GRegorius Pontanus in oppide Wittembergae vicino, cui a ponte{*Vernacule Bruck. Pater Pontani. Migrat Wittemberg.} nomen, natus est, sub annum millesimum, quadringentesimum, octogesimum sextum. Pater ibidem diu praecipuum magistrarum gessit: postea tamen Wittembergae habitare maluit: ut esset assiduus auditor Lutheri, et cogitatione dulcissimae doctrinae de Filio DEI sese consolaretur; arque ad veram invocationem et celebrationem DEI accenderet. Ibi, etsi et senecta et morbis impediebatur: tamen saepe bene longum iter a suis aedibus ad auditorium useque, cupiditate audiendi psalmorum enarrationem, emetiebatur. Quia vero et ipse iuvenis mediocriter didicerat artium initia: amabat doctrinas, et cum rem familiarem amplam haberet, tribus siliis ira studia distribuit: ut primum vellet versari in docttina Ecclesiae, alterum in Iure, tettium in arte medica: sed duobus exstinctis, Gregorius, qi ius civile discebat, superstes fuit.
Hic primum in Academia Francofordiana, virm excellentem eruditione et eloquentia D. Planckebergium audivit: quo tem pore cum Francofordiae mediocria studia essent linguae Latinae; ipse quoque ad Iuris initia adiunxit excrcitia styli, scripsit carmen et solutam orationem, cum natura ad eloquentiam et splendorem in dicendo incitata; lectione et imitatione Ciceronis et Virgilii delectaretur. Inde senex etiam dixit; se interdum Virgilii carmen legentem, non sine voluptate imagines principum, et veteris Imperii formam, in eo contemplari.
Etsi autem Planckebergium propter eloquentiam diligebat: tamen cum Wittembergam erphordia migrasser D. Henningus Goden, fama Iurisconsulti, ad quem tunc omnes fere difficilimae totius Germaniae causae deferebantur, motus Pontanus, Wittembergam venit: non solum ut publice docentem audiret: sed multo magis, ut in eius familiaritare cognosceret ipsius iudicia, et legum applicaitones. Libenter Henningus, cum ingenium, aviditatem in discendo, et eloquentiam iuvenis considerasset; admisit cum in familiaritatem, monstrat cotnrocum???
eo disputat; saepe etiam instructum consiliis mittit ad erudita Principum iudicia. talem cum haberer doctorem et monitorem annos aliquot, ut Papinianum Ulpinianus, et simul audiret ingenio et eruditione excellentem Doctorem Hieronymum Schurffium, adeo in hoc doctrinae genere feliciter processte, ut a Principibus etiam consuleretur. Cum autem ad eru ditionem, prudentiam, iustitiam, adiuncta est eloquentia: nihil ea copulatione pulchrius est; quae cum in Pontano conspiceretur, plures eum Principes, et civitates expetiverunt.
Itaque cum Dux sapiens Fridericus Elector, et eius consiliarii sapientes et eloquentes viri, fabianus a Feiliseh, et Fridericus a Thun, aliquoties Pontanum audivissent, et ingenium, eruditionen, eloquentiam considerastent: et mores scirent bonis vitis probari: vocat eum Dux Saxoniae Fridericus in aulam; et Cancellarii munus ei commendat; quod scitur praecipuum esse non solum in praetoriis negotiis, sed etiam aliis gravioribus de libetationibus. Constat tum in iduiciis regendis industriam, et zquitatem eiusita probatam fuisse sapientibus, ac bonis Principibus, nobilitati, et civitatibus; ut omnes eum patiter diligerent, et magui facerent.
Anno millesimo, quingentesimo vicesimo Dux Fridericus eum{Colloq. Elest. Saxon. cum Erasmo super causa Luth. Vide vitam Ersami et Lutheri.} Coloniam Agrippin secum duxit, ubi interfuit colloquio Ducis Friderici et Ersasmi Roterodami, super causa Lutheri, de quo alibi. Eodem in conventu et Alexandro Legato Pontificio Pontanus respondit, petenti; ut Dux Friedricus Lutherum traderet certis Episcopis, qui eum carceri includerent. Ita initia aulicae mi litiae Pontani, inciderunt in primam [Gap desc: Greek word] Lutheri et Pontificiorum. In hac militia deinceps annos circiter triginta, plurimum curarum et laborum sustinuit. Nec omnia conventuum proelia hic recitari possunt: sed quaedam attingemus ex quibus de ceteris coniectura fieri potest. Anno millesimo quingentesimo vicesimo primo Wormatiae cum de maximis rebus Dux Fridericus cum Mercurino saepe delibetaret: multa cum Pontano Mercurinus familiaritet locutus est de Caroli Imperatoris voluntate; quam ostendit a crudelitate esse alienam: et conati, ut synodus indiceretur non solum propter has controversias: sed criam ut plura ecclesiae mala corrigantur. Er natrabat Pontanus Mercurinum hoc epiphonema addidisse: Bene fecerunt Printipes Germaniae, quod Carolum elegerunt Imperatorem. Experientur enim et sapientem et bonum fore.
secutus est conventus Augustanus anno millesimo, quingen tesimo, tricesimo, qui velut epitasis fuit certaminum ecclesiae tunc temporis. Ibi Carolus, qui iam Italiam armis domitam victor tencbat, quamquam incitabatur; ut Evangelicis bellum inferret: raetuen incumbens in cogitationem de Synodo, utantea
Mercurius dixerat; postulat exhiberi ab Evangelieis doctrine confessionem. Multaeres deliberandae tunc inciderunt: quatum praecipuas ita rexit Pontanus; ut sapientiam eius, fidem, et constantiam probaverint optimi principes Dux Saxoniae Ioanner Elector, et ceteri in illa causa coniuncti.
Cum autem ante exitum conventus, nomine Pontificiorum orationem habuisset, praesente Carolo Elector Marchio Ioachimus primus, atrociter minitantem nostris, quam coram audiebant Dux Saxoniae Ioannes Elector, Georgius Marchio Brandeburgensis, Ernestus Dux Lunaeburgensis, et Wolffgangus Princeps Anhaltinus; iussus est a Duce Saxoniae Electore Pontavus respondere. Huic Pericleae orationi Marchionis ita respondit Pontanus in senatu Principum; ut veteribus Apologeticis Iustini et aliorum piorum anteferri illa responsio possit:
Voluntas, inqit, Ducis Saxoniae erga clementissimum imperatorem Carolum in electione conspecta est. Deinde omnium horum Principum in reprimendis Turcis, et seditionibus, et constat nulla in re defuisse eos pacipublicae. Adfirmant etiam semper sememores fere divini mandati, Dato deo, quae Dei sunt et Caesati, quae sunt Caesaris: Non privata cupiditate ulla, non curiositate, non errore, non caeco impetu doctrinam, de qua confessio exhibits est, amplexi sunt: sed cum eam diu audivissent, et fontibus diligenter consideratis, et collatis testimoniis sincerae antiquitatis, intellexissent veram esse: non voluerunt agnitae veritati adversari, memores severissimae comminationis divinae, in qua dicitur: Blasphemiam non remitti. Quare et propter gloriam Dei, et propter protriam salutem, et propter alios, qui studium habent peitatis, quorum multi sunt electi, Deo iuvante, hanc dostrinam et profitebuntur ipsi; et in ecclesiis suis doceri curabunt. Cumque manifesta sit impudentia pontificiorum, qui nullos errores, et nulla vitia in suis opinionibus, et moribus esse vociferantur: flagitant omnes pii veris gemitibus in tota Europa, ut in Synodo legitima instituatur emendatio: idem petunt et hi principes, et sperant clementissimum imperatorem, qui videt necessariaem esse emendationem ecclesiae, sine cognitione non esse arma sumpturum, ut errores, libidines, et alia vitia Pontificiorum stabiliat; et alienae impietati, et saevitiae gratificetur, et veritatem, quae gloriam filii Dei illustrat, et saluti animarum necessaria est, opprimat; praesertim cum spem de Synodo ostenderit Reverenter igitur Principes et universam Ecclesiam et sese clementissimo imperatori commendant, quem crant; ut etiam cogitet in hac delira mundi senecta generi humano maiores confusiones impendere: quae caveri melius possunt lenitate, et [Gap desc: Greek word] ; quam si maiores dissipationes armis fiant, sicut in bellis Boemicis accidit. Nec veritas opprimi poterit, etiamsi Prtncipes aut populi
aliqui eppressi fuerint; EMERGET TAMEN VERITAS, NEC DELERI A PORTIS INFERORUM POTER T-Haec cum pene ad ver! ???m Pontanus dixisset, et aliqui frementes maius certamen moturi essent; Moguntinus ait: non esse mirum atroci fratris orationi responsum esse durius; nec proelesse longierem contentionem. Interfatur ergo Caesar, et dici iubet: se facturum, quod Christianum imperatorein facere iustum sit: atqueita senatum dimittit. Hic cum fuistet eexitus eius conventus, postea Moguntinus et Palatinus Ludovicus cum Carolo imperatore de pace Germaniae colloquuntur Moguntiae. Ibi cum quidam asperius loqueretur: Caesarem habere alia regna, etiamsi Germania vastata esset; interpellavit et hunc Caesar: Haec, inquit, non iussi te dicere. Nolo enim fieri vastitatem in Germania, quia et patria est, et ab ea summum decus accepti: Et Imperator saluti orbis terrartem, quatnum potest, Deo iuvante, consulere debet.
Ita pacem cetis conditionibus fecit, quae duravit ab anno tricesimo usque ad quadragesimum sextum. Gliscente bello illo, toti Germaniae funesto, armorum auctor numquam fuit: et in deliberatione illius mali palam dixit: Comitem se fortunae Principum fore, qualiscumque eventus esset: belli suasorem non fore.
Pacis ita tempore semper praecipua cura fovit Ecclesias: in spectionis, in qua reditus liberaliter attibuti sunt multis Ecclesiis, ipse suasor fuit; cumque eam labefactare Antinomica factio conatetur, perfecit: ut iudicium convocatis piis et doctis viris, constitueretur: in quo inspectores defensi sunt. Ex eo certamine natae deinde sunt Lutheri propositiones contra Antinomos.
Tandem extrema senecta, egressus annum septuaegesimum, cum sese, ecclesiam et familiam, quottidie ardentissimis precibus Filio Dei commendaret: iamque vires corporis aetate magis, quam morbo defecissent; placide decessit, Ienae Thurin gorum die vicesimo FEbruarii, anno Christi millesimo, quingentesimo, quinquagesime soptimo: cuius morte singulare praesidium, decus et ornamentum ecclesiae et Rei publ. illarum regionum amiserunt. Filios habuit duos Gregorium et Christianum, quorum ille senator fuit Wittembergae, et patrem eodem anno 57. mense decembri est subsecutus: hic vero legum Doctor, bene etiam de Rep. illa meritus.
Prosecuti eum sunt non solum principes et magnates gra tia sua: sed floruit amicitia etiam omnium fere eius aetatis doctorum vitorum: inter quos non postremus Melanchthon: qui etiam disertis verbis in testamento, quod anno quadragesimo supra sesquimillesimum{*Anno 1540.} Wimatriae composuit, id testatus est.
Fuit etiam (inquit) mihi pergrata benevolentia viri clariss D. Cancellarii Pontani: quem et ipsum propter egregiam vim ingenii et virtutem dilexi: eique pro omnibus benesiciis gratias ago. Haec Melanchthon.
Ingenium ei fuit doctrinae, et capax et avidum, prudentia et circumspectio singularis. Nec erat hallucinatrix natura; ut sunt multae deerrantes ad parerga: sed rectitudo in eo iudicii erat, et id formare eruditione studuit. Didicit iuris publici, et privanti doctrinam; et adiunxit cognitionem scriptorum Propheticorum et Apostolicorum, et onmium ecclesiae certaminum et temporum, non tantum, ut se ad dicendum instrueret: sed multo magis; ut Deum recte invocaret; quod serio, et sine hypocrisi fecit. Ad hanc rerum doctrinam accedebat divinitus ei donata non solum profluens sermonis copia; sed etiam splendor in verbis et figuris; vox grandis et virilis; quae etiam in magno exercitu exaudiri potuisset. Proceritas corporis; et species [Gap desc: Greek word] ; gestus sedatissimi, et gravitas tanta; ut saepe intuentes eum dicentem eogitarent illud de Solone; quem aiunt, non ercrtis manibus extra pallium dicere solitum. Haec erant eo pulchriora; quia videbantur tantum nativa esse; et ostenatationis nihil animadverti potuit.
Erat oratio in consessibus publicis, et consiliis tota gravis, sine verborum deliciis: saepe etiam maesta sine affectatione: rectas sententias constanter propugnabat, eriamsi interdum ingratae erant potentibus; melioribus sententiis et scriptis sine [Gap desc: Greek word] cedebat. Utriusque enim rei multa ex empla reliquit: veritatem, iustitiam, et salutem publicam, suae gloriae, et sui commodis anteferebat: alienissimus a populari adplausu, et a [Gap desc: Greek word] ; ut qui sentiret gubernationis molem; et non vellet eam sibi augeri, nec parerga accersenda esse, et relinquenda [Gap desc: Greek word] . In privatis vero colloquiis eruditorum nihil eo dulcius erat: avide audiebat historias ecclesiae, et Imperiorum, et multas ipse recitabat tum lectas, tum auditas: quoties insignes sententiae ex veteribus ecclesiae scriptoribus proferebantur; mox eas sibi scribi iussit; ut cum ex Basilio dictum de sola fide audivit: miscebat disputationes de obscuris conttoversiis; ut aliorum audiret concinnnas explicationes; condiebat et hilaritate talia colloquia asperso candido sale. Non enim deerat ei lepos in sermonibus hilaribus.
Fuit idoneus ad utram que sermonis formam, ad gradiorem, et splendidiorem, qua utebatut, cum illo sono opus erat in Principum consessibus; et ad alteram tenuiorem, et Atticam formam, in privatis coloquiis, et deliberationibus. Eccii, etsi forte ineptum videatur iudicium, lubet hie adicere. In conventu Augustano cum ad principes quaedam de Synodo indicenda accurate
Pontanus diceret: non procul sedentibus Eccio et Philippo; Eccius scribit in parva pagelia haec verba: Cuias est iste? adscribit Philippus; Est civis Wittembergensis. Rursus adscribit Eccius: Prosecto est eloquens: sed haec [Gap desc: Greek word] .
Cum autem doctrinam ecclesiae recte intelligeret et Deum recte invocaret; nec spargi errores, nec dissidia accendi sinebat; maximequive oderat Thrasones; qui ut videantur alios subtilitate vincere, ludunt verborum deliciis, ac [Gap desc: Greek word] quaetunt, [Gap desc: Greek words] quae mentes in dubitationes et ertores abducunt.
Magnae virtutes in eo, et hae fuerunt: quod expugnari se pecunia numquam passus est; nec ambitiose unquam in aliis aulisfavores aucupatus est; ac saepe recitavit veterem versum:
Nemo potest dominis pariter servire duobus.
Odia et obtrectationes sapienter et Fabiano more tulit: quamquam non eratlentus, et querebatur ira languefieri sui corporis vites. Sed magistrum se moderandae irae, primum habuisse Ducem Saxoniae Fridericum narrabat. Dicebat itemnolle se precationem, et alias res necessarias, laxantem frenos cupiditati vindictae, impedire, acsaepe repetebat vocem Christi: Discite a me, via mitis sum et humilis corde.
Domestica vita casta et sobria fuit: cumque pater ei amplam haeteditatem reliquisset; magis eam freugalitate auxit, quam stipendiis. Inde saepe mediocri pecunia sine ostentatione pauperib. opem tulit: et quottidie aliquid temporis sacrae lectiont, et precationi tribuit. Ex tomo 5. Declinationum Melanchthonis.