maxima est, etiam si cum ea comparare velis Nouam Hispaniam vel Regnum Peruanum.

Est enim extra controuersiam, solum ibi terque quaterque faetificare per annum, vnde et aeris clementia colligi potest. Infantibus puerisque hic omnia plena esse videas, instar formicarum, ob foecunditatem mulierum, suntque hi pueri grati admodum et venusti, dum pusilli sunt.

Si vero de fructibus arboreis quaestio est, nullum hic genus desiderare possis eorum, qui alibi praesertim in Hispania proueniunt, sed et multi peregrini ibi visuntur, nostroque Orbi incogniti, qui tamen omnes sunt sapore praestantissimo. Aureorum malorum genera hic tria, quorum vnum tam dulcem fundit succum, vt suauitate vincat saccarum: caetera sunt cum quodam acore permixta.

Prunorum hic quaedam species, quam ipsi Lechiam vocant, culus tanta est suauitas, vt satiari ea comedentes non possint, accedente alia quoque virtute, quod nec stomacho nec intestinis noxia sint. Melopeponum magna hic abundantia, qui magni sunt, nec minus sapidi, vt et alia quaedam huius generis, quibus omnibus spaor gratissimus.

Saccari ob nimiam copiam vile preciumper vniuersum regnum, vt centenae librae, etiam cum augescit precium eius, non pluribus quam VI. Regalibus nummis vendi soleant. Idem de melle sentiendum est et cera, quibus integrae naues onerariae impleri possunt. Serici hic et multitudo ingens et bonitas perfecta. Lini plurimum, vnde parantur vestes plebeiorum, sparti autem cannabisque tantum, vt exigno precio carbasa rudentesque, pro nauibus haberi possint.

In locis steriliotibus, vbi terra asperior est et petrosa, multum crescit gossipii, cumque cultus et ager ille, profert siliginem, auenam, aliasque frumenti species, non sine foenore. Sed reuera irrigantur agri hinc inde per totum regnum incredibili mulcitudine fluuiorum et rinorum, vt Orizam magna gignat abundantia,

qui vsitatus est horum populorum cibus, colligiturque tanta copia, vt viliore quam credi possit precio vendatur. Neque vero vel hoc vel caetera frumenti genera semel in anno, sed fere bis alicubi etiam ter metuntur, vt supra diximus. In locis editis montosisque, quae culturam non admittunt, pulchraepinus assurgunt, strohilos magnos et palato gratos proferentes, intercurrentibus crebris castaneis, neque tamen solum inter has arbores feriari sinunt, sed serunt ibi frumentum Indicum, quod vulgo Maix vocant, estque vsitatissimus populorum in Peruana et Mexicana cibus. Est autem pratorum ibi totiusque adeo planticiei mira amoenitas, omniaque variis perpicta sunt floribus, quibus a nostris cum ratione odoris tum speciei magna est diuersitas; accedentibus variis arboribus, ordine et velut de industria dispositis, quibus fere fluuiorum ripaepraetexuntur.

Loytiae, quos Chinensium Doctores et Iureconsultos esse diximus, habent fere viuaria et nemora arte consita, in quibus multi oberrant capri, damae, cuniculi, lepores, aliaeque ferae diuersi generis, sed et mures Pontici, viuerrae aliaeque bestiolae, quarum pelles in magno sunt precio. Moschi odorati hic magna copia, qui colligitur ab animalculo quodam, quod vescitur odorata quadam radice, quam illi Camatuam vocant, ad digiti vnius magnitudinem. Boum vaccarumque hic tot et tanta armenta, vt singulis binisue ad summum coronatis vendantur: Bubalis maius et ferme duplex precium. Porcorum hic greges innumeri, quorum carnibus nihil inest noxii, vt desalubritate cum verue cina per Galliam Hispaniamque certare possint. Auitii generis incredibilis copia, praesertim aquatilis, cuius tanta multitudo, et prae cipue Anatum, vt in Vrbe Canton, quae vna est ex minoribus huius regni, decem vel duode cim millia vna septimana comedantur.

Pullorum Gallinaceorum et caponum tantum ibi, vt eorum carnes mundatae ad libram appensae vendantur, velut apud nos bubulae, nec precio multo maiore.

Herbarum radicumque ad Medicinam vtilium foecunda mater est hoc regnum, inprimis Rahabarbari optimae notae, gignit et Radicem Chinam dictam, cuius efficax vsus ad multos morbos curandos, inprimis Apostemata, Paralysin et Morbum Venereum. Caetera Aromata, etsi a mercatoribus ab Indiis Moluccisque Insulis huc afferuntur, vili tamen precio emi possunt, inprimis Caryophylli et Nuces Myristicae. Piscium hic maior copia, quam ad fidem dici possit, neque in regionibus duntaxat mari vicinis, sed in remotissimis ab Oceano regni partibus, ob fluuiorum lacuumque multitudinem,

Eruuntur terra omnis generis metalla, interque ea aurum et argentum, quamquam regni legibus prohibeantur ciues, ea curiosius in terrae visceribus perquirere, ita vt multum metallorum ab exteris importetur. Neque tamen propterae locupletiorum domus eo min us plenae sunt vasis aureis argenteisque, aliaque preciosa supellectile, quanquam nonnulli affirment, argento apud Chinenses esse quam auro maius precium, quod pluris fiat ab illis. Margaritas hic copiose reperiri superius diximus. Inter metalla, quae Chinense solum producit, refertur etiam argentum viuum, vt et aes, ferrum nucleusque ferri, stannum album nigrumque: praeterea sulphur, Cadmia et alia eius generis. Vni incommodo et prope soli Chinenses obnoxii sunt, quod crebris regiones illae concutiantur terraemotibus, quibus aliquando non aedes tantum sed oppida et vrbes euertuntur.

7. MORES SINARVM SIVE CHINENSIVM.

Cum apud nos fere vsu veniat, vt in magnis vrbibus locupletibusque pronin ciis multi reperiantur errones, desidiosi multi, et inutilia terrae pondera; apud Chinensestamen, quamuis regnum omnibus rebus abundet, nullosfere inuenias, qui ocio et inertia torpestunt, sed omnes labori alicuiaddicti, inprimis illud operam dant, vt terram suaptesponte liberalem, cura et solertia meliorem reddant, nihilque ociari permittant, quicquid ad cultutam perduci possit, vsque ad latum pedem. Hos autem labores ficile ferunt, studiosi rerum suarum, et gnari, planetas et vagabundos non infamiae nota duntaxat inuri, sed et grauibus puniri suppliciis. Accedit, quod ciuis Chinensis, siue in Vrbe siue in agro natus sit, pedem prouincia sua efferre prohibetur, necesseigitur est, vt augescente cijium humero agrum colant, si viuere commode velint.

Cum insuper Chinenses naturae quadam inclinatione indulgere genio et cuticulam beare soleant, vestiumque munditieri studeant, et nitori domiciliorum suorum, necesse habeant, vt attenti sint ad rem familiarem, et cultura diligentiaque fundos suos reddant fructuosiores. In emendo vendendoque nihil metiuntur vlna, ne telas quidem lineas, sed omnia ponderant, quod minus in trutinando quam mensurando fraudis interuenire possir. Neque tamen ipsi a circumscribendis decipiendisque peregrinis abstinent, quibuscum negociantur, inprimis in vendendo Musco siue Muscho odorato, quem hunc in modum conficere solent.

Animalia illa, a quibus hoc odoramentum colliegere solent, fustibus baculisque caedunt vsque ad mortem: cumqueprobe obturauerunt omnes meatus corporis, per quos sanguis extillare potest, deponunt occisam bestiolam in locum quemdam, in quo celerius putrescat. Sic ossa verberibus confracta, et carnes contusae sanguine suo mixtae, vbi putredine velur fermentatae sunt, odorem illum prorsus concipiunt imbibuntque. Vbi satis computruisse isum est totum animalculi corpus, dissecatur cum ipsa pelle in minutas partes, indeque conficiuntur parui sacculi quos Lusitani Papos vocant: et hic est

optimus Moschus praestantissimusque, qui ab Orientibus paritubs ad nos adfertur, quamuis multiplices deceptelae ad augendum pondus interuenire soleant.

Sunt autem maxima ex parte Chinenses temperamento corporis bono praediti, pulchra membrorum compage, agiles, hilaresque, pluresque inter eos proceri quam humiles breuesque. Facies iis vulgo lata, oculi parui angustique, suntque fere Camuti siue Simi. Barbam, vt Europaei, non habent, sed apuci quidam rarique admodum erumpunt ex mento capilli. Non quidem negaureim, esse inter eos quosdam, quibus oculi patentiores, barba commoda, et facies non deformis: sed hi cumcaeteris collati, oppido quam pauci sunt, putanturque genus ducere ab exteris nationibus, quae se olim cum Chinensibus miscuerunt, dum adhuc integrum fuit exire regno. Vngues in digitis sinistrae magnus crescere sinunt, in dextra vero abscindunt. Comam ab occipitio promittunt, neque caret illa circa vngues et capillos cura superstitione, cum illis se arreptos ad coelum eleuatum iri putent.

Vestitus quo viri Principes Nobilesque vtuntur, versicolor est, e lana serica purissima, quam exquisite parare ac tingere nouerunt, vt splendore quodam oculos feriat. Vulgus et qui cum re sunt tenuiori, et ipsi serico vestiuntur, sed velut excrementitio, atque ob id minoris praecii, vel etiam amictu vtuntur e lino velxylino. Estque hoc amictus genus habile et leue, pro qua. litate regionis, quae tempetata est, vnde pannilanei hic nullus vsus. Sagis operiuntur antiquo more sinuosis, et in plicas minutas collectis, dependente sacculo a sinistro latere: manicae in iis sunt amplae et capaces. His sagis superiniiciunt amplas tunicas siue togas nostro modo, nisi quod illorum togae manicatae sunt, vt pallae lucubratoriae.

Qui e sanguine regio orti sunt Principes, aut dignitate inter caeteros eminent, in eo differunt ab Equestri Ordine, quod virorum Principum saga in medio, qua cingulo locus est, aureis, argenteisque lemniscis circumdantur, cum caeteri ea ornamenta duntaxat in fimbriis gestent. Caligas siue femoralia gestant valde conuenientes, et ocreis calceisque vtuntur holosericis: quamuis autem hymsapud eos sit vsitato more clemens et benigna, solent tamen per id tempus vestibus vti pelliceis, e pellibus preciosissimis, quibus cum reliquum corpus tum inprimis collum muniunt. Sed et qui caelibes sunt, ab vxoratis differunt in eo, quod illi comam supra frontem nutriunt, et pileis caput tegunt altioribus.

10.

Mulierum circa amictum magna est curiositas, differtque eraum vestitus non multum ab Hi. spanico. Gemmis vnioibusque velut obsitae incedunt, aliisque quae mundum muliebrem exquisitiorem faciunt, vtentes semisagulis, cum amplis manicis, quas infra mammillas colligant. Materia vestis est vel praeciosa vel vilis pro modofacultatum. In exornandis crinibus suis multum ponunt studii, quos variis cincinnis circa tempora torquent colligantque longa vitta velut tenia, vnionibus gemmisque graui. Faciem cerussa pingunt, inque prima pulchritudinis parte ponunt, si quam minimos habeant pedes: qua de causa puellarum pedes a prima infantia adstringunt cohercentque, etiam cum dolore, ne nimis excrescere possint. Quanquam huic rei etiam alia causa assignari soleat, nempe zelotypia maritorum, vt compressis ad hunc modum cruribus pedibusque, discurrere facile non possint, imo non nisi magno labore domo exire. Induit autem antiquissima haec consuetudo propemodum legis naturam, vt si qua mulier, vel puella eam violaret, infamiae notam non effugeret. Sed et in aliis rebus honestati student, deguntque fere intra septa domus, vt vix de fenestra aut ianua prospiciant. Si quem maritus ad coenam inuitauit, vxor ad mensam minime accedit, nec in conspectum hospitis prodit, nisi propinquus sit aut sanguine iunctus, Si quae patrem, vel matrem, velagnatum inuisere cupit, portatur in sidens sellae gestatili a quatuor seruis. sic cooperra cathedra, vt ipsa quidem videria nemine possit, probe tamen conspiciat omnes, quacunque transit. Sequuntur eam serui ancillaeque magno numero. Sic fit, vt rarissime occurrat tibi in platea mulier aliqua e nobilioribus aut dignioribus, sitque monstro simile, aliquam videre etiam inamplis vrbibus.

11.

Sunt autem Chinenses fere ingenio acri et subtili, sculpturae et picturae admodum periti, vt apparet ex tabulis, arculis et lecticis, quae ab illis ad nos adferuntur. In campestribus planisque regionibus vtuntur miro genere curruum, quod velis instructum a ventis agitur, non iumentis nauigii instar, quibus curribus vias satis longas per planiciem emetiuntur. Imitati sunt Hollandi hoc artificium, non omnino infeliciter, neque tamen pari cum successu. In emendo vendendoque astuti sunt et versipelles, vt qui cum illis negociantur, ab eorum fraudibus sibi cauere ne cesse habeant.

12.

Extra domus mercatorum et institorum, qui infiniti sunt in hocreguo, propendet tabula, continens synopsin earum mercium, quae ibi prostant: venduntur autem fere in illis tabernis institoriis telae aureae, argenteae, sericae varii coloris et artificii, vt et materia xylina, linea, aliaque vestiaria. Idem faciunt, qui aromata et res medicas vendunt. Alibi sunt officinae figulo. rum, in quibus vasa porcellana prostant, quae quamuis varii coloris et pulchritudinis exquisitaesint, mediocri tamen veneunt precio, vt visa sint quinquaginta vasa vendi quatuor nummis regalibus.

13.

Fiunt autem figulina illa opera siue vasa hoc modo. Cochleas quasdam marinas ouorum testis miscent, aliaque quaedam addentes subigunt et massam consiciunt. Hanc sub terra condunt, ibique eam maccrari ad octuagesimum vel centesimum vsque annum si. nunt, haeredibusque suis thesauri loco relinquunt: et haec quidem est sententia Eduardi

Barbosae: cui aliiaccedere se posse negant, quod fieri ex tantilla materia tantum horum vasorum non possit, quae incredibili copia in Lusitaniam Hispaniamque, vt et caeteras Europaepartes, adde etiam in Nouam Hispaniam et regnum Peruarum deportantur. Fiunt autem optima vasa Porcellana in Prouincia Saxiensi, quae regno exportari fas non est, cum omnis ea supellex figulina cedat vsibus regis et Gubernatorum, ob pulchritudinem, quod ea non minus quam Crystallus pellu cida sit. Habitant autem figuli isti in certis vrbium plateis, nec quisquam inter eos commoratur, qui non idem tractet opificium. Qui ea vendunt, indicem proponunt, quantum huius testaceae materiae apud ipsos prostet.

14.

Est autem summa ac prope vnica Chinensium cura, qua liberis suis mature de futuro matrimonio dispiciunt, ne in transuersum rapiantur. vnde videas patres infantes liberos vix dum natos futuri matrimonii pactio nibus reciproce obligare, concepta etiam eius rei formula litteris publicis solemnibusque. Iubet autem mos patrius, maritum dotem ad vxorem adferre. Cum sponsa viripotens est, et nuptiarum dies aduenit, pater eius solenne instituit conuiuium, vocatis in domum suam patre, matre et propinquis generi sui. Sequenti die idem facit pater sponsi, aut si patrem non habeat, proximus eius agnatus. Finito epulo dat sponsus sponsae dotem, spectantibus vniuersis, haecvero acceptam eam rursum dat parentibus, si adsint, in precium educationis. HInc scilicet fit, vt ille, qui plurimas habet filias, vir opulentus iudicetur. Potest autem pater ea quam a filia accepit, pecunia vti tanquam sua, si indigeat: verum eo mortuo, omnis redit ad filiam eiusque liberos.

Licet autem viro tot ducere vxores, quod alere commode potest, dummodo a sorore et consobrina abstineat: nam hae nuptiae incestae habentur et puniuntur. Primam quam quisque duxit, vxorem legitimam putat, caeteras amicas et concubinas. Cum prima vir habitat et commoratur; teliquas hinc inde in diuersa domus conclauia partitur, quae si cum illa conferantur, ancillarum rationem habere possunt. Patri mortuo succedit filius natu maximus e prima vxore in maxima paternae haereditatis portione: eum caeteri fratres sequuntur, siue e prima vxore siue e posterioribus nati sint. Si filius ex prima nullus sit, transfertur id iuris in filium natu maximum ex concubinis: hinc fic vt rarissime quis moriatur, non relicto haerede masculo.

15.

Aiunt in regni huius prouinciis iis, quae Tartarico regno viciniores sunt, mirum hunc obseruari morem, vt prorex siue gubernator adolescentibus virginibusque certum constituat tempus, intra quod vel matrimonium contrahant, vel vitam profiteantur Monasticam. Qui nubere volunt, veniunt ad praefixum diem in constitutam ei rei ciuitatem, sistuntque se coram duodecimviris, quos rex isti negocio praefecit, qui vtriusque nomen et viuendi genus scripto concipiunt, et de dote percontantur, quam vir mulieri daturus est.

Cum autem plures simul tam viri quam foeminae dare soleant nomina sua, numerantur vtraque, et si plura sint nomina virilia quam muliebria, mittuntur sortes, iubenturque ii qui extra sortem paris ceciderunt, in futurum annum ex pectare. Idem fit de puellis, si quae sint superfluae. Exaequato ad hunc modum numero, sexe duodecimviris istis, futuros sponsos in tres partiuntur ordines. In primo collocant ditiores, non habita ratione nobilitatis velformae: in secundo, qui cum mediocribus sunt facultatibus: in tertio vero pauperes: idem faciunt sex reliqui in puellarum nupturientium grege: ita tamen, vt in primo agmine formosissimas, in secundo mediocriter pulchras, in tertio deformes statuant. His factis dantur formosae diuitibus, qui singuli certum auri modum, quantus visus est iudicibus, persoluunt. Mediocres accipiunt mediocriter formosas, sed pro illis nihil numerant. Deformes elocantur pauperibus, addita dotis nomine omni illa pecunia, quam diuites soluerunt, quae inter egenos istos aequaliter diuiditur. Peractis ad hunc modum sponsalibus ingens celebratur festum nuptiale, paraturque eonuiuium in Domo Regia, quae illis seruit vsibus, in quo magnus lectorum numerus et abaci mensaeque plurimae, aliaeque res necessariae, quibus nubentes interim vti possint, donec post elapsum quinquagesimum diem quisque in suam domumreuertarur. Quae autem hoc loco diximus de plebe intelligendae sunt; magnates enim, et qui dignitate caeterose vulgo antecellunt, his legibus subiecti non sunt, sed suo quisque nuptias celebrat atbitrio.

16.

Ipse porro Sinarum Monaicha, cum vxorem duxit, eligit sibi XXX. Concubinas, lectissimas primas ex vniuerso regno, quae in regia commorantur donec ipse in viuis est. Defuncto autem eo suc cessor eius sumtuosissime vestitas eas in magnificum introducit palatium, de quo insuperioribus diximus, coopertis omnes faciebus neagnosci queant. Et cum dicto ingrediuntur XXX. Viri Nobiles, quos Rex restamento nominauit, eo ordine quo conscripti sunt: horum quilibet apprehendit manu vnam ex XXX. illis concubinis regiis, eamque abducit, ita velatam, vt diximus, in domumsuam, habetque eam deinceps pro vxore sua, percipitque quotannis magnam vimmunerum donorumque, vt eam habere possit magnificentius. Solebant autem antiquitus Reges Chinensium, quoties velliberis suis vel agnatis necessariisque nuptias facerent, solenne in Palatio regio instituere conu uium, vocato vniuerso Equestri Ordine et Aulae Comitiuis, iussisque iis, vt omnes suos secum adducerent liberos, splendide vt quisque posset, exornatos, quod patres libenter faciebant. Finito conuiuio, surgebant Equites, ibantque in aliud

conlatium, vbi assidebanr virgines pro aetatis praerogatiua, ibi quisque seligebat sibi vnam, quae magis placuisset, vxorem. Sed hic mos penitus cxoleuit, cum Principes Nobilesque non nisi agnatas necessariasque suas vxores ducant, exceptis duobus primis consanguinitatis gradibus: quanquam nein hoc ipso quidem adeo sint obseruantes legum.

17.

In persoluendis iustis exequiique defunctiorum his vtuntur ritibus. Cum quisquam expirauit, continuo lauant corpus, illique induunt vestes, quas homo viuus habuit optimas, grato perfusas odore. Hinc in perpulcra eum collocant sede, accedentesque omnes propin. qui et domestici eius, coram eo in genua desident, faciuntque id non consanguinei tantum, sed omnes noti eius et amici, ne seruis quidem exclusis, lugentes excessum defuncti. Postea reponunt cadauer in loculum ex odorato ligno factum, clauduntque eum exacte, ne quis malignus odor exhalare possit. Deinde inferunt loculum in cubiculum propinquum, aulaeis et picturis exornatum, deponuntque cum in mensa, et regunt linteamine candidissimo, in quo imago mortui graphice expressa est. Ad ingressum huius conclauis mensa posita est cum cereis ardentibus, inque ea multi panes cum variis fructibus: fitque hoc per continuos dies XV. quo toto tempore singulis noct bus adsunt Sacerdotes eorum et Religiosi, cantillantes et demurmurantes preculas suas, et offerentes lacrificia, omnia more Genrili. Afferunt etiam multas chartas, variis imaginibus depictas, easque coram cadauere comburunt, addentes horrendos inconditosque clamores, quibus se animam defuncti adcoelum mittere opinantur. Finitis XV. illis diebus, quibus mensae cibis onustae sunt, vt tam Sacrifici quam qui cadauer honoris ergo inuisunt, habeant quod bibant comedantque, estertur funus in campum, deducentibus id propinquis et magno sacerdorum numero cum ardentibus candelis. Sepelitur autem fere super exignum collem, vbisepulcrum eius est iam antea factum ex quadrato lapide. Iuxta sepulchrum de figunt erectam pinum arborem, quae siforte collapsa iacethumi, non aufertur inde, sed relinquitur ibi donec vetustare consummatur; habent enim pro re consecrata. Qui funus sequuntur, ducunt secum Musicos et Cantores, quisine intermissione ludunt canuntque, donec cadauer in conditorio positum sit. Estautem magnificum prae caeteris sepulturae genus, cuiquam plurimi sacrificuli intersunt, et libitinarii et praeficae. Dum enim illi ludunt, canunt hi lessos naeniasque suas, intermiscentes preces, quibus Idola sua deprecantur. Postremo comburunt plurimas chartas, in quibus depicta sunt mancipia, equi, vasa aurea argenteaque, preciosae vestes, et alia multa, quae mortuum in altera vita ha, biturum omnia nugantur. Propinqui eius to. to illo tempore lugubri vtuntur veste, sago videlicet lanco erassiore, tecti caput pileo grandi, cuius margo latior in oculos vsque dependet. Patrem vel matrem per biennium lugere iis mos est; quod si filius defuncti Praefecturam alicuius prouinciae obtineat, non rato ab ea discedit, impetrata a rege abeundi licentia. Qui remotiori gradu defunctum contingunt, paucis mensibus lugubri vtuntur, nonnulli etiam statim ponunt pullam vestem, cum a sepultura domum venerunt. Haec de eorum sepeliendi ratione dicere habuimus.

18.

Ersi in hoc regno vites sunt, praesertim in montibus collibusque, vinum tamen ex vuis non exprimunt, vt apud nos fit, sed nouerunt artem recondendi vuas, vteae in hybernum vsque tempus seruentur. In huius vini vicem exprimunt succum longe optimum ex herba quadam nomine China, quem calide bibunt, sicut et Iaponenses faciunt. Hic potus expurgat phlegma, medetur grauedini capitis et lippitudint oculorum ex catarrhis: breniter, huius potus beneficio plerique ad longaeuam senectutem peruenire solent, a morbis corporis fere immunes.

Nimium Aestatis feruorem miro artificio mitigare nouerunt. Deprimunt in terram fossas cauernasque saris profundas, ex quibusreceptum desuper et in partibus subterraneis refrigeratum aerem, in quamcunque domus partem velint, emittere possunt. Annos suos numerant per duodecim menses lunares, vt post exactum tertium annum addant mensem vnum, incipientes annum a Nouilunio Mensis Martii. Ibi vulgo hilaria agitant, quod et quisque in Natali suo die facit, inuitantes se ad laetitiam, et offerentes alii aliis Strenas atque Xenia. In conuiuiis magnifici sunt, nullis parcenres sumtibus, comicosque tragicosque ludos de nocte ad cereorum lucem peragentes. Horum ludorum materiae sunt vel fictiones Poeticae, vel historiae de antiquorum rebus praeclare gestis. Post Histriones ingrediuntur Mimi, Saltarores, Petauristae, et tora Gesticularorum leuis natio. plateae fragrantibus herbis sprasae sunt, et odoribus aromaricis persumatae: parietes vero, et fenestrae aulaeis peristromatisque vestiti, vici vero ciuitatis symphoniacis aulaedorum citharae dorumque perstrepunt concentibus.

In conuiviis vero hunc seruant ordinem. quiuis inuitatorum suam peculiarem habet mensam, raro duo vna sedent, nunquam plures. insa mensa facta est e ligno nitidissimo, quale est Hebenum, perpicta variis bestiarum figuris, non tam coloribus quam lineamentis aureis, velut encausto: quod quidem peculiare Chinensium est artificium. de mensa dependent laciniae sericae preciosae vsque ad terram. Assident conuiuae singuli in singulis sedilibus, suis in structis puluinis, vt quies in iis commode capi possit. Vbi stratis ad huncmodum mensis conuiuae consederunt, afferuntur cibi in sportulis, variis floribus fructibusque viridibus coronatis. Et quamuis Chinenses abundent volatilibus, ferina, piscibus ostreis que, adeoque omni

cupediarum genere: in primis tamen deliciis apud eos est caro porcina. Illos qui digitis apprehensum cibum ori inserunt, rusticit atis accusant, ipsi stilis vel furcillis ad eam rem vtentes aureis argenreisve, vt buccellas digito non contingant. Crebrius bibunt et poculis minutis, quod sic melius restinguisitim credant. Adstant interea carptores et Pincernae, ministrantque mensae magno silentio, tenaces ordinis. Viri separatim cibum capiunt, foeminis alibi prandentibus, ob ingentem virorum Zelotypiam.

In salutationibus vtuntur inferiores erga superiores his ritibus. Manum sinistram arcte comprimunt, dextram vero saepius admouent pectori, verbis vtentes modestissimis, et ad testandum affectum compositis. Diuites Magnaresque inrer se profunda (vt loquuntur) se inuicem salutant reuerentia, extendentes et incuruantes brachium in modum arcus, deinde pectinatim implicatis vtriusque manus digitis, verbis ad aduland um factis, alteri alteros vrbanitate superare nituntur.

19.

Sed iam de eorum ingeniosis inuentis aliquid dicendum est. Primum illud non est aspernandum, quod vstrinae in fabricis eorum follibus non indigeant, cum aptissime dispositis tubis quibusdam aerem perpetua quadam reciprocatione ita attrahant, vt nunquam vento destituantur. Artem Typographicam, Tormenta igniuoma, Puluerem Nitratum Pyriumque iactant se aliquot seculis ante Germanorum inuentionem habuisse, vel potius alii de illis ita narrant. Aiunt enim regem quendam apud eos fuisse, Magicae rei perirum, qui puluerem et tormenta illa cum instrumentis aliis bellicis excogitauerit: nos de eo cum nemine litigabimus. Illud sane constat Persas, Chinensium vicinos, ante conflictum in Armenia cum Selimo Turcarum Imperatore habitum, de rormentis aeneis nihil vel fando accepisse, quae ignorantiain causa fuit, quod Ismaelis Sophi exercirus a Turcis, qui inimperitos huius rei fulminabant, victus fuerit, Narrant quidam inuenisse eos singulare artificium fundendi machinas aeneas, ita, vt in partes diuidi et velut resolui queant, atque ita iumentorum dorsis, siue etiam a baiulis facile de loco in locum deportari.

In scribendo foliis chartaccis vtuntur longis admodum, ducuntque lineas litteratas non a sinistra manu versus dextram, vt omnes populi Europaei: neque a dextra versus sinistram vt Hebraei et Arabes aliique Orientales: sed a summa paginae parte incipiunt vsque ad infimam. Litterae eorum Hieroglyphicis Aegyptiorum Notis non absimiles sunt: vnaquaeque enim vocabulum significat praestatque; interdum etiam sentenriam aliquam aut totam Periodum. Haec nimirum est causa, vt huius regni ciues, etsi longissimis terrarum inter se dissiti spaciis, vt hi illorum linguam intelligere non possint, scriptas tamen litteras librosque impressos omnes facile assequantur. Est autem praeter vulgatum vniuscuiusque Prouinciae Idioma, alia quaedam et peculiaris lingua, propria Doctorum hominum, quae appellatur Lingua Mandarinorum, non ignota Magistratibus, lureconsultis, Iudicibus, Scribis et iis qui Aulam Regis sequuntur.

Faciente iter non tantum vtuntur inmentis variis, sed et lecticis et pilentis, a bigis quadrigisve tractis, aliquando etiam curiibus veliuolis, de quibus superius locuti fuimus. Nutriunt etiam magnaque cura instituunt aues, vt humana imitariverba et saltare dilcant, pingentes illas ornantesque ludicrum in modum. Nanigatio et Remigium eorum omnem prope fidem superat. Onerariae eorm, quae valde magnae sunt, et Ionquae appellantur, solo vento agitantur, quaedam etiam militariter instructae sunt, habentes duo castella, vnum in puppi, alterum in prora: quibus qutem vtuntur ad transportandas merces et grauia onera, humiles sunt et latae velut corbitae. Habent praeter haec etiam alia nauiumgenera, ab iis Lantes, Bancones et Longas vocitatas. Lante vna duodecim praegrandibus agitur remis, qui sex in vnoquoque latere, quaternis senisque hominibus ad quemque remum admotis. Banco dimidium numerum remorum haber et remigum. Longae in multis respondent nostris triremibus, nisi quod tantum in fluuiis earum vsus est. Infinitae etiam surx nauiculae hincinde ad ripas, quibus ditiores animi gratia per mare et fluuios discurrunt, habentes in puppibus aediculas cum fenestris cancellatis, et ambitu ad instar porticus deambulatorae, omnia auro, argento et aulaeis exornata, cum hortulis pensilibus in summa nauium parte, vt prone mari illudere videantur.

Picis et Bituminis loco illinunt carinas nauium suarum lenta qua dam materia, propria ad necandas teredines in ligno nascentes. Sentinam e nauibus maioribus scite exhaurire norunt, maiore commoditate, quam haustra sunt Hydraulica in nostris nauigiis. Habitant autem integrae eaequenumer osae familiae in nauibus, non tantum in iis coquentes et victitantes, sed et cauponiam exercentes, negociantes, suaque tractantes opificia: vtque vno verbo dicamus, sunt domus hae mobiles atque fluctuantes instructae omni supellectilis et deliciarum genere, vt vixin vrbe aliqua excipi possis lautius. Alunt hi Pandochei nauales magnum alitum aquatilium numerum, qui interdiu in mari nutrimentum quaerunt, vespere ad nauim redeunt, ibique pernoctant. Aliud genus est earum auium, quae ex more volare et reuolare didicerunt ad naues, sed diuersimode: in campos enim oriza consitos cuolant, ibique pascuntur, absumentes simul herbas et semina frumento noxia, magno agricolarum bono. Vbi vesper adest, ad sonum tintinnabuli, qui auibus notus est, repetunt naues, in quibus sua habent auiaria. Lembi ac scaphae piscatoriae magnum ciuibus vrbanis subuehunt piscium numerum. Primo vere, cum flumina colliquatis niuibus et pluuiis intumuerunt, adsunt pisces marini magna copia, et ostia fluuiorum adscendunt,

allecti dulcedine aquae pluuialis: nec minor hominum multitudo e vicinis partibus concurrit ad capiendos hamo pisces, estque quaestuosum illud rempus ob felicem capturam piscium.

Vtuntur autem praeter vsitatas piscandi raciones alio quodam modo admodum iucundo. Alunt enim domi coruos matinos, vel mergos mansuefactos, e maiore genere, qui non aliunde quam esu piscium viuunt, His imum collum viaculo intercipiunt, laxiore tamen, vt piscem quidem deglutire, in imum tamen ventrem demitrere non possint. Hae aues ad eum ornatae modum, vbi emissae sunt, statim ima viuariorum lacuumque petunt, captaque praeda domum reuolant, quae iis e gutture falua eximi potest.

Hocgenus piscationis per aues mannas multum affert magnatibus iucunditatis, per rotum annum id exercentibus. Vidimus superiotibus annis tale aliquid in Gallia apud Fontibellaquam, cum Angli quidam eiusmodi Phalacrocoraces adsuefactos haberent, quibuscum piscabantur, inspectante tota Aula Gallicana.

Non pauci sunt inter Chinenses, qui se studiis litterarum addicunt, rariores tamen ad Medicinam et Philosophiam Astrologiamque animum applicant. Fidem promissorum tamdiu praestant, donec necessarium et quaestuosum est. Peregrinos oderunt et suspectos habent, vt eos hospitio non accipiant, neque multum cum ipsis versentur. Oppresiaere alieno vendunt liberos suos, vt se onere illo explicent, aur alia ratione infami se liberant. In caeteris inuentionibus suis videntur sibi omnium mortalium esse ingeniosissimi, mulrumque et crebris industriam suam iactant sermombus dicentes, Chinenses solos habere duos oculos, Europaeos vnum, alios caecos esse.

22.

Aditurus plebeius aliquis Loytiam siue Doctorem Promotum, eique locuturus, demittit se in genua, antequam ad eum perueniat, et sic genibus innitens ingreditur palatium eius, demisso capire oculisque ad terram. Vbiin medium coenaculi peruenit, subsistit, exponitque destderium suum voce humili et submisla, vel etiam libello conceptum exhibet. Adeptus responsum eodem modo genibus humi positis exit palatio, sed praepostere, ita ne vnquam dorsum obuertat Loytiae, donec ab eo conspici potest. Si quis e vulgo in platea offendat aliquem illustri loco natum, aur dignitate eminentem, consistit immobiis, demisso capite taciturnus, donec alter praeterierit: quod nisi faciat, fustibus sine dubio contundetur. Qui ab altero visitatur, deducit eum abiturientem non vsque ad ianuam duntaxat, sed per aliquam plateae partem, honorisid habens amico. Quod sequitur, absurditatem postius aliquam quam ciuilitatem prae se fert. Si quis ex agro vel vrbe aliquem conuenire vult, eumque vel in limine ostii, velin platea offendit, si is qui adeundus est, non satis comtus ornatusque sit, aut paratus ad excipiendum alterum: etiam compellatus ab hoc salutatusque nihil respondet, sed concitato gradu eum praeterit, quasi eum non viderit. Domum vbi peruenit, induit vestes mundiores, atque ita pexus ornatusque prodit ad excipicndum alterum, laeta facie, quasi eum aduentantem iam primum, antea non viderit: quae quidem vera mihi videtur et mera stoliditas. Hospites siue peregrinos comiter accipinnt, apponentes iis ad primum aduentum fructus arborum et condita quaedam aromatica, apposito simul potu per totum regnum vsitato, qui conficitur ex herbis quibusdam medicatis ad confortandum cor. Si quis peregrinum aliquem, vel etiam ciuem diu non visum in via offendat, statim sciscitatur ex eo, an ientauerit pransusque fuerit? neganrem deducit sine mora in proximum diuersorium, soluitque pro eo Symbolum: quod quidem facile est factu per totum hoc regnum, cum hinc inde in vicis compitisque multae sint Tabernae, in quibus indulgere genio cuticulamque beare possunt, exiguo sane sumptu, cum omnia vili vendantur precio.

Sialter respondeat, pranlum iam se saturumque esle, tum hic deducit eumm in officinam quandam, vbi Salgama, Melimela, aliaeque id genus cupediae venduntur arque conditurae: et his velut bellariis mensisque secundis eumexcipit. Mulieribus in vniuersum, siue eae peregrinae sint, siue ciues, plurimum honoris deferunt, easque per plateas incedentes officiose salutant, cauentes ne vel verbo eas offendant. Sunt autem capitales inimicitiae inter Iaponenses et Chinenses, quarum haec putatur esse origo. Cum ante multos annos coniuratio quaedam in regem Chinensium derectafuisser, statuit is arroci vindicta de coniuratis supplicium sumere: sic interfectis quam plurimis, cum eadem capitis sententia in caeteros omnes lata fuisset, intercedentes damnatorum amici apud regem obtinuerunt, vt supplicium capitis in exilium mutaretur, morte non futurum mitius: deportandos igitur eos esse in vicinas Insulas, desertas eas quidem et in hospitas: addenres, magnam hac mutatione poenae laudem clementiae regem acquisiturum, si in liberos vxoresque coniuratorum non animaduerteret acerhius. Motus horum oratione rex, quotquot conspirationi illi affines fuerant, nauibus impositos in Iaponiam Insulam deportari iussit, qui iniuriarum illarum et odii semina secum ferentes, ea subinde auxerunt: nam et nostro aeuo Iapones excursiones faciunt in Chinenses, iisque damna inferunt vbicunque possunt: sed ne cum Chinensibus quidem mercimonia exercent, nisi interuentu Lusitanorum.

Ostendit se autem huius odii magnitudo ex ingenti morum vtriusque gentis, non dico diuersitato, sed contrarietate, quam hic aliquo modo attingemus tantum. Pro eo quod Chinenses iis manus porrigunt quos salutant; Iaponenses exutis calceis pedes nudant in signum honoris. Chinenses hospites peregrinosque stantes excipiunt: at Iapones sedentes,

inciuilitatis nomine eos arguentes, qui aliquem standoexcipiant. Exeuntes domoipsi pallia deponunt siue togas, contra quam aliae gentes, quae palliatae foras prodeunt. Dentes nigredine inficere studenr, albos contra damnant, vt et capillitium flauum. Lugentes mortuos albo vtuntur amictu, euntes ad conuiuia et hilaritarem, nigram sumunt vestem. Facientes iter in equis, domini praecedunt, serui sequuntur, contra quam apud alios moris est. Mulieres quae vterum ferunt, corpus arcte incingunt, reliquo rempore fere discinctae: quod dicant hanc rem ad partus facilitatem conducere. Puerum in lucem edirum frigida abluunt, puerperam vilibus cibis et parce quidem nutrientes: cum apud nos contrarium fiat.

Cibum capientes his vtuntur moribus. Ponitur cuique sigillatim sua mensa, sine strophiolo aut mappa. Cibum non digitis, sed duobus specillis ligneis capiunt, et ori inserunt. Porum ex oriza factum vsque ad ebrietatem ingerunt. Post prandium porrigitur cuique poculum aquae calidae, quam ita feruentem ab igne bibunt, siue sit hyems siue aestas. Eundem prope morem obseruant Turcae in sumendo potu suo Chaone, quem conficiunt e certis frucribus, baccis lauri valde similibus, quod genus potus ab Aegyptiis appellatur Bon siue Ban. Sumunt autem illius fructus sesquilibram, siccatamque coquunt in viginti libris aquae, vnde singalis diebus mane sumunt poculum vnum calidae, sicut apud Europaeos moris est, Aquam Vitae siue Vinum Distillatum sumere. Aiunt aurem Turcae, illa decoctione excalesieri et corroborari ventriculum, profligari ventos atque crudit ates, et aperiri obstructiones.

23. OPES ET DIVITIAE SINARVM.

Qui amplissimum hoctegnum inter opulentissima retulerit, imo qui omnium regnorum longe ditissimum locupletissimumque dixerit, nostro iudicio nequaquam errauerit: cum omnibus rebus adeo abundet, vt non incolis duntaxat largiter sufficiat, sed et magnam partem vicinis exterisque subministret. Et litrus quidem maris, quod in incredibilem longitudi. nem porrigitur, portus haber multos commodosque, ad recipiendam quantumuis magnam classem. Ipsi Chinenses magnam vim auri argentique eruunt e terra, vt iam de reliquis taceamus metallis. Exportantur China multae merces preciosae, margaritae, vasa porcellana, pelles expetitae, plurimum materiaesericae, vt et lini, xylini, cannabis, cum incredibili omnis generis relarum copia. Accedit saccarum, mel, cera, rhabarbarum, radix China, Camphora, colores et pigmenta, rubea tinctoria, Isatis herba, Moschusque odoratissimus.

24.

De prouentibus ipsius huius Monarchae diuersimode senriunt. Sunt quieos ad XXVI. Milliones Auri quotannis extendant, quae quidem aurivistanta est, quantam ne tenacissimus quidem Romanorum Imperatorum Vespasianus toto virae suae tempore colligere potuit. Non me fugit, mulros de hoc dubitare: sed tamen constat, ex solo porru Cantonensi, qui non est inter quaestiosissimos huius regni, regem ex vectigali salispetcipere CLXXX. millia coronatorum, et ex vicinia ex decimis ad dum redire vltra C. millia. Hinc iudicium fieri potest, quantae auri argentique massae quotannis in aerarium eius inferantur, si consideremus multitudinem et magnitudinem Prouinciarum huius regni, cum infinito populo, censu singulorum capitum domunmque, contributionibus oppidorum, vectigalibus et decimis mercimoniorum fructuumque terrae: adde his metallifodinas, subsidia pecuniaria, tributa, exactiones accidentarias, et quicquid in hunc indicem praeterea referri debet. Vtautem lectori dubitationem eximamus, operae precium arbitramur, exactius omnia considetare.

Primo loco occurrit nobis numerus tributariorum, qui in vnaquaque sunt prouincia, quorum catalogus est penes Praefectos Quaestoresque regios, vt tributa ab iis exigere possint: vbi notandum est, tantum prope eorum numerum esst qui nihil pendunt, quam qui pendunt: cum Loytiae ipsorumque domestici nihil soluant, vt nec qui in iudiciis vel officiis publicis: postremo quicquid est vsquam militum tamterra quam mari, ab hoc tributo immune est.

Sed ad Prouin cias ipsas veniamus, secuti eos, qui de his rebus scripserunt diligehrius. Sunt in Prouincia Pasquiensi hominum qui tributum regi soluunt Milliones duo, praeterea DCCIV. milla. In Cantonensi Millionestres, et DC. millia. In Foquiensi Milliones duo, et CCCCVII. millia. In Olamensi Milliones II. cum CCXL. millibus. In Cinsaiana, Milliones tres cum CCCLXXX. millibus. In Susuana Milliones II. et L. millia. In Tolanchiana Prouincia, vbi rex habitare solet, Milliones VI. et LXXXX. millia. In Casaiana Milliones duo cum MCCCL. millibus. In Oquiamensi milliones III. et DCCC. millia. In Auccheonensi Milliones II. DCCCXL. mill. In Honamensi Millio vnus cum CC. millibus. In Xantonensi, Millio vnus, CMXLIIII. millia. In Quicheuana Milliones II. et XXXIIII. millia. In Chequeamensi Milliones II. cum CCXLIIII. millibus. In Sanciensi, quae prouinciarum minima est, Millio vnus DCLXXII. millia. Est autem hoc tributum, quod vnusquisque, qui domicilium et focumhabet, soluit quotannis duas Masas, quae species est monetae valens duos Regales Hispanicos. Etsi autem hoc tributum videtur esse exiguum, et ab eo multi, de quibus supra diximus, exempti sunt, tanta tamen est populi multitudo, vt detractis omnibus expensis, in Personam aulamque regis, in stipendia militum

praesidiariorum, in salaria ministrorum regni, in classes, in conseruandos portus marinos, in aedificia publica: rantum tamen regi supersit, quantum ex libro rationum regni Chinensis hic subiiciemus: quanquam Chinenses dicant, illas esse rationes priscorum temporum, et hocie in tanta regum opulentia mulro minus pendi.

Auri prui siue Obryzi dantur ei Milliones CCLVI. millia et CM. Tahae: Valetautem Taha decem regales nummos et XXIV. Marauedas Hispauicas; Argenti verodefaecati, Milliones III. cum CLIII. millibus. et CCXIX. Tahis. Ex Margaritis, etsi non exacte rotundae sint, redeunt ad eum Milliones duo DCXXX. millia Taharum. Ex Gemmis et Metallifodinis Millio vnus, et XXXV. millia Taharum. Ex vasis Porcellanis XC. millia Taharum. Ex Moscho et Ambra Millio vnus cum XXXV. millibus. Habet praeter has diuitias hinc inde rex Agros Decumates, ex quibus infinita vis frugum ad ipsius quotannis redit granarium. Orizae quidem modiorum Milliones LX. cum CLXXI. millibus DCCCXXXVIII. modiis. Ordei Modiorum Milliones XXIX. CCCXCI. millia, DCCCLXXXII. Modiorum tritici percipit Milliones XXXIII. cum XXVI. millibus et CC. Salis Modiorum XXV. Milliones, cum CCCXL. millib. et CCCC. reconditur autem sal iste in horrea sine Apothecasregias, donectempestiue vendatur, vnde iugens lucrum accedit Aerario regio. Frumenti Indici, quod Mayz appellatur, cedunt regi quotannis Milliones XX. et Modiorum CCL. millia. Milii Modiorum Milliones XXIV. Panici Milliones XIV. et CC. modii. Auenae et Leguminum iunctim Milliones XL. et CC. millia modium.

Materiae sericae factae infectaeque, vt et gossipii, atque inde consectarum telarum rantum est, vt nec satis iniri ratio, nec numerus latinis verbis commode exprimi possit. Haec autem omnia colliguntur pro rege Sinarum, qui omne, quod non impendit in magnificentiam splendoremque aulicum, in suum infert Aerarium atque Gazam, in quo aerario, quanti insint thesauri, ex supra dictis colligi potest, si modo tantae diuitiae ab humana menre cogitari colligique possunt.

25. ROBVR ET POTENTIA.

Qui non ignorat, in multitudine hominum alicuius regni vires omnes et potentiam consistere: qui item cogitat, iafinitum hominum numerum in huius Monarchiae prouinciis contineri: dubitare non potest, quin regnum Chinense sit validissimum potentissimumque. Vt autem exacti aliquid de hoc regno dicamus, apparet maioreseius vires ad defendendum quam ad acquirendum: et ipse quidem Monarcha hic magis intentus est, vt sua consernet, quam vt aliena acquirat: cuius rei sufficiens est teltmonium Murus ille longissimus irruprioni Tartarorum oppositus. Etpotest saneis bona ratione contentus ese, cum vixvllus per totum terrarum orbem Princeps cumeo conferri possit. Quod si vel maxime exterum aliquem Regem bello aggrediatur, vix tamen sperandum est, vtid prospero cum luccessu fiat: quamuis enim multitudine hominum abundet, plerique tamen disloluti sunt et imbelles, ob voluptates quibus immersi sunt, ob seruilem regnandi modum, quo oppressi sunt, et timorem perpetuum in quo conlinentur.

Ad perfectiorem autem cognitionem potentiae Chinensis, considerandus est huius regis apparatus bellicus, genus militum, et ordo quem obseruat in defendendo regnosuo. Etsi enim iam ab aliquot Monarcha iste pace fruiturannis, nun quam tamen futuri belli cogitationem ex animo deponit, inprimis Tartarici.

Haber igitur in vnaquaque prouincia Senatum Militarem, Praefectum Copiarum, et certum quendam praesidiariorum numerum, vt si se occasio vel necessiras offerat, breni tempore magnus conscribi queat exercicus, vel terra vel mari militaturus. Sunt enim non in Prouinciss duntaxat, sed et in singulis vrbibus praesidiarii cum tribunis suis, qui de die stationes habent ad portas, denocte excubias magna diligentia obeunt, non secus ac si Hannibal ad muros esset. His inuitis ingredi vrbem nemo potest, sed nec egredi, nisi de voluntate Iudicis Vrbani vel Tribuni militaris: in hac enim parte omne robur ciuitatis situm putant, hinc collocanr tormenta, huc intenti sunt omnes. Cum nocte claudunt portas, chartaglutine illita inducunt iuncturas valuarum, easque sigillo Gubernatoris vel Iudicis annulo signant, fiuntque tam mane quam vesperi omnia per homines fidos. Cum autem portae ciuitatis non nisi orto Sole aperiantur, oportet viatores, qui altero die mane prosicisci volunt, in suburbiis pernoctare. Vigiles nocturnos singulis jhoris mutant, semper tribunis ordinumque ductoribus excubias obeuntibus. Vt autem quies in ciuitate conseruetur, nullilicet armato obambulare, nisi sit miles stipendio regis addictus: sed nec arma domi habere, aur cum relo ruri ambulare licet vlli. In Vrbe vero Xuntien siue Quinzay et oppidis vicinis habet rex perpetuo magnum equitum peditumque numerum, qui in omnes futur os casus expediti sunt: vtque simul custodiam agant corporis Regii.

26 [correction of the transcriber; in the print 2]

Caeterum militum huius regni duo sunt genera. Primum est eorum quiin Vrbibus nati, praesi dariis velut haereditario iure adscribuntur, et hos ipsi sua lingua Cumos appellant: succedit enim filius patri, qui si decedens filium non relinquat, mittitur alius a Rege. Reliqui mercenarii, vel in mensem vnum, vel in annum stipendiis adoicti, suntque hi ipsi, qui excubias obeunt, et Tribunos lustrantes vigilias comitantur, quorum sequuntur imperia,

Habent autem milleni quique singulos signiferos et Chiliarchas, qui a supremo copiarum duce dependent: vnde illi, qui velit inire numerum exercitus, suffecerit numerasse signa, vnde tot Chiliadas colligunt. Habet autem quisque tam Chiliarcha quam Centurio domicilium, in ipsis structum moenibus, ipsius in scriptum nomine, in quo tantisper commoratur donec bellum est. Exercent autem Tribuni et centuriones, milites singulis mensibus in armis, siue paxsine bellum sit, vt dextri sint in tractandis sclopetis, hastis longis, gladiis variis, clauis, et scutis clypeisue praetendendis, vt et in acinacibus, crescentis Lunae faciem referentibus, aliisque armis prophylacticis, Equites quaternos gladios, a sella equi dependentes in aciem ferunt, sed binis tantum semel rem gerunt mira dexteritate. Bellum siue aciem intrant cincti numero seruorum et domesticorum, qui equites dominos sequuntur pedites, probearmati. Peditum Equitumque par est in bello experientia et calliditas, vtrique enim variis nouerunt vti stratagematibus, non solum ferro in hostem, sed et artificiosis ignibus dimicantes. Arma Equitum sunt praeter duos illos, de quibus diximus, gladios, arcus cum sagittis, et lancea: quidam etiam sclopetos ferunt manuarios.

In regendis equis parum ostendunt scientiae, quod profrenis lupatisque ori eorum rude quoddam ferrum iniiciant, clamoribus potius et flagris quam freno habenisque vtentes. Ephippia eorum ruditer admodum facta sunt, armatura et ornatus equorum omnis leuis: et vt verbo dicam, sunt equites non magnae effecaciae.

Nec minor rei marinae cura huic regi quam militiae terrestris: vnde semper in promtu habet instructas classes cum Nauarchis ducibusquesuis, qui obeunt litrora maris totius regui. Soluuntur autem bona fide, et multo maiore, quam apud nos, sua militibus stipendia, iique qui fortiter fecerunt, honestis afficiuntur praemiis. Captos in bello nnecare non solent, sed eos velut aeterno exilio damnatos, mit. tunt in longiquas regiones, vt ibi in praesidiis statiuis aetatem exigant, vbi tamen non minora quam caeteris soluuntur iis stipendia. Distinguuntur proscriptitiihi milites a caeteris pileo rubro, in caetero nihil a reliquis differentes amictu.

Restat, vt deinceps videamus, quantum militum sit cum in toto regno generatim, tum in vnaquaque prouincia. Et de Senatu quidem bel. lico in quaque vrbe diximus, qui constat Senatoribus quatuor et Praeside vno, quibus in cumbit cura defendendae prouinciae. Mittunt hi ab Metropoli in caetera loca omnia quae sunt ad gerendum bellum necessaria. Imperatum autem est Quaestoribus, vt sine mora iis pecuniam depromant, neue sint in damno. Fuit autem numerus militum in vnaquaque prouincia anno AN. C. MDLXXVII. quo anno alta pax erat, et Marinus Herradus in hoc regno fuit, talis.

In Pronincia Pasquiensi siue Paguiensi, in qua ipse Monarcha suam habet regiam, erant Peditum quidem Milliones II. et CL. millia, Equitum CCCC. millia.

In Cinsaiana LXXX. mill. et CCC. peditum. equites prope nulli, quod rota prouincia montibus asperetur.

In Oquianensi pedites sunt XXVI. mille, et DC. equitestantum mille, ob eandem rationem.

In Tolanchiana, quae Tartarorum fines attin. git, Milliones sunt peditum duo et DCCC. millia, equitum CCLXXX. millia. Putanturque hitotius regni longe optimi, celeberrimique, quod interarma nati et a puero bellis Tartaricis exercitati habeantur.

Hanc computationem Martini si sequamur. conficient milites harum XV. Prouinciarum in vniuersum, Milliones quinque peditum, cum DCCCXLVI. millibus et quingentis peditum. Equitum vero, CMXLVIII. millia, cum CCCL.

Sunt autem equi eorum apti ad conficienda itinera, parui tamen maxima ex parte: quanquam non desint, qui in interioribus regni satis grandes et validos reperiri affirment.

In finibus huius regni crebra assurgunt castella et propugnacula: sed vbi Tartari confines sunt, praelongus iste strctus est Murus, qui instar valli fortissimi huic regno praetenditur. Quod si quae ab illis partib. immineat belli tempestas, ad primum signum, quod custodes illius muri proposuerunt, concurritur ad turres et propugnacula, estque tota vicina in armis. Et vt vno verbo multa dicam, custoditur hoc regnum summa diligentia, tam a mari quam terra, vt vix fieri posse videatur, vt ab vllo Principe bello impune tentetur aut inuadatur.

Sed videamus porro, quos potentissimus hic rex vicinos habeat, a quibus aliquid periculi metuere possit. In continente qui dem non est, cur vl lum formider regem, praeter Magnum Chamum Tar. tarorum. Verum ab altero latere, qua Orientem

respicit, lapones habet obiectos, et Hispanos siue Lusitanos. Et distantia quidem Iaponiae Insulae ab China multum variat. Nam a Gotaea Insula Iaponiae vsque ad vrbem Liampon numerantur milliaria LX. ad Vrbem Vero Cantonensem millia CCXCVII. Sunt autem lapones veteri quodam institure Chinensibus molestim piraticam exercenres, et obiecta Sinarum littora infestantes, latrociniis rapinisque magis quamaperto bello rem gerunt, quod laponia in plures sit diuisa principatus, quibus omnibus inter se parum conuenit, vnde non iunctim, sed exiguo militum numero Chinenses inuadunt. Sunt tamen Chinensibus animosiores et bello meliores. Alia ex parte Philippinas Insulas, quae Hispanorum Regi parent, obiectas habent Chinenses, quae Insulae his non sine causa suspectae sunt, cumis sit earum situs, vt non parum possint Chinensibus creare incommodi, quod et Lusitani facere possunt, Hispano regi et ipsi parentes. Permisit tamen his Monarcha Sinarum, vt in parua Insula Macaone sua exerceant cum Chinensibus mercimonia, vbi fundauerunt Lusitani coloniam, sedimbecillam, quod coloni illi nimis premantur a Chinen sibus, parum fidentibus Lusitanico nomini, obamicitiam quae his est cum Hispanis, Manillam et Philippinas incolentibus. Vndesingulis annis Lusitanorum deteriorem reddunt conditionem, imminuentes eorum priuilegia, et id agentes, vt eos sponte cogant Insula decedere et reperere Indiam.

29. Modus Gubernationis.

Omnes illae tam vastae et populosae prouinciae, quas supra non semel recensuimus, omnes inquam vni patent Regi siue Monarchae, neque hic noti sunt Duces, Marchiones, Comites, aut alia nomina, quibus pendantur praeter regem tributa et exactiones. Solus Rex distribuit Officia, solus creeat Nobiles, vnde non solum colitur a suis, vt Rex, sed adoratur vt Deus. Est enim in vnaquaque Prouincia statua regis aurea, velo tecta, nisi cum Noua Luna est, tunc enim adunt Magistratus coram imagine illa in genua procumbentes, nec minorem quam ipsi regi praesenti simulacro honorem exhibentes. Hac re penitus deiiciuntur auimi multitudinis, vt le potius mancipia aut seruos quam ciues regni intelligant.

Leges suas ante bis mille annos scriptas esse aiunt, in quibus nihil ad hunc diem muratum sit. Cumque Iurisprudentia sit porta et aditus ad honores et officia publica, complures illi scientiae operam dant, semper disputantes de rebus politicis et rationibus bene administrandi Rempublicam. Iidem magna cum cura in quirunt in pergrinos, qui portus marinos intrant, quid rerum gerant.

Professores bonarum litterarum in omnibus vrbibus, Regiis aluntur stipendiis. Ad scholas mittuntur pueri a prima infantia, facti adultiores et doctiores, ad Academias transscribuntur, vbiaccurate obseruantur a Praeceptoribus. Ignaui aur petulantes prima vice verbis reprehenduntur: secunda ver beribus in crepantur: tertia relegantur atque proscribuntur. Strenui industrlique conuenientibus afficiuntur laudibus et praemiis.

Visitator Regius prouinciam ingreflus, praeconis voce proclamari publice iubet: si quis Scholasticus adspiret ad gradum Loytiarum (qui iidem sunt qui apud nos Doctores) vt is in praecipuam prouinciae Vrbem se conferat. Vbi ad dictum diem omnes conuenere, et coram Visitatore comparuerunt, conscribit hiceorum nomina, constituitque diem, quo subituri sint examen: qui dies vbi adest, inuitat Visitator quotquorin vrbe sunt Loytiae atque viriliterati ad conuiuium, quo finito examinantur Candidati summo rigore, propositis quaestionibus de Legibus et Statutisregni.

Quos aptos et sufficientes probaeque insuper vitae agnoscit, ad certum diem adesse iubet, vt Doctoratus insignia illis conferantur. Sunt autem haec: cingulum fibulis clausurisque aureis, et pileus, a cuius posteriore parte duo lemnisci dependent. Significat autem vox Loytias non tantum Doctorem, sed et Equestris Ordinis virumivnde duplices sunt Loytiae: quibus litterarum scientia gradum contulit: et qui. busgratia Regis, quasi Doctores Bullatos dicas. Differunt hi tamen inter se dignatione, etsieodem vtantur titulo. Consiliarli enim regii, Proreges Rectoresque Prouinciatum, et Visitatores Regii, omnes per examen Loytiae facti sunt: at Praefecti copiarum, Quaestores, Iudices, eo velut beneficio ob merira a Rege affecti sunt: et horum quidem magnus est numerus.

Sunt et alii, quorum non exigua est auctoritas, sed hi in secundo gradu dignitatis constituti sunt, qui in bello fortiter fecerunt, Equestri cingulo per eos donati, qui Regem in militia repraesentant, adhibitis oculatis restibus fortitudinis virtutisque eorum. His praeter titulum dantur facultates, quibus se honeste alere possint, vt eorum exemplo allecti milites, et ipsi in strenuitatis virtutisque studiaincumbant. Creatus Loytias siue Doctorad hunc mocum per ciuitatem incedit, Die constituto, quo insignia et dignitas Loytiarum conferri debet, conueniunt rursus omnes Loytiae cum Visitatore in domo Regia.

30.

Ibi ingrediuntur ordine candidati, splendidissime vestitio mnes, habens quisque Patrinum suum secum. Ibi desidentes in genua, supplice voceptunt a Visitatore dignitatis insignia. At hic eos prius praestare Sacramentum iubet, quod tale est. Iurat futurus Loytias, facturum sein commisso officio et Magistratu, quod virum bonum deceat, dicturum ius aequaliter omnibus, neque se accepturum munera. Regise ante omnes fore fidum, non venturum in partem conspirationis aut proditionis aduersus eum: a boni ciuis officio nunquam discessurum: et alia, quae commemorare longum forer. Iuramento ad

hunc modum praestito, visitator illos regis nomine alloquitur, iisque confert Titulos et Insignia nouae dignitatis, eosque amplexatur, quod et idem faciunt reliqui quotquot adsunt Loytiae.

Peractis his ceremoniis egrediuntur domo Regia pulchro ordine, sonantibus campanis per Vrbem, quarum magnus est in toto regno numerus, eodemque momento exploduntur tormenta aenea in muris disposita. Inde deducuntur noui illi siue Doctores siue Equites per totam vrbem, magna cum pompa, et ad hunc fere modum.

Totum agmen praeeunt milites praesidiarii, cumque iis tubicines, tympanistae et Musici magno numero, et caduceatores. Hinc sequuntur Loytiae equis vecti et coopertis curribus, suo quisque ordine. Post hos videas incedere primo Patrinos, deinde nouellos illos Graduatos caligis indutos et thoracibus, insidentes Asturconibus albis, phaleratis et sumptuo se exornatis, cum insignibus Doctoratus et pileis, qui non multum differunt a mitris Episcoporum, a quibus itidem lem nisci illi dependent. Pileis illis siue mitris affixae sunt binae coro llae, ex auro vel argento deaurato, factae in modum rami ab arbore palma defracti. Vnumquemque eorum praeeunt sex arculae ligneae, singolae a quaternis viris gestatae, in quibus asseruatur tela serica, inscripta nomine, titulis et armis noui promoti. Abeo die (vt iam caetera, quae nimis operosa sunt, omittamus) nouellus Loytias creditur capax esse Praefecturae cuiuscunque, quam vt obtineat, e vestigio Regiam petit, vbi ei honor habetur ab omnibus Aulicis, assignaturque locus in aliquo Palatio Regio, quae his vsibus destinara per ciuitates sunt. Ipse vicissim multum exhibet reuerentiae Praesidi, Auditoribus, Consilioque vniuerso regis, quorum nemo non suam ei defert operam, et in promouendo suffragium fauoremque.

31.

Est in vrbe Xuntien Senatus siue Curia, constans Praeside vuo, et Auditoribus XII. hominibus vsu et experientia rerum versatissimis. Qui Senatorium affectat gradum, praeterquam quod in Philosophia morali et naturali eum versatum esse oportet, et Legum Regni experrissimum, necesse est, vt etiam sit peritus rei Astrologicae, hanc scientiam Rectoribus tanti Imperii necessariam esse affirmant. Conuenit autem hic Duodecemuiralis Senatus in Palatio Regis vbi in coenaculo amplissimo XIII. posita sunt tribunalia: sex inaurata, sex deargentata, decimum tertium autem caetera ob gemmarum et margaritarum copiam multis modis vincit. Consistit hoc tribunal sub vmbone serico vele panno aureo, in quo depicta sunt arma Regis, quae sunt, intexti serpentes filis aureis. In hoc throno assidet Praeses Senatus, nisi Rex ipse in Senatum veniat, quod tamen raro contingit. Sitamen is adsit, Praeses ei cedit, proximumque locum ad manum dextram occupat. Si quam sedem vacare contingat, eligitur a Praesi de et Auditoribus nouus Senator, quem absentem in prouincia, ad Regem deducunt, reddentes rationem electionis suae: hunc deincepsrex vel approbat vel relicit. Siapprobet, praestat Electus regi iura mentum, in eandem prope sententiam, vt supra narrauimus. His actis deducitur in tribuna ad sinistram manum positum, inque numerum Senatorum recipitur. Cum rege nemo loquitur, nisi praeses, aut eo mortuo, maximus natu e Senatoribus. Noerunt autem hi Senarores singulis mensibus quid in quaque prouincia memoria dignum accidat, perscribentibus ad summam hanc Curiam omnia Praefectis Rectoribusque regionum, nihil impediente prouin ciarum distantia, quarum quaedam ad quingente simum milliare a Curia absunt. Haec vbi exacte intellexit Praeses, refert ad regem, et si res aliqua remedio indigeat, dant operam Senatores, ne quid detrimenti Respublica capiat. Si quis iudex in prouinciam mittatur, vt res inspiciat, secr crissime proficiscitur, ne aduentus eius prouincialibus innotelcat.

32.

Etsi autem magna est primariis Ministris Regiis auctoritas, nemo tamen vel Prorex, vel Gubernator, vel Iudex supplicio capitis quenquam afficere potest, nisi capitalis sententia a Rege confirmetur, excepto cum bellum est, ibi enim licet summo copiarum praefecto aut Legato eius militem nocentem interficere, non consulto rege vel summo Senatu: suffi cit enim si Praefecto Aerarii et Magistro Castrorum id innotescat, quorum in hoc puncto summa est auct oritas.

Reguntur vero Prouinciae Paquiensis et Tolanchiensis a Summae Curiae Regiae Assessoribus, interuentu Ministrorum vel Praefectorum inferiorum; at reliquae XIII. Prouinciae singulos suos habent Proreges, quos ipsi Insuantos vocant, qui semper in primaria ciuitate habitant. Etsi autem Gubernatores omnes communi nomine sese Loytias appellant, aliud tamen semper cognomen addunt, pro ratione Praefecturae aut Officii quo funguntur.

Summum Magistratum in Prouincia gerit Vicerex, qui ab incolis Comon vocatur: proximus ab eo dicitur Insuantus. Rector Ciuitatis. in qua non est Gubernator, appellatur Tutanus. Hic ea quae maioris momenti sunt, ad Insuantum refert, Insuantus ad Comonem, hic ad Auditores Summae Curiae, et hi porro ad Regem.

Quartus Magistratus dicitur Ponchasis, estque supremus Quaestor in Prouincia, siue, vt nostro more loquamur, Praeses Consilii Financiarum. Haber hic sub se Quaestores in feriores, Ministros Rationales et Exactores Tributorum. Collectas pecunias Ponchasis ad Tutanum defert, qui velut supremus est regiorum Computorum Magister. Quintus appellatur Anchasis, estque Praeses Iustitiae in causis criminalibus et ciuilibus. Hic cum collegis suis Iudicibus decidit omnes litigantium controuersias, inprimis cum ab inferioribus tribunalibus ad eum prouocatio facta est. Sextus vocatur Aytao, estque Praeses Consilii Bellici, penes quem est conscribere milites, si

opus sit, et instruere naues, et expedire commeatus, et praesidiis munire fines regni. Hicrationem reposcit a peregrinis, qui veniunt in prouinciam, quae causa sitaduentus eorum. Horum aurem sex Magistratum quiuis habet suos Aslessores et Consiliarios, numero X. quorum de sententia res omnes expedit.

Cum in Praetorium hi conuenere, sex consident ad dextram praesidis, sex ad sinistram: qui ad destram consident, eorum cingula aureis fibulis bullisque ornantur: qui ad sinistram argenteis. Illorum operimenta capitis sunt coloris flaui horum vero caerulei. Gestant autem tam Praesides quam Senatores in pectoribus humerisque suis arma Regis, opere phrygio vestibus intexta, neque sine hoc amictu vllum actum solennem exercere possunt: quod si negligant poenas graues non euitabunt.

33.

Praeter Iudices superiores sunt etiam alii velut subalterni, inter quos est qui Cantoc vocatur, Vexillifer Regius: et Pochinus, Subpraefectus Aerarii: et Pohchinsius, custos sigilli regii: et Auzatzius Praepositus ciuium. Super hos sunt alii tres, velut Alcades, Praepositi aut Iudices in Hispania, qui ius dicunt in suis domibus, quauis septimana semel: cumque tempus est audiendi li litigantes, dant signum explosis quatuor tormentis minoribus, vt omnes adesse et sententiam audire possint. Quod si quis reus vadimonius deserat, vocatur per apparitorem, proposita tabella, qua poena perscripta est, quae contumaci sit irroganda. Habet autem quiuis ex his iudicibus mille habitatores sub sua iurisdictione, quae non extenditur latius, quam districtus eius patet. Hi et noctu per vicos vrbis obambulant, curantes vt omnia etiam in priuatorum aedibus tranquilla sint, vtque focus diligenti cura custodiatur, cum magnum sit a fortuito incendio periculum, domibus fere contiguis et e ligno fabricatis, quales in Cantabrorum regione videmus. Si quis vltra praefixum tempus domi lumen habear, multam ineurrit. Datur autem ab his prouocatio ad Praepositum vel Iudices Curiae non vero ad alios, excepto Visitatore Generali, qui caeterorum omnium errores et delicta corripit, ideoque dicitur Chinensium lingua Hondin, id est, Reparator Mali.

Praefectus Annonae Chinensibus Tompo dicitur: at qui in errones et ociosos Planetas animaduertit, Tribuc vocatur. Quincheus est Commentariensis, qui curam gerit captiuorum: et hic quidem stans erectus cum Iudicibus loquitur, cum caeteros genibus innixos loqui oporteat.

Caeterum id vnice operam dant, ne Prorex aut Gubernator, qui in Prouinciam mittendus est, vt et Auditor vel Iudex, in ea natus sit, velex ea vrbe, cui praefuturus est, genus ducat, gnari, multa saepe a Iudicibus dari gratiae consanguineorum, et ex altera parte odia partium saepe corrumpere iudicia. Nc autem paupertate coacti munera accipiant a litigantibus, Rex iis opima praestat salaria, contra autem eapitale est Iudicibus, si se muneribus donisque corrumpi sinant. Quod si qui aliorsum ad exercenda iudicia mirtantur, iniungitur iis seuerissime a summa Curia, ne quem litigatorem aut actorem causarum domi audiant, neue sententiam pronuncient, nisi in pleno iudicum auditorumque consessu.

Iudex, vbi consedit, adsunt ad fores Ostiarii et Apparitores, citantque nomine eum, qui ius sibi dici cupit. Ingressus cliens in genua subsidet, longius tamen a Iudice, exponitque vel voce viua vel scripto sum desiderium Si scripto: accipit illud tabellio, legitque coram Iudice: qui audita querela supplicis, decernit quae iusta videntur, subscribitque decreto sua manu, non arramento sed succo rubicundo.

Iubet autem Lexregia Iudices ieiunos audire litigantes, quae quidem lex strictissime apud eos obseruatur, punitis secus facientibus. Muneribus ad peruerrendum ius corrumpi nemo potest, vt non resciscant reliqui in iudicio, ob causas quas supra adduximus. Si quis in hoc genere damnas fuerit, vsque adeo castigatur, vt etiam a carnifice aliquot ictus, ob quam causam ipse ramen infamis non fit, quod crebro ita vsu venire soleat.

Aguntur autem omnia, tam in ciuilibus quam criminalibus Iudiciis, scripto, vnde acta litis emergunt, et examinantur testes coram Magistratu, ne quod crimen aut falsitas concurrat. Auditur vero quiuis restis separatim, qui si diuersa aut contraria deponant, omnes in eundem locum iuxta sistuotur, vt alii alios confutent, donec pateat veritas: quae si elici a tergiuersantibus non possit, adhibentur quaestiones et fidiculae: non tamen hae locum habent in viris honestis grauibusque, quorum assertioni fides habetur. In causis magni momenti, vel quae viros in dignitate constituros contingunt, non fidunt iudices scribis aut tabellionibus, sed ipsi suis scribunt acta manibus, ne quae fraus aut oscitantia interueniat: vnde fit vt nemo de iudicibus conquerendi causam habeat. Numerant autem Iudices in omnibus iurisdictionis suae locis domos ciuium, consignantque eorum dena nomina in tabella, quam appendunt ad vltimam illius decuriae domum. Quod si quis ex hac decuria in aliud oppidum siue aliam plateam in eadem vrbe migrare velit, aut iter longum atque periculosum suscipere, oportet eum cum tintinnabulo siue aerea pelui, quam increpat, per totam illam circumire plateam, decem diebus antequam emigret aut proficiscatur, vt tota vicinia intelligat de discessu eius, et si quid cuiquam debeat argenti, vt id prius dissoluat, aut si quam rem commodato accepit, vt ab eo repeti possit. quod si quis negligat, et tamen emigret, cogunt iudices reliquos nouem, quorum nomina in tabella perscripta sunt, aes eius alienum

dissoluere, quod gnari eum mutaturum domicilium, id creditoribus eius siue iustitiae non indicauerint.

Debitor, qui luere in aere vel bonis non potest, corpore luit, coniectus in carcerem, constituto ad solutionem termino, intra quem si non satisfaciat creditori, prima vice modice flagris caeditur, praesigiturque secundus terminus. quem si is non obleruer, fflagellatur iterum, sed asperius: et sic tertio quartoque caeditur, semper crescente plagarum numero. Facit haec seueritas, vt debitores magna cura cum creditoribus de solutione agant: captiui vero et verberati, si frustra amicorum et propinquorum opem implorauerunt, metu tormentorum vltro addicant se creditoribus in seruitutem. Fidicularum siue Tormentorum, quibus iudices ad exprimendam veritatem vtuntur duum generum, ea est acerbicas, vt rei ad conspectum eorum, vel etiam antequam in medium proferantur, vera proloquantur. Carcerum is est squalor et atrocitas, vt poenae potius quam custodiae rationem habeant, et horrorem cogitantibus incutiant.

Etsi autem Iudicum officium non nisi per triennium durat, quo elapso reddere tenentur rationem omnium actorum: Rex tamen singulis annis mittit in prouincias Visitatores, viros Iustitiae et Prudentiae laude claros, qui in iudicum acta inquirant: hos ipsi Chinenses Leuchiz vocant. Hi si iudices in crimine deprehendant, possunt eos proauctoritate punire, vel ad tempus ab officio suspendere, vel eo in integrum priuare: sententiam tamen capitis in eos ferre inscio Rege non possunt. Afficiunt etiam iidem Visitatores condignis praemiis, quos cum laude et fide in officio versatos comperiunt: vt tam metu poenae quam spe praemiorum recte faciant. Ex his omnibus colli potest, regnum hoc optimo iure, aequissimisque regilegibus.

34.

Suppliciorum apud eos varia genera in vsu sunt: Laqucus, Ignis, Scolopismus; quanquam Igne soli proditores regis puniantur. Adulteria capitalia omnino sunt, et qui his scientes conniuent, ad exemplum aliorum certis poenis afficiuntur. Belli serere materiam, aut tumultus concitare nulli fas est: neque nisi de consensu regis nauigare Occanum licet. qui negociandi causa e regno abit, cogitur vades sistere, se intra definitum diem reuersurum: id ni faciat aqua et igni ei interdicitur. Extraneus in regnum siue mari siue terra intrare non potest, nisi permittente Rege: omnia enim itinera et portus marini studiose obsernantur a viarum litrorumque praefectis. Nostra tamen tempestate, conniuent Portuum Praefecti exire e regno volentibus, interuentu munerum, quae iis Mescatores offerunt, quibus illi secreto licentiam dant, nauigandi in vicinas Insulas, puta Philippinas, aur ad littora Indiae, factumque est anno A N C. MDLXXXV. vt tres naues Mercatoriae Chinenses ad litrus vsque regni Mexicani accesserint. Tempus autem quod profecturis ad reditum constituitur, est XII. mensium.

35.

Iidem Iudices et Gubernatores multoties permittunt, mediante donatiuo, peregrinis, vt portus Chinenses ingrediantur, ibique vendant emantque, ita tamen ne per vrbes vagentur, aut curiosius perlustrent res ciuitatis. Datur autem cis haec licentia inscripta tabellae ligneae, quam exotici mercatores in prora nauis sui erigunt, cum appellere volunt, ne a praesidiariis arceantur, sed exercere mercimonia cum indigenis possint, si Regi consuetum persoluerint tributum et vectigal.

Estque in vnoquoque portu scriba, quiannotat, quo die et hora quaeuis nauis sit ingressa portum, vt quaeque nouerit, quando exonerari debeat.

Hinc fit, vt qua muis non semel duo millia na. uigiorum in vnoportu stent, non maiore tamen tumultu et clamore onerentur, quam si duae vel tres essent.

Pauperes in regno Chinensi non colligunt ostiatim stipem, neque in Templis Idolorum suorum, sed interdicta est lege omnis mendicatio, caeterisque prohibitum, ne mendicantibus quicquam dent, sed eos ad Curatorem Pauperum deferant, qui horum necessitatibus ex officio prospicere debet. Hic ad certum diem per praeconem proclamari iuber, si quis habeat liberos ita corruptis membris, vt laborare non possint, vti ad se deferat nomen eorum, quo eis ex prouentibus regiis prospici possit. Est autem lex, quae iubet ostendi infantem, vt iudicari possit, sitne ad arrem aliquam vel opificium admoueri idoneus. Siralis deprehendarur, praestituitur patri certum tempus, intra quod filium alicui opificio abhibeat, ad quod videtur aptissimus. Si vero mancus adeoque debilis sit, vt laborare omnino non possit, iudes suppeditari iubet patri eius tantum sumtuum, quibus filium ociosum alere possit. Si puer patrem non habeat, commendatur proximoagnato, praesertim si cum re sit ampliore.

Si agnatis propinquisque penitus destituatur, recipitur in Orphanotropheium Regium, siue Domum Hospitalem, in qua aluntur etiam capti membris et decrepiti senes, vt et emeriti vulneribusque debilitati milites. Qui ad hunc modum aluntur, exire Xen odochio nisi de consensu Magistri non possunt: neque datur eis cxeundi licentia, nisi cum necessitas sic exigit. Nc autem plane ociosi sint Hospitalarii illi, in cumbit eis cura nutriendarum galliarum, anserum, porcellorum aliarumque pecudum minorum. Iudici subest Administrator, et vtrique imperat Visitator, qui saepius inspicit eiusmodi domus Hospitales per prouinciam. Caeci non reputantur inter eos, quos vel propinqui vel rex alere tenetur, eum molere possint frumentum, et folles ducere in fabricis, et

eiusmodi pefficere opera, ad quae oculorum vsus non est necessarius. Puellae destitutae luminibus, ad nocturna gaudia in Lupanat includuntur, vbi omnes meretrices a Lenis et prostibulis exoletis in arte meretricia instituuntur. Relegatur autem omne hoc genus meritorium ab vrbibus in suburbia, habentque in his peculiares suos vicos, extra quos illis pedem effere non licet, donec hoc quaestus genus exercent. Pauperculae viduae ad egestatem redactae, possunt vendere liberos suos, vt se alant, et sunt quidem mercatores, qui magnum ex ea re lucrum percipiunt, cum teneras puellas emunt, easque docent cantillare, ludere fidibus, saltera, et id genus artes leues: cumque adoleuerunt, deducunt eas in Suburam, vt corpore quaestum faciant. Addicturi pellam quaestibus meretriciis, antequam eam prostituant, deducunt ad Iudicem, cui harum mulierum cura incumbit. Iudex acceptam eam manu, illi rei velut initiatum addicit, et ex eo tempore nihil in eam potestatis habet nurticius eius, sed venit singulis ad Iudicem mensibus, vt accipiat e quaestu meretricio, quantum ei a Iudice assignatur. Refunditur eidem et educationis precium, et quantum pro ea exposuit, cum eam emit, postremo didactrum, quod eam in artibus illis ludendi saltandique eruditi curauit. Quod superest, Iudici cedit, qui curam earum gerit, eiusque nomnie rationem quotannis rediit Visitatori. Vbi senectus eas deformes lippasque effecit, prospicitur iis alia ratione, ne egeant, esuriantve.

Pueri a pauperculis matribus venditi, ad opificia admouentui, quae vbi didicerunt, seruiunt emptori nutricioque suo ad certum tempus, quo elapso, manumittuntur, vt vxorem ducere et sealere possint. Vicissim iuuenes illi, vt grati sint pro beneficiis oblata strena singu. lis annis patronos nutriciosque suos honorant.

In emendis mercibus non vtuntur argento signato, sed ad cauendam omnemfraudem vendunt, emuntque appensis ad bilancen particulis argenti, in quem vsum secum ferunt forficem cum trutina in theca lignea. Si ponderosius aliquid examinandum est, habent Mercatores in domibus suis grandiores libras cum ponderibus signo regio notatis; neque cudunt nonetam nisi cupream, valoris vnius Liardi, cuins singuli nummi perforati traiectique filo lineo cohaerent: suppelent autem hoc numismatis genere, quod maioribus nummis argenteis superaddendum est, aut vtuntur eo, cum res viliores emunt. Foeneratores, Pestis Reipublicae, si vsuras vltra fas extendant, graui multa afficiuntur. Claudis tamen, mutilis caesisque in hoc genere aliquid amplius licet.

36. Religio vel potius Superstitio Chinensium.

Sunt in vniuersum omnes Chinenses Idololatrae, exceptis oppido quam paucis, qui a Iesuitis ad Fidem Christi conucrsi sunt. Habent autem Idola eorum nihil non horrendum et detestabile aspectu, quibus tamen infelices plurimum deferunt honoris. Tribuunt autem Idolo corpus propemodum huma. num, a quo summo inter humeros prodeunt tria capita, se inuicem intuentia, quibus vna omnium voluntas, et sensus, vt ipsi quidem aiunt, intelligitur: vnde quis suspicati possit, percepisse illos aliquid de fundamentis Religionis Christianae. Inueniuntur et apud i, psos picturae XII. Virorum, ea prope facie ac habitu, quo apud nos XII. Apostoli pinguntur.

Si vero quis ex ipsis percunctertur, quinam Duodecemuiri illi fuerint? respondent, fuisse eximios Philosophos, et qui in laude et vittute vixerint, ideoque in coelum translati fuerint. Conspicitur etiam apud eos imago mulieris supra modum pulchrae, quae infantem vlnis complectitur, quam aiunt virginem pegerisse. fuisseque filiam praepotentis regis.

Res omnes, siue cerni conspi cique possint, siue non, ab ipso Coelo creatas fuisse asserunt, ideoque id prima littera Alphabeti exprimunt. non scribendo sed sonando: aiuntque Coeli Legatum summum appellari Lacon Tzautei, id est, Gubernatorem Dei, cui et summum honorem deferunt post Solem. Hunc Gubernatorem cum caeteris creatum negant, sed ab omni aeuo fuisse, neque eum habere corpus, sed esse spiritum. Tertium quoque aiunt eius. dem esse Naturae, quem Cansaium vocant, cui tribuunt curam rerum sublunarium, aiuntque in eius mann esse vitam et mortem hominis. Hunc porro Cansaium tres alios sub se Spirirus habereautumant, quorum ipse opera in officio fuo vtatur, Nomina horum Spirituum sic exprimunt. Tancam, Teiquam et Zuiquam, quorum singulis singula adscribunt officia. Tancamo dant praefecturam pluuiarum et omnium aquarum, quibus irriganda est terra. Teiquamum praesidem statuunt natiuitatis hominis, aiuntque ipsum authorem esse bellorum, et segerum fructuumque. Zuiquamus est eorum Neptunus, qui regit mare et nauigantes in eo. His variis Idolis repraesentatis nuncupant vota sua, dedicant ludos scenicos, quos et coram eorum statuis peragunt.

In numerum Sanctorum referunt ingentem mortalium numerum, breuiter quotquot aliis antecelluerunt robore et fortitudine in bello, scientia et industria, austeriore genere vitae: vt et eos, qui vitam innoxiam vixerunt, aut multis aliis profuerunt, quos omnes vocant Pausaos, id est, Felices siue Beatus. Diabolo, cuius statuas detestandas et horribiles habent, sacrificia offerunt, improbum illum moxiumque non negantes, sed ne laedantur ab eo cum eorporatum bona eorum. Reliquorum Idolorum, cum non sit numerus, nos de praecipuis tantum mentionem faciemus.

Primus Heroum siue Sanctorum inter eos appellatur Sichia, quem dicunt venisse ab Regno Trantheyco, quod in occidentibus sit partibus. Hanc autumant fuisse inuentorem vitae religiosaeatque monasticae in regno, qui vna viuentes, a matrimonio abstinent, et in coenobiis clausi aetatem agunt; cum Sichia ille caput caluum habuerit, abradunt capillos quotquot eius sequuntur instituta.

Deam siue Sanctam quam eolunt, vocant Quaninam, aiuntque fuisse filiam Tzontonis regis, cui tres fuere filiae, ex quibus duae nupse. runt: tertia Quanina elocari noluit, dicens se coelo vouisse perpetuam vitginitatem. Pater indignatus filiae, inclusit eam in locum similem monasterio, vbi aquam hauriret, ligna portaret, et praegrande terrae spacium, quod sentibus et dumetis horrebat, perpurgaret. Natrant Chinenses, Simias vltro venisse, eamque iuuisse, sanctos vero coelestes hausisse aquam, et bestias syluestres ligna e vicinis nemorbus supporcasse. Pater haec omnia Magicis artibus tribuens, iniici iussit loco ignem, vbi commorabatur. Sed effusis largiter imbribus ignis extinctus fuit. Vt igitur parternas effugeret insidias, auugit occuluitque se in spelunca vicini montis, vbi sanctam sed acerbam egit vitam. At Pater. a vermibus et lepra immedicabili consumtus, nequitiae poenas dedit. Huius morbo cognito filia, quae diuinitus erudita fuerat, accurrit, vt ei sanitatem restitueret, qua visa aeger cum conualuisset, ignouit filiae eamque adorauit. Volente autem filia ab adoratione patrem deterrere, et super ea re cum eo litigante, interecessit Sanctus quidam, dixitque, sibi non filiae cultum illum exhiberi.

At illa confestim se in solitudinem recepit, ibique magna sanctitate reliquum vitae exegit. Hanc adorant Chinenses, vt apud coelum pro se intercedat et gratiam impetret.

Tertio loco ponunt aliam Diuam, nomine Neomam, ex vrbe Cochi in prouincia Oquiamensi oriundam. Aiunt hanc fuisse viri Principis filiam, quae cum fugeret nuptias, se receperit in exiguam quandam Insulam, ex aduerso Ingoae, vbi cum austeram vixisset vitam, post mortem multis claruerit miraculis. Ferunt aurem Nautae staruam eius in puppi nauium suatum erectam, eique vota et sacrisicia offerunt. Ex his exemplis videmus, in quanto honore sint qpud has gentes Monachi et Moniales.

37.

Sortium genera apud eos plura in vsu sunt, praecipue autem duo, quorum prius est huiusmodi. Duas particulas ligni teretis filo colligant, quae tamen ab vna parte planaesunt. Has proiiciunt ante statuas Idolorum suorum, alloquentes prius Deastrum suum certis conceptisque precibus, orantesque, vt bonum aliquid pertendant Sortes, pollicentes vicissim grata sacrificia. Si proiectae Sortes ita cadant, vt pars plana se ostendat, aut vnum quidem lignum partem teretem, alterum planam humi obuertat, obscaenum interpretantur signum, conuersique ad Idolum, plaustra conuiciorum in illud despuunt. Satiati probris iniuriisque, ad blanditias et palpos conuertuntur, onerantes Deastrum promissis opimorum munerum et sacrificiorum, si Sortes ex sententia cadant. Si aliquoties abnuant proiectae sortes, irati, corripiunt statuas siue Idola sua, eaque humo affligunt pedibusque calcan vel in mare demergunt, aut igni admouent, vt amburantur paulum: aliquando caedunt ea virgis, flagrisque, idque tamdiu, donec Sortes illae ligneae ceciderint, vt ipsi optauerunt, id est, pars teres et rotunda sursum vertatur. Si vero Sortes mature arrideant, et bonum polliceantur euentum, in stitu unt festum in honorem Idolorum suorum, cantantes hymonos in eorum laudes, offerentes rostrum poreinum coctum, quem cibum existimant delicatissimum.

Vtuntur praeterea et alio genere Sortium, quod tale est. Multa folia singulis litteris inscripta in vas quoddam coniiciunt, eaque inter se consundunt, versantes subinde. Post puerulum admouent, qui immissa in orificium vasis manu, folium aliquod extrahit, cuius conspecta littera, quaerunt in libro, qui ad manus est, paginam, quae ab illa littera vel nota incipit, postea interpretantur, quod in ea pagina scriptum est, vt videant, respondeatne votis suis an non.

Omnibus hinc mos est Chinensib us, vt in graui aliquo morbo vel damno ad Diaboli opem confugiant, in quo inuocando his vtuntur ceremoniis. Extendit se vir quidam humi, ita vt ore terram contingat, at al ius incipit e libro incantationes legere, cui pars adstantium cantillando respondet, reliquis impulsu tympanorum et tintianbulorum sonum cientibus. Paulo post is, qui corpus ita humi extenderat, frendere dentibus, distorquere os, et hortendos ciere gestus incipit, vnde colligunt, Cacodaemonem iam in corpus eius ingtessum. Tunc ii, qui consulunt oraculum, sciscitantur de dubiis euentibus ex obsesso, qui plerumque ambigue respondet, ita vt in vgtumque sensum responsum torqueri possit. Si Diabolo partum placeat verbis respondere, tunc obitnenab eo responsum per litteras in hunc modum. Linteamen autsimile quid humi extendunt, sparguntque ae qualiter super istud Choenicem Orizae, et continuo admouent hominem qui nescit litteras, cum bacillo in manu, adstantes autem sonare atque cantere incipiunt, vt infra atringemus.

Paulo post intrat Malignus Spiritus in corpus illius, qui baculum tenet, incipitque daemoniacus inscribere in orizam litteras siue nortas, quas colligunt formantque in vocabula, vt inde responsum eliciant, quod tamen plerumque vanum est et mendax.

38.

In caeterisita sentiunt: ab omni retro tempore Coelum, Terram et Aquam vnum permistumque Chaos fuisse: ibi quendam nomine Tayn, summae scientiae et sapientiae, Terram a Coelo

separauisse, et coelum quidem summas partes petiuisse, Teram vero imas, pondere suo depressam. Eundem Taynum ex nihilo creauisse virum Pansonem nomine, et foeminam Pansonam. Hunc rursum Pansonem accepta a Tayno potestate creauisse alium nomine Tanomum cum XIII. aliis, fratribus eius. Tanomum fuisse verum multiplici scientia, vt potuerit imponere nomina omnibus rebus creatis, cognita earum virtute et vsu praecipue in morbis.

Porro Tanomum et fratres eius numerosam habuisse sobolem, et primogenitum quidem Teiencomum genuisse XII. alium Tubucomum IX. caeteros vero non pauciores. Horum posteritatem nugantur durauisse X. millibus annorum, quibus elapsi desiisse genus humanum. Taynum enim nescio quibus affectum iniuriis, simul et inuidia, quod videret homnies se contemto nimis sapere velle, fecisse, vt coelum in illos rueret, omnesque opprimeret. Hoc vero inaltum sublato, Taynum craeuisse alium hominem, nomine Lotzizanum, bicornem, qui vbi disparuisset, reliquerit post se plurimos vtriusque sexus homines, a quibus orti fuerint ii, quibus etiamnum mundus repletus est. Primum qui ex Lotzizamo natus fuerit, appellant Azalamum, quem vixisse per. hibent annis CM. secundum Atzionem a coelo, qui matrem eius Lutinam impleuerit, generatum, vixisse annis DCCC. Ab hoc procreatum Vsaonem, et huius quidem temporibus multos fuisse in Mundo homines, qui non nisi rebus crudis victitauerint. At Vsaonem eos docuisse in excauatis arboribus habitare, vt ruti essent a noxiis bestiis: simulque coipus vestimentis munire.

Post Vsaonem prodiisse quendam nomine Huntzuium qui inuento igne docuerit mortales coquere cibaria, et mutare rem pro re, loco emtionis et venditionis. Post hunc aiunt foeminam quandam Hautsibonam peperisse filium Ocheuteium, qui multas variasque res inuenerit, inque primis auctor fuerit Matrimoaii. Hunc aiunt miraculose de coelo descendisse bono generis humani hoc modo. Matrem eius incedentem per viam incidiise in vestigium pedis humani, cui cum suum ipsa pedem impressisset, repente lucem delapsam caelitus eam circumfulsisse, vnde e vestigio graudia facta disc esserit. Ocheteji huius filium Etzomlonem, inucntorem Medicinae et Astrologiae Iudiciariae, hominibus colendiagri rationem ostendisse. Solitum hunc fuisse memorant vesci herbis venenatis, citra tamen noxam, adeo vt CCCC. annis vixerit. Filium postremo huius Viteium Chinam in regni formam reduxisse. Et haec eorum est sententia de creatione Mundi et propagation generis humani.

39.

Animas hominum immortales esse credunt, easque perecipere vel poenas vel praemia, pro ratione eorum, quae cum corporibus coniunctae patrauerunt. Animam porro aiunt e coelo originem suam ducere, a quo substantiam acceperit immortalem. Eorum animas, qui secundum Leges Patrias vixerunt, neminem iniuria affecerunt, scelera nulla designauerunt, recta in coelum eleuari, vbi aeternis perfruatur gaudiis: qui autem turpiter et sceletate vixerunt, in obscuro carcere et perpetius tormentis sine sinc cruciari. Locum quendam esse opinantur, in quo Animae, quae in beatorum Geniorum numerum recipi debent, purgandae sint ab inquinamentis corporis, et suffragia atque bene acta propinquorum multum iuuare purgationem istam.

Oraturi pro mortuis ita faciunt. Vnusinter eos, qui Sacrifici partes obit, gestat exiguum manu tympanum: quidam ex nouitiis crepitaculum tenet, alius tintinnabulum: sic accedunt ad Aram eorum Sanctorum, quos defunctorum Aduocatos arbitrantur, faciuntque suffitum ex Styrace, Thure aliisque odoramentis. Postea ponunt aliquot mensas cibis oneratas pro mortuis et Sanctis, continuoque ad sonum crepitaculorum, nolatum et tintinnabulorum incipiunt cantilenas hymnosque quosdam, discurrentibus nouiciis, et certas quasdam precula pro defunctis chartaceis foliis inscriptas arae imponentibus. His aliisque ceremoniis totam noctem exigunt, et sub diluculi tempus, inuadunt comeduntque cibos mensis illis impositos, de quibus paulo ante diximus.

Vulgi errot hic est, quod putant animas maleficorum, antequam in aeternum demergantur carcerem, quem post interirum mundi creandum arbitrantur, migrare in corpora bubalorum aliatumque bestiarum: qui vero in virtute vixerunt, in Regum Principumque corpora.

Inueniuntur hinc inde per regnum hoc loca quaedam clausa, Monasteriis nostris similima, non in vrbibus tantum oppidi, que, sed etiam in agro, vbi multi viri foeminaeque viuunt communiter, velut in Coenobiis more Religiosorum nostrorum. Sunt autem horum Monachorum Ordines quatuor, quorum quisque habet suum praefectum Generalem, habitantem in Vrbe Xuntien. Appellatur autem Generalis iste Tricon, qui sub se habet Prouincilaes suos, qui hinc inde obeunt Monasteria, et in delinquentes a regula animaduerunt. Hic Prouincialis in vnoquoque Conuen u constituit alium, velut Abbatem aut Priorem, cui caeteri obedire tenentur. Genralem Ordinis non creant cajpitulares (vt vocantur) sed rex ipse, nominante eum summo Senatu. Incedit hic vestitus gota holoserica, eius coloris quem Ordo illius gestare solet, puto nigri, vel flaui, vel albi, vel denique subfusci: his enim quatuor coloribus totidem Ordines isti distinqui solent. Neque vero vnquam domo prodit, nisi insidens cathedrae marmoreae vel inauratae, gestatus a VI. vitis eodem colore vestitis. Quidam inter eos mendicando perplateas vrbium victum quaeritant, sonum cientes crepitaculis fuis, instar sacerdotum Cybeles. Caput mentumque omnino radunt, orantesque Coelum inuocant, quem summum Deorum statuunt, et post hunc quendam Sinchiam inuentorem aucooremque Ordinis Monastici. Filius primogenitus, prohibentibus legibus patriis, Monachus fieri non potest, cum obligatus sit patrem et

matrem in senecta alere. ido lis suis mane et vesperi offerunt thymiamata e thure Benz oino, ligno Aloes et Caiolaco, vt et pastiliis quibusdam odoratissimis. Si quae nauis primum Mare intrat, adsunt Regiliosi isti, proque eius salute sacrificant in puppi, offerentes depictas chartulas, quas coram Idolo discerpunt, non sine canticis et sono tintin nabulorum, atque ita honorem habentes Cacodaemoni, quem depictum habent in nauigiis suis. Hoc facto comedunt bibuntque ad nauseam vsque, credentes hoc pacto nauem sanctisicatam esse, et omnes qui eavehuntur, prospera vsuros fortuna.

Academiarum magnus splendor et solemnitas est per vniuersum noc regnum, florentibus studiis Philosophiae et Legum, neque hic vlla est praerogatiua nobilitatis, sed tantum eruditionis et doctrinae: hic fit, vt accessus ad Magistratus et honores doctis hominibus pateat, quibus ii magna solennitare conferuntur. Omnis vitorum doctorum vita in deliciis et magnifice peragitur, vocanturque Loytiae et Mandarini, gestatique sedilibus opertis, semper ocio et suauitari vitae student.

40. GENEALOGIA REGVM CHINENSIVM.

Cum primus Viteius, vt diximus, Prouin cias Chiuenses in vnum corpus vnumque regnum reduxerit, non absurde faciemus, si ab illo incipiemus, de ducto successionis filo vsque ad eum, qui nostra memoria regnauit Sinarum Regem. Igitur Viteius iste primus rex inter Monarchas Chinenses ponitur. Narant de eo Chinensium annales inter alia, quod proceritatc corporis VII. memsuras Chinenses exaequauerit, quarum vnaquaeque constituit duas tertias vnius Vlnae Hispanicae, ita vt altus fuerit quatuor Vlnas et duas tertias. Addunt eum tam latum fuisse ab humeris, vt latitudo spacii inter vtramque scapulam fuierit Spithamarum VI. et robur membroium omnino respondisse vastitati corporis. Legatum eius in bello fuisse Lincheonem, qui cum sortitudine et magnitu dine animi pruden. tiam coniunxerit, vt facile subiecerit Viteio tam amplum istud terratum spacium, eumque formidabilem fecerit toti Asiae. Tribuunt Viteio regi inuentionem longiors togae, tincturae, nauium et asciae siue securis ad findenda ligna.

Nartant et summum Archite ctum fuisse, et multa extruxisse egregia aedificia. Primus hic in regnum inuexit vsum auri et argenti in vestibus, vt et Margatitas atque gemmas. partituisque, per ciues suos in vrbes, oppida et pagos, instis tuit opificia, lata lege, ne quis aliam addisceret artem, quam pater eius exercuerat, nisi de consensu regis aut praefecti Prouinciae. Qui eiusdem artis et conditionis erant, iis in eadem platea assignauitd nicilia, vetuitque, ne qua mulier ociaretur a labore, sed vt vel iuuaret virum, vel vt neret, texeretque, fuitque haec lex adeo omnibus mulierbus communis, vt nec vxor eius feriata fuerir. fuerunt Regi huic vxores IV. e quibus sustuli liberos XXV. regnauitque annis C. et post eum reges CXVI. vsque ad eum qui longum struxit murm, omnes e prosapia Viteil, qui simul regnauerunt annis MMCCLVII. Hos omnes numerare et longum foret et taediosum Lectori: contenti ergo erimus, eos solum retulisse, in quibus aliquid momenti est ad ostendendam successionem in hac corona, post CXVI. illos reges vsque ad eum qui nostra memoria rebus praefuit.

Vltimus ex posteritate Viteii fuit Tzinzonus, cui debetur lougus ille murus, quem struxit immenso labore, cum tot Tartarorum incursionibus vexari videret regnum suum. Cum autem in tam insana structura infiniti perirent mortales, ab omnibus odio habitus, et a suis interfectus est, cum regnasset annis XL. relicto haerede filio suo Aguntzio, qui iam ante aliquandiu cum patre regnauerat. Sed et hoc occiso, elegerunt Proceres Chinensium quendam Anchosauum, hominem alti spiritus et bellicoszum, quiregnauit annis XII.

Successit huic filius Futeius, qui adolescens obiit cum regnasset annis VII. Huius morte mater eius, regio orta sanguine, regni gubernacula per annos XVIII. tenuit, magno regni bono: quae cum filium non haberet, Anchosaui filius ex alia muliere regnum adeptus est, qui regnauit annis XXIII. successorem habens Cunteinum filium, qui regnauit an. XVI. mens. VIII. Hunteius Cunteii filius praefuit regno LIV. annis, relicto successore

Huius filius Iantheius regno praefuit annis XXXI. Cum autem parum compos esset bonae mentis, in odium Chienensium incurrit, vnde quidam ex nepotibus eius Laupius seditionem contra eum mouit, conspirantibus cum eo duobus Equitibus in Regia, viris fortibus, quorum vni Quateio nomen erat, alteri Trunteio, qui stupebant Laupium regem facere. Esi qutem hoc non fugiebat Iantheium, adeo tamen dissolutus et iners fuit, vt quid faceret, non inueniret. Causa haec fuit, vt plures in regno reguli Tyrannidem affectarent, inprimis vero quatuor, quorum haec sunt nomina: Cincoam, Sosoc, Guanfiar et Guanfer. His intulit bellum Laupius, sub praetextu iuuandi regem, cumque aliquandiu inter spsos disceptatum fuisset, fecit Laupius cum Cincoamo pacem, ducta huius filia in vxorem, continuoque bello appetiuit tres reliquos Tyrannos, de consensu Regis.

Fuit tunc regnum istud diuisum in tres factiones, quarum praecipua sequebatur laupium, defuncto Iantheio rege, altera Sosocum, tertia Cincoamum, Laupii socerum: durauitque haec diuissio donec Cuitheius Laupii filius post patrem regnare coepit. Contra hunc insurrexit Tyrannus quidam, nomine Ciambuteius: sed Curtheius interfecit eum, vniuitque denuo totum regnum, quod scissum laceratumque fuerat annis XLI. Cuitheius regnaui solus annis XXV.

Huius filius Fonteius regnauit post patrem annis XVII. et vt tam tae diosae enumerationis compendium faciamus, praefuerunt regno Chinensi ex hac familia regis XV. qui regnaurunt per annos CLXXVI. Vltimus horum fuit Quienteius, ex cuius sanguine prodierunt reges VIII. qui regnauerunt annis LXII. Aduersus vltimum horum Siteium insurrexit quidam nomme Coteius, pater quinque regum, qui potiti sunt rerum per annos XXIV.

Horum vltimus Otheius trucidatus est per quendam Dianum, ex cuius posteris qumque Reges fuerunt, qui regnauerunt annis XXXI. vltimum ex his sustulit Tzuius quidam, cuius posteri tenueruntregnum per annos XXXVII. Vltimo sublato, Tonco, qui magna cum laude Reipublicae praefuit, habuit successores ex sua postertate reges XXI. qui regnauerunt annis CXCIV.

Vltimus nomine Tronco despondit sibi Nouercam suam Bausam, exquisitae pulchritudinis, vtque ea potiretur, extraxit eam e Monasterio, quod mortuo marito intrauerat. Postremo fecit Bausa, vt Priuignus occideretur, et sic ipsa regnum sola per XL. annos gubernauit. Aiunt Historiae Chinensium, mulierem hanc valde luxuriosam fuisse, quae contemtis Nobilibus regni nupserit homini vilis conditionis, cuius ipsa non cogeretur sequi arbitrium. Antequam autem in manum huius conueniret, interfecit omnes liberos masculos, quos ex ptiote marito susceperat. At proceres regni, pertaefi muliebris dominii cum turptudine et crudelitare coniuncti, vocauerunt Tronconis filium nothum, eumque creauerunt regem. Tautzoni huic nomen fuit, qui seueram sumsit vindictam de Bausa, crudeli et libidinosa foemina. Pater hic fuit VII. regum, qui regnauerunt annis XXVI.

Postremus horum fuit Cuchamus, quem solio regio deiecit Dianus quidam, reliquitque post se haeredes duos reges, qui praefuerunt annis XVIII. Contra posteriorum insurexit Vtonus, factusque rex, reliquit tres e posteritate sua reges, qui regnauerunt XV. duntaxat annis.

Vltimum e medio sustulit Vtzinus, qui cum filiis suis regnauit annis IX. mensibus III. Post hos regnauit Tozo cum filio annis IV. Huic intuilit bellum Anchius, eumque occidit, factus hac caede eius in regno sussessor.

Vltimum e posteritate Auchii e medio sustulit Zaitzonus, factus parer XVII. regum, qui omnes tranquile regnauerunt per spacium annorum CCC. Horum extremo Tepimo nomen fuit, quem bello deuicit Magnus Cham Tartarorum, Vzous nomine, qui Chinam ingressus, totum sibi subiecit regnum, ad coque illud sibi stabiliuit, vt post eum nouem reges Tartarici imperitauerint perannos XCIII.

Horum vltimus Tzinzous tam flagitious fuit, vt torum ab eo defecerit regnum, vocato secreta quadam electione ad regnum Hombuo, qui genus ad priscos reges referebat, vir bellicosus et animi intrepidi, qui magnis viribus aggreffus Tartaros, omni eos regno eiecit. Ex siuius Hombui prosapia prodierunt duodecim reges, simul numerato eo, qui nostra memoria rerum potitus est: et vndecim quidem superiores per CC. annos regnauerunt. Duodecimo nomen fuit Bonogo, qui successit fratri maiori sine liberis mortuo, cum ex equo lapsus ceruices fregisset: fuit autem Bongus vir iustitiae amans, prudens, comis et humanus, qui ex vxore consanguinea suavanum suscepit filium, regni auiti haeredem.

REGNVM IAPONIAE SIVE IAPAN INSVLAE.

SVMMA CAPITA.

1 Longitudo, Latitudo, amplitudo, et vicinasiue opposita regna Iaponiae Insulae: ipsa diuiditur in membra siue partes tres. quot in vnaquaque conrineantur regnasiue Principatus,

2 Olim sub vnius Regis constituta potentia, non plures, vt nunc, agnoscebat Dominos, Rex ille Vo siue Dair antiquis appellatus.

4 Bonitas aeris in hac Insula: abundantia Orizae, metallorum, auri Cedri in illa procerit atis incredibilis et crassitiei. Animalta terrestria et volatilia. Duo montes admir andi, quorum alter perpetues ignes euomit, alter supra nubet verticem suum attollit.

5 Iapones quo sint ingenio praediti, et quo temperamento corporis. Modus eorum radendi caput, comedendi, bibendi, dormiendi: color faciei, lingua, litterae, arma, Academiae et scholae minores.

6 Opes eorum consistunt in negociatione, copia Orizae, Margaritarum et gemmarum preciosissimarum.

8 Vives marina buius regis: administr atio regni, crebra mutatio proregum, principum et gubernatorum inprouinciis.

9 Tres praecipui magistratus, Zaco, Vco, Cubacaema. Populus Iaponensium in tres ordines diuisus.

11 Impietas Iaponum, prouidentiam Diuinam et Animae Immortalitatem negantium. Sacerdotes eorum Bonzi dicti: diuisi in sectas non solum diuersas sed et aduersas et contrarias.

12 Templa eorum et Pseudothei: Fotoques et Cames, Variae apparitiones Diabolorum in diuersis formis. eorundem versipellis fafrities, qua cultum adorationemque sui sibi stabiliuerunt.

14 Iesuitae in Iaponiae. multorum bominum ad Christianismum conuersio, per Francisci Xautrii aliorumque conciones.

IAPONIAE siue Iapaniae nomine magnum numerum Insularum et velut concursum intelligimus, quae inter se alicubi tam prope cohaerent, vt cum magna illa et proprie sic dicta coharere videantur: Omnes autem intercursu Euriporum et exiguorum fretorum a se innicem diuiduntur. Maxima earum Magino aliisque quibusdam Chryse, Marco Paulo Zipangri dicitur. Extenditur autem totus ille Insularum confluxus et syndrome ab altitudinis gradu XXXI. vsque ad XXXVIII. Tota haec longitudo in ducentas ferme, vtaiunt, leucas procurrit: cui nequaquam respondet Latitudo Iaponiae, quae alicubi in decem: vbi latissima est, in XXX. leucas patet. de ambitu eius dici certi nihil potest. Ab Oriente obuertuntur hae Insulae Nouae Hispaniae: ab Aquilone Tartaros aliosque habent notae feritaris populos: ab Occidente spectat Chinam: a Meridie vasto Mari interfuso, inexploratae obuertuntur tetrae. Complectitur hoc quicquid est Terraum, LXVI. parua regna siue principatus potius, diuiditurque in tria membra. Maximum atque praecipuum constituit Iapan Insula, regna habens LIII. inter quae Machaus, siue Meacum potentissimum est, in quo Lusitani negociantur: et proximum ab eo Amaguncium. Habet Rex Meaci sibi subiectos XXIIII. vel XXVI. Regulos, et Amaguntius XII. siue XIII. Secunda Insula praecipua siue membrum dicitur Ximo, Dynastias comprehendens IX. inter quas praecipuae sunt Bungo et Figen, Tertium vocatur Xicoum, principatus siue dominis complectens quatuor. Illustrissima omnium prouinciarum est Coquinaia, in qua est celeberima et ob mercimonia notissima Vrbs Machaus siue Meacum.

Paruit olim omne nomen Iaponium vni regi, qui patria lingua Vo, siue Vau, aut Dir vocabatur, donec is diuturna pace in delitias et socordiam resolutus, Praefectis ac Satrapis suis, ac praecipue Cubis 8sic enim duo primarii vocabantur, quorum alter alterum extinxit) contemtui esse coepit, adeo, vt Cubi illi duo Dairum regno densque euerterint. Crescente autem dominandi libidine, nunc hic nunc ille a Regis obedientia se subtraxit, sibique singuli Regulorum nomen vendicauerunt.

Mansit tamen Daroo nomen supremi regis iaponiae, sed sine imperio vel potentia, vt vix a caeteris, qui circa Maecum dominabantur, necessaria ad victum et amictum acciperet, nil nisi vmbra Imperii Iaponici. A quingentis autem annis a Diaro, Coquinaiae Dominus et Princeps Tensae 8sic appellantur quinque illa regna circa meacum) adeoque summus Iaponiae Monarcha fuit Nobununga Tyrannus, cui Faxiba successit, praecipuus eius belli dux, qui sibi celeriter I. regua subiecit. Et talis fuit nostro aeuo Taicosama Monarcha Iaponiae.

Totius Iaponiae vrbs primaria est Meacum. siue Machaus, Ciuitas maxima, cuius ambirus olim in XXI. milliaria patuit, sed nunc bellis Insulanorum intestinis plusquam tertia sui parte imminuta est.

In hac sedem suam habet Summus Magistratus Iaponiae, tribus Viris constans. Post hanc sequitur ossacaia, ciuitas potens et libera, et vt quidam putant, omnium Orientalium locupletissima. Magna hic Mercatorum vndique concurrentium frequentia est, quorum qui mediocres facultates habent. XXX. aureorum millia possidere creduntur: qui diuites iudicantur, incredibilies opes possident. Bungum sui tractus Vrbs praecipua, loco sita est per opportuno. Coia ciuitas cuidam Bonsio sacta est, qui Combodassi vocatur. Est autem haec commune sepulchrum omnium principum: aut sialibi sepeliantur, mittitur tamen huc dens aliquis cadaueris, tanta est loci veneratio. Fiongo Vrbs XVIII. Leucis a Machaunte distat, Nobunangae tempore magna ex parte deuastata, et anno MDXCVI. terrae motu grauissmo valide concussa, vt magna pars euersa collepsaque fuerit, quod residuum fuit, igne consumtum est. Huc eriam referenda est Amengasaqui, in cuius Porum Lustani negociantus. Vrbs satis elegans, quinque leucis a mari disiuncta, et Sacio opposita, Catetaesunt

4. Qualitas et natura soli.

Coeli aerisque in Iaponia salubris est temperies quanquam frigori et niuibus terra plusculum ohnoxia sit, et humidior obfrequentes qui hic cadunt imbres: solum autem sterilius, quia fere montibus rubibusque asperatur.

Orizam metunt Septembri mense, nonnullis vero in locis Triticum mense Maio. Eterrae visceribus incolae varia metalla eruunt, et exteras nationes ea merca ad se pelliciunt. Quantum autem haec in sula sit ferax auti, testatur M. Paulus Venetus, qui ait suo tempore Palatium Regis aureis laminis tectum fuisse, haud aliter quam apud nos magnatum domus Cupro vel Plumbo cooperiuntur. Arbores hic fructiferae, nostrisque similies, plurimae reperiuntur: Cedrus veto alicubi tantae proceritatis et crassitiei assurgit, vt inde Fabri Templorum columnas fabricent, et quantumuis magnae nauis onerariae malos; Campi et prata boum equorumque armentis: saltus et dumeta lupis, apris, ceruis cuni culisque sactent. Ex auibus frequentissimae hic anates, palumbus, turtures, coturnices, gallinae syluestres et phasiani reperiuntur. Butyro destituuntur, vt et oleo oliuae, pro quo vtuntur ab domine Balaenarum. animalia, quae apud nos domestica sunt, et ipsi habent affatim. Inter mnotes totius Insulae satis editos praeruptosque duo praecipui visuntur, quorum alter assidue flammas euomit: alter Figenoiama dictus tantae altitudinis est, vt etiam ipsas nubes altissimo interuallo superet. Vulgus agresste iaponensium fere e ferarum carnibus viuit, vnde crebra apud eos venatio.

5. Mores et consuetudines.

Est in vniuersum gens Iaponum acuta, sagax, vafra, docilis, et acri prae aliis mortalibus memoria. Nulli hic paupertas sua probro est; maledicentiam, furtum, periurium, aleandique libidinem oderunt atque detestantur omnes. Viuaces plerique sunt, senibusque viridis ac cruda senectus, vt in sexagesimum annum militaris aetas extendatur.

Barbam alunt modicam, in capillovarius mos est: pueris raditur sinciput, plebeiis rusticisque dimidium caput: nobilibus caputtotum, relictis paucis in occipitio capillis, quos attingi a quoquam, maximae contumeliae loco habetur. pauimentum storeis tumentibus nitidisque consternunt, iisque indormiunt velut culcitris. Munditiei apud eos non minus studium quam apud Chinenses. Capientes enim cibum duobus paxillis ligneis vtuntur, tanta dexteritate, vt nihil decidat, nec opus sit extergere mappa digitos. Capturi cibum calceos exuunt, ne catastromata comquient, pauperiores, praesertim qui maritima loca incolunt, herbis, orica et piscibus victitant: ditiores ornant splendide et opipre conuiuium: in singula fercula, sine linteis aut mappis mutatur sua cuique conuiuae mensa e cedro pinu ve facta, alta pedem vnum aut paulo plus. Cibi craestantiores in pyramidalem formam assurgunt, scobe aurea conspersi, prominentibus ad gratiam Cupressiarboris viridibus ramusculis. Inferuntur et aliquando patinis argentis aues integrae, deauratis pedibus et rcsto. Colore potius sunt oleaginoso quam albo, laborum telerantissimi, auidi gloriae, offensarum impatientes, dissimulatores studii vindictae, et pro proditoribus vulgo habiti. Quidam inter eos liberos recens natos suffocant, odio educationis.

Lingua apud eos vna duntaxat, ita tamen va. riantibus idiotismis, vt aliae atque aliae linguae videantur. Literae eorum, vt et Chinensium, notae sunt et signa, integra verba et res significantia.

Armis ferevtuntur his: Sclopeto manuario, gladio lato, pugione, claua, aliisque ob leuitatem habilibus. Capite fere semper sunt aperto, praeterquam cum lugent, tunc enim et hoc et totum corpus albo inuolunt velo. Aquae simplici admiscent aliquantum Chii pulueris, atque inde delicatum potum conficiunt: ditiores etiam bibunt vinum ab Hispanis importatum. Caro venatione capta illis potior est animalium domesticorum. Gymnasium praecipujm habent, siue, vt nos dicimus, Academiam in oppido Banoum, vt Bonsii docent. In Bungo vero oppido Seminarium est iesuitarum, vbi Iapones addiscunt linguam Lusitanicam, et Europaei Iaponicam. Vtuntur Iapones arte imprimendi libros sicut et Chinenses.

Si quis ex Nobilitate grauius aliuquod crimen designauit, obsidetur domus eius a numerosa manu militum, iubetturque sibi ipsi manus afferre. quod si cunctetur, irrumpentes trucidant eum cum omnibus, quotquot in domo eius offendunt. Carceres siue ergastula facinorosorum non habent, sed puniunt maleficos in aperto campo, aut eos perpetuo damnant exilio. Si quis ob delictum aliquod capiendus est, oprtet vt per insidias et nihil tale metuens intercipiatur: alias enim vsque ad mortem acerrime se defendet.

6. DIVITIAE IAPONENSIVM.

Est negociatio frequens variarumque mercium in Iaponiae, cum praeter Orizam, qua peregrini multas quotannis naues onerant, incolae mercatoribus exteris magnam vim vendant margaritarum, quae magnae sunt et rotundae, et rubicundae, nec tamen in minore precio quam albae. Multum hic etiam est gemmarum, nec parum auri, vnde facile colligi potest, harum rerum copia hoc regnum ditissimum iudicari debere.

De prounentibus Regis ita habet. Praeter tributa et donatiua, quae ei Reguli Insulae ex debito offerunt, putantur ad eum

redire quotannis duo auri milliones ex oriza, quae in praediis regiis colligitur, vnde de cateris facilis est coniectura. Nemo enim harum rerum, quod sciam, subduxit calculum.

8. Robur militare et Modus Gubernationis.

Quantae sint huius Regis vires militares, facile ex eo cognosci potest, quod Faxiba, qui regnauit ante Taycosamam, cuius vltimi in hoc scripto mentionem facimus cum totam sibi Insulam, inque ea quinquaginta regna subiecisset, omnino statuerit, collecto ingenti exercittu, traiicere in Chinam, eique regno bellum inferre, in quem finem tantum iussit caedi lignorum, vt inde classis bis mille nauium confici posset, ad transportandas suas copias. Et sunt quidem Iapones viri fortes qtque animosi, vt vel paucaeeorum cohortes iustum Chinensium exercitum profligare atque delere possint.

Differt autem modus Gubernationis huius regni multum ab eo, qui nobis per Europam notus est. Neque enim potentia et magnitudo huius Principis consistit in prouentibus eius annius neque in amicitia vicinorum populorum: sed in mera auctoritate et imperio. Quicquid enim capit agri ab hoste, diuidit inter amicos clientesque suos, quorum perspectam habet fidem, hac dicta lege, vt sibi regi seruiant suis propriis ipensis, siue pax sit siue bellum, adduxto certo militum numero, Et hi rutsum partiuntur suas possessiones fiduciariis clientibusque suis, vt eos hoc modo sibi deninciant. Sic fit, vt quicquid est bonorum in tota Iaponia, depundeat a paucis, et hi rursum ab vno atque solo, qui est Dominus Tensae, qui in momento dat aufertque, quid et quibus vult, attollit et deprimit, locupletat, et ad inopiam redigit Principes. Si ergo vel aufert vel mutat Principatum aliquem, mutat simul nobiles et milites in eo, relictis duntaxat opificibus et agricolis. Haec autem ratio perpetuarum seditionum causa existit. Sic enim fit, vt Principes Tensae aliique vidantur Tyranni et vsurpatores alienorum bonorum, ditructores Monarchiae et hostes maguitudinis Iaponicae: vnde apopulo, aliquando etiam a sociis odio habiti, perpetuo in atmis viuere coguntur.

Accedit, quod Principes, cum subinde mutentur, non ita amentur a populo vt naturales domini: et ipsi Principes metu repentiae mutationis, nullo vicissim constanti amore populum complectuntur, certi, eadem facilitate, qua hunc obrinuere principatum, se obtenturos alium, et fortasse meliorem: hic vel ipsi soli, vel coniuncta cum aliis opera semper rebus nouis student, et perpetuis Insulam bellis implicant.

Hinc Faxiba, vt absolutum sibi stabiliret imperium, solebat subinde de alia in aliam regionem transferre principes, vt praefecti nouis populis rebellare sibi faclle non possent. Praeterea, vt eorum frangere potentiam, diuisit Regna singula in plures Praefecturas minores, vt in tanta prouinciarum angustia non modo nihil contra se possent, sed et ipsi inter se de finibus litigarent. Voluit insuper, vt in omnibus mutationibus tam is qui meliorem nancisceretur conditionem, quam qui deteriorem, quotannis ad Regiam suam venirent, ibique praestarent fidelitatis iuramentum, et offerrent regia dona atque munera: quod quidem inuento potissimas totius Insulae opes ad se pertraxit. Idem populum distinuit contriuntque in structuris varorum aedificiorum, puta Palationrum, Templorum, Nunimentorum, Arcium et Castorum, in quibus molibus suscitandis quotdie habuit vltra Coperatrourm millia. In priis orsus est aedificare Templum, in quod dixit insumendum esse omne per Iaponiam ferrum. Iussit igitur vt plebs cum mercatoribus omnia sua arma et ferramenta in vnum aliquem locum conferrent, vt in vsum Templi conuerteretur. Hoc astu et spoliuit populum armis, et perfecit aedificia maxime admiranda.

Nunc videndum est, a quibus Magistratibus hoc regnum administretur. Resident Meaci Triumuiri, penes quos summa est rerum constituendarum potestas. Primus qui Zazo dicitur, Pontificis Maximi instar praeest sacris. Secundus Veo, dignitatibus et honoribus. Tertius Cubacama dictus, tractat res pacis et belli. Gens tota in quinque diuersa est Ordines. Primus est eorum qui cum aliquo imperio sunt, et rerum potiuntur: hos omnes communinomine Tonos nuncupant, quanquam inter ipsos quoque certi dignitatis gradussint, vt apud nos Ducum, Marchionum, Comitum.

10.

Alter ordo eorum est, qui sacra gentis et rem diuinam procurant, capita ac mento prorsus abraso. Perpetuum hi vouent caelibatum, suntque in diuersas scissi Sectas, quamuis in vniuersum omnes Bonsii vocitentur. Tertius Nobilitatis et Ciuium est. In quarto sunt institores, selluarij et varij opififices: quintus et vltimus locus est Agricolarum. Sontibus omnibus vel capitis supplicium constitutum est, vel proscriptio, si benigno vtantur Iudice. Gladio fere truci dantur omnes: etsi quibusdam in locis latrones fuersque conuicti, certo ad ignominiam vehiculi genere, per ciuitatem raptati, extra vrbem de patibulo suspenduntur.

11. Religio Iaponensium.

In Idololatria atque superstitionibus non multum diuersi sunt Iapones a Chinensibus, immersi omni impietati et erroribus horrendis, habentes tam absurdas de supremo Numine opiniones, vt nemo rationis compos hanc insa niam satis mirari possit. Loco Sacerdotum Doctorumque suorum habent Bonsios, in vndecim sectas, non diuersas modo sed et aduersas contrarisque diuisos, qui tamen in vno hoc consentiunt, quod

Diuinam negant Prouidentiam et immortalitatem animarum. Hanc tamen impietatem non communicant cuiuis, sed Nobilibus duntaxat; ad populum enim multa de poenis inferni deque futura vita sermocinantur. Domus incolunt magnifice structas; multique vna habitant, neque vnquam matrimonium contrahere possunt. Academias diuersas cum habeant, praecipua tamen est Frenoiamensis, nouem milliaribus a Machauunte vrbe distaus. Extruxit ante annos CCC. Rex quidam Iaponiae hinc inde per regnum. MDCCC. Templa, additis conuentibus Bonsiorum, per diuersas valles, vt vacare studiis suis commodius possent. Ad radicem montis Frenoiama aedincauit duos Pagos, vt Monasterio illi necessaria suppeditarent. Hoc Gymnasium dein de acquisiuit tantum dignitatis, vt supra caetera omnia conscenderit, et filii ac propinqui regum in eo educati fuerint, percipientibus Bonsus eius loci tertiam prope partem reddituum Regni Vomensis. Inclinantibus vero postea rebus Templa illa ad DCCC. redacta sunt relinquentibus Bonsiis studia, vt sequerentur arma: adeo, vt Anno A N. C. MDXXXV. post perpetrata multa homicidia et latrocinia, ingressi fuerint Meacum vrbem, eamque spoliatam incenderint. Cum autem anno A N. C. MDLI. Bonsii nescio quo modo offedissent Nobunangam Regem, iratus hic armis expuganuit Montem eorum, interfectisque quam plurimis euertit XL. Templa.

12.

In numero Decastrorum suorum maxime colunt Iapones eos, quos ipsi Fotoques et Cames appellant, quot um illi quidem ob eximiam doctrinam et austeram vitam in coelum assumti putantur: hi vero ob merita de patria et multarum rerum inuentionem. Illi fere fuerunt Bonsii et Sacerdotes; hi Principes et Optimates: vnde fit, vt a Fotoquibus petant res et bona futurae vitae, a Camibus praesentis. Neque tamen in his consistit Idololatria Iaponesium, cum insuper et Solem, Lunam et Stellas adorent, alii vero Coelum ipsum: nonnulli diuinitatis aliquid tribuunt ceruis aliisque per nemora errantibus feris. Apud Machauntem Templum cernitur, quod dedicatum est Deo Artium et Scientiarum. Vtitur autem Cacodaemon partim astu partim vi, ad perpellendos miseros hos, vt se adorent in forma diuersarum bestiarum. Ingreditur enim eorum corpora, eosque exagitat crudelibus modis, cumque interrogatur quis sit, respondet (exempli gratia) se esse Regem Boum, neque egressurum ex obsesso, nisi sibi extruatur Templum. Accepta promissione, simulat se discedere: si non sequatur effectus reuersus multo acerbius quam antea excarnificat miserum hominem, donec satisfiat promissis. Cernitur etiam his Plutonis infernalis hortenda statua, iuxtaque eam duo Daemones minores, quorum alter conscribit peccata hominum, alter ea perlegit. Parietes illius Templi vndique perpicti sunt, poenis suppliciisque, quae Cacodaemones damnatis inferunt. Ostendit autem se Diabolus his hominibus variis figutis et modis, iisque persuadet, bonum malumque successum in rebus a se vno dependere, prout colatur et honore afficiatur. Consueuit autem potissimum hoc modo se exhibere.

Is qui ardet desiderio futurae beatitudinis, conscenso monte expectabat donec se Diabolus ei offerret. Visebatur ibi Phantasma, quod com parebat in locis solitariis, et postremo percunctatorem illum in profundum quen dam locum praecipitem dabat, in quo ei erat pereundum. Tandem haec fraus detecta fuit per iuuenem quendam. Hic cum Patreni suum a simili stoliditate deterrere non posset, secutus est periturum clam cum arcu et sagittis in manibus. Statim adfuit Cacodaenom circumfusus lumine quodam, quem dum senex humi prostratus adorat, iuue nis sagittam mittit in corpus illud luminosum: paulo post videt se vulpem traiecisse. secutus ititur vulpem, quae sanguine suo vestigia notabat, venit ad praecipitium illud de quo diximus, inuenitque ibi magnam struem ex ossibus humanis: et sic quidem patri seruauit vitam, aliis vero diabolicas fraudes patefecit.

13.

Addendum his est aliquid de Exequiis eorum et Funerationibus, in quas Iapones ingentes sumptus facere solent, Bonsiis plurimum argenti inde corradentibus. Quorum haeredes his tantis impensis non sufficiunt, ii vel de nocte secreto sepeliuntur, vel in foricas abiiciuntur. Qui maiore deuotione colunt Amidam (est hic vnus e praecipuis Diis) ii affecti taedio viuendi, intrant speluncam subterraneam, quae aliud suspiraculum non habet, nisi per cannam oblongam. hic commorantur sine omni cibo, sine intermissione inuocantes Amidam, donec moriuntur. In locis maritimis mortem sibi hoc pacto consciscunt. Primum plurimum colligunt argenti, ex eleemosynis locoplctiorum, significantes clara voce populo, constituisse se exire ex hac vita, et ad Amidam proficisci. Laudatur hoc eorum propositum ab omnibus. Postea ingressi nouem nauigium, lapidibus onerant collum, brachia, femora et pedes, et ita grauati in mare euolnuntur, continuo hausti profundo. Praeter falsos, quos commemorauimus Deos etiam venerantur Xaquum inter deos maiorum gentium. Est inter eos Secta quaedam Iansuanorum, qui nihil credunt, nisi quod vident tanguntque.

Est autem inter foedissimos hos Idololatras etiam bonus Christianorum numerus, qui multo maiore zelo circa religionem ardent quam nostri homines, vt quanquam Tensae Reges multos variis suppliciis e medio sustulerint, et Chrisitani multa tormenta et cruciatus pertulerint, multi tamen ibi sint, qui a semel concepta fide non defecerunt. Multum hic laboris atque studii impenderunt Patres Xauerius et Turianus Icsuitae, multosque ad Fidem Christi conuerterunt, vt anno A N. C. MDLVI. Apud Amaguntiam bis mille Christiani numerati fuerint, totidem anno MDLVI. apud Funiam. Anno A. N. C. MDLIX. numerus Neophytorum adscendit ad MCCC.

Firandae anno Salutis MDLXII. baptizati fuerunt duo fratres Regis Cangoximae. An.´A N. C. MDLXIII. factus est Christianus Sumiranclus Rex omurensis, fuitque ei impositum in S. Baptismate nomen Bartholomaei. Idem paulo post fecit Princeps Samabarensis, fueruntque in regione Imoriana Baptismatis fonte tincta V. homonum milia. Intra quinquagesimum autem circa vrbem Machauntem milliare extructa sunt L. Templa Christianorum, e quibus praecipua fuerunt in his locis: Imori, Aye, Tochy, Saue et Caquinoqui in regno Arimensi, vbi iesuitae tunc habebant collegium, et ad CDL. Neophytos, circa annum s. MDLXIII. Interea propagata fuit Religio Christiana in Insula Amacusa, Fundo, et Xiqui. Anno A N. C. MDL. XIX. Rex Bungensis Christianus factus est, et Franciscus appellatus. Regivero Arimensi baptizato Protasij nomen impositum est: vt ita fuerint in Iaponia circiter CXL. millia Christianorum, oratoria autem CC. Iesuitae erant CXIII. inque eo numero Sacerdotes XI. Laici vero LXXIII. tursus ex hos omni numero erant XLVI. Iaponenses, caeteri omnes Europaei. Anno A N. c. MDLXXXVII. conuersa sunt ad Christum vltra sexies mille capita, et prope par numerusanno sequente. Idem fecerunt Rex Bugiensis, et Haeres regnorum Cicungo et Cicuge, et Dynastae Insularum, Oianae, gomettae, Censurae et Xiquinae, quae pars est Amacusae. Et hoc quidem loco fuit Christianismus anno a nato bono Publico MDXC. Ab eo tempore, cum Iaponia Insula grauibus concuteretur bellis ciuilibus, Christiani quoque dira et atrocia perpessi sunt, neque tamen decessit florere fides Saluifica in multis locis amplissimi regni Iaponensis.

REGNVM BRACHMANORVM, SIVE PEGVANVM.

SVMMA CAPITA.

1. Legatus quidam siue Prorex Regis Peguani, concitata contra Regem suum seditione, et hoc et alia vegna atque prounicias armis sibi subiicit.

2. Qua rationefiat, quod tantafacilitate tamnti exercitus colligantur cum in his regionibus, tum in Africa et toto Oriente, vnde tanta hominum multitudo, et quomodo ali conseruarique possit.

3. Exercitus duodecies centum millium hominum Aethiopum profligatus per Paulum DiaZium, Ducem Lusitanorum.

4. Quae Regna quasque prouincias nostra tempestate possideat Rex Peguanus. Situs et amplitudo buius regni eiusque Portus.

5. Regni Sian descriptio, eius situs atque limites, prouinciae et vrbes praecipuae.

9. Abundantia Orizaein regno Peguano. Equi ibi multi, sed parui, Elephanti, Feles Ciuettae, Psittaci, Cannae dolio lum magnitu dine aequantes. Pyropi gemmae, resinae variae, piper, Laserpitium, moschus, Aloe, aurum, Tygides, Leones:

10. Ingenium et mores Peguanorum. sunt effaeminati et deliciis dediti, studiosi Musicae et variarum scientiarum.

11. Barbari Mores Cambaiensiuum, apud quosmulieres se iniiciunt in ardentes rogos maritorum suorum, et Nobiles insiliunt Pyras regum prinicipumque.

12. Arma prophylactica Taranaseriensium, vestis e gossypio crasso, clypei e corticibus arborum. Potus eorum aquasaccare edulcata, lecti e stragulis Xylinis.

14. Diuitiae eorum consistentes in mercimoniis, Oriza, equis, elephantis, auro, argento, moscho odorate, gemmis, butyro, oleo, pipere aliksque rebus multis.

15. Custodia corporis regij constas XXX. millibus hominum et VI. millibus Elephantorum. Timarij siue Beneficiarij. Magnus numerus militum in regno Pegunao.

16. Principatus huius regni dantur beneficij fuedique nomine, non inperpetuum sed ad dies vitae. Quae vsitato more a debitoribus obaeratis et homicidis sumi soleant supplicia.

17. Modus colendi Numinis in hoc regno; quid sentiant de Deo et spiritibus, quos attribuunt homini. Statua communis Patris hominum, L. pedes longa. Aliae Simulacra in Templis eorum. quos habeant Sacerdotes et Sacrificos.

18. Quae sit eorum opinio de creatione et duratione Mundi. Quae Idolae praecipue venerari soleant. quem putent esse statum anima a corpore separatae.

19. De Conuentibus Sacerdotum eorum, quibus caput et barba ras. Pars eorum viuit ex assignatis prouentibus, pars ex Eleemosynis.

ANTEQVAM vlterius pergamus in enarratione huius regni, sciendum est, regna Brachmanourm siue Braminorum (varitatur enim in hoc nomine) subiecta fuisse regi Pegu,

quatenus illa extenduntur fecundum littus et versus Lacum Chianaeum, eumque regemin his Brachmanum regnis prouinciisque suos habuisse praefectos. Accidit aute ante annos LXX. et quod excurrit, vt Prorex regni Tangut, fretus multitudine hominum qui eum sequebantur, et auctuoritate armisparta, rebellione sibi regn um id vendicauerit proprium, inretfectis proceribus in eo, occupatisque insuper regnis fiue prouinciis Promensi, Melintaeo, Calamensi, Bacamensi, Miranduensi et Auensi, quas omnes regiones in Septentrionem conuersas, et in CI. milliarium spacium excurrentes, Brachmani habitabant. His effectis adieciteriam spem desideriumque suum ad Regnum Sian, peruenitque vsque ad Odiam, capur regni Muantaei: sed nihil efficere potuit. Habuitautem in hac expeditione hominum CCC. millia, insumsitque tres menses in complanandas vias et itinera per asperimos montes et loca inaccessa, quo in labore amisit hominum millia XXVI. Vicissim ipselecum abduxit Sianensium captiuorum CC. millia. Reuersus autem domum, aggressus est Regnum Peguannum, illudque sibi subiecit. Quo successu elatus anno A N. C. MDLXVII. iterum inuasit Regnum Sian, regemque victum cepit, qui hausto veneno viuendi fecitfine, liberi vero eius captiui manserunt; et sic victor magnam partem regni illius suo subiecit dominio. Hic Conquaestor cum successoribus suis, appellantur apud Historicos Reges Bramenses. Lusitaniautem nobilius eis imponunt nomen, a nobiliore regno desumtum, eosque vocant Reges de Pegu. Caeterum Conquaestor ille multoties conatus est subiicere sibi vrbem Odiam, ad cuius obsidionem adduxit decies centum millia hominum. Ne autem haec res videatur fabulosa, cum de tanta hominum multitudine, etiam supra fidem magna, loquimurno absurdum erit ostedere, quo pacto fiat, vt in his allisque locis Orientalibus, vt et per Africam, tanta facilitate tam immensi exercuus colligi conseruarique possint.

Iam primum igitur sic habet. Bella vel geruntur in finibus patriae, vel proculapatria: deinde certum est, cum, qui non habeatnumerosos prouentus et vberes theiauros, neque diu bellum gerere posse, neque magnum exercitum sub signis alere. Sicut enim corporis humani membra sineneruis moueri non possunt; sic exercit us sine argento exigui est vsus. Vnde enim militi victus, arma, instrumenta? vnde restormeraria expedietur sine presentipecunia: Cumque prouentus Principum certis sint circum scripti limitibus, necessarium est, eum, qui anno vno vel altero magnam pecuniae vim impendat, pauperem fieri, eiusque thesauros exhauriri. Vnde bella longinqua neque suscipi neque diu geri possunt, nisi a Principibus, quibus intacta domi et a multis annis coadunata [reading uncertain: page damaged] Gaza arcas rumpit strangulatque, Ver qui argentifodinas habent praegnantes admodum, cum constet, quantumuis magnum thesaurum exhautiti, neo vacuata rediuiuum pullulare arca, cum id quod tempore pacifico paulatim et per partes colligitur, bello gliscenre pleno sinu effundatur. Hinc quidam Tribunus militum non male respondit Sebastiano Lusitanorum Regi, agitanti expeditlonem aduersus Afros: Tribus, inquit, ad id bellum opus esse torrentibus, querum ptimus fluas exundetque militibus: setundus, alimonia: tertias auro argentoque. Et alius interrogatus, quanta pecunia ad bellum requireretur? respondit, qua finem non haberet: et hoc quidem in bellis, quae in longinquis oris geruntur verissimum est.

Expertus id est Tutcarum Monarba in bello aduersus Persas, in quo potentiffimus ille Pimcipum adeo exhausit prodegitquethesauro suos, vt coactus fuerit deteriorem cudere monetam, et auri argentique precium in duplum augere, qua re in furorem acti Praetoriani, Constantinopolim aliquoties spoliauerunt, postremo incendetunt. Intellexit hanc pecuniae ad gerendum bellum necessitatem Iohannes Iacobus Triuultius, dux belli clarissimus, qui interrogatus, quibus rebus ipse gesturus bellum opus habiturus esset, respondit: Primo Pecunia, secundo Pecunia, rertio Pscunia: quo tam ridiculo responso quid voluerit, satis clatum est.

Haec tamen ita demum vera sunt, si Priuceps qui bellum gerit, esuo dommio sumtus petat militares : quod nihil noui sit, exercitum aliqu uem progrediendo vincendoque sibi necessaria parate, et ex hostico tantum acquirere virium, vt continuando bello sufficiat. Sic olim Hunni, Vandali, Gothi, et Arabes, sic antc hos Alexander Macedo, et proauo. rum memoria Tamerlanes Tartatus in longinquis regionibus bella gesserunt, sine vllis prope suis impensis, cuius postremi, vt et priorum vim cum enmo ferter, fecure progressi, occupauerunt vrbes et oppida, agentes atque ferentes regiones, postremo tota regna deuastauerunt, viuentes ipsi ex rapto et internecione populorum. Idem accidit Lusitan is per Indiae Orientalis prouincias grassantibus, idem Castellanis, Nouum siue Aduersum Orbem peruastantibus. Neque enim vlla vnquam gens minoribus suis impensis plura acquisiuit, quam Hispani in Antipodum orbe, inque primis Noua Hispania et regno Peruano.

Hoc tamen non tam facille fit nostro tem proe quam praeterito, nec tam expedita res est in nostra Europa quam in Asia, Africa et America, ob magnum numerum mumitissimorum locorum, quae apud nos passim occurrunt, quaeque possunt non pet aliquot menses, sed annos properantis ad victoriam remorari cutsum. Sic quaedam exiguae Arces Turicis temoram obiecerunt, vt patuit apud Zigethum, quod propugnaculum orbis Chtistiani, cum Solimannus anno AN. C. MD. LXVI. cum

CCCL. millibus hominum obsedisset, postremo quidem expugnauit, sed tanta vitium luarum iactura, vt vix tertiam exercitus sui partem domum in Hyberna reduxerit. Sed et Lusitani, qui ab initio cum exigua manu res stupendas apud Indos patrauerunt, parum admodum deinde effecerunt, postquam populi illi vsum tei tormentariae, et artem muniendi habitationes suas apprehenderunt. Accidit idem Hispanis, qui cum ab initio inermes Indos instar pecudum mactauissent, postremo inciderunt in bellicosos quosdam populos, in vicinia Nouae Hispaniae et Peruani regni habitantes, quibus ne latum pedem quidem terrae eripere potuerunt; exempli gratia, in valle Arauquensi, apud Tucapellanos et Chilcas, qui populi, cum experientia didicissent, sagittis traiectos Hispanos mori solere : non amplius cos pro immortalibus habuerunt, aut filiis caeli, sed audacter in cos iuerunt, contemtis sclopetis equisque corum.

Si vero bellum haud procul a patria gerendum sit, non erit adeo difficile, exiguo temporisspacio magnum colligere exercitum. Huius rei vt anti qua exempla iam praetercamus, ostendunt nobis historiae, solos Gandauenses in Flandria cum LXXX. millibus hominum se opposuisse Regibus Galliae, quod prouincia eorum esser valde populosa, et bellum esset in eorum finibus, vnde omnes in militiam ruebant, ferentes secum aliquot dierum cibaria. Nequetamen diu sub signis contineri potuerunt, deficiente pecunia rebusque omnibus necessariis, vnde paulatim diffluxit tanta hominum collunies, aliis ad agriculturam, aliis ad opificium suum digredientibus. Sic Scoti, qui ob defectum pecuniae nihil vnquam memorabile extra Insulam designauerunt, collegerunt saepe exigentibus necessitatibus Patriae, paruotempore maximum hominum numerum, coque vel hostes oppugnauerunt, vel fines suos defenderunt: non secus ac Romani, qui in bellis contra vicinos populos, multis annis suis sumtibus militauerunt. Egressi enim aliquot dicrum cibaria secum ferebant, imponebantque fere bello finem vno aliquo paucarum horatum praelio. Cumautem aduersus Veientes, qui longius ab Roma aberant, bellum gereretur: opportuit Senatum militubus per soluere stipendia.

In Africa camen regnisque Orientalibus multo facilius est, quam per Europam nostram, ad oppugnandos vicinos sine magno sumtu exercitus conduere, idque his rationibus. Primum, quod in vniuersum regnailla magis abundent rebus necessariis ad vitam humanam. Deinde quod Metidionales et Orientales populi paucioribus contenti sint, quam nostri, parce comedentes et bibentes, et simplici vtentes victu: cum nostri in vtroque modum seruare nefciant, deliciis cupediisque etiam inter arma studentes: accedentibus necessariis vestibus ad muniendum aduersus frigora corpus, Vini, quod apud nos maximae diuidiae est, populi illi vsum ignorant, nam aquae eorum salubriores fere sunt nostris. Culinariam et Apicianam condiendi cibaria artem illae gentes, nefando quidem acceperunt.

In Oriza et Veruecian carne apud Turcas omnes constant delitiae: Vestes eorum et omnium Orientalium, sunt minoris quam nostrae precii. Quidam seminudi ad bellum proficiscuntur, supparo leuiori tecti verenda, vnde nec impedimentorum nec opsicum in castris eorum tantum, vestium enim apparatus apud eos est leuissimus. Hinc planum fit, apud illos minoribus impensis XL. millia militum aliquam apud nos X. Adde his molestissimum rei tormentariae tractum, et quicquid ad eam rem pertinet, quo gentes illae leuis armatutae vel omnino, vel bona ex parte carere possunt, inprimis illae quae longius a mari rempotae, interiora regionum in colunt.

Neque parum ad rem facit, quod populi illi fere militatum eunt sine armis defensiuis, puta Thoraceferreo, galea, lorica, in quae nos plurimum impendimus: qua quidem in te multum dissimiles sunt priscis Romanis, qui ingredientes non tantum arma secum ferebant Prophylatica et Amynteria, sed et aliquot dierum cibaria.

Tot igitur commoditatibus adiuti populi isti; bonitate soli, simplicitate victus, vestiendi armandiq, facilitate: multo minoribus impensis et labore quam nos possunt quantumuis magnum colligere exercitum. Sic legimus stupenda effecta exercituum Aslyriorum, Aethiopicorum, Beli, Nini, Semiramidis, Cyri, Cambysis, Darii, Sesostris et aliorum: et temporibus recentioribus, Arabum, Tartarorum, Turcarum. Ne quisautem nobis paruam antiquorum ad persuadendum efficaciam obiiciat, videamus, quid Angolae accidetit anno AN. C. MDLXXXIIII.

Est autem Angola opulenta prouincia Aethiopiae occidentalis, vicina Regno Congo. In hac habuit Paulus Dia zius dux Lusitanorum aduersus se exercitum Aethiopum, in quo erant duod ecies centum millia hominum. Commisso a. d. II. Februarii Mensis praelio, tanta Aethiopum multitudo a modicis Pauli copiis fusa atque profligara est.

Enimuero ita est, cam immanes exercitus diu durare non possunt, suntque magis similes im pecuosotorrenti quam Perenifluuio, quod facile quidem contrahi possint, retineri autem non diutius, quam id durat, quod secum attulerunt. Vndevidemus cos breuifere tempore dilabi, omisla quam susceperant, ex peditione, cum non habeant quo ad se allicere possint mercatores, aut frumentarios, aut eos qui exetcitui necessaria subuehunt. Adde quod prope par numerus requiritur lixarum, calonum, mulionum, aurigarum, seruorum, aliorumque im pedimentorum, cumque nimis numerosae sunt

coplae, idem accidatquod Xerxi, cuius hominibus et iumentis vix integra flumina suffecerunt ad aquationem. Soliti autem sunt reges Orientis, antequam in longinquam irent expeditionem, sibi primum omnium de argento, victu aliisque rebus ad cantum exercitum conseruandum necessariis prospicere, constatque Xerxem bellum Graecum meditantem. in eo apparatu totum septennium insumsisse. Sed vt ad regem Braminotum reuertamur, occupauit is postremis regni sui annis duos portus marinos celeberrimos, Martabanensem et Tarnasserinum: hinc victricia signa nunc in Aquilonem vertens, nunc in Occidentem, bello afflixit principes Caorensem et Tipurensem, occupatisque regnis Macino et Aracano, abduxit inde hominum captiuorum CCC. millia, et multa millia Elephantorum.

Possidet igitur rex iste nostro tempore haec regna. Pegur, Tangut, Prom, Melinta, Calom, Bacam, Mirandu, Aue, et Bramam, quae omnia Septentrioni obuersa sunt: praeterea Sian, Aracan et Marcin cum portubus marinis ad Martabanam et Tarnasserim.

Porro situs regni Pegu refert crescentem Lunam, inter Montes, quos Brachmani habirant, extenditurque in longitu dinem secundum littus maris ab Vibe Rei quae sub decimo quarto gradusita est, vsque ad Sedoc sub gradu de cimo septimo, quod omne spacium est millia rium prope nongaginta inlongitudinem, latitudine alicubi prope aequali. Alij dicunt regnum Peguanum ab littore maris, qua Sinus est Bengalensis CCC. millia complecti, facto initio ab vrbe Tauaia vsque ad Promontorium Nigraense. Perluit hoc medium Pegufluuius, totique regno suum imperrit nomen. Portus eius praecipui sunt Pegn, ad ostium fluuij eiusdem nominis : Mattabana: Tauay, et Losmin.

Regnum Sian siue Siam latissime patet, vtrimque tam ab oriente quam Occidente habens Mare. Situm est inter Cauchinchinam et Regnum Termense, quatenus in continentem porrigitur. Si vero littuslegamus, extendetur ab Vrbe Campae vsque ad Tauaiam, quod spacium efficit citciter CCC. leucas. Obtinent autem Mauri et Arabes iam a ducentis prope annis has Vrbes: Patanam, Paamam, Ioram, et Peream: Lusitani vero vendicauerunt sibi Malacam. Complectitur autem hoc regnum intra se alia quae dam minora : Siam proprie sic dictum, et Muantay, cuius caput est Odia Vrbs, et Bramense, Caipumo, Cheneram, Camboiam et Campaen, praetere aque Iangomen, Cucray, et Lancaam, quae tres prouinciae habitantur a Laiis, Praecipuae totius regni Vrbes sunt hae: Sian. Odia, Camboia, Campac, Syncapura, Quedoa et Malaca.

Estautem Sian Vrbs ampla atque populosa, apta ad negociationem, sita in ripa lati profundique fluuij Menam, frequens habitatoribus, cum in ea praeter ciues et in digenas numerentur propetricies mille familiae Aethipum mercatorum.

Odia Metropolis regni Muntaei maior etiam est quam Sian, cum in ea numerentur CCCC. millia domnum. Est autem haec Vrbs Venetiarum in star in aquis structa, vt per omnes plateas eatur minoribus nauigiis, quorum vltra CC. millia ibi sunt.

Camboia sita est in ripa Menonis fluuij, quia China prodiens, antequam Mare Indicum irrumpat, receptis multis fluuiis minoribus, lacum efformat, cuius ambitus ducetarum creditur Lencarum : estque haec vrbs capur regni Camboiensis.

Maritima vrbs est Campae, vnde tota prouincia den ominationem trahit. Syncupua in extremoangulo Meridionali sita, in Promontorio, quod appellatur Grande. Ptolemaeus putatur hic ponere oppidum Zaben, Maginus tamen magis existimat Paluren Ptolemaei esle, vnde profi cisacantur qui Chrysen petunt siue Iaponiam. Vrbem Malacam de scripsimus, vbi de prouin ciis Regis Hispani disseruimus. Quedoae celebritatem peperit ingens piperis in agro eius ptouentus. Aue regnum est affluens, a Brachmanis habitatum antequam id Rex Peguanus occuparit. Caput eius est Aue ciuitas, structa in ripa fluuij eiusdem nominis. Vermiense regnum paru um est, vicinum Bengalae, nec vllum habens portum. Aracanum finitimum est regno Bengalensi, iuxta fluuim Chaberium. Vrbs eius principalis, quae toti regno nomen communicat, supra eundem fluuium est, XLV. mill. a mari.

9. NATVRA ET QVALITAS terrae.

Mira est agrorum in regno Pegu fertilitas, praecipue generando frumento. Colligitur hic incredibilis vis Otizae, quae quidem res Pegu fluuij inundationi tribuenda est, qui per totum labens regnum magnam eius partem pinguibus suis aq uis inebriat. Animalium omnis generis hic magna copia, mprimis equorum numerosa armenta, quamuis minorum, qui tamen ad portand um apti equitem: itemque Elephantorum qui in certis montibus capiuntnr, et ad vsus belli setuantur. Psittaci hic numero maximo volitant, quorum et vox est suauior et pulchritudo maior quam alibi. Feles Ciuertae hic reperiuntur, et arundines siue cannae tanta vastitate, vt capacitatem dolii aemulentur. Inuc niuntur et hic Pyropi siue Rubini gemmae, et Laccor, quam quidam putant esse resinamarboris, aliisuccum, qui colligatur in foliis arborum instar Mannae.

Territorium Sianense altis vndique cingitur montibus, intus planum, herbidum, pingueac fetile, abundans Oriza, farre aliisque rebus ad vitam necessariis. Multum hic crescit Pipe ris et Laserpitii (vulgo Benioin) terraeviscera suppe ditant Aurum, Argentum, Stannum alia que

Metalla. Moschi insupet odorati hic copia, plurimique equi et Elephanti, Visitur in hac regio. ne Lacus Chianceius, e quo pro deunt fluuij, Aue, Caipuno, Menam, Men on cum aliis, qui regiones quas pererrant, sua inundatione pingues faciunt, vt Nilus Aegyptum, Versus ortum, qua regnum hoc est confine Cochin chinae, Syluae ac nemora inge ntia sunt, in quibus crebri verlantur Leones, Tygrides aliaeque bestiae noxiae.

Ager prouinciae Camboiae affluit oriza, carnibus piscibusque, abundatque equis et elephantis, nec de stituitur prorsus Auro.

Regnum Campaense vberes auri fodinas habet, et res omnes ad vitae sustentationem necesfarias. Lignum Aloes, quod hic crescit, Caeteris in hoc genere praefertur, inprimis id quod in montibus nascitur, cuius pre cium apud orientales populos non est inferius ipso argento. In regno Auensi gemmae, inprimis Pyropi reperiuntur, et animalia e quibus Muscus odoratus colligitur, Elephantorum vero mangnus hic est numerus, vt et equorum, terra et his et hominibus omnian´necessaria suppeditante.

10. MORES ANTIQVI.

Ne Lectori ingrata repetitio legendi pariat taedium, remitto cum ad id, quod in descriptione regni Narsingae dicturus sum, vbi primum agam in commune de moribus et ritibus priscorum Indorum, dein de sigillatim de regno Brachmanorum aliisque populis, qui regi Peguano subiecti sunt.

11. Ingenium et Mores horum populorum nostri temporis.

Qui regnum Peguanum incolunt, sunt statura mediocri, obesi tamen magis quam graciles. Membra iis sunt robusta et agilia, neque tamen ipsi propterea bello vtiles. Incedunt toto corpore nudo, velati tantum partes verendas. Caput tegunt pannolaneo albo, in mitrae specirem fastigiato. Mulierum amori deditissima gens est, suntque multi inter eos, qui in harum gratiam tintinnabulum argenteum vel aureum de membro virili dependens gestent, vt ingredientes per ciuitatem audiantur. Quidam Hebraei scriptores sentiunt, aurum Ophir, cuius in sacris littertis mentio fit, e Sumatra Insula petitum fuisse, et quod incolae Peguani originem suam traxerint a Iudaeis, quos Salomon Rex huc miserit. Ipsitamen Peguani tam stolidi sunt, vt dicant se e cane et muliere Chinensi ortos: et sunt sane in caetetis quoque rebus hi homines mille superstitiosis et ridiculis opinionibus imbuti, et nulli rei nisi voluptatibus dediti.

Quibus nihil cedunt habitatores regni Sian, immersi omnibus deliciis, toti rebus venere s mancipari, et lurcones graphici. Musico concentu valde delectantur, et a canentium dependent ore. Artes mechanicas ipsi non tractant, sed omnia opisicia seruis suis delegant: laboribus tamen rusticis non omnino abstinent. Gymnasia habent publica, in quibus instituitur iuuentus in religione et legibus patriis, lingua vulgari : nam ad docendas arres scientiasque alia vtuntur, multum a vernacula differente. Erat olim apud Sianenses Lex, vt nouus rex, antequam diadema sumeret anspicaretur Templum aliquod, illudque exotnaret variis aedificiis, pyramidibus et statuis Idolorum.

12.

Regni Camhoiensis incolae robusti validique sunt, exercitati in nauigationibus et mercimoniis, moribus tamen foedis barbarisque, vt qui existiment, hominum brutorumque eandem esse condirionem. Defunctis et rogo impositis maritis ad dunt sevxores eorum socias, in ignem insilientes, vt simul comburantur. Regibus vero defunctis idem praestant officium, non coniuges eorum duntaxat, sed et Nobiles quidam, idque sponte et nullo cogente.

Apud Campaenses frequens est vsus Aloes, tam in quotidianis balneis eorum, quam in funerationibus viror um principum.

13.

Tarnasserini pro armis defensiuis muniunt corpus spissa veste egossypio, vtentes gladiis breuibus et incuruis: clypei eorum factisunte cotticibus arborum. Ipsis omneanimantis genus in cibum venit, excepta vacca. Cibum capiunt humi sedentes sine mappa vel linteamine: potus est aqua saccaro edulcata. Lecti eorum a terra eleuati, et stromatibus xylinis instrati sunt, amictus pariter e gossypio, aliquando etiam e serico. Terram nostro more colunt fodiuntque, et nobis in multis rebus similem degunt vitam. Virginitatem mulieribus suis ipsi non adimunt, neque cum iis consuescunt, nisi priusvit coloris albi, siue sit Christianus, siue Mahometanus illas iniuerit. Si vero post id tempus maritus vxorem cum alio congredientem deprehendat, licet ei occidere moecham:

14.

Mortui Sacerdotis corpus comburitur, fitque solenne sacrificium Diabolo. cineres collectos in vrnam recondunt bene clausam et obturatam, eosque humi defordiunt. Dum ignis ardet, coniiciunt in rogum multum aloes, myrrhae, Laserpitij, Coraliorum, thuris sautali, aliorumque rerum aromaticarum, ad ciendam fragratiam. perstrepentibus interim tubis lituisque.

Intetea adsunt viginti vel triginta, in Daemonum habitum deformati (vt qui dem pinguntur) qursaltando circum pyram, miram ostentant laetitiam, persua dere volentes circumstantibus eo tripudio, defunctum perpetuis frui bonis: Sola vxor eius percutit pectus suum, plotans gemensque, fiuntque haec omnia circa Mesonyctium. Quinto decimo die post defuncti vidua inuitat propinquos agnatosque suos et mariti mortui, iisque exhibet epulum

solenne, eo ipso in loco, vbi vit exustus foit, Ipsa induta preciosis vestibus, ornata gemmis et vnionibus adest, materia futuiae tragoediae. Ibi deprimitur fossa profunda, in modum puter impleturque lignis siccis odoratis, cinguntque labrum putei rosis aliisque floribus, tegentes id panno serico, ne compateat. Finito conuiuio circumstantes fossam Musici concinunt, et postquam Diabolo perlitatum est, adest mulier, saltansque ac plaudens pedibus accedit fossam, quae iam tota intus ardet, vt multas flammas eructet, cumque se commendauit precibus eorum, qui diabolicis indutia adstant vestibus, accedit propius ad puteum, inuolutaque panno illo serico coniicit se mediam in ardentem flammam. At propinqui eius iniicientes in eam ligna arida, picem atque resinam, augentesque flammam, mortem eius celerius procurant. Si qua vxor hoc officium defuncto marto non praestaret, per omnem vitam haberetur infamis. Notandum tamen est, hanc consuetudinem a Nobilibus tantum, et qui cum prae cipua dignitate sunt, obseruari, neque quenquam eplebe, sed plerosque viros Illustribus Nobilibusque ortos familiis huic ceremoniae interesse.

Qui Vermense regnum incolunt, colore nigro tincti, proriusque nudi in cedunt, nisi quod exigua lacinla pudenda cooperiunt.

15. OPES ET DIVITIAE.

De facultatibus diuitiisque horum regnorum facilis coniectuta sumi potest ex soli fertilitate: quod cum plurimis irrigetur magnis pulcherrimisque fluuiis, qui bus impinguatur, velut Aegyptus a Nilo, dici non potest, quantopere prouinciaeillae omnibus tebus abundent. Magna hic copia Orizae, Auri, Argenti, Stanni: plurimi Equi et Elephanti: et haec omnia exteris vendunt. Huc igitur veniunt Mercatores ab omnibus partibus, auferentes secum Orizam, Laccam, Easerpitium, Moschum, Gemmas Argentum, Butyrum, Oleum, Salem et multa terra nascentia. Soluunt enim quotannis vltra XL. magnae naues onuftae Oriza pro sola Insula Sumatra, ex portu Pegu vrbis.

Regnum Sian submittit exteris Piper, Moschum, Laserpitium, Aurum, Argentum, Stanaum, et inflnitum numerum Equ orum, praeter Elephantos. Campaehle vero multum ex Aloe percipit lucri. Quedoae pipr prae caetelis commendatur, vnde magnus ad hanc vrbem amercatoribus est concursus. In regno Auensi multi comerantur mercatores gemmarij, quanquam ibi etiam multum vendatur Moschi, et Equi atque Elep hanti magno numero. Ex his omnibus colligipotest, Regem Peguanum, cuius terrae adeo omnibus rebus affluunt, longe maximas possidere diuitias.

16. Potentia et Robur Militare.

Sed nec de potentia huius Monarchae dubttari deber, quin maxima sit. Solus anim Rex Siamensis, ab illo omnibus forrunis ipsoque regno spoliatus, et cuius regnum vixquartam quintamue partem potentiae Peguanae conftituit, solebat habere triginta millia militum, et VI Elephantor um millia, e quibus III. millia ad bellum adsuefacta fuerunt: qui profecto numerus non contemnendus est, nec paruas impensas exigit.

Habet insuper tex hic in suis Regnis Timariothas, siue Vasallos et Beneficiarios, quorum ope facile colligere potest XXX. millia Equitum et CCL. millia Peditum, qui sempet praesto sint admilitiam, ita vt regnorum incolas fati gare nihil sit necesse. Quod si vtgentior aliquis casus maiores copias exigat. Potestad deies centena millia hominum cogere, cum Regnum hoc sit amplissimum, pronihciae vrbibus plenae, populolae, cultissimaeque Sola enim vrbs Odia putatur emittere posse L. millia hominu, siopusit. Neque solum abundant huius Magni Regis regna et prouinciae omnib. rebus ad vsus vitae et diuitias, sed etiam hominum multitudine.

17. Modus Gubernationis.

Habet Rex Peguanus merum atque absolutum imperium in omnia sua regna et ptouincias, soletque agros per Praefectos suos partiriatque elocare aratotibus pro certo frumenti modo. Eosdem tamen aliquando permittit prceribus regni, vt inde viuant, siue id fiat ad certum tempus, siue ad dies vitae, nunquam autem iure perpetuo, vt haereditate transeant ad beneficiariorum posteros. Conditiones legesque iis has dicit, vti sibi seruiant in omnibus belli occasionibus, cum tanto numero peditum, equitum, vel elephantorum. Illustrioribus etiam Prouincias et vrbes cum Iutisdictione ad aliquod tempus conferre solet, iisdem conditionibus. Solebat Rex Peguannus etiam inter Praetotianos Custodesque corporis sui habere mille Christianos, quibus plurimum fidebat, et praecipua zulae suae negocia committebat. Pu. tatur autem hic Princeps eos grauibus oneribus premere.

Apud Tarnasserenses homicida morte punitur, nec vlla spes est veniae. Debitor condemnatur ad solutionem praestandam, si creditor professionem debiti membranae inseriptam ostendere possit: Calecuthenses enim in corticibus arborum et tabellis ligneis scri. bunt. Si quis peregrinus sine haerede moriatur, succedit ei Fiscus, ita, vt ne testa iquidem illi liceat, regese asserente Deminum omnium.

18. RELIGIO HORVM POPVLOrum.

Etsi Sianenses omnis superstitionis in his oris auctores putantun eredunt tamen Deum creasse caelum et Terram, eundemque praemiis afficere bonos, et poenis malos. Cuiuis homini duos adesse spititus aiunt, quorum ille quidem cum custodiat et ad bonum ducat, hic vero ad malum impellat diuexet que. Multi sunt in extruendis Templis, eriguntqueiis multas staruas, quas ob virturem in Caelum adscendisse opinantur. Inter alias videtur vna statua, quam Patris Generis Humani esse asserunt, longa pedes XXX. Hunc de Caelo fuisse missum autumant, exque eo natos quosdam, quiatrocia pro amore Dei sustinuerint supplicia, Sa cerdotes, qui in maximo apud hos sunt honore, vest untur pan no flauo, quod omne flauum propter similitudinem cum Sole sacrum et Deo dicatum putent : in eorum domos mulierem ingredi fas non est, nec quicquam faemineum, ne gallinas quidem. Sacerdos conuictus bibisse vinum, lapidibus obruitur. Crebra apud illos ielunia, vnum tamen solenne, cuius tempore populus ad templa confluit, vt au diat perorantes Sacrificos. Obseruant hi certas horas rei diuinae constitutas, partim interdiu, partim de nocte. Mundum huncaliquan do initium sumsisse nouerunt, putantque eum VIII. millibus annorum duraturm, et ex his iam VI. millia effluxissse. Sentiunt finem Mundi suturum per ignem, et tunc apparituros in Caelo VII. Soles, qui exsiccaturi sint fluuios ipsumque oceanum, et combusturi terram: e cineribus autem emersura duo oua, ex altero proditurum virum, ex altero faeminam, et hos quidem propagaturuo nouam posteritatem hominum. Tunc nullum amplius superfore Mare aquas salsas habens, sed amaenos lacus, stagna, riuos atque flumina, quibus terra affatim irrigata, productura sit omnes res bonas, citra laborem hominum.

19.

Idolorum falsorumque Numinum apud eo modus non est : adorant enim et quatuor Eleme nta siue Principia Rerum, eligitque quisque sibi moriens sepulturae genus conforme Elemento quod coluit. Qui Terram venerati sunt, defodiuntur ; qui honorem detuleruntigni, comburuntur; qui coluerunt aquam, demerguntur; qui aerem, suspenduntur, vta volucribus absumi possint.

Philosophi Peguani statuunt innumeros Mundos, quisibi in infinitum succedant, tribuuntque cuique suos deos, sine numero, Mundum per ignem destruendum et ipsi credunt, sed paulo post instauratum iti cum suis Dus. Referunt et in numerum Deorum certos quosdam homines, sed hac conditione, vt prius transeant in pisces, quadrupedes et volatilia. Tria loca post hanc vitam fore opinantur: vnumlaetitiae, alterum tormentorum, tertium annihilationis, et hunc postremum vocat Miham. Quantum ex his principiis nascatur vanitatum, quantum stolidissimarum superstitionum, quantum inanium ceremoniarum, facilius est cogitatione assequi quam scriptione. Sunt et in veneratione apud eos certae quaedam strues sius moles terreae, inauratae, forma pyramidali, tantae altitu din is, vt minima ex iis XL. Orgyias superet. Editissima est in vrbe Degum, tantae proceritatis, vt ex eius summitatetotum regnum oculis comprehendi possit: vocant autem has pyramides Vareles. Deictae sunt hae diis, quorum magnitudinem (vt Indiaiunt) exprimunt sua altitudine.

20.

Domicilia, siue, vt vocant, Conuentus Sacet. dotum vicini sunt Templis Idolorum, vbi fere CCC. simul habitat. Caput his et mentum rasum, vestis toga prolixa, ad talos demissa, manicata. Nulla his penitus cum mulierbus conuersatio, cumviris autem perexigua, quanquam peregrinos satis comiter excipiant. In quibusdam ex his Conuentibus viuitur ex assignatis prouentibus, in aliis ex eleemosynis et benesi. centia opulentiorum. Sunt et pro mulietibus certa quaedam loca et re cessum, in solitudinem serecipete desiderantibus. Sunt et quaedam secretiora receptacula, Adytis Sacellisque veterum similia, in quibus ipsi asseruant Idola sua, quae magna colunt veneratione, suntque qui scribant, hiusmodi aediculaturm aliquot millia apud eos reperiri.

Ieiunium statum anniuersariumque apud eos durat diebus XXX. quibus ab omni cibo abstinent vsque ad vesperam. Furem in alteta vita illius seruum fore credunt, cuius res furto abstulit. Interficere quic quam, quod vitam habet, ncfas iudicant: vnde res subinde propositis edictis monet cos, vt a tam graui peccato abstineant, neu quod corpus viuum interimant. Nostro tamen aeuo hoc parum obseruatur, cum Magistratus et Iudices cortupti argenro et hoc et aliud quiduis solita connniuentia permittant.

INDIA INTRA GANGEM, SIVE REGNVM MANGNI MOGOR.

SVMMA CAPITA.

1. Vastitas et magnitudo huius imperij, in quo nonnulli numerant quadraginta septem regna. Duo noui principatus in eo.

2. Exegesis Regnorum quae Monarcha ille possidet: et primo quidem deregno Camhaioe, huius longitude, limites, proecipuae vrbes et Emporia.

6. Origo et Fons Indi fluuii celeberrimi. Abundatregnum Cambaiae Oviza, cera, saccaro, thure, fructibus, aromatibus, gossypio, serica lana, gemmis, vt et Elephantis, Dromadibus, Equis. Ingentes ineo Arundutes.

7. Diuitioe et arma veterum Inderum, contunctio libera, impudici congressus cum foeminis in publico, barbara consuetudo mact andiparentes senio affectos.

10. Ingenium et Natur a batum getntium. Color et constitutio corporis, vestes matrinoniorum contrahenderum ratio, incant, attones.

11. Opes eorum consistunt in negociatione serici, gossypii, aromatum gemmarum. Thesaurorum regiorum magnitudo.

12. Vires militares, consistentes in equitatu potissimum, tormentis aneis, Elephantis et pariis urmis.

13. Quantum numerum equitum, quantum peditum, quantum elephantorum Monarcha hic in bellum producere possit.

COMPREHENDITVR hoc imperio maxima pars veteris Indiae, et prope omne istud terratum spacium, intra Caucasum Montem et Sinum Gangeticum atque Mate Arabicum, itemque intra Gangem et Indum fluuios. Dicitur autem Caucasus Mons nostra aetate Dalanguer et Naugrocot. Multa regna inrra hoc tam vastum Orientis spacitum continentur, suntque qui ad XL XII. num erent, Non est tamen dissimulandum, duos magnos Principes, Nizzamalucum et Idelcanum, quorum principatus nostra memoria staiblitisunt, amplam in hoc Reguo nossidere regionen, quae Docania nominatur, potrigiturque secundum longitudinem in littore mans ad CCL. millia. Et Nizzamalucus quidem regiam suam habet in oppido Tanagro: Idelcanus vero in vrbe Visapora, quan quam praecipua Vrbs Principatus illius sit Bider, quam sequitur in ordine Decan, vnde toti regioni nomen. Haec dicim us, vt vel aliquam duntaxat de his Prmcipibus habeamus notitiam, cum plura de illis discere non potuerimus. Sed vt ad ipsum huius tam magnae partis Indiae Monarcham reuertamur, praecipuorum regnorum quaeipse possidet, haecsunt nomina. Cambaia, Delli, Sanca, Mandro, Bengala, praeter alia multa minora. Regia autem eius est in vrbe Delli, quae coti illi regno nomen suum tribuit.

Cambaia alio nomine regnum Guzaratarum porrigetur in longitudinem secundum littus Maris in D. millia, a Bataeo fluuio qui iuxta Caulumvrbem in Oceanum praecipitatur, vsque ad Circamam, regionem Persici regni. At aliis ex partibus attingit regna Dulcinde et Mandeco. Erunt ergo limites eius, ab oriente Mandaco: ab occidente Nautaces siue Gedrossitab Aquilone est Sancae et Dulcinda : a Menridie Oceanus et collimitia regni Decanensis. Vnde constar, regnum hoc amplissimum esse, vrbibus et oppidis, castris pagisque et hominibus frequentissimum, vt in eo numerentur LX. millia locorum habitatorum. Vrbe eius celebtiores secundum littus hae sunt : Daman, Bancord, Curat, Rauet et Bazuin, ex quibus duae ptimae aliquando euersaesunt per Lusitanos. In mediterraneis regnis est Madauar, vel Amodabar vt et Cumbaia vrbs, vnde cognomen toti regno est impositum, Putaturaurem haec vrbs habere CXXX. millia familiarum, estque pulcherrima in illis partibus, adeo vt dicatur Cayrum Indorum. Sequitur Campanela, antiquum regum Palatium, in summo monte sita, septemplicique muro cincta. Deinde est Tanae, et Dius aliquandiu possessa a Lusitanis, vt est Daman, cuius iam ante fecimus mentionem.

Regnum Rengalense valde amplum est, multisque vtbibus frequens tam maritimis quam mediterraneis, extenditurque in logitudinem millibus CXX. Guro ciuitas habitatio regumali quando fuit, dein de Bengala, vnde totum regnum et Sinus propinquus nomen trahit. Putatur autem haec vrbs omnium prope Indicarum pulcherrima.

commodissimo, habens XII. millia in circuitu, edibus exculta publicis priuatisque pulcherrimis, muris non tantum cincta firmissimis, sed et vallo et fossa munita, Fuit haec regio nostra memoria sub potestate faeminae, nomine Crementinae, quae tam magnanima fuit, vt auderet regi Baduriae negare tributum, sed ad extremum Citore vrbe spoliata fuit, in quam se ab diderat cum XXX. millibus peditum, et duobus millibus equitum. Caeterum et vrbem et regnum hoc Rex Cambaiae postea sibi subicuit.

Delli regnum situm est intra regna Narfinganum, Decanense, Orixanum, et Cambaiense, a quo postremo montibus seqparatur. Aiunt hoc olim ab Amazonib. habitatum fuisse, et supersuntetiam aliquae earum reliquiae, quae equis in sident vt viri. Nondum adeo multi anni sunt, cum rex quidam Mahometa nus hic regnauit, cuius vxor fere ingredisolebat comitata equitatu muliebri bis mille faeminarum : sed ad extremum et hoc regnum Mogor sivi vendicauit, qui Regiam suam habet in vrbe Delli, totius regni Metropoli.

6. Qualitas et Natura huius partis Indiae.

Cum Regnum Cambaiae multis irrigetur fluniis, Indus tamen facile primus est omnium, qui medium id interluit. Oritur hic in Monte Caucaso, qui hodie a Barbaris Naugrocot appellatur, cumque longissimum cursum circiter CM. millium pass. confecit, praecipitatur in Oceanum, duobus haustus ostiis amplissimis. Abundat autem tota regio oriza, cera, saccaro, thure, fructibus arboreis aromatibusque, tantaque insuper copia setici et gossypii, vt aliquando XL. vel L. naues eo oneratae in exteras mittantur regiones. Reperiuntur hic plurimi Equi, et Elephanti, et Abades, qui corporis dupla magnitudine tauros vincunt, habentes in pro muscide siue rostro cornu, totumque recti corp'tam duro cortice, vt ferro nullo perfodi possint. Sed hi veri sunt Rhino cerotes. In montibus vero reperiuntur variae gemmae, Onyx, Adamas, Calcedonius, aliaeque. Styracis liquidae hic plus quam alibi.

Regnum Bengalense humectat Chaberis fluuius, quem quidam putant esse veterum Gangemq tanquam aliis videtur esse is fluuius, qui progressus a Gata monte exonetat aquas suas in Sinum Bengalensem (qui veterum fuit Gangeticus,) haud proculab ostio Chaberis fluuij. Omnia hic largiter proueniunt, quae ad vitam humanam sunt necessaria, frumentum omnis generis, Oriza, Saccarum, Gingiber laudatissimu, Piper longum Xylini vero et serici copia omnes alias vincit regiones, et carnium pisciumque abundantia vniuersam supetat Indiam. Adde quod totum regnum aere perflatur suaui et temperato, quae salubritas etiam extraneos huc allicit. Inueniuntur ibi Arbores, Moses appellatae, quarum fructus tam grati sunt palato, vt Iudaei et Mahometistae sentiant, hunc esse fructum, in quo praeuaricatus fueria Adamus Protoplastes. Arundinum siue Cannarum ea est amplitudo, vt doliorum vicem praestent singula internodia, cum easint crassitudine, vt ab homine vl nis vix comprehendi possint. Regnum Delli suppeditat praeter caeterasres, quas in aliis prouinciis inueniri diximus, plurimos Equos, Elephantes et Dromades e Camelorum genere.

7. Mores antiqui.

Certum est, eos qui hanc Indiaepartem oc. cupauerunt, adeoque ipsum Mogor (et haec videtur esse ratio nominis) a Zagathaeis Tartais prodiisse, vnde et Princepsiste e Tamerlanis posteritate se ortum gloriatur: sed et olim Massagetas partem regni huius habitauisse. Quioquid sit, non erita lienum a nostra ratione, aliquid de huius gentis priclcis moribus dicere.

Solebant igitur hipopuli balteos suos, et Cassides galeasque, et humeralia, et thoraces, adeoque omnia arma, sed et ornamenta equorum suorum, frenos, habenas, post lenas aliasque purgatissimo ornare auro. Cuspides hastarum erant ex aere, cum neque haberent vsum ferrineque argenti. Singuli singulis vxotibus contenti erat, quan quam passim miscerentur mulieribus in propatulo, sine verecundia. Si quem libido venerea inuasisset, ap pensa ad currum suum pharetra, cum vxoresua palam congrediebatur, nihil pensifaciens, siue videretur siue non.

Hoc quoque de hac gente annotauerunt prisci, si quis inter eosad extremam senectam deuenisset, conueniebant propinqui et amici eius, eumque instat pecudis mactabant, addita oue vel verue cepro victima succedanea: his immolatis misce bant carnes humanas cum veruecinis, et ita in conuiuio publico absumebant vtrasque. Eos quilanguore qut motbo moriebantur, non comedebant, sed humi defodiebant, deplorantes infelicitatem corum, quod carnes corum ab hominibus absumtae non fuissent. Rus neque arabant neque sementem proiiciebant, contentilacte gregum armentorumue et piscibus.

Solem ante omnes deos suos vnice colebant, cuius honorisolcbant immolare equum, optimo Astrorum optimum celerrimumque animalium sacrificantes.

10. Mores eorum nostri temporis.

Incolae regni Cambaiae propemodum omes addicti sunt mercaturae, ad bellum ferme inutiles. Colore sunt subfusco, ingrediunturque omnino nudi, nifi quod pudenda velant. Caput regunt purpureo pileolo, aliquando, sed raro, vtentes indusio lineo. A carnium esu abstinent, victitatntes alcte, oriza, ordeo, aliisque rerra nascenribus et inanimatis. Barbam pectunt nutriuntque, demittentes eriam capillos instar mulierum, cos ad torquis instar plectentes. Singuli viri singulis faeminis contenti sunt, et faeminae pariter, viuentes caste

in viduitate. Augutiis et futuratum retum praenotioni usque ad Magiae insaniam dediti sunt. Principes suos vel vecti Elephantis vel equis mane salutatum veniunt ante Palatium, ad sonum strepitumue tubarum atque lituorum: Eundem obseruantes morem, quoties Rex ad prandendum discumbit.

Hibitacur autem regnum Bengalense a multis nationibus, ob salubritatem aeris et affluentiam omnium bonorum. Indigenae plerique colore albo sunt, ingenio acri, moribus commodis, attenti in negociis, nec omnino alienia fraudibus. In mercatura sunt versastissimi, nec facile circumscilbumur. Nudi non incedunt, ut reliqui solent Indi, sed regunt corpus indusio candidissimo, ad talos vsque demisso, iniicientes huic etiam togam sericam. Caput Turpane operiunt, imitatione Turcarum Persarumque. Magnifici sunt et molles atque delicati, tam in vestibus quam reli qua vita. Bonarum artium scientiarumque rudes sunt, nisi quod quidam Astrologiae et Medicinae student. Gangem flunium in magno habent honore, existimantes, si in eo lauentur, omnia sua simul ablui deliscta atquescelera, Sed auaritia Principum factum est, vt nemo in eo fluuio lauare corpus possit, nisi numerata certa pecunia.

11. Opes et Diuitiae.

Praeter ingentem vim gossy pii et serici, quo vtroque quotannis in numeras onerart naues, vt ad exteros deuchantur, diximus : Praeterque aromata et gemmas, quae incolae solent vendere peregrinis, et ex quibus ingentes diuitiae huius regni colligi possunt : Praeter haec inquam omnia dignum est consideratione, quod Maphaeus de Badurio refert, qui tamen praeter Cambaiense regnum nihil terrarum possidebat : De hoc igitur Badurio narrat is scriptor, eum, cum aduersus Mogorem suppetias ferret Regi Manda on is, traxisse secum D. doliola plena auto et argento, ad persoluenda militibus suis stipendia, idque factum fuisse anno A Nato Christo MDXXXVI. Cumque duobus victus praeliis, castris omnibusque impedimentis exutus fuisset, mississe ad Solymannum Turcarum Monarcham Legatos cum dono DC. millium coronatorum, vti sibi suppetias ferret. Sed paulo post tactum poenitentia, quod a tam longinquo Principe petiisset auxilia, ad amicitiam Lusicanorum confugisse, iisque non solum permisisse, vt munimentum ex citarent in Insula Dio, sed et ingentia misisse munera. Hinc fieri potest coniectura, quantas esse par sit diuitias Monarchae illius, quem Mogor vocari diximus, cum non tolum huius Bad utii regnum obtineat, sed et multas alias prouincias, illo nulla ex parte minores aut deteriores.

12. ROBVR ET POTENTIA MILITARIS.

De cuius tam magni principis potentia patiter mdicium ferrepossumus ex eiusdem Badurii exerictu, quem aiunt constitisse equib. centies quinquagies mille, in quo numero fuerintequorum loricatorum XXXV. millia: peditatum vero eius fuisse ampliorem D. millib. hominum. Addit Maphaeus, tantum eum post se traxisse currum, instrumentorum et im pedimentoru, vtdifficile sit, ad fidem dicere, si quis ad Europaeorum principum rationes aestimare velit, Habuis. se cum ait tormentorum aeneorum II millia, interque ea quatuor, quae singula fuerint a CCCC. bobus tracta, quingentos in super currus, nittato puluere et globis ferreis onetatos, et Elephantos militariter iustructos CC Si igitur hoc loco pari modo, vt de diuitiis, raitocinari volumus, dicemus; cum Magn us ille Mogorpraeter Badutii regnum, quod sibi subiecit, totregnoru prouinciarumque sit dominus, cum posse colligere exercitum, cuius vel solum nomen omnibus vicinis regibus terrorem incutere posit. Quid enim prohibebit, eum tantas conducere copias, quantas vix quisquam cogitatione assequi possit? Quid impediet, quo minus easalat, armet, instruat, omnibus his rebus affluentissimus? Nihil inuenies in eius impedimentis, nisi quod ad gerendum bellum necessarium est. Abundantia virti, varietas cibariorum, lecti et stragula, calonum lixarumque in strumenta, et his similia onera ab eins castris longissime absunt. Abundat hic princeps omni materia metallica ad fundendas machinas ignittomas; satis hic plumbi ad globos, satis ferri ad fabricanda arma: boum, cquorum, elephantorum copia. Accedit tyrannicum horumprincipum dominium, qui consueueruat opprimere ciues, vt eorum facultatibus ditent milites, eosque magis sibi ad fide litatem obligent. Inprimis hoc Principibus Manhometanis non est infrequens. utise suaque om nia committant seruis, qui saepius captat occasione, ex cussis Dommis artipiunt imperium, quod vt obtineant, populum ptaede exponuntineque enim vanum est, quod ille dixit: quem metuunt, oderunt: quem quisque odit, ptriiseexpertit. Sic Turcici Imperii firmamentum sunt Ianitsari, quos vt Princeps habeat beneuolos, necesse est vt omnia illis, quae concupiscunt, permittat. Eodem modo multi Indorum Principes, populum non pluris faciunt quam in menta omne suumrobur in Nayris collocantes. Huc referendi suntreges, Armusius, Cambaiensis, Decanensis et Acensis : Quorum omnium vnica fiducia cum sit in militibus, siue ij ingenui sint siue serui ; oportetut nullirei parcant quae ad gerendum continuandumque bellum requiruntur.

Sed haec velut in transitu. Putatur Monarcha noster, si opus sit, breui tempore coger posse Equitum CCC. millia,

14.

Hic mihi obiiciet aliquis : Si Rex iste, ut ais, tam potens est, qui sit, quod non et reliquam Indiam totumque sibi subiicit Orientuem? Huic ego respondebo, multa obstare. Primo, sicut ars et industria hominis perpetuum mouens excogitare non potest, cum sit effectum solius Dei: Ita rerum et desideriotum humanorum cursum perpetuum esse non posse. Maxima enim lmpetia non tam impulsu exterorum quam propria mole corruetunt. Accedit quod in tanta potentia et magnitu dine virium aequalitas et aptitudo fere decst, ut im mania corpora tarde atque aegre mouentur, currere vero omnino non possunt. Est autem promptitudo omnium rerum in bello longe optima. Interea dum tantum corpus molitur et se expedit, luctantur vicini tempus sibi suisque rebus quam optime prospiciendi.

Adde his, quod is, qui vicit hostes, fete sibi metuita sociis, quos in pugnae victoriaeque parte vonisse nouit. At hic dum sibi consulit, laepe amittuntur occasiones, aliquando et ipsae amittuntur expeditiones. Quid quod aliquando milites facti insolentes, victores Principes sequi re. cusant? quod accidisse nouimus Alexandro et Lucullo. Neque omittendum est, nimis magnum exercitum deuastatis regio nibus, per quas ducitur, sibi ipsi amputate media viuendi, ut fame concidere aut dilabi necesse sit copias, etiam nullo infestante hoste. Hinc optimum est ad frangendos tam immanes exercitus, ut mora debilitentur, donec vel defe ctu pecuniae vel alimoniae sponte diffluant atq. euanescant. Vltimum quod huius monarchae imperium intra certos compingit limites, est naturalocorum. Caucasus enim, qui in mille brachia et ramos dilcedit, quae dam vicina regna tuta praestat ab inuasione, quod ea velut natiuo muro cingat, alicubi etiam omnes occludat aditus, praesertim equitatui, in quo maxima vis huius Prin cipis consistit. Neque enim is, qui in planicie et patentibus campis bene pugnat, idem in montosis asperisque faciet locis. Ostendunt hoc exemplo suo Resbutenses, qui incolentes Montes Cambaias, nihil sibi ab huius Principis magnitudine metuunt. Suntautem hi Resbutenses reliquiae quaedam priscae nobilitatis in eo regno, qui primo Mahometistarum incutsu pulsi suis sedibus, in montes illos se receperunt, qui sunt inter Cambaiam et Dium. Et nunc quidem sua fruuntur libertate, semper armati, aliquando etiam quaestuosas in loca campestria facientes excursiones.

His omnibus impedimentis adiungi potest, quod multae regiones sint streiles, quaedam etiam destitutae aquis, sicut Dul cinda est in finibus Cambaiae, ut hac exercitus traduc inon possit, Iunge his, si placet, ia cturam temporis, quod aestas fere praetereat, antequam ad destinatum locum duci tantae copiae possint: Interea moriuntur aut debilitantur saltim equi et homines, superueniente hyeme, fiuntque omnia hostib. magis oportuna. Haec tes coegit multos, ut copias fuas nauib. impositas in hosticum deportatent, quod Germanicum fecisse coastat bello contta Alemannos. Mogorautem non solum destituitur classe sed etiam commoditate portuum, cum Lusitani torum sinum Cambaiensem in sua habeant potestare, occlusis eius faucibus ben estcio duorum munimentotum, quorum alterum dicrtur Diu, alterum Daman.

Postremum est, quod a propagandis imperii sui pomoeriis hunc Principem cohibet, potentia vicinorum regum. Neque enim rex Peguanus ei multum cedet potentia, cot regnorum prouinciarumque dominus, ut non necesse habet, a quoquam sibi meruere. Si enim ille reguum suum propagauit intra Gangem et Indum : Hic suum extendit intra Gangem et Malacam. Postremo, ea est propugna culorum et munimentorum nostri temporis ratio, ut vel exiguum castellum fatigare atque debilitare possit, quantumuis magnum exer cit umsic enim pauci resistunt pluribus, quos cogunt, omnes suas vires et thesauros in vanum profundere.

15. Religio cultusque diuini ratio.

Tamlate per Europam, Africam et Asiam sparsa disseminataque est infelix Mahometi superstitio, ut maxima regna et imperia prope tora infecerit corruperitque. Inter ea est et haec pars Indiae, quam modo descripsimus, in qua Mahometisinus fere vbique obtinet. Sunt qutem his immixti multi Idololatrae : de quibus fusius dicemus, cum ad regnum Narsingae nos it ineris ratio vocabit. Sed et non pauci Iudaeihis repetiuntur, negociationi prae caeteris dediti : Net non quidam Christiani ex Abyssinorum siue Abexinorum gente, quos dulcedo lucri ex intima Aethiopia huc pellexit.

REGNVM CALECVTENSE.

SVMMA CAPITA.

1. Longitudo et Latitudo huius regni, cum descriptione praecipuarum vrbium, propugnaculorum, aedificiorum.

2. Ager Calecutensis Vberrimus in gignendo pipere. Huius aromatis descriptio; arbuscula ferax piperis qualis? tempus et modus haec granacolligendi.

Simiarum et Cercopithecorum copia. Arbor mirisica, quaefert dactylos siue nuces, suppeditat filamenta, materiem faciendae telae simili serica: colligitur ab eadem saccarum et oleum.

7. Matrimoniorum contrahendorum ratio, regibus Calecutensibus vsitata. Sponsae eorum, antequam concumbant regibus, deflorantur per summum Sacerdoten.

8. Populus Calecutensis in quinque Ordines diuisus. Nobiles et Mercatores quomodo hic viuant.

10. Diuitiae eorum consistunt in abundantia piperis, gingiberis, cinnamomi, Caryophyllis, nuce myristica, moscho odor ato, nardo et myrobalanis, thure, aloe, camphora, casia.

11. Robur regni Calecutensis consistit in peditatu et classibus. Ratioeorum pugnandi et quibus vtantur armis.

12. Quantos exercitus Rex iste possit expediread militiam tam terrestrem quam marinam.

13. Regibus defunctis succedunt sororum filij, et qua de causae? quomodo creditor debitorem persequatur.

14. Idolomania Calecutensium horribilis, qui statuam Cacodaemonis adorant in delubro pleno picturis diabolicis,

16. Indulgentiae generales singulis annis per Brachmanos populo concessae, in certo quodam huius regni Templo.

INter prouincias Melabarenses Regnum Calecutense facile primas obtinet, etsi non vltra XXV. milliaria in longitudinem secundum littus maris porrigatur. Regis huius potentia contemnenda minime est, estque eius maxima dignitatis et auctoritatis in illis partibus orientis, cum appellatur Zamorin, id est, Imperator, ita volente Pereimalo omnium Malabarum rege, qui profecturus Mecham, ibique finem vitae facturus, nomen suum, id est, appellationem Zamorini potissimum relinquere voluit regi Calecutensi. Habet igitur hoc regnum, ut diximus, in longitudinc milliaria XXV, in latitudine vix X. Caput regionis est Vrbs Calecutum, communicans nomen suum toti regioni, sita in littore maris, tria millia ambitusuo complexa. Moenibus cincta minime est, quanquam contineat VI. habitationum millia, longis a se inuicem disiunctarum spaciis. Milliarivno ab vrbe distat Portus, cui Capocatensi nomen est. Domus huius vrbis fere sunt humiles, structura vilia, quod, si fundamenta paulo deprimantur in terram profundius, aqua subsiliat, ut magna et ponderosa aedificia superstrui non possint. Quin et Mercatorum domus caeterissp lendidiores vix XXV. coronatis aestimantur, cum pleraeque aliae vix quartam huius precii partem adaequent. Altitudo horum maj aliorum hominis equo insidentis altitudinem non multum superat.

2. Qualitas et Natura soli.

Gignitager Calecutensis plurimum piperis, cum id etiam in ipsavrbe colligatur. Est autem arbuscula ferax piperis stirpe imbecilla, ut sua sponte erecta stare non possit, sed ridicis sulcrisque statuminanda sit, ut vites. Multum accedit ad similitudinem hederae, quae crescendo prorepit scanditque in altum, si clauiculissuis aliquid vicinum apprehendere possit. Habet autem frutex siue virgultum istud plusculos ramos, duas vel tres spithamas longos: Folia ci sunt qualia fere Malo Assyriacae, nisi quod haec spissiora paulo sunt, et transuersis Vineis distincta. Dependent a singulis plantis circiter VI. Botti, pedem vnum longi, colore qualis est vvarum iam primum maturescere incipientium. Colliguntur Octobri et Nouembri mensibus, cum adhuc viri. des sunt, deponunturque in mappa, et Solis radiis exponuntur, vel etiam supra storeis iunceis, vbi granum intra tertium diem nigrescit, instar baccae iunipeti. Nonautem egent arbusculae illae incisione aut amputatione luxuriantium foliorum, sedterra tantum bonum sine humanae manus cultura procreat. Putat Plinius frutices Piperis feraces, esse simillimas iunipero, nec crescere piper nisi ad radicem Caucasi Montis, qua parte is Soli Meridiano obuersus est. Sed nos experientia diuersum docuit.

Praeter Piper gignit etiam Solum Calecutense radicem Gingiberis, quae non infra tres pedos in terra occultatur, vt cannarum siue arundinum radices. Cum eruitur Gingiber, relinquitur internodium vnum in fossa, et cooperitur terra, vnde in futurum annum denuo tantundem Gingiberis inde deptomi potest. Quod in terra plana colligitur speciem aliquam Myrobalanorum refert. Sed in agris humidis et rubescente solo quod reperitur, non vnius est generis. De fructibus arboreis, qui huic regioni peculiares, et nostro orbi ignotisunt, deque corum barbaris nominibus, nihil opus est multa referre: id constat, quosdam intercos prunorum Damascenorum, alios ficuum, alios peponum et melonum saporem repraesentare. Sed Aloe quoque hic colligitur, gummiosspecies, quod colligit urab arbuscula erecta, simplici radice, instar baculi in terram depacti. Stirpe est tenera, odore et gustu amaro.

Animalium in hoc regno varia reperiuntur genera: Leones, Apri, Cerui, Capreoli, Lupi, Boues, Bubali, Elephantes. Equi et alii. Sunt tamen qui affirment, pleraque horum non hic gigni, sed aliunde importari. Omne genus Psittacorum hic valde frequens est, virides, rubicundi, versicolores, quorum tanta hic copia, vt sustodes ruri constituendis sint, qui Orizam et fruges ab iis defendant. Cornicantur autem atque garriunt mirum in modum, nec magno possunt etiam plures coemi precio. Sarauus ibi est ales, minor Psittaco, sed voce multo suauiori. Diceres perpetuum hic esse ver, ita semper floret humus et vitent arbores ob suauitatem aeris et temperamentum coeli.

Simiorum et Cercopithecorum nemora hic plena sunt, qui agricolis non parum molesti sunt, cum conscensis arboribus, quae nuces referunt, euertant vasa, quae Indiibi collocauerunt, vt excipiant humorem illarum arborum, quo incolae vtuntur loco vini aut coctae potionis. Porro haec arbor bonitate sua et vsu videtur mihi caeteras omnes superare.

Fert enim dactylos instar Palmae: gignit nuces suaues gustui: suppeditat ligna et focum, et filamenta quaedam ac materiam faciendae telae, quae similis est hemisericae: quin et vinum, et saccarum, et oleum ex ea colligitur. Sed et alia qiaedam arbor est, non multum specie ab illa differens, quae Gossypium gignit et Byssi speciem. Ex foliis eius conficiunt telam quandam delicatam multitio purissimo similem. Sub vltimo fructus eius operimento latet nucula, minimi digiti crassitie. Tota vera nux dum crescit, repletur aqua, quae simul cum nuce augetur, vt cum nuxiam perfecta sit, colligatur inde aquaclaritate nihil cedens aquae rosatae, quae densatur in oleum satis crassum. Mane ac vesperi inciso trunco, effluit liquor, qui illis suauissimi vini loco esse potest.

Serpentes huius regionis corpore sunt admodum vasto, vt nonnulli conspecti fuerint, non minores mole porcellis. Capita illis vasta et deformia, pedes quaterni, habitatio in locis paludosis. Hos incolae venenum habere negant. alios vero tam praesentiveneno asserunt, vtsi vel leuiter saucient hominem, moriendum ei sit: et horum quidem in regno Calecutensi numerus non est exiguns.

7. Mores incolarum.

Narrant regem ducturum vxorem, non solere cum ea (siquidem virgo sit) concumbere, nisi prius eam summus Sacerdotum deflorauerit, pro quo tam laborioso officio Rexei numerari iubet tantum auri, quantum apud nos D. Coronati constituunt. Capturus cibum rex, humi decumbit, sine straguloaut mappa. Circum eum consident vel astant Sacerdotes, diligenter eius intenti verbis, nec ad quartum passum ad eum accedunt propius.

Honoratissimus post regem est Sacerdotum Ordo: quos sequuntur Naiiri, qui Nobilium nostrorum instar sunt. His licet gestare ensem, clypeum et bipennem, quoties foras prodeunt. Tertius Ordo est opificum et sellular iorum. Quartus piscatorum. Quintus eorum, qui piper, vinum et nuces colligunt. Vltimus (qui tamen etiam priori accensetur) est agricolarum, qui ex aruis Orizam et frumentum colligunt, et hi prope mancipiorum loco habentur.

Habitu siue amictu neque rex neque regina vtuntur nimis magnifico: et habitatores vrbium prope toti nudi incedunt, linteolo tantum verenda tecti. Egresso foras rege, vel ad venandum vel ad peregrinandum, Sacerdotes curam gerunt reginae. Nobilium et Mercatorum ratio viuendi haec fere est. Inter amicos et sodales qui coniugati sunt, non est infrequens, vt inter se permutent vxores, roborandae amicitiae ergo: at pueri qui inde nascuntur, illius sunt, qui pater esse creditur. Conueniunt aliquando septeni inter se, vt vnam aliquam foeminam vxoris loco habeant, et alternatim cum ea concumbant. quae si infantem ex promiscuo illo concubita peperit, dat ei qui ipsi placuerit, neque hic audet oblatum donum recusare. Pransuri coenaturique humi discumbunt, et prococlearibus vtuntur foliis arborum. Qui regem sequuntur Aulici, caput tegunt fascia serica coccineicoloris. Comam omnes promittunt longissimam, quam tamen defuncto rege abradunt, vti et barbam, in signum luctus et tristitiae. Mulieres corum nulli omnino rei student, nisi vt se comant ornentque, vt speciosiores appareant, ita vt quam uis nudae progrediantur in publicum, oneratae tamen in cedant auro gemmisque, quas in auriculis, collo, brachiis, cruribus et supra pectus ferunt. Scribentes Solent pingere lineras stylofer. reo in foliis quarundam arborum.

10. Diuitiae Calecutensium.

Maximas opes acquitunt ex negociatione huius regni incolae, cum non solum vendant piper suum cum gingibere peregrinis, sed et

aromata aduectitia, quae ipsi nullo negocio permutatione nanciscuntur. Cinnamomum enim ad eos adfertur ex Insula Zeylon, quae L. milliaribus Germanicis ab Calecuto abest versus Orientem. Cartophyllos cum Nuce myristica et floribus cius accipiunt ab Moluccis: Moscum ab Pegu: Margaritas ab Armusio: Nardum cum Myrobalanis ex Cambaia: thus ex Arabia: Aloen et Camphoram ab China: Piper oblongum ex Sumatra Iusula: postremo lignum Bresiliense ab Vrbe Tarnassori. Subministrat etiam Calecutum exteris maguam vim Casiae, quae in eius crescit agro. Haec mercium varietas facit, vt Vrbs ista sit velut commune Emporium Mercatorum Arabum et aliorum, qui in Oriente negociantur, vnde inter ditissimas Indiae referri Potest: vndeetiam facilis coniectura fieri potest, quantae sint opes regis et prouentus.

Vere autem dicere possumus, negociationem rerum aromaticarum tam esse quaestuosam, vt vel sola Principem opulentum reddere possit, si portoriorum et vectigalium magnitudinem consideremus: ac cedentibus mer catorum diuitiis, quae tantae sunt, vt cum nonnullis principibus Eutopae Africaeque depecuniarum multitudine certare queant.

11. Vires militares.

Rarissima est apud omnes Malabarum gentes militia equestris, non solum quod regiones istae equos paucos gignant (qui enim ibi sunt, fere c Perside aut Arabia eo venerunt) sed et, quod ipse situs ac ingenium soli equites non ferat. Sicut enim in quibusdam Septenrrionis locis apud pedites sarissae illae praelongae in vsu non sunt, neque apud equites lanceae, quod subinde per syluas incedendum sit: ita Malabaros non multum equis vehuntur, quod crebrae apud eos sintangustiae ac claustra viarum, intersecis viis alicubi per flunios, alicubiper Sinus Maris, alicubiper paludes, et angusta facientibus itinera. Omne igitur eorum robur militare confistit in peditatu et viribus naualibus. Et peditatus quidem haec est ratio.

12.

Primo milites omnes sunt nobiles, vocanturque Naiiri. Hicum septimum annum attigerunt, mitauntur ad Gymnasium, vt ibi vsum armorum addiscant, instituti a Gymnasiarchis, qui eos non rantum in ea palaestra exercent, sed et membra iuncturasque eorum vngunt oleo sesamino, vt qptissimi eua dant ad pugnandum et supra modum agiles, vt membra sua iactare atque flectere possint, tanquam destituerentur ossibus. Accedit ad hoc perpetua armorum tractatio, quod gnari, vnum aliquem in multis rebus simul excellere non posse, toti se addicant gladiatoriae scientiae. Sunt autem arma eorum antiquitus vsitata, hasta longa, arcus et sagittae, gladius, cum clypeo. Post Lusitanorum vero aduentum didicerunt artem fundendi machinas aeneas et conficiendi bombardas minores, vt tractare ea omnia iam satis scite atque commode notint: nam et puluis corum Pyrius multis modis noftro melior eft. In aciem prodeunt teti nudi, praeter vmbilicum, neque thoracibus vtentes neque galeis ferreis. Hinc fit, vt optimetractent arma, et ad quoduis pugnae genus apti sint. Imminent enim hosti ex improuiso, et rursus in momento oculi recipiunt se: ita, vt cum eos longe abesse putabis, a tergo tibi instent, vtneque insequi cedentes, neque fugere instantes recte possis. Neque enim tardior est eorum peditum cursus, quam expeditissimi equitis. Vbi ad manus ventum est, quod non nisi coacti faciunt aut inuitati occasione saepius punctim fariunt. alligunt capulis gladiorum suorum certas laminas aereas vel argenteas, quarum concustarum strepitus illis est pro tubis tympanisve.

Est inter naiiros quidam Ordo militum, qui Amoques vocantur, quorum haecvnica est professio, vt magna seueritate et contemtu pericalorum vindicent mortem interemtorum sociorum. Quod si regem interfici contingat, furiosorum instar in vltionem eius currunt, vt nullo periculo retineri possiat. Haec est rauio, vt Indorum reges magis minusque aestimentur, prout plures vel pauciores Amoques habent. Horum exemplo caeteri Naiiri animos sumunt, cum alioquin domi vxores non habeant, quarum amore a periculis auocentur. Multa enim sunt secula, cum Principis cuiusdam exemplo legibusque mulieres esse communes coeperunt. Addenda his est ingens horum Naiirorum licentia et arrogantia, ad quos nemo plebeius adire propius audet, nisi qui verberibus contundi optat. Transituri per plateas Vrbis, mittunt ante se seritos suos, qui populum de via submoueant. Quod si Ianitsaros nimialibertas audaces in bello facit, aequum est, vt Naiiri anim osiores sint, quorum vultum nemo plebeius impune adspicere potest. Vnde fere non in vrbibus sed agro habitant, in domiciliis cinctis fossa et vallo, in superque dumetis vepretibusque in saepimenti speciem, vt difficilis sit ad cos accessus.

Si quis igitur scire velit exactius, quantum militum Rex Calecutanus possit in militiam educere, discet hoc ex expediti onibus quas contra Lusitanos fecit: inprimis anno MD III. cum LX. millia eduxit contra Eduardum Pachetum, Emanuelis regis copiarum ducem, qui tunc sibi defendendas sumserat partes Regis Cochinensis. Marina vero eius Regis classis constitit CC. nauibus, in qua expeditione per menses V. perseuerauit. Anno AN. C. MDXXIV. obsedit idem Rex propugnaculum, quod Lusitani struxerant non longe a Calecuto, exegitque in illa obsidione totam hyemem. Etsiautem Lusitani aliquandia satis mascule defenderunt munimentum, postremo tameu ipsi deiecerunt et complanauerunt istud, cum tantam esse regis illius viderent potentiam. Anno AN. C. MDLX. obsedit idem rex Calecutanus Arcem Chialensem, eamque obtinuit, coacto Lusitanorum in ea praefecto facere deditionem. Nec semel ostendit idem rex quantum classe valeat. Cum enim aliquot obtineat portus marinos, ad quos crebri commeant mercarores, facile ei

ist, tantum armare nauium numerum, quantus ipsi placuerit. Quan quam non negauerim, nostro tempore omnes Indorum vires maritimas plurimum cedere classibus Lusitanorum, fiue ipsas naues siue milites classiarios consideres. Idem quoque si de militia terrestri dixero, non errauero. Quo pacto enim fieri potest, vt homo nudus non metuat ferrum? aut quomodo armatus tectusque bonis ferramentis non erit audacior nudo? Nimirum haec est causa, ob quam omnes populi, qui in bello armis defensiuis non vtuntur, multo plus collocent fiduciae in agilitate, quam vi, et in celeritate quam robore: magis enim pugnant fugientes, quam comminus pugnantes, et in hominum multitudine, non virtute, proram puppimque victoriae collocantes.

13. MODVS GVBERNATIONIS.

Defuncto regi apud Calecutenses filii minime succedunt, sed Sororis filius ad Principatum conscendit. Causam hanc afferunt, quod vxorem regis non ipse rex, sed Brachmanorum supremus deuirginauerit, accedente alia causa, quod semper aliquis ex Sacerdotibus reginae sit societate et velut contubernio. Iustitiae tam rigida hic obseruatio, vt qui hominem data opera occidit, palo transfigatur: qui vero eum sauciauit, ad multam regi persoluendam damnatur.

Creditor videns se a debitore inanibus lactari verbis, infectum reddit contractum. sumtoque cortice viridiab arbore aliqua, vel vimine persequitur debitorem, eumque assecutus ligat illo vimine velsubere adiurans per Brachmanos et Regem, ne in de discedat, donecaes alienum persoluerit. Qui ad hunc modum constringitur, pedem loco non mouet, nisi placato creditore. Si vero fugere conetur, e vestigio morte afficitur.

14. Religionis siue cultus ratio apud hos populos.

Aiunt Calecutenses se credere in Deum vnum, qui Coeli atque terrae, adeoque totius huius vniuersi prima sit causa. Et hunc tamen ociosum faciunt, dicentes cum, vt suauiter in vtramque aurem dormire posset, gubernationem Mundi Diabolo commisisse, quem et ipsum ex coelitibus vnum faciunt, vt sit Iudex terrae, puniatque vel praemiis afficiat mortales pro eorum meritis. Diabolum ipsi appellant Deumen, Deum vero Tamerainum.

Habet autem ipse Rex Lararium in suo Palatio, totum perpictum figuris diabolicis, ea specie quae fingi potuit trist ssima. In medio thronus est aeneus, inque eo Diaboli statua ex eodem metallo, sedens, habens in capite Coronam triplicem mittae circumplexam, qualis Pontif. Maximorum pingitur. Abima tyara prominent tria cornua prolixa, et a fronte Miphlezcthi quatuor minora. Orchiat patulo, a quo prominent dentes quatuor aprugni; nasus refert rostrum milui, oculi scintillant, tota facies est furiosa et ad terrorem composita. Digiti incurni sunt harpagonis instar, pedes et crura velus gallinacei. Ab imo rictu faucium prominet pars absumta pueri, in dextra habet alium infantemeo habitu, vt iam ori inserat, quasi deuoraturus. Hos infantes ipsi dicunt animas repraesentare humanas.

Hoc Monstrum Sacrifici, qui apud barbaros hosce Bramini vocantur, singulis diebus lauant aqua rosacea, aliisque liquoribus odoratis, adolentes thure aliisque suffumigiis fragrantibus. Dum perfumant statuam, prosternunt se ante cam in faciem, faciuntque id aliquoties singulis septimanis. Statuitur ibi Abacus instar Altaris cuius pes siue fulcrum altum est pedem et dimidium: latitudo pedum duorum, longitudo trium: hunc abacum cooperiunt variis floribus, inspergentes puluerem odoratum. Post haec effundunt ex vase argenteo in foculum ardentium carbonum sanguinem galli gallinacei, cum multis thymiamatis rebusque aromaticis, acceptoque thuribulo, lustrant aliquoties Altare, sonante interea tintinnabulo argenteo. Gallo gallinaceo ad sacrificium destinato collum incidunt cultro argenteo.

Dum autem Sacerdos haec sacrificia peragit, crura eius atque brachia onerata sunt annulis frustillisque argenteis, ex quibus commortis exoritur sonus affinis tinnitur cynbalorum. A pectore eius dependet bulla gemmata, quae Braminos a vulgo distinguit. Finito Sacrificio, replet vtramque manum tritico, exitque praepostere e delubro, facie semper in Idolum conuersa, donec ad arborem extra vestibulum perueniat, ibi dispergit triticum, reuersusque in Fanum, aufert ornamenta ab Altari.

15.

Rex cibum capere, nisi aliquo Braminorum praesente, et primum ferculum Cacodaemoni offerente, religioni sibi ducit. Vbi pransus coenatusque est, Bramini reliquias coenae colligunt, et corniculis obiiciunt.

Nec rex nec illustrium quisquam in ciuitate carnes gustant, nisi permissu Sacerdotum, cum caeteri iis promiscue vescantur.

16.

Non sunt autem praetereundae silentio Indulgentiae solennes, quibus populus quotannis donatur mense Decembri, concurrentibus hominibus ex omnibus totius regni prouinciis et oppidis ad templum quoddam in medio Lacu extructum, cuius tectum innititur duobus columnarum ordinibus pulcherrimis, pendente ab la queari praegrandi lampade, ad nauigii instar formata, quae toti aedificio lumen ministrat. Ipsum templum ab omni parte cingitur arboribus viridantibus, nullique fas est illud ingredi, nisi se prius in stagno illo abluerit: ingredientes adspergunt Sacerdotes oleo ex ampulla depromto, postea se accingunt ad off rendum Diabolo sacrificium, quem vbi adorauerunt suam quisque domum reuertuntur. Interea

Bramini pollicentur illis omnium delictorum veniam, estque per triduum Aedes illa velut Asylum commune, quo datur refugium omnibus, nec fas est cuiquam vltionem sumere de inimico suo, aut corripere sontes, sed ne ob crimen quidem capitale litem intendere.

REGNVM BISNAGAR SIVE NARSINGA.

SVMMA CAPITA.

2. Prouincia Canarensis, quae et Concanensis, eiusque primi nominis oppida maritima.

3 Magna agrorum in hoc regno fertilitas, in quibus abunde crescit frumentum, saccarum, gingiber aliaque aromatica, nec non sericum, gossypium, ficus et nuces.

4. Mores et consuetudines horum populorum, et gener atim omnium Indorum, eorumque diuisio.

5 De Hiobolis siue Gymnosophistis quorum vestitus est e corticibus arborum vel lino incombustibili. Horum austera vita, cum abstinentia a vino et Venere. Exercitia eorum ad conseruandas vires corporis ingeniique. eorundem doctrina, philosophia, colloquia cum regibus de rebus diuinis et humanis, de motibus coelorum et Secretis Naturae.

6 Germani, siue Carmani, diligentes in consider atione niembrorum corporis humani, in curandis morbis, diuinationibus Necromantia.

7 Ex quot et quibus Ordinibus constet Populus Indoruns. Aratories ab expeditonibus bellicis immunes. Pastores vitam degunt ruri in tentoriis extra vrbes et pagos. Artifices et fabri cudentes instrumenta bellica et rustica. Quintus ordo est Militum: Sextus Magistratuum: Septimus Consiliartorum.

9 Prouentuum regiorum magnitudo, qui quot mnis ad duodecim Milliones auri adscendere putantur.

12 Duae in Religione apud hanc gentem Sectae, Baneanorum et Braminorum. Vtrorumque doctrina et ratio viuendi. Quae colere soleant Numina.

ACCENSETVR iure merito Rex hic potentissimis Indorum Principibus, qui intra Indum et Gangem fluuios dominantur, cum regnum eius longe extendatur inter Promontorium Comorinum et Guadauerinum, interque Montes Gatenses et Sinum Gangeticum siue Bengalensem, adeo vt in longitudine habeat CC. Leucas siue DC. millia passuum. Sunt qui dicant hoc regnum ob amplitudinem suam intra spacium VI. mensium vix perambulari posse.

Sunt in eo duae Vrbes Regiae, Narsinga et Bisnagar, celeberrimae ob mercimonia. Ab his duabus vrbibus praecipuis rex iste modo Bisnagarensis, modo Narsingenfis appellatur. Aiunt Tarnasserin vrbem ad hoc regnum pertinere: sed eam Rex Peguanus occupauit. Praecipua est celebritas duarum vrbium in hoc regno a Christianis habitatarum: quarum illa Coromandel, ab Hollandis: haec, maliput, ab Lusitanis incolitur. Regis Narsingensis dominio etiam subest Prouincia Canarensis siue Concanensis, quae ali, qua ex parte accensetur regno Decanensi. Praecipuae huius prouinciae ciuitates maritimae sunt Onor, Batticala, Magindra et Mangalor. Onor tainen hodie Lusitanis paret, quibus et Batticala soluit tributum. Subiectus praeterea est Regi Narsingae, Rex Trauancoris, quae est regio siue pars Malabarum.

3. Qualitas et Natura soli.

Abundat regnum hoc omnibus rebus ad vsus vitae humanae necessariis. Multum enim gignunt agritritici, saccari, gingiberis aliarumque specierum aromaticarum, accedente copia lanae sericae et gossypii, quantum vix alibi sis inuenturus. Ager Bisnagarensis fertilissimus est, habens etiam syluas et nemora amoenissima. Canarensis fert Orizam, saccarum, ficus et nuces, parum tamen aut nihil tritici, ordei aut leguminum. Trauancorense solum exsuccum est et sterile, ineptum creando frumento fructibusque arboreis.

4. Mores Indorum antiqui.

Cum eorum populorum, qui olim hanc Indiae diae partem, in qua est regnum Narsinganum, incoluerunt, consuerudines et ratio viuendi cum omnium caeterorum Indorum priscis moribus ritibusque in plerisque conneniant, de iis in praesenti loco iunctim dicere constituimus. Solebant igitur prisci Indi prae omnibus viciis fugere furti foeditatem, non quod haberent scriptas leges, vt qui non vterentur litteris, sed quod iis ita dictaret ratio. Vinum non bibebant nisi in sacrificiis, cum potus eorum visitatus factus esset ex ordeo et oriza, e quibus et ptisanaria coquebant. Lites atque controuersiae erant

iis ignotae, cum ius sctiptum non haberent, vnde neque testimoniis neque apographis opus erat, cum quisque alterius verbis fidem haberet. Digressi ab domo, aedes suas incustoditas relin quebant, quae omnia signa sunt mirae bonitatis et in nocentiae. Viuebant fere solitarii, coenae tempus certum nullum erat, sed vt quisque esuriebat, ita capiebat cibum. Corpus saepe vngebant, et hebeno ligno leuigabant, vt splenderet cutis. In sepultura mortuolum et erigendis monumentis, minime erant sumptuosi: viui tamen in splendore vcstium nimii erant, onusti corpus auro gemmisque. Linteo delicatissimo tegebant faciem, a sole et vento, ne forma fieret deterior. Maxima vittutum apud eos erat veritas, nullusque erat senectuti honos, nisi coniunctae, cum prudentia senili. Vxores singulis licitum erat habere plures, quas emebant a parentibus eorum, dantes precii loco par boum. E mulierum numero quasdam seruitio domus destinabant, quasdam proctearioni liberorum, tertias delitiis iocisque, neque cogebant, has caste viuere, sed licitum erat vagae veneri dare operam. Coronati caput floribus neque sacrificabant neque ad Aram accedebant: sed nec effundebant victimarum, vt caeterae gentes, cruorem, sed eas suffocabant in suo sanguine. Falso testi extremi digitorum articuli amputabantur, et qui alteri praeciderat membrum aut inutile reddiderat, non tantum idem patiebatur, sed et amittebat manum, qua facinus perpetrauerat. At qui opifici alicui oculum excusserat, supplicium capitis subibat.

Regi non pueri erant a seruitiis, aut adolescentes nobiles, sed mulieres conditione seruae: praetoriani autem atque stipatores foris agebant sub tentoriis extra vrbem. Mulier quae regem ebrium interf cisset, id praemii ferebat, vt nuberet successori eius, liberique inde nati succederent patri in regno. Regi interdiu dormire minime licebat, sed et de nocte saepius mutabat is cubiculum, ne insidiis opprimi pos. set.

Cum bellum non esset, solebat rex audire litigantes, et iis qui petebant, ius dicere: quin et si eo tempore, quo vngebatur tergebaturque, essent qui eum de facienda iustitia appellarent, cogebatur iis opcram dare. Ad sacrificium vel venationem cum ibat, multi eum sequebantur stipatores, qui et feras per sequebantur. Locus vbi rex deliciis operam dabat, fune cinctus erat, extra quem stabant custodes corporis: quod si quis ingrederetur, cum rex cum aliqua concubinarum colluderet, statim priuabatur vita. Faciente regeiter per regnum, qui eum praeibant, ferentes tintinnabula et tympana sonum ciebant: qui si nemus aliquod intraret ad venandum habebat circum se tres quatuorve mulieres armatas: si vero per campestria ingrederetur, vectus Elephanto multas circum se habebat foeminas, in vsu armorum exercitatas, quarum aliae quidem gestabantur Elephantis, aliae equis, postremo aliae curribus.

Adorabant Indi Iouem pluuium, et Fluuium Gangem, et Genios, et eos quos vocabant Deos Tutelares. Fuerunt olim, diuisi vniuersi Indi in VII. Ordines. Inprimo erant Sapientes, siue Philosophi, qui et Gymnosophistae et Brachmani, supra caereros omnes honorati. Hi ab omni labore immunes erant, cum neque seruirent cuiquam neque imperarent: accipientes duntaxat ea quae a singulis offerebantur Diis. Gerebant hi curam mortuorum, vt qui plus reliquis a Diis amatentur, et scirent quid ageretur apud Inferos. Sapientes praedicebant sub initium noui anni futuras siccitates, ventos, pluuias, morbos et alia, quorum praenotionem habere vtile est. Quod si quis horum vatum mendax deprehensus fuisset, perpetuo multabatur silentio. Gymnosophistas totos nudos incessisse nomen arguit: incolebant hi fere loca deserta et secessus, disputantes de causis naturalibus, intuentes Solem a matutino ad vespertinum tempus immoto oculo. Vt obfirmarent se in patientia, totos dies nudis pedibus stabant in feruente arena. In Sapientum horum numero etiam erant Brachmani, quorum desideria intra naturae requisita cohercebantur, quique nulla re quam sponte terra nascentibus vescebantur. Sunt qui hos ortos putent ex Abrahami filiis quos ex Concubinis genuit, quosque pater in Orientis partes misit, vt Sacrae Litterae testantur, cum donis muneribusque. Haec autem dona non tam constitisse in auro et preciosis vestibus, quam bonis Artibus, inprimis scientiis Astrologicis et Magia Naturali, quarum omnium perfectam ii habuerunt notitiam. Strabo secutus Onesicritum duiuidit Gymnosophistas in Brachmanos et Carmanos. Brachmani tradebant aliis artes, quas ipsi a maioribus suis acceperant, et sequebantur studia Philosophiae. Carmani erunt alienigenae, neque ex horum prosapia oriundi.

Honoratissimi omnium erant Gymnosophistae, cooperti corticibus arborum vel tela linea subtilissima, quam non lauabant aqua, sed in ignem iniectam purgabant a sordibus, et illaesam e flamma extrahebant. A vino et omni foeminarum vsu abstinebant, donec septennium in illo vitae genere exegissent. Eorum cum regibus sermones erant De Republica, De Rebus Diuinis et Humanis, De Cursu Astrorum et Motu Coeli, De Naturae Secretis aliisque huiusmodi. Corpora sua indurabant perpetuis exereitiis, iisdemque accuebant ingenia, vt immotiessent in consultationibus iudiciisque suis.

Finis atque Scopus vniuersae eorum Philosophiae erat, vt bonam mortem sequeretur beata aeternaque vita. Multum in peruestigandis inueniendisque his insumsit laboris Apollonius Tyanaeus, vt audiret Iarcham Principem corum disserentem de Natura, Motibus Coelestibus, et Mutatione dierum.

Hi nimirum fuerunt illi, qui reprehen derunt Alexandrum Magnum cum victor ad eos penetrasset, quod non contentus regno patrio totum armis inquietum redderet Orientem. Haec quidem Strabotradit, quem sequitur Plinius in Natur. Histotia. Quantum hi auxerint scientiam Moralem, ex apuleii scriptis planius fit, vbi eos miris modis commendat, qui adcatur.

De Cermanis (vel potius Carmanis) tradit supra memoratus auctor, eos potissimum occupari in cognitione corporum humanorum, viuere Oriza integra et infarinam redacta, mederi languidis, et inter medicandum potissimum vti vnctionibus et cataplasmasi. Quosdam studere diuinationibus et incantamentis, itemque Necromantiae, errareque per ciuitates de loco alio in alium. Has vanitates omnes oderant priores illi, cosque vbi poterant, reprehendebant.

In secundo Ordine erant Agricolae et Aratores, qui caeteros omnes numero superabant, exemptiab omnibus belli expeditionibus.

Hi gliscente bello ab hoste non affliguntur, sed omnes eos sinunt pace suisque perfrui laboribus, quafi totius Oribs bono laborantes. Vnde mirandum non est, regiones has omnibus rebus necessariis abundare; et ipsi hac tranquillitate egregie perfruuntur, viuentes ruri cum vxoribus et familia, securi ab omnibus, si regicensum pendant tributumque.

Tertius ordo erat Pastorum siue Pecuariorum, qui in oppidis pagisque non habitant, sed extra ea in tentoriis mapalibusque. His vita omnis (praeter pecuariam) in venatione, struentibus pedicas noxiis animantibus, quarum ingens in his regionibus numerus, vt etiam fructus arborum segetesque laedant.

Quartum Ordinem obtinebant Opifices, interque eos fabri armorum omnis genetis, de. inde fabri instrumentorum tusticorum aliorumque quorum in vita communi vsus est. Et hi non solum erant immunes a bello et exactionibus, sed et accipiebant viritim frumentum ex granariis Regiis.

Quintum locum obtinebant milites: hi a prima pueritia exercebantur in armis, vt ea dexterrime tractare nossent, quorum sanc numerus magnus erat. Eorum vero Elephanti et Equi alebantur imponsis Principis.

In quinto gradu constituuntur Magistratus, qui intento in ornnes oculo obseruabant, quid vbique rerum gereretur, vt rex per cos de omnibus certior factus, mederi rebus laborantibus posset.

In septimo supremoque ordine collocabantur qui praeerant consiliis publicis, numero sane exiguo, clarissimi tamen prudentia et nobilitare. Ex horum dollegio legebantur consiliarii regii, et quibus grauissima regni negocia committebantur, vnde et in omnibus controuersiis iudicium ferre poterant. Ex iisdem desumebantur Praefecti et Rectores Prouinciarum.

Praeter hos omnes erant constituti quidam viri Illustres, qui darent operam, ne quid aduersi paterentur hospites et peregrini, et si quem horum morbo affligi contingeret, adhibebant Medicum: si defungeretur aeger, mandabant corpus terrae, reddito auro, argento bonisque cius proximis demortui aguatis. Erat amem penes indices vniuscuiusque loci, punire eos, qui de perpetrato aliquo crimine conuicti fuissent. In ea parte quae Mare Austrinum et Malacam contingit, viuebant pastores carnibus etudis. Si quis enim siue vir siue mulier in morbum incidisset, aderant propinqui agnatique eius, languentemque neci decebant, quod diutius aegrotando carnes faceret deteriores. Interfectum ergo comedebant, et ad eundem modum decrepitos senes tractabant.

Alibi neque hominem neque animal aliud vllum interficiebant: sed nec sementem proiiciebant, neque domus aedificabant, viuentes herbis fortuitis, et quadam milii specie temere nascente. His similibusque rebus vitam tolerabant. Si quis eorum in morbum incidisset, recipiebat se in desertum, certus, neminem posthac sui gesturum curam, quo pacto moreretur aut sepeliretur.

8. Mores recentiores.

Ditiores in regno Narsingensi sagum ferunt breue, vel potius amiculum, tegentes caput Tulipane, more Turcarum, sed versicolore. Plebi nullus amictus, nisi quod partes genitales tegunt.

Exiturus rex in bellum, pro paludamento sumit togam xylinam, cui superiniicit Chlamydem lamellis foliatis aureis plenam. pro lemniscis in fimbria ambeunt ordines aliquot margaritarum et gemmarum preciosissimarum. Equas eius non minoribus diuitiis coopertus est, vt earum vix iniri ratio queat. Caeterum incolae panem vulgo non comedunt, viuentes potius Oriza, carnibus et piscibus, fructibusque quos arbores proferunt.

Ii qui Choromandelam incolunt, in tantas adiguntur extremitates, vt liberos suos vendant, si vno anno pluuiae nullae cadant, quanquam hoc per plerasque Indiae regiones non sit infrequens, quod patres vendant liberossuos, et ipsi adulti se ipsos aliquando, precio non ita magno. Principum huius regni mos est, vt valda sibi placeant, si adipiscantur seruos nobili natos genere, quibus et aliquando filias elocant, vt haeredes fiant dominorum siue patronorum suorum.

9. Opes et diuitiae.

Sunt qui nequaquam dubitari volunt, quin Rex Narsingae percipiat quotannis XII. auri Milliones, ex quibus ille duos cum dimidio in Thesauros siue Aerarium suum recondat, reliquum omne impendat, vel in splendorem Aulae suae, vel sumtus Militares.

Sunt autem CC. velut summi militiae duces, quibus distribuit regni sui agros, hac conditione vt quisque eorum regi in militiam proficiscenti adducat certum numerum Elephantorum, Equitum, et Peditum. Sunt autem Feudalia haec bona tam quaestuosa, vt sint, qui ex iis annuatim colligere possint auri Millionem vnum. Neque incredibile hoc videri debet, cum in hac parte, quae prope maxima est totius Orientis, non agri tantum, sed et metalli fodinae, syluae, ipsaeque adco aquae his Principibus qurestum adferant. Neque enim cuiquam abluere corpus in Gange fluuio licet, nisi prius persoluto argento, estque in regno Narsingae illa aqua emenda precio, si eam asportare quis velit, ad nescio quas expiationes vel superstitiones. Cum igitur rex sit dominus fontium in suo regno, nihil relinquitur populo praeter labores: dtuisis igitur regni sundis praediisque inter Tribunos et Centuriones, verisimile est, quosdam ex iis incredibiles percipere redditus.

10. Robur militare.

Communis fama est, Regem Bisnagaris et Narsingae habere semper in rm s XL. millia Naiitorum siue Nobilium, qui omnes militiae destinati sunt, addicti stipendiis regiis: praetereaque equorum XL. millia, qui partim a Perside veniunt, partim ex Arabia: Elephantos autem CC. Si vero vis hostilis patriae ingruat, certum est, eum multo maiores copias in hostem ducere posse. Ostendit hoc Iohannes Bartosius, cum depingit exercitum quem Chesnatus Rex Bisnagaris duxit aduersus Idalcam in expeditione Rachiensi. Ait igitur exercitum illum in plures diuisum acies, velut membra, sub certis militasse Tribunis Ductoribusque. Primum agmen duxisse Camaraicum, cum Equitibus M. Elephantis XVII. Peditum XXX. millibus. Hunc secutum Tierrabitarum habuisse Equitum II. millia, Elephantos XX Peditum L. millia. Timanapaicum duxisse tertium agmen, in quo fuerint III. millia Equitum et D. Elephanti XXX. Pedites sexagies milla. Hadapanaicum fecutum habuisse Equitum V. millia, Elephantos L. Peditum C. millia. Sub Condomaro militasse E. quitum millia VI. Elephantos LX. Peditum CXX. millia. Comorum duxisse II. millia Equitum et D. Elephantos XL. Peditum vero LXXX. millia. Postremo Gendraium Equites M. Elephantos X. peditum millia XXX.

Post hunc exercitum processisse Eunuchos Regiae cum M. Equitibus, Elephantis XV. et peditum millibus XL. Betelum Cubicularium duxisse Equites CC. Elephantos XX. peditum VIII. millia. Comarbecum duxisse Equites CD. Elephantos XX. peditum millia XV.

Hos omnes sequutum fuisse ipsum Regem cum Praetorianis Stipatoribusque, quorum hic fuerit numerus. Equitum millia VI. elephenti CCC. Peditum millia XL. Ad latus ei adequitasse Praefectum Bengaporensem, cum aliis ductoribus Ordinum, qui et ipsi iunctim sub signis habuerint IV. millia Equitum, Peditum LX. millis, Elephantos XXV. Praeter has copias omnes adfuisse Equitum millia II. peditum C. qui omnes in paruas turmas et manipulos diuisi fuerint, vt instar velitum ante aciem discurrerent, et peruestigarent, quonam loco hostes essent. Exercitum secuta fuisse Aquariolorum millia XII. Scortorum millia XX. Lixarum, Calonum, Mulionum, Opificum, Institorum, itemque iumentorum tantum, vt numerus comprehendi non possit. Quanta autem haec in vniuerfum fuerit multitudo, vel inde colligi posse ait noster auctor, quod in transitu fluuius quidam, qui primorum coxas aquis suis prope artigerit, vltimis ad potum non suffecerit. In hanc expeditionem antequam iret Rex, narrat Bartosius, eum sacrificasse nouem dierum spacio viginti inillia animalium, praetereaque DCCXXXVI. victimas, quarum omnium carnes distributae fuerint pauperibus in honorem Idoli. Armatura prophylactica horum militum omnium (vt auctor refert) fuite materia gossypina, contextura tam firma, vt vel acutissimae lanceae ictum respuere posset: eodem modo et Equorum ac Elephantorum corpora munita fuerunt. Cuique Elephanto sua erat imposita turris, inque ea quaterni milites armati, pugnantibus etiam bestiis promuscide, qua praelongos vibrabant gladios. Peditatus huius Regis diuisus erat in sagittarios, doryphoros, gladiatores et Cetratos, extremis ferenribus tam latos clypeos, vt totum hominem occulere post se possent.

Est antem obseruatione dignum, Regem Narsingae cum his tantis copiis propemodum ab Idalcano, qui re tormentatia optime instructus fuit, ab initio fusum profligatumque fuisse. Videntem autem confusionem exercitus sui, hanc magno Principe dignam emisisse vocem: longe sibi optabilius fore, si Idalcanus gloriaretur, occisum ab sese Narsingae Regem quam victum. Et cum dicto verbrs efficacibus solatum suos, instaurasse praelium, atque hostes deuiscisse. Interfuerunt huic conflictui XL. Lusitani, secuti partes idalcani. Cepit Rex potitus victoria, equorum Arabici generis IV. miliia, Elephantos C. tormenta aenea maiora CCCC. et ingentem numerum minorum: de iumentis enim. tentoriis, impedimentis et captiuis nihil certi dici scribique potest. Nostro tempore duo duces insurrexerunt in hunc regem, quorum prior Virapanaeus nomine Negapatanae habitat: alter, Vengapatir loca quaedam circa Malipuram occupauit. Vt qutem Rex Narfingae promptioribus vtatur militibus, singulis annis eorum lustrationem instituit, vbi tam ductores, quam milites comparere necesse est. Qui vel tardius comparent, vel minorem clientum, quam imperatus est, adducunt numerum, honore et officio deiiciuntur.

11. Quae sit Narsingensium Religio.

auctorem et Dominum totius huius vniuersi. Diabolum autem venerantur vt auctorem omnis mali, quem enixius colunt quam ipsum Creatorem, excitantes ei magnifica Templa, attributis opulentis prouentibus.

Sunt atque assiduo versantur in his Templis certi quidam homiues qui Idolo seruiant: at alibi prostant meretrices, quae corpore quaestum facientes, quidquid lucrantur, ad Idoli cultum conferunt, instituentes interim puellas in eodem artificio. Sunt autem in hac regione, vt in vniuersa prope India, duo hominum genera, qui derestandis his sacris operautur: Baneani et Bramini, siue Brachmanes. Et illi quidem valde numerosisunt in regno, quamuis in diuersas diuisi Sectas: in eo tamen omnes consentientes, quod nec ipsi animal viuum occidantvllum, nec ab aliis interemti vescantur carnibus. Quin et auiculas a pueris captas emunt, et liberas auolare sinunt.

Rapis et allio non vescuntur, abstinentque a vino, aceto, vt et Nympa et Ortaco, quae sunt genera potionis Indicae. Macerant se crebris ieiuniis, sub vesperam duntaxat parum sumentes faccari, vel lactis, qui vero superstitiosiores sunt, prorsus abstinent.

Aquam saccaro edulcatam et auiculis et formicis exhibere solent, quin et in Cambaia aiunt esse domum Hospitalem, curandis aegris quibus destinaram.

Quidam magis sobrii, cumse vicinos morti vident, bonorum suorum partem legant aliis, vt per loca deserta circumeant atque arentia, et aquam praestent viatoribus restinguendae siti. Extenditur autem haec misericordia vsque ad papiliones, cum candelas lucernis apte contegant, ne insecta illa circumuolitantia exustis alis pereant.

In primo matrimonio acquiescunt, ad secunda vota non transeuntes: oporter enim vxorem cum defuncto marito simul sepeliti. Caeteri non sepeliuntur, sed exuruntur, tam viri quam foeminae. Viduae, quae in ardentem mariti rogum insilire nolunt, toto vitae tempore habentur infames, haud secus ac si de adulterio conuictae fuissent.

Baneanorura vestitus idem est qui veterum Brachmanorum: sed et credunt Metempsychosin pythagoricam. de qua satis notum est.

His tamen multo in maiore existimatione sunt Brachmani, siue Bramini, diuisi et ipsi in duas Sectas Quidam enim vxores ducunt, habitantes in Vrbibus, et Li antiquo nomine Bramini dicuntur.

Qui vero in perpetuum a matrimonio abstinent, Ioques vocantur. Et hi quidem prouentus annuos nullos habent, austeram viuentes vitam, alentes se eleemosynis, vagantes per Indiae Prouincias, abstinentes ab omnibus voluptatibus, donec elapso certo tempore fiant Abdus, id est, Perfecti, et in quospeccatum qmplius non cadat. Ibi incipiunt se immergere in omne genus turpitudinis et libidinis, nihil turpe autillicitum iudicantes, quicquid in mentem venerit. Horum Magister colligit ingentes eorum redditus, eosque distribuit pro lubitu, mittitque certos discipulos, qui vanitatibus suis homines simpliciores inescent. Caeterum venerantur Bramini quendam Parabramum, eiusque tres filios, in cuius honorem gestant tres chordas de collo pendentes.

In numerum Deorum suorum referunt non solum bene meritos homines, sed et animalia quaedam, quibus et magnifica Templa erigunt. Colunt miserrimi etiam Simias, et Elephantos, et vtrisque magis boues atque vaccas: adeo, vt Rex, cum nouos Equites creat, iis commendet Braminos et Vaccas. Ratio superstitionis est, quod in haec potissimum animalia defunctorum animas transite opinentur. Bramini qui littoralia loca incolunt, vescuntur animalium carnibus, exceptis bubulis et porcinis, demonstrantes has suas superstitiones ex certis nescio quorum Prophetarum libris. Deo colorem nigrum tribuunt, hunc esse pulcherrimum opinantes, vnde fit, vt eorum Idola fumo ac fuligine lucernarum nigerrima fint, vsque ad hor. rorem spectantium.

Deos suos insignes esse comedones, persuadent populo, vt eo plures his offerant epulas, et Sacerdotes habeant quod absumunt. Sunt inter eos quidam Astrologicae artis peritissimi, vincente tamen malitia scientiam. Decalogum nostrum non ignorant, cuius et explicationem apprehenderunt. Quos sacris mysteriisque suis initiant, sub fide iuramenti ad silentii promissionem adigunt. Lingua praeter Vernaculum vtuntur peregrina, vti nos Latina, docentque discipulos suos in scholis Magiam et Incantationes. Diebus Dominicis vacant Doctores eorum rebus diuinis, in precibus suis saepe his vtentes vocibus: Imploro tuam, et Deus, gratiam, et auxilium perpetuum. Crines promittunt a prima fere infantia, habentque piaculi inftar, e manu hominis Christiani cibum capere

IMPERIVM ABYSSINORVM SIVE PRETEIANI.

SVMMA CAPITA.

1 Variae Geographorum sententiae in describendis huius Imperii longitudine, latitudine, et limitibus.

3 Prouinciae Monarchaeilli subiectae, Barnagassa, eius amplitudo atque fines. Beroe siue Barua primaria eius vrbs, huiusque situs. Aliae vrbes et oppida Insulae, Lacus, Portus, Promontoria celebriora.

4 Descriptio plenior huius partis Aethiopiae; Regia huius Monarchae in ciuitate Beimalechi, vbi frequentius habitat.

5 Fertilitas soli Aethyopici, in proferendo ordeo, milio, pisis, ciceribus, fabis, aliisque leguminibus, nobis etiam incognitis. Saccarum, vinum, poma aurata, limonia, citria, oleum, mel, cera, linum, cotoneum: animalia quadrupedia in magna copia, aues omnis generis, cameli, leones, elephanti, tygres, simiae, lepores, perdices, anseres: haec oninia hic inueniuntur: nulli tamen Vrsi, Cuniculi et Cardueles auiculae. Quotannis hic duae hyemes et duae aestates.

6 Vnde hi Aethiopes trahant originem: sunt inuentores ceremoniarum in sacrisiciis, et litterarum Hieroglyphicarum. Reges prisci Idololatriae dediti. qui vna cum aeris cypri et argenti contemtu aurum quoque parui aestimabant, adorabant Solem Orientem, conuiciabantur Occidenti. Abyssini recondebant corpora mortuorum suorum in vasis vitrcis. constituebant duo Numina: vnum immortale, alterum mortale.

7 Describitur regia Prete Iani. Commoratio eius frequens sub tentoriis: vestitus eius, et quantum post se trahat curruum iumentorumque cum iter facit.

8 Natura et ingenium Abyssinorum, eorundem color, corporis habitus, cibi consueti, mos discumbendi in stromatibus humistratis, sine mappis impositis. Qualisit eorumpotus. qua vtantur lingua, quibus characteribus litterisve. Modus eorum lugendi defunctos. Nauigationes Aethiopum.

9 Opes et diuitiae eorum ex metallis: auro, argento, cupro, ferro. Copia saccari et gossypii. Prouentus annui huius Monarchae.

10 Quantum sit eiusdem Robur militare. quantos educere possit exercitus. Quos Reges Principesque vicinos habeat. Consoederati et inimici eius.

11 Rigidum et Imperiosum dominiigenus, quod Princeps hic exercet in populum suum. Colitur a suis vt Deus. Refert originem generis sui ad Regem Salomonem et Reginam Sabae. Successio inregno. Beneficia Ecclesiastica et Administratio Sacramentorum. Mereirices ineo regno. Officia Regia eorumque administri in triplici differentia. Poena adulterii.

12 Duae Religiones in hoc Imperio potissimum vigentes: Christianismus et Mahometismus. Quo pacto Fides Christiana in has regiones introducta fuerit.

13 Error Abyssinorum retinentium Circumcisionem. Forma Templorum apud eos, quae calceatos ingredi nefas est, et in quibus spuere non licet. Coemeteria eorundem, Sacramenta, Baptismus, Confessio, Matrimonium. Quam acrem agant poenitentiam Religiosi Ordinis S. Antonii. Alius quidam Ordo Monasticus. Ceremoniae vsitatae in Sancta, vt vocatur, Septimana. Duae notatu dignae Prophetiae, ex quibus suam cum Francis vnionem vaticinantur.

14 Legationes in causa conciliationis Abyssinorum et Prete-Ianicum Ecclesia Romana.

PLerique omnes, qui ante nos ea, quae potentissimus Monarcha iste possidet, attigerunt, ea potius persecuti sunt, quae prisci Abyssinorum reges sub suo habuerunt imperio, quam quae nostro tempore sub Prete-Iani dominio censentur, vnde et magna diuersitas apparet in constituendis huius Imperii finibus. Sunt qui id ab vno Tropico ad alterum extendant, tribuentes ei L. vel XL VII. gradus latitudinis, qui constituunt MCCCC. Leucas Gallicas: et haec erit longitudo. latitudinem eius ab Oriente ad Occasum metiuntur a Mari Rubro vsque ad Oceanum Aethiopicum. Clarius autem describunt limites eius ad hunc modum. Ab Aquilone ponunt Aegyptum, qua parte artingit Nubiam. Ad Orientem locant Sinum Arabicum siue Mare Erythraeum, cum parte Indiae et Sinus Barbarici, vsque ad Regnum Melindae. Ad Meridiem locant Montes Lunae, qui ei velut natiuus murus praetenduntur. Occidentale latus eis alluit Niger siue Senega fluuius, accedentibus finibus regnorum Nubiae et Manicongi. Et hi quidem sunt fines, quos ei regno assignant post alios Geographos Belleforestius et Mercator. Alii, etsi non longe abeunt, ita tamen finiunt, vt limitem Aquilonarem constituant, Nubiam Bugiamque, vicina Aegypto regna: Meridionalem Montes Lunae: Orientalem, Mare Erythraeum cum Sinu Barbarico et regionibus Aiana et Dancala, quae sunt partes

Aethiopiae exterioris: Occidentalem, Regnum Manicongi cum parte Nubiae et fluminibus, Nilo et Senega. Haec est sententia Magini et qui eum sequuntur. Tertius est Hugo Linscotanus, qui in suis nauigationibus hoc imperium exten. dit a faucibus Erythraei Maris vsque ad Syenen Insulam sub Tropico Cancri, excepta ea parte Sinus, quem Turcae ei ademerunt intra proximos LXXX. annos: et sic illo dissignatore habebit Prete-Ianus ab Oriente Mare Rubrum, a Septentrione Aegyptum et deserta Nubiae, ab Austro Regnum Manicongi, quibus spacium vltra CCCC. mil. comprehenditur.

Iohanes vero Barosus, quem Boterus sequitur, alt, nostro aeuo Lacum Barcenum obtinere vmbilicum huius Imperii, quod extendi dicit ab Oriente, a littore Rubri Maris vsque ad Suaquenam per CXXII. milliaria, intercedentibus tamen inter Mare et dominium hoc longeo ordine montibus, quos Mauri habitant, qui et possessionem Maris obtinent, excepto Portu Etcocano, quiad Prete Ianum spectat. Ab Oceidente obiicitur alius ordo Montium, secundum Nili eursum, quem gentes Idololatrae ineolunt, qui Monarche huic Tributum soluunt.

Ad constituen dum igitur terminum Aquilonarem ducatur linea imaginaria ab Suaquena vsque ad principitim Meroe, Insulae, quam hodie Noben vocant, eritque hoc spacium CXXV. milliarium. Hinc ducendus est semicirculus, sed obtusus nec exacte rotundus, vet sus Meridiem vsque ad regnum Adeae (in cuius montibus nascitur fluuius, quem Ptolemaeus Ratum appellat, qui infra Melindam Oceanuminfluit) per spacium mill. CCLIX. Hinc conuerso itinete, finit in Adelae regno, cuius Caput est Alar Ciuitas, nouem habensgradus altitudinis. Et sic quidem habebit totum hoc Imperium in sua Peripheria non nisi DCLXXII. milliaria.

Caeterum iactat se Princeps hic ex stirpe Dauidis oriundum, nominatque se Barbaro fastu Imperatotem vrtiusque Aethiopiae, Regem Goae, Caphetum, Fatigatis, Augolae, Barni, Baliguazae, Adeae, Vanguae, Goiamae, vibi est scaturigo Nili, Aumarae, Bagamodri, Ambeae, Vanguer, Tigremahonis, Sabaimi, Sabae, Barnagassae: breuiter, Dominatorem Finium Nubiae et Aegypti.

Cum autem nobis constitutum sit, ita eius describere Imperium, vt nunc est, optimum erit, singulas eius perlustrare prouincias, in quo tamen ipso, quantum instituti nostri ratio fert, breuitatis erimus memores.

Notissima autem omnium huius regni prouinciarum est Barnagassae, quod vicina sit Mari Erythraeo, cui recta ex opposito extenditur Suaquena, ferme ad ipsius freti introitum vsque. Nec tamen habet haec prouincia nisi vnum portum, nempe Ercocanum. Primaria huius regionis Vrbs vocatur Beroae, siue Barua, structa super fluuium amoenissimum. Nondum adeo multi effluxere anni, cum Turcae horribilem in modum cam regionem peruastauerunt, collectis ingentibus spoliis et abdnctis in serultutem multis hominum millibus, postremo pax facta est, cum Bassae, qui Suaquenae commoratur, persolutae fuissent Mille Auri Vneiae. In Occidentaliori huius prouinciae parte, mons spectatu dignus assurgit, qui ab ima basi satis spaciosus, paulatim in acumen aliquod se colligit: deinde iterum se dilatans Fungi vel Tuberis pingit siguram, vnum ambitu suo complectens milliare.

Inter aedificia regia supra eum montem structa, Templum spectatur, et Monasterium, et cisternae duae praegrandes, cum tanto agri spacio, vt inde facile ali possint D. homines. Ascendi eo non nisi ab vna parte potest, et quidem ad certum duntaxat praecipitium.

Hinc oportet altius adscendere volentes infidere corbibus, et funibus sursum attrahi. Talis igitur huius montis est natura, vt vi capi nequaquam possit, neque adscensu, quia nimis altus est; neque fame, quia quotannis ibi tantum crescit, quantum praesidio sussiciat.

Egredienti tibi Barnagassam occurrent editissimi Montes, Mandafenses, Ofalenses et Gratenses, qiubus veluti muro intergerino separatur Imperium Abyssinorum ab Regno Adelensi.

Dasilaa Prouincia, Regno Barnagassae subiecta, habet praeter Ercocum vrbem et Portum, has quoque vrbes: Santaram, Giabellam, Laccarin, Abdaracham. Hic inflectit se Sinus Ercocanus vlque ad locum, quem veteres Aduliten vocauerunt, qui locus sine dubio est prominentia illa apud Ercocum, vbi terra incuruatur apudBebulum, faciente curuaturam illam versus Arabiam Erythraeo Mari vsque ad initium Freti siue fauces. Sinus Arabici, quae ibi sunt perangustae, aqua subsidente et insulas aliquo apericente.

Vbi praeterieris Ercocum oppidum, cui obiicitur Mensuria Insula, peruenies Zanaguin et Zamam, quae sunt oppida Prouinciae Laccensis: deinde Pertum Vellae, quae olim, Antiphile; postea inuenies duos Lacus, qui Crocodilos alunt, velut Nilus; hinc venies ad Portum et Promentorium, veteribus Masylon dictum, nostris hominibus Caepur de Docono, quod spectat ad regionem Dangalin; Inter duo haec loca Dangali et Docono facit mare sinum, sed exiguum, in quo tamen V. vel VI. paruae emergunt Insulae, quae impediunt introitum, faciuntque nautis formidabilem, metuentibus, ne in latentes sub aqua impingant scopulos. Post Dangalin occurrit Portus Zilae, deinde Daphnaeus, vbi est Barbarae oppidum iuxta Fellaeos Montes: hinc celebreillud Caput Guardafu, iuxta quod est Matreum, olim Accaneum oppidum, ibi duplicatur Promontorium istud, et deserto Otiente in Meridiem flectitur versus Aethiopiam interiorem. In hoc latere primum occurrit Carsu, olim Opene, et Promontorium Zingitanum, vbi flectitur in semicirculum mare versus Azunum et Zazellam, quae veterum fuerunt Essina et Tonica: post haec Magadazum, vbi Lusitani sua exercent mercimonia: denique vltima prouinciarum, quas titulo suo exprimit Monarcha iste, nempe Barris,

habeus duo oppida maritima Pateam et Brauam, quorum territoriis separatur regnum magnae Aethiopiae a regno Melindae, Lustratis ad hunc modum huius regni littoribus, videamus iam illius intetiora.

Regnum Tigremaonis situm est inter Marabum et Nilum fluuios, et Mare Rubrum atque regnum Angotense. Numeratur autem regnum hoc inter prouincias Prete- Iani, quod rex illius Abyssino sit tributarius.

In regno Trigaeo egregia ciuitasaest Caxumum, quae putatur fuisse Regia celeberrimae illius Reginae Sabae, quam nomine vocatam fuisse Maquedam aiunt Aethiopes, et ex Salomone susc episse filium, nomine Meilechum. In eadem vrbe aiunt habitasse Candacen, cuius alibi in Sacris litteris sit mentio. Sed hocregnum Turca occupauit, vt et magnam partem Barnagassae, vsque ad Suaquenam.

Regnum Angotense medio situ est inter Tigrimaonem et Amaranum. Subsunt huic prouinciae Abugana, Iannamora aliaeque. Spectantur in hoc regno supra Sabelletam fluuium haec oppida: Angorinia, Bachle, Corcora, Betmaria; ad flumen vero Anconem sita est regni Metropolis, Angota, a qua haud longe abest aliud oppidum, S. Petri nomen gerens. Amaranoregno ab Aquilone finitimum est Angotense: ab Oriente Xoae: a Meridie Damutense: ab Occidente extenditur vsque ad Nilum.

Regnum Sagamedrae maius est caeteris per Aethiopiam, cum secundum Nili ripam et a regno Gaiamensi extendatur vsque ad Insulam Guegnerram, quae veterum Meroe est, quod quidem spacium DC. mill. pass. minus non est. Meroe autem siue Gueguerra Insula Prete-Inai subie cta dominio non est, vt quidam opinantur, sed habitatur a Mahometistis, qui iurati sunt Abyssinorum hostes.

Regnum Fatigar situm est inter Regna Adelae et Xoae: Damutense etiam est vicinum Xoae, inclusum inter Lacum Barcenis et regionem Zanquabaram. Alii collocant regnum Damutense vltra Vanguense et Goiamense Occidentem versus, quorum coniectura videtur esse verisimilior.

Et haec sunt ea, quae de tam vasto Imperio dicere habuimus, in cuius descriptione plerique Geographorum balbutiunt, cum quaecunque scripserunt, ex Abyssinorum, qui ipsi peregrini sunt in sua patria, narrationibus, imperfectis illis quidem et male ordinatis, hauserint. Nam et illi, qui Regiam siue habitationem huius Mo narchae Cuzumum constituerunt, errant, cum certum sit, referentibus ipsis Aethiopibus, illum saepius diutiusque commorari in vrbe Beimalechi, quam in vlla alia, teste Hugone Linscoto, qui omne littus nauigando rasit Aethiopicum, et haec ex ipsis Abyssinis didicit. Qui pluribus Imperium hoc describuere voluerit, librum forte pluribus implebit verbis foliisque, sed fortassis etiam mendaciis. Sufficiat igitur nobis praecipua attigisse: caetera enim vel incerta sunt, vel indigna, in quibus et chartam et tempus consumamus.

5. Quale sit natura et ingenium Terrae.

In vniuersum fertile est, feraxque omne solum Abyssinum. Etsi enim tritici non multum gignit, plurimum tamen dat hordei, milii, pisorum, ciceris, fabae aliorumque leguminum, quae magna ex parte nobis ignota sunt, At saccarum, etsi humus largiter procreet, ignorantia tamen Abyssinorum defaecare et excoquere decenter non nouit. Vineae ibi permultae sunt, et in hortis erescit incredibilis vis pomorum auratorum, citriorum, limoniorum, Ignorat Melones, rapas, oliuas, quanquam incolae oleum conficiant ex certo quodam fructu, quem ipsi Gouen appellant. Mellis hic plus quam dici possit, cum apes etiam in aedibus, conclauibusque hominum mellisicent, vnde tantum quoque ibi est cerae, vt incolae saeuo animalium ad candelas non vtantur, ob copiam cerae. Linum etsi terra benigne gignat, tanta tamen est hominum ruditas, vt telas inde conficere non possint, vtentes pro eo gossypio ad materiam vestiatiam, cuius non minor ibi quam lini abundantia.

Vix est vllum genus quadrupedum aut volatilium, quod per Europam atque alibi visitur, quod non et apud Abyssinos regperiatur. Sunt enim hic oues, boues, asini, equi, cameli, cerui, praetereaque Elephanti, leones, tygres, lupi ceruarii. Vrsos, Cuniculos, et ex auium genere cardueles hic non reperiri nonnulli obseruauerunt. Vni inprimis malo obnoxius est Abyssinorum ager, quod aliquando innumera locustarum agmina in segetes instar amplissimae nubis se demittant, vt earum obiectu solis lumen obscuretur, ipsae vero non fruges duntaxat et legumina absumant, sed et folia ac cortices arborum corrodant. Equi hic generantur non magni quidem, sed habent multos Arabici Aegyptiique generis. Simiae hic maiores sunt, quam alibi, et ferociores.

Auri, Argenti, Ferri, Aerisque venis regnum hoc non destituitur, sed incolarem tuditate delitescunt. In regno Sagamedrae Argentifodinae reperiuntur optimae, et alicubi aurum, quod magna ruditate solius ignis ope extrahunt: Da. mutenses tamen in hoc genere aliquanto plus praestant scientiae, inprimis in vtroque defaecando.

Campi plenisunt volatilibus, anseribus feris perdicibusque, adde etiam leporibus, quod rarissrmi inter Abyssinos venationem nouerint: vnde vix vllam generandis animalibus et procreandis plantis putem benigniorem reperiri matrem, hac ipsa terra. Sunt insuper hic quotannis aestates duae et duaehyemes, tempora haec anni non distinguente calore vel frigore, sed pluuiis et serentitate coeli.

6. Mores antiquorum Aethiopum.

has tesras im migrasse, erediderunt antiqui: et hos ipsos primos fuisse, qui cultum diuinum et sacrisiciorum cetemonias instituerint. Litterarum qpud eos genera erant duo: vnum nulli erat notum praeterquam sacerdotibus, vnde et Sacrum appellabatur: alterum commune erat plebi. Figuraetamen litterarum non erant tales, vt inde vocabula colligi possent, sed vel animalium, vel membrorum hominis, vel aliarum rerum rudes quaedam deformationes, vel instrumenta artifscum, vnaquaque pictura integrum verbum vel etiam sententiam exprimente. Velocitatem enim innuere volentes, pingebant Nisum auem: bostilitatem, crocodilum: vigilantiam, oculum apertum: quod quidem litterarum genus Hieroglyphicum dicitur.

Eum inter Sacerdotes caeteris sanctiorem habebant, qui in star Maniaci discurrens, nescio quem diuinum furorem ostentabat, adeo, vt eum aliquando regetn erearent, et nescio quid diuini in illo latens adorarent: cre debant enim deûm prouidentia illa omnia fieri: qui autem ad eum modeum suremum dignitatis fastigium con scenderat, eum oportebat omnia secundum leges et consuetudines patrias facere. Ipse neque praemiis afficere neque morte quenquam solebat eorum quibus dominabatur, sed si quem capite plecti oportebat, mitrebat ad eum Apparitorem cum signo mortis, quo viso, reus nihil cunctabatur, sibi ipsi mortem afferre.

In regem tam propenso erant omnes animo, vt si eum vel luscum, vel claudum, aut aliqua parte mutilum fieri contingeret, ipsi quoque sibi vel alterum corrumperent oculum, vel mutilarentaut distor querent membrum cotporis. Sed et ij, quos praecipue ab rege amaros constabat, defuncto eo, saepe voluntariam subibant necem, honoratissimum hoc mortis genus existimantes, et verae amicitiae verum signum.

Fuit olim Meroe Insula habitatio regum Aethiopum: ipsam Insulam potissimum incolentibus pastoribus, venatoribus et aratoribus. De Aethiopibus Macrobiis narrat Herodotus, eos pluris fecisse aes quam aurum, quod inter ipsos vile fuerit. Cum Legati Cambysis regis ad hos venissent, viderunt ibi fontes, quorum labra cincta fuerunt catenis aureis. Mulieres eorum non minus quam viri exercebantur in armis, quae etiam labia perforabant et per foramen aeneum traiiciebant circulum. Quidam adorahant Solem Orientem, conuiciis insectantes Occidentem. Erant qui mortuos suos in fluuios abiicerent; alii includebant vasis terreis, alii vitreis, quibus cadauera perintegrum annum domi conseruabant, diuinos iis cultus atque sacrificia offerentes. Putant nonnulli, eum apud Aethiopes regem creatum fuisse, qui caeteros pulchritudine vicisset, abundaret pecore aliisque diuitiis. Iactabant ipsi, colere se non nisi vnum Deum, auctorem totius Vniuersi: cui adiungebant alium incertum et mortalem. Post Deum rex colebatur, instar Dei: post regem is, qui meritis in partum caeteros vincere credebatur.

7. Mores Abyssinorum nostritemporis.

Vocant Arabes hunc Monarcham Anticlaebassam vel Aticlabassim; a suis ipse appellatur Bel, vel Belul gian, quae vox significat Aethiopibus Praessotentem Principem, vnde corruptela quadem videtur orta appellatio Pretiosi Iohannis vel Prete-Iani. Afri vocant eum Aceguen et Neguz, quae voces Regem vel Imperatorem significant. Huic ex veteri consuet udine nullum fixum domicilium, nulla certa regia, cum modo hic modo alibi commoretur, potissimum anni tem. pus sub tentoriis exigens, quorum semper ad VI. millia ipsum sequuntur, vt aula illius aliquando X. vel XII. passuum millia occupet, cum in apertis campis castra metatus est. Vasorum aureorum et argenteorum, et preciosissimae supellectillis incredibilem vim habet secum hic Princeps, quem negant esse coloris atri, vt caeteri sunt Aethiopes, sed ex albo et nigro mixti. Cum castra promouet, nunquam vno die vltra XII. millia passuum siue III. milliaria Germanica progreditur, coronam capite gestans auream, dextera Crucem praeferens argenteam. Facies eius cooperta est laciniola serica caerulei coloris, quam vel attollit vel demittit, pro ut illis fauet, qui cum eo colloqui cupiunt.

Ipsi Abyssini toti nigri sunt, bonarum artium doctrinarumque penitus rudes, vt quidam volunt, quanquam Magnus ille Iosephus Scaliger, cuius eruditio nunquam satis laudari potest, in libro suo de Correctione siue Emendatione Temporum, non eam quam alii iis tribuat igno. rantiam. Medicinae apud illos vsus est nullus, Vestitus eorum vel est ex ferarum pellibus, vel tela xylina: qui tamen honoratiores inter eos sunt, arietum pellibus teguntur: at viri Principes leonum, luporum ceruariorum, aliarumque noxiarum bestiatum.

Domicilia corum humilia sunt et structurae vilis, ex creta et culmis vnius tabulati, vltra quod non adscendunt: portae siue ianuae eorum semper patent, cum nemo facile alterius domum ingre diatur. Mensatum mapparumque vsus hic nullus, cum capientes cibum humi desidant super storeamaliquam aut vilem pannum Multos inter eos constat crudam deuorare bubulam, et recentem a cultro. Inter aromata primo loco sunt Sal et Piper. A venatione videntur studio abstinere, ignari etiam piscationis, estque magna inter eosartisicumpenuria. Omnes popopulos Europae communi nomine Francos appellant, puto quod horumnomen ob capta Hierosolyma et Constantinopolin olim in Oriente celebrius fuit. Vulgo tamen omnes albos homi. nes Gliberos vocant. Vineas cum habeant, vinum tamen non exprimunt, praeterquam in Aula Regis, et domo Patriarchae, quem ipsi Abunam vocant: ipsi vulgo loco vini vtuntur potione quadam satis aspera ex fructibus Tamarinderum.

Ingenio plerique sunt lento et tardo, aciudicio hebeti, cum linum habeant, neque tamen inde telam conficere notint: et arundines

saccari, neque tamen extrahere sciant: et ferrum, neque id in instrumenta cudere possint, sed fabros ferrarios venesicos putent et incantatores.

Nobiles, qui inter eos sunt, valde impotenter dominantur plebi, cum nihil iniustum putent, quod necessarium sit, vt nihil vereantur, omnes tenuiorbus eripere facultates. Loquela eorum certis regulis comprehendi non potest, vt scripturi vnam epistolam aliquot dies insumant.

Characteribus tamen vtuntur multo pulchrioribus quam Turcaeaut Atabes, vt in libro Emendationis Temporum Scaligeri videre est, et in Onomastico Tuneri. Nobiles, ciues et plebs separatim habitant alii ab aliis, possuntque posteriores hi ad Nobilitatis gradum adscen dere virtute et factis.

Vrbs aliqua aut locus populo frequentior vix est per totam Abyssinorum tegionem, vt vltra II. millia familiarum capiat quanquam huius generis loca oppido quam pauca sint. Inpagis villisque habitant, dispersisque mapalibus. Sal eis ad auri portdus appenditur. Vnum plebi est iuramentum, per vitam et salutem regis, qua quidem in re Hispanos sequi videntur.

Ad ferenda onera mulis vtuntur, vt et ad facieiidum iter, quos ad belli vsus reseruantes. A nigro colore in vestibus abstinent, praeterquam cum in Luctu sunt, pullum amictum feralem existimantes. Defunctos suos lugent per dies XL. In magnis solennibusque conuiuiis secundus missus fere est e carnibus crudis, quas comedunt aromatibus perspersas, habentque inter cibos delicatiores.

Nauigationibus in Orientalem Indiam, quicunque liberae conditionis sunt, fere ad dicti sunt, ambitlosi circa artem nauticam, nec negociationum rudes, cum ipsi distinati in certa mercatorum genera, alii quidem Goam, alii Chinam, et Bengalam, et alia loca adeant. Nautae operam suam metcatoribus exiguo precio addicunt, proimti ad omne seruitiorum genus, flagra in super et omnes iniurias patienter ferentes, vt mercenarii parum a mancipiis differant. Habent hi omnem suam fimiliam secum in auibus, natam ad seruiendum. Si cui vel capitis tegumentum, vel alla quaepiam tes minoris precii inopinati in mare excidat, etiamsi nauis plenis velis fe. ratur, erunt intet eos, qui in vndas desiliant, et rem amissam recuperent. Laborantes semper cantillant, cumque ociosi sunt, praesertim in nauiubs Lusitanorum, inebriant se cum vxoribus liberisquesuis, cantantes vel clamitantes potius subinde. Vxores Aethiopicae gestant oblongas caligas siue femoralia, vt vulgus nauticum, praesertim inter Arabes et Mahometistas.

9. Facultates operque eorum.

Diuites esse Abyssinos fateri nos cogitaurum et argentum, quod apud eos terra eruitur, vt et caetera metalla, inprimis aes et fertum. Saccarum natura iis latgiter dedit, non item artem extrahendi atque defaecandi: quae eadem quoque ars eos in excoctione Metallorum deficit: quam inscitiam si profligarent, multo matores sine dubio opes habituri essent.

Prouentus Regii in triplici sunt differentia: Vel enim consistunt in fundis regiis, quos vel boum vel mancipiorum opera colunt, crescente semper seruorum multitudine, cum liberi sequantur parentis conditionem: vel in censu capitum, quem populus viritim soluit, et decimis metallorum: vel in tributis subiectorum Principum, quorum alii quidem equos mittunt, alii boues, alii materiam vestiariam, alii denique a. lias res imperatas, singuli pro facultatibus prouinciae suae.

Thesauros non exiguos hunc Monarcham possidere credere par est, inque iis habere plurimum auri, gemmarum et pannorum, cum his totum prope tegnum abundet. Intelligimus hos ex Epistola quadam eius ad Lusitaniae regem, in qua huic offert ad bellum contra in sideles auri quidem C. millia drachmarum, hominum vero atque alimoniae vim incredibilem. Putatur etiam quotannis in aerarium suum, quod est in Castello Amarae, inferre tres Auri Milliones. Non negauerim, ante Alexandri regis tempora, tantum auri reges non liabuisse: sed causae est, quod id excoquere atque defae care non potuerunt, sed crudum recondiderunt cum magna vigemmarum. Mittit autem Prorex Barnagassae Monarchae huic quotannis CL. equos praestantes cum magna vi telae sericae, gossypii, et auri infecti. Rex Tigremaonis loco tributi mittit CC. equos Arabicos, nec minus caeterarum rerum quam superior. Caeteri soluunt quod possunt, pro captufacultarum.

10. Vires et Robur Militare.

Quae huic Monarchae parent gentes, parum bello vtiles sunt; partim quod nimis seruili timore coherceantur, qui, si quid in iis est generosi, penitus extinguit, vt inepti sint ad arma velut ligatis manibus: partim quod armis prophylacticis fere destituantur, excepta galea nullius precii aut vili lorica ab Lusitanis precio acce. pta: partim denique, quod loca munita, arces atque propugnacula nulla habent, vnde omnibus velut in praeam expositisunt: Arma eorum Amynteria sunt, arcus cumsagittis et lancea amentats, siue Assagaya. Accedit Ieiunium L. dierum, quo ita exhauriuntur atque eneruantur vires eorum, eum totos dies inedia transigant, vt vix ingredi recti possint, et his et aliquot sequentibus diebus. Hanc occasionem atripiunt Mauri et Arabes, eosque ita debilitatos, bello adoriuntur, certi prope de victoria. Et cum in toto hoc regno, vt diximus, locus aliquis prae caeteris munitus non reperiatur, ostenderunt Aethiopibus his Lusitani saepius, quanto melius foret ad rerimendas Mahometistarum quotidianas itruptiones, si Rex Vrbes et Arces extrui iuberet, vallo fossisque munitas, aliisque insuper rebus instructas ad defensionem ne cessariis. Sed

Abyssini respon derunt, potentiam Principis sui non consistere in moenibus et fossis, sed in manibus populi. Nartat Aluaresius, Regem hunc multa millia hominum in expeditionem belli ducere posse: cum tamen constet, etiam in necessitate constitutum tantum exercitum confla, re non potuisse, Est inter eos Ordo militaris, sub instituro Antoninorum, cui omnes patres familias, qui nobili sunt nati genere, coguntur ad dicere e tribus filiis vnum, non tamen natu maximum: vnde excrescit numerus equitum duodecies mille, qui omnes dicuntur cust odes corporis regii. Scopus huius Ordinis Equestris est, defendere fines Imperii aduersus hostes Christianae Fidei.

Vicini huius Monarchae, a quorum potentia iure sibi metuere potest, hisunt: Rex Burnae, Magnus Turca, et Rex Adelae. Regi Burnaeo paret illud terrae spacium, quod extenditur a Guangala circiter L. mill. pass. in Orientem, inter deserta Seti et Barcae. Ipsa regio est inaequalis, alicubi plana, alicubi montibus aspera. Rex abundat populo, cui nihil imperat praeter fructuum decimas, horum praectpua ars est praedari et latrociniis affligere vicinas gentes, easque in seruiturem abducere, postea in Numidia vel Mauritania pro equis aliisque mercibus permutare. Multum hi homines damni in ferunt Abyssinis, rapientes eos liberosque eorum, et interturbantes eos in effodiendis metallis. Pugnant autem Burnaei ex equo, Maurorum more, vtentes lanceis vtrimque mueronatis, arcuque insuper et sagittis, et sic armati modo hic modo illic in Abyssinorum Imperium irrumpunt. Caeterum hos potius latrones et grassatores, quam hostes aut bellatores appellaueris.

At Turca, qui ab Oriente Abyssino vicinus est, sicut et Adelae Rex ab Oriente et Meridieihi duo in quam graues Prete. Iano sunt hostes, qui multo angustioribus regnum eius circumscripserunt sinibus, et ad extremas reduxerunt miserias. Praeterquam enim quod Turcae partem regni Barnagassani expoliauerunt, quod factum est anno AN. C. MDLV III. et repulsi inde fuerunt: reuersi iidem eripuerunt Abyssinis, quicquid in littore Rubri maris obtinuerunt, inprimis autem Portus, Suaquenam, et Ercocanum, inter quae duo loca montes, qui intercedunt inter Abyssinam et Mare Rubrum seqperiunt, vt pateant ad negociationem Abyssinis et Arabibus. Neque adeo multi anni sunt, cum Prorex Barnagassae coactus est a Turca pacem emere, tributo annuo mille vnciarum auri.

Neque tamen, minus huic Imperio impendet periculi ab Adelae rege, qui confinis est regno Fatigar, et vsque ad Mate Rubrum dominatur, in quo habet oppida Assam, Salit, Met, Barboram, Bidar et Zellam. Barboram appellunt plurimae naues ab Adena Arabiae et Cambaia, vt suas cum Aethiopibus permutent merces. Et Arabes quidem mercatores hinc auferunt magnam vim carnium, alimoniae, mellis, saccari et cerae, Cambaienses vero aurum, ebur, aes, et alia mercimoniorum genera. Ab Zella siue Zeila eadem petuntur, praetereaque fructus arborei et frumentavaria, et arietes, quibus ca. put et collum nigrescit, caetera albent, tanta pinguedine caudae, vt ea sola XXV. libras pendat et amplius. Aliud genus est arietum, cui cauda in eam crescit longitudinem, vt vnam exaequet orgyiam, et quibus obesa palearia de collo pendent, sicuti tauris. Vaccarum hic genera diuersa. sunt quibus cornua ab fronte extant instar ceruinorum; sunt quibus vnum solum eminet, ab extremo incuruum; et aliae quidem sunt nigrae aliae rubicundae.

Primaria huius regni Vrbs dicitur Araet, ad trigesimum octauum milliare ab Zella versus Euronotum. Rex iste Mahometi amplexus sectam, aeternum se profitetur hostem omnium Christianorum, vnde nomen Sancti inter Barbaros suos acquisiuit. Expectat igitur, donec Abyssin Ieiunio illo longo et acerbo debilitati fuerint, vt vix domestica possint obire munia. Ibi demum hostis ille irrumpit, mille damnis afficiens regionem, et in numera capita in tristem abripiens seruitutem.

Est autem magnus mancipiorum Abyssinensium vsus apud Principes exteros, vnde et magni fiunt, ob fidem et industriam, qua multi non solum libertatem, sed et opes diuitlasque sibi pepererunt, inprimis in Arabia, Cambaia, Bengala et Sumatra. Plus enim tribuunt his Mahometani Principes, quam iis quos vis subegerunt, quorum male fida sunt obsequia, vt etiam seruis emtitiis aliquando vitam et principatum committant. Horum autem omnium in praestanda fide et silentio Abyssini putantur primi. Hinc fit, vt Rex Adelae tantum mancipiorum ex hac regione auehat, iisque Aegyptum et Arabiam impleat, vt pro iisaccipiat milites, arma et instrumenta belli.

Cum anno AN. C. MDL. Claudio Abyssinorum regi admodum molestus esset Gradamelius Adelae rex, et integtis quatuordeim annis regnum eius petpetuis infestasset incursionibus, et iam in eo esset, vt desertis finibus Claudius in interiora regnis se reciperet: implorauit de auxiliis Stephanum de Gama, Proregem Indiarum nomine Iohannis III. Lusitaniae regis, qui tunc cum valida classe fauces Sinus Erythraei obrinebat. Misit petenti Claudio Stephanus fratrem suum cum CCCC. Lusitanis militibus, et bono numero sclopetorum aliorumque armorum. Tertio praelio, cum Adelae Rex haberet M. sclopetarios Turcas a Praefecto Zebitensi, cum XII. tormentis aeneis, Abyssini victi profligatique fuere, cum iam antea ope Lusitanorum hostem duabus pugnis vicissent. periere in hoc vltimo praelio multi Lusitani milites, caesi a Turcis. Quos cum Adelae rex ab se dimisisset, Claudius eum ex improuiso adortus est apud Sanalem Montem cum LX. millibus peditum, et D. equitibus Abyssinis, vbi Lusitani, qui a nouissimo praelio superfuerant, tam fortiter fecerunt officium

suum, vt Claudio victoriem pepererint, vnus eorum etiam Grudamelio vuinus inflixerit. Postea eum Claudius acie confligeret cum Mauris, Arabibusque occubuit in praelio, et rex hostis etus asino in sidens triumphauit. Habuit successorem Claudius Adamum fratrem suum, in quem, quod videretur Mahomerista potius esse quam Christianus, magna pars Nobilitatis seditionem concitauit, vt a Barnagassae Prorege victus acie occubuerit anno AN. C. MDLXII.

Cum autem res Aethiopiae ad hunc modum aliquandiu fluctuaslent, summa earum tandem penes Alexandeum fuit, opepotissimum Lusitanorum, qui illatis in regnum tomnisgeneris ar. mis, excitauerunt languentes Abyslinorum animos suo exemplo ad capessen dem militiam. Qui enim a caede Christophori de Gama superfuerant, vocatis ad se pluribus e commilitio suo, cum laute apud Abyssinos haberentur, manserunt in regno, ductisque vxoribus insti. tuerunt eam gerendi belli rationem, quae a pud nos in vsu est, ita vt etiam coeperint Aethiopes hinc inde per regnum excitare propugnacula, et oppida vallo ac fossa munite. His accesserunt quidam Flotentini, partim curiositate, partim spe lucri ex negociatione allecti.

Ab eo tempore coepit Rex Abyssinus supra modum diligere Francos, id est, Europaeos ho. mines, quos cum semel nactus est, admodum grauete ab se dimittit. Habet enim praeter eos quos supra diximus, etiam alios hostes, inprimis regem Dancalitanum, ad quem spectat oppidum et portus Suela in littore Rubri Maris. Sed et Mahometistae in Prouincia Dobensi, diuisi in XIV. dynastias, non parum ei exhibent laboris. Habent hi aeroeem inter se legem, ne quis vxorem ducerep ssit, nisi prius XII. homines Christianos interemerit.

Nostro tempore vicit hic Monarcha, cepitque viuum praelio Regem Mozambiquae, profl gautit coptas Reginae Bernatagae, quae circa Promontorium Bonae Spei dominabatur: vicit insuper Terum dam, Nigritarum prin cipem, qui partem illius regni occidentalem obtinebat: nec non Manicongi regem, cuius regnum oppositum est S. Thomae Insulae, sub ipsa Aequinoct alilinea. Quidam praeterea Ducum eius tribus praeliis superior fuit Azamurio, Praefecto Turcico, apad Suaquenam, capto etiam eius filio, cui caput amputari iussit, cum patri aliquot tormenta bellica victor ademisset.

Aegyptios Arabasque, qui eas Africae partes colunt, inperpetuo metu continet, non tam armis, quam quod possit eos priuare aqua, ob quam tributum ipsi pendunt. Aegyptum insuper fame totam perdere potest, sialio deriuet Nilum, vt Pius II. Pontifex aliique recte obseruauerunt. Et aiunt se id non ignorare Abyssini, neque tamen facere ne Turca causam inueniat euertendi Sepulchrum Dominicum. Postremo dubitandum non est, si Monarcha iste haberet scitos ex Europa et ingeniosos Architectos Militares, qui vel noua ex citarent propugnaculae in finibus, vel quae habet oppida, munirent, armorumque fabros, et peritos militiae duces: quin non solum breui temporis spacio posiet Turcas eiicere terris dominiisue, quibus maiores suos, Abyssinorum reges vi spoliauerunt: sed et omnibus vicinis Regibus ac populis formidini esse, abundans inptimis duabus rebus, videlicet Auro, et Multirudine Mortalium.

11. Modus Gubernationis.

Cohercet hic Monarcha deprimitque etiam infra mediocritatis conditionem non solum populum suum, sed etiam superioris ordinis viros, vt se potius seruos eius esse quam regni ciues meminerint. Hos, vt in ea seruilitate contineat, ita se gerit aduersum eos, quas saerum aliquid et diuinum ei inesset. Nam et audito nomine Principis, omnes se inflectunt, terram manu contingentes, et honorem summum deferunt tentorio eius, quamuis ipse in eo non sit. Solebant in hunc finem Reges Abyssinorum se non nisi semel in anno ostendere populo: postea id ter quotannis fecerunt: Die Natiuitatis Dominicae: Festo Paschatis. postremo solenni die S. Crucis, Septembri Mense. Nostro autem aeuo familiariores populo facti sunt.

Toparchias et dominia rexaufe rre vel donare potest quibus vult, nec fas est ei, qui dignitate priuatus fuerit, vel contra mutire. Penes eundem est arbeitrium disponendi des Sacris Ordinibus, de Administris Sacramentorum, aliisque rebus Ecclesiasticis, et Clericorum bonis. Praeter Regem Vasallos beneficiariosque nemo habet, cui subiect et clientes nomine beneficiorum Feudorumque suorum quotannis iuramentum praestant et obedientiam.

Est hic Monarcha, profiteturque se esse Christ anum, habetque sub suo Impetio Regulos Christianos LXII. praeter Gentiles et Mahumetistas, qui ei sunt tributarii. Iactat se oriundum, vti diximus, e filio quodam Salomonis, nomine Muleicho, Regina Sabaea nato, Fidem Christi haec gens amplexa est regnante Candace Regina. Caeterum quae non nulli de trium Regum, Casparis, Melchioris et Balthasatis posteritate hic longis ferunt sermonibus, ad Historicam veritatem parum facere videntur. Etsi autem tam profanarum quam Ecclesiasticarum rerum arbitrium penes regem esse supra diximus; Diuina tamen officia cum primis spectant ad Abunam, vt illi quidem Patriarcham suum nominant.

Meretritium omne genus extra ciuitates et oppida delegant, vbi eis de rebus necessariis e communi aerario prospieitur. Vtbem ingredi fas prostitutis non est, sed oportet eos flauo colore vestiri vt noscantur. Haereditatem paternam ex lege adeunt primogeniti. Antiqua lex est, quae vult, ne Rex diutius in eodem loco haereat, ad vitandam annonae aliarumque rerum Caritatem, cum tantum sequatur Regiam

Primus dignitatis ordo post regem est Episcoporum et Clericorum; secundus Spientum seu Philosophorum, quos Aethiopes Balsamates et Tenquares vocant. Tertius est Nobilitatis. Quartus est eorum qui stipendia vel mercedem accipiunt, quocunque nominme id fiat.

Postquam Iudices de capitali crimine iudicauerunt, deferunt sententiam ad Praefectum Ioci, qui Regis Legatum ibi agit, eumque repraesentat, nec seriptum hic valet ius sed naturale. Mulier adulterii conuicta iis traditur punienda, ad quos ignominia facti pertinere putatur. Habitat autem Prorex Barnagassae in vrbe Barua, habens sub se praefecturas Dansilensem et Canfilensem, quae sunt, in finibus Aegyrpti.

Est autem hic rex et hoc regnum, vt Eusebius annotauit, velut primitiae Gentium, quae recepetunt fidem et Baptismum, acceptum ab Apostolo Philippo per manus Eunuchi Candaces Reginae, aiuntque nonnulli, S. Marthaeum postea in haecloca delatum, conuertisse Iphigeniam virginem illustri prognatam familia. Deinde Apostolum in visione apparuisse proceribus, et eos hortatum fuisse, vt Iphigeniae fratrem, qui Christianus erat, Regem erearent, in defuncti regis locum, qui lepra consumtus perierat, quod Matrhaeum interfecisset Apostolum.

12. RELIGIO ABRSSINORV M.

Qui magni huius Principis Abyssinorum imperio subsunt, maxima ex parte se Christianos esse profitentur, optimeque sunt affecti in regem sunm: sunt tamen quidam ex triburariis eius Mahometistae, qui nihil adeo quaerunt quam occasiones rebellandi. Nos de iis qui se Christianos aiunt esse, (et sane sunt, postquam vnum eundemque nobiscum Seruatorem agnoscunt, etsi in quibusdam Christianae Religionis capitibus diuersum a nobis sentiunt) primum agemus.

Vt igitur paulo altiusordiamur, aiunt se Abyssini primo Iudaismum amplexos fuisse, opera potissimum Meilechi, filii Salomonis, Maquedae Reginae matris eius, et Iudaeorum, qui hanc redeuntem fuerant comitati. Aiunt Abyssini, haec omnia pluriubs enarrata reperiri in antiquissimo Chronico, quod cum multis aliis libris asseruetur in vrbe Cazumo. Christianae vero Fidei compotes facti sunt per Eunuchum Candaces Reginae, quem Philippus et Baptismo et Christianitate imbuit, vt Acta testantur Apostolica. Tigia primus locus fuisse perhibetur, qui doctrinam Christi suscepit, vnde etiamnum hodie seripturae sacrae Tigianorum lingua praeleguntur. Hi ipsi postea vna cum Cophitis Aegyptiis in Eutychianam haeresin lapsi fuerunt, quod dependerent ab Alexandrino Patriarcha, quem caput Ecclesiae suae agnoscebant, et a quo ipsi Abunam siue Patriatcham suum recipiebant. Huius doctrinam secutus populus Aethiopum, eandem hausit corruptelam, cum Abyssinis nulla esse possent cum Romanis commercia, nisi per Alexandriam et Aegyptum,

Vt autem omnis error foecundus est, et vires acquirit eundo, sie Abyssini cum Cophitarum eroribus etiam alia combiberunt delitia. Accessere ad ignorantiam et errores eorum commercia cum Idololatris et Mahometanis, quibus ab omni parte cinguntur, vt etiam multae statuae Idelolatricae remanserint apud eos, inprimis in regnis Damut, Coragua, et Agaos.

Rem igitur propius intuentibus patebit, Regem Aethiopum Schismaticum diciposse, et sequi Fidem et ceremonias Patriarchae Alexandri. ni, a quo confirmatus est in sua opinione, quam etiamnum mordicus defendit.

13.

Retinent enim hi populi Circumcisionem, neque solum masculos cireumcidunt, sed etiam oemellas, nescio quo modo, quod tamen Iudaeos fecisse non legimus. Sequuti praeterea legem Mosis abstinent ab omni animali quod non findit vngulam, vnde abhorrent a lepore; sed nec anserem aut anatem comedunt. Diem Sabbathi magis venerantur quam Domincum, Iudaizantes in hoc quoque, de quorum in Sabbath um religione satis constat.

Laici (vt vocantur) nutriunt comam, abraduntque barbam, ferentes paruam Crucem de collo pendentem. Contra Sacerdotes radunt caput, promittunt barbam, et crucem manu praeferunt, habentes simul vas aqua lustrali plenum, vt ea obuios expient. eandem aquam etiam inspergunt cibis poculisque suis, fausti ominis ergo. Iohannem regem lege iussisse aiunt, ne plures quam quatuor Paroeciae essent in quaque vrbe. Sunt autem Paroeciae illae instar Conuentuum, cum in vnaquaque sint XIII. Sacerdotes qui sacrum officium celebrant; et hi ipsi de causis Ciuilibus iudicant, sicut Iudices regii de Criminalibus. Ex omni Sacerdotum numero eliguntur XII. Canonici, qui semper adsunt Episcopo, et ipsi ex his XII. electo: sicut ex Episcoporum numero eligitur Arehiepiscopus, quae dignitas fere maximo natu inter Episcopos obtingit.

Monachi vestitum gestant praelongum, vsque ad imos pedes, et longam promittunt coman, suntque maxima ex parte muenes. Non includuntur hi certis Monasteriis, sed pagos quosdam habitant, viuentes ibi sub proximi Conuentus obedientia. Templa duabus Cortiuis diuiduntur; vna praetenditur summo Altari, appensis quibusdam tintinnabulis, quo solis Sacerdotibus accedere fas est. altera est in medio Nao, vbi versantur reliqui Clerici, ii duntaxat, qui minores habent Ordnines: vnde multi, vt huc iis accessus pareat, Ordines illos suscipiunt. In vnoquoque Templo non nisi vnam Aram inuenies, neque in eadem ara eodem die plures quam vna celebratur Missa, Muri

horum templorum pericti sunt variorum diuorum imaginibus, puta Matris Vitginis, Sanctorum hominum, et inprimis Georgii Equitis. Statuam aut imaginem eleuatam a plano non habent, puto quod eas facere non possint. Christum Cruci affixum pingi nount, dicentes se indignos esse, qui eum in tam tristi schemate intueantur. Panem et vinum, quae Sacerdotes consecrant poest Missam, incredibili cura multisque ceremoniis faciunt. Templum nunquam ingrediuntur, nisi prius exutis claceis. In iis neque spuunt, neque vllum admittunt animel. Quod si quis equo vectus templum praetei eat, continuo descen dit, vt testetur Ioci reuerentiam.

Caemeteria eorum altis muris cincta sunt, vt bestiae carniuorae ea transilire nequeant. Campanas habent longas, lapideas, quas percutiunt baculo. Sed et vtuntur ferreis, min oribus quidem; vt eas secum ferre et sonitum ciere possint.

Narrat Iohannes Hugo Linscotanus Batauus; capite XL. nauigationum suarum, Abyssinos Christianos ignoto quodam ignei baptisismi genere inurere faciem quatuor notis cruciformibus, et primam quidem supra nasum in primere vsque adfrontem mediam: secundam tertiamque temporibus, pergendo, vsque ad summas auticulas: quartam inurete mento subter inferius labrum: vtuntur enim in Baptismo non aqua solum sed et igni. Pueros ante quadragesimum a partu diem non baptizant, neque puellas ante sexagesimum. Si quis horum interea moriatur, dicunt, sufficere infanti, quod mater vterum ferens sacram Eucharistiam perceperit. Nullis diebus Baptisant, praeter quam Sabbatho et Dominico, repetuntque Baptismum singulis annis, die festo Epiphaniae, in quem finem certi lacus sunt et piscinae in quibus abluuntur.

Peccata sua stantes erecti confitentur, neque multum in confitendo pensi faciunt, vtrum secreta proferantan non. Coenam domini percipiunt in tegram, in Pane et Vino, pane vtentes non fermentato, Mensam Dominicam accedunt manibus apertis et ante scapulas praetentis, accipiuntque Eucharistiam stantes. Missa sine Thure nunquam celebratur, cui sempet oportes tres adesse Ordinis Ecclesiastici: Sacerdotem, Diaconum et Subdiaconum.

Sponsalia contrahuntur interuentu Sacerdotis, neque tamen matrim onia firma aut stabilia sunt. Sacerdotes postunt vxores ducere, sed non nisi semel: prima enim mortua, ad secunda vota non transeunt. Quod si hoc faciant, numero Clericorum eximuntur, quod et apud Moscouitas fit. Si cum alia concumbant muliere pariter Laici fiunt. Religiosi inter eos omnes sunt Ordinis B. Antonii, cuius osten ditur sepulchrum in finibus Aegypti. Est et alius Ordo, ex illo natus, quem qui sequuntur, ab Aethiopiubs Cestifanez vocantur: sed hi potius pro Iudaeis quam Christianis habentur.

Sunt vulgo Abyssini in hacsententia, aliam Crucem adorari non oportere quam eam, in qua Seruator noster ipse pependit. Extremam vnctionem morituris non impertiunt, sed iam defunctos perfumigant, lauant, inuoluunt linteis, fundunt pro iis preces, atque ita ad sepulturam efferunt, cum cruce, thutibulo et aqua lustrali: Ieiunium suum strictissime obseruant, abstinentes ab omnibus cibis praeterquam ab herbis, oleribus, radicibus quibusdam et vilibus pisciculis, non quidem ab omnibus praestaturis rigor: Sacerdotes tamen, Monachi et Moniales tantum herbis victitant, vel per totum Ieiunii tempus: vel duobus tribusve diebus per septimanam. Obtinuit tamen consuetudo, vt in Regnis Barnagassae et Tigremaonis diebus Aturni et solis carnibus velcantur.

Cum de delictis poenitentiam agunt Monachi et Vestales virgines, actriter affligunt corpora sua, cingentes nudos lumbos catena ferrea; aliqui per totum Ieiunii tempus non sedent, alii subter aquam srigidam commorantur vsque ad collum: quidam in syluis degunt inter spelaea ferarum, procul ab omni hominum consuetudine. Clerici omnes stata sua habent ieiunia singulis septimanis a Festo Pentecostes vsque ad Natalitia Domini: caeteri a Festo Trinitatis vsque ad tempus Aduentus, singulis diebus Mercurii Veneris ieiunant.

Sacerdotes, postquam Ordines Sacros susceperunt, vxores ducere non possunt, recipi tamen ad sacerdotia solent, etiamsi vxoratisint, dummodo non viuant in secundo vel tertio matimonio. Sancta septimana Missa non dicitur, praeter quam die Iouis et Saturni, qua durante Abyssini a lauacris abstinent, neque sibi mutuo obuiam facti alii alios salutant: qui cum re lautiore sunt, nigro vel caeruleo vtuntur amictu, nec vlla succenditur in templis lucerna. Cum dies Iouis praeteriit, repetunt ceremoniam ablutionis pedum. Diem passionis Dominicae totum tribuunt exercitiis pietatis, dolorem suum ob delicta et deuotionem miris ostendentes testimoniis, percutientes se inuicem magna seueritate baculis et virgis. A sacerdotibus autem etiam cruentos ictus recipiunt, vt toto corpore sanguis fluat, magnam in his praestantes patientiam. Tempus illud, quo Seruator noster in sepulchro delituit, lugubribus amicti vestibus exigunt, neque cibi quidpiam sumentes, neque pedem templo efferentes.

Sunt omnino in toto regno Templa siue Oratoria septem, quae ipsi dicunt esse antiquissima, affirmantes haec structa fuisse eo ipso tempore, quo Christianam sulcepere fidem. Primum esse aiunt id, quod in Caxumo vrbe estsub nomine S. Mariae de Sione, quod prima Altaris illius fundamenta posita sint e lapidibus ab illo monte petitis, sunt hic CL. Canonici et totidem Religiosi.

Mulieres templa ingredi non solent, praeterquam in vrbe Bazua, vbi duo sunt: prius pro viris, Michaeli Archangelo sacrum: posterius pro foeminis, sub patrocinio DD. Petri et Pauli,

Monasteriorum numerus exprimi non potest, ad XII. milliare ab Caxumo vnum est quod Alleluia vocatur, cuius no minis rationem hanc adferunt, quod quidam homo Religiosus, dum totus incumbit deuotioni pre eibusque suis, audiuerit accinentes Angelos in illo loco, Alleluia.

Monachus vxorem ducere nemo potest. Conuentus vitorum mulier nulla ingreditur, sed ne animal quidem vllum foeminei sexus. Multi in populo simul duas ducunt vxores, aliquando etiam plures, et impune quidem: non tamen his licet ingredi templa, sed possunt facto diuortio quasdam a se repudiare. Excommunicationis fulmen mirum in modum formidant, suntque quidam inter eos adeo denoti, vt quotannis profecti Hierosolyma, sanctum in uisant sepulchtum.

Fatentur Ecclesiam Romanam primam esse totius Orbis Christiani: Pontificem omnibus mortalibus maiorem, Christi Vicarium et successorem Petri Apostoli: suam veros secundo loco constituunt, ortam illam ab domo Dauidis gloriantes. Circumfertur apud eos Vaticinium, non habituros eos vltra C. Abunas siue Patriarchas ab Ecclesia Alexandrina, fuitque ille quem habuerunt anno AN. C. MDXX. centesimus, vnde quidam putant habituros eos nouum rectorem in rebus Ecclesiasticis ab Romana Sede. Alia quaedam Prophetia, cuius authores faciunt duos sanctos Eremitas, pollicetur, fore, vt Aethiopes cum Francis, id est Europaeis coniungantur, et destruant regnum Turcicum cum vtbe Mecha, capta etiam tota Aegypto, vt ita liber sit transitus Europaeis ad Abyssinos et his ad illos Sed et ipsi Mahometani aiunt in Fatis esse, vt locus sepulchti Mahometis per Aethiopas destruatur. Monothelitarum Haeresin, vt quidam putant, non amplectuntur, sed eredunt duas naturas in Christonobiscum, vt ex eorum Liturgia Aethiopica in linguam Latin am traducta apparer. Narrat ipse Prete Ianus in Epistola quadam ad Pontificem, accepisse se, scriptum esse in vita S. Victoris aliisque Piorum Patrum scriptis, futurum, vt Magnus quidam inter Chri. stianos Princeps facto Foedere se iungat cum Rege Aethiopum, neque sede eius praedictionis veritate dubitare.

Postquam quo loco res Ecctlesiastieae siue spirituales apud Abyssinos sint, exposuimus, non erit alienum ab instituto nostro, dicere, quid acciderit nostro tempore super conciliatione Ecclesiae Aethiopicae cum Romana, facto initio a celeberrima Legarione.

14.

Igitur paulo ante nostrum hoc seculum, Dauid Abyssinorum Rex, etsi adhuc esset a dolescens, sub tutela Helenae Auiae suae constitutus, motus felicibus successibus Lusitanorum in Orientali India, misit quendam nomine Matthaeum, natione Atmenium, cum quodam viro Principe Abyssino ad Alfonsum Albuquerquensem, Proregem Indiarum nomine Emanuelis Lusitaniae Regis, vt cum hoc rege foedus et amicitiam faceret. Misit autem Abyssinus ad Lusitanum regem super ea re litteras, cum donis inter quae tubus totus aureus, cum particula crucis Dominicae, inclusae auro. Hilegati, cum ex Lusitania in Indiam reuersi fuissent, qua quidem in Legatione et via totum decennium insumserunt, a primo discessus sui die ex Aethiopia, deducti fuerunt ad portum Ercocanum per Sequeitam Thalassiarchum Regis Lusitaniae: cumque Sequeria Vidisset, quam exquisitis honoribus et quanta laetitia Mattharus ab Aethiopibus exciperetur redux, abiecta omni quam hactenus fouerant dubitatione, crediderunt Lusitani, fuisse eum verum Oratorem et Legatum Magni Neguzi.

Hanc ergo nactus occasionem Sequeira fecit amicitiam pacemque perpetuam sui regis nomine cum Abyssinorum Monarcha, Prorege Barnagassae sui Principis nomine in foedus conceptis verbis iurante. Ipse Sequeira vicissim misit ad Aulam Prete Iani Rodericum de Lima legatum, cui se iunxit Franciscus Aluaresius, qui postea totam illam historiam litterarum monimentis consignauit. Reuersus est Rodericus exacto in ea legatione integro sexennio, annoni. mirum AN. C. MDXXVI. ducens secum Zagazabem Oratorem Abyssinum, quem Preta la. nus ad Regem Lusitanum miserat, nec non Franciscum Aluaresium, cum muneribus et lit. teris ad Romanum Pontificem. Exhibitae fuerunt litterae Aethiopicae Clementi VII. Papae, in vrbe Bononia, eo ipso tempore, quo Carolum V. Caesarem Imperiali cingeret Diademate. Faciebat Rex Aethiops in litteris illis suis ad Pontificem mentionem Eugenii IV. Papae, et Concilli Florentini, nec non vnionis et concordiae Ecclesiae Orientalis cum Romana.

Fecit anno AN. C. MDLIII. Lusitaniae Rex, quicquid excogitare potuit, vt Prete-Ianum plene acplane cum Romana con ciliaret Ecclesia. Etsi enim Legitus Dauidis Clementi regis sui nomine obedientiam pollicitus fuerat; dubita batur tamen (neec sine ratione) de promissi huius veritate et effectu, nisiauxilium aliq od spirituale affertetur, cum nondum penitus abiecissent Abyssini Eutychis et Diose ori haeresin, et dependerent adhuc ab auctoritate Patriarchae Alexandrini, a quo et ipsi Abunam siue Patriarcham accipiebant, qui erat rector et arbiter in rebus Ecclesiasticis, et ad miniistrabat Sacramenta, et docebat populum, et conferebat Ordines per vniuersam Aethiopiam. Consultissimum igitur maximeque necessarium visum est, verum et Legitimum ad eos mittere Patriarcham ab roma, et cum eo quosdam sacerdotes probae vitae et doctrinae non dubiae, qui conuerterent populum et in side confirmarent, disputando cum aduersariis, concionando, et vitae lumine praeeundo.

Et videbatur quidem huic rei lata aperta fenestra, cum Claudius Abyssinorum rex paucis annis ante adiutus fuisset milite a praefecto Lusitan o, bello contra Gradamelium Adelae regem

a quo in maximas redactus fuerat angustias: quin et idem Rex Aethiops in Epistola ad Stephanum Gamam appellauerat Christophorum Gamam fratrem eius Martyrem, qui in eo bello occubuerat. Communicato igitur consilio cum Iulio III. Pontif. Max. deinde cum Paulo IV. conclusum est, vt mitterentur in Aethiopiam XIII. Sacerdotes e societate Ieus, pleni pietate et doctina. Patriarcha salutatus fuit Iohannes Nunnesius Barettus, suntque ei adiuncti duo Episcopi, Melchior Carneus, et Andreas Ouiedus, sub titulo Episcoporum Niceae et Hierapoleos.

Expediuit hanc Legationem Iohannes rex, instruxitque proficiscentes omnibus rebus necessariis vltra desiderium nauigantium, additisque muneribus pro Rege Abyssino, nullis in retam sancta parcens sumtibus.

Vt autem hi omnia inuenirent expeditiora, iussu eiusdem regis ante eos in Aethiopiam ab Goa vrbe profecti sunt Iacobus Diazius et Consaluus Rodericus, vt exquirerent, quo animo esset Magnus Neguz, et quid de conuersione populi illius sperandum foret. Hi duo admissi ad Monarcham Aethipum, ost enderunt ei litteras Iohannis Regis, quibus magnam prae so laetiriam ferebat Rex Lusitanus, ob vnionem eius cum caeteris per orbem Christianis, quod ipse quoque secutus exemplum aui patrisque sui, sidem amplexus fuisset romano-catholicam.

Lectis his litteris obstupuit Monarcha iste, vt qui hihil minus cogitasset, eumque interpellasser Seretarium siue Interpretem litterarum, adiunxit, mirari se, cur rex Lusitanus haec talia ad se scriberet. Etsi enim maximi faceret amicitiam huius regis, nunquam se tamen commissurum, vt vel latum vnguem a maiorum suorum Religione discederet.

Neque tamen kpropterea abiecit Rodericus animum, sed omnibus modis Claudium ad veritatem adducere conatus est, frustra id quidem cum Conciliorum auctoritatem et Historias Ecclesiasticas, quas Rodericus frequenter adducebat, neque ipse Rex, neque quisquam Principum Aethiopum asse queretur.

Animaduertens igitur iniquis suos sermones accipi auribus, composuit et in lucem emisit Librum, Chaldaica scriptum lingua, quo errores Abyssinorum refutauit, ostenditque auctoritatem Sedis Romanae supra omnes alias Ecclesias. Hic liber magnorum motuum causa fuit in regno, quos vt euitaret rex, magna dexteritate vsus Fuit in eo supprimendo.

At Iacobus Diazius, videns se inutiliter consumere tempus, et iam terminum reditus sui applicari valedixit Abyssino Regi, cumque delarus Goam exposuisset, quo loco res paud Abyssinos esset, negauit sibi consultum videri, vt ipse Patriarcha cum Synepiscopis suis manifesto se exponeret periculo, simulque sanctae Sedis auctoritatem in discrimen vocaret. Sed erantalii, qui tam salutare consilium non prorsus abiiciendum arbitrabantur, sed mittendum Episco. pum Hierapoleos cum duobus tribusves sociis, qui maiore auctoritate susceptum pertactarent negocium, in quo tam infeliciter versatus fuerat Rodericus. Suscepit magno anime in se Hieropolitanus hanc prouin ciam, seque in viam dedit, assumto Emanuele Fernandesio et aliis quibusdam, numero sane non magno. Hi vbi in Aethiopiam ad Abyssinos venerunt, patiendi potius quam disputandi inuenerunt materiam, eo quo Claudius Rex victus et in acie caesus, fratrem Adamum suc cessorem nactus fuisset, iuratum Sedis Romanae hostem.

Hic traxit secum in bellum Episcopum illum eiusque socios, eosque crudeliter admodum habuit, non minore saeuitia vsus in Abyssinos, qui conuersi fuerant. Sed et hic ipse paulo postae Turcis victus caesusquefuit, qui Episcopo eiusque sociis omnes eripuerunt facultates, vnde in extremam redacti sunt paupertatem et miseriam, destitutique omnibus ad alendam vitam necessariis, coacti fodere et vertere humum, donec omnes illis calamitatibus immortui sunt, excepto vno, qui deinde praefuit circiter quingentis Catholicis, partim Lusitanis, partim Abyssinis conuersis, vsus in hoc officio suo incredibili patientia.

REGNVM MONOMOTAPAE.

SVMMA CAPITA.

2 Fruitut aere temperato, abundat fluminibus, quorum arenae auriramenta vehunt. Syluae hic frequentes, inque iis multi Elephanti. Copiafrumenti, pascuorum, et aurifodinarum.

3 Incolae huius regni sunt validis corporibus praediti et optimo temperamento, colore nigro. vestibus vtuntur e gossypio, sibis ex oriza, milie, carnibus, piscibus cum oleo Sesamino. Modus seruiendi Regibus flexis genibus. Regum Custodes corporis et alii exercitus. Mulierum Monomotapensium audacia, quae in bellum proficiscuntur exemplo Amazonum.

5 Ratio Politiae apud hanc gentem. Iustitiae exercendae expedita ratio. Causae in aperto campo deciduntur, iudice solis restibus contento, nec reum in carcerem compingente. Tria crimina seuerissime puniuntur: Veneficium, Furtum, Adulterium.

6 Monomotapensium a Fide Christi defectio: qui conuersi per Consaluum de Sylua Iesuitam, eundem postea trucidauerunt, persuasi a Mahometistis. Huius mortem quomodo Lusitani vlti fuerint.

ETSI de hoc regno pauca ad nostram cognitionem peruenerunt, dicendum tamen aliquid de eo est, quantum ex aliorum narrationibus hausimus, vnde et de visinorum regum po tentia iudicium ferri poterit, puta de Abdelense, Monomugiense, Matamense et Angolense, qui omnes regnorum amplitudine et potentia huic, de quo dicere instituimus, facile cedunt. Est igitur Regnum Monomotapense, quod ab aliis Benomotanum dicitur longe lateque diffusum, cuius rex etiam Imperator Aethiopum lingua appellatur. Situs huius regni aliquo modo Insulam refert, cingiturque duobus praegran dibus brachiis fluuii longe maximi, qui e Zembre Lacu profluit, estque hic ipse Lacus, e quo progreditur Nilus versus Orientem et Septentrionem, sicut ex alio Lacu Zayre versus Occidentem oritur. Huius fluuii ramus is, qui septentrionale latus includit, dicitur Cuama: at alter qui Monomorapam ab Occidente et Meridie alluit, a nostris vocatur fluuius S. Spiritus. Ad Orientem habet hoc regnum Oceanum. Putatur ambitus huius Insulae continere DCCL. Leucas Vrbs totius regni primaria est Benomotaxa, vbi Rex commorari solet: proxima ab hac vocatur Symbas. Neque tamen intra huius Insulae limites cohercetur regis huius potentia, cum imperium eius multo longius extendatur, tam in mediterranea, quam secundum littus vsque ad Promontoria, Mozambicanum et Bonae Spei. Soluunt enim vicini reges nonnulli huic tributum, interque eos Butuensis, cuius regnum porrigitur a fluuio S. Spiritus, vsque ad Promontorium Currentis. Spectatur etiamnum in hoc regno celebre illud aedificium Symbaoae, olim ex quadrato lapide durissimo structum, incredibilis magnitudinis: suntque qui hic collocari debere putant Agysimbam Regionem Ptolemaei, vel allusione nominis persuasi, vel ratione situs.

2. Natura soli huius regni.

Irrigatur hoc regnum plurirnis fluuiis, inter quos facile excellunt, qui hodie dicuntur Panamis, Loanga, Arruia, Mangionus, aliique, qui fere omnes auri ramenta sabulo suo vehunt. Aere gaudet regio valde temperato; solum bo. num est et iucundum aspectu, quanquam sit crebris syluis nemoribusque obsitum. Magna hic copia est frumenti et variorum animalium, inprimis frequentes hic sunt Elephanti, vt ex numero dentium siue cornuum, quaeinde ad alias gentes asportantur, nonnulli iudicent, quotannis ad V. millia harum bestiarum ibi inter fici. In eo terrae spacio, quod a Cuama fluuio vsque ad Promontorium Currentis porrigitur, et inde ad fluuuium S. Spiritus, campi pleni sunt gregibus et armentis animalium, quod vento marino frigidiusculo perflentur: hoc tamen mali habent, quod prope destituuntur lignis. Ad ripam Cuamae fluuii crebri assurgunt colles et montes cooperri arboribus, quorum conualles gratis perluuntur fluuiolis, habitanturque ideo frequenter: his autem in montibus crebri oberrant Elephanti. Inuenitur multis in locis per hoc regnum aurum, quod non fluuiorum duntaxat arenae suppeditant, sed et viscera terrae. In hoc autem diuitiarum genere excellit regnum Butuense, accedentibus pascuis vberrimis. Lignorum tamen in eo est penuria, et venti frigidiusculi, qui hic spirant a plaga Antarctica.

3. Mores incolarum.

Est populus hic statura fere mediocri, colorenigro, temperamento bono, corpore valido, Vestes sibi ipsi consiciunt, e gossypio, quamuis et aliunde ad ipsos telae afferantur. Vile vulgus ferarum pellibus tegitur, Rex vero aduectitio panno non vtitur, quod metuar, ne is

intoxicatus sit. Qui in his oris fuerunt, persuadere nobis conantur, militiam regiam porissimum constare ex armatis mulieribus, quae instat Amazonum arcu sagittisque peritissime vrantur, mit tentes filios, quos pepererum, ad patres extra prouinciam, puellas secum retin entes: et has quidem mulieres versus occasum habitare, non longe a Nilo fluuio.

Qui regi huic seruitia praestant, eos insidere genibus necesse est. Quod apud nos magnates faciunt, vt adstent corum Principe, id hi proceres sedentes faciunt. cibum aut potum non capit, nisi a Praegustatore examinatum; praeferuntur ei haec arma: securis et duo iacula. Nartant eum ducentos canes excubitores habere.

Qui regnum hoc incolunt, vulgo viuunt ex carnibus, oriza, milio, piscibus, cum certo quodam olei genere. Magna est horum hominum in cursu celeritas, vt et equorum pernicitatem aequent, ducitque quisque tot vxores, quot ipse vult. Est alicubi in hoc regno tanta lignorum penuria, vt fimo vtantur ad alendum ignem.

4. Opes et Robur Militare.

Exauricopia, quod in Monomotapa reperiri vulgo diximus, facilis potest de eorum diuitiis, qui id regnum incolunt, fieri coniectura. Nam Rex ab iis aliud tributum non exigit, quam seruitia quae dam et opera gratuita, cum donis muneribusque, sine quibus coram eo ne comparere quidem fas est. De viribus eius in bello aliud nihil constat, quam quod totum regnum scate populo, et poerique satis sunt animosi, leuiter tamen et perfunctorie armari.

5. Modus Gubernationis.

Solet hic rex Regum Principumque, quibus ipse imperitat, vel quos sibi beneficii iure deuinctos habet, filios et haeredes in aula sua secum educare, vt patres eorum in fide et officio contineat. Carceres hic nullisunt, quod satis sit, reum testimoniis conuictum fuisse. Crimina quae grauissime puniuntur haec sunt: Incantario, Furtum, Adulterium. Ersi autem vxo. res simul plures habent, ea tamen, quam primam vir duxit, caeteris potior habetur, vt filii eius patri succedant in bonis, et reliquae ei ministrare cogantur.

6. RELIGIO.

Statuas et Idola Monomotapenses non adorant, sed dicunt se vnum venerari Deum, quem ipsi Mozimon nominant. Regnante Sebastiano Lusitanorum Rege accidit vt Inanioris Regulus, Monomotapensis Regis Beneficiarius conuerteretur opera Petri Consalui de Sylua, Iesuitae, qui et paulo post baptizauit ipsum Monomotapae regem cum coniuge, indiditque Regi nomen Sebastiani, et Reginae, Mariae. Regis exemplum secuti sunt circiter CCC. proceres, qui et ipsi Baptizari voluerunt. aliquo tempore post per suaser unt quatuor Mahometistae, quos Rex in deliciis habere solebat, Regi, Consaluum esse Magum, qui regem Magicis suis incantationibus transuersum raperet: sed et eundem Consaluum Speculatorem in regno agere, qui populum ad seditionem commoueret. Gredidit rex, qui iuuenis admodum erat, susurronum horum accusationibus, effecitque, vt Consaluus ab octo seruis regiis interficeretur, eiusque corpus abiiceretur in Mensiginam fluuium. Hoc interfecto, eodem furore occisi sunt L. homines nuper ad Christum conuersi. Cum autem quidam ex optimatibus regni, inque primis Lusitani Regem deatrocitare facti monuissent, excusauit se is vt poruit, translata culpa in Mahometanos istos, quos et e vestigio iugulari iussit, alio sque huic crimini affines ad supplicia conquiri. Et videbatur quidem Religioni Christianae strata esse semita: verum Lusitani, cum deberent sub missis nouis concionatoribus facilitate et doctrina admissum errorem corrigere, statuerunt caedem Consalui armis vindicare.

Adueniente ergo cum numerosa classe, in qua multi nobiles Lusitani erant, Francisco Barreto, Rex Monomotapae, videns sibi imminere cladem aliquam, mittit ad Franciscum Oratores, qui pacem peterent. At Thalassiarcha iste, cum auro regio inhiaret, contemtis aequissimis regis conditionibus bellum spirabat. Finis expeditionis huius is fuit, vt tam formidabilis illa classis in fumos abiret, consumtis Lusitanis militibus ab aeris singulari qualitate, quae Europaeis hominibus est intolerabilis. Ab eo tempore pauci ibi superfuerunt Christiani, quorum quae hoc aeuo ibi locorum sit fortuna, nobis non est facile explicare.

REGNVM CONGO.

SVMMA CAPITA.

1 Amplitudo et limites huius regni Diuiditur in VI. Prouinctas, quae sigtll atim describuntur cum Vrbibus suis primarits.

2 Error antiquorum, qui hanc partem siue Zonam Orbis Terrae inhabitabilem existimauerunt: Aequinoctium hic prope arernum. Hyemis tempore, cum nos Aestatem habemus, perpetuo hic pluit.

3 Qui sint primi nominis fluuii in hoc regno, Zairae et Lelonda, in quibus reperiuntur Crocaedili et Hippopotami.

4. Narratio exactior, quid anaquaeque prouincia singulare habeat. Bamba gignit elephantos et Tygres. Zebra animal Mulo non dissimile. Bubali syluestres, Feles Ciuerrae, serpentes XXV. pedes longi; quorum carnibus pescuntur Aethiopes. Mirifici Arieres, Chamaeleorites, Psittaci, Pellicani. In Prouincia Congo Elephanti, Simiae, Crystallifodinae. In regione Pemba noua species frumenti, cui Luco nomen est, itemque Milium album, ficus Indicae, quas Bannanas vocant: Palmae arboris nouum genus, suggerens incolis oleum, pinum, acetum, fructus et panem. Montes pleni Iaspidibus et porphyrite lapide. Loanda Insula cochleas habet Cinericei coloris, splendentes admodum, nec non admirabilem arberem Ensandam, quae certum genus telae fert, vnde Aethiopes sibi parant vestimenta. Balenaenigrae et Sardinae.

5 Color temper amentum corporis, forma et habitus horum populorum: eorum domus et adisicia: qua vtantur in mercimoniis moneta, quib usque nauibus in pugna marina. Mores eorum non multum absimiles Nigritarum moribus. Quomodo sae inuicem maene falutare soleant. genus vestimenti e storeis ex corticibus arborum. ques obseruent ritus in bibendo, comedendo, dormiendo. Medicinaeeorum e simplicibus herbis, quarum ipsi cognoscunt virtutes. Quem honorem deferant regisuo.

6 Diuitiae incolarum consistunt in negociatione, in metallis, Elphantis, Ciuerta, piscatione Ostreorum, telis e palma arbore desumtis et Crystallo.

7 Robur militare huius regni, et quot in de armatorum hominum millia in bellum haberi possint. arma Congensium.

8 Politica huius regni gubernatio, Leges, Praefecti Iustitiae et Iuri dicundo per singulas prouincias. Disciplinae militaris: ratio ducendi Ordines. triae instrumentae, quibus summus dux militiae vritur. Signa profection is et receptus.

9 Idololatria Congensium. quo tempore et per quos Fides Christi in hoc regno annunciata et recepta fuerit. Iesuitae pracipuae huius rei Organa.

ETSI ne de hoc quidem regno adulta vel sufficiens cognitio ad nos peruenerit, vnde eo disserere ad eum modum quo de caeteris non possumus: speramus tamen Lectorem contentum fore earum rerum expositione, quae nobis diligenti per qui sitione innotuerunt.

Est autem regnum Congo siue Congi amplissimum, vt quod extendatur a Promontorio S. Catharina, quod abest vno et dimidio gradu a Linea Aequinoctiali, porrigaturque vsque ad Promontorium Ledo versus Meridiem. Fines eius sunt ab Occidente Occanus Aethiopicus, a Meridie Montes Luhae et Caphres Aethiopes, ab Oriente Montes, e quibus defluunt amnes in Fontes Nili: ab Aquilone habet regnum Beninense. Comprehendit itaque hoc regnum ingens spacium, nempe a medio gradu tertio lateris Meridionalis vsque ad XIII. gradum versus Polum Arcticum, non minus DCLX. milliaribus Italicis. Subest huius regis imperio etiam Loandae Insula, quae sira est intra duo brachia Dandi fluuii, quorum illud Bengo vocatur, hoc Coanza. Sed et Insulae quae dam Zairae fluuii huius agnoscunt dominium. Porro ipsum regnum diuiditur in Prouincias VI. quarum haec sunt nomina. Bamba, Songo, Sunda, Pango, Batta, et Pemba.

Ponigitur autem Prouincia Bambae secundum longitudinem littoris ab amne Ambrisio vsque ad Coanzam fluuium, complectiturque intra se multas Dynastias siue Principatus. Caput huius est Bamba ciuitas, quae nomen suum impertit toti Prouinciae, sicut et caeteris accidit, vt ab Vrbibus primariis denominentur. Alluitur vtrimque Losa et Ambrisso fluuiis, distatque a mari milliaribus Italicis circiter C.

Secunda Prouincia, nomine Songo sita est in loco, quem Zaira et Loangus am nes circumfluunt, exten diturque ad Ambrisium fluuium ab Aquilonari latere, sub gradu septimo cum dimidio, finitque iuxta Rupes Rubras in finibus regni Loango. Caput huius Prouinciae est Songe ciuitas.

Tertio loco occurrit Sunda, quae spacium obtinet circa Congum Vrbem, cui Lusirani nomen S. Saluatoris imposuerunt, extenditurque hinc XL. milliaribus Italicis siue VIII. Germanicis vsque ad fluuium Zairam. Metropolis eius est Sunda.

Pango quae quarto loco a nobis recensita est, aliquando Peculiare regnum fuit, Congensi minime subiectum. Attingit autem ad Septentrionem Sundam, a Meridie Battam, ab Occidente Songum, et ab Oriente Montes Solis. Primaria Vrbs eius est Lango, ciusdem cum Prouincia nominia, sita ad Occidentale littus

Prouincia Battensis attingit a Septentrione Pangensem, et ab Oriente Barbelam amnem, porrigitque fines suos vsque ad Montes Solis: a meridie horum montium coniungit se rursus Barbelae, tangitque montem qui exustus dicitur. Caput cius est Batta oppidum.

In Prouincia Pemba, quae vltima est, spectatur Congo Ciuitas, quae et Banza dicitur, id est Curiae siue Regiae. Incumbit haec monti, distans a mari quasr CL. milliaribus Italicis siue XXX. Germanicis. Spectatur hic mons satis altus qui circiter II. milliaria Alemannica complectitur, totus obsitus vicis, pagis et habitationibus hominum, tantae bonitatis, vt credatur alere C. incolarum millia.

2. Qualitas et Natura soli.

Si locus dandus est veterum opinioni, qui crediderunt Zonam Torridam siue Exustam ob nimios solis ardores habitari non posse, dice mus et nos, hoc regnum habitatoribus omnino vacuum esse.

Sed longe aliter habet, diuersum nobis offendente Eduardo Lupo, Lusitano, qui diu cum aliis gentis suae hominibus in his locis versatus est, et bona fide nobis narrat, aerem ibi tam temperatum esse, vt Hyems similis fit Auctumno per Italiam, nec incolae necesse habeant, mutate vestimenta aut ignem quaerere. Quin et summa montium inga nec nimiis niuibus nec frigore, vt alibi, rigere: alicubi etiam magis calere hybernis mensibus quam aestiuis, ob assiduas pluuias, quae prope quotidie cadunt, duabus horis ante, totidem post meridiem. Neque tamen negat calorem in his locis ab hominibus Europaeis non bene ferri posse.

Noctes hic fere aequales sunt diebus, vt exigua per totum annum obseruetur differentia. Cum nos Ver habemus, apud ipsos Hyems est: incipit enim a.d. XV. Martii, desinitque sub initium Septembris, ita vt perpetuae cadant pluuiae totis prope quinque mensibus, nempe A. prili, Maio, Iunio, Iulio et Augusto. Hoc omni tempore vix vlla dies serena illucescit, cadentibus densis imbribus, qui tamen omnes ab arido solo exsorbentur. Contra aestas siccissima est et fere pluuiis omnino destituta. Hinc fit, vt flnuialis aqua spissa fiat atque lutulenta, quae cumpluuiis creuit, communicat hancpinguedinem agris. Per Aestatem flant hic venti, quos I. Caesar et ante eum Hippocrates Etesios nominauit, Lusitani appellant hunc venrum Magistrum siue Generalem, quod hic potissimum spiret. Huic eidem causa tot pluuiarum adscribenda est, cum agiter nebulas in sum. ma montium, quae vbi condensatae sunt, in gutrasabeunt, et in humum delab untur, suntque hae nebulae in montium cacuminibus certa futurarum pluuiarum indicia. Sunt igitur hae pluuiae in causa, vt famosissimi illi fluuii, Nilus, Niger et Senega tantopere excrescant, cumm nonnullis aliis harum partium, qui partim in Occeanum partim in Mare Mediterraneum irrumpunt, et campos quos perluunt, admirabili foecunditate sua imbuunt.

Cum igitur tam magni continuique cadant imbres iis mensibus, quibus apud nos aestas est, non tanrum in hoc, sed et Abexinorum regno: non est mirandum tantopere excrescere fluuios istos atque inundare terras, etsi in Aegypto aliisque locis aridis (praeter quam circa Alexandriam) pluuiae nullae cadunt. Hinc enim fit, vt quotannis Nilus adeo intumescat, et eluuie sua pingues faciat agros, qui sine dubio prae siccitate omnino fierent steriles, nisiad hunc modum stercorarentur. Haec causa mouit veteres, vt sacrificarent Nilo, appellantes cum Bonum Genium, quin et Christiani in illis locis viuentes, etia mnum hodie inundationem Nili miraculosi quid arbitrantur sine qua Aegypriis same pereundum esset.

At per aestatem regnantibus Euronoto et Borea, ventis frigidioribus, refrigeratur terra, quod idem et Aquilo Eurusque apud nos faciunt. Sic enim serenatur aer, sic exigente apud Aethiopes et natura terrae et climate coeli. Et profecto, nisi Aethiopum Congique regnum horum ventorum beneficio per flaretur, incolae intensissimum illum calorem perferre non possent. Qui Graeciam, Cretam, Cyprum, Asiam minorem, Syriam Aegyptumque incolunt, eiusdem venti perfcu untur beneficio.

Notandum autem Montes Aethiopiae atque Congi vici narumque regionum nunquam contegi niuibus, nisi forte illi, qui verius Bonae Spei Promontorium extenduntur, vel quos Lusitani Sierra Neuada, id est, Montes Niuosos nominant. Quod si in Congi regno Nix vel Glacies haberi posset, non est dubium, quin vtraque auro non modico vendi posset ad refrigerandam porionem. Vnde patet quam vanum sit, dicefe solutionem niuis causam esse exund ationis horum fluuiorum, cum ea continuis quinque mensium imbribus tribuenda sit.

Fluuiorum Regni Congo maximus est Zaira, qui oritur ex secundo lacu, vnde Nilus emergit, potestque inter praecipuos Africae censeri, narrant ostium eius in latitudine habere in XXVIII. millia pass. Conficit hic multas magnasque Insulas, recipitque; inter alios fluuios Vambam et Barbellam, qui e primo la cu egrediuntur. Influunt in Zairam et alii, quorum scaturigo est ex lacu Aquelondae: inter quos facile primi sunt Coanza et Lelonda, quorum ille limes est regnorum Congi et Angolae: in hoc inueniuntur Crocodili et Hippotami, vnde Equorum Insula denominatur, Est autem Hippopotamus animal quadrupes, coloris subfusci, paucos habenspilos, egrediens in terram vt pascatur nocte, mane autem denuo insilit in aquas. Capitur aliquando et cicuratur ab Aethiopibus, qui eorum animalium laudant celeritatem: cauendum tamen esse aiunt, ne nimis prope ad fluuios siue lacus agantur, quod his visis, repente sese in eos demergant. Gignunt hi fluuii etiam Vaccas

Marinas, quae aliquot diebus in sicco viuere possunt. Caeterum abundantia aquarum cum calore solari coniuncta, red dunt has regiones supra modum fertiles, vt magna hic inuemiatur copia plantarum, herbarum, fructuum et frumenti, nec dubium est, quin multo plus proferret solum, si drligentius coleretur.

Sed videamus si placet, exactius, quid vnaquaeque Prouincia ex iis, quas supra descripsimus, singulare habeat, postea omnes iunctim considerabimus.

In Pamba mons est, ex cuius visceribus mulrum effoditur argenti aliorumque Metallorum. Abundat insuper haec Prouincia Elephantis, ob multitudinem syluarum, in quibus illi viuunt. Sunt autem hi Elephanti immani corporis mole, cum crescant ad medium aetatis suae: perhi. bentur autem viuere posse CL. annis, Quos nostra aetas in Lusitania aliisque Europae partibus vidit, ii multo minores erant, quod in iuuentute e patrio solo exportati, non satis commode ferrent nostrum coelum. Potest autem belluarum istarum vastitas colligi ex magnitudine dentium, cum reperti sint, quibus fuerit pondus CC. librarum. Vocant autem Congiani dentem siue cornu Elephanti sua lingua, Mene Mazano: Elephantos iuniores Moano Manzo. Auriculae eorum non sunt minores amplissimis Clypeis turcicis, qui vero maximas habent, earum latitudo ad VI. pedes accessit. cum ingrediuntur, applicant eas scapulis, harumque et caudae opera profligant musca, quas et occidere possunt atque elidere collecta in rugas cute. Pilos in extrema cauda habent crassos admodum, instat iunci, nigros tamen et splen dentes: iuniores vero elegantiores, vnde et maioris precii. Videtur autem veteribus parum cognita fuisse natura Elephantorum, cum scripserint, non habere eos genua neque suffragines vnde et crura flectere non posse, sed dormituros applicare se arboribus, quibus perffraudem succisis capiantur: et vero secus haec omnia habere, non tantum Lusitani et Hollandi deprehenderint, sed et au)twyi/a testerur: sunt enim iis omnino iuncturae, vt se demittere et attollere in altum possint. Tygres quoque hic sunt frequentes, quarum figutam hinc inde apud nos picturae ostenctunt.

Negat Eduatdus hanc bestiam facile appetere coloris albi homines, nigros vero infesto morsu iuuadere solere, factumque fuisse, vt cum duae tigrides, duos vna dormientes homines offendissent, Europaeum et Aethiopem, relicto albo, vtraque harum ferarum nigrum magno furore inuaserit, eumque dilaniauerit. Stimulatae fame rapiunt animalia domestica, si feras in agro aut syluis nancisci nullas possint, Congenses eas vocant Engoi.

Habet haec eadem prouincia peculiare animal, quod ab incolis Zebra vocatur, simile prope per omnia Mulo, nisi quod generet foetumque procreat. Color aurem ei per toram cutem inprimis varius.

Pili enim in cute a spina dorsi vsque ad veritrem tribus coloribus perpicti sunt, albo, nigro et flauo, in quorum colorum distributione natura proportionis fuit obseruantissima, cum quaelibet linea siue stria tres digitos lata sit. Gignunt autem haec animalia singulis annis pullos suos, instar equorum, suntque mirae feritatis atque pernicitatis, vt apud Lusitanos in prouerbium abiuerit Celeritas Zebrae. Si mansuefieret haec fera, posset eius idem esse in bellis vsus, qui equi, ob celeritatem, vel ad ferendum equitem, vel trahendum currum, cum nihil ci horum videatur Natura negasse. Cum autem in hoc regno equi nulli sint, nec Aethiopes nonerint clcurare Zebram, neque denique bobus in trahendis oneribus vtantur, quanquam multos habeant: ipsi homines iumentorum vicem praestant, et onera subeunt. Qui enim iterfaciunt, baiulorum gestati dorso, sqepius mutant seruos; donec ad locum optatum perueniant.

Sed et alia nobisque ignota hic reperiuntur animalia, quorum quae dam magnitudine boum sunt, alia minora, quae ab iis vocantur Empalanges: necnon Bubali feroces admodum, et Lupi, quibus est olfactus ex quisitissimus, quique valde appetunt vinum siue oleum e palma arbore extractum. Neque desiderabis hic Vulpeculas, Ceruos, Capreolos, Cuniculos, inprimis Lepores magno numero, quod non ita agitentur canibusaut capiantur reti, velut apud nos.

Felium Ciuettarum hic non exiguus numerus, quae mansuefactae in domibus aluntur, vt inde extrahatur fragrantissimus ille liquor, qui neque nostris officinis ignotus est.

Serpentum et viperarum hic varia genera, quorum quosdam ad eam accedere vastitatem natrant, vt XXV. pedes longi fiant, V. lati, cum longa aluo et laxa, rictus vero fauciumque tanta est capacitas, vt ceruum vel aliud animal paris magnitudinis deuorare queant. Viuunt tam in aquis quam arida. Saturi hi Dracones facile sopiuntur et ab incolis occiduntur, qui horum vescuntur carnibus, easque meliores quam volatilium praedicant. Praeter haec monstra sunt et alii serpentes siue viperae, minores quidem multo, sed quarum tam praesens est venenum, vt hominem admorsum intra horam vigesimam quintam ad Ditis ostia relegent.

Visitur et in eadem Prouincia Pamba animalis quoddam genus, magnitudine arietis, alas Draconinas habens, cum cauda oblonga, prominente ore, in quo plures dentium ordines. Viuunt haec monstra carnibus crudis, pedes habent duos, pellem ruffam virdidi ac caeruleo colore variegatam. Multos quoque hic reperire est Chamaeleontes.

Iam de Auibus percunctanti occurrent plurimae Gallinae et Pulli Indici, Pauones, Anseres, Anates, Perdices duûm generum, Phasiani, Columbae, Turtures, Aquilae, Falcones, Milui et Pellicani. Adde his et Psittacos, tam viridis quam cinericii coloris, cum ingenti numero auium rubescentium, pulcherrimarum quidem,

quae colore non longe a Phoenicoptero abeunt. Quas in Candriis Infulis habent incolae suauiter cantillantes, eas ne hic quidem desideraueris auiculas.

Prouincia Songo prae caeteris multos alit Elephantos, et magnum simiarum numerum, quae varias cient gesticulationes et nugas, dum praetereuntes homines imitari conantur. De animalibus, quorum supra facta est mentio, hic racendum putamus. Multum effoditur hic Crystalli, nec non metallorum, ferro tamen praecipuam aestimationem obtinente: quod quidem eruitur et in Prouincia Pemba ex magno illo monte, cuius supra mentionem fecimus, in enumeratione Prouinciarum. Huius quidem montis solum supra modum ferax est omnium rerum bonarum, ob bonitatem aeris: hic enim aquae saluberrimae, et herbae optimae, et armenta ac gregens numerosi, et arbores fructiferae semper virentes. Frumeto omnis generis abundant inprimis Luco, (vt vocant) quod tanti faciunt quanti nos optimum triticum. Simile est granum hoc grano Sinapis, nisi quod paulo superat magnitudine. Molunt teruntque hoc pistrinis manuariis et versatilibus, vnde emergit farina suauissimi saporis. Panis qui inde conficitur, vix quicquam bonitate cedit nostro. Est autem huius frumenti ingens copia in Regno Congo, quo superioribus annis delatum fuit ex iis partibus, vbi Nilus capessit originem suam, inprimis vbi transit secundum lacum.

Crescit insuper hic magna vis Milii Albi, quod ab incolis appellatur, frumentum (siue Mazza) id est Granum de Congo. Prouenit insuper hic Maizum siue Frumentum Indicum, quod tamen non magniaestimatur: incolae vocant Mazza Mamprito, id est Far Lusitanicum. Oriza, quanquam hic belle crescat, in exiguo ramen et ipsa est precio. Fructuum arboreorum hic magna est copia et varietas, quibus potissimum plebeii homines aluntur, nam et poma citria, et limonia Medicaque admitandae hic sunt suauitatis. Ficus Indicas, quas vulgo Bannanas vel Vannianes vocant, quaeque ab Hebraeis Aegyptiis ac Syris Musae vocari putantur, nusquam maiore affluentia, quam hic inueneris. Gustu sunt suauissimo, dulcedine cum aciditate quadam permixta, necearum esus quantumuis largus quicquam nocet ventriculo, cum alimentum praebeant optimum. Campi hinc inde consiti sunt variis arboribus e palmarum genere, quarum aliae quidem ferunt dactylos, aliae vero nuces Indicas. Tertia palmarum species vtilissima est, cum suppediter colonis et oleum, et acetum, et fructus et panein. Oleum exprimunt e fructibus huius arboris, sieuti nos e baccis oliuae, estque eadem oleo illi consistentia et color, qui nostro Butyro, nisi quod paulum ex flauo in viridem degenerat.

Hoc illis et Butyri et Olei vsum praestat, cum ro lucernas alant, et corpus vngant ad celetitatem: estque praeterea multiplex huius olei vrilitas. Vinum etiam extrahunt e summa arboris huius stirpe, perfosso cortice, vnde stillat liquor albicans, limpidus idemque gelidus. hic primum dulcis est, vt iucunde bi batur, sed asserua. rus diutius acescit, vt ad lactucas instar aceti adhibeatur. Hoc vinum recens haustum, suscitat vrinam, vnde paucissimos hic reperias calculosos. Si quis se eo inuitet hilaricis, inebratur; citra tamen noxam. Panem insuper coquunt e nucleis fructuum huius arboris, qui coccos ferunt amyg dalis dulcibus similes, gustus suauissimi. Ipse fructus intus et foris viridis, salubriter comeditur, tam crudus quam coctus.

Sunt praeter has omnes et aliae arbores, quarum fructus appellatur Colae, ad nucis pineae accedens magnitudinem. intus latent nuculae quatuor rubicundae, quas confractas dentibus lingua in ore versant, ita extingui affir mantes sitim. Hae nuculae in aquam coniectae, eam acescere faciunt, vt grata sit palato, iuuet stomachum, et corroboret epar. Inueniuntur et aliae palmae, sed quas syluestres dicere possis, quae vberrimos proferunt fructus aptos ad cibum, et quorum foliis ad varios vsus in domo iuuantur. Ogagues arbores sunt, ferentes fructum similem flauis prunis odore et gustu suauissimo. Quid iam dicam de fructibus, quorum felix in Medicina vsus, inprimis de Tamarindis dulcibus et acidis, quibus curantur inflammationes febriles? Aethiopes et Turcae his quam salubriter vtantur, notum est, qui pulpa horum fructuum cum aqua mixta refrigerant epar, renes, omnesque partes interiores, inprimis cum iter faciunt. Melonum, Cucumerum, Peponum quantum hic sit, dicere nihil attinet.

Saxorum atque lapidum ad aedificandum, et glaberrimi marmoris magna copia, vt vel ex hoc solo ingentia Templa et Basilicae extrui possint. Multorum montiunt viscera scatentla. spide et Porphyrite lapide, adde et marmore candido et versicolori, quod Romae Numidicum et Africanum appellatur. Postremo adnascitur quibusdam saxis Hyacinthus lapis, qui facile in de separari potest. Si permixti hi lapides relinquantur, possunt inde fieri columae inte. grae, Obelisci aliaque operaad miraculum vsque pulchra ob admistos marmori Hyacinthos. Taceo iam inueniri rupes, e quibus exscinduntur Metalla, inprimis Aes virdis flauique coloris, vnde fundi possumtstatuae alique vtilia opera confici.

Iam de fluuiis huius regni aliquid dicendum est. Zaira Amnis est huius regni omnium maximus, qui partim ex eodem profluit lacu, ex quo Nilus otitur. Abundat autem fluuius iste aquis supra modum, vt in latitudinem V. millium et D. pandatur, antequam mare intrat, ingressus autem Oceanum, retinet aquas suas dulces per XII. vel XVI. Leucas, non intermiicens eas salsis marinis: vnde nautae facile discere possunt vbinam locorum nauigent. Possunt etiam vel maximae naues onerariae, sine

vlio periculo per ipsius alueum adscendere ad quintum vsque milliare: sed deinceps occurrunt impetuosae cataractae et formidabilia praecipitia, horrendosque fragores longe lateque cient, vt Nilum, Rhenum et Danubium alicubi facere nouimus.

Lelonda alluit pedem montis, in quo Regia Ciuitas Congo extructa conspicitur: hic cessantibus pluuiis hybernis multis locis vadosus fit. In tipis Loandae Insulae reperiuntur conchae quae dam subcinericei coloris, valde splendentes: quamuis autem et alibi per regnum Congo similes inueniantur, Loandenses tamen maiori in precio sunt.

Ensandae arbor est nobis ignota, sempervirens, cuius multae praedicantur virtutes, quam uis autem rami eius in magnam excrescunt altitudinem, demittit tamen inde velut filamenta quaedam, tenuia quidem, quae vti terram contigerunt, agunt radices, et sic arbor illa multiplicatur incredibilem in modum. In primo corrice huius trunci serpit lanugo quaedam, e qua purgata fieri possunt vestes pro tenui plebecula. Crescunt et in crepidine maris arbores quaedam, quarum radices vnde marina alluit: his inueniuntur ostrea humani pugni magnitudine, gustus gratissimi, ideoque accolis probe nota, a quibus vocantur Abixi-mitare, quasi tu dicas pisces petrosos.

Circa huius Insulae partem exteriorem multae visuntur Balaenae nigrae, perperuis inter se depugnantes conflictibus, vt multae intereant. Multas eriam Aethiopes capiunt, quarum pinguedine exempta et pice per mixta natuae inungere naues suas solent. Capiuntur et ibidem multae Sardinae, et Soleae, et Sturiones, et Mulli, aliique pisces infinri, cum magna vipraegrandium Cancrorum marinorum.

5. Mores incolarum regni Congo.

Sunt hi, vt plerique Aethiopes, rincti colore noctis, etsi inter eos mulieres quaedam fuscae potius sunt, in flauitiem degenerante cutis nigredine. Capilli omnibus sunt nigri, vel admodum ruffi. Viri sunt statura mediocri, membrorum systemate ferme Lusitanis similes. Labia iis sunt crassa, non tamen ita tumida, vt Nubiensium et Nigritarum. Vultus est magna differentia, cum aliimacilentis, alii obesis sint genis, alii denique medium obtineant, vt Lusitani: in quo ipso quoque differunt a Nigritis, qui ferme omnes horrendo et defori sunt aspectu.

Iis qui Pambam Prouinciam incolunt, tam valid um est lacertorum robur, vt captum bello mancipium vno ictu per medium dissecare pos. sint, et similiter ceruices boui vno ictuampurare. Songensibus perpetuum bellum est cum Anzincanis vicinis eorum. Sundenses pluris faciunt ferrum, quam caetera Metalla omnia, quod ex eo gladii, cultri, secures, aliaque instrumenta varia fabricari possint. Qui Pembam Prouinciam tenent, decidunt ramos ex Ogeguis arboribus, et inde conficiunt saepes, et Operimenta, quibus se a Solis aestutegant. Ore versant Tamarindinam ad leuandam sitim.

Domus Congensium humiles sunt valde, et angustae, non defectu materiae, cum iam ante ostenderimus, quantopere abundent saxis, marmoribus, lignis, sed ruditate et inscitia aedificandi, cum neque cementarios neque fabros lignarios habeant. Loco monerae aurcae argenteaeque vruntur conchis splendentibus, et hocpacto emunt vendunt que. Qui Insulas Zairae fluuii colunt, gesserunt olim inter se bella scaphis lintribus ve, e solidis arborum truncis confectis, sed excauatis. Appellatur autem arbor illa Litonda, estque aliquando tam crassa, vt duo vel tres homines expansis brachiis eam amplecti non possint: vnde nihil est absurdi quod scribunt, huiusmodi lintres aliquando CC. homines capere. Haec nauigia magna vi impellunt, tenentes remum et arcum; qumque ad pugnam de. uentum est, omisso remo arcum corripiunt, sagittasque in hostes mittunt. In Insula Loanda piscantur conclias hoc modo. Certae quaedam mulieres cum fiscellis iunceis descendunt ab littore in mare, extractamque sportulis arenam effundunt, legentes ex iis conchulas paruas admodum: quae duûm generum sunt, mares et foemellae, sed hae multo pulchriores illis: et his quidem emere omnia possunt, etiam aurum argentumque ipsum, et quicquid est in precio. Nec apud has duntaxat genres monetae aureae argenteaeque vsus in desuetudinem venit, sed et in aliis Africae regnis, vt et in China, et quibusdam Indiae locis. Aethiopes enim pipere emunt; regni Tombudensis incolae iuxta Senegam fluuium, pariter vt hi, cochleis conchulis que.

Insulani homines naues habent e Palma vel Nuce Indica arbore, quae partim remigio partim vento velisque feruntur. In arte natandi tantam acquisiucrunt perfectionem, vt omniae frera nando superare possint, et in cont inentem emergere.

Porro habent in vniuerium Congenses multa cum caeteris Nigritis communia, in primis, qui his viciniores sunt. Bibituri semper ante aliquot guttas in terram effundunt. Inter prandendum nemo bibit, sed post epulas affatim saciunt siti, ingesta vel aqua, vel vino palmarum, vel denique aqua mulsa.

Mane facti sibi obuiam, salutem dicuntinuicem. Si quis honoratior occurrat, in genua sebsidunt, complosisque manibus expectant, donec alter respondeat Fuio, Fuio, quod corum est xai=re. Cum inter se ipsos furtum raro committant, peregrinis tamen quicquid possunt, surripiunt. Mulieres rei Venereae deditissimae sunt, amantaue cum primis peregrinos, nihili facientes honorem suum, dum lasciuis suis obsecundent desideriis. Caput neque viri neque mulieres tegunt, capillos autem in ornatos cincinnos crispant, etsi breuiores habeant: quidam tamen cortice arboris, vel putamine nucis Indicae verticem operiunt: quidam

Vestes eorum fere omnes e storeis constant, cortice arborum tenuiori plexis, rubroque illitis colore, his iniiciunt simiarum aliarumque bestiarum pelles. Nonnulli corpus cingunt emgulo e tergore bubali facto, suntque cingulailla aliquando duos vel tres pedes lata. Multae foeminae induunt femora sua circulis ferreis aut aereis stanneis que, quorum extremitates tam ar, visiciose cohaerent, vt vbi iuncti sint, deprehendere facile non possis.

Stramentis humi exposi is in dormiant: fructibus primo creberrimis, deinde etiam pilcibus carnibusque vescuntur: quanquam fere omnia eadem olla coquant, et eodem patina apponant. Digniores caeteris soli cibum capiunt sine conuiua. In superficiem humi excrementa alui nunquam deponunt, grande peccatum id esse opinantes, sed primo fossam deprimunt, in eaque sordes defodiunt. Musica eorum instrumenta sunt tympanum ab summo latum et in angustum desinens apicem, nec non fistula ex ebore. Et haec quidem de illis qui ruri de. gunt potissimum intelligen da sunt, qui enim in vrbibus viuunt, cuiliores sunt atque delicatiores.

De virorum vestitu supra diximus. Et sic quidem olim fuit: sed nostro rempore imitantur in multis Lusitanos. Sic quoque mulieres triplici tunica inferiores corporis partes operiunt: habetque quaelibet tunicisuam eincturam, intima vsque ad talos pertingente, media vsque ad genua suprema femur tegit. Anteriorem partem corporis regnur linteo, posteriorem mantello, vt roque facto e foliis Palmae arboris. Plebeiae seruaeque conditionis tantum inferiora regunt. Sed in exornando capite imitantur mulis res Lusitaicas, imponendo capiti mitram holosericam gemmis ornatam et cacatenulis aureis, quod tamen de nobilibus intelligi vehim.

Rex more Lusitanorum cibum capit: ius dicit in publico sine mulris ambagibus, cum hic nullus sit Rhetoribus Rabulisque locus, sed omnia tribus verbis expediantur. Aulici vtuntur ribiis, ad quarum stridorem choreas agitant, imitati Mauro, g autiatis non im memores, et musica rempora eleganter obseruantes. Herbarum prope omnium virtutes vulgo nouerunt, estque quisque sibi laboranti Medicus et Chirurgus. Exempli gratia: Febrem curant ligno Santali in puluerem redacto: capitis dolori medeniur sectione venae. Aluum laxam reddunt corrice quo dam a certa arbore petita: et sic in caeteris.

6. Opes et Facultatis Congensium.

Nemo facile sibi imaginari poterit, quantas hidiuitias possideant, cum adeo abundent metallis, vt non solum multum diuendant exteris, sed et ipsi incredibilem vim sibi retineant. Si quis his adiungat Elephantos, colliget, quantum ex ebore percipiant, quod pro exoticis mercibus permutant. Adde his preciosissimum Ciuettae et odoratissimum liquorem, et omnem abiice dubitationem.

Iam quid de rege ipso dicemus? qui cum tot Principatuum sit dominus, necesse est vt longe omnium sit opulentissimus. Quanti sint prouentus eius, impossibile est dicere, cum non, vt nostrorum principum in auro argentoue consistant. Consentaneum ramen est rationi, cum subdiri huius regni tantis affluant diuiriis, ob commerciorum, quae ibi exercentur multit udinem: regem, qui iis imperitat, esse ditissimum potentissimumque inter Monarchas totius Africae. Nam conchularum piscatio in insula Loanda, quae instar argentifodinae est, tota ad eum spectat, qui et eius rei gratia Praefectum in ea Insula constituit. Ex Prouincia Pemba magnos adipiscitur thesauros, quam argento caeterisque metallis affluentem esse diximus. Est et in ea magnus mancipiorum mercatus, ementibus Lusitanis seruos, eosque in longe dissitas regiones mittentibus, vt ibi pluris vendantur.

Praeter haec omnia telae Congenses, factae ex arbore Palma Indica, multum appetuntur a mercatoribus exteris, cum non solum Aethiopes eas coemant, sed et Lusit ani totas naues iis onerent.

Est et Crystallo suum precium, quae in his locis effodicur, quan quam cum superioribus haec negoriatio conferri non possit. Postremo percipit hic rex quotannis splendidissima munera ab Angolae Rege, quem Congensis sibi fecit tributarium.

7. Robur et Potentia in bello.

Cum frequentissimas populo hic rex possideat prouincias, cumque poerique ad arma nati aptique sint, facili cogitatu est, eum multum habiturum negocii, qui regnum Congo sit bello appetiturus. Munitis tamen destituitur vrbibus propugnaculisque, neque praesidia constituta habet in finibus regni.

Neque etiam ea est Congensium armatura, vt non possint vehementer ab Europaeis exagitari affligique, si hi bono et numeroso exercitu regnum istud ingredi vellent. Vicinis ta. men suis facile imperitant Congenses, eosque potentia sua velut freno cohercent, aut imperata facere nolentes cogunt vi et armis. Est autem Prouincia Pemba propugnaculum totius regni: hinc enim rex bello illato compescit rebellantes, cum incolae huius prae caeteris sint animosi armisque adsueri, vt hinc facile rex, si necessitas vrgeat, possit colligere exercitum CCCC. millium hominum, qui armati sunt pro consuetudine regno. Arma autem horum miltum sunt, gladius latus longusque, prope ad modum Heluetici gladii, et hos ab Lusitanis adipiscuntur. Praeter hos gladios

optime quoque vruntur arcu et sagittis, suntque exercitari in praetendendis aduersus ictus scutis suis ex arborum corticibus factis.

Habet et Praefectus Battensis quosdam intersuos, qui sclopetis vtuntur, quod ad Montes Solis iuxta Orientale et Occidentale Nili latus degant certi quidam homines, quos Giaquas Congenses dicunt, cum ipsi sese Agag appellent, bellicosi admodum et insidiantes praedae, quam perpetuis excursionibus ex vicinis gentibus agunt feruntque, inprimis ex Battensi Prouincia, vnde incolae femper in armis sunt, vt irruentibus praedonibus illis resistere possint. Potest autem haec Prouincia emittere exercitum LXX. siue LXXX. millium hominum, satis bene armatorum et Promptorum ad faciendum officium: et ex his duabus Prouinciis, Pemba et Batta, de reliquis facile potest iudicari.

8. Modus Gubernationis tam Ciuilis quam Militaris.

In vna quaque Prouincia habet Rex Congi Summum Praefectum, qui in ea vrbe residet, quae totius prouinciae caput est. Multi sunt in hoc regno viri Principes, qui tamen per omnia regem absolutum agnoscunt dominum, etiam priuatarum rerum suarum. Appellantur autem hi Dynastae lingua Aethiopica Mani, vt cum dicunt Mani Loanda, Mani Coanza, id est Princeps siue Dominus Loandae vel Coanzae. Sicut autem Rex in sum mo honore apud suos est, ita per Praefectos suos operam dat, vt omnia recte atque ordine fiant in regno. Leges aut Statuta scripta frustra hic quaesiueris, Consuetudinibus maiorum iudicant, et ius ex Natura petunt. Receptum apud eos est, ne quis pellem Zeirae animalis vendere possit, nisi simul venenum vendat, quod in eo latet, ne quis ad maleficia eo aburi possit. Porcos Marinos ob eandem causam piscatores captos regi offerre tenentur, capitis supplicio constituto.

Rei militaris ratio apud Congenses haec est. Equites hic nulli sunt, Pedites omnes, qui vel dilatare nouerunt ordines vel contrahere pro capacitate loci. In ducendo exercitu signis quibusdam vtuntur, et clamorem sequuntur summi ducis, qui in media versatur acie. Siue enim ad pugnam procurrendum sit, siue ad manum dextram sinistramue deflectendum, siue quid aliud ex disciplina militari faciendum, certa sua habent signa, suosque clamores, quibus cognoscunt ductum eius atque voluntatem. Instrumentis praecipue vtuntur tribus, quibus signum dant in bello. Vel enim pellem animalis in trunco excauato extendunt, quam pellem ligno valide percutientes horribile cient tonitru: vel habent instrumentum quod dam triangulare, in modum Pyramidis, sed inuetsae, compositum ex laminis ferreis probe adunatis, quod tundunt feriuntque baculis ligneis: vel denique dentes elephantinos in fistulae siue tibiae modum pertusos inslant, sonumque quendam militarem cient, ad animandos milites, et mortis contem ptum persuadendum. Horum instrum entorum summus militiae dux magnam vim secum in bellum deferre tenetur, inter quae teman istud est discriminis, vt alia maiora sint alia minora. Cum enim signum dandum est toti exercitui, maioribus vtitur instrumentistsi vni vel pluribus cohortibus, tunc minora sufficiunt. Sed et ipsi milites inter sese certis quibusdam vtuntur signis, zum in mediis cohortibus et ante reliquum agmen constituti sint, qui in ipso praelii ardore caeteros animosos faciant, et quo loco periculum vitandum sit, moneant, vtentes certis ad eam rem tintinnabulis.

Cum capessenda est pugna, dilatant arctiores Ordines, vt commodius spargere missilia possint, et melius euitare tela hostilia. Fessis prioribus, signum reeptui datur, et tunc paulatim cedunt retro, qui in primis pugnauere orinibus, dantque locum recentibus, quod tam diu sit, donec contrariae acies propius iunctae misecantur.

Nemo per vniuersum hoc regnum potest dicere, quic quam se proprii possidere, vnde suis benefacere queat, cum omnia Regis sint, qui etiam de priuatorum bonis facit quicquid videtur. Quin et liberi Regis eidem consuerudini subiecti sunt, qui, nisi quod debent Regi, quotannis persoluant, omnibus exuum: ur facultatibus.

Proximum a Rege locum obtinet Prorex Battensis, sanguine ortus regio, cuius maxima est in consultando auctoritas, vt ei contradicere vix liceat. Adhibecur aliquando mensae regiae, sed adstans, non discumbens, qui tamen honor nulli alii habetur, ne regum quidem liberis. Iter faciens hic Prorex, etiam musicos inprimis tibicines secum ducit, velut ipse Rex: gaudetque hoc singulari nec regis filiis permisso Priuilegio, vt in comitatu suo habeat seloperarios. Rari admodum ob crimina capitis supplicium adeunt: et si cui Congensi lis sit cum Lusitano, disceptatur controuer sia ex Legibus non Congensium sed Lusitanorum.

9. Religio Congensium.

Etsi Christiana Fide; in aliquibus huius regni partibus locum inuenit, plenum tamen, est Idololatris, quorum nonnulli Solem, quem Lunae Maritum, supremumque deorum fabulantur, adorant, Lunae, quae sit coniux eius, proximum ab eo deferentes honorem. Alii venerantur deformia illa animalia, quibus Draconina species, et de quibus tunc mentionem fecimus, cum de animalibus regionis disseruimus. Vt vno verbo dicam, tam plena sunt hic omnia superstitionis et Idoloatriae, vt quid potissimum colant, credant que, vere dici non possit. Non erit autem fortasse ingrarum lectori, si exposuero, quibus initiis Christiana Religio hic radices egerit, et quo loco iam sit in hoc regno.

Cum Iohannes II. Portugalliae Rex misisset Thalassiarchum suum, Iacobum Canum, vt

nauigando lustraret littora Africae, peruenit is post longam moram ad ostium Magni fluuii Zairae, continuataque nauigatione ad terras quasdant delatus est, quarum incolae multis modis humaniores erant caeteris quos ad eum diem offendisset. Vtque regi suo, quae viderat, plenius narrare posset, constituit Aulam illius regis adire: quo cum peruenisset, receptus humaniter a Rege Barbaro, caepit eidem ostendere vanitatem Idoloarriae, et Christianae Fidei perfectionem. Grata fuere haec regi, adeo, vt discedenti Cano adiungeret Legatum et nobiles aliquot pueros, qui in Christianis sacris initiarentur. Hi cum probe instituti fuissent, Iemissi sunt in patriam, cumque iis aliquot Sacerdotes Lusitani, apti ad praedicandum Euangelium et plantandam doctrinam Christianam. Manserant autem pueri illi Aethiopes per biennium in Lusitania, fuerantque omnino liberaliter habiti et instituti in Fide Christianam magnaque postremo solennitate baptisati. Confirmatos ad hunc modum in Christianismo lohannes Rex, domum, vt diximus, remisit, addita honesta legatione, in qua praeter alios erant tres Monachi Dominicani, ob vitrutem et doctrinam apti ad instruendum populum.

Hi cum Congum peruenissent, conuerterunt primum auunculum Regis cum filio suo. Postea sulcepit baptismum et ipse quoque Rex cum coniuge, qui etiam extruxit breui temporis spacio Templum, sub nomine S. Crucis. Inrerea exurebantur passim statuae et Idola.

Rex murato nomine Ioannes dictus fuit, vxor eius Eleonora, et filius natu maximus Alfonsus. Nec sua conuersione contentus Rex optimus, mone studium impendit, vt et populum errori eximeret.

Neque tamen existimandum est, sine multis laboribus et molestiis sparsa fuisse doctrinae Christianae semina. Monachis enim non aeris tantum malignitas et intolerabilis aestus grauis fuit, sed et ab ipsis Congensibus plurimum exhibitum molestiae. Quoties enim de sacris Ceremoniis Diuinisque Mysteriis sermo erat, satis se dociles ostendebant, quod res eas, quae captum humanum superant, Deo non male conuenire arbitrarentur: si quis vero de temperantia, suga vitiorum, restitutione bonorum alienorum, condonandis mutuo offensis, et his similibus virturibus Christianis dissereret, hic aequis auribus ne audiebatur quidem, Rex, ipse cuius circa Religionem feruorem laudauimus, incipiebat sensim refrigescere, cum nollet abiicere superstitionem auguriorum et sortilegiorum, nec quicquam minus ad aures ad mittere poterat, quam vt vna contentus esset vxore. Sed et foeminae, veritae ne repudiarentur a polygamis suis maritis, non Regiam solum sed vniuersam Ciuitatem clamoribus suis perturbauerunt.

Auxit tumultuantium furorem secundus filius Regis, nomine Pansa Aquitimus, quise Baptismum suscepturum acerrime negauit, vnde magnae inter ipsum et fratrem eius maiorem natae sunt inimicitiae, qui sustinebat patrocinium Christianorum, vt porerat.

Contigit in his discordis Regem excedere vita, vnde bellum ortum est inter fratres, cuius is fuit exitus, vt Alfonsus cum XXXVI. militibus, inuocato Iesu Christinomine, hostem suum non modo vicerit sed et ceperit, qui in carcere mori maluit quam deserere Idololatriam. Et sane apparuerunt in eo bello euidentia miracula et in Alfonsum Diuinae gratiae testimonia. Aiunt enim, eum, cum iam conserendum esset praelium, conspicatum fuisse claritatem plusquam humanam, qua visa cum ipse tum socii ita confirmati fuerint animis, vt laetitia inde concepra exprimi non possit. Eosdern sublatis in coelum oculis, vidisse in aere quinque gladios lucidissimos, quos Alfonsus postea clypeo suo inseruit, quo insigni etiamnum hodie vtuntur successores eius Reges. Quin et ipsi hostes fassi sunt, victos fusosque se fuisse, non a rege vel eius militibus, sed per mulierem quandam candidissimam, quae fulgore suo perstrinxerit pugnantium oculos et Equitem quendam cum cruce purpurea in pectore, qui eos gladio prostrauerit.

Potitus hac victoria Alfonsus, conuentum egit omnium regni sui procerum, quo factum est decretum, vt omnia Idola atque simulacra in summitatem montis cuiusdam com portata, simul exurerentur. Regnauit hic pacifice L. annis, quo toto tempore mirum in modum creuit Christiana Religio, rege et auctoritate et exemplo suo eam valde adiuuante, et Praeconibus Euangelii suum facientibus officium.

Neque Emanuel Lusitaniae Rex hanc abiecit cogitationem, qui in Congi regnum misit duodecim Monachos ex eorum ordine, qui in Lusitania Caerulei appellantur, quorum caput erat Iohannes Marius. His adiunxit Architectos, Fabros lignarios et caementarios, vt Templa atque Oratoria extruerent: misitque Alfonsus Henricum filium suum cum multis regni viris illustribus Romam, qui comiter et magnifice excepti fuere omnes. alfonso viuis erepto successit Petrus Filius, cuius tempore in vrbe Congo siue S. Saluatoris etectum est Collegium XXVIII. Canonicorum, Titulo Crucis Dominicae.

Secundus huius loci Episcopus fuit ex familia Regum Congen sium ortus, qui profectus Romam, morruus est, cum reuerteretur.

Habuit Petrus successorem in regno Franciscum, qui tamen paulopost susceptum Diadedema mortuus successorem nactus est Didacum sanguine sibi iunctum: quae facta sunt regnante in Portugallia Iohanne III. Rege. Hic cum frigidiorem in Christianismo regem illum accepisset, neque Sacerdores aut Mercatores magna tangi cura, propagandae saluificae Fidei, sed potius improbitate sua offendere

Neophytos; mifit in Congum IV. Iesuitas, qui rem Romanam restituerent. Hi primum S. Thomas Insulam adiuerunt, deinde Congum delati, satisque comiter a rege excepti, omne studium ad rem diuinam conuerterunt. Horum vnus scholam aperuit, habuitque circiter DC. pueros Aethiopicos discipulos. Reliqui concionati passim per regnum conuerterunt trium mensium spacio vltra V. millia hominum, erectis etiam tribus Oratoriis. Cum autem deinceps longis grauibusque morbis correpti fuissent, coacti fuerunt reuerti in Europam.

Interea creatus fuit tertius Episcopus, natione Lusitanus, cui plurimum obiectum fuit molestiae ab ipsis Canonicis clericisque.

Didaco Congi rege mortuo, graues super successione ortae sunt controuersiae, excitatoque graui tumultu, omnes prope Lusitani, qui Congi fuerunt, sunt ab Aethiopibus occisi, exceptis Sacerdotibus. Postremo obtinuit Henricus Didacifrater Diadema: qui cum paulo post in pugna contra Anziques occubuisset, regnauit pro eo Aluarus filius eius. Hic vt sibi denuo conciliaret Lusitanos, conuocauit omnes, qui passim per Regnum dispersi erant, siue Ordinis Politici eslent siue Ecclesiastici, excusauitque caeterorum caedem apud Regem et S. Thomae Episcopum, Visis litteris regiis, ipse in Congum venit Episcopus, cumque disciplinam inter Clericos restituisset, reuersus in suam Insulam, fecit viuendi finem.

Digresso Episcopo, valde impeditum fuit incrementum Religionis, cum quidam magnae auctoruatis et nobili ortus genere, nomine Franciscus palam iactaret, inane esse, tantum vnam habere vxorem: cumque fidem Christianam proiecisset, parum abfuit, quin exemplo suo etiam regem peruerteret. Aiunt quidam, cum Franciscus hic Apostata mortuus et in S. Crucis Templo sepultus fuisset, malignos Spiritus partem tecti deiecisse, et immanicum strepitu raptum tumulo cadauer, per ruinam factam asportasse, et hoc quidem prodigio territum vehementer regem, multo tamen magis eo quod sequitur consternatum animo fuisse. Giaquae enim egressi patria sua, magno numero in Congi regnum irrupere, commissoque praelio profligauere copias eius: qui territus, cum nihil in toto regno tutum videret, confugit in Insulam quandam Zairae Huuii, cui ab Equo nomen est, acceptis secum Sacerdotibus Lusitanis et Proceribus regni.

Ad has redactus angustias, cumpraeter amissum regnum etiam suos fame mori accepisset, confugit ad opem Sebastiani Lusitaniae Regis, a quo obtinuit DC. milites, quorum fortiopera profligauit hostes suos omni regno, intra XIIII. mensium spacium, Huius regis tempore obtigit S. Thomae Episcopatus Antonio Gliouio Castellano, qui superatis multis difficultatibus, quas ei Prorex obiecerat, postremo Congum venit, cum duobus Monachis et IV. Sacerdotibus, ibique rebus Diuinis aliquan diu praefuit.

Exierat iam e vita Aluarus Rex, successeratque ei filius eiusdem nominis, qui non destitit a Sebastiano et Henrico Lusitanorum, et post hos a Philippo II. Hispanorum rege Ordinis Ecclesiasti vires per litteras petere, ad propagandam Fidem Christi in regno suo. Tam praeclara agitantem animo, corripuit mors, relin quentem regnum filio suo Aluaro Tertio. In ipso superiorum tumultuum feruorevenerant in Congum aliquot Iesuitae, coeperantque instituete populum. Horum opera in Loanda Insula erecta est domus, in qua VI. vel VII. Ecclesiastici viuunt, qui eunt quocunque hinc in de vocantur aut mittuntur. Cum enim Baptizatorum numerus ingens sit, deficientibus qui eos in officio continerent, factum est, vt multis locis Lolium opprimeret Triticum.

Anno AN. C. MDLXXXVII. cum Aluarus rex, quod non esset legitimo natus matrimonio, prope omni inter suos destitueretur auctoritate, habuit circum se vnum ex iis Patribus, de quibus supra diximus, cuius opera factum est, vt velut Rex a suis coleretur.

Fauit autem huius regis institutis aperte diuina prouidentia, cum ab ingenti competitotum in regno inuasus exercitu, non saltem hostiles copias feliciter profligaret atque vinceret, sed et summum earum ducem trucidaret. Rex diuinitus se adiutum fassus, eo ipso loco, quo hostis occubuerat, Templum Matri Virgini sacrum extrui voluit. Vtque caeteros suo exemplo incitaret, primus ipse aedificio illi manum admouit, Edictisque suis ac exemplo effecit, vt fides Christi, accedente Concionatorum industria, mirum in his locis caperet in crementum.

REGNVM MARROCANVM ET FEZZANVM.

SVMMA CAPITA.

1 Concluditur rotum opus Archontologicum duobus regnis, Marrocano et Fezzano, quae in vnum Imperium potentissimum coaluerunt. Et primo quidem explicatur SIT VS Regni Marroco, eiusque diuisio in VII. prouincias: quae sigillatim describuntur. Prouincia Heensis, eius amplitudo, limites, vrbes praecipuae.

10 Prouincia Fezza dicta. eius longitudo, latitudo, vrbes. Descripto vberior amplae et superbae vrbis Fezzae: Templa Mahometana in eo magnifica DCC. Domus Hospitales, Balnea, Collegia, Diuersoria publica in modum Palatiorum, alia aedificia.

16 Aeris qualitas et fertilitas soli harum prouinciarum, abundantium oleo, ntelle, cerae, saccaro. gissypio, lana caprina, vnde siunt telae Camelottae dictae, pellibus caprarum: alicubi Aurifodinae. quibus morbis haec regna potissimum obnoxia sint.

17 Varietas opinionum super origine horum Barbarorum quibus ab omni retro aeuo fuit ingenium acre et subtile, doctrina exquisita, et perfecta Medicinae scientia, vt et peritia equitandi. Vixerunt olim carnibus simiarum, vestiti caprarum pellibus. Pro Diis coluerunt Solem et Lunam. Sacrificia eorum nocturna, in quibus extincto lumine promiscue inibant mulieres, quam quissque primam nactus fuisset.

18 Indoles ingeniumque Fessanorum et Marrocensium, qui fere sunt ambitiosi, infideles, iracundi, iactabundi, suspicaces: apii ad labores, sed amatores ocii.

19 Habitatio Arabum in desertis harum regionum, qui aetatem degentes sub tentoriis et papilionibus, viuunt agricultura et venatione. Vxores eorum quo vtantur vestitu, et quibus pigmentis cerussaere soleant faciem.

21 Mores et consuetudines Fessanorum. horum ciuilitas, egregia balnea, diuersoria, molae frumentariae, habit ationes Arabum Opisicum a caeteris separatae. Fora rerum venalium et compita Mercatorum. Matrimonia, festa nuptialia, vestimenta, modus bibendi et comedendi, item choreas agitandi. Festa solennia et ritus lugendi propinquos. Ludi eorum et exercitia vsitata: disciplina et educatio iuuentutis.

23 Diuitiae ex ingenti fertilitate seli, in quo magna copia frumenti, malorum citriorum et auratorum, saccari, oliuarum, telae Camelinae, corii Cordubensis, gossypii. Ingentes huius Principis prouentus, qui consistunt in decimis et primitiis frugum et pecoris, vt et in agris, de quibus araetores in singula iugera certum frumentimodum pendunt. Census quem persoluant puberes facti, tam mares quam foeminae. Magnitudo vectigalium et protoriorum in prbe Fezza aliisque.

24 Robur huius regis et ptoentia consistit in multitudine militum praesertim equitum. armatura eius varia et composita, vnde iuditium ferre facile est, quantos cogere possit exercitus.

25 Ex qua familia orti sint, qui nostro aeuo per Fessam et Marrocumrerum potiuntur, et quo pacto ad hoctantum Imperium peruenerint.

27 aulaeregis Fezzani Ministri et varia Officia, Tribuni, Equites, Praefecti vrbium, Commissarii iustitiae, Barones, Prouisores, Magistri Stabuli, Magistri Ceremoniarum, alii. quo ordine rex in Campum prodire soleat.

28 Praefectus vrbis, Iudices, Tribuni, Apothecarii, et modus Politiae in vrbe Fezza.

29 Mahometismus in plures sectas diuisus. quis primus hanc super stitionem in Africam introduxerit.

30 Iudaeorum stabilis et frequens in vtroque hoc regno commoratio. Christianorum in his partibus seruitutem seruientium miseranda conditio.

VENIO nunc ad Regnum, quod diu durate atque persistere in eodem statu non posse videtur, et in quo intra paucos annos tot actantae acciderunt mutationes, vt omnem fidem superare videretur, nisi infinitis historica narratio suffulta esset testimoniis. Ne quis autem exteris Principibus has vicissitudines tribuat, scien dum est, Principes vnius eiusdemque familiae, postquam sceleratis indignisque actibus ad dominatum conscenderunt, mutuis armis se afflixisse, atque alios ab aliis pulsos euersosque fuisse, Nam et Muley Cidanus, qui hodie Imperio Marrocano prae est, ante aliquot annos regno pulsus fuit: et Muley Chequas, qui regnum inuaserat,

coactus est deserto eo in Algerbiam ad Lusitanum regem confugere, cum aliqua Maurorum manu, dum interea Abdalla filius eius in montibus Arabum exercitum cogit, vt Cidanum, si posset, opprimeret. Cum autem haec omnia satis nota sint, nec vnquam videatur futurus finis tumultuum bellorumque ciuilium, donec Muley Chequus, Abdalla et Bofersus in viuis erunt: nos omisla hac narratione, ad ipsorum regnorum et prouinciarum descriptionem nos accingemus.

Extendit igitur se dominium Xeriffi siue Serifi (sic enim appellatur hic Monarcha) a Promontorio Baiadoriensi vsque ad Tangeram, et a Mari Atlantico vsque ad Muluiam fluuium. In hoc tam vasto spacio comprehenduntur duo illa regna celeberrima Fessanum et Marrocense. Magna huius pars veteribus Romanis Mauritania Tingiiana dicta fuit.

Porro regnum Marrocanum situm est inter At. lantem Montem et Atlanticum Mare, trahitque nomen a praecipua Vrbe eiusdem nominis. Diuiditur in Prouinclas VII. amplissimas, quarum haec sunt nomina. Hea, Susa, Guzala, Marrocum, Ducala, Hascora, et Tedeleta.

Hea his cingitur limitibus, Ab Occidente et Septentrione habet Oceanum, a Meridie Atlantem Montem, ab Oriente Esfialam fluuium. Antiquissima huius prouinciae Vrbs appellatur Tednesta, sita in larga planicie et campo peramoeno, posita supra Tensistum fluuium. Veterum haec Tamusis esse putatur. Omnino prope deserta haec est habitatoribus. Cum enim ciues animaduertissent, constituisse Arabes eam Lusitanis vendere, statuerunt omnes inde emigrare. Sed non potuerunt, praeoccupati in itinere discessuque suo, et prope omnes concisiab Arabibus: quod accidit anno AN. C. MDXIV. Idem finis mansit Teculetum, quod oppidum pulchrius opulentiusque, et commodo Portu instructum fuit, ideoque melius Tednesta. Hadecehis prope in ruderibus iacet; Castrom vero Ilesugaguenum effigit hanc tempestatem. Tenentum antum euitare non potuit, quin in Lusitanorum manus incideret.

Praeter haec quae diximus loca videbis hic Teselgdetum, Tagtessam, Denetum, et Culeihat Elmaridin, quod sonat Castrum discipulorum: ratio nominis est, quod quidam Haereticus in lege Mahometi hic discipulos suos, quos numerosos habebat, noua opinione imbuerit, et se regi Marrocano opposuerit. Est in eadem prouincia Hea oppidum Iguilin giguil, in monte situm, quem locum olim Afri muniuerunt, vt se defenderent aduersus Arabes, quibuscum perpetuum gerebant bellum. Ad mate est aliud oppidum, Tesetbna, Portum habens marinum, sed qui magnarum nauium capax non est.

Principatus Susanus nostro tempore ad Regni dignitatem adscendit, cum prinsquam Serifus Marroeanum regnum occuparet, absolutum fuisset dominium. Est autem vltta Atlantem Montem, excurritque in Nigritarum fines, ad extremitatem Africae propric sic dictae. Ab Occidente Oceanum habet, a Meridie deserta Libyae, ad Orientem fluit Susa fluuius, a Septentrione est Atlas Mons. Primaria cius Vrbs est Messa siue Massa, sita in quodam Promontorio, quod recentiores Caput Gilonium vocant, estque composita ex tribus oppidis, per quae Susa fluuius transit. In parua aestimatione est hoc oppidum, quod ager eius prope sterilis sit. Vltra Messam occurcit oppidum Teientum, in pulchra planicie, quod diuiditur velut in tres partes, secundum tres angulos, quos habet instar Trigoni. Tarudantum quoque ad Susanam pertinet; in quo Legatus Regis solebat residere, dum Fezzani dominabantur Mauritaniae. Adde his Tetsium oppidum, situm intra Oceanum et Atlantem montem. Vltima est huius prouinciae Vrbs Tauagosta, inter maximas Susanae numeranda, sita in planicie, et locupletibus habitata ciuibus.

Terminatur Marrocana Prouincia ab occidente Nephiso Monte, qui extenditur versus Orientem vsque ad Hadimeium montem, descenditque versus Aquilonem vsque ad Tensifitum fluuium, donec cum Asinuar do coniungatur, qui hanc prouinciam ab Hea separat, for mam triangularem constituentem. Praeter Marrocum vrbem haec habet oppida: Tenezzam et Eligumubam, munitam ratione situs, quod inae dificata sit alto monti, qui aliis multis circumfunditur, in quorum vallibus oritur fons Asifinuardi fluuii. Imizmisium oppidum supra rupem Atlantis Montis situm, satis capax est, iuxta quod angustus ille est Atlantis transitus, Burris appellatus, qui necessario superandus est iis, qui in Guzulam proficiscuntur. Caeterum hoc oppidum quotidie decrescit populo, vt multe intra priscum splendorem positum conspiciatur. In vicina campania occurrunt tria castella, quibus idem Tumeglasti nomen est. Tesrastum oppidum septem vel sex Leucis a Marroco abest.

Ipsa Marrocana vrbs olim multo pulchrior fuit quam nunc est. Commendat eam praecipue Arx cum Palatio Regio, quod vtrumque Almansor, potentissimus Mauritaniae Rex struxit, ea amplitudine, vt cum Mediocri oppido certare possit. Iuxta Marrocum inuenies Agmetum in colle quodam Atlantis Montis structum, quem alluit Tensectus fluuius. lacet hoc in ruderrbus, praeter Arcem in qua pauci quidam commorantur homines.

Guzula attingit Prouinciam Susanam, habetque ad Occidentem Montem Ildam limitem, ab Aquilone Atlantem, ab Oriente Heam Prouinciam, et a Meridit Libyam. In tota hac regione neque vrbs inuenitur valla, neque oppidum aut castrum: tantum hic sunt pagi et mapalia.

Ducalia vicina est Oceano, qua Occidentem respicit et Promontorium, quod veteres Vsagium dixerunt, et Montes solis. Sed nostri seculi homines per Europam Caput Cantinum vocant, Afri Gebelelhudic. Ad Meridiem est Habidus fluuius: ad Orientem Tetleana regio: et ad Septentrionem Tenesma. Pauca hic sunt loca

moenibus cincta, et si quae sunt, ea ab Hispanis tenentur, qui et nostro aeuo Azasinum oppidum ceperunt, scilicet vt inde facerent Apothecam recondendis mercibus suis. Titum se vltro de didit Lusitanis. El medina ab habitatoribus suis deserta fuit, verentibus, ne cogerentur Christiani fieri. Viderant enim quid acciderat oppidis Centpuis, Subeit, Temeracosiae, Tergae et Bullabuano, quae omnia direpta et deuastata fuerant tunc, cum Lusitani occupassent Azamorium, vrbem sitam lupra ostium Ommirabilis flouii, quod accidit anno AN. C. MDXIII. Regnante in Portugallia Emanuele Rege.

Prouincia Hascorensis incipit iuxta montana Ducaliae versus Septentrionem: ad occasum habet Oceanum; ab Orienteattingit Tedeleam, a Meridie Marrocanam. Oppida cius sunt Alemdim, Tugodasta, Eluimua vrbs noua et Bezo antiqua, in edito monte sita.

Vltima Prouinciarum regni Marrocani est Tedelaea, huius sunt limites, ab Occidente Quadalhebid fluuius, quae vox significat amnem seruorum, ab Oriente Ommirabilis fluuius: a Meridie Mons Atlas; a Septentrione Tenesma regio. Haber hoc terrarum spacium figuram Triangularem, cum versus Meridiem in acutum cueat cuneum, et intra Orientem et Occidentem dilatetur. Caput regionis est Tesza, oppidum antiqnum, nomen trahens a quodam faxorum genere, e quibus constructum est. Incumbit hoc Demeio fluuio, nec procul abest ab alio oppido Elfza, in ripa Ommitabilis Amnis, in quem Demeius influit Atlante Monte vtrique otiginem suam praestante. Post haec occurrit Chitita, quae diu bellum sustinuit aduersus Regem Fezzanum. Vltimus locus dicithr Eythiadum, abundans omnis generis alimonia.

REGNVM Fezzae diuiditur in Prouincias VII. quaru haec sunt nomina. Tenesina, Fezza, Azagar, Elhabet, Errisa, Gareta, et Elchaus. Habuerunt autem hae singulae olim suos peculiares regulos, sicut et ipsa Fezza Principatus fuit, donec per quendam Marinum in Regnum sublimata est. Terminatur rotum hoc regnum Mari Atlantico, a qua parte porrigitur a fluuio Ommirabili et Azamorio oppido, vsque ad Vrbem Zadgeram: et hoc est Occidentale latus. A Septentrione habet Fretum Gaditanum et Mare Mediterraneum, et ex parte Atlanticum. Ad Orientem terminat Muluia fluuius, et ad Meridiem Regnum Marrocense.

Prima Prouincia est Tenesina, incipiens ab Oceano Atlantico lateris occidentalis: ad Orientem habet Buragragum fluuium, ab Aquilone itidem Oceanum. Porrigitur haec multo magis in longitudinem uam latitudinem, quae latitudo cohercetur intra Atlantem Montem et Oceanum, Fuit haecregio olim flos totius Maurianiae Tingitanae, vt quae caperet vltra XL. oppida, et circiter CCC. castella et pagos.

Prima huius Prouinciae vrbs est Amfa, a Romanis olim extructa in littore Oceani: distat XXX. Leucis ab Atlante Monte, estque prope omnino destructa a Lusitanis: vicinum est ei oppidum Mansor, non mitiorem expertum fortunam. Haud procul inde supra ripam exigui amnis spectatur Adendum oppidum, iuxta cuius muros fluit scaturigo aquatum tam copiosa, vt lacum efficiat. Afflicta haec atque pessundata est cum caeteris plerisque huius Mauritaniae, quae furorem belli non euitauerunt tunc, cum Doctores et interpretes Legis Mahometanae inter se digladiarentur.

Reperitur in iildem partibus Tegeiera, paupere habitata populo, et fabris ferrariis, quos Arabes hic habitare cogunt, vt fossoribus aratoribusque instrumenta rustica fabricent. Sunt enim Arabes domini, et impotenter plebi rusticae imperitant per totam hanc prouinciam. In littore Maris visitur vrbs satis ampla, nomine Rabat sius Rubut, auctore structa Almansore Rege. Sita est in ostio Buragragi fluminis, longe infra pristinum splendorem diminuta, cum non nisi D. domus bene habitatas numeret, quae Almansoris aeuo inter populosissimas Africae fuerit. successere aedibus intra murorum ambitum, horti, prata et vineae.

Vbi te in Fretum Herculeum conuerteris, occurrit Salana Ciuitas, quae antiquum retinens nomen, a Barbaris Zala dicitur. Est in ea Palatium, quod olim seruiuit sepulturae regum. Post Zalam videbis rudera Fanzarae, quae antiquum vrbis nomen retinent. Ab hac non longo distat oppidum Marmora, ante quod caesus est Lusitanorum exercitus ab rege Fezzano, quanquam Christiani Marmoram obtinerent, quam postea coacti sunt deserere, quod parum conueniret inter Duces copiarum vtriusque regis, Castellae et Portugalliae.

Mecnasa frequens est populo ciuitas, sita in egregia planicie a Monte Atlante Leucis circiter VI. a Fezza XVI, et a Salana XXV. vrbs haec est ampla et munita, plateas habens latas, et a quarum abundantiam beneficio cuiuidam Aquaeductus, qui Romanam aliquam antiquitatem ostendit. Caetera oppida huius tractus sunt Gemiba, Elchmana, Camis, Mergara et Bambasilla, quarum priores quidem destructae iacent, vltima est Sacer dotum Mahometistarum.

10.

Extendit se Prouincia Fezzana versus Orientem, a Buragraga fluuio, vsque ad Inauum, quod spacium prope est C. mill. passuum. Terminatur ab Aquilone Subu fluuio, et a Meridie Atlante Monte. Hic est magna illa et superba vrbs Fezza, quam Ptolemaeus Syldam nominafle videtur. Fuit haec antiquis temporibus in duas diuisa vrbes, ita vt fluuius intercedens eas separaret, habuitque vnaquaeque peculiarem suum Principem, et Mufftium, in Mahometanis sacris Antistitem. Verum Luntanae Rex cum vtramque exspoliasset, interfectis Muftiis illis, ex vrbibus duabus vnam fecit. Digna autem profecto haec vrbs est, quae describatur accuratius.

spaciosissima, et maxima inter omnes totius Mauritaniae. Tota prope montibus collibusque inaedificata est, vt nihil praeter quam vmbilicus eius in plano esse videatur. Aqua eam a duabus partibus ingreditur, quod fluuius sese in duos canales diuidat, quorum ille quidem partem ciuitatis, quae noua Fezza vocatur, alluit, alter qui ad Occidentem est, plateas vrbis abluit. Ducitur insuper aqua in vrbem, et inprimis in domum Regis, Principum, Ciuiumque; vt et in vsum Mosquearum et domuum Hospitalium, quarum hic est ingens numerus. Alicubi sunt receptacula aquarum, vt si forte plateae vrbis caeno inquinatae sint, a quae magno impetu in eas immittantur, omnesque fordes ciuitat is secum auferant. Pleraeque intra vrbem domus lateritio opere structae sunt, perpictaeque variis coloribus, atque exornatae hederis, vitibus, arbusculisque. Nulla hic domus est, quae non adiunctum sibi habeat vestibulum, vel cortem aut impluuium, in quibus excitani porticus deambulatorias, accedente Turrisatis edita, inque ea pluribus cameris, quas aura perflat, in quibus mulieres fessae officiis se recreare solent.

Putantur in hac vrbe esse DCC. Templa siue Oratoria, in quibus numerantur L. magnificae et superbissimae structurae. Non est hic vllum Fanum aut Delubrum, quod non habeat fontem suum et adiunctam Turrim. Primarium in vrbe Teniplum nominatur Carruuenum, structura supra fidem magna, cum circiter MD. passus ambitu suo complectatur, habeatque portas XXXI. Lacunat eius in longitudine fornices habet XXXVIII. et vltra XX. in latitudine. exteriora ambiunt complures porticus, in quibus velut Apothecis sacris reseruatur olcum ad vsum lucernarum ampullae, aliaeque resad vsum Mosquearum: neque enim vllus arcus est in fornice, de quo non pendeat ardenslychnus, vtinita ratione compertum fuerit, singulis noctibus CM. lucernas ardere. Prouentus annui huins Templi tanti sunit, vt quotidie ad CC. coronatos aureos extendantur. Sunt praeterca in vrbe Fessa duo Collegia pulcherrima, quorum prae caeteris ea est magnificentia, vt Rex Habu Henon in vnius aedificationem insumsisse dicatur CC. CCLXXX. millia coronatorum. Domus Hospitales et Thermae siue Balneae, quae hic magno sunt numero, pulchritudine collegiis non multum cedere videntur. Diuersoriorum, quae vltra CC. in vrbe Fezza sunt, tantus est splendor, vt Palariis magnorum Principum conferri possint. Molae hic numeratur plures quam CCCC. quae maxima ex parte iure possessionis spectant ad Collegia sacerdotum et Mosqueas. Forum Mercatorium ab omnilatere clausum est, sicut peculiaris ciuitas.

Noua Fezza tota cincta est pulcherrimis, fortibus altisque muris, structa in larga planicie, iuxta fluuium, distans a noua vrbe ad dimidiae Leucae spacium, inter Occidentem et Meridiem. Transit inter duos muros pars fluminis, nempe ad Septentrionem, vbi molae sunt aquariae: altera pars fluminis se irerum in duo cornua findit, vel, si mauis, canales, quorum ille vtramque ciuitatem alluando separat, alter vallum et hortos veteris vrbisadlambir.

Diuisit hanc Nouam Vrbem, Iacobus, Abdulachi, primi regis ex familia Marinorum silius, in partes rres. In prima constituit suum fratrumque et liberorum suorum palatium: In secunda fuerunt nobiles aulici, distributi in varios ordines, et diuersoria pro ducibus bellicis, et inter hos duos muros collocatisunt Pratoriani et stipatores corporis regii, cum domo Praef cti Vibani. In tertia pariter fuerunt excubitores regii, hand longe ab eologo, vbi cusa fuit moneta, impresso signoregiom au eosatgenteosque nummos.

Fuit olim praecipua huius prouinciae Vrbs, Macarmeda, sita super fluuium Iuauenum in bella planicie: nunc vero tota in ruderibus iacet, exceptis mutis. Ad tertium a Fezza milliare Bauia occurrit supra eundem fluuium; sed ciuilta bella hanc pessundedere.

Supra Zarbonem montem oppidum est Galili, quod ab ipsis Afris euersum insta urauit Idris quidam, sanctus homo inter suos habitus, qui et in eo tumulatus est. Haud proculinde abest antiquum oppidum, quod vulgo Palatium Pharaonis dicitur, quanquam nemo vnquam Pharaonem hic dominatum fuille ptodiderit. Vltimo loco numerantut oppida Maquilla, Benignariben, et Aseis.

11.

Limites prouinciae Argarensis hi sunt. A Septentrione Oceanus, ab Occidente Buragragus amnis, ab Ortu Montes Cumetii cum parte Zarbonis et Zelagi, qui eam leparant a Fezzana, postremo a Meridie Bunazar flouius. Longitudo eius extenditur in Leucas XL. et latitudo prope in XXX. Vrbes et oppida hic sunt: Giumba, a veteribus Afris condita, sediam prope in nihilum redacta, cum praeter fossas vix quicquam appareat. In littore Marisoff rese Laracha siue Lara supra Lucum fltruium, qui porrum constituit satis commodum, nisi quod d sliculter intrari possit. Postremo occutrit vrbs a difi. cata per Almansorem Marroci regem, nomins Caesar Elcabia, quo magnitudinem Palatii eius significare voluit.

12.

Ellabatenam prouinciam, siue Habatanam pulsat ab Aquilonari latere Oceanus: a Meridie alluit Guarga fluuius, qui et Zuerga dicitur: ab Oriente Montes vicini Gaditano Freto terminant: ab Occidente Paludes Asgarenses. Oppidorum huius prouinciae primum est Exagena, sita in monte vicino Guargae fluuio, distans a Fezza Leucis XXXV. Solent Lusitani huc vsque excursionibus suis fatigare colonos, vnde ciues semper expeditos habent CCCC. equites ad compescendos praedones illos. In eodem fluuio spectatur Vrbs Banitenda, infrequens habitato. ribus: nec longe inde Merga, deinde Tansor, Agla, Narangia, Basra, cuius praeter maenia nihil superest. Propinqua huic est Homar, olim populo

13.

Errifensis Prouincia incipit ab angulo Freti Gaditani siue de Gribaltar, versus oceidentem, tenditque longo tractu in Orientem, vsque ad Nochorum fluuium, quem Ptolemaeus Molochatum nominat, quod spacium est Leucarum quasi LXX. Fines eius sunt, ad Metidiem Atlas Mons versus Guargam fluuium: ad Aquilonem Mare Mediterraneum. Vrbes et oppida hic pauca sunt, pagiautem plurimi. Inter oppida primum locum obtinet Terga, alterum Belis, sita intet duos montes, bonoque praedita portu. Iuxta occurrunt Insulae Tegessa, Gebba, et Mexemma.

14.

Prouincia Garetana finitur ab Oriente Muluia fluuio et parte terrae Chaucensis: ab Occidente Nochore fluuio et parte territorii Errifensis. A Meridie vicina habet deserta Numidiae siue Biledulgerid; a Septentrione Mare Mediterraneum, qua in parte respicit Formenteriam Infulam et antiquum regnum Valentiae. Longitudo eius est milliarium circiter XXV. latitudo XX. Vrbes et loca meliora sunt Tezzotd, in monte sita, quae nisiab vna parte aditi non potest, Migeum sequitur, et in litttore Maris Iaffarinum nonum oppidum, structum per Mahometanos e familia Marini. Est autem tota prouincia Garetona in tres diu sa partes, in quatum prima visuntur oppida, in secunda Montes, in tertia deserta, quae a Mediterraneo Mari porriguntur vsque ad deserta Chaucensium.

15.

Vltima Regni Fezzani Prouincia Chauz dicitut, complectiturque prope tertiam totius regni partem, cum longa sit CX. mill. pass. nempe a fluuio Zha, ex parte Orientis, vsque ad Gurguigaram amnem ab Oceidente. Latitudo eius est millium CLXX. comprehenditur hoc spacio tota illa Atlantis Montis pars, quae Mauritaniam respicit, cum magna parte planiciei, et montes, qui terminant Libyam. Inter vrbes huius prouinciae est Theureta super collem sita, cui ingens planicies subiecta est, tota cincta desertis. Hadaggiae muriadhuc supersunt, quae quasi Insula est intet fluuios Mululum et Muluiam, Oppidum Dubdu nomen a vicino Monte obtinet. Teza munitum et opulentum est oppidum, situm in campestribus Dubdo Monti subiectis, super ripam Mululi fluuii, estque hic velut vni. uersale studium vicinarum regionum, cum collegia hic sint studentium, vti apud Fezzam. Intra propinquos montes spectantur adhusduo oppida; prius nomine Sophreium prope desertum iacet: posteriori nomen est Mezedagae. Apud Montem cui nomen est Cuuaigel Cherben, quae vox significat Transitum Coruorum, occurrit exiguum oppidum Tezergua, quod Arabibus paret, qui alterum vicinum que, cui nomen fuerat Vmen Iunaiba, euerterunt.

16. Quid [correction of the transcriber; in the print Quod] sit ingenium et Natura soli Mauritaniae.

Regni Marrocani fertilitatem in vniuersum considerantes dicemus, abundare id frumento, fructibus, oleo, melle, cera, saccaro, lana caprarum e qua laudatissimae telae fiunt, earundemque pellibus, e quibus corium, quod cordubense dicitur, paratur, cui nomen imponitur a loco vbi conficitur. Fluuiis irrigatur Tensisio et Ommirabili, qui ab Atlante monte prodeunt. Tensistus percurrens territorium Marrocanum, recipit amnes Sifelmel et Massi. Ommirabilis originem suam sumit ex altissimis montibus, ea patte, vbi pronincia Tedletana confinis est Fezzanae.

Cum autem non eadem vbique per hoc regnum sit Natura soli, scien dum est, Heam Prouinciam asperam et petrosam esse, plenamque altis montibus et densis fiemoribus, habere tamen amoenas valles, paruis amnibus irriguas, vnde copiam habet hordei, milii et mellis, quo vescuntur incolae contenmentes ceram. De Tritico tamen nihil hic habemus quod dicamus. Est hic fructus genus, quod appellatur Arga, simile prope oliuis, sed arbor eius spinosa est: ex eo fructu conficiunt oleum, non magni precii, quo vtuntur ad paranda cibaria et alendas lucernas. Venatio hic est frequens, Ceruorum, Capreatum et Leporum. Ex monte Demensero, qui pars est Atlantis, multum effoditur ferri. Lentisci Buxique in magnam excrescunt altitudinem, suntque frequentes in bis montibus.

In Regione Susana, iuxta littus maris Ambra reperitur. Territorium Teiehtanum pingue est et fertile, vnde multum gignit tritici, hordei, leguminum. Conficitur et hic plurimum Saccari, quod cum Afri probe excoquere nesciant, nigrum est. Eruitur etiam hic aliquaritum auri et argenti, multumque paratur cotii Cordubensis, siue Marroquini. Ager Tarodantinus totus compascuus est, seruiens pascendis Arabum pecoribus. Teldifium solum ferax est frumenti, saccari et Isatis herbae. Proueniunt etiam ficus optimae in Susana, nec non dactyli, cum multae ibi passim sint Palmae arbores, quarum tamen fructus viliores sunt, In Monte Halemo Aurifodinae sunt, propter quas incolis perpetuum belium est cum vicinis gentribus.

Prouincia Marrocana vberrima est omni genere frumenti, pecoris, fructuum, habetque aquas optimas. Montana tamen, quia frigidiora, ideo etiam sterilia sunt, vt vix quicquam hic crescat praeter hordeum. Raritamen hic montes sunt, estque tota haec prouincia veluti perpetua planicies, vt Leo Africanus testatur.

Guzula vber est hordeo, et gregibus armentisque: habet et fertifodinas et aeris.

Ducaliae ager satis bonus est, ita tamen vt sufficiat incolis in alimonism, Ad Montem Vitidem Lacus est, qui nutrit totam illam regionem vbere prouentu piscium.

In Hascora incredibilis copia est olei, vt et plurimi capratum greges, e quarum pilis quid fiat, iam ante saepe diximus, vt et ex pellibus earundem. Campi valde feraces sunt, et hortiomnis generis fructuum arboreorum. Nam et aurea mala hic vbertime crescunt, et vites ferunt vuas

rubras, quarum acini ad nucis iuglandis magnitudinem accedunt. Multum hic quoq, mellis est, et magna vis optimarum ficuum, et alicubi ferrifodinae.

Regni Fessani aer alicubi bonus est et temperatus, alicubi subtristis et odiosus. Etsiautem in eo multa loca aspera horridaque sint, et montes frigidi, et quae dam delerta: communiter tamen dicere possumus, esse bonum et fertile, alicubi magis, alicubi minus. Abundantia enim frugum fructuumque, haud facile vlli alii regno cesserit. Multae hic vites, et oleae, ficus et amygdali, et magna vis goslypii. Gregum armentorumque nullus numerus, vt et equorum, camelorum leporumque. Sed praestat singulas eius considerare prouincias.

Iam primum Fezzana plana est omnino, aerisque temperamentum optimum. Multi in ea equi, plurimi ouium greges, vt non tantum sufficiant incolis, sed et iis qui Cumerios montes in colunt. Syluae hic sunt rariores, et tamen multum leporum atque capreolorum.

Tendesina et ipsa magna ex parte plana est, et agti fertiles. Odeti fluuii ripae densis consitae sunt nemoribus, in quibus plurimi oberrant Leones, caeteris per Africam ferociores, vt accolae non nisi magnis agminibus iter faciant, et viatores sub dio pernoctare coacti, vallo et excubiis se munire necesse habeant, nisi bestiarum illarum pabulum fieri optent.

Asgarana prouincia vt campos habet aequos et late patentes, ita pingues fertilesque. ex hac Cumerii montis accolae neceslaria vitae petunt. Ipsum solum adspectu amoenum est, et aer salubris. Multum hic crescit Xylini, inueniunturque omnia quae in Fezzana.

Elbabatae fertilitas magnopere praedicatur, cum omnis generis fructus gignat. Tangerensis tamen ager non adeo bonus est, nisi in quibusdam locis, vbi fontibus est irriguus: ibi sunt hor. ti peramoeni: caetera squallent arenis. Montes hic inueniuntur multi, interque eos octo, caeteris celebriores, qui omnes fertilissimi sunt, quidam etiam altissimi, vnde difficilis est ab hac parte in regnum accessus.

Errifia tota aspera est et montibus plena frigidis, vnde multae in ea solitudines, et syluae vastae, crassis rectissinsisque visendae arboribus. Frumentum hic vix prouenit, satis tamen habet vitium, ficuum, olearum, amygdalorum, boum ouiumque penuriam sarciunt plurimae caprae et asini, et simiarum agmina.

Garetana sicca est, sabulosa, odio sa, non multum dissimilis desertis Numidiae. Quae in ea sunt solitudines, aquis penitus destituuntur. Multae hic fere noxiae diuersorum generum, vnde viatores non nisi totis agminibus iter faciunt. Mons Sahir multum gignit ex se ferri, etiam ferax hordei. Guardanus abundat equis.

Challzensis regio aspera est et horrida magna ex patte, in qua etiam multae sunt solitudines. Dubdus Mons egregie ferax ob magnum numerum fontium quos euomit. Consistit tamen haec fertilitas omnis in hortis, cum Dubdenses neceslaria vitae ex agro Tezzensi petant, vbi vini aliatumque rerum inuenitur copia. Mons Magara, non procul a Tezza, etsi dumetis vepribusque horret, solum tamen habet satis fertile, abundans frumento, lino, oleoque, vt et gregibus capratum. In Monte Cauara multi passim errant Leopardi et Simiarum agmina; sed haec in syluis: in plano enim linum abundanter crescit et hordeum. Mons Baronis vineas habet; quae tamen negliguntur colonorum inscitia, qui vinum non bibunt. Mons Guertenagus praealtus est et adscensu difficilis, ferax tamen frumenti, lini, olei, malorum citriorum et cotoneorum.

Geblenius mons per totum annum niuibus obtectus cernitur: Iesferensis vero ferrifodinis vber est, sed nihil praefert ad nutrimentum hominis vtile. Selelgus Mons crebros habet fontes, pinus et abietes, nec non in syluis copiam Leonum, Leopardorum et Simiarum. In monte Beni Merasene plurimi sunt asini et equi, vnde hie multi procreantur Muli.

Caeterum haec de singulis prouinciis dixisse sufficiat, postquam vnum regnum post alterum considerauimus: dicemus nunc quaedam de vtroque regno communiter et iunctim capi possunt. Sic igitur statuimus, quicquid terrarum est inclusum inter Atlantem Montem; magis ad frigiditatem quam intensum calorum vergete, ita, vt ibi satis gignatur fructuum et frumenti, excepto tritico: est hic et bonarum acsalubrium aquarum penuria. Ipse Atlas Mons frigidus est, perpetuis verticem obtectus niuibus, quanquam interiectae valles satis fertiles sint, magis tamen eae, quae versus Oceanum porriguntur, quam quae versus Mare Mediterraneum. Et frigus quidem incipit Octobri mense, quod fere mane est vehementius, ita tamen, vt potius in gelidis pluuiis consistar quaniglacie. Mensis Februarius inconstans est, flantque venti Mense Martio vehementiores, necessarii tamen ad procreationem frugum fructuumque, Aprili vero mense omnia ad maturitatem properant, itavt currente Maio maturae ficus comedantur, Iunio vero vuae, Iulio vt et Iunio, pruna, pyra, poma similesque fructus plenae maturitatis. Octobri mense leguntur Cydonia mala et Punica: Nouembri vero oliuae. A Februario vsque in Maium mensem incredibili pulchritudine vernat solum, vt nihil amoenius fingi possit: si tamen non pluat a XXV. die Aprilis vsque ad V. Maij, vix vllaspes est boni vberisque anni, nominantque incolae pluuiam istam Nasan, quasi dicas Aquam Benedictam. Aestates hic calent quam maxime, coelo semper sereno: et sane si imbres decidant; salubres minime iudicantur, cum causentur malignas febres, quibus plurimi mortales e medin tolluntur. Morbi vsitatiores in his oris sunt, Cephalalgia, dolor dentium, imbecillitas ventriculi, impetigines puerorum, Catarrhi, morbus Ischiaticus et Articularis. Nec seabiei duntaxat, sed et morbo Venereo homines in his partibus

requenter obnoxii sunt, vt nulla per omnem hancce Mauritaniam sit Vrbs paulo habitatior, in qua hoc malum non dominetur.

17. Mores antiqui Maurorum.

Caruit ea pars Africae, quam vulgo Barbariam appellamus, habitatoribus per aliquot secula, vt et Numidia: vnde de horum populorum origine varii varie disseruerunt. Quidam eos deducunt ex Palaestina, aiuntque eos inde profligatos fuisse ab Assyriis. Aliiaiunt, eos ottos ab Sabaeis, Arabiae Felicis populis, antequam eiicerentur per Assyrios vel Aethiopes. Tertii autumant, eos prodiisse a gente quadam Asiatica, quae primum in Graeciam confugerit, sed cum ab hostibus oppressa ne hic quidem consistere potuerit, in Africa sedes sibi fixerit, relictis in Graecia hostibus. Vndecunque genus ducant, constat in hac gente excellenti doctrina et virtute viros emicuisse, ipsumque populum vulgo ciuilitatis fuisse per studiosum. Quis enim inter Mahometanos satis laudauerit Reges, Almansorem, Marinum et Hucephum, quorum temporibus floruerunt Medici et Philosophi inter Arabes praestantissimi? Cui enim ignotisunt Auicenna, Albumazar, Rasis, Auerroes, et alii, qui omnes nutriti per reges Matrocanos, qui Africam hancce cum parte Hispaniae obtinuerunt, scriptis suis sunt clarissimi? Testantur Collegia eorum, quae in nonnullis Vrbibus adhuc supersunt, quanti fecerint literas et doctrinas. In arte equitandi, ludos equestres et pugnae simulacra ciendi, ante hanc gentem nulla sub sole suit, vt has elegantias ab iis Hispani, Itali, aliaeque nationes didicisse iure dici possint. Bello quantum valeant, non semel vicinis populis ostenderunt. praesertim in praeliis e questribus, quibus et aliis facti sunt formidabiles. Leuitas tamen animi, et nouarum rerum desiderium a nonnullis in hac gente reprehenditur, quae Afrorum antiqua sunt vicia. Solebant ptisci Mauri Simiarum vesci carnibus, quarum magna erat in montibus copia, et ferarum caprarumque tegi pellibus. Soli et Lunae offerebant sacrificia, et mortuos suos humi defodiebant.

Han Lisnan in Chaucensi Prouincia oppidum est. Huc certo quodam anni tempore solebant sub initium noctis innnumeri confluere mortales, et cum extinxissent Lucernas, quam quisque primam in tenebris arripuisset mulierem, cum ea miscebatur. Liberi qui ex vago eo fortuitoque nascebantur concubitu, nutriebantur in templo a Sacerdotibus.

18. Mores nostrorum temporum.

Qui Fessanum et Marrocanum regnum inhabitant, eorum mores non multum abludunt a moribus et ritibus Arabum, quanquam illi sint his aliquando ciuiliores. Horum gens est auida, si alia aliqua sub Sole, simul leuis et inconstans, et vafritie ante plerasque. Fidem datam seruare rem superuacaneam arbitrantur, proni in iracundiam, suspiciones et Zelotypiam. Iactatores atque vani, membris tamen agilibus supra quam dici possit, in pugna praesertim equestri, in qua incredibilem ostentant celeritatem. Longioris tamen morae et laboris impatientes, nisi velociter ad optatam finem perueniant, totum deserunt negocium. Et haec quidem in communi de Maurorum natura et indole dici possunt: nunc postquam Arabes frequentes inter ipsos habitant, de horum quoque consuetis ritibus aliquid dicendum est.

Igitur Arabes Africae hanc partem incolentes fere in desertis locis degunt, nutrientes in il- [sic]Camelorum Equorumque armenta et innumeros pecudum greges, quos et vicinis diuendunt populis. Non contemnenda horum est potentia, cum plurimi sint numero, et bellatores minime ignaui; armis tam en prophylacticis minime instructi. Qui Atlantem Montem accolunt, et quicquid inter hunc est et Mare Mediterraneum terrarum, ditiores et lautiores sunt caeteris, et melius vestiti, vtunturque praestantioribus tentoriis (sub his enim vinunt vniuersi) sed et eorum equi meliores sunt ac nitidiores, ne; tamen ad Numidicorum pulchritudinem accedentes.

19 [correction of the transcriber; in the print ---]

Laboriosa est haec gens Arabum, agrumque colunt feracem, et multum frumenti colligunt: gregum vere armentorumque numerus iniri non potest, vnde subinde mutant pascua, transferentes tuguria et papiliones. In peregrinos, qui per ea loca transeunt, magna v. untur liberalitate, cum caeteri Arabes feri sint et crudeles. Quidam horum Arabum Marrocano regi tributum pendunt: alii vero auita fruentes libertate superiorem non agnoscunt: ab eo tamen tempore, quo Lusitani Azamorium et Alaphyn ceperunt, coa cti sunt victorum accipere leges. Venationibus supra modum sunt dediti, cui rei magnum numerum canum alunt: et quamuis prolixe accipiant holpites, furto tamen supra modum addicti sunt, vt res tuas ab ipsis vix vlla industria conseruare possis. Sed et Poetices tanguntur studio, in lingua duntaxat vernacula, osteudentes singularem in versibus suis gratiam, manentque sua Poetas, qui caeteros ingenio superant, ab opulentioribus praemia. Arabicae mulieres procaptu regionis laute viuunt et splendide vestiuntur, camisiis tectae amplis cum laxis manicis, quibus iniiciunt pallam e panno, vel nigro vel caeruleo colore tincto, quam scite complicare, et in minutas regas colligere nouerunt, inprimis qua humeros tegit, vbi fluentes sinus argentea cohercent fibula. Ab auriculis earum dependent getnmae vel vniones, digitos gemmatis includunt annulis, et crura circulis argenteis, vt fere omnium mulierum Africanarum mos est. Faciem velatae vel potius personatae incedunt, patentibus duntaxat ad vsum oculorum foraminibus, ne viros adspectu suo saucient, studio nimirum pudicitiae et honestatis. His si quis propinquus aut consanguineus occurrat,

Peregre proficiscentes Arabes, impositas camelis vxores suas secum ducunt, insidentes sellis preciose adornatis, tectisque vmbonibus e serica lana variegatis ad arcendum solis calorem: sed et multi in bellum proficiscentes secum ducunt vxores suas, vt earum praesentia reddantur animosiores. Mulieres Arabicae concubiturae cum maritis suis, siue die nuptiali siue post eum, depingunt sibi faciem, pectus, brachia et manus succo quodam caerulei coloris, mirum in modum hoc sibi placentes suco, hunc vetustissimum Atabum morem fuisse autumantes, qui primi Africam ingressi fuerunt. Mauris tamen, qui Vrbes et oppida Barbarica incolunt, hic mos nostro tempore in vsu non est, quorum foeminae naturali contentae sunt colore. Aliquando tamen certum quoddam fuci genus conficiunt e Galla nuce, admisto Croco, quo genus rotundo depingunt circuli, et supercilia in Trigoni formam; mento vero imprimunt certam quandam notam oliuae folio nori absimilem.

Hinc accipiunt Poetae Arabes materiam Venereis cantionibus placendi mulieribus Africanis. Notandum tamen est, non licere mulieribus hoc vti fuco, nisi certis quibusdam diebus: neque ad hunc ornatas modum in parentum propinquorumque prodire conspectum, quod videatur nescio quid Meretricium olere. Quic quid huius genetis fit, maritorum datur oculis, vt ad amoris opera incitentur, cum persusae sint foeminae, mirum in modum barbarica illa pictura formae elegantiam commendari. Sed iam deinceps ad Marrocensium mores deueniendum erit.

20.

Qui Heam Prouinciam incolunt, hordeaceo pane non fernentato vescuntur, quem instar placentarum desunt coquuntque in lebetibus vel cacabis terreis, vel in cinetibus, vt alicubi per Italiam fit; panci enim furno panes excoquunt. Viliores viuunt farina ordeacea, quam in aqua calida macerant versantque, velutpolentam, admiscentes parum olei, praesertim veris et aestatis tempore, vbi et lactis pocillum infundunt: aliqui parcentes oleo, butyrum inilciunt. Mappis in capiendo cibo strophiisque non vtuntur, pro his vtentes storeis plexis, quas humi extendunt ipsi quoque in terra desidentes.

Vestitus eorum frequentissimus est e certo panni lanei genere stragulis, quibus lectiapud nos cooperiuntur, non absimili. Hunc pannum applicant corpori, cingentes circa summa femora, tegentes pudenda laneo panniculo. Caput incingunt taenia lanea, quinque pedes longa, lata vnum, quam nigro infectam colore circa tempora implicant torquentque, vt vertex semper nudus pateat, neque quilquam praeter senes, caput pileolo tegit, aut viros litteratos. Lecti eorum strati sunt ea opertura, quam vulgo Catalaunicam vocant, qua et teguntur et eidem incumbunt. Ceruicalia eorum sunt sacci tomentis pleni, rudem in modum.

Iuuenes ante contractum matrimonium barbam non alunt: sed vxorati eam crescere sinunt. Ferarum apud eos abunde est, neque tamen venationi operam dant. Fluuiorum amniumque apud eos est affatim, nullas tamen ibi videbis molas aquarias, sed mulierum vtuntur opera ad molendum pinsendumque Litterarum hic insignis ruditas, vt et Medicae artis, sub qua et Chirurgicam et Pharmaceuticam capio, cum in causticis omnis eorum medendi ratio consistat. In vniuersum reputanti planum fiet, omnem horum hominum virtutem in bello consistere, quo durante peregrinis molesti non sunt, sed iis saluum praestant commeatum.

Qui Tefetnam inhabitant, colore magis albi sunt quam vicini eorum, magisque hospitales in peregrinos, vnde non solum Domo Hospitali eos excipiunt, quae apud ipsos est satis ampla, sed et intra priuatas domus recipiunt, quae quidem philoxenia Afrorum fere propria est. Qui Idenacalem Montem accolunt crassisunt et rudes, bello tamen optimi.

Testentum Susanae Proninciae oppidum aliam quam auream monetam ignorat, crudo tamen infectoque vtitur auro non signato, Vbi vilius metalli genus requiritur, ferro vtuntur vnius vnciae. In caeteris rebus Sus ni industrii sunt, vt caprinum corium optime praeparare nouerint: habetque hoc Susana prouincia velut peculisre, vt populo dicatur habitari bellicoso et adarma nato.

Marrocani Vrbani sunr et liberales. In vrbe sunt multi, qui Legem Mahometi interpretantur, in quem finem et certa Collegia studentium fundata sunt, et Xenodochia pro alendis pauperibus studiosis. Qui campestria regionis incolunt, tam brutali occaecantur inscitia, vt cum nullos habeant controuersiarum diffinitores inter sese, peregtinos cogant consistere, et ius inter partes litigantes dicere, estque hicarbiter idem iudex pariter atque scriba. Cibus huius populi ab omnibus deliciis est remotissimus, cum farina ordeacea vescantur in aqua feruente excocta, et carnibus caprinis, quarum apud illos est copia.

Guzulenses in multis rebus brutorum imitantur ruditatem, quanquam ex ferro, cuius apud eos magna vis est, vasa quaedam et instrumenta satis concinna conflare norunt, quae permutant equis, panni, aromatibus, aliisque rebus neceslariis, suo emolumento. Vix hi quenquam in tota prouincia superiorem agnoscunt, vnde perpetua inter illos dissidia, vt vix trium dierum per septimariam habeant inducias, quas commerciorum necessitas sancit.

His finitis obuii obuios inuadunt trucidantque, nulla habita aetatis vel sexus consideratione. Omnis eorum vestitus est indusium laneum, sine manicis, fatis quidem angustum: caput tegunt pileoloe e palmarum foliis contexto.

Dies in quibus nundinae aut mercatus exercentur, a iurgiis sacrosancti sunt, quibus nemo audet ne inimicissimum quidem laedere; cum praefecti tribunique militum in hunc fidem dispositi dent operam, ne pax publica violetur. Furtum hic capitis supplicio punitur, vt sine longiori litigio compertus furti hasta transuerberetur, relicto insuper in publico corpore, vt hominibus quidem seueritatis exemplum, canibus vero volucribusque pabulum praebeat.

Ducalenses rudes sunt, ab omni ciuilitate alieni, incommodi et inaffabiles: quos Hascorani in atte praeparandi corii superant. Mulieres eorum formosae sunt, necita, vt caeterae, nigrae, hospitibusque satis commodae, etsi maritos habeant inuidissimos.

Oppida in Teldensi prouincia opulentis abundant mercatoribus, et ciuibus satis humanis, quorum foeminae in scientia lanificii et caeteris Mineruae artibus reliquas Africanas superant. Et sunt quidem in plerisque locis candidiores, corpusque argenteis incedunt oneratae ornamentis. Est in eadem prouincia Mons Dezensis, quem qui accedunt, neque oppida neque pagos habent, in tuguriis sparsisque Mapalibus habitantes: multi etiam in cauernis montium degunt, fures plerique, proditores et latrones, vt ob rem minimi momenti hominem interficiant. Mulieribus eorum nihil potest reperiri in tota Africa turpius deformiusque.

21.

Sed iam Fessanum regnum videndum est, inque eo prouincia Asgarensis, quae propemodum tota ab Arabibus incolitur, diuitibus quidem et satis splendide vestitis. Magna his bellicae virtutis fama, vnde eorum opera in militia vtitur Rex Marrocanus. His non cedunt Elhabatenses, robusti et audaces, in quibus multum Rex ille ponit fiduciae, qui et crebris, quas in Christianorum terras faciunt, excursionibus, mulrum emolumenti fisco pariunt.

Errifenses morum inciuilitatem, animi magnitudine et membrorum robore sarciunt. Lacero vilique induuntar vestitu, de ditisupra modum ebrietati. Bellilenses de Gomera in Piratica sunt valde exercitati, infestantes myoparonibus suis littora a Christianis habitata. Qui in Garetana Prouincia Sahidum montem incolunt, tributum nullum pendunt, fabri ferrarii plerique omnes, qui conflandi, feriendique et poliendi ferri pollent notitia.

Qui in montibus Tezensibus Chaucensibusque degunt, ne reges quidem suos metuunt, quibuscum ipsi saepe pugnauerunt, freti multitudine hominum, alimoniae et asperitate locorum. his animo nequaquam pares sunt Gauatensis montis accolae, qui prae timore et ignauia ne in plana quidem de montibus descendere audent, gnari, in montibus se a regibus suis cogi non posse, quibus tributum nullum pendunt, instructi in latibulis suis alimoniae copia.

Baronensis populus albus magis est quam ni get, et vxores eotum satis elegantes, erga quas viri incredibili Zelotypia afficiuntur. Lessetenses foeda cum paupertate luctantur, Afrorum omnium imperitissimi. Qui Montes Zizum, Mesettazam, et montana Zanagensia incolunt, robusti sunt et efferi, latrociniis maxime infames: quiuis eorum trina fert spicula siue Assagayas, quas tanta scientia ab manu mittere nouetunt, vt vix vnquam aberrent: sed et gladium ferunt et pugionem, multa habentes cum Arabibus communia.

Sed nunc ad ciuium in Fezza vrbe Mores veniendum est, qui, vt nobis videtur, multo sunt politiores quam reliquor um in eo regno. De aedificiis igitur dicturi a Thermis siue Balneis initium faciemus, quarum mira est pulchritudo, et omnia in iis recte atque ordine disposita. Extra lauacra sunt certa Apodyteria cum suis capsariis. Ingressurus quispiam balneum, postquam per primam portam intrauit, deducitur in conclaue frigidum, vbi aqua gelida assernatur ad refrigerandam feruentem. Inde per aliam ianuam transitur in locum calidiorem, vbi lauantur extergenturque loturi. Tertium conclaue calidissimum est, vt Sudatorii vicem praestare possit. Calfaciunt autem aquas arido fimo, in quem finem Balneatorum serui stabulis mandrisque aberrantes, iumentorum excrementa colligunt, eaque extra ciuitatem exportantes, in strues quasdam coaceruant, vt duorum triumve mensium spacio exsiccentur, quae postquam arida facta sunt, in vicem lignorum vruntur. Lauacra muliebria a virilibus separata sunt, etsi quaedam vtrique sexui sint communia, hac tamen differentia, vt vtrique certas statasque diei horas obseruent, quibus balneum separatim ingrediantur. Ingressis in lauctum mulieribus, funis obducitur ianuae, ne quis vir vel studio vel errore intret. Quod si quis propriae vxori loqui velit, oportet, vt aliqua ancilla vtatur interprete, Capiunt et aliquando in balneis cibum, et agitant conuiuia, et ludunt, alta voce interim cantillantes. Adolescentes intrant Thermas illas toti nudi, ne verendas quidem tecti partes; qui vero eminentioni, sunt conditionis corpus linteamine tegunt, et loco singulari separato a popularibus consident: sunt enim secessus quidam et camerae priuatas semper in hos vsus parataee. Neque solum hic lauantur atque perfricantur, sed et inunguntut vnguentis ad instaurandas vires aptis, vtentes etiam psylothris volsellisque aliisque instrumentis ad mundandum totum corpus. Sunt autem in quolibet baltteo plures Tonsores qui domino Thermarum certum quotannis soluunt precium, vt iis liceat hic exercere artificium suum. Caeterum cum ipsa Thermarum possessio tum earundem vectigal fere spectat ad Templa Mahometica et Collegia doctorum virorum, suntque balnea quaedam tam opulenta, vt quotannis centum ducatos lucrenturialia quinquaginta, pluresque vel pauciores, prout magna vel parua sunt. Adolescentes, qui in lauacris illis ministrant, singulis annis certum

quoddam festum agitant, ad quod amicos suos inuitant, cum tubis fistulisque egredientes vrbe, vbi quasdam Iudicras edidere ceremonias, redeunt ad balneum et indulgent genio.

Sunt in eadem vrbe Fezzana amplissima diuersoria, in quibus tamen lectinullisunt, cum dormientibus detur duntaxat storea cum culcitra et leui petasmate. Edere volentes cibos emunt et diuorsitori coquendos dant. Pauperculae viduae, quibus neque tectum est neque res familiaris, commorantur fere in his diuersoriis, in peculiaribus cubiculis, et haefere curam gerunt cubilium et rei culinariae. Sunt et hic mulieres quaedam quae corpore quaestum faciunt, vt prostibula in lupinaribus Europae, et his licet vendere vinum, neque in quaestu suo impediuntur a Ministris regiis. Ad has saepe commeant viri disloutae vitae, patrim Bacchi partim Veneris desiderio. Habent autem Magistri Consulem suum, soluuntque Praefecto regio certum quotannis vectigal: praeter quod etram tenentur, cum bellum est, lixarum calonumque exercitui certum submittere numerum, qui cibaria militibus coquant, cum paucissimi in hac gente sint coqui. Est autem odiosum valde Afris hoc genus, vt nemo litteratus, vel mercator vel opifex honoratior cum illis loqui dignerur: neque ipsis cauponibus licet ingredi templa, aut Thermas publicas, aut locavbi mercatoribus conuenite mos est, vt nec fas putatur, propius iuxta sacras Aedes erigete Tabernam siue Diuetsorium.

Sunt et quidam Mercatores, qui molas frumentarias precio locatas obtinent, ex molito frumento quaestum facientes. Farinam enim pistoribus aliisque vendunt, cum plerisque opificibus nori sint eaefacultates, vt frume ntum coemere in futuros vsus possint, sed contenti sint quotidie tantum farinae emere, quantum absumunt domi suae: alii etiam a fatin a abstinentes, panes emunt. Quarundam etiam molarum prouentus cedunt Templis sacrisque Collegiis.

Habitant autem opifices in hac Vrbe separatim alii ab aliis, Scribae vero et Notarii domicilia sua circa sacras aedes habent, quorum quaedam cum ipso templorum muto contigua sunt, alia eisdem e diuerso opposita numero ad LXXX. et in vnaquaque tabernasiue pergula scriptoria Notarii duo. Non longe ab his, qua in Occidentem via est, visuntur librariorum tabernae XXX. ad Australe vero latus L. et plures Sutrinae, in quibus vis ingens prostat calceorum et ocrearum. Alibi Sutores habitant, qui minutos conficiunt calceos pro pueris et infantibus, nec longe ab his coriarii.

Ex aduerso Magnae Portae sedent qui poma aliosque fructus arboreos vendunt, et flores, quorum omnium elegans aspectus facile emptores inuenit, cum nihil pulchrius fingi possit. Hinc Forum Lactarium occurrit, vbi omnis generis lacticinia venduntur et butyrum. Post hoc est locus, bi institores exponunt varia mercis genera, gossypium, cannabim, funes ex sparto vel setis equinis corium paratum: alibi venduntur ephippia, frena, habenae, antilenae, postilenae, aliaque equorum ornamenta.

In Helotis Baiulisque hoc laudandum est, quod ipsi sese omnes inuicem fraternoamore complectantur: quod si dem ex iis mori contingat, caeteri viduam eiusviritim collata pecunia alunt: pariter etiam defunctiliberos, donec ad pubertatis annos perueniant.

Si quis horum vxorem ducit, exque ea liberos suscipit, solenni conuiuio totam baiulorum tribum excipit: Conuiuae vicissim singuli aliquod ei donum offerunt, neque quisquam in eorum recipitur societatem, qui non praestiterit epulum caeteris: mterea, donec hoc taciat, dimidium precium pro laboribus suis accipere cogitut: quod superest, cedit societati. Vestitu cmmbus his breuis est, eiusdem coloris, cum laborant; festis vero diebus quisque pro arbitrio tectus incedit.

Raparum Carottarumque siue radicis betaceae hic magna est copia, vt singulis diebus vltra quinquaginta vendantur onera, neque omnibus indifferenter eas vendere licet, sed iis duntaxat, qui certum Fisco regis hoc nomine pendunt vectigal. Panis melliti atque dulciariorum frequens hic est vsus, quem ienraculi vice stimunt, festis praecipue diebus, cui et aliquando carnes assas vel oleo in sartagine frixas iungunt, quanquam carnes non in vetubus assent siue craticula, sed in furno duplici torreant, cui aliquando totos verueces immittunt, subiectis viuis carbonibus, vnde carnes lento igne, qui sine fumo est, excoctae, satis gratum acquirunt saporem. Assantur autem fere de nocte, vt mane calidae ac a Vulcano recentes ven di possint. Alibi venduntur carnes frixae, coctique pilces, cum specie quadam panis delicatissimi, cui vel butyrum vel mel iungunt.

Animalia a Laniis non iugulantur in macillo, sed in loco peculiari iuxta profluentem, vbi excoriantur, eorumque lauantur interanea.

Pannum qui vendere volunt, praeconibus eum dant, qui humeris impositum per vrbem ferunt, magno venalem esse vociferantes clamore. Multi se suosque alunt ex sagina gallinarum aliarumque auium, quas in coitibus caueisque alunt donec pinguescant. Eoloco vbi telae lineae venduntur, suaue est videre rixantes mulieres, quae saepe a iurgiis et conuicus ad manus veniunt, non sine voluptate spectantium. Et vt longioris narrationis compendium faciam, nullum huic vrbi deest Artificum Opificumque genus, quod apud alias gentes reperitur.

Pharmacopolae et Seplasiarii ipsi Syrupos, Iulapia, Electuaria caeteraque pharmaca conficere non nouerunt, sed Medici haec omnia praeparant, inque officinas mittunt, vbi petentibus aegris venduntur: quanquam potissima populi pars nec Medicinam norit nec Medicos. Multisunt, qui mulos citellarios alunt, eosque magnatibus facturis iter elocant: alii vendunt auiculas quas ad cantum et imitandam loquelam erudiuerunt.

Transtyberins ambulatores
Qui pallentia sulfurata fractis
Permut ant vitreis ----

Lanificii praeterea magnus hic est vsus, vnde non paruus textorum fullonumque hic numerus: nec multo minor eorum qui sericum tractant.

Moltis locis per vrbem secantur ligna inque asseres comminuuntur, ad quem laborem porissimum Christiani adhibentur, capti a Mauris, et ex liberis serui facti, quibus non datur a labo. re requies, praeterquam diebus Veneris, a Meridie vsque ad vesperam, vt et octo diebus, quibus quotannis festa sua celebtant Mauri.

Praeter publica diuersoria sunt in hac Ciuitate aliquot Lupanaria, in quibus quae prostant meretrices, exiguo precio corporis sui copiam petentibus faciunt: patrocinium earum suseipiente vel Prorege Fessano, vel Praefecto vigilum. Sunt autem et prinati Lenones, qui domi suae vinum venale habent et mulieres, ex vtroque mercis genere quaestum facientes.

Frumentum suum seruant Mauri in fossis profundis, quarum aliquando tanta est amplitudo, vt vltra C. modios capiant. Porro qui eas fossas conductoribus locant, centesimum modium accipiunt.

Iam de Ciuibus Fezzanis iure dici potest, eos vere ciuiles vrbanosque esse. Vestitus eorum e panno laneo est, cumperegre proficiscuntur, vel cum hyems est. Alio tempore vtuntur tunica stricta manicata, cui superiniieiunt vestem laxiorem anterius consutam. prodeuntes in publicum, etiam pallium sumunt more Numidarum. Capitis tegumentum non absimile est pileis nocturnis, quibus vtuntur Itali, sine tamen tegumento aurium. Nonnulli caput cingunt fasciis lineis versicoloribus et intortis femora et tibias vestientes praelongis caligis, instar nautarum nostratium, aestate duntaxat: hyeme enim ocreis suras muniunt. Plebs saga gerit, et pallia sine manicis, caput exigui precii palliolo operientes. Doctores et qui sunt Equestris Ordinis, togas gerunt, cum manicis laxioribus, ferme ad habitum Nobilium Venetorum. Postremo qui ex infima plebe sunt crassis vestiuntur pannis e vellere natiuo factis, palliisque ex eadem materia.

Mulieres eorum aliquanto melius quam viri vestiuntur; aestate tamen solo indusio corpus tegunt, cingentes frontem et tempora fasciis quie busdam, quae illas potius deformant quam ornant. Hyemis tempore togas gerunt laxis manicis anterius consutis, quales et vitigestant.

Prodeuntes vero in publicum, longis vtuntur femoralibus, quibus erura et tali teguntur, velo quodam et caput et reliquum corpus cooperientes. Faciem tenui linteolo velant, vt praeter oeulos nihil appareat. Ab auticulis dependentes habent gemmas siue vniones; armillas insuper aureas lacertis induunt, tanti precii, vt par vnum ad C. ducatorum precium accedat. quibus minores sunt facultates, argenteis contentae sunt, circulis ex eodem metallo factis etiam femora ac crura includentes.

In capiendo cibo hunc modum obseruant, vt duobus per septimanam diebus recentibus vescantur carnibus: opulentiores vero prandent coenantque ex palatisententia, ter quoque per singulos dies comedentes. Mane enim ientaculum leue surount, ex solo pane, fructibus et tosta polenta liquida quidem. Hyeme vero durante farinam maceratam aqua calida sumunt cum salitis carnibus. Prandium meridianum lautius aliquanto est, quo ventrem sabutrant. Coena sub noctis initium leuior est, cum pani vix quic quam iungant praeter lac, vuas vel melopepones. Hyemis vero frigori medentur artocreis vel alio modo paratis carnibus, aliisque cibis solidioribus, quibus vel butyrum vel oleum copiosum inspergunt. Et hic fere plebeiorum viuendi ritus est, puta opisi. cum vel helotarum: ditiores enim delicatioribus viuunt escis. Si vero vniuersum eorum victum cum nostrate per Europam conferre velis, deprehendes miserandum et obscaenum esse Maurorum viuendi genus, cum humi desidentes vescantur in mensis humilibus, iisque nullo stratis linteamine, vel mappa, vel strophio: vtentes ad carpendos diuidendosque cibos non cultro, sed digitis aduncis. Carnes cum brodio suo mixtim apponunt, e quibus quilibet conuiua tantum sibi sumit, quantum voluerit, non expectata caetetorum approbatione: acceptas carnes nemo cultello discriminat, sed dentibus laniat, seruatque sibi partem acceptam, non habita ratione vicini sui iuxta assidentis. Celeriter autem comedunt, nec quisquam bibit, nisi prius probe repleto ventriculo: quo facto, quisque grande poculum aquae educit. Hinc constat, mediocribus facultatibus per Galliam Germaniaamque praeditos lautius elegantiusque viuere, quam viros Prmeipes vel Illustres per Mauritaniam.

Nunc ad matrimonia eorum reuocamir. Ducturus vxorem, sinon abnuit futurus socer, conuocat amicos suos sponsus in sacram aedem, vbi praesto sunt duo Notarii, qui pacta et conditiones futuri coniugii scripto consignant. Dat autem maritus vxori (siquidem mediocris census sit) triginta ducatos argenti numerati, cum seruo vno Aethiope, cuius precium ad XV. ducatos accedit, ex panno variegato, partim e lana partim e serico, adiectis quibus. dam rebus leuioribus, puta mitta aut calantica, quas foeminae in capite gestate consueuerunt. Addit his, si vult, sponsus calceos elegantes, et tibialia, et erepundia argentea, et flabella ad faciendum ventulum, et alia huius genetis ludicra. Vbi satis inter nubentes conuenit, ad prandium vocat sponsus omnes quotquot contractui isti interfuerunt, pariterque pater Sponsae conuiuium instruit,

srquidem liberalis haberi vult: alias enim praeter pecuniam nihil obligatur nubenti dare filiae. Nostro quidem tempore a XXX. ducatis vsque ad CCC. adscenderunt in assignanda dote, in quo numero tamen etiam vtensilia et vestimenta comprehenduntur. Quibus res domi est laurior, ii filias suas non tantum omni vestimentorum genere splendide ornatas elocant, sed et lectorum apparatum et ornamenta cubiculorum addunt. Lecti vero diuersimode habent, cum alii quidem aestati, alii hyemi conueniant, exornati pro captu regionis omnes.

Mulieres quidem siue sponsae ad hunc modum dotatae migrant in noui Mariti domicilium. Si opulentiores sint, portantur a baiulis sub vmbone, serica tela vel aureo panno tecto, comitatae amicis consanguineisque, inprimis patre et marito, praeeuntibus tubicinibus et tympanistis, necnon cereis funalibus: sic longo ordine progrediuntur vsque admagnam aream templi primatii, hic valedicit sponsa patri amicisque paternis, deinde deducitur ad cubiculum suum. Pater, fratres et consanguinei comitantur eam, traduntque inmanus mariti, et sic vterque cubiculo inculuditur, vt solus cum sola ibi versetur, sine atbitro.

Interea domestici parant comuiuium, destituta ante ianuam thori genialis vetula, quae ibi moretur tantisper, donec maritus sponsam deuirginauerit. Tunc vetula illa cum linteo cruentato discurrit per conuiuium, exclamans alta voce, sponsam pudicam virginemque fuisse, hoc facto meretur anus illa prandium, quo percepto, currit ad matrem sponsae, idem afferens pudicitiae filialis indicium, et praemio aliquo afficitur. Conuiuia autem nuptialiasunt feretria.

Primum datur ea vespera, qua in mariti domum sponsa deducitur. Alterum sequente die ad quod tantum adhibentur mulieres. Tettium instruitur septimo post nuptias die, et ad hoc pater sponsae praecipuos sumtus suppeditat. Post septimum a nuptiis diem primum maritus domo egreditur, multosque pisces coemtos secum domum fert, idque boni ominis res esse putatur, antiqua consuetudine ita exigente. Praeter haec omnia pater sponsae in sua domo duplex instruit epulum. Prius die vno ante nuptias filiae, ad quod propinquos necessariosque suosinuitat, eosque quam lautissime excipit, parte noctis cantu et choreis insumta. Postero die adsunt mulieres, quarum officium est comere etornare sponsam; haenuptiatibus eam in duunt vestimentis, pingentes genas eius minio, simulque manus ac pedes nigro inficientes colore, qui tamen non diu durat. In altero conuiuio collocatur sponsa in Theatro ligneo editiore, vt abomnibus conspici possit. Cognati sponsae offerunt ei munera, plenos cophinos mellitis panibus cupediisque cum tribus veruscibus integris, quae omnia sponsae pater inter conuiuas distribuit. Choreae eorum per totam noctem durant, quas exercent ad sonum instrumentorum Musicorum, satis harmonicum.

Saltant autem non plures nequeiuncti, sed singuli, et mulieres quidem separatim a viris, psaltrias et cantatrices adhibentes, non viros Musicos. Et has quidem Mauri adhibent ceremonias, cum virgo nubit: Caeterum in viduae nuptiis omnia sunt moderatiora, adhibitis ad conuiuium Gamicum non nisi X. vel XII. hominibus. Sunt autem illa de magnifico apparatu et festiuitate nuptiali tantum de Nobilium Virorum vel Metcatorum nuptiis accipienda. plebs enim tenui contenta est apparatu, in conuiuiis exhibens offam siue iusculum ex pane triticeo et decocto bubularum carnium, quaesimulin suo iure apponuntur in grandi disco. qui accumbunt, noncochleis sed manibus vtuntur, quibus offam oriadmouent.

Exhibetur etiam epulum solenne cum circumciditur puer, die septimo ab eius natiuitato, ad quod pater infantis Chirurgum et propinquos vocat, quo finito, quilibet puero munusculum aliquod offert, ipsique adeo Chirurgo, cuialii quidem vnum, alii duos pluresve ducatos donant. Hoc facto Chirurgus circumcidit puerum, quod superest temporis, saltando atque epulando conteritur. Nata vero filiola compen dium fit et sumtuum et laetitiae.

Sunt et apud Fezzanos quaedam Christianarum festiuitatum reliquiae, Die enim Seruato. ris nostri natalitio sumunt certum quod dam iuris genus, ex septem herbarum generibus decoctum, coquentes etiam eadem nocte diuersa legumina, fabam, cicer, pisum, comeduntque illa contemtis cibis delicationibus. Calendis Ianuarii circumeunt pueri personati domos nobilium, decantantes pueriles hymnos. Die festo S. Iohannis excitentur multi ignes per plateas vrbis, e stramenris potissimum vti et apud nos fit.

Cum pueri primum dentes emittere in cipiunt, rursum instruitur conuiuium, ad quod tantum pueri inuitantur. De obseruatione auguriorum apud has gentes vsitata alibi dicendi locus erit.

Cum vel parentes, vel fratres alicuius mulielieris, vel etiam maritus moritur, conueniunt multaefoeminae, abiectoque vsitato amictu, cooperiuntse ciliciis, posteafuligine ollarum illinunt faciem. Miscentse his viri molles, muliebribus induti vestibus, tympana parua manibus increpantes: hi praecinunt versus tristes et lugubres in laudem defuncti, mulieribus ferale epiphonema accinentibus, genasque et pectus laniantibus, vt cruor copiosus effluat. Durant autem hae lamentationes toto septiduo, quo exacto, quiescunt per dies XL. postea repetitur idem luctus, qui tertio die finitur. Et hunc quidem plebs obseruat lugendi modum, Caeterum nobiliores omnia honestius faciunt atque moderatius, neqque laniantes genas, neque plangentes pectora. Hos in luctu constitutos adeunt viri graues senio, atque consolantur: propinqui vero delicatiores cibos atque sportulas mittunt, cum moris non sit aliquid cibariorum coquere in aedibus, in quibus cadauer hominis

est. Funus cum deducitur, mulieresid non senuuntur, etiamsi vel pater autfrater tumulandussit.

Multi e Fessanis ciuibus magno studio columbas alunt, quas pennarum pulchritudo commendat. has caueis inclusas venum proponunt, aliquando etiam emittunt, vt ex earum celeri volatu aliquid voluptatis percipiant. Cumque columbae aliquando vicinatecta subeuntes antercipiuntur, multae inter columbatios istos rixae atque pugnae oriuntur, nec finis est insidiatum quas alii aliis struunt.

Inter ludos maxime in vsu est Ludus Latruncolorum: etsi enim aleae quoque aliisque ludorum generibus locus est, rudes tamen illi sunt, nec acre exigunt ingenium, vili plebeculae conuenientes. Certo quodam anni tempore conueniunt iuuenes, baculis inter se depugnantes: verum hoc ludi simulacrum aliquando in vetum certamen emergit, vt concurrentibus vtrinque partibus nonnulli mortui vulnetative cadant. aliquando abiectis baculis lapides arripiunt, et se mutuis petunt ictibus. Eduntur autem certamina haec diebus festis, et extra Vrbem, quae et tam acria sunt, vt ne praefectus vigilum quidem pugnantium possit compescete pertinaciam, sed necesse habeat, quosdam carceribus includere, qui postero die virgis per vicos caeduntur.

Fit aliquando, vt pars adolescentum horum arreptisarmis nocte extra vrbem vagentur, perque hortos et campos oberrent, vt si quem aduetsae pattis offendant, mactent; vnde multoties crudeles committuntur pugnae. Sed hi grassatores seuere puniuntur.

Poetarum in hac vrbe plus est, quam olim muscarum cum caletur maxume. Condunt hi versus vernacula lingua, inprimis fescenninos venerosque, in quibus aliquando sine velo aut rubore aperiunt mulieribus quid desiderent. Iidem quotanuis carmina faciunt in laudem Mahometi sui, quae die eius natalitio in publicum proferunt, conscensaque cathedra, a mane vsque ad vesperam obser uato ordine recitant, auscultante atque iudicante populo: cettant enim canendo atque pangendo carmina, et qui caeteros vicisse visus est, Poetarum princeps pronunciatur, eo duntaxat anno. Certo quo dam anni tempore inuitat Rex in Palatium suum omnes viros litteratos e tota vrbe, interque eos Poetas, quibus magnificum exhibet conuiuium, postea iubet, vt praestantiores inter eos suos hymnos recitent, quos in laudem Mahometi composuerunt, iudicante vniuersa Aula. Qui caeteros carminis suauitate vicit, a Rege dono accipit C. ducatos, equum instructum, nouum pallium, et mulierem seruam. Victis in solatium minora dantur munera, nec quisquam abit indonatus.

Pueris in scholis certi Magistri praeficiuntur, qui eos legere atque scribere doceant, non e libris, sed latissimis tabulis. Pensum quotidian um pueri est, vt singulis diebus periodum vnam et alteram ex Alcorano memoriae mandet: cumque triennii spacio ad finem peruenerunt, itetum comminiscuntur ab initio, vt non pauci integrum septennium in hoc studio consumant. Post haec proponitur iis Grammatica caeteraeque ordine scientiae. Si quis puer totum percipit Alcoranum, pater eius instructo praeceptoribus conuiuio, noua veste donaifilium, splendida illa quidem et preciosa. hinc impositus equo gradario magni precii, a praefecto vrbis munera accipit, equum et vestimenta. Sequuntur eum longo agmine pueri scholastici vsque ad domicilium eius, cantantes hymnos in laudem Mahometi, deinde datur ominbus coena, ipsi vicissim offerunt Magistris suis munuscula. Dies huius Pleudoprophetae natalis festus est, qua patres scholarium singuli singulos cereos ad Scholam mittunt, quorum nonnulli tam grandes sunt, vt XXX. libras pendant. Hos incensos a primo crepusculo ferunt vsque dum Sol superato horizonte clate leceat; nox praecedens laudibus Mahometi insumitur. Omnis ea cera ludimagistris cedit, qui eam aliquando centum pluribusve ducatis vendunt, neque quisquam est, qui non suum in Prophetam studium hac liberalitate testari velit. Pueris scholasticis quot septimanis duorum dierum feriae impertiuntur.

Diuinorum apud Mauros genera tria sunt. Primi Geoman tiae studio deditisunt, vaticinantes ex variis figuris. Secundum genus ad Hydromantiam referri potest. In vas enim planum vitreum aquam immittunt, iniectisque guttis aliquot olei eam claram limpidamque raddunt, instar speculi. In hac aqua fabulantur se cernete diabolorum agmina, instar ingentis exercitus castrametantis, vnde de rebus dubiis coniecturam faciunt. Hos enim cum Ariolus quietos conspicatur, sciscitatur exiis rerum futurarum euentus, cui cacodaemones respondent certis quibusdam signis. Ponunt et aliquando discum aqua plenum in manibus octennis vel nouennis pueri, quaeruntque ex eo, an talem vel aliam figuram contempletur: ibi simplex puerulus, quid viderit, respondet: reperiunturque multi tam stolidi, vt diuinatoribus istis non solum plenam fidem tribuant, sed et in eosplurimum impendant.

In tertio genere ponuntur mulieres fatidicae, quae persuadent populo, esse sibi familiaritatem cum certo Daemonum genere, quorum alii Rubri vocantur, alii Albi, tertii Nigri, et sic deinceps. Consulturae hae Oraculum, ita exigentibus consulentibus, perfumant totum corpus variis odoribus, et postquam oertas recitauerunt preculas, intrat malignus Spiritus in eas, cuius hospitis aduentu et vocem, et sonum, et faciem mutant, fingentes spiritum per earum loqui ora. Viri tamen cordatiores, et quibus maiore est rerum vsus, appellant has mulieres Phoebades, Afrorum lingua Sahacut, quas Latino vocabulo dicere possis Tribades, quarum quae fuerit turpitudo, et in pulcras adolescentulas praeposterus amor, ex veteribus Poetis notum est.

Inuenias multas in hoc Afrorum genere mulieres, quae his flagitiosis propudiis, nescio qua voluptate allectae, se addicunt, adeo, vt simulantes aegritudinem aliquam, diuinatricem ad se vocent, consentiente marito eiusmodi fraudum ignaro. Hae sagae persuadent marito, Daemonium aliquod ingressum esse corpus vxoris eius, quam si vir saluam velit, necesse esse, vt in clandestina illa sacra eam sinat adscribi atque initiari. Assentitur his fraudibus credula viri stoliditas, qui laetus hac affinitate conuiuium instruit, cumque probe perpotatum saltatumque est, sinit abire vxorem, quo visum fuerit. Cordatiores tamen crebris baculoram ictibus Daemonium expellere nouerunt. Alii earundem Sagarum opera abutuntur ad decipiendas foeminas, a quibus ipsi iam ante deceptifuerunt.

Possis his adiungere quarrum genus eorum, quos Arabes Muhazzimin vocant, id est, Incantatores. His vulgo rribuitur potestas liberandi obsessos, non aliam ob causam, quam quod aliquando scopum tangunt: Si enim exorcismi eorum sint irriti, causantur Daemonii poten. tiam, quod coeleste esse aiunt. Modus in cantationis eorum in Characteribus quibusdam consistit, quos certis inscribunt circulis, vel etiam ex lineamentis manuum aut frontis obsessi diuinant. Hinc recitato carmine quaerunt ex Daemone, quo pacto ingressus fuerit? qua de causa? et quod ei nomen sit? quo percepto eiimperant, vt suum deserat hospitium. Diuersi ab his sunt, quibus factorum regula est diciturque Zairagia: sed horum scientia ex naturae principiis petita existimatur. Vnde fere fit vt certiora percunctantibus red dant responsa, quod diuini illi fere Astrologicae ac Arithmeticae scientiae sint peritissimi. Depingunt hi in plano plures orbes. In primo locant crucem cuius extremitates quatuor mundi partes notant. In ipsa crucis medie. tate signant duos mundi Polos, et extra circulum quatuor Elementa. Postea diuidunt erbem illum in quatuor partesaequales, et quadrantes rursum subdiuidunt in partes septenas, quibus certos characteres Arabicos inscribunt. In alio Circulo siue Orbe notant VII. Planetas: in tertio XII. anni Menses, in quatto XXVIII. mansiones Lunae: in quinto CCCXLV. dies anni, circaque eum quatuor Ventos Cardinales. Sed cum huius per Characteres diuinationis ratio laboriosissima sit, maximeque perplexa, omittitur iure a nobis, cum non multum d fferat a Cabalistica Iudaeorum supputatione, quamuis in magna apud Afros sit admitatione.

In Sapientum numerum etiam ii referuntur, quos Sophos et Philosophos Morales cognominant, qui circa Legum Mahometicarum interpretationem occupantur, quas exacte ab iis obseruari, sunt qui affirment, sunt qui negent. Magna horum apud vulgus est auctoritas, quanquam multa licita esse perhibeant, quae lege Mahometi prohibentur. Sed nos de his amplius loquemur, cum de Religione Maurorum dicero nos instituti ratio iubebit.

Est et aliud hominum genusin Vrbe Fezza, profitentium scientiam eruendi thesanros in antiquorum aedificiorum ruderibus latiantes, Egressi vanislimi hi stelliones Vrbe, demittunt sese in cryptas et cauernas subterraneas, concepra firmiter hac opinione, Romanos, cum amislo Africae Imperio in Prouinciam Hispaniae Baeticam trans mare fugerent, multas respreciosas, quas per festinat onem secum ferre non potuerunt, humi defodisse, quos thesauros illi peruestigare conantur. Sunt et quidam ita faceti, vt dicant, vidisse se in hoc velolloloco aurum siue argentum, sed extrahere non potuisse, quod appositis suffumigiis et incantationibus vsi non fuerint. Sed hi fossores et thesauripetae parum efficiunt, nisi quod aliquando domos aut sepul. chrorum fundamenta subruant euertantque.

Non puto vllam in Orbe nostro esse vrbem. vbi foecundior Chymicorum seges est, quam Fezzae, vile hominum genus et male olens ob fumos et sulphuris odorem, quo penitus im. buuntur, Hi fere vesperi conueniunt in area Primarii Templi disputantes inter sese de Lapide suo Philosophico, albus an ater sit.

Librorum his de arte illa magna copia, quos viri magni nominis conscripserunt, inter quos facile primus est Geber, qui centum annis ante Mahometum vixisse perhibetur. Sunt qui eum e Graeco Arabem factum fuisse autument. Primus ab hoc est Atrogreius Sultano Bagadeti olim a Secretis, habeturque in hac arte non futilis auctor. Muguaritus Granatensis tertias obtiner, qui Artis huis praecepta in cantilenas redegit, in quem librum scripsit quidam Mamaluscus Damascenus: sed commentarius multo est obscurior ipso contextu. Sunt autem Alcumistarum genera duo: quidam Elixir quaerunt, id est tincturam metallorum alii peruestigant multiplicationem eorundem, miscentes alii aliud.

Oberrant in eadem vrbe plurimi quoque auloedi et citharaedi, ludentes variis instrumentis musicis per vicos et compita, et rudi populo venditantes schidia quaedam, quibus ad diuersa morborum genera vim medicam inessenugantur. His subiungendi sunt vilissimi histriones, qui saltatrices simias per vrbem secum circumducunt, colla implicata habentes ipsi serpentibus atris. Audent iidem mulierculis sutura praedicere, et alia vanitatis specimina edunt, vt siccam profligent ab ore famem.

Ipsi ciues Fazzanisuperbi fere sunt, et inhumaniores in peregrinos. Illustres tamen et Nobili orti genere, ob nimiam arrogantiam intolerabiles habentur, vnde vix quisquam cum iis versari sustinet. Idem de Doctoribus et Iudicibus dici potest, qui vt suam tueantur auctori atem, a plebis consuetudine abstinent.

OPES ET DIVITIAE MARROcensium et Fezzanorum.

Qui vtrumque hoc regnum incolunt, lunctim dici possunt abundare omnibus rebus ad

vitam transigendam neceslariis, cum vnius regni defectum alterius vbertas sarciat et compenset, vt facile exterorum adminiculis carere possint, constetque, si fitma pace Mauros atque stabili perfrui con ingeret, felicissimum hoc Imperium dici posse. Montana enim vtriusque prouinciae gregibus armentisque plena sunt, et campi Ferme vbique feraces frugum. Tantum in iis prouenit tritici, et in hortis fructuum arboreorum, vt largiter ad exteros deuehantur, inprimis poma aurata et citria, nec non oliuae et quantitas saccari. Sed et multum lucri percipipiunt e telis Camelinis, et corium in his locis praepatatum per vniuersum prope expetitut orbem. Idem recte dicemus de gollypio atque inde confectis telis, quarum praecipua putatur bonitas: nec parum his prodest incolis negociatio saccari.

De diuitiis autem prouentibusque magni huius regis sciendum est, eum absolutum dominum elle non tantum subiectorum vtriusque regni, sed et bonorum atque facultatum, quas ipsi possident, quicquid enim iis imponatur oneris, taciti ferunt, nec contra mutire audent. Metus tamen amittendi regni, qui a Muleio Checo impendet, et perpetui motus in causa sunt, vt paulo cleme ntius cum suis agat rex Matrocanus, vtiis dulce reddat mgum suae dominationis. Soluunt buic Mauri non decimas tantum frugum suarum, sed et primitias magni paruique pecoris, quanquam exactores regii hac vtantur moder mone, vt de frugibus vigelima contenrisint, et e centum pecudibus non ni. si duo exigant capita. De vnoquoque agti iugero soluuntur Quaestori Regis quinque quadrantes vnius Ducati, tant undem de singulis domiciliis: idem quoque census est singulorum capitum, quae decimum quintum annum superauerunt, siue mares sint siue foeminae, vnde facilis est coniectura, quanta hinc vis auri quotannis colligatur.

In caeteris exactionibus ita versantur, vt ad vitandam plebis seditionem prope duplum exigant Quaestores, et simplum accipiant, quam peculiarem gratiam interpretantur infelices Mauri. Qui tamen montes incolunt, homines feri et indomiti, fretilocotum munimentis, vt quicquam pendant, adigi non possunt: sed si quas soluunt decimas, ideo pendunt, vt iis in plana et campestria descendere hceat. Iunge, si placet, his prouenribus longe maximis Telonia, Vectigalia, Tributa et Subsidia pecuniaria, quae tam in vrbe Fezza quam aliis regi cedunt, et ingentem conficies summam, cum ciues Fezzani peregrinatum mercium, quae in vrbem importantur, quinquagesimam partem pendant, exteri vero decimam. Accedit huc molendinorum prouentus, et metallorum, aliarumque rerum quaestuosissimarum. Nam vt de Molendinis dicamus, habentur in Vrbe Fesla CCCC. molae frumentariae, quae se singulis magnis frumenti modiis regi soluunt dimidium nummum regalem.

Mosqueae Caruuensis prouentus olim fuere quotannis LXXX. millia scutatorum, nec minores erant redditus Collegiorum et Xeno dochiorum: sed hoc omnes Rex Fisco suo addixit. Si quis Prorex vel Praefectus Prouinciae, vel Minister regius, quisilarium ab eo accepit, moriatur, Rex ei ab intestato succedit, omnesque demortui possessiones sibi vendicar, nec has solum, sed et equos, arma thesaurosque.

Si quis horum decedens relinquat filium, qui regi in bello vtilis esse potest, eodem, quod pater perceperat, fruitur beneficio. Si liberi impuberes sint, nutriuntur impensis regiis, mares quidem, donec ad arma sint habiles, puellae donec matitos inuentant, quos vt celerius nanciscantur, promittuntur sponsis earum praefecturae et opulenta beneficia siue officia. Hinc fit, vt morituri omni annitantur studio, vt vona thesaurosque suos occultent, aut eos procul a Regia et ab oculis Principis submoueant, certi, manus eius non euitaturos.

Potentia et Robur Militare.

Sunt in vtroque hoc regno pauca loca propugnaculis munita, vt maiorem vim hostilem sustinere possint, si eus demas arces et oppida, quae in littore maris sita sunt, cuiusmodi sunt, Caput de Aquero, Laracha et Teruana: omne enim huius Principis robur consistit in multitudine hominum, inprimis Equitatu. Eadem de eausa re tormentaria non pro neccssitate instructus est, quanquam satis magnam machinarum copiam habeat, quas partim maiores eius Lusitanis hostibus eripuerant, partim de nouo fundi curauerunt: sed nec Magistris rei tormentariae peritis destituitur. Est in vrbe Marroco Armamentatium, in quo praetet alios apparatus bellicos vis ingens sclopetorum minorum asseruatur, et pulueris nitrati. Hoc armamentarium anno A N. C. MDLXIX. fortuito correptum igne arsit immaniter, vt partem ciuitatis in cineres redegerit.

Ipsa porto armatura huius Principis non est vnius generis. Primum agmen constat equitibus MMDCC. et II. millibus sclopetariorum, qui partim Fezzae sunt partim Marroci, magis tamen in hac quam illa vrbe, quia Marroci Rex habitat, cui milites illi stipatorum vicem praebent. Secunda acies constat VI. millibus equitum, qui plerique omnes nobilisunt orti genere. Splendido hi ingrediuntur apparatu, et exquisite ornati, gemmis et aurolucentes, coruscantibus minitantes armis, vt spectantium in admirationem rapiant sensus. Praestantur his praetertriticum, auenam, oleum, butyrum, carnes, quae cum ipsis tum familiae eorum sufficiant; praeter haec inquam omnia dantur eis quotannis circiter D. Argenti vnciae.

Tertia militia constat ex Timariotis. Rexenim filiis, fratribus propinquisque suis, et aliis proceribus Afrorum Arabumque, assignat cuique certum agri modum, beneficii Feudique

nomine. Ex his agris percipiunt vasalli illi fruges, orizam, auenam, oleum, butyrum, arietes, volatilia, et certam argenti summam. Eadem sere distribuuntur inter milites: addita vestimentorum materia, equis armisque tam offensiuis quam defensiuis. Quilibet horum Timariorum cogitur certum ad bellum adducere militum numerum, eo apparatu quiad bellum necessarius est.

Quartum genus militum conficiunt Arabes, qui viuunt in Auaribus suis (ita vocant mansiones siue stationes suas, quae aliquando C. vel CC. familiis constant) distributi in certas classes sub Gubernatoribus suis, vt ad omnes belli occa siones praesto sint. Esqo hi stipendia faciunt, suntque potius latrones quam milites dicendi.

Quintum militiae genus fimile est nostrati, quo per Europain vtimur in conscribendis militibus per vrbes et oppida, vtriusque huius regni. Quanquam parum in his fiduciae collocant reges, neque facile iis arma in manus praebent, metu rebellionis, nisi quoties bellum aduersus Christianos gerendum est tunc enim ne ipsi reges quidem hos milites in potestate habent, quod Lex Mahometi ei, qui hominem Christianum occidit, vel ab eo occiditur, coelum sine vlla exceptione poll ceatur. Currunt igitur ad bellum non viri tantum, sed omnis sexus et aetatis homines, vt vel in eo moriantur, vel alios trucident, nihil dubitantes de aeternis in coelopraemiis.

Idem ardor est Turcis omnibusque Mahometanis, et in Christianos odium acerrimum: quasi enim ad festum nuptiale, non ferale bellum progrediantur, ita laeti tripudiantesque in aciem produnt, eos etiam sanctos et terfelices reputantes, qui arma in Christianos sumta manibus renentes moriantur: eos vero miseros et infelices, qui domi inter vxorum puerorumque lamenta exspirant.

Ex his quae diximus facile est coniectura assequi, quantum militum numerum in aciem Princeps hic educere possit: quanquam id melius ex. perientia magistra disci queat. Annoenim A N. C. MDXXVI. obsedit Muleius Abdala vrbem Magazanam cum CC. millibus militum, quorum opera fossas compleuit aggere montis instar, concussis valide muris vi tormentorum. Neque tamen omnibus his vilibus ad deditionem cogere Lusitanos potuit, sed obsidionem deserere coactus est. Accedit quod Monarcha iste magnum exercitumvltra duos vel tres menses in castris alere non possit, quod non satis alimoniae illis subuehi queat, vnde multi deserta militia domum properant verentes inediam. Molucus, qui Sebastianum Portugalliae regem acie vicit, habuit XL. millia Equitum, LXXX. millia peditum, praeter Arabes et voluntarios. putatur tamen colligere potuisse equitum circiter millia LXX. peditum vero duplo maiorem numerum, quam in aciem eduxerat.

Modus Gubernationis.

Esti perdifficile est, regnitam turbulenti formam politiae explicare, obperpetuas, quibus id obnoxium est, mutationes, nunshoc potiente rerum nunc altero: nostri tamen officii esse ducimus, ea communicare le ctori, quae ad nostram peruenere notitiam, facto initio ab Vrbe Fassa. qualis tunc fuerit, cum maxime florere visa est, deinde qualis nostra est aetate: praefati duntaxat, fieri non posse, vt in republica tam confusa cettus ordo obseruari queat

Primum omnium, vt Lectori satisfaciamus, dicendum est, quae namfamilia hodie rerum per Fessanum et Matrocanum regnum potiatur, et quomodo ad hoc tantum regnum peruenerit. Fuit superioribus seculis quidam Alfaquius, Mahometanae legis Pontifex et interpres, natus e Tigumedeto prouinciae Darensis, vir calli dus et versutus, nec minus multarum gnarus scientiarum, quibus Mahometistae prae cateris studere solent. Huius filius, nomine Mahometus Benametus se primum Xerifum appellauit, claruitque potissimum circa annum Incurnationis Dominicae MDVIII.E posteris Mahometi hic se ortum gloriabatur, cumque videret Africam partim a Lusitanis partim ab Arabibus aliisque lacerari, ausus est ad occupandum regnum animum adjicere, sibisque Mauritaniam Tingitanam subjicere. Primum igitur omnium misit tres filios suos, Abdalam, Hamerum et Mahometum, Mecham, vt visitarent sepulcrun. Prophetae. Tanta gitur cum religionis et sanctitatis opinione inuenes hi peregrinationem illam regligiosam susceperunt, vt obuii Afri, aliique vestimenta eorum exoscularentur, sanctos eos homines vocantes. Hi simulatores rursum fingentes nescio quas profundas contemplationes, ingrediebantur cum suspiriis et lacrymis, nomen Dei subinde inuocantes, neque ex aliare quam Eleemosynis victitantes. Excepit hos reduces pater inceredibili cum gaudio, neue refrigesceret opinio sanctitatis, qua populum imbuerant, misit duos ex eis, Mahometum et Hametum Fezzam: vbi cum a Rege comiter exceptifuissent, alter eorum factus est professor Amoradahi, quod est collegium Vrbis eius celeberrimum: minor vero fratrum adhibitus est institutioni Regalis filii. Cumque vterque ita officio suo praeestet, vt pariter regi et populo placerent, intellecto damno, quo Arabes et Maurisub signis regis Lusitani militantes paternam ditionem inuadebant: petierunt a rege honestam missionem, vt signum militare erigentes contra Christianos bellum gerere possent, polliciti (quod et reipsa praestiterunt) se facile in. partes suas pertracturos Arabas et Mauros, qui Portugallensium sequerentur castra: et hi quidem eo pacto secutitatem praestiterunt prouinciis, Susanae, Haeensi. Ducalensi, Marrocanae, aliisque, quas perpetuis iniuriis afficiebant Lusitani.

Huic fratrum petitioni contradicebat acriter frater Regis Muley Nazzerus, asseuerans fratres istos arrepta sub praetextu Religionis arma e manibus non facile deposituros, neque deinceps in potestate regis futuros, cum armz

homines faciant audaces, victoria vero insolentes, accedente studio populi nouarum retum auido. At vero Rex, qui multum tribuebat fratrum istorum sanctitati, leuiter aestimabat eorum, qui taha afferebant, argumenta, porrexitque ipse fratribus vexillum cum tympano aeneo, praetereqque viginti equites qui eos deducerent, instructos litteris commendatitiis ad Dynastas et vrbes Maurorum et arabum. Concurrebat ingens hominum confluges ad nouam hanc expeditionem, cum fratres isti Ducalensem peragrantes prouinciam, vsque ad Caput Aqueronium progressi fuislent, quot tunc ab Lusitanis obtinebatur: cumque multos secum traxissent, sumta audacia, petierunt apopulo, qui ductumfratrum sequebatur, vt quando ipsi pro Lege Mahometiarma sumsissent aduersus Chri. stianos, decimas Deo debitas sibi soluerent, quod Darenses omnium primise facturos polliciti sunt: quorum praeiudicio factum est, vt facile consentitent iis prouinciae, Susana, Haeensis, Ducalensis et vicinae.

Aucti ad hunc modum copiis, primum omnium occupauerunt Tedenestam, deinde Tesarotam, victo acie Barriga, duce Lusitanorum percelebri, quo tamen in praelio frater natu maior occubuit. Cumque blandis sermonibus obtinuissent, vt in Vrbem Marrocum admitterentur, sustulerunt Regem illum veneno, quofacto Hametus Xerifus se pro eo regem appellauit. Intulerant super his Arabes Ducalenses et Xarquienses bellum Garbiensibus, quos Xerifus mira vafritie inter se commiserat; cum autem viderent, mulitos vtrimque cadere, facta pace, negauerant Regi Fezzano potissimam tributi partem, pro omnibus quas pendere soliti fuerant opibus, sex duntaxat equos mittentes, et totidem camelos, strigosos quidem atque macilentos. Rex itatus misit ad eos, qui quintam partem praedae ab hostibus quondam partae peterent, vna cum triburo, quod Rex Marrocanus soluere fuerat solitus, minatus atrocia quaeque ni parerent.

Mottuo autem inter haec Fezzano Rege, Hamedus filius eius, qui discipulus fuerat minoris Xetifi, facta pace, confirmauit Hametum in possessione regni Marrocani, ita tamea, vt Fezzanum superiorem suum et dominum Feudi agnoseret. At Xerifi, quorum potentia et auctoritas quotidiana capiebat incrementa, cum tem pus soluendi tributi affuit, nunciari iusserant regi: Legitimos Mahometi successores non obligari ad soluendum vlli mortalium tributum, affirmantes, plus iuris sibi esse in Afros, quam Fezzano: qui si iis amicis in ea vicinia vti vellet, recte habere: si vero eos in bello aduersus Christianos impediturus esset, sensurum, Xerifis neque animum neque vires deesse. Excanduit audito hocresponso Rex Fessanus, cumque fratri. bus sine more bellum indixisset, profectus ipse est ad Marroci Vrbis obsidionem; verum prima haec eius expeditio irrita fuit. Reuersus autem secunda vice cum XVIII. equitum millibus, victus fuit a Xerifis, qui in exercitu suo habebant non plures VII. millibus equitum et MCC. peditibus. Hac victoria elatus Xerifus, imperauit toti prouinciae tributum, transitoque Atlante Monte cepit Tafiletum, magni momenti oppidum, vnde partim vi adacti, partim persuasionibus in eius obedientiam venerunt, qui Montanaper Numiae regnum incoluhnt.

Cum anno A N.C.MDXXXVI. Xerifus iunior, qui iam se regem Susanum appellabat, satis validum collegisset exercitum, instructus insuper magno tormentorum aenco um numero, quae pattim Fezzano Regi ademerat, partim ab Apostatis Christianis fusa accepetat, statuit tentare Caput Aquerinum, magni momenti munimentum, quod tunc Lusitani obtinebant, quique illum locum fortissimum reddiderant, primo sumtibus Lupi Sequetae. Cuius loci opportunitate cognita Emanuel Lusitaniae Rex eum amplius etiam muniuerat. Hunc ergo locum cum Xerifus obsedisset, et ignem immisisset, territi praesidiarii a stationibus disceslerunt, vnde ingressi Mauri, potiti sunt arce, et multos e Lusitanis viuos cepere. Hac victoria obtinuit Xerifus, vt totum illud Atlantis montis latus, cum vniuerso regno Marrocano et Arabibus, qui Portugalliae Regi fidelitatem iurauerant, in suam venirent obedientiam: vnde Iohannes III. Lusitaniae Rex, cum videret fructum nequa quam respondere sumtibus, sponte deseruit oppida Safinum, Azamorium, Arzillam et Alcazarem, quae in littore Africano obtinebat.

Causa fuit haec tam inopinata prosperitas magnatum inter fratres discordiarum, quarum hic fuit euentus, vt iunior reportatis duabus victoriis, maiorem bello captum Taflileto oppido incluserit: deinde bello in Fassanum Regem conuerso, cum eum prima vice cepisset, liberumque dimisisset, denuo eo potitus, quod fidem datam fefellisset, et ipsum eiusque liberos priuauetit vita, et occupauerit regnum. Et ad hunc quidem modum peruenit hoc Imperium in manus huius familiae, quae adhuc ibi rerum potitur: sed in tanta fortunae mutatione, vt mirum sit, quo pacto in tantis vicissitudinibus consistere potuerit. Sed nunc, quo pacto singulae prouinciae gubernentur, videamus.

Primum quidem in Prouincia Haeensi vx auditur nomen iustitiae, praesertim inter monticolas, Viris Nobilibus vix aliquam Reipublicae formam in oppidis conseruantibus.

In Prouincia Susana Telfienses olim fuerunt liberi, suisque vsi legibus: Sed nostro aeuo habet Rex Marrocanus in ea Archiuum suum. Qui autem montana Prouinciae Marrocensis incolunt, vt et Guzulenses, non sua sponte obediunt Principibus, vt et in aliis multis partibus fit. Summa regis Curia est Marroci, vbi est Tribunal Iustitiae. Porro in omnibus Proumciis et oppidis maioris momenti, certi constituti sunt Praefecti, quorum quae sit conditio, in superioribus exposuimus.

eorumque administratione dicere, qualis tunc fuerit, cum Regnum hoca Marrocano separatum fuit, vnde et de modo gubernationis, qui nostro tempore obseruatur in Aula huius Principis, fieri poterit coniectura. Non inuenimus autem quenquam ex Prin cipibus huius partis Africae Electione populi ad regnum peruenisse, neque Lex Mahometi quenquam legitimum Principem appellari sinit, praeterquam Pontifices. Imminuta autem hotum Pontificum auctoritate, proceres eorum populorum, qui deserta Libyae Africaeque habitabant, vi et armis oppressis legibus et consuetudine Mahometana, ipsis Pontificibus opposuerunt diuersos Principes, vt factum est in partibus Orientis ab Turcis et Tartaris eorumque vicinis, qui infirmioribus oppressis iugum dominationis suae imposuerunt. Hoc pacto duae familiae Lontuna et Marina in Mauritania regnare coeperunt. Paret hinc Afrorum Principes non ea successione, quae per Electionem fit, ad solium regium conscendere solere, sed vnumquemque morti vicinum agere cum Optimatibus regni, vti sibi defuncto subrogent filium in imperio. At hi, etsi plerumque liberaliter pollicentur, contemto tamen iuramenti fide, alii Dia dema imponunt, a quo plus sperant emolumenti.

Igitur Rex Fezzanus, adeptus im perium, solebat quempiam e Nobilissimis regni magnum creare Consiliarium, eique assignare quartam partem prouentuum regiorum. Post hanc legebat sibi Sectetarium, qui et Praefectus Aerario erat: et Magistrum Aulae. Proximiab hoc erant Magistri Equitum, qui Custodiaeregii corporis destinati erant, et fere in agro commorabantur. Quaeque ciuitas hebebat suum Praefectum Vrbanum, quifruebatur red ditibus vrbis, hac tamen lege, vt ipse aleret certum cquitum numerum, qui ad quascunque bellioccafiones praesto essent. Iis populis, quimontana incolebant, certi praeerant Commissarii, vt et Arabibus, qui huius regis agnosc ebant imperium.

Hi ius dicebant, non ex legibus, sed consuetudine cuiusque populi, et exigebant tributa rege debita, dequeiis in computorum Cameta rationem reddebant. Hinc legebantur quidam Barones, vel, vt Fezzanr eos appellant, Gardiani, possidebantque singuli singulas arces cum vno vel duobus pagis, quorum fructus ipsi percipiebant, vt se suosque hberaliter inde alere possent, Regique ad militiam proficiscenti suam commodare operam. His veluti Castellanis dabatur, cum bellum non erat, sufficiensab rege alimonia, frumentum, butyrum, salitae carnes aliaeque res, sed argenti parum admodum. Cum ad ministerium regis tunt, vestes insuper accipiunt, neque magnopere curam gerunt equorum suorum, rege suppeditante omnia, etiam equisones et stabularios, qui fere captiui Christiani sunt, compedes pedibus ferentes. Cum vero in belli expeditionem eundum est, Camelis imponuntur, qui cum impedimentis exercitum sequuntur. Est et Praefectus Camelorum, qui pascua pastoribus distribuir, curamque gerit Camelorum qui vsibus regiis destinati sunt.

Hunc in ordine sequebatur Praefectus Annonae, cuius partes erant curare vt alimonia suppeteret tam Regi quam exercitui: huius vsibus inseruiebant X. vel XII. praegrandia tentoria, quibus velut in horreis seruabatur alimentum, afferentibus subpraefectis quotidienonam annonam Camelis im positam, ne quid deesset. Huie coqui et culinarii suberant.

Regii Stabuli Praefecto incumbebat cura equorum, mulorum et Camelorum, cui adiunctus erat alius, qui suppeditabat iumentis pabulum, suffecto ordeo et auena. Praefectus alius alae equitum quinquaginta, quos celeres appellare possis, imperat magistratibus per vrbes et oppida nomine regis iudiciorum executiones et confiscationes. Est penes hunc etiam in magnae auctoritatis viros animaduertere, couipingere eos in carcerem, et, si rex iubeat, suppliciis afficere.

Cancellarius custodiebat sigillum regium, muniebatque eo diplomata et edicta. Praefectus satellitum, quorum ingens est numerus, semper adstat regi, quoties exterorum Principum Legatos audit. Rege iter faciente, supellex eius et tentoria mulis portantur: militum vero impedimenta Camelis. Exercuum praeibant ducebantque certi quidam ductores, genari viarum itinerumque; hi et vada monstrabant, quoties transeundume rat flumen aliquod. Tympanistarum magnus erat numerus, tympana. percutientium facta ex aere, ab summa parte lata, et ab imo in acumen desinentia. Equis haec de collo suspendunt, cumae quo pondere opposito, habeturque res omnium turpissima, amittere tympanum. Percutiuntur autem non bacu. lo, sed neruo tautino durissimo, vnde ingens cietur sonus, qui longissime exandiri potest. Non aluntur hi impensis regis, sed coguntur Fessani ciues eorum certum praestare numerum, quorum vsus est non tantum in exercitu, sed et exequiis Regum.

In consiliis publicis assidebat ad pedes Regis Magister Ceremoniarum, qui Senatores iubebat dicere sententiam, vt ordo et dignitas eorum exigebat. Aula regis plenaerat ancillis Aethiopici generis, qui curam gerebant cubiculi Regniae: quanquam et multae mulieres Christianaeibi seriuiebant, Hispanae fere siue Lusitanicae, quas custodiebant Eunuchi atto colore tin cti. Rege aliquo ab aula proficisci volëre, Ceremoniarum Magister hoc significabat Cursoribus, et hi rursus agnattis regis, praefectis praetorianorum atque vigilum, aliisque, qui equo stipendia merent, vt omnes conueniant loco quodam extra palatium. Ibiptogrediente rege instruunt cursores agmen, quo ordine quisque debeat incedere. Primi eunt, qui signa explicata ferunt; hos sequuntur tympanistae, deinde Magister Cermoniarum, Magister Stabuli, Praefectus Aerario, Secretarius Regius, Iudex et

Dux exercitus. Hos omnes sequitur Rex, comitatus Magno Consiliario et vno alteroque Principe.

Quidam e primis ministris praefert regi gladium, alius scutum, tertius arcum pharetramque. Currunt circa eum stipatores corporis, quorum vnus fert bipennem regis, alius sellam regiam, qui simulac pedem in terra posuit, apponitur ei sella, in qua consideat. Regem sequitur Praefectus satellitum, deinde Eunuchi, hinc caeteri domestici: postca equites leuis armaturae, postremo sclopetarii et sagittarii.

Rege in castris versari volente, primum omnium erigitur ingens tentorium, quod linteis cingitur velut castellum aliquod muris suis.

Sunt huius tentorii portae siue aditus IV. constitutis ad singulas aliquot Eunuchis excubitoribus. Circum hocsunt tensa Ministrorum regiorum tabernacula, et eorum qui frequentius circa Regem versantur. Extra has visuntur papiliones praetorianorum stipatorum que, e pellibus caprarum, cuiusmodi et Arabes habent. Paulo longius ablunt tentoria equitum vtriusque armaturae, quibus e penu regio suppeditatur victus. Equi regii in locis quibuidam contectis stabulantur: a quibus non longe spectantur muliones et custodes impedimentorum regiorum, et macella laniorum. Separatim ab his habent mercatores et opifices suas tabetnas, vt ita veluti vrbis quaedam species se oculis offerat, cui pro muro sunt tabernacula militum contiguo ductu inter se iuncta, ne quis castra intrare possit nisi per portas. Circum tentorium Regis arctissimae constituuntur custodiae et stationes vigilum.

Idem fit circa stabulum regium: et tamen saepe fit, vt stertentibus custodibus equi surripiantur, nec hoc duntaxat, sed et in ipsum Regis cubiculum irrepant insidiatores et Sicarii vitam eius appetentes. Vix autem abit vllus annus, quin rex in campo castra habeat, cum vt regno suo praesidio sit, tum vt in fide et officio contineat vacillantes Arabes.

Et haec quidem deFezzani regis aula eiusque comitiuis dixisse sufficiat, videamus iam caetera. Cum panni Fezzae vendantur quotannis prope infiniti, constiturum est eo nomine vectigal, et circiter LX. praecones, qui signatos approbatosque illos pannos magno clamore venditant. Pharmacopolae peculiarem ciuitatis partem inhabitabant, quae vtrimque muro cincta duas habebat portas, constitutis praeterea eorum sumtu certis excubitoribus, qui tota nocte cireuibant cum lucernis et canibus ad arcendos fures. Magistratus vrbani, etsi non erant in magna aucto. ritate, dicebant tamen ius litigantibus. Ad Praefectum vrbis pertinebat cognitio causarum tam Ciuilium quam Criminalium: ad Iudicem vero Vrbanum controuersiae super legibus Mahometi. Inferior Iudex, qui ab hoc dependebat, ferebat sententiam in causis Matrimoniorum, audiebat testimonia et de causis pronunciabat. Aderat huic Aduocatus, qui consulebatur in causis grauioribus, dabaturque ad hunc a iudicibus prouocatio, si male iudicauissent. Ex poenis multisque grandem pecuniae vim cogebat Praefectus Vrbis, quanquam et grauius delinquentes fere flagris caederentur, contusi ictibus aliquando C. aliquando CC. Hinc carnifex iniiciebat collo funem, raptabatque facinorosum per totam vrbem nudum, praeter verenda, altaque voce proclamabat, quodnam admisisset flagitium. Percipiebat autem praefectus non a maleficis duntaxat, sed ab omnibus qui in carcerem conc cludebantur, certam pecuniam, pro qualitate delicti. Iudices qui ex Lege Mosis sententiam ferebant, nulla certa habebant stipendia, sed alebantur fere ex redditibus sacrarum Aedium, vtapud nos Sacerdotes et Clerici.

Procuratorum et Causidicorum in his locis magna etat ruditas et ignorantia. Eos qui alienum aes dissolucre non poterant, certo quodam carcere cohercebant Iudices, et alio eos, qui vel leuiter deliquissent. Praefecti Vigilum in Vrbe erant IV. qui de nocte excubias obibant, nec alia his numerabatur merces, quam multae, quas ab iis percipiebant, qui in plateis deprensi fuislent. Omnibus erat licitum, tabernam siue popinam habere, et artem Lenoniam exercere.

In ferenda sententia Praefectus Vrbanus neque Iudicum neque Notariorum opera vtebatur, sed pronunciabat exsuo arbitrio, prout ipse volebat. Publicanus vnus prae caeteris erat in ciuitate, qui locata habebat vectigalia, pendebatque singulis diebus Regi XXX. Ducatos, ipse vero constitutos habebat ad singulas portas Sycophantas suos cum scribis, qui mer ces quae inferebantur consignabant, ne quis posset interuertere telos. Sed et scribae Notariive isti certum percipiebant precium ex omnibus quae im. portabantur rebus, qui aliquando baiuli mulionibusque extra vrbem obuiam prodeuntes, scrutabantur eorum sarcinas: si quis quid occuluisset, duplex cogebatur soluere vectigal: eratque hoc tale, vt venditor de C. ducatorum precio duos numeraret publicano. De frumento tamen, ligno, bobus et volatilibus, vt et carne veruecina, quae inferebatur, nullum solnebatur tributum. Vt autem iusta rebus venalibus constarent precia, solebant XII. apparitores per vrbem equitate, et examinare pondera panis atque carnium, earumque bonitatem, et aliarum rerum venalium.

Si pistores panem vel leuiorem vel nequiorem fecissent, Agoranomus eos baculis flagrisque contundebat, vt parum abessent alumbifragio. Et hoc quidem officium superiori seculo soli Nobiles sibi vendicabant: at nostro aeuo viris prudentibus committitur, qui in magna probitatis sunt existimatione.

Est in vrbe Fezza carcer tantae amplitudinis, vt captiuorum III millia capere possit, neque diuiditur in certa ergastula, cum moris apud Mauros non sit separatos habere carceres. Habes, Lector, ea, quae de hoc regno ad nostram peruenere notitiam: nam quae de Fezzano diximus, ea

pleraque omnia obseruantur in regno Marrocano, vt non magna, praesertim nostro aeuo, hic deprehendatur differentia.

Religio et cultus Maurorum.

Plerique omnes vtriusque huius regni incolae sunt Mahometistae, praeter mancipia, de quibus in fine huius historiae dicemus. Sunt autem inter ipsos Mahometistas plures sectae, quatum vnaquaeque suos habet Antistites et Doctores, qui opiniones suas defendunt. Quidam enim non contenti simplicibus Alcorani verbis, ad altiorem sensum adscendunt, contradicentes multis: quae in ea lege perscripta sunt. Cepit autem haec secta circiter LXXX. annis post Mahometum, fuitque auctor eius quidam nomine Elhesemnu Abilhasem, qui dogmata sua viua voce dis cipulis ttadidit, nullis relictis scriptis. Centum annis posthunc alius quidam vir ad concitandas seditiones aptus, cuinomen erat Elharit Ibnu Esed, e Bagadeto vrbe ortus, conscripsit librum, eumque discipulis suis tradidit. Verum Pontifices haeresin hanc repudiauerunt, omnesque eos, qui huic adhaesissent, impios in Legem Mahometi pronuncia uerunt.

Octogesimo anno post vir quidam mirae ver. sutiae hoc dogma in lucem reuo auit, qui et stipatus plurimis discipulis id publicis populo proposuit cocinonibus: quam ob rem a Pontificibus et Legistis ipse cum toto suo comitatu Capitis damnatus est. Intellecto hoc petiit Doctor ille per litteras e Pontificibus, vti sibi liceret disputatione aduersus Legisperitos doctrinam suam defendere, hac conditione, vt si victus ipse fuisset, capitis afficeretur supplicio: si vero vicisfet aduersarios, vt ipsi mortis adirent periculum, ne circumuenti tot homines calumniis perirent. Intellecta pe itionis aequitate, Pontifiees confenserunt in eius postulata. Cum ad disputationem ventum fuisset, nullo prope labore Doctoriste Legistas vicit, vt Magnus Muftius multis profusis lacrymis in eius conceslerit sententiam, cui sectae adeo fauit, vt aliquot erexerit Collegia proiis, qui huius erant opinionis. Durauit haec secta annis circitet centum, donec Asius Malichsa, qui genus a Turcis ducebat, eam acriter persequi coepit, vt multi eius haereseos asseclae Cayrum in Aegyptum fugerent, alii in Arabiam, nec ante decursum vigesimi anni persecutio illa finem inuenit, vsquead regnum Caselhahi, qui nepos fuit Malichsae: cuius Consiliarius nomine Nicam Elmula eam restituit atque denno stabiliuit, adiutus a quodam Elgazulo homine docto, qui ingens Volumen composuit in libros VII. diuisum, quo pacem inter Legistas fecit haclege, vt illi quidem salutarentur Doctores et Conseruatores Legis Propheticae: hi vero Reformatores eiusdem.

Durauit concordia illa, donec Bagadetum Tartari vastauerunt quod contigit anno Aerae Mahometicae DCLVI. neque tamen diuisio illa nouat otibus quicquam nocuit, cum omnis iam Asia et Africa illa doctrina repleta fuisser. Non recipiebantur inter sectatores huius dogmatis nisi homines multae scientiae, et in lege patria versatissimi, vt possent confutate contradicentes. Postea tamen et rudes inertesque receptisunt, quod quidam dicerent, artibus scientiisque nihil opus esse, sed Spiritum Diuinum docere eos, quibus cor a viciis purum esset: cui suae sententiae nescio quas infirmas rationes substruebant. Omissis igitur regulae suae praeceptis, tam superfluis quam neceslariis, non alias quam Legistae in sacris suis officiis obseruabant ceremonias: in caeteris rebus indulgebant genio, agitantes conuiuia, cantantes et choreas ducentes, quod haec omnia legibus suis permissa dicerent. Quidam inter eos lacerabant vcstimenta sua, dum alii cantillabant, fingentesque nescio quos raptus, diuino amorese plenos esse simulabant, vorantes interim singuli tantum ciborum, quantum tribus homin. bus satiandis sufficeret. Quidam miscentes lacrymis varios ccamores, praeposterum puerorum amorem non diffitebantur, exercentes haec insaniae genera potissimum, cum a Nobilibus Viris ad conuiuia inuitatifuerunt. Vnde hoc Paederastias vicium Fezzae vulgo vocatur Conuiuium Peregrinantium; per peregrinantes autem intelliguntur destituti vxoribus.

Habent insuper Sectae quaedam Mahometicae absurdas opmiones, quas caeteri omnespto Haereticis habent, et communi fidei adueriantes, qualis haec est: posse hominem beneficio bonorum operum induere naturam plane diuinam et Angelicam, si crebro ieiunet et a voluptatibus abstineat: ieiuniis enim cor hominis et intellectum purum effici, vt amplius peccare non possit, etiamsi inclinatio ad vicia adsit: necesse autem esse, vt prius quinquaginta gradus Difciplinae superet: quibus euictis delicta eius apud Deum ne peccatorum quidem habere rationem. Sic ab austera et continente vita orsi, postremo in delitias moresque dislolutos desierunt.

Aliam regulam non minus strictam acerbamque habent Mahometiste, cuius auctor fuit Eslerauardus, oriundus ex Corasana prouincia Persidos. Ibnud Farid omnem suam doctrinam elegantibus versibus eomplexus est, quos, cum fint Allegorarum pleni, si leuiter inspicias, de rebus amatoriis tractare putabis. Tam praestans fuit hic Poeta, vt sectatores eius in festis conuiuiisq, non alios canant quam hos versus, quod intra proximos CCCC. ann.nemo mortalium eo disertior fuisse putetur. Continetur illis carminibus, Coelum, Elementa, Planetas caeterasque stellas, haec omnia iunctim vnius Dei nomine capi oportere, neque vllam Religionem erroneam dici debere, quod homines id quod adorant, certo pro Deo habeant, qui adorari mereatur: dicentes praeterea, quendam suae sectae hominem, nomine Elcobum prae omnibus mortalibus ad summum Diuinae scientiae culmen adscendisse, Deoque parum factum fuisse. Sunt inter hos quadraginta viri, qui vulgo Elauredi, id est, Trunci vocantur, quod e vili plebe orti sint

parumque scientes. Ex his aiunt quendam Elcobo mortuo successisse, electum sorte a LXX. senioribus. Ex his LXX. si quem mori contingat, ex DCCLXV. Viris, alius ei sufficitur. Vult lex eorum, vt incogniti per Orbem vagentur, simulantes se vel fatuos vel facinorosos, vnde in tantam proruunt turpitudinem; vt cum mulieribus publice congrediantur, instarbrutorum: interim tamen a rudi plebecula pro sanctis liominibus habentur.

Sed nunc, si placet, videamus, quis primus Mahometi impietatem in Mauritaniam Numi. diamque introduxerit.

Igitur Omat, dux militum Ottomanni, cum Aegyptum sibi subegisset, introduxit secum superstitionem Mahonietanam, ann. AN. C. DCXXXVII. Idem postea in Africam perrexit cum exercitu LXXX. millium hominum, ibique deuicto Gregorio Patricio, eiecit in perpetuum tota Romanos Africa, et praesidia Apsymari et Leonis Imperatorum, vnde tota Mauritania Mahometistae potiti sunt. Accidere haecanno AN. C. DCXCIX. Hanc tamen infelicitatem multis modis auxerunt Arabes, tam bello et armis, quam conuersatione et praedicatione propagantes Mahometismum. Multum horum conatus iuuit, quod magna Afrorum, Vandalorum et Gothorum pars infecta eratz haeresi Arriana. At Arabes cum doctrina etiam litteras suas Afros docuerunt, erectis Collegiis studentium, et assignatis certis prouentibus ad excitandas immensas structuras Matroci et Fessae. Plurimum tamen fecit ad rem victoria Miramolini de Afris, a cuius temporibus Mauritania Mahometi dogma conseruauit.

Sunt in hoc Imperio etiam Iudaei, qui cum vehementer aucti fuissent in Hispania, traiecerunt paulatim in Africam, inprimis Aurifices. hoc enim artificium prohibetur Lege Mahometi, Iudaeis veroid exercere licitum erat. Aiunt quidam Edeuetum oppidum prouinciae Marrocensis habitatum fuisse a Iudaeis e familia Dauidis ortis, qui tamen deinde fere omnes in Mahometi delitia concesserunt.

Multo autem magis auctus est Iudaeorum numerus in Africa, postquam Ferdinandus Hispanorum rex, cognomento Catholicus, et Emanuel Lusitanus eos suis eiecere regnis: tunc enim incredibilis multitudo in haec duo regna migrauit introductis secum artibus et exercitiis Europaeorum, quae Barbaris istis antea ignota fuerant. Videas adhuc integras plateas Iudaeis plenas in oppidis Beli, Tezza, Elmedina et Semegessa.

Qui Christiani in vtroque hoc regno commorantur (exceptis iis locis quae in Lusitanorum sunt potestate) prope omnes seruitutem seruiunt, estque ingens eorum numerus vltra quam credi possit. Miserrima profecto est horum conditio, accedente ad calamitates corporum etiam periculo salu is animae, ne seducantur a Barbaris. Neque enim diem tantum im perpetuis transigunt laboribus, sed et bonam noctis partem, oppressi oneribus et flagrorum ictibus. Maior autem iure dici apud nos potest iumentorum felicitas, quam miserorum illorum hominum inter lupos istos: onusti enim catenis ferreis verberantur fustibus e neruis bubulis durissimis, et perticis vnde circuli doliorum conficiuntur: deliquium animi passi, feruentis olei et ardentis laridi gutris consperguntur, destituti interim diuini verbi concionibus et solatiis animi Sacramentisque Ecclesiae Christianae, vnde facile colligi potest, in quanto sint periculo Apostasias, si videant eos qui a Christianismo defecerunt, omnibus affluere voluptatibus. Duae tamen res aliquam iis adspergunt consolationem in tantis istis calamitatibus: primo quod quidam Sacerdotes pariter ac caeteri captiui inter ergastula illa versantur, qui verbum diuinum annunciant et Sacramenta conferunt, quantum quidem licet: deinde, quod quidam Religiosorum hominum omnes suas facultates in eos liberandos impendere soleant. Digna autem in hoc genere omni laude est Hispania, in qua duo sunt Religiosorum ordines, instituti ad eximendos misera seruitute captiuos. Prior in Arragonia frequens est, nominaturque de Mercede; alter, qui multo opulentior est, dicitur expresse Ordo Redemtionis captiuorum. Conferunt hi duo Ordines singulis annis magnam vim auri, quo plurimos captiuos redimunt. Mittunt hi Redemtores certos quotannis homines Fessam, Marocum et Argeriam, qui magna fide industriaque in hoc versati officio, primo ordinis Ecclesiasti. ci viros redimunt, deinde caeteros, facto initio ab iis, qui Hispani regis subsunt dominio. Est autem Fezzae sacerdos quidam, qui diligenter obseruat necessitates captiuorum Christianorum, vt facilior sit eorum postea redemtio. Et sane haec res propius tangit Hispanos quam vllam aliam nationem, cum plures hic ex ea natione seruiant, quam ex omnibus caeteris Orbis Christiani prouinciis.

Vltimum quod hoc loco dici debet, est, quod Mauri in Regnis Marrocano et Fezzano multum differant in capitibus delirij Mahome, tici a sententia Turcarum, inter quae hoc quoque est, quod Mauri Calipham Bagadeti caput suum agnoscunt in rebus ad cultum diuinum spectantibus: Turcae vero ei, qui Cayri in Aegypto residet, praestent obedientiam.

ARCHONTOLOGIAE COSMICAE, LIBRI SECVNDI DE MOnarchis, Regibus et Principibus Asiae et Africae FINIS.

ARCHONTOLOGIA COSMICA JO. LVDOVICI GOTOFREDI.

DE IMPERIO MAGNI CHAMI SIVE REGIS TARTARORVM.

SVMMA CAPITA.

1.

2.

3. Qualitas et ingenium soli Tartarici.

4.

5.

6. MORES ANTIQVORVM SCYTHARVM.

7.

8.

9.

10.

11. MORES TARTARORVM NOSTRI TEMPORIS.

12. OPES ET DIVITIAE TARTARORVM.

13.

14 [correction of the transcriber; in the print ---] ROBVR ET POTENTIA.

15. RATIO GVBERNATIONIS.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22. RELIGIO TARTARORVM.

23.

24.

SERIES ET ORDO REGVM TARtaricorum.

REGNVM CHINENSE, SIVE SINARVM REGIO.

SVMMA CAPITA.

1.

2.

3.

6. Qualitas et Natura soli Chinensis.

7. MORES SINARVM SIVE CHINENSIVM.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

22.

23. OPES ET DIVITIAE SINARVM.

24.

25. ROBVR ET POTENTIA.

26 [correction of the transcriber; in the print 2]

27

28

29. Modus Gubernationis.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36. Religio vel potius Superstitio Chinensium.

37.

38.

39.

40. GENEALOGIA REGVM CHINENSIVM.

REGNVM IAPONIAE SIVE IAPAN INSVLAE.

SVMMA CAPITA.

1.

2.

3.

4. Qualitas et natura soli.

5. Mores et consuetudines.

6. DIVITIAE IAPONENSIVM.

7.

8. Robur militare et Modus Gubernationis.

9.

10.

11. Religio Iaponensium.

12.