10 January 2004 Ruediger Niehl
typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell-check


image: s0001

THEATRUM HISTORICUM THEORETICO-PRACTICUM, In quo QUATVOR MONARCHIAE Nova et artificiosa methodo describuntur. Auctore CHRISTIANO MATTHIAE S. S. Th. Doct. Editio Tertia emendata et continuata.
[Gap desc: illustration]
AMSTELODAMI. Apud DANIELEM ELZEVIRIUM. M DCC LXVIII.


image: s0003

THEATRUM HISTORICUM THEORETICO-PRACTICUM. In quo QUATUOR MONARCHIAE. Nempe Prima, quae est BABYLONIORUM et ASSYRIORUM; Secunda, MEDORUM et PERSARUM; Tertia, GRAECORUM; Quarta, ROMANORUM. Omnesque REGES et IMPERATORES, qui in illis regnarunt, nova et artificiosa Methodo describuntur, omniaque ad usum Oeconomicum, Politicum et Ecclesiasticum accommodantur. AUCTORE CHRISTIANO MATTHIAE, S. S. Theologiae Doctore, antea in illustri Noricorum Academia Altorfina, et postea in Regia Sorana, PROFESSORE primario. Nunc primum accessit supplementum insigne earum rerum, quae desiderari poterant usque ad annum Christi M DCC LXVIII. Opus apprime utile, exhibens perfectum omnis Historiae compendium,
[Gap desc: illustration]
AMSTELODAMI, Apud DANIELEM ELZEVIRIUM, Anno M DCC LXVIII.


image: s0005

SERENISSIMO ET POTENTISSIMO PRINCIPI AC DOMINO D. FREDERICO III, DANIAE, NORVEGIAE, GOTHORUM, ET VANDALORUM REGI, Duci Slesvicae, Stormariae et Dithmarsiae; Comiti in Oldenburg et Delmenhorst. etc. DOMINO MEO CLEMENTISSIMO, Gratiam, pacem et salutem aeternam a IESU CHRISTO precor.

QUando, Rex Serenissime et Domine Clementissime, Naturam Historiarum, praesertim autem QUATUOR MONARCHIARUM, accuratiusego considero, omnino existimo, eas nullo commodiore nomine insigniri posse, quam si vocentur THEATRUM TOTIUS VITAE HUMANAE, in quo introducuntur omnes Monarchae, Reges et Principes, qui fere a condito mundo usque ad nostra tempora vixerunt. In illorum enim historia, velut in speculo limpidissimo, videmus eorum consilia, dicta atquefacta, tum bona, tum mala: quae si quis attente consideret, facile inveniet, quid in moribus suis corrigere, quid omnino fugere, quid magno studio sectari debeat, si ad perfectionem vitae praesentis, et ad felicitatem futurae pertingere velit. Quid autem quaeso utilius aut iuc undius cogitari potest, quam in Vitae humanae Theatro, quod Historia partibus omnibus instructum habet, sedentem, periculis aliorum cautum sapientem que fieri, exempla capere omnigena, quae ad usum tuum, quid videlicet in vita expetendum, et quid declinandum sit, traducas? Unde Historia tali laude atque encomio merito ornatur:

Illa ego, quae gestis praesum custodia rebus,
Digero quod caveas, quoaque sequaris iter.
Priscaque ne veteris vanescat gloria saecli,
Vivida defensant quae monumenta damus.


image: s0006

Et sua virtuti per me sunt praemia, rursum
Impia famosis defero facta notis.
Eloquor, et summi quantum iactentur et imi:
Eloquor, et caecae fasque nefasque Deae.
Quod maius Theatrum, circusque capacior, aut quae
Doctior humanas scena referre vices?
Me sine quis prudens? Unde experientia maior?
Qui me adiit, tandem non mage doctus eat?
Omnis enim nostro pendet prudentia sensu,
Riteque nil, nostra qui caret arte, sapit.

Cum quibus examussim congruit praeclarum illud et vere aureum monitum politicum, quod Basilius Imperator in Oriente ad filium Leonem in Imperio successorem hisce verbis scripsit: Per historias veteres ire ne recusa. Ibi enim reperies sine labore, quae alii collegerunt cum labore, atque illinc hauries et bonorum virtutes, et improborum vitia, vitae humanae varias mutationes, et rerum in ea conversiones; mundi huius instabilitatem, et impiorum praecipites casus, ac ut verbo complectar, malorum facinorum poenas, et bonorum praemia: quorum illa fugies, ne in iustitiae divinae manus incidas; haec amplecteris, ut praemiis, quae ea comitantur, potiaris. Haec Basilius recte et graviter monuit. Nam nulla res est, quae maiorem vim habeat ad hominum vitam recte informandam, ad eandem abotio, vitiisque omnibus ad laboris et verae laudis studium traducendam, quam clarissiomorum hominum et eximia virtute praeditorum exempla pulcherrima: quae magis movent quam verba: et facilius persuadent res gestae, quam diserti sermones, quia instructus animus redditur in futuris, si praeteritorum commovetur exemplis. Duae enim (uti Polybius prudenter monet) universis mortalibus propositae sunt ad praeficiendum rationes, per PROPRIOS casus, aut per ALIENOS. Evidentior quidem illa est, quae per propria ducit infortunia: at tutior illa, quae per aliena. Itaque viam priorem sponte suo nemo unquam debet ingredi: Magis enim eiusmodi correctio laboribus constat ac periculis: Posterior semper nobis capienda, per quam sine ulla noxa, id quod melius est, cernere, unicuique licet.

Has ipsas ob causas omnibus temporibus, apud omnium aetatum viros praestantissimos, summo in honore atque auctoritate Historia fuit, ac huic tam honesto, utili, iucundo et necessario studio plurimum tribuerunt non privati solum homines et plebei, sed sapientissimi et potentissimi etiam Reges, magnique Principes, cum aliiscribendo historias vacarent ipsi, aliieos, qui historias conscriberent, studio alerent munifico, et maximis iuvarent sumptibus. Alexandro Magno Aristoteles auctor fuisse


image: s0007

traditur, ut praedecessorum acta assidue evolveret, patrumque annales discuteret, unde optima exempla posset colligere, quoniam praeterita acta certum dent documentum infuturis. Nec utile hoc praeceptum neglexit aut contempsit Alexander: quinimo, Plutarcho teste, dum eo usque in Asia progressus esset, ut nullos libros inveniret, ex ipsa Graecia, praeter alios nonnullos libros, imprimis Philisti historias sibi mitti, Harpalo mandavit. Homero item ille tantum tribuit, ut ne dormiens quidem illius libros dimiserit, iisque asservandis inter spolia Darii Persarum Regis unguentorum scrinium captum, quod erat auro gemmisque ac margaritis pretiosum, varios eius usus amicis monstrantibus, addixerit atque devoverit.

Ptolemaeus Philadelplus a Demetrio Phalereo ad perlegendas hisorias, librosque de regno conscriptos, saepius admonitus est, cuius admonitioni Regem locum dedisse, nullum est dubium, quia tam immensam omnium auctorum bibliothecam sibi comparavit, qualis in toto terrarum Orbe tunc temporis reperiri non potuit, praecepitque praedicto Demetrio, ut pretiosissimos ex omnibus regionibus et terris libros colligeret. Percepit quoque Rex, adhuc quendam librum adesse, qui nonnisi Hierosolymae apud Iudaeos extaret: quapropter legatum Hierosolymam ipsius libri afferendi gratia ablegavit: et ita Biblia Hebraica ab Eleazaro Sacerdotum principe Regitransmissa sunt: ex quolibet etiam steemmate Israelitico sex viri ad Regem una venerunt, et Biblia in linguam Graecam transtulerunt. Hoc facto Rex gratitudinis declarandae gratia, Iudaeorum captivorum 100000. carcere eduxit, et manumisit: In templo Hierosolymitano auream mensam gemmis undique pretiosissimis ornatam erigi curavit; ut et duo aurea ingentis magnitudinis pocula, et triginta pateras donavit: cuilibet etiam Interpreti basilica dona dedit, uti Iosephus lib. 12, Antiq. Iudaic. c. 2. Cl. Alexandr. lib. 1. Stromat. Euseb. l. 5. Hist. Ecc. c. 8. Niceph. lib. 4. c. 14. et alii annotarunt.

C. Iulius Caesar adeo historiarum studio est delectatus, ut non solum aliorum libros legerit, sed ipse etiam ingentem historirarum codicem condiderit. Cuius Commentaria de Bello Gallico Selymus Turcarum Imperator primus in vernaculam linguam transferri curavit, ex iisque de bellandi arte instructus, magnam Africae et Asiae minoris partem cum maiorum imperio coniunxit, teste Bodino. Hos praeclare imitatus est Octavianus Caesar Augustus: quippe qui in evolvendis utriusque linguae auctoribus nihil aeque sectatus fuit, quam praecepta et exempla publice vel privatim salubria; eaque ad verbum excerpta, aut ad domesticos, aut ad exercituum provinciarumque rectores, aut ad urbis Magistratus plerumque


image: s0008

misit, prout quique monitione indigerent, sicut refert Suetonius in Octav. §. 11. Quo eodem modo Pindarus Hieronem laudat Principem Syracusanum, quod ex omnibus heroum praestantissimor um virtutibus florem decerpere, et quae optima fuerint, ex crebra et frequenti quasi delibatione in suum mellificium, apum instar, convertere solitus fuerit.

L. Lucullum, qui Mithridatem in Ponto vicit, Roma profectum, rei militaris ignarum et pene rudem; cum totum iter et navigationem legendis historiis et doctorum hominum disputationibus consumpsisset, tantum evasisse Imperatorem annotat Cic. Acad. Quaest. lib. 2. ut Mithridates Rex post Alexandrum maximus, eum maiorem Ducem, quam quemquam eorum, quos legisset aut vidisset, a se cognitum fateretur.

Alexandro Severo Imp. haec consuetudo fuit, ut, si deiure aut den negotiis tractaret, solos doctos et disertos adhiberet. Si vero de re militari, milites veteres, ac bene meritos, et locorum, ac bellorum et castrorum periotis, et omnes literatos, maxime eos, qui HISTORIAM norant: requirens, quid in talibus causis, quales in disceptatione versabantur, veteres Imperatores, vel Romani, vel exterarum gentium, fecissent, uti affirmat Ael. Lamprid. in eius vita §. 16. Hic idem est Severus, qui Oppiano pro singulis versibus, quibus historiam de piscium generibus, natura atque captura, complexus erat, singulos numeravit aureos. Apparet inde, opinor, quanti historias ille fecerit, illarumque peritos aestimarit, quoque loco habuerit et habendos iudicarit.

Rex Alphonsus Liv ianam historiam semper habuit comitem, et ut historiarum lectioni suam bene regnandi facultatem acceptam se ferre testaretur, librum regiis suis insignibus appingi iussit; sicut scribit Panorm. lib. 4.

Videmus igitur ex his, studium historicum adeo esse necessarium, ut ne quidem eo carere possimus; videmus, quanto in pretio apud summos semper Principes, et augustissimos Rerum publ. gubernatores, fuerit. Quapropter recte faciunt Principes et Magnates, qui horum exempla imitantes, hoc studium ambabus (quod aiunt) manibus amplectuntur, et ita tempora distribuunt, ut lectioni historiarum et librorum, qui de Regimine Reip. tractant ac docent, certas adsignent horas. Ex iis enim (ut dictum) virtutes et vitia aliorum Principum cognoscere: bona et salutaria consilia addiscere: bella, ex quibus causis mota et suscepta, qui eorum exitus: quae forma Rerum publicarum, quae initia, quae incrementa, progressus, mutationes et eversiones fuerint, percipere poterunt. Ea denique ipsimet discent, de quibus ut alii ipsos monerent, nec tutum, nec ea ignorare honestum esset.


image: s0009

Quia autem valde utile est, in lectione historiarum Exempla omnium humanorum officiorum tamquam in illustri posita loco, prudenter accommodare ad regulas seu leges vitae, per Quatuor Monarchias ibo, et exemplis quibusdam memorabilibus in medium prolatis, ceu in speculo fructum historiarum ostendam.

IN PRIMA MONARCHIA de NABUCHDONOSORE M. qui in ordine XLVII Monarcha fuit, legimus, quod in urbe Babylone Scholam regiam instituerit, in qua pueri atque adolescentes in lingua Chaldaica aliisque artibus et disciplinis liberalibus instituerentur. Quibus Praeceptores doctissimi et sapientissimi singular istudio praeficiebantur, iisque de rebus omnibus ad vitam victumque necessariis regia munificentia prospiciebatur. Unde patet quantopere illi Scholae et Scholastica iuventut is institutio curae fuerint. Nam et ipse examini alumnorum suorum (quod etiam Carolus Magnus fecisse fertur) interfuit, imo praefuit: quia cum adolescentibus illis est colloquutus, inque profectum eorum inquisivit, sicut Dan. 1. vers. 18, 19. legimus.

Hoc Nabuchdonosoris exemplum dignum est, quod omnes Reges, Principes et Magnates imitentur. Ad officium enim Principum non secundarium, (ut quidam falso putant) sed primarium pertinet, scholas fundare et laudabiliter conservare. Nam si Scholae sunt pietatis et virtutis officina, et seminarium Ecclesiae et Rei publicae, quid privatio harum aliud quam atheismus, Epicureismus et regnum tenebrarum? Quare de optimis Scholis instituendis, augendis et fovendis maxime sint solliciti. Quod ut fiat, viros doctrina et eruditione praestantes accersant, liberaliter foveant et in pretio habeant. Nullos enim sumptus possunt melius collocare, quam eos, quos ad Scholarum aedificationem et conservationem convertunt, quia hac ratione, regnum Christi et Reip. commodum augent et promovent. Hoc ipsum optime intellexit Leo Imp. in Oriente, qui cum Eulogium ad aperiendam in urbe Constantionopolitana scholam stipendio liberaliori invitasset, et propterea a satellitibus reprehenderetur, laudabiliter respondit: Utinam meis temporibus ea, quae militibus dantur, Doctoribus numerari deberent!

Deinde Nabuchdonosor quoque Danielis 3. vers. 8. et seqq. vocatur ARBOR EXCELSA et ROBORATA, cuius altitudo caelum contingebat, et cuius aspectus in universam terram: Rami eius pulcherrimi, et fructus eius copiosus, et in qua cibus pro omnibus, sub qua habitabant bestiae agri, et in cuius ramis considebant volucres caeli. In hac arbore elegans imago boni Principis graphice depingitur, idque quadruplici de causa.


image: s0010

1. Propter accessus facilitatem. Sicut enim ad arborem in medio terrae stantem undique aditus et accessus est apertus: ita quoque Princeps subditis suis liberum ad se aditum aperiat, causas eorum cognoscat, ipseque eos audiat, et quidem sine ullo discrimine, non solum nobiles, divites et magnos; sed etiam vilissimos et pauperrimos, imo hi eum paratiorem inveniant, quam illi, quia praesentiore ope indigent. Hinc M. Antoninus Imp. ipsemet audivisse et iudicasse legitur pupillorum controversias et querimonias, palatiique fores egenis et viduis semper apertas habuisse, cum Ianitorum, quibus in palatio utebatur, munus esset, non ingressu prohibere tenuiores, sed accessu arcere locupletes. Imo haec verba frequenter usurpasse fertur: Decere Principes bonos et generosos, orbis et viduis viscera semper habere aperta, ut illis opitulentur, et portas numquam claudere, ut illos audiant. Ita Rudolphus I. Imp. suis satellitibus praecepit, ne quemquam pauperum accessu et colloquio suo arcerent, dicens: Date obsecro hominibus me accedendi locum et facultatem. Non enim ideo ad imperium evectus sum, ut hominibus in arca plaecludar. O horum Principum verba eximia et sublimia, et tum notatu tum citatu dignissima, quae utinam Principum cordibus inscrip ta forent!

2. Propter fructuositataem. Sicut bona arbor multos et bonos fructus affert: Ita quoque Princeps copiosis fructibus, hoc est, virtutibus, pietate scilicet, iustitia, fortitudine, prudentia, clementia, temperantia, et liberalitate sit fecundus, quo populus exemplum recte vivendi, moresque suos laudabiliter instituendi ab eo mutuetur.

3. Propter umbrae amoenit atem. Sicut arbor viridis et frondosa umbraculum praebet bestiis ad eam confugientibus: Ita quoque Princeps umbra alarum suarum subditos tegat, hoc est, corpora et facultates eorum contra iniustam violentiam fortiter defendat. Nam constitutus est religionis custos et subditorum patronus et clypeus. Ergo eius est veram religionem, ne salus hominum periclitetur, et gloria Dei minuatur, etiam armis, si aliter fieri non potest, propugnare, et pluris eam aestimare, quam ipsam vitam et omnia huius vitae bona: Quando hoc fit, tum Princeps est arbor frondosa, sub qua subditi suaviter quiescere possunt.

4. Propter habitationis commoditatem. Sicut enim aves caeli in ramis arboris altae atque roboratae nidulantur: Ita quoque subditi sub protectione Pii et Pacifici Principis vitam secure et pacate transigunt, quod vere divinum beneficium et summum bonum est. Unde non sine gravi causa S. Paulus 1 Timoth. 2. pro Regibus et cunctis


image: s0011

Magistratibus precandum esse monuit, ut tranquillam et quietam vitam cum omni pietate et honestate (sub illorum videlicet pacato imperio) degamus.

Denique in Nabuchdonosore detestandum habemus superbiae exemplum. et miram fortunae varietatem sive vicissitudinem. Nam cum sua sapientia suisque viribus pugnando arbitrabatur se Monarchiam obtinuisse, dicens: Haec est illa Babylon etc. Dan. 4. vers. 27. iusto Dei iudicio, qui per superbiam supra hominem seexaltaverat, infra hominem deiectus ad humilitatem bestiarum devenit. Hoc horribili exemplo omnes Reges et Principes moti se ipsos non extollant, ne horrendum in modum humilientur. Nam superbiam et arrogantiam numquam a Deo impunitam esse relictam, testantur exempla tum sacra, tum prophana, quae omnia hic enumerare nimis longum foret. Haec pauca instar omnium erunt. Superbus ille Pharao, qui dicebat; Quis est Dominus, ut audiam vocem eius? Exod. 5. 2. cum toto exercitu in mari rubro suffocatus est. Sennacherib a propriis filiis interfectus. 2 Reg. 19. Antiochus, qui fluctibus maris imperare sibi videbatur, 2 Maccab. 9. vivus a vermibus corrosus est. Xerxes se Dominum esse omnium hominum ab ortu Solis usque ad occasum iactitabat, sed paulo post a Graecis profligatus, parva navicula vitam aegre servabat. Sed mortem violentam minime effugere potuit: nam ab Artabano patruo suo interfectus misere periit. Alexander M. cum honorem divinum affectaret, Deusque haberi vellet, subito vel veneno, vel ebrietate inflorida aetate exstinctus est. Apreys Rex Aegypti tantam de regni sui firmitate conceperat fiduciam, ut palam iactitare non sit veritus, Regnum se possidere, quod nulla vi Deorum hominumque everti posset. Sed paulo post regnum una cum vita amisit. Dionysius Syracusanus Tyrannus gloriari solitus est, Regnum se filio relicturum adamantinis catenis colligatum. Verum hae catenae facili negotio sunt ruptae, et filius regno pulsus, panem mendicare coactus est. Carsus Rex Lydorum potentissimus, et ditissimus, se ob divitias beatum praedicabat. Verum Solon ei recte respondebat:

—— Dicique beatus
Ante obitum nemo supremaque sunera debet.

Nam postea a Cyro Rege Persarum victus et regno exutus, ad extremam paupertatem redactus est. Unde Proverbium: Irus et est subito qui modo Croesus erat. Ita Deus de throno suo superbos deponere et humiliare novit, sicut Maria Virgo in Canticosuo cecinit, Luc. 1. v. 22. Detraxit potentes de sede, et exaltavit humiles. Nemo enim sanae mentis negare potest, quin hoc a Deo rerum omnium moderatore fiat, qui pro imperscrutabili et liberrima voluntate sua Reges et regna constituit, constituta destruit,


image: s0012

destructa erigit, ut sciamus et credamus, eum esse Regem Regum, et Dominum Dominantium. Proinde Reges et Principes nil solidi in hoc fragili rerum statu sibi promittant, praeter factorum pie, honeste, et laudabiliter gestorum gloriam, et nominis sui apud posteros immortalem et solidam famam. Si sceptro, si poibus, si populis superbiunt, fallax ex iis, et non diuturna voluptas. Temporis ista omnia sunt dona et rapina: Id quod a Seneca Tragoedo hisce versibus expressum legimus:

Vos, quibus Rector maris atque terrae
Ius dedit magnum necis atque vitae,
Ponite inflatos tumidosque vultus.
Quicquid a vobis minor extimescit,
Maior hoc vobis Dominus minatur.
Omne sub regno graviore regnum est.
Quem dies vidit veniens superbum,
Hunc dies vidit fugiens iacentem.
Nemo confidat nimium secundis,
Nemo desperet meliora lapsus.
Miscet haec illis, prohibetque Clotho
Stare fortunam, rotat omne fatum.
Nemo tam divos habuit faventes,
Crastinum ut possit sibi polliceri.
Res Deus nostras celeri citatas
Turbine versat.

DE MONARCHIA SECUNDA iucunda visio Danielis 8. vers. 3. et seqq. In qua Monarchia II. praefiguratur per ARIETEM, quod inter alias causas fit propter admirandam trium Monarcharum Medo-Persicorum beneficentiam et liberalitatem. Sicut enim aries homines carne alit et lana vestit: Ita quoque Cyrus, Darius Hystaspis, et Artaxerxes Longimanus populum Dei magnis beneficiis affecerunt.

CYRUS in primo anno Monarchiae suae captivitatem Babylonicam solvit, captiuludaeos dimisit; et non solum edictum promulgavit, ut templum repararent, sed etiam omnia vasa templi restituit, omnibusque suis provinciis ac subditis imperavit, ut Iudaeis in patriam ituris viaticum omniaque necessaria subministrarent, sicut legimus 1 Esdr. 1. vers. 1. et seqq. Imo adeo liberalis hic Monarcha fuit, ut apud Xenophontem per Deum iuret, se maiore affici voluptate, cum aliis benefaciat, quam cum se ipsum ditet. Ita Artaxerxes Xerxis filius dicere solebat, Multo regalius esse addere quam adimere. Et Ptolemaeus Rex Aegypti: tou= ploutei=n to\ plouti/zein e)s2i\ basilikw/teron hoc est; Magis regium est ditare quam ditescere. O felices Res publ.


image: s0013

quae tales meruerunt Principes habere; ô felices linguas, quae talem potuere proferre sermonem!

II. DARIUS HYSTASPIS secundum edictum de structura templi Hierosolymitani continuanda et absolvenda promulgavit, sumptus largissimos ad illam contulit, et sub poena suspendii edixit, ne quis Iudaeos in adeificationis opere impediret, sacerdotibus item sacra peracturis omnia ad structuram templi necessaria praeberi de suo curavit, ut Deum pro vita regis et filiorum eius deprecarentur. 1 Esd. 6. vers. 8, 9, 10.

III. ARTAXERXES LONGIMANUS tertium edictum anno regni sui septimo promulgavit, quo populo Israelitico potestatem dedit in patriam redeundi, et non solum vasa templiaurea et argentea restituit, sed etiam ingentem vim auri et argenti de suo obtulit, ut templum instaurarent, urbemque sanctam repararent: praeterea thesaurariis suis, qui erant transflumen, mandavit, ut Esdrae Sacerdoti et Scribae largirentur, quicquid postularet, ut legere est 1 Esdr. 7. a. v. 12. usque ad finem.

Admodum iucunda apud Plutarchum de nomine huius Regis exstat observatio, cur nempe cognomento Longimanus sit dictus. Dextra manus ei longior fuit; quam sinistra. Quod cum ei vitio verteretur, ipse contra in bonum omen regiamque virtutem hoc ipsum convertebat, dicens: Sibi tamquam optimo Principi naturam concessisse, ut manum dextram haberet ad largiendum amplissimam atque longissimam: alteram vero, nempe sinistram, ad accipiendum et detrahendum brevissimam et contractam.

Huius vestigia postea insequutus Alexander M. adeo liberalis erga quosvis exstitit, ut inter alia illud inprimis praedicare solitus sit, Anemine sese unquam liberalitate et benignitate superatum esse. Id quod etiam re ipsa demonstravit. Nam traiecturus in Asiam adversus Persas, convocatis amicis et copiarum Ducibus, pene universum regium patrimonium eis benigne largitus est, ut nihil ipsi propemodum superesset. Cum in Aegypto versaretur, tenuioris fortunae homini, stipem in dotem filiae suae roganti, civitatem opulentam et magnam dono dedit. Cui obstupescenti, dicentique: Vide, Rex invictissime, quid des, et cui. Nam forte alium me esse opinaris, quam qui sum; aut quid petierim, non satis assecutus es. Respondit Alexander: Non ita sum ignarus, ut tu me esse arbitraris: Scio enim et quisis, et quid dederim: tu accipe, quod dedi, et tace. Nam ut petere, quod petiisti, est Biantii, ita donare, quod donavi, est Alexandri. Inprimis magna usus est liberalitate Alexander erga viros doctos, Eleo Pyrrhoni decem milia aureorum dono dedit. Xenocrati talenta quinquaginta muneris loco misit. Aristoteli pro Historia animalium describenda


image: s0014

subministratis omnibus necessariis sumptibus, praemium laboris dedit 800. talenta, hoc est, coronatorum aureorum milia quadringenta octoginta. Horum Monarcharum exemplo monentur Principes, ut liberalitati studeant; siquidem liberalitas, et beneficentia Principum erga subditos, magnum eis amorem conciliat atque favorem. Nam quemadmodum nullum tetrius est vitium in Principe et Rem publicam gubernant ibus avaritia et crudelitate, nihil certius ad derivandum populi in se odium et malevolentiam: Ita quoque Liberalitate et Clementia nullam esse Potentiorem dotem in Principe, nullum efficacius praesidium adversus malorum odium, nullum efficacius instrumentum ad amorem et benevolentiam populi sibi conciliandam constat.

Videant tamen Reges et Principes, ne in excessu peccent, hoc est, ne prodigalissimi et profusissimi potius sint, quam liberales, sicuti legimus apud Polybium de Antiocho Epiphane, quem cognomine paululum immutato, aliquando Epimanem, hoc est, furibundum et mente captum appellat. Hunc namque scribit immensos pecuniarum thesauros in comessationibus et symposiis prodegisse et brevi tempore profudisse, solitumque esse ludibundum interdum et ebrium grandiusculos nummorum sacculos in viis publicis abicere, et subinde dictitare: Isthaec accipiant ii, quos sors fortunave huic commodo iampridem destinavit. Imitatorem hac in re habuit C. Caligulam, qui aliquot diebus continuis pecuniam larga manu in vulgus dispersit. Similiter de Nerone scribit Dion, quod praetoriano militi dari iusserit aureorum 100000. cumque Agrippina mater eius ea in unum coacervasset locum, quo filium intuentem summam tantae pecuniae paeniteret, interrogavit Nero, quantum esset numeratum, cognitaque summa duplicari iussit, dicens: Non putavi, me tam exiguum munus dedisse.

IN MONARCHIA TERTIA contemplandus nobis proponitur ALEXANDER MAGNUS. Hunc insignem Monarcham Deus tamquam Heroem excitavit, eumque heroicis animi et corporis dotibus exornavit atque armavit, ut per eum a)ci/wma summi Imperii a Persis ad Graecos transferret. Nam multae virtutes in eo fuere coniunctae, quae in aliis summis viris vix reperiuntur singulae: Nullus enim Regum Ethnicorum cum eo comparari potest, sive spectemus insignem eius sapientiam, sive fortitudinem heroicam et felicitatem in rebus gerendis, sive alias virtutes, liberalitatem scilicet, iustitiam, clementiam, modestiam et continentiam etc. Verum quemadmodum segetes fecundae et uberes, non solum fruges, sed etiam herbas effundunt inimicissimas frugibus: Ita magnae et admirabiles naturae inter praeclaras actiones virtutis maxima


image: s0015

quoque vitia afferre consueverunt. Huius rei luculentum testem exhibet se nobis Alexander, cuius praememoratae virtutes non fuerunt purae putae, sed nigricantibus vitiorum notis aspersae. Nam tandem devicto Dario, quando videbatur potentiae et felicitatis humanae supremum attigisse fastigium, fortuna rerum gestarum ebrius factus, prorsus est immutatus, variisque vitiis atque flagitiis sese inquinavit. Vituperatur enim in eo:

I. Arrogantia. Facile namque persuaderi passus est, se non Philippi Regis Macedoniae, sed lovis Hammonis filium esse, adeoque immortalem Deum; et ridiculum est, quod a Graecis per literas petiverit, ut decreto suo ipsum Deum facerent. Itaque aliis aliter statuentibus, Lacedaemonii decretum eiusmodi fecerunt: *e)peidh *a)le/candros bou/letai *qeo\s2 ei)=nai, e)/s2w *qeo/s2. hoc est, Quoniam Alexander Deus esse vult, esto. Qua voce plane Laconice irriserunt stultam eius ambitionem, quod ea hominibus petierit, quae natura ei largita non fuerat, et putaverit ab iis posse creari Deos, qui ipsimet nihil aliud essent, quam miseri mortales. Et hanc ob causam Alexander toti Graeciae, suisque omnibus exosus est factus et ridiculus, cum divinos honores affectaret, et tum maxime Deumse declarari peteret, cum virtuti remisso nuntio, vitiis omnibus delectaretur, et pessimarum cupiditatum, ebrietatis, crudelitatis et superbiae servus factus fuisset. Quare Olympias mater eius, cum audivisset, filium iam longo tempore sepulchro carere, graviter ingemiscens, atque acerbissi me plorans, O fili, inquit, cum in Deorum numerum referri volueris, et id perficere summo studio conatussis, nunc neque illorum quidem, quorum omnibus mortalibus aequale et parius est, particeps fieri potes, nempe terrae sepulturaeque. Et sic simul infortunium suum luxit, simul etiam fastum et inanem filii arrogantiam taxavit.

Talis stultus quoque fuit C. Caligula IV. Imp. Rom. qui tamquam Deus adorari volebat, et miserebatur stultitiam Iudaeorum, quod se Deum esse sibi per suadere non possent: cum tamen paulo post experimento didicerit, se vere fuisse mortalem. Philo de legatione ad Caium. Sic Domitianus omnium edictorum et diplomatum caesareorum exordium ita fieri iussit: Dominus Deus noster hoc mandat. Unde in communi sermone ei titulus hic tributus fuit: Dominus Deus noster Domitianus. Verum paulo post non tantum falsam divinitatem, sedetiam veram humanitatem interfectus amisit. Ergo Princeps Christianus, humilis sit in oculis suis: quia arrogantiam et superbiam Deus detestatur. Prov. 8. vers. 13. et abominatio est coram Deo omnis arrogans. ibid. cap. 16. Unde etiam quovis tempore graviter a Deo puniti et humiliati sunt, sicut supra in historia Nabuchdonosoris dictum.


image: s0016

II. Truculentia. Nam Primo: Proficiscens ad bellum Persicum, omnes novercae suae cognatos, quos Philippus in excelsiorem dignitatis locum provehens imperiis praefecerat, interfecit, ne, se bellum in Asia gerente, materia seditionis, quod ipse putabat, in Macedonia remaneret.

Secundo: Cum Alexander divinos honores sibi deferri vellet, maximam civium suorum contraxit invidiam. Dicebant namque Macedones: pessime cum eo Principe agi, qui se Deum quam Regem haberi mallet. Haec res multis exitio fuit, siquidem ii, qui Alexandrum ut Deum adorare nolebant, iussu eius, vel leonibus obiciebantur, vel in carcerem coniciebantur, et postea interficiebantur. In primis Callisthenes Philosophus hanc arrogantiam Alexandri magna verborum licentia exsecrabatur. Quod cum accepisset Rex, gravi ira excanduit; eum insidiarum in se conscium accusari passus est, exegitque ab eo immanissimas et crudelissimas poenas. Nam truncatis manibus, abscissisque auriculis, et naso, labrisque mutilatis, deforme ac miserum spectaculum omnibus illum visendum praebuit, ac deinde eum in caveam cum quodam cane coniectum ad metum exemplumque ceterorum palam circumferriiussit. At Lysimachus Macedo vir illustris, et virtute viriumquegloria praestantissimus, miseratus tanti virifortunam, venenum ei in remedium miserandae calamitatis detulit. Quod adeo iniquo animo Rex tulit, ut Lysimachum ferocissimo leoni exponi iusserit. Sed cum leo in eum impetum aperto ore fecisset, manum pallio involutam in os leonis insevit, avulsaque lingua feram exanimavit. Quod cum vidisset Alexander, Lysimacho pepercit.

Tertio: Parmenionem Ducem suum praestantissimum innocentem, et nil sibi male conscium, crudelissime interfici mandvait. Imo multos suorum amicorum et consiliariorum optime meritorum, nec non Clitum Ducem suum fidelissimum, aliosque, inter pocula e medio sustulit.

In hoc igitur Alexandri M. exemplum omnes Principes et Magnates intuentes a crudelitate abstineant, quia plus clementia quam saevitia proficiunt. Adde, quod bonus Magistratus civibus sit carus: Tyrannus vero exosus. Nam illo in publicum procedente, tamquam ad clarum et beneficum sidus certatim advolant: Hoc vero conspecto, tamquam malum aliquod seu noxium animal e cubili prosiliret, omnes defugiunt. Et experientia omnium rerum magistra testatur, tyrannos raro ad senectutem canam pervenire. Unde Thales aiebat, nil sibi insolens magis esse, quam tyranni senis aspectum. Testatur eadem, rarius, imo numquam illos placidum ex huius vitae ergastulo exitum sortiri. Nimirum.


image: s0017

Ad generum Cereris sine caede et sanguine pauci
Descendunt Reges, et sicca morte tyranni.

Quod exempla Pharaonis, Absolomi, Achabi, Nimrodi, Cambysis, Ochi, Antiochi, Belsazaris, Herodis Ascalonitae, Antipae, Agrippae, Neronis, Diocletiani, Aureliani, Valeriani, Iuliani, Phocae, Maximini, aliorumque tyrannorum innumerabilium ostendunt.

III. Luxuria. Tantam denique sui mutationem subiit Alexander, ut qui totum ferme terrarum orbem vicerat, omnemque vim humanam spreverat, et initio egregia continentiae specimina ediderat, tandem nec libidinis ardorem inhibere, nec epulandi potandique voluptatem vincere potuerit. Hinc Monarchia III. Graecorum Hirco caprarum, item Ventri aeneo comparatur, ad significandam Alexandri helluationem et lasciviam, quippe qui immoderatis cupiditatum motibus frena ita laxasse perhibetur, ut ei nefas non videretur 365. concubinas in aulam introducere, dies noctesque comessando et potando consumere, certamina potationum instituere, et victoribus praemia distribuere. Ferunt ipsum aliquando apud Medum Thessalum in viginti convivarum symposio perpotantem, singulis singulos vini calices propinasse, ab eisdemque totidem accepisse, et ilico hausisse. De eo quoque, teste Athenaeo, refert Ephippius, quod plurimi fuerit vini, ita ut aliquando e symposio per manus ablatus duos postea integros dies totidemque noctes pertinacius sterterit: et quod in convivio quodam scypho bicongio accepto, meroque repleto illum Proteae Macedoni, qui bibacissimus esse ferebatur, propinaverit: qui scyphum hilare accipiens, illum omnium convivarum profusissimo cum applausu integre totum hausisse, pauloque post eundem scyphum mero repletum Alexandro rursus propinasse. Quem accipiens Rex, generose quidem illum ebibisse, verum deficientibus statim viribus, deposito scypho, in pulvillo procubuisse, indeque in morbum incidisse fertur, quo paulo post exstinctus. Aelianus lib. 3. Var. Hist. hac de re ita scribit: Haec, inquit, non sunt laudanda in Alexandro, quod, cum quinta die mensis, ut fama est, perpotasset apud Eumaeum, deinde sexta crapulam edormierit, septima deinde die epulatus est apud Perdiccam, qua se rursus vino ingurgitavit, et octava dormivit. Et decimaquinta die eiusdem mensis iterum indulsit vino: et sequenti solito more crapulam somno decoxit, etc.

Quare omnes Reges et Principes considerantes hoc Alexandri exemplum, quod magno nocumento sibifuerit, tot diebus potando consumptis: a nimio Baccho abstineant, ebrietatem tamquam rationis hostem et noxiam pestem fugiant, et nimias perpotationes exsecrentur. Nam crapula et ebrietas Principem reddit ignavum et ineptum ad officii sui munia recte


image: s0018

obeunda. Quid boni proficisci potest a Principe quottidie gulae et genio dedito? Quid infelicius ebrietatis dominatu? Haec artium et disciplinarum pernicies, haec omnis honestae vitae morumque pestis et corruptela. Haec mentis usumpervertit, omnem humanae vitae dignitatem commaculat, Dei in homine sculptam imaginem debilitat, corporis robur perdit, Iliada morborum gignit, imo, ut uno verbo complectar, omnium vitiorum gurges est et sentina. Neque silent historiae, quam funesta ebrietas iis, qui ei dediti fuere, exstiterit. Alexander M. hac luxuria et immoderato harum voluptatum usu eo processit, ut optimos etiam amicos, Consiliarios ac Duces occiderit, suamque vitam abbreviarit. Hinc Alphonsus Rex cum interrogaretur, quid sibi vellet, quod vinum aqua dilueret? Ne ebrius fiam, respondit. Non enim ignoro, quantum vini intemperantia Alexandri Macedonum Regis gloriae obfuerit. Quo impietatis et crudelitatis Nero impurissimus non prosiliit? Cum vino gulaeque tam deditus esset, ut mutato nomine, pro Claudio Tiberio Nerone, Caldius Biberius Mero dici meruerit. Quot quaeso ad duriorem reservati casum, vel linguae suae temeritate, vel casu inter compotandum iugulati? quorum vita, heu! male

—— Cum gemitufugit indignata sub umbras.

Sic Clitus periit. Sic Belsazar. Sic Holofernes Assyriorum Dux; cum se vino obruisset in convivio, et in lecto iaceret nimia ebrietate sepultus, gladium eiusdem Iudith fortissima virago arripuit, et divino robore munita bestiam immanem turpissima morte confecit. Iudith c. 13. vers. 10. Sic 1 Maccab. c. 16. legimus ebrium et temulentum factum fuisse Simonem senem, et filium eiusdem: quod simul atque intellexit Ptolemaeus, arma cepit statim, et cum militibus in palatium, in quo convivium maximum lectis magnificentissime stratis celebrabatur, tumultuosissime invasit, et ille et milites caedendi faciunt initium, et stragem, in illum, in filios, in pueros irruentes, horribilem edunt. Sic multi alii sine modo bibentes perpotationibus immoderatis mortem sibi consciverunt ac misere exstincti sunt.

—— Quorum si nomina dicam.
Icariae numerum scribere concer aquae.

IN MONARCHIA QUARTA nobis sistuntur multi praestantissimi Imperatores, quorum (ut tantum paucos in aream producam) post Ethnicos Impp. Constantinus, Theodosius et Carolus, cognomento Magni dicti, fuere praecipui et celeberrimi.

PRIMO: CONSTANTINUS M. tot tantisque virtutibus fuit ornatus, ut nemo ex antecessoribus illi praeferri, imo ne comparari cum eo possit; inprimis magna in ipso PIETAS (ut ceterarum eius virtutum iam non faciam mentionem) fuit. Nam 1. ipse primus ex Impp. Rom.


image: s0019

Christianus factus Christumque amplexus est: et postquam devictis tyrannis Ethnicis solus summa rerum potitus; ad religionem Christianam instaurandam, stabiliendam et amplificandam, omnem curam, studia ac laborem contulit, liberum religionis exercitium Christianis concessit, piis Ecclesiae Doctoribus stipendia constituit, iisque magna privilegia concessit, adeoque non tantum Politiam, sed etiam Ecclesiam bene gubernavit ac protexit.

2. Cum Arius pestilentissimus ille haereticus Deitatem Filii Dei negaret, Constantinus Imp. praecipuos Ecclesiarum, per omnem Asiam, Africam, et Europam, Episcopos Niceam convocavit, quos oratione pia et clementi ad concordiam animorumque coniunctionem cohortatus est. In qua inter alia haec sententia vere aurea eminet: Intestina, inquit, seditio in Ecclesia Dei conflata, multo plus molestiarum et acerbitatis, quam quodvis bellum pugnave inse complectitur. Conscriptum est in hoc Concilio Symbolum Nicaenum, quod adhuc in Ecclesiis Christi retinetur.

3. Biblia suis sumptibus saepius describi (nam typographia tunc temporis nondum fuit inventa) et in exteras nationes hinc inde mitti curavit, quo vera religio longe lateque propagaretur.

Novum Testamentum sibi semper praeferri mandavit: Quo insinuare voluit, quod ipse ex eo veram Dei atque Christi agnitionem hauserit, inque ea constanter perseverare, subditosque suos protegere vellet. Ex hisce aliisque documentis Constantini Pietas satis superque effulget. Optime namque novit hic Imperator, PIETATEM REGNA FIRMARE; quod pientissimi Regis CHRISTIANI IV. parentis R. M. V. beatae ac gloriosae memoriae, et Evergetae mei, dum viveret, benignissimi, Symbolum vere aureum fuit. Ab hac enim sola Magnatum et Rei publicae felicitas dependet: vera pietate pax conservatur, bella exstinguuntur, hostes in fugam coniciuntur, tropaea eriguntur, et victoria paratur. Contra vero Principes, qui Deum non timent, nec ipsi felices esse possunt, nec eorum subditi, quia ibi nulla potest esse felicitas, ubi nulla est pietas. Proinde in praesentissimo versatur periculo regnum, cuius Princeps est malus Christianus. At fortunatum, cuius Princeps ambulat in lege Domini, deque ea meditatur die ac nocte. Quare Principum primarium est officium, ut pietati studeant, verbum Dei diligant, magnifaciant, libenter audiant, ruminentur, et in corde suo conservent: sint veri Ecclesiae nutritii, hoc est, dent operam ut in suis finibus Ecclesia Christi crescat, vigeat et floreat: Doctores purae et sanae doctrinae addictos vocent, liberaliter foveant et defendant: sine horum enim opera et studio Ecclesia feliciter crescere non potest, quia sunt


image: s0020

organa talia, per quae Spiritus Sanctus in cordibus hominum operatur.

SECUNDO: THEODOSIUS M. post Constantinum M. Imperator celeberrimus et religiosissimus fuit, ac magnae, omnibusque Christianis Principibus imitandae virtutes in eo eminuerunt. Inprimis laudatur eius:

1. Pietas. Ipse namque primus fuit, qui cultum inanium Deorum severe prohibuit, fana ac templa Deorum extirpavit radicitus, et sempiterna oblivione obruenda curavit, teste Theodoreto. Nam Constantinus M. omnibus praeconiis merito efferendus, videns adhuc orbem terrae caeco errore furentem, tametsi vetuit omnino daemonibus hostias immolari: non tamen eorum delubra demolitus est, mandatum solum dedit, ne quisquam ad ea accederet. Sed revertor ad Theodosium, cuius fidem et pietatem etiam Augustinus lib. 5. de Civ. Dei miris laudibus effert, dicitque, eum in bello magis orando quam feriendo pugnasse: et hoc tam manifestum fuisse omnibus, ut etiam Claudianus Poeta Gentilis de eo cecinerit:

O nimium dilecte Deo, tibi militat aether,
Et coniurati veniunt ad classica venti.

Meminit quoque Augustinus, Theodosium solitum fuisse dicere, magis se gaudere, quod membrum Ecclesiae Dei esset, quam in terris regnaret. Imo Theodosium piissimum fuisse Imperatorem, patet ex oratione eius proagwni/w|, qua filios suos Arcadium et Honorium (quos in imperio habuit successores) serio hortatus est, ut patriis vestigiis insistentes hoc sibi unice curae esse vellent, ut fidei et pietatis doctrina pura et incorrupta conservaretur, et ad posteros propagaretur, ac in eo conatu nullis laboribus ac sumptibus parceret. Hinc D. Ambrosius Theodosium inter eos, qui bebeatissima in vita aeterna laetitia et gloria fruuntur, connumerare non dubitat. Sic enim loquitur in oratione funebri de laudibus eius habita ad populum: Convertere, inquit, anima mea, in requiem tuam, in quam festinavit ingredi ingredi Theodosius. Et paulo infra: Absolutus igitur dubio certamine fruitur nunc Augustae memoriae Theodosius luce perpetua. Et infra; Manet ergo in lumine Theodosius, et sanctorum coetibus gloriatur.

2. Amor et studium erga Rem publicam. Non nesciebat Theodosius, vigilantiam Principis Ecclesiae et Rei publicae esse incrementum; oscitantiam vero eius decrementum et ruinam. Quare iuxta Dei et naturae praescriptum ita imperio praefuit, ut omni ratione publicis consuleret commodis, omnique studio caveret, ne quid Ecclesia et Res publica damni acciperet: et potius sua commoda neglexit, ut publica promoveret, iuxta monitum Claudiani:

Tu civem patremque geras, tu consule cunctis,
Nec tibi: nec tua te moveant, sed publica vota.


image: s0021

Itaque cum multi Tyranni adversus Theodosium insurgerent, ipseque, nisi opprimerentur, imminere exitium Rei publicae prospiceret, pro lege et grege pugnandum existimavit. Multa autem proelia gessit, quorum tria inprimis notatu digna. Primum adversus Barbaros, qui cum Istrum flumen transiissent cum ingentibus copiis, ut non solum Thraciae, sed etiam toti Orienti terrorem maximum incusserint: occurrit illis Theodosius, nondum Imperator, sed a Gratiano Imp. Dux militum electus: et primo praelio tanta celeritate illos fudit, ut cum Caesare dicere posset: Veni, vidi, vici. Eaque causa fuit, ut Gratianus eum consortem Imperii declaraverit. Alterum proelium, fuit commissum cum Maximo tyranno, qui Gratianum interfecerat, et imperium eius invaserat: Sed hoc sine sanguine militum suorum confecit, occiso repente tyranno et occidentali Imperio recuperato. Tertium proelium cum Eugenio altero tyranno commisit, sed pugnante Deo de caelo pauci multos vicerunt, et ita Theodosius, quia non in gladio et potentia sua, sed in Deo vivo et vero suam collocabat fiduciam, semper in praelio victor evasit.

Hac in re omnes Reges ac Principes Theodosium imitari debent, ut bellum contra hostes gesturi, non in multitudine aut robore exercitus sui cum Sennacheribe, Xerxe, et Maximo confidant, sed in omnipotenti Deo, a quo solo victoria est exspectanda. 2 Sam. 1. v. 21. 1 Mac. 2. vers. 18, 19. Psalm. 22. vers. 5, 6, 7, 8. et Psalm. 33. vers. 16, 17. Quod optime intellexit Heraclius LXIII. Imp. Rom. qui palam professus est, neminem sibi praeter Deum auxiliari posse: quo volente, unus mille facile persequatur. Quare hoc symbolo usus: A DEO VICTORIA. Digna quoque vox est Imperatore, quae in legum volumine hisce verbis repraesentatur: Deo auctore nostro gubernante imperium, et bella feliciter peragimus, et pace decoramus, et fatum sustentamusReipublicae, et ita nostros animos ad Dei omnipotentis adiutorium erigimus, ut neque armis, neque nostris militibus, neque bellorum Ducibus, vel nostro ingenio confidamus, sed spem omnem ad summae Triunitatis Prov identiam referamus. Et memorabile est illud de Carolo V, quod referunt historici: In expeditionibus illum bellicis saepius cum Deo quam hominibus locutum esse, quod de suis consiliis cum nemine aut paucis communicaret. saepe ad Deum ardentes preces funderet.

3. Liberalitas. Valde liberalis fuit Theodosius erga omnes, imprimis autem erga Ecclesiae Doctores et egenos: et cum de nimia liberalitate moneretur, dixit: Numquam defuturum fisco regio pecuniam, quam diu pauperes eleemosynas acciperent, et Ecclesiarum Doctores ex eo sustentarentur. Secutus hac in re Cyrum, Darium Hystaspem, Artaxerxem Longimanum,


image: s0022

Alexandrum M., Titum Vespasianum, Ulpium Traianum, Antoninum Pium et Constantinum M. qui maximis laudibus ob immensam liberalitatem, qua erga egenos, et imprimis viros doctos usi sunt, efferuntur. Unde mirandum non est, quod illorum aetate doctrinae et artes ita floruerint, ut tot et tam multiplices fructus ad nos propagati sint. Ut enim fruges aeris temperie liquidioreque caelo exuberant: haud secus bonae artes benignitate, honorificentia, humanitateque excitantur: E contra invidia, sordibus, morositateque eorum, qui rerum potiuntur, restinguuntur et languescunt. Quis enim est, qui, si praemium laborum suorum vel habet vel exspectat, non ad omnia alacrior et promptior reddatur? Et teste Claudiano in laudibus Stilliconis Paneg. 2.

—— Egregios invitant praemia mores.

4. Clementia. Egnatius et D. Ambrosius scribunt de Theodosio, quod summa in eo Clementia fuerit, quam etiam (teste Zonara) declaravit erga Antiochenos. Nam Imperator post exantlatos difficiles labores bellicos, civitati Antiochenae tributum novum imperavit: quod cum durius graviusque videretur civibus, ad iram excitati, Imperatori non solum infamiae notam inurere annituntur, sed in maiorem adhuc contumeliam, statuas tum ipsi, tum coniugi erectas, quasi furoris oestro perciti, deturbant, affligunt, comminuunt, dissipant: praeterea e Magistratu quosdam interficiunt. Agnoscentes postea delicti sui gravitatem, et Imperatoris indignationem subodorantes, sibi suisque omnibus non nisi cladem funestam et exitium certum iam iam impendere sentiunt. Hinc paenitentia ducti Flavianum Episcopum ad Theodosium Imp. supplices ablegant; qui in aulam cum venisset, Imperatorem magno irarum aestu (ut par erat) flagrantem offendit, ut vix ulli intercessioni locus esset relictus. Quocirca, cum cantorum Magistro aulico re communicata, supplices civium literas numeris rhytmicis astringendas esse concluditur, atque admensam Imperatoris ab ordinariis pueris symphoniacis decantandas. Hoc ita facto Imperatori ubertim exit lacrimarum vis, animus demulcetur, iracundia tollitur: et Episcopus tandeinre ex voto gesta, civibusque impetrata gratia, in pace dimittitur. Magnopere igitur laudandus Theodosius, quod Antiochenis tam clementer ignoverit, cum saepius Reges et Principes, ob leviusculam causam, (quae non tanti momenti, quam haec Antiochenorum contra Theodosium commissa) personam tyranni induant, et crudelissime agant, uti Cambyses, Ochus, Xerxes, Alexander, Phocas, et alii fecere. Si quis autem Theodosio obicere vellet peccatum caedis Thessalonicensis, huic D. Ambros. in Orat. eius funeb. respondit, dicens: Dilexi virum, qui magis arguentem, quam aaulantem probaret. Stravit omne quo utebatur, insigne regium, deflevit publice


image: s0023

in Ecclesiafactum suum quod ei aliorum fraude obrepserat: gemitu et lacrimis oravit veniam, quod privati erubescunt: non erubuit Imperator publice paenitentiam agere. Neque ullus postea dies fuit, quo non illum doleret errorem. Haec Ambrosius.

Hinc multa Principes addiscere possunt. I. Quando etiam ex insirmitate humana lapsi, atrocia peccata commiserunt, in iis non pertinaciter perseverent aut sub eorundem mole desperent, sed cum Theodosio vera fide paenitentiam agentes ad Deum confugiant, et remissionem peccatorum ab eo petant, quo poenae aeternae condonentur, et temporales mitigentur,

II. Facile iniuriarum obliviscantur, uti Theodosius fecit. Quod esset gravissimis iniuriis et contumeliis ab Antiochenis exceptus, eos ex iusta causa ulcisci, deque iis supplicium sumere potuisset: attamen eos in gratiam recepit, omniumque offensarum oblitus est. Nam haec summa Principis laus est, in offensione clementiae studere: iniurias contemnere, animum iracundum vincere, parcere subiectis et debellare superbos. Proinde clementia et lenitate multi Reges ac Principes sua imperia sibi acquisiverunt, acquisita conservarunt: conservata auxerunt atque amplificarunt. Hac Alexander M. totum fere terrarum orbem imperio suo subiecit. Hac potens factus est in Gallia Iulius Caesar. Cuius praeclara vox notanda: Nulla ex re maiorem se capere voluptatem, quam iniurias condonardo, et beneficia compensando. Optandum esset, ut vocem hanc Christiani omnes, praesertim autem Principes et Magnates, non solum in pectus demittant, verum etiam imitatione exprimant. Fidc Caesar paganus fuit et gentilis, sed hac in re fecit tamquam optimus Christianus.

III. Principes quoque iracundiam summo studio fugiant. Nam hac incensus Theodosius, cetera pius et optimus Imperator, ad septem hominum milia Thessalonicae trucidari iussit. Hac inflammatus Alexander Lysimachum leoni obiecit: hasta Clitum traiecit: Callisthenem mori coegit. Sunt Alexandriae Caracallae iussu omnes pii interfecti, qui gestus eius ridicule expresserunt. Iracundiae suae monumenta plurima Periander, Lysander, Sylla, Cassius, Cambyses, Totilas, et alii reliquerunt.

TERTIO: Denique CAROLUS M. quantus ipse Imperator fuerit, neminem adeo in historiarum cognitione hospitem et peregrinum esse puto, ut non audierit, si minus legerit. Ipse namque fuit boni et optimi Principis perfectum exemplar, quia omnibus fere virtutibus, quae in Principe requiri possunt, ornatus fuit. Quas, quia dignae sunt ut omnes


image: s0024

Christiani, adeoque Reges et Principes imitentur, breviter percurram, usumque earum ostendam. Praecipuae autem hae sunt:

I. PIETAS. Carolus M. bene intelligens, super omnia proeclara, quae regnum sive imperium habet, pietatis cultusque divini coronam Principem exornare, pietatis studio adeo delectatus est, ut ipse se choris psallentium in Ecclesia immiscuerit, et coram se, ubicumque esset, divinum pergi officium ac ministerium curaverit: imo in id unice incubuit, ut religionem Christianam (quam ipse primus in Germaniae oras invexit) promoveret ac propagaret. Quare cum ita in Republ. fieri videamus, ut

Mobile mutetur semper cum Principe vulgus;

non tantum in moribus, sed etiam Religione: et quod subditi omni tempore imitentur opiniones et facta Dominorum sive bona sive mala: in id potissimum Princeps incumbat, huc omnes suas cogitationes inprimis dirigat necesse est, ut pietate animum exornet, cultuque tam interno quam externo Deum veneretur: Sic facile subditos quoque suos ad pietatem et optimos mores adducet, sibique obsequentiores reddet. Numquam moritura laus est Theodosii II. Imp., quod aulam suam veluti Scholam, in qua ad pietatem se suosque exercuit, instituerit, habens ordine distributa tempora lectionum, Psalmorum, ieiuniorum, imo et vigiliarum. Ut de aliis Christianissimis Imperatoribus et Principibus nihil dicam.

II. PRUDENTIA. Prudentissimus hic Imperator fuit, et se potius scientia rerum divinarum et humanarum, quam potentia excellere velle saepius dixit. Prudentia enim Principi inprimis est necessaria ad regendum alios, et etiam ad regendum se ipsum. Hinc David filio suos Salomoni Regi, tunc primum inuncto a Deo, precatur hanc virtutem maxime omnium ei necessariam, dicens: 1 Paral. 23. Det tibi Deus Prudentiam et sensum, ut regere possis Israel, et custodire legem Domini Dei tui etc.

III. FORTITUDO. Carolum M. fortissimum Heroem fuisse testantur varia bella felici successu ab eogesta. Ipse namque domuit indomitos antea Saxones, brevi temporis spatio redegit sub imperium suum Italiam, Radbodum Frisiorum Regem e regno suo fugavit, ipse compescuit Hungaros, vicit Hunnos et Avares, ille maiorem Hispaniae partem Saracanis inde expulsis sibi subiecit, et Sclavos ac Bohemos in ordinem redegit. Unde omnibus exteris Regibus et gentibus adeo terrori fuit, ut ipsum velut Dominum suum coluerint. Annon igitur Carolus a tanta rerum gestarum magnitudine, qua totum terrarum orbem complevit, merito dictus est MAGNUS? Quem hinc Principes et Magnates habent usum? Hunc videlicet, ut sint Alexandri, Iulii, Ottones, Caroli hoc est, fortissimi et heroes, bellatores, et pro lege et grege, si necessitas postulat, alacriter puguare non


image: s0025

detrectent: non autem sint ignavi, ut Licinius Gallienus Imp. quo Remp. non curante, 30 Tyranni, eius contemptu, imperium occuparunt. Non sint desidiosi, ut Phocas, cuius negligentia hostes Romani Imperii undiquaque potentiores sunt facti: denique, non sint inertes, ut Wenceslaus, qui administrationem imperii et regni paterni Bohemiae ita neglexit, ut passim seditiones exorirentur, et itinera latrociniis infesta redderentur. Fortissimorum enim Principum virtus animique magnitudo toti regioni salutaris, imo necessaria est.

Ast quemadmodum Carolus M. nullum bellum nisi summa necessitate coactus, suscepit: Ita quoque Reges et Principes prudentissimi cavere sciant, imo debent, nebella temeraria moveant, quia eiusmodi non necessaria bella, hoc est, non propter defensionem, vel bonorum amissorum recuperationem, sed vel ex avaritia, vel ambitione, vel propriarum virium fiducia suscepta, semper infelices successus, tragicosque ex itus habent, id quod exempla tum sacra, ut Iosiae, 2 Par. 35. Sennacheribi, 2 Reg. 19. Esa. 37. Amaziae, 2 Reg. 14. tum profana, videlicet Semiramis, Croesi, Cyri, Xerxis aliorumque testantur.

IV. IUSTITIA. Iustitiae Carolus fuit amantissimus et administrator fidelissimus. Hac enim sola proxime ad Deum Princeps accedit, et ut recte et ubique eam semper exerceat summopere necesse est, si verus Dei Vicarius interris, aciustus Princeps audire, populique amorem promereri cupit. Nam quando iustitiam sincere administrat, a Deo benedictione cumulatur, et a subditis suis amatur: Si secus, odium subditorum in se, Deique iram derivat. Hoc considerantes Darius Medus, Cyrus, Augustus Imp. Nerva, Traianus, Alexander Severus, Adrianus, Titus Vespasianus, Antoninus Pius. Otto III, iustitiam optime administrarunt, sicut ex historia eorum patet.

V. TEMPERANTIA. Cum Principes sint specula vel exemplaria, in quae subditi respiciunt, seque eorum moribus accommodare sataguntiea de causa si Principes sobrietati studeant, multos ex subditis cum magna sua laude tales efficient. Contra vero si sunt Epicurei et helluones, et utuntur hoc symbolo: Ede, Bibe, Lude, post mortem nulla voluptas; plurimos exemplo suo trahent ad inferos. Proinde Carolus laudabili temperantiae exemplo suis subditis praeivit, a crapula et nimio potu vini abstinuit, ebrietatemque cane et angue peius aversatus est. Quid enim perturbationes illas, quae in Regum et Principum animorum quasi visceribus haerent, reprimet et sedabit, Temperantia moderatrix si non adfuerit? Illa remota omnes virtutes reliquae mutilae sunt et imperfectae. Ob Temperantiam laudem invenit Cyrus, celebres sunt Epaminondas, Agesilaus, Scipio, Paulus Aemylius, Iulius, Augustus, Traianus, aliique Principes. Inreprehensionem contra ob


image: s0026

ingluviem et crapulam venerunt, tragicumque exitum sortitisunt, Sardanapalus, Belsazar, Cambyses, Antiochus Epiphanes et Alexander M. Inter Caesares, C. Caligula, qui in caena una 150000 ducatorum consumpsisse, et intra annuum spatium 675 tonnas auri intiliter profudisse scribitur. Eius imitatores fuere Nero, Sergius Galb, Domitianus: et Aulus Vitellius, qui tanta fuisse luxurai dicitur, ut nisi mature ab imperio amotus fuisset, commessationibus suis at que symposiis facultates imperii consumpsisset omnes. Hos autem superavit Heliogabalus XXIV. Imp. Rom. ut Aelius Lampridus et alii referunt. Sed quarto statim imperii anno a militibus interfectus meritassuae intemperantiae poenas dedit.

VI HUMANITAS. Carolus per omne vitae tempus erga quosvis domi et foris summa usus est humanitate. Unde etiam ab omnibus mirifice dilectus est. Quid enim hum anitas et mansustudo principis non efficit? Cives atque socios omnes ita devincit, ut eum non secus, atque parentem liberi, ament: pro eius vita at que incolumitate vota ad Deum faciant, proeodem caput suum periculis obicere, sanguinem profundere minime dubitent. Non igitur Princeps talis sit, de quo Poeta ait:

Nec visufacilis, nec dictu affabilis ulli.

Sed comitate, humanitate, mansuetudine et affabilitate sua quo scumque sibi devinciat et obstringat. Haec Alexandrum M. militibus univerlis gratum reddidit. Cum semel frigore pene esset correptus, ignique corpus refovens assideret, gregarium vidit e suis militem algore prope mortuum ac torpentem: nec mora, loco et sede sua exsiliens militem illim in sede sua collocyvit. Oadmirandam in tanto Monarcha Humanitatem! Illa est, quae Traiano Imperatori civium et militum omnium amorem conciliavit, dum milites in praelio vulneratos curaret. Hac Titus Vesp. Imp. effecit, ut Amor et delitioe generis humani vocaretur

VII. CONANTIA IN PROSPERIS ET ADVERSIS. Cum Generosum animum non deceat prospero fortunae flatu insolescere, nec adversae telis succumbere: certe Carolus. M. neque irrascentis fortunae ictibu neque arridentibus successibus animum mutavit, sed semper suisimilis permansit, exemplo M. Antoini Imp. qui neque plurimis fortunae blandimentis, ut illi fideret, adduci potuit, neque adversis, quae in vita sustinuit plurima, fractus animum unquam despondit, Ita Caroli Vanimi excelsi atque invicti Magnitudo et firmitas laudatur, qui eandem in rebus secundis et adversis constantiam et tranquillitatem retinuit, ut in cubiculo eodem cum ipse versantes, numquam laeta vel tristia ad eundem allata ex eius vultu deprehedere potuerint. Numquam enim Regius ipsius animus nutante, veletiam urgente fortuna abiecte se demisit: vel prospero et


image: s0027

secundo flatu aspirante, insolentius se efferre, aut iactitare solitus est, teste D. Chytr. in Orat. de Car. V. Tales Principes summis laudibus sunt provehendi, qui hac in re praedictos Imp. imitantur, ita ut ferant quamlibet sortem, felicitatem et infelicitatem, et nulli calamitati aut dolori succumbant. Sromnia ad voluntatem et voluptatem fluunt, non fiant insolentiores: sin vero acerba et dura occurrant, a statu recto et dignitate sua haud discedant. Proeclara enim est, in quit Cicero, oequabilit as in omni vita, et idem semper vultus, eademque frons.

VIII. AMOR ERGA LITERAS ET LITERATOS. Carolus M. non solum eruditissimus Princeps fuit, quod varia ingenii eius monumenta ostendunt, sed etiam cum doctis ac usu rerum et experientia civili ac miligari insignibus viris libenter conversatus est, de rebus ad Prudentiam necessariis cum iis quottidie contulit, eosque in summo honore habuit et magnifecit, Nec immerito id fecit. Cum enim duplex ratio temporis sit consideranda, alia Pacis, alia Belli: Principi quoque alia Prudentia in bellogerendo, alia in tranquillo Reip. statu opus est. In hoste vincendo, et bello feliciter ac laudabiliter conficiendo Imperatore et Ducibus strenuis ac fortibus nec non peritis utendum. In pacata vero Rep. doctis et prudentibus viris negotia utiliter expedienda recte committuntur. Hoc duplici hominum genere nullus Princeps, nulla Resp. carere potest. Hinc factum est, ut summi Heroes Liter atossummo semper sint prosecuti amore et honore. Alexander M. tantus fuit studiorum liberalium et virorum doctorum fautor et admirator, ut nullius fuerit Philosophus, Poeta, Oratoraut Mathematicus, quem ille non videret, alloqueretur, honoraret et ditaret at que adeo non nullis statuas curavit erigi, quo declararet publice, quanti eruditionem et virtutem faceret, et aliorum animos ad se imitandum accfederet. Augustum Caesarem nullo hominum genere magis quam literatorum et eruditorum delectatum esse Historici memorant. Ideoque assidui ipsius comites fuere Maecenas, Horatius, Virgilius et alii. Traianus Imp. Philosophos, qui ipso imperante Romam confluebeant, maximo in pretio habuit, ac honoribus affecit: imo elonginquis regionibus magno stipendio conductos evocavit, tantique fecit, ut Dionem in curru triumphali secum veheret.

Ceteras Caroli M. virtutes alique multa nunc omitto. Nam ex dictis luce meridiana clarius effulget, quod nulla mortalibus facilior ad vitae institutionem via sit, quam rerum antea gestarum cognitio, ac pronide QUATUOR MONARCHIAE recte THEATRUM VITAE HUMANAE appellari possint, in quo w(s2 en tu/pw| exempla splendidissima et abso lutissima, et in illis expressae atque illustres imagines omnium ferme et singularum Decalogi virtutum pulcherrimarum conspiciuntur, quae ad


image: s0028

vitam Christianam recte instituendam, et Remp. prudenter administraudam requiruntur.

Salomon Rex sapientissimus Prov. 25. Vers. 11. pulchre inquit: Sicut poma aurea in caelatur a agentea sunt aspectu iucunda atque grata: ita quoque est verbum vel factum eu)/kairon, hoc est, tempestivum. Recte ego hoc dictum Salomonis ad praesens meum institutum accommodare possum. Nam Deus summus mundi Dominus nuper Regiae Vestrae Maiestati Sceptrum Regium tradidit, eamque in Throno Regio paterno collocavit. Quare nunc in tempore Maiestari Vestrae Theatrum hoc Historicum offero, hum illime rogans, ut Regium hoc opus clementi vultu aspiciat atqueaccipiat. Nam cui hoc copus dedicarem et consecrarem, nisi Regiae Maiestati Vestrae, cuius insignis pietas, admiranda clementia atque humanitas (quam speciatim erga me non semel perspicuis indiciis demonstravit) talis est ac tanta, ut nemini, nisi in orbe Christiano sit hospes, incognita esse possit? Idcirco nunc ex animo gratulor Maiestati Vestrae defelici huius officii Regii ortu atque ingressu. Faxit Rex Regum et Dominus Dominautium, utomnia Regiae Maiestati Vestrae consilia, verba atque facta unice tendant et vergant ad Dei Trinunius honorem atque gloriam, ad Regni Christi amplificationem, nec non ad totius Regni Daniae et Norvegiae, adcoque ad proprium vestram saltutem.

Ego Deum meum ardentibu votis supplex invocabo, ut ille Regiam Maiestatem Vestram cum coniuge Regia et liberis Regiis quam diutissime et felicissime sospitem atque incolumem praestet atque superesse iubeat, animumque vestrum Spiritu principali, uti hactenus, ex alto induat atque augeat, et Pietate, Iustitia, Clementia omnique virtute heroica ornet, Regiam Maiestatem Vestram ab omni malo protegat, et in viam rectam deducat, ut Religio vera in templis, bonae artes in Academiis et Scholis, iustitia in foro, honestas in toro, publica denique tranquillitas et pax aurea in universo Daniae et Norvegiae Regno vigeat at que floreat,

His votis Dominus pondus inesse velit!

Dabam Ultraiecti, 1 Septemb. Anno 1648.

Regiam Vestram Maiestatem

Humillime colens

CHRISTIANUS MATTHIAE, S. S. Theolog. Doctor.


[Gap desc: index]


image: s0069

IN LIBROS QUATUOR MONARCHIARUM PROLEGOMENA.

UT recto ordine in Monarchiarum tractatione progrediamur, placet Prolegomena praemittere, antequam ad specialem Monarchiarum descriptionem accedamus. Agemus. I. De Monarchioe notatione. II. De Monarchie descriptione. III. De Monarchlarum numero et quantitate. IV. De Monaribiatum relatione, sive ordine.

I. DE MONARCHIAE NOMINE, EIUSQUE NOTATIONE.

Apud chronloges decantata vox est, quod Monarchioe temporum dique bisteriarum sim columnoe. De vera autem Monarchiae Etymologiatenendum est, quod illa sit duplex: nempe absoluta, et comparativa.

Absoluta (siv generalis) est, qua monarxi/a dicitur a mo/nos, hoc est, solus, et a)rxh\ hoc est, imperium: quod im Monarchia unus imperare debeat. Quae notatio Bodine in libr. de Method. Ilistor. c. 7. Arridet, ut ex illa evincere possit, Romanum Imperium non esse Monarchiam. Siquidem in eo potius vigeat Aristocratia, quam Monarchia.

Comparativa (five specialis) est, qua dicitur a mo/nos, et arxh\, kat) e)coxhn\, sie dicta. Ita ut sensus sit: Monarchiam esse summum in mundo impetium, sivetale Regnum, quod Maiestate sua omnia reliqua Mundi Regnaesuperet atque vincat, quasi solum et unicum, cui cetera velut capiti subesse cogantur. Omnia cnim Regna cetera quotquot in Orbe exstiterunt, vel etiamnum exsistunt, ad Monarchiam, tamquam ad caput, reserridebent.

II. DE MONARCHIAE DEFINITION.

Si Monarchiam recte definire velimus, oportet nos distinguere inter Monar. biam Politice et Theologice acceptam.

Monarchia Politice velgenraliter accepta, defininir ad Aristotele in Politicis, quod sit Imperii forma ubi unes imper at omnibus. Et hanc sententiam Aristotelis Bodinus alique sequuntur.

Monarchia vero Theolocie vel specialiter accepta, est summun in Orbeimperium, a Deo ipso praefigur atum, et a Daniele Propbeta ex Spirium S. inspiratione explicatum, quod Deus prae taeteris mundi regnis mana porestate amapit at que Maiestate ornaritlet preillis emineat. Unde patet, quod, quando de IV Monarchiis loquimur, nostint illae ex schola Aristotelis, sed Spirtus S. definiendae. Ille namque Monarchiam accipit in sensu absoluto, non comparativo; sed perperam. Nam quando Monarchiae numerantur et distinguuntur, non tam ad statum unius Regni, quam ad ipsam molemimperii sive ad supreman in tot Orbe potemiam respicimus; illamque Monarchiam kat) e)coxhn\ appellamus, quae praecipuum et supremum est in orbe Regnum, Legibus constitutum, et armis viribusque ad tuendam disciplinam instuctum, licet plures in eo simnl imperent; uti, in Imperio Romano, tum ante, tum post divisionem, factum esse, historiae docent, Hinc ipse Spiruus S.


image: s0070

IV Monarchias appellat pambasilei/as2, hoc est, catholica et universalia imperia, illisque totius Orbis dominium assignat.

De prima Monarchia hoc affirmat, quando Daniel PIropheta c. 2. v. 37. Nabuchdonosorem (qui illo tempore Monarcha Babyloniorum erat) Regem Regum appellat, cui Deus caeli OMNIA, in quibus habitant filii hominum, in manus dederit, ac sub eius domnio UNIVERSA constituterit. Et Dan. 4. v. 19. de eodem dicitur, potesatem eius pervenisse in terminos UNIVERSAE TERRAE.

De secunda Monarchia Daniel. c. 8. v. 4. inquit: Vidi ARIETEM (hoc est, Regem Persarum) cornibus ventilantem contra Occidentem, et contra Aquilonem, et contra Meridiem. OMNES bestioe non potuerunt resistere ei, neque liberari de manu eius. Ita 2 Paral. 36. v. 32. de Cyro primo Monarchiae Persicae auctore dicitur, quod Dominus Deus illi OMNIA REGNA TERRAE, dederit, Esdroe I. V. 2.

De tertia Monarichia Dan. 2. v. 39. dicitur, quod imperatura sit UNIVERSAETERRAE.

De quarta Monarchia Dan. 2. v. 40. exstat: OMNIA contest aque comminuet. Luc. 2. v. 1. Exiit decretum a Casare Augusto, ut censerentur pa=saoi)koume/nh, hoc est, totus orbis. In quam sententiam etiam Petronius canit:

Orbem iam TOTUM Victor Romanus habebat.

Et Romanum Imperium pambasilei/a, hoc est, catholicum sive univer sale imperium vocatur a Pompeio, versiculis aureo Victoriae simulacro inscriptis. cum caelitus illud ractum estet, deiectis alis. Natal. com. in Mytholog. Et im lib. 4. Epiram. Gracorum a lobanne Erudaeo Turo nensi illustr atorum, Edit. Bastiies. Anno 1549. pag. 487. ita legitur: *ei)s2 a)/galma ni/khs2 a)/pteron en *r(w)mh, h(=s2 ta\ ptera\keraunw=| katefle/lqh, *pomphi+=ou.

*r(a/mh pambasilei/a teo\n kle/os ou)/pot) o)lei=tai.
*ni/kh ga/r se fugei=n a)/pteros ou) du/natai.

DUBIUM.

At dicata aliquis: si IV Monarchiae sunt catholica orbis Imperia; qui igitur fit, quod nullus umquam Monarcha omnibus Gentibus ac populis in mundo imper asse legatur?

Quod nulla unquam Monarchia omnibus omnino mundi partibus dominata sit; sicut neque hodierna Monarchia Romana omnibus Gentibus imperat; sed exiguis finibus circumscritpta est: illud duplici de casusa fieri dicendum est.

1. Propter perversum hominum ingenium: ut quidam Historici volunt, quiscribere haud verentur, hoc ipsum confusioni ac perversitati humanae tribuendum esse, quae caput a Deo ordinatum non velit agnoscere.

2. Propter Mysterium: (quae ratio nobis placet.) ut insinuentur, quod Deus atque Christus eius sit Rex pantokra/twr praeter Eum namque nihilinfaitum agnoscimus, velratione ou)si/as2, hoc est, essentiae; vel ratione parousi/as2, hoc est, praesentiae; vel dnique ratione e)cousi/as2, sive ptoentiae. Psalm. 72. v. 8. Zach. 9. v. 10. Et hac de cuasa nullus unquam sub sole absolute catholicus mundi Monarcha fuit.

Nam omnes Monarchiae fatales suos terminos habuerunt, ulara quos progredi non potuerunt, ut omnes Reges agnoscant, se esse sub DEO, sicut Iseph dicebat Gen. 50. v. 19. Sic PRIMA MONAR CHIA CHALAEORUM et ASSYRIORUM fatalem terminum habuit Helle spontum, agnustum illud fretum inter Asiam et Europan prope Constantiopolin


image: s0071

interiacens. Testatur hoc exemplum Semir amidis; de quo vide Didor. Sicul. lib. 2. de rerum antiquit. c. 5.

SECUNDA MONARCHIA MEDORUM et PERSARUM; fatalem terminum habuit, non tantum Hellspontum, cum prima Monarchia Communem; sed etiam versus Septentrionem terminus illi fatalis fuit Tanais fluvius, et mons Caucasus. Isque eidem cum MONARCHIA TERTIA CRAECORUM communis fuit. Sic Darius Hystaspis et Xerxes Hellspontem transgresse, cum exercitu, re infedcta, magnisque cladibus acceptis, intra fatales terminios revocati sunt: sicut testatur Strigelus in Chron. pag. 71. Cyrus, primus Monarchioe Persicoe fundator, ad Colchidem a Tomyri Massagetarum Regina victus est. Herodotus lib. 1. Darius Hystaspis, contra Scythas profectus, re infecta domum est reversus. Herodot. lib. 1. Et notandum est, quod nullus Rex in Septentrionem altius ascenderit Dario, sed tamen ultra Tantaim fluvium non est progessus, Alexander Magnus, non irritatis feris gentibus Septentrionis, Portas Caspias, ferratis repagulis obseratas clausit, ut gentes Scythica shoc pacto ob Asiae aditu arceret. Plutarchus in vita Alexandri.

QUARTA denique MONARCHIA ROMANORUM, versus Orientem fatalem terminum habuit Euphratem. Quandocumque enim Romani ultra Euphratem progressisunt, semper infelices fuerunt: sicut testantur exempla Cari, Valeriani, Iuliani Apostatae, Imperatorum Romanorum; de quibus consulantur Philippus Melanchth. in Chron lib. 3. pag. 193. Cuspinianus et Flavisu Vopiscus in vita Cari Imperatoris p. 104. chytroeus in Iosaum fol. 67, Hunc transgressus

Crassus, ad Euphratem, Natumque, Aquilasave, suosque
Perdidit, et leto est ultimus ipse datus.

USUS.

Discimus nos hinc: I Omnia regna mundi et Imperia esse periodica; hoc est, Deum constituisse o(roqesi/an; (uti Paulus in contione ad Athenienses habita Act. 17. inquit:) hoc est, constituisse metas et fines singulis imperiis, ultra quas metas et fines progredi haud potuerunt. Confer Syst. nost. Polit. l. 2. Exercit. 1. pag. 218.

II. Solum Christi regnum esse oecumenicum. Intellige non corporale, (quod Christus non habuit; quia regnum eius de hoc mundo non fuit, lob. 18. v. 36.) sed spirituale: quia ipse solus dominatur a mari usque ad mare et terminos terrae. Psal. 72. 1. Psal. 110. 2. Zach. 9. v. 10. Ac proninde omnes mundi Reges ac Donini, fasces Christo sponte submittere, eumque Regem Regum et Dominum dominantium, sicut Apoc. 16. vocatur, imo Deum et Creatorem suum, agnoscere debebant.

III. DE MONARCHIARUM QUANTITATE.

Monarchiae in praedicamento Quantitatis ratione Numeri, hoc est, Quotnam erarum sint, considerantur. Ubi nos ductum Scripturae S. sequuti dicimus, quaturo esse Monarchias, id quod ex duabus visionibus Danielis probamus.

In capite 2. quatuor Monarchiae praefigurantur per Statuama Nabuchdonsore in sommio visam, quae in quatuor partes dividitur. 1. in capur aureum. 2. in pectus et brachia argentea. 3. in ventrem et semora aenea. 4. in tibias ferreas, pedesque ex partetum ferreos, tum fictiles. Ubi diligenter notandum est, quod statua illa Danielis non sis consideranda


image: s0072

materialiter, hocest, secundum materiarum diversitatem; sed formaliter, hoc est, secundum diversam partium corporis applicationem.

In cap. 7 eaedem Monarchiae praefigurantur per 4 distinctas Bestias. 1. Per Leonem alis aquilinis ornatum. 2 Per Ursum carnivorum. Per. Pardum alatum. 4. Per Bestiam terrificam adspectuque horrendam.

IV. DE MONARCHIARUm RELATIONE, vel ORDINE.

Monarchiae in praedicamento Relationis confiderantur ratione Ordinis. Qui talis est: 1. Est Monarchia Charldoeorum (Babyloniorum,) vel Assyviorum, 2. Monarchia Medorum et Persarum. 3 Monarchia Graecorum. 4. Monarchia Romanorum. De hisce in 4 libris (in nomine Iehovae) acturisumus

Deus T. O. M. ingressum instruat, progressum dirigat, et egressum compeat, ad Nominis sui sacrosancti laudem et gloriam, mean multorumque hominum Salutem!


[Gap desc: illustration]


page 1, image: s0073

DE MONARCHIA PRIMA, Quae est CHALDAEORUM; (Babyloniorum,) vel ASSYRIORUM. LIBER I. TRACTATIO GENERALIS.

PRAECOGNITA.

I.

IN generali Monarchiae PRIMAE tractatione sex veniunt notanda: I. Triplex Monarchiae Primae appellatio. II. Typica Monarchia l proefiguratio. III. Generalis eius delineatio. IV. Monarcharum primoe Monarchioe enumeratio. V. Genealogiarum ordin atio. sive familiarum enumeratio. VI. Regia, vel habitatio.

II.

I. Triplex Monarchiae primae appellatio.

Monarchia prima triplici nomine indigitatur.

1. Vocatur Monarchia BABYLONICA. Quia Nimorod charmi nepos Regiam suam sed em in Babylone Chaldaeae metropli posivit. Sicur pater ex Gen. 10. v. 10. Initum Regni eius fuis BABEL, quae ad confluentem Tigridis et Euphratis erat sita. Unde Babylonia vocatur terra NAMROP, qui primus Rex Babylonis fuit. Mich. 5. v. 6. et Reges primoe Monarchia dicuntur Reges Babylonis. Sic Nabuchdonosor, 2 Reg. 24. v. 1. Ier. 21, v. 2. 4. 7. 10. et Belsazar, Dan. 7. v. 1. Rex Babylonis vocatur, Esai. 13. v. 19. Baby. on vocatur Decus Regnorum.

2. Vocatur Monarchia CHALDAEA, vel CHALDAICA, a Regione Chaldoea Orientali, in qua Babylon sedes regia erat sita, et in qua regione Reges Babylonici regnabant, Hiac Nabuchdonserdicitur Rex Chadloerum, 2 Paral. 36. v. 6 17. et Esdre 5. v. 12. composito nominc (NB) idem vocatur Rex Babylonius Chaldaus. Esaioe 13. v. 19, Babylon vocatur Deucus Regnorum et Glroia Maiestatis CHALDAEORUM.

3. Vocatur Monarchia ASSYRIACA, vel ASSYRIORUM, ab Assur silio Serni, qui Regnum Assyriaeprimus sundiavit, et Monarchiam a Chaldaeis ad Assyrios, et sic a samilia chami ad stirpem Semi transtulit. Nam Assyrii a Semi filio, nempe Assur, descendunt. Hinc Assyria vocatur terra Assur, Mich. 5. v. 6. Et Reges prime Monarchoe ut Phul, 2 Reg. 15. v. 19. Tigaltphilosar, 2. Reg. 16. 7. Salmanassar. 2. Reg. 17. 3. Sennacherib, 2. Reg. 18. 13. qui et Sargon, Esai 20. v. G et Nabuchdonosor, Iudith 1. v. 5. Reges Assyriorum appellantur.


page 2, image: s0074

III.

II. Typica Monarchiae primae praefiguratio.

Monarchia prima Chaldaeorum vel Assyriorum in duplici visione apud Danielem Prophertam praefiguartur. In visione prima, quae describitur in cap. 2. per CAPUT AUREUM. In visione secumda; quae describitur in cap. 7. per LEONEM ALIS AQUILINIS ORNATUM adumbratur.

IV. Explicatio prioris Visionis.

In priori visione Monarchia prima comparatur CAPITI AUREO, quintuplici decausa.

1. Propter dignitatem et eminentiam. Sicut enim caput in corpore humano est summum et honoratissimum membrum; quippeprimo et summo loco positum : ita quoque Monarchia Chaldaica inter quatuor mundi Monarchias, uti prima, ita quoque dignissima et honoratissima suit. Huc pertiner insignis locus ex Esdi. 13. v. 19. in quo vocatur Babylon DECUS REGNORUM et Gloria MAIESTATIS Chaldoeorum.

2. Propter sapientiam. Sicut caput est arx sapientia; quippe in quo ingenium, iudicium et memoria sedem sibi sixerunt: ita Monarchia Chaldaica ceteris omnibus sapientiâ antecelluit. Nam in Chaldaea non modo artium humanarum, Dan. 1. v. 20. et c. 4. v. 2. et 27. sed etiam divinarum sapientia tradita fuit: uti ex Dan. 2. v. 48. colligitur. Ibinamque legimus, quod Daniel a Nabuchdonosore Magno Magistratus sive Scholarcha super cunctos sapientes Babylonis constiutus sit. Quare ipse veram religionem in regno Babylonico plantavit. Et cap. 2. v. 44. ipse egi Babylonico diserte vaticinatur de Regno caeli venturo, quod in aeternum duraturum sit. Hinc dicendum, quod Magi, qui incundabula Christi inquisiverunt, Matth. 2. non erlumine naturae, (hoc est, ex stellae novae apparitione, quod impossibilo, 1 cor. 2. v. 6.) sed potius ex luminegratiae, sive ex Spiritus S. inspiratione christum agnoverint. Quia Daniel Propheta doctrinam de Messia quibusdam Magis instillavit: ut nullum sit dubium, quin seminatia quaedam doctrinae caelestis in sehola Magorum manseriut. Conser Dn. D. Chemn. Harmon. Evangelic. cap. 10. p. 212.

Huc etiam pertinet, quod Iustimus Martyr in paroenesi ad Groecosde Chaldoeis scribit: Consulente quodam oraculum Ethnicum, quinam unquam exstiterint vere pii et religiosi homines, tale responsum illi dedit:

*mou=noi *xaldai=oi sofi/hn la/xon, h)/d) a)/r) *e)brai=oi,
*a)utoge/nhton a)/nakta sebazo/menoi *qeo\n a(gnw=s2.
Id est:
Solus Chaldaeus sapit, et Iudius Apella,
Perse exsistentem Regemque Deumqus colentes.

Quod tamen nos potissimum de Merodachi, Nabuchdonsoris, et Evilmerodachi temporibus intelligendum esse statuimus.

3. Propter opulentiam. Quia haec Monarchia reliquis opulentior. ac praesertim auri abundantior fuit; sicut ex Dan. 3. v. 1 Esaia 13. v. 17, patet. Undeetiam Babylon AUREA, hoc est, auri ditissiam, dicta fuit, Esai. 14. v. 4. Quoniam a finitimis regnis et gentibus omnibus tributum auri accepti. (Ita namque vocem Ebraeam
[Gap desc: Greek word]
debabb Rabbi David, item Chaldaei, Syri et Arabes exponunt.)

4. Propter integritatem et vita innocentiam, quae in ca maior fuit, quam posterioribus saeculis. Tunc namque aetas vere aurea fuit, cui argentea, et huic postea aenea, et huic denique ferrea successit.

5. Propter clemmtiam. Quia licet etiam in hac Monarchia prima immanis tyrannis atque idololatria grassata sit, tamen tolerabilior populi DEI status sub hac Monarchia, quam sub aliis, fuit. Idcirco caput aureum appellatur, non in sensu absolesto, sed comparativo.

V. Explicatio posterioris Visionis.

In secunda vistone (quae erstat Dan. 7. v. 4.) Monarchiaeprima comparatur Leoni alis aquilinis ornato. Quo duplex Monarchiae adumbratur status.

PRIMO: Status exaltationis; hoc est, quando in summos flore atque vigore fuit: illeque duplici similitudine depingitur.

Nam 1. Monarchia prima comparatur LEONI. Quia sicut Leo est omnium animialium animalgenerosisimum, animosissimum atque robustissimum, adeoque Rex animalium fimul tamen est atrox, atqueferox: Ita etiam Monarhia prima reliquis Monarchiis antecelluit, ob Monarchas generosos heroicâque animi magnitudine at que invicto robore praeditos: quales fuerunt Nimrodus, Ninus, Semiramis, Merodachus, Nabuchdonosor, etc. in quibus tamen magna mixtura virtutum et vitiorum, nempe libidinis et crudelitatis suit, adeo uto non immerito Leones appellentur. Quo titulo Nabuchdonosorem et Chaldaeos insignit Propheta


page 3, image: s0075

Esaias c. 5. v. 29. Rugitus eius ut immanis Leonis: rugiet ut iuvenes Leones, et fremet, et prehendet praedam, salvamque deportabit; et nemo eripiet. Et Ieremias c. 4. v. 7. Ascendet Leo ex vepreto suo, et Interfector gentium proficiscitur: prodit e loco suo, ut exponat terram tuam desolationi, et civitates tuae destruantur, et nemo inhabitet.

VI.

II. Deinde Leoni isti ALAE AQUILINAE tribuuntur. Quae similitudo dittw=s2 exponi potest.

1. In bonam partem. Sic Leoni Babylonico Alae aquilinae tribuuntur propter celerrimam regnorum acquisitionem et subiugationem. Quia Monarchae primi regni, praesertim autem Nabuchaonosor, in dilatando imperio et subiugandis diversis populis atquegentibus, adeo alacres atque veloces fuerunt, ut victoriis quasi volârint. Nam ita Ieremias c. 48. v. 40. de Nabuchdonosore in persona Dei inquit: Eccesimilis Aquilae involabit, pandetque alas suas in Moabum. Ezechiel c. 17. v. 3. Sic ait Dominus Iehova: Aquila quaedam maxima, magna alis, alatissima, plena plumis, cui species artificiosissima, veniens ad Libanum desumpsit calamum summi cedri. Similiter Habacuc c. 1. v. 7. 8, 9. de militibus et exercitu eius Regis ita scribit. Ego (inquit Deus) suscitabo Chaldaeos, gentem amaram et velocem, ambulantem super latitudinem terrae, ut possideat tabernacula non sua. Horribilis et terribilis est, leviores pardis equi eius, et velociores lupis vespertinis: Equi cius volabunt, quasi Aquila festinans ad comedendum.

2. In malam partem. Sic Leoni Babyloncio ALAEDUAE tribuuntur propter superbam Regnorum duorum administrationem. Quia per duas alas Leonis duo Regna denotantur, nempe Babylonicum et Assyriacum: in illo metropolis Babylon; in hoc vero Ninive erat. Quae duo Regna initio uni monarchae parebant, et coniunctim ab co regebantur, usque ad tempus Sardanapali, quo prima illorum divisio est facta. Verum propter duas illas alas. hoc est, propter duo illa, quae coniunctim gubernabant Regna potentissima, Monarchae isti Leoni cristas erigebant. Nam statim in textu additur; quod Bestia alis e terra sublata sit, hoc est, quod supra communem hominum sortem sese clevârint, et os in caelum ponere voluerint. Psal. 73. Sicut enim Aquila omnium altissime volat, nec reverita solem, contumaci constantique acie in ipsum contuetur: ita Reges illi tantâ erant superbiâ, ut Deum contemnerent, seque pro Deo adorari vellent; sicut de Nabuchdonosore Eaias scribit cap. 14. v. 13, 14. quod dixerit: Adscendam super caelum, super astra exaltabo solium ineum: similis ero Altissimo.

VII.

SECUNDO: Status Humiliationis; hoc est, quando in declinatione et decremento fuit. Illeque similiter duos gradus comprehendit.

I. Primo namque alae, quibus haec Bestia e terra efferebatur, ei sunt evulsae. Haec verba dupliciter exponi possunt: vel de Rege, vel de Regno ipso.

Si de REGE accipiuntur; tum vaticinium hoc accommodari potest vel ad Nabuchdonosorem, vel ad nepotem eius Belsazarem. Quando accommodatur ad Nabuchadonosorem; tun dicendum est, quod alae ei sint evulsae, hoc est, Nabuchdonosori, quando ille Regno suo privatus, per septennium cum bestiis terrae in silvis oberrare coactus est: tum sane alae superbiae ei ita sunt decussae, depressae atque contusae, ut in bestiam mutatus fuerit; sicut Dan. 4. v. 30. legitur. Quando vero haec verba accommodantur ad Belsazarem; tum sane alae ei sunt evulsae, quando aquilina illa alacritas, et velocitas, qua se antea supra communem aliorum hominum sortem extollebat, est depressa atque in terram prostrata, alacritate mutatâ in segnitiem, et velocitate in cunctationem, adeo ut ipse cum Ducibus atque militibus suis, contra Cyrum, urbem obsidione cingentem, ne egredi quidem extra meonia ausi fuerint; sicut Xenoph. lib. 7. de paedia Cyri scribit.

Sin vero haec verba accipiuntur de REGNO; tum hic sensus est, quod Regno Babylonico alae sint evulsae, hoc est, quod illud omni eminentiâ, potentiâ at que opulentiâ spoliatum atque exutum sit, cum fatalis eius periodus advenisset: idque factum est prw/tws2, vel principaliter, a Deo supremo mundi Iudice, qui transfert Regna, Dan. 2. v. 21. Dan. 4. 22. ob peccata Regum atque subditorum, Dan. 5. 25. deuteras2 vero, vel ministerialiter, per Darium atque Cyrum, ita ut Medorum atque Persarum dominationi parere, iisque servire coactum sit.

VIII.

II. Deinde: Bestia in pedes velut homo stare coacta est, et cor hominis datum est illi, Dan. 7. vers. 4.

Haec verba dittw=s2 explicari possunt:

1. PARTICULARITER de quibusdam Regibus Babylonicis, qui antea velut alis aquilinis in aere volitantes, aliosque infra se spernentes, postea iusto Dei iudicio depressi ad humanam sortem redacti sunt. Exempla habemus in Sennacherib, qui


page 4, image: s0076

corde suo alta spirabat, et supra ipsum Deum sese efferebat: sed postea cor ei humanum est datum, quando a propriis filiis in templo Nisroch immania inter sara interfectus, hominem mortalem se esse didicit. Unde in templo Aegyptio ei monumentum est erectum cum hac inscriptione:

*ei)s2 e)me\ ti\s2 o(ra/wn, eu)debh\s2 e)/s2w.
hoc est:
Quisquis me intuetur, pietatem veneretur.

Vide 1 Reg. 19. v. 36, 37. Esai. 37. v. 37, 38. Similiter in Nabuchdonosore, qui etiam habebat cor leoninum, hoc est, animosum et superbum, atque alis aquilinis in caelum subvolare praesumebat. Dan. 4. v. 27. Poste alae ei sunt evulsae, hoc est, ipse propter superbiam mente captus, regnoque privatus et ex hominum societate eiectus, per septem annos bestiarum quadrupedantium ingressu, victu et habitatione est usus. Sed evoluto septennio cum paenitentiam ageret, summamque Dei altissimi potentiam agnosceret, super pedes velut homo stetit, et cor hominis ei datum est. hoc est, post castigationem divinam didicit sapere, atque agnovit, se hominem fragilem et mortalem esse, nec quasi aquilam in caelum volare debuisse. Quo facto humanam figuram, rationem et incessum, regnumque recepit.

2. UNIVERSALITER. Sic tum de Belsazare, tum de toto Regno intelligendum est. Belsazar enim cor leoninum, hoc est, tumidum, ferox atque superbum habebat, et alis aquilinis in caelum subvolare cogitabat, quando in convivio magnifico, quod optimatibus, uxoribus et concubinis apparaverat, vasa aurea et argentea, quae Nabuchdonosor pater (hoc est, avus eius) e templo Ierosolymitano asportaverat, afferri mandabat, atque ex iis cum optimatibus et uxoribus suis bibebat, Deum Israelis contemnebat, et contra Deos suos fictitios laudabat. Sed cum in illa hora apparerent digiti, quasi manus hominis cribentis contra candelabrum, in superficie parietis aulae, et Rex articulos manus scribentis aspiceret, Dan. 5. v. 3, 4, 5. tunc facies Regis commutata est, et cogitationes eius conturbabant cum, et compages renum eius solvebantur, et genua eius ad se invicem collidebantur. Ibid. v. 6. Ita ille, qui velut aquila in caelum volare cogitabat, quasi homo super pedes stare coactus est, et cor, quod antea leoninum, ei est ademptum, et cor hominis datum, alaeque aquilinae ei prorsus sunt evulsae a Dario Medo atque Cyro. Nam eâ ipsâ nocte Babylon a Cyro est capta, ipseque a duobus Cyri Praefectis Gobrya et Gadata interfectus est. v. 30.

Similiter etiam subditi eius, mores Regis sui perperam aemulabantur, (iuxta tritum illud sermone vulgi proverbium: Qualis Rex, tales subditi) et superbissimi erant, instar leonis, alis aquilinis volare satagentes; quia omnes gentes terrae prae se contemnebant, seque solos prae omnibus mortalibus sapientiâ, prudentiâ atque potentiâ pollere putabant, sicut Esai. 47. v. 10. de Babyloniis dicitur: Sapientia tua, et scientia tua decepit te. Et dixisti in corde tuo: Ego sum, et praeter me non est altera. Sed et illis ALAE AQUILINAE sunt evulsae, et velut HOMINES pedibus suis super terram stare sunt coacti, COR LEONINUM illis ademptum, et contra COR HOMINIS eis datum, hoc est, ad communem hominum sortem sunt redacti, ut non amplius essent similes leoni, sed homines privati omnibus viribus atque potentiâ suâ spoliati. Deinde COR HOMINIS DATUM EST EIS. hoc est, Babylonii, loco excelsi illius animi, quo antea, velut leo, ferociebant atque superbiebant, animum abiectum timidumque induerunt, non secus atque vulgi animus coram Magnatibus abiectus est, factique sunt quasi quilibet privatus; sicut Xenophon lib. 7. de Cyropaedia scribit. Nam Cyrus Babyloniis demandavit, ut arma traderent, terram colerent, tributaque persolverent, atque his obsequerentur, quibus singuli eorum dati essent: quibus etiam iussit, ut Persas atque Medos tamquam Dominos suos salutarent. Quin etiam constituit Cyrus Babylone praesidiariorum satis, utque mercedem illis darent, imperavit Babyloniis; quippe quos vellet maxime imbelles et effeminatos reddere, quo et humillimi et maxime subiecti essent. Hoc sane erat cogere ut in pedes starent, hoc est, ut velut homo privatus, et unus aliquis de plebe, servire et ministrare discerent.


page 5, image: s0077

IX. III. Artificiosa Monarchiae primae s1kiagrafi/a sive delineatio.

Monarchiae primae tres sunt Gradus:

I. Ortus. In quo Dynastia I. viguit; quâ Monarchiae I. fundatio facta est a Nimrodo; uti dicitur Gen. 10. v. 9, 10. anno M. 1788. iuxta Bucholtz. Chron. p. 3.

II. Progressus. In hoc tres Dynastiae notandae sunt:

Dynastia II. in hac Monarchiae Lamplificatio, hoc est, utriusque Regni Chaldaici et Assyriaci coniunctio facta est,

Dynastia III. In hac facta est Monarchiae I. disiunctio vel divisio.

Dynastia IV. in hac facta est Monarchiae reparatio, h. e. nova utriusque regni Babylonici et Assyriaci coniunctio.

vel a Belo primo Assyriorum Rege, iuxta Africanum; qui anno 29 Regni sui, devictis Babyloniis, a)ci/wma Monarchiae ad Assyrios transtulit, atque ita utrumque Regnum coniunxit.

vel a Nino, iuxta Iustinum, qui Niniven, in Assyria sitam, Regiam suam esse voluit, primo ab Assure aedificatam, et deinde a Nino magnifice amplificatam. Haec utriusque Regni coniunctio duravit usque ad Saranapalum.

1. Quando facta? Post occasum Sardanapali; qui, obsessus a Praefectis suis, salute desperata, in pyra se ipsum combussit.

2. A quibus? A Praefectis eius,

Arbace. Hic Regnum Medicum renuit, et Ecbatanam sedem Regiam suam esse voluit.

Belocho. Hic regnum Babylonicum et Assyriacum occupavit.

1. Quando facta? Post interfectum Sennacheribum, anno M. 3229.

2. A quo?

1. iuxta quosdam a Nabonassare, a quo celeberrima illa aera Chaldaeorum originem ducit; testo Iosepho l. 10.

2. iuxta alios, a Merodacho Praefecto Babyloniae, qui filium Sennacheribi Assarhaddonem Regem Assyriorum vicit, et totum Assyriorum Regnum Babylonico adiunxit; teste Sleidano lib. de 4. Monarchiis.

III. Egressus. Hic notanda Monarchiae eversio,

Qundo, et a quo facta?

Monarchia I, quae a Nimrodo est fundara A. M. 1788, eversa est in Belsazare ultimo Babyloniorum Rege, a Dario Medorum, et Cyro Persarum Rege, A. M. 3434. Stetit 1646. annis.

X. IV. Catlogus sive ordinata omnium Regum primae Monarchiae enumeratio.

1. Nimrod.

2. Belus.

3. Ninus.

4. Semiramis.

5. Ninyas. (Zameis.)

6. Arius.

7. Aralius.

8. Baleus I. (Xerxes.)

9. Armathrites. (Armamithres.)

10. Belochus I. cognomento Priscus.

11. Baleus II.

12. Altadas. (Sethus.)

13. Mamitus.

14. Mancaleus.

15. Sphaerus.

16. Mamelus.

17. Sparetus.

18. Ascatades.

19. Amyntas.

20. Belochus II.

21. Bellopares. (Balatores.)

22. Lamprides.

23. Sosares.

24. Lampares.

25. Pannias.

26. Sosarmus.

27. Mitraeus.

28. Tautanes.

29. Teutaeus.

30. Tinaeus.

31. Dercilus.

32. Eupales. (Eucpacmes.)

33. Laosthenes.

34. Pyrithidias.

35. Ophrataeus.

36. Ophraganeus. (Epacheres.)

37. Ascrazapes. (Aeracarnes.)

38. Sardanapalus. (Tonosconcoleros.)

39. Belochus. (Phul-Belochus.)

40. Phul-Assar. (Tiglat-Philassar.)

41. Salmanassar. (Nabonassar.)

42. Sennacherib. (Sargon.)

43. Assarhaddon.

44. Merodachus. (Merodachus-Baladan. Mardocempad.)

45. Ben-Merodachus.


page 6, image: s0078

46. Nabuchdonosor I. (Nabulassar vel Nabopollassar.)

47. Nabuchdonosor II. cognomento Magnus.

48. Evil-merodach.

49. Belsazar.

XI. V. Genealogiae Monarcharum Balbylonicorum et Assyriorum consignatio.

1. NIMRODUS.

I. FAMILIA BELI.

2. BELUS vel Assur.
3. Ninus.
4. Uxor Semiramis.
5. Ninyas.
6. Arius.
7. Aralius.
8. Baleus I.
9. Armatrites.
10. Belochus I.
11. Baleus II.
12. Altadas.
13. Mamitus.
14. Mancaleus.
15. Sphaerus.
16. Mamelus.
17. Sparetus.
18. Ascatades.
19. Amyntas.
20. Belochus II.
21. Bellopares.
22. Lamprides.
23. Soares.
24. Lampares.
25. Pannias.
26. Sosarmus.
27. Mitreus.
28. Tautanes.
29. Teutaeus.
30. Tinaeus.
31. Dercilus.
32. Eupales.
33. Laosthenes.
34. Pyrithidias.
35. Ophrataeus.
36. Ophraganeus.
37. Ascrazapes.
38. Sardanapalus.

II. FAMILIA PHUL-BELOCHI.

39. PHUL-BELOCHUS.
40. PHUL-ASSAR. (Tiglat-Philassar.)
41. SALMANASSAR.
42. SENNACHERISUS.
43. ASSARHADDON. Adramelechus. Sarassar.

III. FAMILIA MERODACHI.

44. MERODACHUS.
45. BEN-MERODACHUS.
46. NABUCHDONOSOR I.
47. NABUCHDONOSOR II. cognomento Magnus.
48. EVIL-MERODACHUS.
49. BELSAZAR. Regassar. Labassardachus.

XII. VI. Distincta Monarcharum regia, sive habitatio.

Ex eo tempore, quo Ninus Niniven condidit, duae distinctae suerunt in Monarchia I. regiae: una in urbe Babylon, altera in Ninive. Monarchae autem diversi, pro cuiusque indole, modo illam, modo hanc Regiam incolebant; quod notatu est dignisimum.

In Dynastia I. Nimrod et Belus Regiâ usi sunt Babylone.

In Dynastia II. Ninus Ninive a se condita Regiâ usus est.

In Dynastia II. Semiramis initio Ninive Regiâ usa est.

In Dynastia II. Semiramis postea Babylone Regiâ usa est.

In Dynastia II. Ninyas Babylone aliquamdiu remansit: postea Niniven repetiit.

In Dynastia II. Ninyas Idem exemplum omnes successores eius usque ad Sardanapalum sequuti sunt.

In Dynastia III. Ninive regia sedes permansit a Sardanapalo usque ad Assarhaddonem, qui victus est a Merodacho praefecto Babyloniae.

In Dynastia IV. Merodachus, expulso Assarhaddone, vel patriae amore quodam, vel quod minus Assyriis fideret, Babylonem praetulit, eâque Regiâ usus est.

Et hac de causa Reges e Nini et Phulbelochi stirpe, Assyrii; e Merodachi vero prosati, Babylonii nuncupantur: licet etiam Phulbelochus gente Chaldaeus fuerit.


page 7, image: s0079

TRACTATIO SPECIALIS. DYNASTIA PRIMA. MONARCHA I. NIMROD.

I.

IN proswpografi/a| Nimrodi tria sunt notanda: 1. Ortus. 11. Progressus. 111. Egressus.

II. SECTIO I. I. DE ORTV.

1. GENERATIO. Nimrodus fuit filius Chusi, nepos impii Chami, pronepos Noae. Gen. 10. v. 8. Quod autem Moses illum non inter reliquos Chusi filios v. 7. enumeratos; sed v. 8. seorsim ponit: illud factum vel propter generationem eius diversam, quod forsan illegitimus fuerit, vel, quod verius, propter eius e)cox??? et excellentiam: quod videlicet res magnas atque praeclares prae fratribus suis gesserit. Nam Monarchiae, sive summa in mundo imperia, originem ab eo traxerunt. Confer D. Augustin. lib. 17. de Civitate Dei cap. 2.

III.

2. APPELLATIO. Circa appellationem Nimrod tria veniunt notanda.

Primo, o(mwnumi/a. Vox NIMROD quater in Bibliis legitur, sed in sensu diverso. Nam ter legitur proswpikw=s2. Et sic est nomen proprium Nimrodi, de quo hoc loco agimus. Semel usurpatur topikw=s2 Et sic est nomen regionis atque urbis. Ita usurpatur Mich. 5. v. 6. Pascent in gladio (hoc est, depascent, depopulabuntur) Terram Assur (hoc est, Niniven, ab Assure filio Semi aedificatam. Gen. 10. 11.) et TERRAM NIMROD in lanceis eius. Hic
[Gap desc: Greek words]
arez Nimrod, terra Nimrod, hoc est, Nimrodica, significat urbem Babylonem, a qua postea tota regio dicta est Babylonia.

IV.

Secundo, pol??? Nimrod fuit poluw/numos. Ebraice dicitur
[Gap desc: Greek word]
Nimrod. LXX. *nebrw\d, vel *nembrw\d (ut quaedam exemplaria Graeca habent.) Latine Nimrodius, vel Nemrodus. Aventinus in Annal. Boioar. p. 8. legit: Nymbrothus. Berosus lib. 4. vocat Nimbrodum, et Babyloniae Saturnum primum, (quod videtur Regum Babylonicorum cognomen fuisse) patrem Iovis Beli prisci, et avum Nini, etc. Similiter etiam Cedrenus testatur, quod Nimrod Saturni, alias etiam Orionis nomine appellatus sit.

V.

Tertio, e)tumologi/a huius nominis est gemina: Ebraea et Germanica.

1. Ebraea. Sic Nimrod
[Gap desc: Greek word]
Politice dicitur a
[Gap desc: Greek word]
mar, amarus, et
[Gap desc: Greek word]
radah, dominatus est, quasi dicatur, amarus Dominator: quoniam amarum, hoc est, tyrannicum erga subditos gessit Imperium. Vel Ecclesiastice dicitur a
[Gap desc: Greek word]
marad, quod Graecis est a)pisatei=n, rebellare, deficere. (Num est formativum Nominis.) Quoniam a vera religione ad idololatriam defecit, et cultum divinum nefarie oppugnavit. Quare in hoc sensu Nimrod idem est atque Apostata, ein abtrünniger. Nimrod namque factus est rebellis, et mundum rebellem fecit. Ionathan ben Uziel ad nomen Nimrodi alludens ait, illum fuisse Merodat; quod Tyrannum et Apostatam denotat.

2. Germanica. Sic quidam viri docti in Germanico huius vocis etymo luserunt, dicentes, quod Nimrod dicatur, quasi Nim-brod; vel *nembrw/d, quasi dicatur, Nem-brod: quia pauperibus panem e faucibus eripiat. Confer Dresser. Millen. 11. p. 101. Quidam eum vocant Nimrod, quasi dicat Nimmer-roth / hoc est, quod absque pudore atque rubore fecerit, quicquid ei placuerit. Herberg. in postill. Verum haec potius est ficta lepidave allusio, quam vera notatio.

SECTIO II. II. DE PROGRESSV. VI.

In progressu notanda est Nimrodi vita, eaque gemina: 1. Privata, 2. Publica.

VII. VITA PRIVATA.

Nimrod a Mose vocatur
[Gap desc: Greek word]
Gibbor. Haec vox dittw=s2 accipi potest. 1. De corporis quantitate, Sicut LXX reddiderunt: Fuit Gigas, hoc est, vastae molis homo, qui vulgo Gigas appellatur. Secundum horum igitur opinionem statuendum est, formam corporis eius reliquis hominum


page 8, image: s0080

corporibus fuisse maiorem, augustiotem et robustiorem. Chronicon Thuringiacum MSS. duodecim ulnis longum cum fuisse fabulatur. Simile est figmentum fictitii Methodii, quod narrat Hist. Scholast. lib. Gen. c. 37. Nimrodum fuisse Gigantem 10 cubitorum. Confer Perer. in Gen. p. 402. 2. De corporis qualitate, hoc est, de virium corporis abusu, quod videlicetillis abusus fuerit ad ferociam: atque venandi studio in primis annis deditus, literas humaniores nihil curârit. Siquidem efferus et tyrannus fuit. Contra:

—— didicisse fideliter artes
Emollis mores, nec sinit esse feros.

VIII. VITA PUBLICA.

Quod vitam Nimrodi publicam attinet, notandasunt Acta eius triplicia: 1. Politioa. 2. Ecclesiastica. 3. O Economica.

IX. 1. ACTA POLITICA.

Nimrod persona politica fuit, et primus in orbe Monarcha. Eius autem acta politica sunt duplicia: Togata, et Bellica.

X. Acta Togata.

Acta Togata concernunt Imperium eius. Circa quod tria veniunt consideranda: 1. Imperii ortus atque modus. 2. Tempus. 3. Locus.

XI.

1. IMPERII ORTUS Moses Gen. 10. 8, 9, Nimrod coepit
[Gap desc: Greek word]
potens esse in terra, et erat robustus venator conam Domino.

XII.

Haec verba bisariam intelligi possunt.

Primo, IN MALUM. Sic quidam dicunt, quod Nimrod fuerit Tyrannus, hoc est, coeperit tyrannice alios opprimere atque in suam potestatem redigere. Hactenus enim Noah, eiusque posteri, per singulas familias placide gubernaverant alii alios, nec de stabilienda aut per vim acquirenda in alios potentia laboraverant: Hic autem primus imperium in plures violentum affectavit atque usurpavit.

In hac sententia plerique sunt Theologi, et Ecclesiae Doctores. Hieronymus in quaest. Ebraic. Gen. ita scribit: Nimrod arripuit insuetam primus in populo tyrannidem. Chrysostomus homil. 29. Abusus est Nimrod naturae privilegiis, novum servitutis modum invenit, et Princeps atque Rex fieri attentavit. Philo quoque in librode Gigantibus, Nimrodum a)posasi/as2 accusat, indeque nomen factum illi esse affirmat. Marad enim est deficere. Similiter Ionathan ben Uziel ad nomen Nimrodi alludens, ait illum fuisse Merodat, quod et apostatam et Tyrannum denotat. Ita etiam Ionathan in Targum explicat, quando inquit: Hic fuit Heros rebellis coram Iehovah; propterea dictum est: A diebus creati mundi non exstitit velut Nimrod, potens in venatione, et rebellis coram Domino.

Deinde, IN RONUM a quibusdam accipiuntur illa verba: Fuit potens venator coram Domino, vel ut in textu Ebraeo est, in conspectu Domini: hoc est, Dei iussu atque mandato certam politiae formam sive Monarchiam primam instituit, et leges honestas praescripsit, hominesque in officio continuit, ad tuendam Remp. et Ecclesiam, adeoque ad Dei gloriam.

Verum hanc sententiam quidam refutant; qui Nimrodum simpliciter Tyrannum appellant. Illudqueprobant I. EX NOMINE. Quia dicatur Nimrod, quod nomen apostatam, rebellem, seditiosum defectorem notat. Vide §. 5. II. EX PERITHRASTICA NIMRODI DESCRIPTIONE. Quiafuit
[Gap desc: Greek word]
gibbor zaiid, fortis venator: quo elogio persequutores atque oppressores insigniri inscripturis solent. Metaphora a feris desumpta Thren. 3. v. 51. Venando venati sunt me velut avem inimici mei immerito. Ierem. 16. v. 16. Mittam venatores multos, et venabuntur eos in omni monte. Ezech. 32. v. 30. Ibi Principes Aquilonis omnes (hostes populi Dei, Duces atque satrapae Babylonici) et universi venatores. Ita etiam Nimrod venator hominum dicitur, quod nempe homines vel trucidatos, vel sub iugum missos, violenter oppresserit; sicut venatores solent feras captas interficere, vel vivas loris constringere. III. EX TURRIUM ATQUE MUNITIONUM AEDIFICATIONE, cuius finis, ut haberet praesidium suae tyrannidis, e quo genus humanum impugnare, et cuius altitudine ac robore omnem inimicorum insultum excipere atque reprimere posset. IV. EX REGIA SEDE. Principium regni eius fuit Babel, dicit Moses, Gen. 10. v. 10. Quare procul dubio turris Babylonicae exstrundae auctor fuit. Et hae sunt rationes, quibus inducti quidam Theologi imperium Nimrodi nonlaudandum existimant.

XIII. *e)pi/krisis2.

Verum nos distinguimus inter ipsam potestatem


page 9, image: s0081

et potestatis acquisitionem atque usurpationem. Ipsa potestas Nimrodica regia fuit a Deo: quia omnis potestas est a Deo. Rom. 13. v. 1. et ille solus Regna constituit atque transfert. Dan. 2. v. 21. Deus imperia in mundo constituit, gladioque armavit, ad defensionem bonorum et coercitionem malorum. Si namque mali non reprimerentur, sed in aliorum corpora atque bona pro lubitu et impune grassarentur; nulla honesta hominum societas salva manere posset. Quare cum multitudo hominum cresceret, patriaque auctoritas ob malitiam invalescentem vilesceret, Deus hoc novo consilio societatem humanam munivit; videlicet, excitato Duce, qui armis populos coerceret, ne latrocinia grassarentur, sed ad poenas improbi vi pertraherentur. Quare Nimrod memor gladii, abavo suo Noae divinitus concessi, reprobos et contumaces poenis coercendos, ac proinde regnum armis constituere coepit. Unde etiam Nimrod dictus est, hoc est, amarus Dominator. Quia haec Imeprii Monarchici forma fuit terribilior, quam antea paterna auctoritas atque porestas. Et dicitur Venator coram Domino. Quia et feras et latrones cepit, atque a Deo robore atque successibus armatus est, ut durabilem imperii formam legibus, iudiciis, atque praesidiis constituere, sontesque ad poenas vi pertrahere posset. Verum Nimrod potestate divinitus acceptâ abusus est contra Deum, uti ex structura turris Babylonicae patet, Gen. 11. v. 3, 4. atque contra homines, quos instar venatoris violenter tractavit, atque in potestatem suam tyrannice redegit. Quo facto diabolus, humani generis hostis a)/sp ondos2, Magistratum velut sanctam bonamque Dei ordinationem turbare, hominibusque exosam reddere sategit. Unde patet, quod Nimrodus non fuerit Tyrannus, ratione tituli, sed ratione exercitii; uti Politici loquuntur.

XIV.

2. IMPERII TEMPUS. Initium Monarchiae Babylonicae a Chronologis diversis diversum statuitur.

Coepit anno

Ab orbe condito

A diluvio

1788. iuxta Lutherum, Bucholzerum in Chronol. pag. 3. Dress. in Millen. 11. p. 100.

1789. iuxta Eliam Reusn. in Chron. p. 181.

1718. iuxta Sethum Calvisium in Chronol. p. 5. et D. Helvicum in Chron.

131. iuxta Berosum lib. 4. et Chytr. Onom. p. 101. Dress. Millen. 11. p. 94.

162. iuxta Sethum Calvis. Chron. p. 5.

NOTA.

[De initio Monarchia Babylonicae Historici et Chronologi variant. Non enim apponuntur Regibus Babylonicis et Assyriacis anni cerro explorati, sed tantum probabiles; illique non a priori, sed a posteriori investigandi sunt.

Duas autem hoc loco supputationes attingemus.

Una est LUSTINL Hic licet non omnes Reges Babylonicos aut Assyriacos recenseat, talem tamen annorum numerum ponit, qui et cum scriptura et cum aera Babylonis bene convenit. Nam e Trogo Pompeio asserit, Monarchiam Assyriorum a Nino (quem ille primum Monarcham esse ait) usque ad casum Sardanapali stedisse annos 1300. Adde his annos 55 Beli patris ante Ninum, aut annos 65 iuxta Augustin. lib. 16. de Civ. D. c. 17. et habebis 1355, vel 1365. et proxime pervenies ad inicium aerae Babylonicae, quae coepitanno M. 1717. vel 1718.

Altera est DIODORI SICULI, quae cum Iustini suppuratione pulchre congruit. Hic Diodorus e Cresia Cnidio Dicit, Regnum Assyriorum stetisse annis 1360, usque ad casum Sardanapali. Numera retro annos 1360 a casu Sardanapali, qui contigit circa annum M. 3073, et pervenies ad caput aerae Babylonicae, hoc est, ad initium Beli. Babylonis autem aera a Callisthene Philosopho prodita fuit, qui Aristoteli de antiquitate rerum Chaldaicarum quaerenti, ex Archivis Babysonicis rescripsit, captam ab Alexandro M. Babylonem anno 1903 ab Epocha Babylonica, ut est apud Simplic. Capta est autem Babylon ab Alexandro Magno anno M. 3619. Hinc annis 1902 deductis, manet initium regni Babylonici, nempe anni 1717.]

XV.

3. IMPERII LOCUS. Locus aut sedes Imperii Nimrodici fuit geminus: 1. Communis. 2. Proprius.

XVI.

LOCUS COMMUNIS, in quo Nimrod sedem Regni sui fixit, fuit Terra Sinear, Gen. 10. v. 10. et. 11. v. 2. Ita olim vocata fuit Babylonia, vel Chaldaea, quae est regio in Asia maiori potentissima versus orientem respectu Iudaeae, sita intra Tigrim et Euphratem. Vide Plin. lib. 6. c. 28. Strabon. lib. 16. Volaterran. lib. 11. Geograph. Hinc Chaldaea dicitur Terra Nimrod, Mich. 5. v. 6. Et Reges Babyloniorum dicti sunt Reges Chaldaeorum. Ier. 37. 38. 39. 40. et in Daniele. Et Monarchia prima Chaldaica vel Babylonica appellatur.

XVII.

LOCUS PROPRIUS fuit BABYLON. Nam Nimrod urbem Babylonem primus ad Euphratem aedificavit, eamque regni sui metropolin regiamque sedem esse voluit; sicut Moses Gen. 10. v. 10. dicit: Principium Regni eius fuit Babel.
[Gap desc: Greek word]
sic dicta a confusione linguarum, Gen. 11. v. 9. Quia Deus aedificantium linguas ibi confudit. Et sane Paulus Orosius lib. 2. c. 6. tradit, Nimrodum celebrari a multis ranquam Babylonis conditorem.


page 10, image: s0082

Antiquissima haec et potentissima civitatum post diluvium fuit, quam, uti dictum est, Nimrodus primus aedisicare coepit, Semiramis consummavit, (quae communis est Graecorum et Latinorum sententia; uti patet ex Herodoto lib. 1. Diodoro Siculo lib. 3. Strab. lib. 16. Pomponio Mela lib. 1. c. 11. Iustino lib. 1.) collapsam denique et disiectam Nabuchdonosor reparavit, et latissime amplificatam magnificentissimis operibus adornavit, uti suis locis plenius dicemus. Hanc urbem Plinius vocat caput Chaldaeae, lib. 5. c. 36. caput Chaldaicarum gentium, lib. 6. cap. 36. quia fuit locus totius Orientis fortissimus, ibid. tantaeque ubertatis, ut sequenti anno sponte restibilis fierot seges. lib. 18. cap. 17.

XVIII.

Condidit quoque Nimrod praeter Babylonem tres alias in Chaldaea urbes munitissimas, nempe Erech, Accad, et Calne. Gen. 10. v. 10. De quatuor autem hisce urbibus diversae exstant Doctorum opiniones.

Quidam illa nomina intelligunt in sensu coniuncto de una eademque civitate, nempe Babylone, quae fuit tetra/polis2, hoc est, in quatuor partes distincta; non secus atque Hobron olim dicta fuit Kiriath-arba, hoc est, civitas in quatuor partes digesta. Iosuae 15. 13. Et pro hac sententia confirmanda adducunt auctoritatem Plinii, qui lib. 6. c. 26. scribit: plures urbanas plebes in ea fuisse. Item Aristotelis, qui Babylonem gentis potius, quam urbis aut civitatis circumscriptione contineri memorat. Item Provinciam muris cinctam appellat. lib. 3. Polit. c. 3.

Quidam vero, ut D. Lutherus et Targumici interpretes, aliive, haec quatuor omnia accipiunt in sensu disiuncto, hoc est, pro quatuor distinctis urbibus; idque verissime. Nam I. BABYLONA Ionathane in Targum vocatur Babylon magna. II. Erech. [
[Gap desc: Greek word]
longanimis] ab eodem: uti etiam a Targum Hierosolymitano; Hadas vel Edessa ab Hieronymo et Lyra vocatur. III. Accad. [
[Gap desc: Greek word]
amphora, vel hydria] tempore Hieronymi Nisibis vocata est, sicut Hieronymus in quaestionibus Ebraicis scribit. IV. Calne. [
[Gap desc: Greek word]
Sponsa lamentatrix.] Haec ad Euphratem fuit sita in terra Sinear 179 milliaribus a Ierosolyma versus Orientem. Esai. 10. v. 9. Amos 6. v. 2. Chaldaici paraphrastae, Ionathan et Ierosolymitanus, vocant eam Ctesiphontem; illis suffragatur Hieronymus in quaestionibus Ebraic. Strabo lib. 16. scribit Ctesiphontem esse vicum prope Seleuciam, qui Civitatis magnitudinem et potentiam habeat. Buntingus in Itinerario part. 1. pag. 170. Calnen putat esse Seleuciam, quae a Seleuco non procul a Babylone iuxta confluentes Eeuphratis et Tigris condita est, ut Babylonis potentia et opes hac aemulâ minuerentur. Atque hasce quatuor civitates, nempe Babel, Erech, Accad, et Calne, in terra Sinear vel Babylonia sitas esse, Strabo lib. 16. fol. 709. testatur.

XIX.

Praeterea in urbe Babylone Turrim stupendae molis Nimrodus aedificavit, Gen. 11. vers. 3, 4.

Haec autem TURRIS quadrupliciter considerari potest.

I. ORIGINALITER. Sic causa consideranda est Efficiens; quae fuerunt Architecti, nempe plurimi ex filiis et nepotibus Noae, inter quos Nimrodus Princeps atque e)cgodiw/kths2 totius operis fuit.

II. MATERIALITER. Materia Turris fuerunt lateres ad ignem cocti, et bitumen: illi quidem vicem lapidum expleverunt; hoc vero pro caemento adhibitum fuit. Strabo lib. 5. fol. 705. scribit: In Babylonia bitumen multum innascitur; unde glebae maximae concremantur ad aedificia idoneae, quae ex coctilibus fiunt lateribus.

III. FORMALITER. Formam Turris Architecti mente conceptam ore suo exprimunt, nompe quod in urbe sua (scilicet Babylone) Turrim aedificare velint tantae altitudinis, ut caelum attingat. De hac Turri ambigit D. Augustinus lib. 16. de Civit. Dei c. 4. utrum unam, an vero plures intelligant: Quoniam usitatum sit, nomine singulari non semper individua, sed saepe speciem indicare; ut cum miles pro militum exercitu, rana et locusta in Exodo pro multitudine illarum bestiarum usurpatur. Verum nos respondemus, quod altitudo atque amplitudo operis haud admittat ut credamus, illos plures eiusmodi turres molitos fuisse. Herodotus de Turri hac Babylonica ita scribit: In medio Iovis Beli templo, quod meâ etiam nunc aetate exsistit, duorum undecumque stadiorum amplitudine, figura quadrata turris, solida, crassitudine simul et altitudine stadii, cui alia rursus superimposita turris, et huic subinde alia, ad octavam usque. Haec ille. Octo igitur turres sibi invicem superimpositae, erant turris una, octo stadiorum altitudine, hoc est, milliaris Italici. Haec suit Turris illa, de qua Architecti isti dicunt: Cuius caput caelum attingat.

IV. FINALITER. Finis huius Turris ex parte aedificantium fuit triplex: Oeconomicus, Politicus, Ecclesiasticus.

Finis Oeconomicus suit, ut Nimrodus magnificam Arcem regiam haberet, in qua magno cum


page 11, image: s0083

spolendore atque gloria habitare posset; atque hac ratione magnam sibi nominis famam pararet: uti ex verbis architectorum Genes. 11. vers. 4. patet.

Finis Politicus fuit, ut novum in terris imperium constitueret, atque firmissimum adversus vim hostium haberet praesidium. Quia enim Tyrannus erat, hostes suos metuebat. Tyranni namque naturâ sunt timidi; iuxta illud Davidicum: Ibi trepidant timore, ubi non est timor. Psal. 53. v. 6. Mala quippe conscientia eos facit trepidare, ut fugiant, nemine persequente; et persequatur eos strepitus folii volantis. Levit. 26. v. 36.

Ut folium a quovis agitatur mobile vento:
Sic minimus terret conscia corda pavor.

Exemplum memorabile habemus vel in solo Domitiano Imp. Hic metu insidiarum, porticuum, in quibus spariari consueverat, parietes, phengite laide distinxit, ut eius splendore per imagines, quicquid a tergo fieret, praevideret.

Finis Ecclesiasticus fuit, ut Idololatriam suam stabiliret, atque longe lateque propagaret. Debuit enim Turris ista oraculum esse, ad quod omnes undique homines concurrerent, tamquam ad sedem Dei peculiarem. Verum Tragicus fuit fastuosi et temerarii huius aedificii eventus. Nam Gen. 11. v. 5. seqq. legimus, quod Deus urbem et turrim aedificantium lustraverit, factum atque temerarium eorum institutum improbârit: illisque poenam inflixerit, adeificantium linguas confundendo, eosque in omnes terras dispergendo. Quo facto opus inchoatum est disturbatum.

USUS.

Consilia impia, temeraria atque superba, sunt TURRIS BABEL. Qui enim illa adversus Deum, Ecclesiam et Remp. suscipiunt, aedificant turrim Babel; sed similem tandem eventum sortiuntur. Quemadmodum enim Deus turrim Babel, cuius singulae partes firmâ solidâque commissurâ inter se compactae erant, in plagas mundi diversas longe lateque dispersit: ita quoque idem Deus ingentem illam consiliorum machinam atque molem, quam superbi veluti novam Babelis turrim aedificant, derepente dissipat atque dispergit, ut propriis consiliis vel sapientissime excogitatis evertantur. Quare moniti sint omnes mortales, ut tractent ta\o)ikei=a, hoc est, propria, Ecclesiae et Rei pub. salutaria, et versentur in timore Dei, cum humilitate et modestia. Ita felices consiliorum atque actionum suarum eventus experientur.

XX.

Quaestio hic moveri dubia potest: Anne etiam urbs Ninive a Mirodo sit aedificata?

Ratio dubitandi desumitur ex Gen. 10. v. 11. ubi haec verba leguntur: E terra hac egressus est Assur,
[Gap desc: Greek word]
, et aedificavit Niniven.

Haec verba ab Interpp. bifariam explicantur.

1. Quidam vocem
[Gap desc: Greek word]
Asschur interpretantur gewtrafikw=s2 de Regione Assyria, et narrationem de Nimrodo (cuius Moses in v. 10. praecedente mentionem facit) intelligunt, quasi ille Babylonico Regno non contentus, e Sinear, hoc est, e Chaldaea in Assyriam progressus, ibique alias urbes quatuor, ut Niniven, Rehoboth, Calah et Resen condiderit; sicut etiam postea Regnum Babylonicum et Assyriacum colaverunt. Et sic ita textus ordinandus foret: E terra Sinear egressus est (scilicet Nimrod)
[Gap desc: Greek word]
Assur, ut subaudiatur,
[Gap desc: Greek words]
hoc est, in Assyriam. Et in hac sententia sunt Targumici Interpp. Iohan. Calvin. comm. in Genes. Francisc. Iun. in Bibl. Ioh. Alsted. Chronol. p. 129. Tossan in Bibl. Germ. not. margin. Pareus Gen. p. 936. Iohan. Piscat. in Gen. p. 247. Ut unt ur illi hisce argumentis. I. Dicunt, esse hoc loco Ellipsin praepositionis. Nam positum esse
[Gap desc: Greek word]
Asschur pro
[Gap desc: Greek word]
Beasschur, Piscat. pag. 247. vel
[Gap desc: Greek words]
el Asschur, ut Pareus Gen. p. 937. II. Dicunt, in voce ASSUR duplicem esse Metonymiam; unam Efficientis, alteram Adiuncti: videlicet, Assur, pro Assyriis ortis ex Assur; et Assyrii, pro Assyria regione, quam incoluerunt illi. Piscat. p. 247. III. Dicit Piscator: Qui vertunt (E terra illa exivit Assur) illi alienum a proposito loquuntur. Nam in hoc loco Moses loquitur de Nimrodo, eiusque actis et rebus gestis. At de Assure, qui filius Semi fuit, demum in v. 22. loquitur. Nec voluit (inquit Pareus p. 936.) Moses commiscere Genealogias. Nulla enim fuit causa, cur hîc recenseret res gestas Assuris.

2. Quidam nomen
[Gap desc: Greek word]
Asschur interpretantur proswpikw=s2 de Persona, nempe de Assure filio Semi, hoc modo: E terra hac (Sinear) egressus est Assur (filius Semi,) et aedificavit Niniven. Luth. Von dem Lande ist darnach kommen der Assur/ und baucre Niniven. Ita ut sit sensus: Assur filius Semi e terra Sinear egressus, vel nolens (hoc est, saevitiâ et tyrannide Nimrodi inde expulsus,) vel volens (hoc est, sponte fugam capessens) terram Sinear, hoc est, Chaldaeam, reliquit. Cum enim videret Nimrodum tyrannidem affectare, vera religione abnegata, idololatriam stabilire, ne cum homine impio videretur iugum trahere, hoc est, consilia contulisse,


page 12, image: s0084

inque subditorum oppressionem coniurasse; sponte cessit, Ninivenque Assyriae Regiam aedificavit, a Nino filio, (ut quidam volunt) a quo etiam nomen accepit, absolutam, ut se adversus Chamitarum potentiam desendere posset. Et haec sententia est Lutheri, et omnium orthodoxorum Theologorum; cui etiam nos calculum nostrum addimus.

Refutatio prioris opinionis.

Ad I. argumentum contrariae partis dicimus, quod in eo committatur Elenchus petitionis principii. Siquidem pars adversa pro concesso sumit, quod concedi non debet, neque potest. Nam dicunt esse hoc loco Ellipsin. At unde illam probant? Sic enim poni debuisset
[Gap desc: Greek word]
, uti fit Hoseae 5. v. 13. Ephraim el Assur, ad Assur misit.

Ad II. argumentum dicimus, si Assur hoc loco accipitur non proprie, sed metonymice, pro regione Assyria, et Assyriis, ut vult Piscator et Pareus; tum inexplicabilis foret quaestio, Unde Assyria et Assyrii nomen sortiti fuissent.

Ad III. argumentum dicimus, quod alienum a Mosis instituto non sit in descriptione Nimrodi Assuris nomen exprimere, licet distinctae eorum sint Genealogiae: ille namque ex impii Chami, Gen. 10. v. 6, 7, 8. hic vero ex Semi prosapia oriundus fuit. Genes. 10. v. 22. Nam quia Moses primae Monarchiae, quae Babyloniorum et Assyriorum fuit, et Regiam habuit Babylonem, mentionem fecit, Gen. 10. v. 9, 10. ideo digressiunculâ parenqetixh=| indicat, quare ista Monarchia postea dicta fuerit Assyria, et nomen Nimrodi perdiderit; nempe, quod Nimodus tyrannide suâ effecerit, ut populi, quos paullo ante subegerat, rursus ab eo deficerent: Inter illos etiam insignis ille Heros Assur filius Semi fuit, qui et tyrannidem Chamitarum ferre nolens, e terra Sinear, hoc est, e Chaldaea, exivit, et Niniven aedisicavit, ut adversus Chamitarum potentiam tueri se posset. Nam prima Monarchia duas praecipuas Regias aut Metropoles habuit, nempe Babylonem et Niniven: quarum illa a Nimrod, haec vero ab Assure aedificata, et postea a Nino consummata fuit; uti Xenophon de Aequivocis scribit.

Acta Bellica. XXI.

Nimrodum plurima gessisse bella, extra controversiam est. Nam non tantum Imperium armis constituit, sed etiam constitutum armis defendit. Cum enim homines insuerum illud imperii iugum aegre subirent, illudque subinde excutere attentarent, nolentes volentes eos parere coegit. Unde etiam potens Venator appellatur. Fertur quoque anno Imperii sui 45 cum exercitu Principes Coloniarum misisse huc illuc, Assur, Medum, Magogum, Moscum, qui Regna sui nominis conderent, nempe Assyrium, Medum, Magogum (regnum Scitharum) et Moscum (regnum Moscovitarum:) quorum duo prima ad Asiam; duo vero postrema ad Asiam et Europam pertinent. Quia omnes ipsum pro Monarcha summo agnosebant, donec tandem tyrannico eius iugo pressi sese vindicarent atque deficerent. Vide Sleidanum lib. de 4. Monarchiis. Hinc Xenophon primos hominum Chaldaeos lare regnasse; et Plin. lib. 6. c. 26. Babylonem gentium Chaldaicarum caput dici, summamque in toto orbe claritatem obtinuisse scribit.

Quaestio hic moveri potest: Quisnam primus belli auctor fuerit?

Tres circa hanc quaestionem distinctae sese offerunt sententiae.

I. Iustinus Historicus, Ninum Assyriorum Regem finitimis primum bella intulisse, auctor est.

II. D. Christophorus Pelargus Com. in Gen. p. 265. putat, quod
[Gap desc: Greek word]
Amraphel (hoc est, loquens ruinam vel everfionem) primus belli auctor fuerit: Hic namque cum confoederatis quatuor Regibus, contra quinque pintapo/lews2 Reges bellum gessit, eosque devicit, Gen. 14. v. 1, 2, 8, 9. et multos captivos, inter quos etiam Lothus fuit, abduxit. v. 11, 12. Hosce vero Abraham 318. servis suis, et sociis Escol, Aner, et Mamre persequitur usque Danem, v. 14. dividit exercitum, et nocte securos invadit, caedit hostes, fugatque eos. v. 15. et omnem una cum Lotho substantiam reducit. v. 16.

III. Verum omnium optima est sententia, si dicatur Nimrod primus belli auctor. Etenim ille a Mose Gen. 10. v. 10. expresse potens in terra VENATOR appellatur, utique non tantum ferarum, sed etiam hominum, quos belligerando in potestatem suam redegit; uti ex sequentibus plenius patebit.

II. ACTA ECLESIASTICA. XXII.

Post diluvium impius ille Chamus, et inter Chamitas Nimrodus praecipuus Ecclesiae Idololatricae auctor exstitit. Nam ipse Turrim Babylonicam stupendae altitudinis (uti Targum Hierosolymitanum habet) eum in finem aedificavit, ut in summitate eius idolo suo templum conderet, et homines, ad tantum spectaculum undiquaque concurrentes, ad idololatriam sensim pertraheret. Atque propter hanc etiam hominum seductionem, Venatorem illum appellatum fuisse, idem Targum annotavit. Verba


page 13, image: s0085

eius haec sunt: Hic fuit potens in venatione in peccato coram Iehovah. Quia fuit venatus filios hominum linguis suis, et dixit eis: Discedite ab institutis ritibus Dei, et adhaerete institutis Nimrodi. Proptercadictum fuit: sicut Nimrod heros potens in venatione et peccato coram Iehovah. Hactenus Targum. Idem Cyrillus lib. 1. cont. Iulianum confirmat, quando scribit: Nullus (inquit) hominum, qui vixerunt ante diluvium, taxatur, quod Diis alienis fuerit deditus, vel immundis daemonibus obtulerit. At post diluvium et constructionem Turris et linguarum discretionem, etiam de Deo indignam habuerunt opinionem, qui per universam terram dispersi erant. Haec autem idololatria in Historiissacris UR a Chaldaeis (hoc est, lux, vel ignis) appellatur; a Persis (teste Plutarcho in vita Alexandri et Artaxerxis) Orimasda (hoc est, lumen sanctum, vel ignis sacer;) a Graecis *esi/a, a Romanis VESTA nominatur (quasi ignis Domini: ab Esch, ignis; et Iah, Dominus.) Nam Chaldaei ignem sacrum pro Deo coluerunt.. Cum enim audierant sacrificia a sanctis Patriarchis oblata, igne caelitus delapso incensa et consumpta esse, non Deum, cuius potentiâ illud fiebat, sed ipsum ignem colere stolidi coeperunt; sicut etiam Iustinus tradit. Atque hoc fictitium suum Numen reliquis Gentium Diis omnibus longe praeferebant Chaldaei, propterea quod illarum simulacra ex auro, argento, aere, ebore, aliâve materiâ fabrefacta, igne consumerentur. In quem etiam finem per varias orbis regiones, ignem suum circumvehebant, eoque idola reliqua comburebant, ut hoc Numen suum omnibus aliis maius demonstrarent; donec tandem fraude cuiusdam Sacerdotis Aegyptii ipsorum etiam ignis vinceretur. Confecerat enim sibi iste Sacerdos ingentem hydriam crebris undiquaque foraminibus patentem, quibus cerâ obstructis, varioque colore depictis, hydriam aquâ replevit, caputque ab idoli Canopi simulacro ablatum ei imponens arte fraudem dissimulat, illamque veluti idolum constituit. Veniunt Chaldaei, ignemque simulacro ad movent: tunc cera igne grassante resolvitur, et aquâ perfluente ignis exstinguitur. Atque ita Aegyptium Numen, cui nomen erat Canopus, victor evasit. Suidas in Collect. Atque hic cultus ignis idololatricus a Chaldaeis ad Assyrios, Medos, Persas, Graecos et Romanos est propagatus. Persae namque ignem talem annuatim equo albo impositum in pompa frequente circumgestarunt, quem Rex ipse, regni Proceres, et turba ingens populi adorarunt. A Romanis etiam, ut ignis perennis et pervigil, per Virgines Vestales (a Vesta sic dictas) in Templis religiose custoditus est. Ita in maxima mundi parte a religione sancti Noachi discessum est, auctore Chamo atque Nimrodo; et pro vero Deo diabolus in forma ignis adoratus est. Nam et sancta Semi posteritas isto veneno idololatrico infecta fuit; ita ut Deus Ecclesiae suae, ne plane incideret, consulturus, Abrahamum ex patria sua idololatrica, nempe ex UR Chaldaeorum, in qua patres ipsius Diis alienis servierant, (Iosuae 24. 2.) evocaret, terramque Chanaan ingredi iuberet, Gen. 12. v. 1. Unde Chaldaei dicti sunt
[Gap desc: Greek word]
tamquam Daemones vel Vastatores, vel filii Diaboli; ex sententia D. Hieronymi: Nam UR Abrahami patria, a culcu idololatrico
[Gap desc: Greek words]
Ur Casdim, hoc est, ignis Daemonum appellatur; iuxta Targ.
[Gap desc: Greek word]
Ura. Hodie vero Orchoe appellatur; sicut Petrus Appianus tradit.

III. ACTA OECONOMICA. XXIII.

Nimrodi coniux fuit RHEA, ex qua filium Iovem Belum suscepit; iuxta plerorumque Historicorum sententiam. Utrum plures genuerit liberos, incognitum est. Solius Beli fit mentio, qui patri in regno successit. Alii Historici statuunt, Belum fuisse Arphaxadum fratrem Assuris, qui cognomento Belus dictus fuerit: sed de hoc plenius suo loco dicturi sumus. Alii denique putant, Belum non fuisse filium Nimrodi, et ex stirpe Chami; sed fuisse filium Semi, qui alias Assur dictus fuit. Gen. 10. v. 22.

Tempus, quod a publicis negotiis vacuum habuit Nimrodus, venationibus impendit, atque ita dum bestias nimium insectatus fuit, animum quoque bestialem, hoc est, crudelem erga homines induit. Nam experientia testatur, eos, qui venationibus perpetuo occupantur, fanguinarios ac crudeles ut plurimum fieri. Exemplum, quamvis in re dissimili, habemus in Domitizno Imperatore. Hic namque stylo muscas interficiens, crudelitatem ex illo quottidiano exercitio didicit.

SECTIO III. III. DE EGRESSV. XXIV.

Denique Nimrodus, qui velut Tyrannus multa hominum milia perdidit, et ipse praeter omnem spem et opinionem periit. Nam (ut Cedrenus scribit) Turris Babylonica ab ipso aedificata, subito vento disiuncta, ruinâ eum oppressit. Berosus lib. 4. aliud mortis genus recenset, idemque subitum et inopinatum. Scribit namque eum non amplius comparuisse, subito translatum a Diis, put a Ethnicis,


page 14, image: s0086

hoc est, a diabolo ipso, cui hactenus servierat, et cuius idololatricum in hoc mundo regnum stabiliverat. Ita videmus, verum esse Politicorum monitum; nempe, tragicos esse Tyrannorum exitus: ipsis in poenam; iis vero, quos habent successores, in exemplum.

Regnavit Nimrodus annos 56. et successorem habuit Iovem Belum: quem plurimi Historici existimant eius fuisse filium.

USUS. QUAESTIO I. An Nimrodus primus in orbe Monarchafuerit.

De hac quaestione sex reperiuntur Doctorum sententiae.

I. Petrus Gregorius Tholosan. l. 19. de Republ. cap. 1. sect. 2. statuit ADAMUM primum fuisse a Deo constitutum Magistratum: tum quia ad imaginem Dei conditus fuit, cuius pars vel certe consequens est dominium; tum quia iubetur praeesse piscibus maris, volatilibus caeli, adeoque universis animantibus, quae moventur super terram. Gen. 1. vers. 28.

Resp. Verum haec Tholosani sententia in arce veritatis ponenda non est. Nam 1. distinguendum inter imperium in creaturas irrationales, et inter imperium in homines. Illud fuisse huius praeludium concedimus; sed tamen alterum ab altero distinctum esse et manere, contendimus. 2. Distinguendum inter imperium Paternum, et Monarchicum: illud Adamus in familiâ suâ exercuit; hoc vero a Nimrodo et cum Nimrodo coepit.

II. Quidam contendunt, CAINUM primum fuisse in orbe Monarcham. Quoniam Gen. 4. 17. Urbem nomine Henochiam condidisse legitur.

In hac sententia est Augustinus, qui lib. 15. de Civit. Dei c. 20. scribit; Cainum Regiâ et Monarchicâ potestate in civitate a se conditâ fuisse armatum.

Resp. Verum nos dicimus, quod vox Monarchiae dupliciter accipiatur.

1. *genikw=s2, et generaliter: sic accipitur pro qualibet Rei publ. administratione, cui UNUS aliquis cum imperio praeest. Nam notum est ex sacris pariter atque profanis Scriptoribus, quod vox Regis olim adeo communis fuerit, ut quibuslibet Gubernatoribus aut Dynastis, qui vel in unam civitatem imperium habuit,
[Gap desc: Greek word]
Rex appellatus sit. Nam Iosuae cap. 11. enumerantur 31 Reges, quos Iosua debellaverit, quique tantum in terra Canaan imperitarint. Iudic. 1. ait Adonibezek: IXX Reges, amputatis manuum et pedum pollicibus, colligebant micas sub mensa meâ. Unde facile est conicere, illos LXX Regulos admodum tenuis fuisse sortis atque conidtionis, parvaeque regionis Gubernatores: alioquin Adonibezek potentia in immensum crevisset, tot Regibus spoliatis. Et in hoc significatu facile concedimus Cainum Monarcham, vel Regem, dici potuisse.

2. *ei)dikw=s2, hoc est, specialiter, sive stricte. Sic vox Monarchiae accipitur pro uno ex quatuor summis in mundo Imperiis, quae in Scriptura S. enumerantur, et Catholica Imperia nominantur. Et hoc respectu, Cainum Monarcham fuisse, simpliciter negamus.

III. Quidam NIMRODUM;

IV. Quidam BELUM;

V. Quidam NINUM;

VI. Quidam denique NABUCHDONOSOREM M. primum mundi Monarcham fuisse affirmant. Quoniam ille primae Monarchiae Rex primus appelletur Dan. 2. 39.

Verum nos respondemus, quod Nimrodus fuerit primus in orbe Monarcha. Ubi tamen notandum, quod ortus Monarchiae primae dupliciter considerandus sit. 1. a)plw=s2, hoc est, absolute. Sic prima Monarchia Babylonica in ipso originem coepit; uti ex Gen. 10. 10. patet. 2. e)coxikw=s2. Sic coepit in Nabuchdonosore, in sensu limitato, hoc est, quoad summae excellentiae et dignitatis gradum. Qua de causa ipse Dan. 2. 38. CAPUT AUREUM vocatur, quod nempe ipse prae ceteris Regibus Babylonicis potentiâ et clementiâ excelluerit.

QUAESTIO II. An status Monarchicus, adeoque omnis Magistratus, sit sancta et bona Dei ordinatio?

Anabaptistae negant Magistratum esse sanctam atque bonam Dei ordinationem; ideoque illum plane tollunt; eique ne inter pios quidem locum concedunt. Hunc autem furorem suum atque delirium exemplo Nimrodi probare conantur. Ille namque primus in orbe Monarcha fuit. At ille fuit rebellis et seditiosus, Deo minime placens; id quod ipsum nomen Nimrodi arguit, quod amarum Dominatorem significat, a
[Gap desc: Greek word]
rebellare, deficere. Unde fortis Venator coram Domino appellatur. Sicut enim Venatores feras solent capere, aut interficere: ita ipse homines sub iuguum missos violenter oppressit. Unde tale argumentum formant.

Cuius malum est principium, illud est malum; ac proinde abrogandum.

Atqui Imperiorum atque Magistratus malum est principium in Nimrodo. Ipse namque iniustâ


page 15, image: s0087

atque violentâ hominum oppressione imperium constituit. Ergo.

Resp. Primo: Ad Maiorem dupliciter. I. Per inficiationem. Non statim omnia quae ex malo principio sunt orta, sunt tollenda, si ipsa pr se sint bona atque utilia: idque triplici exemplorum genere demonstrari potest. Quorum primum est Ecclesiasticum. Multi baptizantur absque fide et paenitentia, neque tamen ideo anabaptismus introducendus est, hoc est, Baptismum repetere licet. Quia Baptismus etiam illegitime acceptus, postea fit ratus atque legitimus, quando vera paenitentia agitur. Alterum est politicum. Regii status in populo Israelitico principium fuit malum, nempe populi fastidium, superbia atque kakozhli/a; neque tamen vel Reges, vel statum regium abrogare licitum fuit. Sic etiam ex malis moribus bonae Leges sunt ortae; (inquit ille apud Terentium.) neque tamen bonae Leges propterea sunt abrogandae. Tertium est O Economicum. Multa matrimonia ex principio pessimo oriuntur, atque illegitime contrahuntur, quae tamen consummata non licet rescindere. Unde patet, quod Maior propositio sit particularis. II. Per limitationem. Maior propositio tantum valet de iis rebus, quae ita ex malo principio oriuntur; ut ipsae quoque sint malae, pugnantes cum Legibus tum divinis tum humanis, et aut sint perniciosae aut inutiles. At hoc de Imperiis aut Magistratibus dici non potest. Quia Magistratus est ordinatio Dei, et nulla est potestas nisi a Deo, inquit D. Paulus Roman. 13. 1.

Deinde: Ad Minorem Theologi bifariam respondent.

1. Alii Nimrodi Imperium laudant, quod nempe ipse memor gladii abavo suo Noae divinitus concessi, reprobos et contumaces poenis coercendos, et idcirco Regnum aliquod armis constituendum in animum induxerit. Et sic Venator coram DOMINO appellatur, quia et feras et latrones cepit, et a Deo armatus est robore et successibus, ut constituere durabilem Imperii formam legibus, iudiciis et praesidiis, et sontes vi trahere ad poenas posset. Et sic Deus singulari consilio societatem humani generis muniit, et ordine maxima Imperia, quae Monarchiae nominantur, constitui voluit, ut plures Gentes coniungi possent, et unius summi Imperii potentiâ facilius Tyranni punirentur. Postea autem Nimrodus potentiâ divinitus traditâ abusus, atque Tyrannus est factus. Fuit igitur Nimrodus Tyrannus non ratione Tituli, quia a Deo potestarem accepit; sed ratione Exercitii, quia potestare a Deo acceptâ abusus est.

2. Alii Nimrodi Imperium vituperant, quod nempe tyrannicum fuerit. Et hi distinguunt inter rem ipsam, et modum quo quis rem consequitur. Res ipsa saepius est a Deo, et probatur Deo; licet modus quo quis eam consequitur, non sit a Deo, neque probetur Deo. Sic Ministerium Ecclesiasticum et sancta Dei ordinatio; licet modus saepe sit vitiosus, quo quidam in illud sese ingerunt. Sic divitiae in se et per se sunt et manent bonae; (quia sunt insigne Dei donum) licet modus, quo avari eas ad se rapiunt, non sit a Deo. Ita etiam de Imperio Nimrodi dicendum. Nimrodi Imperium non a tyrannide coepit, sed cum tyrannide coniunctum fuit. Quare aliud est potestas, et aliud est abusus potestatis. Ipsa potestas est a Deo, et initium a Dei ordinatione cepit. Deus namque post diluvium Magistratum instituit. Gen. 9. 5. Formula institutionis haec est: Qui sanguinem hominis fuderit, eius sanguis PER HOMINEM (scilicet, divinitus ad hoc vocatum et ordinatum, hoc est, Magistratum) effundetur. Sed initium Tyrannidis, quae est abusus potestatis, est a Nimrodo atque diabolo. Quare distinguenda est potestas a vitio potestatis atque personae. Huc pertinet elegans locus, vi exstat Esaiae 19. 4. ubi Deus inquit: Concludam Aegyptum in manu
[Gap desc: Greek words]
DOMINORUM DURI. Putant Interpp. Prophetam loqui de Psammetycho Aegyptiorum Rege. Cum enim aliquando caeso Rege interregnum esset, et 12. Cubernatores eligerentur, qui debebant unanimi consensu regnum administrare, illi potestatem suam in tyrannidem verterunt: Et cum odissent Psammetychum (qui unus ex 12 erat) cumque in exilium eiecissent, ille auxilio Ionum in Aegyptum rediit, et sublatis ceteris Tyrannis (ut scribunt Herodotus et Diodorus Siculus) solus regnum obtinuit, atque multa per vim et tyrannidem fecit. De hoc igitur Tyranno Psammetycho Deus inquit: Concludam Aegyptum in manu DOMINORUM DURI. Mirabilis haec videtur constructio, sed non caret mysterio. Nam Dominium Psammetychi a Deo ipsi concessum, per plurale DOMINORUM; sed Durities et tyrannis a propria persona dependens per DURUM fingulare exprimitur: ut ira ipsa constructio et epitheti attributio discrimen faciat, ostendatque Tyranni dominium esse a Deo, quod denotatur per plurale
[Gap desc: Greek word]
DOMINORUM. Magistrtus namque est Vicatius Dei, (qui est in essentia unus et in personis trinus,) sed duritiem esse a Tyranno, vel originem trahere a diabolo.

DUBIUM.

Dicis: Potestatem omnium Magistratuum esse a Deo; sed Tyrannidem esse a diabolo et Tyranno ipso. Quomodo igitur intelligendum est, quod Deus


page 16, image: s0088

apud Hoseam Prophetam c. 8. v. 4. inquit? Ipsi Reges constituunt absque me: Principes assumunt me inscio.

Resp. Deus ibi loquitur de Ieroboamo impio et rebelle Rege Israel, qui per vim Regnum Israel occupavit, hunc, inquit Deus apud Oseam, Regem, a se non constitutum esse. Quod ita intelligendum.

I. Aliud est ipsa potestas, aliud est potestatis acquisitio et usurpatio. Ipsa potestas semper est a Deo: Quoniam non est potestas nisi a Deo, hoc est, omnis ptestas est a Deo. Rom. 13. 1. Sed potestatis acquisitio et usurpatio illegitima est tyrannis, quae est ulcus potestatis, non potestas. Et haec non est a Deo.

II. Tyrannis rursus dupliciter consideratur. Primo quatenus est malum culpae: Deinde quatenus est malum poenae. Quatenus est malum culpae, sic non est a Deo. Deus enim non vult malum, Psal. 5. 4. Quin potius Deus Tyrannos eorumque tyrannidem odit. Sap. 14. 9. Similiter odio sunt Deo IMPIUS et IMPIETAS eius: et tandem utrumque punit, uti ostendit exemplum Pharaonis Exod. 14. 18. Ieroboami 1 Reg. 13. 34. Herodis utriusque Matth. 2. 19. Actor. 12. 23. Cuius autem Deus est altor, eius non est auctor; sicut pulchre Fulgentius ait. Quatenus vero Tyrannis est malumpoenae; sic omnino est a Deo, non tamquam Auctore, sed irato Iudice. Quia universalis est regula Prophetica Amos 3. 6. Non est malum in civitate, quod non fecerit Dominus. Deus namque subditorum impietate et ingratitudine ad iram provocatus Tyrannis imperium in eos concedit, ut poenas luant, qui piis Magistratibus parere noluerunt. Ita Hoseae. 13. 11. Deus inquit: Dedi tibi Regem in furore meo. Ita etiam Regni Israelitici laceratio, et potestatis translatio a Roboamo ad Ieroboamum, fuit a Deo, tamquam iusto Iudice, peccata Salomonis et Roboami vindicante. Hinc legimus 1 Reg. 12. 24. quod Deus prohibuerit Roboamo Regi Iuda, cum 10 tribus ab eo defecerant, ne adscenderet, atque bellum contra fratres filios Israel gereret. Addit hanc rationem: A me enim factum est verbum hoc, hoc est, Ego volui (voluntate consequente vel iudicii) ut 10 illae tribus ab Imperio posteritatis Salomonis avellerentur. Confer 1 Reg. 14. 7, 8. Ipsa vero seditio et rebellio Ieroboami, quatenus malum culpae fuit, non erat a Deo, sed a diabolo, et a Ieroboamo superbo. Ideoque etiam Deus illum graviter punivit. 1 Reg. 13. v. 34. et 1 Reg. 14. 10.

QUAESTIO III. An Magistratus subditos suos armis ad religionem cogere debeat?

Resp. Aluid est, Religionem propagare; aliud est, eandem propugnare. Quae duo accurate sunt discernenda.

PROPOSITIO I. Religionem veram armis et gladio propagare Magistratui non licet.

Sicut Nimrod fecit, qui potens Venator coram DOMINO fuit. Gen. 10. 9. Nam ipse subditos suos ad falsam religionem violenter adegit, et a vero Dei cultu abduxit. Quod exemplum uterque Antichristus Orientalis et Occidentalis imitatus est. Mahumet namque gloriari non dubitavit, se missum esse non in virtute miraculorum, sed gladii; uti ex Alcorano patet, et ex Epistola Amurathis III Turcici Imp. anno 1593. ad Rudolphum II Imperatorem Romanum missa: Cuius formulam vide in historia Sardanapali Monarchae XXXVIII. Papa Romanus idem facit; uti ex Inquisitione Hispanica constat. Similiter etiam Iesuitae principes atque Magnates subinde ad arma capienda adversus subditos Pontificiae Religioni non addictos incitant. Vide Costerum in Enchiridio.

Verum nos ex verbo Dei docemus atque dicimus:

I. Quod Magistratus Christianus iure subditos suos ad religionem atque fidem cogere non queat. Quia hominum voluntatibus atque conscientiis dominari, est supra vires omnium hominum constitutum. Nam voluntas cogi non porest. Coacta enim voluntas (ut inquiunt Iurisconsulti) non est voluntas. D. Matthaeus in Comment. de Regul. Iur. p. 41. Voluntas per essentiam libera est, adeo ut libertate detractâ voluntas desinat esse voluntas. Scalig. Exser. 307. l. 25. De qua libera potestate dicimus vere et omnium Gentium consensu: Volo velle, volo nolle. Scalig. ibid. Iam vero Religio et fides sunt maxime voluntaria. Nam Fides est notita in mente, et assensus liberrimus in voluntate. Mentes autem et voluntates hominum homo nullus cogere potest. Unde non minus pie quam vere dixit Stephanus Batori, Rex Poloniae: Deum tria sibi reservâsse: 1. Ex nihilo aliquid creare. 2. Futura praenuntiare. 3. Conscientiis dominari. Et in eandem sententiam quoque inquit Lactant. l. 5. Instit. divin. c. 19. Quis imponat mihi necessitatem vel credendi quod nolim, vel, quod velim, non credendi? Nihil tam voluntarium quam religio; in qua, si animus aversus. iam sublata, iam nulla est. Similiter


page 17, image: s0089

Maximil. II. Imperator dixit, Nullam esse tyrannidem intolerabiliorem, quam conscientiis dominari velle. Quia solus Deus sit conscientiarum Dominus.

II. Dicimus, quod Magistratus Christianus subditos ad religionem cogere non debeat. Quia violenta hominum ad Religionem atque fidem coactio

Primo est a)/grafos. Nam nullibi in Scriptura S. praesertim autem in N. T. mandatum est, ut homines Christiani externâ violentiâ, ferro, gladio flammâque ad religionem capessendam cogantur. In parabola quidem de cena magna, Luc. 14. 23. narratur, Patremfamilias servo suo mandasse, ut invitatos ad cenam COMPELLAT vel COGAT intrare. Verum coactio illa non est externa, vel violenta. Quia haec Ministris Ecclesiae nullo modo competit, sed moralis vel spiritualis, quae consistit in verbi divini praedicatione, et poenarum comminatione, quae mediante auditores suos Ecclesiae Ministri ad paenitentiam excitare debent.

Deinde est a)nti/grafos. Nam perversus et inversus ille docendi ordo, ut in Ecclesia a violenta coactione fiat initium, plane ignotus es tApostolicae et primitivae Ecclesiae; imo eidem est e diametro contrarius. Nam Christus iussit Apostolos docere ac baptizare; non vero iussit, ut eos, qui audire nollent, interficerent, aut civilis potestatis auctoritate ad credendum compellerent. Huc respiciens D. Paulus 2 Cor. 10. v. 4. inquit: Arma militiae nostrae non sunt carnalia, sed dunata\ tw=| *qew=|, potentia Deo, hoc est, a Deo, ad subversionem munitionum. Similiter Christus Iohanni Apostolo apparens, gladium ore gestare visus est, Apoc. 1. v. 16. Hic per Gladium Christi et per arma Apostolorum non sarkikw=s2 intelligenda sunt arma, et gladii externi sive corporales. Sed spirituales, ut ipsa oppositio 2 Cor. 10. evincit, hoc est, Evangelii praedicatio, quâ Christus eiusque Apostoli mundum debellarunt.

Tertio est a)/logos kai\ a)qeo/logos. Ideoque cum infelici successu coniuncta. Violentis namque et cruentis mediis homines ab illa religione, ad quam coguntur, magis abalienantur et irritantur. Coactio enim illa non fidem, sed tantum hypocrisin inducit. Unde pulchre ait D. Gregorius: Qui fidem asperitatibus propagari volunt, suas, non Dei causas probantur attendere. Tertull. in lib. ad Scapulam cap. 2. p. 88. Religionis non est, cogere ad religionem, quae sponte suscipi debet, non vi. Et in Apologet. c. 23. inquit: Videre, ne et hoc ad irreligiositatis elogium concurrat, adimere libertatem religionis; ut non liceat mihi colere quem velim, sed cogar colere quem nolim. Nemo se ab invito coli vellet, ne homo quidem. Confer Psal. 54. v. 7. Unde Rex Navarrae in literis ad Nobiles Aquitaniae ap. Dinethum lib. 6. Histor. Gall. fol. 488. recte scribit: Non gladio, sed persuasione ac vi doctrinae, in cordibus hominum, religio plantatur, et honesto vitae exemlo confirmatur.

PROPOSITIO II. Veram Religionem armis propugnare sive defendere licet.

Nam piis Principibus non tantum licet, sed etiam eos decet, si qua vis publica atque iniuria subditis suis, praesertim ab hostibus externis intentetur, sive religionis, sive libertatis praetextu id ipsum fiat, eorum defensionem suscipere. In tali namque bello non hoc praecipue quaeritur, An religio in se et per se armis defendenda; sed an subditi propter religionis professionem iniuste oppressi, a Principe suo contra vim illatam sint defendendi? Id quod non solum licitum, sed etiam necessarium esse contendimus. Nam immota est haec lex naturae: Vim vi repellere licet. In quam sententiam etiam Cicero graphice inquit in Oratione pro Milone: Est, iudices, haec non scripta, sed nata lex: quam non didicimus, accepimus, legimus, verum ex Natura ipsa arripuimus, hausimus, expressimus: ad quam non docti, sed facti; non instituti, sed imbuti sumus: ut, si vita nostra in aliquas insidias, si in vim, in tela aut latronum aut inimicorum incidisset, omnis honesta ratio esset expediendae salutis. Haec Cicero. Sic olim Iudices, Reges atque Duces populi Dei veram religionem propugnarunt adversus Philistaeos aliosque feroces Tyrannos. 1 Mach. 3. v. 20. legimus, cum Antichus Israelitas propter religionem oppugnatret; dicit Iudas Maccabaeus: Ipsi veniunt ut disperdant nos, et uxores nostras, et filios nostros. v. 21. Nos vero pugnabimus pro animabus nostris et pro legibus nostris. Ita Constantinus M. et Theodosius M. Christianos contra Gentiles armis tuebantur, et hactenus Christiana Religio contra Turcarum vim defenditur. Nam si patriam, si libertatem, fortunas denique adversus iniustam hostium violentiam defendere licet; utique etiam religionem veram, necessitate ita flagitante, defendere licebit. Hinc veteri proverbio pro aris atque focis pugnare dicuntur, qui se suosque iusto bello, sive sacrum sive profanum illud fuerit, defendunt. Neque ab hoc officio Magistratus propter incertum belli eventum dererreri debet, sed potius eum Deo committens, dicat cum Ioabo belli Duce, adversus Ammonitas et Syros pugnanturo: Confortemus nos pro


page 18, image: s0090

populo nostro, et pro urbibus Deinostri; Dominus autem faciat, quod bonum est in oculis eius! 2 Sam. 10. 12.

QUAESTIO IV. Quaeritur, an Venationes sint licitae, et in Principibus virisprobandae?

Occasionem huic quaestioni praebet nobis Nimrodus, qui reprehenditur a Spiritu S. quod potens fuerit venator coram Domino. Ideoque non immerito quaeritur: An Venationes sint licitae, et in Principibus viris probandae?

Nos breviter respondemus: Valet hîc usitatus ille versiculus.

Usus habet laudem: crimen abusus habet. Quare distinguimus inter studium venationis moderatum, et immoderatum.

Si sermo est de moderato venationis studio, Quis sane eam non probaret?

1. Propter ipsius Iehovae praescriptionem. Deus ipseleges venationis praescribit Lev. 17. 13. Qui venatione atque aucupio ceperit feram vel avem, quibus vesilicitum est, fundat sanguinem eius, et operiat illum terrâ

2. Propter Exemplorum inductionem. Gen. 27. 4. legimus, quod Isaacus filio suo Esavo demandarit, ut ipse in campum egressus feram capiat. Similiter Rex Salomon venatione cervorum, caprearum et bubalorum, mensam regiam ferinâ carne instruxit, 1 Reg. 4. 23. In profanis quoque historiis legimus, quod optimi atque fortifsimi Imperatores, Reges atque Principes venationibus delectati sint. Alexander M. post prandium saepe diem venatione consumebat; et ubi ab armis atque acie quies erat, assiduâ venatione oblectabatur. Plutarchus in Alex. Alexander Severus laudatissimusille Imperator, qui summam Imperii curam gerebat, quandoque venabatur. Lampridius in vita Severi. M. Antoninus Philosophus Imperator a gravioribus imperii curis animum remittens in venationem perrexit. Iulius Capitolinus in vita ipsius.

3. Propter venationis utilitatem. Quadruplex potissimum venationis est utilitas. Prima est OEconomica. Quia mensa Principum venatione cervorum, aprorum, leporum, etc. instrui potest, uti exemplum Salomnis ostendit. Itaque Veteres venatu fere vivebant, et arcu victum sibi parabant, hoc est, sagittandi arte. Eapropater bi/os vita ipsa fuit dicta a)po\ tou= biou=, hoc est, ab arcu, sive api\ th=s2 bi/as2, a violentia; contraria videlicet primis illis hominibus qui carnes non gustabant, sed terrae fructibus contenti vivebant. Eustath. Illiad. a.

Secunda est Physica. Quia venatio non solum curas levat, sed suo exercitio corpus vegetius atque robustius reddit, et bonam valetudinem comparat, ut venationis studio dediti videant audiantque magis, et senescant minus. Xenophon l. 1. de Cyropaed. Unde Carolus M. Imp. ille laudatissimus venationem tamquam rem saluberrimam etiam senex hand neglexit, neque ob hanc per nives vel calores saltusque aut montes percurrere, aut aliam quampiam tempestatem exhorruit graviorem. Cuspinian.

Tertia est Ethica. Quia homo venationibus temperantior redditur et sapientiâ instruitur. Hinc Salustius scribit in bello Iugurth. Iugurtham statim initio aetatis non se luxui et inertiae corrumpendum dedisse, sed pleraque tempora in venando transegisse. Siquidem solitudo et silentium, quod venationi datur, magna cogitationis eruditae incitamenta esse solent. Plin. lib. 1. Epist. 6. Et lib. 9. Epist. 10.

Quarta est Polemica. Quia venationibus animus fortior redditur; Et venationes similitudinem cum re bellica habent: neque parvam fortitudinisspeciem prae se ferunt. Non enim cuiusvis est, lustrare saltus, excutere cubilibus feras, superare immensa montium iuga, et horrentibus scopulis gradum inferre, nullius manu, nullius vestigio adiutum. Unde nullum studium est, quo impensius Principes delectantur. Xenoph. Cyrop. lib. 1. scribit: Venationis exercitium plurimum simile esse militari labori; ideoque qui ad bellum assuefaciendi sunt, illos primis statim annis venationibus esse exercendos. Quod etiam Platonis lib. 7. de Legibus est consilium. Confer Philonem lib. 1. de Vita Mosis fol. 393. item in lib. de Iosepho. Et Eusebium lib. 8. de praeparat. Evangel. c. 14. Et Iulium Pollucem in prooem. lib. 5. ad Commod. Imperat. Ita Virgilius Poetarum princeps decori observantissimus venandi studium in Ascario laudavit; illus namque iuvenilis ardor

Optat aprum et fulvum descendere monte leonem.

Et si ita venandi studium intra terminos mediocritatis consistat; quis illud, si prudens rerum aestimator audire velit, improbaret?

Verum immoderatum venationis studium omnibus modis est improbandum et detestandum, quando nempe Principes, totam eo mentem suam deiciunt, ad maiora natam; misellis rusticis plagas inferunt, sata laeta, boumque labores diruvunt; inter cervorum greges, quasi essent ex numero


page 19, image: s0091

ipsorum, obambulantes, id tantum ab iis differunt, quod lineamenta hominis gestent, ut de Hagide Curetum Rege loquitur Iustinus lib. 44. Quorum

Tunc etiam defessa toro cum membra reponunt,
Mens tamen ad silvas et sua lustra redit.

Uti Thomas Morus Angliae Cancellarius pulchre et venuste scribit.

Haec, inquam, qhromani/a et kuthghtikomani/a merito est improbanda. Hac nonnulli Principes ita sunt correpti et corrupti, ut ei omnia posthabeant, magno suo cum dedecore et ingenti subditorum damno. Hinc fit, ut

Haec bis bina, canes, et aves, serviatque caballi
Dicantur dominos saepe vorare suos.

Hinc fit, ut ille qui nimiâ venandi mani/a| laborat, tandem abiectâ humanitate ipse fera efficiatur, morumque prodigiosa perversitate tamquam Actaeon in belluam mutetur: Sicut Itali non inconcinne describunt atque derident furiosum huiusmodi venationum aucupem, nempe, quod venator sit bestia, sedens super bestiam, manu tenens bestiam, secum ducens bestiam, et insequens bestiam. Confer Spangenberg. in Daemone Venat.

De Mithridate Rege Ponti scribit Patricius lib. 3. de Regno, Tit. 6. quod tantâ venandi rabie percitus fuerit, ut septem annis continuis, neque urbis, neque ruris tecto usus, inter silvas quasi errabundus vagatus fuerit,

Ut fera sub nemorum latebras fugit, acta canum vi.

Imo etiam tandem crudelitatem et saevitiam induunt, ut, qui ferarum sanguine gaudent, humano etiam delectari incipiant. Ita Diocletianus Imp. tyrannidem suam a muscarum confixione incipiebat. Eodem modo quoque Nimrodus initio venatui liberius indulsit: tandem vero non tantum e silvis in apertum campum progressus, hominum venator factus, cos in suam potestatem redigebat, et omnes, quotquot ei resistebant, bello victos atque captos instar venatoris iugulabat. Quare moniti sint Principes, ne nimium venationi indulgeant.

Est modus in rebus, sunt certi denique fines;
Quos ultra citraque nequit consistere rectum.

ADAGIUM.
[Gap desc: Greek word]
*w)s2 *nebrw)d gi/gas2 enanti/on *kuri/ou.

Arias Montanus: Sicut Nimrod fortis venatione ad conspectum Domini.

D. Hieron. Quasi Nimrod robustus venator covam Domino.

Luth. Das ist ein gewaltiger Jäger für dem HErrn/ wie Nimrod.

In huius Adagii interpretatione duo verniunt notanda: 1. Sensus. 2. Usus.

I. SENSUS.

Sensus huius Adagii secundum diversam Interpretum explicationem triplex est. Accipitur enim

PRIMO: *qhreutikw=s2 kai\ kunhghtikw=s2, hoc est, de Ferarum venatione. Graecus textus ipsum nominat kuthgo\n, hoc est, Venatorem, qui primus canes venatum duxerit. Primus namque artem venatoriam exercuisse Nimrod in Scripturis Divinis legitur. Illud enim CORAM DOMINO, publicam apud omnes venatoriae artis peritiam et existimationem affert. Vide Pined. in c. 3. Iobi v. 14. p. 206.

SECUNDO: *politikw=s2, hoc est, de politica dominatione. Ubi rursus duplex occurrit Interpretum sententia. 1. Quidam accipiunt hoc Adagium in bonum, quod Nimrod primus a Deo Monarcha in orbe sit constitutus, gladiusque ei traditus in bonorum defensionem et malorum coercitionem. Rom. 13. Et hi dicunt, quod fuerit potens Venator CORAM DOMINO, hoc est, quod potentia ei a Deo sit tradita, eique nota et approbata. 2. Quidam accipiunt illud in malum, quod nempe fuerit venator non ferarum, sed hominum, quos violenter instar venatoris oppresserit, inque suam potestatem redegerit. Et hi dicunt, quod fuerit Venator robustus coram Domino, hoc est, quod plam excusso omni Dei timore, violentiâ et fraudulentiâ in alios grassatus fuerit, vicinosque violenter oppresserit. Non secus atque Gen. 6. 11. dicitur terra corrupta esse CORAM DOMINO, hoc est, palam.

TERTIO: *e)kklhsiasikw=s2, idque rursus in bonum et in malum.

1. Qui in bonum accipiunt, illi dicunt quod Nimrod fuerit fortis venator coram Domino, hoc est, quod feras sit venatus, quas postea Deo in sacrificium offerret.

2. Qui in malum accipiunt, dicunt quod Nimrod fuerit robustus venator coram Domino, hoc est, quod novam religionis formam excogitaverit, ad quam subditos violenter adegerit, et a vero Dei cultu abduxerit.

*e)pi/krisis2.

Quid autem in tanta sententiarum varietate de vero Adagii huius sensu statuendum sit, paucis mentem nostram aperiemus, iudiciumque nostrum subiungemus.

De prima dicimus, quod ea sit vera in tantum, sed non in totum: hoc est, concedimus quod


page 20, image: s0092

Nimrod fuerit venator ferarum; sed non tantum, ve rum etiam hominum. Nam e silvis et lustris ferarum ad pugnas cum hominibus progressus, de summa rerum cum illis concertavit; uti ex textu patet. Praecedit enim v. 8. Ipse coepit potens esse in terra. Et sequitur vers. 10. Principium regni eius Babel. E. non tantum venator ferarum fuit. Quia haec potentia venatoria tantam non merebatur laudem. Licet enim venationes per se non vituperentur; tamen immoderatum venandi studium omnino vituperio dignum est. quo etiam Nimrodus fuit percitus; quoque multi Principes ita sunt correpti et corrupti, ut malint potentes venatores, quam sapientes Gubernatores salutari. Verum illi potentes venatores potius coram lupis et apris, quam coram Domino dici merentur.

De secunda dicimus, quod Nimrodus fuerit bonus Imperator Originaliter, vel respectu divinae intentionis. Deus namque gladio Magistratum armavit post diluvium, in defensionem bonorum et vindictim malorum. Gen. 9. 5. Sed malus IMperator fuit Eventualiter. Quia potestate divinitus concessâ abusus in Tyrannum degeneravit, sicut etiam Nimrodi nomen arguit. Aliud igitur est sancta Dei voluntas, aliud vero est malitiosa Nimrodi perversitas. Iuxta DEI voluntatem venator latronum atque facinorosorum esse debuit: sed ex Satanae instinctu et propria cordis perversitate Tyrannus, quam DEI Minister essemaluit. Vide supra §. 11. 12.

De tertia dicimus, quod solus Abenezra inter Ebraeos inventus sit, qui Nimrodum laudet; vel, ut Mercerus loquitur, qui impium iustificare velit. Non enim dicendus est Nimrod potens Venator coram Domino, in bonum, quod feras ceprit, ut illas in sacrificium Deo offerret, uti Abenezra contendit: sed potius in malum ita appellatur, quod videlicet instar Venatoris conscientiis hominum insidiatus sit, easque illaqueârit. Et ita interpretantur Lutherus omnesque Orthodoxi Thcologi.

Unde patet, quod Nimrodus fuerit Venator triplicirespectu. 1. Silvestris, qui nimium venatui fetarum indulserit, 2. Civilis, qui summum in mundo Imperium affectârit, vel potestate divinitus datâ abusus sit, et tandem in Tyrannum degenerarit. 3. Spiritualis (in malum,) qui veram religionem invaserit, multosque ad a)pis2asi/an, et ignis Chaldaici adorationem violenter coegerit, atque in pios Semi posteros, verae religioniaddictos, non secus ac venator in bestias horribiliter grassatus sit, eosque oppresserit. Unde Iosephus lib. 1. Antiq. Iudaic. cap. 5. recte scribit, quod Nimrodus subditos pro/s2 te u(/brin to=u *qeou= kai\ katafro/nhsin, hoc est, ad despectum et contumeliam Numinis instigârit. Et sic fuit potens venator coram Domino duobus modis: 1. Intentionaliter. Quia titulo religionis, hoc est, titulo cultûs divini et ordinis a Deo sanciti, tyrannidem suam tutatus est; uti Lutherus inquit. 2. Eventualiter. Tandem omni timore Dei omnique pudore excusso, coram Domino, hoc est, contra Deum eiusque Ecclesiam tyrannide suâ abusus est, et tantam erga Semitas exercuit tyrannidem, ut oppressorum lacrimae, et sanguinis profusi clamor in conspectum Domini adscenderit et vindictam flagitaverit; sicut de peccatis Sodomorum Spiritus S. loquitur, Gen. 19. 13.

II. Usus,

Usus huius Adagii est duplex, isque tum Politicus, tum Ecclesiasticus.

Usus Politicus.

Usurpari hoc Adagium potest adversus Tyrannos. 1. Qui in bona et fortunas subditorum violenter grassantur, cosque novis subinde exactionibus instar Nimrodi exhauriunt. Ut Roboamus, 1 Reg. 12. Caligula, Sueton. c. 40. Heliogabalus, Antigonus Rex Asiae, qui, cum ei obiceretur, quod Alexander Asiam tot exactionibus non onerasset: Bene, inquit; ille enim messuit segetes Asiae: Ego autem stipulas colligo. Verum cogitare illi debebant, quod Salomon Prov. 30. 33. ait: Qui nimium nares emungit, sanguinem elicit.

2. Adversus eos, qui in corpora vitamque subditorum tyramnice grassantur, corumque sanguine oculos suos pacunt. Quales erant Domitianus, Caligula, Maximinas, Tamerlanes, aliique Tyranni, qui nullum iucundius habebant spectaculum, quam humano sanguine animi feritatem oblectare. Talis quoque erat Galeatius Sfortia, qui coegit colonum, ut leporem, quem cepetat, crudum cum pelle devoraret, ex quo mortuus est. Corius vol. 6. hist. Mediolan. In tales homines, qui pluris amant vitam laicuius ferae, quam hominis ad imaginem Dei conditi, quadrat hoc Adagium, quod sint alteri Nimrodi. Quibus Salisber. in Policr at. lib. 1. c. 4. summam vesaniam tribuit. Non enim cogitant, quod homo ad imaginem Dei sit conditus, Gen. 1. v. 27. Gen. 9. 7. Iacob. 3. 9. quodque sanguis eius sit pretiosus in conspectu Iehovae, sicut Salomon ait Psal. 72. 14.

Usus Ecclesiasticus.

Quadrat quoque hoc Adagium (Est quasi Nimrodus: vel, Est alter Nimrodus) in Ecclesiae hostes,


page 21, image: s0093

qui absolutum adeoque tyrannicum in conscientias hominum imperium sibi arrogant, eosque adfalsam suam religionem cogere satagunt, constantesque Evangelii Confessores, qui characterem Antichristi in fronte manibusque recipere respuunt, gravissime premunt, bona eorum rapiunt, cosque omnibus lionoribus exutos, vel in exilium eiciunt, vel ferro flammaque e medio tollunt. Notum namque non uni urbi, sed toti Orbi, quam innumerabilis hominum multitudo, in Hispania, Gallia, Italia, Hollandia, ab Inquisitoribus haereticae pravitatis, solius religionis causa interempta sit. Auctor de Iure belli Belg. scribit: Ferdinandum Ducem Albanum paucis illis annis, quibus Belgio praefuit, octodecim mille et sexcentos utriusque sexus homines clam et palam furialibus carnificinis sustulisse. Ita D. Lutherus Tom. 1. Germ. fol. 557. in Epistola ad Albertum Cardinalem et Archiepiscopum Moguntinum hoc Adagium usurpat, ubi inter alia inquit: Was hülft doch euch Bischöffe / daß ihr sofrech mit gewalt fahret? et: Was lasset ihr euch düncken? Seyt ihr eiter Giganten vnd Rimroden von Babylonien worden?

REGULA.

Nomina Magnatum, propter similia studia atque mores, sive virtutes aut vitia insignia, ad alios proverbialiter transferri solent. Ita hominem Tyrannum vocamus alterum Nimrodum; voluptuarium, alterum Sardanapalum; hominem libidinosum atque crudelem, alterum Neronem; eloquentem, alterum Ciceronem aut Demosthenem, appellamus.

DYNASTIA SECUNDA.

MONARCHA II. BELUS. SECTIO I. DE ORTV.

I.

CIrca Ortum notanda sunt duo: 1. Generatio. 2. Appellatio.

II.

I. GENERATIO. Belus, Graece *bh=los, natus est Babylone in arce regia patre Nimrodo et matre Rheâ; iuxta Berosum, et plerorumque Historicorum sententiam. At Reinerus Reineccius in Syntagm. Heroico. p. 51. statuit, Belum, alio nomine ARPHAXADUM dictum, fuisse Noae ex filio Semo nepotem. Alii vero statuunt, Belum fuisse Assurem, non ex stirpe Chami, sed Semi; eiusque filium fuisse. Verum hac de re in historia Nini fusius dicturi sumus.

III.

II. APPELLATIO. Circa Appellationem Beli tria sunt notanda: 1. o(mwnumi/a. 2. poluwnumi/a. 3. e)tumologi/a.

IV.

1. *o(mwnumi/a. Nomen Beli est aequivocum: nam accipitur proswpikw=s2, et pragmatikw=s2.

Quando vox Beli proswpikw=s2 accipitur, tum tribus distinctis personis tribuitur.

1. Belus, secundum communem Historicorum sententiam, fuit secundus Rex Babyloniorum, filius Nimrodi, et pater Nini: de quo h. l. agimus. II. Belus, cognomento Priscus, fuit Epaphi, vel (ut alii volunt) Neptuni et Libyes filius, cui Isis post Apidis mortem nupsit, regnante Athenis Cecrope. III. Belus fuit Rex Phoeniciae aut Tyriorum, pater Didonis. (quae proprio nomine apud Virgilium Elisa, h. e. Elisabeth appellatur, et Carthaginem condidit.) Qui Belus insignis Heros et Bellator fuit. Num Cyprios Phoenicum littus infestantes piraticâ subegit; ut est apud Virgilium lib. I. Aeneid.

—— Genitor tum Belus opimam
Vastabat Cyprum.

Alio nomine dicebatur Metres; uti Servius ait.

Quando vero vox Beli pragmatikw=s2, accipitur, tum duo notat. I. Belus est fluvius Syriae; ubi primo repertum fuisse vitrum, Plinius scribit lib. 5. c. 19. Iosephus lib. 1. Belli Iudaici, Stadiis, ait duobus a Ptolemaide Belum amnem distare, iuxta quem sepulchrum Memnonis sit, et vitrea, in rotunda valle, arena, quam venti ex circumdatis iugis convehant, inexhausta saeculis vi, sed ante omnia mirabili naturâ, mutandi alia quoque in vitrum, quae attigerit, metalla. II. Belus Stephano oppidum est Hispaniae, non procul ab Herculis columnis; idem fotassis cum eo, quod a Plinio Belon appellatur.

V.

2. *poluwnumi/a. Hic Belus poluw/numos fuit. Quia dictus fuit I. Belus. II. Iuppiter Belus, a Beroso et Sleidano in lib. de IV. Monarchiis de vita Beli. III. A. Cyrillo appellatur Arbelus. IV. A Reinero


page 22, image: s0094

Reineccio, vocatur Arphaxaddus. v. Ab aliis Assur, cognomento Belus, appellatur.

VI.

3. *e)tumologi/a. Hic Monarcha dictus est I. Belus, triplici de causa. I. Iuxta quosdam dicitur Belus a Babel, a)nadiplw/sei primae syllabae dempta. Quod nomen postea Regibus Babyloniis et Assyriis mansisse putant, sicut in Aegypto Pharanoes nuncupati sunt. II. Alii statuunt, quod dictus sit Belus, a
[Gap desc: Greek word]
ball, Dominus. Quoniam Subditieum pro Domino suo agnoverunt, non secus atque a Sorabis, Pannonibus, et Graecis vicinis, Rex *despo/ths2 appellatur. III. Alii putant, cum dici Belum a Bel, hoc est, a Sole: quia Sol ab Assyriis, Babyloniis atque Persis Bel vocatur. Nam illi vitâ functo templum erexerunt Babylonii, eumque divinis honoribus sunt prosequuti.

2. Dicitur Iuppiter Belus. Quia fuit Nimrodi, (sicut Historici communiter sentiunt) primogenitus. Ioves autem primogeniti appellabantur. De quo elegans locus Xenophontis est notandus, qui exstat in libro de Aequivocis Personarum, c. 1. ubi inquit: Saturni dicuntur familiarum nobilium Regum, qui urbes condiderunt, Serenissimi. Primogeniti eorum Ioves, et Iunones: Hercules vero, nepotes corum fortissimi: Patres Saturniorum Caeli: Uxores Rheae et Caelorum Vestae. Quot ergo Saturni, tot Caeli, Vestae, Rheae, Iunones, Ioves, Hercules.

SECTIO II. DE PROGRESSV.

VII.

In progressu triplicia Beli Acta veniunt notanda: I. OEconomica, II. Politica, III. Ecclesiastica.

I. ACTA OECONOMIC A.

VIII.

Belus matrimonio sibi iunctam habuit Uxorem lunonem, quae ipsi peperit filium in regno successorem Ninum.

II. ACTA POLITICA.

IX.

I. TEMPORE PACIS. Quoniam Belus literis operam dedit, atque sideralem scientiam excoluit, (Nam Diodorus Sicul. c. 28. scribit: Flamines, pro more Aegyptiorum impensis et omnibus publicis oneribus exemptos, quos Babylonii Chaldaeos appellant, Belum instituisse) ideoque parente procul dubio mitior, nec tam crudelis erga subditos fuit, iuxta illud Poetae.

—— Didicisse fideliter artes,
Emollit mores, nec sinite esse feros.

Quin potius leges ipsis atque statuta praecripsit, quibus in officio continerentur. Nam vixerunt sub co Babyloniorum Philosophi, Chaldaei appellati. Hisce in mandatis dabat Belus, ut subditis Leges et vivendi praecepta praescriberent. Unde Babyloniorum Nomothetae dicuntur in Pandectis, Titulo de Origin. iuris.

X.

II. TEMPORE BELLI. Belus bellacruenta gessit, regnumque suum late extendit ad Sarmatiam usque Europaeam; teste Sleidano, in lib. de IV. Monarchiis in vita Beli.

[Sarmatia Europaa locus ille est, quem hodie Poloni atque Gentes vicinae incolunt, quique nomen Sarmatarum etiamnunc retinent. Nomen habet Sarmatia ab incolis Sarmatis, qui a Graecis Sauromatae appellantur, q. d. Duces altitudinis, quia terra versus septentrionem in altum assurgit. Sauromatae autem, iuxta Criticorum opinionem, dicuntur ab oculis lacertarum. Nam sau=ros est lacerta, genus serpentis. Et o)/mma oculus.]

Deinde quoque versus ortum regni sui terminos propagaturus, bellum intulit Sagarum Regi Sabatio: quem tamen non ipse, sed Ninus filius, atque successor eius, devicit; sicut Berosus tradit.

Fuerunt autem Sagae primum sacerdotes Armenii, qui multiplicati possederunt postea omnem regionem Caspiam usque ad Bactrianos. Nomen Sagan idem est, quod Vates. Unde descendunt nomina Latina Saga et praesagium; et Germanicum Sägen / h. e. benedictio.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

XI.

Belus, Nimrodi ingressus vestigiis, cultum retinuit idoloatricum; qui sub eius Imperio tantopere crevit, ut post obitum pro Deo ab Assyriis coli coeperit. Reineccius, p. 51. Unde etiam a Beroso Iuppiter Belus appellatus est. Quia ei vitâ defuncto templum et statuam erexerunt Babylonii, eumque prae ceteris Diis tamquamlovem (a iuvando sic dictum) divinis honoribus affecerunt. Vide Arrian. lib. 3. et Lil. Gyraldum syntam. 11. Histor. Deor. p. 108. Plinius lib. 6. c. 26. etiam suo aevo Iovis Beli templum durasse refert, cum urbs alioquin in solitudinem rediisset. Huius templi etiam mentionem facit Pausanias in Atticis. A Cyrillo nominatur Arbelus, qui lib. 4. contra Iulian. haec de eo addit: Arbelus, vir superbus et arrogans, primus hominum


page 23, image: s0095

dicitur a subditis Deitatis nomen accepisse. Perseverarunt igitur Assyrii et finitimae illis Gentes, satrificantes ei, et adorantes, etc. Sic post diluvium et ignis cultum prima idololatria a statuis originem coepit. Epiphanius in Ancorato primam scortationem appellat; cuius haec sunt verba: Prima scortatio est cultus statuarum. Confer Petrum Gregov. Tholosan. lib. 12. de Republ. c. 18.

[Bel
[Gap desc: Greek word]
Vetustus, aut nihil, fuit idolum Babyloniorum, a Belo II. Babyloniorum Rege ortum; cui apud posteros statua erecta honores divini sunt exhibiti. Dictum fuit I. a
[Gap desc: Greek word]
baal, Drminus. Quin et diabolum honore divino affici voluisse, hodieque velle, cognitissimum. Vid. Tremell. et Iun. in Iesaiam. c. 46. v. 1. 11. Vel a Sole. Quia Sol ab Assyriis, Babyloniis et Persis pro Deo summo habitus et adoratus fuit. Vel (ut alii putant) idolum illud quod illi adorarunt, formam Solis habuit. Unde factum, ut temporibus Iosiae Regis, equi, currus et cultus Soli essent dicati Ierosolymis, superstitione invectâ per Assyrios. 2. Reg. 23. v. 11. Ab hoc idoloalia etiam idola, quae a multis Gentibus colebantur, nomen acceperunt. Hinc enim dictum est nomen Belial, sive Baal; qui erat Deus Sidoniorum. Num. 22. v. 41. Iudic. 6. v. 25, 28. Iudic 8. v. 33. 2. Reg. 3. v. 2. Beelzebub, Deus Accaren. 2 Reg. 1. v. 2, 3, 6, 16. Beelphegor, Deus Moabitarum. Num. 25. 3. 5. Deut. 4. 3. Iosu 22. 17. Psal. 106. v. 28. Heseae 9. v. 10 Denique idolum BEL crebro in scriptura nominatur; ut videre est apud Iesaiam c. 46. v. 1. apud Ieremiam c. 50. v. 2. c. 51. v. 44. Baruch 6. v. 40. Dan. 14. v. 2, 3, 5, 8, 9, 10, 13, 17, 21, 27. Hoc Idolum Beli Daniel propheta confregit. Dan. 14. v. 21.]

XII.

Deinde ad Acta Beli Ecclesiastica recte quoque possunt referri SCHOLASTICA, nempe, quod studia Philosophica sub ipso refloruerint. Unde scientiae sideralis inventor a Plinio lib. 6. c. 26. appellatur. Ortique sunt tunc temporis Babyloniorum Philasophi, CHALDEI, non ex artis, sed gentis vocabulo nominati; uti Cicero libro 1. de Divinat. scribit: Quamvis Philo contrarium statuat, uti mox dicemus. Habitarunt illi ad Tigridis et Euphratis confluentem, sine dubio in urbe Seleucia, quam illo loco sitam fuisse Chorographi tradunt. Confer Historiam Nimrodi §. 18. Ludos ibi aperuerunt literarios, in quibus studium, cumprimis Astronomicum et Astrologicum, excoluerunt. Nam propter planiciem magnitudinemque regionis, quam incolebant, cum caelum ex omni parte patens atque apertum intuerentur, traiectiones motusque stellarum observaverunt. Quibus notatis, quid ubique significaretur, memoriae prodiderunt. Eâque diuturnâ siderum observatione scientiam putantur effecisse, ut praedici posset, quid cuique eventurum, et quo quisque fato natus esset: sicut Cicero lib. 1. de Divinat. scribit. Unde Philo statuit, Chaldaeos nomen trahere a
[Gap desc: Greek word]
Chaldim, quae vox aequabilitatem sonat. Et haec notatio cultam a Chaldaeis sideralem scientiam, et aequabilem orbium caelestium motum spectat. Et sic est nomen non tantum gentis, sed etiam artis et professionis.

Chaldaei dicti sunt;

1.
[Gap desc: Greek word]
Chaldaei; a
[Gap desc: Greek word]
Cesed filio Nachor ex Melcha, Gen. 22. v. 21. a quo sunt prosati. Et hi occuparunt regionem Babyloniam, quae ab ipsis dicitur
[Gap desc: Greek words]
Terra Chaldaeorum. Hieronymus Chasdim interpretatur, quasi Daemones. Accepit
[Gap desc: Greek word]
sicut: et Daemon. Et sic est nomen Gentis. Gen. 11. v. 28. Ur Chasdim, hoc est, Chaldaeorum.

2.
[Gap desc: Greek word]
, mutato
[Gap desc: Greek word]
in
[Gap desc: Greek word]
Chaldim, Chaldaeiab aequabilitate dicuntur, uti ex Philone notavimus; et sic est nomen artis atque professionis. Quia Chaldaei Astronomiam iudiciariam invenerunt: et tantum hac in arte valuerunt, ut ab illis
[Gap desc: Greek word]
Chaldaei fuerint appellati omnes Mathematici, Genethliaci, Magi, etc. qui hanc artem profitebantur, quamvis in seiunctissimis regionibus oriundi essent. Ita accipitur Dan. 2. v. 2.

SECTIO III. DE EGRESSV.

XIII.

BElus iuxta Africanum incepit regnare in Assyria anno post diluvium 194, et regnavit annos 55. Moritur anno M. 1908. Vel iuxta laios, regnavit annos 62 vel 65. Reiner. Reinecc. in Syntagm. Heroic. p. 51. Dress. part. 1. Isag. Millen 11. p. 107.

Mortuus est anno regni 55, iuxta Africanum et Calvisium: iuxta Reineccium et Dresserum anno 62, vel 65.

XIV. De sepulchro Beli.

Aelianus lib. 13. c. 3. ex Herodoti lib. 3. scribit, quod ipse vita functus in urna vitrea in oleo collocatus fuerit. Astabat urnae columella, in qua scriptuna continebatur, eum, qui sepulchrum aperuisset, neque tatim replevisset urnam, (non enim plena fuit urna, sed vacuum a summis labris fere palmae spatium habuit) pesfime habiturum. Quo lecto Xerxes, qui sepulchrum aperuerat, expavit, et oleum celerrime iusfit infundi, non tamen impletum. Qui iterum infundi iussit, sed ne sic quidem incrementum cepit, donec frustratus omni labore infundendi cessaret, clausoque monumento, summa cum maestitia discederet.

Neque vero falsum eum habuerunt, quorum


page 24, image: s0096

praenuntia fuerat columna. Nam quinquaginta myriadum exercitu adversus Graecos conscripto, magnam cladem accepit, reversusque turpissimâ morte vitam finivit, noctu in strato a propria filia peremptus. Strabo de eodem Beli sepulchro ita scribit: Horti (inquit) super flumine sunt, ubi etiam Beli sepultura est, nunc eruta; quam Xerxes eruit, ut fertur. Ea pyramis erat quadrata, ex latere coctili tructa, stadii altitudine, cuius quodque latus stadium obtinebat. Hanc Alexander Magnus reparare voluit; sed cum multi laboris esset et multi temporis, (nam solum ad expurgandam terram 10000 hominum duobus mensibus opus erat,) quod inceperat, perficere non valuit. Ilico enim morbus et mors subsequuta est, etc.

MONARCHA III. NINUS.

CAPUT I. DEORTV.

I.

TErtius Monarchiae I. Rex fuit Ninus, Graece *ni=nos, qui Belo successit anno 1905, iuxta Sethum Calvis. Chron. p. 5. iuxta Dress. vero in parte II. Isag. Histor. Millen. p. 108. anno M. 1908.

II.

Nomen Ninus est aequivocum, et dittw=s2 usurpatur.

1. *topikw=s2 pro Civitate. Nam Civitas Ninive a Suida Ninoe, a Ptolemaeo vero et omnibus fere Geographis Ninus appellatur. Vide Plin. lib. 6. c. 26. et Strabonem in principio libri 26.

2. *proswpikw=s2. Sic est nomen proprium tertii Monarchae Chaldaeorum; de quo h. l. agimus.

III.

De persona et ortu Nini quinque diversae apud Historicos opiniones exstant.

1. Mercator in Chronologia sua contra Ammianum Berosum demonstrare conatur, Nimrodum fuisse illum ipsum, quem Graeci et Latini vocant Ninum. Quia (inquit) omnia quae de utroque dicumtur, mirifice inter se congruunt. Nam sicut de Nimrodo dicit Moses, quod primus in terra potens fuerit: Gen. 10. 9. idem Iustinus Historicus de Nino affirmat. Deinde Moses Gen. 10. 9, 10. de nimrodo dicit, illum non contentum suo Regno, egressum ex terra Assur, aliena Regna quaesivisse, et invasisse Assuriam, et Niniven urbem maximam condidisse. Haec ipsa quoque de Nino tradiderunt cum alii, tum Diodorus Siculus lib. 3. Haec ille.

2. Alii statuunt, quod Ninus fuerit filius Nimrodi, sive Beli: et hi Nimrodum atque Belum pro eodem habent. In hac opinione sunt Bellarm. in Chronolog. p. 3. et 5. Perer. comment. in Genes. p. 403. et in Comment. in Daniel. p. 351. Augustinus Torniellus in Annalibus sacris p. 135. et alii.

3. Alii statuunt, quod Ninus ex stirpe Chami oriundus filius Beli, et nepos Nimrodi fuerit. In qua sententia est Ammianus Berosus lib. 4. et 5. Antiq. Chaldaicar. ubi scribit: Nimrodum alio nomine dictum esse Saturnum primum, et patrem fuisse Iovis Beli, avumque Nini, primi Assyriorum Monarchae, nepotem autem Chus, etc. Berosi sententiam sequuntur plerique Historiei tum Veteres, ut Archilochus et Metasthenes; tum recentes, ut Sleidanus in lib. de 4. Monarch. Eâdem de re exstat Nini Epitaphium apud Xenophontem in lib. de Aequivocis; quod infra vide §. 14.

4. Quidam statuunt, hunc Ninum non fuisse de stirpe Chami, h. e. Beli filium et Nimrodi nepotem, sed eum fuisse de stirpe SEMI; et dici Assurem, cognomento Ninum. Iuxta quorum sententiam tertius Monarcha est Assur, cognomento Ninus, filius Semi, et frater Arphaxadi sive Beli. In hac sententia est Reinerus Reineccius in Syntagm. Heroico, p. 47. ubi ita scribit: Eo in eorum sententiam, quibus Ninus Assur est. Cur enim a sacrarum literarum auctoritate manifesta discederemus? In quibus quod relictum, e circumstantiis quibusdam omissis sustulit interpretando Iosephus. Et Suidas inter cetera inquit: Assyrii dicuntur ab Assur filio Sem, nepote Noae, qui Assur primus urbem magnam, Niniven postea dictam, condidit. De eodem ita Eucherius commentans in c. 10. Gen. Assur (unde Assyrii) non fuit in filiis Cham. Idem inculcat D. August. lib. 16. de Civit. Dei. Sed in filiis Sem reperitur. Unde apparet de progenie Sem exortos, qui postea regnum Gigantisillius (Nimrodi) obtinerent.

5. Alii statuunt, Ninum fuisse de stirpe Semi, sed Assuris filium et Semi nepotem. Et hi nituntur auctoritate Mosis, qui scribit Gen. 10. 11. E terra Sinear (h. e. c. Chaldaea) egressum esse Assur, et aedificasse Niniven. Ubi nonnulli Theologi statuunt, Assurem Semi filium idololatriae Nimordicae odio e Babylone abiisse, atque urbem Niniven condidisse, ut vera Dei religio in ea conservaretur; sicut ex historia Ionae notum est, religionis et cultûs divini reliquias in illa remansisse. Et verisimile esse aiunt, Assurem a filio Nino urbi Ninives nomen imposuisse: sicut etiam Cain urbem, quam condidit,


page 25, image: s0097

Henochiam a filio suo Henoch denominavit. Gen. 4. Vide D. Augustinum lib. 16. de Civit. Dei. c. 3.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

IV.

INprogressu tria sunt notanda: I. Acta OEconomi- II. Politica. III. Ecclesiastica.

I. ACTA OECONOMICA.

V.

Nino Diodorus Siculus duas uxores tribuit: Unam a)nw/numon, quae ei filiam nomine Sosanen peperit: Alteram vero SEMIRAMIDEM, quae dato arcis Regiae Zoroastris munitissimae capiendae consilio, Nino innotuit: Ideoque eam ob singularem sapientiam et admirandam formae elegantiam amare occoepit, maritoque Menoni ereptam ad se transtulit, proque uxore habuit, et ex ea filium Ninyam suscepit.

II. ACTA POLITICA.

VI.

I. Regni Assyriaci fundatio.

Ninus Niniven a patre suo Assure vel Belo inchatam absolvit; eamque regiam suam sedem esse voluit, ut adversus Chamitarum violentiam in ca defendere sesuosque posset. Distabat illa Ierosolymis 171 milliaribus, a Babylone 30 milliaribus. Haec metropolis valde magnifica erat. Nam 480 stadia in circuitu habebat, et 1500 turres in orbem continuit: moenia erant centenûm pedum altitudine: latitudine vero tantâ, ut nurorum fastigia ternis essent plaustris pervia. Ionas Propheta c. 3. v. 2, 3. vocat Niniven Civitatem illam magnam. Item Civitatem Dei, Ebraeorum more, qui illa, quae aliquo in genere excellunt, vel quantitate vel qualitate, DIVINA appellare solent. Ita Paradisus dicitur Hortus Dei, h. e. amoenissimus et fertilissimus. Montes Dei Psal. 36. 7. dicuntur montea maximi. Cedri Dei dicuntur arbores maximae atque altissimae. Psal. 104. 16. Et addit Ionas, quod Ninive fuerit magna itinere trium dierum. Quae verba quidam intelligunt de urbis transitu sive discursu per omnes plateas et vicos, hoc sensu: quod si quis eam voluerit totam per omnes plateas discursu perlustrare, illi opus fuerit triduo. Atque hi considerant vocem
[Gap desc: Greek word]
Mahalach, ambulationem. Sed possunt quoque haec verba intelligi de magnitudine urbis, eiusque ambitu, hoc sensu: quod videlicet urbs Ninive tam magna atque ampla fuerit, ut trium dierum iter fuerit unius portae ad alteram spatium. Nam in circuitu 480 stadia (sicut Diodorus Siculus lib. 2. scribit) h. e. 15 milliaria Germanica habuit; uti ex Herodoti lib. 1. Dresserus Millen 11. p. 111. refert: ubi tamen per iter unius diei intelligendum est, non quantum eques uno die possit conficere, ac ne quantum pedes quispiam festinando emetiri queat; sed quod commode a quolibet peragi possit: sicut ICti (Titulo de Verbor signification.) in singulos dies definiunt vicena passuum milia. Unde facile aestimari potest, quam magnifica, imo (ut Ionas Prophetaloquitur,) quam divina huius metropolis regni Assyriaci, quam Assur inchoavit et Ninus consummavit, magnificentia fuerit.

*po/ris1ma.

Unde patet errare Calvinum, Franciscum Iunium, Pareum, Piscatorem, Tossanum, aliosque, qui non Assurem atque Ninum, sed Nimrodum regni Assyriaci auctorem et fundatorem esse statuunt; illud probare satagentes ex loco toties citato Gen. 10. v. 11. Ex terra Sinear, h. e. Chaldaeâ egressus est Assur, et aedificavit Niniven. Ubi vocem Assur accipiunt non proswpikw=s2, de Assuris vel Nini (ut quibusdam placet) personâ; sed topikw=s2, h. e. de regione Assyria, in quam profectus sit non Assur, sed Nimrod, ibique civitatem illam magnam Niniven aedificaverit: ac proinde ille fundator regni Assyriaci dicendus sit. Verum hunc errorem in Historia Nimrodi cap. 2. §. 20. refutavimus.

VII.

II. Monarchiaeprimae amplificatio.

Nam Ninus regnum Babylonicum cum Assyriaco coniunxit, atque ita a)ci/wma Monarchicum a Babyloniis ad Assyrios transtulit. Dresser. Isag. Histor. Mill. 11. p. 108.

Quod ut melius intelligatur, occasionem et rationem huius facti paulo altius repetemus.

Vero consentanea est sententia eorum Historicorum, qui statuunt, Belum fuisse Assurem Semi filium, qui defuncto Nimrodo, regnum Chaldaicum ad suam stirpem revocavit, atque sic in integrum quasi restituit. Nam sicut Cham, ita etiam NIMROD non contentus fuit Africaesuae Imperio, quod pater illis in Meridie assignaverat; sed in Oriente quoque dominatus est, ibidemque in illa regione et mundi parte, quae erat posteritati Sem in Asia deputata et assignata, vi et armis Babylonem, in alieno nempe territorio, aedificavit, seque Monarcham constituit. Huius insolentiae pertaesus Assur, sive BELUS, defuncto Nimrodo alienigenâ,


page 26, image: s0098

imperium recuperavit, et regnum Chaldaicum in integrum restituit, seque Monarcham in solo patrio constituit, ac BABYLONEM metropolin Chaldaeae occupavit. Mortuo autem Belo vel Assure, successit filius eius NINUS, qui Babylonem, quam aedificarat atque inhabitaverat Nimrod alienigena, inhabitare noluit, neque sede eam Monarchica amplius dignatus est; sed sedem Regni in Assyriam (a patre Assure sic dictam) in metropolin Niniven, a suo nomine (NINO) appellatam, transtulit. Hinc Africanus scribit, quod Belus primus rex Assyriorum anno 29 regni sui (Assyriaci) anno M. 1878 Babylonios vicerit, atque illud Regnum cum suo coniunxerit: cui Ninus filius eius postea successerit. Sethus Calvisius Chron. p. 5. et 78. Quare iuxta Africani sententiam Belus est Assur, et Ninus filius eius.

Et haec est occasio, qua a)ci/wma Monarchicum a Chaldaeis ad Assyrios per Assurem atque Ninum translatum fuit. Ergo, quemadmodum Monarchia haec primum a regione principali Chaldaea, CHALDAICA, a metropoli vero eius Babylonia, BABYLONICA dicta fuit: Ita postea a principali regione, nempe Assyria dicta est ASSYRIACA. Interim tamen Monarchia Chaldaica seu Babylonica, et Assyriaca, est una Monarchia. Neque enim gens Chaldaica et Assyriaca distincta alia et peculiaria regna habuerunt, sed alternatim potentiam regiam sive Monarchicam possederunt. Nam Assyrii, postquam summa potentia ad eos translata fuit, et Niniven et Babylonem tenuerunt.

*po/ris1ma.

Atque hinc patet, quomodo Sleidani aliorumque Historicorum verba intelligenda sint, qui scribunt: Ninum productis longe lateque finibus Monarchiam primum omnium copisse, vid elicet respectu Monarchiae Assyriacae. Siquidem hic Ninus fuit primus Assyriae rex, qui Monarchiam Chaldaicam in regionem Assyriacam (a patris sui nomine denominatam) transtulit. Unde Iustinus ait: Ninum fuisse Assyriorum REGEM PRIMUM. Similiter Berosus scribit: Ninum primum omnium regnum Babylonicum PROPAGASSE, h. e. in aliam regionem transtulisse et amplificasse. Unde colligitur, quod non Nimrod silius Chami, sed Ninus, primus Imperii Assyriaci auctor et fundator fuerit.

VIII.

Praeterea varia bella Ninus gessit, ilsque imperium suum amplificavit.

Primo, ardore imperandi flagrans, versus MERIDIEM finitimis bella intulit, et usque ad Libyae rerminos, rudes ad resistendum populos domuit. Iustin. lib. 1. Longe enim maiore vi atque ardore bella gessit, quam ante ipsum factum erat. Nam, auctore Diodoro Siculo, in exercitu duxit decies fepries centena milia peditum, ducenta milia equitum, et decies mille atque sexcentos currus falcatos, qur ita erant facti, ut utrinque falces prominerent, quibus hostium exercitus dissipabatur pariter atque trucidabatur. Hanc itaque vim insolitam, cum ferre hostes non possent, nullo negotio fere superati sunt. Orosius l. 2. cap. 10.

IX.

Deinde domitis ad Meridiem populis, versus ORIENTEM regressus est, totiusque Orientis populos sibi subiecit. (nam proxima quaeque victoria instrumentum sequentis esse solet; uti Iustinus l. 1. scribit.) Inter quos regem Sagarum SABACIUM, contra quem pater eius bellum moverat, devicit. Confer Reusn. Chronolog. p. 179.

X.

Tandem anno M. 1954. expeditionem suscepit contra ZOROASTREM (quem Ctesias Oxiatten vocat) Bactrianorum Regem. (qui primus dicitur Magicas artes invenisse, et siderum motus curiosius observasse.) Quae expeditio licet initio infelix esset, tamen audentius eam renovavit; et virtute Semiramidis, quae arcis regiae Zoroastris munitissimae capiendae strategema invenit, Zoroastrem regem vicit, inque suam potestatem redegit. Vide Diodorum Siculum lib. 2. et Arnobium lib. 5. Unde potentia eius in immensum crevit, adeo ut Orosio atque Plutarcho Rex magnus dicatur.

III ACTA ECCLESIASTICA.

XI.

Ninus Antecessores suos superstitione vicit. Praeter enim IGNIS cultum, qui sub Nimrodo coeperat, (uti in Historia Nimrodi diximus) ipse IDOLA et STATUAS introduxit. Nam patri Belo in regno succedens, seu ut divinâ natus stirpe videretur, seu pietate motus, ut et memoriam defuncti patris coleret, seu, quod magis credam, instinctu mali Genii, parentem consecrat, eidem divinos defert honores, et ab omnibus deferri publico edicto iubet. Templum quoque (cuius Plinius meminit) in media Babylone exstruxit, inque eo statuam patris posuit atque dedicavit, quae ab omnibus velut Deus adoraretur; additis privilegiis magnis, ut cultus vel adorationis causa eo qui venirent, a quibusvis etiam sceleribus gravissimis absolverentur Hincfactum, ut


page 27, image: s0099

flagitiis quotquot conspurcati essent, magno ibi numero confluerent, velut ad commune quoddam asylum. Praeterea diaboli, spiritus illi desertores, divinitatis affectatores, (ut Aventinus lib. 1. Annal. Boioar. p. 9. loquitur,) simulacris illapsi, ut honores sibi Deorum vendicarent, multa signa et prodigia mendacia (uti Paulus 2 Thessalon. 2. v. 9. loquitur) ibidem ediderunt, fallendisque hominibus responsa ex statuis dederunt, sub nominibus mortuorum viventibus imponentes.

Lyra locum Sapientiae cap. 14. vers. 12, 13, 15. (cuius haec sunt verba: Praetipua species fornicationis est inventio idolorum, et adinventio illorum corruptio vitae est: neque enim erant ab initio, neque erunt in perpetuum. Acerbo enim luctu dolens pater, cito sibi rapti filii fecit imaginem, et illum, qui tunc quasi homo mortuus fuerat, nunc tamquam Deum colere coepit, et constituit inter servos suos sacra et sacrificia.) de BELO interpretatur, additque: Beli filius Ninus patris sui defuncti imaginem in arce regia constituit, ut delinquentibus asylum esset, et quicumque ad illud confugissent, iis delictorum veniam, ob reverentiam erga patrem, fecit. Et hoc exemplum alii etiam postea sequuti sunt. Unde factum est, ut idololatria longe lateque grassari inciperet. Hoc vero idolum sub nomine BAAL Prophetae passim in scriptis suis damanant, postquam eius cultus adipsum quoque Dei populum penetraverat. Cultus illius describitur in Apocrypho Danielis de Bdo Babylonis.

CAPUT III. DE EGRESSV.

XII.

DE mortis genere, quo Ninus occubuerit, Historici inter se non consentiunt.

1. Quidam sentiunt, eum occubuisse FORIS in urbis cuiusdam oppugnatione ex ictu sagittae, et regnum Semiramidi reliquisse, cum regnasset annos 52. Orosius, Reineccius in Syntagm. Heroico, p. 52. Reusnerus Chronico p. 181. scribit, illum in bello Bactriano interiisse.

2. Diodorus vero Siculus aliique scribunt, cum DOMI periisse, et quidem iussu Reginae Semiramidis coniugis suae interfectum esse. Cuius rei a)formh\n Dresserus Millen. 11. p. 109. ita describit: Imposuit aliquando Ninus uxori vel concubinae suae Semiramidi, petenti coronam regiam, potestatemque omnem regnandi ad diem unum, vel, ut alii scribunt, ad dies quinque, concessit. Hac acceptâ, Semiramis Ninum in carcerem coniecit, vel (ut alii scribunt) a satellitibus occidi iussit.

XIII.

EPITAPHIUM in columna excisum, Nino a Semiramide positum fuisse hoc, Xenophon in lib. de Aequivocis refert:

Mihi Pater IUPITER BELUS. Avus SATURNUS BABYLONIUS (hoc est, Nimrod.) Proavus CHUS, SATUR NUS AETHIOPS. Abavus, SATURNUS AECYPTIUS (Cham.) Atavus, COELUS, PHOENIX OGYGES. (h. e. Noah.) Ab Ogyge ad meum Avum sollustravit mundum semel ac tricies et centies: ab avo ad Patrem (sc. Iovem Belum) sexies et quinquagies: a Patre sexies bis.

Postea subscriptum fuit:

Columnam, Templum, Statuam, Iovi Belo socero, et matri Rheae in hoc Olympo Semir amis dicavis.

MONARCHA IV. SEMIRAMIS.

CAPUT I. DE ORTV.

I.

CIrca ORTUM Semiramidis duo veniunt notanda: 1. Origo. 2. Appellatio.

II.

PRIMO: DEORIGINE Semiramidis Historici variant.

1. Diodorus Siculus scribit, eam fuisse Ascalonitam, h. e. ex Ascalone oppido Syriae oriundam.

2. Reineccius vero in Syntagmate Heroico p. 47. statuit, eam a Semoprosatam, dum ita scribit: Amplectimur, quod aliqui adstruunt, Semiramidem genitam patre Semo. Nam, praeterquam quod nomen ipsum istuc alludit, etiam Diodorus Siculus lib. 2. c. 2. altorem eius SIMMAM facit, quod est depravatum nomen SEM.

III.

SECUNDO: APPELLATIO. Diodorus Siculus scribit cam Semiramidem a columbis aliricibus dictam. Nam Assyrii columbam Semiramidem vocant; uti modo plenius dicturis sumus.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

IV.

INprogressu tria sunt notanda: 1. Acta occonomica. 2. Politica. 3. Ecclesiastica.


page 28, image: s0100

V. I. ACTA OECONOMICA.

I. EDUCATIO. De educatione Semiramidis Diodrus Siculus ita scribit: Exposita fuit infans, et ab avibus educata, quae alis eam foventes enutrierunt lacte coagulato, e proximis pastorum mappalibus rapto. Pastores tandem repertam Praesidi regio donarunt; qui liberis carens, filiae loco eam suscepit, et ab avibus altricibus, linguâ Assyriorum, Semiramidem appellavit.

VI.

II. CONIUGII RATIO. Coniugium Semiramidis fuit geminum.

Primum coniugium illi fuit cum Menone, supremo Nini Praefecto, cui Praeses regius cam a pastoribus dono acceptam nuptui clocavit. Huic Menoni Semiramis duos liberos Iapetem et Idaspem enixa est. Reineccius Syntagm. Heroico p. 53.

Secundum coniugium ei fuit cum Nino, tertio Assyriorum Rege. Cuius coniugii ineundi occasio haec fuit. Cum Meno maritus eius sequutus esset Ninum in bello contra Bactrianos, Semiramis femina virtute heroicâ et formae venustate praecellens, maritum insequuta, Nino innotuit ex eo, quod arcis regiae Zoroastris munitissimae capiendae consilium reperisset. Ideoque Ninus eam in coniugem poposcit, et marito Menone, ex quadm amoris impatientia, sponte vitam abrumpente, protinus ducta ab eo est, eamque, ob formae elegantiam et ingenii atque leporis excellentiam, in deliciis habuit et supra modum dilexit.

VII.

III. VIDUITAS et LIBIDO. Post interitum autem Nini alii marito haud nupsit, verita ne de imperio deturbaretur. Interim a varia nefandaque libidine haud abstinuit. Nam viros hinc inde conquirebat, quorum turpi concubitu abuteretur, eosque postmodum e medio clam sustulit, ne flagitium emanaret.

VIII.

Tandem filii quoque concubitum impudente petiit: quem ut obtineret, legem tulisse fertur, quâ permitteretur parentibus cum liberis coire, vel cognatis (ut Orosius habet) cognatas in uxores ducere.

IX.

Equum etiam a Semiramide adamatum esse, usque ad coitum, Iuba auctor est; referente Plinio lib. 8. c. 42.

X.

In omnem praeterea luxum effusam fuisse Semiramidem, partim ex splendia urbis Babylonis et murorum eius atque Obelisci structurâ; partim inde constat, quod Cyrus secundae Monarchiae fundator, devictâ Asiâ, inter vasa aurea et argentea reliqua, invenit Semiramidis craterem, cuius pondus 15 talenta continebat, hoc est, florenorum circiter 18000. Plinius lib. 33. c. 3.

XI.

Semiramis quoque prima eunuchis usa fuit. De quibus Claudianus ita scribit:

Hos fecêre manus, seu prima Semiramis astu
Assyriis mentita virum, ne vocis acutae
Mollicies levesque genae se prodere possent:
Hos sibi coniunxit similes: seu percita ferro
Luxuries vetuit nasci lanuginis umbram;
Servatoque diu puerili flore, coegit
Arte retardatam Veneri servire iuventam.

Usus.

REGULA. Saepe compellit amor illicitus, ad per fidiam proditionemque manifestam. Franciscus Patrit. lib. 4. de Regno, Tit. XI. p. 258.

Exempla.

I. Laodice, Mithridatis Regis soror atque coniux, tam impie in adulterii amores exarsit, ut redeunti ex longa militia viro, quasi illum festis epulis laetoque convivio exciperet, venenum miscuerit, a quo ex consuetudine noti antidoti vix evasit.

II. Albertus Landgravius Thuringiae, etsi ex Margareta, filia Friderici II. Imperatoris, duo ipsi geniti essent filii, Fridericus et Dithmannus: tamen spretâ coniuge pudicâ, et matre pulcherrimorum filiorum, insano pellicis adeo exarsit amore, ut etiam coniugem castissimam odisse inciperet, eiusque vitae insidias strueret. Ac tandem adortus mulionem, qui custos erat mularum vehentium aquam in arcem Isenacensem, petiit ab eo, ut interficeret coniugem filiam Imperatoris. (Nondum enim Germanis venena nota erant.) Mulio metuens, ne, si recusaret, interficeretur ipse, simulat se Principi obtemperaturum esse. Verum ille Dominae rem totam exponit: Cui Consiliarii sunt auctores, ut fugâ saluti suae quamprimum consuleret: Quae, tametsi aegre a complexu dulcissimorum liberorum divelli se pateretur, tamen tandem consensit; atque ita cruentas perfidi mariti manus evasit. Philipp. Melanchth. tom. III. Declamation. pag. 120. et seqq.

III. Ita quoque Semiramis tanti nominis Regina, quae virtutibus heroicis, rebusque gestis, omnes


page 29, image: s0101

Reges Assyriorum anteivit, vidua cum esset, insani amoris aestu accensa, eos ex militibus suis eligebat, quos formâ et robore praestantiores esse cernebat; et eosdem aliquandiu in deliciis habitos tandem necabat, ne stuprum secum commissum aliis proderent. Vide Francisc. Patrit. in loco antea allegato, p. 258.

II. ACTA POLITICA.

XII.

I. IMPERII OCCUP ATIO. Postinteritum Nini mariti, Semiramis ei in Imperio successit. Quia Ninyas filius adhuc impubis erat.

Quo medio vero ad Imperium pervenerit, non eadem est Historicorum narratio.

Primo: Quidam putant eam per media legitima ad regnum pervenisse. Nam ita scribit Reinecc. in Syntagm. Heroico p. 48. Semiramis neque parricidio, neque fraude, (quasi post Nini mortem sexum mentita fuerit vitilem, et se Nini filium esse simularit; uti Iustinus scribit) sed legato, seu ex testamento regnum adiit.

Deinde: Quidam scribunt, cam per media illegitima, hoc est, non cum laude, sed cum fraude; non candide, sed callide ad regnum pervenisse. Iustinus lib. 1. refert, eam sexum virilem mentitam, pro Nini filio sese venditasse, atque ita puerum creditam, successionis titulo Imperium suscepisse. Diodorus Siculus diligens antiquitatis scrutator, lib. 2. ex Athenaeo, rem aliter narrat, suamque narrationem apud plerosque, inprimis vero Graecos Scriptores receptam esse affirmat. Ea vero sic se habet. Semiramis, astuta et ambitiosa mulier, aliquando inter ceteros sermones hunc quoque iniecit apud Regem; teneri se miro cuiusdam rei desiderio, quam nec exponere, nec sperareob magnitudinem ausit. Rex non metuens insidias, protinus eam proloqui iubet, quid optet. Illa petiit stolam regiam, et Asiae imperium ad quinque dies. Quo impetrato, sceptro regnis stolaque regia sumptis, primâ die splendidum convivium paravit, ac Principes omnes adegit, Nino sic volente, ut sibi tamquam Reginae parerent. Secundâ die, cum populares iam et primarii eam ut Reginam colerent, ipsaque cunctorum potens esset, principio Satellitum pertentans animos moderate quaedam iussit: at postquam vidit eos nihil refragari, alacriterque obire mandata; capere eos Ninum, mox vincire, et tandem necare mandavit. Ita Ninus illecebris atque insidiis Semiramidis uxoris suae periit, et ipsa regno Assyriorum potita, totius Asiae dominatum occupavit.

AXIOMA POLITICUM. Multiper astum atque iocum pervencrunt ad imperium sive regnum.

EXEMPLA.

1. Per astum Semiramis, (uti modo diximus) et

2. Lescus Princeps Poloniae ad imperium pervenerunt: de quo Iohannes Herbottus in Chron. Polon. lib. 1. cap. 8. Premistao, inquit, vitâ functo, exoritur nova de Principatu contentio: cumque nullus appareret ambiendi modus atque finis, placuit rem fortunae committere. Indictus est itaque ad certam diem maculosorum equorum cursus: qui primus ad metam pervenisset, eius Dominus Princeps ut esset. Erigitur meta ad Prandinicum amnem: effunditur ad spectaculum ingens hominum multitudo. Ibi Lescus quispiam competitorum unus, cum stadium vafro consilio (straverat enim clam in sabulo ferreos acutos stylos, quibus currentium equorum pedes irretiret) impedivisset, primus ad metam, obliquo et minime impedito tramite, pervenit. Munierat autem et equi sui calces ferreis soleis, ut, si forte cum impetu currens, in eos incidisset, non offenderet in stylis, cum omnes omnium alio. um equi, de more illius temporis, soleas nullas haberent. Illius itaque rei prorsus ignaris omnibus, et miraculo attonitis, iamque victorem et Principem (quasi divinitus sibi oblatum) Lescum proclamantibus, techna deprehenditur; protrahitur Lescus in medium, convincitur, damnatur, discerpitur.

3. Similiter Iustinus lib. 18. Historiar, lepidam recenset Historiam de Stratonis servo, qui solem orientem in occidente perquam illustri strategemate quaerens ac inveniens, hoc ipso regnum consequutus est. Historia ita sese habet. Tyriorum servi, dominis omnique libero populo trucidatis, Regem electuri processere in campum ante lucem, conditione positâ, ut qui solem orientem primus vidisset, uti Diis gratios, Rex esset. Ibi ceteris in orientem obversis, Stratonis servus, qui minus ingenio truci, Dominum servarat, absconderatque, spectabat eiusdem monitu occidentem: irridentibus ceteris, quod in occasu quaereretur ortus. Adventante die, in editissimis urbis fastigiis solem ille fulgentem vidit, non adhuc ortum aliis, manuque indicavit: atque hoc facto Rex proclamatus est.

4. De Regilliano videamus quae narret Trebellius Pollio in Hist. XXX. Tyrann. n. IX. Mirabile (inquit) videatur, si, quae origo huius imperii fuit, declaretur, militari ioco regna promeruisse. Nam cum


page 30, image: s0102

Ducatum in Illyrico gerens, milites quosdam secum in cena haberet, adstitit Valerianus Tribunus, qui diceret: Regilliani nomen unde credimus dictum? Alius continuo: Credimus, quod a regno. Tum is, qui aderat Scholasticus, coepit quasi Grammaticaliter declinare, Rex, Regis, REgi, Regillianus. Milites (ut est hominum genus, pronum ad ea, quae cogitant) dixerunt: Ergo potest Rex esse. Item alius: Ergo potest nos regere. Item alius: Deus tibi Regis nomen imposuit. Quid multa? His dictis, quum aliâ die mane processisset, a Principibus Imperator est salutatus. Ita, quod aliis vel audacia, vel iudicium detulit, huic iocularis astutia.

XIII.

II. Regni administratio. Circa hanc notanda sunt Acta duplicia. 1. Togata. 2. Bellica.

XIV.

1. ACTA TOGATA. Semiramis, occiso a se Nino marito, Babylonem delegit Regiam, quam situs loci. Euphratis alluvio, terraeque bonitas maxime commendabat. Hanc in urbis formam redactam mirifice exornavit et amplificavit. Ita enim intelligendi sunt Historici, Strabo lib. 16. Mela lib. 2. c. 11. Iustinus lib. 1. item Propertius lib. 3. Eleg. qui eam a Semiramide conditam scribunt. Siquidem primus eius auctor Nimrodus fuit; et haec urbs Babylon, a Babel, hoc est, a linguarum confusione sic dicta est: uti ex Gen. 10. patet. Postea vero a Semiramide est instaurata et amplificata, moenibus ac hortis pensilibus, temploque ac duplici REgiâ maxime fuit admirabilis, campi planicie undique conspicua, naturâ loci valde iucunda. Arcnitectos Semiramis undiquaque accersivit, et, teste Diodoro Siculo, ter decies centena hominum milia ad hanc urbem perficiendam adhibuit Ambitu suo continuit sexaginta milia passuum, iuxta Plin. l. 6. c. 26. Solinum c. 6. et Herodotum lib. 1. hoc est, milliaria Italica 60, seu communia Germanica 15. Muri, qui coctili latere et infuso bitumine compacti, et quasi revincti erant, pedibus 200 alti, et 50 pedibus lati, ita ut quadrigae sibi invicem occurrentes facile pertransire possent. A fronte murorum 100 portae aeneae erant; sicut Herodotus scribit. Et haec omnia, quod mireris, uno anno absoluta a rer decies centenis hominum milibus, (ut antea diximus) urgente Semiramide, tantâque prudentiâ opus dirigente, ut, cûm fuerint tot stadia in circuitu, quot anni dies, tantum adhibuerit operariorum numerum, quantus uni stadio singulis diebus perficiendo sufficeret. Mirus fuit huius urbis ornatus, magna rerum omnium affiventia. Euphrates in utraque ripâ interceptus muro trecentorum sexaginta stadiorum, pari moenium urbis altitudine et latitudine medius urbem secuit. Qui dum ad Meridiem labitur, quâ parte angustior est, nempe stadiorum quinque, ponte iunctus est testudineo, triginta pedum latitudine, columnis pedibus invicem duodenis distantibus, summâ arte in profundo iactis, lapidibusque uncis ferreis, immixto iuncturis plumbo liquefacto, coniunctis, et praepositis ponti angulis robustissimis, qui impetum fluminis et vim aquae reprimerent. Ab utraque parte Orientem et Occidentem versus, Regias habuit duas, tamquam Urbis propugnacula, magnâ curâ constructa. Quae erat excellentior Occidentalis, fuit tribus muris in circuitu cincta. Quorum primus stadiorum 60 erat in ambitu; alter in circuitu 40 stadiorum variis exornatus animalium et venationum sculpturis; tertius et interior, qui arcem continuit, 30 stadiorum. Hiscc addidisse Nabuchdonosorem, Iosephus lib. 1. contra Appion. scribit, et tertiam Regiam ceteris multo magnificentiorem amplioremque, quae 15 dierum spatio absoluta sit. Hortus quoque pensilis in ea fuit, supra Euphratem aedificatus, tantae magnitudinis, ut singula latera quatuor iugeribus extenderentur. Testudines ex profundo Euphratis, et aliae supra alias positae, pavimentum horti continuerunt, cui tam profunda humus ingesta, ut consitae in ea arbores, ad tantam proceritatem excreveriut, ut pleraeque octo cubitorum crassitie instar silvae cuiusdam iucundissimam adspicientibus speciem praebuerint. Et hic hortus tantâ arte et sollertiâ exstructus fuit, ut inter septem mundi miracula referatur a Lactantio. l. 3. c. 14. Alii eriam urbis moenia illis annumerant: sicut Erasmus in Adagiis hoc proverbium inde deduxit: Moenia Semiramidis, hoc est, inexpugnabilia. Tanta Urbis fuit vastitas, ut (testante Aristotele et Caelio Rhodigino) cum aliquando ab hostibus capta fuerit, tertio demum dic id persenserint, qui ultimam Urbis partem incoluêre. Praecipuum vero opus in ea, Iovis Beli Templum edmirandae amplitudinis, a Semiramide (ut putant Historici) in medio urbis aedificatum, in cuius summitate sacellum exstruxit, in quo tres ingentes ex auro statuas, Iovis, Iunonis, et Opis erexit: quarum Iovis (inquit Diodorus Siculus) longitudine pedum quadraginta, et mille Babylonicorum talentorum ponderis: Opis simili pondere in sella aurea residet, ad cuius genua duo adstant leones, iuxtaqueserpentes argentei, ingentis et magnitudinis, et ponderis. Quilibet enim est talentorum 30. Iunonis signum stans est ponderis talentorum 80. His omnibus communis Mensa aurea erat manu facta, longitudinis pedum 40,


page 31, image: s0103

latitudinis 12, ponderis talentorum 50. Huic imposita fuêre duo carchesia seu Regia pocula, et totidem Thuribula, anteque mensam Crateres tres, omnes ex auro solido: quorum unus Iovi dicatus, talenta mille et ducenta Babyonica seu magna; reliquorum quilibet sexcenta pendebat. Universa vero in unam summam redacta, nostra computatione conficiunt undecies centies et octies centena triginta octo milia aureorum, quae sunt circiter 1180 tonnae auri. Vide Diodorum Siculum lib. 3. Unde Babylon iure merito ab Esaia Propheta c. 14. 4. Babylon aurea appellatur.

Inter praeclarissima orbis opera recensetur et OBELISCUS Semiramidis, longitudine pedum 150, latitudine vero et spissitudine 24. Lapis unus erat ex Armeniae montibus excisus, et magnâ curruum multitudine ingentique cura, longo itinere ad flumen delatus, et navi impositus Babylonem usque ductus, et in via nobilissima ercctus, iucundissimam pariter aspicientibus et admirabilem praebuit speciem. Vide Strabonem lib. 16.

Praeterea Semiramis iter ad Iarcicum montem Mediae longissimum, non quidem locorum distantiâ, sed montium interiacentium praecipitiis et convallibus pluribus, perruptis montibus, abscissis anfractibus, locisque concavis in planum diductis, maximo labore et sumptu, ad nominis monumentum immortale, brevissimum effecit.

Eadem in Ecbatana, cum urbs aquâ careret, ex lacu eam stadiis duodecim, perforato Oronte, monte aspero et accessu difficili, altitudine 25 stadiorum, in urbem diduxit. Vide Diodorum Siculum lib. 2. c. 5.

XV.

2. ACTA BELLICA. Semiramis maximas in bello res felicissime perfecit, ut non feminas modo virtute, sed et viros anteiret. Iustin lib. 1. p. 14. magnaque bella gessit, tum externa, tum interna.

BELLA EXTERNA. Aegyptum vastavit, Aethiopiam et Arabiam regno suo adiecit. Plutarch. Orat. 2. de virtut. Alex. Magni. Ultra Bactrianos quoque a Nino marito suo devictos imperium propagavit. Inde progressa bellum Indis intulit, ad quos praeter illam et Alexandrum Magnum nemo intravit. Iustinus lib. 1. Unde Alexander M. non alium gentium harum magis admitatus est, quam Cyrum et Semiramidem, in quibus et magnitudinem animi, et claritatem rerum gestarum longe emicuisse credebat. Curtius lib. 7. Duxit in exercitu suo ter decies centena milia peditum, et quingentamillia equitum; et currus ad centum milia.

BELLA INTERNA. Semiramis quoque bella domi gessit. Nam defecit ab ea Praefectus Babylonicus, primasque in hac Monarchia turbas dedit. Quod cum ei, circa cultum capitis sui occupatae nuntiatum esset, alterâ parte crinium adhuc solutâ, protinus ad expugnationem Babylonis contendit, nec prius decorem capillorum in ordinem, quam urbem in potestatem suam, redegit. Quocirca statua eius Babylone posita, co habitu, quo ad ultionem exigendam celeritate praecipiti tetendit, et hoc meruit, ut Regum Persiae annulis, et sigillotali potissimum effigie conspiceretur. Vide Valerium Maxim. lib. 9. c. 3. Et Polyaenum lib. 8. strategematum.

AXIOMA ETHICO-POLITICUM. Etiam in Feminis est Virtus mascula et Fortitudo heroica.

Nam animus heroicus facit, ut mulier habeatur pro viro, ob animum virilem: et vir pro muliere, ob animum muliebrem.

Exempla.

1. SACRA. 1. Debora Dux V. Israelis, erat Heroina admirandae fortitudinis, ita ut Barak sine illa in bellum proficisci nollet. Iudic. 4. 8. Iudicabat populum Israeliticum singulari prudentiâ atque fortitudine heroicâ per annos quadraginta, illumque ab incursionibus hostium vicinorum defendit. Unde
[Gap desc: Greek word]
mater in Israel appellatur Iudic. 5. vers. 7.

2. Iahelis fortitudo quoque est celebranda, qua Sisarae Duci dormienti, viro femina, clavum per frontem et cerebrum malleo transadegit, et caput impium diminuit, terraeque affixit. Iudic. 4. 21.

3. Iudith quoque Heroina fuit, quaetantos sibi spiritus sumpsit, ut animo masculo Holofernem Ducem illum belli insolentissimum, omnibus hostibus formidabilem, occideret, eiusque caput ense proprio auferret. Iudith. 13. 8.

II. PROFANA. I. Semiramis admirandae fortitudinis femina fuit, quae Chaldaeis et Assyriis per 42 annos dominata est; uti ex dictis patet. Confer Polyaen. lib. 8. strategemztum.

2. Tomyris, Massagetarum Regina, mortuo marito Cyrum Regem per insidias perductum in angustias, una cum 200000 Persarum trucidavit, adeo ut neque tantae cladis nuntius superfuerit: Caput Cyri amputatum in utrem sanguine humano impletum conici Regina iussit, cum hac exprobratione crudelitatis:


page 32, image: s0104

Satia te sanguine, quem sitivisti; cuiusve insatiabilis semper fuisti.

Vide Iustinum lib. 1. et Herodotum lib. 1.

3. Amazones mulieres Scythicas quis non obstupescet? quae contra quosvis hostes felicissime pugnabant, atque, ut in pugna essent expeditionres, alteram mammillarum ipsae combusserunt, et se, suosque liberos, et maritos, et patriam asseruerunt. Dict. Cretens. lib. 4. de Bell. Troian. Diodor. Sicul. lib. 3. c. 4.

4. Artemisiam Cariae Reginam, et Mausoli coniugem, mirantur Graeci. Haec namque cum Xerxe Rege adversus Graecos militavit, cui primam etiam palmam navalis pugnae ad Salaminem factae Rex detulit, et in ipso tempore, dum proelium committeretur, Rex videns eam strenue pugnare, viors autem timidius, clamavit; O Iuppiter, ex VIRIS MULIERES fecisti: et ex MULIERIBUS VIROS. Trogus lib. 2. olyaen. lib. 8. strategemat. Herodotus ad hunc modum de ea scribit: Artemisiae praecipua metenet admiratio, Mulieris expeditionem adversus Graeciam sequutae, quae defuncto viro, nullâ adacta necessitate, sed praestantiâ animi atque virilitate in militiam concessit. Haec ille. Artemisia quoque irruentes Rhodios classe exuit. Insulam eorum occupavit, erectâ in urbe statuâ, quae Civitati stigmata videretur inurere. Quam historiam pulchre et venuste describit Vitruvius lib. 2. de Architectura c. 8. hisce verbis: Post mortem Mausoli, Artemisiâ uxore eius regnante, Rhodii indignantes mulierem imperare Civitatibus Cariae totius, armatâ classe profecti sunt, ut id regnum occuparent. Tum Artemisia, cum esset id renuntiatum, in co portu abstrusam classem, velatis remigibus et epibatis comparatis, reliquos autem cives in muro esse iussit. Cum autem Rhodii ornatam classem in portum maiorem exposuissent, plausum iussit a muro his darent, polliceriquese oppidum tradituros; qui cum penetrassent intra murum, relictis navibus inanibus, Artemisia, repente fossâ factâ, in pelagus eduxit classem ex portu minore, et ita invecta est in maiorem. Expositis autem militibus, et remigibus, classem Rhodiorum inanem abduxit in altum. Ita Rhodii non habentes, quo se reciperent, in medio conclusi, in ipso foro sunt trucidati. Artemisia autem in navibus Rhodiorum suis militibus et remigibus impositis. Rhodum est profecta. Rhodii cum prospexissent suas naves laureatas venire, opinantes, cives victores reverti, hostes receperunt. Tund Artemisia, Rhodo captâ, Principibus occisis, tropaeum in urbe Rhodo suae victoriae constituit, aeneasque duas statuas fecit, unam Rhodiorum civitatis, alteram suae imaginis: et istam figuravit Rhodiorum Civitati stigmata imponentem. Postea autem Rhodii religione impediti (quod nefas est tropaea dedicata removeri) circa eum locum aedificium struxerunt, et illud ercctâ Graiâ statione texerunt, ne quis posset adspicere, et id a)/baton vocitari iusserunt.

5. Nostrâ quoque memoriâ Angliae Regina exstitit Elisabetha, quae ad miraculum usque docta, prudens et bellicosafuit. De qua quidam versum illum Ennianum iure merito usurpavit:

Vos etenim iuvenes animos geritis MULIEBRES,
Illa VIRAGO VIRI.

Plura vide in Systemate meo Polit. p. 280. Et in Systemate Ethico p. 291. 292.

XVI.

Notandum tamen de Semiramide, quod tandem non necessaria bella moverit. Nam bellum intulit Indorum Regi Staurobati, nullâ aliâ de causa, quam ut Regnum amplificaret, et nomen immortale sibi pararet de devictis Indorum populis, qui habebantur ea aetate pro bellicosissimis. Sed Regina ipsa in proelio vulneratur, totusque ipsuis exercitus in foedam fugam vertitur. Diodor. Siculus lib. 2. rer. antiq. c. 3.

AXIOMA POLITICUM. Bella non necessaria, h. e. quae non suscipiuntur iustis de causis, sed vel ex avaritia, vel ambitione, raro sunt felicia.

Exempla habemus, tum SACRA: in Iosia Rege alias pientissimo, qui adversus Regem Aegypti, pacem ipsi offerentem, temerarie bellum movit, sed vulnere in campo Megiddo accepto, paulo post exstinctus est. 2. Paral. 35. v. 21, 22, 23, 24. In Sennacherib, qui ex ambitione et superbia Ezechie Regi Iuda bellum intulit; sed infelici prorsus successu. 2 Reg. 19. v. 35. Esaiae 37. v. 36.

Tum PROFANA; in Semiramide, in Cyro, qui a Massagetarum Regina interfectus. Herodotus lib. 1. In Xerxe; qui, Mardonio auctore et suasore, Graecis bellum non necessarium intulit; sed infelix eventus fuit. Nam ipse post pugnam Salaminiam, parva cymba fugiens cum dedecore in Asiam est reversus. Prudentius autem August. Imp. fecit, qui nulli genti sine iustis et necessariis causis bellum intulit: iactantis ingenii esse affirmans, ob triumphalis pompae superbiam et lauream corollam, civium vitas ac securitatem periclitari: Cuspinianus in vita Augusti, pag. 8.


page 33, image: s0105

III. ACTA ECCLESIASTICA.

XVII.

Idololatriam auxit Semiramis. Nam haud contenta delubris a marito exstructis, in media Babylone, socero Assuri, cognomento Belo, templum magnificentissimum incredibilibus sumptibus exstruxit, cuius supra in §. 14. et in Historia Nini §. 13. facta est mentio; novumque decretum fecit, ut Belus apud Babylonios loco Dei coleretur. Hieronymus comment. super Hoseam.

CAPUT III. DE EGRESSV.

XVIII.

SEmiramis in proprium filium amore incestuoso exarsit, qui exhorrens maternum concubitum, eam interfecisse creditur anno imprii 42, aetatis 62. Berosus, Diodorus, Plutarchus, Suidas.

AXIOMA.

Multi Reges atque Duces vesanis amoribus correpti atque corrupti, velse ipsos, vel exercitus suos, perdiderunt. Franciscus Patrit. lib. 4. de Regn. Tit. XI. p. 263.

Exemplumprioris habemus in Semiramide. Haec namque virtute et rerum gestarum magnitudine, non modo Reginas, sed et Reges omnes, qui ante eam vixerant, anteivit. Nihilominus tamen amore erga filium incestuoso flagrans, iugulata occubuit, atque hac amoris turpitudine laudem suam perpetuo probro obscuravit.

Exemplum posterioris habemus in Poenis. Hi namque cum in Campania hibernarent, virtutis robur, Venereis deliciis inescati, magna ex parte amiserunt; ut hoc Adagium de illis non immerito usurparetur; Capuam Poenis alteras fuisse Cannas. vide plura apud Franciscum Patritium in loc. alleg.

XIX.

SEPULCRUM supra portas Babylonis magnificas in loco edito atque conspicuo sibi ante obitum condiderat, et haec verba inscribi curaverat: Si quis Rex pecuniâ indiguerit, is recluso hoc monumento, sumat quantum volet. Id cum legisset Darius Hystaspis Rex Persarum, auri cupiditate sepulchrum aperiri iussit; in quo tamen pecuniam invenit nullam, sed hoc tantum literis sculptum; NISI MALUS FUISSES HOMO, ET PECUNIAE INSATIABILIS, NUNQUAM SANE SEPULCRA MORTUORUM VIOLASSES. Plutarchus in Moaralibus sive Apophthegm. p. 323. Herodot. lib. 1. Stobaeus. Simile quid habet Herodotus de Nitocri Regina, quae diu post Semiramidem vixit, atque Evilmerodachi penultimi Babyloniorum Regis uxor ab Herodoto fuisse traditur.

MONARCHA V. NINYAS.

I.

1. ORTUS. Ninyas parentibus Nino et Semiramide natus, variis nominibus appellatus est. Nam 1. aliis dicitur Ninyas. 2. aliis Zameis. Sleidanus. lib. de 4. Monarch. 3. Aliis Ninus, (uti placet Iustino) vel Ninus iunior. 4. Sunt denique, qui illum a Mose (Gen. 14. v. 1, 2, 8, 9.) Amraphel vocari existiment.

II.

2. PROGRESSUS. In hoc notanda sunt Acta OEconomica, et Politica.

III.

ACTA OECONOMICA. I. A matre mollius educatus est. Reinecc. Syntag. Heroic. p. 54. Unde etiam degener factus. Nam a parentum heroica indole atque bellica virtute plane degeneravit, iuxta vulgatum illud Adagium: *a)ndrw=n h(rw/wn te/kna ph/mata: Heroum filii noxae. II. In coniugio filium genuit Arium, qui postea ipsi in Imperio successit.

IV. ACTA POLITICA.

1. Regni occupatio. Ninyas, matre Semiramide propter nefariam libidinem interfecta, regno potitus est.

2. Regni administratio. Ninyas parto a parentibus Imperio contentus, belli studia deposuit, et veluti sexum cum matre mutasset, raro a viris visus in feminarum turba consenuit, et voluptatibus deditus fuit, responsaque gentibus non ipse coram dabat. sed per internuntios. Iustinus lib. 1. Similiter Athenaeus lib. 12. e Ctesia memorat, quod ipse voluptatibus prorsus deditus alta nocte se abscondiderit, et a nemine, nisi ab eunuchis et feminis suis se conspici passus suerit. Et idem c. seq. Phoenicis Poetae Iambos sale Momi adspersos de eo recitat, inter quos et hic est:

*a)/ris2os e)sqi/ein kai\ pi/nein, ta\ de\ a)lla\ kata petrw=n w)/qei.
Strenuus erat edendo et bibendo; cetera in lapides proiciebat.

Idem de eo scribit Diodor. Sicul. l. 2. c. 6. cuius haec sunt verba: Omne vitae tempus reclusus in Regia, conspectumque hominum vitans, inter pellices


page 34, image: s0106

et eunuchos otium et delicias sequutus, traduxit. Existimabat enim, incommoda omnia vitare, in continuis versari voluptatibus, vacuum esse curis, summam in Rege voluptatem esse. Ita plerumque amorad ea flagitia Magnates compellit, quae aut turpia sunt, aut dignitatem imminuunt. Quale etiam exemplum habemus in L. Vitellio (a quo Vitellius Imperator natus est.) qui vir alias innocens et industrius, amore tamen Libertina adeo insanivit, ut infamis haberetur. Illius namque salivis sale commistis quottidie palam arterias et fauces pro remedio fovebat: Qua ex re omnibus ludibrio habebatur.

V.

Ne autem ex continuo illo voluptatum otiique studio, vel ipsius contemptus aliquis, vel rebellio nasceretur, quotannis militem novum provinciis imperabat, et nationi cuique Ducem ex iis, quos secum habebat, prudentissimum praeficiebat, ut gentes sibi subiectas praesentium copiarum metu a defectione cohiberet. Eusebius in Chron.

VI.

3. EGRESSUS. Tandem Ninyas cum inglorius vixisset, inglorius obiit, postquam regnasset annis 38. cui Arius filius imperio successit anno M. 2041. iuxta Seth. Calvis. Chron. pag. 6.

NOTA.

[NB. Reges, qui in hac Dynastia II. adhuc restant usque ad Sardanapalum, vel sunt admodum obscuri, vel partum laudati. Obscuritatem parit defectus Historicorum, qui horum Monarcharum res gestas descripsere. Unde Diodorus Siculut ex Ctesia inquit: Omnia Regum Assytiorum nomina post Ninyam praeterita, quod nihil memoriâ dignum gesserint. Similiter Theophilus Antiochenus lib. 2. p. 325. recte inquit: Assyriorum Reget silentium et oblivio oppressit. Quanvis Orosius testatur Reges Assytiae (qui omnes Ninyae posteri sunt, et continuâ successionis possessione usque ad Sardanapalum Regnum retinuerunt) numquam fere vel inferendis vel excipiendis bellis cessasse.]

DUBIUM.

At dubiumb l. moveri potest, qui nempe factum sit, ut in tantâ Regum luxuriâ atque ignaviâ per mille annos, et ultra, Monarchia I. potuerit manere salva?

Resp. Causa huius rei potest darigemina.

1. THEOLOGICA. Deus T. O. M. pro admirabili suâ providentiâ Monarchiam hanc primam, usque ad terminum fatalem illi praefixum, salvam et inconcussam conservare voluit, etiamsi propter Monarcharum ignaviam omnia viderentur in peius ruere et retro sublapsa referri.

2. POLITICA, eaque similiter gemina. Prima, quod semper in procinctu quasi haberent militem domesticum. Nam institutum Monarcharum sapiens atque ad firmitatem securitatemque Regni firmissimum hoc erat, quod singulis annis (uti Diodor. Sicul. l. 2. c. refert.) novum militem imperarint, et iuventutem semper in armis tenuerint, eisque Duces praefecerint prudentissimos, sibique maxime devotos. Ea quipperes, ut subditos in officio continuit, ita vicinis terrori fuit, et effecit, ut omnes vicinae gentes Assyriorum Regibus parerent, et quicquid imperarent, efficerent. Altera causa est, quod non haberent militem externum. Hanc causam affert D. Augustmus lib. 18. de C. D. c. 12. dicens, quod ob eam Monarchia prima stabilis fuerit, quod a milite externo alendo immunis fuerit et secura. Nam recte censent sapientes: Nullum principatum propriis armis destitutum foresecurum, nihilque eâ potentiâ esse infirmius, quam non domestica virtus suffulciat. Mercenarii enim milites ignavi, negligentes, et sumptuosi: Auxiliares autem molesti et periculosi sunt, ita ut vel illis devictis, ipsum quoque Principem vinci et everti; vel hisce vincentibus, captivum et praedam fieri necessum sit.

MONARCHA VI. ARIUS.

I. ORTUS.

Arius Ninyae filius (qui a Suida THURAS appellatur) patri in regno successit, anno M. 2041. iuxta Calvis. Chron. p. 6.

II. PROGRESSUS.

1. ACTA OECONOMICA. Genuit filium Aralium Regni successorem.

2. ACTA POLEMICA. Rediit hic ad belli studia, quae deposuerat parens eius Ninyas, et Caspios (populos Scythiae, ad mare Caspium sive Hircanum habitantes) et Bactrianos (etiam Scythiae populos, quorum Rex olim Zoroastres fuit, Magicae artis inventor, qui cum nasceretur, risit,) rebellantes compescuit, et vectigales fecit: uti testantur Berosus, Iustinus, Diodorus Siculus, Eusebius, Augustinus, Cassiodorus, Iornandes.

3. ACTA ECCLESIASTICA. Sub Ario eiusque successoribus maiores subinde vires acquisivit idololatria. Nam haud contenti Assyrii patrum suorum idolis, hunc quoque Arium Deumfecerunt, et religiose coluerunt, eique nomen Baal (quod alii Martem, alii Dominum interpretantur)


page 35, image: s0107

imposuerunt. Nam ita scribit Suidas. Thuras (inquit) post Ninum (iuniorem) in Assyria regnavit, cui nomen planetae Martis indiderunt. Hunc Assyrii ut Deum adorarunt, et sua lingua Baal, hoc est, Martem, appellarunt, bellorum Praesidem, cuius etiam Daniel Propheta meminit. Hactenus Suidas.

III EGRESSUS.

Postquam imperio praefuerat 30 annis, mortuus est. Eusebius.

MONARCHA VII. ARALIUS.

I. ORTUS. Aralius patre Ario defuncto, Regni administrationem suscepit anno M. 2071. iuxta Calvis. Chron. p. 7.

II. PROGRESSUS. Berosus, Eusebius et Metasthenes scribunt, quod in otio et luxu vixerit, et muliebres pompas atque delicias animo muliebri auxerit. Sleidanus lib. de IV Monarch. ita de eo scribit. Aralius ingenio quidem et studio militari clarus fuissetraditur. Quid autem gesserit, non est proditum literis.

III. EGRESSUS. Regnavit annos 40, et mortuus est. Africanus.

MONARCHA VII. BALEUS, cogomento XERXES.

I. ORTUS BALEUS I, cognomento XERXES, in Aralii patris defuncti locum successit anno M. 2111.

II. PROGRESSUS. Rex fuit bellicosissimus. Armis namque plurimas gentes domuit, et fines Imperii sui usque ad Iudaeam produxit, et ad ipsos quoque Indos penetavit, ita ut Gentibus imperaret duplo pluribus, quam pater eius Aralius. Unde etiam cognomen XERXIS obtinut, quod Victorem et Triumphatorem notat. Berosus, Eusebius, Metasthenes, Cassiodorus, Iornandes. Ubi notetur, quantum socordia Regis Ninyae primae Monarchiae nocuerit. Nam quos Semiramis populos iam antea subiugaverat, rursus per ipsius socordiam a Chaldaeorum Regno defecerunt. Ideoque hic Baleus eos denuo sub oboedientiae iugum redigere necessum habuit. Adco

Non minor est virtus, quam quaerere, parta tueri.

III. EGRESSUS. Postquam regnasset annis 30, mortuus est anno M. 2140. Calvis. Chron. pag. 7.

MONARCHA IX. ARMATHRITES.

I. ORTUS. Armathrites a Cassiodore Armametres, a Iornande Armanitres, a Calvis. Chronol. p. 7. Armamites nominatur. Hic fuit Balei I filius, et defuncto patre ad Imperii dignitatem est evectus anno M. 2140. Calvis. ibid.

II. PROGRESSUS. Fuit vir prorsus effeminatus et mollis, qui, depofito belli studio, et seria Regni cura, ad voluptates et delicias se convertit. Varios libidinis modos partim ipse invenit, partim ab aliis inventos adauxit.

III. EGRESSUS. Mortuus est, postquam regnasset annos 28, iuxta Calvis. Chron. p. 7. vel 38, iuxta Reinecc. Syntagm. Heroic. pag. 55.

MONARCHA X. BELOCHUSI, cognomento PRISCUS.

I. ORTUS. Belochus I. Armathritae parenti successit anno M. 2168. iuxta Sethum Calvis. chron. p. 8. vel 2178. Metastheni PRISCUS dicitur.

II. PROGRESSUS. Nihil de eo traditur, nisi quod auspicia curarit, et divinationes; sicut scribit de eo Sleidan. lib. de IV. Monarch. Unde a Belisacerdotio nomen traxit. Quoniam cum imperium exercere voluit, circa sacerdotium Beli Iovis, et maxime circa auspicia et divinationes occupatus fuit; uti Berosus scribit.

III. EGRESSUS. Vixit in Regno annis 35. Sethus Calv. Chron. p. 8.

MONARCHA XI. BALEUS II.

I. ORTUS. Baleus I I. patri Belocho in Regno successit anno M. 2203. iuxta Calvis. Chron. pag. 8. Vocatur Baleus II, vel Iunior, ad differentiam Balei Xerxis proavi, Monarchae VIII.

II. PROGRESSUS. Monarcha fuit bellicosissimus. Nam alteram a Semiramide laudem virtutis et industriae militaris habet: et imperium suum usque in Indiam propagavit. Siquidem Indi eo sunt redacti, ut potestati Babyloniorum se suaque submitterent. Berosus, Metasthenes, Eusebius, Iornandes, Sleidanus.

III. EGRESSUS.

Regnavit annis 42 iuxta Afric. et Calvis. Chron. p. 8.

Regnavit annis 52 iuxta Reinecc. syntagm. Heroic. p. 56.


page 36, image: s0108

MONARCHA XII. ALTADAS.

I. ORTUS. Altadas, a Calvisio in Chronolog. pag. 9. vocatur SETHUS. Patri suo Baleo II. successit in Imperio.

II. PROGESSUS. Hic homo prorsus otiosus atque gulosus erat. Nam, teste Beroso, hae erant Regulae vitae eius otiosae atque desidiosae.

Prima. Vanus et stultus est, qui continuo labore et miseriâ militat, in exitium sui et humani generis.

Secunda. Omnium stultissimus est, qui iugi desudatione thesaurizat non sibi, sed genti.

Tertia. Qui abstinet usu gloriae et rerum a se partarum, nequissimus est. Quia, qui sibi nequam, numquam alteri beneficus est.

Ex hisce autem inertiae atque pigritiae Regulis duo pori/s1mata colligebat.

Primum: Abstinendum esse ab omni labore bellico et lucroso. Quia in bellico sudore, sibi labor, et gentibus caedes occurit: Et in lucroso labore miser et infelix avarus efficitur, magis custos divitiarum, quam dominus.

Alterum: Fruendum esse bellis et gloriâ, alienâ miseriâ et sudore partis; ne incidas in miseriam et sudores, dum parta bona fugis.

III. EGRESSUS. Inter luxuriam et otium effavit animam, anno Regni 32. Calvis. Chron. p. 9.

MONARCHA XIII. MAMITUS.

I. ORTUS. Mamitus Altadae filius (a Iornande Mamintus dicitur) in patris defuncti locum successit, anno M. 2277. Calvis. Chronolog. p. 9.

II. PROGRESSUS. Hic Mamitus militum animos otio iam torpidos rursus excitavit, atque ad belli studium reduxit, tantasque res gessit, ut Syris et Aeguptiis formidini atque terrori esset. Nec interim delicias et unguentorum omisit luxum. Vide Berosum, Metasthenem, Eusebium, Iornandem, Sleidanum.

III. EGRESSUS. Occubuit anno Regni sui 30. Africanus.

MONARCHA XIV. MANCALEUS.

I. ORTUS. Mancaleus (Cassiodoro Machaleus, Iornandi Manchaleus, Seiho Calvis. in Chronol. p. 10. Aschalius dicitur) successit Mamito anno M. 2307.

II. PROGRESSUS, Hic quo se gesserit modo, non constat. Forte ita obscuram egit vitam, atque a publicis negotiis seiunctam, ut scribendi materiam praebuerit nemini. Unde recte de eo Sleidanus ait: in hoc Mancaleo narrandi deficit argumentum.

III. EGRESSUS. Mortuus est anno Imperii 30. iuxta Berosum, Metasthenem et Eusebium: vel 28. iuxta African. et Calvisium, Chronolog. p. 10.

MONARCHA XV. SPHAERUS.

I. ORTUS. Sphaerus vel Saphrus Mancaleo patri in regno successit A. M. 2335.

II. PROGRESSUS. Hic et pacis et belli tempore Regnum optime administravit. Nam magnaeius virtus atque prudentia fuisse dicitur. Metasthenes, Eusebius, Cassiodorus, Iornandes, Sleidanus, Berosus ait: De huius gestis omne vulgus personat.

III. EGRESSUS. Mortuus est anno imperii 20, vel iuxta alios 22. Calvisius, Chronolog. p. 10.

MONARCHA XVI. MAMELUS.

MAMELUS, Eusebio Mamylas, Cassiodoro et Iornandi Mamylus dicitur. Successit Sphaero anno M. 2357. Huius facinus nullum commemoratur, inquit Sleidanus. Postquam 30 annos regnasset. mortuus est. Berosus, Metasthenes, Africanus.

MONARCHA XVII. SPARETUS.

SPARETUS, Cassiodoro vocatur Sputaethus. Hic Mamylo in Regno successit anno M. 2387. Calvis. Chronol. p. 10. Bellum gessit cum Syris et Phoenicibus, eosque tandem subegit, circiter annum Regnisui 35. Sleidanus meminit tempore huius Spareti passim accidisse. miranda. Quae hisce verbis Berosus apud Gothofredum aliique Historici indigitant.

1. Terraemotus contigit, qui Babylonios valde terruit.

2. Diluvium Deucalionis in thessalia fuit, in quo non solum ex imbribus, sed obturatis montibus, casu flumina planitiem impleverunt, et subsequuto terrae motu, apertis ostiis, montium aquae in alveos regressae. Dicitur Diluvium Deucalionis propterea, quod circa Parnassum montem, ubi imperabat Deucalion, maxime acciderit: quo Duce multi mortales in illo monte sunt conservati. Apollon. Hoc diluvium Ovid. Metam. 1. cum Diluvio


page 37, image: s0109

Nohae confundit. Xenophon de Aequivoc. Oros. lib. 1. cap. 9.

3. Incendium sequutum est Phaethontis in Aethiopia et Italia, quae tribus in locis, ingenti ex aestu atque ardore, quem praedixerat, atserunt. Xenophon de Aequivoc. Orosius lib. 1. c. 9. Eusebius.

Regnavit annis 40 iuxta Berosum, Metasthen. Euseb. Iornand.

Regnavit annis 42 iuxta Africanum.

MONARCHA XVIII. ASCADES.

ASCADES (alio nominc Ascadates, vel Ascatades) Rex Assyriorum XVIII. Hic Spareto successit anno M. 2429. et Regnum suum auxit, quia omnem Syriam ci adiecit. Huius anno 13, Vitis inventa apud Graecos narratur, uti Berosus apud Gothofredum ait.

Regnavit annis 40 iuxta Berosum.

Regnavit annis 38 iuxta Africanum.

Nota: In hoc Monarcha desinit historia Berosi: quam Manetho et Metasthenes pertexuerunt.

MONARCHA XIX. AMYNTAS.

AMYNTAS, Rex Assyriorum XIX. Ascadati successit anno M. 2467. iuxta Calvisium Chron. p. 12.

Regnavit annis 45 iuxta Reinecc. Syntagm. Heroic. p. 57. Reusn. Chr. p. 186.

Regnavit annis 35 iuxta African. et Calvis. Chron. p. 12.

[Historici quidam putant Chusan Rischataim
[Gap desc: Greek word]
quod sonat Nigrum iniquitatum vel iniquum, Regem Mesopotamia, (qui 8 annis Israelitas primo et quidem gravi servitutis iugo pressit, sed ab. Othoniele iudice populi sraelitici III. victus est, de quo Iudic. 3. 10.) esse Ascatadem Monarcham XVIII. In qua sententia est Reinecc. Syntagm. Heroico p. 57.) Alii putant eum fuisse Amyntam Monarcham XIX: in qua sententia est Reusn. Chron. p. 186. Sed neutra sententia in arce veritatis poni potest. Nam cum Chronologianon congruit. Quia sub finem regni Belloparis XXI Assyriorum Regis Chusan Rischataim domum ab Othoniele est caesus: iuxta supputationem Sethi Calvis. Chronol. p. 12, 13, 14.]

MONARCHA XX. BELOCHUS II.

BELOCHUS II, XX Rex Assyriorum, Amyntae in regno successit anno M. 2503. iuxta Calvis. in Chron. p. 13. regnavitannis 25.

MONARCHA XXI. BELLOPARES.

BELLOPARES, Iornandi BELEPARES; Calvisio, BALATORES, in Chron. p. 13. vocatus, patri Belocho II. in Regno successit, anno M. 2528. Huius filia nomine ACTOSA, cognomento SEMIRAMIS, procul dubio ob res praeclare gestas sic dicta, 7 annis cum patre regnavit. Eusebius.

Anno 30 regni mortuus est.

MONARCHA XXII. LAMPRIDES.

LAMPRIDES, Rex Assyriorum XXII, Bellopari, seu Balatorae successit, A. M. 2558, iuxta Calvis. Chron. p. 14. Regnavit annis 32, iuxta Africanum.

MONARCHA XXIII. SOSARES.

SOSARES, Rex Assyriorum XXIII, Lampridi successit anno M. 2590, iuxta Calvis. Chronol. p. 15. et regnavit annis 20.

MONARCHA XXIV. LAMPARES.

LAMPARES, Rex Assyriorum XXIV, qui Calvisio in Chron. p. 15. Lampraes dicitur, Sosari successit anno M. 2610; et regnavit annis 30. Africanus.

MONARCHA XXV. PANNIAS.

PANNIAS vel PANYAS (uti eum vocat Calvisius) Lampari vel Lamprai in Imperio successit anno M. 2640.

Et regnavit annis 45 iuxta Reinecc. Synt. Heroic. p. 57. Reusn. Chron. p. 188.

Et regnavit annis 35 iuxta Calvis. Chron. p. 16.

MONARCHA XXVI. SOSARMUS.

SOSARMUS, Rex Assyiorum XXVI, Panniae successit anno M. 2675. Calvis. Chron. p. 16.

Et regnavit annis 19 iuxta Reinecc. p. 57. et Reusn. p. 188.

Et regnavit annis 32 iuxta Africanum et Calvis. Chron. p. 16.


page 38, image: s0110

MONARCHA XXVII. MITRAEUS.

MITRAEUS, iuxta Reinecc. p. 57. MITREUS, iuxta Reusn. p. 189. vel MITHREOS, iuxta Calvis. Chron. p. 17. XXVII Rex Assyriorum, successit Sosarmo, anno M. 2713. Calv. ibid. Regnavit annis 27.

MONARCHA XXVIII. TAUTANES.

TAUTANES, iuxta Reinecc. p. 57. TAUTANIUS, iuxta Reusn. p. 189. aut TEUTANIOS, iuxta Metasthenem; vel TEUTAMUS, iuxta Diodor. Sicul. Cyrill. lib. 1. contra Iulian. et et Calvisio Chron. p. 18. XXVIII Rex Assyriorum, successit Mitraeo.

Regnavit annis 29 iuxta Africanum et Calvis. p. 18.

Regnavit annis 32 iuxta Reinecc. p. 57. Reusn. p. 189.

MONARCHA XXIX. TEUTAEUS.

TEUTAEUS, Eusebio TANTAEUS dicitur, Rex Assyiorum XXIX, successit Teutani, vel Teutamo, anno M. 2769. Calvis. Chron p. 19.

Regnavit annis 24 iuxta Diod. Sicul. et Calvis. p. 19.

Regnavit annis 40 iuxta Reinecc. pag. 57. et Reusn. p. 191.

[Hic diligenter notandum, quod Chronologi h. l. in enumerandis Assyriorum Rogibus varient. Nam Iosephus Scalig. in Euseb. et Seth. Calvis. in Chron. hic quatuor Monarchas interserunt, qui ab aliis Historicis omittuntur. Ideoque hic in gratiam studiosorum eorum nomina exptimam; ne hoc discrepante Chronologorum calculo turbentur.]

1. Arabelus ad imperium evectus est A. M. 2793. regnavit annis 34. Calv. Chron. p. 20.

2. Chalaos successit Arabelo A. M. 2827. regnavit annis 24. Calvis. Chron. p. 21.

3. Anabos successit Chalao A. M. 2851. regnavit annis 21. secundum Africanum et Calv. Chron. p. 22.

4. Babios, vel Babius, successit Anabo A. M. 2872. regnavitque annis 27 Calv. p. 22.

MONARCHA XXX. TINEUS.

TINEUS, Reinecc. THINAEUS, Calvisio Chron. pag. 25. TINNEUS, Iornandi; THIMEUS, Reusn. Chron. p. 191. XXX Assyriorum Rex successit Teutaeo (ex sententia Reinccii p. 57. et Reusn. Chron.) anno 2899. iuxta Calv. p. 25.

Regnavit annis 30 iuxta Reineccium. p. 57. et Reusn. p. 191.

Regnavit annis 24 iuxta Africanum et Calv. Chron. p. 25.

MONARCHA XXXI. DERCYLUS.

DERCYLUS, vel DERCILUS, XXXI Assriorum Rex, successit Tineo, anno Mundi 2923.

Regnavit annis 40 iuxta Reineccium p. 57. Reusn. p. 191.

Regnavit annis 22 iuxta African. et Calv. p. 27.

MONARCHA XXXII. EUPALES.

EUPALES (iuxta Reinecc. p. 58. et Reus. p. 192.) vel Eupancmes (iuxta Africanum et Calvis.) successit Dercylo, anno M. 2945.

Regnavit annis 30 iuxta Africanum et Calv. p. 29.

Regnavit annis 38 iuxta Reinecc. p. 58. Reus. p. 192.

MONARCHA XXXIII. LAOSTHENES.

LAOSTHENES, XXXIII Rex Assyriorum, successit Eupali, anno M. 2975.

Regnavit annis 45 iuxta Reinecc. p. 58. Reusn. p. 193.

Regnavit annis 18 iuxta Calv. p. 30.

MONARCHA XXIX. PYRITHIDIAS.

PYRITHIDIAS; Eusebio Piriciades; Iornandi Pritiades; Calvisio Puritiades; successit Laostheni anno M. 2993.

Imperavit annis 30 iuxta Reineccium p. 58. Reusn. p. 193.

Imperavit annis 14 iuxta African. et Calvis. p. 30.

MONARCHA XXXV. OPHRATAEUS.

OPHRATAEUS, Rex Assyriorum XXXV, Pyrithidiae successit, anno M. 3007. Iornandi dicitur Ophratenes.

Regnavit annis 20 iuxta Reineccium pag. 58. Reusn. p. 194.

Regnavit annis 21 iuxta Africanum, Calvis. p. 31.


page 39, image: s0111

MONARCHA XXXVI. OPHRAGANEUS.

OPHRAGANEUS, Eusebio Ophratanes; Africano et Calvis. Ephacheres; successit Ophrataeo in regno, anno M. 3028.

Regnavit annis 21 iuxta Africanum et Calvis. p. 32.

Regnavit annis 50 iuxta Reinec. p. 58. Reusn. p. 194.

MONARCHA XXXVII. ASCRAZAPES.

1. ORTUS. Ascrazapes (Eusebio est Ocrazapes; Stephano Cyndaraxes; Ariano lib. 2. Suidae et Straboni, Anatyndaraxes; Setho Calvisio Acracarnes) Assyriorum Rex XXVII, successit Ophraganeo anno M. 3050. iuxta Sethum Calv. p. 34. iuxta alios 3088,

2. PROGRESSUS. Anno regni eius 18, vel, ut alii volunt, 33, anno M. 3119, ante Christum natum 852, cum magna impietas in urbe Ninive grassaretur, Deus, ex singulari et extraordinariâ motus gratiâ, eo misit Prophetam Ionam, qui praedicaret, panoleqri/an urbis certo futuram, nisi actâ paenitentiâ incolae a malo desisterent. Ionas autem in initio perculsus magno metu, ad mare secessit, et in urbe Iapho, quinque milliaribus Ierosolyma distante, navim conscendit. Sed coorta inter navigandum tempestate, cum navis submergendae periculum metueretur, sorte missâ, Ionas eius mali causa deprehenditur. A nautis itaque, licet invitis, attamen salutis amore adductis, in mare abicitur, tamquam hostia quaedam piacularis. Quem cetus deglutivit, et trium dierum atque noctium spatio ventri inclusum per milliaria 250 gestavit atque circumvexit. Nam a Iapho, circumnavigatâ minori Asiâ, per mare Aegeum transiit Constantinopolin, per Hellespontum in Pontum Euxinum; (quod longum est 200: et latum 70 milliaribus) in cuius portu demum eiectus est, teste Iosepho lib. 9. Antiquit. Iudaic. c. 11. p. 253. Inde ergo 200 circiter milliaria progressus Ionas Niniven venit, et munus divinitus demandatum exsequutus est. Vide Bunting. in Itiner. Part. II. p. 189. 190. Cum vero incolae, auditâ Prophetae contione, verâ se ad Deum paenitentiâ converterent, et Rex ipse de solio surgeret, et sacco indutus in cinere sederet, et universale indiceret ieiunium, tam brutorum animantium, quam hominum, ac denique ut omnes converterentur ab iniquitate, serio mandaret, interitum tum temporis evitarunt. Vide Ionae c. 1. 2 et 3.

3. EGRESSUS. Postquam regnasset annis 41, iuxta Eusehium; vel 42, iuxta Reineccium. p. 58. et Reusn. Chron. p. 194. ex hac vita decessit. A. M. 3129. ante C. N. 842.

NOTA.

De Tempore Contionis paenitentialis Ionae ad Ninivitas habitae, Chronologi inter se dissentiunt. I. Quidam eam referunt ad tempora Sardanapali Ascrazapis filii, ultimi Assyriorum Regis. (intellige ex familia Nini) Et in hac sententia est Calvis. Chron. 35. Cui calculum suum addit August inus Torniellus in Annalib. Sacr. tom. 11. p. 72. II. Quidam vero eam referunt ad tempora Ascrazapis Sardanapali patris: ut Reusn. in Chron. p. 194. Et haec sententia posterior priori est praeferenda. Quia melius cum Chronologia, cumque ipsius rei et personarum circumstantiis congruit. Nam ceteri Chronologi Ascrazapem 41, vel 42 annis: Calvisius vero tantum 7 annis regnasse ait. Quod si autem iusti regiminis anni Ascrazapi assignantur, utique contionem Ionae in tempora eius incidisse dicendum erit.

REGULA VITAE.

Reges atque Principes tempore periculoso ingruente et irâ Dei saeviente paenitentiam agant ipsi, et subditos pariter ad paenitentiam exhortentur. In quam sententiam pulchre ait Fulgentius. epist 6. Qui sunt in culmine saeculi constituti, aut plurimos secum perdunt, aut plurimos secum in viam salutis perducunt. Hoc ipsum fecit Rex Iosaphatus, qui in angustiis bellorum constitutus quaerebat Dominum, et ieiunium in tota Iudaea proclamari iubebat. 2 Par. 20. v. 3. Idem fecit Rex Exsechias, cum Rex Sennacheribu valido exercitu Ierosolymam cingeret, et horribilia quaeque illi minitaretur. Esai. 36. v. 5, et 37. v. 10. Idem fecit Rex Ninives Ascrazapes, cum Ionas Propheta illi Dei iram, et urbis, omniumque, qui in urbe erant, panoleqri/an denuntiaret. Ionae 3.

Ex profanis historiis placet hîc adferre historiam, quae cum praesenti examussim congruit. Anno Christi 526, Terraemotus horrendus Antiochiam 14 Calend. Iunii, die Veneris tremefecit: parumque abfuit, quin tota urbs corruerit, civiumque sepulchrum facta sit. Euphrasius, Antiochiae Episcopus, eo obrutus obiit; templa collapsa sunt, urbisque decor periit. Ab omni hominum memoria non exstitit tanta irae Dei in urbem aliquam grassatio. Iustinus Imperator nuntiatâ hac alade gravissime indoluit, abiectisque diademate et purpurâ, sacco indutus, et cinere consepersus, per multos dies luxit, ad urbis quoque instaurationem pecunias et opifices misit. Bucholtz Chron. p. 271.


page 40, image: s0112

MONARCHA XXXVIII. TONOSCONCOLEROS, sive SARDANAPALUS.

CAPUT I. DE ORIV.

I.

CIrca ORTUM Sardanapali duo sunt notanda. 1. GENERATIO. 2. APPELLATIO.

II.

I. GENERATIO. Sardanapalus fuit filius Ascrazapis, vel Anacyndaraxis; Nam ipse ipsum in epitaphio suo filium anacyndaraxis vocavit; sicut Suidas tradit. Vide §. 11.

III.

II. APPELLATIO. Duo hic Rex habuit nomina. 1. Dictus est Tonosconcoleros. 2. A Graecis appellatur *sardana/palos: a Latinis, Sardanapalus. Hoc posterius nomen dittw=s2 scribitur. Primo, Sardanapallus, per duplex ll, ut sit et nomine et vitiis deformis: secundum Ciceron. l. 3. de Republ. Est enim pallus et tripallus in obscenis. In hac sententia est Sethus Calvis. in Chronol. pag. 35. Verum ea acrioris iudicii Criticis haud probatur. Secundo, alii communiter scribunt Sardanapalus, per unicum l. Quod rursus a doctis accipitur, vel in bonum, vel in malum.

1. Absolute et inse est nomen optimi Principis, non voluptuarii et delicati. Nam dicitur a
[Gap desc: Greek word]
hoc est, Dux, Princeps;
[Gap desc: Greek word]
iudex; et
[Gap desc: Greek word]
, hoc est, arduum, eximium, mirabile, Ita Becman. de Origin. ling. Lat. p. 680.

2. Relate: vel respectu Sardanapali. Sic secundum communem Historicorum sententiam hoc nomen plenum est superbiae atque arrogantiae.
[Gap desc: Greek word]
est Dux;
[Gap desc: Greek word]
Iudex; et
[Gap desc: Greek word]
Irruptor, Eversor. q. d. Dux, Iudex, Eversor. Quomodo etiam gigantes appellarunt
[Gap desc: Greek word]
Nephilim. Num. 13. v. 34. Sic dicti quasi Deiectores, quod immani sua proceritate homines cadere facerent, ut scribit Aben-Esra: vel quasi irruptores, quod violenter in homines irruerent, eosque opprimerent. Cum enim (ut addit Phil. Mel. in Chron. p. 45.) impendet ruina, crescit superbia, ficut dicitur: Tolluntur in altum, ut lapsu graviore ruant. Et ante ruinam praecedit exaltatio. Prov. 16. 18. Et antequam conteratur, exaltatur cor hominis. Prov. 18. 12. Reineccius Syntagmate Heroico p. 59. similiter inquit: Credibile est, cognomenti vel tituli loco id Regem hunc assumpsisse: sicut Attila Hunnus nominari voluit, flagellum Dei; Mahumetes Othomannus, Terror Orbis; et Chaganus omnium nationum Dominus: ut Niceph. Callim. lib. 18. c. 29. scribit.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

IV.

In PROGRESSU vita eius notanda; quae continet Acta tum bona, tum mala.

V.

ACTA BONA non memorantur eius plurima; sed unicum tantum: nempe, quod uno die (uti Epitaphium eius sonat) Tarsum et Anchialen Ciliciae oppida condidit, hoc est, (ut quidam explicant) reparavit, vel (ut vult Erasmus chiliad. III. Adag. VII. p. 785.) obtinuit. Eaque re fere solâ gloriae nonnihil ad posteritatem promeruit.

VI.

ACTA eius reliqua omnia fuerunt mala atque nefaria. Nam tota Vita eius fuit mala Ecclesiastice, OEconomice, Politice.

Siquidem patrem suum defunctum, qui per Ionam Prophetam ad paenitentiam paulo ante vocatus fuerat, et bene currere coeperat, haud imitabatur hic filius, ubi regni administrationem solus obtinuit; sed ad ingenium reversus, ut canis ad vomitum, excusso omni Dei timore, omnique pudore, totus voluptate et otio diffluebat. Nullâ (ut Suidas scribit) tangebatur regni curâ, non arma tractabat, non venatum exibat, ut veteres solebant Reges; sed mollis, effeminatus, impudicus, fucatâ facie, depictis oculis, stolâ muliebri indutus, inter pellices in Gynaeceo desidebat, cumque concubinis de pulchritudine et cincinnis capillorum certabat; imo femineam quoque vocem loquendo imitabatur, et colum tractabat. Videbatur a nemine nisi ab eunuchis et puellis; quibuscum omnia libidinum atque voluptatum genera exercebat, ita ut praeconis voce praemium polliceretur ei, qui novam aliquam voluptatem excogitasset. Unde Adagium exortum est: *sardana/palos, hoc est, Sardanapalus. Quod in hominem effeminatum et voluptuarium quadrat. Et notus est vulgatus versiculus:

Non homo, sed porcus, Sardanapalus erat.


page 41, image: s0113

CAPUT III. DE EGRESSV.

VII.

EGRESSUS continet poenam Sardanapali, quae libidinosam eius insequuta est vitam; nempe subditorum seditio, mors eius tragica; et totius regni mutatio. Quae ut melius intelligantur, notanda sunt tria. 1. *ta\ prohgou/mena. 2. *ta\ praxqe/nta. 3. *ta\ parepo/mena.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a, sive ANTECEDENTIA.

VII.

1. SUBDITORUM OFFENSIO. Cum enim Sardanapalus nullâ regni curâ tangeretur, nec ulli copiam sui conveniendi faceret, in odium offensionemque omnium incurrit. Sicut enim virtus, velut ingens bonum, omnibus est amori, et omnibus appetitur: (unde etiam kalo\n, hoc est, bonum, honestum, pulchrum, Graecis dicitur a)po\ to=u kalei=n, hoc est, a vocando; quia animos hominum ad se appetendum provocat: vel apo\ to=u khlei=n, quia appetitum demulcet. Caelius Rhodigin. lib. 24. Antiq. lect. c. 7. Scalig. Exercit. 300. sect. 3.) Ita contra vitia omnibus sunt odio et abominationi: quia malum hominem non perficit, sed destruit.

2. SARDANAPALI IN GYNAECEO VISIO. Tandem circa annum regni eius decimum sextum Arbaces sive Arbactus, Medorum Praefectus, auditis illis Sardanapali flagitiis, ardentissimo illum videndi desiderio flagravit. Etsi autem nemini ad Regem aditus patebat, (quoniam a temporibus Ninyae per 1100 annos Monarchis hisce ignavis et desidiosis in more positum erat, ut gentibus responsa darent, non ipsi coram, sed per internuntios; Iustin. lib. 1.) tamen tandem eunucho muneribus expugnato (dedit namque illi auream phialam; sicut Diodor. Sicul. lib. 2. rer. antiq. c. 7 scribit) aditum impetravit. Intromissus ergo in Regium palatium, Gynaeceum id esse vidit, Regemque deprehendit inter scortorum greges purpuram colo nentem, et muliebri habitu, cum mollitie corporis et oculorum lasciviâ omnes feminas anteiret, pensa inter virgines partientem.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a, ACTA IPSA, hoc est, CONFOE DERATIO et SARDANATALI OPPUGNATIO.

IX.

Quibus visis, indignatus, tali Mulieri tot viros subiectos esse, tractantique lanam, ferrum et arma portantes parere, ad socios properans, quid viderit, refert. Negantse ei parere posse, qui mulierem se malit esse, quam virum. Societate igitur initâ cum Beloso, sive Phul-Belocho, Babyloniorum Praefecto, bellum in Sardanapalum parat. Quo audito, Sardanapalus talenta auri ducenta per praeconem constituit ei, qui occidisset istos Praefectos: qui autem vivos tradidisset, duplex praemium, ac Mediae Praefecturam pollicitur est. Verum neminem ea praemiamoverunt. Rex initio tribus proeliis rebelles caedit, et victor exsistit. Verum cum e tanto successu, tum insolentior, tum negligentior factus ad voluptates suas rediiset, et Regis exemplum imitaretur miles, ex improvisu exercitus vino somnoque gravatus a Praefectis opprimitur, et Dux ipse Salamenus uxoris frater in pugna desideratur, tantaque strages editur, ut fluvius redundante hominum sanguinc colorem mutaret; sicut scribit Diodor. Sicul. l. 2. c. 7. Rex vero nondum se consilio deserit, sed quinque liberis, inter quos filii tres erant, ad Cottam Paphlagoniae praesidem, Ducum omnium sibi gratissimum, cum magna gaza missis, Niniven confugit, eamque commeatu instructam egregie munit: quem statim insequuti Praefecti, obsidione cingunt. Rex nullum periculum extimescit, tum quia urbs Ninive propugnaculum omni humanâ arte inexpugnabile videbatur, tum quia ab Oraculo responsum accepisse Maiores noverat, numquam capi posse Ninum urbem, nisi fluvius (nempe Tigris) hostis urbi fieret. Quod numquam fore ratus Sardanapalus, obsidionem in tertium usque annum toleravit.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a, sive CONSEQUENTIA.

X.

Verum Sardanapalus tam diu obsessus, tandem Tigridis inundatione, quâ magna muri pars, nempe ad stadia viginti conciderat, ad desperationem


page 42, image: s0114

adigitur, Namque fatale Oraculi tempus advenisse putabat. Ideoque in Regiam se recepit; et nein potestatem hostium veniret, vivus in pyram ingentem ibi exstructam seuna cum uxore, et pellicibus, et vestibus regiis, omnique gazâ, quam immensam fuisse memoriâ proditum est, inclusit, atque Vulcano consecravit, A. M. 3148. regnisui 20. Diodorus, Athenaeus, Eusebius, Suidas, Orosius, Iornandes. Quod incendium per 15 dies duravit: uti Philipp. Melanchth. in Chron. p. 46. scribit. Et hic fuit funestus ille tragicusque tanti Regis exitus. Simile combustionis exemplum habemus in Simri vel Zambri, V. Rege in Isrue~l, qui, postquam Dominum et Regem suum Ellam interfecisset, urbem Tharsam metropolin regiam occupavit, et diadema, populo inscio, rapuit. Cum autem exercitus, urbem Gebethonem obsidens, Regem occisum audiret, et facti inusitati novitate territus, Ducem militiae AMRIUM Regem Israel crearent, et ad Tharsam recuperandam exercitum universum adducerent; Simrius conscientiâ facinoris, et praesentis pcriculi magnitudine perterritus, Regiam clausam incendit, et cum scelerum sociis SE CREMAT, di tyrannidis occupataeseptimo. Vide 1 Reg. 16. v. 8, 9. etc.

XI.

EPITAPHIUM. Sardnapalus in urbe Anchiale, monumentum iuxta urbis moenia exstrui curaverat, in cuius fastigio statua lapidea sculpta stabat, dextrae manus digitis supra caput elevatis; et ad crepitum edendum compositis, in eoque hoc epitaphium Assyriis literis insculptum erat: uti Suidas in Nino, et Athenaeus ex Aristooulo lib. 12. cap. 12. dipnosoph. referunt.

SARDANAPALUS ANACYNDARAXIS FILIUS, ANCHIALEM ET TARSUM UNO DIE CONDIDIT.

TU VERO Ô HOSPES EDE, BIBE, LUDE: RELIQUA HUMANA NE TANTI QUIDEM SUNT. hoc est, nedigitorum crepitu digna sunt.

Strabo autem lib. 14. Geograph. fol. 462. ex Choerilo Poeta hos versusubicit.

Cum te mortalemnôris, praesentibus exple
Deliciis animum; post mortem nulla voluptas.
Namque Egosum pulvis, qui nuper tanta tenebam.
Haec habeo, quae edi, quaeque exsaturata libido
Hausit: at illa manent multa et praeclara relicta.
Hoc sapiens vitae mortalibus est documentum.
Weil du bist sterblich/ trinck und iß/
Nach dem tod' kein wolleben ist;
Ich bin ein asch/ bab viel gehabt/
Doch ist es alles ietzt schaff ab.
Viel bessers ich verlassen muß.
Brauch du der Wert/hab guten muth.

Virorum sapientum de hoc Epitaphio iudicia.

In hoc monumentum (teste Cicer. l. 5. Tusculan. Quaestion.) cum aliquando incidisset Aristoteles, substitit, partemque primam cum legisset, ait: Ecquid aliud in bovis, non in Regis sepulchro scripsisset? Deinde cum posteriores versus legeret, risit, dixitque: Hic ea se mortuum habere dicit, quae ne vivus quidem habuit, nisi quamdiu deglutiebat. Confer Plutarchum lib. 5. de fortuna et virtute Alex. Magni. Recte itaque Crates Philosophus ab eodem Plutarcho laudatur. is enim cum legeret hos Sardanapali versus, mox apposuit:

Haec habui, dicici studio quaepulchra; Camena
Me quibus instruxêre.

USUS.

Haec historia Sardanapali diligenter est discenda, et ob oculos ponenda: quia est quasi speculum vitae humanae. Proponitur namque in ea.

I. Exemplum superbiae et ambitionis in titulis.

Nam Sardanapalus idem est atque Dux, Iudex et Eversor, de quo in §. 3. luculenter egimus. Qui titulus superbiae, fuit praesagium futurae ipsius ruinae. Nam regula est Politicorum: Virtute decrescente, crescit arrogantia et inanis gloria. Item: Crescentibus titulis et ambitiosis nominibus, decrescit virtus. Placet huc quoque ex historiis exempla afferre parallela.

I. REGES PERSARUM olim se fratres Solis natos ante Luciferum appellari gaudebant. Darius Arsamifilins Rex Persarum, se Regem Regum et consanguineum Deorum appellabat, et Alexandrum M. famulum suum. lib. 2. supplem. ad Curtium. Sed hic fastus fuit initium ruinae eius; uti historiae ostendunt.

Ita quoque longo tempore post Sapor, Rex Persarum, vocabat se Regem Regum, participem siderum, fratrem Solis et Lunae.

II. ALEXANDER M. cum se Iovis Ammonis filium salutari mandabat, ad ruinam properabat. Valer. Max. lib. 9. c. 5.

III. CLEOPATRA Regina Reginarum vocari volebat, sed tandem sceptro vitâque privatur.

IV. CALIGULA Deus vocari volebat. Iosephus lib. 18. Antiqu. Iud. c. 4 et 10. Sed eventus infelix fuit. Nam tandem a Cassio Chaerea et Cornelio Sabinio Praefectis militum foede occisus est. Dion. in Caligul. Histor. August. t. 1. p. 612.

V. DOMITIANUS (sicut Sueton. et Eusebius


page 43, image: s0115

scribunt) eo superbiae provestus est, ut omnium edictorum et diplomatum Caesareorum exordium ita fieri iusserit: Dominus et Deus noster hoc mandat. Unde in communi sermone titulus hic ei tributus fuit: Dominus Deus noster Domitianus. Sed cxitus infelix fuit. Tandem enim in cubiculo suo a propriis cubiculariis, qui contra ipsum conspiraverant, 7 vulneribus confossus misere interiit.

VI. TRAIANUS, alioquin optimus Imperator, omnibus operibus suis, qua novis, qua innovatis, titulos adscribere pomposos solebat. Unde Constantinus Imp. eum semper Herbam parietinam appellavit; sicut Aurel. Victor scribit.

VII. ATTILA, Hunnorum Rex, se Flagellum Dei et Malleum universi orbis appellari voluit. Vide Nicolaum Olaum lib. 6. apud Bonfinium. Buholtz Chron. p. 249.

VIII. TAMERLANES, Iram Dei se vocavit, et Vastitatem orbis. Petrus Gregor. Tholosan. de Republ. l. 13. cap. 12. §. 2.

IX. ANTICHRISTI ORIENTALES, nempe TURCICI IMPP. omnium Imperatorum ter maximosse appellant. Vide Bodin. lib. 1. de Republ. c. 9. p. 230. Quae appellatio ab Impp. Constantinopolitanis una cum Imperio translata videtur. Nam illorum stemmata quadruplici B constant: quibus haec verba significantur: *basileu\s2 *basile/wn, *basileu/wn *basileu=si. hoc est, Rex Regum, Reges Regens.


[Gap desc: illustration]

Huc referri potest AMURATHIS III, Turcici Imperatoris titulus ex epistola eius ad Rudolphum II. Imp. Roman. anno 1593 missa: Amurathes III. huius nominis, potentissimus, invictissimus, Imperator Constantinopolitanus; Thraciae, Illyrici, Graeciae, Terrae sanctae, Asiae maioris et minoris, Assyriae, Armeniae, utriusque Arabiae, Syriae, Aegypti, Sarmatiae, utriusque Turciae, superioris et inferioris Palaestinae, Mauritaniae, Tuneti Dominator, et Princeps TOTIUS ORBIS, omniumque Regnorum magni maris Oceani, et Rex Mechae et Algierae, Possessor sepulchri Christi, omnium Christianorum Dei, in medio centro Hierosolymis; Dominus in Europa, Asia, Africa, America, omniumque Insularum totius magni maris; cuius potentia formidabilis omnibus; vastator, et in aeternum irreconciliabilis, universi Christianismi hostis, omniumque qui se Christianos iactitant: FILIUS OMNIPOTENS DEI, qui iussit et mentem illuminavit ad oppugnandum Christianos.

X. ANTICHRISTI OCCIDENTALES, titulos honorarios Christo maxime competentes sibi imprudenter, dicam, an impudenter, arrogant; sicut ex Bellarm. l. 2. de Rom. Pontif. c. 31. patet, qui 15 titulos, quos Papa sibi arrogat, recenset, et dicit ipsum esse. 1. Papam. 2. Patrem Patrum. 3. Christianorum Pontiflcem. 4. Summum Sacerdotem. 5. Principem Sacerdotum. 6. Vicarium Christi. 7. Caput corporis Christi. 8. Fundamemum aedificii Ecclesiae. 9. Pastorem ovilis Domini. 10. Patrem et Doctorem omnium fidelium. 11. Rectorem domus Dei. 12. Custodem vineae Dei. 13. Sponsum Ecclesiae. 14. Apostolicae sedis Praesulem. et denique 15. Episcopum universalem.

II. Exemplum belluinae atque monstrosae voluptatis.

Sardanapalus erat vir non-vir, et non-mulier mulier. Hoc est, vir erat sexu, sed non animo. Et non erat mulier sexu, sed animo; imo muliere (ut Aventin. Annal. Boioar. loquitur) corruptior erat. Quia veste muliebri indutus, in gynaeceo inter mulieres sedens, vitam muliebrem duxit: fuco mulicbri faciem pingebat, non Regnum curabat, sed colum muliebrem tractabat, et fila ducebat; imo velut larvale voluptatis mancipium, adeoque monstrum, supra luxum muliebrem lasciviebat, omnesque Reges et Reginas Assyriorum luxuriâ atque ignaviâ vincebat. Hinc Erasmus Roterodamus in aureo suo Adagiorum libro hoc Adagium ex probatis auctoribus desumptum usurpat. Chil. III. Cent. VII. p. 785. *sardana/palos, id est, Sardanapalus. Huius cognomen ob insignem hominis mollitiem abiit in proverbium. Aristophanes in Avibus: ti/s2 o( *sardana/palos ou(=tos? hoc est, Quis hic Sardanapalus? Fuit autem Sardanapalus deliciis usque adeo effeminatus, ut inter eunuchos et puellas ipse puellari cultu desidere sit solitus. Apollodorus (ut citat Aristophanis interpres) tradit, eius sepulchro epitaphium huiusmodi literis Assyriis insculptum fuisse: *e)/sqie, pi=ne, o)/xeue w(s2 ta\ a)/lla ou)deno/s2 e)sin a)/cia. id est, Ede, bibe, utere Venere: nam cetera sunt nihil. Suidas hac formâ refert ex Callisthene: *eu\ de\, w)= ce/ne, e)/sqie, kai\ pi=ne, kai\ pai=ze w(s2 ta/ge a)/lla a)nqrw/peus ouk o)/nta tou/tou a)/cia. id est, Tu vero hospes ede, bibe, lude; tamquam ceteras res humanas huius non faciens. Haec Erasmus.

Tales Sardanapali et olim et nunc inventi sunt numero plurimi, et vitiis adeoque flagitiis


page 44, image: s0116

teterrimi, quibus primum Sardanapalum imitantur, tum in vita, tum in morte.

I. IN VITA.

1. Talis Sardanapalus erat PLANCUS PLOTIUS, Munatii Planci Consularis, et Censorii frater. Nam ita de eo scribit Valer. Max. lib. 6. c. 8. Plancus Plotius, cum in proscriptione Triumvirali a militibus ad necem quaereretur, fidelitate servorum in regione Salernitana occultatus, odore unguentorum proditus est. De quo Beza tale epigramma concinnavit.

Saeva cohors Plancum ad mortem cum quaereret, ille
Triumviralis Carnifex:
Servarant Dominum servi penetralibus imis,
Et ille mortem effugerat.
Unguentis illum fusis de more madentem
Odor indicatum prodidit.
Quam potuit multos virtus servare fideles,
Mala quos voluptas perdidit?

2. Talis Sardanapalus erat MULEASSES Tunetorum Rex, de quo Bodinus l. 4. Polit. c. 1. p. 585. ita ex Pauli Iovii l. 44. scribit. Hic tametsi exul in Italia et Germania vagaretur, ac de opibus Caroli V. Imperatoris, in quo spes omnes collocarat, omnino desperaret, nihilominus ad pavonis unius, quo vescebatur, condimenta, vix aurei nummi centum sufficiebant: et ut suavitatem ac dulcedinem, quae ab harmonia proficiscitur, iucundius molliusque hauriret, oculos velabat, quod duobus sensibus suplicem voluptatem simul percipi non posse didicisset. Idem Paulus Iovius de eodem scribit: Ipsum, cum contra Amidam filium ad recuperandum regnum infeliciter pugnasset, suo cruore et multo pulvere foedatum, inter turbam terga vertentium, nulla alia re magis ab hostibus quam odore unguentorum agnitum captumque, et a filio candenti scalpello (non sine ultione divina) proscissa utriusque oculi pupilla, immaniter occaecatum esse.

3. Talis Sardanapalus erat CLAUDIUS Imperator Romanus, in quo nescias, quid primum accuses; adeo vecordia cum saevitia et luxuria certabat. Convivia agitavit et ampla, et assidua, ac fere patentissimis locis, ut plerumque sexcenti discumberent; cibi vinique quocumque loco et tempore appetentissimus: nec temere unquam triclinio abscessit, nisi distentus ac madens, ut statim supino, ac per somnum hianti pinna in os inderetur ad exonerandum stomachum. Dicitur etiam meditatus edictum, quo veniam daret flatum crepitumque ventris in convivio emittendi. Edictum tali Principe dignum!

Eobanus tale epigramma de eo concinnavit:

Edicto vetuit ructus crepitusque teneri
Claudius: O Medici, Principis Imperium!

4. Talis quoque Sardanapalus erat HELIOGABALUS, qui nudas puellas sibi prandenti et cenanti ministrantes constituit, et tantam habuit pellicum multitudinem, ut (sicut Nero numquam bis unam vestem induit. Sueton. in Neron.) earum nullam reiterarit. Aelius Lampridius et Iohan. Baptist. Ignat. in vita Heliogabali.

Huc quoque referri potest elegans epigramma Actii Sannazarii, in quo vox talium Sardanapalorum atque Epicureorum venuste et eleganter depingitur:

Maius adest, dasertapuer: sic sancta vetustas
Instituit, prisci sic docuere patres.
Iunge hederam violis, myrtum subtexe ligustris,
Alba verecundis lilia pinge rosis.
Fundat inexhaustos mihi decolor Indus odores:
Et fluat Assyrio sparsa liquore coma.
Grandia fumoso spument crystalla Lyaeo:
Et bibat in calices lapsa corona meos.
Post obitum non ulla mihi Parchesia ponet
Aeacus, infernis non viret uvaiugis.
Heu vanum mortale genus, quid gaudia differs?
Falle diem: mediis mors venit atra iocis.

II. IN MORTE.

Similiter hunc Sardanapalum deinceps alii plures immemores futurae vitae imitati; sicut ex monumentis atque epitaphiis, quae post mortem sibi erigi voluerunt, constat.

Tale conspicitur in Arragoniae urbe clarissima; sicut Appianus refert.

Quo VADAM, NESCIO; INVITUS MORIOR. VALETE POSTHUM I. M. POSTHUMIUS EQUES.

Simile Romae in domo Petri Chiavelucii Notarii legitur:

DIS MANIBUS SEXTI PERPENAE FIRMI. VIXI, QUEMADMODUM VOLUI. QUARE MORTUUS SIM, NESCIO.

Non multum dissimile est epitaphium Timocreontis, uti a Lilio Giraldo de Poetar. historia ex Athenaei lib. x. refertur:

*polla\ piw\n, kai\ polla\ fagw\n, kai\ polla\ kak) ei)pw\n
*a)nqrw/pois2, kei=mai *timokre/wn *r(o/dios..
Multa bibens, et multa vorans, mala multaque dicens
Ipse viris, iaceo Timocreon Rhodius.

Non possum facere, quin hic commemorem


page 45, image: s0117

versiculos Hadriani Imperatoris, quos moriens (ut Aelius Spart. memoriae tradidit) composuisse dicitur. Ex quibus apparte, quam perplexus dubiusque ipse in mortis agone fuerit, quodque nullam certam vitae futurae notitiam habuerit.

Animula vagula, blandula,
Hospes comesque corporis,
Quae nunc abibis in loca?
Pallidula, rigida, nudula,
Nec, ut soles, dabis ioca?

III. Exemplum punitae voluptatis atque libidinis.

AXIOMA est POLITICUM, quod exstat apud Bodin. lib. 4. de Republ. c. 1. p. 584. Imperii conversiones eo citius accidunt, si tyrannus avaritiâ, aut impotenti libidine, aut ûtroque vitio fractus languescat: plures tamen voluptas perdidit quam crudelitas. Quia crudelitate homines perterrentur: at libido Tyranni non modo subditos ad odium, verum etiam adcontemptum excitat: cum intelligunt hominem voluptatibus deditum impotentis animi esse; nec imperio dignum videri, qui imperare sibi non possit. Itaque innumerabiles pene tyrannos perdidit voluptas.

EXEMPLA habemus in Sardanapalo, Alexandro Magno, Dionysio iuniore, Galeatio Sfortia, Alexandro Medites, et quos antea enumeravi, in Planco Plotio, Muleasse, Claudio, et Heliogabalo Impp. Addit quoque Bodinus in loco alleg. memorabile exemplum de Fessarum Rege. Maiorum aetate duae Africae urbes potentissimae a Rege Fessarum defecerunt, propterea quod Praefectus sponsam alienam Regis exemplo rapuisset: quo statim occiso, Rex ipse Fessarum Abusahita cum sex liberis caesus est a domestico servo; quod eius uxori stuprum intulisset. Memorabile quoque exemplum habemus in MAHUMETE Turcico Imperatore. Cum anno C. 1603. Asiae Praefectus eum totum deliciis deditum videret, ex contemptu ipsius iugum excutit et rebellat, ac permultos in suas trahit partes: unde Ianizari magnam Constantinopoli suscitant seditionem, quae sedari non potuit, nisi supplicio duorum Imperatoris Turcarum Cubiculariorum, in quos reiciebatur culpa male administratae rei publicae: Bucholtz. in Chronolog. pag. 771.

DYNASTIA TERTIA. In qua agitur de Monarchiae I. Divisione, deque familia Phul-Belochi usque ad Merodachum.

I. I. Monarchiae primae continuatio.

POst sublatum e medio Sardanapalum, Monarchia I. etsi mutationem quandam passa, non tamen esse desiit, sed mansit eadem in iisdem regnis, mutatis tantum personis. Antea fuit integra, nunc vero divisa. Quae mutatio est non substantialis, sed tantum accidentalis. Quemadmodum enim Monarchiam III non sustulit eius in quatuor partes distractio, post Alexandri M. obitum: Sic neque Monarchia I hic finem sortitur, sed tantum in duos veluti ramos dividitur. Id quod observandum contra illos, qui secundae Monarchiae initium hic fingunt. Pugnat namque pro nobis Scripturae S. auctoritas, quae Nabuchdonosorem Monarchiae I Regem facit. Sic enim divino afflatus Spiritu Daniel Propheta eum alloquitur c. 2. v. 38. explicans Colossum sive statuam illam quatuor Monarchiarum: Tu es caput aureum.

II. II. Monarchiae primae divisio.

Duo autem illi Praefecti, Arbaces et Belochus, Monarchiam hanc inter se partiti sunt, ut ille Medis et Persis imperaret; Hic vero Babylonem et Assyriam retineret. Unde patet evidentissime Diodori Siculi et Cedreni error: quorum ille, solam Babyloniam permissam Phul-Belocho: hic vero, Assyriorum Reges inde usque ab Arbacis temporibus Medis paruisse putat. Etenim tam ipse Phul-Belochus, quam e posteris Successores ceteri, perpetuo Assyriae Reges nominantur, et ita nominantur, ut potentia ipsorum hauc paulo illustrior indicetur. Quamquam forte imponere Diodoro potuit, quod Phul- Belochus Chaldaeus fuerit. Hoc quod dicimus, e Scripturis divinis ita docemus, 2 Reg. 15. v. 19, 20. PHUL (h. e. Belochus, vel Phul-Belochus, uti a profanis Historicis nominatur) ter expresse vocatur REX ASSYRIORUM. 2 Reg. 19. et 20. bis. Et 1 Par. 5. vers. 26. semel vocatur REX ASSYRIORUM. Deinde, filius eius TICLAT-PHILASSER similiter vocatur Rex Assyriorum,


page 46, image: s0118

qui multos Israelitas captivos in Assyriam abduxit. 2 Reg. 15. v. 29. et 1 Paral. 5. v. 26. Tertio SALMANASSAR nepos eius vocatur REX ASSYRIORUM, 2 Reg. 17. 3. et 2 Reg. 18. v. 9. 2 Esdrae cap. 13. v. 40. Tobiae 1. v. 2. 13. 18. Quarto, SENNACHERIB pronepos eius vocatur REX ASSYRIORUM, 2 Reg. 18. v. 13. etc. cap. 19. v. 20, 36. 2 Paral. 32. 1. 9. 10. 22. Esai. 36. v. 1. Quinto ASSARHADDON abnepos eius vocatur Rex Assur. Esdr. 4. v. 3. Quae dicta Scripturae clara atque manifesta luculenter evincunt, Phul-Belochum eiusque posteros, non tantum Reges Babyloniorum, sed etiam Assyriorum fuisse.

III.

Hic autem diligenter notandum, in ipso huius novae Dynastiae auspicio, Belochi avaritia novam excitatam fuisse su/r)r(acin, nisi Arbacis mansuetudo atque clementia illam composuisset. Nam (referente Diodoro Siculo) demonstraverat quidam Sardanapali eunuchus Belocho magnam auri argentique copiam, inter cineres pyrae, quâ conflagraverat Sardanapalus. Belochus auri sacra fame exstimulatus, ilico votum fecissese singit. Nam, Quae reverentia legum? Quis metus aut pudor est unquam properantis avari? Iuven. Satyr. 14.) de universis cineribus Regiae Sardanapali Babylonem deferendis, deque aggere exstruendo, qui ab omnibus per Euphratem navigantibus conspici posset, perpetuum monumentum deleti Regis Assyriorum. Arbaces, qui nihil fraudis subesse suspicabatur, facile affentitur. Verum Belochus una cum cineribus, magnam vim auri et argenti, inter rudera latentem, una Babylonem auchit. Fraude comperta Belochus capitis damnatus publico iudicio fuit. Verum Arbaces, ne periculosas conciret turbas, quin potius humanitate et clementia Regni principia redderet firmiora, Belochum non modo absolvit, sed auro donato utramque Praefecturam habere permisit, haec verba memorabilia subiciens: MAIORA ERGA SE ESSE ILLIUS BENEFICIA, QUAM INIURIAS. Et sic dissidium illud, quod periculosum videbatur, humanitate Arbacis amice compositum est.

IV. III. Sedes Regia utriusque Regis.

Transtulit postea Arbaces sedem Regiam in Ecbatanam Mediae metropolin, et Medis Persisque imperavit annis 29. Belochus vero Regni partem sibi permissam administravit, nempe, Babyloniam et Assyriam et in huius metropoli, nempe Ninive, sedem regiam sibi elegit, anno M. 3148, iuxtz Bucholtz. Chronolog. pag. 21. vid. infr.

V. IV. Duratio.

Duravit autem Monarchia I post hanc divisionem adhuc annos 287. usque ad annum M. 3435. quo Imperium summum, Belsazare, ultimo Babyloniorum et Assyriorum Rege interfecto, ad Persas translatum est, et secunda Monarchia Persarum coepit.

VI. V. Ordo.

Nos autem superiorum Monarcharum continuaturi numerum non Arbacem illis eiusque successores subiungemus, sed Belochum, et qui post eum gubernacula Imperii tenuerunt, annectemus; imitati in hoc iterum Scripturae S. auctoritatem, quae hanc gloriam Chaldaicis et Assyriacis defert, dum ipsum Belochum eius successores, quorum mentionem facit, omnes et singulos REGIS titulo dignatur, et Nabuchdonosorem Magnum REGEM REGUM appellat. Daniel. 2.

VII.

In hac autem Dynastia, quae familiam Phul-Belochi continet, 5 Monarchae ordine veniunt considerandi. I. Est Phul-Belochus. II. Tiglat-Philassar. III. Salmanassar. IV. Sennacherib. v. Assarhaddon.

REGULA OECONOMICO-POLITICA.

Conscatex Historiarum observationibus, Successiones in Principum, uti etiam privatorum familiis, certâ periodo circum scriptas esse, quâ exactâ desinere, et raro ultra quintum aut sextum gradum sese extendere. Phil. Melanchth. lib. 2. Chronicis. Peucer. de Divinat. p. 22. b. et p. 342.

EXEMPLA.

I. Exemplum elegans h. l. habemus IN FAMILIA PHUL-BELOCHI. Huius posteritas Monarchiam Chaldaicam atque Assyriacam tenuit usque ad Assarhaddonem, qui fuit abncpos Phul-Belochi.

II. IN FAMILIA MERODACHI. Haec post Assarhaddonem. Monarchiam habuit, usque ad Regem Belsazar, quem Cyrus Rex Persarum victum interfecit. Hic autem atnepos Merodachi fuit.

III. IN ELECTORIBUS SAXONIAE, qui hoc ordine fuerunt: Fridericus I Elector.


page 47, image: s0119

Fridericus II. Elector, Ernestus, Fridericus III. Ioannes Elector IV. Denique Ioannes Fridericus, qui quintus a Friderico I. fuit. Ab hoc Electoratus ad Mauritium in altera linea devolutus est.

Denique Eventus, qui optimus rerum magister est, docet hasce periodos in historiis adeo regulariter congruere, ut etiam Romae aliquando Sexto Pontifici idem significatum sit, non propagari a)ci/wma aut felicitatem ultra sextum gradum, hoc disticho:

SEXTUS Tarquinius, SEXTUS NERO, SEXTUS et hic est:
Semper sub SEXTIS Martia Romaperit.

MONARCHA XXXIX. PHUL-BELOCHUS. ORTUS.

I.

PHUL vel PUL ex Ebr.
[Gap desc: Greek word]
separator, abscheider. e Chald. exstirpartor, Auß-rotter. Arab. faba. 2 Sam. 17. Unde Beniamin in Itinerario scribit: Regio Apulia sic dicta est â Pul, h. e. a fabis. Vide Schind. lex. pag. 1428.

Hic Monarcha varia habet nomina. I. In sacris literis dicitur PHUL. Quae vox ter usurpatur in scriptura, nempe 2 Reg. 15. v. 19. 20. bis, et 1 Paral. 5. 26. semel. A Iosepho lib. 9. Antiq. Iudaic. c. 11. p. 254. vocatur PHULLUS. II. Aprofanis Scriptoribus communiter vocatur PHUL-BELOCHUS: ita ut Phul sit eius nomen proprium: BELOCHUS vero cognomen, a sacerdotio et cultu Baal vel Beli, a. d. Beli sacerdos, uti statuit Ioh. Baptista Grammaye in Histor. Asiatica pag. 293. III. A Zonara PHUA. IV. a Diodoro Siculo BELESIS V. Ab aliis BELESUS vocatur. In quibus nominibus illud deflexum apparet a Phul, quod Sacrae literae et Iosephus habent.

PHUL etiam topikw=s2 in sacris literis accipitur, et notat Regiones Africae et Mauritaniae. Esai. 66. vers. 19.

PROGRESSUS.

II.

1. IMFERII OCCUPATIO. Phil-Belochus Babylonis Dux fuit sub Sardanapalo. Hic postquam ab Arbace in amicitiam pertractus est hac occasione; quod nempe Duces quotannis ad sistendas copias provinciales Ninum petere cogerentur, cum ad desectionem instigat; et, quia non tantum gente, sed etiam professione Chaldaeus erat, h. e. peritus Astrologiae divinationisque, Arbaci praedixit ex arte sua Astrologica, cum universo Assyriorum Regno potiturum. Hoc Arbaci animum dedit, praesertim visa Sardanapali tum ignaviâ, tum lasciviâ et luxuriâ. Nec mora; ilico ambo in armis sunt. Bello autem inito, cum superior Sardanapalus tribus in proeliis esset, fracti Medorum animi arma proiecissent, et victoriae spem, nisi Phul-Belochus, qui bellum suggesserat, eos trepidantes, deque fuga cogitantes, prudenter atque animose in proposito confirmasset. Cuius consilii eventus felix fuit. Nam tandem et urbe, et Regno potiti sunt, et Rege potituri, nisi se ille maturius omniaque sua Vulcano consecrasset. Quare Belochus non modo in Provincia Babylonica hactenus administrata ab Arbace confirmatur, sed insuper Assyriaca donatur. Anno M. 3151. ante C. N. 820. Nam 2 Reg. 15. v. 19. 20. expresse ter: sicut etiam 1 Par. 5. v. 26. semel REX ASSYRIORUM appellatur: Uti etiam omnes posteri et successores eius tali elogio a Spiritur S. in sacro codice ornantur, sicut in Praeloquio §. 2. manifestis et luculentis Scripturae tesimoniis demonstratum est.

Unde patet, quod Belochus per violentiam et seditionem Regnum Babylonicum et Assyriacum occupaverit. Haec autem seditio respectu Belochi erat malum culpae, et eatenus Deus illam non probabat: sed respectu Sardanapali erat malum poenae, et a Deo permittebatur, qui Belocho successum largiebatur. Deus enim, supremus ille mundi Iudex, potestatem habet regna trans ferendi a gente in gentem. Dan. 2. v. 21. Ille Sardanapalum propter impietatem, ignaviam, atque luxuriam hoc Regno suo privare voluit; ut omnes Reges terrae discerent se coram. Deo humiliare et confiteri, quod omne sub Regno graviore Regnum sit; sicut recte et pulchre Seneca loquitur. Confer Psalm. 2. v. 10. Sapient. 6. v. 2, 3, 4, 5.

III.

2. IMPERII ADMINISTRATIO. Hoc modo Phul-Belochus in Regno confirmatus, pro Rege sese gerens, tum legibus ferendis, tum Monarchiae instaurandae et amplificandae invigilavit. Nam Regnum Israelis infestavit. Manahem Rex non ausus cum illo in certamen descendere, ut pacem sibi redimat, et Regnum scelere partum sibi confirmetur, M. argenti talenta, h. e. quindecies centena florenorum milia fere hosti offert. Hanc summam Manahemo populus contulit, exactis L. siclis argenti (h. e. drachmis, uti Iosephus explicat) in singula capita. 2 Reg. v. 19, 20. Iosephus Antiq. Iudaic. lib. 9. c. 11. pag. 254. Aute Sardanapali


page 48, image: s0120

occasum Regnum Israel et Iuda ab incursionibus Chaldaeorum et Assyriorum immune fuit: verum post eius imteritum Assyrii utrumque Regnum diversis temporibus graviter a fflixerunt. Et quidem Phul. Belochus primus fuit, qui arma hostilia Israelitis intulit, et Regem eorum Manahmum (ut dixr) vectigalem sibi fecit, ac postea exercitum reduxit.

Quod factum est 3184. anno ib Orbe condito.

Quod factum est 251. anno itemplo aedificato.

Quod factum est 39. anno Regni Uziae Regis Iuda.

Quod factum est 2. anno Manahemi Regis Israel.

Quod factum est 787. anno inte Christum natum.

Deinde TIGLAT-PHILASSAR terrâ Gilead et Galiaeâ potitus est, et universam terram Naphthalim occupavit, et plurimos Israelitas in Assyriam abduxit. 1 Paral. 5. 26. Postea SALMANASSAR Rex Assyriorum Samariam cepit, et totum Regnum Israelitarum delevit, Hoseam Regem captum catenis ligavit, et cum eo decem tribus Israel in Assyriam captivas abduxit. 2 Reg. 17. 4, 5, 6. Denique SENNACHERIB patris exemplum aemulari et reliquam populi Dei partem delere voluit, sed in felici successu. Nam ad preces Regis Ezechiae et Prophetae Esaiae, Deus Augelum misit, qui eius exercitum prostravit, ipseque Rex Sennacherib cum dedecore fugiens Niniven rediit; ubi in sacello idoli sui, quod colcbat, a propriis filiis Adramelec et Sarasar interfectus est. 2. Reg. 18. et 19. v. 35, 36, 37. Sicut postea de singulis, in historiis sequentibus, ordine dicturi sumus.

IV. DUBIUM.

Quaeritur h. l. an an recte fecerit Phul-Belochus, quod Manahemum Regem Israel, eiusque egnum infestaverit, a quo tamen lacessitus erat.

Resp. 1. Non putandum est, hoc ipsum casu quodam factum: sed bellum hoc a Deo ipso est excitatum. Causa erat gemina; nempe generalis et specialis. Generalis erat Isr aelitarum idololatria. Nam 1 Par. 5. 25. ita de illis scribitur: Reliquerunt Deum patrum suorum; et fornicati sunt post Deos populorum terrae, quos abstulit Deus coram eis. Specialis erat horrenda et inaudita Manahem tyrannis. Nam ex 2 Reg. 15. 16, 17. ita de eo scribit Iosephus lib. 9. Antiq. Iudaic. c. 11. p. 254. Manaemus Tapsam cum exercitu victore profectus est. Oppidani vero, obfirmatis portis, noluerunt Regem admitere. At ille, ut in defectores saeviens, totum circumquaque agrum vastavit, et postremo urbem quoque vi cepit; et quod esset Tapsensibus infensus, omnes ferro confcit, ne tenerae quidem aetati parcens, et nihil sibi ad extremam crudelitatem reliquum faciens. Quae enim ne in barbaro quidem devictos perpetrare fas fuerit, ea in sui generis homines sibi permisit. Et additur 2 Reg. 15. 18. Fecitque quod erat malum coram Domino, et non recessit a peccatis Ieroboami, etc. Et hac de causa Deus Israel suscitavit spiritum Phul Regis Assyriorum, atque per eum punivit et Regem et Subditos; quia utrique peccarant. 1 Paral. 5. 26.

Ubi tamen notandum, quod alia Dei, et alia Phul-Belochi fuerit intentio. Ille ob idololatriam aliaque horrenda scelera per Phul-Belochum velut virgam populum suum punire: Hic vero ex ambitione quadam Regnum suum amplificare voluit. Vide insignem locum Esai. 10. 5, 6, 7. et seqq.

EGRESSUS.

V.

Decessit Phil-Belochus anno M. 3199. Regni sui 48.

MONARCHA XL. TIGLATH-PILESER.

I. ORTUS.

TIGLATH-PILESER, Phul-Belochi silius,
[Gap desc: Greek word]
cornâ socians deficientes rebelles, Chald. Der die abfällige Rebellen mit der Kron vereiniget: Vel: Teglath-Pilneeser
[Gap desc: Greek word]
. Alii legunt Tiglat-Philassar. Alii Tiglat-Philassar. Alii Tiglat-Phul-Assar. Aliis dicitur Phul-Assar, cognomento Teglath. Ita etiam a Iosepho, Cyrillo et Cedreno Teglat-Phalassar, cognomento cum nomine composito appellatur. Cognomentum autem TEGLATH a debellata Galilaea usurpasse existimatur. Est enim consuetudo pervulgata, ut Victores a provinciis gentibusve devictis denominationes assumant; uti in Scipionis Africani, Drusi Germanici, aliorumque exemplis videre est. Zonaras vero a Scriptura sacra discedens, eum Thegla-Parassar appellat.

II. PROGRESSUS.

II.

TIGLAT-PHILASSAR haeres factus est, ut paterni Regni: ita in Iudaeos odii. Nam duplex in sacro codice bellum gessisse legitur. 1. Contra Regnum Israel. 2. Contra Regnum Iuda.


page 49, image: s0121

III.

PRIMUM BELLUM gessit contra Regem Syriae et Israelis. Cum enim Rezin Rex Syriae, et Peca Rex Israel (qui Esai. 7. 4. Caudae titionum fumigantium, Luthero, Räuchende leschbrände/ appellantur) Urbem Ierosolymam obsidione cingerent, Regemque Achas graviter premerent; et cum urbem capere non possent, totam Iudaeam misere vastarent, et centum viginti milia hominum barbaricâ immanitate trucidarent: tum Achas panico terrore perculsus, Esai. 7. 2. Tiglatphulassar Regem Assyriorum in auxilium evocavit, eique ingentia munera misit: quibus ille motus Regi Iuda in auxilium venit, (unde Esai. 7. 20. Rex Assyriorum Novacula.
[Gap desc: Greek word]
mercenaria, h. e. mercede conducta; Luth. ein gemietet schermesser appellatur; quia Deus eo ad tempus in puniendo populo suo usus, et ab ipso Rege Achas veluti mercede conductus est) et Ninive in Syriam profectus 130 milliaribus Damascum Syriae metropolin vi expugnavit, et Rezin Regem trucidavit, et habitatores eius in Cyrenen in Africa sitam transtulit, h. e. in exilium deportavit, 242 milliaribus. 2 Reg. 16. 7, 8, 9. Factum hoc est anno M. 3252. A qua tam illust. i victoria, cum ad exercitum reficiendum Damasci aliquandiu substitisset, ab Achazo et honorifice salutatur, et in gratiam eius altare novum, ad exemplum altaris Damisceni, per Uriam Sacerdotem summum Ierosolymis exstrui iubet 2 Reg. 16. 10, 11. Inde profectus est in Regnum Israel, et Regi Peca magnum damnum intulit, terram Gilead et Galilaeam, et universam terram Naphthali occupavit, et plurimos Isr aelitas in Niniven Assyriae metropolin, 160 milliaribus captivos abduxit. 2 Reg. 15. 29. Et haec fuit prima captivitas Assyriaca, in quam magna pars populi Israel abducta est. Anno M. 3213. Quo anno etiam Peca Rex Israel ab Hosea per insidias comprehensus et trucidatus est. 2 Reg. 15. 30. 1 Paral. 5. 26. Ita impletum est vaticinium Esaiae de duobus illis Regibus, nempe Syriae et Israel, brevi e medio tollendis. Esai. 7. 16.

IV.

SECUNDUM BELLUM gessit contra regnum Iuda. Nam Deus idololatriam aliaque immania impii Regis et subditorum peccata puniturus. Tiglatphulassar Regem Assyriorum (quem ipse antea in auxilium evocaverat) contra illum adduxit, qui ex metropoli sua Ninive Ierosolymam 170 milliaribus profectus urbem obsidet; sed cum eam expugnare non posset, muneribus ab Achazo placatus Niniven rediit. 2 Paral. 28. 20, 21.

III. EGRESSUS. Decessit Tiglat-Phul-Assar anno regni 25. Usus.

1. Politici haec Axiomata tradunt: Plerumque ita fieri solet, ut potentiores invitati ab imbecillioribus ad belli societatem, tandem ipsos oppreserint.

2. *summaxi/ai omnibus temporibus Regna et Imperia everterunt.

3. Auxiliatores, ut solet fieri, postea fiunt Domini. Philippus in Cordiali. Abraham Bucholtz. p. 42.

4. Defensores plerumque sunt devoratores. Strigel. in 2 Paralipom. 28. Et Chronolog. Bucholiz. pag. 389.

Huc referri potest venustus apologus de Vulpe et Erinaceo. Erinaceus prope frigore enectus venit ad cavernam vulpeculae, petit se recipi intraspecum. Assentitur vulpes, mota misericordia, admittit erinaceum. Erinaceus ingressus, cum in caluisset, exserit aculeos et pungit vulpem. Vulpes cedit; insequitur erinaceus, et pungendo finem non facit. Queritur de ingratitudine vulpes; responder erinaccus: Si tibi sum molestus, exi. Id faciunt potentiores, introducti in urbes et Regna.

Huc referri possunt venusti versus Caroli Sigonii:

Accipitrem milvi pulsurum bella Columbae
Accipiunt Regem: Rex magis hoste noctet.
Incipiunt de Rege queri: quia sanius esset
Milivi bell pati, quam sine Marte mori.

EXEMPLA.

I. CYRUS MAIOR, ad componendum bellum civile, inter Cares exortum, exoratus bellum componit, sed Cariam libertate exutam sibi subiecit. Xenophon. lib. 7. Cyropaed.

II. Tempore FRIDERICI III. IMP. cum de Imperio Italiae armis decertarent Principes Italici, et ambitiosa illa gens aequalitatem nusquam admitteret, tandem Papa Romanus, ut bella civilia inter Principes componeret, peregrinos Reges attraxit, qui, confectâ pace, sublatis bellis intestinis, coeperunt ipsi de Regno Italiae armis contendere donec tandem, pulsis reliquis, Hispani victores evaderent, et Italiam Regis Hispaniae iugo subicerent. Philip. Melanchth. Chron. lib. 5. p. 1344.

III. Ita quoque impius REX ACHAS, soedere cum TIGLAT-PHUL-ASSAR Rege ASSYRIORUM inito, illum in Syriam attrahit: Qui, interfecto Syriorum Rege Razin, Damascum occupat, Syros in Cyrenen colonos tranfert, plurimes e Regno Israel in captivitatem in Niniven


page 50, image: s0122

metropolim abduxit, et postea ipsum Regem, a quo inviratus erat, Achas, oppugnat, sibique vectigalem reddit. Et filus eius Salmanassar totum Regnum Israel delet. Quo destructo, etiam populus Iudaicus in captivitatem Babylonicam abductus est, quod tum a Merodacho Baladan, tum a Nabuchdonosore distinctis vicibus factum in codice sacro legimus, sicut suo loco plenius dicturisumus. Hisce autem irruptionibus hic Achas a)formhn\ five occasionem praebuit, qui Assyrios invitavit.

MONARCHA XLI. SALMANASSAR. I. ORTUS.

I.

SALMANASSAR
[Gap desc: Greek word]
pacis prohibitor, ein Frieden=verbieter/Stören=fried. vel perfectus ad vinciendum. iuxta Philip. Melanch. l. 2. Chron. p. 47. dicitur pacificus Assyrius. Haec vox decies in Veteri Testamento usurpatur. Varia habuit nomina. I. Dictus fuit SALMANASSAR; vel, ut Iosephus legit, SALMANASAR, lib. 9. Antiq. Iudaic. c. 10. II.
[Gap desc: Greek word]
SALMAN, Hoseae 18. v. 15. Sicut Salman domum Arbel, in die belli quando mater una cum filiis allisa est: sic faciet vobis in Berhel propter malitiam nequitiae vestrae. Hic per Salman intelligitur Salmanassar, Rex Assyriorum. Sensus est: Rex Salman, h. e. Salmanassar, deleturus est Regnum Samariae, sicut evertit urbem Arbeli. III. Rex IAREB
[Gap desc: Greek word]
, magnus, praestans, a
[Gap desc: Greek word]
magnus, praestans fuit; excelluit. LXX. *i)arei\b, Hoseae 5. v. 13. etc. c. 10. v. 6. Hic per vocem Iareb iuxta Gesner. in Hoseam p. 368. Phul-Belochus; (cui Menahme Rex Israelis mille talenta argenti dedit, ut esset sibi in auxilium. vide 1 Reg. 15. 19.) sed rectius Salmanassar intelligitur. Qui ita dictus, vel ab urbe, in qua sedem habuit. Iareb enim civitas magna in Assyria, et Regum Assyriae metropolis fuit. Nam Hoseae 5. v. 13. dicitur: Abiit Ephraim ad Affur, et misit ad Regem
[Gap desc: Greek word]
. Luth. vertit, Dem Könige zu Jareb. Unde patet, quod nomen Iareb topikw=s2, h. e. pro loco acceperit. Quare Salmanassar convenientius dicitur Rex IAREB, quam nude IAREB. Vel ab eventu; quia Israelitas vicit, cosque universos in captivitatem abduxit, totumque Samariae Regnum delevit. Vela singulari potentia, quâ prae ceteris Regibus polluit. Nam licet pater eius Tiglatphilassar etiam Israelitas in captivitatem abduxit; tamen captivitas illa non erat universalis, sicut haec, sed tantum particularis. IV. 1 Esdrae 4. v. 10. vocatur ASENAPHAR, ut vult Chytr. Onom. p. 359. Reinecc. Syntagm. Heroic. p. 61. Sed rectius per Asenapharem intelligitur ipsius nepos, nempe. Assarhaddon; uti constat ex collatione v. 2. et 10. lib. 1. Esdrae cap. 4. uti in vita Assarhaddonis §. 1. dicemus. V. NABONAZAR, apud Censorinum pag. 48. VI. NABONASSAR, apud Ptolemaeum mega/lhs2 sunta/cews2 l. 3. c. 8. qui a regno eius usque ad Alexandri mortem numerat annos 424. Nomen Nebo significat divinum. Quia idolum fuit eius nominis, a vaticinando sic dictum, ut Graeci Pythium nominarunt. Nebonassar, h. e. divinus Assyrius. Phil. Melanchth. Chronol. lib. 2. pag. 47. VII. Zonarae et Glycae pag. 237. ENEMASAR dicitur.

II.

1. Patet hinc, magnum esse errorem Cedreni, qui Salmanassarem eundem cum sardanapalo facit, et patrem Nabuchdonosoris vocat.

2. Magna quoque fuit Euscbii incogitantia, qui Salmanassaris et Sennacheribi historiam ita confudit, ut Reges duos pro uno accipiat.

II. PROGRESSUS.

III.

Hic Salmanassar 4. Bella gessit.

PRIMUM BELLUM gessit contra Israelitas. Nam ex urbe Ninive in Samariam profectus est 163 milliaribus, et Hoseam Regem Israelis bello petiit, qui viribus impar subiecit se Regi Assyriorum, eique annuum tributum promisit, anno M. 3225. Vide 2 Reg. 17. v. 1, 3.

IV.

SECUNDUM BELLUM gessit contra eundem HOSEAM. Nam postquam ille anno M. 3227. cum So vel SUA (qui Marethoni est Sevechus Aethiops) Rege Aegyptiorum foedere inito conspirasset, neque annuum tributum Salmanassari solveret, expeditionem contra eum novam suscipit, eumque comprehensum in carcerem compingit, Regnum ipsum caede et incendiis vastat, et Samariâ triennali obsidione in potestatem suam redactâ, 10. tribus Israel in Assyriam transportat, atque in Medorum colnias misreabili servitute dispergit, ex qua numquam in patriam suam reversi sunt. 2 Reg. 17. v. 4, 5, 6.

V.

Contra autem in desolata Israelitarum sedes colonos, nempe quinque gentes de Babylone, de


page 51, image: s0123

Cutha, et de Ava, et de Emath, et de Sepharvaim, novos deduxit, eosque in civitatibus Samariae collocavit pro filiis Israel, ut Samariam possiderent, urbesque eius inhabitarent. Cum autem Samariae regionem irato Numine leones vastarent, et colonos ipsos laniarent, Rex Assyriorum sacerdotem Israeliticum in Samariam misit, iisque praefecit, qui populum rite informaret, vel, ut ipse textus habet, ut doceret eos legitima Dei terrae. 2 Reg. 17. v. 24, 25, 27. Verum illi non tantum Deum Israelis colebant, sed etiam Diis suis serviebant iuxta consuetudinem gentium, ibid. v. 33. Hi coloni dicti sunt CUTHAEI ET et SAMARITANI. CUTHAEI dicti sunt ab origine. Quia a Cutha regione Persidis oriundi erant. Licet autem quinque gentes in Samariam mitterentur a Salmanassare, uti antea dictum: tamen synecdochice a maiori parte omnes Cuthaei sunt appellati, quod maxima pars ex Cutha oriunda esset. SAMARITANI vero
[Gap desc: Greek word]
sunt dicti ab inhabitatione. Quoniam urbem in tribu Ephraim nomine
[Gap desc: Greek word]
Samariam incolebant. Ipsorum religio dicebatur SAMARITANISMUS, qui erat ex duabus corruptis una corruptissima facta religio. Nam religio Iudaica iam antea superstitione erat corupta, et postea cum idololatria gentili commiscebatur, et in urbibus Samariae tot sunt constituti Dii, quot in eas migraverant populi externi. Coluerunt enim et Deum verum, et simul patrios Deos. Praesertim autem de Cuthaeis in specie sic dictis narratur, 2 Reg. 17. 30. quod
[Gap desc: Greek word]
gallum sibi facerint, h. c. quod gallum lucis nuntium sibi in Deum posuerint, cumque religiose colucrint. Templum postea habuerunt proprium in monte Garizim, in quo ipsi adorabant, ex structum a Sannaballat Praefecto Darii, in gratiam Manasse generi sui, sacerdotio Hierosolymis pulsi. Et quamvis omnem tunc idololatriam deposuisse viderentur; deprehensum tamen fuit, ipsos in monte illo coluisse imaginem columbae. Inde Samaritani Iudaeis valde exosi fuerunt.

Primo: propter mixtam corruptamque religionem. Nam eos pro Idololatris habuerunt, et gentibus annumerarunt. In Thalmud enim coniunguntur
[Gap desc: Greek word]
alienigena et Cuthaeus.

Deinde: propter infidelitatem. Quia Iudaeis e captivitate Babylonica reversis gravissime ad versabantur, Esdr. 4. v. 1. Nehem. 4. v. 1. et postea semper hostili erga eos animo fuerunt: rebus secundis, Iudaeis favebant; rebus adversis, Iudaeis resistebat. Vide Ioseph. lib. 9. Antiq. Iudaic. cap. 14. Et lib. 11. cap. 8. Epiphan. haeres. 8. et 9. Unde Iudaei aliquem contumeliose tractare volentes, illum Samaritanum appellare solebant. Sirac. 50. v. 28. Iohan. 4. v. 9. c. 8. v. 48.

[
[Gap desc: Greek word]
Cuth et
[Gap desc: Greek word]
Cutha regio Persidis, a fluvio
[Gap desc: Greek word]
cui adiacet, sic nominata. Inde
[Gap desc: Greek word]
Cuthaeus. Plural.
[Gap desc: Greek word]
et
[Gap desc: Greek word]
Cuthaei, qui ex Cutha et aliis regionibus Assyriae atque Persiae a Salmanassare in samariam missi sunt.]

VI.

Captivitas Assyriaca populi Israel fuit gemina.

Prior fuit particularis, quando Tiglath-Phul-Assar pater Salmanassaris terram Gilead et Galilaeam, et universam terram Naphthalim occupavit, et plurimos Israelitas in Assyriam abduxit. 2 Reg. 15. v. 29. I Paral. 5. v. 26. et hoc factum est adhuc vivente Esaia Pro. pheta,

Anno a Mundo condito 3213.

Anno Iotham Regis in Iuda 17.

Anno Peka Regis in Israel 18.

Anno inte Christi nativitatem 758.

Posterior fuit universalis, quando Salmanassar filius Tiglar-Philassaris Samariam expugnavit, totumque regnum Sameriae delevit, Hoseam Regem Israelrebellem vinctum, atque una 10 tribus Israel captiv as abduxit, easquein Assyriam et Mediam dispersit: Quod etiam vivente adhuc Esaia Propheta

Contigit anno ab Orbe condito 3232

Contigit anno post divisionem terrae Canaan 732

Contigit anno a morte Salomonis. 263

Contigit anno regni Hoseae regis Israel. 2 Reg. 17. 16. 9

Contigit anno regni Ezechiae Regis Iuda, 6

Contigit anno regni inte Christi na tivitatem. 739

VII.

CAUSA panoleqri/as2, hoc est, desolationis regni Samariae, vel Israelitici, tergemina fuit.

1. Horrenda idololatria. Nam Israelitae peccabant contra Dominum Deum, qui eduxerat cos e terra Aegypti; et colebant Deos alienos, et


page 52, image: s0124

ambulabant iuxta ritum gentium, quas eiecerat Dominus, 2 Reg. 17. 8, 8. et faciebant sibi duos vitulos conflatiles, et lucos, et adorbant universam militiam caeli, serviebantque Baal, et traducebant filios suos et filias suas per ignem, etc. v. 16, 17.

2. Contemptus Ministerii. Deus eos per Prophetas suos monuit, ut reverterentur a viis suis pessimis, et custodirent praecepta eius. At illi obdire noluerunt. v. 13, 14.

3. Contumacia in atrocibus delictis. Nam cervicem suam induraverunt, et pactum Dei abiecerunt. ibid. v. 14, 15. Et post acceptam a Tiglatphilassare cladem 2 Reg. 15. 29. adeo non emendabantur, ut Deo se pertinacius opponerent; et in superbia et magnitudine cordis hoc Adagium usurparent: Lateres ceciderunt, sed quadris lapidibus aedificabimus: Sycomoros succiderunt, sed cedros immutabimus. (in locum eorum plantabimus.) Esai. 9. 9, 10. Quo Adagio significare volebant, se oppidorum et aedificiorum suorum iacturam, ut rem levem et reparabilem, nihili pendere, seque oppida domosquesuas magnificentius reparare et gloriosius exornare posse.

VIII.

TERTIUM BELLUM gessit contra ELULAEUM Tyriorum Regem, eumque post pacificationem factam, ad arma redeuntem, geminâ expeditione infestat. Metasthenes, Nicephorus, Zonaras, Cedrenus, Sulpitius Severus. Iosephus lib. 9. Antiquit. Iudaic. c. 14. p. 258. hoc bellum hisce verbis deseribit: Assyriorum Rex cum armis totam Syriam et Phoenicen peragravit, et nomen eius in Tyriorum annalibus scriptum invenitur. Bellavit enim contra Tyrum, regnateibi Elulaeo, attestante ctiam Menandro, qui in suis Chronicis, ex Tyriorum annalibus in Graecam linguam translatis sic scribit. Is deinde, qui Elulaeus nominabatur, regnavit annos 36. Hic deficientes gittaeos cum classe eo profectus sub Imperium suum retraxit. Contra quos misso exercitu Assyriorum Rex Phoenicen totam invasit; factâ deinde pace cum copiis domum reversus est. Paulo post Sidon, Arce, Palaetyrus cum multis aliis oppidis a Tyriis ad Assyriorum Regem defecerunt: et cum soli Tyrii facere eius imperata detrectarent, reversus est contra eos cum sexaginta navibus, quas Phoenices instruxerunt, impositis etiam octingentis remigibus. Quibus occurrentes Tyrii cum duodecim navibus, disiecta hostili classe, quingentos ex ea captivos abduxerunt: quo facinore non mediocrem rei navalis gloriam sibi comparaverunt. Revertens autem Rex Assyrius, custodes ad ad fluvium et aquaeductus disposuit, qui aquari Tyrios prohiberent: quod cum per continuos quinque annosfieret, coacti sunt effossis puteis inde se sustentare. Haec sunt, quae in Tyriorum annalibus de Salmanassare Assyrio scripta inveniuntur.

IX.

QUARTUM BELLUM gessit contra Medos, eosque victos imperio suo subiecit; uti colligi potest ex 2 Reg. 18. 11. Nam ibi narratur, quod Salmanassar Rex Assyriorum captâ Samariâ transtulerit populum Israeliticum in Assyrios, collocaveritque eos in Hala et in Habor, fluvio Gozan, et IN CIVITATIBUS MEDORUM. Si igitur Salmanassar Israelitis in civitatibus Medorum domicilium attribuit, utique Media sub ipsius imperio suit. Etsi Imperium illud mox obitu eius cessavit, Medis libertatem armis repetentibus. Unde bella ea contra Sennacheribum filium eius nata arbitrantur nonulli, quae Tobias c. 1. attingit. Hunc namque (ut hoc addam) Tobiam seniorem in honore habuit, quippe quem rerum suarum Procuratorem constituit fidumque expertus talentis 10 donavit.

III. EGRESSUS.

X.

Mortuus est anno Imperii 10 vel 17 iuxta Aventinum Annal. Boioar. p. 24.

MONARCHA XLII. SENNACHERIB. I. ORTUS.

I.

SENNACHERIB, vel SANHERIB,
[Gap desc: Greek word]
rubus destructionis, ein zerstörungs-busch/ vel acutus gladius, vel acutus bellator; fuit filius Salmanassaris, XLI Regis Assyriorum. 11. Ab Herodoto SANACHERIBUS vocatur. III. Alio nomine appellatur SARGON,
[Gap desc: Greek word]
, hoc est, Princeps defensor, vel princeps horiti, quae vox semel tantum in Scriptura S. usurpatur, nempe Iesai. 20. 1. ubi per Sargon (ex mente Interpp.) intelligitur Sennacherib; uti ex 2 Reg. 18. 17. colligitur. Ibi namque Thartan (cuius Iesai. 20. 1. fit mentio) inter Legatos vel Duces Sennacheribi numeratur, qui missi sunt ad obsidendam urbem Ierosolmam. Nam ita sonant verba: Misit RexAssyriorum Tharan, Rabsarin et Rabsacen. Ille quoque Tharten Iesai, 20. 1. mittitur a Sargon Rege Assyriorum, ad expugnandam urbem Azotum. Ergo


page 53, image: s0125

Sargon est Sennacherib. Nam (ut recte Hieronymus ex Ebraeorum commentariis refert) Sennacherib plura nomina habuit.

II. PROGRESSUS.

II.

Tres ei filii editi fuerunt: Adramelechus, Sarassar et Assarhaddon: quorum illi patrem trucidarunt; hic vero ei in regno successit.

Ad regnum pervenit A. M. 3235. ante C. N. 736.

III.

Sennacherib fuit homo crudelis, sanguinarius, atque superbus. Bella duog gessit valde crvenia.

IV.

PRIMUM BELLUM gessit anno M. 3240. contra Regem Aegypti et Aethiopiae, eosque variis cladibus affecit, et multa milia captivorum abduxit; iuxta vaticinium Iesaiae Prophetae c. 20. v. 3, 4. Urbem quoque Aegypti antiquissimam
[Gap desc: Greek word]
No, et Regiam metropolin, in qua celeberrimum inter gentes Serapidis templum erat, vastavit; iuxta vaticinia Prophetarum, Ierem. 46. 25. Ezech. 30. v. 15, 15. Nehum. 3. 8. Nunquid melior est No populorum? Die stadt No der Regenten?

Factum hoc est 3240 anno ab Orbe condito.

Factum hoc est 14 anno Ezechiae, Regis Iuda.

Factum hoc est 731 anno inte Christi nativitatem.

V.

SECUNDUM BELLUM gessit contra Ezechiam Regem Iudae XIII. In qua expeditione Azotum, vel Asdod (urbem Philistinorum celeberrimam ad mare mediterraneum sitam, inter Ascalon et Ioppen in tribu Iuda, olim a Psammenyto Rege Aegypti post multorum annorum obsidionem captam) per Thartanem Ducem militiae expugnat. Iesaiae 20. 1. Urbes turritas Lachin et Libnam obsidet, et ad expugnandam urbem Ierosolymam animum intendit, ut Ezechiae Regis defectionem vindicaret. Verum legationem ad eum misit Ezechias, imperata se facturum, et tributa soluturum promittens. Sennacheribus vero auditis Legatis, decrevit misso bello postulata Regis admittere, et policitus est, sitrecenta argenti talenta, et auri triginta accepisset, pacatum se abiturum, iureiurando interposito, quod ab omni iniuria temperaturus sibi esset. His persuasus Ezechias, exhaustis templi thesauris, mittit eam pecuniam, ratus hoste remoto, posthac sine priculo se regnaturum. Accepta pecunia, nihilominus Rex impius atque perfidus pacta non praestitit. Nam ipse profectus cum copiis contra Aegyptios, tres belli Duces, nempe, Thartanen, Rabsarin, etRabsacen (qui omnium insolentissimus erat) ad obsidendam Ierosolymam ingenti cum exercitu mittit. 2 Reg. 18. 13, 14, 15, 16, 17. Verum cognito, quod Taracha Rex Aethiopum Aegyptiis subsidio veniret, subito in Iudaeam est regressus: cumque nova legatione Ezechiam fatigasset, et Rabsaces Dux eius horrenda convicia atque blasphemias in Deum Israelis iterasset, Deus, Prophetae Iesaiae, et Regis Ezechiae preces exaudiens, Angelum exterminatorem misit in castra Sennacheribi, qui unâ nocte 185000 militum trucidavit, in qua strage Rabsaces quoque dirus atque blasphemus ille conviciator periit. Hanc tantam cladem caelestis Numinis violati poenam, uti revera erat, ratus Sennacheribus, neque in hostili terra amplius consistere ausus, cum ignominia Ninum urbem Imperialem trepidus rediit, omneque virus acerbitatis suae in gentem Israelis captivam evomens, quottidie innumeros neci dabat; Tobiam vero seniorem, patris sui Procuratorem, facultatibus exutum exilio mulctabat. Vide 2 Reg. 18 et 19. 2 Paral. 32. Iesaiae cap. 36 et 37. Iosephus lib. 10. Antiqu. Iudaic. c. 1.

VI.

Herodotus lib. 2. hanc cladem etiam attingit. Refert enim, Sethonem Aegypti Regem et Vulcani sacerdotem a Deo suo impetrasse, ut noctu in Assyriorum exercitu ingens vis effunderetur MURIUM AGRESTIUM, qui illorum pharetras, arcus et scutorum habenas corroserint; ita ut postridie hostis exarmatus, multis amissis fugam arripuerit, et Aegypto excesserit.

Verum haec fabulosa sunt, et cum Scriptura S. non congruunt. Sed tamen propter statuam, Sennacheribo in templo aegypti erectam, notanda sunt, de qua §. 8 dicemus.

Iosephus lib. 10. Antiqu. c. 2. ait, eos peste consumptos esse.

III. EGRESSUS.

VII.

Tandem ipse Sennacherib, cum in templo idoli sui Nisroch adoraret a filiis propriis ADRAMELECHO et SARASSARE interemptus est, anno regni 7. Occasio huius paricidii diversa ab Historicis narratur.

PRIMO: Quidam putant, quod Sennacherib ad reparaudum Deorum suorum favorem,


page 54, image: s0126

supeistitione crudeli duos parvos filios immolarit, ideoque a luobus natu maioribus, Adramelecho et Sarassare, inter sacra imanissima gladio transverberarus sit.

DEINDE: Alii vero scribunt quod Sennacherib silios suos Adramelechum et Sarassarem destinarit in sacrisicium victimae; sed illi de hoc periculo suo praemoniti illum parricidio e medio sustulerint, et postea in terram Armeniorum aufugerint. 2 Reg. 19. v. 36, 37.

VIII.

Memorabile est, quod Herodotus lib. 2. narrat, statuam ei in templo quodam Vulcani Aegyptio erectam, quae manu murem tenebat, cum hac inscriptine:

*ei\s2 e)me\ o(ra/wn, eu)s1ebh\s2 e)/sw.
Intuens in me aliquis, discat esse pius.

Et addit, hanc statuam fuo adhuc tempore conspectam fuisse.

Iohannes Baptista Gramaye in Historia sua Asiaticap. 296. scribit: Huic, nescio, quare in Aegypto statua MUREM tenens sacra sit.

At causa huius sculpturae ex anrratione, quam in §. 6. ex Herodotilib. 2. adduximus, facile demonstrari porest.

Usus. Historia Sennacheribi est SPECULUM multorum magnorumque vitiorum.

I. *kakozhli/as2 ABOMINANOAE.

Nam Sennacherib bellum infelix contra Ezechiam Regem Iuda movit, ex mera kakozhli/a| patris sui Salmanassar, quem viderat magno cum successu Regnum Israel in Samaria delevisse. At principium huius bellifuit iniustum. E. etiam exitus talisfuit, iuxta versum:

*kakh=s2 a)p) a)rxh=s2 gi/netai te/los kako/n.

Etenim bella non necessaria et iniusta, infelices successus tragicosque exitus habent. Tale quoque exemplum habemus in Amazia, Rege Iuda. Hic postquam fortunam adversus Idumaeos tentasset, bellum quoque Regi Israelis indicit; sed exercitus eius fugatur, Ierosolyma expugnatur, et ipse capitur. 2 Reg. 14. Quare Magnates ob oculos sibi ponant monitum illum Findari:

*e)/a po/lemon e)/a ma/xhn xwri\s2 *qeou=.
Omitte pugnam, omitte bellum sine Deo.

II. PERFIDIAE EXECRANDAE.

SENNACHERIB Ezechiae per Legatos promiserat, si trecenta argenti talenta, et triginta auri ab eo acciperet, se pacatum abiturum, neque Regnum eius armis hostilibus infestaturum; sed pecuniâ acceptâ, Reximpius atque perfidus pacta non praestitit. Hoc est Tyrannoruin proprium, qui magis aestimmant utilitatem, quam pietalem et honestatem. Omnes namque illis amici atque hostes sunt, pro temporis opportunitate; uti praeclare ait Thucydides lib. 6.

Ita PERICLES, iuramento incolumitatem promiserat hostibus, qui ferrum deposuissent. Quod cum illi fecerunt, interfecit omnes, quotquot ferreas in sagulis fibulas haberent. Frontinus l. 4. c. 7.

Eodem modo, teste Herodiano, Parthis improviso clades, ab Antonino Caracalla, sub praetextu nuptiarum, dum immemor iurisiurandi praestiti, eos inermes et securos, utpote novum sponsum excepturos, cum parato exercitu invaderet, magna cum ipsius indignatione et detestatione periurii, accdit. Qui etiam non quieverunt, donec collectis viribus, recuperatis captivis, et rebus ademptis, Romanos ad iniquas pacis conditiones adigerent. Omissis autem exemplis, quae a nostra memoria ob vetustatem remota sunt, recentem historiam ex Pauli Iovii historiarum libro 33. pag. 267, 268. repetam de Habraymo. HABRAYMUS, licet in ignobili pago Epiri natus esset, singulari tamen prudentiâ virtuteque militiae munia implens, Vesiris (inter purpuratos Solymanni) dignitatem, quâ nulla maior dari potest, adeptus est. Nam Solymannus Turcarum Imperator regii scrinii sigillum ei tribuit: et omnis arcani consilii participem fecit. Narrant, hunc Habraymum, cum summâ Solymanni gratiâ potiretur, familiari sermone aliquando postulasse, ne se tantis honoribus onerare contenderet: ne demum amplitudine odiosa supra aequum florentem, e gradu tamquam e fastigio summae fortunae, praecipitem dare atque occidere necesse haberet. Fidem vero in ea verba ita Principem dedisse: Ut numquam ei vivo vitam erepturum polliceretur. Sic ut ea inanis iuramenti religione obstrictum, ne datam falleret fidem, non aliter, quam alte stertenti necem intulisse, Quoniam Talismanes Sacerdos, divini interpres iuris, dormientem nequaquam censeri inter vivos, cum unâ vigiliâ totius vitae actus constaret, asseverasset. Hoc sane est promissis atque iuramentis ludere, non secus ac pueri astragalis solent.

At non ita agere Reges et Principes decet. Notentur igitur haec AXIOMATA: VERBA REGUM DEBENT ESSE REGIA. Prov. 8. 6. PRINCIPES EA, QUAE DIGNA SUNT PRINCIPE, COGITABUNT, IISQUE INSISTENT, Iesai. 32. 8. hoc est, Principum


page 55, image: s0127

cogitationes et sermones debent esse Principales aut Regales. Principum VERBA non debent esse AQUEA, (hoc est, fluxa et mutabilia;) sed AUREA et ARGENTEA, (hoc est, constantia et immutabilia.)

Iam vero FIDES est virtus vere Regia, omniumque virtutum in Rege maxima et splendidissima. Hinc recte Francisc. Patritius lib. 8. de Regno titul. 20. p. 558. inquit: Fides tanto splendore praefulget, ut sine ea omnes Regum ac Principum virtutes obscuriores fiant. Eleganti exemplo hoc ipsum ibidem declarat de SEXTO POMPEIO. Cenantibus (inquit) in navi ad Puteolos Antonio et Augusto, apud Sextum Pompeium Pompeii Magni filium, qui tunc conciliati societatem iniverant; Menodorus Pompeianae classi praefectus, per internuntium Pompeio significavit: nunc tempestivum esse, parentis ac fratris iniurias ulcisci: quod si coccasionem sumere vellet, se operam daturum, ut e navibus evadat nemo. Cui Pompeius: Referte, inquit, Menodoro, ei sine me id facere licere, qui iam peierare consuevit: mihi autem nefas esse qui fidem fallere nescio. Quae quidem vox et decora fuit, et Magni Pompeii filio digna.

Elegans historia de fide Regum atque Principum occurrit in Chronico Hirsaviensi et Urspergensi. Guelfus Dux Bavariae, pugnâ victus a Cunrado Imperatore die S. Thomae, vallo et moenibus oppidi Winsperg sesuosque inclusit. Obseslus igitur a Cunrado, post multas difficilesque oppugnationes, fame et rerum necessariarum inopiâ, deditionem facere compulsus. Cumque metueretur, ne Imperator in Guelfum eiusque cives iure belli propter rebellionem graviter animadversurus esset, feminae eius oppidi, antequam portae aperirentur, petiverent, ut sibi salvi abireliceret, una cum iis rebus, quas humeris gestare possent. Quod cum a clementi victore et optimo Principe facile impetrarent, et hostes aurum, gemmas, mundumque muliebrem eas elaturas crederent; matronaeillae, omni supellectile neglectâ, militumque praeda relicta, maritos suos humeris exceptos ex oppido, cunctis spectantibus et industriam admirantibus, asportarunt. Qua pietate ingeniosâ Cunradus Imperator motus, Guelfum cum civibus suis inviolatum et incolumem dimisit, et pace constitutâ cum eo amicitiam iunxit. Ducibus vero indignantibus, et frementibus ob leges deditionis isto dolo violatas, respondit Imperator: NON DECERE VERBUM REGIUM IMMUTARI; subindicans, malle se clementiâ, quam severitate delinquere.

Historiae etiam valde memorabiles exstant de Carolo V, et Ferdinando fratre eius, Impp. Romanis. Carolus V. Imperator invictissimus, cum a quibusdam Pontificiis flabellis ac furiis in comitiis Wormatiensibus instigaretur, ut ne fidem Luthero datam servaret, propterea quod, secundum decretum Concilii Constantiensis, Haeretico non sit servanda fides; animose respondit, Fidem rerum promissarum, etiamsi toto mundo exulet, apud Imperatorem tamen consistere oportere. Guiliel. Zenocarus in vita Caroli V.

Quam heroicam animi magnitudinem aemulatus est FERD INANDUS I. IMPERATOR, qui usqueadeo pacificationis cum Lutheranis semel confirmatae studiosus et observans fuisse legitur, ut ante obitum singulari perfusus laetitiâ saepius in haec verba erumperet: Inter summa, quae Deus in gubernatione Imperii mihi concessit, primum atque maximum vero animi iudicio hoc duco, quod ad sedandzs discordias publicas animum adieci, et tolerantiae in Religione formulam Deus mihi in mentem dedit. Vide Epistolam praeliminarem Cratonis a Craftheim, in histor. Bohem. Dubravii..

IIII. SUPERBIAE ET BLASPHEMIAE DETESTANDAE.

Superbus fuit Sennacheribus tum erga Deum, tum erga Ezechiam Regem. Nam, excusso omni timore Dei, se suamque potentiam ad miratur, in eaque confidit: imo os in caelum posuit, et Deo altissimo maledixit, licet non immediate, tamen mediate, nempe per Legatum suum Rabsacem; Ezechiamque Regem prae se contempsit at que despexit. Et quia memorabile hoc est exemplum diabolicae tum superbiae, tum blasphemiae, verba eius hîc subiungam ex Iesaiae 36. 4. Et dixit ad eos Rabsaces: Dicite Ezechiae: Haec dicit Rex Magnus, Rex Assyriorum: Quae est ista fiducia, quâ confidis? v. 5. Aut quo consilio vel fortitudine rebellare disponis? super quem habes fiduciam, quia recessisti a me? v. 6. Ecce considis super bacuium arundineum confractum istum, super Aegyptium; cui si innixus fuerit homo, intrabit in manum eius, et perforabit eam: sic Pharoao Rex Aegypti omnibus, qui confidunt in co. v. 7. Quod si responderis mihi: In Domino Deo nostro confidimus: Nonne ipse est, cuius abstulit Ezechias excelsa et altaria, et dixit Iudae et Ierusalem: Coram altari isto adorabitis? v. 8. Et nunc trade te Domino meo Regi Assyriorum; et dabo tibi duo milia equorum, nec poteris ex te praebere ascensores corum. v. 9. Et quomodo resistes uni ex servis Domini mei minoribus? Quod si confidis in Aegyptio, in quadrigis et in equitibus. Similiter v. 13. Et stetit Rabsaces, et clamavit vocemagnâ Iudaice, et dixit: Audite verba Regis magni, regis Assyriorum! v. 14.


page 56, image: s0128

Haec dicit Rex: Non seducat vos Ezechias; quia non poterit eruere vos v. 15. Et non tribuat vobis fiduciam Ezechias super Domino, dicens: Eruens liberabit nos Dominus, non dabitur civitas ista in manum Regis Assyriorum. Et v. 18. Nec conturbet vos Ezechias, dicens: Dominus liberabit nos. Numquid liberarunt Dii gentium, unusquisque terram suam de manu Regis Assyriorum? v. 19. Ubi est Deus Emath et Arphad? ubi est Deus Sepharvaim? Numquid liberaverunt Samariam de manu mea? v. 20. Quis est ex omnibus Diis terrarum istarum, qui eruerit terram suam de manu mea, ut eruat Dominus Ierusalem de manu mea? At hic Sennacherib Rex ille MAGNUS Assyriorum (uti illum Rabsaces vocabat, Iesai. 36. 13.) viribus suis confidens, contempto Deo, infelicem exitum sortitus est. Nam exercitus eius ab Angelo Domini trudidatur, ipseque turpi fugâ elapsus, a propriis fillis interficitur. Iesaiae 37. 38.

PARAENESIS I. De fugienda superbia.

At discant Magnates Deum timere, eumque sibi ob oculos semper ponere. Nam timor Domini est initium sapientiae Psal. 111. 10. Cordibus suis inscribant aureolos illos Prudentii versiculos:

Sic tota decurrat dies,
Ne lingua mendax, nec manus,
Oculi ne peccent lubrici,
Nec noxa corpus inquinet.
Speculator adstat desuper,
Qui nos diebus omnibus
Actusque nostros prospicit
A prima luce in vesperam.
Hic testis, hic est arbiter,
Hic intuetur quicquid est,
Humana quod mens concipit:
Hunc nemo fallit Iudicem.

Quare

Desine grade loqui, frangit Deus omne superbum:
Magna cadunt, in flata crepant, tumefacta premuntur.
Disce supercilium deponere, disce cavere
Ante pedes foveam, quisquis sublime minaris.

ut idem Prudentius ait.

Apud Senecam quoque Tragoedum memorabilis exstat admonitio, quae talis est:

Vos, quibus Rector maris atque terrae
Ius dedit magnum necis atque vitae,
Ponite in flatos tumidosque vultus.
Quicquid a vobis MINOR extimescit,
MAIOR hoc vobis DOMINUS minatur.
OMNE SUB REGNO GRAVIORE REGNUM EST.

Historiae omnium temporum testantur, Ambitionem atque superbiam numquam a Deo impunitam esse relictam. Exempla exstant in sacris atque profanis Scriptoribus. I. Adam et Heva, qui Deo similes se fore credebant, si de arbore vetita comederent, graviter a Deo sunt puniti. Gen. 3. 5, 6. II. Aedificatores turris Babylonicae in universam terram sunt dispersi. Gen. 11. 5. III. Pharao ex superbia dicebat ad Mosen: Exod. 5. 2. Quis est Dominus, ut audiam vocem eius, et dimittam Israel? Nescio Dominum, et Israel non dimittam. Sed postea in mari rubro submersus periit. Exod. 14. IV. Maria Mosis soror leprâ divinitus est percussa, quod ambitiose in Mosen fratrem suum surrexisset. Num. 12. 10. V. Core, dathan, et Abiron cum sua cohorte, ex arrogantiâ atque superbiâ sese cum Mose compamntes, hiatu terrae vivi absorpti sunt in oculis universi populi. Num. 16. 33. VI. Goliathi arrogantiae quisnam erat exitus? Nonne perditio? 1Sam. 17. 49. VII. Hamanem superbia perdidit. Esther 7. 10. VIII. Herodes ob superbiam ab Angelo Domini percussus, et a vermibus erosus, quod non tribuisset gloriam Deo, sed totam sibi vendicasset, a Tyriis adulantibus eloquentiae nomine supra hominem laudatus. Actor. 12. 23. IX. Cosroes, Rex Persarum superbissimus erat. Cum enim anno Christi 618. Heraclius Imp. Legatis in Persidem missis, ab eo pacem peteret, ille hoc responso eos dimisit: Non parcam vobis, donec Christum crucifixum, quem Deum etiam fatemini, abnegetis, et solem adoretis. Diacon. Cedr. At exitus infelix fuit. Nam anno Christi 627. filium suum iuniorem, nomine Mardasam, neglecto primogenito Siroe, regno inauguraturus, capitur a Siroe, in carcerem detruditur, fame cruciatur, maligne suppeditato pane et aquâ, a Satrapis conspuitur et contumeliis afficitur, spectator est necis Mardasae, et reliquorum filiorum, ac paucos post dies ipse quoque sagittis conficitur. Sic inter spicula nequissimam animam reddidit, qui conviciorum ac blasphemiarum tela in Christum crucifixum eiaculatus fuerat, et arma impia ci intulerat. Cedr. Diac. Zonar. En dignam talionis poenam! X. Ita quoque SENNACHERIB Rex Assyriorum, qui per os Legati sui Rabsacis horribiles blaslphemias in Deum altissimum evomuit, et superbiâ atque intolerabili arrogantiâ excaecatus in omnipotentem invehi, eumque quasi provocare ausus est; iusto Dei iudicio periit, a propriis filiis in templo idoli sui interfectus. Merito ergo hic cum Poeta Homero exclamamus:


page 57, image: s0129

*e(/xei *qeo\s2 e)/kdikon o)/mma: hoc est, Deus vindicem oculum. Ita impletum est in eo vaticinium illud Danielis 7. 4. de leone Babylonico alis aquilinis ornato, quibus e terra sublatus est. (notatur superbia Sennacheribi, quod nempe futurum esset, ut superbiret, hoc est, supra communem hominum sortem iret, et velut alis aquilinis e terra in altum subvolaret, os in caelum poneret, et Altissimo malediceret.) Sed additur: quod bestia in pedes velut homo stare coacta, quodque cor hominis ei datum sit. (Quibus verbis notatur: quod tandem e statu superbiae in statum miseriae deiectus, miserrimam humanae sortis conditionem didicerit, quando in templo a propriis filiis interfectus est.) Quo alludit statua ei erecta cum hac inscriptione:

*ei)s2 e)me/ tis2 o(ra/wn eu)sebh\s2 e)/s2w.
hoc est,
Quisquis me intuetur, pietatem veneretur.

PARAENESIS II. De fugienda in Deum blasphemia.

Omnes mortales caveant sibi, ne blasphemiarum sagittas in Deum eiaculentur. Nam blasphemia cum natura atque fine linguae humanae pugnat. Pulchre namque ait Gordius: AURIS codita est ad audiendum ea, quae Deus loquitur: LABIA vero condita ad celebrandum Deum Creatorem. Et venuste inquit Lactantius lib. 4. c. 26. Lingua cum virtutem maiestatemque Dei interpretari coeperit, tum demum officio NATURAE SUAE sungitur.

Hac de causa Ebraei unâ voce
[Gap desc: Greek word]
et linguam et gloriam appellant. Psalm 16. 9. Iosuae 7. 19. Quo promiscuo usu alludunt ad praestantiam huius organi, nempelinguae, cuius vero usu a brutis gloriose differt. Verus autem linguae usus in eo consistit, ut homo Deum suum glorificet. Qui autem Deum glorificat, hunc Deus rursus glorificabit: Qui autem Deum blasphemando ignominiâ afficit, hunc quoque Deus ignominiâ afficiet. 1 Sam. 2. 30. Et septuplo eis in sinum eorum reddet illusionem, quâ illuserunt Deo, Psal. 79. 12. Quod pulcherrimo Emblemate ostenditur:

HOMO COELUM VERSUS SPUENS.

EPIGRAMMA.

Cernis, ut is caelum foedo qui conspuit ore,
Non caelum, imo suos conspuat ipse SINUS?
Et tu caelorum Domini contemptor, in illum
Non quot verba iacis, tot tibi probra vomis?

Exemplum habemus in Sennacheribo et Chosroe, (de quibus antea) et in Iuliano Apostata, qui Christum per contemptum et blasphemiam vocabat GALILAEUM, tandem vero vel sagittâ, vel hastâ, letaliter in bello Persico vulneratus est. Moriturus autem fertur manum sanguine implevisse, illumque in aerem proiecisse, et Christum debellatorem suum rebiose allatrasse hoc scommate; Vicisti tandem, Galiaee. Ita simul et victoriam confessus est, et blasphemiam evomuit. Eutropius Ammian. Marcellin. Theodoret. lib. 3.

IV. Sennacherib anno Regni 7 interiit.

Observationem quoque meretur, quod Sennacherib, Rex Assyriorum penultimus, (qui Ninive regnavit) septimo regni anno interierit. Numerus namque septenarius magnis Principibus fatalis ut plurimum esse solet; uti ex exemplis patet. Nam 1. Cyrus, primus Rex Persarum, post captam Babylonem annos 7 vixit, et postea interfectus est. 11. Cambyses secundus Rex Persarum annos 7 et menses 5 regnavit, et postea casu a se ipso interfectus est. 111. Darius ultimus, annos 7. IV. Alexander M. Monarchiam tertiam obtinuit annos 7, post cuius obitum de summa rerum armis certatum est annos 7, tandem obtinuit Seleucus cum sua posteritate Syriam. v. Archelaus Rex Macedoniae periit in venatione, cum regnasset annos 7. VI. Narses, septimus Rex Persarum, regnavit annos 7, menses 9. VII. Valerianus Imp. postquam cum filio Galeno imperasset annos 7. a Sapore Persarum Rege victus et captus est. VIII. Conradus I, Ludovici IV. filius, regnavit annos 7. IX. Carolus Crassus imperio cedere iussus anno 7, X. Pilatus Praeses Iudaeae se ipsum interfecit anno 7 post condemnationem Christi, quae facta ab illo, ipso septimo anno suae praefecturae.

V. Adagium. Iesaiae cap. 14. verss. 4, 5.

Quomodo cessavit exactor, quievit tributum? Contrivit Dominus baculum impiorum, et virgam dominantium, caedentem populos in indignatione plagâ incessabili.

In hoc adagio epitaphium qriambeutiko\n Sennacheribo Regi Assyriorum a piis erigitur, et salse ab illis irridetur, quod antea velut leo alis aquilinis in altum evolaret, et supra Deum atque homines elevare se praesumeret; nunc vero velut homo super pedes ster, et cor hominis ei datum sit; Dan. 7. 4. quod de solio suo a Deo deiectus, ignobilis nunc


page 58, image: s0130

et inglorius iaceat, ita ut piis non amplius sit terrori, sed risui.

Vocatur aurem Sennacherib, Baculus Impiorum, et Virga dominantium: ein stecken der gottlosen/ und ruthe der herscher. Sicut etiam Esai. 10. 5. idem vocatur Virga furoris Dei, et baculus in manu Domini. Quia Deus in ira sua per illum, velut virgam et baculum, populum suum castigavit. Non secus enim atque parentes in liberos petulantes, atque contumaces virgis animadvertunt; Prov. 13. v. 24. iis autem emendatis, et ad frugem meliorem redactis, virgas confractas et minutim discerptas in ignem proiciunt: Ita quoque Deus ad tempus Tyrannorum operâ, velut virgâ, Esai. 10. 5. et baculo, ibid. et malleo utitur, Ierem. 50. 22. et 51. v. 21. ut liberos suos castiget. (ipse namque visitat iniquitatem patrum in filiis in tertiam et quartam generationem. Exod. 20.) Sed quando illi paenitentiam agentes a Deo tamquam patre misericorde et miseratore, Psal. 103. in gratiam receptisunt, tum Tyrannos tragicâ morte exstinctos in infernum praecipitat. Esai. 10. 16.

DUBIUM. At quare Deus Reges iram suam exsequentes abicit, cum tamen voluntatem eius impleant?

Resp. Concursus Dei et hominum, tamquam causae primae et secundarum, duplex est.

1. CONFORMIS, quando Deus et causae secundae ratione finis inter seconcordant; ut, quando Deus ea, quae vult, per sanctos peragit.

2. DIFFORMIS, quando Deus et causae secundae, nempe Tyranni hominesque impii, ratione finis inter se disc ordant. Lict enim Deus Tyrannorum ministerio utatur; tamen alia Dei, alia illorum est intentio. Dei intntio vel finis est, ut per Regem assyriorum multos populo, imo etiam suum populum puniat, et publica irae suae exempla omnibus proponat, ut omnes in mundo homines Deum timeant, et paenitentiam agant. Sennacheribi vero, licet Dei in hoc opere minister fuerit, finis est, Regni sui amplificatio, et gloriae propriae, atque potentiae ostentatio. Sicut etiam Esai. 10. 5, 6. insinuat, quando ait: Vae Assur, vicga furoris mei, et baculus, ipse est in manu, ad gentem hypocriticam mittam eum, etc. At v. 7. subiungit: Ipse autem non sic arbitrabitur, neque cor eius sic existimabit: sed ad delendum erit cor eius, et ad internecionem gentium non paucarum. Et haec est causa, quare Deus Sennacheribum contriverit, omnesque tyrannos adhuc conterat. Tale quoque Epitaphium exstat de rege Moabitarum interfecto, Ieremiae 48. 17. Quomodo fracta est virga fortis, baculus gloriosus? Ita quoque pii diabolo, qui princeps huius mundi, et per crucem christi victus atque deiectus est, insultant ex Hoseae 13. 14. et 1 Cor. 15. 55, 56. Ubi tuus, mors, aculeus?Ubi tua, inferne, victoria? etc.

MONARCHA XLIII. ASSARHADDON. I. ORTUS.

I.

ASSARHADDON
[Gap desc: Greek word]
2 Reg. 19. v. 37.
[Gap desc: Greek word]
Esdr. 4. 2.
[Gap desc: Greek word]
Esai. 37. 38. Vinctus qui gaudet iure. ein gebundener/ welcher sich des Rechtenfreuwet. vel: acutus Assyrius. Varia habet nomina. Alias dicitur I. ASENAPHAR, lib. 1. Esdr. 4. 10. Aventin. Annal. Boioar. lib. 1. p. 20. II. ASBAZARETH. 3 Esdr. 5. 69. quae vox semel tantum in scriptura reperitur. Nam Asbazareth ille Rex Assyriorum, qui 3 Esdr. 5. 69. coloniam deduxisse dicitur in Palaestinam atque Samariam, lib. 1. Esdr. 4. 2. expresse vocatur ASSAR HADDON. III. NOCHORDAN, a Zonara. IV. ASSAROCHODDAS, a Iosephol. 30. Antiqu. Iudaic. cap. 2. V. AZARACOLDUS, Reusn. Chron. p. 197.

II.

Hic autem, post tragicum parentis exitum, regnum adeptus est, licet natu minimus esset. CAUSA huius rei fuit gemina.

1. REMOTA. Quia iam ante, patre foris absente, regnum administraverat. Erat namque moris apud populos Orientales, ut quoties Rex bellum foris geret; domi certum successorem aut vicarium substitueret, si quid humanitus ipsi contigisset; Sicut legimus de Cyro, quod Cambysen filium regni Persici, cum ille expeditionem contra Massagetas susciperet, Gubenatorem constituerit.

2. PROPINUQA. Quia fratres eius parricidae, nempe, Adramelechus, et Sarassar, (quem Iosephus Selennaram nominat) populari tumultu e regno eiecti in Armeniam aufugerant, 2 Reg. 19. v. 37. idcirco ipse ob innocentiam patri surrogatus est.

Factum hoc est 3242 anno ab Orbe condito.

Factum hoc est 15 anno Ezechiae Regis in Iuda.

Factum hoc est 14 anno Numae Pompilii regis Romanorum.

Factum hoc est 729 anno ante nativitatem Christi.


page 59, image: s0131

II. PROGRESSUS.

III.

I. ACTA TOGATA. Primo: Novam coloniam in Samariam deduxit, uti patet ex Esdrael. 1. cap. 4. v. 2. et ex Esdrae lib. 3. c. 5. v. 69. Aventin. Annal. Boioar. lib. 1. p. 20. ita scribit: Assaradon, qui et Assenaphar, in samariam Medos et Babylonios misit, qui terram colerent, ne deserta habitationique hominum minus idonea redderetur, fieretque latibula ferarum. Deinde: Tobiam Seniorem ab exilio revocatum restituit in integrum, et patruelem eius Achiacharum (quem alii aquicarem nominant) suis omnibus et Assyriis imperio praefecit. Vide Toh. 1. 25. Reinecc. Syntagm. Heroic. p. 61.

IV.

II. ACTA BELLICA. Duo Bella gessit. PRIMUM cum fratribus, nempe Adramelecho et Sarassare; qui licet ob paricidium populari tumulte e Regno eiecti in Armeniam aufugissent, nihilominus tamen armis cum oppugnabant.

ALTERUM cum Merodacho, Babyloniae Praefecto. Hic enim cum dissidium inter fratres videret, occasionem rei bene gerendae adeptum se ratus, non descivit modo, et Regem Babyloniae salutari se voluit, sed cum vicinas undique gentes, partim gratiâ partim violentiâ, ad se traduxisset, devicto Assarhaddone, totum assyriorum regnum ad Babylonio transtulit. Sleidan. lib. 1. de quatuor Monarchiis.

III. EGRESSUS.

V.

Assarhaddon a Merodacho superatus, et familiam et assyriorum regnum interitu suo finivit, anno regni suix.

Usus. Peccataparentum a Deo in filiis puniuntur.

Nam vox Decalogi de divina iustitia contionatur Exod. 20. 5. Visitans iniquitatem patrum in filios in tertiam et quartam generationem.

Exempla.

1. Ruben, qui incestâ consuetudine novercae sese impie ac nefarie polluit, toti posteritati poenas accersivit, quae voce patris velut oraculo ei denuntiatae sunt? Effusus es sicut aqua: non crescas. Quia ascendisti cubile patris tui, et maculasi stratum eius. Gen. 49. 4.

2. Propter Saulis scelera tota familia et posteritas eius deleta est, praeter filium Ionathae Mephiboseth. 2 Sam. 21. 5, 6, 7, 9. imo et filium sanctum Ionathan, alienum a paterno scelere, tamen una cum parente interfici Deus voluit. 1 Sam. 31. 2. Manet tamen Ionathae posteritas usque ad tempus exilii Babylonici.

3. Cum Salomon Rex sapientissimus amoribus et genio indulgeret, et in idololatriam delaberetur, et delubra ethnica in gratiam concubinarum suarum exstrueret, sprero vero Dei cultu atque templo, puniebat Deus filium eius stultis consiliariis, ut decem tribus Israel ab ipso deficerent. Unde postea perpetua exstiterunt bella, donec a vicinis hostibus utraque familia fuit oppressa atque deleta. Vide 1 Reg. c. 11. et 12.

4. Achabi posteritas propter ipsius idololatriam tollitur, interfectis a Iehu septuaginata viris. 2 Reg. 9.

5. Ita quoque Assarhaddon punitus est propter peccata parentis sui Sennacheribi, qui superbus, blasphemus atque perfidus fuit; uti in historia Sennach eribi diximus. Nam ex superbia quadam et insolentiâ Deum ipsum in caelis prae se contempsit, inque eum blasphemas voces evomuit, atque contra fidem datam, Ezechiam in urbe Ierosolyma obsedit. Ideoque non tantum ipse punitur, (nam exercitum amisit, et ipse a propriis filiis interfectus est;) sed etiam tota ipsius posteritas defecit, translatâ Monarchiâ a filio eius Assarhaddone ad Chaldaeos per Merodachum.

Ita propter perfidiam Saulis, qui Gibeonitas contra fidem datam occiderat, SEPTEM FILII EIUS INNOCENTES in monte coram Domino crucifixi sunt, 2 Sam. 21. 6, 9. Domino factum illud approbante; uti colligitur ex v. 14. Quia Deus terrae reconciliatus est post haec, h. e. poena Israelitis divinitus propter peccatum saulis inflicta, videlicet fames trium annorum, cessavit.

Similiter ZEDECHIAS fidem fallit ureiiurando Regi Nabuchdonosori consirmatam. Idcirco divinitus punitur, urbe Ierosolymâ expugnatâ et flammis deletâ; inque conspectu eius omnes ipsius liberi interficiuntur, iussu Regis Nabuchdonosoris; ipse captus excaecatur, et catenis vinctus in babylonem Babducitur. 2 Reg. 25. 7, 8, 9.

Quarre ô homo, quisquis es, fidem sancte datam constanter et inviolateserva. Nam Deus periuros graviter punit: fidos vero praemiis ornat atque beat, iuxta versum:

*a)ndro\s2 d) eu)o/rkou geneh\ meto/pisqen a)mei/nwn.
Stans pactis longâ fit posteritate beatus.


page 60, image: s0132

DYNASTIA QUARTA, In qua familia Merodachi continetur, sive series Regum Chaldaicorum, post Imperium ab Assyriis ad Babylonios translatum, interfecto Sennacheribo, et devicto Assarhaddone.

MONARCHA XLIV. MERODACHUS. I. ORTUS.

I.

MERODACHUS, Baladanis filius, Rex Babylonis, varia habuit nomina. 1. Dictus est MERODACH BALADAN
[Gap desc: Greek word]
amara contritio absque iudicio. Chytraeus Onomast. p. 279. inquit:
[Gap desc: Greek word]
amara contritio;
[Gap desc: Greek word]
iniquus iudex. Esai. 39. 1. 2 Reg. 20. 12. II. BERODACH vel BRODACH
[Gap desc: Greek word]
creans interitum, vel filius interitus. Ein zerstözer/oder ein kind des verderbens und untergangs. 2 Reg. 20. 12. III. MARDOCEMPADUS MARDOCEMPADES nominatur a Ptolemaeo lib. 4. c. 7. mega/l. sunta/c. Idem confirmat insignis Astronomus et Mathematicus Erasmus Reinholdus in Tabulis Pruteniae. IV. MARODACHUS, a Suida. v. baladas a Zonara appellatur.

II.

2. *o(mwnumi/a. Vox Merodachi in sacris literis bifariam usurpatur.

1. PROPRIE. Sic est nomen personae, et notat 44 Monarcham babylonicum, de quo h. l. agimus. Et in hoc significatu semel usurpatur, nempe Esai. 39. 1. Et vox synonymica Berodach semel, nempe 2 Reg. 20. 12.

2. FIGURATE, vel iconoclastice. Sic notat idolum Merodachi. Ierem. 50. 2. Capta est Babylon, confusus est Bel, contritus est Merodach, confusa sunt omnia sculptilia eius, contrita sunt idola corum. Hic Bel et Merodach notant idola Babyloniorum.

II. PROGRESSUS.

III.

1. IMPERII OCCUPATIO. Merodachus praefectus Babyloniae erat sub Regibus Sennacheribo et Assarhaddone. Sed cum ille turpi fuga, post exercitum eius ab Angelo Domini trucidatum, e Iuda in metropolin suam Niniven regressus, post 45 dies (uti habetur Tobiae 1. 24.) a propriis filiis in templo idoli Nisroch interfectus esset; 2 Reg. 19. v. 37. hic vero a fratribus suis parricidis Adramelecho et Sarassare bello oppugnaretur; viribus omnium consumptis, rebus novis studere occipit, et conversus in Assarhaddonem, eum proelio victum Regno deturbat, idque Assyriis ereptum Babyloniis conciliat. Vide 2 Reg. 19. v. 39. et 2 Reg. 20. v. 12. Huc referri potest insignis locus ex Ezech. 31. v. 3. Ecce, ASSUR quasi cedrus in Libano, pulcher ramis, et frondibus nemorosus, excelsusque altitudine; et inter condensas frondes elevatum est cacumen eius. Et postea v. 10, II. subiungitur: Propterea haec dicit Dominus Deus: Pro eo, quod sublimatus est in altitudine, TRADIDI EUM IN MANUS FORTISSIMI GENTIUM. In hisce verbis per PEGEM ASSYRIORUM intelligitur ASSARHADDON, (de quo 2 Reg. 19. v. 37. et Esai. 37. v. 38.) et per
[Gap desc: Greek word]
ARIETEM, h. e. fortissimum GENTIUM, non intelligitur Nabuchdonosor, (uti quidam volunt. Nam Nabuchdonosor Assyrios non vicit: imo neque bellum quidem cum illis unquam gessisse, in historiis, vel sacris vel profanis, legitur) sed MERODACH BALADAN, Rex Babylonis, (2 Reg. 20. 12. Esai. 39. 1.) a quo assarhaddon est devictus, et instar arboris excisus, et rami eius fracti: h. e. Reges fiduciarii seu vasalli, Principes, Proceresseu Magnates, Consiliarii et populi Assyrio subiecti, maxima ex parte interemptisunt; residui, deserto eo, se Babylonio Regi adiunxerunt. Atque ita super cadivum truncum eius habitarunt omnes aves caeli, et in ramis eius fuerunt omnes bestiae agri. v. 13. h. e. regnum eius ab exteris populis occupatum atque possessum est. Haec autem ratio amplificatur a fine iudicii contra Assyrium instituti. v. 14. Ut non exaltant se, propter sublimitatem suam, illae arbores irriguae, et non extendant cacumen suum inter frondes, et non conquiescant in se ipsis altitudine sua ullae irriguae: quandoquidem omnes illi traditi sunt morti, deiecti in terram imam inter filios hominis, ad eos qui descenderum in foveam. sensus est. Ut omnes Reges, Principes, atque populi, edocti exemplo Regis Assyrii, discant non exaltare se ob potentiam atque opulentiam suam. non luxuriari, neque


page 61, image: s0133

siducia sui in se ipsis conquiescere, ne tandem in parem aut graviorem poenam incidant.

Factum hoc est anno 3251. ab Orbe condito.

Factum hoc est anno 24. Ezechiae Regis in Iuda.

Factum hoc est anno 19. a devicta Samaria per Salmanassar, Regem Assyrior.

Factum hoc est anno 720. ante Christi nativitatem.

IV.

II. IMPERII ADMINISTRATIO. Circa hanc notanda sunt tria: 1. Regia habitatio. 2. Legatio. 3. Religio.

V.

I. REGIA HABITATIO. Merodachus devicto Assarhaddone etiam in Assyria eiusque metropoli Ninive regnavit, sed in ea non-habitavit; verum in Babylone, vel patriae amore quodam, vel quod minus Assyriis fideret. Unde non sit amplius mentio in Scripturis REGUM ASSYRIORUM, sed tantum BABYLONIORUM. Quia in Babylone sedem regiam habuerunt. Non secus atque Reges DYNASTIAE II. et III. e Nini et Phul-Belochi stirpe prosati, Assyrii appellantur. Quia in Ninive Assyriae metropoli regiam sedem habuerunt.

VI.

2. LEGATIO. Legationem amplissimam Merodachus misit ad Ezechiam Regem Iuda, ceu eximie Deo carum.

Factum hoc, anno 3242. ab Orbe condito.

Factum hoc, anno 15. Regni Ezechiae Regis Iuda.

Factum hoc, anno 729. ante Christi nativitatem.

VII,

Causa huius Legationis erat triplex. 1. ETHICA, ut nempe Ezecchiae rEgi de recuperata valetudine gratularetur, Esai. 39. v. 1. 2 Reg. 20. v. 12. II. ASTROLOGICA, nempe, ut interrogarent Legati Ezechiam de miraculo solis retrogradi: Nam sol 10. gradibus retrocesserat in horologio Achas. Quae causa expressis verbis ponitur 2 Paral. 32. v. 31. Aventin. lib. 1. Annal. Boioar. pag. 20. ita scribit; Merodachus ad Ezechiam cum muneribus Legatos mittit exploratum, quidnam portentum sibi vellet, quod tum acciderat. Ezechias letaliter aegrotabat, cui desperanti salutem, complorantique fatum suum, Maiestas aeterna 15 annos adiecit: et diem, praeter naturae legem, prolongavit. Sic iussu auctoris natura retrorsum orientem versus tendens, cursus repetierat relictos, et longissimum diem mortalibus ministrarat. Id fama divulgatum est, animadversumque a Chaldais. Haec Avent. III. Causa est POLITICA, quae additur a Iosepho lib. 10. Antiq. Iudaic. cap. 3. pag. 261. nempe, ut Ezechiamsocietate atque foedere sibi iungeret ad vicinos populos subigendos.

VIII.

Addit praeterea Iosephus in loco alleg. Quomodo Ezechias Rex Legatos Merodachi exceperit, iisque thesauros regios ostenderit, et quomodo eo nomine a Propheta Esaia reprehensus sit: Verba eius haec sunt: Ille exceptisLegatis comiter, et convivio regali adhibitis, thesauros etiam ostendit, et apparatum armorum, et quicquid pretiosum auro constabat ac gemmis: atque ita cum donis remisit ad Baladam. Aditus deinde ab Esaia, rogatusque, quinam essent qui venerant: ait, e Babylone missos a Rege venisse: ostendisseque se illis omnia, ut visis divitiis collignetes ex his ipsius potentiam, Regi suo renuntiare possent certius. Tum Propheta respondens: Scito, inquit, quod hae divitiae paulo post transferentur in Babyloniam, et posteri tui virilitate amissa cunuchi servient Regi Babylonio. Haec enim praedicit Dominus. Ezechias contristatus hac praedictione, ait, se quidem malle gentem suam in eam calamitatem non incidere, sed quando non aliter visum sit Deo, precari, ut saltem ipse possit in pace, quod reliquum vitae, exigere. Haec ille. Eodem modo etiam Esaias in cap. 39. scribit. et v. 8. subiungit: Et dixit Ezechias ad Esaiam: Bonum verbum Domini quod loquutus est: Et dicit; Fiat tantum pax et veritas in diebus meis. h. e. Deus me vivo tranquillum Rei publ. statum largiatur. Unde pater, quod haec ostentatio Regis Ezechiae captivitatis subsequururae causa saltem remota fuerit, quae contigit filio eius Manasse, quem Benmerodach, Merodachi filius, foedo carceri per decennium addixit: Unde tamen male actorum ductus paenitudine in regnum remissus est.

IX.

3. RELIGIO. Merodachus fuit idololatra. Nam ita Ieremias c. 50. v. 2. scribit: Capta est Babylon, confusus est Bel, (sum mum Babyloniorum idolum, in honorem Beli erectum) contritus Merodachus, (h. e. idolum Merodachi, ab amara contritione sic dicti, est contritum) et confracta sunt idola eorum. Unde patet, quod Merodachus ad exemplum Beli, secundi Babyloniorum Monarchae, etiam idola de suo nomine dicta erexerit, iisque cultum divinum exhiberi iusserit. Unde etiam Ieremias Propheta urbi Babyloni, eiusque statuis atque idolis, excidium atque exitium praedicit.


page 62, image: s0134

III. EGRESSUS:

X.

Merodachus regnavit annis 52 iuxta Metasthenem et Avent. lib. 1. Annal. p. 20.

Merodachus regnavit annis 29 iuxta Berosum et Iosephum. Funccium et Reinecc.

Merodachus regnavit annis 40 iuxta Syntag. heroic. p. 62.

MONARCHA XLV. BENMERODACHUS. ORTUS.

I.

BENMERODA CHUS, h. e. Merodachi filius, parenti defuncto in imperio successit.

PROGRESSUS.

II.

Hic parentis cum Iudaeis amicitiam initam deseruit, et magnam Iudaeae partem depopulatus, Manassem Regem, Ezechiae filium (quem Deus iustus mundi Iudex ob horrenda, scelera atque flagitia, quae 2 Reg. 21. et 2 Paral. 33. enumerantur, castigare voluit) in agro oppressum per Duces suos vivum cepit, atque vinctum catenis atque compedibus duxit in Babylonem, atque carceri tetro, vinculisque durissimis annos decem inclusit, anno Regni eius 41. sicut Lyra in 2 Reg. 21. scribit. Vide 2 Paral. 33. 11. Haec fuit captivitas Babylonica prima, (quae alias particularis diciporest) in qua Rex Manasses, et non simul totus populus Iuda captivus abductus est, sed paucaetantum personae; uti colligitur ex 2 Reg. 21. 14. Quam captivitatem Esaias Propheta Ezechiae Regi, postquam ex ostentatione regios thesauros Legatis Merodachi ostendisset, hisce verbis praedixit, Esai 39. v. 5, 6, 7. Audi verbum Domini exercituum: Ecce dies venient, et auferentur omnia, quae in domo tua sunt, et quae thesaurizaverunt patres tui, usque ad diem hanc, in babylonem: non relinquetur quicquam, dicit Dominus. Et defiliis tuis, qui exibunt de te, quos genueris, tollent, et erunt eunuchi in palatio Regis Babylonis. Et vers. 8. additur: Et dixit Ezechias ad Esaiam: Bonum verbum Domini quod loquutus est; Et dixit: Fiat tantum pax etverit as in diebus meis! Idem confirmat Iosephus lib. 10. Antiquit. Iudaic. cap. 3. Scito, inquit, quod haec divitiae PAULO POST transferentur in Babylonem, cum et posteri tui, virilitate amissa, eunuchi servient Regi Babylonio. Haec Iosephus. Quod Esaiae Prophetae vaticinium postea in impio Rege Manasse, filio Ezechiae, impletum est, quem Ben-Merodach Rex Babylonis captivum in Babylonem abduxit. In eandem sententiam scribit Aventinus lib. 1. Ann. p. 20. Ben-Merodachus Manassem Regem Iudaeae omnibus flagitiis sceleribusque in quinatissimum (ut qui Esaiam Prophetam serrâ ligneâ consectum crudelissime necaverit) vinctum Babylonem duxit: ubi eidem post tot ad versitates resipiscenti, et affirmanti, profitentique se non amplius peccaturum, supremus Deus pater indulgentissimus (qui purgari homines a peccatis maxime cupit) non solum veniam omnium criminum donavit, verum rursus quoque ad Imperii culmen ipsum evexit, quo foret illustre divinae clementiae monumentum.

NOTA.

Captivitas Regis Manassis a quibusdam Historicis refertur ad tempora Merodachi: ut a Suida et Cedreno. Verum haec narratio nullo argumento ab illis confirmatur, eamque fabula Suidae de statua ferea, in qua Manasses asservatus sit, suspectam reddit.

Captivitas Regis Manassis a quibusdam Historicis refertur ad tempora Ben-Merodachi:ut Aventinus Annal. l. 1. p. 20. Reinecc. Syntagm. Heroic. p. 62. Quae sententia cum Chronologia exacte congruit.

EGRESSUS.

III.

Ben-Merodachus, consentiente Chronologorum calculo, XXI annis regnavit. Avent. l. 1. Annal. p. 1. Reinecc. p. 62. Reusn. Chronolog. p. 199.

MONARCHA XLVI. NABUCHDONOSORI.

I.

NABUCHDONOSON I. suit Rex Babyloniorum longe clarissimus, qui Ben-Merodacho successit. Ioseph. lib. 1. contra Appion. NABULASSAR. Ptolemaeo NABOPOLLASSAR. Straboni l. 15. NABOCRODOSORUS appellatur.

II.

Bella gessit duog. Unum cum Phaorte Medorum Rege, quem castris et vita exuit. Alterum vero cum Pharaone Nechone, vel Nechao Aegypti Rege. (qui Iosiam Regem Iuda transitum per Regionem suam denegantem, praelio fusum interemit.) Contra hunc Nabuchdonosor in limine senectae filium cum valido exercitu misit. At ille cognito Babylonii


page 63, image: s0135

conatu, non contempsit hostem, sed cum validis et numerosis copiis ad Euphratem in Charcamis ei se opposuit, et collatis signis cum eo congressus, amissis multis milibus, coactus est cedere. Babylonius autem superato Euphrate totam Syriam Pelusium usque subegit. Factum hoc quarto anno Ioiakimi filii Iosiae Regis Iuda. Vide Ierem. 46. v. 1, 2. Ioseph. lib. 1. Antiq. Iudaic. c. 7. pag. 266.

III.

Nabuchdonosor moritur, cum regnâsset.

Annos 21 iuxta Ptolemaeum in Canone.

Annos 36 iuxta Reinec. Syntag. Heroic. p. 62. Avent. Annal. Biooar. l. 1. p. 20.

MONARCHA XLVII. NABUCHDONOSOR II. cognomento MAGNUS.

CAPUT I. DE ORTV. H. e. Nomine atque Origine eius.

I.

NABUCHDONOSOR cognomento MAGNUS; Ptolemaeo NABOPOLLASSAR, Straboni NABOCRODOSORUS appellatur: filius Nabuchdonosoris primi fuit. Ebraice dicitur
[Gap desc: Greek words]
NEBUCADNEZARI Paral. 6. v. 15.
[Gap desc: Greek word]
Dan. 1. 1. Graece *nadouxodono/str, Iudith. 1. v. 5. procreans interitum, vel pulchris insidians. Item dicitur
[Gap desc: Greek word]
NEBUCAD-REZAR procreans interitum: vel stercori insidians. Ierem. 32. v. 1.
[Gap desc: Greek word]
Ebraeis significat omne quod visu est abominabile, ut fimus, stercus. Nahumi 3. vers. 6. Ponam ut
[Gap desc: Greek word]
, speculum h. e. exemplum, quod omnes intueantur, tam foedum et ignominiosum, ut omnes ab illo intuendo abhorreant.
[Gap desc: Greek word]
idem est quod pulchritudo, et
[Gap desc: Greek word]
pulchrum. Idicrco Nebucadnezar in Scriptura interdum vocatur NEBUCADNESAR: interdum vero NEBUCADRESAR: idque non sine causa. Nam eo insinuatur, quod Nebucadnezar Rex Babylonis potentissimus insidiaturus sit Iudaeis impaenitentibus, imo plane eos vastaturus, qui initio quidem decori et pulchri coram Deo: et
[Gap desc: Greek word]
segulla, lao/s2 periou/sios, h. e. populus Dei peculiaris erant, Deut. 7. v. 6. Exod. 19. v. 5. cum in praeceptis eius ambulabant. Postea vero cum a Deo et Domino suo deficerent, et cum diis alienis scortarentur, a Deo abiecti, et coram facie eius velut excrementum aut purgamentum: h. e. velut fimus aut stercus facti sunt. Chytraeus in Onomast. pag. 290. ita hoc Nomen interpretatur. Nebucadnesar (inquit) est prophetans huiusmodi angustiam; a Nab prphetans, Cidnah huiusmodi, Zar angustia: vel divinus iudex, Assyrius: vel tribulator, a
[Gap desc: Greek word]
ligavit, colligavit. item: hostiliter egit, arctavit, angustiis affecit. Schindl. Lex. p. 1154. derivat a
[Gap desc: Greek word]
. Quod 1. significat servavit, conservavit. 2. per antiphrasin, destruxit, vastavit, desolavit. Nam Nabuchdonosor fuit terribilis omnium Gentium destructor. Vide Habacuc. 1. v. 15, 16. Nahum. 2. 2. Ascendit dissipator contra faciem tuam
[Gap desc: Greek word]
destruere munitionem. Ierem. 4. v. 16.
[Gap desc: Greek word]
devastatores veniunt ex terra longinqua exercitus
[Gap desc: Greek word]
Nebucadnezer; ad cuius nomen alluditur. Haec Schindl. Huius Nabuchdonosoris fit mentio 2 Reg. 25. 2 Paral. 36. Ierem. 39, 52. Daniel. 1, 2, 3, 4.

CAPUT II. DE PROGRESSV. Et quidem I. DE ACTIS POLITICIS.

II.

ACta Nebucadnez aris Politica sunt gemina. 1. Polemica vel Bellica. 2. Irenica vel Togata.

I. Acta Bellica.

III.

Nebucadnezarem plurima gessisse bella, extra omnem dubitationis aleam positum est. Nam Iosephus lib. 10. Antiq. Iudaic. c. 11. p. 276. et lib. 1. contra Appion. et Strabo lib. 15. Geograph. citant ex Metasthene, eum fortitudine et rerum gestarum magnitudine, Hercule praestantiorem habitum fuisse, urbem Africae primariam, bonamque partem Hispaniae Regno suo adiecisse. Deus ipse vocat eum Malleum universae terrae, quo Gentes confregerit et Regna contriverit. Ierem. 50, 22. et c. 51. v. 20. Inter ea, quae nominatim apud Scriptores reperiuntur, haec sunt praecipua.

IV.

Anno M. 3347. et regni sui primo, a patre suo administrationem belli contra Nechanoem Aegypti Regem accipit, contra quem magno animo in Syriam profectus victum ad Euphratem fugat, et fortunam urgendo, mulctat provinciis omnibus, quas in Asia ille acquisivit, et in ipso Aegypti aditu


page 64, image: s0136

Pelusium urbem capit. Ierem. 46. Et hinc Scriptura S. annos Regni eius inchoat.

V.

Cum autem hoc ipsum Rechabitae audirent, eius terrore Ierosolymam se conferunt. Nebucadnezar vero victoriam persequutus, Ierosolymam venit dira minans, ni tributa pendant, sicut reliqui Syriae habitatores. Rex itaque Ioiakimus, timore suadente, pacem mercatus pecuniis integro triennio imperata tributa persolvit, vel tribus annis vei serviit; sicut dicitur 2 Reg. 23. v. 63. Ioseph. lib. 10. Antiq. Iudaic. cap. 7.

Factum hoc est anno 3351. a condito Orbe.

Factum hoc est anno 132. a condita urbe Roma.

Factum hoc est anno 8. Regni Ioiakimi Regis in Iuda.

Factum hoc est anno 4. sui Regni in Syria.

Factum hoc est anno 620. ante Christi nativitatem.

VI.

Deinde Nebucadnezar exercitum transtulit in Phoeniciam et metropolin Tyrum, eiusque Regem 1: hobalem oppugnavit atque devicit, sicut Diocles in secundo rerum Persicarum libro, et Philostratus tam in Phoenicum, quam Indorum historiis, tradunt. Tyrus autem metropolis Phoeniciae fuit, et Regum Iudaeorum et Persarum temporibus: similis fuit Venetiis, uti pater ex Ezechielis 27. super petra vel rupe exstructa, et septingentis passibus a continente divisa. Unde Ebraice dicta est
[Gap desc: Greek word]
vel
[Gap desc: Greek word]
. Fuit urbs pulcherrima. Unde Esai. 23. v. 8. Corona urbium; sicut hodie Venetiae Regina urbium appellatur. Bis Tyrus est vastata. Primo a Nabuchdonosore Rege Babyloniorum. Deinde ab Alexandro Magno. Haec vastatio praedicta fuit ab Esai. c. 23. v. 1, 2, 3. quod nempe e terra Cethim, h. e. e Macedonia Alexander M. Tyri eversor venturus sit; qui eam sex mensium spatio delevit. Illa vero praedicta est ab Ezechiele cap. 26. v. 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14. Sic ait Dominus Iehovah: Ecce, ego adducam contra Tyrum Nebucadnezarem Regem Babyloniae ab Aquilone, Regem Regum; cum equis curribusque et equitibus, et congregatione, populoque multo. Filias tuas per agrum gladio in terficiet: et disposito contra te propugnaculo, diffundet in te aggestas moles, et statuet contra te clypeum: Et helepolin disponet in muros tuos, et turres tuas demolictur cultris eius. Prae agminibus equorum eius operiet te pulvisculus eorum; prae strepitu equitum et essedorum currusque commovebuntur muri tui: quum intrabit intra portas tuas, ad ingressus civitatis disrupta patebis. Ungulis equorum suorum calcabit omnes vicos luos: populum tuum gladio intersiciet, et stationum robustarum tuarum unaquaeque in terram descendet. Et praedabuntur opes tuas, diripientque mercem tuam, ac destruent muros tuos, et domos desiderabiles tuas demolientur. Et lapides tuos lignaque tua, etiam pulverem tuum, in medio aquarum ponent. Ita faciam ut cesset strepitus canticorum tuorum, et sonus cithararum tuarum non audietur amplius. Et redigam te in arduam petram: locus expandendis sagenis eris, non aedificaberis amplius; nam ego Iehova loquutus sum, dictum Domini Iehovae.

Sensius horum verborum hic est: Dominum Adonai Iehovah ipsummet adducturum contra Tyrum Nebucadnezarem Regem Babyloniae ab Aquilone, Regem Regum, cum equitatu, curribus falcatis et peditatu numeroso, qui in tota ditione Tyriorum omnes pagos, villas et omnia oppidula esset vastaturus, et incolas absque discrimine aetatis et sexus interfecturus, tum urbem Tyrum ipsam obsessurus: molibus aggestis et machinis obsidionalibus ad verberandos evertendosque muros comparatis oppugnaturus; (e quibus machinis est helepolis, quae ferramentis mucronatis veluti cultris muros proscindit et subruit, quam Ebraei periphrasi quadam vocant instrumentum delens quod adversum est sibi. descripsit illud Ammianus Marcellinus lib. 23.) cum om ni exercitu urbem trementem ingressurus, vicos omnes occupaturus, obvium quemque trucidaturus, facultates omnes praedaturus, merces direpturus, muros destructurus, domos magnificas et elegantissimas demoliturus, lapides lignaque, etiam pulverem ipsum, in mare, cui urbs superstructa erat, proturbaturus, atque ita cessatura omnia oblectamenta, et voluptatum instrumenta incolarum, quia trucidandi erant: urbemque redigendam in petram sterilem, in qua piscatores sagenas suas expandant, non aedificandam amplius, nempe ab antiquis inhabitat oribus, qui exstirpandi erant, nec eâ dignitate, elegantiâ, et celebritate, qua fuerat. Nam instaurata fuit et natura loci munita admodum, et posteâ rursus obsessa et expugnata ab Alexandro Magno.

VII.

Cumparens eius Nabopollassar 21 annos regnâsset, mortuus est, ipse ei in regno successit, et Rex Babylonis factus est, sicut Ptolemaeus in Canone, et Berosus apud Iosephum testantur.

VIII.

Tertio anno post, cum Ioiakimus Rex Iuda, inductus ad vanas spes, rumoribus expeditionis Aegyptiorum contra Babylonios, a Nabuchdonosore


page 65, image: s0137

defecisset, et tributum promissum dare negaret, verum exspectatione suâ frustratus, cum Aegyptii bellum instaurare non auderent, Nabuchdonosor valido exercitu Ierosolymam petit, in quam astu intromissus Regem perfidum cepit, et catenis ligatum Babylonem abduxit, ubi inglorius obiit, et sepulturâ asini sepultus est; iuxta vaticinium Ieremiae Prophetae cap. 22. v. 18. Et cum eo aliquot vasa templi asportata. 2 Reg. 24. v. 1. 2 Paral. 36. v, 6. Iterem. 52. 28. et ter mille atque viginti Iudaei captivi abducti sunt, inter quos nobilissimi et selectissimi Iudaeorum pueri Babylonem missi; inter hosce autem quatuor pulchri et egregio praediti ingenio, nempe, Danid. Ananias, Misael et Azarias, quorum nomina Nabuchdon osor mutavit, et pro Daniele Belthsazarem, pro Anania Sadrachem, pro Misaele Mesachem, et pro Azaria Abednego, appellari voluit, eosque in omni sapientia Chaldaeorum instituit. 2 Paral. 36. v. 5. Dan. 1. v. 1. Ioseph. l. 10. Antiq. Iudic. c. 11. p. 273.

Factum hoc est anno 3354. ab Orbe condito.

Factum hoc est anno 135. ab urbe Roma condita.

Factum hoc est anno 7. Regni Nebucadnezaris in Syria. Ier. 52. v. 28.

Factum hoc est anno 4. Regni Nebucadnezaris in Babel.

Factum hoc est anno 11. Ioiakimi. 2 Reg. 24, 2 Par. 36.

Factum hoc est anno 1. Captivitatis Babylonicae.

Factum hoc est anno 617. ante Christi nativitatem.

Dubium Chronologicum.

Dicis: Ioiakimum esse captum a Nabuchdonosore, Regno Ioiakimi 11. idque probas ex 2 Reg. 24. v. 1. et 2 Par. 36. v. 5. ubi expresse habetur, quod Ioiakimus UNDECIM ANNIS regnaverit Ierosolymis. At comrarium habetur Dan. 1. v. 1. ubi dicitur, quod ANNO TERTIO Regni Ioiakimi Regis Iuda, Nabuchdonosor Rex Babyloniae Ierosolymam obsederit, eâque expugnatâ Ioiakimum captivum abduxerit Babylonem.

Resp. Neutiquevam haec inter se pugnant, Dicuntur namque pro\s2 a)/llo kai\ a)/llo. Quare distinguantur tempora, et conciliabitur Scriptura. Ioiakimus a Nabuchdonosore captus est UNDECIMO Regni ANNO, videlicet ex quo Ioachae fratri, de Regno deiecto, surrogatus est a Nechone Aegypti Rege; et ANNO TERTIO, videlicet a relicto et confirmato ipsi Regno, a Nabuchdonosore Magno, qui superato Nechone Aegypti Rege, totius Syriae dominatu potitus, Iehoiakimum tributarium sibi fecerat.

Haec Chronologia confirmatur ex 2 Reg. cap. 23. v. 36. ubi dicitur: Viginti quinque annorum erat Ioiakim, cum regnare coepisset; et UNDECIM ANNIS regnavit in Ierusalem. Et 2 Reg. 24. 1, 2. additur: In diebus eius adscendit Nabuchdonosor Rex Babylonis, et factus est ei Ioiakim servus TRIBUS ANNIS, et rursum rebellavit contra eum. Quamobrem immisit ei Dominus exercitum Chaldaeorum.

IX.

Deinde, cum Ioiakimus captivus abduceretur, filius eius Iechonias ei successit, sed tantum tribus mensibus. Nam metuebat Nabuchdonosor, ne et ipse deficeret, et mortem patris vindicaret; ideoque post tres menses rediit, ut et illum abduceret. Advenienti autem cum exercitu, et Ierosolymam obsidenti, de consilio Ieremiae prophetae sese in potestatem eius tradidit, qui ab eodem cum matre vidua, et proceribus regni, et omnibus, qui aliquâ re eminebant, ad octodecim milia hominum in Babylonem transportatur. Inter hosce abductus est Ezechiel Propheta, qui hinc numerat 70 captivit at is Babylonicae annos, dum nonum captivitatis annum, mensisque decimi decimam diem esse ait, in qua confirmatus est Rex Babylonis adversus Ierusalem; id quod factum est in deportatione Iechoniae. Confer leremiam cap. 24. et 29. 2, 10. 2 Reg. 24. v. 8. 2 Paral. 36. v. 9, 10.

Factum hoc est anno 3354. ab Orbe condito.

Factum hoc est anno 7. regni Nebucadnezaris in Syria. Ierem. 52. 28.

Factum hoc est anno 4. regni Nebucadnezaris in Babylone.

Factum hoc est anno 1. Captivitatis Babylonicae.

Factum hoc est anno 616. ante Christi nativitatem.

X.

Tertio Nebucadnezar Zedekiam patruum Iechoniae, ultimum Regem in Iuda, postquam ei iur amentum fidelitatis praestitisset, in locum Iechoniae substituit. Ezech. 17. v. 13, 14. qui undecim annis in Ierusalem regnavit. Ierem. cap. 52. v. 1. Hic quarto anno Regni sui ad Regem Babylonicum iter suscipit. Huius Comiti SARAIAE Ieremias Propheta vaticinia sua tradidit, de exilio Babylonico, in publico praelegenda, et postea ad lapidem alligata in Euphratem abicienda. Sicut enim liber sententiae et supplicii de Babylone sumendi ad lapidem alligatus in Euphratem proiciebatur, et subito submergebatur: ita etiam Babylon. Ierem. cap. 51. v. 59, 60, 61, 62, 63, 64.


page 66, image: s0138

Factum anno 3358. ab Orbe condito.

Factum anno 11. regni Nebucadnezaris in Syria.

Factum anno 8. regni Nebucadnezaris in Babylone.

Factum anno 4. captivitatis Babylonicae.

Factum anno 4. regni Zedekiae. Ierem. 51. 59.

Factum anno 613. ante nativitatem Christi.

XI.

Verum ZEDEKIAS, cum octo annos servus Regis Babylonis fuisset, anno M. 3362. ab eodem deficit, atque iuramentum fecit irritum, et pactum quod cum eo habebat, itato Numine, solvit; cumque PSAMNO Aegypti Rege contra Nabuchdonosorem de auxiliis paciscitur. Ezech. 17. v. 14, 15, 16, 19. Quo cognito, Nebucadnezar anno M. 3363. exser citum contra eum duxit, regioneque vastatâ, et arcibus occupatis, ad ipsam Ierosolymam oppugnandam accessit. Ezech. 24. 2. Ierem. 52. v. 4. APRYES autem Rex Aegypti (alias Vaphres dictus, qui Psamno successerat) audiens in quibus angustiis Zedekias socius esset, assumpto valido exercitu, Iudaeam petiit, Ierosolymae obsidionem soluturus. Verum Rex Babylonius, intermissa obsidione, obviam illi profectus, eum uno praelio victum totâ Syriâ expulit. Quo facto, exercitum iterum admovit Ierosolymae, et continuatâ per 18 menses obsidione, summis viribus urbem expugnare conatus est, octo exstructis aggeribus, et erectis turribus, e quibus arcebat propugnatores stantes in moeniis, Nec segniter interim defendebatur urbs, nec fami, nec pesti (quibus malis ingentibus civitas intus conflictabatur) succumbentibus, sed obduratis animis omnia mala perferentibus; ac ne machinis quidem hostium territi, alias contra machinas excogitabant, ut interse utrique non viribus solum certarent, verum etiam artibus. Tandem succubuêre cives, partim inediâ victi, partim superne e turribus telorum multitudine oppressi. Quam victoriam Nabuchdonosor anno regni 18 obtinuit, postquam Ierosolymam 18 mensium pertinaci obsidione fatigasset. Ierem. cap. 39. v. 1, 2. Captâ urbe Zedekias Rex, assumptis uxoribus, liberis, Ducibus et amicis suis, sugam arripuit per fauces quasdam angustias in desertum. Quod cum Babylonii cognovissent transfugarum indicio, insequuti non procul a Ierichunte eos circumvenerunt. Amici vero et Duces, fugae comites, visis e longinquo hostibus, relicto Zedekiâ, dissipati sunt, qua quemque tulit spes effugii. Ipse pene desertus, cum uxoribus et liberis, ac paucis amicis, in hostium potestatem devenit; et mox ad Regem, qui tunc in Syriae urbe Reblath degebat, perductus est. Cui postquam Nabuchdonosor ingratum perfidum que animum exprobrâsset, e vestigio iussit, ipso et aliis captivis inspectantibus, filios eius et amicos trucidari. Deinde ipsum excaecavit, Babylonem secum abducendum; indignum luce ratus eum, qui periurio suo Deum et homines offendisset. Postea anno XIX. Regni sui Nabuzaradanem Ducem Ierosolymam cum mandatis misit, ut ablatis Templi et Regiae ornamentis totam urbem una cum Templo et Regia incenderet, et a fandamentis dirueret. Hic dirutis omnibus, et populo migrare iusso, captives secum duxit sexaginta viros primarios, qui ad Regem in praedictam syriae urbem perducti supplicio afficiebantur, patim quod Zedekiae rebellionis auctores fuisse viderentur, partim ne denuo renovas in Iudaea molirentur. His omnibus peractis, Nebucadnezar Babylonem revertitur, abductis secum e Iudaea 832 captivis: transfugas vero et pauperes illic reliquit, et GEDALIAM Ducem ipsis praefecit, ad quem Iudaei reliqui in regnis finitimis habitantes conflubant. 2 Reg. cap. 25. v. 1. 2 Paral. 36. v. 11. Ierem. c. 39. v. 1. et cap. 52. v. 1. et seqq. losephus lib. 10. Antiq. Iudaic. c. 11.

Factum anno 3365. ab Orbe condito.

Factum anno 606. ante Christi nativitatem.

[NOTA I.

De Aera captivitatis Babylonicae (de qua in §. 9. diximus) magna inter Chronologos est controversia, quisnam 70 annorum captivitatis TERMINUS aquo sit constituendus; sive unde anni illi sint incipiendi. Nam captivitates Babylonicae quatuor fuerunt.

IN PRIMA abductus est impius Rex Manasses a Ben-Merodacho, et non populus fuda. Unde illa hic non attenditur. Factum hoc est anno 41 Rogni eius, et 10 annos catenis ferreis ligatus, carceri inclusus fuit. 2. Reg. 21. vers. 12. 2 Paral. 33. v. 11.

IN SECUNDA a Nebucadnezare Ioiakim Rex Iuda antepenultimus, vinctus Babylonem abductus, in exilio moritur inglorius. 2 Reg. 24. vers. 1, 2. 2 Paral. 36. v. 6, 8. Et cadver eius sepulturâ asini sepelitur; iuxta verbum Prophetae Ieremiae tap. 22. v. 18. c. 36. v. 1, 30. Inter hosce captivos etiam fuit Daniel Propheta, et socii eius. Daniel. 1. v, 1, 2, et 6.

IN TERTIA abductus est Iechonias, filius Ioiakimi, Babylonem a Nabuchdonosore, postquam ille tribus mensibus regnâsset in Ierusalem. 2 Reg. 24. 8. et 18000 partim optimates, partim diversi ordinis homines cum eo omnes in exilium voluntarium migratunt. Et una cum illis transportatus etiam fuit Ezechiel Propheta. 2 Paral. 36 vers. 10. Ierem, 22. v. 24. c. 24. v. 1. c. 27. v. 20. c. 29. v. 2.

IN QUARTA Zedekias, Rex Iuda ultimus, una tum toto Regno Iuda in captivitatem abductus est a Nebucadnezare. 2 Reg. 25. v. 1, 7. 2 Paral. cap. 36. v. 17. Ierem. c. 24. 8. c. 27. v. 3. c. 39. v. 1. Ubi tenendum, quod anni 70 captivitatis Babylonicae a captivitate Regis Iechoniae sint ordiendi. Vide Ierem. cap. 24. v. 5. et cap. 29. v. 2. 13. Ezech. cap. 24. v. 1, 2.


page 67, image: s0139

NOTA II.

Quia diversorum Iosia Regis Iuda filiorum in diversis capitvitatibus Babylonicis fit mentio, partem Genealogiae eius hic subiciemus.

IOSIAS habuit tres filios. Qui sunt:

Ioachas, vel Sellum. Hic abductus est a Neeao, et interfectus in Aegypto.

Ioiakim, vel Iehoiakim, abductus Babylonem, in exilio mortuus et sepultura asini sepultus est. Ierem. 22 Quae fuit secunda captivitas. (Nam in prima captivitate abductus est Manasses.) Ioiakimi filius fuit Ieconias. (Iechonias vel Ioachin.] Qui, obtemperans consilio Ieremiae, deditionem fecit spontaneam, et, a Nebucadnezare Babylonem abductus, 37 annos carceri inclusus fuit. Ierem. cap. 52. v. 31, 33. Quae fuit tertia captivitas. Et ab hac captivitate Theologi et Historici aeram 70 annorum captivitatis Babylonicae ordiunter.

Zedekias, (alias Matthathias dictus, 2 Reg. 24. v. 17.) patruus Iechoniae, capta Ierosolyma, effossis oculis, Babylonem abductus est. Quae quarta captivitas. Ipseque, Rex ultimus Iuda fuit. Nam post capsivitatem Babylonicam, qui regno Iuda praefuerunt non
[Gap desc: Greek word]
Reges, sed
[Gap desc: Greek word]
Duces, appellantur, quia erant sub otestate Gentium. Vide Hagg. c. 1. v. 1.]

XII.

Quinto autem post excidium Ierosolymitanum anno, qui XIX Nebsecadnezaris fuit, 2 Reg. 25. 22, 25. cum IS MAEI quidam e regio stemmate ortus, vir alioqui malus et dolosus, ex instinctu Bathalis Ammonitarum Regis, ad quem tempore obsidionis profugerat, GEDALIAM Iudaeae Praefectum occidisset, et reliqui Iudaei, gravem caedis vindictam veriti, in Aegyptum aufugissent, Nebucadnezar collectis magnis copiis, invasit Caele-Syriam. Quâ subactâ, bellum gessit contra Moabitas et Ammonitas; et his quoque domitis Aegyptum hostiliter est ingressus, totamque imperio suo subiecit, et fortunatissimum antea Regem APRYERA (qui a Ieremia cap. 44. v. 30. HAPHRA, Eusebio VAPHRES appellatur) opulentissimo exuit regno, atque (ut losephus lib. 10. Antiquit. Iudaic. cap. 11. pag. 273. scribit) etiam occidit. Herodotus lib. 2, narrat, Aprien a Cyrenaeis victum regno excidisse, iubente procul dubio Nebucadnezare, postea a successore suo Amasi, ex voluntate Aegyptiorum strangulatum esse, cum regnasset 25 annis. Ita Rex ille stolidissimus, qui antea se, nec Deorum nec hominum vi, regno deici posse superbe gloriatus fuerat, immanis superbiae poenas dedit.

Hisce peractis, Nebucadnezr anno 23 Iudaeos ibi repertos Babylonem abduxit, qui erant 745. Ierem. 52. v. 30.

XIII.

Tot ergo tantisque victoriis quam celerrime partis mirum in modum aucta est Nabuchdonosoris maiestas atque potentia. Nam Caput ille in starva Monarchica erat aureum, et Rex omnium Regum. Daniel. c. 2. v. 37, 38. Ezech. 26. 7. Ipse er at arbor illa grandis, cuius culmen ad caelum usque pertingebat, quaeque totum terrarum orbem velut obumbrabat. Dan. 4. v. 17. Imo ipse omnes priores Chaldaeorum et Babyloniorum Reges potentiae et opibus superabat. Iosephus lib. 1. contra Appion. Verum sicut prima Monarchia sub hoc Rege ad summum perducta fuit fastigium: ita quoque desiit et plane deleta est in ipsius nepotibus; sicut Deus per Prophetas suos denuntiaverat.

II. Acta Irenica, sive Togata.

XIV.

Nebucadnezar domitis in circuitu gentibus, belli laborum nonnihil pertaesus, ad pacem se convertit; primum omnium captivos recens adductos per opportuna Babyloniae loca in colonias distribuit. De spoliis bello partis, Bellitemplum et alia quaedam magnifice exorn avit. Auxit et iam et reparavit antiqua urbis aedificia, munito et fluminis alveo, itae ne hostes eo possent uti ad eivitatis incommodum. Tres quoque murorum ambitus intra urbem exstruxit, et totidem foris circumdedit, omnes e coctilibus laterculis. Cumque memorabilibus operibus civitatem munivisset, et port as in templorum modum ornasset, paternae regiae contiguam exstruxit aliam regiam, cuius substructiones et reliquam magnificentiam forte supervacaneum esset dicere: unum filere non possum, quod tam amplum et superbum aedificium intra quindecim dies absolutum est. In hac regia moles saxeas for nicibus suspendir, montium speciem referentes, superne consitas variis arborum generibus, atque ita celebratos illos pensiles hortos absolvit, co quod uxor educata in Media concupisset quondam patriae suae similitudinem. Ioseph. l. 10. Antiq. Iudaic. cap. 11. pag. 276. Hoc in prosperrimo rerum omnium domi forisque successu, magno sibi spiritus magnamque sumebat arrogantiam, ita ut tantum regnum sibi ipsi acceptum ferret, atque reti suo facrificaret, et thymiama adoleret sagenae suae. (ut Habacuc Propheta cap. 1. v. 16. loquitur.) Neque, vel â Daniele Propheta admonitus, agnoscere volebat, divinitus imperia dari et auferri; uti ex fastuosis eius verbis patet, quae protulit cum aiquando in palatio regio deambularet: Nonne haec est Babylon magna, quam EGO adificavi in domum Regni MEI, in robore


page 68, image: s0140

fortitudinis MEAE, et in gloria decoris MEI? Dan. c. 4. v. 27. Verum Deus, o(\s2 e)/xei e)/kdikon o)/mma, qui habet vindicem oculum, immanem istam insolentiam, cum securitate et impaenitentia coniunctam, acerrime vindicavit, et poenae tarditatem magnitudine compensavit; uti postea dicturi sumus.

II. ACTA ECCLESIASTICA.

XV.

Anno M. 3349, qui fuit annus secundus regni, postquam Nebucadnezar Magnus, parenti suo Nabuchdonosori vel Nabopollassari in Chaldaea et Babylone successerat, Deus voluntatem suam ei de IV Monarchiis in Colosso praefiguratis, mediante somnio ostendit. Erat autem eiusmodi: Viderat Nebucadnezar statuam (notatur mundus) capite aureo fulgentem (Monarchia Babyloniorum) brachiis argenteis (Monarchia Persarum) ventre et femoribus aneis (Monarchia Graecorum) tibia ferrea, (Monarchia Romanorum) cuius pedes partim ferrei, partim fictiles erant, (notatur Imperii divisio) sed testum et ferrum inter se confusa coire non poterant. (hoc est, in Imperio Romano post eius divisionem fuerunt multi Imperatores fortissimi, qui utriusque Imprii Orientalis et Occidentalis coniunctionem tentarent; sed tamen numquam ad pristinum florem, dignitatem et potentiam imperium distractum potuerunt reducere: adeoque nulla vis, neque confoederationes, aut per coniugia contractae amicitiae, quicquam proficere potuerunt.) Tandem totum hunc colossum (hoc est, Regna mundana) Lapis (Christus) sine manibus a monte abscissus (hoc est, sine viri opera ex populo Iudaico instar montis excelisi miraculose natus) in pedibus percussit, omniaque in pulverem redacta vento credebantur. Vide Dan. 2. v. 32, 33, 34, 35, 43. Hoc autem somnium nemo Magorum Ghaldaicorum Regi vel narrare, vel enarrare poterat; et actum de vita eorum fuisset, nisi Daniel superveniens, et somnium ipsum Regi narrasset, eiusque sensum ex divina revelatione enarrasset. Et hac suâ sapientiâ tantam sibi auctoritatem comparavit, etiamsi adhuc iuvenis esset, ut Nebucadnezar eum Satrapam Regni Babylonici loco a se proximo constitueret. Dan. 2. v. 46, 47, 48.

XVI.

Hic iucunda QUAESTIO sese offert, quale illud Nebucadnez aris somnium fuerit? Ad quod respondemus, somnia ratione causarum efficientium esse triplicia.

Somina namque sunt

1. PHYSICA, (quae Graecis dicuntur enu/pnia, Latinis insomnia) quae ex sese natura animae format; sicut Clemens Alexandrin. l. 2. Paedagog. c. 9. scribit.

2. SATANICA, quae a Statana hominibus immittuntur. Qualia fuerunt Baalitarum 2 Paral. 18. et Tundali Hiberni, quibus purgatorium et cultus idoli Maosim stabilitus fuit, et Carolstadii, Svvenckfeldii, aliorumque hominum fanaticorum.

3. DIVINA, quae sunt *qeo/pempta, hoc est, divinitus immissa.

vel fidelibus; ut Patriarchis, Prophetis, Iacobo, Iosepho, Danieli, etc. aliisque piis.

vel infidelibus, qui non erant de populo Dei; ut Abimelecho, Genes. 20. v. 3. Labani, Gen. 31. v. 24. Pharaoni, Genes. 41. 1. et Nebucadnezari. Dan. 2.

Haec autem somnia qeo/pempta omnia sunt mantika\, h. e. divinationem continentia. eaque sunt

nuda o(ra/mata, hoc est, visa, quae expresse et explicate citra figuras et involucra allegorarum et aenigmatum repraesentant res arcanas et futuros eventus, ac proinde eodem modo sunt et eveniunt, quo apparuerunt. Sic Iosephus, cui Maria erat desponsata, somnio monctur, eam e Spiritu Sancto gravidam esse. Matth. 1. v. 20.

*o)/neira vero sunt talia somnia, quae figuris, allegoriis et aenigmatibus quibusdam sunt tecta atque involuta, et sine interpretatione intelligi non possunt. Tale fuit somnium Iosephi. Gen. 37. Pharaonis, Gen. 41. v. 18, 19. et 22, 23, 24. Nebucadnezaris, Dan. 2.

Nam licet somnium Nebucadnezaris a)formhn\ a causa naturali habuerit, quod nempe ipse de imperii postse futura conditione sollicite cogitarit: nihilominus tamen ad somnia qeo/pempta sive divina referri debet; uti ex Danielis verbis constat, quae habentur Daniel. 2. v. 28. Deus in caelo revelans


page 69, image: s0141

MYSTERIA indicavit tibi Nabuchdonosor, quae eventura sunt in novissimis temporibus. Et ex verbis ipsius Regis v. 47. Vere Deus vester Deus Deorum et Dominus Regum, REVELANS MYSTERIA. Quoniam TU potuisti revelare HOC ARCANUM.

XVII.

Quaenam autem causa fuit, quare Deus infidelem Regem Nebucadnezarem hoc divino atque mystico somnio dignatus est?

Resp. Causa somnii huius divini atque mystici in genere triplex dari potest.

Causa 1. Theologica, est angitio divina 1. Sapientiae: nempe ut Sapientia Danielis qeo/pneus2os a Magorum Chaldaicorum sapientia, quae fuit partim e)/mfutos, partim e)pi/kthtos, discerneretur, atque hoc modo ipsorum praestigia atque sallaciae manifestae redderentur.

Causa 1. Theologica, est angitio divina 2. Potentiae: ut palam fieret, Regna terrena esse sub alio Regno, quod Daniel c. 2. v. 44. caeli Regnum appellavit. In quam sententiam etiam Seneca recte ait: Omne sub Regno graviore Regnum est. Atque Regnorum successionem et Ecclesiae in ea conservationem opus esse divinae Maiestatis. Nam Deus removet Reges, et instituit. Dan. 2. 21.

Causa 2. Ethica, est Regis humilitas: ut Rex superbus et atrogans instabilitatem et brevitatem Regni sui, non multo post ad aliam gentem transferendi, agnoscens, spiritus suos deponeret, seque Deo vero submitteret; neque cursum victoriarum felicem atque gloriosum, et eminentiam potentiae atque dignitatis regiae: sibi in solidum adscriberet; uti ex Dan. 4. 27. patet.

Causa 3. Politica, eaque iursus tergemina. 1. Regis erga populum Dei benignit as, hoc est, ut mitiorem se atque aequiorem erga populum Dei in exilio praeberet.

Causa 3. Politica, eaque iursus tergemina. 2. Regnorum terrenorum vilit as, quod nempe Regna mundana ad regnum Christi Regis Regum comparata, non solum sint mutila, atque manca, sed etiam nihil, imo sive liceat, sive non liceat dicere, plus quam nihil sint. Quia Christi Regnum est Regnum e caelo et caeleste; sed aliorum Regum Regna sunt e terra et terrena. Quae vel sola consideratio moderationem in animo Nebucadnezaris excitare debuisset.

Causa 3. Politica, eaque iursus tergemina. 3. Regum et Regnorum mundanorum vanitas, ut nempe ostenderetur omnibus Regibus et Principibus, quod omnium Regum atque Regnorum eminentia, potentia atque gloria vana sit, imo vanitas vanitatum. Ecclesiastae 1. 2. quod sit instar fumi, somnii atque imaginis. Psal. 37. 20. imo pollh\ fantasi/a. Act. 25. 23. confer Iob 20. 6, 7, 21, 22.

XVIII.

Circa RELIGIONEM varius fuit Nabuchdonosor, atque instabilis. 1. Namque maiorum suorum vestigiis insistens idola coluit. 2. Sed cum ex interpretatione somnii a Daniele facta verum agnovisset Deum, eius solius cultor factus est. Daniel 2. 47, 48. 3. Non multo post in idololatriam relapsus statuam erexit auream, eamque omnibus adorandam proposuit. Daniel 3. vers. 1. 4. Verum ex miraculo servatorum in camino ardente, trium Danielis sociorum, denuo veritatem agnovit, et publicum de colendo Deo edictum in omnibus Regnis suis promulgari iussit. Daniel 3. v. 95, 96, 97, 98, 99, 100. 5. Rursus Dei oblitus, ruit in superbiam, et veluti ebrius rerum gestarum magnitudine, gentili more se ipsum admiratur et magnifacit, deque magnifica sua regia gloriatur. Daniel 4. 27. 6. Ob summam autem hanc in religione levitatem et inconstantiam, foedamque peccandi libidinem, graviter a Deo castigatus, ad mentem sanam rediit, totoque deinceps vitae tempore serius Dei cultor exstitit, ac sui memor intra limites modestiae sese continuit. Daniel 4. 34.

XIX.

SCHOLAM REGIAM instituit in urbe Babylone, in qua Procerum Iudaicorum forma eleganti et ingenio praestanti excellentes pueri atque adolescentes in lingua Chaldaica, aliisque artibus et disciplinis liberalibus informabantur. Praeceptores optimi ac sapientissimi singulari consilio illis praeficiebantur, deque rebus omnibus ad vitam victumque necessariis regia munificentia illis abunde prospiciebatur, ut per triennium ita educati et informati coram Rege starent, hoc est, ei in aula ministrarent. Et inter illos erant quatuor praestanti forma ingenioque pueri, e tribu Iuda oriundi, quorum nomina Ebraea haec erant: Daniel, Chanania, Mischael et Azaria. Hisce autem 4 pueris iussu Nebucadnezaris Magnus aulae Magiter nomina nova, nempe Chaldaica, imposuit: 1. Danielem BELTHSAZAR. 2. Chananiam SADRACH. 3. Mischaelem MISACH. Et 4. Azariam ABEDNEGO vocavit.


page 70, image: s0142

Nomina horum 4 puerorum. Ebraea. 1. Daniel, iudex Dei fortis, a
[Gap desc: Greek word]
iudicavit, et
[Gap desc: Greek word]
Deus fortis.

Nomina horum 4 puerorum. Ebraea. 2. Chanania, h. e. quem gratificatus est Iehova, a
[Gap desc: Greek word]
h. c. gratiam fecit, et
[Gap desc: Greek word]
h. e. Iehova, vel Deus.

Nomina horum 4 puerorum. Ebraea. 3. Mischael, qui est Deus fortis, a
[Gap desc: Greek word]
, fuit, a quo est
[Gap desc: Greek word]
, significansi tidem fuit: et
[Gap desc: Greek word]
Deus fortis.

Nomina horum 4 puerorum. Ebraea. 4. Azaria, hoc est, adiumentum Dei, vel cui Deus est adiumentum, a rad.
[Gap desc: Greek word]
adiuvit, et
[Gap desc: Greek word]
hoc est Deus.

Nomina horum 4 puerorum. Chaldaea. 1. Daniel dictus est
[Gap desc: Greek word]
Belthsazar, absconditus thesaurus, vel Beli thesaurum recondens, a nomine
[Gap desc: Greek word]
h. e. Belus, et a verbo.
[Gap desc: Greek word]
h. e. recondidit; et a nomine
[Gap desc: Greek word]
thesaurus.

Nomina horum 4 puerorum. Chaldaea. 2. Sadarach, hoc est, inspiratio vel afflatus Regis vel Solis, a verbo.
[Gap desc: Greek word]
h. e. inspiravit, afflavit; et a nomine Rach, quod proprie Chaldaeis significat Regem, deinde Solem, qui est Rex Planetarum. Nam Sol a Chaldaeis pro Rege et pro-Deo colebatur.

Nomina horum 4 puerorum. Chaldaea. 3. Misach, q. d. qui est Schachae Deae. Dicitur a dictione.
[Gap desc: Greek word]
qui est, et
[Gap desc: Greek word]
h. e. Schacha, Dea festiva.

Nomina horum 4 puerorum. Chaldaea. 4. Abednego, q. d. Servus Negonis. Derivatur a
[Gap desc: Greek word]
servus, et
[Gap desc: Greek word]
h. e. splendens ignis, vel idolum ignis.

AXIOMA I.

Luc. 16. 8. Chrîstus Servator noster tale Adagium recitat:

Filii huius saeculi sunt prudentiores fili is lucis, in natione sua.

H. e. Homines profani, et mundani, sunt astutiores et ferventiores in rebus huius mundi curandis: suisque commodis procurandis, quam pii in rebus Dei tractandis. Exemplum elegans habemus in Nebucadnezare, qui iubens regaliter tractari captivos pueros tallide sua commoda procuravit, ut illorum deinceps opera uteretur.

AXIOMA II. *o)*n*o*m*a*q*e*s*i/*a, Hoc est, Nominum impositio vel mutatio est signum auctoritatis, superioritatis, atque potestatis.

*o)nomaqesi/a h. e. Nominum impositio, est *qei=kh\, divirna. Sic Deus mutavit sive nova imposuit nomina Abrahae et Sarae, quae magna continent mysteria.

*o)nomaqesi/a, h. e. Nominum impositio, est Abrahm initio dictus fuit ABRAM sine
[Gap desc: Greek word]
h. e. adspiratione, q. d. pater excelsus vel sublimis, ein hoher Vater/ a radice
[Gap desc: Greek word]
pater, et
[Gap desc: Greek word]
h. e. altus, sublimis fuit. Nam Abram initio fuit pater populi Iudaici, qui erat populus excelsus, vel natio grandis. Deut. 4. 7. Unde Dan. 2. 45. montimagno comparatur. Deinde mutatum est nomen eius a Deo, et dictus ABRAHAM, inserta litera,
[Gap desc: Greek word]
, quae desumpta est ex nomine
[Gap desc: Greek word]
h. e. multitudo; q. d. pater multarum Gentium. Quia inquit Deus ad illum, cum nomen eius mutaret, Gen. 17. v. 5. Non vocaberis amplius Abram, sed Abraham. Quia patrem multarum
[Gap desc: Greek word]
Gentium, h. e. Iudaeorum et Gentium constitui te. Rom. 4. 18. Vide Historias nostras Patriarch. Histor. Abrah. §. 1.

*o)nomaqesi/a, h. e. Nominum impositio, est Ita Deus mutavit SARAE nomen. Illa antea dicebatur SARAI,
[Gap desc: Greek word]
Principissa mea, postea a Deo vocata est
[Gap desc: Greek word]
h. e. Principissa. Quod autem nomina Abrahae atque Sarae una litera augentur, ita ut ex utroque fiat nomen
[Gap desc: Greek word]
IAH, quod Deum Dominum significat, eo insinuatur, quod ex semine Abrahae atque Sarae tandem nascit urus sit, qui sit Deus Dominus, Luc. 1. 16. et Dominus de caelo: 1 Cor. 15. 47. Ita etiam Iacobo Patriarchae Filius Dei novum nomen imposuit. Postquam enim ille cum Filio Dei per integram fere noctem luctatus, ei praevaluisset, nomen Israelis, h. e. victoris nactus est Gen. 32. 28. Sic Christus in N. Testam. Iacobo et Iohanni nov um nomen imponit, Boanergos, quod est, Filii tovitrui, Donners-kinder. Marc. 3. 17.


page 71, image: s0143

*o)nomaqesi/a h. e. Nominum impotio, est Quorum opera Deus ad res magnas conficiendas uti decrevit, iis nomina immutare solitus est, tum in V. tum in N. Testamento.

*o)nomaqesi/a h. e. Nominum impotio, est Ita Iacobus et Iohannes novo nomine dicitur Boanerges, h. e. filii tonitrui: quia magna, sublimia, et stupenda divinitatis edicta debebant per orbem terrae deffundere voce tam sonora, quae in toto orbe quasi tonaret. Ut ita vis et efficacia praedicationis ipsorum appellationae tonitrui designetur, sicut Psal. 29. et 68. efficacia Evangelii metaphorâ tonitrui describitur. Addi etiam haec ratio appellationis potest: Sicut tonitru seu vox Domini iuxta Psal. 29. commovet, concutit, terret: Ita Iacobo et Iohanni impositam esse hanc appellationem. Quia futurum erat, ut prae ceteris acrius et vehementi us adversariis Evangelii se opponerent, et illos tonitru suae praedicationis reprimerent. Ideo enim Herodes Agrippa Ast. 12. 2. gratificaturus Iudaeis, ante omnes alios Apostolos Iacobum interfecit. Postea vero demum Petrum comprehendit. Iacobus igitur sine dubio prae reliquis Apostolis vehementiâ suâ Iudaeis molestus fuit. Iohannes vero quomodo post obitum reliquorum Apostolorum, portis inferorum eructantibus innumerabiles et prodigiosas haereses, opposuerit tonitrusuae praedicationis et scriptionis, sonora eius vox adhuc hodie in Ecclesia tonans testatur.

*o)nomaqesi/a h. e. Nominum impotio, est *a)nqrwpi/th, h. e. humana. 1. *gamikh\, h. e. coniugalis. Sic Adamus Evae coniugi suae, pro auctoritate, quâ pollet maritus in uxorem, nomen imposuit. Nam HEVA
[Gap desc: Greek word]
idem est ac vita, q. d. mater omnium viventium, scilicet, hominum; quae recte dici potest Matriarcha. Quia Deus pro varia sua sapientia et potentia ex una isthac femina infinitam hanc omnium hominum multitudinem voluit et valuit producere. Gen. 3. 20.

*o)nomaqesi/a, h. e. Nominum impotio, est *a)nqrwpi/th, h. e. humana. 2. *patrikh\, h. e. paterna. Sic parentes pro auctoritate, quam habent in liberos, nomina eis imponunt. Heva filium sium primogenitum vocavit CAIN
[Gap desc: Greek word]
h. e. possessio, vel possessus. Gen. 4. 1. et dixit: Acquisivi virum Dominum. Alii dicunt, quod significet hastam vel lanceam. Schind. Lex. Ebr. p. 1603. Secundum filium suum vocavit
[Gap desc: Greek word]
h. e. vanitas, quod mater eius necem praesagiret. Gen. 4. 2. Sic Lamech filium suum vocavit
[Gap desc: Greek word]
Noe. d. Consolator. Gen. 5. v. 28, 29.

*o)nomaqesi/a, h. e. Nominum impotio, est *a)nqrwpi/th, h. e. humana. 3. *basilikh\, h. e. regia. Sic Regesolim Regibus aut Principibus a se devictis nomina mutabant, ut suum in eos ius atque imperium hoc ipso testarentur. Ita Nebucadnezar pueris capti vis e stemmate regio oriundis, nempe Danieli eiusque sociis, nomina immutari iussit. Dan. 1. 7. uti antea diximus. Sic Pharao Neco Rex Aegypti nomen Eliakimi Regis Iuda, filii Iosiae, mutavit, eumque Iehoiakimum vel Ioiakimum dici voluit, 2 Reg. 23. 34. Ita Nebucadnezar ultimo Regi Iuda Matthatiae vel Mathatiae nomen mutavit, eumque Zedekiam appellavit. 2. Reg. 24. 17. Pharao Rex Aegypti (qui Apis vel Serapis et Osiris dictus est; sicut Meinhardus Moltherus in Chron. scribit) Iosepho nov um nomen imposuit, eumque
[Gap desc: Greek word]
Sophnath Pahaneach appellavit, quod Occultorum inventorem significat. Gen. 41. 45. Ahasuerus coniugem suam Estherem vocavit
[Gap desc: Greek word]
hoc est myrtinam. Esther. 2. 7.

NOTA.

Ridiculi vero sunt Pontifices Romani, qui pro libitu post acceptam mitram Pontificalem nomina sua mutant.

SECTIO II.

De Nebucadnezaris natura, ingenio, moribus at que virtutibus.

XX.

In magnis viris mixtura virtutum atque vitiorum plerumque esse solet. Nam scitum est illud Flatonis dictum: ai) mega/lai fu/s1eis2 mega/las2 ekfe/rousi kaxi/as2, hoc est, Heroicae naturae ut magnis virtutibus inclarescunt: ita non levioribus vitiis sunt olnoxii. Et sicut in Aegypto nascuntur optima simul remedia, ac noc entissima venera: ita et magna hona, et magna mala Rei publ. a magnis istis viris impendent. Unde recte Strigel. in Comment. in lib. 1. Tusculan. scribit: Heroici viri fere omnes imsigni prohro a diaholo deformantur. Exemplum illustre


page 72, image: s0144

habemus in Nelucadnez are, tum magnarum virtutum, quibus ornatus; tum magnorum vitiorum, quibus deformatus fuit.

VIRTUTES eius quod attinet, multae et magnae in eo fuerunt.

XXI.

1. FORTITUDO ADMIRANDA. Nam fuit alter Hercules, imo Hercide maior. Quia fortitudine rerumque gestarum magnitudine longissime eum superavit; uti Iosephus lib. 10. Antiq. Iudaic. c. 11. et lib. 1. comtra Appionem, et Strabo l. 15. Geogr. ex Metasthene narrant. Nam ad quascumque devenit Genres, eas vicit, neque ullus Rex ei resistere potuit. Unde ipse Deus hoc ei cognomentum imposuit, quod sit I. Malleus suus conterens. Ierem. 51. 20. Item quod sit
[Gap desc: Greek word]
h( s1fu/ra pa/shs2 th=s gh=s2. Malleus universae terrae, ein Hammer der gantzen Weit. Quoniam Deus eo quasi malleo quodam ad conterenda cetera totius mundi Regna usus fuit. Quomodo etiam olim Attila Hunorum Rex flagellum Dei, et Tamerlanes, qui Baiazetem Turcicum Imp. in cavea ferrea circumduxit, furor Dei atque terror mundi cognominati fuerunt. Petr. Gregor. Tholosan. lib. 13. de Republ. cap. 12. §. 2. Et hodie talis Malleus orbis Christiani Turca exsistit.

2. Vocatur LEO ALIS AQUILINIS ORNATUS. Dan. 7. 4. Nam sicut leo est omnium animalium animal generosissimum, animosissimum atque robustissimum: ita quoque Nabuchdonosor omnibus mundi Regibus sui temporis heroicâ animi magnitudine invictoque robore longe anteceluit. Eodem leonis titulo etiam insignitur Iesaiae 5. v. 29. et Ieremiae 4. 7. Deinde leoni huic Babylonico a Daniele cap. 7. ALAE AQUILINAE tribuuntur propter celerrimum Regnorum acquisitionem atque subiugationem. Quia Nabuchdonosor in dilatando imperio et subiugandis diversis populis atque gentibus adeo alacris atque velox fuit, ut victoriis instar aquilae magnae volantis volârit. Unde Ieremias Propheta c. 48. v. 40. de Nabuchdonosore in persona Dei ita loquitur: Ecce similis AQUILAE involabit, pandetque alas suas in Moabum. Et Ezechiel cap. 17. v. 3. Sic ait Dominus Iehova: AQUILA quaedam maxima, magna alis, alatissima, plena plumis, cui species artificiosissima, veniens ad Libanum, decerpsit summitatem cedri. Quibus verbis insinuat, quod Nabuchdonosor Babylone Ierosolymam celerrime profectus sit, et quasi volârit, et Iechoniam Regem Iuda penultimum captivum abduxerit; uti ex 2 Reg. 24. et 2 Par. c. 26. patet. Similiter Habac. 1. 7, 8, 9, 10. de militibus et exercitu eius ita scribit: Ego (inquit Deus) suscitabo Chaldaeos gentem amaram et velocem, ambulantem super latitudinem terrae, ut possideat tabernacula non sua. Horribilis et terribilis est, leviores pardis equi eius, et velociores lupis vespertinis: equi eius volabunt quasi AQUILA festinans, ad comedendum. Omnes ad violentiam veniunt, facies eorum ventus urens, et congregabit quasi arenam captivitatem. Et ipse Reges subsannabit, et Principes irridebit, ipse super omnem munitionem ridebit, et comportabit aggerem, et capiet eam.

XXII.

II. SAPIENTIA et CLEMENTIA. Nam inter alias causas etiam ideo Nabuchodnosor CAPITI AUERO, Daniel 2. 38. comparatur. Sicut enim caput est arx sapientiae, quippe in qua ingenium, iudicium et memoria sedem sibi fixerunt: ita quoque Nabuchdonosor ceteris omnibus Regibus sapientiâ antecelluit. Nam in aula Nabuchdonosoris ingens fuit literarum atque sapientiae studium. Neminem enim ad ministeria aulica adhibebat, qui liberalibus studiis triennium innutritus non esset. Prudenter namque statuit, sine studio sapientiae nullam unquam potestatem diuturnam stabilemque esse potuisse, iuxta illud Poetae effatum:

Vis consilii expers mole ruit suâ.

Neque tantum artium humanarum, sed etiam divinarum sapientia tradita in schola Babylonica fuit, uri ex Daniel 2. 48. colligitur; ibi namque legimus, quod Daniel a Nabuchdonosore magnus Magistratus sive Scholarcha super cunctos sapientes Babylonis constitutus sit. Quare ipse veram religionem in regno Babylonico plantavit. Et c. 2. v. 44. ipse Regi Babylonico diserte vaticinatur de Regno caeli venturo, quod in aeternum stabit.

Huc pertinet quod Iustinus Martyr in paraenesi ad Graecos de Chaldaeis scribit: Consulente quodam Oraculum Ethnicum, quinam unquam exstiterint vere pii et religiosi homines, tale responsum illud dedit:

*mou=noi *xaldai=oi sofi\hn la\xon, h)/d' a)/r) *e)brai=oi,
*a)nto ge/nhton a)/nakta sebazo/menoi *qeo\n a(gnw=s2.
id est:
Solus Chaldaeus sapit, et Iudaeus Apella:
Perse exsistentem Regemque Deumque colentes.

XXIII.

III. EMINENTIA. Unde I. CAPUT AUREUM, Daniel 2. 32. appellatur. Sicut enim caput in corpore humano est summum et honoratissimum membrum, quippe primo et summo loco


page 73, image: s0145

positum ita quoque Nabuchdonosor inter omnes Monarchiae primae Monarchas dignissimus et honoratissimus fuit. Huc pertinet insignis locus ex lesaiae 13. 19. in quo Babylon vocatur DECUS REGNORUM, et GLORIA MAIESTATIS CHALDAEORUM. Quo elogio Babylon tempore Nabuchdonosoris insigniri maxime digna fuit.

II. AQUILA MAGNA vocatur Ezech. 17. v. 3. Ratio appellationis peti potest ex c. 39. Iobi, in quo Deus v. 30, 31, 32, et 33. ait ad Iobum: Numquid ad praeceptum tuum altum petit aquila? et in arduis ponit nidum suum? In petris habitat, et in praeruptis silicibus commoratur, atque inacessis rupibus. Inde contemplatur escam, et de longe oculi eius prospiciunt. Pulli eius lambent sanguinem: et ubicumque cadaver fuerit, statim adest. Deus hanc naturam aquilae indidit, ut, sicut struthio humi nidulatur, sic aquila contra in excelsis nidum collocet, et altius volet quam ulla alia avis, fulminis ictum non metuens, et solis fulgorem oculis inconniventibus adspicere valens; unde inter aves primatum obtinet. Sic aquilae naturale est, loca celsa et edita, rimas rupium et petras altas praeruptasque petere, et in illis sibi sedem deligere, velut in arcibus et propugnaculis naturâ munitis ac validis. Eadem ex altissima rupe, in qua degit, cibum sibi prospicit. Hoc revera in eius natura admirandum est, quomodo praeter cetera animantia ita procul prospicere possit: Est enim perspicacissimi visus, sic ut e loco remorissimo sibi escam et cadavera notet ac designet. Persentiscit eminus, et deprehendit ubi sint occisorum cadavera, eoque conicit oculos et quam primum convolat. Aquilae naturam imitantur Monarchae seu Reges magni, spectant et rendunt ad ardua, appetunt sublimia, eminere super alios omnes satagunt, sedes sibi altas sirmasque deligunt, et munitissimas reddunt: oculos habent qui procul vident, tam mult is hominibus in omnibus partibus regnorum suorum et alienorum exsistentibus, qui ipsis loco oculorum sunt, qui omnia rimantur, explorant, cognoscunt, et Regibus nota faciunt; sicut etiam ipsis longae manus esse dicuntur. Simul appetentissimi sunt maiorum opum, ditionum, honorum, ac ubi est, quod in suam potestatem redigere possint, eo potentiam suam convertunt. Unde etiam proverbio dicitur: *a)eto\s2 en nefe/lais2. Aquila in nubibus. *a)eto\s2 ou) qhreu)ei ta\s2 mu/as2. Aquila non captat muscas. Ita et Monarchae seu Reges magni, quum animo excelso sint, ad sublimia feruntur, et res humiles despiciunt.

Unde intelligitur, quod Nabuchdonosor propter eminentiam rectissime Aquilae magnae a Propheta comparetur.

XXIV.

IV. POTENTIA. Nam Nabuchdonosor 1. comparatur LEONI. Sicut enim leo est omnium animalium robustissimum, potentissimum atque terribilissimum: (Est enim Rex animalium. Hinc dicitur Iudic. 14. 18. Quid est fortius leone? Et Prov. 30. 30. fortissimum animal est leo. Nam nullum animalium extimescit: In venationibus quando venatores ipsi infidiantur, nuspiam se occultat, neque magno conatu fugit, quod hoc ipsum turpe ipsi futurum esset; sed gradatim incedit, saepe etiam consistit, et in conspectum venatorum sese ad defensionem praeparat. Ubi autem virgultum aliquod intercedit, ibi velocissime currit, ut citius in conspectum venatorum redeat, ne ex metu sese abscondere videatur.) Ita etiam Nebucadnezar omnibus Regibus terrae potentiâ antecellebat, omnibusque terribilis potentia eius erat. Ipse namque velut leo fortis atque generosus nulli cedebat, sed omnes adversus se insurgentes urgebat, premebat, vincebat: uti vel ex solis bellis, quae contra Regem Aegypti, item contra Regem Tyri et Reges Iuda, gessit, evidenter patet. Vide supra §. 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 12.

2. Vocatur AQUILA MAXIMA, vel ILLA MAGNA magnarum alarum, longarum pennarum, plena plumis, et habens varios colores. Ezechiel 17. 3. In quo loco pondera verborum diligenter sunt not anda. 1. Vocatur AQUILA MAXIMA, vel AQUILA ILLA MAGNA. in Ebr est
[Gap desc: Greek word]
. Hic
[Gap desc: Greek word]
emphaticum superlationem vel amplificationem indicat, h. e. maximam Nabuchdonosoris potentiam insinuat. Ipse namque vocabatur MAGNUS: et revera erat magnus: quia potentissimus totius Orientis Rex fuit, habens sub se multos Reges fiduciarios, quos vel devicerat, vel adactos terrore sibi subiectos reddiderat. ut patet ex 2 Reg. 25. 5. et 27. et Ieremiae 52. 31, 32. in quibus dicitur, quod Evilmerodach Rex Babylonis, Nabuchdonosoris Magni filius, anno primo Regni sui, bona verba loquutus sit cum Ioachin Rege Iuda, et posuerit solium eius supra solium RELIQUORUM REGUM, QUI ERANT CUM IPSO in Babylone. 2. Vocatur aquila magna alis, propter amplitudinem Regni longe lateque sese extendentis. Unde Iesaiae 47. 5. Babylon vocatur Regnorum Domina. Et Ierem. 27. 7, 8. ait Dominus de Nebucadnezare: Servient ei gentes multae et Reges magni. Gens autem et Regnum, quod non servierit ei, et non curvaverit collum sub iugo eius, Ego Dominus in gladio, peste et fame visitabo illud. 3. Vocatur aquila longis pennis. Luth.


page 74, image: s0146

mit langen Fittigen/ propter exercitus copiosissimos, qui longos ordines habebant, et velocissimi erant, atque ad nutum sui Imperatoris dicto citius convolabant, latusque sui Regis claudebant, vestiebant atque ornabant. Sicut limili metaphorâ Duces belli Regis Aegypti, item Antiochi Epiphanis Regis Syriae, dicuntur BRACHIA Daniel c. 11. v. 22. et 31. 4. Dicitur aquila illa esse plena plumis, propter immensas opes, quas Nebucadnezar possidebat. Unde caput aureum, Daniel 2. et Babylon, Iesai. 13. 17. Babylon aurea appellatur. 5. Dicitur aquila illa variegata, h. e. variis coloribus ornata, propter varietatem populorum atque gentium ei servientium, vel quia exercitus eius ex variis nationibus et gentibus ei servientibus collectus erat: unde Maiestas eius regia, non secus atque vestis Phrygionica variis coloribus artificiose elaborata, mirifice elucebat atque nitebat.

3. Vocatur
[Gap desc: Greek words]
REX REGUM. Dan. 2. v. 37. Quia Deus promisit se omnia ei in manus daturum. Verba Danielis haec sunt: Tu es Rex Regum, et Deus Caeli regnum, et facultates, et potentiam, et gloriam dedit tibi: et omnia, in quibus habitant filii hominum, et bestiae agri, volucres quoque caeli dedit in manu tua, et sub ditione tua universa constituit. Et Ierem. 27. v. 6, 7, 8. inquit Deus ipse: Ego dedi omnes terras istas in manu Nabuchdonosoris Regis Babylonis servi mei: insuper et bestias agri dedi ei, ut serviant illi. Et servient ei omnes gentes, et filio eius, et filio filii eius, donec veniat tempus terrae eius, et ipsius; et servient ei gentes multae et Reges magni. Gens autem et Regnum, quod non servierit Nabuchdonosori Regi Babylonis, et quicumque non dederit collum suum sub iugo Regis Babylonis, visitabo super gentem illam, ait Dominus. Et rursus c. 4. v. : 9. ait Daniel: Tu Rex magnificatus es, et invaluisti, et magnitudo tua crevit, et pervenit usque ad caelum, et potestas tua in terminos universae terrae.

DUBIUM.

At non videtur veritati consent aneum, quod Daniel c. 2. v. 37, 38. ait: quod universa, quae homines et bestiae inhabitabant, Nebuchdonosoris imperio fuerint subiecta. item: quod c. 4. v. 19. ait, potestatem ipsius in terminos universae terrae pervenisse. Nam constat, non totam Europam, nec Indiam, et alias complures provincias et gentes, imperio Nabuchdonosori subiectas fuisse.

Resp. OEcumenica potestas, simpliciter et proprie loquendo, nulli unquam Regum ierrenorum sub caelo tributa fuit. Quia hoc privilegium soli Christo competit, qui est Rex Regum et Dominus dominantium. 1 Tim. 6. v. 15. Apoc. c. 17. v. 14. c. 19 v. 16. et Dominus exercituum. Psalm. 24. v. 10. Quia dominatur a flumine usque ad fines terrae. Psalm 72. Zach. 9. et in medio inimicorum. Psalm 110.

Verum quando oecumenica potestas Nabuchdonosori aliisque Regibus terrenis in scripturis divinis tribuitur, tum loquutiones illae intelligendae sunt, vel hyperbolice, vel synecdochice.

HYPERBOLICE, quando rei veritas exceditur, h. e. quando vel Reges se ipsos regnorumve suorum magnitudinem nimium extollere volentes, sese Reges Regum, aut Dominos universae terrae vocant, aut a subditis ita vocantur: Quae loquutiones docas2ikw=s2 sive secundum communem vulgi opinionem ita accipiuntur. Sicut etiam Ananias Pseudopropheta vocatur simpliciter Propheta. Ierem. 28. 1. Quia vulgi existimatione et appellatione Propheta erat. Sic hyperbolica erat vanitas Darii Persarum Regis, qui sese Regem Regum nominabat, et Alexandrum Magnum famulum suum. Vide l. 2. Suppl. ad Curt. Sic quoque vanissimus et superbissimus est titulus, quo Turcicus Imperator omnium Imperatorum ter maximum e appellat. Vide Bodin. lib. 1. Polit. c. 9. p. 230. Quae appellatio ab Imperatoribus Constantinopolitanis una cum imperio translata videtur. Nam illorum stemmata quadruplici B constant: quibus haec verba significantur. *basileu\s2 *basile/wn, *basileu/wn *basileu=si. h. e. Rex Regum, Reges Regens.

SYNECDOCHICE Reges Regum dicuntur in sacris Reges Chaldaeorum, sive Assyriorum, et postea Persarum. Sic Nabuchdonosor a Daniele c. 2. v. 37.
[Gap desc: Greek words]
Rex regum appellatur, cui Deus promittit, se omnia in manus daturum. Sic etiam Artaxerxes Persarum Rex, Rex Regum appellatur. Esdr. 7. v. 12. h. e. maximus Regum, cui alii Reges serviunt et parent; sicut Ieremias 25. v. 15. et seqq. praedixerat, fore ut Babylonius servitutem exigeret non tantum a Iudaeis, sed etiam a gentibus Regibusque magnis. Confer Ezech. 29. v. 19. Ubi haec regula Theologica est notanda: Idiotismus scripturae est, quo excellentes in re aliqua, duplicatione vocantus. Sic Genes. 9. v. 25. Canaan vocatur servus servorum, h. e. vilissimus et abiectissimus. Et Exod. 26. zummum Sacrum, sanctum sanctorum, h. e. sanctissimum nuncupatur. Ita quoque Monarchae excellentes, alios Reges sub se habentes, Reges Regum nuncupantur loquutione synecdochicâ. Ita etiam synecdochice intelligendum, quando 2


page 75, image: s0147

Paral. cap. 36. de Cyro Rege Persarum dicitur, quod Dominus Deus illi omnia regna terrae dederit. Et Luc. 2. 1. Exiit decretum a Caesare Augusto, ut censeretur pasa oi)koume/nh, h. e. totus orbis, h. e. maxima pars orbis. Quia Romani non universum orbem, sed potissimam eius partem subegerunt.

XXV.

V. BENEFICENTIA. Nam 1 ideo Nabuchdonosor CAPITI comparatur, et CAPUT AUREUM vocatur: Dan. 2. 3. Ut enim ex capite motus et sensus per organa convenientia in membra corporis influit: sie a Magistratu varia omnino beneficia ad subditos promanant. Huc referri potest. locus pulcherrimus ex Plutarcho, in quo Rem publ. comparat Corpori, in lib. de doctr. princip. ad Traianum: Caput omnium (nquit) est princeps, penes quem Imperii summa est: Oculi quibus videmus, sunt viri boni in Republica, quorum ductum sequimur. Aures, quae audiunt quae dicimus, sunt subditi, qui Imperata faciunt. Lingua, quâ loquimur, sunt er uditione praestantes viri, ex quibus leges et disciplinas audimus. Capilli de capite penduli, sunt iniuriâ affecti, qui opem Regis implorant. Manus et Brachia sunt Equites et Nobiles, qui hostem reprimunt. Pedes, qui omnia sustinent, sunt agricolae, qui victum omnibus ordinibus subministrant. Ossa dura, quae fragilem carnem fulciumt, sunt viri sapientes, qui onus Rei publ. sustinent. Corda, quae palam non videmus, sunt familiares intimi, qui in arcano consilium dant Senatu. Denique Collum, quo corpus capiti cohaeret, est amor Regis et Regni, ex quibus constat civitas.

2 Dan. c. 4. v. 8. seqq. Nabuchdonosor vocatur ARBOR excelsa et roborata, cuius altitudo caelum contingebat, et cuius aspectus in universam terram: rami (folia, habet versio vulgata) eius pulcherrimi et fructus eius copiosus, et in qua cibus pro omnibus, sub qua habitabant bestiae agri, et in cuius ramis considebant volucres caeli. Hac pulcherrima imagine beneficia Nabuchdonosoris in subditos collata graphice depinguntur. Sicut enim arbor illa quam Nabuchdonosor in visione videbat, erat excelsa et robusta, et frondes suas longe lateque diffundebat, umbramque amoenissimam de se spargebat, in quâ animantia terrae et volucres caeli quiescebant, deque fructibus eius comedebant: Ita quoque subditi Nabuchdonosoris, sub tutela et prorectione eius, velut sub umbra in pace et quiete cohabitare, victum sibi quaerere, et quilibet demandaro sibi munere defungi poterat.

Usus. Arbor excelsa, robusta et fructuosa est elegans imago boni Magistratus.

Comparatio talis institui potest. Bonus Magistratus arbori excelsae robustae atque fructuosae est similis.

I. Propter validam atque excelsam POTESTATEM. Sicut enim arbor magna atque excelsa est robusta, et impetum ventorum sustinere potest: Ita quoque Magistratus legibus sit armatus et armis decoratus. h. e. robore et potentia munitus; ut citra impedimentum officio suo rite defungi possit, et potentiores, si quando opus est, in ordinem cogere. Huc respexit Iustinianus Imperator in principio suarum Institutionum iuris, ubi sic orditur: Imperatoriam maiestatem non solum armis decoratam, sed etiam legibus oportere esse armatam, ut utrumque tempus, et bellorum et pacis, recte polsit gubernari, et princeps Romanus non solum in hostilibus proeliis victor exsistat, sed etiam per legitimos tramites calumniantium calamitates expellat.

Sic Iulius Caesar in heroicis Gabrielis Simeonis Symbolis depingitur, stans super globum mundi, sinistra tenens librum, dextra gladium; cum hac inscriptione: EX UTROQUE CAESAR. Qua pictura demonstratur, hisduobus, literis videlicet et armis, Caesarem Imperium acquisivisse, acquistumque conservasse.

II. Propter auctoritatem et dignitatem. Sicut arbor foliis atque ramis pulchre sest ornata; et eo est amoenior acceptiorque, et plures ad se allicit, quo pulchriores sunt rami eius: Ita quoque magistratus, quanto maior eius est auctoritas, tanto maiore reverentiâ et oboedientiâ omnes eum honorant. Per FOLIA et RAMOS arbor is decoros adumbratur ille decor et ornatus, qui conspicitur in Regis veste gloriosa, et throno, et in aulicis, scutatis, hastatis, satellitibus ac stipatoribus corporis. Quae omnia Regi auctoritatem conciliant, sicut dicitur Prov. 14. 28. In multitudine populi decor (vel magnificentia) Regis est: at in paucitate plebis contritio est. Luth. Wo ein Konig viel volkes hat/ das ist scine Henrligkeit; wo aber weinig Volkes ist/ daß macht einen Herin blode.

III. Propter HUMANITATEM atque AFFABILITATEM. Sicut ad arborem in medio terrae stantem, undique aditus sive accessus est apertus: ita quoque ad magistratum aditus non sit difficilis, sed facilis; et quidem omnibus subditis ex aequo, praesertim autem pauperibus atque afflictis.


page 76, image: s0148

Talis affabilitas est virtus maxima in Principe, inquit Plinius in Panegyr. Traian. Hinc inter epitheta et laudes boni Principis a Iulio Polluce Imperatori Commodo praescriptas, etiam haec habentur, quod sit eu)prosh/goros, eu)e/nteuktos, meili/xios, pros1hnh\s2, h. e. facilis accessu, facile salutans, facile admittens interpellantes et supplicantes, blandus et lenis. Talis erat Iosephus, Aegypti Prorex. Hic namque amice ac blande alloquebatur fratres suos, a quibus nondum agnoscebatur. Genes. 43. v. 26. Et Thecuitis ad Regem Davidem dicit 2 Sam. 14. v. 17. Sicut Angelus Domini: sic est Dominus meus Rex, ut audiat bonum et malum h. e. ut Angeli facies est amica et gratia: sic tu quoque, ô Rex, aspectu alloquio es facilis et suavis. Pespetuâ memoriâ digna vox est Ferdinandi I, Imperatoris, quam saepe ad aulicos suos nobiles, pauperes cum supplicationibus suis repellentes, proferre solitus fuit: Werden wir die armen nicht horen/ so wird Gott uns auch nicht horen. Contra autem inter Tyranni vituperia refertur, quod sit dus1tro/sitos, dus1trosh/goros, duse/nteuxtos, h. e. difficilis aditu, ferox in accessu, parum salutans, paucos audiens. Ita Plutarchus scribit de Demetrio Rege, ipsum fuisse duso/milon, kai\ dus1tro/sodon, o(\s2 h)\ ou) parei=xe kairo\n entuxei=n, h)\ xalepo\s2 kai\ traxu\s2 h)=n entugxa\nous3in. Cum enim in via aliquando magnam copiam libollorum supplicum hilari vultu a suis subditis accepisset; et hi optimâ spe laeti, certam sibi opem a Regis clementia promittentes, sequerentur: Rex transiens flumen Axium, cum ad medium pontem venisset, omnes supplicationes non lectas in flumen effudit, et supplices a suo comitatu veluti muscas depelli iussit.

IV. Propter FRUCTUOSITATEM. Sicut arbor bona est eu)/karpos kai\ polu/karw=os Ita quoque Magistratus copiosis fructibus sit fecundus, et tueatur subditos, ut in pace cohabitare et pane suo vesci queant. Et sicut arbores fructibus gravidae inclinant ramos, et demittunt se et offerunt carpi: ita quoque magistratus vera virtute uber, et benevolus et beneficus ultro est erga subditos suos, et invitat ad fruendum. Nam vocatur Pater patriae, ob paternum, quem erga subditos gerere debet, affectum. Quia non potest Princeps melius sibi devincire subditorum animos, quam amore et benevolentiâ, iuxta illud: Ut ameris, amabilis esto. Diligi Princeps, nisi ipse diligat, non potest, inquit Plin. in panegyr. Traian. Benevolentia enim populi est tutissimum Principis munimentum: sicut Eberhardus Dux Wurtenbergicus, cum alius Princeps de vini copia, alius de vi argenti maxima gloriaretur, beatum se hoc nomine praedicabat, quod tutus in gremio cuiusvis subditorum suorum dormire posset. Bonus Magistratus civibus est carus: Tyrannus omnibus exosus. Nam illo in publicum procedente, tamquam ad clarum et beneficum sidus certatim advolant: Hoc vero conspecto, tamquam malum aliquod seu noxium animal e cubili prosiliret, omnes defugiunt: Sicut praeclare loquitur Seneca l. 1. de Clement. c. 3.

V. Propter UMBRAE AMOENITATEM. Sicut arbor viridis et frondosa umbraculum praebet bestiis ad eam confugientibus: ita quoque Magistratus umbrâ alarum debet subditos tegere et fovere, et imbecilliores adversus potentiores protegere, et solis torrentis et adurentis aestus, h. e. vim iniustam, et hostilem oppressionem a subditis arcere. Quando hoc sit, tum magistratus est arbor umbrosa, sub qua subditi suaviter quiescere possunt. In summa: Magistratui curae sit, ut Res publ, floreat interius, et tuta sit exterius, h. e. ut subditi inter se vivant pie, iuste, pacifice, et ab aliorum in iuriis atque oppressionibus secure.

VI. Propter HABITATIONIS COMMODITATEM. Sicut aves caeli in ramis arboris altae atque roboratae nidulantur: ita quoque subditi sub protectione magistratus pii secure et pacate vivunt; vel, ut 1 Reg. 4. 25. et Micheae 4. 4. dicitur, confidenter unusquisque habitat sub vite sua et sub ficu sua.

Paraenesis ad Magistratus.

Quare sedulo in id incumbant Reges atque Principes, qui a Deo in statu magistratus supereminenti constituti sunt, ut sint arbores frondosae atque frugiferae, h. e. ut sint erga subditos benevoli, benefici, humani et affabiles, non suum, sed publica imperii et subditorum commoda quaerentes. iuxta symbolum optimi cuiusdam Imperatoris: Aliis inserviendo consumor. Contra mali Principes, et Tyranni sunt instar rhamni. De quo elegans Apologus exstat Iudic. 9. 14, 15. quem cum arbores reliquae in Regem elegissent;

Elat us ille regio fastu ac tumens,
Si Rex, ait, sum vester, ad me accedite
Omnes, et umbra sub mea considite.
Ni id feceritis, rapidus ignis nemini
Parsurus ex me erumpat, atque ipsas quoque
Excelsiores hauriat Libani cedros.

Comparantur autem Tyranni RHAMNIS triplici potissimum de causa.

I. Propter ASPERITATEM. Sicut rhamnus est spinae genus fruticosius et asperius, ramos spargens, non rectis aculeis, ut ceterae, sed uncis; ideoque impune a nemine contrectari potest; et tamen


page 77, image: s0149

super alias arbores dominium sibi arrogat: ita etiam Tyranni sunt insolentes, insipientes, asperi et ad imperium prorsus inepti, et nihilominus tamen illud affectant. Exemplum elegans in Amazia Rege Iuda. 2 Reg. 14. v. 9.

II. Propter SPECIOSITATEM. Sicut rhamnus est spinae genus candidius et de umbra sua gloriatur, cum tamen parum umbrae habeat; et si quis sub eo umbram captaret, non sine vulnerum doloribus inde recederet: ita etiam Tyranni (uti exemplum Neronis ostendit) initio sunt boni, mellita verba proferunt, subditisque magnam umbram, h. e. amicam pacem promittunt, donec omnia ad nutum eorum fluunt, sed quod promisere, non servant, neque servare queunt. Quia non fert eorum natura depravata bene agere.

III. Propter TYRANNICAM CRUDELITATEM. Sicut rhamnus est insolens, et iratus, ignem flammamque minatur, etiam excelsis Libani cedris: eo etiam sunt Tyranni ingenio: si modicum illis resistas, ilico ex illis ignis erumpit, h. e. protinus ad vindictam accincti sunt, et contemni se putant, si ad nutum voluntatemque eorum te semper haud componas; exercent vindictam, non tantum adversus plebeios, sed etiam adversus excelsas Libani cedros, h. e. adversus optimates terrae.

At talem a nobis, Deus ah! avertito pestem.

Paraenesis ad Subditos.

Subditi quoque sint moniti, ut magistratus suos, a quibus fructus, h. e. victum et amictum, umbram et habitationem, h. e. tranquillam et securam vitam habent, decenter honorent. Honorent, inquam, eos I. CO RDE, eos tamquam Deos reverendo, iisque oboediendo. 1 Petr. 2. v. 13. u(pota/ghte, subditi estote cuivis humanae creaturae (h. e. omni magistratui) PROPTER DOMINUM. (quem omnes timere debent.) 2. ORE, pro illis orando. sicut D. Paulus 1 Tim. 2. v. 2. praecipit: et addit hanc praegnantem causam finalem, ut nempe placidam et tranquillam vitam degamus, cum omni pietate et honestate. Similiter ipse Deus per Ieremiam Prophetam Iudaeos monet, ut pro Nebucadnezare eiusque Babylone orent, quando inquit c. 29. v. 7. Quaerite pacem civitatis, ad quam transmigrare vos feci, et orate pro eo ad Dominum. Quia in pace illius erit pax vobis. Haec enim dicit Dominus exercituum, Deus Israel. Quare merito celebratur, et subditis inculcatur dictum D. Bugenhagii Pomerani: Si tam prompti effemus ad preces pro magistratibus fundendas, quam parati sumus ad detrahendum ac maledicendum ipsis, nae res nostrae melius haberent. 3. OPERE, rivulos suos foras derivando. h. e. tributum et victigal magistratui solvendo, ut arbor haec excelsa atque frondosa, de qua omnia animantia terrae cibum capiunt, conservari possit. Rom. 13. vers. 7. Aelian. lib. 9. variar. histor. de Themistocle Atheniensium Principe scribit: dicere illum fuisse solitum, se quidem de subditis suis optime meritum, sed nullam ob id gratiam reportasse; Ideoque platano se similem dictitabat, ad quam decurrerent, quos infestaret imber, a quibus, reddita serenitate, velleretur. Sed male. Quia

Arbor honoretur, cuius nos umbra tuetur.

Moveant subditos almae commoda pacis, quae illis per magistratum suum procurantur. De quibus pulchellum et venustum Epigramma Mantuani, quod exstat lib. 3. Silvar. eleg. 6. v. 25. observandum est:

Pax Cerem campis, et mitem collibus uvam
Reddit, et armoso dividit arva bove.
Gramina pace virent, per pinguia pascua latum
Luxuriat multâ fertilitate pecus.
Pax vehit Eoas peregrina per aequor a merces,
Et steriles Ponti non sinit esse vias.
Pax hilares mensas facit, et convivia passim,
Et recreat molli tristia corda mero.

XXVI.

VI. MAGNIFICENTIA Nebucadnezaris apparet

Primo: Ex SCHOLAE Babylonicae FUNDATIONE, in qua Procerum Iudaicorum filii informabantur, illisque Professores et Praeceptores sapientissimi praeficiebantur, quibus ex regia magnificentia sufficientissima salaria tribuit. Unde patet, quantopere illi scholae et scholastica iuventutis institutio curae cordique fuerit. Nam et ipse examini alumnorum suorum interfuit, imo praefuit. Quia cum adolescentibus illis est colloquutus, inque eorum profectum inquisivit. Dan. 1. v. 18, 19.

Paraenesis ad Principes.

Dignum hoc est Nebucadnezar exemplum, quod omnes Principes imitentur. Nam ad Officium Principum non secundarium (ut quidam Pseudo-politici somniant) sed primarium pertinent, scholas bene fundare et laudabiliter conservare. nam scholae sunt seminaria Ecclesiae et Rei publicae. Sicut autem hortus, optime licet cultus, et feracissimis arboribus uberrime consitus, aetatem ac perennitatem obtinere nequit, nisi in seminariis, quae ita vocant, ac plantariis, tenellae educentur ac formentur arbores, quae in locum vetustate


page 78, image: s0150

marcidarum ac emortuarum olim succedant: ita status Ecclesiasticus et Politicus, diu salvus et incolumis conservari nequit, nisi in scholis formentur et educentur, qui aliis, tum Ecclesiae Ministris, tum Viris Politicis morte abreptis surrogentur. Ament igitur pii Reges et Principes literas et viros literatos. Nulla enim maior aut solidior hisce in terris gloria paratur, quam studiis pietatis et artium liberalium, quibus Dei praepotentis gloria illustratur et salus subditorum promovetur.

Alexander M. tanti fecit bonarum et laudatissimarum disciplinarum studium, ut aperte pronuntiare ausus sit, se malle doctrinâ anteire alios, quam opibus et dignitate. Brisson. lib. 3. c. 3.

Athenaeus lib. 9. de ipso scribit, quod Aristoteli Praeceptori suo pro libris de historia animalium dederit 800 talenta, quae ad nostram monetam computata coronatos Gallicos, quorum quilibet 30 grossis Misnicis aestimatur, 480000 faciunt.

Iulius Caesar ex Aegypto insignes Mathematicos in Italiam adduxit. Augustus Octavianus Caesar, huius successor, iuventuti Praeceptores optimos constituit. De Nerva et Traiano idem refert Dion. Hadrianus etiam scholas et Bibliothecas plurimas instituit. Quos tamen omnes in eadem causa superavit Constantinus M. ut refert Nicephorus lib. 10. cap. 52. et lib. 14. cap. 3. Theodosius M. Imperator, cum Arsenio viro doctissimo filios suos in disciplinam tradidisset, sempiternâ memoriâ dignum, et vere Imperiale verbum proloquutus est: Si tales se praebituri essent, ut mores vitamque suam ad disciplinam et leges Dei componerent, propensum se fore, ut eis imperium in manus tradat, ad civium et subditorum utilitatem accommodatum: sin minus, conducibilius esse, ut sic privati vitam agerent, quam doctrina nulla cum periculo imperarent. Nicephor. Callisthen. Ecclesiast. hist. lib. 12. c. 23.

Sigismundus Imp. cum a Principibus qui literas oderant, reprehenderetur, quod homines obscuro genere natos ob literarum studia foveret; Quidni, inquit, amem eos, quos natura ceteris antecellere voluit? Alii plurimum tribuunt generis nobilitati: at Caesar prudentissimus intellexit, in eruditis esse quiddam stemmatis praestantius: illi habent aedium parietes clypeis et imaginibus depictos, hi animum optimis disciplinis exornatum. Porro ut natura animus praestantior est corpore: ita ornamenta ingenii longe pulchriora sunt externis bonis. Iacob. Spigel. in Aeneam Sylvium.

Ptolemaeus Philadelphi Rex Aegypti incredibilem pecuniae vim in conquirendis undique libris et hominibus eruditis impendit, et quam multis muneribus 70 seniores, qui Biblia Ebraea in Graecum ser monem ad ipsius postulationem transtulerunt, nec non Pontificem Ierosolymitanum, affecit: ut Iosephus lib. 12. Antiq. Iudaic. c. 2. Clemens Alexand. lib. 1. strom. Euseb. lib. 5. Hist. Eccl. cap. 8. Nicephor. lib. 4. c. 14. et alii annotarunt.

Leo Imperator cum Eulogium ad aperiendam in urbe scholam stipendio liberaliori invitasset, et propterea a satellitibus reprehenderetur, respondit: *ei\=qe gen/eito e)pi\ to=u e)mou= xro/nou, a)/s2e ta\ tw= s2ratiwtikw=n ei)s2 didaska/lous2 pare/xesqai! Utinam meis temporibus ea, quae militibus dantur, Doctoribus numerari deberent!

Carolus IV. Rom. Imp. in scholam Pragensem aliquando ingressus, cum disputantes Philosophos per 4 horas audivisset, et purpurati cenae tempus adesse dicerent, respondit: Mihi tempus est minime: nam cena mea haec est. Crantzius lib. 10. Vandaliae. Alphonsus Arragonum Rex saepissime lectionibus Professorum interfuit, ut testatur Panormitan. lib. 1. de rebus gestis ipsius.

Ludovicus XII, Gallorum Rex potentissimus, Ticini Iasonis ICti auditorium ingressus, atque studiosis immixtus consedit, et docentem Iasonem per horam audivit: Post lectionem vero sibi a latere comitem Iasonem esse voluit, tecto capite, quem togâ aureâ donavit.

Franciscus I. Rex Galliae magnâ cum laude idem fecit: Quo nemo suo saeculo artes liberales omnes vehementius amavit aut liberalius prosequutus est, et prandens atque cenans semper loquebatur de literis: sicut scribit Sleidan. lib. 19.

Coronidis loco subiungam Carolum Magnum, Imp. illum laudatissimum, qui agmen claudet. Ille magno cum sui saeculi hominum totiusque posteritatis emolumento scholas publicas, officinas omnis eruditionis, pietatis, ac doctrinae aperuit, Parisiis, Bononiae, et Ticini: atque annonam et stipendia e fisco Professoribus dedit, iisque Procerum pauperumque liberos commisit; et quidem Parisiensem scholam Carolus M. tantâ proventuum et possessionum amplitudine locupletavit, quantam vix omnes Galliae et Germaniae, quae inde postea natae sunt, Academiae possent aequare. Curio 2. Chronolog. Eius igitur auspiciis felicibus factum est, ut Italia, Gallia, Germaniaque terrarum magistra venerabilis, Musa caelostis, et Camena legatorum (ut de Carthagine refert Suidas) appellari possit.

Reversus Carolus ab expeditione bellica in Galliam, pueros sui profectus specimen, epistolis, versibus, carminibus, orationibus panegyricis aliisque scriptis, exhibere iussit. Ubi cum tenniores


page 79, image: s0151

propter spem profecisse, nobiles cultum animi neglexisse deprehendisset; illis ad dexteram segregatis: Vos quidem macte virtute estote, inquit, silii piissimi, qui vestro officio gnaviter defuncti estis: vestra erunt sacerdotia locupletissima, et Pontificatus maximi; ego vos in aulam adsciscam, ex vobis Senatores cooptabo, vos in album praetorum et patrum curiae adlegam. Deinde ad nobilium liberos, quos a laeva collocârat, vultu irato nihil dissimulans, ait: Vos comatuli et delicatuli, freti opibus et splendore parentum, nostram Maiestatem sprevistis; vitia, otia, luxum et inertiam bonis literis et virtuti, contempto decreto nostro, praetulistis. Deum vero immortalem testor, nihil penitus commodi honorisque a me ad vos perventurum: quinimo edam in vos exempla, nisi resipueritis, et negligentiam diligentiâ expiaveritis. Aventinus.

Haec exempla pii Reges et Prinncipes semper ob oculos sibi ponant, in quae intueantur, et cogitent, viros doctos et sapientes, sibi non tantum utiles, quos consiliis suis et deliberationibus adhibeant, sed etiam necessarios esse, quippe quorum opera carere non possint. Sicut enim vitis, tametsi arbor est omnium nobilissima, tamen arundinum, vallorum, arborumve infrugiferarum eget sustentaculis: ita potentes eruditorum, alias despectorum, operâ.

XXVII.

Deinde MAGNIFICENTIA Nebucadnezaris apparet ex URBIS Babylonis EXORNATIONE et amplificatione. Nam Ioseph. l. 1. contra appion. ex Beroso commemorat, Nabuchdonosorem M. audita patris Nabulassaris morte, cum ex Aegypto et Phoenicia, quo ad compescendos motus a patre missus fuerat, una cum populo Iudaico captivo Babylonem reversus, et imperio potitus esset, sex aliis Babylonem muris circumdedisse. Praeterea Babylon ab utraque parte Orientem et Occidentem versus, Regias habuit duas, a Semiramide aedificatas, tamquam urbis propugnacula magna cura constructa. De quibus in vita Semiramidis §. 14. diximus. Hisce addidisse Nabuchdonosorem, Iosephus scribit, et tertiam Regiam, multo ampliorem splendidioremque, cuius ornatum, et magnificentiam, dicit, nimis longum fore, si exsequeretur. Hoc solummodo refert, hanc adeo superbam et supra fidem magnificam structuram, quindecim dierum spatio absolutam fuisse. Quod si verum est, liquet, ingentem hominum multitudinem ad eam aedificandam adhibitam fuisse. Excitâsse quoque in ea lapideas moles, montibus aspectu persimiles, omnisque generis arboribus consitas. Hinc Nebucadnezar cum Babylonem adeo superbe et magnifice a se conditam intueretur, ingenti perfusus laetitiâ, in hanc vocem superbam prorupit: Haec est Babylon, civitas illa magna, quam EGO aedificavi, in domum Regni, in robore fortitudinis MEAE, et in gloria decoris MEI. Daniel. 4. v. 27.

DUBIUM.

At h. l. Dubium non leve sese offert de vero Babylonis conditore.

Î. Moses, Genes. 10. v. 10. scribit, Nimrodum primum fuisse Babylonis conditorem. Quoniam, inquit, initium regni eius fuit Babel. Idem confirmat Paulus Orosius, lib. 2. cap. 6.

II. Alexander Polyhistor, apud Euseb. lib. 9. de praeparat. Evang. c. ult. testimonio Eupolemi confirmat, Babylonem post diluvium a Gigantibus aedificatam fuisse.

III. Communis Graecorum et Latinorum est sententia, Babylonem a Semiramide esse aedificatam. In ea sententia sunt Herodotus lib. 1. Diodor. Sicul. lib. 3. Strabo lib. 16. Pomponius Mela lib. 1. cap. 11. Iustinus lib. 1. et D. Hieronymus, qui super caput secundum Hoseae ad hoc citat versus illos Ovidii ex lib. 4. Metamorph.

———— Ubi dicitur altam
Coctilibus muris cinxisse Semiramis urbem.

IV. Daniel Propheta cap. 4. v. 27. introducit Regem Nabuchdonosorem gloriantem, seque superbe iactantem, quod ipse Babylonem aedificâsset. Haec, inquit Nabuchdonosor, est Babylon civitas illae magna, quam ego aedificavi, etc.

Resp. Verum haediversae et fainome/nws2 pugnantes sententiae facile ad concordiam hoc modo revocari possunt, si dicamus, quod Babylon tripliciter consideretur:

I. Ratione INCHOATIONIS. Sic dicimus, quod urbs Babylon et turiis eius a Nimrodo sit inchoata vel aedificari coepta; uti ex Genes. 10. patet, et Iosephus lib. 1. Antiquit. idem confirmat. Neque huic contraria est Eupolemi sententia, qui apud Eusebium inquit, Babylonis conditores post diluvium fuisse Gigantes. Nam Nimrod fuit unus de illis Gigantibus, et quidem Princeps corum. Unde
[Gap desc: Greek words]
potens, vel iuxta LXX. Interpp. fortis Gigas appellatur.

2. Ratione CONSUMMATIONIS. Sic Semiramis illam mirifice amplificavit, firmissime munivit, multisque stupendis operibus exornavit, ideo recte ac vere eam condidisse dicitur. Vide Histor. Semiramid. §. 14.

3. Ratione REPARATIONIS et AMPLIFICATIONIS. Sic a Nabuchdonosore est


page 80, image: s0152

restaurata atque eparata. Nam post Semiramidem qui deinde longo ex ordine sequuti sunt Assyriorum Reges, posthabitâ Babylone, urbem Niniven coluerunt, eamque Regiam et caput imperii fecerunt; sicut Diodor. Sicul. l. 3. scribit: Et nos antea in Prolegomenis demonstravimus. Hinc factum est, ut Babylon a Regibus derelicta, partim Euphratis eluvionibus, partim hostium incursionibus graviter labefactata atque disiecta, diu obscura et ignobilis iaceret. Tandem post Niniven a Cyaxare Medorum Rege, Proavo Cyri eversam, Rex Nabuchdonosor Babylonem cupiens reducere imperii sedem, eam civitatem de integro restauravit, amplificavit et magnificentissimis operibus exornavit; sicut antea dictum est. Quare Nabuchdonosor iure suo dicere potuit, Babylonem a se conditam et aefidicatam esse.

XXVIII.

VII. CONFESSIO VERA atque SINCERA. Ubi notandum est, quod Confessio sit triplex.

1. Confessio laudis, est nihil aliud quam gratiarum actio, quâ Deum pro beneficiis in nos collatis, tum generalibus, tum specialibus et singularibus, ex toto corde laudamus et glorificamus. Ita accipitur Psal. 118. v. 1. Confitemini Domino, quoniam bonus: quoniam in saeculum misericordia eius.

2. Confessio fraudis est, quando peceata nostra vel coram Deo, vel coram Ecclesiae ministro, vel coram proximo confitemur. Ita accipitur Psal. 32. v. 6. Dixi, confitebor adversus me omnem iniustitiam meam Domino.

3. Confessio veritatis est, quando veritatem caelestem aperte et intrepide coram mundo confitemur. De hac confessione Christus loquitur Matth. 10. v. 32. Qui me confessus fuerit coram hominibus, illum et Ego confitebor coram Patre meo caelesti. Item D. Paulus Rom. 10. v. 10. Corde creditur ad iustitiam; ore sit confessio ad salutem.

Triplicem quoque hanc confessionem Nabuchdonosor edidit, cum vidit tres iuvenes, in caminum ardentem suo mandato coniectos, a Deo in eodem salvos et incolumes conservatos. 1. Confessio laudis. et 2. fraudis continentur Daniel. 3. v. 95. Benedictus Deus Sadrach, Mesach et Abednego, qui misit Angelum, et eruit servos suos, qui crediderunt in in eum, et mandatum Regis non servaverunt; et tradiderunt corpora sua, ne colerent, et ne adorarent omnem Deum, excepto Deo suo. Haec sunt verba Regis a Spiritu S. iam illuminati, quibus non tantum horum virorum fidem et constantiam approbat, sed etiam Edictum suum idololatricum damnat. 3. Confessio veritatis continetur ibid. v. 96. A me ergo positum est hoc decretum, ut omnis populus, tribus et lingua, quaecumque loquuta fuerit blasphemiam contra Deum Sadrach, Mesach et Abednego, dispereat, et domus eius vastetur. Neque enim est alius Deus, qui possit ita salvare. Decretum parallelum Regis Darii continetur Dan. 6. v. 27.

Hinc videmus verum esse, quod Salomon ait Prov. 21. v. 1. Sicut rivi aquarum; ita cor Regis (est) in manu Domini: quocumque voluerit, inclinabit illud. Nam Nabuchdonosor antea erat furibundus instar leonis, h. e. verae religionis et sanctorum Dei virorum persequutor: postea vero factus est mansuetus instar ovis. Quoniam verae religionis factus est Nutritius atque Defensor. O admirabilem Dei providentiam! Ita autem solet Deus hominum, adeoque Magnatum consiliis illudendo, ea in contrarium plane finem, praeter omnium hominum exspectationem, convertere. Festinat Gnomon debilibus fretus libramentis ad horam et momenta sua; quae si digito movere horologi Magistro visum est, in alteram circuli extremitatem inclinatur.

XXIX.

VIII. ARDENS IN RELIGIONE ZELUS, eiusque MODERATIO VERA. Nam 1. Rex et Monarcha Nabuchdonosor, conversus ad Deum Israelis, non statim omnes subiectas provincias ad eam fidem externâ vi adegit: sed hoc proclamari curavit, ut ne cuipiam fas esset, Deum Israelis blasphemiâ afficere. sic enim habebat edicti formula: A me positum est hoc decretum, ut omnis populus, tribus, et lingua, quaecumque loguuta fuerit blaspemiam contra Deum Sadrach, Meschach et Abednego, dispereat, et domus eius vastetur. Qui tamen zelus apud Pontificios, Iudaeos blasphemos in suis ditionibus, Romae praesertim, ferentes, plane exulat.

2. Cyrus, primus Persarum Monarcha, Iudaeis libertatem suae exercendae religionis permisit: licet ipse initio Iudaeorum fidei non esset addictus. Esdrae 1. 2. et seqq.

3. David, certe non Israelitis modo, in religione o(moyh/fois2, sed et Philistaeis, Moabitis, Ammonitis, Syris, Damascenis, diversissimarum religionum populis, imperasse, et in Regno quidem Iuda purioris religionis cultum adseruisse; reliquos vero populos ad eandem amplexandam bello armisque coegisse, vel in ipsorum conscientias quicquam sibi dominii arrogâsse, nuspiam legitur. 2. Samuel. 8. 1. et seqq.

4. Salomon Regum omnium sapientissimus,


page 81, image: s0153

regnâsse legitur a flumine terrae Philistaeorum usque ad terminum Aegypti; in horum autem fidem et religionem vi armisque saeviisse, vel hoc nomine foedera et pacta cum illis inita rupisse, nuspiam legitur. Quin Scriptura potius testis est, ipsum contentum tributis et pensionibus, quae in signum subiectionis numerare cogebantur, libertatem ipsis suae religionis exercendae concessisse. 1. Reg. 4. 21.

5. Horum Regum et Monarcharum exemplum piissimus Imperator Maximilianus II. praeclare aemulatus est, ita ut nonnullis flabellis ipsum instigantibus, ut Lutheranos ad religionem Pontificiam suscipiendam cogeret, magno zelo animoque responderet: Nullum peccatum gravius est, quam conscientiis dominari velle. Deo enim ipsi sese opponunt, qui conscientiis in causa religionis dominari volunt. Crato in Orat. funeb.

Utinam etiam Imperatores, Pontifices, Episcopi, aliique Magnates hoc ipsum observarent! Sic namque in propria viscera haud saevirent, nec vires Romani imperii, cum damno irrecuperabili, labefactarent. Deus oculis gratiae nos respiciat, et hostes nostros convertat!

SECTIO III. De vitiis atque defectibus Nebucadnezaris.

XXX.

Uti in Nebucadnezare fuerunt multae magnaeque virtutes, sicut audivimus: Ita quoque magna in eo vitia sedem sibi fixerunt: sicut nunc audiemus. Regnavit namque in co

1. IDOLOLATRIA. Quia varia idola Deosque alienos coluit, qui a Chaldaeis colebantur. Celebres autem Dii eorum hi erant: BEL, qui fuit Iuppiter Saturni filius, a quo Belsazar dictus: RACH, qui fuit Apollo vel Sol, a quo Sadrach: DEGO, a quo Abednego appellatur. Item OR, hoc est, Ignis.

Deae autem Babyloniae fuerunt SCHACHA, quae Terra; et MYLITTA, quae Venus. Praeterea quoque Nabuchdonosor ipsemet idolum excogitavit, nempe, statuam auream, sive aureum Colossum, quem in convalle Durae in provincia Babylonica erexit, cuius altitudo erat sexaginta cubitorum, et latitudo sex cubitorum, Dan. 3. v. 1. simulacrum et monumentum omnium, quaecumque fuerunt apud Paganos et idololatras, magnificentissimum, et sidem pene superans. Fuerunt quidem Colossi hoc maiores, sed non gloriosiores et pretiosiores. Nam Plinius lib. 34. cap. 7. scribit: Colossum Solis, qui erat Rhodi, fuisse 70 cubitorum altitudinis. Colossus Neronis centum pedum longitudine constabat; ut ibidem Plinius tradit, qui lib. 35. cap. 7. refert, factam illam imaginem Neronis Colosteam, in linteo pictam centum viginti pedum. At Nebucadnezaris statua, si non magnitudine; certe, quia fuit aurea, praedictis longe praestantior et admirabilior fuit. Hoc autem commento Satanae astutissimo usus Nebucadnezar fuit, ad irretiendum homines, non subditos tantum suos, sed etiam peregrinos. Nam Philostratus lib. 1. de vita Apollonii cap. 10. scribit, hanc fuisse consuetudinem Babylone, ut Satrapa, qui magnae urbis portae praesidebat, neminem peregrinorum ad visendam urbem admitteret, nisi prius auream Regis statuam adoraret. O horrendam idoloatriam! Nam Nebucadnezar non tantum ipse idololatra fuit, sed etiam universos Principes suos ad dedicationem statuae convocavit, Daniel. 3. v. 2. ut nempe, eorum exemplo, etiam omnes reliquos ad statuae suae adorationem invitaret. Nam Ecclesiastici 10. v. 4. dicitur. Sicut est princeps, ita et praefecti. Sicut est Senatus, ita cives. Hinc Cicero: Quales sunt in Republ. Principes, tales esse in ea solere cives Quapropter non tantum mali est, ut scribit idem lib. 3. delegib. peccare Principes, quamquam est magnum hoc per se malum, quantum illud, quod permulti etiam imitatores Principum exsistunt. Nam qualescumque summi civitatis viri fuerint, talem civitatem esse solere: et quaecumque mutatio morum in Principibus exsistiterit, eandem in populo exsistere. Quo perniciosius de Republ. merentur vitiosi Principes, quod non solum vitia concipiunt ipsi, sed ea infundunt in civitatem; neque solum obsunt, quod illi ipsi corrumpuntur, sed etiam quod corrumpunt, plusque exemplo, quam peccato nocent.

Pulchre Claudian. Panogyr. de 4. consulat. Honorii v. 299.

—— —— Componitur orbis
Regis ad exemplum, nec sic inflectere sensus
Humanos edicta valent, ut vita regentis.
Mobile mutatur semper cum Principe vulgus.
Scilicet in vulgus manant exempla regentum:
Utque ducum lituos, sic mores castra sequvuntur.

Fulgentius: Qui sunt in culmine saeculi constituti, aut plurimos secum perdunt, aut plurimos secum in viam salutis perducunt. Plinius: Vita Principis censura est, eaque perpetua; ad hanc dirigimur, ad hanc convertimur.

XXXI.

II. INCONSTANTIA. Valde inconstans Nabuchdonosor fuit. 1. Theologice, h. e. in Religione. 11. Politice, h. e. in aulico erga ministros suos favore.


page 82, image: s0154

XXXII.

Primo; Inconstans fuit THEOLOGICE, h. e. in religione. Nam 1. fuit idololatra. Coluit namque Belum aliosque Deos Babylonicos, pro more istius gentis. Vide §. XXX. 2. Motus divinâ somnii sui per Danielem revelatione, clare professus est, Deum Iudaeorum esse verum Deum. Verba eius haec sunt: Vere Deus vester est Deus Deorum et Dominus regum revelans mysteria: quoniam tu revelâsti hoc arcanum. Daniel. 2. v. 47. 3. Postea vero (haud dubie ex instinctu procerum Chaldaicorum invidentium Danieli et sociis eius dignitates, ad quas a Rege fuerant promoti, Daniel. 2. v. 48, 49.) conficit idolum, et mandat, ut illi tribuatur divinus adorationis honor, atque sibi ut Deo in illa. Daniel. 3. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7. Pulchre Hieronymus inquit: Velox oblivio veritatis, ut, qui dudum servum Dei quasi Deum adoraverat, nunc statuam sibi fieri iubeat, ut ipse quasi Deus in statua adoraretur. 4. Rursus ex miraculosa trium sociorum Danielis in camino ardenti conservatione Deum verum agnovit, eumque per decretum publicum ab omnibus subditis suis colendum demandavit. 5. Postquam ob superbiam poenâ septenennali â Deo affectus, denuo Deum Dominum caelestem agnovit, cumque publice glorificavit. Dan. 4. v. 37. Unde discimus, magnam esse vim veritatis, cui licet quidam ad tempus resistant, tandem convicti, vel nolentes volentes testimonium perhibere coguntur. Exempla habemus h. l. in Nabuchdonosore. Dan. 2. v. 47. c. 3. 95. Item in Pharaone, eiusque Magis et ministris. Exod. 8. 18. cap. 12. 30. et in Achabo. 1 Reg. 19. v. 42. Unde veritas recte a sapientibus temporis filia appellatur.

XXXIII.

Deinde: Inconstans fuit POLITICE, in aulico erga Ministros suos favore. Nam Danielem initio velut Deum voluit adorare. Dan. 2. v. 46. postea vero ipse tamquam Deus in statua voluit adorari. Dan. 3. v. 1. et seqq. Similiter socios Danielis primo ad summos dignitatum atque honorum gradus evexit Daniel. 2. 48, 49. Mox vero cos ad rogum damnavit. Dan. 3. v. 15.

REGULA. Favor Regum mundanorum plerumque est pro/s1kairos, h. e. ad tempus durans.

Sicut enim ipsi sunt mutabiles, ita quoque favor corum. iuxta illud Epigramma:

Nec domino blando, nec caelo crede sereno;
Nam facili causâ dominut mutatur, et aura.
Germani pulchre hoc ita efferunt:
Der Herren Gunst und Lärchen g'sang
Das klingt wol/ aber währt nicht lang.

Duo namque sunt AULAE PROPRIA: a)nabolh\i kai\ metabolh\, h. e. Cunctatio et mutatio. Etenim Principes saepe in beneficiis dandis sunt testudine tardigrado tardiores: at in affectu sunt polypo mutabiliores. Ideoque Regum et Principum amici sunt similes Arithmeticorum digitis; sicut pulchre dixisse Orontem, Artaxerxis Regis generum, Plutarchus in Apophthegmatibus tradit. Hic namque indignatione quadam a socero damnatus ac honore deiectus, cum se contemptibilem animadverteret, ac esse ludibrio inimicis, solitus est dicere: Principum amicos, videri consimilkes Arithmeticorum digitis. Nam ut hi computando nunc myriada, nunc monada repraesentant: Ita et qui Regibus se in sinuant, modo pollent plurimum et observantur; mox vero, qui fortunae mos est, quae homines velut pilas habet, in imum demersi, ludibrio sunt omnibus. Cicero lib. 2. Epist. ad Attic. de Publio ita scribit: Subcontumeliose tractatur noster Publius, qui cum in domo Caesaris quondam unus vir fuerit, nunc ne in viginti quidem esse potest. Indicat, Publium, qui quidvis antea apud Caesarem potuerit, nunc de gratia deiectum viluisse; et penes quem solum summa rei steterat, nunc ne inter viginti quidem primos locum habere potuisse. Plutarch. in Apophibegm. Laert. lib. 1. Unus pro multis spondeat et respondeat. Aratus praestantissimus ille princeps, qui, cum sanguinem exspueret, hausto veneno, a Philippo Macedonico posteriore sibi dato, sic exclamat: Haec sunt regiae amicitiae praeclara praemia! Plutarch. in Arato. Vetus verbum est verissimum: Aulica gratia facile senescit. Hinc Veteranus quidam interrogatus, quâ ratione senectutem, rem rarissimam in aula, consequutus esset? respondit: Iniurias accipiendo, et de iis gratias agendo. Senec. lib. 2. de ira cap. 33. Brisson. lib. 1. cap. 6.

Quisquis in ambigua se non accommodat Aula
Omnibus ingeniis, non habet ingenium.

In aula nemo nisi per plures gradus ascendit, plus satis est unus ad descendendum, vel deorsum praecipitandum.

Exempla habemus in sociis Danielis. Hi, quia ad summas a Rege Nabuchdonosore dignitates erant promoti, exosi erant Chaldaeis, et ab illis inique apud Regem accusabantur, quasi ex Regiae Maiestatis contemptu mandatum eius idoloatricum observare nollent. Ideoque in caminum ardentem coniciuntur. Dan. 3. 8. et seqq.

Ubi tamen notandum, quod aula et vita aulica in se non sit mala. Quia multi pii et sancti viri in ea versati sunt. uti Iosephus, Gen. 41. David, 1 Sam. 16.


page 83, image: s0155

Daniel et socii eius, Daniel. 2. Nehemias, Nebem. 1. Mardochai, Estber. 10. Centurio in Capernaum, Matth. 8. Eunuchus Aethiopiae, Actor. 10.

XXXIV.

III. VIRULENTIA adversus Ecclesiam. Nabuchdonosor sanctos Dei cultores idololatricam suam adorare nolentes statuam, in caminum ardentem proici mandabat. Daniel. 3. Huc referri potest vaticinium ex Hoscae 8. 1. Assur quasi aquila super domum Domini. Hic Rex Assyrius comparatur aquilae. 1. propter divinam et caelestem missionem; non secus atque aquila e caelo venit. 2. propter adventus celeritatem. 3. propter laniandi aviditatem. 4. propter robur et potentiam. 5. propter crudelitatem et saevitiam. 6. propter certam victoriam. Quia aquila felices successus et certam victoriam portandit apud gentes. Unde illam tum Persae, tum Romani pro signo elegerunt. Quidam autem hunc locum de Regno Israelis accipiunt, quod Salmanassar Rex Assyriorum XLI evertit, eiusque incolas instar aquilae saevientis misere dilaniavit. 2 Reg. 17. v. 6. Quidam vero intelligunt eum de Regno Iuda, et putant innui, vel Sennacheribi Regis Assyr. XLII impressionem, factam tempore Regis Ezechiae, 2 Reg. 18. 13. Esai. 36. 1. vel vastationem Ierosolymae a Nebucadnez are Rege Assyriorum XLVIII peractam. 2 Reg. 25. 1. Dan. 1. 1. Nabuchdonosor namque, Daniel. 7. v. 4. per leonem ALIS AQUILINIS ornatum adumbratur. Unde olim Iudaei ex loco Hoseae 8. (Aquilae super domum Domini) hoc Axioma exstruxerunt: Aquilas fatales esse Ecclesiae. Nam Reges Assyrii, quorum figura erat aquila, Daniel. 7. 4. Ierem. 4. vers. 13. Ierem. 48. v. 40. Hoseae 8. v. 1. Iudaeos graviter afflixerunt, praesertim vero Nabuchdonosor. Hic namque ter Reges Iudaicos, nempe, Ioiakimum, Iechoniam et Zedekiam, una cum subditis in capivitatem abduxit; uti in §. 8, 9, 10. ostendimus. Similiter aquila est insigne Monarcharum Persicorum (sicut Plutarchus in Agesilao scribit) et postea Romanorum Imperatorum. Et quidem Marius Consul adversus Cimbros profectus, primus omnium aquilam in vexillo praetorio usurpavit, anno M. 3846. ante Christi nativitatem 102. Inde aquila insigne Romani Imperii et Imperatorum facta est. Hi namque (ut Iosephus l. 3. de Bell. Iudaic. cap. 5. pag. 692. scribit) illam et Principatus insigne putarunt, et omen victoriae, quoscumque bello petierunt. Unde Vespasianus in expugnatione Iudaeae aquilam in vexillis gerebat: nam (ut Iosephus ibidem scribit) aquila omnibus apud Romanos agminibus prae est, quod et universarum avium regnum habeat. et sit validissima. Huc referri potest insigne vaticinium Mosis de exercitu Romano in similitudine aquilae volantis cum impetu, cum Ierosolymam obsideret et expugnaret, quod annis 1548 ante eversionem Ierosolymae editum est. Verba Mosis Deut. 28. vers. 49, 50, 51, 52, 53. ita sonant: Adducet Dominus super te gentem de longinquo, et de extremis terrae finibus, in similitudinem aquilae volantis cum impetu, cuius linguam intelligere non possis; Gentem procacissimam, quae non respiciat personam senis, neque misereatur parvuli, et devoret fructum iumentorum tuorum, et fruges terrae tuae, donec intereas; et non derelinquat tibi triticum, vinum et oleum, armenta boum, et greges ovium, donec te disperdat, et conterat te in cunctis urbibus tuis, et destruantur muri tui firmi atque sublimes, in quibus habebas fiduciam in omni terra tua. Obsidione cingeris intra portas tuas in omni terra tua, quam dabit tibi Dominus Deus tuus. Et comedes fructum uteri tui, et carnem filiorum tuorum et filiarum tuarum, quas dedit tibi Dominus tuus in angustia et vastitate, qua opprimet te hostis tuus.

XXXV.

IV. SUPERBIA et vana in aedificiis splendidis CONFIDENTIA. Nam in aula sua obambulans Nabuchdonosor, ex superbia se ipsum alloquebatur ita dicens: Nonne haec est Babylon MAGNA, quam EGO aedificavi, in domum Regni, in robore fortitudinis MEAE, et in gloria decoris MEI? Unde patet, quod Nabuchdonosor nulla re magis, quam magnificis et splendide exstructis aedificiis delectatus sit, nec quicquam magis in votis habuerit, quam ut mirabilia opera perficiendo, aedesque magnificas exstruendo, perpetuam sibi nominis memoriam quaereret, iuxta regulam filiorum huius saeculi in Psalm. 49. v. 11. expressam: Hoc est cor corum, ut domus eorum sint perpetuae, et habitaetiones corum a progenie in progenicm, et nomen corum sit illustre super terram. Sed cum ingentem Nebucadnezar de sua Regia concepisset animilaetitiam, nimis subito conversum gaudium illud fuit in tristissimum spectaculum, uti ex Daniel. 4. patet. Ita de Babyloniis Genes. 11. v. 4. legitur, quod se invicem hisce alloquuti verbis sint: Venite faciamus nobis civitatem, et turrim, cuius culmen pertingat ad caelum; et celebremus nomen nostrum, antequam dividamur in universas terras. Sed mox ruina subsequuta est. Et de Achabo sacrae literae referunt, quod domum sibi condiderit eburneam. pro qua voce Hieronymus testatur domum dentis in lingua sancta legi. O detestandam Achabi superbiam!


page 84, image: s0156

Quia non nisi in domo e dentibus elephantinis sive ebore exstructa habitare voluit! 1 Reg. 22. v. 39. Sed tandem arcu percussus miserrime periit, et canes linxerunt sanguinem eius. 1 Reg. 22. v. 38. De Cyro quoque historiae testantur, quod domum splendidissimam exstruxerit, illigatis auro lapidibus, mensis et subselliis ex solido auro et argento fabrefactis, et distincto lacunari gemmis pretiosissimis, ut caeli ornamentum referret. Verum nullam capiebat ex hoc palatio suo tamsplendide exstructo voluptatem: quin potius vix absoluto aedificio, postquam contra Massagetas profectus est, non rediit, nec sperati gaudii et voluptatis compos factus est. Idcirco, ô homo, quisquis es, noli superbire; Luna esto, et gloriae tuae omne lumen Deo iustitiae Soli refunde. Quid enim habes, ô homo, quod non accepisti? Quod si autem accepisti, quid gloriaris? 1 Cor. 4. Diacmus cum Rege Davide ex Psal. 115. v. 1. Non nobis, Domine; non nobis, sed nomini tuo da gloriam.

XXXVI.

V. IRACUNDIA. Nam cum videret Nabuchdonosor, socios Danielis, sanctos illos Dei veri cultores, religionis causa persequutionem patientes, et ad tribunal pertractos, nullis promissis flecti, nullis terroribus frangi, nullisve monitis aut minis ad verae religionis abnegationem, et falsae approbationem abduci posse, totus ingenti repletus excandescentia contra Sadrachum, Mesachum et Abednegonem, mandavit ut fornax septuplo magis succenderetur, inque caminum succensum proicerentur. Daniel. 3. v. 13.

AXIOMA ETHICUM. Superiba primae est irae causa.

Ubi enim regnat superbia, ibi et ira insana. Nec enim ullum superbum videas non impatientem, non morosum, non irritatu facilem, si quid in illum peccetur; idque propterea, quod se sperni, aut non pro dignitate satis honorati arbitratur. Ioh. Spinaeus l. 3. de Tranquillit. animi. pag. 144.

Exemplum evidens habemus in Nabuchdonosore. Hic quia superbus et fastuosus erat, et gloriam soli Deo vero comperentem appetebat, ideo subito exarsit in iram et furorem, et repente tres iuvenes in caminum ardentem conici iussit, quod statuam eius adorare nollent: Contra autem, ubi est modestia et animi submissio, ibi quoque est affectuum et actionum decora moderatio.

XXXVII.

VI. TRUCULENTIA, quae irae inordinatae atque insanae comes est. Nam Nabuchdonosor excandescentia repletus, fornacem septuplo magis accendi iussit, quam pro more. Dan. 3. Tale quoque Exemplum habemus in Theodosio M. Hic namque cum anno C. 390. Thessalonicae quidam per tumultum interfecti essent, Imperator nimium excandescens, iussit promiscuam turbam, insontes pariter cum sontibus trucidari, ita ut ad septem milia hominum perierint. Quam historiam fuse describit Theodoretus lib. 5. et Histor. Tripart. lib. 9. Augustin. de Civ. Dei, lib. 5. cap. 26.

Idcirco Iudices et Magnates iram inordinatam atque excandescentiam fugiant. Quia mentem adimit, fuororque brevis est, et vultum etiam turpiter deformat, et ad iniustam sententiam promulgandam impellit, et truculentam crudelitatem suggerit, adeo ut Tyranni, quando semel ira insanire coeperint, tortores et animae et corporis esse velint, si modo possint. At non ita Christianos agere decet. Praeceptum iacobi Apostoli observent, Iacob. 1. 20. Ira viri iustitiam Dei non operatur. Et pulchre Seneca docet: Iustus etiamsi iustum dixerit, si cum ira dixit, iniustus est. Unde Imperator Theodosius, monente Ambrosio, conscripsit legem, qua cognitiones causarum de caede, et poenae capitales, ab Imperatore iniunctae, in diem tricesimum disferri iuberentur. Dignum quoque observatione est, quod Ira Ebraeis dicatur
[Gap desc: Greek word]
. Quae vox notat 1 Calorem. 2. Iram. Quia irati incalescunt. Deut. 19. vers. 6. Si incaluerit cor eius. 3.
[Gap desc: Greek word]
per Metonymiam significat venenum, quod serpentes irati emittunt. Iratus quoque videtur venenum emittere ex ore et facie instar serpentis irati. Esther. 1. 12. Rex Ahasuerus valde iratus est, et ira eius succensa. Proverb. 15. vers. 18. Isch chemoth. Vir furorum. Luth. ein zörniger Mann / qui iratus spirat naribus ignem. Libet hic apponere in maiorem turpissimi et pstilentissimi huius vitii detestationem, foedissimorum iracundorum gestuum descriptionem. D. Basilii, cuius haec sunt verba: Quod iaculantibus bestiis est venenum, hoc exacerbatis fit ira: concitantur, exsiliunt, rabiunt veluti canes; impetunt ac pungunt, veluti scorpii; mordent, veluti serpentes. Appetentibus enim ultionem sanguis quidem circa cor effervescit, velut per ignis vim turbatus et exaestuans. Ad superficiem vero efflorescens in alia forma irascentem commonstrat, consuetam et notam omnibus, velut personam in scena mutans: Oculi enim illis proprii et consueti non cognoscuntur, perculsus est aspectus, et ignem iam prae se fert; et acuit dentes more suum, adversarios palam impetentium: Facies est livida et sanguine suffusa: Moles corporis tumida: Venae disrumpuntur


page 85, image: s0157

spiritu ab interna tempestate commoto. Vox aspera est et superintenta: Sermo inarticulatus, et temere prolabens: Manus elevantur; pedes insiliunt nullo habito respectu. Ex rursum. Quae de iracundis dicta sunt, agnosce tu qui iracundus es. Dic; Hic meus affectus est, cognosco infirmitatem meam. Accipe medelam: Scriptura dicit tibi; Non decorus est vir iracundus. Quomodo non decorus est vir iracundus? Deponit figuram humanam, et ferae bestiae figuram assumit. Concipe in animo iracundum: Efferbuit ipsi ira, et oculi alterati sunt, non sunt iidem oculi: Ignis faciem induit, sursum excurrit ipsi sanguis. Si itaque videris iracundum spumare, si videris ignota loqui in corde, si videris iratum patris oblivisci, filii corpus non agnoscere, per omnia immodice procedere, quo impetum suum impleat, ac sibi satisfaciat; vides rei turpitudinem ac indecorum habitum. In alieno malo tibi ipsi medere, ut ne illius indecorum habitum etiam ipse assumas.

SECTIO IV. De Nabuchdonosoris humiliatione, et poenis ei divinitus inflictis.

XXXVIII.

HUMILIATIO. Nabuchdonosoris a Daniele Propheta dittw=s2 describitur. 1. Figurate. 2. Proprie.

Primo: FIGURATE describitur in duplici typo sive figura. 1. ARBORIS SUCCISAE (intelligitur Regis de regno deiectio) cuius rami erant amputandi (h. e. Principes, Praefecti, Satrapae, aliique Officiales et Ministri aulici ab eo segregandi) folia distringenda (intelligitur omnis gloria et Maiestas, quam habuerat, quae debebat instar foliorum auferri et tabescere) fructum eius dispergendum. (h. e. vectigal Regni atque tributum non amplius ad Regem exulem rediturum, sed ad praefectos atque ministros eius rapaces transiturum.) Aves et bestias, quae antea in arbore hac nidulabantur, ab ea recessuras. (intelliguntur plurimi subditi, qui antea contra voluntatem suam Regi Babylonico servire sunt coacti, inventa occasione ex tanta Regis calamitate, defecturi.) Veruntamen stirpem radicum in terrâ esse relinquendam. (h. e. Regnum ipsi restituendum esse.) Daniel 4. 8, 9, 11. 2. LEONIS, cui alae aquilinae sunt evellendae, ut postea super pedes velut homo steterit, et cor hominis ei sit datum. Alae autem aquilinae Nabuchdonosori sunt evulsae, quando ipse ob superbiam, qua velut alis aquilinis in caelum subvolare praesumebat, mente captus, regnoque privatus, et ex hominum societate eiectus, per 7 annos bestiarum quadrupedantium ingressu, victu et habitatione est usus. Sed evoluto septennio, cum paenitentiam ageret, summamque Dei altissimi potentiam agnosceret, super pedes velut homo stetit, et cor hominis ei datum, est, h. e. post castigationem divinam didicit sapere, atque agnovit se hominem mortalem et fragilem esse, nec quasi aquilam in caelum volare debuisse. Quo facto humanam figuram, rationem et incessum regnumque recepit.

Secundo: PROPRIE. Sic Humiliatio Nabuchdonosoris in duobus etiam consistit. 1. In degradatione. 2. In metamorfw/sei, sive transinutatione.

XXXIX.

I. DEGRADATIO. Cum Nabuchdonosor rebus secundis ebrius, obturatas ad Prophetae Danielis admonitiones et Dei comminationes habebat aures, ut eas non audiret: (Dan. 4. 24.) Quin potius exserto collo, ut Moses loquitur, in peccatis ambularer; et superbia inflatus de suo excelso gloriaretur palatio: Ecce: cum sermo esset adhuc in orc Regis, vox de caelo decidit, h. e. de throno Dei omnipotentis sententia damnatoria pronuntiata est, eaque cum impetu instar fulminis ruit, et non ad alium quempiam internuntium, sed ad ipsum Nabuchdonosorem directa est, ut tanto fortius eum feriret et percelleret: Tibi dicitur, Nabuchdonosor Rex: Regnum tuum transibit a te, et ab hominibus eicient te, etc. Dan. 4. 27, 28.

XL.

II. *metamo/rfwsis2, sive TRANSFORMATIO. De hac Daniel 4. 30. ait: Eadem hora sermo completus est super Nabuchdonosorem, et ex hominibus abiectus est, et herbam ut bos comedit, et rorecaeli corpus eius conspersum est; donec capilli eius in similitudinem aquilarum crescerent, et ungues eius quasi ungues avium. Horrendum sane hoc mirandae metamorphosis exemplum est, quo nullum fuit unquam magis terrificum in uno aliquo homine editum spectaculum. O exemplum luctuosum atque tragicum1 Quis enim non miretur, quod tantus Rex et Monarcha, qui erat mallcus Dei et malleus universae terrae, (uti vocatur Ieremiae 51. 20.) de solio et regno suo deiciatur, ab hominum societate removeatur, in solitudinem silvestrem fugiat, et, mutata natura, bovis pabulo utatur, caeli tempestatibus sub dio obnoxius, et mente atque sensu bruto animante nihilo sanior. Capilli eius ut aquilarum, et ungues ut avium creverunt, nempe ut non unius tantum bestiae referret similitudinem poena, qui multarum fuisset similis


page 86, image: s0158

moribus et consuetudine. Quis tale quid unquam fando audivit? Simpliciter quidem illa narrantur; sed quo terrore perculsos esse credimus, qui divinae Maiestatis atque irae documentum hoc tam luctuosum coram viderunt. Unde Daniel 4. 16. legimus, quod Daniel Propheta, postquam Rex Nebuchdonosor somnium suum ei narrasset, atque interpretationem eius ab ipso petiisset, obstupuerit quasi unam horam, et cogitationes eius conturbaverint eum. Nam ille intelligebat, quantum malum Regi immineret.

XLI.

Hic autem Quaestio oritur;

Qualis illa metamorphosis sive transfortio Regis Nabuchdonosoris fuerit?

Ad hanc Quaestionem nos respondemus. Non fuit SUBSTANTIALIS; qualis fuit conversio uxoris Lothi in statuam salis, Gen. 19. et aquae in vinum. Iohan. 2. Sed fuit ACCIDENTALIS; Quia in statum atque conditionem bestiarum redactus est. Quae in octo gradibus consistebat. Quorum

I. erat EXPULSIO, sive eiectio ex hominum consuetudine. Nam Nabuchdonosor ex hominum contubernio eiectus, hominumque consuetudine privatus est. Daniel 4. 29. Haec privatio conversationis humanae est maius malum privatione Regni. Quia homo naturâ est zw=on politiko\n, h. e. animal sociale; sed Rex est ex accidenti. Iam vero gravius est conditione naturali privari, quam accidentali.

II. RATIONIS PRIVATIO. Quia Angelus praedicit, Dan. 4. 13. quod cor eius ab humano mutandum, et cor bestiae ei dandum sit, h. e. quod mens et sapientia ei auferenda, et ferina insipientia ci danda. Nam regulare est illud, quandocumque Deus impios trahit ad poenas, tum primum sanam eis mentem aufert, h. e. ut Germani communi adagio efferunt: Quem Deus excaecaturus est, huic primum oculos claudit. Homerus:

Hunc Deus, ut pereat, privabit lumine mentis.

III. ORATIONIS IMMUTATIO. Non humano more loquebatur et voces articulatas proferebart, (Quia ratione privatus erat: ideoque instar hominis loqui non poterat. Nam lo/gos proforiko\s2 to=u lo/gou endiaqe/tou ene/rghma kai\ dei/knuma/ e)si. oratio externa orationis internae soboles atque index est.) verum pecora imitatus voces inarticulatas sonabat.

IV. LIGATIO. Rex catenis ferreis ligatus est. Daniel 4. 12. Quae verba Lyranus et alii accipiunt a)llhgorikw=s2, de spiritualibus vinculis: Sicut Deus Esai. 37. 29. ait se Assyriorum Regi circulum in naribus et frenum in maxillis positurum, h. e. ipsum depressurum, et superbiam eius contusurum, sicut David Psalm 32. 9. de impiis ait: In camo et freno maxillas corum constringe, qui non approximant ad te. Verum hac allegoria veritas historiae obscuratur. Ideoque verba haec r(htw=s2 accipienda sunt. Nam utrumque verum est, nempe, quod Nabuchdonosor cum fuere et a diabolo agitari inciperet, procul dubio catenis ferreis fuerit constrictus, postea vero e vinculis eruperit, et vagam atque ferinam in silvis vitam egerit; sicut. Gergesenus ille daemoniacus, Marc. 5. v. 2, 3, 4, 5. initio vinctus fuit, postea nihilominus vinculis disruptis in montibus atque monumentis vagatus est. Et sane haec iusta talionis poena fuit. Sicut enim Nabuchdonosor insanâ regnandi cupiditate, et quasi phreneticâ crudelitate, contra omnes gentes rabiem suam exercuerat: Ita debuit iusto Dei iudicio, tamquam insanus et furibundus vinculis constringi, quibus deinde distruptis moreferarum per deserta loca vagatus est.

V. HABITUS. Habitus namque eius non erat humanus, sed bestialis atque ferinus. Nam Capilli eius in morem aquilarum excreverunt, h. e. adeo prolixi fuerunt, ut totum corpus contegerent; et ungues in similitudinem avium digitatarum creverunt; imo nudus incessit, rori et imbribus aliisque caeli iniuriis more bestiarum obnoxius.

VI. GRESSUS. Non more humano ingrediebatur, erecto vultu, erectoque corpore, iuxta illud Poetae:

Pronaque cum spectent animalia cetera terram;
Os homini sublime dedit, caelumque tueri
Iussit, et erectos ad sidera tollere vultus.

Verum pronus et incurvatus humum spectavit, ad similitudinem bestiarum, manibus pedibusque reptans.

VII. VICTUS erat non humaius, sed belluinus. Vescebatur namque gramine, instar bovis. Daniel 4. 30. Ubi nemo curiose quaerere debet, quâ ratione cibus bestiarum, qui humano temperamento est noxius, ab illo concoqui, indeque nutrimentum habere valuerit. Nam hoc est tremendae iustitiae et infinitae potentiae divinae exemplum, toti humano generi observandum, quod nempe Deus iustus ille et tremendus mundi iudex, ad perdomandam effrenem huius Regis uperbiam, temperamentum eius plane immutare voluerit, et stomachum ei dederit belluinum, qui cibis bovi et vaccae convenientibus par esset digerendis. Et si Samaritani stercore columbino, 2 Reg. 6. 25. si filius prodigus furfuribus porcorum, tempore famis


page 87, image: s0159

vicititârunt, Luc. 15. quid mirum, si Rex iste deliciis assuetus, pabulo iam vesci belluino cogitur?

VIII. HABITATIO. Nabuchdonosor societatem hominum eorumque congressum aversabatur, in silvis vagabatur, atque in speluncis cum bestiis atque feris consociatus commorabatur. Et si quis quaerat, quomodo Nabuchdonosor 7 annos inter bestias absque detrimento incolumis manere potuerit, ne ab illis dilaniaretur? ei respondemus, quod ipse, Deo supremo mundi Domino sic volente, inter feras immanissimas facile tutus esse potuerit, ut iustitiae divinae et punitae superbiae illustre exemplum esset: sicut Daniel inter leones mirabiliter a Deo conservatus est. Dan. 6. 21, 22. Mirabile quoque et memorabile exemplum recenset Franc. Patrit. lib. 3. de Regn. tit. 6. de Mithridate Pontico, quod kunhmetikomani/a| adeo correptus et corruptus fuerit, ut 7 annos neque urbis neque ruris tecto usus, inter silvas quasi errabundus vagatus fuerit.

Unde patet, quomodo Nabuchdonosor tum ratione animae, tum ratione corporis transformatus sit, quae tamen mutatio non fuit substantialis, sed accidentalis; uti demonstratum.

*p*o/*r*i*s*m*a.

1. Errant ergo illi, qui scribunt Nabuchdonosorem tantum animo, non corpore mutatum esse.

2. Errant quoque Epiphanius et Cedrenus in vita Danielis, qui putant Regem Nabuchdonosorem humanam corporis formam amisisse, et priore parte, nempe capite, in bovem: posteriore, nempe pedibus, in leonem mutatum esse. Quam sententiam etiam Iohannes Bodinus approbat, qui statuit humanam ei figuram revera adematam esse.

Neque obstat huic sententiae, quod Dan. 4. 30. dicitur, Nabuchdonosorem harbam instar bovis comedisse. Resp. Hic notanda est pulchra Ebraeorum REGULA: Nulla obiectio ex scriptura affertur, ubi non simul eius solutio inveniatur. Nam in eod. versu 30. utrumque affirmatur, tum quod Nabuchdonosor herbam velut bos comederit, tum quod capillos et ungues habuerit. Iam vero capillos et ungues habere, in bovem non quadrat. E. evidenter hinc patet, quod Nabuchdonosor in bovem vel aliud animal transmutatus non sit, sed quod toto illo septennio humanam speciem retinuerit: ac proinde textus non intelligendus est insensu absoluto, quasi ipse in bovem, quoad substantiam mutatus, herbam comederit; sed in sensu comparativo, quod videlicer ipse herbam comederit, non secus ac bos eam comederie solet: alioqui non restitutus (v. 33.) sed novus omnino homo creatus dicendus esset; quod absurdum.

USUS.

I. Deus iustus ille mundi Iudex, Gen. 18. super throno sedens Iudex iustitiae, Psal. 9. 5. Reges removet et constituit. Dan. 2. 21. ipse excelsus dominatur super Regna hominum, et donat illa cui vult. Dan. 4. 22. Deus Iudex est, qui hunc humiliat et hunc exaltat. Psal. 75. 7. Tu terribilis es, (inquit David) et quis consistit coram te in ira tua? De caelo auditum fecisti iudicium: terra tremuit et siluit. Psal. 76. 8, 9.

Exempla habemus in Pharaone Exod. 14. 18. in Sennacheribo, 2. Reg. 18. Iesai. 37. 7. in Nabuchdonosore, Daniel 4. in Belsazare, Dan. 5.

II. Quo medio eos humiliat? Voce suâ caelesti. Nam Dan. 4. 27. cum Nabuchdonosor Regiam suam contemplans diceret: Haec est Babylon magna, quam EGO aedificavi, in domum Regni, in robore fortitudinis MEAE, et in gloria decoris MEI. Tum statim v. 28. subiungitur: Cumque sermo adhuc in ore Regis esset, vox de caelo ruit: Tibi dicitur, Nabuchdonosor. Rex: Regnum tuum transibit a te, etc. Ubi notandum, quod Deus duobus modis cum hominibus loquatur. Primo: PER VERBA, quando nempe homines per verbum suum vocat, sed illi vocantem audire nolunt. Sicut Sapientia, h. e. Filius Dei conqueritur, Prov. 1. v. 20. Sapientia foris praedicat, in plateis dat vocem suam, in capite turbarum clamitat, in foribus portarum profert verbasua, dicens: Quousque tandem vos inspientes diligetis insipientiam? In hisce verbis conqueritur Salomon in personâ Filii Dei (qui est sapientia caelestia) quod, cum largissime in verbo Dei publice et privatim proponatur vera sapientia, h. e. agnitio Dei et vera pietas; nihilominus tamen plerique stultitiâ magis delectentur, hoc est, convertere se ad Deum nolint. Deinde Deus alloquitur homines PER VERBERA. Quando enim illi Deum per verba loquentem, h. e. amice cos vocantem audire nolunt, tum loquitur ad cos per verbera, hoc est, graviter cos punit atque castigat. Quae est loquutio non verbalis, sed realis. Et de hac sapientia ibid. v. 24, 25, 26, 27. loquitur hisce verbis: Quia vocavi, et renuistis, extendimanum meam, et non fuit, qui aspiceret. Despexistis omne confilium meum, et omnes INCREPATIONES MEAS (intelligitur loquutio Dei verbalis) neglexistis. Ergo quoque in interitu verstro ridebo; et subsannabo, cum vobis id, quod timebatis, advenerit: cum irruerit calamitas tamquam turbo, et interitus quasi tempestas ingruerit: quando venerit super vos


page 88, image: s0160

tribulatio et angustia. Et haec est loquutio Dei realis. Namsolet Deus eos, qui obbrutescunt, vocesque humanas audire nolunt et intelligere dedignantur, non iam verbis alloqui; sed flagello, sive camo et freno: sicut scriptum est Psal. 32. 11. Ne sitis sicut equus et mulus, quibus non est intellectus: in CAMO et FRENOOS eius obturabis, qui non appropinquant ad te. h. e. Quando homines nolunt audire Deum loquentem et in verbo suo eos monentem, ad eumque appropinquare nolunt, tum coguntur audirle eum punientem. Nam sicut flagellum equo, et stimulus asino: sic virga genti iniquae. (sicut LXX interpp. legunt.) Prov. 26. 8. Iam vero impii sunt equi et asini, h. e. plane belluini et refractarii. E. etiam belluino modo a Deo tractantur, nempe fustibus, verberibus atque flagellis. Quando enim Deus miseretur impii, ut discat iustitiam; ille vero eam non discit, sed in terra recta inique agit: tum Deus punit eum, ut in angustia requirat Dominum. Iesai. 26. 9, 10, 16. Elegans exemplum habemus in Nabuchdonosore. Ad hunc loquutus est Deus per verba, quando audivit Danielem Prophetam ex inspiratione Spiritus S. colossum illum Babylonicum de 4 Monarchis interpretantem: ubi simul de Regno caeli, h. e. de Regno Messiae caelesti informatus atque ad Deum conversus est. Dan. 2. 37, 46. Loquutus est Deus denuo cum ipso in somnio visione nocturnâ, quando vidit Arborem excolsam, cuius interpretationem etiam a Daniele audivit; in qua Deus illi excidium minatus est. Audivit quoque salutare Danielis de paenitentia agenda consilium. Daniel 4. 44. Verum cum Danielis consilio non obtemperaret, neque resipisceret, vitamque in melius emendaret: Ergo deinceps cum illo Deus loquutus est realiter, h. e. poenis atque suppliciis severissimis. Nam cum de palatio suo regio splendidissimo in corde suo gloriaretur, et cum vox adhuc in ore eius esset; ecce VOX DE COELO RUIT, h. e. velut tonitru ad eum magno cum fragore atque tremore delata est. Tibi dicitur, Nabuchdonosor Rex: Regnum tuum transibit ate, et ab hominibus eicient te, et cum BESTIIS erit habitatio tua, etc. Et eâdem horâ sermo completus est super Nabuchdonosorem, et ab hominibus eiectus est, et comedit herbam velut bos, et capilli eius in similitudinem AQUILARUM, et ungues quasi ungues AVIUM creverunt. Dan. 4. 28. Horribile hoc est irae divinae exemplum. Nabuchdonosor belluis multis similis erat moribus atque vitâ. Ergo nunc quoque belluam non unam, sed multas cogitur praesentare poenâ.

3. Quomodo Deus Reges impios atque tyrannos humiliat?

Resp. 1. SAPIENTER. Quia Deus apprehendit sapientes in astutia eorum. Iob. 9. 13. 1 Cor. 1. v. 19, 20. Prov. 21. 30. Psal. 18. 28. h. e. Tyrannos Ecclesiam Dei evertere molientes, vel errore in consiliis, vel infelicitate eventuum punit. Deus superbos dispergit in cogitatione cordis sui. Luc. 1. 51. Pulchri habentur versus in Oratione Lycurgi contra Leocratem:

Iratus ad poenam Deus si quos trahit,
Auferre mentem talibus primum solet,
Caliginemque effundit, ut ruant suas
Furenter in clades: sibi quas noxiis
Accer siverunt ultro consiliis mali.

Ita cum Nabuchdonosor in sapientia sua confideret, seque regnum et Regiam sapientiâ suâ condidisse gloriaretur; cor eius ab humano mutatum et cor bestiae ei datum est. h. e. Sapientiâ excellens, quâ confidebat, ei ablata, et ferina insipientia ei data. Unde velut exoculatus Cyclops suis despectus, ab illis est eiectus, et ad bestias reiectus.

2. POTENTER. Nam Sapient. 6. 7. dicitur: *dunatoi\ dunatw=s2 e)tasqh/sontai, h. e. Potentes potenter tormenta patientur. Est comminatio proverbialis in Tyrannos, qui hoc adagio admonentur, ne potentiâ suâ, divinitus acceptâ, abutantur. Quia quo maiore potentiâ praediti, quoque petulantius et ferocius eâ abusi fuerint, eo gravioribus suppliciis eos aliquando, vel in hac vel in futura vita affectum iri, insinuat. Nam Deus potentiam facit in brachio suo, et dispergit superbos. Luc. 1. 51. Sicut dispellitur fumus, sic Deus impios dispellit. Et sicut cera fluit a facie ignis: sic impii pereunt a facie Dei. Psal. 68. 2. Et Psal 76. 9, 11. David ait: De caelo auditum fecistiiudicium: terra tremuit et siluit. Furor hominum celebrabit te, et contra reliquos furores accingeris. h. e. Hostes Ecclesiae, qui primum furenter Deum et Ecclesiam oppugnant, mox victi restimonium potentiae tribuunt Deo, eique se coguntur submittere; aut si nolunt, eos tandem evertit. Exempla habemus in Pharaone, Exod. 14. 18. in Sennacheribo, Iesai. 37. 7. in Antiocho, 2 Macch. 9. 12. in Herode, Act. 12. in Iuliano Apostata. Et praesertim in Nebucadnezare memorabile exemplum habemus. Hic tres socios Danielis statuam suam adorare nolentes fremebundus hisce verbis compellabat: Nunc ergo estore parati, quâcumque horâ audieritis sonitum tubae, etc. posternite vos et adorate statuam quam feci. Quod si non adoraverritis, eâdem horâ mittemini in fornacem ignis ardentis: ET QUIS EST DEUS, QUI ERIPIAT VOS DE MANU MEA? Dan. 3. 15, 16. At cum illi illaesi media in flamma ignis manerent, tandem tremendam Dei potentiam cogebatur


page 89, image: s0161

agnoscere, cumque glorificabat. ibid. v. 95, 96, 97, 98. Similiter Dan. 4. 14. legimus, quod cum Nabuchdonosor non fuisset motus nec somnii significatione, nec Danielis praedictione, quin potius in superbia sua pergeret, deque arce suâ gloriaretur, potenti Dei omnipotentis voce de solio deturbatus est. Unde videmus, verum esse quod David ait Psal. 76. 5, 8. Tu (Domine) illustrior et admirabilior es, quam montes praedantes. Tu terribilis es: et quis consistet coram Te inira tua?

III. CELERITER. Deus namque Tyrannos nil tale opinantes, subito et in momento evertit; ut nempe speculum irae suae in illis ob oculos nobis ponat, quando in medio impietatis cursu morte repentinâ atque violentâ cos opprimit: sicut dicitur Iob 5. 13. Deus consilia pravorum dissipat, nempe accelerando, conturbando, praecipitando.
[Gap desc: Greek word]
namque est accelerare, praecipitare. Psalm 1. 4. Impii sunt quasi paleae, quae a vento disperguntur. Quod Cremcovius in Cithara Davidica pulchre reddidit:

Par institutum reprobi
Vento rotato pulveri.

Unde omnis impiorum in hoc mundo gloria (nempe

Ambitiosus honos, et opes, et foeda voluptas:
Quae tria pro trino Numine mundus habet.)

Psalm 72. v. 20. vocatur Somnium evigilantis, et imago (non subsistens aut permanens, sed evanescens) et umbra. Psalm 39. 6. Umbra, inquam, rerum sunt, non res ipsa. Unde iubente Domino subito dispereunt; ut dicitur Psalm 73. 19. Ita Pharao Rex Aegypti medio in furore in mari rubro, gurgite aquarum absorptus est. Exod. 14. 18. Haman cum Rege Ahasuero a Regina ad convivium invitatus, Esther 5. 9. vehementer animo efferebatur, et Mardochaeo exitium minitabatur. v. 12, 13. Sed in ipso convivio subito ad mandatum Regis e patibulo suspendebatur. cap. 7. v. 8, 9, 10. Ita quoque Nabuchdonosor in ipso superbiae tumore atque furore a Deo punitus est. Nam cum sermo ille superbus adhuc in ore Regis esset, (Haec, nempe, est Babylon magna, quam Ego aedificavi.) vox de caelo ruit: (h. e. subito et illo ipso momento Deus terribili voce illum nil tale exspectantem compellavit:) Tibi dicitur, Nabuchdonosor; Regnum tuum transibit ate, et ab hominibus eicient te. Dan. 4. v. 27, 28. Et statim exsecutio mandati divini facta est. nam v. 30. subiungit Propheta: EADEM HORA sermo completus est super Nabuchdonosorem, et ex hominibus eiectus est. Citra moram enim Proceres Regni ipsum expulerunt; tam potens fuit et tam efficax vox caelestis, iuxta Proverbium, *a(/ma lexqe/nta, a(/ma praxqe/nta. Dictum factum. Ipse dixit, et facta sunt. Psalm 32. v. 9. Deus namque non loquitur verba, sed res; inquit B. Lutherus.

IV. HORRIBILITER. Iobus 20. 6, 7, 8, 9. ita de Tyrannis hominibusque sceleratis inquit: Si ascenderit usque ad caelum magnitudo eius, et caput eius nubes tetigerit, quasi sterquilinium in fine perdetur: et qui eum viderant, dicent: Ubi est? Velut somnium avolat, non invenietur, fugabitur sicut visio nocturna. Oculus qui eum viderat, non videbit, neque ultra intuebitur eum suus locus. v. 15. Divitias, quas devoravit, evomet, et de ventre eius extrahit eas Deus. v. 16. Caput aspidum fuxit, et occidet eum lingua viperae. Et Psalm 73. 18, 19. dicitur de impiis: In lubrico posuisti eos, deiecisti cos in interitum. Quomodo facti sunt in desolationem? Quam subito defecerunt? Perierunt propter iniquitatem suam.

Ita horribilis irae divinae exemplum est Nabuchdonosor, quo nullum horribilius in ullo hominum editum fuit. Quis enim non obstupescat, quod tantus Monarcha, qui erat malleus universae terrae, Ierem. c. 50. qui a Daniel c. 4. arbori comparatur, quae usque ad caelum pertingebat, quae totum terrarum orbem obumbrabat, cuius folia erant longe pulcherrima, fructus omnium uberrimus, quo saginabatur quicquid erat animalium, cuius in frondibus atque ramis omne volucrum genus nidificabat atque quiescebat; quod, inquam, tantus Monarcha, suam iactans potentiam, eamque sollertiae suae stulte arrogans, subito mente alienetur, de regno deiciatur, et grassatus belluinâ feritate sic ut vinculis coerceri non posset, ad feras in silvas et agros expellatur, herbis agri boum instar mutatâ naturâ pascatur, et capilli ut aquilis, ungues vero ut volucribus digitatis, ci crescant, inque ea miseria septennium versatus sit?

DUBIUM.

At dicat aliquis: Nabuchdonosor M. ab ipso Deo MALLEUS TOTIUS ORBIS TERRARUM, Ierem. 50. v. 28. c. 51. v. 28. et SERVUS DEI appellatur, Ierem. 2. 2. qui populum Dei rebellem in ordinem redigere et ad saniorem mentem reducere deberet. Quare ergo Deus illum tam horribiliter punivit?

Resp. Sicut infelices oportet esse illos Ecclesiae cives, qui tantum displicent Deo, ut per rabiem barbarorum, Dei in illos ita desaeviat: Hieron. in 50. cap. Ieremiae. Ita noxiae in mundo potentiae, prosunt quidem negotiis divinae providentiae, dum puniunt, quos punire par est: nihilo tamen sequius


page 90, image: s0162

sunt invisae Deo atque abominabiles, ut, postquam divinae subservierunt voluntati, et carnificum instar illis fuerunt, adversus quos mittuntur, quum oporteret illis referri gratiam pro navatâ operâ, tum maxime et illi puniantur.

PARAENESIS AD REGES atque PRINCIPES.

Hoc ipsum diligenter considerent omnes Reges terreni, et discant Deum reverereri. Nam omne sub Regno graviore regnum est, ait Seneca. Ipse verbo omnia efficere potest, quaecumque vult. David Rex ipse Reges terrae ita alloquitur. Psalm 2. 10, 11, 12. Nunc Reges intelligite, erudimini qui iudicatis terram. Servite Domino in timore, et exsultate ei cum tremore. Apprehendite disciplinam; ne quando irascatur Dominus, et pereatis de via iusta. I. Nemo confidat in SAPIRNTIA sua. Ierem. 9. 23. Sicut Rex Assyriae; de quo Deus ipse inquit Esai. 10. 12, 13, 14, 15. Cum impleverit Dominus cuncta opera sua in Zion et in Ierusalem, visitabo super fructum magnifici cordis Regis Assyriorum et super gloriam altitudinis oculorum eius. Dixit enim: IN FORTITUDINE MANUS MEAE feci, et IN SAPIENTIA MEA, quia intellexi: et abstuli terminos populorum, et principes corum depraedatus sum, et detraxi quasi potens in sublimi residentes. Et invenit quasi nidum manus mea fortitudinem populorum: Et sicut colliguntur ova, quae derelicta sunt, sic universam terram ego congregavi: et non fuit, qui moveret pennam, et aperiret os, et ganniret. Numquid gloriabitur securis contra eum, qui secat eâ? aut exaltabitur serra contra eum, a quo trahitur? Quomodo si elevetur virga contra elevantem se, et exaltetur baculus, qui utique lignum est? II. Nemo confidat IN POTENTIA sua. Ieremiae 9. 23. Non enim servatur Rex multitudine exercitus, neque fortis liberatur multâ VIRTUTE suâ. Fallax equus ad salutem, in multitudine potentiae non liberabit: Psalm 33. 16, 17. Deus namque omnibus Tyrannis est potentior, corumque impetus unico verbo frangere potest. Ita de Sennacheribo potentissimo Assyriorum Rege loquitur Dominus, Esaiae 37. v. 24, 25, 26. et seqq. Dixisti: In MULTITUDINE QUADRIGARUM MEARUM Ego adscendi in altitudinem montium Libani: et succidam excelsa cedrorum eius et electas abietes eius; et introibo altitudinem summitatis eius, saltum Carmeli eius. Ego fodi, et bibi aquam, et exsiccavi vestigio pedis mei omnes rivos aggerum, etc. Sed respondet Dominus v. 29. Cum fureres adversum me, superbia tua adscendit in aures meas. Ponam ergo circulum in naribus tuis, et frenum in labiis tuis; et reducam te in viamper quam venisti. Illi nec voluntas nec vires deerant; Sed potentia Dei ei obsistebat. Luther. in Gen. c. 33. p. 504. b. Talis Cyclops fuit Maximinus Imperator, de quo Capitolinus ita scribit: Non fuit crudelius animal in terris, omnia sic in viribus suis ponens, quasi non posset occidi. Cumque se ob magnitudinem corporis prope immortalem crederet, quidam in theatro, praesente illo, Graecos versus dixit in hanc sententiam:

Et qui ab uno non potest occidi, a mille occiditur.
Elephas grandis est, et occiditur:
Leo fortis est, et occiditur:
Tigris fortis est, et occiditur.
Cave multos, si singulos non times.

Verum anno aetatis 65, Imperii 3, una cum filio a suis militibus iugulatur. Cadavera corum ad ludibrium publicum proiecta, canibus et volucribus lanianda relicta sunt; capita patris et filii contis affixa, et Romam missa, iucundum omnibus spectaculum praebuerunt, et postremo ab insultante populo in Campo Martio combusta sunt. Cum necaretur Maximini filius, acclamatum est: Ex pessimo genere ne catulum quidem relinquendum.

Apryes Aegypti Rex superbe iactabat, regnum suum tantis viribus munitum esse, ut nulla neque Deorum neque hominum vi everti posset. Paulo post vero regnum una cum vitâ amisit, cum ab Amase servo strangularetur. Similiter Dionysius Syracusanus gloriari solitus est: Regnum se filio relicturum adamantinis catenis colligatum: tamen hae catenae facili momento ruptae sunt, et filius regno pulsus panem emendicare coactus est.

III. Nemo confidat IN OPULENTIA sua. Quo nomine impii divites vituperantur Psalm 49. v. 6. quod confidant in divitiis suis, et in multitudine divitiarum suarum glorientur. Proverb. 11. v. 28. Qui confidit in divitiis suis, corruet. Ezechias Rex Iuda, alias pius Deoque carissimus, in divitiis suis confidebat, adeo ut in eam tandem prolaberetur superbiam, ut divitias suas omnes, cunctosque Regni thesauros, stultâ ambitione Babylonis Regis Legatis ostentaret. Quae res Deum ita offendit, ut minatus ei sit, fore, ut thesauri isti omnes Babylonem transferantur. 2 Reg. 20. 2 paral. 32. Esai. 38. Similiter Croesus, Lydorum Rex, stultâ et ambitiosâ opum suarum ostentatione, non solum quod affectabat, ut nimirum felicissimus omnium proclamaretur, apud Solonem non obtinuit; sed repente omnium infelicissimus redditus est,


page 91, image: s0163

postquam regnum nuna cum opibus omnibus Cyro cedere cogeretur.

Quare Nabuchdonosoris memor humilis esto, cuiuscumque ordinis aut conditionis fueris; neque rebus secundis confidito. Nam facile vel momento in adversas mutari, magnaeque opes subverti vel amitti possunt.

SECTIO V. De Nachbuchdonosoris restitutione, vel exaltatione.

XLII.

Hactenus Nabuchdonosoris Humiliationem sive degradationem, horribilemque, quâ Deus superbiam illius compescuit, poenam vidimus: Nunc EXALTATIONEM eius, h. e. quomodo rursus in integrum, inque statum pristinum restitutus sit, videamus. Circa hanc autem duo sunt notanda: 1. Exaltatio ipsa. 2. Subsequentia Effecta.

XLIII.

I. EXALTATIO vel RESTITUTIO IPSA tria concernit Obiecta. 1. Mentem, sive intellectum. 2. Humanum vultum. 3. Regnum.

LXIV.

1. De Mentis restitutione ait Daniel 4. 31. Et post finem dierum (h. e. elapso septennio) mens mea ad me reversa est. LXX. kai\ ai( fre/nes2 mou e)p) e)me\ e)pes2ra/fhsan. Unde patet, quod usus rationis Nabuchdonosori fuerit ademptus, sed evoluto poenae termino divinitus constituto, et ab Angelo atque Propheta Daniele praedicto, h. e. elapso septennio, eidem sit restitutus.

REGULA.

Omnibus rebus in hoc mundo certa temporis periodus a Deo est praefinita, quamdiu durare debeant; quae periodo circumvoluta, desinunt.

Ita humiliationi vel exilio Nabuchdonosoris septennium a Deo praefixum fuit: quo exacto illud cessavit, ipseque ex exilio in regium thronum atque regnum, ex miseria in gloriam restitutus est. Ita Deus certum Monarchiae I terminum constituit, uti ex prodigiosa illa scriptura (Mene Mene, Tekel, Upharsin) patet. Dan. 5. 25, 26. Ubi vox, Mene, notat, Deum terminum Regno Belsazaris praefinivisse: quo praesente, illud cessare oportebat; sicut plenius hac de re in historia Belsazaris dicturi simus.

XLV.

2. De vultus humani reversione loquitur Dan. c. 4. v. 33. Et figura mea reversa est ad me, uti vulgata versio habet: Quae cum Graeca congruit: kai\ h( morfh/ mou e)pe/sreyen e)p e)me/. Alii reddunt ita: Splendor meus reversus est ad me. Sensus est: Forma vel figura, aut nitor corporis mihi est restitutus. Alii explicant etiam Politice, quod Regius ornatus ei sit redditus.

DUBIUM.

At dicat aliquis: Ex hoc loco probari posse, corpus Nabuchdonosoris substantialiter in bestiam transmutatum fuisse. Quia LXX habent vocem morfh\n, quae formam substantialem notat.

Respond. Vocabulum morfh\, licet apud profanos auctores interdum formam totius corporis et cuiuscumque rei notet; tamen in universo Codice sacro, nempe in V. T. sive versione LXX interpp. et in toto N. T. non reperitur, nisi de formâ externâ et accidentali.

In Daniele, haec vox quinquies usurpatur, et semper vocabulum Chaldaicum
[Gap desc: Greek words]
habetur, quod morfh\ redditur a Graecis, et non nisi externa vel accidentalis forma intelligitur,. quae a Logicis FIGURA appellatur. Dan. 4. 33. usurpatur de Nabuchdonosore: kai\ h( morfh/ mou e)pe/srsyen e)p) eme/. Et figura mea reversa est ad me. h. e. nitor aut decor corporis. Antea enim deformatus erat velut bestia; nunc vero squalida illa species bestiae est abiecta, et figura nitorque humanus ei est restitutus. Antea erat a)/morfos2, informis, h. e. deformis, squalidus, incultus: nunc vero factus est eu)/morfos2, h. e. decorus, insignis formâ, vel formosus. Daniel. 5. 6. to=u *basile/ws2 h( morfh\ h)lloiw/qh. Et Regis Belsazaris facies est immutata. vers. 9. Rex (Belsazar) vehementer conturbatus est, et [morfh)] vultus eius immutatus est. Et v. 10. kai\ h( morfh/s1ou mh\ a)lloiou/sqw. Et facies tua non immutetur, inquit Regina ad Belsazarem. Dan. 7. 28. usurpatur de Daniele Propheta, qui postquam sub 4 animalium figuris 4 Monarchias adumbratas vidisset, inquit: kai\ h( morfh/ mou h)lloiw/qh Et facies mea mutata est in me. Quare certum est, quod vox morfh\ non nisi formam externam vel figuram oris atque corporis indicet.

Sic in N. T. de Christo usurpatur, Marc. 16. v. 12. ille dicitur post resurrectionem suam duobus discipulis in Emaus castellum euntibus apparuisse en morfh=e(te/ra|, h. e. in alia forma vel effigie. Hanc formam externam Marcus vocat e(te/ran morfh/n. Quod non ita intelligendum, quasi Christus habuerit aliam formam a)lhqinw=s2, h. e. secundum


page 92, image: s0164

rei veritatem; sed *fainome/nws2, apparenter, h. e. secundum conversantium opinionem: uti ex exemplo duorum discipulorum Emauntem euntium patet. Luc. 24. 16.

XLVI.

3. De gloriosa in Regnum reductione, tria praedicat Nabuchdonosor.

Primo inquit v. 33. Ad gloriam regni mei reversus sum. LXX Interpretes: kai\ ei)s2 th\n timhn\ th=s basilei/as2 mou h)=lqon. hoc est: Regnum mihi est restitutum, scilicet a filio Evilmerodacho, et a Proceribus Babylonicis. sicuti statim subiungit: Gubernatores mei (LXX: oi( tu\rannoi/ mou. Vox Tyranni olim honestum vocabulum erat: uti patet ex illo Virgilii;

Pars mihi pacis erit dextram tetigisse tyranni.)

et Proceres mei (oi( megisa=nes mou) requisiverunt me. Hi namque miserti calamitosae sortis eiecti Regis sui, eum Deo rem sic dirigente, receperunt.

Deinde inquit v. 33. Ego ad decorem Regni perveni. Significat, auctoritatem pristinam, qua antea apud subditos et exteros pollebat, rediisse: Hic Auctoritas Regia, pulchre vocatur decor regni et splendor Regis.

Tertio inquit v. 33. in regno meo confirmatus sum, et magnificentia amplior addita est mihi. scil. a Deo. Nam experientia edoctus Nabuchdonosor didicerat, Regna a Deo stabiliri et transferri. Dan. 2. v. 21. etc. 4. v. 14, 29. Deus mortificat et vivificat: ipse in infernum deducit, et ex eodem reducit. 1 Sam. 2. 6. Et omnes homines hoc videntes, annuntiabunt opera Dei, et facta eius intelligent. Psalm 64. 10.

XLVII.

II. EFFECTA SUBSEQUENTIA Nabuchdonosoris restitutionem, sunt duplicia. 1. Humilitatio. 2. *docologi/a, sive Glorificatio.

XLVIII.

I. Humiliatio. Ego Nabuchdonosor (inquit ipse) post finem dierum (h. e. elapso septennio, scil. postquam mens mea ad me reversa est) oculos meos in caelum levavi. Daniel 4. 31. Quae elevatio oculorum in caelum fuit signum humiliationis. Nam in statu prospero oculos suos convertebat ad vanitatem, nempe ad Regiam suam Babylonicam, in eaque confidebat, deque ea superbe gloriabatur: qua de causa etiam graviter a Deo castigatus est. At nunc in statu aspero oculos in caelum elevat, et agnoscit, Omne sub Regno graviore Regnum esse; sicuti pulchre Seneca ait. Unde in v. 34. denuo repetit hanc docologi/an, dicens: Nunc igitur Ego Nabuchdonosor laudo et magnifico et glorifico Regem caeli: quia omnia opera eius sunt veritas, et omnes viae eius iudicia; et ipse ambulantes in superbis potest humiliare.

XLIX.

II. *docologi/a, sive Glorificatio. Nabuchdonosor praeterea Deum (quem vocat Excelsum et viventem in aeternum) quadruplici de causa glorificat.

Primo: Ob aeternam potestatem. v. 31. Altissimo (inquit) benedixi, et viventem in sempiternum laudavi et glorificavi. Quia potestas eius potestas aeterna.
[Gap desc: Greek words]
h( e)cousi/a au)tou=, e)cousi/a ai) w/nios. Hic e)cousi/a notat potestatem, non a duna/mei seiunctam, sed cum eadem coniunctam. Nam Deus libere potest facere, quaecumque vult, sive in caelo, sive in terra; uti in v. 32. dicitur.

Deinde: Ob Regni aeternitatem. v. 31. Quia Regnum eius durat a generatione in generationem, h. e. perpetuum est, et fine caret.

Tertio: ob eius Maiestatem. v. 32. Quia omnes habitatores terrae apud illum ut nihilum reputantur. Omnes namque Reges et Magnates terrae, quantumvis excellentes atque potentes fuerint; omnes, inquam: non dico, singuli, sed omnes, atque etiam cuncti et conferti, ita ut ex iis unus fiat: non solum mutili et manci, sed etiam nihil; imo sive liceat, sive non liceat dicere, minus quam nihil sunt.

Quarto: Ob voluntatis libertatem. v. 32. Quia iuxta voluntatem suam omnia facit in caelo et in terra, ipsiusque manum nemo cohibere potest. Quare aequum est, ut ego omnesque Reges terrae Ipsum superiorem agnoscamus, et coram Eo nos humilicmus.

CAPUT III. DE EGRESSV.

L.

Postquam Nabuchdonosor Regni compos factus esset, moritur anno Mundi 3390. ante C. N. 581.

cum regnasset annos 45 iuxta Metasthenem, et Chyt. Onom. p. 290.

cum regnasset annos 44 iuxta Dress. Mill. 4. Isagog p. 215.

cum regnasset annos 43 iuxta Communem Historicorum sententiam.


page 93, image: s0165

MONARCHA XLVIII. EVIL-MERODACH.

CAPUT I. DE ORTV.

I.

EVilmerodachus filius Nabuchdonosoris Magni fuit, qui patri, postquam 43 annos regnasset, in imperio successit.

II.

NOMINA habuit varia. 1. Dictus est EVILMERODACH
[Gap desc: Greek word]
. Quod nomen quidam interpretantur in malum, qu. d. stultus, fatuus: et putant, hoc ei nomen a Babyloniis impositum ideo, quod ipse summo populum Iuda captivum favore et amore prosequutur sit; quod superbis Babyloniis stultum videbatur. Quidam vero interpretantur in bonum, q. d. stulti amaritudinem conterens, h. e. vir sapiens atque prudens, quod suorum cavillationes nihil curarit. Hoc nomen bis in sacro codice legitur, nempe 2 Reg. 25. vers. 27. et Ierem. 52, v. 31. 2. Zonarae EVILAD-MERODACH. 3. Ptolemaeo in Canone, et Beroso, ILVARODAMUS. 4. Cedreno ULMEROD ACHus. 5. Iosepho ABILAMERODACHUS. lib. 10. c. 12. p. 276. 6. Aventino lib. 1. Annal. Boioar. p. 21. AMILINUS MERODACUS. 7. Herodoto in Clione dicitur *labun/htos, quod Latine effertur LABYNETUS: ab aliis LABYNITUS, vel LABUNITUS PRIMUS. (Nam etiam Belsazar filius eius LABYNETUS est dictus; uti ex Herodoto patet, quiscribit, ultimum Regem Babyloniorum, nempe Belsazarem, patri suo cognominem fuisse, et Labynetum appellatum. Et similiter in Clione scribit; quod Nitocris fuerit Labyneti Regis uxor et Labyneti mater.) Quare Evilmerodach pater, fuit Labynetus I; et filius eius Belsazar, fuit Labynetus II. 8. BALTHASAR appellatur in lib. Baruch. c. 1. v. 11, 12. in quo narratur, Iechoniam Regem et Iudaeos, qui erant Babylone, scripsisse ad Iudaeos, qui erant Ierosolymis, ut orarent Deum pro vita Nabuchdonosoris, et filii eius Balthasaris. Ubi non potest intelligi ultimus Rex Babyloniorum, qui Belsazar proprie dictus fiut; sed Evilmerodach, qui fuit filius Nabuchdonosoris, eique in Regno immediate successit; uti pater ex 2 Reg. 25. v. 27. et Ierem. 52. 31. Quare dicendum est, quod Evilmerodach fuerit binominis, et regnante patre Nabuchdonsore, dictus Balthasar nomine proprio; post mortem vero patris nominatus fuerit cognomento Evilmerodach, ab eventu; de quo antea diximus.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

III.

I. CONIUGIUM. Evilmerodach uxorem habuit, cuinomen NITOCRIS; uti Herodotus lib. 1. et Metasthenes tradunt. Haec namque (uti Herodotus in Clione scribit) erat Labyneti (scil. I, h. e. Evilmerodachi) uxor, et Labyneti (scil. II, h. e. Belsazaris) mater; cuius etiam Dan. 5. 10. fit mentio, ubi indefinite REGINA appellatur. Haec prudentissima fuit femina, de qua Herodotus lib. 1. memorabilia scribit: Haec, inquit, quinque aetatibus Semiramide posterior (qui tamen insignis Herodoti in Chronologia lapsus est. Nam liquet, Nitocrem fuisse propemodum 1500 annos Semiramide posteriorem) metuens imperium Medorum, et quasi praesagiens Medos imperio Assyriorum sive Babyloniorum aliquando potituros, quibus potuit rationibus se praemunivit: Euphratem, qui recto cursu Babylonem medius secat, tortuosum redditit, fossis superius depressis, adeo ut quendam non procul a Babylone pagum, Arderica nomine, ter interfluat, ita ut qui hoc fluvio tendunt Babylonem, ter ad hund eundem pagum applicent; ideque triduo.

IV.

II. LIBER I. E Nitorci Evilmerodachus filium procreavit nomine BELSAZAREM. Ubi error Suidae, Constantini Manassis, et Sulpicii Severi, castigandus venit, qui patrem Belsazaris Nabuchdonosorem: Item Cedrcni, Zonarae et Eusebii, qui Evilmerodachum fratrem Belsazaris faciunt. Similiter Metasthenes errat, qui putat, Evilmerodachum ters habuisse filios; nempe Regassarem, Labassarodachum, et Belsazarem: cum tamen solus Belsazar eius filius, Regassar vero eius affinis, et Labassar odachus ipsius affinis fuerit filius.

II. ACTA POLITICA.

V.

Administratio Regni ab ipso suscepta, gemina fuit. 1. Vicaria. 2. Ordinaria.

VI.

VICARIE Evilmerodachus regnum cum praecipuis Proceribus administravit, postquam Nabuchdonosor pater eius mani/a| correptus, de solio deturbatus, et a contubernio hominum ad bestias agri


page 94, image: s0166

eiectus est. Nam Angelus demandavit: Stirpem arboris relinquendam esse. Daniel. 4. v. 12, 20. quod Daniel ita exponit: Regnum Nabuchdonosori relinquendum esse. Daniel. 4. 23.

VII.

ORDINARIE Regnum, et quidem laudabiliter administravit, cum parenti demortuo in Regno successit.

Unum de eo narrat Nauclerus Generat. 51. quod fabulae potius quam verae historiae speciem habet. Tradunt (inqut) aliqui, quod Evilmerodach in diebus eiectionis paternae multa egerit impia. Patre itaque restituto accusatus, missus est in carcerem, ubi Iechonias erat. Recuperato post parentis obitum regno, timens ne resurgeret pater, ut qui de bestia antea redierat in hominem, consulit Iechoniam. Ad cuius consilium cadaver patris sui effossum divisit in trecentas particulas, et dedit trecentis vulturibus, dicente ad eum Iechonia: Non resurget pater, nisi redeant vultures in eum. verum

—— Credat Iudaeus Apella.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

VIII.

Evilmerodachus ad veram Dei agnitionem conversus, facilis et beneficus in Ecclesiam fuit. Cum enim confensu Procerum regni Babylonici, pro patre mentis impote ad regni gubernacula admotus, statim primo regni sui anno, Iechoniam quondam Regem in luda, quem pater eius annos 35 captivum tenuerat, e carcere liberavit, eumque in solio, ceterorum Regum qui Babylone erant, soliis altiore, collocavit; et mutatis carceris vestimentis, eum in honore habuit, eumque de mensâ suâ ali toto vitae tempore demandavit. 2 Reg. 25. v. 27. Ierem. 52. v. 31. Haec res, et erga gentem Iudaicam propensio pia, ita Proceres et animos vulgi, patrias negligi religiones indignantis, alienavit, nonmenque ei immutavit, ut Evilmerodachi, h. e. fatui cognomine a suis appellatus sit. Ita pii mundo immundo sunt fatui! Philo scribit, Iechoniam a populo vocatum fuisse Neri, h. e. lumen meum, eo quod lucerna Davidis, quae exstincta videbatur, ipso e vinculis liberato, vicissim illuxisset. Et addit, tunc insignem illum Paslmum, qui iuxta Ebraeos 89 est, ad gratiarum actionem et recordationem promissi Messiae editum esse.

Factum hoc est anno 3390 ab Orbe condito.

Factum hoc est anno 26 captivitatis Babylonicae.

Factum hoc est anno 581 ante Christi nativitatem.

CAPUT III. DE EGRESSV.

IX.

Regnavit annos 2 iuxta Berosum, et Ptolemaeum in Canone.

Regnavit annos 30 iuxta Reinecc. Syntagm. Heroic. pag. 64. Avent. Annal. Boioar. l. 1. p. 21. Sleidan. l. de 4. Monarch.

Regnavit annos 37 iuxta D. Gesner. super cap. 5. in Daniel. th. 13.

Obiit morte violentâ. Nam Regassar sive Neglissar, affinis eius, illum interfecit, atque iniuste regnum occupavit. Vide Iosephum lib. 1. contra Appio nem.

Synchronismus.

Tempore Evilmerodachi regnavit Amasis Rex Aegypti; de quo iucundam et memorabilem historiam narrabo. Hic contra Apryen Aegypti Regem adversus Cyrenaeos infeliciter pugnantem, Rex electus, illum cruento proelio devictum strangulavit: et postea regnum ipse occupavit. Quem Aeguptii initio non magni fecerunt, ut, qui antea plebeius fuisset, et familiae haud illustris: postea vero calliditate magis eos Amasis, quam animi comitate ad sese pellexit. Erat ipsi PELVIS AUREA, in qua tam ipse Amasis, quam convivae omnes semper pedes lavabant. Contusa ergo pelvi, statuam Dei, ex illa fecit, et in ea urbis parte collocavit, ubi erat commodissimum. Aegyptii autem litantes ad statuam studiose eam coluerunt. Quo Amasis cognito, accerstis Aegyptiis exposuit, dixitque: Statuam ex pelvi factam esse, in qua prius laverit pedes, modo autem religiose ab illis coli. Nuncigitur (inquit) eadem est mea quaepelvis ratio. Utut enim prius fuerim plebeius, nunc tamen Rex vester sum. Honorare igitur me et venerari vos iubeo. Hac quidem ratione Aegyptios sibi conciliavit, ut aequum iudicarent ipsi servire. Herodot. l. 2. Pulchre dictum! Pulchre factum! Nam Princeps ab Ebraeis
[Gap desc: Greek word]
appellatur, h. e. Praelatus, ad dignitatem evectus, aliis altior, sublimior et superior, a rad.
[Gap desc: Greek word]
levavit, elevavit. Genes. 23. v. 6. Audi nos, mi Domine
[Gap desc: Greek words]
, Princeps Dei; tu es in medio nostri. LXX, basileu\s2 a)po\ qeou=, Rex a Deo. Quare aequum est, ut subditi Principes suos honorent. Quia eos quidem constituerunt; verum non infra se, sed supra se. Vide Systema Politic. nostrumpag. 421.

DUBIUM CHRONOLOGICUM.

Quidam Historici inter Evilmerodachum et


page 95, image: s0167

Belsazarem duos alios Reges Babyloniorum intercessisse tradunt: quorum unus fuerit RECGASSAR, (qui Iosepho dicitur Niglisar) et LABASSAR, (qui Iosepho vocatur Labosardachus) et hosce filios Evilmerodachi fuisse tradit Metasthenes. Quam sententiam etiam plurimorum et gravissimorum Scriptorum auctoritas confirmat, nempe Berosi, Alexandri Polyhistoris, Alphaei; (quos memorant Iosephus lib. 1. contra Appionem, et Eusebius l. 9. de praeparat. Evangelica cap. 4. qui in eadem sunt sententia) item Hieronymi et Bedae. Utuntur hoc argumento. Quia alias anni 70 captivitatis Babylonicae, quorum Ierem. 25, et 29, sit mentio, compleri non possint.

Contra: Alii auctores gravissimi constanter docent, a transinigratione populi Israelitici in captivitatem Babylonicam, tres tantum Reges Babyloniorum fuisse; illudque probant ex lerem. 27. v. 5, 6. ubi Deus ita loquitur: Ego feci terram, homines et iumenta, etc. Nunc itaque ego trado regiones omnes istas in manum Nebucadnezaris Regis Babyloniae servi mei, ut serviant ei. Servient autem EI omnes istae gentes, et FILIO eius (h. e. Evilmerodacho, cuius mentio sit 2 Reg. 25. 30. et Ierem. 52. vers. 31.) et FILIO FILII sive NEPOTI eius, (h. e. Belsazari,) donec adveniat tempus terraeeius, etiam ipsius, cum servitutem exigent ab eo gentes amplae, (nempe Persae et Medi,) et Reges Magni. (nempe Darius Medus, et Cyrus Persa.) E. inde concludunt, quod a captivitate Babylonica plures Reges, quam tres constituendi non sint; videlicet, Nebucadnezar, Evilmerodach, et Belsazar, qui postremi fuerunt.

*e)*p*i/*k*r*i*s*i*s.

Dubium hoc multis a)dia/luton videtur. Neque certe res insigni difficultare caret. Quia vix duo inter se Chronologi de annis horum trium Regum constituendis inter se congruunt.

Quidam namque putant, Nabuchdonosorem regnasse annos 43; ut Reinecc. Syntag. Heroic. p. 62. Alii 44; ut Dresser. Isag. Histor. Mill. IV. p. 215. Alii 45; ut Metasthenes, et Chytr. Onom. p. 290. Similiter quidam statuunt, Evilmerodachum tantum regnasse amnos duos; ut Berosus Ptolem. in Canone, Alexander Polyhistor, et Alphaeus. Alii 12; ut Severus Sulpitius in lib. 2. Histor. sacrae. Alii 23; Alii 30; ut Aventin. annal. Boioar. lib. 1. pag. 21. Sleidan. lib. de 4. Monarch. Reinecc. Syntagm. Heroic. p. 64. Alii 37; ut D. Salomon Gesner. Disput. super cap. 5. Dan. th. 13. Similiter variant de annis BELSAZARIS. Quidam enim statuunt, eum regnasse annos tres; ut Gesner. Disput. in Daniel. in cap. 5. thes. 12. Alii 5; ut Berosus Chaldaeus, referente Metasthene Persa, in libro de iudiciis temperum; et Reinecc. Syntagm. Heroic. p. 65. Alii 14. Richt. Axiom. Pol. pag. 60. Fabricius Histor. illustr. Viror. p. 195. Alii denique 17; ut Iosephus lib. 10. Antiq. Iudai. cap. 13.

Unde patet, quam difficillimum sit, in tanta calculi Chronologici inceritudine, apodictice quippiam in dubii huius solutione statuere. Verum utut sit: Nos distinguimus inter Monarchas Babylonicos LEGITIMOS et ILLEGITIMOS. Acaptivitate Babylonica usque ad finem eius tantum tres legitimi Monarchae sive Reges Babylonici fuerunt; nempe, Nabuchdonosor, Evilmerodach, et Belsazar, quibus DE IURE regnum debebatur; uti ex loco Ierem. 27. antea allegato evidenter patet.

Verum iuxta plurimorum et praestantissimorum Historicorum sententiam, duo Reges illegitimi (qui potius Reguli nuncupandi, quam Monarchae vel Reges) sunt interponendi inter Evilmerodachum et Belsazarem. Nam Regassar sive Niglissar, Evilmerodachi affinis, affinem suum interfecit, atque ita iniuste Regnum occupavit; sicut tradunt Auctores, quos Ioseph. lib. 1. contra Appionem citat. Quo facto Belsazar hereditario regno exutus, quia adhuc parvulus erat, ad Medos perfugium habuit, apud quos rempore exilii sui versatus Nabonidus est appellatus, (h. e. Princeps expulsus sive eiuctus; vel Naboandel, ut habet Iosephus lib. 10. Antiq. Iudaic. cap. 13. vel Nebonidus; ut est apud alios.) Item Labynetus Medus a Metasthene vocatur: non quod Medus gente fuerit, aut Medis imperârit; sed quia tempore exilii sui apud Medos habitaverit: sicut historiae docent, ex habitationis loco cognomina imponi solere. Interim autem Regassar, quem dixi, Evilmerodachi affini, (Metasthenes primum filium Evilmerodachi facit) Regnum Babylonicum tribus annis administravit. Huic successit filius Labassardachus. (quem idem Metasthenes secundum filium Evilmerodachi facit, eumque sex annis regnasse ait) sed hic Labassardach partim odio tyrannicae crudelitatis, quâ utebatur, partim studio rerum novarum, a Proceribus regni Babylonici expulsus, cum 9 menses regnasset; et Belsazar in regnum patrium revocatus est. Et si haec sententia teneatur, et sacris profanis scriptoribus sua constat auctoritas, et anni congruenter inter hosce Monarchas distribui possunt, ut eorum regimen annis 70 captiv itatis Babylonicae coincidat, hoc modo; Nabuchdonosor regnavit 43 annis. Et ab anno eius 18 inchoanda est captivitas Babylonica; ita ut Iudaei ab eius imperio annis 36, non amplius, Babylone exules fuerint. Evilmerodacho, Niglissari, et


page 96, image: s0168

Labassardacho simulattibuere cogimur annos 22: quot autem unicuique istorum duorum assignari conveniat, incompertum est. Denique Belsazari 11 annos Historici assignant. Et postea cum Darius decessit, Cyrus captivitatem Babylonicam solvit: quod factum est vel primo, vel secundo, post devictum Belsazarem, anno. Et hi anni, coniunctim sumpti, faciunt 70 annos.

MONARCHA XLIX. BELSAZAR.

CAPUT I. DE ORIV.

I. APPELLATIO.

BELSAZAR varia habuit nomina. I. Dictus est BELSAZAR,
[Gap desc: Greek word]
. Ubi notandum, quod nomen Regis ultimi huius Babyloniorum, et nomen Prophetae Danielis, quod Aspenas Praefectus camerae Regis Babyloniorum ei imposuit, Dan. 1. 7. sono quidem verborum conveniant, sed tamen duobus modis inter se differant. 1. Literarum quantitate. Nam nomen Danielis Prophetae BELTHSAZAR, vel BELTHESAZAR
[Gap desc: Greek word]
, literam
[Gap desc: Greek word]
, quae valet idem quod TH, plus habet, quam nomen Regis Belsazar. 2. Vocum significatione. Nam nomen Danielis Prophetae Belthsazar idem est atque thesaurizans, ein sachtz-samler/ vel thesaurum in abscondito colligens, aut thesaurus absconditus. Sed Belsazar, idem est atque non thesaurizans, schatzlos. II. LABYNETUS SECUNDUS ab Herodoto appellatur. Nam parens ipsius Evilmerodachus dictus fuit Labynetus I. Sed hic Belsazar dictus est Labynetus II. Uti ex Herodoti Clinoe patet, ubi dicit, quod Regina Nitocre fuerit uxor Labyneti Regis, et mater Labyneti. III. LABYNETUS MEDUS vel MEDES appellatur a Metasthene: non quod Medus suerit, aut Medis imperârit; sed quia tempore exilii sui (cum pater ipsius Evilmerodach a Regassar affine suo occisus, ipseque e patria expulsus) apud Medos habitârit: sicut saepe ab habitationis loco nomina imponi solent; uti constat ex matth. 2. v. 23, quod Christus noster dicatur Nazarenus, ideo quia in civitate Nazareth usque ad annum aetatis 30 cum parentibus suis habitârit. IV. MERODACH nonnullis vocatur, quod probant ex cap. 50. Ierem. 2. qui hunc Regem Merodach appellare videtur; ita seribens: Capta est Babylon; victus est Merodach, confusa sunt sculptilia eius, superata sunt idola eorum. Cum enim vaticinetur de caede Regis simul cum eversione Babylonis, putant, non alium Regem Merodachum intelligi posse, quam hunc Belsazarem, cum quo simul et Babel et regnum Chaldaicum concidit. V. NABONIDUS a Beroso et Alexandro Polyhistore, vel NEBONIDOCHUS, h. e. Princeps expulsus sive eiectus, vocatur ab Alphaeo apud Eusebium lib. 9. de praeparatione Evangel. c. ult. VI. NABOANDEL dictus est a Babyloniis; uti monet Iosephus lib. 10. Antiquit. cap. 13. et lib. 1. contra Appionem. VII. Vocatur Rex
[Gap desc: Greek word]
SCHESACH, Ierem. 25. v. 27. h. e. Babyloniae festa agens; de quo nomine postea pluribus dicemus in §. 3.

II. GENERATIO.

Pater Belsazaris suit Evilmerodachus, avus vero Nabuchdonosor Magnus. Quia Deus (Ierem. 27. v. 7.) promittit, se Nabuchdonosori daturum regnum amplissimum; neque tantum ipsi, sed etiam filio ipsius, et praeterea filio filii eius. Iam vero Evilmerodachus, filius Nabuchdonosoris, patri suo in imperio successit; uti patet ex Ierem. 52. Similiter Belsazar, nepos Nabuchdonosoris, patri suo Evilmerodacho successit, uti constat ex Daniel. 5. Mater vero eius fuit Nitocris, es qua Evilmerodach hunc filium suum genuit. Unde Herodotus in Clione Nitocren vocat uxorem Labyneti I, (h. e. Evilmerodachi) et matrem Labyneti II. (h. e. Belsazaris.)

DUBIUM.

Quaeritur hoc loco: An Nabuchdonosor fuerit abavus, an vero avus, an denique pater Belsazaris?

I. Iosephus lib. 10. Antiquit. Iudaic. cap. 12. et D. Hieronymus in comment. sup. cap. 5. Daniel. scribunt, Nabuchdonosorem fuisse abavum Belsazaris. Verba Hieronymi haec sunt: Sciendum est, hunc Balthasarem non fuisse filium Nabuchdonosoris, ut vulgo legentes arbitrantur; sed iuxta Berosum, qui Chaldaeam scripsit historiam, et iuxta Iosephum, qui sequitur Berosum, post Nabuchdonosorem, qui regnavit annis 43, successit in Regno filius eius EVILMERODACH, cuius in fine suae prophetiae meminit Ieremias. Refert idem Iosephus, quod post mortem Evilmerodachi, in regno successerit filius eius NECLISAR, post quem regnârit filius eius LABOSARDACH; quo mortuo, regnum tenuerit filius eius BALTHASAR, de quo nunc agitur. Haec Hieronymus.


page 97, image: s0169

Genealogia talis foret.

Nabuchdonosor.
Evilmerodach.
Neglisar.
Labosardach.
Balthasar.

II. Quidam putant, Nobuchdonosorem patrem fuisse Belsazaris; idque probant ex Dan. 5. v. 2. ubi ita legitur. Praecepit (Belsazar) iam temulentus, ut afferrentur vasa aurea et argentea, quae asportaverat Nabuchdonosor PATER eius de templo, quod fuit in Ierusalem. Similiter v. 18. Propheta Daniel appellat Nebuchdonosorem PATREM Belsazaris. Item vers. 22. Belsazarem nominat FILIUM Nabuchdonosoris.

Resutatio.

Ad priorem opinionem respondemus. 1. Omnino negandum esse, Nabuchdonosorem abavum fuisse Regis Belsazaris. Nam Negliar et Labosardach non fuerunt filii Evilmerodachi, neque de posteritate Nabuchdonosoris; sed tantum affines Evilmerodachi. Neglisar enim sororis eius maritus, ut imperium sibi raperet, Evilmerodachum occidit. 2. Licet Neglisar et Labosardach ad tempus imperio Babylonico praefuerint; tamen dicendum est, fuisse Reges illegitimos, vel Regulos. Reges vero legitimos a captivitate Babylonica usque ad excidium eius tantum tres fuisse, videlicet, Nabuchdonosorem, Evilmerodachum et Belsazarem. 3. Adducimus locum insignem ex Ierem. 27. v. 7. Ubi Deus Regnum amplissimum pollicetur Regi Nabuchdonosori; et post ipsum, filio eius, et filii filio; et post eum Monarchiam Babylonicam eversum iri. Ex quo loco o)fqalmofanerw=s2 videre est, quod duo tantum Reges post Nabuchdonosorem, ex posteris eius regnum gubernarint, nempe filius (Evilmerodachus) et filius filii, vel nepos eius (Belsazar.) Cum autem sub hoc Belsazare Monarchia Babylonica sit destructa, ipseque ultimus Rex Babyloniorum fuerit; necessario dicendum erit, Belsazarem non abnepotem, sed nepotem Nabuchdonosoris, fuisse. Alioqui dicendum, quod non duo tantum post Nabuchdonosorem (quod Ieremias disertis verbis affirmat) sed QUATUOR ex posteris Nabuchdonosoris regnarint; quod falsum. Pater ergo hinc, Nabuchdonosorem non abavum, sed avum Belsazaris appellandum esse.

Adposteriorem opinionem respondemus. Mos erat Orientalibus, ut non tantum eum a quo quis immerdiate genitus esset, sed etiam avum, proavum, abavum, imo quemlibet ex Maioribus
[Gap desc: Greek word]
PATREM appellarent. Daniel. 2. vers. 23. Tibi Deus Patrum meorum confitebor. Esdr. 4. v. 15. Patrum tuorum. Esdr. 5. 12. Patres nostri. Rom. 9. 5. Christus est natus ex Patribus secundum carnem. Ita Gen. 29. 5. Laban filius Bethuelis, vocatur filius Nachor; cum tamen Nachor non pater, sed avus eius esset. Similiter Christus Servator vocatur filius David, et filius Abrahae, Matth. 1. v. 1. cum tamen illi non essent stricte loquendo Patres eius, sed Maiores. Ita h. l. vocabulum
[Gap desc: Greek word]
non reddendum est PATER eius (ut in vulgata, et apud Ariaemonianum, et in Graeca versione) sed Avus eius. Vox enim illa
[Gap desc: Greek word]
non est accipienda proprie et stricte, pro parente, a quo quis immediate progenitus est, (uti fit in versione vulgata et Graeca) neque etiam nimis late pro abavo, uti facit Osiand. in Bibl. notis marg. sup. cap. 5. Danielis: sed ut dixi, late et modorate, pro avo; uti ex loco Ierem. 27. 7. patet.

CAFUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

III.

I. BElazar habuit uxorem et concubinas, sicut legitur Daniel. 5. v. 2. Quae autem, quales et quantae fuerint, ignoratur.

II. VOLUPTUOSUS fuit. Nam coram mille optimatibus atque Proceribus suis vino sese ingurgitavit, Daniel. 5. v. 1. praeter morem et consuetudinem, maxime Regum Babyloniorum, (uti notat Aben-Ezra) qui cum Proceribus suis cibum capere et compotare soliti non erant.

III. LEVIS fuit. Nam ipse Deus scriptione manus levitatem eius arguit, voce Tekel, Daniel. 5. v. 25. h. e. in statera appensus, levis inventus es. At non magnates decet esse leves, sed graves, h. e. accurata sit gubernatio consiliorum, actionum, sermonum et gestuum in vita, nesuo exemplo inferioribus noceant: sicut Iesaias Principes viros monet c. 32. v. 8. Princeps ea, quae digna sunt Principe, cogitabit; et super verba sua stabit.

IV. In convivio suo, quod Babylone instituit, 4 grandia PECCATA commisit. Nam convivium istud consideratur quadrupliciter.

1. Originaliter. Sic illud CONVIVIUM IDOLOLATRICUM fuit, h. e. ex idololatria originem traxit. Nam in honorem idoli sui, h. e. Deae


page 98, image: s0170

Schacae illud institu~it. De quo cultu sequentia sunt notanda, Ctesias lib. 2. Persicw=n, ut est apud Athenaeum lib. 14. deipnosofis2w=n, narrat, die 16 mensis Loii fuisse festum Sacaeas, h. e. Deae Schacae Babylonc, et dierum quinque spatio celebrari solitum: per quod tempus Domini ferebant imperim samulorum, quorum unus Familiae praesse solebat, indutus veste regiae persimili: is vocabatur Saganem. Ebraeis dicitur
[Gap desc: Greek word]
h. e. Princeps magnus (uti interpretatur R. David Kimchi) vel Sacerdos; apud Berosum nomen Saga frequenter occurrit, pro sacrorum Pontifice. Hinc Belsazar Rex Babyloniae vocatur Rex Schesach, Ierem. 25. 27. h. e. Babyloniae festa agens, Schace dicta, in honorem Deae Schacae. Et cap. 51. v. 41. ipsa urbs Babylon Schesach appellatur.

[NOTA. Apud Babylonios duae colebantur Deae, nempe Schacha et Mylitta. SCHACHA erat Terra, quam Latini etiam Telluris vel Opis nomine coluerunt. Altera Dea erat VENUS, quae *mu/litta, MYLITTA, appellata fuit. Herodot. lib. 1. vel potius Muloata, a perfecta eius venustate. Arabes Uraniam indigitarunt. Eius Sacerdotes Notitae vel Notophantae dicti, h. e. Veneris formosae observatores; ut est apud Plinium lib. 6. Natural. hist. c. 26.]

2. Materialiter. Sic fuit CONVIVIUM SUPERBUM, h. e. cum abominandae magnificentiae atque superbiae ostentatione coniunctum. Dan. 5. v. 1. vocatur convivium grande. Nam invitaverat Rex ad illud conivas mille: erant fercula lauta, pocual plena, aurea et argentea. Daniel. 5. v. 1, 2. Idem pater ex Iesai. 21. 5. Ubi Belaszar genio indulgens iubet splendidum magnificumque convivium instruere. In Ebraeo habetur vocabulum
[Gap desc: Greek word]
, quod significat cum ratione et proportione omnia ordinare; apte et ordine omnia collocare, vel disponere; quod non solet fieri in mensis quottidianis et vulgaribus, sed in conviviis lautioribus et magnificis, quae ad amicos excipiendos parantur; ubi nimirum est maior copia et varietas omnium rerum.

Hîc autem singulari observatione dignum, quod vocabulum
[Gap desc: Greek word]
duo notet, quae ad propositum nostrum faciunt. 1. notat aciem militarem instruere. Ierem. 50. v. 9. Ecce ego suscitabo et adducam in Babylonem congregationem gentium magnarum (h. e. Medorum et Persarum) de terra Aquilonis,et ordinabunt contra eam bellum, h. e. instruent aciem; et inde capietur, h. e. armatâ manu occupabitur. 2. Mensam instruere, Prov. 9. 2. Sapientia ordinavit vel instruxit mensam suam, h. e. omnis generis cibis eam replevit, omnesque cibos ordine suo disposuit. Hinc patet, quod vocabulum
[Gap desc: Greek word]
usurpetur de Cyro, aciem militarem instruente, et de Belsazare Rege Babylonis, mensam variis cibis replente et ordinante. Debuisset sane Belsazar illo tempore long periculosissimo de acie militari instruenda singulis momentis cogitâsse. At ille de mensa instruenda et ordinanda, deque ventre replendo cogitavit. Puggnavit ille contra Duces suos poculis (Dan. 5. 1, 2.) cum debuisset contra hostes pugnare gladiis: Unde insipientiam et securitatem eius detestandam videre est. Contra hosce lurcones, poculis ita inter se certantes et pugnantes, D. Ambrosius in lib. de Elia et ieiunio gravissime loquitur hisce verbis: Cernes poculorum diversorum ordines, aciem ordinatam putes, vasa exposita aurea et argentea, pompam arbit reris, cornu in medio vini plenum, non epularis sed proeliaris, instrumentum buccinae, quod discumbentes in certamen accendet. Primo minoribus poculis, velut velitaris pugna praeluditur, etc.

3. Formaliter. Sic fuit CONVIVIUM non tantum belluinum, sed etiam diabolicum. BELLUINUM fuit: quia Rex contra mille convivas suos vinum bibebat: h. e. poculis cum illis certabat, seque vino ingurgitabat. Daniel. 5. 1. DIABOLICUM fuit, quia ubi vino incaluisset, et temulentus factus esset, praecepit, ut vasa aurea et argentea, quae Nabuchdonosor avus eius (qui more Ebraeorum pater appellatur) Ierosolymis asportaverat, adferrent, e quibus ipse, Principes, uxores, et concubinae eius strenue potarunt, inque contumeliam Dei Israelis, idola Babyloniorum aurea, argentea, aerea, ferrea, lignea, et lapidea, bibentes laudarunt, Dan. 5. 3, 4.

4. Finaliter. Sic fuit CONVIVIUM EPICUREUM, h. e. cum prodigiosa securitate coniunctum: Quia Rex cum uxoribus: concubinis et proceribus suis genio indulgebat, in diem vivebat, et Deum caeli terraeque Dominum, hostesque suos flocci pendebat. Nonne enim prodigii simile est, quod Belsazar hoc symposium tempore periculosissimo instituerit: cum nempe urbs a Dario et Cyro exercitu validissimo cincta esset, (ut ex Daniel. 5. v. 30, 31. patet) et tam securus periculi fuerit, acsi in alta pace esset; ac tunc convivium exhibuit, cum maxime erat vigilandum, et providendum, ne urbs caperetur.

REGULA. Quo poena est propior, eo homines magis sunt securi, omnisque generis deliciis et voluptatibus dediti.

Verum securitas illa cum voluptate coniuncta, est non tantum periculosa, sed etiam exitiosa.


page 99, image: s0171

Exemplum h. l. habemus in Belsazare Rege Babylonis, qui mediis in malis atque summis periculis, nihil metuit periculi, quin potius ymposium cum uxoribus et concubinis et mille Proceribus suis instituit, cumque illis potando strenue certavit. Sed cum illi ita securi essent, genioque suo indulgerent, urbs Babylonis a Cyro capta est, atque regnum cyersum.

II. ACTA ECCLESIASTICA.

IV.

Belazar ad Ethnicam maiorum religionem defecit, et idola coluit. Iudaeos infesto odio prosequutus est, et Danielem Prophetam, virum illum Dei sanctum, religiosum, deque toto Regno optime meritum, sibi vero exosum, ex aula ad Susianae praefecturam dimisit. Unde Rex Schachae appellatur. Ierem. 25. v. 26. quoniam in honorem Deae Schachae festivum convivium Babylone instituit, idola sua atque Numina glorificavit: Deo autem Israelis insultare ausus fuit, vasis sacris templi Ierosolymitani per ludibrium temulento convivio addhibitis. Quo ipso gloriam Deo Israelis vero debitam detraxit; et contra fictitiis suis Diis, aureis, argenteis, aereis, ligneis, lapideis attribuit, quasi ipsorum ope Iudaea devicta, Ieroslyma capta. templum direptum, spolia exportata essent. Hoc sane erat os in caelum ponere, et Altissimo maledicere. Psal. 73. 9.

CAPUT III. DE EGRESSV. Hoc est, De poenâ Belsazari divinitus inflictâ.

V.

CIrca egressum Belsazaris tria sunt notanda. 1. *ta\ prohgou/mena. 2. *ta\ praxqe/nta, 3. *ta\ parepo/mena.

I. *t*a\ *p*r(o*h*g*o*u/*m*e*n*a,

VI.

*ta\ prohgou/mena continent poenae denuntiationem. Circa quam rursus quatuor sunt observanda. 1. Scripturae prodigiosae exaratio. 2. Regis conturbatio. 3. Reginae consolatio, et consilii communicatio. 4. Danielis interpretatio.

VII.

I. SCRIPTURAE PRODIGIOSAE EXARATIO. Dum autem Rex Belsazar dictomodo Decum Israelis blasphemaret, quasi ille suum templum et populum adversus Babyloniorum potentiam tueri haud potuisset, et contra fictitia sua Numina celebraret: Ecce Deus, Iudex mundi summus, vindex huius horrendae blasphemiae atque impietatis severissimus, w(s2 a)po\ mhxanh=s2 digitos quasi manus humanae, h. e. figuram digitorum manus humanae prae se ferentes, e pariete egredi fecit, qui in conspectu Regis in pariete opposito, ubi symposium illud belluinum et diabolicum agitabatur, haec verba scripsit: MENE, MENE, TEKEL, UPHARSIN, (PARES.) Dan. 5. 25, 26, 27, 28.

USUS.

Deus, iustus mundi Iudex, omnia hominum cogitata, dicta et facta intuetur; impiaque et abominanda facinora velut Deus zelotes saepe e)p) a)utofw/rw| punit. EXEMPLA talis vindictae Dei subitaneae habemus in Usa arcam Domini tangente, qui statim ita percussus, ut mortuus sit. 2 Sam. 6. v. 6, 7. in Ieroboamo, manum contra Prophetam extendente, quae subito exaruit. 1 Reg. 13. v. 4. in Uzia vel Azaria Rege Iuda, sacrificare volente, qui statim lepra percussus est. 2 Reg. 15. v. 5. 2 Paral. 26. v. 16. Et in Belsazare, h. l. Quare moniti sint Magnates, ut Deum in conspectu suo ponant, et eius iram formident, illosque pulcherrimos Prudentii versiculos semper in conspectu suo ponant:

Sic tota decurrat dies,
Ne lingua mendax, nec manus,
Oculi ne peccent lubrici,
Nec noxa corpus inquinet.
Speculator adstat, desuper
Quinos diebus omnibus
Actusque nostros prospicit
Aprima luce in vesperam.
Hic testis, hic est arbiter,
Hic intuetur quicquia est,
Humana quod mens concipit:
Hunc nemo fallit iudicem.

VIII.

II. REGIS CONTURBATIO. Hoc autem insolito subitoque prodigio, in illa ipsa convivii belluini hora, palam exhibito, Rex adeo consternatus est, ut color faciei eius protinus immutaretur, et cogit ationes eius eum turbarent, zona insuper, qua cinctus erat, prae iactatione et corporis trepidatione disrumperetur, ipseque toto corpore contremisceret, ita ut epileptico paroxysmo correptus videretur. Dan. 5. v. 6. Eodem modo Esaias Propheta cap. 21. v. 3, 4. per u(potu/pwsin introducit Regem Babylonium Belsazarem, angustias animi


page 100, image: s0172

sui, et trepidationem in urbis expugnatione, e subita atque inopinata hostium irruptione conceptam, exponentem, cuius verba per mi/mhsin recitat: Propteren repleti sunt lumbi mei dolore; angustia possedit me, sicut angustia parturientis: corrui cum audirem, conturbatus sum cum viderem, etc. Ex quibus verbis patet, quanta fuerit Regis illius tum temporis consternatio atque trepidatio. O horribilem Dei ad iudicium citationem! Ideoque Belsazar fortiter exclamavit, ut ilico Magi, Chaldaei, et aruspices introducerentur, ad legendam scripturam illam: sed omnes illi ingressi, scripturam neque legere, neque intelligere potuerunt. Dan. 5. 7, 8.

USUS.

Hinc patet, quanta vis sit malae conscientiae, quae (uti Chrysost. homil. 15. super Gen. inquit) est ultor sceleris et vindex criminis. Ubi enim peccatum instar nubis densae mentem corruperit et obvelarit, conscientia insurgit, et quovis accusatore mentem gravius pungit. Hic Levit. 26. 36. dicitur, quod impii trepident instar folii volantis, et fugiant nemine persequente.

Ut folium a quovis agitatur mobile vento:
Sic minimus terret conscia corda pavor.

IX.

III. RECINAE CONSOLATIO et CONSILII COMMUNICATIO. Cum porro Regem omnesque Principes eius atque consiliarios panicus terror atque horror occupasset, neque Magi etiam, Chaldaei et sapientes quicquam consilii aut remedii in mirabili illa omnium rerum perturbatione reperire possent, fama huius facti subito per totam aulam divulgata ad Reginae quoque aures pervenit. Quae Regina (Nitocris, Evilmerodachi coniux, et Belsazaris mater fuit, uti Historici existimant, atque ex Danielis informatione procul dubio verum Deum agnovit, neque impio huic atque impuro convivio interesse voluit) quae, inquam, ad Regem ingressa, eum, ut posito horrore, animo tranquillo esset, cohortata, consilium dedit, ut Danielem, qui spiritu Prophetiae et sapientiae plenus esset, adv ocaret. Dan. 5. v. 10, 11.

USUS.

Hinc patet, quod mulieres, praesertim piae, quandoque plus viris sapiant, earumque consilia spernenda haud sint.

Exempla habemus tum sacra, tum profana. SACRA haec sunt. I. Nitocris Regina, mater Belsazaris, deficiente omnium sapientum in aula consilio prudenter in medium consulit de vocando Daniele. Daniel. 5. II. Hudlda Prophetissa salutare consilium Regi Iosiae subministrat de religionis reformatione instituenda, deque paenitentia agenda 2 Reg. 22. III. Debora Prophetissa erat Iudex in Israel. Iudic. 4. 4. Unde vocatur
[Gap desc: Greek word]
Mater sive Matriarcha in Israel. Iudic. 5. 7. nempe ob sapientiam atque auctoritatem. IV. Ruth, Ruth. 2. 2. v. Rahab, Iosuae 2. 9, 12, 13. VI. Abigail, 1 Sam. 25. 18, 32, 33. VII. Mulier a Tekoah, 2 Sam. 14. 19. cap. 20. 16. VIII. Bathseba, 1 Reg. 1. 17, 18. IX. Regina ex Arbia Felice. 1 Reg. 10. 1. 2 Paral. 9. 1. x. Esther, Esther 7. 1. XI. Virgo Maria, mater D. N. I. C. Luc. cap. 1. 34, 38, 46. XII. Elisabetha, mater Ioh. Baptistae. Luc. 1. 41, 42, 43. XIII. Quin etiam ethnica mulier, Pilati uxor, marito suo suadet, ne Iesum Nazarenum ulla iniuria afficiat. Matth. 27.

In PROFANIS historiis pulchrum et memorabile exemplum reperitur de Gorgone, Regis Leonidae uxore. Cum Xerxes Graeciae bellum illaturus esset, Demaratus Rex Spartanus exul, ne inopinato bello patria opprimeretur, de consilio Xerxis (in cuius aula vivebat) mature ad Lacedaemonios scripsit, astute hoc strategemate usus: Ne scriptura deprehenderetur, sumpsit duarum tabellarum pugillares, et ceram inde abrasit. In ligno consilium omne Xerxis enarravit, et pristinam ceram superinduxit, ne vel scriptura sine tegumento indicium daret, aut recens cera dolum proderet: fide deinde servo perferendas tabellas tradidit: quibus allatis, quaestioni res diu fuit, quod neque scriptum aliquid Magistratus cernerent: nec frustra missas suspicarentur, tantoque rem maiorem, quanto sit occultior, putabant. Haerentibus in coniectura, uxor Regis Leonidae, filia Cleomenis Gorgo, consilium scribentis invenit. Erasa igitur cera, belli consilia detecta sunt.

X.

IV. DANIELIS INTERPRETATIO. Daniel Propheta, postquam Regem Belsazarem ob impietatem, insolentiam, atque impaenitentiam graviter increpasset, tandem scripturam legit, singulaque eius vocabula interpretatur.

Prima vox scripturae in pariete regio exaratae erat: MENE MENE, h. e. numeravit, numeravit. Quae vox est metaphorica ab Arithmeticis desumpta, et ingeminatur ob maiorem decreti divini tum veritatem, tum celeritatem: docetque, Deum dies, tum Belsazaris, tum regni eius numerasse; et quidem perfecte numerasse, ortum et progressum eius accurate observasse, certum utrique terminum constituisse, illumque nunc advenisse.


page 101, image: s0173

MENE significat numerare. Inde derivatum est nomen Mina et Almanach, h. e. u(pologis1mo\s2, supputatio, quam Calendarium vel Ephemeridem appellare solemus. Al est articulus, Mane numeratum est. Sensus es: Tu Rex Belsazar scias, quod terminus dierum tum vitae tuae, tum Regni tui sit evolutus, et periodus exacta. Tempus namque quo Regnum Chaldaeorum duraturum erat, spatio 70 annorum post captivitatem Iudaeorum a Deo definitum et constitutum erat; sicut Ieremias 25. 12. scribit: Cumque impleti fuerint 70 anni, visitabo super Regem Babylonis, et super gentem illam, dicit Dominus, iniquiatem eorum, et super terram Chaladaeorum, et ponam illam in solitudines sempiternas. Et c. 29. v. 10. dicitur: Cum coeperint impleri in Babylone 70 anni, visitabo vos: et suscitabo super vos verbum meum bonum, ut reducam vos ad locum istum. Confer Ierem. 27. 7. Quo tempore autem haec scriptura prodigiosa in pariete Belsazaris regio exarata est, tum terminus illorum annorum iam proxime aderat.

XI.

Secunda vox est TEKEL, h. e. in lance appendit et examinavit: eiusque sententiam hanc esse, docet Daniel: Appensus es in statera, et inventus es desiciens. (minus habens ut nummus reprobus aut adulterinus.) Metaphora est in voce Tekel; ab argentariis vel nummulariis desumpta, qui pondus nummi iustum ab iniusto, adhibit â staterâ, examinant atque diiudicant. Sensus comparationis hic est. Quemadmodum argentarii nummum staterae appendunt, ut pondus nummi alicuius, sitne iustum an vero iniustum, et ex pondere pretium exquisite cognoscant: ita quoque Deus, (inquit Daniel) ô Belasazar, omnia tua dicta etfacta, consilia, decreta, statuta, ad trutinam legis et iustitiae suae examinavit, sed inventus es levior, non secus ac nummus iusto levior, ac proinde reprobandus, h. e. inventus es homo levis virtute et auctoritate, imo homo nihili, ac proinde abiciendus, ne amplius Rex sis.

XI.

Tertia vox est PHARSIN (upharsin.) h. e. dividunt. vel: Peres, h. e. divisit: Hanc Daniel v. 28. explicat, eiusque sensum esse dicit: Divisum est regnum tuum, traditumque Medis et Persis. Summa autem horum trium verborum est: Omnibus Regnis certa periodus est constituta divinitus, quam non transcendunt: hac exacta, perit Gubernatorum auctoritas, qua amissa sequitur mutatio imperiorum.

XIII. ANTILOGIA.

At dicat aliquis: In v. 25. in quo continctur scriptio et lectio, habetur verbum plurale PHARSIN; At in v. 28. in quo continetur scripturae interpretatio, verbum singulare PERES habetur: Quid autem haec sibi vult mutatio?

Resp. Haec mutatio veritati nihil detrahit. Etenim ambo haec verba causas subordinatas respiciunt, quae non pugnant, neque mutuo sese tollnt.

Nam verbum singulare Peres in v. 28. refertur ad Causam principalem istius divisionis, videlicet DEUM.

Nam verbum plurale Pharsin in v. 25. refertur ad Causas instrumentales Deo in hac divisione inservientes; nempe Darium Medum, et Cyrum Persam.

Confirmationis loco addi possunt dicta sequentia, in quibus Deus tamquam causa principalis, et Darius atque Cyrus tamquam causae instrumentales coniunguntur. Ut Esai. 13. 17.inquit Deus: Ecce EGO (Deus) suscitabo super eos (Chaldaeos) medos, (scil. tamquam administros meos) qui argentum non quaerant, neque aurum velint; sed sagittis parvulos interficient, et embryonibus non parcent. Et Ierem. 51. 11. legitur: Suscitavit DOMINUS (tamquam causa principalis) Spiritum REGUM MEDORUM, (tamquam administrorum suorum) et contra Babylonem mens eius est, ut perdat eam: quoniam ultio Domini est, ultio templi sui. Simiter de Cyro Rege Persarum (Iesai. 44. 27, 28.) Deus ait: EGO dico profundo, (h. e. Euphrati) exsiccator: flumina tua, ô Babylon, arefaciam. Qui dico Cyro, Pastor meus es, et omnem voluntatem meam facies. Et Iesaiae 45. 1. Haec dicit DOMINUS CYRO uncto meo, cuius apprehendi dexteram, etc. et aperiam coram eo ianuas, et portae non claudentur. Ego anteibo et gloriosos terrae humiliabo, portas aeneas conteram, et vectes serreos confringam.

USUS.

XIV.

Deus ter Opt. Max. in hac scriptura aenigmatica artificiose nobis depingitur.

I. Tamquam Arithmeticus vel Calculator spientissimus; de quo Sapient. 11. 22. dicitur:

Pondere, mensura, numero, Deus omnia novit.

Ipse namque dies tum regnorum, tum Regum exacte numerat, eorum ortum, progressum et


page 102, image: s0174

gressum accurate novit, et annos, dies, menses, horas ipse praecise praedefinivit et determinavit, quousque durare debeant. Quis hoc ipsum cum admiratione non recognosceret? Plato mutationes Rerum publicarum arithmetico aenigmate involvit, et ait: Politias mutari, cum fundus sesquitertius quinario iunctus duas exhibet harmonias ter auctus. Quidnam autem per hosce numeros Platonis aenigmaticos intelligatur, neipse quidem Aristoteles explicavit; siquidem sunt Sibyllae foliis obscuriores. Aristoteles omnissa Dei providentia, et causis fatalibus ac Physicis tamquam remotioribus et obscurioribus praeteritis, solas intuetur causas propinquas et morales. Nam et motus cieri efficique mutationes, et quasi metas constitui, ac definiri circuitus durationum, ostendit vitiis Politiarum, et hominum cupiditatibus, qui vel communibus ac publicis vitiss et morbis Politiarum, vel aliis causis irritati atque accensi, si moliantur res novas, praesentem rerum publ. statum pertubant. Verum nos ex Daniele 5. 28. discimus, quod solus Deus mundi Dominus sit ille, cui haec vox tribuenda sit: MENE, MENE, h. e. numeravit, numeravit, h. e. ille omnibus Regnis atque Imperiis in mundo fatales initii, incrementi atque durationis praescripsit terminos atque periodos; quibus evolutis, non secus ac fumus a vento dissipatus, transcunt et evanescunt.

PRIMA MONARCHIA Assyriorum sive Babyloniorum a Nimrodo condita exiguis coepit initiis, constitique ceteris diutius, nempe annis 1646; quibus elapsis concidit. Hinc Ieremiae 25. v. 11, 12. dicitur, quod Deus Babyloniorum Regno a tempore Ierosolymae expugnatae 70 annos praefixerit. nam ita sonant verba: Omnes gentes istae servient Regi Babylonis septuaginta annis. Cumque impleti fuerint 70 anni, visitabo super Regem Babylonis, et super gentem illam, (dicit Dominus) iniquitatem eorum, et super terram Chaldaeorum, et ponamillam in solitudines sempiternas. Similiter Ieremiae 27. 7. inquit Deus: Servient ei Nebucadnezari omnes gentes, et filio eius, et silio filii eius, DONEC VENIAT TEMPUS TERRAE EIUS, et IPSIUS.

SECUNDA MONARCHIA, Medorum et Persarum a Dario et Cyro constituta A. M. 3434. iuxta Calvisium Chron. p. 65. anno M. 3412. post occupatam Babylonem, et interfecto ultimo Assyriorum Rege Belsazare, qui Herodoto est Labynitus, duravit annos 207. et interiit.

TERTIA MONARCHIA Graecorum ab Alexandro M. fundata A. M. 3642, stetit annos 282, et in fumos abiit.

QUARTA MONARCHIA Romanorum a Iulio Caesare initium sumpsit anno M. 3924, ante Christi nativitatem 46. quo Iulius victo Pompeio Imperator dictus est. iam vero Christus natus est ante annos 1648. adde ann. 46, habebis ann. 1694. Tamdiu Monarchia IV usque huc stetit. et iuxta hanc supputationem Monarchia III duravit 282. annis. Diximus etiam in praecogn. Monarch. III, cap. 3. eam stetisse anno 300. Sic initium Monarchiae IV faciendum est ab Augusto, qui A. M. 3942, ante Christi nativitatem 29, victo Antonio et Cleopatra, solus imperare coepit; et regnum Aegyptiacum (quod hactenus 294 ann. steterat) immediate Imperio Roman. subiecit. Natus est Christus ante 1648. an. adde an. 29, habebis 1677 annum, initium Monarchiae IV. Vel, mundus creatus est ante Christi nativitatem 3970. (iuxta Bucholzeri, aliorumque clarissimorum Chronologorum supputationem.) adde ann. nat. Christi 1648. veniunt 5618. anni durationis mundi. Ab his 5618. ann. rursus detrahe 3942, emergent quamdiu Monarchia IV duraverit. Quae et durabit usque dum Lapis de monte sine manibus abscissus percutiet statuam in pedibus partim fictilibus, partim ferreis, et comminuet eos. Daniel 2. 34.

Habent et alia Regna, Principatus atque urbes terminum a Deo sibi constitutum. Et ostendunt omnium temporum historiae, raro constitisse aliquod Regnum et Imperium, absque insigni aliqua mutatione, ultra 500 annos, imo singulis 50 annis aliquam insignem mutationem Rem publ. sentire, animadversum est.

Haec periodus definitur a Daniele 9. 24. ubi praedicitur tempus durationis Politiae Iudaicae: Septuaginta hebdomades (annorum) definitae sunt supra populum tuum, h. e. 490 anni. Quo Deus vult ostendere, omnia sub sole esse mutationi obnoxia; vel ut Ecclesiastes c. 1. loquitur, omnia esse vanitatem, imo vanitatem vanitatum; ac proinde caeleste aeternumque in caelis Regnum quaerendum, in quo klhronomi/an a)/fqarton, kai\ a)mi/anton, kai\ a)ma/ranton, h. e. hereditatem incorruptibilem, et incontaminabilem, et immarcescibilem, a Deo nobis praeparatam possidebimus. 1 Peter. 1. 4.

XV.

II. Tamquam Iudex iustissimus, lances manibus tenens, et Reges terrae ponderans, atque eorum facta ad trutinam legis suae examinans, non secus atque argentarius nummorum valorem explorat. Sicut Esai. 28. 17. ipse Deus inquit: Ego ponam iudicium in REGULAM, et iustiriam in TRUTINAM: h. e. Ego exactissime et


page 103, image: s0175

exquisitissime mortales, praesertim autem Reges, iudicabo, oniaque eorum cogitata, acta et facta examinabo. Deus in medio Deorum (h. e. Magistratuum) cum exactissima iustitiae suae norma stat, omniaque observat et diiudicat. Psalm 82. 1. Quos autem leves virtute invenit, illos quoque leves auctoritate facit, vel, ut dicitur Psalm 107. 40. contemptum super Principes effundit. Exempla habemus in Sardanapalo, Sennacheribo et Belsazare, Regibus Assyriorum et Babyloniorum. Item in Ioachazo, Ioiakimo, Iechonia et Zedechia, Regibus Iuda. Uti etiam in Romanis Impp. in Caligula, Nerone, Vitellio, Commodo, Antonino Caracalla, Heliogabalo, Maximino, Valeriano, Diocletiano, Maximiniano, Valerio Maximino, Maxentio, Licinio, etc.

XVI.

III. Tamquam vindex potentissimus, Regna a gente in gentem transferens: uti ostendit vox PARES, quae notat, quod Deus Regnum Belsazaris diviserit, atque Medis et Persis dederit. Ita quando periodus Regnorum exacta, atque virtus auctoritasque Regum sublata est, ita ut appensi in statera iudicii atque iustitiae divinae leves in venitantur, tum tandem mutationes atque eversiones Regnorum sequuntur, quae sane non siunt ex absoluto et fatali quodam Dei decreto, sed propter Regum atque subditorum peccata Regnum de gente in gentem transfertur; sicut dicitur Syrac. 10. 8. Regnum a gente in gentem transfertur propter iniustitias, iniurias, contumelias et xrh/mata do/lia. h. e. opes dolosas, h. e. dolo partas. Ita Rex Saul ob hypocrisin et inobedientiam a Deo abicitur, ut non sit Rex super Israel. 1 Sam. 15.

Et ob Salomonis idololatriam regnum 10 tribuum ab ipsius familia aufertur, et Ieroboamo filio Nebath Euphrataeo traditur. 1 Reg. 11. et 12. Et saepe Deus punit impium per alium impium; uti patet ex Iesai. 21. 2. Praevaricator veniet contra praevaricatorem, et vastator contra vastatorem. Ubi per Vastatorem et Praevaricatorem agentem intelliguntur Medi et Persae. Per praevaricatorem et vastatorem patientem intelligtur Rex Babylonius Belsazar cum Chaldaeis suis. Uterque autem Rex et Persicus et Babylonius vocatur Praevaricator et vastator, quod in amplificandis imperii sui finibus cupiditatibus suis obsequeretur, et regna aliena vastaret atque occuparet. Diserte autem in eodem loco Deus Medos et Persas nominat, eosque per Apostrophen alloquitur, et ad obsidendam oppugnandamque Babylonem evocat atque hortatur. Ascende (inquit) Elam (h. e. Persae) atque Mede.

PARAENESIS.

Quare Reges atque Principes sint moniti, ut in statu eminentiae suae caute atque provide ambulent, quo Christo Regi Regum et Iucici vivorum atque mortuorum olim rationem reddere queant: seque ipsos examinent at que diiudicent, ne a Domino poenis atque calamitatibus probari necessum habeant. 1 Cor. 11. 31. Ratio enim reddenda est de omni verbo otioso, Matth. 12. 36. et omnes sistentur ad tribunal Christi. Rom. c. 14. Quod qui facere detrectant, magno in periculo sunt constituti. Metuendum namque est, ne ipsis, nil tale cogitabibus, et pacem securam somniantibus. Manus Dei omnipotentis prodeat, inque pariete haec verba fatalia scribat: Mene Mene, Tekel, Uphar sin, h. e. Dies vitae tuae regnique tui sunt numerati, tu levior virtute es inventus: ideoque auctoritas tua vilescit, atque Regnum tuum ad alium te digniorem transferetur. Quare ô Magnates terrae, intelligite et erudimini. Cogitate, quod Dominum habeatis in caelis, Eph. 6. quodque sub Regno graviore regnum vestrum sit: uti venuste Seneca ait. Servite Domino in timore, et exsultate ei cum tremore. Osculamini filium, ne irascatur, et pereatis in via. Psalm. 2. v. 10, 11, 12.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a, REGIS INTERFECTIO.

XVII.

Exitum tum Belsazaris Regis, tum regni eius, Daniel Propheta hisce verbis describit c. 5. v. 30, 31. Eadem nocte interfectus est Belsazar Rex Chaldaeus, et Darius Medus successit in regnum annos natus sexaginta duos. Haec est Epit asis historiae Belsazaris, quae in cap. 5. Danielis describitur, continens illius Regis, et totius Regni Babylonici exitum et exitium. Duo autem in illis sunt notanda. I. Belsazaris Regis trucidatio. II. Regni eius in Darium Medum translatio.

I. De Belsazaris Regis trucidatione.

XVIII.

De Belsazaris Regis trucidatione quatuor Quaestiones sunt notandae. I. AN. 2. QUANDO. 3. UBI, et 4. AQUIBUS occisus sit.

QUAESTIO I. An Belsazar intersectus sit?

Alexander Polyhistor, Metasthenes, Alphaeus, aliique profani scriptores, (quos Iosephus lib. 10.


page 104, image: s0176

Antiquit. et lib. 1. contra Appionem, uti etiam Eusebius lib. 9. de praeparat. Evangelica c. ult. allegant) tradiderunt, Regem Belsazarem (quem illi Nabonidem vocant) non fuisse intersectum, sed a Cyro Rege Persarum, a quo obsessus fuerat, cuique tandem se dediderat, in gratiam receptum, et non modo vitam, sed etiam commodam in Carmaniae provincia habitationem obtinuisse, ibique naturali morte defunctum esse. Verum praedicti isti Scriptores graviter errant. Nam I. Daniel Propheta (per quem Spiritus Iehovae loquutus est, et sermo per linguam eius) diserte scribit, quod Belsazar occupatâ Babylone a Medis et Persis INTERFECTUS sit. c. 5. v. 30. II. Cum Daniele congruit quoque vaticinium Prophetae Esaiae, qui c. 14. v. 18, 19, 20. praedixit; Regem hunc vulneratum et occisum, honore quoque sepulturae in patrio monumento privatum iri. Verba Esaiaehaec sunt: Omnes Reges gentium, quotquot sunt, dormiunt cum honore, quisquein domo sua. (h. e. honorifice sepulti iacent in sepulchris, quae vel ipsi sibi struxerunt, vel in quibus maiores eorum sepulti sunt.) Tu vero proiectus es e sepulchro tuo, velut surculus abominabilis, quasi vestimentum occisorum, qui transfixi sunt gladio, et qui descenderunt ad lapides soveae quasi cadaver putridum: tu non adunaberis cum eis in sepultura. (h. e. non honorfice sicut Reges, tum gentium longe inferiores, tum etiam Babyloniorum, sepelieris; sed in terra inhumatus relinqueris, et proicieris cum ceteris in expugnatione Babylonis interfectis, velut surculus inutilis, et vestimentum [sanguineum, et putridum cadaver proicisolet; et acervo lapidum obruêris.) Quae omnia in Belsazarem quadrant. Hic namque captâ a Medis et Persis urbe, inter pocula trucidatus fuit, et cadaver eius inter cetera caesorum cadavera proiectum et conculcatum. III. Idem Xenoph. l. 7. Cyropaed. confirmat, qui scribit, Regem Babylonis captâ urbe in palatio, districto acinace strenue dimicantem, a militibus Cyri interemptum esse.

XX. QUAESTIO II. Quando Belsazar interfectus sit?

Daniel Propheta respondet, quod EADEM NOCTE, nempe, quâ Belsazar magnificum convivium Principibus suis instruxit, cumque illis comessatus est, in eadem quoque Babylon capta, ipseque interfectus sit. Similiter Iesaias Propheta cap. 47. v. 9. cucentis annis ante. noctis huius cladem praedixit, hisce verbis: Venient tibi duo haec subito in die una; sterilitas et viduitas. q. d. Rex tuus obtruncabitur, ô virgo Babylon. (ita eam v. 1. nominat.) duo mala tibi eodem die, h. e. eodem tempore subito et praeter exspectationem contingent, nempe et Rege et Regno per Medos et Persas privaberis. Idem confirmatur ex Iesaiae 21. ubi Propheta describit tria.

1. BABYLONIS OBSESSIONEM, v. 3. Ascende Elam. (h. e. Elamita, Persa.) obside Mede. Haec sunt verba Dei praecipientis Persis et Medis obsidionem Babylonis. Ratio obsessionis additur. Quia (inquit Deus) omnem gemitum eius (Babylonis) cessare feci. Hîc gemitus Babylonis non intelligendus est affective, h. e. de gemitu quo Babylonii sunt usi, sed effective, h. e. de gemitu populorum finitimorum, quos illi debellatos graviter afflixerant, iisque materiam gemitûsatque doloris praebuerant.

2. REGIS CONTURBATIONEM, v. 3, 4. in quibus per Prosopopoeiam Regem Belsazarem trepidantem et hisce verbis querulantem introducit: Propterea repleti sunt lumbi mei dolore; angustia possedit me, sicut angustia parturientis: incurvatus sum cum audirem, conturbatus sum cum viderem. Erravit cor meum, terror tremere mefecit: NOCTEM DESIDERII MEI posuit mihi in hororem. Hîc Propheta per noctem desiderii notat noctem desiderabilem vel suavem; quando videlicet Rex Babylonis cum mille Proceribus suis, uxoribus atque concubinis conviviumsplendidum celebrabat, in illa ipsa nocte urbs capta et Belsazar interfectus est. Et sic nox desiderii ipsi revera in terrorem posita est; uti ex Daniel 5. patet.

3. SARCASTICAM DEI ILLUSIONEM. v. 5. Instrue mensam, speculare speculator, comedite, bibite, surgite, ô Principes, et arripite clypeos. Haec sunt verba Dei alludentis ad sollenne et magnificum Regis Belsazaris convivium. Babylone tempore obsidionis institutum, (de quo Dan. 5.) et alloquentis Babylonios, iisque securitatem tempore obsidionis periculosissimo obicientis. q. d. Non iam est tempus convivandi, et poculis magna cum securitate indulgendi: male vobis cedet ista compotatio atque securitas. Vel possunt haec verba ita exponi, quasi sint verba Regis genio indulgentis, ut intelligatur Rex Babylonius iussisse convivium magnificum instrui, [Hoc enim significat verbum Ebraeum
[Gap desc: Greek word]
] et interim vigiles diligenter excubias agere, ne qua ab hoste irruptio fiat, deinde convivas suos ad hilaritatem excitasse, cumque omnes genio indulgerent, accurrisse vigiles, et nuntiato hostis adventu, omnes ut arma caperent, iussisse, clamantem: Surgite, o Principes, arripite clypeos. Idem


page 105, image: s0177

patet ex Ierem. 25. 26. ubi dicitur, Rex Schesach bibet post illos. (scil. Reges Gentium; in eodem cap. a Propheta antea a v. 15. usque ad v. 27. enumeratos.) Quibus verbis Propheta allusit ad convivium a Belsazare institutum in honorem Deae Schacae. Quâ de causâ Belsazarem vocat Regem Schesach, et diem casûs Belsazaris digito velut commonstravit.

Idem profani quoque scriptores testantur. Nam Xenophon. lib. 7. Cyrophaed. scribit: Cyrum, cum audisset eiusmodi festum esse Babylone, in quo Babylonii omnes universam noctem biberent, et lascivis carminibus saltationibusque indulgerent, per flumen Euphratem omnes copias suas intra moenia adduxisse. Idemque annotavit Herodotus lib. 1.

XXI.

Unde patet, Iohannem Zonaram historicum Christianum lib. 1. Annal. meritae reprehensionis virgulâ castigandum, qui hanc sententiam, utrum Belsazar Rex Babylonis, statim eâ nocte, quâ scriptura prodigiosa in pariete regio exarata est, interfectus fuerit, in dubium vocat. Nobis namque Christianis religio esse debet deveritate historiae Danielis Prophetae vel minimum dubitare.

USUS.

XXII.

Ex hoc exemplo Belsazaris discimus. Quot quantorumque malorum causa sit EBRIEGAS. Nam ipse ebrius et se ipsum et regnum suum perdidit. Dum enim ille cum Magnatibus suis mille, comessationi poculisque indulgeret et contra illos strenue potaret, potandoque cum illis certaret,Cyrus Rex Persarum urbem, cui confidebat, munitissimam Babylonem, Regem, Reginamque, omnesque Principes temulentos interfecit. Hîc Belsazar eiusque Principes, typus sunt omnium Epicureorum, qui comessarioni indulgentes, a Cyro caelesti, h. e. Christo Iudice vivorum et mortuorum, de improviso opprimentur, et in lacum ardentem conicientur. Unde ipse Iehova huiusmodi poculorum certamen sub aeternae damnationis comminatione detestatur, quando Esai. 5. 22. inquit: Vae vobis, qui estis heroes ad exhauriendum vinum, et viri fortes ad miscendam ebrietatem. Et Christus Servator Luc. 21. 34, 35. omnes Christianos graviter a comessatione et crapula dehortatur, hisce verbis. Cavete vobis, ne corda vestra graventur crapulâ, et ebrietate, et curis huius vitae, subitusque vobis ingruat dies ille. (nempe extremi iudicii.) Tamquam laqueus enim superveniet in omnes, qui sedent super faciem totius terrae. Exempla in ebrietate exstinctorum illustria reperiuntur. I. Philistaeorum Principes in magno numero congregati idolo suo Dagon sacrificia magna offerebant, et convivia agitabant. Sed cum putarent se frontem exporrecturos: Ecce ruinâ domûs oppressi sunt. Iudic. 16. v. 23, 25, 30. II. Amnon in ipso convivio iussu fratris sui Absolonis transfixus periit. 2 Sam. 13. 28. III. Ella Rex Israel a Simrio Magistro Equitum inter vina opprimitur. 1 Reg. 16. 6. IV. Benhadad Rex Syriae, qui maximum habens exercitum et 32 Regulos secum, bibens tamen et temulentus cum toto exercitu a paucissimis victus et profligatus est. 1 Regum 20. V. Simon Maccabaeus cum filiis et quibusdam pueris, in convivio cum largius bibisset, a Ptolemaeo Duce oppressus est. 1 Macc. 16. 16, 17.

REGULA POLITICA.

Vix ulla Res publ. diu stetit, quae ebriosorum consilio gesta est; vix ulla concidit, quam ebriosi non everterint. Vix ulla floruit, quae a siccis et sobriis hominibus non administraretur. Hinc Alexander M. (uti Plutarchus ait) devicti Darii tentorium ingressus, visisque voluptatum apparatibus magnificentissimis, exclamavit, dicens: Quid? Num hoc est regnare?

XXIII. QUAESTIO III. Ubi interfectus sit?

Resp. In urbe Babylone, quae unâ nocte a Dario et Cyro capta est. Belsazar quidem in urbe sua Babylone confidebat, eamque inexpugnabilem fore iudicabat: At terminus regni eius fatalis evolutus iam erat, ideoque frustra salvum se tutumque in ea foresperavit. Nam causa excidii Babylonis fuit tum divina, tum humana.

XXIV.

CAUSA DIVINA fuit divinum consilium et auxilium, quo suffultus Cyrus urbem Babylonem, quae omnium urbium, quas sol unquam adspexit, munitissima et potentissima fuit, (sicuti Pausanias ait) facile unicâ nocte expugnare atque capere potuit. Nam Esai. 44. 27. Deus ipse inquit: Ego dico profundo, (h. e. Euphrati) exsiccator! flumina tua, ô Babylon, arefaciam. Haec verba Interpp. de exsiccatis aquis Euphratis, Babylonem inter labentis, exponunt, quo tempore a Cyro urbs capta fuit, quem historiae referunt, admirabili artificio, aquas Euphratis ex alveo suo, per fossas suas deductas alio derivasse, ut fluvius vado transiri posset, atque


page 106, image: s0178

hoc pacto militi suo per illum viam ac transitum aperuisse ad capiendam urbem. Deinde v. 28. addit Propheta verba Iehovae: Qui diceo Cyro, pastor meus es tu, et omnem voluntatem meam facies. In hisce verbis Cyrus Rex Persarum a Deo expresse est per Prophetam denominatus atque designatus Regni Babylonici eversor, et quidem 200 annis, anntequam in hunc mundum natus est, illeque instar pastoris populum Israeliticum ceu gregem e faucibus luporum h. e. Babyloniorum erepturus erat, atque in patriam reducturus. Et Esai. 45. 1, 2. Haec dicit Dominus Cyro Christo (uncto) meo, cuius apprehendam dexteram et aperiam coram eo ianuas, et portae non claudentur. Ego ante eum ibo. et vias obliquas rectas faciam, portas aereas conteram, et vectes ferreos confringam. Quia ergo Cryus divinitus fint excitatus ad evertendum Babylonicum Tyrannum, eiusque imperium; quis mirabitur eum unâ nocte Babylonem, quae invicta putabatur, expugnare et capere potuisse? Nam feliciter ille pugnat, qui Deo adiuvante pugnat. Deus namque quoties Heroicos viros excitat, ad puniendos tyrannos, et mutanda imperia, eos excellenti sapientiâ et prudentiâ ornat, atque singulari virtute, robore et felicitate rerum gerendarum armat, ut nihil impetum eorum impedire aut remorari possit. Unde Rex David Psalm. 127. 5. eos comparat SAGITTIS validâ manu contortis, quae omnia prosternunt, quae petunt. Exemplum habemus in Cyro, in Rege Davide, quibus nemo hostium nocere poterat: in Iehu, qui domum Achabi feliciter exscindebat: in Alexandro Magno, qui Darium, in C. Iulio Caesare, qui Pompeium; in Augusto, qui Antonium gloriose vincebat: in Constantino Magno, quem Deus
[Gap desc: Greek word]
, h. e. Doctorem vel Magistrum constituit (ut David Psalm. 9. 21. loquitur) immanium tyrannorum, nempe Maxentii, Licinii, Maximiani, Diocletiani, etc. quos ille omnes evertit et e medio sustulit.

XXV.

CAUSA HUMANA fuit CYRUS, qui (uti Xenophon lib. 7. et Herodotus lib. 1. scribunt) cum animadvertisset, aut nullo modo, aut non nisi longissimo tempore Babylonem expugnari et capi posse, tandem conversus ad strategemata, hoc usus est consilio; (sicut etiam antea dictum est) Prope Babylonem, quo scilic. loco Euphrates urbem ingreditur, multas fecit latas et altas fossas, ignorantibus Babyloniis eius consilium et propositum: Quo facto, laxavit obsidionem, atque discessum simulavit, ut hoc credentes Babylonios, ob idque in defensionem urbis remissos ac negligentes, postea facilius opprimeret. Eo autem die, quo Babylonii omnis periculi securissimi, ludis et conviviis intentissmi erant, Cyrus in fossas illas derivavit Euphratem, in tantum exinanito eius alveo, ut a militibus commode transmeari posset. Itaque urbem ingressis, facillimum fuit, et civitatem capere, et Babylonios vino somnoque sepultos et incautos, inopinatoque hostium ing ressu consternatos superare.

REGULA POLITICA.

In arcibus, propugnaculis atque munitionibus non est confidendum. Nulla enim arx aut urbs unquam tam firma fuit, quam non hostes continuâ oppugnatione ceperint atque expugnaverint. Unde recte Cicero ait: Nihil esse manibus humanis elaboratum, quod non aliquando hominum iniuriâ, vel ipsa rerum omnium confectrice vetustate, ad interitum redigatur. Lactantius sic ait: Nihil est humanis viribus laboratum, quod non humanis aeque viribus destrui possit; quia mortalia sunt opera mortalium. Praesertim autem, quando Deus consilium et auxilium subtrahit, vana et frustraneasunt omnia propugnacula; sicut Deus per Abdiam Prophetam superbos Edomitas in arcibus suis confidentes increpat, quando v. 3. inquit: Superbia cordis tui extulit te habitantem in scissuris petrarum, exaltantem solium tuum; qui dicis in corde tuo: Quis detrahet me in terram? At statim respondet Deus v. 4. Si exaltatus fueris ut aquila, et si inter sideratposueris nidum tuum, inde detraham te; dicit Dominus. Ita Rex Belsazar, eiusque Babylonii, in urbe sua munitissima confidebant. Nam muri Babylonis a Semiramide exstructi, iuxta Diodor. Siculum, incredibilis erant altitudinis, nempe 365 pedum, frequentibus turribus atque validis, latitudinis ad stuporem tantae, ut sex simul curribus una euntibus apti fuerint, et (Herodoto auctore) centum portis simul cum cardinibus aeneis pervii. Praeterea Nabuchdonosor M. (uti Iosephus ex Beroso scribit) post mortem patris sui, sex aliis muris Babylonem circumdedit. Euphrates in utraque ripa interceptus muro 360 stadiorum, pari moenium urbis altitudine et latitudine, medius urbem secuit. Praeterea urbis propugnatores erant tum plurimi, tum fortissimi, omnique armorum genereinstructissimi. Denique abundantiam commeatuum rerumque omnium habebant, quae ad tolerandam in multos annos obsidionem sufficiebant. Nam (ut tradunt Herodotus et Xenophon) praesentientes Babylonii futurm urbis obsidionem, commeatu in XX annos eam praemunierant. Verum vanum et frustraneum erat hoc praesidium. Nam Cyrus urbem hanc munitissimam unâ nocte


page 107, image: s0179

expugnavit atque cepit. Hac de causa Deus urbis Babylonis panoleqri/an per Prophetam Ieremiam cap. 51. v. 53. et 58. longe ante praedixit: Si ascenderit Babylon in caelum, et firmaverit in excelso robur suum, a mevenient vastatores eius; ait Dominus. Item: Haec dicit Dominus exercituum: Murus Babylonis ille latissimus suffossione suffodietur, et portae eius excelsae igni comburentur, et labores populorum ad nihilum, et gentium in ignem eruent et disperibunt. Similiter per Esaiam Prophetam c. 13. v. 19, 20, 21. inquit Deus: Et erit Babylon decus Regnorum, gloria Maiestatis Chaldaeorum: sicut subvertit Dominus Sodomam et Comorrham, etc. Idem confirmant Exempla urbium munitissimarum, et tamen ab hostibus expugnatarum, ut: Urbis Iericho, Ierosolymae, Ecbatanae, Romae, et aliarum. Quare in solo Domino est confidendum. Nam turris fortissima (inquit Salomon Prov. 10.) est nomen Domini: ad ipsum currit iustus, et exaltabitur. Confer Psalm. 18. 2. Psalm. 46. 1, 2. et seqq. Iesaiae 26. 4. Nahum. 1. v. 7. Si in hoc praesidio confidemus, numquam movebimur.

Nam si Christus adest, nobis vel ARANEA muro est;
Ast ubi Christus abest, vel MURUS ARANEA fiet.

uti pulchre Paulinus poeta Christianus ait.

Contra autem, qui omnem spem salutis in arcibus et urbibus vallo ac fossa munitis collocant, audiant venustissimum illud venustissimi poetae Sabini epigramma:

Quando ruinosis stabant circumdata muris
Oppida, necpraeceps fossa, nec agger erat:
Inclita tum belli Germania laude vigebas,
Hoste tibi nullos incutiente metus.
At sossis postquam nunc es munita profundis,
Aggeribusque urbes vallat arena tuas:
Nunc virtute cares, nunc supplex porrigis ultro
Omnibus imbelles hostibus ipsa manus.
Grandia nimirum timidos quod cornua cervos:
Hoc tua te fossis moenia cuncta iuvant.

XXVI. QUAESTIO. IV. A QUIBUS Belsazar interfectus sit?

De hac quaestione duplex occurrit Historicorum sententia. Primo. Quidam statuunt, quod oppressus sit AB AMICIS, ab illisque crudeliter interfectus. Et qui eum oppresserant, conveniunt, et communi sententia regnum tradunt Nabonedo Medo; ut Berosus, Metasthenes et Ptolemaeus habent.

Deinde alii tradunt, quod trucidatus sit AB INIMICIS, nempe a Gobrya et Gadata; uti scribit Xenophon. lib. 7. de paedia Cyri, ubi inter alia dicitur: Gadatam et Gobryam Deos adorasse, quod de Rege nefario vindictam sumpsissent. Nam Belsazar alterum, nempe Gadatam castraverat per ignominiam, Xenophon lib. 5. de paedia Cyrip. 85. Alterius vero Gobryae filium occiderat in venatione. Xenophon lib. 4. de paedia Cyri p. 77. Cum ergo alter arderet cupiditate vindictae ob necem filii, alter vero ob ignominiam sibi illatam; conspiraverunt ambo, atque ad Cyrum defecerunt, et modum viamque occupandi Babylonem ostenderunt. Ita fuerunt Gobryas et Gadatas administri Dei in trucidando Belsazare; licet ipsi vindictae tantum privatae studio ducti ofuerint. Nam saepe sit, ut causa prima et secundae in agendo, quoad finem sive intentionem, inter se dissentiant; uti in historia Sennacheribi Monarchae XLII ostendimus.

Regnavit autem Belsazar annis 3 iuxta Gesn. in praefat. Disp. sup. Dan. pag. 4.

Regnavit autem Belsazar annis 5 iuxta Berosum, referente Metasthene Persa, in lib. de iudiciis temporum. Reineccium Syntagm. Herocio p. 65.

Regnavit autem Belsazar annis 14 iusta Richterum, Axiom. OEconom. 16.

Regnavit autem Belsazar annis 17 iuxta Iosephum lib. 10. Antiq. Iudaic. cap. 13.

Regnavit autem Belsazar annis 11 iuxta Alios.

NOTA. Quidam dicunt, quod Belsazar 17 annis regnarit, iuxta Iosephum; sed 5 duntaxat annis, iuxta Berosum et Merasthenem: nempe quiete. Quia Regassar et Labassardoch, quos ante Belsazarom Berosus et Metasthenes recensent, per vim et illegitime regnum usurparant, pertinente illo ad Belsazarem; uti antea in historia Evilmerodachi diximus.

AXIOMA I. POLITICUM. Tyrannorum exitus tr agicus esse solet.

Verum namque est quod Iuvenalis canit:

Ad generum Cereris, sine caede et sanguine pauci
Descendunt Reges et sicca morte Tyranni.

Sapient. 6. 7. Potentes potentes tormenta patientur. Psalm. 37. 2. Malefici funditus delebuntur. v. 14, 15. Gladium evaginaverunt impii, intenderunt arcum suum, ut prosternant pauperem et inopem, et truciden rectos corde. Gladius eorum intrabit in corda ipsorum, et arcus eorum confiringetur. Exempla habemus illustria in omnibus Tyrannis. Saul saepe in furore suo gladium evaginaverat adversus Davidem innocentem; sed tandem in


page 108, image: s0180

cor ipsius atque viscera intravit, quando proprio gladio se ipsum confodit. 1 Sam. 31. 4. Ita etiam Sennacherib Rex Assyriorum, Ezechiae pientissimo Regi Iuda, et toti populo Israel horrenda quaeque minabatur, gladium sivum adversus eos evaginabat, et arcum intendebat, ut inopes ad resistendum prosterneret, et trucidaret rectos corde; sed gladius intrabat in cor eius, cum a propriis filiis suis Adramelech et Sarassar in templo Nisroth interfectus est. 2 Reg. 19. 36, 37. Iesai. 37. 36. Psalm 37. 38. Iniusti disperibunt SIMUL, tandem impii peribunt. Verissimum hoc esse, exempla Absolonis, Achabi, Herodis Ascalonitae, Antipae, Agrippae, Holofernis, Antiochi, Belsazaris, Neronis, Diocletiani, Aureliani, Valeriani, Iuliani, Phocae, aliorumque innumerabilium tyrannorum, evidenter docent. Ubi notandum, quod moneant Politici, tres tantum tyrannos nominari in veterum Historiis, quorum mors placida fuit; nempe, Dionysium Maiorem, Syllam, et Tiberium Imperatorem, sub quo Christus crucifixus est. At haec exempla neminem turbent. Nam licet non tragica morte sint exstincti in hoc mundo; tamen in altero saeculo dignam impietatis mercedem reportabunt. Tandem enim (ut David ait) impii peribunt. Quare non respiciendum est ad exigui temporis pompam et splendorem, quo hominum illi oculos perstringunt: (qui tamen est pollh\ fantasi/a, iuxta Spiritus S. iudicium, Act. 25. 23.) sed ad extremum sinem, qui erit in altero saeculo, animi nostri oculos convertere debemus. Pulchre Herodotus in Clione inquit: *e)k *qeou= ne/mesis2 mega/lh.

AXIOMA II. POLITICUM. Magnates sollicite caveant, ne ministros suos ingenuos, virosque cordatos, contumelia afficiant.

Nemo enim (inquit Partitius lib. 6. de Republ. tit. 6. p. 296.) aequo animo ferro potest, se contemptui ludibrioque haberi. Nam nullus dolor est maior, quam is, qui contumeliae mucrone vulnerat pectus animumque hominis ingenum. Plutarchus: Homines offenduntur contumeliis magis, quam ulla alia re; quia convicia videntur poficisci ex odio et malitia nimia. Contra violentas iniurias vi et armis conceditur defensio etiam hostibus. Carolus Borbonius (sicuti Ferronus lib. 7. de rebus gest. Gall. refert) plerumque in ore habuit Aquitani cuiusdamscitum responsum, qui rogatus a Carolo VII. Rege Galliae, Quo tandem praemio impelli kposset, ut sidem sibi tot magnis rebus perspectam falleret: non tuo, inquit, regno, non orbis imperio adduci possim, non omnium thesauris: Contumelia tamen et stomachosa iniuria possim. Exemlum illustre habemus in Belsazare. Hic interfectores suos Gadatam et Gobryam contumelia atque iniuria affecerat: Illum namque per ignominiam castraverat; huius vero filium occiderat. Ideoque illi de Tyranno isto immani e medio tollendo conspirabant, neque quiescebant, doec propositum suum in actum deduxissent: uti ex dictis patet. Simile exemplum habemnus in Caligula, Imperatore Romano. Cassius Chaerea vir fortissimus, contumeliose tractatus a Caligula, quaesivit occasionem eum interficiendi; id quod etiam praestitit, Caligula e theatro exeunte. Hic enim Cassium, quoties accedebat, licet fortissimum virum, mulierem vocabat, et signum dabat Cupidinis, seu Veneris aut aliud eiusmodi. Quibus contumeliis irritatus Cassius, non quievit prius, quam Caligulam interficeret. Dion. in Calig. Historia August. tom. 1. p. 6. 12.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

XXVII.

I. BELSAZARIS PROIECTIO. Belsazar ab hostibus suis trucidatus, instar surculi abominabillis, vestimenti sanguinolenti atque cadaveris putridi, abiectus atque sepulturae honore privatus fuit. Iesai. 14. 18, 19, 20. vide supra §. 19. Ubi notandum, quod privatio sepulturae, si cadat in impios, poenae loco habenda sit; uti exemplum Ioiakimi, Ierem. 22. 19. ostendit. Quia Rex quidem vinctus fuit catenis chalybeis, ut in Babylonem abduceretur, sicut 2 Paral. 36. 6. scribitur sed non fuit eousque deductus. Nam Nabuchdonosor mutato consillio eum vel Ierosolymis, vel in itinere interfecit, et inhumatum proici iussit; uti Ioseph. lib. 10. Antiqu. cap. 8. commemorat, nullo mortem eius desflente et luctu prosequente, atque ita sepultura asini sepultus est, h. e. insepulta sepultura; ut Cicero in prima Philipp. appellat. Non enim humi defossus aut tumulatus est, sed tristi spectaculo cadaver eius tractum, et sine sepulturae honore proiectum extra terminos Iudaeae, ut fieret esca avium et bestiarum.

USUS.

Hodie hoc Adagium [
[Gap desc: Greek word]
tafh\n o)/nou qa/ptesqai, h. e. sepultura asini sepeliri.] frequenter usurpari solet contra atheos atque praefractos Evangelii et Cenae Dominicae contemptores; quibus comminamur, nisi respiscant, fore ut ipsi quoque post obitum, non cum hominibus, sed cum asinis sepeliantur.


page 109, image: s0181

XXVIII.

II. DARII SUCCESSIO. Daniel. 5. vers. 31. legimus, quod Darius Medus Belsazari occiso in Regno successerit, natus annos sexaginta duos. Quibus verbis significat Daniel Propheta, quod Darius Astyagis filius, alio nomine Cyaxares dictus, Belsazari ultimo Babyloniorum Regi interfecto successerit. Licet enim in expugnanda Babylone, praecipua fuerit Cyri Persarum Regis virtus atuq industria: tamen Dario consanguineo et seniori (erat namque avunculus atque socer eius) Cyrus regiam dignitatem concessit, donec Dario mortuo plenam dignitatem consequeretur.

Elegans Epigramma.

Splenida dum celebrat positis convivia mensis
Belsazar, Imperii regia sceptra tenens:
Dum mentem exhilarat magnae Babylonis in aula,
Evacuans largo pocula plena mero:
Invitatque suas Baccho uxoresque, lupasque,
Foede conspurcans vasa sacrata Dei:
En Cyrus, vasti siccato fluminis alveo,
Sese infert intra moenia victor ovans.
Belsazar ipse luit dignas pro crimine poenas,
Et manus Euantum Mart perempt acadit.
Sic nox Chaldaico regno tulit unica finem,
Aurati capitis quod prius instar erat:
Ipseque (fata Deo sic disponente) Darius
Cum Cyro ad Persas transtulit imperium.

MEDORUMREGES Post divisam Monarchiam Assyriorum primam in III Dynastias.

CATALOGUS REGUM MEDORUM.

REges Medorum post divisam Monarchiam I novem fuerunt, quorum series haec est:

I. Arbaces, vel Arbactus.
II. Mandanes, vel Mandauces.
III. Sosarmenes, vel Sosarmus.
IV. Articas, vel Artecarmis.
V. Arbianes, qui et Cardiceas.
VI. Deioces, qui et Artaeus.
VII. Artynes, qui et Phraortes.
VIII. Cyaxares, qui et Astybares.
IX. Astyages, qui et Apandas.

REX MEDORUM I. ARBACES, vel ARBACTUS.

I.

ARBACES initio Medorum Praefectus fuit sub Sardanapalo. Quo pacto ille cum Phul-Belocho Sardanapalum regem Assyriorum effeminatissimum et luxuriosissimum devicerit, graphice describit Diodor. Sicul. lib. rer. antiq. Quae historia, quia est valde memorabilis, ex diodoro eam hic subiungere placet. Verba eius haec sunt: SYRDANAPALUS a Nino XXX Rex, (nobis est XXXVI) ultimus vero Assyriorum, excessit omnes superiores luxuria atque ignavia. Nam, praeterquam quod a nullis exterius conspiciebatur, vitam muliebrem duxit: cum pellicibus veste tum purpureâ indurus, tum molli lanâ contextâ, stolâ insuper muliebri, faciem, totumque corpus in modum meretricis fuco componens, ultra luxum muliebrem lasciviebat: vocem femineam loquendo imitatus. Non solum cibum potumque, qui voluptatem praeberent, appetebat; sed luxuriae quoque deditus, nunc viri, nunc mulieris vice abutebatur, omni posthabita sexus ac pudoris cura. Adeo vero deliciae, turpis voluptas, incontinentiaque in eo viguere, ut successoribus, post obitum suum, in sepulchro inscribi barbarica lingua mandarit; quo postmodum Graecus interpretatus est: Haec habeo, quae comedi: et quae cum amore et voluptate percepi. Illa plurima et praecipua relicta sunt. Vita in hunc modum turpiter exacta, Imperium Assyriorum, quod diutius perseverarat, evertit. Arbaces quidam genere Medus, virtute et animi magnitudine praeclarus, Dux erat copiarum, quae singulis annis in Ninum a Medis destinabantur. Contracta hic amicitia cum Babyloniorum Duce, nomine Belese, instigatus est ab eo, ut principatum Assyriorum deleret. Erat enim insignis inter Sacerdotes, quos Babylonii Chaldaeos vocant, peritus Astrologiae divinationisque, qu multis praedixerat, quae erant procul dubio futura. Hic Arbaci cum amicus esset, eum imperio omnuium potiturum praedixit, quibus Sardanapalus regnaret. Laudato viro, Satrapam se illum Babyloniorum, si vera praediceret, facturum promisit. Ipse tamquam Dei vocibus in spem clatus, eum prae reliquis Ducibus, tum benigne alloquendo, tum beneficiis ad suam benevolentiam attraxit. Cupiens autem Regem atuqe eius vitam inspicere, data uni ex eunuchis aurea phiala ad Sardanapalum introductus est.


page 110, image: s0182

Conspecta Regis mollicie et muliebri apparatu, illum ut nullius rei hominem despexit: magisque in spem incubuit a Chaldaeo datam, inita cum Belese societate, ut ipse Medos ad imperium, Persas ad defectionem sollicitaret, ille vero Babylonios barbarorumque Ducem sibi amicum ad communionem consiliorum impelleret. Cum tempus missionis exercitus advenisset, de more in patriam dimissi sunt ceteri. Arbaces ad Medos reversus illis persuavit, ut pro imperio; Persis, ut pro libertate sumerent arma. Similiter et Beleses Babylonios impulit ad libertatem, et ad Arabes legatis missis, praefectum eorum sibi familiarem ad societatem consilliorum hortatus est. Acto anno ad Ninum convenere omnes, succedere se de more ceteris simulantes, re autem vera, ut imperium sardanapalo auferrent. Erant quatuor gentes, quae in unum convenerant, numero milia hominum quadraginta, muniti castris, ac de rebus communibus consultantes. Cognita defectione, Sardanapalus aliarum nationum exercitum adversus desciscentes ducens, commisso certamine hostes superat, profligaati ad montes confugiunt stadiis a Nino distantes 70; quibus, cum denuo ad campos fortunam experturi descendissent, Sardanapalus cum omnibus copiis occurrit. Instructa acie, per praeconem ei, qui Arbacem aut Babylonium Belesem occidisset, talenta auri ducenta; qui vivos tradidisset, duplex praemium ac Mediae praefecturam pollicitus est. Verum nullum ea praemia moverunt. Commisso certamine, multi ex hostibus occubuere, reliquos Sardanapalus usque ad castra in montibus sita persequitur. Qui cum Arbace erant, adversis proeliis paventes, initio quid victis agendum esset, consultant: maior pars in patriam cuique redeundum, ibi praeoccupanda munia loca, alios in societatem bellli vocandos, necessaria ad bellum paranda esse censebat. Beleses Babylonius, asserens Deos multis cum laboribus periculisque victoriam polliceri, persuait, ut in bello perseverarent. Commissa igitur rursus pagna, Rex superior fuit: castris hostium potitus, usque ad Babylonios insecutus est. In eo certamine Arbaces viriliter pugnasns, multisque prostratis Assyriis, vulnus accepit. Tot adversis proeliis eorum, qui desciverant icti Duces, cum domum abire decrevissent, Beleses sub dio pernoctans, ex astrorum observatione recedere volentibus praedixit: Paucos post dies ultro illis auxilia adventura, resque corum in melius cessuras esse. Haec astris significare Deos. Suadere igitur se, ut suaearti fidentes, parumper Deorum beneficia exspectarent. Huic exhortationi parentibus Ducibus, promissumque exspectantibus tempus, nuntiatum est, Bactrianorum exercitum ad Regem mitti, propinquumque esse, magnis itineribus proficiscentem. Visum est igitur Arbaci reliquisque, cum expeditis militibus obviam proficisci ut aut defectionem persuaderent Bactrianis, aut ad id armis cogerent. Primum Duces, tum reliqui libertatem asserentes, copiis ceterorum sese addiderunt. Haec Sardanapalus ignorans, memor superioris fortunae, ad hilaritatem profusus, epulas militibus ex sacris, vinumque abunde praebuit, aliaque epiulis accommodata. His intentis Assyriis, Arbaces, qui pertransfugas hostium in castris negligentiam, ut qui vino ciboque gravati somno quietique indulgerent, norat, noctu castra hostium expugnavit: acie instructi in compositos, parati imparatos adorti, multis interfectis, reliquos in urbem compulere. Sardanapalus, cum exercitui Ducem praefecisset Salamenum uxoris fratrem, urbis curam custodiendae sumpsit. Hostes in locis patentibus iuxta urbem duobus proeliis copias regias fundunt, interfectoque Salameno, reliquos persequentes, partim in suga caedunt, partim in flumen Tigrim praecipites agunt, paucis, qui caedi superfuerant, in urbem compulsis. Adeo ingens numerus occisorum fuit, ut fluvius, redundante hominum sanguine, colorem mutarit. Obsesso in urbe Rege, multae nationes libertatis cupidine ad Arbacem defecerunt. Rex magno in discrimine regnum versari udens, filios tres, duasque filias, cum magna auria argentique copia in Paphlagoniam ad Cottam Praesidem misit, Ducum omnium sibi acceptissimum, tum per epistolas reliquorum, qui non defecerant, auxilia accerist, ad ferendam obsidionem paratus. Erat enim responsum progenitoribus datum, numquam Ninum capi posse, nisi cum fluvius urbis hostis fieret. Quod Rex numquam futurum ratus, spem ceperat obsidionis ferendae, et simul fututa auxilia exspectabat. Hostem urbem, quam propter moenium altitudinem expugnare nequibant, obsedere. Nondum enim catapultae, neque vinearum, neque arietis, quo muri urbium deiciuntur, usus erat. Lis, qui in urbe erant, omnes ad victum res et obsidionem tolerandam necessariae, Regis cura ad id antea impensa, supererant. Cum duobus annis obsidio perseverasset, per summum otium obsessorum, tertio anno continuis imbribus excrescens supra modum fluvius, cum partem urbis inundasset, muros deiecit ad stadia viginti. Vide Nahum. 2. v. 6, 7, 8. Hic Rex existimans tempus oraculi advenisse, desperata salute, ne in hostium potestatem perveniret, pyram in regia ingentem exstruxit, superque eam omni auro argentoque, omni veste insuper regia, impositis, uxoribus quoque atque eunuchis in medio pyrae


page 111, image: s0183

reclusis, se cremandum una cum his in ignem iniecit. Hostes auditâ Regis morte, urbem per eam, quae ab oraculo praedicta erat, muri partem ingressi, Arbacem regiâ stolâ indutum Regem appellatunt, omnium ei rerum potestate permissâ, Hoc pacto Assyriorum imperium, quod ad trigesimam prolem a Nino pervenerat, annosque plus mille et quadringentos duraverat, ad Medos transiit,

II.

Hic arbaces sedem regiam e Nino (sive Ninive) in Ecbatanam transtulit, eamque urbem a se conditam, caput regni Medici fecit, et Moenibus, portis, turribus, propugnaculisque munitissimam reddidit. Et hic ex sententia quorundam est Arphaxad, Rex ille Medorum, qui Iudith. 1. v. 1, 2. Ecbatanam condidisse legitur. Chytr. Onom. p. 54. alii vero Deiocem VI. Medorum Regem Ecbatanae auctorem tradunt: uti postea in historia eius dicemus.

III.

Arbaces, postquam 28 vel 29 annos regnaverat, moritur, Diodorus, Athenaeus, Velleius Paterculus, Iustinus, Orosius, Iornandes.

II. MANDANES.

Mandanes, aliis Mandauces, Eusebio et Iornandi Medidas appellatur, patri Arbaci in Regno successit, et imperavit 40 annis. Hoc regnante, Regnum Medorum seditionibus agitatum, in multas lacinias discerptum est, quarum magnam partem Assyrii occuparunt.

III. SOSARMUS.

SOSARMUS, (sic dictus ab Eusebio et Iornande.) Metasthene SOSARMON, Ctesiae Cnidio, et Diodoro Siculo, SOZARMENES dicitur, tertius Rex Medorum, Mandani patri successit, quiannis 40 regnaverat, et famâ nominis obscurâ praeest regno; quod variis seditionibus agitabatur, annis 30. Ctesias.

IV. ARTICAS.

Articas, qui Ctesiae Cnidio, et Diodoro Siculo dicitur Artecarmis, IV Rex Medorum Sosarmo succedit, qui 30 annis regnârat, et praeest regno annis 6. Ctesias.

V. ARBIANES.

ARBIANES (Ctesiae Cnidio, Diodoro Siculo et Metastheni sie dictus.) CARDICEAS ab Eusebio, et CARDICES a Iornande vocatur, succedit Articae, qui annis 32 praefuerat, et regnat annis 13. Diodor. ex Ctesia.

VI. DEIOCES.

I. Appellatio.

Hic Deioces sextus Rex Medorum Polyaeno, Orosio, Eusebio, et Iornandi DIOCLES: Ctesiae Cnidio et Diodoro, ARTAEUS vocatur. Aliis quoque ARPHAXAD appellatur; idque ex, Herodoti lib. 1. demonstrant. Quoniam hic Ecbatanam aedificaverit.

II. Regni occupatio.

Deioces cum privatus peculiari prudentia lites inter vicinos diremisset, Rex ab ipsis eligitur; uti Herodotus lib. 1.

III. Regni administratio.

Hic Rex fuit 1. iustissimus. 2. auctoritatis observantissimus.

1. IUSTISSIMUS fuit. Quia subditos suos non armis atque minis, sed legibus atque paternis monitis ad obsequium pertraxit. Unde Plutarchus, auctor ille gravissimus maximis eum laudibus effert. Nam historiam eius ex Herodoto, pro Nobilitate repetit, ubi generis obscuritatem cum virtutibus ipsius comparans: Enimvero (inquit) Deicoces ille tuus, quid nobilitatis subtrahit? Quid enim nobilitati honorificentius, quam a divina illa aequi bonique disceptatione, aequitate iustitiâque originem sumpsisse? Et vursus: Nec negabo, nobilitatem generis initia duxisse a virtute, eâdem fulciri, eiusdem radiis illustrari, etc.

2. AUTHoRITATIS OBSERVANTISIMUS fuit. Nam post delatum sibi a Medis regnuin priusquam illud susciperet, voluit sibi aedificia Imperio digna erigi, stipatores corporis sui adiungi, quos sibi ex universis Medis, quos voluit, delegit. Atque his munitus, et Regiâ cum moenibus constructâ, primus cavit, ne cui ad Regem ingrediliceret, sed per internuntios cuncta transigerentur, adeo ut neque conspieci Regem a quoqum fas esset; adhaec nec ridere, nec spuere, propterea quod omnibus factu deformia essent, coram liceret. Quae ideo (inquit Herodotus) faciunt circa Regem, ne videlicet eum cernentes aequles, et unae cum eo educati strenui et fortes indoleant atque insidientur, quin potius quiddam a reliquis hominibus diversum ipsis inesse videatur, si coram ipsum non intueantur.

Et haec consuetudo postea ab insequentibus Regibus observata est; sicut Ammianus Marcellinus


page 112, image: s0184

tradit, et ad perias quoque dimanavit. Hinc Esther ad Mardochaeum inquit: Omnes servi Regis, et cunctae, quae sub ditione eius sunt, provinciae norunt, quod, sive vir sive mulier, non vocatus, si interius atrium Regis intraverit, iuxta statutum statim interficiatur, nisi forte Rex virgam auream ad eum extenderit (pro signo clementiae) atque ita possit vivere. Esther. 4. v. 11. Erant etiam viae non faciles ad adcundos Reges. Nam ultra ostiarium palatii (qui illis pulouro\s2 dicebatur) erant Cubicularii; (quos Plutarchus in Themistocl. vocat kateunasa\s2) item satelllites, stipatores, qui Regiae foribus astabant, consistebantque ex Cyri praecepto purpurati torquatique; uti apud Xenoph. lib. 1. et. 2. Cyropaed. exstat. Tanta erat et regia illa veneratio, ut Regiae sellae honorem deferrent, et ei insidere, quam vocaebant basiliko\n qro/non, capitale esset. Quintus Curtius lib. 8. Frontin. lib. 4. strategemat. cap. 6. Valer. Maxim. lib. 5. cap. 1. Petrus Gregor. Tholosan. lib. 8. de Republ. cap. 3. §. 4, 5.

IV.

Multi viri docti existimant, hunc Deiocem esse Regem illum ARPHAXADUM, cuius in lib. Iudith. cap. 1. v. 1. fit mentio; et in ea sententia quoque est Herodot. lib. 1. Hic urbem Ecbatanam ex lapidibus quadratis et sectis condidit, fecit muros eius in altitudinem cubitorum septuaginta, et in latitudinem cubitorum triginta; turres vero eius posuit in altitudinem cubitorum centum. Iudith. cap. 1. v. 1, 2. Regiam Babylonicam in omnibus historiis nullam legimus magnissicentiâ superâsse, nisi illam, quam Herodotus lib. 1. putat ab hoc Dioce in Media aedificatam moenibus amplis simul et validissimis, quae ECBATANA appellatur. Murus septies circumactus arcem cinxit, in qua thesauri regii erant: ita tamen, ut circuitus unus altero esset gradatim sublimior, et pari quidem murorum in se altitudine, loci tamen beneficio, qui instar collis paulatim sese erigebat, solis pinnis promineret. Hae suis distinsctae coloribus iucundissimam adspicientibus praebuêre speciem. Nam primi ambitus pinnae colore erant albicante, secundi nigro, tertii purpureo, quarti caesio, quinti sandarachino, sexti argenteo, septimi pinnae auro fulgebant.

Hic Deioces annis 53 regnavit, iuxta Herodotum et Eusebium.

VII. PHRAORTES.

PHRAORTES (qui a Diodoro ARTYNES, et a Pausania variato modice nomine APHRAORTES appellatur) VII. Rex Medorum fuit. Hic affectavit bellicae fortitudinis gloriam, cuius studium cum et in Regni Proceribus accendisset, bellum Persis intulit, eosque sibi subiecit, inde Asiam infestat. Cumque magnam Asiae partem sibi subiecisset, Assyrios etiam bello aggreditur. Tandem in bello contra Assyrios cum parte exercitûs perit, anno regni 24. Herodot. lib. 1. Vide historiam Nabuchdonosoris I. Monarchae XLV 1. §. 2.

VIII. CYAXARES.

CYAXARES I. Diodoro dictus ASTYRARUS, aliis ASTYBARES, Phraortis Regisd Persarum et Medorum filius, cui in regno successit, componit et emendat a patre renovatam seu conditam militarem disciplinam, et parentis necem ulturus bellum cum Assyriis continuat, eos magno proelio vincit, et urbem Niniven obsidet, anno Mundi 3338. Herodot. lib. 1. Hic primus Asiae populos in provincias distinxit, primusque in suum quosque ordinem disdtribuit, hastatos, sagittarios, equites, cum primo omnia promiscua essent et implicita. Cum Lydis quoque signa contulit, et halym fluvium transgressus, (quo limite utebantur Lydi) HALYATTEM Regem bello aggressus est. Etsi autem multa proelia secunda faccret: tamen frangitur morâ, ac territus denique insolito solis. deliquio, quo subito dies in noctem conversus est, quod anno M. 3351, exercitu utroque in acie stante, atque armis depugnannte, contigit, de pace agi permitti. Arbiter pacis fuit Labynitus Babylonicus, hac conditione, ut Astyages filius Cyaxaris duceret Halyattis filiam, croesi, qui post regnavit, sororem; Qui Croesus postea Cyro Persarum Regi bellum intulit, quod Astyagem assinem suum regno pepulisset. Astyages quoque infestatus a Scythis, qui persequendo Cimmerios, populabundi in Asiam penetrarant, infelicem cum iis pugnam init, et clade affectus maxima, annis multis hostes eos gravissimos expertus est, amissis interea regni provinciis omnibus. Ideo de armis spem abicit, atque ad dolos se convertit, Principes illorum amicitiae et hospitii iungendi praetextu ad convivium invitat, hisqu in ipso prandio caesis, reliquam deinde multitudinem non magno negotio debellatam, iterum Asiâ eicit. Devictis autem Scythis iam demum anno M. 3370. Assyrios aggreditur, Niniven Metropolin Regni obfidet, expugnat et solo aequat. Herodot. lib. 1. Factum hoc est 200 annis post contionem Ionae Prophetae ad Ninivit as habitam, quâ illi permoti paenitentiam egerunt, et excidium, quod illis minabatur Deus, effugerunt.

Praedixerant hanc Ninives panoleqri/an, Nahum. cap. 1. v. 1. cap. 2. v. 7. cap. 3. v. 8. et Tobias cap. 1. v. 11. cap. 7. v. 3. c. 11. v. 1. c. 14. v. 2.


page 113, image: s0185

Icsaias cap. 37. v. 37. Sophonias c. 2. v. 13. Moritur anno Regni 32, vel iuxta alios 40. eique Astyages filius, Cyria avus maternus, in Regnosuccessit.

IX. ASTYAGES.

CAPUT I. DE ORTV.

I.

ASTYAGES, )*asua/ghs2, Civitatis Ductor, ein Stat-Vogt. Diodorus e Ctesia APANDAM nominat. Cyaxaris I. filius, Rex Persarum et Medorum, paarenti, qui annos 32 vel 40. regnaverat, successit, regnatuq an 35.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

II.

1. CONIUGIUM. Arienam Halyattis Lydorum Regis filiam in uxorem duxit. OCCASIO huivus coniugii (sicut Herodotus lib. 1. pag. 15. describit) haec fuit: Apud Scythas pecuarios cum esset seditio, caterva quaedam eorum secessit in terram Medicam, quâ tempestate Medorum Tyrannus erat CYAXARES, Phraortis filius, Deiocis nepos. qui Scythas hos, tamquam supplices, initio benigne alloquebatur, ac plurimi faciebat, adeo ut pueros ei traderet imbuendos, tum lingua Scythica, tum artificio arcûs utendi. Interiecto deinde tempore, cum Scythae venatum assidue irent, et semper aliquid afferrent; nonumquam tamen contingebat, ut nihil caperent. Quos ita revertentes manibus inanibus Cyaxares (erat enim, cum ingenti tenebatur irâ, peracerbus) probris insectabatur. Id illi ut se dignum a Cyaxare pati non ferentes, consilio habito, decreverunt, ut aliquem eorum puerorum, quos docerent, trucidearent, instructumque (ut feras instruere consueverant) Cyaxari offerrent, perinde ac venationem. Idque cum obtulissent, quam celerrime se ad Halyattem Saliattis filium Sardis conferrent, quod et factum est. Nam et Cyaxares, et qui aderant convivae, ex his carnibus gustaverunt, et Scythae perpetrato hoc, Halyatti se supplices praebuerunt: Quos postea reposcente Cyaxari, quod Halyattes redere abnuerat, bellum inter Lydos Medosque quinquennale conflatum est. Quo in bello aliquoties Medi victores exstiterunt, et nocturnum quoddam p???elium gesserunt. Sexto anno fignis collatis, cum aequo Marte certarent, stante acie contigit, ut repente dies nox efficeretur. Quam immutationem huius diei futuram Thales Milesius Ionibus praedixerat, hunc annum praefiniens, quo immutatio facta est. Lydi ac Medi ubi diem noctescere viderunt, a pugnando destiterunt, eoque propenfius ad pacem inter se constituendam festinarunt, auctoribus conventionis Siennensi Cilice et Labyneto Babylonio, qui, ut iusiurandum intercederet, et reconciliatio affinitate sieret, properarunt, decernentes, ab Halyatte ARIENAM filiam ASTYAGI Cyaxaris filio nuptum dandam. Quoniam (addit hoc velut e)pifw/nhma Herodotus) CONVENTIONES STABILES SINE INGENTI NECESSITUD INE INIRINON QUEUNT. Ineunt autem hae gentes foedera ritu Graecorum: tum feriendo brachia, qua illa humeris connectuntur, tum mutuum sanguinem delingendo.

III.

2. GENERATIO LIBERORUM. Ex hac autem Ariena Lyda coniuge Astyagi nati sunt liberi CYAXARES (alias Darius Medus dictus, qui patri in regno successit) et MANDANE. Quibus Ctesias addidit filiam alteram Amytin, quae Cyro nupserit. Sed haec fabula etiam a Xenophonte refutata, merito reicitur, praesertim quoniam idem Auctor Cyrum ab Astyagis familia alienum facit. Neque audiendus est Cedrenus, qui Astyagi Estheram coniugem tribuit. Quia ipse alibi hanc historiam retractans ad Artaxerxem Longimanum refert.

IV.

3. SOMNIUM Astyagis geminum. Herodotus natrat Somnium, quod Astyages per quietem viderat, nempe, Mandanen filiam suam tantum urinae facere, ut omnem ipsius, urbem impleret, et Asiam universam inundearet. KIdem quoque Herodotus, sicut et Iustinus, lib. 1. alterum somnium Astyages recitat, quo ex utero filiae suae ipsi dormienti videbatur enasci vitis, tantâ magnitudine, ut paldmitibus suis totam Asiam obumbraret.

REGULA.

Non omnia somnia sunt vana. Saepe namque sunt futurarum rerum quasi certa quaedampraesagia. Hoc autem de somniis non physicis, sed divinis, quae *qeo/pempta vulgo dicuntur, intellectum volumus. Exempla exstant plurima tum sacra, tum profana.

1. Gideon adversus Midianitas pugnaturus, noctu, comitate ipsum armigero Pharâ, in partem castrorum, ubi erant armatorum vigiliae, descendit;


page 114, image: s0186

ibi ex militibus quidam narrabat proximo suo somunium, hunc in modum: Vidi somnium, et videbatur mihi quasi subcinericius panis ex hordeo volvi, et in castra Midian descendere, cumque pervenisset ad tabernaculum, percussit illud atque subvertit, et terrae funditus coaequavit. Respondit ist, cui loquebatur: Non est hoc aliud, nisi gladius Gideonis filii Ioas viri Israelitae. Tradidit enim Dominus in manus eius Midian et omnia castra eius. Cum audisset Gideon somnium, et interpretationem eius, adoravit, et reversus est ad castra Israel, et ait: Surgite: tradidit enim Dominus in manus nostras castra Midian. Iudic. 7. 10, 15.

2. Masescerus adversus Gildonem ad recuperandam Africam missus ab Honorio Imperatore, somniavit se Episcopum Mediolanensem Ambrosium videre, qui iam diu mortuus erat, pedo pastorali ter humum percutere, terque dicere: Hic atque in hoc loco. Itaque posterâ die, in eoipso loco parvo labore Gildonem superavit. Fulg. l. 1. c. 3.

1. Eodem die, quo Iulianus in Perside interiit, Dydimus Alexandrinus, ob Imperatoris scelera, contra Christianam religionem admissa, supra modum dolens, totus ieiuniis et precibus vacabat: cumque sequenti nocte forte in solio assidens somno oppressus esset, videbatur sibi videre equos albos in aere cursare, et qui in eis videbantur, eos ita praedicare: Nuntiate Didymo, hodie Iulianum hac ipsa horâ interfectum esse, ipseque idem illud Athanasio Episcopo significet. Didymnus igitur ilico somno solutus surrexit, cibumque cepit: Interitusque Iuliani paulllo post ex Perside annuntiatus est. Sozom. lib. 6. cap. 2.

4. Hecuba somniat, se facem ardentis ignis, quae universam Asiam et Europam inflammaret, peperisse. Ariolirespondent: futurum ut infans, quem in utero gestabat, esset causa excidii suae patriae. Fuit is paris, cuius incestis amoribus decennale illud bellum ad Troiam, ob non restitutam Helenam, gestum est, in quo universa

Graecia barbariae lento est collisa duello;

uti canit Horatius Epist. lib. 1. ad Lollium. Sabell. lib. 1. c. 1. Plura de somniis vide in historia Nebucadnezaris §. 16. pag. 79.

V.

IV. MARTIMONIUM FILIAE parum honestum. Astyages primo somnio suo (nempe quod sibi per quietem filia visa est antum urinae reddere, ut totam Asiam inundaret) permotus, de matrimonio filiae suae parum honesto consilium inivit. Cum enim a Magis didicisset, fore, ut qui ex filia sua nasceretur, Asiae imperium obtineret. regnosuo metuens, Medorum nemini eam tradere voluit uxorem; sed Cambysem quendam Achaemenis filium, Persam humilis sortis atque conditionis, generum sibi delegit. Quod silia inique animo tulit; sicut eventus docuit.

AXIOMA POLITIMCUM. Matrimonia inter inaequales personas contrahi non debent.

1. Sicut Rex Astyages viro Persae ignuobili et obscuro filiam suam elocavit.

2. Italegimus apud Saxonem Grammaticum histor. Dan. lib. 1. quod ULVILDA, Regis Danorum Hadingi filia, Guthormo privato homini nuptum elocata, gravissime conqueritur, se in obsoletos et despicabiles amplexus transmissam ab ignavo patre, suae felicitati tori commercium derogare, suam munditiem immunditiam ruralem contrectare, suam dignitatiem indignitatem vulgarem inclinare, denique ingenuitatem suam maritalem conditionem extenuare. Estque eo progresa haec Ulvilda, ut crebris interpellationibus virum eo adigeret, ut mortem regi spe potiundi regni inferret.

3. Dubravius, scriptor historiae Bohem. celeberrimus, de ULDARICO XXI. Bohemorum Duce ita scribit: Ne Uldaricus absque uxore plane solitarius ageret, initio statim principatûs animum ad matrimonium appulit. Evenit autem forte, ut a venatu revertens incideret in puellam riustiti cuiusdam hominis filiam, linteolorum tunc sordes ad sontem eluentem: Huius specie pellectus adequitat propius, illamque intuens, alloquitur familiarius, ac mox uxorem pctit, nihil motus dissuasione aulicorum; iocatus etiam inter eos, se unâ nocte effecturum, ut quae heri virgo rustica fuerit, eadem cras fieret Princeps mulier: prorsus ad exemplum M. Ciceronis, qui de iuvencula ducta cavillantibus idem respondit: Desinerent solliciti esse: unius enim noctis negotium esse, ut mulier et uxor fiat. Non potuit tamen efficere (addit Historicus) ut extra aulam res sugillatione careret, praesertim in coetu matronarum nobilium procaciter ignobilitatem Beatricis (id nomen sponsae erat) in cessentium.

4. Gerardus de Roo lib. 11. hist. Austriac. p. 392. de nuptiis MAXIMILIANI I. Imperatoris et BLANCAE Sfortiae ita scribit. Maximiliani cum Blanca Maria Sfortia nupiae non probabantur plerisque Germaniae Principibus, quod Sfortiarum ac Vicecomitum familiae Austriacae veteri, et tot maiorum imaginibus auctae prosapiae, impaar esset, videreturque Caesar, dote magis quam genere adductus, eam adfinitatem inire.


page 115, image: s0187

VI.

5.Cruentum Astyagis denepote trucidando CONSILIUM. Cum Astyages inaudiret filiam suam ex Cambyse marito impraegnatam, rursus somniavit, ex filiae utero vitem egredi, quae totam Asiam obumbraret. Ex quo somnio coniecturam cepit, parituram eam esse filium, qui totius Asiae Dominus futurus esset. Quare hoc somnio exterritus filiam gravidam ad se vocavit, filiumque ex ea natum, cuidam ex intimis familiaribus, Harpageo nomine, tradidit necandum. Qui cum tam crudele ministerium per se ipsum nollet exsequi, Mithridati regio bubulco negotium illud committit. Huic uxor erat nomine Spaco, quod Medorum lingua canem significat. Haec tum forte mortuum enixa erat partum. Quare cum regium puerum videret orma insigni praeditum, eum pro suo accepit, et 10 annis in casa sua pastorali educavit. Qui postea ab avo agnitus, et in Persidem ad parentes remissus de consilio sapientum est. Nam cum Cyrus adhuc puer per ludum iocularem a pueris Rex constitutus esset, Satrapae cuiusdam filium durius verberavit. Quod Astyages avus inaudiens, causam ei dicere demandavit, cur puerum illum Satrapae verberibus durius tractasset; respondit ille: Se ab aequalibus suis Regem factum; illum vero propter contumaciam iustas poenas dedisse., Quod cum Magi in eam interpretati partem essent, completam iam esse siomnii significationem, non tantum vitam nepoti donavit Astyages, verum etiam ob summam ingeniialacritatem morumque mirificam suavitatem, singulari amore complexus est, eumque (ut dixi) ad parentes suos in Persiam remisit. Herodotus lib. 1.

AXIOMA POLITICUM. Nemo successorem divinitus designatum e medio tollere potest.

Quia decreta Dei immutari haud possunt. Et consilium Domini manet in aeternum. Psal. 33. 11. Vide Petr. Gegor. Tholosan. lib. 21. de Republ. c. 3. pag. 1285.

Exempla exstant in sacris atque profanis monumentis plurima et maximeillustria.

1. Exemplas sacra.

1. SAUL voluit saepe Davidem necare, suspicatus tamquam meliorem et a Deo electum regnatuxum: sed non potuit. 1 Samuel. 23.

2. SALOMON voluit intersicere Ieroboam, servum suum seu praefectum tributorum; eo quod intellexerat eum regnaturum in 10 tribubus post mortem suam, ex prophetia Ahiae Silonitae Prophetae: sed non potuit. Dominus enim ita decteverat ob peccatum Salomonis, atque ideo effugiens manus eius, fugit in Aegyptum ad Sesac Regem Aegypti, donec mortuus fuit Salomon, et successit roboam in regnum; qui consultus a populo de remittendis tributis, cum noluisset, dedit occasionem im plendi voluntatem Dei: et elegerunt decem tribus iuxta praedictionem Prophetae, Ieroboam in Regem. Neque tamen fuit melior Ieroboam Salomone: quia et ipse fuit idoloatra. 1 Reg. 11. 30. 31, 40. 1 Reg. 12. 15, 20.

3. IOAS Ochoziae Regis Iuda filius, cum in crepundiis esset, omni virili stirpe Davidicae gentis, crudelissimo Athaliae aviae imperio, uno die exstincta, vita donatus est: opera aliena regno spoliatus, puer tamen adhuc Regnum recepit, 2 Reg. 11. Receptum turpiter amisisset, nisi aliud aliquanto trupius, omni gaza regia fuisset ab eo redemptum, Ad postremum, ferrum, quod in fans aliena effugit sollertia, sua ipsius effugere non potuit. 2 Reg. 12.

4. HERODES Ascalonita, Messiam recens natum Iudaeorum Regem e medio tollere conatus, multo effuso sanguine innocentium infantium, et sui ipsius et aliorum: verum irrito conatu. Nam decretum Dei erat, quod ex semine David Rex super solium Davidis usque ad tempus Messiae successurus esset., Idoque Herodes Regem successorem aeterni regni tollere non valuit. Matth. 2.

2. Exempla prosana.

1. ASTYAGES metuens sibi nasci successorem in Regno ex filia Mandane, iuxta sibi revelatum somnium, voluit perdere ex illa natum filium Cyrum: sed non potuit.

2. CAMBYSES Cyri filius, admonitus in somniis, quod Smerdis ei successurus esset: putans sortem eludere, curavit, fratrem suum Smerdin interimi: tamen non evitavit, quod decretum erat. Nam alius Magi filius, Smerd in se dicens, ei successit: et per seditionem regnum occupavit.

3. TIBERIUS Caesar post mortem Germanici factus crudelis, Astrologiae se dedit in hominum perniciem. Nam multos, indagata illorum nativitate, si quid excellens vel imperium concernens inveniret, occidebat. Galbam tamenfuturum Imperatorem non occidit.

4. VALENS Imperator Arianus successorem sibi destinatum exstinguere voluit, sed non potuit. Nam cum Daemonem consuleret, quis post eum imperio potiturus esset; accepit a Daemone literas Graecas *q*e*o*d. signisicans hoc esse initium nominis eius. Qua ratione Valens iussit occidi omnes. quotquot in nominum suorum initiis haberent has


page 116, image: s0188

literas, nempevel nomen Theodi, Theodosii, Theoduli: sed non potuit Theodosium successorem suum occidere.

II. ACTA POLITICA.

I. Irenica.

VII.

I. Astyagis in Harpagum crudelitas. Astyages autem, cognita Harpagi inobedientia, neglecti mandati sui ultionem de eosumpsit truculentem et plane tyrannicam. Nam unieum eius filium annos 13 natum mactavit, et ad vesecendum illius carne assa pariter et elixa eum invitavit. Peracta cena, Astyages Harpagum interrogavit: Nunquid laute vixisset? Cui cum annuisset Harpagus, mox caput, brachia et crura afferri iussit, interrogans: Nunquid agnofceret, filii sui carnibus se depulatum esse, et nunquid factum hoc ipsi placeretß At ille conceptum animo dolorem sic repressit, ut nihil perturbari tam tristi spectaculo videretur. Nihil igitur respondit aliud, nisi, sibi placere, quicquid Rex fecisset.

II. Polemica.

VIII.

II. Astyagis in bello fatuitas atque temeritas. Harpagus crudelitatis in se ab Astyage editae memor, altum pressit corde dolorem, deque ultione meditatus est. Cum enim Cyrus adolevisset, crebris illum hortationibus incitavit contra avum; quibus etiam persuasus Cyrus bello Astyagen petiit, eumque opera Harpagi cepit, regnoque exuit.

Quia autem multa in bello illo memorabilia occurrunt, placet illud ex Herodoto et Iustino plenius describere.

Circa hoc bellum Astyagis tria veniunt notanda. I. Occasio remota, est Astyagis in Harpagum crudelitas; de qua §. 7.

I. Occasio propinqua 1. Harpagi instigatio. Harpagus, cum Cyrus adolev isset, dolore orbitatis admonitus, scribit Cyro, ut relegatus in Persas ab avo fuerit, ut occidi eum parvulum avus iusserit, ut beneficio suo servatus sit, ut Regem offenderit, ut filium amiserit: hortatur exercitum paret, et pronam ad Regnum viam ingrediatur, Medorum transitionem pollicitus. Epistola, quia plam ferri nequibuat, Regis custodibus omnes aditus obfidentibus, exenterato lepori inseritur, legpusque in Persidem Cyro ferendus, fido servo traditur. Addita sunt retia, ut sub specie venationis dolus lateret.

I. Occasio propinqua 2. Oraculi admonitio. Cyrus lectis epistolis eandem viam somnio aggredi iussus est: sed praemonitus, ut, quem primo obvium postero die haberet, socium coeptis assumeret.

II. Praeparatio, sive callida persarum contra Medos concitatio. Cyrus somnio monitus. statim antelucano tempore iter ingressus, ruri obvium havit servum de ergastulo cuiusdam Medi, nomine Sybaren. Huius requisita origine, ut in Perside genitum audivit, demptis compedibus, assumptoque comite, Persepolin urbem regreditur. Ibi conveocato populo, iubet omnes praesto cum securibus esse, et silvam viae circumdatam exscihdere. Quod cum strenue effecissent, eosdem postero dic apparatis epulis invitat. Deinde cum alacriores ipso convivio factos videret, rogat, ut si conditio proponatur, utrius vitae sortem legant, hesternine laboris, an praesentium epularum? Praesentium, ut acclamavere omnes, ait; Hesterno similem labori omnem vitam acturos, quoad Medis pareant, se sequutos, hodiernis epulis. Laetis omnibus, bellum Medis se illaturos concludunt.

III. Bellum ipsum, idque geminum. Astyages bellum gessit contra Cyrum geminum: I. per Harpagum. Nam Astyages crudelitatis suae in Harpagum oblitus, summam belli eidem committit, qui ex ercitum acceptum statim cyro per deditionem tradidit: Regis tyrannidem perfidia defectionis ulciscens. Ita Deus tyrannidem Astyagis punire volens, sanam ei mentem abstulit, quod Harpago, quem atrociter laeserat, belli summam commiserit.

III. Bellum ipsum, idque geminum. Astyages bellum gessit contra Cyrum geminum: II. per se ipsum. In quo tria notanda: 1. Astyagis fortitudo. Ubi autem hoc Harpagi facinus audivit Astyages, contractis undique auxiliis, ipsemet contra persas proficiscitur, et repetito alacrius certamine, pugnantibus suis partem exercitus a tergo ponit, et in tergiversantes ferro agi ut in hostes iubet, ac suis denuntiat: Ne vicerint, non minus fortes etiam post terga inventuros, quam a frontibus viros. Proinde videant, fugientibus haec, an illa pugnantibus acies rumpenda sit. Ingens post necessitatem pugnandi animus exercitui eius accessit.

III. Bellum ipsum, idque geminum. Astyages bellum gessit contra Cyrum geminum: II. per se ipsum. In quo tria notanda: 2. Mascula mulierum persicarum ad viros fugientes oratio, eorumque castigatio. Cum autem persarum pulsa acies paulatim cederet, matres et uxores eorum obviam occurrunt, orant, ut in proelium revertantur. Cunctantiubs, sublata veste, obscena corporis ostendunt, rogantes, num in uteros matrum velint refugere. Hac repressi castigatione in proelium redeunt; et facta impressione, quos sugiebant, fugere compellunt.

Circa hoc bellum Astyagis tria ucniunt notanda. III. Bellum ipsum, idque geminum. Astyages bellum gessit contra Cyrum geminum: II. per se ipsum. In quo tria notanda: 3. Cyri felicitas et victoria. Atque ita Cyrus Victor exstitit, Astyagen avum suum cepit, eumque Regno exuit. Herod. lib. 1. Iustin. lib. 1.


page 117, image: s0189

AXIOMA.

Nimia principum crudelitas atque tyrannis subditis rebellionis occasionem praebet.

Exempla.

1. Ab ASTYAGE Rege Medorum defecit regnum, et a Medis in Persas translatum per Cyrum nepotem Astyatis fuit per coniurationem Harpagi. Is enim Harpagus iussus ab Astyage exponere et necare recens natum ex silia sua Cyrum, cum eum conservasset, incidit in odium Astyagis, qui in ultionem conservati nepotis, eius filium interfecit, epulandumque patri tradidit. Sed Harpagus ad praesens tempus dissimulato dolore, odium Regis in vindictae occasionem distulit, et ita prodidit regnum, et favit Cyro.

2. AMASIS Aegyptiorum Rex, cum plerosque ex suis ultimo supplicio affecisset, aliosque fortunis spoliasset, et in omnes insolentior et superbior fieret, eius simperium aliquantum toleratum est, donec Actisanes Aethiopum Rex in eum irrupit. Tunc enim odia occulta erupere: cumque multi ab eo descivissent, regno tandem pulsus est.

3. Refert de THRYZO Aelianus: ita eum subditis evasisse infestissimum, quod legem tulerit, ut nemo publice aut privatim invicem colloqui, aut sermones invicem miscere auderet, imo ne nutu oculorum manuumque gestu animi sensa erprimere. Sed cum adhuc vellet adimere flendi libertatem, et contra flentes cum satellitibus in forum pervenisset: subditos, ereptis satellitibus armis, suum quoque Tyrannum sustulisse.

CAPUT III. DE EGRESSV.

AStyages isto in praelio capitur, cui Cyrus nihil aaliud nisi Regnum abstulit, atque illud, postquam annos 259 steterat, ad Persas transtulit, nepotemque se in illo magis quam victorem gessit, eumque Hircanorum genti praeposuit. nam Astyates ipse reverti ad Medos noluit. Cyaxarem vero II, vel Darium Medum, avunculum suum, Medis praefecit, eeique titulum Regis indulsit, qui Regnum 28 annis administravit.

NOTA.

Hoc loco nunc de Dario Medo X. Medorum Rege agendum foret, iuxta communem Historicorum sententiam; sed nos commodius de eo in Monarchia II. agemus, quam in suas Dynastias dispescemus. Prima est Medica, in qua de Dario Medo: Altera est Persica, in qua de Cyro eiusque successoribus, usque ad Darium Codomannum Persarum Regem novissimum, dissertarionem su\n *qew=| instituemus.

SOLI DEO GLORIA.


[Gap desc: illustration]


page 118, image: s0190

DE MONARCHIA SECUNDA, Quae est MEDORUM, et PERSARUM, LIBER II. TRACTATIO GENERALIS.

PRAECOGNITA.

I.

IN Praecognitis huius Monarchiae notanda veniunt capita septem: 1. Monarchiae secundae appellatio. 2. Typica eius praefiguratio. 3. Generalis Monarchiae secundae delineatio. 4. Regum Monarchiae secundae catalogus, sive specialis enumeratio. 5 Familiarum designatio. 6. Regia sedes sive habitatio. 7. Instituta Regum Persicorum, eorumque ratio.

CAPUT I. DE MONARCHIAE secundae APPELLATIONE.

II.

MOnarchia secunda vocatur Monarchia MEDO-PERSICA, sive MEDORUM et PERSARUM. Quia ex duplici Regno (principali) nempe Medico et persico constabat, ut ita a potiori siat denominatio. Regnum namque Belsazaris datum est Medis atque Persis. Dan. 5. 28. Et Daniel 2. 32. adumbratur per pectus habens duo BRACHIA ARGENTEA.

CAPUT II. De TYPICA MONARCHIAE secundae PRAEFIGURATIONE.

III.

MOnarchia secunda in triplici visione praesigurata est.

In prima visione Dan. 2. 32. adumbratur per PECTUS DUO BRACHIA ARGENTEA HABENS.

In secunda visione, quae exstat Daniel 7. 5. adumbratur per URSUM, qui in parte una stetit, (vel ad latus unum se erexit) et tres costae erant in ore eius, et inter dentes eius; et sic dicebant ei: Surge, comede carnes plurimas.

In tertia visione, quae habetur Daniel 8. 3. praesiguratur per ARIETEM BICORNEM, h. e. habentem duo cornua excelsa, quorum unum excelsius altero, et excelsius postremo adscendebat.

IV. Visionis primae explicatio.

In prima visione MONARCHIA II. comparatur

I. PECTORI ARGENTEO. Quia sicut argentum est vilius auro: ita quoque haec Monarchia est minor, hoc est, inferior prima; sicut hoc ipsum Daniel. 2. 39. explicatur. Non enim tantum eius fuit robur, divitiae, virtus et duratio, quanta fuit primae. Siquidem Monarchia prima 1646, secunda vero 204, vel ad summum 206 annos duravit. Alii dicunt, Monarchiam secundam propterea per pectus argenteum adumbrari, quod fuerit minor prima; non tam quoad divitias et potentiam, quam quoad dignitatem et Maiestatem ex meliori regiminis forma dependentem.

II. PECTORI ARGENTEO habenti BRACHIA DUO. Quia haec Monarchia initio duplex erat, sive duas Dynastias comprehendebat, nempe Medicam et Persicam.


page 119, image: s0191

V. Visionis secundae explicatio.

In secunda visione Monarchia secunda compratur

I. URSO; idque duplicisensu.

Primo, in sensu COMPARATIVO. Quia Monarchia prima per LEONEM; secunda vero per URSUM praesiguratur. Daniel 7. v. 4, 5. Sicut autem leo est animal generosius; ursus vero est animal minus generosum, ignavum atque tardum: ita quoque Monarchia secunda est ignobilior primâ.

Deinde, in sensu ABSOLUTO utso comparatur,

I. Propter originem abiectam. Quia ursus in ortu non est aliud nisi candida quaedam caro, rudis atque informis, sine oculis et pilis, ungues duntaxat prominentes ostendens, quam lambendo parens paulatim figurat, et ad speciem ursi conformat, Unde Criticis nonnullis ursus, quasi orsus, ab ipsa fetus limitatione dicitur. Et hac de causa Virgilius dicere est solitus, se versus suos componere, sicut ursi fetus suos gignunt lamendo, h. e. difficulter. ita quoque abiecta fuerunt Regum Persicorum primordia, sed postea multo labore et industriâ claritas illis atque potentia accessit. Nota namque est historia de Cyro primo Persarum Rege; quod iussu Astyagis avi sui per Harpagum expositus, a Mithridatis Regii bubuci uxore, cui nomen SPACO, (quod Medorum lingua canem signisicat) conservatus et lactatus sit. Unde Herodotus et Iustinus scribunt, quod Cyrus proprio nomine in Medorum lingua Spaco dictus sit, unde etiam fabula nata est, Cyrum a cane lactatum esse. Et in Oraculo, quo Croeso datum, dictus est Semiasinus, h. e. Mulus ex equa et asino generatus. Quia Cyrus nobili matre, Astyagis Medorum Regis filia, patre vero Cambyse, obscuri generis Persâ, natus est.

II. Propter prudentiae inopiam. Sicut enim ursus infirmo est visu, et vitiis ophthalmiae obnoxius, saepiusque habetatur: Ita quoque Persae in bello, non tam sollertiâ ingenii, prudentiâve disciplinae militaris, quam innumerabili hominum turbâ, vel eorum, quibuscum belligerabant, ignaviâ, praevaluerunt. Exemplum memorabile habemus in Cyro primo Persarum Rege. Hic, licet alioquin Imperator prudentissimus esset, attamen in sine vitae contra Scythas valde imprudenter egit; tum ante bellum, quod nempe prudens Croesi bellum dissuadentis consilium velut amens nihil curârit; tum in ipso bello, quod nempe ex ignorantia Geographiae a Tomyride Scitharum Regina fugam simulante in angustias locorum pertractus, ubi ipse, una cum toto exercitu e ducentis milibus Perarum constante, trucidatus est, adeo ut ne tantae quidem cladis nuntius superfuetit; sicut Herodotus scribit. Quodsi autem Cyrus locorum peritiam habuisset, fluvium Araxin neutiquam transmisisset, neque divortiorum angustiis per errorem exercitum suum circumduci permisisset, cum aditus omnes occupare potuisset, et effugia scientibus loca satis tuta paterent. Vide Franciscum Patrit. lib. 3. de Regno, Tit. 14. pag. 213. Ita Xerxes IV. Rex Persarum, si Geographiae notitiam habuisset, in angustias Thermophlarum haud penetrasset, ibique cum Leonide Spartanorum Rege, qui tantum 300 milites secum habebat, temeratie dimicasset, amissis ex exercitu suo 20000 militibus; uti Herodotus et Iustinus scribunt.

III. Propter iracundiam. Sicut ursi valde sunt iracundi et vindictae cupidissimi, et singulos, a quibus tanguntur, persequi student. Unde Comites Davidis dicuntur viri fortissimi et amaro animo, veluti si ursa raptis catulis in saltu saeviat. 2 Sam. 17. v. 8. Et Bestiarii docent, ursos naso (in quo irae signa esse solent: unde apud Ebraeos
[Gap desc: Greek word]
significat prino nasum, deinde iram; et quidem talem iram, quam quis naribus efflat, cum scintillae obsistunt oculis. Psalm. 6. v. 1.) ursos, inquam, naso icto potissimum irritari, iuxta Adagium: Fumantem nasum ursi ne tentaveris: Quod exstat apud Martialem.

—— Rabido nec perditus ore
Fumantem nasum vivi tentaveris ursi:
Sit placidus licet, et lambat digitosque manusque,
Si dolor et bilis, si iusta coegerit ira,
Ursus erit, vacuâ dentes in pelle satigans.

Ita quoque quidem Persarum Reges valde iracundi erant, uti ostendunt exempla 1. Cambysis. qui Prexaspis Consiliarii sui libere eum admonentis filium sagittâ transfixit. Similiter etiam ex immani iracundia sororem suam iuniorem, quam uxorem duxerat, interfecit, quod nempe Smerdin fratrem ab eo interfectum lacrimaretur. 2. Ahasveri, qui Vasthi Reginam ad se venire in convivium, quod paraverat Principibus et populis, renuentem, magna ira accensus dignitare exuit, et in repudiatae locum Estherem in tori sociam elegit, Esther. 1. v. 12, 3. Xerxis, qui adeo furiose iracundus fuit, ut non satis ei fuerit, in homines iracundiam et rabiem suam exercere, sed idem adversus mundi elementa sacere contenderit. Nam cum traiectum ex Abydo ad ulteriorem ripam, qui est septem


page 120, image: s0192

stadiorum, pontibus iunxisset, ingensque exorta tempestas ea omnia dirupisset, indignatus, tamquam sensus avis inesset, trecenta Hellesponto verbera infligi, et stigmata inuri, adeoque par compedum in pelagus demitti iussit, atque eis, qui praepositi operi erant, capita praecidi. Deinde cum Athos longo tractu in mare procurrens, classem eius afflixisset, a continente eum abscindere, omnibus copiis sub verberibus in effodiendo occupatis, aggressus est.

4. Propter crudeliatem et virulentiam. Sicut ursus est animal immane, crudele atque saevum: Unde Cirtici nonnulli censent, quod ursus ob ferociam, impetum atque immanitatem, a supino ursum, to=u urgeo, appellationem trahat; quod nempe, velut animal grande atque robustum, valde urgeat atque premat: Et hac de causa in sacro codice leo rugiens et ursus esuriens coniunguntur: Proveerb. 28. 15. Praesertim autem ursa catulis orbata valde est immanis atque crudelis, uti dicitur 2 Sam. 17, 8. Prov. 17. 12. Hoscae 13. 8. Ita quoque quidam Reges Persarum valde. crudeles atque immanes fuerunt. Unde dicitur Dan. 7. Surge, comede cames multas. Similiter Iesaias de Medorum, qui socii Persarum in occuppanda Babylone erant, crudelitate vaticinatus est c. 13. v. 17, 18. Exemplum habemus in Cambyse. Cambysses Cyri filius, Rex Persarum, cum Amasis Aegyptii Regis filiam in matrimonium petiisset, Amasis veritus, ne câ potitus, non uxoris loco, sed in concubinarum numero retineret, aliam pro filia ei simillimam misit: quam rem Cambyses cum cognovisset, irâ exsersit, atque cum ingenti exercitu in Aegyptum descendit. Ubi cum desunctum Amasim invenisset, filium eius Psammetichum regno eiecit, ipsius quoque Amasis corpus sepulchro eruit, et tamquam viveret, verberibus caedi, acutisque ferramentis totum pungi, ac deinde in foro comburi fecit, Neque enim animadvertit, plus in se ipsum iracundiae flammas telaque, quam in mortuum Amasim saevire, quod ea iracundiae visac natura est,ut semper auctorem torquere incipiat. Simile exemplum habemus in Xerxe, de quo paulo ante dictum.

5. Propter intemperantiam. Sicut ursae vehementer delectantur melle, unde odre suo faves apum investigar in concavis arboribus solent: Ita Persae deliciis fuêre dediti, luxûs et superbiae studiosi, delcctabantur multis bellariis; amabant externos vestitus et quidem pictos, ebrii deliberationes instituebant: Herodot. lib. 1. Solebant aureas habere mensas, aureos et argenteos lcctos; uti in descriptione Cambysis et Darii Codomanni ultimi Persarum Regis dicemus. Hinc Alexander M. devicti Darii tentorium ingressus, visisque voluptatum apparatibus magnificentissimis, exclamavit dicens: Quid? Num hoc est regnare? uti Plutarchus scribit.

6. Propter lasciviam. Sicut uras est animal libidinosissimum: Ita quoque Persae valde libidinosi erant. Apud Herodot. lib. 5. ipsimet fatentur, moris esse suis in conviviis concubinas introducere. Apud ipsos etiam primae partes concedebantur militi, proximae illi, qui strenuus esset in amore, nec non plures haberet liberos. Exemplum memorabile habemus in Cambysse, qui duas sorores in uxores duxit, cumque illis incestum commisit; uti Herodotus lib. 5. scribit. Antea Persae sorores in matrimonium ducere non consuev erant, sed ipse sororis amore captus, cupidusque ducendi illam in uxorem, accersivit ad se iudices regios, eosque percontatus est: Num quae lex sit, quae permittat fratri matrimonium cum sorore contrahere. Respondent illi: Nullam se invenire legem, quae sinat fratri ducere sororem, quandam tamen se reperire legem; QUOD LICEAT PERSARUM REGI FACERE, QUOD LIBEAT. Duxit ergo Cambyses sororem suam in coniugem, sed eâ unâ non contentus, etiam alteram sororem duxit. Ex his, quae iunior erat, comitata est eum in Aegyptum, et ab eo hac occasione interfecta, tantum quod illacrymarit ob Smerdis fratris a Cambyse interfecti necem.

7. Propter a)sqe/neian, h. e. capitis infirmitatem atque mollitiem. Sicut enim ursus, licet reliquo corpore satis sit robustus, tamen caput habet admodum infirmum,; Unde aut aversus descendit de arbore, aut, necessitateurgente, cum desilit de arbore, prioribus pedibus caput solet diligenter custodire: Plinius testatur, quod saepe Romae in specaculis factum sit, ut ursi leviter infracto colapho, mortui at que exanimati sint: Ita Persae deliciis atque luxu adeo fuerunt fracti atque enervati, ut omni robore destituti hostibus suis sufficienter resistere haud potuerint. Exemplum habemus in Xerxe, qui ingentem exercitum contra Graecos eduxit, et tamen Graeciam subigere haud otuit: imo Leonides Rex Spartanorum (quod mirandum) 300 Spartanis tota Xerxis castra aggredi ausus 20000 Persas unâ nocte prostravit. Vide Herodotum lib. 7. Huc quoque pertinet, quod refert Herodotus lib. 3. Se vidisse, post proelium aliquod commissium capita Aegyptiorum et Persarum, et quidem Aegyptiaca fuisse durissima, sed Persica admodum mollia. Nam ex victu molli et delicato sequi solet virium corporis enervatio.


page 121, image: s0193

VI.

Deinde huic urso TRIA ATTRIBUTA a Daniele assignantur.

I. De eo dicitur v. 5. QUON IN PARTE STETERIT. Vel: QUOD LATUS UNUM SE EREXERIT. Quae verba Ebraei Ecclesiastice et Ethice exponunt, quod nempe Persae in alias quidem gentes atque populos saevi et crudeles fuerint: (uti ex Esai. 13. 17, 18. patet, ubi Propheta de Medorum, qui Perarum in occupanda Babylone socii fuerunt, crudelitate vaticinatus est.) At erga Iudaeos steterunt, h. e. nullam crudelitatem, quin potius omnem humanitatem atque benignitatem erga eos exercuerunt. Nam Cyrus in primo statim Monarchiae suae anno, cum 70 captivitatis Babylonicae anni finiti essent, ex vaticinio Ieremiae 25. 12. populo Iudaico per publicum edictum potestatem in patriam redeundi concessit. 1 Esdr. 1. 1, 2. 3 Esdr. 2. 1, 2. Similiter Darius Hystaspis III. Rex Persarum edictum Cyri Regis confirmavit, de structura templi continuanda et persicienda. 1 Esdrae 6. v. 6. additis maximis impensis ad hanc rem necessariis. v. 8, 9, 10. poena capitaliannexa, si quis eos impediret. v. 11. Denique etiam Artaxerxes Longimanus, U Rex Persarum, geminum decretum promulgavit. In primo (quod anno septimo Regni eius promulgatum est) iussit, ut Esdas Sacerdos, et quicumque una comitari vellent, Ierosolymam proficiscerentur, ut exercitium religionis et cultus divinus ibi institueretur. 1 Esdr. 7. 12, 13, 23. In altero (quod regno eius vigesimo promulgatum est) mandavit Nehemiae (qui pincerna eius erat) ut Ierosolymam proficisceretur, et muros dissipatos repararet. Nehem. 2. 1. Et propter hanc bonitatem atque clementiam Regum Persicorum, existimant Rabbini ursum ita depingi, quod non ex adverso stet, ut hostis, sed ex parte seu latere, tamquam Protector et Tutor.

VII.

II. De hoc urso dicitur, v. 5. QUOD TRES COSTAE (vel tres magni et insignes dentes) IN ORE EIUS FUERINT. Per quas TRES COSTAS Lutherus, et alii, tres insignes et praepotentes Regni Persici Monarchas intelligunt, nempe, Cyrum, Darium Hystaspem, et Artaxerxem Longimanum: quit tres salutares Reges fuerunt, uti ex dictis patet; reliqui vero omnes fere crudeles fuerunt. Hieronymus vero existimat, poer tres illas costas intelligi tria Regna, e quibus Monarchia Persica primo coaluit et convaluit; nempe Regnum Medorum, Persarum atque Chaldaeorum.

VIII.

III. Huic urso dicitur: SURGE, COMEDE CARNES MULTAS. Circa haec verba duo sunt notanda. 1. Principium, h. e. a quo sint prolata. 2. Subiectum, h. e. ad quem sint dicta. Scriptores hic variant.

Quidam enim explicant illa a)nqrwpi/nws2, h. e. quod ab hominibus sint prolata, et ad homines dicta; et sic referunt ea AD CYRUm Magnum monarchiae Persicae fundatorem, qui, teste Herodoto, insatiabili cupiditate dominandi, omnesque gentes Imperio suo subiciendi flagrabat. Cum quo consentit Iustinus lib. 1. narrans: Tomyrim Scitharum Reginam, quam Cyrus bello petierat, interfecto Cyro, una cum ducentis milibus Persarum, iussisse caput eius amputari, et conici in utrem sanguine humanorepletum, cum hac exprobatione crudelitatis: Bibe sanguinem, quem sitivisti, et cuius insatiabilis semper fuisti. Hieronymus putat, haec verba a crudeli Hamane ad ASSUERUM Estheris maritum dicta esse. Ille nameve Assuero suasit, ut totam Iudaeorum gentem in toto Regno suo ad internecionem deleret. Quod et factum fuisset, nisi pietate Estheris sanguinarium istud decretum inhibitum, et Hamanis propositum eversum fuisset: uti ex libro Esther cap. 8. patet.

Aliivero haec verba accipiunt *qei=kw=s2, h. e. quod a Deo sint dicta AD REGES PERSARUM in genere; inprimis vero ad DARIUM MEDUM, atque CYRUM. Hos namque Deus magna potentia instruxit, et robore ex alto induit, ad compescendam Assyriorum et Babyloniorum insolentiam, aliarumque gentium impietatem nefandam. Et haec sententia scripturae sacrae est consentanea. Licet enim Deus crudelitatem Persarum minime probarit, quin potius eos propterea graviter puniverit; nihilominus tamen ea ad puniendos impios, pro admitabilisapientia sua, recte usus est. Hinc de MEDIS Deus expresse inquit Iesaiae 13. 17. Ecce EGOSUSCITABO super eos (Babylonios) Medos, qui argentum nihili aestiment, neque auro delectentur, sedsagittis parvulos interficient, et embryonibus non parcent. Similiter Ierem. 51. 11. dicitur: Suscitavit Dominus spiritum Regum Medorum, et contra Babylonem mens eius est: quoniam ultio Domini est, ultio templi sui. Similiter CYRI REGIS PERSARUM, 200 annis antequam natus est, nomen expressit Deus, quando ita de co inquit, Esai. 44. 27, 28. Qui dico prosundo (h. e. euphrati) exsiccare, et flumina tua (ô Babylon) aresaciam. Qui dico Cyro: Pastor meus es, et onmem voluntatem meam complebis. Et cap. 45.


page 122, image: s0194

v. 1, 2, 3, 4. Haec dicit Dominus Cyro Christo (uncto) meo, cuius apprehendi dexteram, ut subiciam ante faciem eius getes, et dorsa Regum discingam, et apriam coram eo ianuas, et portae non claudentur. Ego ante te ibo, et vias obliquas rectas faciam, portas aeteas conteram, et vectes ferreos confringam, et dabo tibi thesauros absconditos; ut scias, quia Ego Dominus, qui voco nomen tuum, Deus Israel; proptes servum meum Iacob, et Israel electum meum. Et vocavi te in nomine tuo, cognominavite, antequam nosses me. Similiter Ierem. 50. 9. Deus coniunctim de Medis et Persis inquit: Ecce EGO SUSCITABO et adducam in Babyloiem, coingregationem GENTIUM MAGNARUM (nempe Medorum et Persarum) de terra Aquilonis, et aciem militarem instruent adversus eam, et inde capietur. Et hoc impletum est, quando Cyrus atque Darius noctu urbem Babylonem ceperunt, et Regem, Principes, multosque homines genio secure indulgentes interfecerunt, tunc sane ad hunc ursum Medo-Persicum dictum est. Surge, comede carnes multas.

IX. Visionis tertiae explicatio.

Visio III. Dan. 8. 3, 4, 5, 6, 7. hisce verbis depingitur: Ecce aries unus stabat ante flumen, habens duo cornua excelsa, et unum excelsius altero, et altius postremô ascendebat. Postea vidi arietem cornibus ventilantem contra Occidentem, et contra Aquilonem, et contra Meridiem: et omnes besiae non poterant resistere ei, neque liberari de manu eius: fecitque secundum voluntatem suam, et magnisicatus est. Et ego intelligebam: ecce autem hircus caprarum veniebat ab occidente supper faciem totius terrae, et non tangebat terram: porro hircus habebat cornu insigne inter oculos suos. Et venit usque ad arietem illum cornutum, quem videram stantem ante sluvium, et cucurrit ad eum cum ira fortitudinis suae. Cumque appropinquasset prope arietem: efeeratus est in eum, et percussit arietem: et comminuit duo cornau eius, et non poterat aries resistere ei: cumque eum misisset in terram: conculcabatur, et nemo quibat liberate arietem de manu eius.

In hisce verbis ARIES MEDO-PERSICUS dittw=s2 describitur. 1. Atitulo. 2. Ab attributo tergemino.

X.

Primo: Atitulo. Sic vocatur ARIES; idque duplici de causa.

I. Propter benesientiam et liberalitatem. Sicut enim aries homines carne alit, et lanâ vesit; Ita quoque Cyrus, Darius Hystaspis, et Artaxerxes Longimanus populum Dei maximis benesiciis affecerunt; id quod ex sacro codice clarissunis et iucundissimis testimoniis doceri potest.

De CYRO primo Persarum Rege ita Scribitur l. 1. Esdrae. 1. 2, 3, 4. Haec dicit Cyrus Rex Persarum: Omnia regna terrae dedit mihi Dominus Deus caeli, et ipse praecepit mihi, ut aedisicarem ei domum in Ierusalem, quae est in Iudaea. Quis est in vobis de universo populo eius? Sit Deus illius cum ipso. Adscendat in Ierusalem, et aedificet domum Domini Dei Israel: ispe est Deus, qui est in Ierusalem. Et omnes, qui reliqui sunt in omnibus locis, ubi hactenus habitarunt: hos adiuvent cives loci illius argento, auro, divitiis et iumentis; idque faciant prompte, ad (aedificandam) domum Dei, quae (restauranda) est in Ierusalem.

Et in hunc finem Cyrus vasa templi aurea et argentea, quae numero 5400 erant, per manum mithridatis Praefecti thesaurorum, resituit Sassabari Principi Iudae, ut ea Ierosolymam asportaret. 1 Esdr. 1. 8, 10.

DE DARIO HYSTASPIS, III. Rege persarum ita scribitur ^Esdrae. 6. 8, 9, 10. Ame praeceptum est, quid oporteat fieri cum presbyteris Iudaeorum illis, ut aecdisicetur domus, Dei, scilicet ut de arca de proventibus, Regis, id est, de tributis, quae dantur de regione trans flumen, studiose sumptus dentur viris illis, ne impediatur opus. Quodsi necesse fuerit et vitulos, arietes, et agnos, in holocaustum Deo caeli, frumentum, sal, vinum et oleum, secundum verbum Sacerdotum, qui sunt in Ierusalem, detur eis per singulos dies: ne sit in aliquo negligentia. Et offerant oblationes Deo caeli, orentque pro vita Regis et filiorum eius.

De ARTAXERXE LONGIMANO, V. Persarum Rege, eiusque erga iudaeos benesicentia scriptum exstat 1 Esdr. 7. 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24. Artaxerxes Rex fRegum Esdrae Sacerdoti, scribae Legis Dei caeli perfectionem) salutem. A me decretum est, ut cuicumque placuerit in regno meo de populo Israel et de Sacerdotibus, et de Levitis ire in Ierusalem, tecum vadat. A facie enim Regis et septem Consiliariorum eius missus es, ut visites Iudaem et Ierusalem in lege Dei tui, quae est in mau tua: et ut feras argentum et aurum, quod Rex er consiliarii eius sponte obtulerunt Deo Israel, cuius in Ierusalem tabernaculum est. Et omne argentum et aurum, quodcumque inveneris in universa Provincia Babylonis, quod populus offerre sponte voluerit, et de Sacerdotibus, qui sponte obtulerunt domui Dei sui, quae est in Ierusalem,


page 123, image: s0195

Libere accipe, et studiose eme dehac pecunia boves, arietes, agnos, et sacrificia et libimina eorum; et offer ea super altaretempli Dei vestri, quod est in Ierusalem. Sed et si quid tibi et fratribus tuis placuerit dereliquo argento et auro, ut faciatis, iuxta voluntatem Dei vestrifacite. Vasa quoque, quae dantur tibi in ministerium domus Dei tui, trade in conspectu Dei in Ierusalem. Sed et cetera, quibus opus fuerit in domum Dei tui, quantumcumque necesse est, ut expendas, dabis de thesauro et de fisco Regis, et a me. Ego Artaxerxes Rex statui atque decrevi omnibus thesaurariis, qui sunt trans flumen, ut quodcumque petierit a vobis Esdras sacerdos, scriba legis Dei caeli, absque mora detis, usque ad argenti Kikarim centum, et usque ad frumenti coros centum, et usque ad vini batos centum, et usque ad batos olei centum, sal vero absque mensura. Omne quod ad ritum Dei caeli pertinet, tribuatur diligenter in domo Dei caeli, neforte irascatur contra Regnum Regis et filiorum eius. Vobis quoque notum facimus de universis Sacerdotibus, et Levitis, et cantoribus, et ianitoribus, Nathinaeis et ministris domus Dei huius, ut vectigal et tributum, et annuas pensiones, non habeatis potestatem imponendisuper eos.

Idem repetitur e Esdr. 8. II, 12, et seqq.

XI.

II. Propter virium imbecillitatem, sive bellandi infelicitatem. Id quod de Xerxe IV, et de Dario Codomanno, ultimo Persarum Rege, verum est. Sicut enim aries magnum ducit gregem, sed tamen imbecillem atque imbellem: ita quoque Xerxes ingentemduxit exercitum in Graeciam, nempe 23 17610. (ter et vicies centena et praeterea decem et septem milia militum sexcentos et decem) uti Herodotus recenset. Et tamen immensae illae copiae a Graecis sunt caesae, ipseque Rex superbissimus Xerxes exigua piscatoris scapha magno cum dedecore e Graecia clam aufugit. Et scribit Diodorus Siculus, quod Leonides Rex Spartanorum 300 militibus (quos oratione sua sic animaverat atque firmaverat, ut initio statim animo ad moriendum cum ipso parati essent) in castra Xerxis effusus 20000. Persarum occiderit; sicut Herodotus scribit. Similiter Darius Codomannus, ultimus Rex Persarum, in priori proelio ad Granicum 600006; in ultimo vero ad Arbela 900000 hominum perdidisse scribitur. Unde videmus, quod ingens ille Persarum exercitus fuerit quasi grex ovium, respectu ferocissimorum et audacissimorum Macedonum, quorum Dux Alexander M. sub hirco caprarum praefiguratus fuit.

XII. DUBIUM.

At quaerat quis: Quare una eademque Persarum Monarchia per typos adeo diversos repraesentetur in Dniele Propheta? Nam in cap. 2. per pectus argenteum; in cap. 7. per ursum carnivorum; et in cap. 8. per arietem bicornem praefiguratur.

Respond. Hoc ipsum fit propter diversam Regum Persicorum naturam atque indolem. Nam. 1 Monarchia Persarum per pectus argenteum in cap. 2. praefigurata fuit, propter immensas opes, atque thelauros eorum. 2. Per ursum carnivorum adumbrata est. Quia plerique Principes Persici crudeles et sanguinolenti fuerunt, multosque populos et gentes subegerunt, adeoque ipsum Dei populum misere afflixerunt. 3. Per arietem repraesentata est propter pios quosdam atque erga Ecclesiam Dei beneficos Reges, nempe, Cyrum Magnum, Darium Hystaspis, et Artaxerxem Longimanum; uti ex dictis patet. Huc elegans dictum Risperti (quod exstat lib. 8. de Victoria verbi Dei cap. 30.) referri potest: Quaesitu (inquit) dignum est, cur in visione priori, regnum Persarum per similitudinem URSI, in hac autem visione per similitudinem ARIETIS signatum fuerit. Ad quod congrue responderi potest. Quia causae diversae, imo contrariae, regni illius fuere erga Dei populum. Causas illas tam longe diversas dicere non dubitaverim, quam diversae sunt naturae horum animalium, ursi et arietis: quorum alterum rapto et cruore vivit; alterum innocum neque sanguinem sitit, neque rapto vivit. Promptum est hoc discerni, si respicias regnum illud, secundum Haman, quam crudele fuerit; secundum Reges, quam clementer illi populo se impenderint: Haman quippe moribus veraciter ursus, trucifurore, immani rabie Iudaeorum genus universum ore aperto hians devorare voluit. Reges autem, maxime Assuerus, more arietis, lanis suis, id est, opibus multis, quibus regnum illud abundavit, eundem populum fovit et ditavit, nullumque dentem malignitatis infiixit, sicut aries dente neminem petit: imo vitam gentis illius laetificavit, gratia reginae Esther et Mardochaei. Haec Rupertus.

XIII.

Secundo: Ab attributo tergemino ARIES describitur: quod respicit Monarchiae II. Ortum, Progressum, atque Egressum.

XIV.

I. ORTUM respicit attributum primum;


page 124, image: s0196

nempe, quod dicitur ARIES BICORNIS, sive quod DUO CORNUA ei tribuantur. Nam in Ebraeo exstat nomen
[Gap desc: Greek word]
, quod est duale, et duo cornua notat. Ubi castiganda venit versio tum Graeca tum Latina vulgata, in qua utraque numerus ille dualis haud exprimitur. Nam Graeca sic habet: kai\ au)tw=| ke/rata, omisso nomine numerali du/o. Similiter in versione vulgata Latina simpliciter legitur; et erant ei CORNUA. Per CORNUA autem DUO, h. l. duo secundum stylum Spiritus S. intelliguntur Regna: uti patet ex Dan. 7. 7. ubi quartae Bestiae (per quam IV Monarchia intelligitur) 10 cornua tribuuntur, per quae 10 Regna intelliguntur; uti in v. 24. explicatur. Item Dan. 8. HIRCO caprarum (per quem Monarchia Graecorum intelligitur v. 8.) tribuitur cornu magnum: (per quod primus Rex Graecorum, nempe Alexander Magnus, intelligitur v. 8.) fracto autem cornu illo, dicuntur ex eo quatuor cornua orta v. 8. quae sunt quatuor regna, v. 22. Quia successores Alexandri Magni, tertiam Monarchiam diviserunt, ex eaque 4 Regna constituerunt. Nam Antipater Graeciam, Antigonus Asiam, Seleucus Syriam, et Ptolemaeus Aegyptum occupavit. Praeterea de uno ex illis ortum est cornu parvulum, v. 9. per quod intelligitur Antiochus Epiphanes, v. 23. Ita etiam hoc loco per DUO CORNUA arietis, duo intelliguntur Regna, nempe Medorum et Persarum, e quibus haec Monarchia initio constabat. Nam ita Danieli ipse Angelus Gabriel hanc visionem interpretatur v. 20. ARIES quem vidisti habere duo cornua, Rex est Medorum et Persarum.

XV.

Haec autem DUO CORNUA dupliciter describuntur v. 3. 1. In sensu absoluto. 2. In sensu comparativo.

1. In sensu absoluto describuntur ab adiuncto, et deillis coniunctim dicitur, quod fuerint EXCELSA. Nam olim in Asia Regna Medorum atque Persarum florentia Regna fuerunt.

2. In sensu comparativo. Sic comparantur in duabus rebus, nempe in celsitudine, et in tempore.

In celsitudine. Sic unum dicitur altero excelsius fuisse. Nam Regnum Persarum quod initio erat Medico Regno minus, postea eodem factum est maius.

In tempore quando inquit: quod excelsius postremo ascenderit. Nam regnum Persarum post Medorum Regnum ad summum a)ci/wma, dignitatem et potestatem evectum est. Quoniam post Darium Medum Cyrus M. Rex Perlarum regnavit, qui Maiestatem Monarchiae ad Persas transtulit.

DUBIUM.

At ex Historiarum monumentis constat, Monarchiam II. plura regna comprehendisse, quam duo tantum; nempe Medorum atque Persarum. Quomodo igitur duo tantum cornua ei tribuuntur?

Respond. Vulgata Logicorum regula est vera: A principaliori fit denominatio. Eadem h. l. etiam valet. Licet enim Monarchae Persici plurima Regna atque Provincias habuerint; sicut de Ahasuero Rege Persarum, Esther 1. 1. dicitur, quod 127 provincias gubernarit: attamen haec duo regna Medorum et Persarum praecipua erant. Unde communis hic titulus eis tribuebatur, quod Reges Medorum et Persarum essent. Unde etiam ipse Angelus Gabriel in v. 20. in explicatione huius visionis ad Danielem inquit: ARIES, quem vidisti habere duo cornua, REX est MEDORUM et PERSARUM.

XVI.

II. PROGRESSUM respicit Attributum secundum; Et sic aries dupliciter describitur.

1. A Regni proprii desensione. Sic aries dicitur STARE ANTE FLUVIUM EULAEUM, seu ULAI. Dan. 8. 2, 3. Qui eius situs, defensionem atque propugnationem Regni Persici denotat. Nam ordinaria Regum Persicorum stativa erant ad fiuvium Eulaeum.

2. A Regni proprii amplificatione et aliorum occupatione. Sic aries dicitur VENTILARE CORNUA SUA VERSUS OCCIDENTEM, et VERSUS AQUILONEM, et VERSUS MERIDIEM. v. 4. Quibus verbis insinuatur, quod Medi atque Persae oppugnaturi et subiugaturi sint Occidentem, vel (ut in Ebraeo textu habetur) Mare, h. c. insulas Maris Mediterranei, ceu Babyloniam, Syriam, Cappadociam, Asiam minorem, Graeciam et Palaestinam. Deinde quod Aquilonem, h. e. Lydiam, Armeniam, Colchos, Caspios, Scythas, ceterasque gentes Septentrionales devicturi sint, quod partim a Cyro, partim a Dario Hystaspis factum est. Denique quod Meridiem subiugaturi sint, h. e. Aegyptum, Arabiam, Indiam et Aethiopiam. nam Reges Persarum regnum obtinuerunt ab India usque ad Aethiopiam 127 provinciarum; ut habetur Esther 1. v. 1. Ubi notandum, quod aries non dicatur cornua ventilasse in orientem: Quia Persia in ipso Oriente sita est. Idcirco pro illa defendenda aries stat


page 125, image: s0197

erectus in flumine Ulai. Ex Oriente autem Persae castra sua moverunt, reliquasque orbis partes subiugarunt.

Deinde ait Daniel, vers. 9. Et nullae bestiae consistebant coram eo, et non erat qui eriperet e manu eius, h. e. nullum in orbe Regnum erat, quod Monarchis Persis resistere vel posset, velauderet. Hoc in specie Deus de Babyloniis praedixit lerem. 51. v. 30. Desinent potentes Babyloniae pugnar, desidebunt in munitionibus, oblivioni erit potentia eorum, erunt velut mulieres. Et hoc eventu ipso completum est. Nam Babylonii, postquam Cyrus exser citu urbem cixisset, alacritate animi in segnitiem et muliebrem mollitiem mutata, ne quidem extra moenia egredi sunt ausi, sicut Xenoph. lib. 7. Cyropaed. scribit. Neque etiam Belsazarem Regem Babylonis eripere e manu Cyri potuit Croelus Lydorum Rex ditissimus et potentissimus, qui Belsazari sfoedere erat iunctus; sicut Herodotus lib. 1. testatur, qui eum Labynetum appellat.

Tertio subiungit Daniel felicem Regum Persicorum successum, quaodo ait: Et faciebat pro voluntate sua, et magnificatus est. h. e. Persae habebant felices omnium rerum successus, omniaque ad nutum eorum fluebant, omnesque nationes atque gentes eis parere cogebantur.

XVII.

III. EGRESSUM, h. e. interitum. Sic dicitur Daniel. 8. v. 6, 7. de hoc ariete, quod sit prostratus ab hirco, quodque nemo arietem liberare potuerit. Ubi per arietem bicornem intelligitur Darius Codomannus, ultimus Rex Medorum et Persarum; per hircum vero caprarum Rex Graecorum, h. e. Alexander M. interprete ipso Angelo Daniel. cap. 8. v. 20, 21. Alexander namque M. Darium ultimum devicit, et arietis duo cornua comminuit, h. e. Regnum Medorum et Persarum, per duo illa cornua adumbratum, everlit: Et nemo potuit arietem e manu hirci liberare, h. c. nemo Darium a potestate Alexandri M. liberarepotuit. Et licet Darius ingentem pecuniae summam, partemque Regni dimidiam Alexandro M. offerret, tamen nihil obtinere potuit. Quia Alexander M. solus mundi Dominus salutari voluit.

CAPUT III. De GENERALI Monarchiae secundae DELINEATIONE.

XVIII.

IN Monarchia II tria sunt notanda. 1. Ortus. 2. Progressus. 3. Egressus, sive Occasus.

I. ORTUS.

XIX.

In Ortu Monarchiae II notanda est eius Divisio sive Disiunctio. Nam Monarchia haec a Dario Medo est inchoata, et a Cyro Persarum Rege amplificata et consummata. Et sic prima huius Monarchiae Dynastia fuit Medo-Persica, in qua simul gubernarunt Darius Medus et Cyrus Magnus Persa, socer atque gener, sed Regenis inter se divisis. Unde daniel. 2. 32. per pectus argenteum repraesentata fuit. Sicut enim pectus duo continet brachia: Ita quoque haec Monarchia ab initio fuit duplex, constans nempe ex Medis atque Persis. Siquidem Darius Medus et Cyrus Persa copiis coniunctis Babylonem expugnarunt, atque Regnum Babylonicum ad se transtulerunt, sicut Daniel. c. 5. v. 28. hisce verbis docet: Regnum tuum divisum est, et datum Medis et Persis. Et ibid. v. 30, 31. haec verba leguntur: Eadem nocte interfectus est Belsazar, (Rex Chaldaeus) et Darius Medus successit in Regnum annos natus sexaginta duos.

II. PRO GRESSUS.

XX.

In progressu vero Monarchiae II notanda sunt tria. 1. Eius Coniunctio. 2. Amplificatio. 3. Duratio.

I. Coniunctio.

Monarchia haec secunda initio divisa fuit. Licet enim Darius et Cyrus Regnum Babylonicum, Belsazare interfecto, occuparint, tamen Darius illud accepit, Daniel. c. 5. v. 31. Cyro sponte illud ei concedente et donante, ut Xenophon testatur lib. 8. Cyropaed. Quare Darius velut Monarcha in Regno Medorum et Babyloniorum: Cyrus vero veluti socius eius in Regno Persarum regnavit. At mortuo Dario, Cyrus dominatum unum erexit, sicut quidam interpp. verba Daniel. cap. 7. vers. 5 vertunt, h. e. axioma Monarchiae a Medis et Babyloniis ad Persas transtulit, illaque Regna, quae, Dario vivente, disiuncta erant, coniunxit, unumque dominatum erexit. Et haec est secunda Monarchiae II. Dynastia, in qua Cyrus primum locum tenuit. Unde Cyrus in primo anno Monarchiae suae, de aedificando templo Ierosolymitano, haec verba ponit: Haec dicit Cyrus Rex Persarum; Omnia Regna terrae dedit mihi Dominus Deus caeli. 1 Esdr. 1. v. 2.

II. Amplificatio.

Haec Monarchia sub tribus Regibus, nempe,


page 126, image: s0198

Cyro, Dario Hystaspis, et Artaxerxe Longimano maximum coepit incrementum. Unde illi per tres dentes insignes aut praelongos in ore ursi praefigurantur. Dan. 7. v. 5. Reliqui vero Monarchae fere omnes crudeles fuerunt, multasque carnes devoraerunt, sicut ibid. dicitur. Per quam phrasin Spiritus sanctus crudelitatem et virulentiam designare in scripturis solet: uti patet ex Psal. 27. v. 2. Psal. 56. v. 2, 3. Pfal. 35. v. 25. Psal. 79. v. 7.

III. Duratio.

Duravit haec Monarchia annos 204 a tempore occupatae Asiae, vel ab initio Cyri, annos 228, (Agathia auctore) vel connumeratis initio et fine, annos 230. Reusner. in Chronolog. scribit, quod duraverit annos duntaxat 207.

III. EGRESSUS, sive INTERITUS.

XXI.

Circa interitum Monarchiae II duo notanda sunt. 1. Subiectum, h. e. Rex, in quo petiit. 2. Adiunctum; h. e. Tempus, quo periit.

SUBIECTUM, h. e. Rex in quo et cum quo periit, fuit Darius ultimus Rex Persarum, Iustino Codomannus dictus. Hic enim ab Alexandro M. tribus magnis proeliis victus tandem ad Arbela, vel potius ad Gaugamela, ubi tertium proelium commissum, a Nabarzane et Besso Proefectis interemptus est. Quod praefiguratum est Daniel. 8. vers. 7. per hircum, arietem percutientem et cornua eius comminuentem, ita ut aries ei haud resistere, neque quisquam eum de manu eius liberarepotuerit. Nam Alexander Magnus omnem pecuniam respuit, partem Regni oblatam repudiavit, dicens: Sicut mundus non posset ferre duos soles: ita nec duos Reges.

ADIUNCTUM, h. e. Tempus quo eversa est haec Monarchia, fuit tempus Alexandri Magni, qui, devicto Dario Codomanno, Monarchiam III inchoavit A. M. 3642. iuxta alios 3634.

CAPUT IV. Continens REGUM MONARCHIAE secundae CATALOGUM sive specialem enumer ationem.

XXII.

DE numero Monarcharum Persicorum inter Historicos non convenit.

I. Quidam, Thalmudicos sequuti, 4 tantum Persarum Reges fuisse tradunt; nempe Cyrum, Cambysem, Darium Hystaspis, et Xerxen: detorto in cam sententiam Danielis loco, ex cap. 11. v. 1, 2. Ego in anno primo Darii Medi stabam, ut confortaretur et roboratetur. Et nunc veritatem annuntiabo tibi. Ecce adhuc tres Reges stabunt in Perside, et quartus ditabitur opibus nimiis super omnes, et cum invaluerit div itiis suis, concitabit omnia adversus Regnum Graeciae. Et postea v. 3. subiungitur, quod Alexander M. eum sit devicturus, et sic Regnum Persarum concidet.

Verum facilli est responsio. Nam per quartum illum Regem Persarum potentem intelligitur Xerxes, post quem sex Reges Persarum exstiterunt. Nam Alexander non devicit Xerxem, sed Darium Codomannum, qui ultimus Rex Persarum fuir.

II. Alii statuunt, sex tantum Reges Persarum fuisse.

III. Iosephus Scaliger lib. 6. de emendat. Temporum 14 Reges Persarum constituit. nam numerat seorsim septem menses Magorum, septem menses Artabani, et duos menses Xerxis II, et septem menses Sogdiani.

IV. Alii 10 Reges Persarum constituunt; eosque ita ordinant, ut septem menses Artabani ad annos Xerxis reponant; duos mensex Xerxis II includant annis praecedentis Artaxerxis Longimani, et septem menses Sogdiani referant ad annum primum Darii Nothi successoris.

V. Nostra sententia haec est. Nos distinguimus inter Dynastiam Monarchiae II priorem, et posteriorem. Et haec distinctio fundatur in verbis illis Danielis, quae exstant Daniel. 5. v. 28. Divisum est regnum tum, et datum est MEDIS et PERSIS.

In DYNASTIA I quae Medorum fuit, unus tantum Monarcha reperitur, nempe Darius Medus. Hic namque Belsazari in regno successit: uti patet ex Daniel. 5. v. 30, 31. Eadem nocte interfectus est Belsazar Rex Chaldaeus; et Darius Medus successit in Regnum, annos natus sexaginta duos. Et Daniel. cap. 9. v. 1. in anno primo Darii filii Assueri de semine Medorum, qui imperavit super regnum Chaldaeorum. Licet enim in expugnanda Babylone praec ipua fuit Cyri virtus et industria: tamen Dario consanguineo et seniori Cyrus regiam digniratem concessit, donec Dario mortuo plenam Regni administrationem consequeretur. Quidam dicunt, quod annum; quidam vero statuunt, quod biennium regnarit.

In DYNASTIA II decem Monarchae fuerunt, qui hoc ordine recensentur:


page 127, image: s0199

I. CYRUS. Huius. Huius fit mentio explicite: I Esdr. 1. v. 1. 2. Daniel. 10. v. 1. implicite. Dan. 11. v. 2. regnavit annis 30. ut Rex. 7. ut Monarcha.

II. CAMBYSES. Hoc nomen in sacris kata to\ r(hto\n non legitur, sed alio nomine Assuerus. 1 Esd. 4. v. 6. Et Artaxerxes. ibid. v. 7. et 3 Esdrae. c. 2. vers. 16. appellatur. Cambyses erat eius nomen proprium, sed Assuerus et Artaxerxes cognomen: sicut hodie Impp. Romanorum cognomen est Augustus et Caesar. Implicite eius fit mentio Dan. 11. v. 2. regnavit annis 8.

III. DARIUS HYSTASPIS. Eius fit mentio explicite 1 Esdrae 4. v. 5, 24. 1 Esdrae 5. vers. 1. 3 Esdrae 3. v. 1. implicite Daniel. 11. v. 2. regnavit annis 36. quibus 7 menses Magorum inclusi sunt.

IV. XERXES. Neque huius explicite in codice sacro fit mentio, sed tantum implicite. Dan. II. vers. 2. regnavit annis 21. quibus 7 menses Artabani includuntur.

V. ARTAXERXES Longimanus. Eius fit mentio 1 Esdrae 6. 14. 7. v. 1, 12, 21. Nehem. c. 2. v. 1. regnavit annis 40. quibus 2 menses Xerxis II. sunt inclusi.

VI. DARIUS Nothus. regnavit annis 19. quibus 7 menses Sogdiani sunt inclusi.

VII. ARTAXERXES Mnemon. regnavit annis 43.

VIII. ARTAXERXES OCHUS, Tyrannus. regnavit annis 23.

IX. ARSES, vel Arsames. regnavit annis 4.

X. DARIUS ultimus; Codomannus a Iustino appellatus. regnavit annis 6.

Horum X Monarcharum, praeter Darium Medum, nomina hisce versiculis sunt inclusa:

Cyrus, Cambyses, Hystaspis et ille Darius, Infelix Xerxes, Longimanusque potens:
Inde Darius adest Nothus, hinc Mnemon quoque, Ochusque,
Regnat et Arsames, post Codomannus obit.

CAPUT V. Continens FAMILIARUM IN MONARCHIA secunda DESIGNATIONEM.

XXIII.

THeodoretus in Orationibus super Daniel. cap. 8. recenset duas familias Regum Persidis, penes quos hoc imperium fuerit a Cyro usque ad Alexandrum Magnum.

PRIOR FAMILIA fuit CYRI, qui hoc imperium fundavit, quae mox in filio eius Cambyse exstincta est. Hic enim cum tyrannicis obsequutus suspicionibus suis sustulisset per insidias Smerdin fratrem, et incestis sororum nuptiis se polluisset, filiam duntaxat unicam PANTAPTEN reliquit: uti Hieronymus scribit: et Regnum ipsorum Magorum fraude amisit. Qui Magi etsi eam dignitatem aliquamdiu retinuerunt, tamen suspecti primum habiti ab OTANE, deinde proditi a filia, et Prexaspe, opprimuntur occultâ Principum Achaemenidarum conspiratione.

POSTERIOR FAMILIA fuit DOMUS DARII HYSTASPIS. Hic e familia Principum Persicorum oriundus, communibus eorum suffragiis, Rex iterum legitimus ereatur, ut ait Zonaras; inque successoribus eius imperium Persicum usque ad Darium Codomannum, in quo et cum quo exstinctum est, permansit.

*e)*p*i/*k*r*i*s*i*s.

Verum haec Theodoreti sententia veritati consentanea non est. Nam licet etiam Diodorus Siculus lib. 17. scribat, hunc Darium (quem Iustinus Codomannum vocat) fuisse filium Arsami, qui Regi Ocho frater fuerat: Tamen Strabo lib. 16. eum regiae stirpis fuisse negat, et sic ex neutra familia oriundus fuit. Non enim quia regio esset genere, sed ob virtutem et fortitudinem, cuius praeclara ediderat exempla, Persarum suffragio ad Regnum assumptus est: ut Instinus lib. 10. tradit.


page 128, image: s0200

Prima familia. Secunda familia.

I. Cyrus. III. Darius Hystaspis.

II. Cambyses IV. Xerxes.

V. Artaxerxes Longimanus.

VI. Darius Nothus.

VII. Artaxerxes Mnemon.

VIII. Artaxerxes Ochus.

IX. Arsames.

X. Darius Codomannus.

CAPUT VI. DE RECIA SEDE, vel HABITATIONE.

XXIV.

HIstoricitradunt, tres Regias sedes Reges Persicos habuisse. Quarum PRIMA fuit PERSEPOLIS, Graece *perse/polis2, h. e. Persei Civitas. quia a Perseo Rege condita et denominata fuit, sicut Strabo lib. 15. scribit, 310 milliaribus Ierosolymis distabat. Fuit metropolis in Persia, et urbs Orientis pulcherrima, et Regibus Persicis dignasedes. In ea namque ordinariam sedem suam habebant, donec Cyrus I Rex Persarum, Babylone captâ, et Assyriis in potestatem suam redactis, sedem Regiam in Susan, in fronte Persidis sitam, transtulit, ut Assyrios eo melius gubernare posset. Hancurbem Alexander M. devicto Dario Codomanno, ebrius, in gratiam Thaidis meretricis una cum Regia combussit: sicut Diodor. Sicul lib. 17. Bibliothecae Histor. pag. 600. scribit. Postea rursus aedificata est, et dodie SIRAS appellatur, teste Schroetero Tom. histor. Geograph. sub Tit. Persis, p. 107.

XXV.

SECUNDA fuit SUSAN,
[Gap desc: Greek word]
lilium, rosa, ein Lilien-oder Rosen-stat / metropolis Persiae; 230 milliaribus distabat Ierosolymis, versus orrentem sita ad flumen Eulaeum. In hanc, devicto Belsazare Rege Babylonis, urbe captâ atque totâ regione subactâ, Cyrus Monarcha Persarum Regiam sedem transtulit, ut Babylonicum aliaque Regna vi occupata eo melius sub oboedientiae iugo continere posset. Nam erat in fronte Persidis sita, et Regio Susiana ad commoditatem reliquarum ditionum in omnes partes Regibus Persarum patebat. Et quia Urbs amoenissima erat, Reges Persarum libenter illic habitabant. Athenaeus idem confirmat, hanc urbem SUSAN dictam esse, h. e. Lilium, vel rosam, ob admirandam amoenitatem et iucunditatem. Et tota Regio circumiacens ab ea denominata, et Susiana dicta est. Esdr. 4. 9. Nehem. 1. v. 1. Esther. 1. 2, 5. c. 2, 2. 5, 8. c. 3. 15. c. 4. 8, 16. c. 8. v. 15. c. 9. v. 6, 11, 12, 14, 15, 18. Daniel. 8. v. 2. Fragment. Esther. c. 4. v. 18. c. 5. v. 3.

XXVI.

TERTIA Regia erat ECBATANA, quae ab Arphaxad Medorum Rege est aedificata. Iudith. 1. Quidam eum Phraortem VII. Regem Medorum fuisse tradunt, qui anno 10 Regni Nabuchdonosoris I. vixit, et 22 annis regnavit, ab eoque devictus est, sicut Iudith. 1. describitur. Distabat Ierosolymis 284 milliaribus. Herodotus lib. 1. putat a Deioce Ecbatanam aedificatam esse moenibus amplis simul et validissimis. Murus septies cir cumactus arcem cinxit, in qua thesauri regii erant; ita tamen, ut circuitus unus altero esset gradatim sublimior, et pari quidem murorum in se altitudine, loci tamen beneficio, qui instar collis paulatim sese erigebat, solis pinnis promineret: Hae sui distinctae coloribus iucundissimam aspicientibus praebuêre speciem. Nam primi ambitûs pinnae colore erant albicante, secundi nigro, tertii purpureo, quarti caesio, quinti sandarachino, sexti argenteo, septimi pinnae auro fulgebant. In hac urbe Reges Persarum aestate habitabant. Quoniam civitas in regione opaca et montosa, et adversus calores aestivos commoda erat. In hieme autem in urbe Susan et Babylone habitabant, ubi temperies aeris calidiorerat.

Athenaeus scribit, Reges Persarum hiemasse in Susis, aestatem in Ecbatanis degisse, in autumno Persepoli versatos, reliquam anni partem in Babylonia habitasse.

CAPUT VII. DE INSTITUTIS REGUM PERSICORUM, eorumqueratione.

XXVII.

INstituta (vel Statuta) Regum Persicorum fuerunt triplicia. 1. Oeconomica. 2. Politica. 3. Ecclesiastica.


page 129, image: s0201

XXVIII.

I. Instituta Oeconomica.

Instituta Regum Persicorum Oeconomica erant triplicia.

I. REGUM IUNIORUM EDUCATIO. Regum Persicorum filii Magis tradebantur informandi, quorum magna apud Persas erat auctoritas. Erant namque Magi praecipui Regum Consiliarii atque Gubernationis Administri. Unde Cicero lib. 1. de divinat. p. 188. Editionis Frobenianae, de iis scribit: Magi genus sapientum et doctorum habebantur in Persis. Et sub finem addit: Nec quisquam Rex Persarum esse potest, qui non ante Magorum disciplinam scientiamque perceperit.

Plato in Alcibiade priore, educationem Regum Persicorum eleganter describit hisce verbis: Postquam Regi filius natu maximus genitus fuerit, qui in Regno suc cedit, primum quidem omnes, qui sub Regno sunt, diem festum agunt. Deinde in reliquum tempus hoc die Regis natalem tota Asia colit et celebrat. Postea nutritur puer, non a muliere nutrice parum splendida, sed ab eunuchis, qui circa Regem praestantissimi esse putantur. Quibus tum reliqua recens nati cura incumbit, tum ut cogitent, quomodo quam pulcherrimus veadat, effingendo ac dirigendo pueri membra. Atque haec facientes illi in magno honore sunt. Postquam vero septennis factus est puer, ad equos et equitandi magistros abit, et advenationes proficisci incipit. At ubi annos bis septem implevit, suscipiunt puerum hi, quos illi regios Paedagogos nominant. Sunt autem ex Persis delecti, qui praestantissimi in aetatis vigore esse putantur, quatuor, et sapientissimus, et iustissimus, et temperantissimus, et fortissimus. Quorum primus Magiam docet Zoroastrae filii Oromazae. Est autem haec cultus Deorum. Docet item regias institutiones. Qui vero iustissimus est, vera loqui docet per omnem vitam. Temper antissimus autem docet, ut a nulla voluptate superetur, ut liber esse assuescat, et ut revera Rex sit, imperans primum his, quae sunt in ipso, et iis non inserviens. At Fortissimus impavidum et intrepidum esse instruit, ut qui, ubi timet, servus sit. Hactenus Plato.

XXIX.

II. Coniugii RATIO. Laertius scribit, incestuosam parentum et liberorum coniunctionem apud Reges Persarum posteriores in usu fuisse, eamque e Magorum doctrina profectam astruit. Idem confirmat Athenaeus lib. 5. cap. 14. Tertullian. in Apologet. In eandem sententiam Clemens Alexandrinus ita scribit: Regum Persarum, filii postquam ad pubertarem pervenerunt, cum sororibus et matribus, mulieribusque tam uxoribus, quam concubinis innumerabilibus coeunt, tamquam capri ad venereum congressum exercitati, etc. At Tiraquellus in legem septimam connubialem, multa adducit exempla probatorum auctorum, qui indicant, apud alias gentes, tales coniunctiones iure naturae impias, incestas atque nefarias habitas fuisse. Ita namque Virgil. lib. 6. Aeneid. scribit, apud inferos atrociter puniri,

Qui thalamos natae invadit, vetitosque hymenaeos.

Et Catullus in Gellium ita statuit:

Nam Magus ex matre et nato gignatur oportet:
Si vera est Persarum impia relligio.

Similiter ex Agathia lib. 2. de bello Gothorum ostendit Tiraquellus, non fuisse hoc apud priscos illos Persas observatum. Plutarchus in vita Artaxerxis dicit, ipsum filias suas uxores duxisse, contra leges Persarum et Graecorum. Idem in libro de fortuna Alexandri refert: Alexandrum M. docuisse Persas matres revereri, earumque nuptiis abstinere. Et in Authentica de incestis nuptiis dicitur. Multa etiam bruta huiusmodi concubitus aversari. Et Socrates cap. Xenophont. lib. 3. ait, illam legem, ne filii parentibus misceantur, ab ipsis Diis esse conditam. Inde etiam tragicae Oedipodarum calamitates describuntur.

XXX.

III. Sepulchrorum situatio. Cyri sepulturam in Bassargadis fuisse, Historici tradunt. Strabolib. 15. et Arrianus lib. 6, citant Aristobulum Alexandri M. Ducem bellicum, qui Cyri sepulchrum apud Bassargadas in hortis regiis se vidisse tradat. Ceteros Reges monumenta sua in monte quodam Persepolitano habuisse Diodorus refert. Iosephus lib. 10. Antiq. Iudaic. c. ult. scribit, eos in turri Ecbatana, quam Daniel Propheta condidit, sepultos fuisse; et addit, etiam suo tempore custodiam eius Sacerdoti Iudaico commissam fuisse.

XXXI.

II. Instituta Politica.

Instituta Regum Persicorum Politica erant gemina. 1. Irenica. 2. Polemica.

XXXII.

I. Irenica.

I. MACNA Regum erat MAIESTAS atque


page 130, image: s0202

reverentia. Nemo enim mandata Regum annulo eorum obsignata violare, iisve contradicere audebat. Sicut Esther. 8. v. 8. Rex Ahasuerus ad Esther et Mardochaeum inquit: Scribite pro Iudaeis, sicut vobis placet, ex Regis nomine signantes literas annulo meo. Haec enim consuetudo erat, ut epistolis, quae Regis nomine mittebantur, et illius annulo signatae erant, nemo auderet contradicere. Similiter Daniel. 6. 16. dicunt Principes Regni Medo-Persici ad Darium Medum primum, secundae Monarchiae in Dynastia Medica Monarcham: Scito Rex, quod lex Medorum et Persarum sit, ut omne decretum atque edictum, quod constituerit Rex, non liceat immutari. Utque Regibus Persicis divina quaedam Maiestas inesse vulgo crederetur, singulari cum pompa atque sollennitate Ignis sacer, argenteis altaribus, comitantibus atque accinentibus carmen patrium Magis, Regi praeferebatur. In quam sententiam apud Plutarchum ad Themistoclem Artabanus eleganter disserit, hanc adorationis ceremoniam inde confirmatam, quod Dei omnia conservantis effigies Rex haberetur. Elegans quoque et memorabile exstat exemplum apud Herodotum lib. 8. de Xerxe, pro cuius salute conservanda Persae e navi in mare praecipites sese dederunt. Verba eius haec sunt. Xerxes aliquando nave vectus, cum in Asiam transmitteret, exortâque tempestate, ac nave nimium vectoribus onusta, in vitae discrimen adduceretur, ita suos alloquitur: Cum in vobis, Persae, vestri Regis sita sit salus, quantae ea vobis curae sit, iam demonstrate. Ilico plerique ipsum venerati, in mare prosiliunt, ac Regem praesenti liberant periculo. Similiter Persae erga Reges suos valde liberales erant. nam Alexand. lib. 4, cap. 23. scribit: Apud Persas Rex, in principio dominatus, quodcumque optaret, a populo donum ferebat.

XXXIII.

II. REI PUBLICAE CURA. Laudandus sane mos ille Regum Persarum fuit, quod inter Cubicularios quendam hoc munus sustinere volebant, ut mane Regium thalamum ingressus, regem hisce verbis excitaret: )*ana/sa w)= basileu=, kai\ fro/ntize pragma/twn, w(=n de fronti/zein o( mesoroma/s1dhs2 h)qe/lhse, h. e. Surge Rex, ac negotia cura, quae te mesoromasdes curare iussit: Auctor est Plutarchus in comment. adversus imperitum Ducem. O pulchrum praeclarumque institutum! Non minus enim Princeps cogitur servirepopulo, quam populus Principi, nisi quod Princeps id facit cum dignitate. Sicut enim subditi sunt propter Principem, nempe u(phretikw=s2, h. e. ut ei oboediant atque ministrent; Ita quoque Principes sunt propter subditos kubernhpkw=s2, h. e. ut eos regant atque gubernent.

PARAENESIS.

Quare Principum actiones ad bonum publicum promovendum, non privatum, sint directae; iuxta vulgatum Politicorum axioma: Salus Rei publicae suprema lex esto.

Trium namque (ex Agathonis sententia) Principem meminisse decet. Primum est, se hominibus imperare. Alterum, se ex legibus imperare. Tertium, se non semper imperaturum esse. Hinc Hadrianus Imp. in senatu frequenter dicere solebat, se sic gesturum Principatum, ut sciret rem populi esse, non sum privatam: sicut Dion scribit. Et Theodosius M. cum Arsenio viro doctissimo filios suos (Honorium et Arcadium) in disciplinam tradidisset, sempiternâ memoriâ dignum et vere imperiale illud verbum proloquutus est: Si tales se praebituri essent, ut mores vitamque suam ad disciplinam et leges Dei componerent, propensum se fore, ut eis imperium in manus tradat, ad civium et subditorum commodum et utilitatem accommodatum: Sin minus, conducibilius esse, ut sic privati vitam agerent, quam cum periculo imperarent. Nicephor. Call. histor. Ecclesiast. lib. 12. c. 23.

XXXIV.

III. MINISTERIA. Dion. Chrysost. Orat. 58. scribit, quod Reges Persici vulgares homines emiserint in omnes terras, quos appellabant REGIS AURES, eosque omnia auscultare iubebant; Et alius quidam erat, REGIS OCULUS dictus; de quo idem Dion. Orat. 3. de Regno.

REGULA.

Omnes homines sint moniti, ut omnibus in actionibus suis prudenter agant, linguamque suam ratione gubernent, semper recordantes adagii Salomonici, quod exstat Eccles. cap. 10. v. 20. Aves caeli portabunt vocem tuam; et qui habent pennas, annuntiabunt verbum tuum. Et in vulgato Graecorum proverbio dicitur; *polloi\ basile/ws2 o)fqalmoi\, kai\ polla\ w)=ta. Xenoph. lib. 8. Cyropaed. fol. 124. Lucianus (de iis, qui mercede conducti, pag. 339.) ita enuntiat: *w)=ta kai\ o)fqalmoi\ basile/ws2 polloi\, ou) mo/non t) a)lhqh= o(rw=ntes2, a)lla\ a)ei/ ti prosepimetrou=ntes2 w(s2 mh\ nusa/zein dokoi=en. h. e. Multae Regum sunt aures et oculi multi. h. e. multi reperiuntur corycaei vel delatores, ad hoc constituti, ut subditorum sermones captent atque Regibus indicent, qui non palam, sed clam, res suas ita agunt, ur aviculas caelisupervolitantes, te apud Magistr atum Magistratum detulisse opinari


page 131, image: s0203

possis. Nam captant subditorum voces, inquirunt in ipsorum actiones, atque ii non tantum vera cernunt, sed semper aliquid superfluum de suo admetiuntur (vel admentiuntur) ne munus suum negligenter peregisse videantur. Erasinus lib. 6. Apophthegm. pulchellam de militibus Tarentinis narrat historiam. Hi anno mundi 3692. inter cenandum multa liberius dixerant in Pyrrhum. Res statim per corycaeos ad eum delata est. Acciti sunt iuvenes, ac periclitabantur omnes, cum factum nec negari posset, nec defendi. Tum unus illorum dexterioris ingerii: Imo, inquit, Rex et ista diximus, et longe acerbiora dicturi fueramus, nisi nos lagena defecisset; linguae petulantiam in temulentiam reiciens. Itaque mox ira Principis in risum versa, dimissi sunt. Haecille. Tu autem quisquis es, observato monitum illud Epicharmi: *me/mnhso a)pis2ei=n. Et illud Catonis:

Noli homines blandos nimium sermone probare:
Fistula dulce canit, volucrem dum decipit auceps.

XXXV.

IV. SICILLI FORMA. Scholiastes Thucydidis sigilli in literis usurpati formam triplicibus auctorum sententiis retulig: quippe quod alii Cyri imaginem crediderint, alii Regis eo tempore regnantis: alii denique equi Darii, cuius praesagio ille Regnum consequutus erat.

XXXVI.

V. )*anomi/a REGE DEFUNCTO PERMISS A. Stobaeus Sermon. 42 Persis legem fuisse scri bit, quae defuncto Rege iuberet a)nomi/an ei)=nai penq) h(merw=n, ut, cum inde pax publica turbaretur, subditi, Regno denuo constituto, leges et Magistratus reverei, maximique boniloco habere discerent. Nam pulchre inquit Seneca lib. 1. de clement. c. 4, 5. Magistratus est illud vinculum, per quod Res publica cohaeret; et spiritus ille vitalis, quem haec tot milia trahunt; nihil ipsa per se futura, nisi onus et praeda, si mens illa Imperii subtrahatur.

II. Polemica.

XXXVII.

I. SIGNUM MILITARE. Hoc erat A QUILA AUREA, quae expansis pennis milites praecedebat; sicut Plutarchus in Agesilao scribit.

NOTA. Notandum est diligenter, quod AQUILA insigne fuerit Monarcharum Persicorum, et posien quoque Imperatorum Romanorum Marius Consul adversus Cimbros profectus, primus omnium aquilam in vexillo praetorio susrpavir, anno M. 3846. ante Christi incarnationem anno 124. Inde aquila insigne Romani imperii et Imperatorum facta est. Hi namque (uti Ioseph. lib. 3. de Bello Iudaic. cap. 5. pag. 692. scribit) illam et Principatus insigne putarunt, et omen vidoriae, quoscumque bello petierunt. Unde Vespasianus in expugnatione Iudaeae aquilam in vexillis gerebat. Nam (ut Iosephus ibid. scribit) aquila omnibus apud Romanos agminibus praeest, quod et universarum avium regnum habeat, et sit validislima.

XXXVIII.

II. MILITIA. Reges Persici in militia praecipue triplices habebant milites.

PRIMI dicebantur IMMORTALES. Horum Cyrus M. auctor fuit, uti Xenophon. lib. 7. paidei/as2 insinuat. Iidem inviolabiles appellabantur, uti Diodor. Sicul. lib. 2. tradit. Hosce quoque Darius Persarum Rexultimus, nomine Codomannus, in exercitu suo habuit. Hi erant numero 10000 Persarum, quos immortales vocavit ideo, (uti Caelius Rhodigin. lib. 8. c. 2. et l. 25. c. 1. annotat) non quod plane numquam morerentur, (ubi enim illi tales?) sed si quis horum aut nece aut morbo numerum minuislet, confestim substituebatur alius: nec unquam plures erant, paucioresve decem milibus. Ita et Darius immortalitatem aliquam, et muneris aeternitatem confinxit. Sed brevis admodum haec fuit, Dario totoque ipsius exercitu funditus pereunte. Vide Herodot. lib. 7. Pausan. lib. 7. Curt. lib. 3.

NOTA. Niceph. lib. 14. cap. 21. de Persis posterioribus idem scribit: Legio (inquit) erat apud Persas, quae vocabatur immortalis, decem millium numerum habens, quam ex delectis et fortibus vitis semper complebant, quam olim Romani, imperante Theodosio, Christo Duce, ita conciderunt, ut subito mortales omnes comperti sint.

SECUNDI erant DORYPHORI, (qui et cognati Regis) et hi 15000 censebantur; uti Curtius lib. 3. scribit.

TERTII vocabantur MALIFERI, ex Athenaei auctoritate, lib. 12. cap. 3. qui erant flos immortalium; inde sic dicti, quod poma aurea in hastis gestarent. Vide plura apud Polyaenum lib. 4. pag. 171.

USUS.

Hinc pater, fictam hominum esse immortalitarem, dum solus Deus habeat immortalitatem.

Exempla habemus. 1. In militibus Regum Persarum, qui immortales dicebantur, sed perierunt. 2. In Alexandro Magno cui adulatores immortalitatem falso tribuebant. Nicesias enim, cum Alexandrum M. a muscis petitum videret; Quanto, inquit, hae ceteris praestant, quae tuum sanguinem


page 132, image: s0204

degustant. Cum vulneratum semel conspiceret, illum Homericum protulit versum: )*ixw\r oi)os1pe/r te r(e/ei maka/ressi *qeoi=si. h. e. Qualis Divorum percurrit corpora sanguis. Sed vanitatem hanc ipse Alexander M. risit. Nam ita de eo scribit Seneca Epist. 60. ad Lucilium: Alexander M. cum in obsidione cuiusdam urbis circuisset muros, ictu sagitae percussus, cum represso sanguine sicci vulneris dolor cresceret, et crus obstupuisset, coactus absistere: Omnes, inquit, iurant me Iovis esse filium, sed vulnus hoc hominem me esse clamat. Idem nos faciamus: dicamus, Vos quidem dicitis me esse prudentem; ego autem video, quod multa inutilia concupiscam, nocitura optem.

XXXIX.

III. Instituta Ecclesiastica.

I. RELIGIONIS CURA. Plures Reges Persarum valde religiosi erant: ut patet ex trium Regum Persarum distinctis decretis, de populo Israelitico e captiv itate dimittendo, de templo Ierosolymitano reaedificando, deque urbe et politia Iudaica restauranda; uti in §. 10. diximus.

XL.

II. STUDIORUM CULTURA. Reges Persarum in urbe Susan florentissimam et celeberimam Academiam erexerunt, in qua Magia, Astronomia, aliaeque disciplinae Mathematicae tractabantur a Magis. distabat Ierosolymis 230 milliaribus. Ex hac SUSAN venerunt Magi nato Christo, eumque tamquam recens natum Iudaeorum Regem Ierosolymis inquisiverunt. Matth. 2. 1, 2. Errant ergo illi, qui tradunt, eos venisse ex Saba; idque ex Psal. 72. 10. et Ies. 60. 6. probare satagunt. Quibus nos talem a)po/deicin opponimus.

Magi (de quibus Matthaeus cap. 2. loquitur) Ierosolymam venerunt ab Oriente.
Atqui Saba non sita est in Oriente, sed in Meridie. Matth. 12. 42.
E. Magi ex Saba non venerunt.

TRACTATIO SPECIALIS. DRNASTIA PRIMA MEDORUM.

DARIUS MEDUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I.

I. Appellatio.

I. DARIUS MEDUS
[Gap desc: Greek word]
Graece *darei=os Victor seu Dominator abundans, ein reicher Heri oder Siegs-Fürst. Vocatur autem Darius Medus duplici sensu. 1. a(plw=s2, h. e. in sensu absoluto. Quia patre Medorum Rege, nempe Astyage, oriundus fuit: uti postea dicemus: 2. diakritikw=s2, h. e. in sensu disiunctivo; ut nempe distinguatur a Dario Hystaspis tertio Persarum Rege, qui post Cambysen Cyri filium regnavit; uti patet ex 1 Esdr. cap. 4. v. 5. et 24. Nam Porphyrius nugatur, hunc Darium Medum Darium Hystaspis fuisse. Quae sententia falsa est. Quia hic Darius fuit filius Ahasueri. Dan. 9. v. 1. Ergo non potest esse filius Hystaspis. 2. Hic Darius fuit Medus; At Darius Hystaspis fuit Persa et Rex Persarum. 1 Esdr. cap. 4. v. 15, 24.

II. CYAXARES vocatur a Xenoph. in Cyropaed. Quod nomen Persice scriberetur
[Gap desc: Greek word]
Cuachasuerosch. Et est nomen compositum, ex
[Gap desc: Greek word]
quod in lingua Persica Pirincipem significat: et Axares, vel Oxuares, et aliquando Oxares; quae nomina idem significant, atque Ahasuerus, h. e. magnus Princeps, ein Groß-Fürst/licet sono literarum differant. Nam notum est, quod nomina ex una lingua in aliam translata varie mutentur et corrumpantur, quod ostendunt etiam nomina
[Gap desc: Greek word]
Darius et
[Gap desc: Greek word]
*ku/ros, Cores, vel Cyrus. Unde patet, quod coniunctione utriusque nominis excellentia et praeeminentia inter alios Principes significetur. Nam
[Gap desc: Greek word]
Cu in Persica lingua significat Principem, et
[Gap desc: Greek word]
significat Principem. Quare Cyaxares idem est atque Magnus Princeps. Sicut apud Graecos dicitur a)rxhro\s2, a)rxhre/ths2, apud Latinos Archidux, Archiepiscopus, Ertz-Herzog/ Ertz-Bischof. Ertz est ex nomine Graeco a)/rxwn, Princeps. Nam Ertz-Bischof idem est quod )*arxiepi/skopos.

DUBIUM.

At quidam negant, hunc Darium Medum fuisse Cyaxarem. Quia Herodotus lib. 1. scribit fuisse Phraortae Regis Medorum filium, patrem Astyagis. Quomodo ergo Darius filius Astyagis Cyaxares dici potest, cum eius nepos fuerit?

Resp. Dubium hoc levioris est momenti. Nam duplex fuit Cyaxares. I et II. ille avus, hic nepos


page 133, image: s0205

fuit. Quare dicimus, quod Darius non quidem fuerit Cyaxares I, sed II. Nam expresse a Xenoph. in Cyropaed. Cyaxares appellatur; sicut etiam constat, Cyri tam patrem, quam filium Cambysen, fuisse appellatum. Vide Augustinum Torniell. p. 101.

II.

II. Generatio.

Depatre huius Darii variae exstant Historicorum opiniones. Nos quatuor tantum, quae praecipuae sunt, adducemus.

Prima est Theodoreti, qui in Oratione sexta super Daniel. scribit, hunc Darium fuisse regis Nabuchdonosoris nepotem ex filia, matremque habuisse Chaldaeam, patrem vero Medum, et eam ob causam Medum nominari, idque probat ex Ierem. 27. v. 7. ubi legitur, quod Deus promiserit, se Nebucadnezari daturum regnum amplissimum, neque tantum ipsi, sed etiam filio eius et filio filii. Athaec sententia Theodoreti tolerari non potest. nam filius Nebucadnezaris fuit Evilmerodach. Ierem. 51. Nepos autem vel filius filii fuit Belsazar. At Darius non fuit filius filii Nabuchdonosoris, sed filius FILIAE (ut fatetur Theodoretus.) Ergo promissio Dei ad ipsum non pertinebat. Praeterea Darius quidem Belsazari in Regno successit, verum non in eo Regnum est conservatum (sicut Deus Ierem. 27. v. 7. Nabuchdonosori promiserat) sed eversum. Quod autem Nabuchdonsor pater eius appellatur, Daniel. 5. 2. illud per Ebraismum intelligendum, quo saepe maiores appellantur patres. Vide plura, si voles, in Monarchia I. in vita Belsayaris Monarchae XLIX. §. 2.

III.

Secunda opinio est; Darium Medum fuisse Darium Hystaspis. Quia Dariu Hystaspis bellum cum Chaldaeis gessit, eosque Babylone expugnata subiugavit, sicut Iustinus lib. 1. et Herodotus lib. 3. tradunt. Hoc autem ipsum Daniel Propheta in cap. 5. de Dario Medo scripsit. Et hanc sententiam Hieronym. super. c. 9. Daniel Porphyrio tribuit. Resp. Verum haec opinio nullo modo admitti potest. Nam magnum est discrimen inter Darium Medum et Darium Hystaspis. 1. Ratione patriae: Namille Medus: hic vero Persa natione fuit. 2. Ratione partis. Ille fuit filius Regis, nempe Ahasueri. Daniel 2. I. Hic non item. 3. Ratione Regni: Ille regnavit ante Cyrum, uti ex Daniel 5. 30, 31. colligitur. Nam ibi dicitur, quod Darius Belsazari Regi Babyloniorum interfecto successerit in regnum, natus annos sexaginta duos. Ratio vero quae a Porphyrio affertur, nullius est ponderi. Oritur namque ex crassa Chronolgiae ignorantia. Nam Babylon bis capta est, semel a Dario Medo atque Cyro Persa: Qui interfecto Belsazare Regnum Babyloniorum et Assyriorum ad Medos et Persas transtulerunt, sicut ex scriptura illa prodigiosa pater. Daniel. 5. 28. Divisum est regnum tuum, et datum Medis et Persis. Cum autem Chaldaei Medorum et Persarum Regibus aliquantisper paruissent, tandem rempore Darii Hystaspis defecerunt: qui expugnata Babylone, opera Zopyri Ducis sui, illos rursus in potestatem suam redegit, et muros Babylonis diruit. Vide Herodotum lib. 3. et Iustinumlib. 1.

IV.

Tertia opinio est eorum qui putant, Darium Medum fuisse filium Cyaxaris I. Medorum Regis, et fratrem Astyagis, cuius filia Mandane nupsit Cambysi, ex quo genitus est Cyrus expugnator Babylonis. Hic postquam crudelitatem Astyagis avi sui erga se infantem ab Harpago Consiliario Regis cognovisset, bello illum aggressus est, et victum regno privavit: at que ita permissu Cyri, Cyaxares II. frater Astyagis, abavunculus Cyri Regnum adiit, nomenque Darii assumpsit; unde a Daniele Darius Medus appellatur. Daniel. 6. 1. Et haec opinio est Amandi Polani in Daniel p. 414.

Iuxta hanc opinionem Darius Medus foret frater Astyagis et abavunculus Cyri.

V.

Quarta et communissima Theologorum et Historicorum sententia est, Darium Medum suisse silium Astyagis Medorum Regis, cuius coniux Aryenis Lyda, ex qua ipsi nati sunt hi liberi, nempe Cyaxares II. et Mandane, quam postea Astyages in matrimonium collocavit Cambysi Persae homini conditionis mediocris, ex qua postea natus est Cyrus. Atque ita Darius est Gyriavunculus, quem Xenophon lib. de Cyropaed. Cyaxarem appellat. Hanc sententiam probant Iosephus lib. 10. Antiqu. Xenophon de paedia Cyrilib. 8. D Hieronymus super 5. et 9. cap. Daniel.

GENEALOGIA.

Gyaxares I.

Astyages, cui Aryenis coniux.

Cyaxares II, vel Darius Medus.

Mandane. - Haec nupsit Cambysi Cyrus. Persae.


page 134, image: s0206

DUBIUM I.

At Herodot. lib. 1. Iustinus lib. 1. Valerius Maximus lib. 1. de somniis, pro certo affirmant, Astyagem filiis caruisse, unamque tantum filiam nomine Mandanem habuisse, eique Cyrum in regno immediate successisse. Quare dici non potest, Darium Astyagis filium fuisse.

Resp. Diversae de hoc dubio sese offerunt Historicorum sententiae. 1. Quidam asserunt, Darium fuisse Astyagis filium naturalem; ut Herodotus. 2. Quidam vero dicunt, eundem fuisse Astyagis consobrinum, et sic non filium naturalem, verum adoptivum; ut Xemphon. Cum enim Astygaes a Cyro nepote suo bello premeretur, ne scilicet ipse aliquando ad Regnum suum deveniret, Cyaxarem filium sibi adoptavit, eumque Regni heredem nuncupavit. Verum Cyrus, devicto Astyage, regnum concessit Cyaxari quoad vixit; idque vel avi contentus vindicta, vel veritus, ne, si etiam Cyaxarem regno pelleret, omnium contra se Medorum odia atque vires concitaret.

DUBIUM II.

Daniel. 9. 1. dicitur, quod Darius Medus fuerit filius Ahasueri: quomodo igitur Astyagis filius dici potest? Quia Ahasuerus et Astyages idem non sunt.

Resp. Ahasuerus non fuit nomen proprium unius alicuius Regis, (sicut Melchior Canus Iesuita lib. 11. de Locis Theologicis c. 3. putat, qui per Ahasuerum Dan. 9. 1. intelligit maritum Esther, eumque patrem Darii Medi fuisse dicit) sed est nomen ap. pellativum. Quia Ebraei hoc nomine externos magnosque Principes nominare solebant, praesertim vero praepotentes Medorum et Persarum Reges, qui per excellentiam Ahasueri dicebantur. Unde inferri non potest, quod Darius Medus non fuerit filius Astyagis. Nam hic cognom,ento Ahasuerus dictus fuit. Et singulari observatione dignum est, quod tres in Codice sacro reperiantur Reges, qui Ahasueri dicuntur. Primus est Astyages Rex Medorum, pater Darii Medi. Alter est Cambyses, secundus Rex Persarum, Cyri filius, qui aedificationem templi prohibuit: 1 Esdr. 4. 6. Tertius est maritus Esther, quem quidam Theologi et Chronologi Darium Hystaspis fuisse affirmant; de quo agitur Esther. 1. 1. Verum nos statuimus, Ahasuerum illum Estheri maritum fuisse Artaxerxem Longimanum, U Regem Persarum; uti in Historia eius dicemus.

Conciliatio.

Unde patet utrumque verum esse; nempe quod Darius Medus fuerit filius Astyagis, vel naturalis; ut vult Herodotus; vel adoptivus; ut vult Xenophon: hoc est, filius Ahasueri; uti habetur Dan. 9. v. 1. Quia Astyages et Ahasuerus eadem est persona. Qui nomine proprio Astyages, et cognomine Ahasuerus appellatus est. nam Ahasuerus apud Ebraeos et Persas per excellentiam significat magnum caput, seu magnum Principem. Pagninus in libro de interpretatione nominum Ebraicorum docet, pro ASSUERUS scribendum et pronuntiandum esse
[Gap desc: Greek word]
ACHASCHUERUS, ab
[Gap desc: Greek word]
Achasch, h. e. Princeps; et
[Gap desc: Greek word]
rosch caput. Quando igitur Darius Medus dicitur filius Achaschueri, sensus est: quod, videlicet, sis filius magni Principis vel Regis.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

VI.

ACta Darii Medi sunt triplicia. 1. OEconomica 2. Politica. 3. Ecclesiastica.

I. ACTA OECONOMICA.

VII.

MATRIMONIUM Darii ignoratur; sed Xenophon ei unicam filiam attribuit, quae a Suida BARDANE appellatur. Et ex eodem Suidapatet, quod habuerit filium, nomine ARPHAXADUM, seu ARBACEM nothum.

II. ACTA POLITICA.

VIII.

I. REGNI OCCUPATIO. Darius Medus regnum alio modo in Media, et alio modo in Babylonia occupavit.

IX.

Primo, IN MEDIA ad regnum pervenit, partim iure successionis, partim indultu Cyri victoris. Hic namque capto Astyage avo suo, Medorum regnum ad Persas transtulit, atque Cyaxarem II, vel Darium Medum avunculum suum Medis praefecit, eique titulum Regis indulsit, qui Regnum illud administravit annis 28.

ERROR.

Hinc ergo patet, quod magnus eror sit Severi Sulpitii, in lib. 2. sacrae historiae inconsiderate


page 135, image: s0207

scribentis, hunc Darium 18 annis regnasse, quâ tempestate apud Medos regnabat Astyages. Sed hoc rationi haud consentaeum est. Nam et hunc Darium vel Cyaxarem II. Medis imperasse, ex cap. 6. Danielis v. 8. evidenter constat; et Astyagem Medorum regnum tenuisse, omnes istorici profani uno ore affirmant: sed fieri non potuit, ut uno eodemque tempore duo simul Medorum Reges essent.

X.

Deinde IN BABYLONIA ad Monarchiam pervenit duplici modo atque medio.

Primo, partem regni IURE BELLI acquisivit. Quia ipse Babylonios debellare cupiens, socium et adiutorem gerendi belli adscivit Cyrum Regem Persarum, filium sororis suae; cumque eo Babylonem expugnavit, et Belsazarem Regem Babylonicum interfecit. Et sic iure belli ipsi tanqua victori pars regni debebatur.

Secundo, integrum Regnum Babylonicum accepit IUREPACTI. Nam Dan. 5. 31. ita in lingua Chaldaica exstat: Darius
[Gap desc: Greek word]
, hoc est, pare/laben vel a)nede/cato
[Gap desc: Greek word]
, hoc est, th\n a)xhn/, alio tradente accepit regnum. Graeca editio Aldina et Hervagiana cum rextu Chaldaeo plane congruit. Ita enim habet: kai\ *darei=os o( *mhdos pare/labeth\n basilei/an. Similiter Daniel. 9. 1. ita legitur: In anno primo Darii filii Ahasuerus, desemine Medorum, QUICONSTITUTUS FUIT Rex super Regnum Chaldaeorum,
[Gap desc: Greek words]
. Quomodo autem Darius regnum Babyloniorum acceperit, Xenophon lib. 8. de paedia Cyri testatur: nempe Cyro sponte regnum illud Babylonicum ei concedente et donante. Cyrus enim rebus Babylone constitutis, reditum in Persida suscepit, in quo reditu in Mediam etiam venit, et apud Cyaxarem divertit; et cum se invicem essent complexi, Cyrus primum inquit Cyaxari, ei et aedes electas esse et a)rxei=a, (h. e. palatia seu curiam, et tabularium in quo acta publica asservantur) quo haberet, etiam cum illuc iret, ubi diverteret, tamquam domum suam; tum alia quoque ei dona dedit et plurima, et plucherrima. Contra autem Darius unicam filiam, quae Herodoto et Suidae BARDANE dicitur, (quoniam masculam prolem non habebat,) Cyro despondit, et dotis loco totum regnum reliquit. Ita post obitum eius Cyrus omne imperium eius obtinuit: et fic Monarchia II. vivente Dario, erat divisa et a duobus Monarchis administrata; post obitum aucem Darii in Cyro est coniuncta. Darius autem Monarchiam Babylonicam accepit annos 62 natus, quam aetatem vetere Latini ingravescentem, et propter varia incommoda, quibus illa premitur, malam, soliti sunt appellare. Chaldaeus textus ita habet: Erat ferme FILIUS annorum sexaginta duorum. Quae phrasis etiam Ebraeis familiaris est. sicut patet ex Genes. 5. 32. ubi Noachus dicitur
[Gap desc: Greek words]
filius quingentorum annorum. Sic filius (h. e. vir) viginti annorum. Exod. 30. 14. 2 Paral. 25. 5.

ERROR.

Errat igitur Sethus Calvisius, in Chronolog. sua p. 63. qui putat Darium regnum Babylonicum non vi occupasse, sed voluntariâ subditorum traditione accepisse. Verba eius haec sunt: Belsazar, Babyloniorum Rex, pravae indolis adolescens, ab amicis oppressus, cum cruciatu interficitur. Qui eum opresserant, conveniunt, et de communi sententia regnum tradunt NABONE DO MEDO. Nam Darius Medus non vi occupasse Regnum, sed accepisse dicitur Dan. 7. 31.

Verum falsa est haec opinio: Nam Darius Medus regnum vi occupatum accepit, scilicet a Cyro illud sponte ei concedente et dante; uti antea ex Xenophonte demonstravimus. Calvisius quidem Berosum lib. 3. rerum Chaldaicarum scriptorem, Metasthenem atque Ptolemaeum pro se allegat: Verum si accuratius illorum considerentur verba, multis erroribus scatent, et Danieli prophetae in faciem contradicunt. Ideoque nos illa missa facimus, sequuti regulam Hieronymi. Quicquid cum sacra Scriptura congruit, recipiendum: Quicquid vero cum ea non congruit, illud eâdem facilitater reicitur, quâ adducitur.

XI.

QUAESTIO I.

Dubium hoc loco moveri potest: Anne regnum Belsazaris in Dario Medo sit continuatum, an vero sublatum?

Ratio dubitandi desumi potest ex verbis Theodoreti, qui statuit Darium Medum fuisse Nebucadnezaris M. nepotem; illudque ex Ierem. 27. 7. probat, ubi dicitur, quod Deus Nebucadnezari regnum amplissimum promiserit, et FILIO eius, et FILIO FILII. Iam vero Belsazar fuit filius Nabuchdonosoris; uti ex Dan. 5. 2. paret. Et de Dario Medo dicitur Dan. 5. 31. quod ei (velut filius) in regno successerit. Unde Berosus lib. 3. rerum Chaldaicarum scribit, quod illi, qui contra Belsazarem conspiraverant, regnum tradiderint Nabonimedo, cuidam Babylonio eiusdem factionis homini.

Resp. Verum nos respondemus, quod sentenria


page 136, image: s0208

illa Theodoreti (quam antea §. 2. refutavimus) et Berosi nullo modo in arce veritatis sit ponenda. Quia quando Daniel. 5. 28. inquit: Phares, hoc est, Regnum tuum est divisum, et datum Medis et Persis, utique verba illa non de successoribus Belsazaris in regno Babylonico, sed de translatione, vel universali totius regni mutatione intelligenda sunt. Nam ipse Daniel hanc interpretationem nobis subministrat v. 26. ubi inquit ad Belsazarem: Mene, h. e. numeravit Deus regnum tum, et COMPLEVITILLUD. Luth. hat vollendet. Quo verbo signisicare voluit, circumactam esse periodum Regni Babylonici, et fato iam distrahi illud atque alio transferri. Id quod res etiam atque eventus declaravit. Capta enim est Babylon, quo finis Monarchiae eius conspectior esset, et ad gentem aliam imperii summa devoluta est; ut iam dubium nullum esse possit, quin alia etiam Monarchia nova constituta sit. Cumque Daniel aliud hoc regnum dicat, non fas est dubitare, quin diversum a superiori intelligi velit.

XII.

QUAESTIO II.

Anne Babylon a solo Dario, an vero etiam a Cyro expugnata sit? et quare Daniel Propheta solum Darium, nomine Cyri suppresso, nominet, eumque Belsazari interfecto successisse dicat? Daniel. 5. vers. 31.

De hac quaestione tres occurrunt Scriptorum, tum sacrorum, tum profanorum sententiae.

SENTENTIA I. Quod solus Cyrus Babylonem expugnaverit.

XIII.

Omnes fere Graeci Scriptores expugnationem Babylonis soli Cyro adscribunt, excluso Dario: Unum excipio Xenophontem, quiscribit, Cyaxarem Medorum Regem, et Gyriavunculum, auctorem fuisse belli inferendi, at Cyrum solum, gesti. Quoniam ipse Cyrum in auxilium vocaverit, eumque magnâ cum exercitûs parte ad expugnandam Babylonem miserit; ipse vero aliquâ exercitûs parte ad custodiam Regni in Media remanserit. Quare expugnationem Babylonis, omnemqne eius victoriae gloriam, soli Cyro adscribit. Propter tres autem causas Graeci Scriptores soli Cyro Babylonis expugnationem tribuunt.

1. Ex magna erga Persas affectione. Nam Strabo lib. 15. scribit, quod Graeci semper Persas maximo favore prosequuti sint.

2. Ex annalium Persicorum testificatione. Scribunt Graeci, se ita reperisse in annalibus Persarum, qui omnem eius victoriae laudem Regi suo Cyro adscripserant.

3. Ex perbrevi Darii regimine. Nam Darius Medus exiguo tempore Monarchiae Babylonicae praefuit, nempe, uno tantum anno; vel, iuxta alios, biennio. Postea regnum eius ad Cyrum eiusque successores translatum fuit, idemque ultra 200 annos duravit.

SENTENTIA. II. Quod solus Darius Babylonem expugnaverit.

XIV.

In vaticiniis Prophetarum ab ipso Deo praedictum est, quod velit per Medos regnum Babylonicum destrui. Nam Iesai. 13. 17. inquit: Ecce ego suscitabo super eos MEDOS, qui argentum non quaerant, nec aurum velint; sed sagittis parvulos interficient, et embryonibus non parcent. Et Ierem. 51. 11. inquit: Suscitavit Dominus SPIRITUM REGUM MEDORUM, et contra Babylonem mens eius est, ut perdat eam; quoniam ultio Domini est.

Verum haec dicta non exclusive sunt intelligenda, quasi Deus tantum per Medos, Persis exclusis, regnum Babylonicum everti voluerit; sed inclusive; uti ex iis, quae mox dicemus, patebit.

SENTENTIA III, ET VERA. Quod uterque, nempe et Darius Medus, et Cyrus, simul Babylonem expugnaverint.

XV.

1. Ex Prophetarum oraculis. Iesaiae. 21. 2. inquit Deus: Adscende, Elam; obside, Mede. Ubi per Elamitas, Deus intelligit Persas; per Medum, Medos: qui coniunctis copiis et viribus Babylonios oppugnarunt. Hosce autem Persas atque Medos Deus per Apostrophen alloquitur, eosque ad obsidendam oppugnandamque Babylonem evocat at que hortatur. Deinde v. 7. narrat Propheta, quod speculator, qui pro urbe Babylonis excubias agebat, in specula viderit, nempe duos equitum ordines; quorum unus camelis, alter mulis veheretur. Quibus verbis duo populi, Medi et Persae, innunntur. Quia forte alteri cameli, alteri crebrius mulis usi sunt. Ierem. 50. v. 9. inquit Deus: Ecce ego suscitabo et adducam in Babylonem congregationem gentium. h. e. Medorum et Persarum. Daniel. 5. v. 28. inquit Daniel Propheta, scripturam prodigiosam


page 137, image: s0209

interpretaus, ad Belsazarem ultimum Babylonis Regem: Phares, h. e. Regnum tuum div isum, et datum est Medis et Persis. Ubi etiam voce Peres ad Persas alludit; uti quidam volunt: Et de Dario Medo Daniel. 5. 31. expresse dicitur, quod Belsazaris regnum acceperit.

XVI.

2. Ex typis. Idem in statua illa ingenti, quam Nebucadnezar in somno vidit, patet. nam Monarchia II. per duo brachia argentea adumbrata est, a quibus caput aureum subvertenum erat. Quo typo adumbratum, quod Medorum et Persarum Principes coniunctim Monarchiam Babylonicam destructuri, et alias Medorum, alias Persarum Reges Monarchiam istam administraturi essent. Quam sententiam etiam Iosephus lib. 10. Antiquit. approbat.

XVII.

DUBIUM. At si porro quis quaerat: Si Darius atque Cyrus Babylonem coniunctim expugnarunt; quare igitur Daniel Propheta, suppresso Cyri nomine, solum Darium nominet, eique successionem in regno tribuat? Dan. 5. 31. et 6. 1.

Nos respondemus, factum hoc esse quadruplicem ob causam.

Prima est fusikh\, sive xronikh\, h. e. factum est propter aetatis ordinem atque dignitatem. Nam Darius tum temporis vir grandaevus erat. Quia, teste Daniele 5. 31. annos 62 natus erat. Contra autem Cyrus erat vir iuvenis cum ipso comparatus. Nam 40 annorum erat, cum imperium suscepit; uti Cicero lib. 1. de divinatione scribit.

Secunda erat oi)konomikh\, sive suggenhtikh\. Sic factum est propter consanguinitatis auctoritatem. Quia Darius erat Cyriabavunculus atque socer. Ideoque Cyro instar parentis erat, quemque Cyrus tamquam filius revereri voluit, tradendo ei a)ci/wma imperii Babylonici.

Tertia erat politikh/. Sic factum est propter Regni Medici Maiestatem. Nam regnum Medorum et maius, et tum temporis excellentius regno Persarum fuisse Historici scribunt.

Quarta erat polemikh/. Sic factum est propter belli illius originem. Darius belli illius gerendi Princeps atque auctor fuerat: Cyrus vero quasi coadiutor eius in auxilium ab eo accitus est.

XVIII.

II. REGNI CONSTITUTIO atque ADMINISTRATIO. Daniel Prophetae cap. 6. v. 2, 3. de Dario scribit, quod Regni administrationem prudenter inchoaverit. Nam quia ipse aetate gravis, et solus omnibus regni negotiis expediendi impar erat, Magistratus inferiores ordinavit, qui toti Regno praeessent. Illique erant duplices: Toparchae et Eparchi. Toparchae (alias Satrapae dicti) erant, qui provinciam singulis attributam gubernabant. Horum erant 120. Quia Darius Regnum in tot praefecturas partitus erat, ut singuli singulas praesecturas curarent. Eparchierant Triumviri supra Toparchas istos constituti, qui rationes administratae Rei publ. ab illis exiterent, ut Rex minori cum molestia, et maiori cum fructu subditorum, regnum administrare posset. Versio Graeca Aldina et Hervagina vocat *taktikou\s2, quasi dicat Ordinatores, qui nempe omnia in regno ordinandi potestatem haberent, ordinem ceteris praescriberent, eosque in officio continerent. In illa autem Eparchorum aut Triumvirorum senatu Daniel principem locum obtinebat. Dan. 6. 2. Nam in Chaldaeo textu exstat vocula
[Gap desc: Greek word]
, quae non reddenda est unus (ut fit in versione vulgata:) sed primus. Quia h. l. est nomen numeri, non numeralis, sed ordinalis; sicut etiam saepe apud Ebraeos usurpatur.

ERROR.

Undo patet, errasse Freculphum Episcopum Lexoviensem, qui Chronici sui tomo 1. lib. 3. c. 18. scribit, Darium CCCLX Satrapas super regnum suum constituisse. Quem errorem hausit ex Iosepho, qui lib. 10. Antiqu. Iudaic. c. 10. p. 278. ita scribit: Daniel erat unus e tribus summis Satrapis, qui sub se habebant alios 360 Satrapas. Tot enim a Dario primum instituti sunt. Haec Iosephus. At manifestus hic est error. Nam expressis verbis Daniel Propheta cap. 6. v. 1. dicit, quod Darius constituerit supra regnum Satrapas CENTUM VIGINTI.

XIX.

Quomodo autem Rex Darius erga Danielem sese gessit? Breviter respondeo. Sicut Darius fuit polu/tropos: ita quoque erga eum sese gessit polutro/pws2. Quod ut melius intelligatur, totum actum tribus propositionibus includam; nempe Darius erga Danielem sese gessit. I. in ortu bene. II. inprogressu partim male, partim bene. III. inegressu optime


page 138, image: s0210

XX.

PROPOSITIO I. Darius erga Danielem in ortu sese gesu bene.

Nam Danielem Propheram (ut Iosephus lib. 10. Antiqu. c. 10. p. 278. scribit) assumptum secum duxit in Mediam, eumque in summo honore apud se habuit. Et statim addit: Tam carus et honoratus apud Regem fuit, ut ei, tamquam viro divino, libenter de quovis negotio consulenti pareret. Haec ille. DIGNITAS autem Danielis duplex fuisse narratur. Daniel. 6. 2. 3. altera iam collata, altera conferenda. Dignitas iam collata erat prokaqedri/a sive primatus, non tantum inter Toparchas sive Satrapas, sed etiam inter Eparchos. Quoniam spiritus excellens erat in Daniele, h. e. ipse donis Spiritus S. non tantum sanctificantibus (ut, fide, timore Dei, spe, charitate, etc.) sed etiam ministr4antibus (uti Theologi loquuntur) h. e. eximiis sapientiae, prudentiae alisque donis praeditus erat: eorumque respectu ceterisregni Proceribusd praecellebat. Dignitas vero Danieli conferenda erat Vicariatus regni. Darius namque Rex partim senectutis incommodis, partim administrandi regni mole, partim denique donis, quae in Danielefulgebant, excellentibus adductus, illum universo Regno praeficere, atque ita Proregem creare cogitabat. Dan. 6. 3.

XXI. DUBIUM.

At dubium hîc oboritur: An recte secerit Daniel, quod se ipsum laudarit. Nam de se ipso scribit: quod SPIRITUS EXCELLENS in se fuerit. Contra autem Salomon Prov. 27. v. 2. inquit: *e)gkwmiaze/tw se o( pe/las2, kai\ mh\ to\ so\n s2o/ma: a)llo/trios, kai\ mh\ ta\ sa\ xei/lh. hoc est, Laudet te alienus, et nonos tuum; extraneus, et non labia tua. Cum quo Adagio consentit Chria Themisti apud Stobaeum Sermon. 62. *ou)de\n ou(/tws2 a)/kous1ma fortiko\n, w(s2 to\ kaq) au(tou= e)/painos. h. e. Nulla narratio tam odiosa est, quam sui ipsius encomium. Unde vulgo dici solet: Proprialaus sordet.

RESPONSIO.

Gloriatio duplex est; vana et vera.

Gloriatio VANA est, quando homo de bonis, quae habet, gloriatur ex ambitione et superbia, quasi ea a se habeat; neque Deo illa accepta refert. Sic nemo glorietur. 1. de sapientiâ suâ; ut Rex Assyriorum, qui gloriabatur se in sapientia sua tot regna atque Reges populosque et nationes subiugasse, Iesat. 10. v. 13. 2. neque de potentia sua; ut Sennacherib Rex Assyriorum, qui gloriabatur, quod in multitudine quadrigarum in alstitudinem montium Libani ascendisset. Iesai. 37. 24, 25. 3. neque de opulentia sua, ut Rex Ezechias. 2 Reg. 20. 2 Paral. 32. Iesai. 38i. 2. et Croesus Rex Lydorum ob magnas opes suas beatum se praedicabat. Vide Historiam Nebucadnez. in Monarch. 1. §. 41. Huc pertinet graphicum illud monitum D. Pauli. 1 Cor. 4. 6, 7. Nemo supra id, quod scriptum est, de se sentiat. Quid enim habes, ô homo, quod non accepisti: quod si autem accepisti, quid gloriaris? luna esto, ô homo, et gloriae tuae omne lumen Deo, iustitiae soli, refunde.

Gloriatio VERA est, quando homo pius gloriatur non in se, sed in Deo eiusque donis nobis divinitus concessis. Sic Gloriatio tribus temporibus est licita, et triplex est. 1. Gloriatio eu)xarisikh\, hoc est, gratiarum actionis. Quando quis gratâ mente agnoscit, et si necessitas flagitat, ex vera cordis humilitate depraedicat magna bona atque dona animi et corporis, quae larga Dei benignitas sibi concessit, idque tum in luce, tum in cruce. IN LUCE. Ut cum D. Paulus inqit de se ipso, 1 Cor. 15. 10. Gratiâ Dei id sum, quod sum; et gratia eius, quae est in me, non est inanis: sed copiosius quam illi omnes laboravi; non tamen ego, sed gratia Dei, quae mihi adest. Item 2 Cor. 11. 22. seqq. Ita David ad Regem Saulem dicebat 2 Sam. 17. 36. Et leonem et ursum interfeci EGO servus tuus: Erit igitur et Philistaeus hic incircumeisus quasi unus ex eis. IN CRUCE. Ut cum D. Paulus ait de piis et credentibus Rom. 5. 3. Gloriamur in afflictionibus. Ita poeta Christianus de Stephano protomartyre N. Testamenti ait:

Ibat ovans animis, et spe sua damna levabat.

2. Gloriatio didaktikh\ kai\ paradeigmatikh\, h. e. informationis, est, quando alios ad pietatem et constantiam, in Christianismo exercendam, exemplo nostro informamus. Ut cum Paulus ait 2 Tim. 4. 7, 8. Bonum certamen certavi, cursum consummavi, sidem servavi. Quod superest, repiosita est mihi corona iustitiae. 3. Gloriatio a)pologhtikh\, hoc est, defensionis, quando contra homines improbos officium nostrum vituperantes aut vitam nostram dente Theonino lancinantes, innocentiam nostram palam demonstramus, et iustâ apologiâ nos purgamus. Uti D. Paulus fecit 2 Cor. 1. 12. Gloriatio nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae, quod cum simplicitate et sinceritate Dei, non sapientiâ carnali, sed per gratiam Dei versati fuerimus in mundo, abundantius autem erga vos.


page 139, image: s0211

Ita in cap. 6. Danielis reperimus duplicem Danielis gloriationem. 1. eu)xarisikhn\, quando inquit v. 3. quod spiritus excellentior in se fuerit. 2. a)piloghtikhn\, quando v. 22. inquit: Deus meus misit Angelum suum, et conclusit ora leonum, et non nocuerunt mihi. Quia coram eo inventa est iustitia in me, et coram te Rex delictum non feci.

XXII.

PROPOSITIO II. Darius in progressu erga Danielem sese gessit partim male: partim bene.

I. MALE sese gessit Darius erga Danielem; idque tripliciter.

1. Impium edictum in gratiam procerum suorum sanciendo, et promulgando. Impium namque erat, quod Rex Darius publico edicto prohiberet, ne quisquam a quoquam vel Deorum vel hominum aliquid peteret, nisi a solo Dario, usque ad triginta dies. Hoc namque edicto Darius viam stravit Proceribus Danielem perdendi. Etenim illi nullam poterant invenire occasionem accusationis in Danielis gubernatione; sed sperabant, se eam inventuros in Danielis religione. Quoniam igitur hoc impium edictum obtinuerunt, lata fenestra opprimendi Danielem illis apverta est. Dan. 6. 6, 7.

2. Edictum hoc impium sigillo suo obsignando. Nam et hoc temerarium factum fuit, quo Rex et sibi et Danicli maerorum magnum atque ingens periculum attraxit. Urserunt namque hoc ipsum Proceres, quoniam edictum hoc regio an nulo obsignatum esset, revocariilud non posse, nisi Rex auctoritatem suam imminutam velet. Daniel. 6. 8, 9, 10, 11, 12, 13.

3. Edictum hoc impium exsequendo. Nonne enim mirandum est, quod Rex Darius, qui Danielem in deliciis habebat, nihilominus tamen animum suum ab eo per Principes insidiatores abalienari passus sit, ipsorumque fraudulenta machinatione non observata, calumniis eorum fidem habuerit, atque Danielem innocentem contra conscientiae dictamen in speluncam leonum coniciendum demandarit? Daniel. 6. 16. Qui enim hominem innocentem liberare potest, illudue non facit, peccat contra charitatem Dei et proximi. Prov. 24. 11.

XXIII.

II. BENE sesegessit Darius erga Danielem triplici modo: 1. ante. 2. in. 3. post coniectiionem in laum leonum.

XXIV.

Primo: ANTE coniectionem Danielis in lacum leonum bene sese gessit Darius, cum Principibus et Satrapis suis disceptando. Cum enim Rex videret, se astuteatque dolose a Principibus et Satrapis circumventum, ita ut technis eorum Propheta Daniel e medio tollendus esset; vehementer contristatus est, et animum adhibuit pro Daniele, ut liberaret eum, et usque ad occasum solis laborabat, ut eriperet eum. Dan. 6. 14. Unde liquet, quam diuturnum Dario pro Daniele certamen cum Principibus atque Satrapis fuerit.

XXV.

Secundo: IN coniectione Danielis in lacum leonum bene sese gessit Darius, eum consolando. Cum enim Rex importunitati Priocerum instantium amplius resistere non posset, tandem comp8ulsus est cedere, et praecipere, ut Daniel ad supplicium raperetur. Dictum, factum! Proceres, qui Danielem accusaverant, illi ipsi veloces pedes habebant ad effundendum sanguinem, nullaque suae dignitatis habita ratione, carnifices fiunt, virumque innocentem, indicta causa, in lacum leonibus immanissimis refertum coniciunt, ea spefreti, fore, ut Daniel ilico ab illis crudeliter discerperetur et deglutiretur. In hoc autem tanto Danielis periculo Darius, qui audiverat, tres socios Danielis in camino Babylonis ardenti, in quem iussu Nebucadnezaris, in simili plane casu conivecti erant, miraclose conservatos esse, consolatus est Danielem, eumque hisceverbis, fide erga Deum, et benevolentia erga Danielem plenis alloquitur, dicens: Deus tuus, quem tu colis iugiter, ipse liberet te! Dan. 6. 16. Voti huius sensus hic est: Ah mi Daniel! Ego quidem toto die cum Proeribus meis litigavi: urgent illi invariabilem edicti regii, quod mihi imprudenti extorserunt, auctoritatem. Ideoque dicunt, non liberum mihi esse, eo in negotio dispensare, quod amplius in mea potestate non est. Fateor equidem. quod tu sevus meus fidelissimus in vitae periculum. mea imprudentia, sed certe non voluntate mea, incideris: Deus tuus, quem tu iugiter colis, vindex tuus erit.

XXVI.

Tertio: POST coniuctionem Danielis in lacum leonum Darius bene se erga Danielem gessit.

1. Lapidem super speluncam leonem positum obsignando. Daniel. 6. 17. Allatusque est lapis unus, et positus est super os lacus, quem obsignavit Rex annulo suo, et anuloi Optimatum suorum. Additur


page 140, image: s0212

finis: ne quid fierct contra Danielem. Quia Satrapae videbant, leones a Daniele abstinere eique parcere, metuebant, ne Rex mutata sententia, eum rursus extrahi incolumem iuberet, aut eriam ipse Daniel effugeret, ingentem lapidem super os speluncae imponunt, neinde egredi posset. Sed hoc eorum institutum prudenti Regis Darii cura in emolumentum Danielis est conversum. Quoniam Rex lapidem illum obsignavit et suo et Procerum suorum annulo, ne vis ulla Danieli inferri posset.

2. Ingentem suam tristitiam declarando. Nam Daniel 6. 18. dicitur. quod Rex Darius in palatium suum iverit, et manserit a)/deipnos (sicut in Graeca versione redditur) h. e. incoenatus, et a)/grupnos h. e. pervigil. Mala namque conscientia ingentem homini dolorem atque maerorem affert. Unde conscientia pulchre definitur, quod sit index faciendorum, et iudex atque vindex malefactorum, vel; quod sit frenum ante peccatum, et flagrum post peccatum. Exemplum evidens h. l. habemus in Rege Dario. Hic enim licet tanti sceleris non esset auctor; quia tamen consenserat, stimulis conscientiae adeo exagitatur, ut nec cibum, nec somnum capsere posset.

XXVII.

PROPOSITIO III. Darius in egressu erga Danielem sese gessit optime.

I. Ad foveam leonum properando, deque statu Danielis sollicite interrogando. Nam Daniel. 6. 19, 20. legitur, quod Darius (qui totam noctem fuerat a)/deipnos kai\ a)/grutnos) summo diluculo surrexerit, festinanter ad anstrum leonum perrexerit, et appropinquans lacui lamentabili voce Danielem incleamaverit, dicens: O Daniel, serve Dei viventis! Deus tuus, quem iugiter colis, potuitne liberare te a leonibus? Haec verba tripliciter considerantur. 1. *pros1fwnhmatikw=s2. Nam compellat Danielem honorifico titulo, eumque appellat SERVUM DEI, non suum; ideoque insinuat, quod recte fecerit, non sibi, sed Deo vero inserviendo. 2. *e)gkwmias2ikw=s2. Sic laudat eum ob constantiam, quod nempe Deum suum iugiter colat, nullisque minis aut periculis a vero Dei veri cultu vel deterreri vel avelli se patiatur. 3. *e)rwthmatikw=s2, h. e. interogative. Sic interrogatio haec: Deus tuus valuitne eripere te a leonibus? non ita intelligenda est, quasi de Dei potentia dubitaverit: (Nam ex pio et fideli Darii voro, quod v. 16. exstat: Deus tuus quem tu iugiter colis, is liberet tc, contrarium apparet.) Verum de Dei voluntate atque eventu incertus erat. Nam dona atque bona Dei corporalia cum conditione divinae voluntatis petenda et exspectada sunt, sicut exemplum trium sociovum Danielis (Dan. 3. 17, 18.) ostendit: Deus noster, quem colimus, potest eripere nos de camnio ignis ardentis, et de manibus tuis, ô Rex, liberare. Quod si noluerit, sit tibi, Rex, quia Deos tuos non colimus.

XXVIII.

II. De conservatione eius verhementer laetando, eiusque extractionem e lacu leonum demandando. Nam Daniel Regi suo reverenter respondet, eique incolumitatem diuturnam precatur, et postea formam et finem admirandae conservationis sui narrat.

FORMA conservationis Danielis exprimitur ab eo hisce verbis: Deus meus (h. e. in quem ego credo, cui confido et quem colo) misit Angelum suum, qui occlusit ora leonum, ut non laederent me. Dan. 6. 22.

FINIS conversationis Danielis fuit demonstratio innocentiae eius. De quo Daniel ita ait vers. 22. Quia coram eo inventa est iustitia (puritas) in me; atque etiam coram te, ô Rex, maleficium non commisi. q. d. Principes et Satrapae hostes mei infensissimi, ô Rex, coram te me accusarunt, quod crimen laesae Maiestatis commiserim, eo ipso, dum mandato tuo spreto Deum meum invocaverim: atque eo rem deduxerunt, ut in lacum leonum coniectus sim, ab immanissimis illis bestiis dilaniandus, discerpendus et deglutiendus; at Deus me per Angelum suum medios inter leones sedentem, salvum et incolumem conservavit. Ideo coram ipso inventa est iustitia in me. h. e. Deus hac miraculosa mei conservatione publicum atque evidens testimonium perhibuit, me coram eo in praesenti causa innocentem esse: quin et tu, ô Rex mi, mihi testimonium perhibere cogeris, quod nullum adversus te crimen aut maleficium commiserim. Et hoc modo Daniel Deum et Regem innocentiaesuae testem invocat.

His autem auditis, Rex Darius vehementer est gavisus super eo. Sicut enim antea Darius Danielis calamitate magno maerore affectus est: Ita nunc vicissim, cognita eius incolumitate, valde laetatur, et absque mora, non interrogatis prius Proceribus, e specu leonum illum extrahi iubet. Et additur v. 23. Et nulla laesio inventa est in eo. h. e. post diligentem explorationem ne minimum quidem laesionis vestigium deprehendi potuit. Atque ita illustris huius miraculi veritas etiam testibus multis constitit, ne quis illus in dubium vocare posset.


page 141, image: s0213

XXIX.

III. Calumniatores Danielis severe vindicando. Postquam enim Danielis innocentia, et calumniatorum eius improbitas atque malitia, ab ipso Deo iusto mundi Iudice tam evidenter patefacta esset; Rex Darius, qui antea invitus adactus erat ad ferendam mortis sententiam in Danielem, ille nunc hostes Danielis volens morti adiudicat, et eodem supplicii genere, quo illi Danielem afficere cogitabant, ex lege talionis affecit. Nam iussit satellitibus suis, ut accusatores Danielis adducerent, eosque una cum uxoribus et liberis in foveam leonum praecipitarent. Daniel. cap. 6. vers. 24. Et statim in eod. v. additur EVENTUS. Et non pervenerunt ad fundum lacus, cum dominium in ispis leones exercuerunt, omniaque ossa eorum comminuerunt. Magnum sane hoc miraculum fuit, quod leones bestiae feroces atque orudeles innocentem Danielem in medio eorum sedentem non laeserint, sed erga hostes eius consuetam suam immanitatem atque saevitiam ostenderint. Neque enim exspectaverunt, donec in terram deciderent; sed sublimes in aere exceptos discerpserunt, ossaque illorum comminuerunt. Iosephus lib. 10. Antiq. Iudaic. cap. 12. pag. 278, 279. addit, quomodo patuerit, leones a laniena Danielis divinitus cohibitos fuisse. Verba eius haec sunt: Inimici Danielis, videntes ei nihil mali accidisse, noluerunt hoc Deii providentiae tribuere, sed causam referentes in leonum saturitatem, ausi sunt etiam apud Regem hoc asserere. At ille offensus corum malitia, iussit multum carnium obiuci leconibus, et illis iam saturatis inimicos Danielis in foveam conici; ut appareat, si propter saturitatem eos non attingant: ac tum demum evidentissimum fuit, vatem ope divina esse servatum. Nam nemini ex eis pepercerunt; sed non secus, acsi fuissent famelici et alimentis caruissent, sine mora eos dilaniaverunt: acuit autem ferarum rabiem, non vexatio famis, quae iam eis exempta fuerat, sed obiectorum maliria, Deo sic volente, ut ne bruta quidem eam impunitam sinerent.

III. ACTAECCLESIASTICA.

XXX.

Cum Darius ingens illud miraculum, vereque divinum, tum Danielis medios inter leones conservati, tum accusatorum eiusdem ab illis absor ptorum videret, sui officii esse cogitavit, publicum promulgare edictum, ad omnes ditionum suarum subditos, de Deo vero Danielis colendo.

EDICTUM autem illud hisce conceptum verbis exstat Daniel. 6. vers. 25, 26, 27. Tunc Darius Rex scripsit omnibus populis, nationibus, et linguis, habitantibus in universa terra: Pax vestra multiplicetur! A me constitutum est decretum, ut in universo imperio et regno meo, tremant ac timeant a conspectu Dei Danielis. Quia ipse est Deus vivens et subsistens in saecula, et regnum eius non destruetur, (dissipabitur) et potestas eius usque in aeternum. Ipse est liberator et servator, faciens signa atque miracula in caelo atque in terra, qui liberavit Danielem ex faucibus leonum.

XXXI.

Huius autem Edicti regii tres sunt partes. 1. EXORDIUM. 2. PROPOSITIO. 3. CONFIRMATIO.

XXXII.

I. EXORDIUM continet Salutationem, quâ omnibus Regni sui incolis pacem, h. e. tranquillitatem, qivietem, qtque felicitatem optat; sicut etiam Rex Nebucadnezar facit. Daniel. 3. vers. 96. Nam finis Regni atque Rei publ. cuiusvis debet esse pax subditorum. Quo etiam tendit paraenesis illa D. Pauli 1 Tim. 2. vers.. 2. in qua docet, ad hunc finem constitutos esse Magistratus, ut subillorum gubernatione et tutela tranquillam ac quietam vitam degamus cum omni pietate et honestate. In eandem sententiam D. Augustinus duas species Rei publ. constituit, terrenam unam, alteram, caelestem: easque finibus ita distinguit lib. 1. de Civit at. Dei. c. 14. Ominis (inquit) usus rerum temporalium refertur ad fructum terrenae pacis in civitate terrena; in caelesti autem civitate refertur ad fructum pacis aeternae.

XXXIII.

II. PROPOSITIO est, ut omnes subditi Deum Danielis tremant, atque timeant, h. e. filiali timore colant. Hinc discimus admirabilem Dei providentiam, quod ipse corda Regum pro arbitrio immutare possit; sicut dicitur Proverb. 21. vers. 1. Sicut rivi aquarum; ita cor Regis in manu Domini: quocumque voluerit, inclinabit illud. Exemplum h. l. habemus in Dario Rege, qui primo a)/qeos erat, et a proceribus suis seductus edictum promulgabat, ne quis intra 30 dies a quoquam vel Deorum vel hominum aliquid peteret, nisi a se solo. Daniel. 6. v. 9, 12. Postea vero e)/nqeos kai\ qeo/filos factus mandatum de vero Danielis Deo colendo promulgavit. Ibidem.


page 142, image: s0214

XXXIV.

III. CONFIRMATIO, in qua edicti regii rationes continentur, quae tres sunt.

Prima desumpta est a Dei immortalitate et aeter nitate. Nam (inquit) ipse est Deus vivens, et in saecula subsitens. Q. d. omnia idola, quae loco Deorum coluntur, sunt simulacra ex auro et argento facta, et oipera manuum hominum: os habent, et non loquuntur; oculos habent, et non vident; aures habent, et non audiunt; nares habent, sed non odorantur; manus habent, sed non palpant; pedes habent, sed non ambulant; non meditantur in gutture suo. Similes illorum sunt, qui faciunt ea, et omnes qui confidunt in eis. Psai. 115. v. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8.

Secunda desumpta est a Dei incorruptibili et aeterno. Nam (inquit) Regnum eius non corrumpetur, et ddominatus eius usque ad finem durat.

Tertia desumpta est a potentia Dei infinita, tum intensiva: quia tanta praeditus est potentia, ut pios ex omni periculorum genere eruere possit. tum extensiva: Quia Maiestatem suam miraculis atque prodigiis patefecit, non in uno aliquo loco, sed in caelo et in terra: idque declarat speciali exemplo, quod nempe Danielem medios inter leones conservarit, ubi nulla potentia humana conservari potuisset.

XXXV.

FRUCTUS huius mandati Regii subiungitur Daniel. 6. v. 28. Et Daniel prospere egit in Regno Darii, et in Regno Cyri Persae. Quibus verbis insinuatur non tantum prosperitas Oeconomico-Politica, quod status ipsius, qui initio fuit asper, postea factus sit prosper; sed etiam Ecclesiastica prosperitas intelligitur, quod nempe Daniel eiusque religio, non modo sub Darii, sed etiam sub Cyri imperio innotuerit, inque maximo honore fuerit.

CAPUT III. DE EGRESSV.

XXXVI.

DArus in Monarchia II regnavit iuxta quosdam historicos annum, iuxta alios, biennium, cum Cyro consobrino atque genero suo, cui etiam Regnum integrum dotis loco promisit et moriens legavit. Quae etiam Monarchia apud Persas mansit usque ad Alexandrum M. qui finem ei imposuit, devicto et occiso ultimo Persarum Rege, Dario Codomanno. Atque ita Monarchiae II Dynastia cum Dario Medo coepit anno M. 3434, et desiit anno M. 3436.

REGULA POLITICA. Nomina Redgum saepe sunt fatalia.

H. e. quando periodus regni vel familiae evoluta est, tum nomina Regis primi atque ultimi plerumque congruunt.

EXEMPLA.

Exempla huius regulae illustria habemus.

I. In MONARCHIA SECUNDA, quae erat Medo-Persarum. Nam Darius Medus Regnum Persarum fundavit: cum Dario vero Codomanno, qui ultimus Rex Persarum fuit, Regnum cocidit.

II. In MONARCHIA QUARTA habemus tria illustria exempla.

Nam primo sub AUGUSTO, secundo Romani Imperii Monarcha, Italia floruit: sed sub AUGUSTULO robur Italiae exstinctum est.

Ubi diligenter observandum, Augustulum (qui puer adhuc ab Oreste patre suo Imperator constitutus est A. C. 475.) imperare coepisse anno 500, postquam Senatus Romanus Octavianum Caesarem primum Augusti appellatione salutaverat et honoraverat, Fato ergo quodam Romani ultimum hunc Occidentalis imperii Principem, qui puer erat, diminuto nomine Augustulum appellarunt; ut intelligeretur. nunc demum anno 500 a nata appellatione Augusti, una cum vocis mutatione, ipsam quoque Augustalem dignitatem, imperiique Romani Maiustatem diminuendam, immutandam aut alio transferendam esse. Nam tantum 9 menses regnavit, reste Onuphrie, Iornade, Diacono. Etenim adversus cum excitus Odeacer Rex Herulorum eundem deposuit, et Imperio Occidentali finem imposuit.

Secundo, CONSTANTINUSM. Constantinopolin et Orientis imperium instauravit; CONSTANTINUS Palaeologus ultimus amisit. Atque ita urbi huic idem accidit, quod Oraculi versu Macedonibus significatum fuit, ut Constantini nomen urbi fatale, et Constantinus imperans a)gaqo\n kai\ ph=ma eset.

Tertio CAROLUS M. imperium Occidentale restituit. Et sub Carolo Crasso strips Carolina defecit.

Ita quoque PHILIPPUS Pater Alexandri M. Rex Macedoniae Regnum Macedoniae instauravit, et cum PHILIPPO ultimo Persei patre concidit.

Unde patet, quod Regna saepe sub iis Regibus deficiant, concidant et mutentur, qui eorundem Regnorum conditores ac fundatores nomine referunt.

Usus. I. DE DARIO REGE.

In Dario Medo nobis proponitur elegans speculum tum virtutum, tum vitiorum.


page 143, image: s0215

Speculum virtutum.

Virtutes in Dario nobis exhibentur quinque. 1. Pietas. 2. Prudentia. 3. Clementia. 4. Iustitia. 5. Humanitas.

I. PIETAS.

Pietas Dari ex edicto eius elucescit, quod nempe omnibus populis, tribubus, et linguis, habitantibus in omni terra, stupendum illud Dei miraculum de Daniele medios inter leones conservato, per edictum regium notum facit, atque praecipit, ut deinceps deserta gentili superstitione Deum verum Danielis colant. Daniel. 6. vers. 25, 26, 27. De quo in §. 30. plura vide.

PARAENESES.

Huius Darii exemplum omnes Principes terrae imitentur: qui non tantum veram religionem colant, (Nam optimum et tutissimum Principis munimentum est pictas. Nemo enim facile insidiis petet illum, quemd ob pietatem Deo curae esse persuasum sibi habuerit, inqit Cyrus apud Xenophont. lib. 8. paed. Et: Super omnia praeclara, quae Regnum habet, pietatis cultusque divini corona Regem exornat; inquit Agapetus in exposit. paraenet. Tom. 1. Orthod. pag. 185.) Sed etiam veram religionem apud subditos promoveant. Sicut Rex David Reges terrae monet Psalm. 2. v. 10, 11, 12. Et nunc Reges intelligite, erudimini, qui iudicatis terram. Servite Domino in timore, et exsultate ei cum tremore. Osculamini silium, ne quando irascatur. Hic quando Reges iubentur filium Dei osculari, intelligitur non tantum osculum amoris; sed etiam honoris, reverentiae atque subiuctionis, quod huic Regi sua sceptra submittere, ipsique servire et potestatem divinitus acceptam ad Regni huius propagationem et defensionem convertete debent. Ita de IOSEPHO Aegypti Prorege Psalm. 105. v. 22. dicitur, quod Principes Pharaonis erudierit, iuxta voluntatem siam, et senes eius sapientiam docuerit. IOSUA successor Mosis deductionem arcae foederis Levitis demandavit, foedus inter Deum et populum renovavit, ac plurima, quae ad religionis et cultus divini constitutionem pertinebant. suscepit. Iosuae 5. 8, 24. GEDEON antequam contra Midianitas pugnaret, aram Baalis destruxit, Iudic. 6. DAVID arcam foederis ex aedibus Obed-Edom reduxit. 2 Sam. 6. vers. 12. 1 Paral. 13. v. 2. SALOMON ab officio removit Abiatharem summum Sacerdotam, et Sadocum in locum illius substituit. 1 Reg. 2. v. 27. ASA Rex Iuda fecit, quod bonum et placitum erat in conspectu Domini, altaria idololatrica subvertit, excelsa et statuas confregit, lucosque succidit, effeminatos de terra abstulit; purgavitque universas sordes idolorum, quae fecerant patres eius. 1 Reg. 15. v. 12. 2 Paral. 14. v. 3. retulit res consecratas patris sui, et res consecratas a se, in domum Domini, aurum, argentum et vasa. 1 Reg. 15. 15. ac praecepit Iuda, ut quaereret Dominum Deum patrum suorum, et faceret legem et universa mandata. 2 Paral. 14. v. 4. renovavit altare Domini et subditos foedus cum Deo inire, idque iuramento confirmare iussit. 1 Paral. 15. v. 8. seqq. IOSAPHATUS Asae filius excelsa et lucos de filiis Iuda abstulit. 2 Paral. 17. v. 6. ac misit Principes et Sacerdotes, qui circumirent in toto Regno, ac populum in lege instituerent. v. 7. h. e. abolevit cultus idoloatricos, et visitatores ablegavit, quando et ipse egressus ad populum de Bersabe usque ad montes Ephraim revocavit eos ad Dominum Deum patrum suorum. 2 Paral. 19. v. 4. constituit insuper Sacerdotes et Levitas et Principes familiarum ex Israel ad iudicium Domini et controversias eius, illisque certa praecepta proposuit. v. 8. et seqq, IOAS instauravit ruinas templi. 2 Reg. 12. v. 4. 2 Paral. 24. v. 4. EZECHIAS Rex primo statim anno mense primo regni sui valvas domus Dei aperuit, easque restauravit. 2 Paral. 29. v. 3. excelsa dissipavit, statuas contrivit. lucos succidit, iserpentem aeneum confregit, cui Israelitae adolebant incensum. 2 Reg. 18. v. 4. instituit reformationem cultus divini atque templi, iniit foedus cum Domino, et constituit Levitas in domo Domini, cum cymbalis et psalteriis. v. 5, 10, 25. celebrationem Paschatos in usum revocavit, et populum ad verum Dei cultum reduxit, cap. 30. IOSI'AS librum legis ab Helkia Sacerdore repertum publicarvit. et unveriopopulo praelegi curavit: praecepit etiam Sacerdodtibus, ut vasa idoloatricatemplo eicerent: delevit Camarim, quos posuerant Reges Iada ad adolendum in excelsis, atque instrumenta idololatriae e medio removit. 2 Reg. 23. 2 Par. 34. fecit Domino phase, Sacerdotes in officiis suis constituit, eosque hortatus est, ut ministrarent in domo Dei. 2. Paral. c. 25. NABUCHDONOSOR Rex Babylonis publico edicto Deum verum Israelis coli praecepit, et blasphemias contra Deum sub poena mortis prohiburt. Daniel. 3. v. 29. Unde Principes Christiani dicuntur Ecclesiae nutritii, Iesai. cap. 49. v. 22. atque ad muros eius aedificandos constituti. Iesai, cap. 60. et Clypei terrae, Psalm. 47. vers. ult. Huc graphica et omphatica pertinet sententia, quamReccaredus Rex in concilio Toletano III gravissime et prudentissime protuli hisce verbis: Non in iis tantummodo rebus diffundimus sollertiam


page 144, image: s0216

nostram, quibus populi, sub nostro regimine positi, pacatissime gubernentur et vivant; sed etiam in adiutorio Christi extendemus nos ad ea, quae sunt caelestia, cogitanda, et quae populos fideles faciunt, satagimus non nescire. Tom II. Conc. §. 863. Similiter Iustiniani Imp. vox memoratu digna est, quae exstat Novella 8. Non minor nobis cura est horum, quae sanctissimis Ecclesis prosunt, quam ipsius animae.

II. PRUDENTIA.

Prudentia quoque Darii effulget ex Consiliariorum ordinatione. Nam Daniel. 6. vers. 2, 3. legitur, quod ipse Regni gubernationem prudenter inchoaverit: quando magistratus inferiores ordinavit, nempe Toparchas et Eparchos, qui toti Regno praeessent. Vide §. 18.

Paraenesis.

Ita quoque Reges et Principes Consiliarios bonos atque fideles eligant; iuxta exemplum Mosis. Exod. 18. 21. Davidis. 2 Sam. cap. 8. v. 14. c. 10. vers. 23. 1 Paral. 28. v. 1. Et Psalm. 101. v. 6, 7. Salomonis. 1 Reg. cap. 2. v. 28. et Iosaphati. 2. Paral. 19. 4. Nam Consiliarius optimus est res etiam Regibus ipsis praestantissima ac utilissima: inquit Isorates ad Nicoclem. Ubi enim non est consilium, populus corruit; inquit Salomon Rex sapientissimus, Proverb. 11. vers. 14. Meminerit Princeps, quod consilium sit res sacra, i(ero\n h( boulh\, quodque res sit secura consiliis fidelibus; uti pulchre Baptista Mantuanus ait. Et Syracides cap. 10. vers. 5. ait: In manum Dei successus hominis, et super faciem Scribae (Cancellarii) imponet honorem suum. Lutherus reddit: Es stehet in Gottes Händen/daß es einem Regenten gerahte: derselbe gibt ihm einen löblichen Cantzler. Tunc enim Reges atque Principes vere beati in terris sunt, iuxta apophthegma Sigismundi Imp. si, exclusis superbis, mansuetudinis, humanitatisque cultores in curiam adsciscant. Et Constantius Chlorus, Constantini M. Pater, sapientes piosque homines, veritatem Deifirmo animo semper professos, stipatores suos, ipsiusque Regni custodes constituit, inquiens: Id genus homines in praecipuis maximeque necessariis amicis ac familiaribus numerandos esse, multoque pluis quam aeraria ingenti thesauro referta merito aestimandos. Euseb. de vita Constant. lib. 1. c. 11. Unde liquet, quam perniciosum sit consilium Machiavelli, qui Principem suum ad contemptum consilii informat.

III. CLEMENTIA.

Darius cum Cyro Coadiutoresuo, occupato regno Babylonico, victos atque deditos non orudeliter trucidarunt, sed potius humaniter tractarunt: Etenim non tam rei militaris gloriâ, quam bene Rem publ. togatam regendi peritia, clari essestuduerunt, sicut Cyrus apud Xenophontem lib. 9. Cyropaed. Gobryae respondet: *kai\ me\n dh/ moi e)pideiknu=s1ai ta\ e)/rga polu\ h(/dion filanqrwpi/as2, h)\ s2rathgi/as2, h. e. Multo profecto mihi iucundius est humanitatis opera demonstrare, quam rei militaris. Idem probe considerans Carous V, Imperator ille gloriosissimus, Antoni Levae, aliisque Ducibus, Iulii C. et Alexandri M. exempla laudantibus, neque uti scire Carolum suis victoriiis ad potentiae et magnitudinis incrementum, asserentibus et conquerentibus, gravissime in haec verba respondit: Alexandro et Iulio solum honorem et gloriam fuisse propositam pro scopo: sibi vero et omnibus Christianis Principibus ad honorem sic respiciendum et gloriam, ne, dum illam aucupentur, animae salutem deperdant. Quare Duces belli felices victoriâ suâ recte utantur, ut Deo quoque actionum suarum rationem reddere possint.

IV. IUSTITIA

Darius Rex iustitiam rite exercuit obiectorum diversorum respectu.

PRIMO: ERGA DANIELEM; eum innocentem absolvendo. Nam cognitâ Danielis medios inter leones sedentis incolumitate, valde exhilaratus est, et absque mora, non interrogatis prius Proceribus, illum e lacu extrahi iussit, eumque ab intentatis criminibus immunem et insontem pronuntiavit. Daniel. 6. v. 23.

REGULA. Seape Magnates mirandis Dei iudiciis ita moveri videmus, ut, quos vident a Deo ab solvi in caelis, eos quoque ipsi absolvant in terris.

Exempla habemus, 1. In DARIO Rege, qui motus Dei iudicioi e caelis patefacto. Danielem absolvit. Daniel. cap. 6. v. 23. 2. In M. ANTONINO Philosopho, Imperatore Romano. Hic A. C. 175. primo iracundiâ adversus Christianos excanduit, quod, propter ipsorum in exercitu Romano paresentiam, in tantas se et exercitum suum angustias ab iratis Diis coniextum putabat: postea vero, Deo e caelis testimonium pietati eorum perhibente, eos absolvit; uti patet ex ipsius epist. quae Iustini martyris apologiae, pro


page 145, image: s0217

Christianissecundae, est annexa. 3. In ANTONINO PIO: Qui anno C. 153. edictum pro Christianis promulgavit Ephesi, in totius Asiae Concilio, tale: Si quispiam, inquit, cuiquam Christiano, quia Christianus sit, pergat molestiae quicquam aut criminis inferre, ille, cui crimen illatum erit, etiamsi re ipsa Christianus deprehensus sit, absovatur. Qui autem illum accusaverit, iustum debitumque supplicium subeat.

SECUNDO: ADVERSUS DELATORES Danielis, eos severissime puniendo. Postquam enim Danielis innocentia, et delatorum eius virulenta calumnia atque malitia, ab ipso Deo, iusto mundi iudice tam evidenter patefacta esset; Rex Darius, qui invitus antea adactus erat ad ferendam mortis sententiam in Danielem; nunc hostes Danielis magno cum zelo morti adiudicat, et eodem supplicii genere, quo illi Danielem afficere cogitabant, ex lege talionis affecit. Nam ilico mandavit datellitibus suis, ut accusatores Danielis adductos, una cum uxoribus et liberis in foveam leonum praecipitarent. Dan. cap. 6. v. 24.

DUBIUM.

At dubium hic occurrit: An iuste fecerit Darius, quod non tantum accusatores Danielis sed etiam, eorum liberos atque coniuges, propter delictum patrum atque maritorum, supplicio, et quidem tam gravi, affecerit. Videtur enim hoc exemplum repugnare iuri naturae et divino. Nam Deuter. 24. v. 16. exstat: Ne occidantur patres pro filiis, neque filii pro patribus: sed quique propter peccatum suum moriatur. Et Ezech. cap. 18. v. 20. Non portabit filius iniquitatem patris, et pater non protabit iniquitatem filii: iustitia iusti super eum erit, et impietas impii erit super eum.

RESPONSIO.

Iustum fuit illud supplici8m triplici respectu.

I. Propter delicti ipsius rationem. Nam accurate hic distinguendunm est inter delictum privatum, atque publicum.

Propter delictum PRIVATUM nemo supplicio affici debet, nisiile, a quo perpertratum est. Atque ita intelligendasunt loca Deut. 24. et Ezech. 18. allegata.

Verum propter delictum PUBLCUM saepe plures persoinae iuste oicciduntur. Ita iuris gentium est, propter crimen laesae Maiestatis totas. familias supplicio affici. Cuius iuris rationem exposuit Seneca lib. 1. de clementia cap. 8. editionis Dionysii Gothofredi ICti. Nam parentes (inquit) liberique eorum, qui interfecti sunt, et propinqui, et amici, in locum singulorum succedunt, quasi dicat, totidem coniiurati sunt in Principis perniciem. ICti addunt hanc rationem, quod paternisceleris exemplum in illis metuendum sit. Est enim portio parentum liberis ingenta, per quam vivunt, aluntur et sentiunt: Nec iniquum est, cum sint illorum, etiam habere, quae sunt illorum; ait Plutarch. in lib. de sera Num. vindicta. Confer. lib. 5. C. de crim. laes. Maiest. Wesenb. in Parat. ad hunc locum. Alciat. 1. praesumpt. 24. Scipion. Gentl. Tract. de Iurisdict. lib. 3. cap. 4. Unde etiam Divi Imperatores Arcadius et Honorius exstincta Talniae conspiratione, in eo rescripto, quod exstat in Cod. Tit. ad legem Iuliam Maiestats, hisce verbis utuntur: Paterno deberent perire supplicio, in quibus paterni, h. e. hereditarii criminis exempla metuuntur.

Iam vero Consiliarii Darii Regis crimen laesae Maiestatis commiserant tum in Regem, tum in Danielem. In Regem. Quia calumniis suis impium Regi decretum extorserant, eumque metu adegerant hominem insontem damnare. In Danielem. Quia eum velut intimum et primarivim Regis Consiliarum, qui totum Regnum fideliter et feliciter administrabat, calumniis oneraverant, eumque in speluncam leonum, connivente et inspiciente Rege, praecipitarant.

II. Iustum illud supplicium fuit paradeigmatikw=s2, h. e. propter exempli considerationem. Nam editum fuit propter exemplum, ut nempe alii, aliquâ saltem erga liberos uxoresque suas commiseratione, deterrerentur a tam atroci calumniae crimine, quod tam atroci supplicioyindicaretur.

III. Iustum fuit illud supplicium sugkoinwnikw=s2 h. e. propter delicti istius participationem. Nam uxores atque liberi Consiliariorum Regis Darii crminis illius procul dubio participes fuierunt, atque ex ambitione maritos atque patres suos adversus Danielem instigarunt, aut certe consilii et facti paterni approbatores exstterunt: ac proiinde idem cum illis supplicium iure merito perpessisunt. Exempla similia habemus. 1. In ACHAN, qui tantum ipse, sed etiam filii et filiae, boves, asini, greges, tentorium eius, et omnia quae habebat, iussu summi Ducis Iosuae lapidibus obruti et igni combust sunt. Iosuae 7. v. 24, 25, 26. 2. In HAMANE, qui cum decem filiis suis suspensus esse legitur. Esther. 9. v. 14.

Unde patet, iustum fuisse illud supplicium, quo Consiliarii isti una cum liberis et uxoribus a Dario affectisunt.


page 146, image: s0218

V. HUMANITAS.

Humantatem Darius erga Danelem declaraut. eaque duplex fuit. 1. Verbalis. 2. Realis.

1. Verbalis, quam erga eum declaravit toi=s2 lo/gois2 sive verbis, eum neimpei iconsolando. Cum enim Daniel a proceribus velut carniisicibus in speluncam abiceretur, Darius eum hisce verbis, fide erga Deum et benevolentiâ erga Danielem plenis, aloiquebatur, dicens: Deus tuus, quem tu colis iugiter, ipse liberet te. Dan. 6. 16. Vide sup. §. 25. p. 163.

2. Realis, h. e. quiam Diiarus erga Daneilem decliariavit toi=s2 e)/rgois2, h. e. factis. Quia lapidem illum, qui ponebatur super os speluncae, in quam Daniel demissus, et bestiis obiectus erat, annulo suo et annulo optimatum suorum obsignavit, ne quid contra Danielem fieret. Daniel. 6. 17. Ioseph. lib. 10. Antiq. Iudanic. c. 12. Vide §. 26. pag. 163.

Speculum vitiorum.

In hoc speculo quatuor vitia Darii nobis contemplanda proponuntur. 1. Mutabilitas. 2. Nimia credulit as. 3. In iudicando prope\teia et celeritas. 4. Invidia.

I. MUTABILITAS.

Pulchella sunt sermone vulgi trita illa Emblemata: Aulica gratia facile sene scit. Aulicae voluntates sunt instabiles. In aulis regnant duo: a)nabolh\ kai\ metabolh\: cunctatio et mutatio. In aulis namque lenta sunt benesicia, et praecipites iniuriae. Item: Aulici iam beati sunt pro nutu Regis: e vestigio miseri sunt. Cum quibus congruit hoc epigramma:

Nec Domino blando, nec caelo crede sereno:
Nam facili causâ Dominus mutatur, et aura.
Herren Gunst/und Lerchen G'sang/
Klingt wol; aber wahrt nicht lang.

Exempla huius mutabilitatis habemus. 1. In NABUCHDONOSRE. Hic namque Danielem prophetam initio velut Deum voluit adorare. Dan. c. 2. v. 46. Postea vero ipse tamquam Deus in statua voluit adorari. Daniel. 3. v. 1. et seqq. Similiter socios Danielis primo ad summos dignitatum atque honorum gradus evexit. Daniel. 2. v. 48, 49. Mox vero eos ad rogum damnavit. iDainiel. 3. v. 15. Vide Moinarch. I. de Nabuchdon. §. 3.

II. In DARIO Persarum Rege, qui similiter Danielem Prophetam magnâ initio complectebatur gratiâ; deinde vero animo mutato illum in speluncam leonum praecipitari demandabat. Dan. 6. Vide Historias meas Patriarch. Historiâ XIII. de Isaaco. §. 22.

II. STOLIDITAS, vel STULTA CREDULITAS.

Saepe etiam boni Principes delatoribus atque infidis ministris (qui in aures eorum ficte et simulate quaestus sui favorisque aulici grata insusurrant) nim. um tribuunt, atque ab illis persuaderi se patiuntur.

Exempla.

1. Rex David andit Sibamd contra Mephibosethum. 2 Sam. 16. v. 3, 4.

2. Ahasverus ab Hamane seducitur, et ab eodem instigatur, ut decretum de omnibus Iudaeis in toto regno suo exstirpandis promulgaret. Esther. c. 3. v. 8, 10.

3. Abimelechus Rex in Gerar aulicorum suorum suasu atque impulsu Isaacum Patriarcham publico velut decreto abire iubet, nullamque omnino huius facti causam allegat, nisi secundam Isaaci fortunam: Multo (inquit) fortior nobis es; Discede a nobis. Genes. cap. 26. v. 16.

4. Darius Rex Persarum incautus decipiebatur, cum fraudulentis consiliariis suis, Danielem sophistice et astute accusantibus, patulas aures praeberet, neque prospiceret, quem illi scopum sibi propositum haberent. Ideoque tandem nolens volens ipsis Danielem in foveam leonum praecipitandum tradit. Daniel. 6. 9.

PARAENESIS POLITICA.

At moniti sint Reges atque Principes 1. ne delatores atque calumniatores in aulis suis ferant, iuxta praescriptum Regis Davidis, qui in Psalmo 101. (qui est speculum boni Principis) hanc regulam vere auream omnibus Principibus praescribit, v. 4, 5. Cor perversum declinabit a me: malignum non cognoscam. (h. e. non amabo, non diligam.) Detrahentem secreto proximo suo, hunc perdam. 2. Neque etiam patulas eorum calumnniis atque delationibus aures praebeant, illisque ternere et sine prudenti circumspectione credant; sicut David ad Regem Saulem (cumin manus eius incidisset, sed occidere eum noluisset) dicebat: Domnine mi Rex, QUARE AUDIS VERBA HOMINUM, loquentium, David quaerit malum adversum te? Ecce hodie viderunt oculi tui, quod tradiderit te Dominus in manu mea, et dictum fuit, ut occiderem te; sed petercit tibi oculus meus. Dixi enim: Non exrendam manum meam adversus Dominum meum. Quia christus Domini est. 1 Sam. 24. 10, 11.

Ex hoc exemplo Davidis discimus, qui fiat, quod saepe homines pii apud Magnates atque Principes in odium deducantur et calumniis


page 147, image: s0219

denigrentur, nempe quando illi delatoribus atque susurronibus locum in aulis suis concedunt, illisque credunt; sicut experientia quottidiana testatur. Quare notanda est haec regula Politicorum. Principes, dum omnibus sine discrimine confidunt, saepe in magna pericula incurrunt. Recte et prudenter ait Epicharmus: *nh=fe, kai\ me/mnhso a)pis2ei=n. Sobrius sis, et memor esto nulli temere credere. Cum quo consentit aphorismus ille Theognidis aureolus:

Res mihi fracta fide: res diffidendo retenta.

Velita:

Fiso res periit: Diffiso salva remansit.

Unde Apollonius Thyamaeus interrogatus a Rege Babylonis; Quonam pacto stabiliter tutoque regnare possit? respondit: Si multos honoraveris; paucis vero credideris. Vide Petr. Gregor. Tholosan. lib. 22. de Republ. c. 11. p. 1414. Et Histor. meas Patriarch. bistor. 13. de Isaaco. §. 22.

III. NIMIA IN IUDICANDO CELERITAS.

Graviter quoque in eo peccavit Darius, quod Consiliariis suis sophistice Danielem accusantibus, patulas aures praebuit, eumque absque praevia inquisitione statim ad leones damnavit. Haec prope/teia atque nimia celeritas a Iudice exulet. Sicut enim nimia celeritas bonis consiliis: ita quoque rectis iudiciis est inimica. Quin potius Iudex audita actoris accusatione, alteramd aurem reo reservare debet. Qui enim statuit aliquid parte altera inaudita, aequum licet statuerit, haud tamen aequus fuit, uti Seneca in Medea ait: Lex Attica erat: *dei= a)mfoi=n o(moi/ws2 a)kroa=sqai: Decet utramque partem similiter audire. item: *mh/te di/khn dika/s1h|s2, pri\n a)mfoi=n mu=qon a)kou/s1h|s2: Noin debes causam diiudicare, nisi prius utriusque sermonem audiveris. Observavit hoc ipsum Alexander M. qui alteram aurem actori aperiebat: alteram vero clausam habebat. Uti Plutarchus in Alexand. scribit.

Et hac de causa Iudices olim SEDENDO iudicabant, atque sententias e tribunali pronuntiabant; iuxtaillud Propertii:

—— Posita iudex sedet AEacus urna.

Et Cicero pro Rabirio scribit: Modo vos iidem in Gabinium iudices SEDISTIS. Quo significatum fuit, iudicem animo constante et bene composito esse, atqua exclusa omni propetei/a| et praecipitantia, causam recte examinare debere. Confer Frid. Taub. in Most. Plaut. fol. 586. Et perpetuo ob oculos sibi ponant Magnates aureamillam Papae Euaristi Epist. 2. regulam: Mala audita nullum moveant, nec passim dicta absque certa probatione quisqum unquam credat: sed ante audita diligenter inquirat, ne praecipitando quicquam aliquis agat. Hinc pulchre iustitia hoc modo describitur: Iustitia recto oculo causas intuetur, aequa aure attendit, recto pede ad iuris aequabilitatem incedit, animo incorrupto et recto vere considerat, quid fieri oporteat.

IV. INVIDIA.

Xenophon de Cyaxare vel Dario scribit, eum gloria Cyri offensum lacrimantem expostulasse cum Cyro; et conquestum, se contemni a ministris et Medis. Quod in aulis valde usitatum est. Nam plerumque ministri aulici omnibus studiis sese inclinant ad efflorescentem fortunam eius, cuius nomen et gloria crescit, et deserunt eum, cuius gloria minuitur. Huc pertinet adagium sacrum, quod exstat Exxlesiastae 4. v. 15. *su/mpantes2 oi( zw=ntes2 peripatou=sin u(po\ to\n h(/lion meta to=u neani/skou to=u deute/rou, o(\s2 s2h/setai a)nt) au)tou=. Cuncti viventes ambulant sub sole cum adolescente secundo, qui consurget. Luth. Alle lebendige unter der Sonnen wandeln bey einem andern Kinde/ der an jenesstat sol auffkommen. M. Ludovicus Helmboldus crepund. sacror. Od. 8.

Es wandeln grosse Herren
Bey einem andern Kinde/
Das mit der zeit sich sinde
Zu ihrem Stand' und chren.

In aulis namque plei/ones2 to\n h(/lion a)nate/llonta h)\ duno/menon proskunou=sin. h. e. Plures solem orientem, quam occidentem adorant. Quo falso apophthegmate Pompeius Syllam (Plutarch. in vita Pompeii. fol. 455.) et Dux Mauritius Ferdinandum Regem Romanum Caroli U fratrem tangebat. Quod Germani simpliciter ita efferunt: Iunioribus Principibus natura duce, neminem non magis favere quam senioribus: Jungen Fürsten ist jederman von natur gencigter/dan den alten. Hic namque mos est hominum; Praesentem fastidiunt, futurum petunt. Quam ki/ssan venuste et eleganter expressit Statius lib. 1. Thebaid. v. 168.

—— iam murmura serpunt
Plebis Echioniae, tacitumque a Principe vulgus
Dissidet, et qui mos populis, VENTURUS AMATUR.

Idem quoque Dario seni contigit. Unde ipse invidiae oestro percitus, lacrimans cum Cyro, cuius quottidie crescentem videbat gloriam, expostulavit. Quamquam autem Cyrus mirifica diligentia, fide, obsequio, delinireiratum vel offensum senem Cyaxaremä studuit; tamen in animo senis conceptae suspiciones alte haeserunt, nec facile deleri potuerunt. Nam senes natura valde proni sunt ad suspiciones,


page 148, image: s0220

nec facile eas deponunt. Vide Hyppol. a Collib. in Consiliario pag. 151.

II. DE CONSILIARIIS REGIS DARII MALIS.

Consiliarii Darii Regis sunt typi malorum Consiliariorum. Nam 4 grandia in illis regnant vitia atque flagitia.

I. INVIDIA.

Cum enim Satrapae Darii, propter inertiam suam, eundem dignitatis gradum, in quo Daniel collocatus erat, assequi non possent, gloria Danielis urebantur, omniaque in eius exitium parabantä atque meditabantur. Nulla namque ingenia tam prona ad invidiam sunt, quam eorum, qui et genus et fortunam animis haud aequant. Nam virtutem et bona aliena oderunt; sicut Livius lib. 45. praeclare scribit.

II. FRAUDULENITIA. atque CALUMNIA.

Cum enim invidi Satrapae nullam notam infidelitatis aut iniustitiae in gubernatione Danieli inurere, ad ignominiam sempiternam, possent; insidias astutissime cogitatas doctrinae, quam Daniel profitebatur de vera agnitione et invocatione Dei, collocarunt. Impulerunt enim Darium Regem sapientem et iustum, ut veram Dei invocationem prohiberet, et huius prohibitionis praetextu Danielem leonibus obiceret.

In hanc sententiam Iohan. Spinaeus lib. 4. de Tranquill. animi pag. 179. scribit: Manifestum est, invidum non minus doloris ex virorum bonorum aspectu concipere, quam Pantherae invisa est hominis facies; cuius vel sola imago (ut D. Basilius inquit) ita illi invidiosa est, ut in illam statim dilacerandam furiose irruat. Nam eo quidem modo invidus odium detegit: sed alienaevirtuti detrahere volens, aliquo praetextu et colore utitur: ne simultatem aperiat. Ita etiam Satrapae Darii fecerunt. Nam sub mendaci religionis praetextu Danielem ad necem quaerebant.

REGULA.

Calumnia in aulis regnat; et veritas exulat; sicut ex hac historia videmus. Unde Ludovicus XI, Galliae Rex, aliquando dixisse fertur, se in suo Regno, et potissimum in Aula propria, abundare rebus omnibus, una excepta. Quam vero innueret rem, dum quaereret unus ex aulicis eius familiaribus: Veritatem esse respondit. Phil. Camer. Hor. Succ. Cent. 1. cap. 90.

III. PENFIDIA.

Quia Consiliarii isti Regi suo suadent ea, non quae pia, honesta et salutaria sunt, tum Regitum Regno. Dario enim Regisuo fucum faciunt, q. boni publici cura cum primis tangantur, q. honoris Regis sui fint studiosissimi, deque statu eius stabiliendo valde solliciti: cum tamen nulli magis eum infirment, quam illi ipsi. Nam verbis Regi adulantur, dicentes: Rex, in saecula vive: sed reipsa eum perditum eunt. Quia Danielem Prophetam, qui Regis intimus et fidelissimus Consiliarius erat. submovere molientes, inges ei damnum intulerunt. Daniel. 6. v. 20.

IV. VIOLENTIA.

Quia Regem ipsura veluti cogunt, ut Danielem suae libidini tradat. Quem illi arreptum in speluncam leonum praecipitarunt. Ita imitantur Satrapae isti satanam patrem suum, qui mendax et homicida ab initio fuit. Iohan. 8. vers. 44. Nam et ipsi mendaciis atque calumniis necem Danielis quaerebant.

REGULA.

Mali consiliarii saepe bonum Princi pem corrumpunt, aut tandem eum perdunt. Unde Politici quaestionem movent: An melior status sit Rei publ. in qua Princeps malus; an vero ea, in qua Consiliarii Principis sint mali? Ad hanc quaestionem responderi potest ex Lampridio, qui in vita Alexandr: Severi scribit: Meliorem ac prope tutiorem esse Rem publ. in qua Princeps malus sit, quam ea, in qua sint Principis amicici mali. Nec sane ratio deest. Nam unus malus potest a multis bonis corrigi: Multi autem mali non possunt ab uno, quantumvis bono, superari ulla ratione. Exemplis res declarari potest. Saul Rex impius erat; et tamen Samuele utens Consiliario, multa fecit; quae alias non fecisset: uti ex libro 1. Samuelis patet. Contra vero nullus tam bonus est Princeps, qui non seducatur, si malos habert Consiliarios. Sic quam diu Ioas Rex Iuda apud se habuit Ioiadam Pontificem, virum singulari pietate atque prudentia praeditum; res bene successerunt Regi et toti Regno. Ubi vero illo mortuo destitutus fuit Rex viris legis divinae peritis Deumque timentibus, omnia ad ruinam spectarunt.

Ita Photinus eunuchus, et Ptolemaei iunioris Aegypti Regis Consiliarius, Regi suo, de Pompeio M. (a quo pater ipsius in regnum restitutus erat) recipiendo deliberanti, perfidum hisce verbis dedit consilium:


page 149, image: s0221

Nulla fides unquam miseros elegit amicos.
Tu cole felices: miseros fuge. Exeat aula
Qui vult esse pius.

Verum Sophisticis consiliis suis et sibi, et tandem Regi exitium attulit. Vide Anti-Machiavellum a pag. 638. usque ad 647. Hinc recte Diocletianum iam privatum dixisse, Flavius Vopiscus in Aureliani vita refert: Nihil est difficilius, quam bene imperare. Nam quatuor vel quinque viri se colligunt, atque unum consilium capiunt ad Imperatorem decipiendum; dicunt, quid probandum sit: Imperator, qui domi clausus est, vera non novit: Cogitur hoc tantum scire, quod illi loquuntur: facit Iudices, quos fieri non oportebat: amovet a Republ. quos retinere debebat. Quid multa? Bonus, cautus et optimus venditur Imperator. Haec ille. Unde patet, quod nulla maior pestis Rei publ. sit, quam mali Consiliarii. Et contra: Nullum maius boni Imperi instrumentum, quam boni Consiliarii. Nam magnum sane Principi est ornamentum, corona doctorum atque cordatorum Consiliariorum cinctum esse. Imo et maximum Principi est emolumentum. Quia felicem actionum successum praebet, et adversariis metum incutit, et subditi libentius parent.

DYNASTIA SECUNDA. PERSARUM.

DAn. 8. v. 7. ARIETI (per quem Monarchia II. inteligitur) DUO CORNUA tirbuuntur, per duae unius Monarchiae Dynastiae praefigurantur, nempe Medorum et Persarum; uti ibidem v. 20. explicatur. Quoniam igitur Dynastiam primam absolvimus, in qua unum Monarcham, nempe Darium Medum descripsimus: ordo methodi nunc postulat, ut ad Dynastiam secundam accedamus. In qua Monarchae sequentes considerandi veniunt.

Catalogus Regum Persicorum in Dynastia secunda.

1. Cyrus.

2. Cambyses.

3. Darius Hystaspis.

4. Xerxes.

5. Artaxerxes Longimanus.

6. Darius Nothus,

7. Artaxerxes Mnemon.

8. Artaxerxes Ochus.

9. Arses, vel Arsames.

10. Darius Codomannus.

CYRUS. MONARCHA I.

CAPUT I. DE ORTV.

I.

CIrca ortum Cyri tria sunt notanda. 1. Appelatio. 2. Generatio. 3. Personae constitutio.

II.

I. Appellatio.

Circa Appellationem Cyri tria veniunt notanda. 1. *e)tumologi/a. 2. *o(mwnumi/a. 3. *poluwnumi/a.

III.

1. *e)tumologi/a nominis Cyri est triplex.

I. Apud Ebraeos Cores vel Cyrus dicitur.
[Gap desc: Greek word]
quasi haeres aut Dominus, a rad.
[Gap desc: Greek word]
hereditatem adit, vel terminos circum scriptos possedit.

II. Apud Persas
[Gap desc: Greek word]
Coresch Solem notat, ex Ebraeo
[Gap desc: Greek word]
Sol, corruscatio, teste Plutarcho in Artaxerxe.

III. Apud Graecos *ku=ros, eos, to\, plenam auctoritatem atque imperium significat, apud Platon. in Georgia, apud Sophoclem in Electra. Item apud Galenum et Philonem. Hinc kuro/w auctoritatem do, auctoritate mea comprobo. 2 Cor. 2. 8. Obsecro vos, ut ratam faciatis in illum charitatem. *ku/rios auctoritatem habens seu obtinens in rem aliquam, vel Dominus. Demosthen. Olynth. 2. Plato de Legibus. *a)/kuros auctoritate privatus, ius et potestatem non habens, a)kuro/w auctoritate privo, vel spolio. Marc. 7. 13. Et sic Cyrus dicitur q. d. *ku/ros, auctoritate plenus, vel Dominus.

IV.

2. *o(mwnumi/a. Vox Cyri est ambigua. *dittw=s2enim accipitur.

Primo pragmatikw=s2. Sic est nomen duorum fluviorum, quorum unus Armeniae et Iberiae fines interluit. et per Albaniam labitur: oritur in monte


page 150, image: s0222

Caucaso. Alter iuxta Pasargadas, per cavam Persidem; a quo, Cyro Maiori, qui iuxta hunc amnem expositus fuit, nomen est inditum, teste Strabone lib. 15.

Secundo proswpikw=s2. Sic *ku/ros Cyrus dicitur, Monarchiae, nempe Persicae, auctor et fundator: de quo h. l. agimus.

V.

3. *poluwnumi/a. Cyrus plura habuit nomina. 1. Dictus Spaco. 11. Cyrus. De quibus nominibus Tremellius et Franciscus Iunius in c. 45. Iesaiae v. 4. ita scribunt: Proprium Cyri Regis nomen (teste Herodoto et Iustino) fuit SPACO, h. e. Canis, Medorum lingua, a cane, quae expositum infantem lactaverat. CORESCH vero cognomen fuit honorificum a Persis inditum, quod sonat Dominum. Nam eadem quoque ratione Coresch apud Persas est solis (quem colunt) epitheton, vel cum augmento Persicae terminationis, Coresae. Haecilli. 111. Dictus fuit Mulus, vel Semiasinus, ab Oraculo, quod datum fuit Croeso. Cum enim Oraculum interrogasset, quamdiu regnaturus esser, respondit ei Oraculum: Tunc finem regni Croesi fore, quando mulus potitus esset sede Regis Medorum. Alphaeus scriptor Graecus et perantiquus ait: Chaldaeos in suis annalibus prodidisse, Regem ipsorum Nabuchdonosorem, cum maxime floreret eius imperium, subito furore divinitus correptum, magna voce exclamasse: Futuram vobis, ô Chaldaei, praenuntio calamitatem, quam nec Belus vester, nec ulla Deorum vis avertere poterit: Veniet Persa Semiasinus, qui vobis iugum servitutis imponet. His atque aliis huiusmodi dictis repente ex oculis omnium evanuisse. Haec Alphaeus. Ubi per Semiasinum intelligitur Cyrus, qui Chaldaeorum imperium evertit. Ratio autem quare sic nuncupatus, a nobis in §. 6. adducetur.

NOTA.

Cyri nomen a Deo nominatum fuit in codice sacro longe ante, quam Cyrus conceptus aut natus fuit. Ubi diligenter notandum, quod septem in sacris literis inveniantur personae, quibus nomina sunt imposita, antequam in hunc mundum nascerentur.

I. Ismael, filius Abrahami et Agaris ancillae. Gen. 16. 11.

II. Isaacus, filius Abrahami et Sarae liberae. Gen 17. 19.

III. Salomon, filius Davidis. 1 Par. 22. 9.

IV. Iosias, Rex Iudah, cuius nomen 330 annis ante, quam natus est, per Prophetam praedictum est. 1 Reg. 13. 2 et 2 Reg. 23. 15.

V. Cyrus, primus Rex Persarum, multis prius, quam natus esset, saeculis Ecclesiae Tutor atque Liberator designatus divinitus fuit, 200 videlicet annis, quam eius nomen fuisset cognitum, Iesai. 44. v. 28. c. 45. v. 1.

VI. Iohannes Baptista, Christi prodromus; cuius nomen ab Angelo est revelatum. Luc. 1. 13.

VII. Iesus, Dei et Mariae Filius: cuius nomen nominatum est ab Angelo, prius quam in uterio conciperetur. Luc. 2. 21.

II. Generatio.

VI.

Pater eius fuit Persa nomine Cambyses, Achaemenis cuiusdam filius, humilis sortis atque conditionis homo. Mater eius fuit Mandane Astyagis Medorum Regis filia, quam Astyages Cambysi Persae in matrimonium collocavit, motus somnio, quod per quietem viderat, nempe Mandanem filiam suam tantum urinae facere, ut omnem ipsius urbem impleret, et Asiam universam inundaret. Ex hisce parentibus genitus Cyrus, dictus fuit Semia sinus, h. e. mulus, ex asino et equa generatus. Quia Cyrus Cambyse obscuri generis Persa; et nobili matre, Astyagis Medorum Regis filia, natus est. Sicut enim equa est generosior asino: ita quoque Mandane Cyri mater nobilior fuit Cambyse patre.

III. Personae constitutio.

VII.

Auctor est Plutarchus, Cyrum naso adunco vel aquilino fuisse. Quae nasi granditas, si assurgens clementer menter a medio in aquilinam desinit aduncitatem, prudentiae, patientiae, magnanimitatis praebere indicium solet. Ideoque apud Persas olim non fuit honoratior formae species, quam illa gryporum, quos dicebant; quod Cyrus ista unci figura nasum habuerit. Quod in Carolo etiam V, aliisque Austriae Principibus nonnullis, notatum fuit, quos animi magnitudo, et aquilinae strenuitatis indoles mundo commendavit. Quam laudem quoque ad posteritatis memoriam Mahumetes II. de se promulgavit, naso usque adeo adunco, ut summitas contingere labra videretur. Non autem accipitur in hanc Nimrodi familiam gryporum illud genus, cui statim a fronte nasus intumescit. Nam corvinae hoc est rapacitatis, non aquilinae strenuitatis, impudentis animi plerumque nota. Vide Edonem Neuhusium in Theatro ingeni hummani, lib, 1. p. 97.

[Grypus, grupo\s2, sine adspiratione, dicitur ille, qui nasum habet aduncum, fortassis a gryphorum similitudine, quos Graeci gru/pas2 vocant. Feruntur enim gryphes rostrum habereincurvatum, in morem aquilae.].


page 151, image: s0223

CAPUT II. DE PROGRESSV.

VIII.

Inprogressu tira sunt notanda. 1. Acta OEconomica. 11. Politica. 111. Ecclesiastica.

I. ACTA OECONOMICA.

IX.

Acta OEconomica Cyri sunt triplicia. 1. Aetatis infanitilis. 2. puerilis et iuvenilis. 3. virilis.

X.

I. Acta aetatis infantilis.

Primo: CYRI INFANTIS EXPOSITIO, eiusque mirabilis conservatio. Cum Astyages avus Cyri maternus inaudiret filiam suam ex Cambyse marito impraegnatam esse, rurus somniavit, ex filiae utero vitem egredi, quae totam Asiam obumbraret; ex quo somnio coniecturam cepit, parituram eam esse filium, qui totius Asiae Dominus suturus esset. Quare hoc somnio perterritus, filiam gravidam ad se vocavit, filiumque ex ea natum, cuidam ex intimis familiaribus, Harpago nomine, tradidit necandum. Qui cum tam crudele ministerium per se ipsum nollet exsequi, Mithridati regio bubulco negotium illud committit. Huic uxor erat nomine Spaco quod Medorum linguâ canem significat. Haec tum forte mortuum enixa partum. Quare cum Regium puerum videret formâ in signi praeditum, eum pro suo accepit, et 10 annis in casa sua pastorali educavit. Qui postea ab avo agnitus, et in Persidem ad parentes remissus de consilio sapientum est. Nam cum Cyrus adhuc puer perludum iocularem a puieris Rex constitutus esset, Satrapae cuiusdam filium durius verberavit. Quod Astyages avus inaudiens, causam ei dicere demandavit, cur puerum illum Satrapae verberibus durius tractasset. Respondit ille: Se ad aequalidbus suis Regem factum; illum vero suae contumaciae iustas poenas dedisse. Quod cum Magi in eam interpretati partem essent, completam iam esse somnii signisicationem, non tantum vitam nepoti donavit Astyages, verum etiam ob summam ingenii alacritatem, morumque mirificam suavitatem, singulari amore complexus est, eumque, ut diximus, ad parentes suos in Persiam remisit. Herodotus lib. 1.

XI.

Secundo: EDUCATIO. Cyrus uti mirabiliter conservatus: ita quoque a Mithridatis Regi bubulci uxore, cui nomen Spaco erat, 10 annis in casa pastorali loco filii educatus fuit. Quod vero Iustinus lib. 1. scribit, iuxta infantem in silva canem feminam parvulo ubera praebentem inventam, fabula creditur, inde nata, quod nutrix eius Medorum linguâ Spaco Graecis Cyno, dicta est: voces canem significant. Licet autem Cyrus se Cambysis Persae et Mandanes filiae Astyagis Regis Medorum filium esse rescivisset, suam tamen altricem in tantohonoresemper habuit, ut semper in eius sermono esset Cyno. Herod. lib. 1.

XII.

II. Acta aetatis puerilis et iuvenilis.

Primo: INDOLIS OSTENSIO. Proverb. 20. v. 11. inqit Salomon: Ex studiis suis intelligitur puer, si munda et recta sint opera eius: h. e. Indoles pueri tum bona, tum mala, ex verbis atque factis, velut signis indubitatis cognoscitur. Pulchre hoc ipsum in puerum Cyrum quadrat. Licet enim ipse ruri inter pastores educaretur, tamen indolem regiam puer adhuc ostendit. Cum enim a pueris Rex sorte creatus esset, regiam prae se tulit magnanimitatem et splendorem, heroico plane animo ceteris imperavit, ius administravit, contumaces punivit. Cumque Artembaris Regii Satrapae filium verberasset, accusatus propterea coram Astyage Rege, quod servus bubulcique filius ingenuos servilibus plagis affeciset, causam suam summâ constatiâ defendit; se ab aequalibus suis Regem electum, atque se ut Regem fecisse, intrepido vultu animoque affirmans: illum vero propter contumaciam suam poenas dedisse. Quam constatiam pueri admiratus Astyages, inmemoriam somnii responsique revocatur. Atque cum facies, et expositionis tempus, et pastoris confessio convenirent, eum nepotem agnovit, eidemque, cum Magidicerent, completam iam somnii esse significationem, agitato inter pastores regno, vitam donavit. De Harpago vero neglecti mandati ultionem sumpsit truculentam et plane tyrannicam. Nam unicum eius filium annos 13 natum mactavit, et ad vescendum illius carne afsâ pariter et elixâ eum invitavit. Peractâ coenâ Astyages Harpagum interrogavit: Nunquid laute vixisset? Cui cum annuisset Harpagus, mox caput, brachia et crura, afferri iussit, interrogans; Nunquid agnosceret filii, sui carnibus de epulatum esse, et nunquid factum hoc ipsi placeret: At ille conceptum animo dolorem sic repressit, ut nihil perturbari tam tristi spectaculo videretur. Nihil igitur


page 152, image: s0224

respondit aliud, nisi placere, quicquid Rex fecisset. Iustin. lib. 1. Herodotus lib. 1. Nauclerus generat. 52.

Similiter insigne animositatis et fortitudinis futurae edidit documentum Cyrus, cum puer in venatu, quoties cervam prosilientem, aut aprum irruentem vidit, frustra inhibentibus corporis custodibus, cum periculo etiam vitae imptum in illas feras kfaceret, instar generosi catuli, uti Xenophon scribit, qui lib. 1. totus in eo est, ut ingenitam naturae Cyri heroicae bonitatem ostendat.

XIII.

Secundo: INFORMATIO atque DISCIPLINAE RATIO. Cyrus adhuc adolescentulus informatur ad omne virtutum genus, honesta et egregia patris disciplina. Inter reliqua autem disciplinae exempla, Xenophon hoc ipsum recitat, quod docet: Leges anteferendas esse privatis opinionibus. Exercebant iudicia adolescentes; et postea sententiarum rationem Magistro reddebant. Venerant autem in iudicium duo, quorum alter procerior detraxerat tunicam longiorem minori adolesceti, et ei curtam tradidit. Cum autem haec res ad Cyrum iudicem deferretur, ipse audita utriusque oratione, pronuntiat, ut quisque vestem corpori suo aptam teneat. Id enim iuvenili quadam opinione commodum et aequum esse arbitragtur. Sed postea Paedagogus, retractata sententia, dat plagas Cyro, et monet, iusta esse, non quae nobis videntur commoda, sed quae legibus sunt sancita. Iam vero praecipua lex est, ut suum quisque teneat, neque aliorum bona furto et rapina auferat. Quo ipso insinuare voluitille Cyri praeceptor, assuefaciendos esse animos, ut nostris opinionibus et cupiditatibus longe ante feramus legum auctoritatem. Vide Xenophont. lib. 1. Cyropaed.

RECULA.

Iudices in causis diiudicandis non agani iuxta abitrium privatum, sed iuxta legum praescriptum. Quia non sunt SUPRA, sed INFRA leges. *to\ me\n ne/mimon, dikaion: to\ d) a)/nomon, bi/aion. h. e. Quod cum lege congruit, iustum: quod vero cum eadem non congruit, violentum est.

XIV.

Tertio:TEMPERANTIAE STUDIUM. Cyrus valde temperans fuit. Nam narrant, ipsum numquam sine appetitu accubuisse, numquam surrexisse saturum. Et apud Xenophon. lib. 1. paed. legimus, ab ipso adhuc puero Medorum ebriosorum luxuriam atque vinolentiam salse atque facete taxatam. Cum enim accepto a Saca poculo, Astyagi avo Medorum Regi sese pincernam gereret, et vini pauxillum de more in sinistram manum infudisset, (quod Regibus fieri consuevit ad exploranda venena) illud non praegustavit, sed in terram eluit studiose. Tum Astyages: Cur, Cyre, ait non ut Sacas, vinum absorbuisti? Quod metueram, inquit,medius fidius, ne in cratere mixta venena forent. Etenim in conviviis nuper natalitiis perspicue didici, eum vobis venena infudisse. Et quonam pacto, ait ille. ô fili, hoc dignovisti? Respindet Cyrus: Quod vos videbam, neque mentis esse, neque corporis compotes. Primum, quae nos pueri facere prohibemur, haec vos faciebatis. Omnes enim clamabatis simul, dicebatisque invicem nihil: canebatis magno cum cachinno: et cum canentem audiretis, iurabatis, optime eum canere. Et quisque vestrum cum de suis viribus loqueretur, mox saltaturi surgebatis, cum non modo non ad numerum saltare, sed ne ingredi quidem possetis: eratisque omnino obliti; et tu quidem, quod Rex esses; et alii, quod ipsis imperares.

XV.

III. Acta aetatis virilis sunt sequentia.

I. Cyri coniuges verae Bardane. Haec genita patre Cyaxare, vel Dario Medo, a)/teknos fuit, h. e. prolem nullam reliquit.

I. Cyri coniuges verae Cassandane. Haec ab Achaemenidis patre Pharnaspe oriunda, liberos progenuit.

I. Cyri coniuges falsae. 1. Ctesias tertiam adiecit, Amyntin Astyagis filiam. Sed hoc fabulose traditum Xenophon refutavit lib. 8. paidei/as2.

I. Cyri coniuges falsae. 2. Polyaenus addit quartam, Nytetin Aprii filiam, ex eaque Cyrum complures liberos suscepisse scribit. Verum et hoc ipsum expressâ asseveratione reicit Herodotus. Confer Athenaeum lib. 13. c. 4.

I. Cyri coniuges falsae. 3. Diodorus Siculus addit quintam, Meroen Cambysis matrem; sed neque huic fides debetur, et potior hîc auctoritas Iosephi ducenda est.


page 153, image: s0225

XVI.

II. Liberi, quos Cyrus ex Cassandane Pharnaspis filia suscepit, fuerunt, masculi duo. 1. Cambyses, qui Regni administrator a Cyro constitutus, cum adversus Scythas bellum gereret: et successor, cum naturae debitum ultimum solvisset. In hoc Cambyse Cyri familia est exstincta.

II. Liberi, quos Cyrus ex Cassandane Pharnaspis filia suscepit, fuerunt, masculi duo. 2. Smerdis. Hic scelerato Cambysis iussu per Prexaspem e vita tollitur.

II. Liberi, quos Cyrus ex Cassandane Pharnaspis filia suscepit, fuerunt, femellae tres. 1. Atossa. Haec per vim coacta in matrimonium a Cambysefratre assumpta est, et postea Smerdi Mago, et tandem Dario Hystaspi nubit.

II. Liberi, quos Cyrus ex Cassandane Pharnaspis filia suscepit, fuerunt, femellae tres. 2. Meroê. Et haec nuptiis Cambysi fratri coniungitur.

II. Liberi, quos Cyrus ex Cassandane Pharnaspis filia suscepit, fuerunt, femellae tres. 3. Artystone. Haec sola fraterni matrimonii expers manens, Dario Hystaspi nupsit.

XVII.

III. Castitas. Quae virtutum reliquarum signulare est ornamentum, absque qua virtutes reliquae, sunt instar trunci a capite revulsi. Huc pertinet pulcherrimum epigramma:

Ut, cum de statua facies formosa revulsa est,
Non decus in reliquo corpore truncus habet:
Sic reliqui mores spreti sine honore iacebunt,
Ni sint ornati laude pudicitiae.

Ita Cyrus abstinebat a conspectu Pantheae. Ob istud ipsum, aiebat, magis est ut abstineam. Etenim si nunc illam adiero, cum vacat, fortasse illa efficiet, ut adeam etiam cum non vacat, eique assideam, neglectis rebus seriis. Xenophon in Cyropaed.

Et Strabo lib. 6. de Cyro scribit, ipsum feminis persuasisse, vera matronarum ornamenta pudicitiam, non vestes esse.

XVIII.

IV. Regia Cyri domus valde magnifica fuit, a Menone admirando artifice aedificata, et septem mundi miraculis adnumerata. Cuius parietes fuerunt ex marmore, iunctis auro lapidibus; laquearia fuerunt autro subducta, gemmis et margaritis eo ordine distinctis, ut totius caeli cursum, et siderum ordinem praesentarint: columnae solido auro circumductae: mensae et subsellia ex argento, pavimentum ex marmore varii coloris stratum. Haec autem Regia, tum aestate tum hieme, solem orientem respexit; sicut Xenoph. lib. S. Cyropaed. scribit.

NOTA. Septem fuerunt mundi Miracula.

1. Templum Dianae Phesinae, quod summae magnificentiae fuit et admirationis apud priscos, quippe quod 220 annis a tota Asia exaedificatum est. Plin. lib. 7. c. 34. et 16. c. 40.

2. Sepulchrum Mausoleum, quod Attemisia suo coniugi Mausolo Cariae regi splendidissime aedificari fecerat. Plin. lib. 35. c. 14.

3. Colossus solis, qui erat inusitatae magnitudinis imago, quam Rhodii in honorem solis aedificaverant, propterea quod adeo temperatô aere fruerentur, ut quottidie fere sine nubibus tenebricosis solem intueri possent.

4. Simulacrum Iovis Olympici, quod Phidias fecit ex ebore, ut eodem Iovem summum Ethnicorum Deum exprimeret.

5. Muri Babylonis, quos Semiramis Regina constituti tantae altitudinis, et latitudinis, ut omnes homines in stuporem converterent.

6. Pyramides Aegyptiacae, quae columnae stupendae magnitudinis erant, de quarum unâ scribunt, quod in ea exaedificanda 360000 homines occupati fuerint.

7. Regia domus Cyri Medorum Regis, quam Memnon arte prodigâ illigatis auro lapidibus fabricavit.

XIX.

V. Agricultura. Cyrus Rex Persarum ingenio praestans, et tanti gloriâ im perii clarissimus, agrum ipse sibi conserebat, aboresque suâ manu satas dimetiebatur et in ordinem disponebat. Unde Xenophon dixit; sicut Cicero in lib. desenectute scribit: Nihil sibi tam regale videri, quam studium agri colendi. Unde voluptas et utilitas agriculturae patet. Similiter Proceres illos Romanae nobilitatis et antiquitatis viros, ex agris ad Imperia et dictaturas accersiri mos fuit; quibus illi cum essent perfuncti, ad priores agriculturae exercitationes revertebantur. Homerus Laertem Ulyssis patrem, heroicâ corporis maiestate praeditum, quem ex filii absentia senectuteque ingravescente maerorem capiebat, eum solatio colendi agri lenire ac mitigare facit; in qua occupatione post tot annorum exilium reversus Ulysses versantem invenit.

XX.

VI: Neglectus disciplinae domesticae. Vulgo dicisolet: Nihil ex omni parte beatum. Idem in Cyrum quadrat: licet enim ipse mirabiliter. a Deo conservatus, sollicite educatus, laudabiliter a


page 154, image: s0226

praeceptoribus informatus, ipse quoque postea temperanteratque caste vixerit: tamen Plato, quem divinum Philosophum vocant, in eo Cyrum reprehendit, quod neglectâ domesticâ disciplinâ educandos filios suos mulieribus et eunuchis tradiderit, inaque ambos corruperit, inque mutuam caedem armarit.

II. ACTA POLITICA.

I. Togata.

XXI.

Acta Togata Cyri sunt duplicia. 1. Quaedam respiciunt Regni constitutionem. 2. Quaedam Regni administrationem.

XXII.

1. De Regni constitutione. Hic accurate distinguendum est inter Regnum particulare et universale.

Primo: Regnum particulare, nempe Medicum, acquisivit sibi Cyrus, devicto Astyage avo suo. Postquam enim Cyrus ad virilem aetatem pervenisset, et ab Harpago Astyagis Consiliario edoctus esset, quantam avus tyrannidem erga se matremque suam exercuisset, eum debellatum regno expulit, et Rex Persiae atque Mediae factus est.

Nempe anno 3412. ab Orbe condito.

Nempe anno 48. Captivitatis Babylonicae.

Nempe anno 35. Astyagis Medorum Regis.

Nempe anno 558. ante Christi nativitatem.

XXIII.

Deinde: Regnum universale, h. e. Monarchiam constituit Cyrus A. M. 3434. postquam Babylone capta Belsazarem ultimum Monartham Babylonicum e medio sustulisser. sicut constat ex Daniel. 5. 25, 30 Ad quod a)ci/wma Monarchiae agustissimum, et munus amplissimum accipiendum, Cyrus a Deo destinatus et constitutus est, Iesaiae 45. 1. ut Iehovah per eum debellatis Tyrannis, Leges, iudica et disciplinam in magna parte humani generis collapsam restitueret. Et hac de causa Cyrus vocatue
[Gap desc: Greek word]
Christus sive Unctus Dei, Luth. cin Gesaibter des Herin. Quia Reges unctione inaugurabantur ad Regnum ex ipsius Dei mandato, 1 Sam. 9. 16. c. 15. v. 1. ubi probe notandum, quod, licet Cyrus non acceperit externam unctionem, oleo sacro peractam: sicuti Reges Israelitici in V. T. inaugurari solebant; nihilominus tamen dicatur Christus vel unctus Dei vel Domini: nimirum quia imperium ipsi divinitus erat datum, cuius vocationis maior est habenda ratio, quam externae unctionis.

ADAGIUM.

Prov. 15. v. 33, etc. 18. v. 12. Gloriam praecedit humilitas. Ehe man zu ehren kommt/muß man zuvor leideu Plalm. 113. 5. Quis sicut Dominus Deus noster, qui in altis habitat, et humilia respicit in caelo et in terra? v. 6. Erigit de pulvere inopem, et stercore exaltat pauperem. v. 7. Ut collocet eum cum Principibus, cum Principibus populi sui. Exemplum elegans habemus in Cyro, qui natus e filia Astyagis; a crudelissimo avo exponitur, et a bubulci uxore 10 annis in casa pastorali inter pastores educatur: a Deo autem mirabiliter servatur, et ad Regni Chaldaici, Persici atque Medici fastigium evehitur; sicut ipse Deus de Cyro Rege Persarum inquit Iesaiae 44. 27, 28 EGO dico profundo, h. e. Euphrati, exsiccator, slumina tua (ô Babylon) arefaciam. Qui dico Cyro; Pastor meus es tu, et omnem voluntatem meam facies. Et Iesai. 45. v. 1. Haec dicit DOMINUS Cyro uncto meo, cuius apprechendi dextram, ut subiciam ante faciem eius gentes, et dorsa Regum vertam: et aperiam coram co ianuas, et portae non claudentur: Ego anteibo, et gloriosos terrae humiliabo; portas aereas conteram, et vectes ferreos confringam. Et Dan. 5. v. 28. per scripturam prodigiosam Deus Belsazarem Regem Babylonis ultimum ita alloquitur: Mene, Mene, Tekel, Upharsin. h. e. Numeravit, numeravit, in lance appendit et examinavit, divisit Regnum tuum, et tradidit Medis et Persis, h. e. Dario Medorum, et Cyro Persarum Regi, nempe DEUS, qui transfert Regna et stabilit. Dan. 2. 25.

XXIV.

II. De Regni administratione. Cyrus bene et laudabiliter Regnum administravit.

Nam Primo: Fuit ergasubditos suos BENEVOLUS. Quia paternum erga eos animum gessit. Nam nullum a Persis tributum exegit. Ideo pater ab illis appellatus est: quod omni ratione de subditis bene merei studeret, sicut etiam ipse de paterno suo Imperio apud Xenophont. lib. 8. Cyropaed. inquit: Bonus Princeps non differt a bono patre, h. e. Imperia non debent esse Tyrannica, non quaestoria, sed paterna. Unde Herodotus Cyrum vocat Patrem, Cambysem Trannum, et Darium Hystaspem Quaestorem. Idcirco Princeps cogiret, subditos velut praeclarum aliquod depositum a Deo sibi traditos esse. Amore igitur illos complectatur, tamquam thesaurum divinitus sibi datum.

XXV.

Secundo: Fuit Iusrus. Nam sub Cyro


page 155, image: s0227

Regnum Persicum crevit, quod domia teneris ad iustitiam et observantiam legum adducerentur milites: foris vero militares labores magna virtute exercerent. Cyrus iussit praeconium fieri in bellis, ut parceretur agricolis. Mandavit sic vincere, ut possessores maneant in suis possessionibus. Reprimi voluit armatos hostes, et servari populum pacis cupidum, sicut Xenoph. in Cyropaed. scribit: Ita quoque Romanum Imperium ascendit ad hoc fastigium, cum domi diligentes in regenda disciplina et moribus populi essent; foris vero acerrimi in militia: id quod ostendit Manliana severitas interfectione filii, quod contra edictum paternum cum hoste dimicarat. De qua iustitia Romanorum pulchre poetascribit:

Moribus antiquis res stat Romana, virisque.

XXVI.

Terito, Fuit COMIS, AFFABILIS atque HUMANUS. Uti patet ex colloquio hatito cum Croeso Lydorum Rege. Cum enim Croesus captivus a militibus ad ipsum adductus esset, et Regem victorem his verbis salutasset: Salve, ô Domine: Hunc enim titulum fortuna tibi concedit. Cyrus humanissime respondit: Salve et tu, Croese: Quia ambo homines sumus. Talis affabilitas atque humanitas maxima est in Principe virtus, inquit Plin. in panegyr. Traian. Et Franciscus Patritius lib. 8. de Regno Tit. 18. pag. 222. in eadem sententiam inquit: Humanitatis comitas illa lepidissima, praeomnibus mortalibus, regibus ac Principibus maxime convenit. Et Ioh. Iov. Pontanus lib. de Principep. 88 Nihil (inquit) tam alienum est a Principe, quam asperitas, et ea, quae morositas dicitur: Contra vero in omni vita maxime laudatur comitas gravitate temperata.

XXVII.

Quarto: Fuit CLEMENS tum erga subditos, tum erga devictos. Nam Cyri et Agesilai tanta apud Xenoph. praedicatur clementia, ut in summo Imperio, non modo nihil saevum et crudele facerent, sed ne verbum quidem asperius proferrent. Ita clemens fuit Cyrus erga Astyagem avum a se devictum. Quia ipsi nil nisi Regnum abstulit, nepotemque in illum magis, quam victorem se gessit, eumque maximae genti Hircanorum praeposuit. Quia ipse reverti ad Medos noluit. Clemens fuit erga Babylonios devictos. Postquam enim Cyrus cum Dario Medo socero suo Regnum Babylonicum occupaverat, recte illud constituere sategit, et non tam rei militaris, quam bene Rem publ. togatam regendi peritia clarus esse studuit, sicut ipsemet Cyrus apud Xenophon. lib. 9. paed. respondet Goryae: Kai\ me\n dh\ e)pideiknu=sai ta\ e)/rga polu\ h(/dion filanqrwpi/as2, h)\ s2rathgi/as2. h. e. multo profecto mihi iucundius est humanitatis opera demonstrare, quam rei militaris. Clemens denique fuit erga Croesum devictum. Nam Xenophon. lib. 7. Cyropaed. scribit, quod occupata Sardium urbe Cyrus iusserit ad se Croesum adduci. Ille vero conspecto Cyro: Salve, inquit, ô Domine. Hunc enim titulum tibi fortuna dat, et mihi, ut te hoc nomine appellem. Cyrus humaniter respondet: Salve et tu, Croese: quia uterque homines sumus. Iustinus. Praeterea Croeso ad se adducto hac occasione pepercisse Cyrus scribitur. Cum enim rogo impositus, et iamiam comburendus, Solonem ter inclamasset: O Solon, Solon, Solon! Cyrus miratus, cur in extremo vitae articulo hanc vocem sonaret, Croesum interrogari iussit; qui respondit, se hospitem aliquando secum habuisse Solonem, qui dixerat ei: Neminem hominum ante finem vitae beatum iudicandum esse: quia singulis ante mortem tristia multa accidere possent. Quod nunc deploraret, se antehac non intellexisse. Hoc audiens Cyrus ab incendio eum liberavit, et postea inter Consiliarios et amicos primarios eum secum habuit.

Monitum.

Eximia haec est virtus, quae Principibus maxime debet esse commendata. Nam recte inquit Salomon Proverb. 20. 28. Misericordia et veritas custodiunt Regem, ac clementia fulcit thronum suum. Romae repertum marmor in foro Traiani his characteribus insignitum: Potentissima dos in Principe liberalitas et clementia. Non enim quicquam est, quod eum melius commendet, quam clementia. Huius rei pulcherrimus exstat typus in Rege apum. Hic namque solus aculeum non habet, vel certe eo non utitur: exemplar hoc magnis Regibus ingens. Plin. lib. 11. Natur. hist. c. 17. Senec. lib. 1. de clement. c. 19.

XXVIII.

Quinto: Fuit LIBERALIS et BENEFICUS. Nam lib. 2. apud Xenophontem inquit: Quos volumus esse socios, venandi sunt benefaciendo et benedicendo. Beneficentia namque vel maxime Regem ornat. Unde etiam Reges
[Gap desc: Greek word]
eu)erge/tai, h. e. Benefici vocantur, quod propria ipsorum virtus debeat esse liberalitas. Talis namque eu)ergesi/a et liberalitas subditorum animos Regi quam maxime conciliat. Unde Titus Vespasianus Imp. Deliciae generis humani appellatus fuit. Tam affabilis enim et liberalis


page 156, image: s0228

fuit, ut nemini quicquam negaret; Cum id amici reprehenderent respondisse fertur: Neminem a vultu Principis tristem discedere oportere. Platin. in vita Cleti. Idem se diem perdidisse existimavit, quo nihil cuiquam praestitisset. Aurel. Victor, et ex eo Guevara lib. 3. Horol. Princip. c. 31.

XXIX.

Sexto: Erga doctos et viros sapientes fuit HUMANUS, eorumque PATRONUS. Cum enim capto Croeso Lydorum Rege, Sardes regiam civitatem militibus diripiendam traditurus esset, sua quadam deliberatione habita, sententiam ea de re a Croeso (quem propter doctrinam et sapientiam amabat) audiendam quoque existimavit. Croesus vero post alios etiam rogatus sententiam, gravi Cyrum oratione ab hoc proposito suo dehortatus scribitur, monuitque ut urbem servaret. Ratio dissuadendi ab Herodoto lib. 1. adfertur talis: quoniam urbs non amplius Croesi esset, sed Cyri victoris: Nam iure belli omnia, quae victus habuerit, transire ad victorem. Xenophon vero hanc rationem, qua Croesus fuerit usus, addit: Si civitatem diripueris, artium quoque studia una corruere necesse est. *ta\s2 de\ te/xnas2 phga/s2 fasi tw= kalw=n ei)=nai. Artes enim fontes dicunt bonorum esse. Et in hac ratione Cyrum acquievisse.

XXX.

Septimo: Fuit administrator Regni SOLLICITUS. Cogitabat namque, non sibi datum esse Regnum, ut eo pro lubitu uteretur, vel abuteretur; sed se potius Regno datum, ut saluti et commodis eius prospiceret. Unde Xenophon lib. 8. paed. dixisse eum scribit: *para plh/sia e)/rga poime/nos a)gaqou= kai\ basile/ws2 a)gaqou=, h. e. Consimilia sunt opera pastoris boni et Regis boni. Ut ergo bonus pastor omnes cogitationes suas ad salutem dirigit commissi sibi gregis, quem et regit et tuetur: Sic bonus Princeps omnes cogitationes suas, consiliaque omnia, ad procurandam subditorum salutem unice dirigit, quos exemplo pastoris et regere et tueri convenit.

XXXI.

Octavo: Fuit valde LABORIOSUS et DILIGENS tumpacis, tum belli tempore. Nam non dedit mandata incertis, ut negligens paterfamilias dicit, Eat aliquis ad aquam ferendam: ligna aliquis secato. Sed nominatim certis mandata dedit, et nomina meminit. Xenoph. Similiter post Medos, Bactrianos, Phryges, Lydos victos sibique subiectos, capta demum Babylone, cum finem bellorum adesse cernerer, suos amicos pulcherrima oratione dehortatus est, in hanc sententiam, ut otium fugerent et semper ad arma prompti essent, sicuti Xenophon fuse hoc describit lib. 7. de paedia Cyri. Confer Philip. Camer. pag. 11. Hor. sucis. c. 32. pag. 135.

XXXII.

Nono: Cyrus fuit MODESTUS. Nam ut plurimum ita fieri videmus, ut successus felices reddant homines insolentiores. Etenim multo facilior est virtus patientia in rebus adversis, quam moderatio et aequabilitas in rebus secundis. Vide Deuter. 32. 15. Nam fortuna quem nimium fovet, stultum facit. Ita Poetae fingunt Perseum habuisse Gorgonem vel Clypeum, quo alios vertit in saxa: et prohibitum est ipsi, ne adspiceret suum clypeum, hoc est, non admiraretur sam potentiam et vires. Verum ipse hoc negligens, et in Gorgonem introspiciens, vertitur in saxum. Quo prudenter adumbrare voluerunt, homines rebus secundis infatuari, atque confidentes sibi ipsis, superbire atque insolescere. At non eo Cyrus ingenio fuit. Nam lib. 8. paidei/as2 apud Xenophont. in ultima oratione ait: Se numquam ex victoriis factum esse elatiorem, numquam se effuse laetatum esse. Res secundae, inquit, reddiderunt me timidiorem, et metus me non passus est unquam fieri insolentiorem, aut numquam effuse laetari. [ekpepta me/nws2 ekfrai/nesqai.]

XXXIV.

Decimo: Ega bene meritos GRATUS fuit. Licet enim Cyrus se Cambysis Persae et Mandanes filiae Astyagis Regis Medorum filium esse rescivisset; suam tamen altricem Mithridatis Regii bubulci uxorem, cui nomen Spaco vel Cyno erat, in tanto honore semper habuit, ut perpetuo in ore eius esset Cyno. Herod. lib. 1.

II. Acta Polemica.

XXXV.

Cyrus quinque gessit potissimum Bella, quatuor ante Monarchiae constitutionem: unum vero post Monarchiae constitutionem.

BELLUM I. MEDICUM, contra Astyagem gestum.

XXXVI.

Primum Cyrus gessit bellum contra Astyagem avum suum. Postquam enim ille adolevisset, at que ab Harpago Astyagis Consiliario intimo de iniuria avita certior factus esset, ultionem meditatus


page 157, image: s0229

est consilio et suasu Harpagi. qui Dux exercitus constitutus ab Astyage; totum exercitum Cyro per traditionem dedidit, Regis tyrannidem perfiddia defectionis ulciscens. Ubi autem hoc Harpagi facinus audivit Astyages, maximo undique contracto exercitu ipsemet contra Cyrum proficiscitur, et repetito alacrius certamine manus cum eo conserit. Vertuntur in fugam Persae. Matres et coniuges eorum, cum fugam cernerent, eos hortantur, ut pugnam restaurent et in proelium revertantur. Cunctantibus illis ac bellum detrectantibus, sublata veste, corporis pudenda ostendunt, rogantque; num iterum in uterum maternum confugere velint. Tum illi pudore perciti, in proelium tanto impetu revertuntur, ut iam victi victores evaderent, et sic fugatis caesisque Medis, captoque Astyage, Regnum invadunt Persae. Plura de hoc bello vide in Dynastia Regum Medorum Monarchiae I. in Historia Astyagis §. 8.

REGULA.

Pudor in re bellica saeperes perdit as restauravit, et prostratos exercitus ad victoriam erexit. Fransc. Patrit. lib. 6. de Regno Tit. 20. Pag. 402. 403.

Elegans exemplum habemus in hoc primo Cyri bello cum Astyage avo gesto. Nam Persis iam in fugam a Medis coniecti erant, et tamen a mulieribus confusi et pudore perciti, in proelium tanto impetu reversi sunt, ut iam victi victores evanderent. Et sic Syrus fugato pulsoque Astyage beneficio feminarum Rex Medorum factus est. Non tamen Darium vel Cyaxarem avunculum suum Astyagis filium regno pellere voluit, ne omnium contra se Medorum odia viresque concitaret, sed retento sibi Persidis Regno, quod iam occupaverat, Mediae Regnum avunculo pacifice dimisit, ea conditione, ut illo mortuo, Regnum illud ad ipsum Cyrum transiret. Post multos vero annos Darius Rex Medorum, adiuncto sibi socio atque adiutore Cyrro Persarum Rege, et sororis suae filio, Chaldaeos cum debellasset, unicam filiam eidem Cyro dedit uxorem, eundemque certiorem reddidit de restitutione Regni Medorum post obitum suum. Nam tunc denuo ipsum eiusdem Regni heredem ac successorem instituit.

BELLUM II. fuit LYDIUM, contra CROESUM Lydorum Regem gesium.

XXXVII.

Acta belli Lydii sunt triplicia. Vel enim contigerunt:

I. Antepugnam.

Ubi notanda sunt duo.

I. Consilium Croesi; idque geminum:

Proprium. Sic Croesus fretus sua tum opulentia, tum potentia, bellum Cyro intulit: tum quod augescentem quottidie eius potentiam haberet suspectam, tum ut Astyagem affinem ulcisceretur, eumque rursus in libertatem vendicaret, ut Herodotus scribit: vel, ut Assyriis, cum quibus foedus iniverat, opem ferret; uti Xenophon. statuit.

Alienum; Idque fuit vel

salutare. Quod ei dedit Lydus quidam nomine Sandanis, qui eum a bello dehortatus est, hac ratione usus: Adversus tales paras expeditionem, qui e corio vestem gerunt, non quibus volunt, cibis vescuntur, sed quos habent, utpote regionem asperam incolentes; Adhaec potu non vini utuntur, sed aquae, non ficos ad comedendum, nec aliud quicquam boni habentes. Quibus cum nihil sit, quid eripies, cum viceris? Sin victus fueris, quot bona amittes? Nam ubi illi gustaverint nostra bona, abigi non poterunt. Equidem habeo Diis gratis, quod non induxerunt in animum Persae, ut Lydos invaderent. Huc referri potest epistola Anacharsis Scythae. Quae ita habet: Anacharsis Hannoni salutem. Mihi amictui est Scythicum tegmen: calceamentum solorum callum: cubile, terra: pulpamentum, fames: lacte, caseo, carne vescor. quare ut ad quietum me licet venias. Munera autem ista, quibus es delectatus, vel civibus tuis, vel Diis imortalibus dona. Cicero lib. 5. Tuscul. quaest. pag. 132. editione Frobeniana.

exitiale. Quod fuit Oraculi Delphici, hoc de eventu belli a Croeso consulti, ambiguum hoc responsum:

Croesus Haylm penetrans magnam pervertet opum vim.

Verum Croesus, salutari Sandanis consilio repudiato, hoc deceptus acceptavit, atque insano temerioque ausus Cyro bellum intulit.


page 158, image: s0230

II. Prodigium. Cum Croesus auxilia copiarum exspectans, in urbem Sardium se recepisset; accidit hoc prodigium, ut suburbana omnia colubris implerentur, quos equi prodeuntes ex pascuis relictis devorabant. Hoc augures interpretati sunt, futurum, ut indigenae ab adven hoste opprimerentur. Nam COLUBRUM terrae filium esse, et indigenas signisicare: EQUO vero praefigurari externum hostem, qui subacturus esset Lydos.

II. In pugna.

Commissa extra urbem. Sic notanda Equitatus Croesi copia. Cyri strategema. Commisso in capo proelio, cum Croesus equitatu maxime valeret, Cyrus hoc strategemate usus est. Naturalis est a)ntipa/qeia inter camelos et equos, ita ut hi illos naturaliter reformident. Ideoque Cyrus camelos opposuit equis, qui conspectis et olfactis camelis, retro se averterunt. Ita turbata acie, Croesus in fugam conversus, Sardium muris se inclusit.

Commissa ad et intra urbem. At Cyrus Croesum cum exercitu persequens, dona promisit illi, qui primus murum conscendisset. Adfuit Mardus quidam nomine, qui ea in parte arcis, ubi nemo ad excubandum erat collocatus, propterea quod illinc urbem capi posse haud suspicio erat, conscendit murum primus, quem sequuti sunt alii Persae, urbemque ceperunt 14 obsidionis die.

Factum hoc ipsum anno ab Orbe condito 345.

Factum hoc ipsum anno ab regno Croesi 14.

Factum hoc ipsum anno ante nativitatem Christi 546.

III. Post pugnam.

1. Croesi mirabilis conservatio 1. a militis adorientis gladio. Mirum est quod Herodotus in Clio narrat de Croesi filio, cui ATYS nomen erat. Hic cum in multam usque aetatem loqui nihil potuisset, iamque pro muto atque elingui haberetur, postquam vidit, capta urbe, patrem gladio stricto ab hoste invadi, diducere os in summo angore coepit, et ingenti nixu impetuque spiritus linguae ncdum rupit, alta voce exclamans: Miles, parce; Rex est. Mox et hostis gladium retraxit, et adolescens postea pleno sermone per omnem vitam usus est.

1. Croesi mirabilis conservatio 2. Ab ignis incendio. Postea Croesus compedibus vinctus pyrae ingenti Cyri iussu impositus, et iamiam comburendus, alta miserabilique voce ter clamavit: O Solon, Solon, Solon! Interrogatus a Cyro, quidnam vellet? respondit: Se iam recordari sapientissimi Solonis moniti, ne quis se beatum ante finem vitae praedicaret. Hac voce commonefactus Cyrus, se quoque mortalem et fortunae ludibriis bonoxium cogitavit. Ideoque Croesum statim a rogo liberatum in amici numero locoque habuit. Herodotus lib. 1.

2. Urbis Sardium conservatio. Urbs Sardium capta a Cyro intercessione Croesi a direptione servata est. Dixit namque Croesus ad Cyrum: Si diripueris urbem, artes quoque, quas fontes bonorum esse aiunt, corrumpentur. Vide supra. §. 29.

3. Lydorum enervatio. Lydi, cum Cyrus abiisset, sequenti anno rebellant: sed sub iugum redacti a praefecto Cyri, armisspoliantur, et consilio Croesi Musicam discere, et ludicras artes exercere iubentur, ut mollicie effeminati militiam horrerent, et paci studerent. Iustinus lib. 1

USUS. AXIOMA I. *ku/klos ta\ a)nqrw/pina. Circulus sunt res hominum.

Quo adagio rerum humanarum notatur inconstantia. Quoniam res humanae a fortuna (providentia divina) circumaguntur, et velut in orbem recurrunt. Poeta eleganter hoc expressit:

Circulus sunt res hominum recurrens:
Fors ROTAM versat, versat omne Fatum:
Sic bonis miscet mala. nempe rerum
Omnium sic magna vicissitudo est.

Pingitur Fortuna rotae insistere, ut varii et multiformes huius prodigii vultus exprimantur; quod variis mutationum vicibus obnoxium, instar rotae indesinenter in orbem convertitur, miscens infima summis, summa imis:

Praecipitem movet illa ROTAM, motusque laborum
Nulla quies claudit, nec sistunt otia motum:
Hos premit, hos revelat; hos deicit, crigit illos:
Cogit et in varios homines descendere casus.

Exemplum habemus in Croeso, Lydorum Rege


page 159, image: s0231

ditissimo et potentissimo; de quo Prov. Croeso ditior. Vide Erasmum in Adagiis.

At hic merito inter exempla incostantiae fortunae recensetur. Quare, ô mortales, nihil desperemus, nulli rei fidamus, cum videamus tot varietates in tam volubili orbe circumagi.

Ita SESOSTRIS Rex Aegypti felicissimus et potentissimus plurimas nationes servituti subegit: unde curru ex auro et lapidibus pretiosis constructo vehi solitus est, qui a quatuor Regibus a se devictis trahebatur. Cumque unus ex Regibus saepe respiciens, rotam, quae volvebatur, accurate contemplaretur, percontatus est Sesostris; Cur ita retrospiceret? respondit: Se, cum rotam sursum deorsumque volvi cernat, vitae humanae et fortunae inconstantiam considerare, in qua perpetuo summa ad imum devolvuntur, ima ad summum evehuntur: suam se quoque sortem perpendere, quod Rex, qui modo potentissimus fuerit, nunc instar pecudis, quadrigas agitare cogatur. His auditis, atque animo secum paullo altius communem omnium hominum sortem perpendens, Sesostris, Reges a servitute liberatos, honore deinceps plurimo affecit. Ita quoque Cyrus humanae sortis fragilitatem ob oculos sibi ponens, Croesum Regem captivum, pyraeque impositum ab eadem liberavit, et basilikw=s2 tractavit. Unde Croesus Consiliarius Cyri factus, et proprio malo edoctus, (nam dixit: Mea paqh/mata sunt mihi maqh/mata) Cyro, in Scythiam cum exercitu ituro, hoc bellum dissuasit, dicens: Si tu velipse immortalis esses, vel immortalem exercitum duceres, nihil opus esset meo consilio tibi: sed si agnoscis te hominem esse, et hominibus imperare, cogita, humanarum rerum orbem quendam seu circulum esse, qui rotatus, semper eosdem fortunatos esse non sinit.

AXIOMA II.

*pro\ teleuth=s2 mh\ maka/rize mhde/na.
Ante mortem ne praedices beatum quemquam.

Cum hoc adagio sacro Ethnicorum quoque Adagia examussim congruunt. Euripides Andromachae v. 100.

Nemo beatus appellandus est prius,
Quam videris, quo sine postremum diem
Transegerit, vit âque demigraveit.

Stobaeus serm. 105.

Mortalium nemo beatum iudicet
Quemquam, priusquam viderit bene mortuum.
Nam mortuum laudare quam tutissimum est.

Horum Carminum summam Ovidius his versibus complexus est lib. 3. Metam. v. 135.

——— Ultima semper
Exspectanda dies homini est: dicique beatus
Ante obitum nemo, supremaque funera, debet.

Verum haec Ethnicorum emblemata (quae omnia huc tendunt, ut doceant, neminem non exspectato fine, tantum ex primis initiis, aut medio vitae cursu, de sua vel aliorum felicitate nimis praecipitanter iudicare debere) procul dubio omnia ex historia Croesi petita sunt: cui divitias suas opesque ambitiosius ostentanti Solon hanc vitae regulam praescribebat. At Rex ille, opum atque honorum fulgore excaecatus, cam tum quidem insolenter spernebat. Ideoque tandem a Cyro victus, iamque rogo impositus, eius veritatem suo propemodum exemplo comprobasser, nisite inclamato Solonis nomine, totoque colloquio repetito, Cyrum victorem ad misericordiam flexisset, eiusque clementiâ servatus fuisset; uti ex dictis constat. Quamobrem prudens est admonito Pauli Aemyli. (apud Livium lib. 5. decad. 5.) In secundis rebus, inquit, nihil in quemquam superbe aut violenter consulere decet, nec praesenti credere fortunae, cum quid vesper ferat, incertum sit. Is demum vir erit, cuius animum nec prospera flatu efferent, nec adversa infringent.

AXIOMA III. Bella temeraria non sunt felicia.

Exemplum habemus in Croeso Rege Lydorum potentisiimo. Hic cum in florentissimo Regno suo otii impatiens esset, et bellum Cyro Regi Persarum absque ulla legitima causa, sed tantum prosperitate rerum et luxu superbus, inferre vellet, obeamque causam Legatos ad Delphicum Oraculum dissimulato habitu, et unde venissent, mississet, ita respondisse Pythiam Cedrenus refert:

Est mensura maris, numerus mihi notus arenae;
Elinguis animi sensa et cognosco tacentis;
Sed mihi Rex Croesus, cupiuntque illudere Lydi.

Tum demum exposita vera causa legationis, ita respondit Oraculam:

Caoesus Halyn penetrans magnam pervertet opum vim.

Ita Croesus Oraculi ambiguitate delusus, magnam pervertit opum vim, non alienarum, sed propriarum.

Beatus sane fuisset Croesus, si Oraculum, cuius Xenophon et Cicero etiam meminit, observasset:

*seauto\n ginw/skwn eu)dai/mwn, *kroi=se, pera/seis2.
Croese, beatus eris, bene si te noveris ipse.

Idem Cedrenus tradit, Danielem ex Iesaiae


page 160, image: s0232

vaticrnio Cyro indicasse, cum victorem fore; quod et in Suidae Historiis legimus: cumque hoc accidisset, Cyrum ideo Iudaeos ex captivitate Babylonica domum dimississe.

XXXVIII. BELLUM III. Cyri, fuit IONICUM.

In bello quod Cyrus contra Ionas gessit, tria confideranda. 1. Ortus. 2. Progressus. 3. Egressus.

I. Ortus. 1. Ionum atque Aeolum ad Cyrum legatio. Iones atque Aeoles, ubi audiverunt, Lydos citra negotium a Persis victos, Legatos Sardeis miserunt ad Cyrum, ultro postulantes, ut iisdem conditionibus eos admitteret, quibus Croesi subditos in gratiam recepisset. Herodotus lib. 1.

I. Ortus. 2. Parabolica Cyri responsio.. Verum Cyrus ei nimis sero pacem petentibus hoc apologo respondit: Tibicen quidam ubi pisces in mari conspexisset, canere tibiâ coepit, ratus nimirum, eos ad suavitatem cantus in terram progressuros: at spe sua frustratus, misso in mare verriculo, ingentem piscium multitudinem comprehendit, atque in terram traxit. Cumque palpitantes videret in sicco, dixit ad pisces: *pau/esqe/ moi o)rxeo/menoi, e)pei\ ouk, e)me/o au)le/ontos, h)qe/lete ekbai/nein o)rxeo/menoi. h. e. Temperate nunc mihi quaeso a satationibus. Siquidem, me tibiâ canente, vobis saltare non libuit. Quibus verbis significabat: Se supplices eorum preces parum curare, quandoquidem paullo antea ipsius amicitiam, tam benigne oblatam, insolenter aspernati fuissent; at nunc demum, cum ipsis res ex sententia haud succederent, ad secunda Cyri iussa parati essent. Atque hoc Cyrus responso, irâ commotus, Legatos dimisit.

II. Progresus. Bellum hoc Cyrus pe Duces suos, praesertim per Harpagum, gessit; quem ad subigendos Ionas misit, qui omnium primos Phocaeenses aggressus vicit atque profligavit.

III. Egressus. Bellum istud tantâ acerbitate gestum est, ut plurimaeurbes in Ionia deletae fuerint; Phocaeenses patriâ sponte desertâ in Corsicam coloniam deduxerint; quidam Rhegium in Italiam, aut in Galliam profecti sint, ibique ad Rhodannm urbem condiderint nomine Massiliam, quo etiam linguam Ionicam et disciplinas humaniores importarunt, ibique longo tempore retinuerunt.

NOTA I. [Nomen Massilia dicitur ab a)li/a|, h. c. nave piscatoria, et ma=sai, h. e. alligare vel quaerere: quod propter commoditatem potrus eum locum navigantes elegerint.]

NOTA II. [Cum Apologo illo piscatoris, a Cyro Legatis Ionum proposito, congruit illud pulcherrimum Christi Servatoris nostri adagium. Matth. 11. vers. 17. tihia cecinimus vobis,, et non saltastis: lugubria cecinimus vobis, et non planxistis. Quo perstringitur a Christo invincibilis Iudaeorum durities et pertinacia, quod neque Iohannis B. doctrina et vitâ severiore, neque Christi humanitate et doctrinâ suaviore permoveri potuerint, ut Christum eiusque Evangelium reciperent, sed in altero suavitatem, in altero vero motum gravitatem desiderarent. Accommodari etiam adagium illud generaliter potest ad eos, qui neque verbis amaris, neque amicis, ad vitae emendationem flecti aut permoveri possunt. Germani ita efferunt: Man singe jhnen/ oder man pfeiffe jhnen/ so hilfts doch bey jhnen alles nichts.]

AXIOMA.

*po/rnous2 kai\ moixou\s2 kri/nei o( *qeo/s2. Scortatores et adulteros iudicat Deus. Hebr. cap. 13. v. 4. Quosdam iudicat Deus a)me/sws2, et immediate; uti iudicavit Sodomam et Gomorrham, incolasque earum, pluendo caelitus super ipsos ignem et sulpur. Gen. 19. Antediluvianos iudicavit immittendo illis aquas diluvii, iisque illos submergendo. Gen. 7. Quosdam vero iudicat e)mme/sws2, mediate, h. e. per Magistratus, vel alios homines. Ita propter stupra 12 Principes in Israel suspensi sunt, et interfecti 24000 homines. Num. 15. v. 4. 9. Ita quoque Cyrus Rex Persarum vagas gentis Ionicae libidines punivit maximarum urbium deletione. Augustus punit Antonium et Cleopatram. Haec exempla irae divinae sunt notanda, atque ad emendationem vitae accommodanda.

XXXIX. BELLUM IV. Cyri fuit BABYLONICUM vel ASSYRIACUM, contra Belsazarem Regem Babyloniorum gestum.

I. ORTUS. h. e. AQUIBUS hoc bellum sit gestum. De eo tenendum, quod sit gestum a Dario atque Cyro, illo Medorum, hoc vero Persarum Rege; sicut dicitur Dan. 5. 28. in scriptura prodigiosa: Pharsin, h. e. sicut Daniel explicat, Divisum est regnum tuum, (sc. a Deo) et traditum Medis et Persis. Similiter Iesai. cap. 13. v. 17. inquit


page 161, image: s0233

Deus. Ego suscitabo super eos Medos, qui argentum non quaerant, nec aurum velint, etc. Et Ierem. 51. v. 11. Suscitavit Dominus (tamquam causa principalis) spiritum Regum Medorum (tamquam Administrorum suorum,) et contra Babylonem mens eius est, ut perdat eam; quoniam ultio Domini est ultio templi sui. Iesai. 44. v. 27, 28. inquit Decus de Cyro Rege Persarum. Ego dico profundo (h. e. Euphrati) exsiccator; flumina tua, ô Babylon, arefaciam. Qui dico Cyro, pastor meus es, et omnem voluntatem meam facies. Et Iesai. 45. vers. 1. Haec dicit Dominus Cyro uncto meo, cuius apprehendi dexteram, etc. Et aperiam coram eo ianuas, et portae non claudentur: Ego anteibo et gloriolos terrae humiliabo, portas aereas conteram, et vectes ferreos confringam.

II. PROGRESSUS continet modum belligerandi. De quo notandum, quod bellum hoc Babylonicum sit gestum a Cyro Arte et Marte.

ARTE. Cum enim Cyrus (uti Xenoph. lib. 7. et Herodotus lib, 1. scribunt) animadvertisset, aut nullo modo, aut non nisi longissimo tempore Babylonem expugnari et capi posse, tandem conversus ad strategemata, hoc usus est consilio. Prope Babylonem, quo scil. loco Euphrares urbem ingreditur, multas fecit latas et altas fossas, ignorantibus Babyloniis eius consilium et propositum: Quo facto, laxavit obsidionem, discessum simulavit, ut hoc credentes Babylonios, ob idque in defensionem urbis remissos ac negligentes, postea facilius opprimeret. Eo autem die, quo Babylonii, omnis periculi securissimi, ludis et conviviis intentissimi erant, Cyrus in fossas illas derivavit Euphraten, in tantum exinanito eius alveo, ut a militibus commode transmeari posset, Itaque urbem ingressis, facillimum fuit, et civitatem capere, et Babylonios vino somnoque sepultos et incautos, inopinatoque hostium ingressu consternatos superare.

MARTE. Quia Cyrus per alveum Euphratis exinanitum, exercitum introduxit in urbem; qui armatâ manu eam occuparunt, et obvios quosvis trucidarunt: in quo exercitu duo fuerunt Principes ex Regno Babylonico, nempe Gadata et Gabryas, qui primi urbem ingressi arcem ceperunt, Regemque Belsazarem in palatio acinace dimicantem vindictae cupidi interfecerunt. Xeonophon. lib. 7. Cyropaed. Nam Belsazar Cadatam castraverat per ignominiam. Xenoph. lib. 5. Cyropaed. pag. 85. Gobryae vero filium in venatione ex invidia interfecerat, propterea quod ab eo artesagittandi vinceretur. Xenophon. lib. 4. Cyropaed. pag. 77.

III. EGRESSUS. Nam Besazar ab hostibus suis trucidatus, instar surculi abominabilis, vestimenti sanguinolenti, atque cadaveris putridi abiectus, atque sepulturae honore privatus fuit. sicut lesaias 14. vers. 18, 19, 20. praedixerat. Vide Monarch. I. Histor. Belsaz. §. 19. Babylonii vero urbe captâ serv ituti sunt subiecti, sicut Xenophon. lib. 7. Cyropaed. hisce verbis describit: Cyrus Babyloniis demandavit, ut arma traderent, terram colerent, tributaque persolverent, atque his obsequerentur, quibus singuli eorum dati essent: quibus etiam mandavit, ut Persas atque Medos tamquam Domins suos salutarent, Quin etiam constituit Cveus Babylone praesidiariorum satis, utque mercedem illis darent, imperavit Babyloniis, quippe quos vellet maxime imbelles et effeminatos reddere, quo et humillimi maxime subiecti essent.

XL.

Hoc bello confecto, Cyrus initium Monarchiae II. nempe Persicae constituit. Quoniam summam Imperii Babylonici arcem cepit anno Mundi 3434. qui proterea ANNUS Cyri PRIMUS constitutae scil. Monarchiae appellatur, et ex hoc tempore Cyrus annos 7 regnavit.

Metasthenes scribit, Darium Medum simul cum Cyro regnasse annos duos post interfectum Belsazarem. Quod autem Daniel Propheta cap. 5. v. 22. tantum Darii mentionem facit, eumque Belsazari in Regno successisse ait, in eo, inquit Hieronymus, servatum esse 1. Ordinem aetatis. Darius namque erat annorum 62. ut ipse Daniel ait cap. 5. vers. 22. 2. Rationempropinquitatis. Quia Darius erat avunculus et socer Cyri. 3. Gradum dignitatis. Quia ipse Deus in codice sacro per Medos praecipue destrui Regnum Babylonicum voluit, iuxta vaticinia Iesai. c, 13. v. 17. Ecce ego (inquit Deus) suscitabo super eos (Chaldaeos) Medos. Et Ierem. 51. v. 11. Suscitavit Dominus spiritum Regum Medorum, et contra Babylonem mens eius est, ut perdat eam. Et Daniel. 5. v. 28. dicit Daniel ad Regem Belsazarem: Divisum est Regnum tuum, et datum MEDIS et PERSIS. Hîc Medi primo loco ponuntur. Cyrum vero non excludi a Daniele, inde manifestum est, quod primo hoc Monarchiae anno, ipse Cyrus sese Dominum omnium regnoium terrae divinitus constitutum publico in decreto affirmat. 2 Paral. 36. v. 23. Esdr. 1, v. 2.

AXIOMA I.

Quando Deus praepotens ille mundi Rector Hevoas excitat, quos ad summum Imperii fastigium extollere, per eosque res magnas atque humano generi et Ecclesiae salutares perficere decrevit, eos prae


page 162, image: s0234

aliis donis divinis et admirandis, heroica indole, excellenti sapientia et prudentia ornat, atque singulari virtute, robore et felicitate rerum gerendarum armat, ut nihil eorum impetum impedire aut remorari Possit. Unde in sacro codice Principes appellantur
[Gap desc: Greek word]
, h. e. supra alios elati, vel capita aliorum:
[Gap desc: Greek word]
, h. e. Dii. tum ratione tituli: quia a Deo sunt vocati et sanctificati. Iohan. 10. v. 34. h. e. a communi hominum sorte segregati. quia Dei personam quoad eminentiam atque excellentiam repraesentant. tum ratione exercitii. quia sunt Dei vicarii, tum in Ecclesia, cuius sunt nutritii, Iesai. cap. 49. tum in Politia, cuius sunt Gubernatores atque administratores. Rom. cap. 13. v. 4. Rex David, Psalm. 127. v. 5. comparat eos agittis validâ sagittantis manu contortis, quae omnia prosternunt, quae petunt.

Tales Heroes fuerunt David, Iehu, Alexander Magnus, Iulius Caesar, Augustus atque Cyrus Maior; de quo iam agimus. Hunc namque Deus non tantum ad evertendum Monarchiam Babylonicam et constituendum Monarchiam Persicam, ad liberandos Israelitas ex captivitate, vocavit atque sanctificavit, sed etiam per Prophetas suos nomen eius 210 annis ante, quam conceptus aut in lucem editus est, nominavit: uti ex Iesaiae. 44. v. 28. cap. 45. v. 1, 2. videre est.

Et ipse Cyrus elapsis 70 hebdomadibus, publice proposito edicto fatetur: Omnia regna terrae sibi dedisse Iehovam, Dominum caeli, et ipsum praecepisse sibi, ut aedificaret ei domum in Ierusalem, quae est in Iudaea. 2 Paral. 36. Unde Cyrus congruis a Deo ipso insignitus fuit titulis. Vocatur namque
[Gap desc: Greek word]
CHRISTUS seu UNCTUS DOMINI. Iesai. cap. 45. vers. 1. non quidem ceremonialiter, quod oleo sacro ad Regiam dignitatem, pro more sollenni in V. T. recepto, iuxta exemplum Regum Israeliticorum inauguratus fuerit: sed realiter; Quia a Deo ipso sanctisicatus, et ad officium Regium segregatus, atque peculiaribus donis ornatus et armatus erat. Item dicitur
[Gap desc: Greek word]
PASTOR DEI. Iesai. 44. v. 27. inquit Deus ad Cyrum: Tu pastor meus es, et voluntatem meam persicies. Sicut enim bonus pastor omnes cogitationes suas dirigit ad salutem sibi commissi gregis, quem et regit et tuetur: Ita etiam Cyrus omnes cogitationes suas, omniaque sua consilia ad procurandam subditorum suorum salutem unice direxit; vit ex Xenophonte, Herodoto, Strabone, aliisque Historicis videre est. Et sicut boni pastoris est, tondere pecus, non deglubere; iuxta Symbolum Tyberii Imperatoris: ita quoque Cyrus a Persis suis tributa non exegit.

AXIOMA II.

Multum refert, ut Imperator milites suos nortt, eosque nomine etiam suo appellare sciat.

Xenophon scriptor Graecus lib. 5. Cyropaedias scribit de Cyro Persarum Rege, cum ille Babylona versus contenderet, et nominatim suis Ducibus peragenda praeciperet, primum quidem Chrysanthae, tum Artabazo, deinde Ardamyae, mox Embanti, post Artuchae, Thamoradae, Damatae, Natadae, Hierosambatae, Tigrani, Alceunae, et aliis: subiungit Historicus: Ex hinc secedebant singuli in sua tabernacula, interque secedendum conferebant inter se, quanta memoria Cyrus esset, qui tot nominatim instruxisset, singulisque appellatis praecepisset agenda. At Cyrus in hoc studiose versabatur negotio. quippe cui absurdum videretur, opificem mechanicum nosse singula artis suae instrumenta: et Medicum quoque sua, sicut remedia: Imperatorem autem exercitus ita fatuum esse, ut nesciat nomina subditorum Ducum, quibus ei opus est instrumentorum loco uti, et, quando anticipare quid velit, et quando cavere, quando excitare ad virtutem, aut terrere nititur. Putabat et honorificum esse militibus, si a suo Imperatore nominibus sui compellarentur. Itaque ea compellatione honoratiores reddebat. Credebat insuper, eos milites, qui a Principe cognoscerentur, magis operam daturos, ut memorabili aliquo fortique facto se commendarent amplius, quam ut deformi aliquo turpique facto gratiâ et favore exciderent. Stultum porro censebat, cum vellet aliquid geri, ita imperare, quemadmodum inepti quidam heri domi suae solent iubere: Eat aliquis ad aquam: Findat aliquis ligna. Nam si ita imperetur, omnes eius servi videbuntur sese adspicere; neminem autem, quod iussum esset, facere: atque omnes quidem in causa esse neglecti mandati, neminem tamen, ea causa pudere vel metuere, quia culpa sit omnium. His Cyrus de causis nominatim cuique quod volebat, im perabat.

XLI. Bellum V. Cyri fuit Scythicum, sive contra Massagetas gestum. [Massageta fuerunt stirps Gothorum; sicut nomen indicat, quod a Getis compositum est, et Mes. Fuerunt autem Mes et Geher posteri Sem: uti Genesis testatur. Ab illis Getas esse consentaneum est. Et vicini in illa regione fuerunt Messagetae, Suevi et Alani Philip. Melanchthen in Chron. pag. 106.]

Circa hoc Bellum Acta triplicia sunt notanda 1. Quae ante bellum. 2. Quae in ipso bello. 3. Quae post bellum contigerunt.


page 163, image: s0235

I. Ante bellum.

1. Croesi dissuadentis consilium. Croesus Cyri Consiliarius prudenter hoc bellum dissuadet, et talibus eum verbis alloquitur: Si tu vel ipse immortalis esses, vel immortalem exercitum duceres, nihil opus esset meo consilio tibi: sed si agnoscis, te hominem esse, et hominibus imperare, cogita, rerum humanarum orbem quendam seu circulum esse, qui rotatus semper eosdem fortunatos esse non sinit. Herodotus.

2. Cyri pertinax propositum. At Cyrus fortunae blandientis fulgore excaecatus, pertinax in sententia persistens ad salutaria Croesi consulentis verba aures occlusas gerit. Similiter Tomyris Scitharum Regina Caduceatorem mittit: Si utique pace frui non velit, alterum e duobus eligat: At traiciat flumen securus, et secum pugnet; aut eam in regionem suam admittat, idem se facturam. Placuit Cyro admittere Reginam cum exercitu. Sed dissuasit iterum Croesus: Si, ô Cyre, inquit, hostes in terram nostram volumus recipere, id tibi periculum erit, ne fugatus omne amittas Imperium. Victor autem, tamen non multum vinces. Ergo mihi placet, traiectis copiis procedere.

II. In bello.

I. Pugna Cyri felix cum Spargabise Tomyris filio. Cyrus hoc Croesi consilio admisso, cum exercitu progressus fluvium Araxin traiecit. Cum aliquantisper in Scythiam processisset, castra metatus est. Postero die castra, quae locaverat, deseruit, mensis omnibus instructis vino optimo et epulis copiosis, quasi rebus suis diffidens in fugam se daturus esset. Tomuris Regina hoc cognito, filium suum Spargabisen cum tertia copiarum parte mittit ad persequendum eum. Sed adolescens rei militaris ignarus, cum ventum esset ad castra, omissis hostibus, insuetos barbaros vino se onerare patitur. Cognitis his, Cyrus reversus per noctem multo vino ciboque obrutos somonque sepultos opprimit Scythas omnes, et Reginae filium capitivum ducit.

II. Pugna Cyri infelix cum Tomyri Regina. Amisso tanto exercitu, et filio capto, Regina Caduceatorem remisit ad Cyrum, qui diceret: Inexplebilis cruore Cyre, ne propterea exsultes, quod veneno filium meum vicisti, dolo, non praelio superior. Abi, reddito mihi filium, fer impune, quod tertiam Massagetarum partem profligasti: quae nisi feceris, per solem iuro, insatiabilem te cruore satiabo. Quae verba cum Cyrus pro nihilo haberet, Tomyris hostes, recenti victoria exsultantes, pari insidiarum fraude circumvenit, quippe simulata diffidentia propter vulnus acceptum refugiens, Cyrum in angustias viarum suo militi notas pertraxit, ibi compositis in montibus insidiis, ducenta Persarum milia cum ipso Rege trucidavit, ita ut tantae cladis ne nuntius quidem superesset. Filium tamen non recepit Tomyris, quia iussu Cyri a vinculis solutus et manuum compos factus, ipse sibi manus iniecerat violentas. Herodotus lib. 1. Iustinus lib. 1. Nauclerus Generat. 53.

III. Post bellum.

Iustinus scribit, quo Tomyris caput Cyri amputatum in utrem sanguine humano repletum conici mandaverit, addito hoc sarcasmo: Satia te sanguine, quem sitivisti, cuiusque insatiabilis semper fuisti.

USUS.

In viris magnis est mixtura virtutum et vitiorum. Scitum est platonis dictum: *ai( mega/lai fu/s1eis2 mega/las2 ekfe/rousi ta\s2 kaki/as2. h. e. Heroicae naturae ut magnis virtutibus inclarescunt: ita non levioribus vitiis sunt obnoxiae. Et sicut in Aegypto optima simul nascuntur remedia ac nocentissima venena: ita et magna bona, et magna mala a magnis illis viris impendent. Et Bucholtz. in Chronolog. pag. 326. Constat, in magnis et sanctis viris, iam senescentibus, nonnumquam simul sapientiam senescere ac decrescere, et virtutum vigorem deflorescere.

Exemplum illustre habemus in Cyro, qui in limine vitae factus est 1. polupra/lmwn kai\ a)lazw\n, h. e. Curiosus et ambitiosus. 2. i)diognw/mwn, h. e. pertinax et obstinatus. 3. a)/frwn, h. e. imprudens, 4. fela/rxwn, h. e. dominande cupidus.

I. Cyrus fuit polutra/gmwn kai\ a)lazw\n, h. e. curiosus atque ambitiosus.

Nam polupragmos1ao/h est vitium magnis ingeniis valde familiare: quod non tantum est infelix et Rei publ. perniciosum; sed punitur etiam divinitus in ipsis auctoribus. Exempla hoc docent. Quanta enim virtutum seges fuit in Samsone, Davide, Iosia, Osia, Alexandro Magno? Hi tamen et tetros lapsus habuerunt, et in horribiles calamitates inciderunt. Haec spectacula nos admonent de nostra infirmitate et de modestia, ne extra metas vocationis et officii nostri ruamus. Humana enim consilia, et humani conatus extra vocationem suscepti, plerumque infelices esse solent. Et subitae illae eversiones florentis fortunae atque potentiae superborum, qui moventbella non necessaria, manifesta sunt testimonia providentiae atque iustitiae divinae.


page 164, image: s0236

Ita Croestes fiducia opulentiae atque potentiae suae bellum infert Cyro gerenti iustum bellum adversus Tyrannum Babylonicum, qui Gobryae filium occiderat, et in alios crudelitatem exercuerat. Similiter Cyrus cum plurima feliciter gessisset bella, eaque maxima, cum Astyage Medorum Rege avo suo, cum Ioniis, cum Croeso Lydorum Rege opulentissimo et potentissimo, et cum Belsazare Rege Babyloniorum ultimo, tandem elatus fortunae blandientis favore, nimumque sibi confidens, bellum intulit Massagetis, in eoque interfectus est. Quare omnes moniti sint, ut in officio suo tractent non a)llo/tria, sed oi)kei=a, h. e. non aliena, sed propria. Qui enim vocationis suae limites transgrediuntur, felices non sunt.

II. Fuit *i)*d*i*o*g*n*w/*m*w*n, h. e. pertinax et obstinatus.

Quia prudens Croesi consilium admittere noluit. Recte namque Croesus dixit: Mea paqh/mata sunt mihi maqh/mata. Quae enim nocent, illa docent: Polybius hac de re memorabilem vitae regulam nobis praescripsit, quae talis est: Duae, inquit, universis mortalibus propositae sunt ad proficiendum rationes, per PROPRIOS casus: aut per ALIENOS. Evidentior quidem illa, quae per propria ducit infortunia; at tuitior illa, quae per aliena. Itaque viam priorem sponte sua nemo unquam deber ingredi: magnis enim eiusmodi correctio laboribus constat et periculis: posterior semper nobis capienda, per quam sine ulla noxa, id quod melius cernere unicuique licet. Haec Polybii ore loquitur prudentia. Quod si hoc Cyrus observasset, tum in periculum vitae et famae haud incidisset. Quare omnes moniti sint, ut aliorum paqh/mata ipsis sint maqh/mata. Aliorum nocumenta sint nobis documenta. Unde pulcthe Terentius ait: Scitum est, ex aliis periculum facere, tibi quod ex usu fiet. Cassidorus lib. 5. Epist. 44. in eandem sententiam inquit: Instructus animus redditur in futuris, si praeteritorumcommovetur exemplis.

Deinde superiores discant inferiorum consilia non spernere, exemplo Chrisli Servatoris nostri, qui saepe cum discipulis suis consultavit, quamvis nullius consilio indigeret. Ita quoque viri magni atque prudentes non sint i)diognw/mones2. Saepe enim caelestis Spiritus ad humilitatis custodiam parvulis revelat, quae nonnumquam maioribus abscondit. Sic Deus per Iethronem hominem gentilem, idolorumque cultorem, Mosen sanctissimum virum, qui cum Deo. a facie ad faciem loquebatur, edocuit. Exod. 1. vers. 16. 18. cuius ille consilium, quamvis Deum haberet rerum gerendarum Magistrum atque Doctorem, non est aspenatus. Eodem humilitatis Spiritu D. Augustinus ait: Ego senex et Episcopus paratus sum vel a puero doceri. Hinc etiam D. Hiernoymus ait: Nolo uti proprio iudicio, pessimo consultore. Ita etiam de Mose dicitur Exod. 18. v. 24. quod consilio Iethronis soceri sui in omnibus obtemperarit. Similiter Naamanus, Dux Regis Syriae, consilium servorum suorum, suadentium ei, ut in Iordane iuxta mandatum Prophetae Elisaei se ablueret, haud gravatim admittebat. Quo facto a lepra, morbo alias incurabili, liberatus est; util legitur 2 Reg. 5. v. 13, 14.

III. Fuit *a)/*f*r*w*n, h. e. imprudens.

Licet enim Cyrus alias prudentissimus et militaris scientiae laude clarissimus fuerit; attamen in sine vitae contra Scythas valde imprudenter egit; tum ante bellum, quod nempe prudens Croesi bellum dissuadentis consilium velut amens nihil curarit; tum in ipso bello,quod nempe ex ignorantia Cosmographiae, a Tomyride Scitharum Regina, fugam simulante, in angustias Iocorum pertractus; ubi ipse, una cum toto exercitu e ducentis milibus Persarum constante, trucidatus est, adeo ut ne tantae quidem cladis nuntius superfuerit; sicut Herodotus scribit. Quod si autem Cyrus locorum peritiam habuisset, fluvium Araxin neutiquam transmisisset, neque divortiorum angustiis per errorem exercitum suum circumduci permississet, cum aditus omnes occupare potuisset, et effugia scientibus loca satis tuta paterent. Vide Franciscum Patrit. lib. 3. de Regno Tit. 14. p. 213. Ita Xerxes, IV Rex persarum, si Geographiae notitiam habuisset, in angustias Thermopylarum laud penetrasset, ibique cum Leonide Spartanorum Rege, qui tantum 300 milites secum habebat, temerarie dimicasset, amisis ex exercitu suo 20000 militibus: uti Herodots us et Iuslinus scribunt.

Unde Daniel. 7. v. 4, 5. per URSUM adumbratur. Sicut enim Ursus infirmo est visu, et vitiis ophthalmiae obnoxius, saepiusque hebetatur: ita quoque Cyrus in limine vitae infirmo fuit iudicio; ipsiusque prudentiae occulus valde est hebetatus; uti ex dictis patet. Pulchre Cominaeus cap. 94. ait: Princeps facile evertitur, qui nullo nisi suo ipsius consilio utitur: M. Antoninus Imp. Philosophus dictus, saepissime hoc verbum usurpavit: Aequius est, ut ego tot taliumque virorum consilium sequar, quam tot talesque amici mean unius voluntatem. Bodin. lib. 4. de Republ. cap. 4. Meminerit Princeps, quod consilium sit res sacra, i(ero\n h(boulh\, quodque res sit consiliis secura sidelibus, sicut ait Bapt. Mantuanus.


page 165, image: s0237

IV. Fuit *f*i*l*a/*r*x*w*n, h. e. dominandi cupidus.

Nam Cyrus, teste Herodoto, insatiabili cupiditate dominandi, omnesque gentes imperio suo subiciendi flagrabat. Cum quo consentit Iustinus lib. 1. narrans: Tomyrim Scitharum Reginam, quam Cyrus bello petierat, interfecto Cyro, una cum ducentis milibus Persarum, iussisse caput eius amputari, et conici in utrem sanguine humano repletum, cum hac exprobratione crudelitatis: Bibe sanguinem, quem sitivisti, et cuius insatiabilis semper fuisti.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

XLII.

Acta Cyri Ecclesiastica sunt duo: I. Cyri ad Deum conversio. II. Iudaeorum e captivitate Babylonica emissio, sive captivitatis Babylonicae solutio.

XLIII.

I. Cyri ad Deum conversio.

Fuerunt quidem Persae Ethnicis superstitionibus dediti. Nam Solem, Lunam, Venerem, Ignem, Tellurem, Ventos et Aquam coluerunt, quibus nec statnas, nec aras erigebant, sed sacrisicabant loco in excelso. Strabo lib. 15. Geograph. ubi Persarum ritus sacros et mores prolixe describit. At Cyrus verae religioni addictus fuit. Nam a Propheta Daniele in vera Dei veri et omnipotentis agnitione informatus, et membrum verae Ecclesiae, atque haeres vitae aeternae factus est. Unde etiam agnoscit et consitetur, quod Decus sit Dominus caeli, Deus Israel, et Deus, qui Ierosolymis habiter. 2 Paral. 30. 23. Esdrae 1. 2, 3. De hac Cyri conversione, deque vera eius religione, insignis locus Theodoreti serm. 1. de fide, est notandus. Cyrus, inquit, Cambysis pater, cum Daniele familiariter uteretur, ab eodem Theologiae mysteria familiariter edoctus est. Idemque cum Lydos bello eversos in deditionem accepisset, subditis procul dubio impertiit, quae ipse prius a Daniele perceperat. Idem et de Esaiae vaticinio Cyrillus annotavit, id Cyrum legisse, et impendio delectatum eo animo fuisse, ut divinae gloriae praeconium in suis urbibus et regionibus promulgarit, confessusque palam suerit, illum solum esse Deum, universoumque Dominum, qui a Iudaeis coleretur. Similiter Philip. Melanchth. in Chron. p. 208. ita scribit: Etsi magnum decus est, quod Deus Cyrum ad Imperii fastigium vocavit, et prudentia, iustitia, fortitudine aliisque virtutibus, et felicitate in rebus gerendis instruxit: tamen hoc longe maius bonum suit, quod pectus eius ad agnitionem et invocationem veri Dei et Messiae flexit, et eius imperium voluit esse salutare Ecclesiae. Haec sunt summa bona Gubernatoris: Quia Politiae debent esse hospitia Ecclesiae, et Ministerium Evangelii, atque disciplinam tueri, iuxta dictum: Reges erunt nutritores tui. Iesai. 49. Et Psalm. 24. inquit: Aperite portas Principes vestras: aperiamini portae mundi. Haec Philip. Melanchthon.

XLIV.

II. Captivitatis Babylonicae solutio.

Circa quam solutionem captivitatis Babylonicae quatuor sunt notanda. 1. Publica Edicti Regis Cyri promulgatio. 2. Edicti regii exsecutio. 3. Templi sundatio. 4. Tyrannica Edicti Regii abrogatio.

XLV.

I. Publica Edicti Regis Cyri promulgatio.

Cyrus Rex Persarum postquam cognovit ex lectione libri, qui Iesaiae Prophetias continet, 210 annis ante ipsius aetatem conscriptas. Ioseph. l. 11. Antiqu. cap. 1. p. 281. item ex lectione Prophetae Ieremiae 29. 10. (cuius fit mentio Esdr. 1. 1.) Deum promissionem dedisse de reditu Iudaeorum e captivitate Babylonica post 70 annos futuro, correptus ilico cupidine exsequendi ea, quae scripta legerat, edictum regium publice promulgavit, convocatisque Iudaeis liberam in patriam revertendi potestatem concessit, urbemque et templum restaurare iussit, collatis ad structuram templi sumptibus magnificis.

Verba Edicti Regii ita sonant Esdrae cap. 1. vers. 2, 3, 4.

Sic ait Cyrus, Rex Persarum: Omnia Regna terrae dedit mihi Dominus Deus caeli, et Ipse praecepit mihi (nempe Iesaiae 44. v. ult.) ut aedificarem ei domum in Ierusalem, quae est in Iudaea. Quis est in vobis de universo populo eius? Sit Deus illius cum ipso! Adscendat in Ierusalem, quae est in Iudaea, et aedificet domum Domini Dei Israel: Ipse est Deus, qui est in Ierusalem. Et omnes, qui reliqui sunt in cunctis locis ubicumque habitant, adiuvent eum viri de loco suo, argento et auro, et substantia et pecoribus, excepto quod voluntarie offerunt templo Dei, quod est in Ierusalem.

Ex huius Edicti regii promulgatione effulget Cyri erga Iudaeos, eorumque religionem, tum benevolntia, tum beneficcntia.

Benevolentiam suam ostendit 1. verbis. 2.


page 166, image: s0238

literis. Quia edictum suum primo per vivam vocem, deinde per scriptum publicum promulgavit; sicut dicitur Esdrae 1. 1. idque factum est primo anno Cyri. (sc. Regni eius in Babylonia. Nam in Persia iam 21 annos regnaverat.)

Beneficentiam suam ostendit factis. Quia 1. Populo Iudaico potestatem in patriam redeundi concessit. 1 Esdr. 1. 3. 2. Templum sive domum Dei aedificare illis iussit. 3. Praefectis atque omnibus subditis suis praecepit, ut Iudaeos auro, argento, divitiis, iumentis, aliisque rebus iuvarent. 1 Esdr. 1. v. 5, 6. atque ipse sumptus magnificos ad structuram templi concessit. 4. Vasa aurea et argentea, a Nabuchdonosore Ierolymis asportata, Iudaeis restituit, quorum numerus fuit 5500. Esdr. 1. 10.

XLVI.

II. Edicti Regii exsecutio, sive, populi Iudaici e captivitate Babylonica migratio.

Iudaei, concessa sibi potestate in patriam redeundi et templum in staurandi, cum iam, quae itineri necessaria erant, praeparassent, laetis animis iter ingrediuntur numero quadragies bis mille trecenti sexaginta, exceptis servis et ancillis, septies mille et trecentis triginta septem, 1 Esdr.. 64, 65. et oppida sua quaeque tribus recuperavit. In Iudaeam veniunt sexto mense; et die primo septimi mensis instaurant iuge sacrificium. 1 Esdr. 3. 1. Reliqui in Babylonia possessiones certas retinere maluerunt, quam, relictis his, incertas in Iudaea quaerere.

XLVII.

III. Templi fundatio.

Anno secundo, mense secundo reditûs ex captivitate Babylonica fundamenta templi secundi iecerunt. 1 Esdr. 3. 8. quae illi, qui prius templum non viderant, ingenti cum exsultatione; qui viderant, cum lacrimis aspexerunt. 1 Esdr. 3. 12. propterea quod initia huius aedisicii non viderentur respondere prioris templi maiestat.

XLVIII.

IV. Tyrannica Edicti Cyri per Cambysen abrogatio.

Verum Iudaei cum toti in opere essent, coacti sunt ab incepto desistere. Nam Cambyses, qui, Cyro patre contra Massagetas bellum gerente, domi regnabat, (ita miscentur anni Cyri et Cambysis) inductus calumniis Principum Iudaeis vicinorum, inchoatam templi aedificationem prohibuit. Epistola accusationis exstat 1 Esdr. 4. 7. usque ad v. 17. Ioseph. lib. 11. Antiquit. Iudaci. c. 2. Epistola Regis Cambysis responsoria exstat 1 Esdr. c. 4. a v. 17. usque ad v. 24. Tunc ergo internmissum est opus domus Domini in Ierusalem, usque in annum secundum regni Darii (sc. Hystaspis) Regis Persarum. 1 Esdr. 4. 24. per annos fere novem. Nam Cambyses cum per sexennium et quinque menses regnasset, subscta interim Aegypto, revertens ab ea expeditione apud Damascum est mortuus. Sublatis deinde Magis, qui post eius obitum regnum per septem menses occupaverant, septem illae Persarum familiae Hystaspis filium Darium communibus suffragiis Regem declaraverunt; uti scribit Iosephus l. 11. Antiqu. Iudaic. c. 3. p. 282.

CAPUT III. DE EGRESSV.

XLIX.

CIrca mortem Cyri duo sunt notanda. 1. Mortis tempus. 2. Mortis genus.

L.

I. MORTIS TEMPUS. Cyrus decessit anno aetatis LXX. Monarchiae VII. completo: (quomod etiam Alexander M. Monarchiam tertiam VII annos obtinuit:) Regni vero universi XXX. Quod Regni tempus Cicero lib. 1. de divination. p. 183. editione Frobeniana, a Magis ipsi praedictum scribit. Nam cum dormienti ei sol ad pedes visus esset, ter eum frustra manibus appetivit, cum se convolvens sol elaberetur et abiret. Dixerunt ergo Magi, ex triplici apparitione solis, XXX annos Cyrum regnaturum esse, portendi.

LI.

II. MORTIS GENUS. De mortis genere non eadem est apud Scriptores narratio.

Primo: Quidam genus mortis eius tragicum sive violentum fuisse tradunt; ut herodotus et Iustinus, qui narrant, quod Cyrus in bello Scythico occubuerit, et Tomyris cadaveri eius inter occisorum stragem reperto caput praeciderit, idque in utrem sanguine humano repletum miserit, mortuoque insultans dixerit: Tu quidem filium meum dolo perdidisti: Ego vero cruore te satiabo. Vel (ut Iustinus habet) Satia te sanguine, quem sitivisti, cuiusque insatiabilis semper fuisli. Cum his consentit Philostratus in Heroicis, qui Cyrum rogantem in Lesbo caput Orphei, quod ibi Oracula dabat, hoc de vitae suae exitu responsum accepisse scribit: *ku/rs2, ta\ e)ma\ kai\ sa/. h. Cyre, mea et tua sunt similia. h. e.


page 167, image: s0239

Ut ego Orpheus olim perii discerptus a mulieribus Thracensibus: ita te perdet femina, nempe Tomyris Scitharum Regina.

NOTA.

Simili mortis genere M. Crassus Romaus petiit. Historia sic habec. Marcus Crassus auro Parthico avare inhiabat. Quamobrem omni conatu illi populo bellum infert, magnaque contentione gerit. Sed parum profecit. Etenim trucidatus misere periit, et postea detruncato capiti aurum liquefactum infunditur, cum hac exprobratione avaritiae: Anrum sitiist, Crasse; aurum bibe. Luc. Flor. lib. 3. c. 11. Sext. Ruf. in Epitem. Hanc auri sacram sitim Crassi Bernhardus de contemptu mundi hisce versibus depingit:

Dum Iurra Parthica, dum petis hostica munera, Crasse,
Vis, sitis, inspicis, heu! tibi desicis, aes bibis assus.
Haec sitis ebria pungit, inebriat, excruciatque.

LII.

Deinde: Quidam docent, genus mortis eius fuisse placidum. Ita Xenophon ipsum placida morte domi suae defunctum tradit, cum salutaria liberis suis praecepta dedisset, de immortalitate animae, deque praemiis piorum et poenis malorum pie disseruisset. Oratio eius proagw/nios, quâ Cyrus Rex morti iam proximus filios suos ad mutuum amorem et concordiam exhortatus est, a Xenoph. l. 8. Cyropaediae hisce verbis describitur: Qui ab uno semine nati sunt, et ab una matre educati, quique etiam in eadem domo creverunt, eandemque matrem atque eundem patrem appellantes, quomodo non etiam inter se amantissimi et familiarissimi et coniunctissimi fuerint? Non ergo quae Dii fratribus ad mutuam benevolentiam et familiaritatem contulerunt, ea vos unquam vana facere velitis, sed super his alia aedificantes amicitiae opera, insuperabilem facietis amicitiam vestram. Qui enim fratris sollicitus est, simul etiam se ipsum curat. Haec ille.

LIII.

SEPULCRUM. Strabo l. 15. et Arrianus lib. 6. citant Aristobulum Alexandri M. Ducem bellicum, qui Cyri sepulchrum apud Passargadas in hortis Regiis se vidisse tradat. Fuisse autem turrim non adeo magnam, arborum densitate occultam, a parte inferiore solidam, a superiore tabulatum habentem, et aediculam, perangusto aditu vix mediocris hominis capaci. In aedicula auream urnam positam, inque ea corpus Cyri conditum fuisse, additis plurimis ornamentis Regiis ex auro gemmisque praeparatis, armis etiam, quibus ipse Cyrus uti solitus. Domunculam quoque adiectam in eorum usum, qui sepulchrum custodirent: Filiis post mortem parentum in id munus succedentibus, ovem unam, frumentique tritici et vini certum modum singulis diebus, equum unum singulis mensibus, in sacrificium a Cyri successoribus dari solitum. Sepulchri titulum literis Persicis annotatum in hanc sententiam: O homo, Cyrus ego sum Cambysae filius, qui Persis imperium paravi, et Asiae Rex fui. Itaque ne mihi hoc monumentum invideas rogo.

Strabo ex Onesicrato refert, turrim X tabulata habuisse, et in supremo Cyrum iacuisse, addita hac Graeca inscriptione:

*e)/nqa d) e)gw\ kei=mai *ku=ros basileu\s2 basile/wn.
Cyrus, ego Rex Regum olim, conditus hic sum.

Praeterea iidem Auctores ex Aristobulo recitant, Alexandrum M. quoque interiecto tempore Cyri sepulchrum invississe; verum omnia fere ablata reperisse, neque corpori ipsius Cyri parsum. Nam repulso urnae operculo ipsius corpus eiectum, et urnae aurum derasum. Alexandrum rei indignitate permotum, Magos sepulchri custodes comprehensos in quaestionem dari iussisse, ut sepulchri violatores indicarent. Verum illos neque de se, neque de alio quoquam confessos, esse neque repertum ullum, qui Magos eius sceleris admissi convinceret. Quapropter Alexandrum liberatis Magis Aristobulo negotium dedisse exornandi denuo sepulchri, qui reliquias coporis, quae adhuc supererant, in urnam stragula veste velatam collectas reconderit, urnam refectam operculo rursus texerit, ornamenta pristinis paria reposuerit, et portam aediculae, ita ne quid eius vestigium exstaret, regio signo impresso, lapide et calce struxerit. Eiusdem sepulori quoque meminêre Plutarchus, Curtius, Plinius, Solinus et Zonaras.

I. USUS POLITICUS.

Vita Cyrifuit instar Tragoediae. quia exordium vitae eius fuit triste et miserum: medium intervallum fuit laetum: exodium vero tragicum.

1. EXORDIUM vitae eius fuit triste et miserum. Quia ab Astyage Medorum Rege, avo materno, morti destinatus exponitur, et in silvam vastissimam abicitur, a pastoris uxore Spaco lactautur. et in casa pastorali educatur, agnitus ab avo ex Media in Perisam extruditur. Herodotus lib. 1. Iustin. lib. 1.

2. MEDIUM vitae eius fuit laetum. Quia fortuna quae hactenus obnubilata fuerat, serenior illi affulsit, eumque tanta benevolentia complexa est, ut ad summum totius orbis Imperium eum evexerit, omnesque eius conatus placidissimo exceperit itinere, et quocumque se verteret, plane materno sit prosequuta affectu; ita ut nulla gens, quam modo appeteret, aut nullum regnum sive Imperium, quod


page 168, image: s0240

invaderet, contra eum subsistere potuerit. Medorum regnum avo Astyagiereptum Persis tradidit: Ionas, Cares, Lycios vicit; Croesum Lydorum Regem sapientissimum, qotentissimum et opulentissimum, cum universo regno eius, sibi subiecit. Belsazarem ultimum Babyloniorum Monarcham felici successu et regno et vitâ exuit. Captâ Babylone Monarchiam Persicam constituit: Deum verum Israelis per ministerium Danielis Prophetae, quo familiarissime utebatur, agnovit, eumque religiose coluit, et veram religionem magno cum zelo promovit; uti ex Esdr. c. 1. et 2. videre est.

III. EXORDIUM vitae eius fuit tragicum et luctuosum. Nam tandem rursus a fortuna desertus, Tomyri Scitharum Reginae imperandilibidine accensus, bellum non necessarium intulit, frustra dehortanre Croeso, olim Lydorum Rege, nunc vero Cyri Consiliario. Nam a Regina fugam simulante, ad angustias viarum suo militi notas, positis post terguminsidiis, elicitus Cdyrus, una cum toto exercitu ad internecionem deletus est; ita ut de ducentis Persarum milibus ne nuntius quidem stragis superstes manserit: Cyri caput amputatum Tomyiis Regina in utrem sanguine humano repletum conici iubet, cum hac crudelitatis exprobratione: Sanguinem sitiisti, Cyre; sanguinem bibe. Et hic fuit exitus tanti Monarchae luctuosus. Ipse viros Reges et Regna vicerat; at tandem a femina tanto cum exercitu prostratus atque ad internecionem deletus, perpetuum ludibrii et lubricae fortunae exemplum toti mundo reliquit.

II. USUS MYSTICUS.

Cyrus egregius Christi typtis suit. Idque triplici respectu. 1. Respectu NOMINIS. Nam *ku=ros in lingua Persarum fignificat Solem; uti Plutarchus in Alexandro tradit, ad Ebraeo
[Gap desc: Greek word]
Cheres, quae vox solem significat. Ideo autem ab ebraeis
[Gap desc: Greek word]
sol appellatur, quia splendidum de se fulgorem emittit. Syrac. 43. 5. Ita etiam Christus Malach. 4. 2. appellatur sol iustitiae, ratione officii sui, quod est lucere, splendere, illuminare. Nam ipse est lux illa vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Ioh. 1. 9. Unde etiam Christus Oriens ex alte, Luc. 1. 78. et Lux magna appellatur, quae lucet illis, qui sedent in tenebris et in umbra mortis. Iesaiae 9. Luc. 1. 78, 79. in cuius fulgore etiam gentes, Reges atque Principes ambuiant. Iesaiae 60. 3.

2. Ratione UNCTIONIS. Quia Cyrus dicitur
[Gap desc: Greek word]
, Christus; vel Unctus Domini. Esaie c. 45. v. 1. non propter externam unctionern, quasi oleo sacro, pro more Regum V. T. unctus sit: sed propter divinam vocationem, cuius maior habenda est ratio, quam externae unctionis. Cyrus ergo erat
[Gap desc: Greek word]
h. e. Christus Domini, quia erat Rex magnus instar Regum V. T. oleo sacro unctorum. Ita etiam Christus vocatur
[Gap desc: Greek word]
Dan. 9. 26. Et in Novo T. *messi/as2. h. e. *xriso\s2, Ioh. 2. 25. Ioh. 1. v. 42. et dicitur unctus oleo laetitiae ultra consortes suos. Psalm. 45. 8. Oleum autem illud letitiae duplex est. 1. o( lo/gos, ex sententia D. Athanasii; vel ipsa Deitas to=u lo/gou, qua Christussecundum humanitatem per et propter personalem unionem, quando Verbum caro factum, unctus est. Clarius: quando caro Christi in u(po/sasin to=u lo/gou per personalem unionem assumpta ost, uncta fuisse dicitur. Idem docet Damascenus lib. 3. de Crthol. sid. c. 3. Ipse Christus se ipsum ungit: ungens quidem ut Deus SUA DEITATE corpus: unctus vero, ut homo. Quibus verbis insinuat, quod oleum laetitiae sit aeterna Deitas to=u lo/gou, quâ ipse secundum humanitatem unctus est. 2. Oleum laetitiae, quo Chiistus unctus, est Spiritus sanctus, eiusque dicina xari/s1mata sive dona, quibus ipse in ipso conceptionis momento in utero matris unctus est. Quia hâe Christi unctione toti mundo ineffabile gaudium est partum. Iesaiae 61. 1. Luc. 4. 18. Actor. 10. vers. 38.

3. Ratione LIBERATIONIS aut REDEMTIONIS. Sicut enim Cyrus populum Iudaicum e captivitate Babylonica liberavit vel redemit, Esdr. c. 1. ita quoque Christus nos homines e captivitate satanae, peccati, et mortis, redemit per sanguinem suum, et Deo patri reconciliavit, atque emisit nos sanguine Testamenti sui e fovea, in qua non erat aqua. Zach. 9. 11.

CAMBYSES. MONARCHA II.

CAPUT I. DEORTV.

I.

I. APELLATIO. Cambyses tria habuit nomina. 1. Dictus est Cambyses. 2. ahasverus. 3. Artaxerxes, vel Artachsasta.

1. Cambyses. Graece *kambushs2 appellatur in Historiis profanis: in sacro vero Codice haec vox numquam legitur.


page 169, image: s0241

Vox Cambysis accipitur

1. *pragmatikw=s2, pro fluvio Hyrcaniae, qui ortum habet in montibus Caucasiis, septentrionem versus per Iberos et Albanos defluens. Plin. l. 6. cap. 13.

2. *pros1wpikw=s2.

1. Cambyses I. fuit mediocris dignitatis Persa, cui Astyages Rex Medorum Mandanen filiam suam in matrimonium collocavit, ex quo natus est Cyrus.

2. Cambyses II. fuit Rex Medorum et Persarum, Cyri filius, et Cambysis I. nepos. De quo h. l. agitur.

II. Achasverus. Ubi notandum, quod vox Achasueri in sacris usurpetur, non tamquam nomen proprium, sed appellativum. Nam Achasverus
[Gap desc: Greek word]
apud Ebraeos et Persas per excellentiam significat magnum caput, vel magnum Principem. Pagninus in lib. de interpretatione nominum Ebraicorum docet, pro ASSVERUS scribendum et pronuntiandum esse ACHASCHVERUS ab
[Gap desc: Greek word]
Achasch, h. e. Princeps, et
[Gap desc: Greek word]
Rosch, caput: sicur Turcae Imperatorem suum vocant Magnum Dominum. Et singulari obser vatione dignum est quod tres Reges in sacro Codice Achasveri appellentur. primus est Astyages, Rex Medorum, Darii Medi pater. Dan. 9. 1. Secundus est Cambyses, secundus Res Persarum, Cdyrifilius, qui aedificationem templi prohibuit. Esdr. 4. 6. Tertius est maritus Esther, qui dominatus est super 127 provincias, et in Susis Persiae metropoli Regiam suam habuit: Quem quidam Historici Darium Hystaspis, quidam vero Xerxen fuisse affirmant. Sed verissima sententia est, quod fuerit Artaxerxes Longimanus, quintus Rex Perasrum. De quo agitur Esther. 1. 1.

Unde pqtet quod erret Melchior Canus Iesuita lib. 11. de Locis Theologic. c. 3. qui statuit, nomen Achasveri esse nomen proprium. Non enim proprium, sed appellativum est; quo Ebraei appellare solebant exteros et magnos Principes, praesertim vero praepotentes Medorum et Persarum Reges. Nam non aliis hoc nomen Scriptura assignat.

III. ARTAXERXES, vel ARTACHSASTA. Hebr.
[Gap desc: Greek word]
. Esdr. 4. 6, 7, 8. Graece *a)rqasasqai\. Item *a)rtace/rhs2. Apocryph. Esther II. v. 2. c. 16. v. I. Lumen fervor laetitiae, ein hitziges Freuden-liecht. Item: maledictio, silentium. Fuitque nomen tum appellativum, tum proprium.

1. Nomen appellativum est (uti Lyrano in Esdr. c. 4. et Metastheni Persae placet) Regum Persarum: sicut Pharao Regum Aegyptiorum, et Caesar atque Augustus IMperatorum Romanorum. Et sic etiam Cambyses in generali significatu Artaxerxes in S. codice appellatur. Nam proprium eius nomen fuit Cambyses.

2. Nomen proprium est, quando quinto et septimo Persarum Regi tribuitur; quorum ille Artaxerxes Longimanus, hic vero Antaxerxes Mnemon appellatus est.

II.

II. GENERATIO. Pater Cambysis fuit Cyrus, alias Maior dictus, primus Rex Persarum: mater eius suit Cassandane, quae ab Achaemenidis patre Pharnaspe oriunda, Cyro duos filios, nempe Cambysen et Smerdin; et tres filias, nempe Arossam, Meroen, et Artystonam, genuit.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

III.

I. EDUCATIO. Educabantur quidem filii Regum apud Persas summa cura arque industria. Nam, ut Socrates apud Platonem in alcibiade refert, puerum annos XIV natum suscipiebant regii Paedagogi, viri e Persis electi quatuor, quorum. 1. erat sapientissimus. 2. Iustissimus. 3. Temperantissimus. 4. Fortissimus.

Primus docebat puerum res sacras, ad Deorum cultum pertinentes, et instituta regia.

Secundus docebat eum veritatem loqui per univerlam vitam.

Tertius, ut volupratis imperium excuteret, et liber esse mature assuesceret, adeoque prius sibi quam aliis imperare disceret.

Postremus impavidum intrepidumque reddebat puerum, eo quod timor animi servilis esset indicium.

Verum (ut ex Platonis lib 3. de Legihus manifestum est) Cyrus istum modum cum hliis suis non observavit, quin potius eos educandos tradidit mulieribus: quae prohibuerunt, ne quis illis, veluti satis superque beatis, ulla in re adversaretur; et coegerunt, ut laudarent omnes, quic quid illi dicerent aut agerent. et addit Plato: Valde in eo peccasse Cyrum, quod molliter filios inter feminas educasset, qui grandiores facti, et ab assentat oribus corrupti, cum ipsorum auribus plerique


page 170, image: s0242

servirent, mortuo parente, vitae periculum alter alteri crearit.

IV.

II. DEGENER fuit Cambyses. Nam Cyro tanto patre natus, cuius fuit excellens pietas, sapitientia atque virtus, qui imperium successibus plane divinis pepererat et constituerat, tamen prava educatione corruptus, a paterna virtute defecit, atque induit mores, non solum genere et nomine regio indignos, sed etiam tales, ut a manifestis diaboli furoribus non dissimiles videantur

REGULA OECONOMICA.

Educatio mala multa magnaque secum adfert incommoda. Nam educatio mollis nervos mentis et corporis frangit; uti ait Quintilianus lib. 1. Instit. c. 3. Ingenium namque non decenter educatum non secus ac ferrum, rubigine ignorantiae et vitiorum obductum, paulatim consumitur et corrumpitur, et tandem ad interitum properat. Sicut enim nulla fere arbor est, quae non sterilescat et tortuosa fiat, si cultura desit: ita nullum est tam felix ingenium, quod non degeneret citra rectam educationem; uti venuste ait Plut arch. de educat. puerorum. Hinc fit, quod Heroum filii sint noxae. *a)ndrw=n h(rw/wn te/kna ph/mata. h. e. saepe fit, ut nati in heroica familia ex parentibus, quorum excellens fuit virtus, prorsus degenerent, et feris ipsis tetriores efficiantur.

Exempla habemus in Cambyse. Item in filio Ciceronis. M. Cicero unicus Ciceronis filius initio magnam de se exspectationem concitavit omnibus: sed turpiter cam evertit et fefellit, defuncto patre Cicerone: et nulla in parte fuit similis patri, nisi festivitate iocandi. Plinius de eo refert lib. 14. c. 22. quod ita fuerit bibulus, ut uno haustu potuerit evacuare duos congios. Idem refert, hunc Ciceronem remulentum M. Agrippae viro gravissimo et fortissimo, qui vicit pugnâ navali filios Pompeii, impegisse cyathum. Dictus fuit kutelloma/xos, ein Glasstürmer. Semel tamen gessit consulatum cum Caesare Augusto, non suo, sed parentis merito.

Unde patet, verum esse, quod Diogenes dicere solitus est: Fons et radix est omnis honestatis, si quis fortiatur bonam educationem. Nam fundamentum Rei publ. consistit in bona et felici puerorum educatione. Et vere Plutarchus scriptum reliquit in lib. de educat. pueror. Omnia felicitatis humanae momenta in bona et felici puerorum educatione et institutione consistunt.

III. CONIUGIUM Cambysis fuit affectatum et fucatum. Nam ipse Amasis Aegypti Regis filiam petiit; sed ab eo mire clusus est. Circa hoc coniugium notanda sunt tria: 1. Ortus. 2. Pregressus. 3. Egressus.

1. ORTUS. Cambyses, misso in Aegyptum Legato, ab Amasi Aegypti Regefiliam petiit in uxorem, idque consilio cuiusdam Medici Aegyptii fecit, qui Amasi infensus erat, propterea quod Amasis Cyro, Medicum Ocularium petenti, se solum ex omnibus Aegypti Medicis ab uxore et liberis abstractum in Persas amandasser. Hac de causa Medicus ille institit suadere Cambysi, ut ab Amasi filiam peteret: quo ille, aut maerore assiceretur, data filia; aut non data, Cambysi invidus redderetur.

2. PROGRESSUS. Amasis vero filiam Cambysi, neque dare, neque etiam abnuere audebat. Quoniam intelligebat, Cambysem eam habiturum non uxoris, sed pellicis loco: Et praeterea Persarum potentiam formidabat. Ideoque ita fibi faciendum statuit. Erat Apryis prioris Regis filia unica, domi relicta, nomine Nitertis, grandis atque speciosa. Hane Amasis, vestitu pariter et auro exornatam, pro sua ad Cambysem mittit, eumque hac ratione elusit.

3. EGRESSUS. Cum autem quodam tempore Cambyses eam Regis Amasis filiam salutando appellasset: tum ipsa ad haec respondens ait: Rem, ô Rex, ignoras, ab Amasi elusus, qui me ornatu comtam pro sua transmisit; cum revera Apryis sim filia; quem ille Dominum suum, cum Aegyptiis rebellans, intercmit. Quofacto Cambyses graviter commotus, suffundente frigidam Aegyptio, bellum adversus Amasim instruxit.

REGULA.

Coniugium potentiori Principi a minori denegatum, saepe magnis occasionem bellis praebuit. Exemplum habemus in historiâ Cambysis et Amasis modo allegatâ.

VI.

IV. INCESTUS. Cambyses incestum cum sororibus suis commisit. Quem Herodotus in Thalia ita describit: Cum Rex Cambyses illicito germanae sororis suae (cui nomen ATOSSA erat) amore captus, uxorem eam ducere cuperet, nec usitatum hoc prius esset apud Persas, accersitos iudices Regios percontatus est; Num quae lex esset, quae cum sorore nuptias contrahere permitteret. Illi metu Tyranni responderunt: Nullam se invenire legem, que fratri cum sorore nuptias contrahere permitteret: sed aliam se reperiisse legem, quâ liceat Regi Persarum facere quidquid libeat. Ita neque legem abrogarunt metu Tyranni; et ne legem tuentes ipsi perirent, alienam invenerunt, adiutricem eius, qui sororem in matrimonium ducere veller.


page 171, image: s0243

Quare Cambyses hoe accepto respons, sororem suam Atossam uxorem duxit. Sed hac sola. non contentus, alteram quoque iuniorem, nomine Meroen, nuptiis, vel potius fornicatione (D. Paulus 1 Cor. 5. v. 1. loquitur) sibi iunxit. Verum ex iusto Dei iudicio prolem ex neutra suscepit. Hanc vero, quae ipsum comitata erat in Aegyptum, crudeliter interemit. Herodot. lib. 3.

REGULA OECONOMICA.

Appetitus venereus tantas interdum sibi vires, diabolo et natura libidinosa instigante, sumit, ut neque sanguinis aut cognationis, neque sexus discrimen habere ullum permittat. Iohan. Iovian. Pontan. lib. 1. de Oboedient. pag. 8.

1. Quidam in Ecclesia Corinthiorum propriam duxerat novercam in uxorem. Quod graviter reprehendit D. Paulus, 1 Corinth. 5. 1.

OEdipus Thebanus patrem suum Laium intersecit, et ex matre uxore, Iocasta, tres liberos procreavit. Hincenatum monstrosum illud problema:

Quid tam inextricabile?
Avi gener, patrisque rivalis sui,
Frater duorum liberûm, et fratrum parens:
Uno avia partu liberos peperit viro,
Ac sibinepotes. Monstra quis talia explicet?

Seneca Tragoed. Thebais.

Tristis certe historia et hunc finem habuit, ut ipse in furorem actus, oculos sibi ipsi eruerit, qtque regno pulsus sit.

—— Saeculi, ait, crimen, vagor,
Odium Deorum, iuris exitium sacri,
Qua luco primum spiritus hausi rudes
Iam morte dignus.

Tandem vagus exulque fulmine ictus absorbetur hiatu terrae. Omnis enim anima, quae fecerit istas abominationes, peribit de suo populo; inquit ipse Deus. Levit. 18. 29.

2. Papa Alexander VI. Lucretiam filiam suam duxit in uxorem. De qua exstat hoc epigramma:

Conditur hoc tumulo lucretia nomine; sedre
Thais: Alexandri filia, sponsa, nurus.

3. Iulia, Imperatoris Severi vidua, privigno suo Antonio Bassiano Caracallae nupsit, et quidem invitans cum. Cum enim quasi per negligentiam coram eo nudasset sinum, et ille diceret: Vellem, si liceret: Illa contra ait: Silibet, licet. an nescis te Imperatorem esse, et lges dare, non accipere? Publice ergo eam duxit, et uxoris loco habuit. Quare et postea eam Alexandrini Iocastam, et ipsum nominarunt OEdipum. Sed huius ioci magnas poenas dederuet. Trucidavit enim Caracalla in urbe Alexandria multa milia civium.

4. Cambyses duas sorores, nempe, Atossam e Meroen, in uxores duxit. Et in Bibliis Ammonem filium Davidis, propriam sororem Thamarem stuprasse legimus. 2 Sam. 13. 11.

5. Omnia autem libidinum vagarum atque confusionum illicitarum scelera longe superat Sodomia, quando relicto naturali usu, vel masculi cum masculis, aut feminae cum feminis libidinem exercent: quae gentibus usitatissima fuit; uti exemplum Sodomitarum ostendit. Genes. 19. 5. Hanc gravissime D. Paulus reprehendit, Rom. 1. 27. ubi confert talem libidinem incendio, quo animus corrumpitur et excaecatur. 1 Cor. 6. 9. vocantur u)poenokroi=tai masculorum concubitores. Hanc Sodomiam Pontisices Romani tantum abest, ut eam damnent, ut etiam eandem permittant. Unde Iohannes della Casa, Archiepiscopus Beneventanus, Papalis Camerae Decanus, anno 1550. Venetiis librum de laudibus Sodomiae composuit, edidit, multisque legendum misit, in quo horrendum Sodomiae flagitium, artem scripsit esse singularem et opus bonum, imo opus divinum, seque hoc propria experientia compertum habere, et non alia magis Venere delectari; quemadmodum annotarunt Sleidan. lib. 21. et Carolus Molinaus in Orat. Tubingae habita anno 1554. IMo etiam quidam Pontisices Romani, sanctissimi. scilicet patres illi, hoc immaniscelere non parum delectantur. Sixtus IV. licentiam dedit et privilegium toti prosapiae Cardinalis Lucii, Sodomiam mensibus aestivis exercendi. Et Paulus II. inter nocturnas impuritates Sodomiticas a diabolo trucidatus est. Unde quidam Franciscanus Monachus Ingolstadii non immerito dixit: Romaniz are est Sodomiz are.

VII.

V. EBRIETAS. Cambyses (uti Historici tradunt) ebrietati deditus fuit. Oillaudabilis Principum consuetudo! Contra Salomon Rex sapientissimns Proverb. 31. v. 4. monet: Noli Regibus, ô Lamuel, noli Regibus dare vinum. Quia nullum secretum, ubi regnat ebrietas. Divinum est monitum venerandi patris D. Augustini, quod ex stat in lib. quem scripsit de Ebrietate: Illud ante omnia, inquit, rogo, et per tremendum diem iudicii adiuro, ut, quotiescumque vobis invicem convivia exhibetis, illam foedam consuetudinem, per quam grandi mensura sine mensura, tres heminas aut volentes, qut inviti, solent bibere, tamquam venenum diaboli de vestris conviviis respuatis: Quia ista infelix consuetudo adhuc de paganorum observatione transit. Haec ille. Apud Paganos autem haec illaudabilis vigebat consuetudo: *h)\ pi/qi, h)\ a)/piqi.


page 172, image: s0244

Aut bibe, aut abi. Sauff/oder entlauss. Vide Plin. lib. 14. c. 22. Seneoae Epistolam ad Lucil. 84. lib. 12. C. Rhodigin. lib. 4. c. 26.

VIII.

VI. CAEDES. Cambyses varias truculentasque caedes perpetravit. Nam 1. IN SMERDEM FRATREM suum livore et caele saeviit. Primo namque, cum illesolus arcum ex Aethiopm missum ad duos digitos intenderet, Cambyses invidia commotus, eum ex Aegypto in Persas remisit. deinde, cum per quietem vidisset fratrem in solio regio sedentem caelum vertice contingere, metuens ne occuparet imperium, committere parricidium haud dubitavit, delecto ad crudele hoc ministerium Mago Prexaspe, qui Smerdin e Susa venatum duxit, et clam occidit, vel, ut alii volunt, in mari krubro submersit.

II. SOROREM suam, eandemque UXOREM crudelissime interemit. Cum enim (ut Herodotus ex Graecis scriptoribus refert) Cambyses duos catulos, unum leonis, alterum canis inter se committeret, Catellus vero a leone superaretur; iis alter catellus huius frater, abrupto loro intervenit, eumque, oppresso leone, liberavit. Haec Regina Cambysis soror et uxor, quae spectaculo illi intererat, videns, lacrimas effudit. Rogata causam, cum respondisset; Se, viso catello fratri suppetias ferente, ideo flevisse. Quia memoria Smerdis in mentem sibi venerit, cuius sciret neminem ultorem fore. Quo responso Cambyses gravitcr excandescens, eam gravidam interemit.

III. Cum PREXASPE saliquando eius reprehendisset temulentiam, dixit: Se ostensurum esse, sibi mentem etiam inter pocula integram esse, ac iussit in convivium adduci filium Prexaspis: quem collocatum ad limen, iussit puerum sinistram manum capiti imponere; et arcum intendit, atque ad cor adolescentis sagittam direxit. Quod cum vulnerasset icto pectore, haerens in corde spiculum patri monstrat, eumque ridens interrogat: Satisne certam manum haberet? Et addidit: Tu vero mihi dicito, quemnam ex omnibus hominibus iam noris cam certo emittere sagittas? Pater sibi metuens, artem laudat, dicens: Here, ego ne Deum quidem arbitror tam probe iaculari.

REGULA. Caedes Plerumque sequuntur incestum et ebrietatem.

I. Exempla de Incestu.

1. Cambyses incestum commisit cum duabus sororibus suis, nempe Atossa et Meroe, et hanc postea interfecit.

2. Caligula Imp. cum tribus sororibus in incestu vixit, tandem anno aetatis 28, et 4 Imprii, a propriis spiculatoribus triginta vulneribus confossus interiit.

3. Claudius Imp. fratris filiam agrippinam uxorem duxit, sed infelici successu. Nam candem ab Agrippina veneno sublatus est, ut Nero filius eius rerum potiretur, et mox Britannicus legitimus Claudii filius, ne patris aliquando Imperium pro iure suo repeteret, a Nerone interfectus est. Hi nempe incestûs illegitimique amoris et coniugii eventus fuere! Vide Anti-Machia vell. lib 1. p. 87.

II. Exempla de Ehrietate.

1. Alexander M. Clitum cbrius interfecit, a quo servatus in pugna ad Granicum fuerat, cum Spithridates Dux Persicus galeam ei decussisset.

2. Cambyses Prexaspen consiliarium suum, ob fidelem temulentiae reprehensionem, magno replevit maerore, quando eo nomine filium eius sagitta transverberavit.

3. Ita Doinitius Neronis pater, omni parte vitae detestabilis, documentum furoris etiam hac in re edidit, occiso liberto suo honesto viro, quod potare, quantum iubebatur, recusaret. Suetonius in vita Neronis.

II. ACTA POLITICA.

IX.

Acta Politica Cambysis fuerunt duplicia. 1. Togata. 2. Bellica.

Acta Togata.

X.

Acta Togata concernunt vel Imperii occupationem, vel eius administrationem.

XI.

1. Imperu occupatio. Cyrus iam senex cum exercitum extra Regnum adversus Scythas duceret, filio Cambysi regium nomen tribuit, et vivens adhuc Persicae Monarchiae Regem eum esse iussit. Cum autem parens naturae debitum solvisset, ordinarie ei in imperio velut haeres legitimus successit.

XII.

2. Imperii administratio continet Acta duplicia. 1. Mala. 2. Bona.

XIII.

Acta mala. Cambysis plurima ex animo eius


page 173, image: s0245

plurimis vitiis arque flagitiis insecto, velut ex fonte venenato, promanarunt. Potius enim monstrum hominis, quam homo dicendus fuit.

XIV.

1. Fuit in eo filotimi/a, ambitio detestanda. Nam ut solus fortissimus haberetur, fratrem suum Smerdin, qui arcum Aethiopicum, ipso Rege eiusque comitibus ad duos digitos validius attraxerat, sola roboris aemulatione interfici iussit. Ademit (inquit Sabellicus lib. 9. cap. 7.) ca vis fratri vitam, Cambysi regnum, et vitam regno cariorem. Oigitur homo, fuge illicitos honores. Nam illicita acquisitio honorum est plena laboris: possessio est plena timoris: amissio denique est plena doloris: sicut omnium temporum historiae ostendunt.

XV.

II. filorgia, Iracundia furiosa. Cum enim Gambyses Amasis Aegypti Regis filiam in matrimonium petiisset; Amasis autem veritus, ne ea potitus, non uxoris loco, sed in concubinarum numero retineret, aliam pro filia ei simillimam misit. Quam rem Cambyses cum cognovisset, vehementi ira exarsit, qtque cum ingenti in Aegyptum exercitu descendit. Ubi cum defunctum Amasim invenisset, filium eius Psammenitum regno deiecit, ipsius quoque Amasis corpus sepulchro eruit, et tamquam viveret, verberibus caedi, acutisque ferramentis totum pungi, ac deinde in foro comburi fecit. Neque enim animadvertit, plus in se ipsum iracundiae. flammas telaque, quam in mortuum Amasim saevire: Quod ea iracundiae vis ac natura est, ut semper auctorem torquere incipiat. Campofulg. lib. 9. cap. 3.

XVI.

III. *filarxi/a sive Cupiditas regnandi exsecranda: Quae semper magnorum scelerum causa fuit. Pulchre Ovidius: Regia res scelus est. h. e. In magnis familiis nihil parviaccidere solet, sed omnia in utramque partem magna sunt. Unde Pompeius Magnus semper in ore habuit hoc symbolum: Semper ego cupio praecellere et esse supremus. Caesar vero dixit, se malle in obscuro oppido primas ferre, quam Romae secundas. Ita refert Iustinus, Cambysen Cyri filium, postquam vidisset per quierem fratrem suum Smerdin regnaturum, somnio exterritum iussisse illum occidi.

XVII.

IV. *misa\ /qeia, h. e. Odium veritatis. In aulis namque exulat veritas et monendi libertas. Ita Cambyses, cum nimium esset vino deditus, Prexaspes ex carissimis eius unus, fretus familiaritate regia, illum admonuit, ut parcins et moderatius vino uteretur, quod Regi turpe foret, in quem omnes coniectos haberent oculos, ebrietate agi. Hac libera et fideli admonitione adeo Cambyses excanduit, ut non modo non abstinuerit, sed, liberalius capacioribusque quam alias scyphis cum bibisset, adduci sibi iusserit, ab ipso monente amico, silium: in quem Rex arcum intendens, ipsius filii cor sagitta transfixit. Vide, inquit, an Regis ebrii certa sit manus et oculus.

At miseria ingens, imo furor exsecrandus est Magnatum, si veritatem audire nolint. Prudenter itaque et graviter Gordianus Imp. ad Misitheum socerum suum scribit: Miserum esse Imperatorem, apud quem vera reticentur, qui cum ipse publice ambulare non possit, necesse est, ut audiat vel audita, vel a plurimis roborata confirmet. Iulius Capitolinus in vita Gordianorum. Recte quoque hoc ipsum intellexit Dux quidam Noricus, in cuius laudem sempiternam Georgius Sabinus Poeta elegantissimus tale concinnavit epigramma:

Saepe rudes inter mutata veste colonos
Noricus agricolae Dux faciebat opus.
Nunc pascebat oves, nunc gramina falce secabat,
Vomere proscindens nunc subigebat humum.
Et simul illato de se sermone regabat
Plurima, nempe quibus moribus ipse foret?
Iustas an exigeret poenas a sontibus ultor?
Debita conferret praemia numne bonis!
Querenti vero causam cur Regibus ortus
Princeps, agricolam se simularet, ait:
Me iuvat er udibus cognoscere vera colonis.
Servit adulatrix auribus aula meis.

Unde Ludovicus IX Rex Galliae aliquando dixisse fertur, se in Regno suo, potissimum in aula propria, omnibus rebus abundare, una excepta. Quam vero innueret rem, dum quaereret unus ex familiaribus eius aulicis: VERITATEM esse, respondit. Idcirco pia atque prudens fuit admonitio Ludovici Regis Galliae, qui sanctus appellatur, ad filium in Regno successorem, quae inter alias multas recensetur a Tilio lib. 2. de rebus Galliae, talis videlicet; ITA TE GERITO, UT CONFESSARII NECESSARIIQUE ET FAMILIARES TUI POSSINT TE LIBERE ADMONERE MALI, QUOD FECERIS, ET DOCERE FA CTA TUA. Siquidem natura humana in his rebus, quae ad voluptatem pertinent, ad id saepius inclinatur, quod sibi detrimento esse solet, atque id unum profuturum putat, quod ipsa cupit


page 174, image: s0246

perficere: hincque revera in fraudem inducta, neque quod conducat, sollertia prospicere, neque periculis admonita, vel modestiam animi discere, vel ad id, quod decet redire, potest.

XVIII.

V. Crudelit as tyrannica. Nam Cambyses velut Tyrannus crudeliter saeviit et in vivos, et in mortuos.

Primo: INVIVOS. 1. Duodcim Persas viros virtute et auctoritate conspicuos, ob nullum crimen temere interficiiussit.

2. Croesum Consiliarium suum, commisso hoc facinore eum fideliter admonentem, ut caede innocentum abstineret, ne Persae ab eo deficerent, telo confixurus erat, nisi in pedes se coniciens, fugâ salutem sibi quaesivisset. Ministros deinde, qui capere Croesum atque occidere iussi fuerant, sed vivum eum occultaverant spe praemii, quando Rex paenitentia ductus eum requireret, interfecit. Cum enim haud multo post desiderasset Croesum, et Ministri eum adhuc superstitem esse affirmassent; Gaudere se quidem, inquit, Croeso superstite, sed ipsis ob mandatum neglectum mortem illaturum. Quod et fecit.

3. Smerdin fratrem suum tum ex livore atque invidia, tum ex nimia filarxi/a|, h. e. regnandi cupiditate, nefarie interfici iussit. Vide §. 8. et 16.

4. Sororem suam eandemque uxorem praegnantem, nomine Meroen, ob solas lacrimas et querelas, denece fratris Smerdis effusas, immani et nefario ausu occidit. Vide §. 8.

5. Sucdessorem divinitus sibi designatum tollere voluit, sed non potuit. Nam admonitus in somniis, quod Smerdis ei successurus esset, putans se fatum elusurum, mandavit Prexaspi sratrem suum Smerdin e medio tolli; tamen non evitavit, quod Deus decreverat, iuxta vulgatum Politicorum Axioma: Fatalia non sunt alia. Nam alius, Magi filius Smerdin se dicens, ei successit, et per rebellionem Regnum sibi acquisivit. Idem accidit ab avo eius Astyage. Hic namque metuens e filia sua Mandane successorem in Regno suo nasciturum, iuxta somnium sibi revelatum, Cyrum ex ea natum filium interficere voluit, sed non potuit. Vide Pet. Gregor. Tholosan. lib. 21. de Republ. c. 3. p. 1985.

AXIOMA.

Tyranni quando unum interfecerunt heminem postea plures interficere conantur. Sicut pulchre canit Lucanus:

—— Nullus semelore receptus
Pollutas patitur sanguis mansuescere fauces.

Nam, *tu/ranno/s2 e)si zw=on sarkofa/gon. Plutarthus. Cum quo Plato consentit: Homines, semel gustata carne humana, fiunt lupi.

Exempla.

1. Tiberius in omni saevitiae genere ita volutatus est, ut nullus a poena hominum dies cessaverit, ne religiosus quidem ac sacer: nullum non crimen fuerit pro capitali receptum. Iohan. Iov. Pontanus lib. d immanit. pag. 317. 318.

2. Herodes Magnus 1. Synedrium Ierosolymitanum, quod constabat e 72 viris nobilissimis, qui tamquam ordinarii Iudices ex familia Davidis in domum magni consilii eligi solebant, e medio sustulit. Vide Chemn. lib. 1. Harm. cap. 13. apg. 262. 2. Publico edicto bimulos infantes Bethlehemiticos et vicinos, quippe tenerior is erant aetatis, numero 144000 (uti quidam ex Apoc. 7. vers. 4. colligunt) trucidari mandavit. 3. Amicos Regis antiochi secundi XLV strangulat. 4. Scholasticos XL cum Praeceptoribus suis, qui auream aquilam de templo deturbarant, vivos cremavit. 5. Maiore furore accensus in propria viscera saeviit. coniugem suam Mariamnem interfecit. 6. Socrum Alexandram interemit. 7. Proprium filium suum ex uxore de tribu Iuda prognatum, internecioni tradidit; sicut Philo testatur. Unde Augustus Caesar, postquam hoc nefarium facinus cognovisset, teste Macrobio lib. 2. sAtur. dixit: Melius est Herodis porcum esse quam filium. Quod simulata superstitione +porcos non soleret mactare. 8. Filios, apud se affectati regni insimulatos ab uno ex filiis Antipatro, curavit omnes strangulari. 9. Antipatrum filium, cuius calumniis reliqui interfecti fuerant, insidiantem eius regno, in carcerem coniecit, eumque strangulari iussit. 10. aristobulo affini, Mariamnes fratri, ademit sacerdotium et vitam. 11. Sororis suae salomae maritum de tribu Iuda et filium, quem ipsi uxor ex eadem tribu pe´pererat, ut Philo scribit, obtruncavit. Vide Iosephum lib. de bello Iudaico. Unde Iudaei de hoc Herode conqueruntur, quod plura mala ab eo sint passi, quam ab ulla bestia ipsis infligi potuissent. Ioseph. lib. 17. Antiquit. Iudaic. cap. 17.

3. Cambyses cum in urbe Memphi magnam Aegypriorum multitudinem interfecisset, coepit postea promiscue sine ullo discrimine in quosvis saevire. Nam 1. Fratrem suum SMerdin ex suspicione affectati Regni per Prexaspem nefarie trucidari mandavit. 2. Sororem suam minorem nomine Meroe~n, quam uxorem duxerat, eamque praegnantem, ob pauca verba de nece Smerdis fratris liberius prolata, ipsemet crudeliter trucidavit. 3. Prexaspis


page 175, image: s0247

filium fagittâ transverberavit. 4. Persas XII. viros primarios uno tempore ob nullum crimen e medio sustulit. 5. Croesum eum monentem sagittâ transfigere voluit, nisi fugâ elapsus fuisset. Imo alios innumerabiles interfecit. Vide Herodot. lib. 3.

XIX.

Deinde: IN MORTUOS quoque saeviit. Nam Cambyses urbem Saim ingressus, Amasis Aegypti Regis corpus sepulchro eruit, et tamquam viveret, verberibus caedi, acutisque ferramentis totum pungi, ac deinde in foro comburi iussit. Herodotus lib. 3. Campofulg. lib. 9. cap. 3. Sed expeditiones eius, quae sequutae sunt contra Aethiopes, Macrobios et Ammonios, infeliciter successerunt. Herodot. ibidem.

XX.

VI. Malos consiliarios habuit. Nam omnes ei adulati sunt. Cum enim Cambyses aliquando Senatum Persarum interrogaverat, qualis videretur ipsis ad Cyrum patrem collatus? Omnes Persarum Principes amplissimis eum laudibus ornarunt, imo etiam patri praetulerunt. Quoniam et omnia illius haberet, et Aegyptum Regno Persarum adiecisset. Tandem et Croesus sententiam iussus dicere, reprehendit aliorum orationes, inquiens: Nondum mihi aequalis videris Cdyro patri tuo. Nondum enim talem regno genuisti filium, qualem Cyrus reliquit. Qua sententia, Herodotus, Cambysen non modo nihil offensum, sed etiam apprime delectatum, refert. Praeterea cum Cambyses consiliarios suos interrogaret: Num quae lex esset, quae cum sorore nuptias contrahere permitteret? Illi metu Tyranni responderunt: Nullam se invenire legem, quae fratri cum sorore nuptias contrahere permitteret: sed aliam se reperiisse legem, qua liceat Regi Persarum facere quic quid libeat. Verum debuissent Consiliari isti observasse regulam D. Pauli, Rom. 3. vers. 8. Non sunt facienda mala, ut inde eveniant bona.

AXIOMA I,

Consiliarii non sint adulatores, sed veritatis assertores. Illi namque Consiliarii, qui Principibus suis adulantur, pulvillos consuunt sub cubito manus eorum; uti Ezechiel Prophet a c. 13. v. 18. loquitur. Quod adagium quadrat in eos, qui cum simulatione quadam libertatis aliorum vitia sic reprehendunt, ut iis figurate adulentur. Quam titillanrem, levem atque enervem admonitionem Plutarchus in lib. de discrimin. adulat. et amici fol. 32. PULVINARIUM MUL IEBRIUM non absimilem esse ait. Haec enim licet capitibus videantur obniti et contra tendere, cedunt tamen obsecundantque, sicut fucata illa libertas, quae tumorem habet inanem, imaginarium et fallacem, assurgit intumescitque, ut contracta subsidensque excipiat eum, qui in ipsam se demittit.

Exemplum huius rei habetur apud Plut archum, qui in loco citato pag. 37. ita scribit: tiberio Caesare curiam aliquando ingresso exsurgens adulatorum unus, ipsos, ait; qui liberi essent, dicere oporterelibere, nec quicquam dissimulare vel supprimere, quod in rem foret. Cum ita excitasset omnes, facto ei silentio, suspensoque Tiberio; Audi Caesar, inquit, in quo te culpemus cuncti, nec promete aperte quisquam audet. Negligis temet ipsum, qerditum is corpus, curis teque et laboribus pro nobis conficis peretuo, neque nocte vel die laxamentum sumis. Huiusmodi multa cum ille declamaret: Cassium Severum memorant Oratorem dixisse: *au(/th touto\n h( par)r(hsi/a to\n a)/nqrwpon a)poktenei=. h. e. Haec libertas hominem perimet.

Melius autem fecit priscus Helvidius. Ad quem cum Vespasianus Imperator misisset, ne in Senatum veniret: Penes te, inquit, est, ne me Senatorem patiaris. Quamdiu autem meloco non moves, est in curiam mihi veniendum. Age, at ingressus taceto, inquit. Ne me roga, et tacebo. At est mihi rogandum. Et mihi dicendum, quod rectum putavero. Verum sidixeris, occidam te. Quando ego tibi dixi me immortalem esse? Tu tuum facies; Ego meum. Tuum est occidere; meum est, mori non trementem.

XXI.

AXIOMA II.

Licet autem talibus ac tantis vitiis et flagitii pollutus viveret Cambyses, tamen summa patris Cdyri virtus ei profuit, eumque ab odio et invidiâ populorum ac Principum vindicavit; cuius imago ac oris dignitas in hominum animis ac mentibus tam alte haeserat, ut etiam grati essent, qui nasum aquilinum, qualis Cyro fuisse dicitur, haberent. Ita liberis propter parentes bene est. Et: Patris virtus liberos commendat. Si enim quis virturibus clarus exstiterit, quasi fax in altissimo loco posita, suo lumine ac splendore omnia complet: nec tantum vivens ac spirans laudibus cumulatur; verum etiam mortuus suavissimos suae vitutis odores liberis ac posteritati relinquit, Cui, etiamsi scelerate vixerit, patriae vircutis gratiâ, indulgetur. Bodinus lib. 4. de Republ. cap. 1. Pag. 592. Ita M. Cicero unicus M. Tullii Ciceronis filius, sed degener et pessimus (qui uno


page 176, image: s0248

haustu duos congios evacuare potuit: unde Bicongius dictus, uti Plin. lib. 14. cap. 22. de eo refert: nem kupelloma/xos) semel Consulatum gessit cum Augusto Caesare, non suo, sed parentis merito.

XII.

AXIOMA III.

Etiam mali Principes viros magna doctrina et insigni virtutis ac sapientiae opinione apud se habere gestiunr, eosque sibi interdum commendatos esse patiuntur, non ut horum consiliis obtemperent, sed ut, quod agunt ex animo suo et perperam, illud ex horum consiliis apud ignaram plebem agere videantur. Exempla. 1. Herodes Antipas Iohannem metuebat, sciens eum virum iustum et sanctum, kai\ s1uneth/rei au)to\n, conservabat eum, ne scilicet ab Herodiade per insidias interficeretur) auditoque eo mulra faciebat, et h)dews2, h. e. libenter, cum gaudio, et singulari delectatione eum (contionantem) audiebat. Marc. 6. v. 20i. At, ubi maxime conveniebat, non tantum non audit, sed etiam necem ei infert. Ita Cambyses secum habebat Croesum consiliarium virum fortissimum, sed eius consilio parum obtemperabat. Cum enim Cambyses 12 Persarum proceres interfecisset, Croesus eum hisce verbis admonuit: Rex, noli cuncta aetati et irae indulgere, et te cohibe, et compesce te ipsum, Conducit tibi, te providum esse; et sapientis est, prospicere. Tu vero ob nullius momenti causam interficis viros, populares tuos, interficis etiam pueros. Qualia si multa facias, considera, ne abs te deficiant Persae. Etenim parens tuus Cyrus singulari studio mihi mandavit, ut, ubicumque opus esset, subicerem tibi, quae in tuam rem profutura viderentur.

Verm tantum abfuit, ut Cambyses ei patentes aures praebuerit, ut etiam arcu arrepto sagitta eum transverberasset, nisi fuga salutem quaesivisset.

XXIII.

II. Unum Iustitiae exemplum. inter tot autem tantaque Campbysis vitia atque flagitia, unum de ipso recitat Iustitiae exemplum Herodotus, et hoc ipsum tamen magna cum severitate coniunctum. Nam Sisamnem Praesidem, qui pecunia corruptus, iniustam sententiam tulerat, interfecit, et detractam tori corpori pellem tribunali instravit; et postea filium eius Otanem in eam sedem collocavit, atque iussit eum, intuentem patris exuvias, recte iudicare, ne simili supplicio afficeretur. Herodot. lib. 5. Valer. Max. lib. 6. cap. 3.

AXIOMA.

Tyranni non sunt contenti vulgaribus suppliciis, sed nova excogitant suppliciorum genera, quasi non satis sit hominem semel mori. Exemplum huc referunt quidam Politici de Cambyse. Item de Parisatide, Cyri iunioris et Artaxerxis Mnemonis matre, quae crudelissma femina Mithridatem Persicum adolescentem in convivio gloriantem, se Cyrum manu sua concidisse, scaphismo necari iussit. De qua historia in vita Artaxerxis Mnemonis pluribus dicturi sumus.

*e)*p*i/*k*r*i*s*i*s, sive Monitum Politicum.

Princeps interdum poenam exasper are iuste potest, imo debet. Nam publica saepenumero necessitas exigit, ut Princeps veluti Medicus desperatis malis, medicinam extremam adhibere cogatur, nisitotam velit Rem publ. pessum ire. Nam ubi viiniustitia multis impune abit, et succedit, tum plane ipsa virtus evanescit. Stobaeus Sermon. 72. Et mutandorum moruminitium magis esse soler ignoscentia, quam ultio. Plutarchus de cohibend. iracund. Unde ipse Deus iussit Principes poenas irrogare transgressoribus legum. Nam deuter. 17. vers. 7. et cap. 19. v. 20. inquit: Auferes malum e medio tui, et NON PARCET OCULUS TUUS: animam pro anima, dentem pro dente, oculum pro oculo, etc. Ita Gideon Suchorenses et Phanuelitas, quiipsum procaciter irriserant, spinis tribulisque contrivit. Iudic. c. 8. v. 16. darius I. Rex Medorum Consiliarios suos, qui Danielem innocentem calumniis oneraverant, una cum uxoribus et liberis in speluncam leonum praecipitari iussit. Daniel, 6. Iohannes Dubravius Episcopus Olmucensis in histor. Bohem. insigne narrat exemplum iustitiae de CAROLO IV. Imperatore, hisce verbis: Pro tribunali Carolo sedente, Sacerdos quispiam utroque oculo a viro quodam nobili patrono suo privatus, propterea quod illum erroris in religione arguisset, iniuriam querebatur suam. Non ibat inficias Zachora, (id nobili huic cognomen erat) sed per animi impetum, quem tunc in potestate non habuisset, facinus admissum excusabat, offerebatque pecuniam pro satisfactione arbitrio iudicum aestimandam. Interpellavit dicentem Carolus, atque hanc tulit sententiam: Non posse in hoc casu satisfactionem absque talione sibi constare, quando caeco in integrum restitui oculi nequeant: Sed oportere Zachoram pariter atque sacerdorem perdere oculos suos, neque enim aliter ius esse aequabile. Ad Ludovicum XIII. Galliae Regem


page 177, image: s0249

accedebat, qui perpetrati homicidii veniam flagitaret. Rex facti enormitatem perpendens, et quod iam rertium id sceleris perpetraslet, Tu-ne, inquir, veniam flagitare homicidii iani tertii? Et ecce ioculator qui forte aderat; Quid, Domine, tertii? Imo primi duntaxat. Nam secundum et tertium tua sunt. Quia, si tu primum non condonases, hic reliqua non perpetraler. Ista Regum vitiosa est indulgentia, et maxima peccandi illecebra est impunitatis spes.

Praesertim autem Reges atque Principes iniustos iudices et dwrofa/gous2, qui non nisi pecunia intervenienre ius dicunt miseris subditis, graviter vindicent. Pestes sunt huiusmodi homines Regnorum et Urbium. Olim Mulctores Rei publ. vocabantur, quod populum pecuniâ emulgerent. Recte! Patet hoc ipsum ex colloquio corrupti Iudicis cum suo corruptore:

Heus aperi. Tu quis? Tuus est. Quid quaeris? Ut intrem.
Fers aliquid? Non. Esto foris. Fero. Quid? Satis. Intra.
Quid fers? Ova. Quid ille? Capos. Quid tertius? Agnum.
Nemo magis? Sunt qui adducunt. Quid? Cum bove porcum.
Voslaudo: Tamen hi forsan plus iuris habebunt.
Dic quare? Ora, capos, sus, bos, male perdit et agnum.

Et sic bilanx in eam vergit partem, in qua maius est pondus. Hosce iniustos iudices Hesiodus lib. 1. peri\e)rg. kai\ h(mer. vocat xeirodi/kas2. h. e. ius in manibus gerentes. Tales homines neque Deum timent, neque homines reverentur; sicut de iniusto iudice Christus ait, Luc. 17. 2. Illis ius est vis, et sic ex Iustitia per metathesin literarum fit vistitia, iuxta versum illum Palingenii oprimum:

Cui VIS est, IUS non metuit: IUS obruitur VI.

Notandum hic venit elegans.

PROBlEMA;

Dic mihi, quid, quaeso, toto iam regnat in orbe?
Dic tribus hoc verbis, literulisque tribus.

Et ad id

RESPONSIO:

Non verbis tribus, ast unâ respondeo voce;
IUS, vel. transpositis, VIS, male literulis.
IUS et VIS, apicis parvo discrimine distant.
IUS non mundus habet, VIM quia semper habet.

Talis iniustus iudex et dwro/fagos erat Felix Praeses Romanus, coram quo Paulus Apostolus acculabatur a Iudaeis. Sed ille Pauli causam iudicare nolebat. Quia, inquit Lucas Actor. 24. v. 26. sperabat fore, ut pecunia daretur a Paulo, ut solveret ipsum; propter quod et frequenter accersens eum, loquebatur cum Paulo. Sed quia pecuniam ille Felix infelix a Paulo non accipiebat, per biennium eum in vinculis detinebat, vinctumque successorisuo Festo relinquebat. Actor. 24. 27. qui iustior ipso erat, uti ex Actor. 25. v. 16. Patet. Talis dwro/fagos erat Demosthenes, summus ille Orator, qui muneribus corruptus adversario suo non contradicebat in foro, simulans se anginam pati. At ubere et salse respondebat Demades, ipsum pati argentanginam. Gell. lib. 11. cap. 9. Plutarch. in Demosth. Neque vel hodie crunenimulgae haec natio argentanginae et rapacitatis morbo laborans exstincta est, sed integras saepe populatur regiones et urbes. At haec natio adultera et Deo et hominibus piis est exosa. Non ita Moses ex ore Dei ad Iudices a se constitutos ait, Deut. 1. 16. Iudicate iustitiam sive iuste inter virum et inter fratrem eius, et inter peregrinum eius. Et cap. 16. v. 18. Iudices pones in omnibus portis tuis, qui iudicent populum iudicio iustitiae, sive iusto. v. 19. Non facies declinare iudicium, non accipies personam, NEC MUNERA. Quia munera excaecant oculos sapientum, et subvertunt verba iustorum. v. 20.
[Gap desc: Greek word]
IUSTITIAM IUSTITIAM sequeris. Ierem. 21. vers. 12. Iudicate mane iudicium. cap. 2. v. 3. fAcite iudicium et iustitiam. Proverb. 17. v. 23. MUNERA desinu IMPIUS accipit, ut pervertat semitas iudicii. Apud Cassiodorum lib. I. Epist. 12. Theodoricus Veronensis Italiae Rex Iudicem suum sic instruit: Esto innocentiae templum, temperantiae sacrarium, ara iustitiae, absit a iudiciariis mentibus aliquid profanum.

Aegyptiorum Reges iureiurando adstringebant iudices, se iniuste non iudicaturos, quamvis Rex ipse requirat et praecipiat. Idcirco tantum abest ut Cambyses in hoc puncto sit vituperandus, ut etiam sit valde laudandus, quod Sisamni iniusto et dwrofa/gw| iudici pellem detraxit, et filium eius Othanem in eam sedem collocavit, eumque iussit pat ris exuvias intuentem recte iudicare, ne simili supplicio afficeretur, Aristoteles in Ethic. Nicomach. docet, quod Cambyses fecerit iustum, tam severe Sisamnem puniendo, sed non fecerit iuste. Quia non egerit ex habitu, ac proinde ob hac factum solum iustus appellandus non sit. Quia sicut una hirundo non facit ver, uti in proverbio dicitur: ita una actio habitum non parit. Theologi dicunt. quod


page 178, image: s0250

bona opera non ex nominibus, sed ex adverbiis sint iudicanda. h. e. non illa semper bona sunt dicenda, quae in se videntur bona, sed illa quae fiunt bene, h. e. secundum regulam atque normam in verbo dEi praescriptam. Nam opera electitia a Spiritu S. reprobantur. Memorabile quoque iustitiae exemplum hic subiciam, quod Archiepiscopus Coloniensis anno Christi 1055. post se reliquit: Hic enim cum comperisset. Iudices falsam sententiam in causa feminae pauperis tulisse, his omnibus erui oculos iussit, excepto uno, qui compater ipsus erat: Hunc enim uno duntaxat oculo privavit, ut altero adiutus domum deducere excaecatos posset. Utque huius rei memoria diut urnior esset, supra domos excaecatorum capita figulina cum effossis oculis collocanda curavit, ut terrori essent praetereuntibus. Dresser. Millen. VI. part. 11. pag. 78, 79.

Quatuor enim sunt fines poenarum, quos Princeps in piniendo spectare deber. 1. Est nouqesi/a, h. e. Correctio, ut nempe eum quem punit, corrigat, ut. in posterum cautius agat. 2. *timwri/a, ut laesae parti satisfaciat. 3. *h(suxi/a, h. e. publica tranquillitas, ut alii sublatis malis securiores vivant. Et 4. *para/deigma, ut alii exemplum inde capientes a maleficiis absterreantur. Quem finem postremum cum Cambyses observaverit, quis illum propterea vituperabit? Utinam etiam nostro saeculo aliquis cxsurgeret Cambyses, qui Mulctoribus illis Rei publ, qrgentanginae morbo laborantibus, h. e. dwrofa/gois2 istis et munerum captatoribus iudiciorumque corruptoribus, pellem detraheret, ut ipsorum successores perpetuum aliquod severitatis indicium atque iudicium oculis suis contemplarentur! Nicephorus lib. 17. histor. c. ultim. scribit: Iudicum furacium crura frangi solita. Utinam mos ille ctiamnum vigeret, et postliminiô in Res publ. atque civitates introduceretur! Sic melius iustitia sloreret, et causae pauperum et afflictorum citius atque felicius diiudicarentur! Aristoteles lib. 5. Politic. cap. 3. tale Principibus monitum praescribit: Melius consultum omnino est Rei publicae, si Principes aut populus suis Magistratibus ex publico salarium constituant sufficiens, ex quo commode vivere et lucrari possint, et abstinere a subditorum loculis, si gratis ita merentibus concedant dignis potestares et administrationes: Sic enim fiet, ut lites citius et sine spe aliqua lucrr dirimantur.

II. ACTA POLEMCA.

XXIV.

Cambyses quatuor hella gessit. 1. Contra Aegyptior. 2. Contra Carthaginanses. 3. Contra Ammonios. 4. Contra Aethiopes.

BELLUM I. contra Aegyptios.

XXV.

Primum bellum suscepit Cambyses contra Amasin. Circa hoc tria notanda. 1. Ortus. 2. Progressus. 3. Egressiis.

1. Orius continet belli occasionem, de qua in c. 2. §. 5. copiose diximus. Res tota huc redit. Delusum ab Amasi se putabat, quod pro propria filia, quam Cambyses ab illo in uxorem per legatos sibi petierat, Apryis antecessoris filiam submisisset. Ideoque expeditionem contraillum magnis viribus urget.

2. Progressus. Neque morte Amasis (Nam antequam Cambyses in Aegyptum pervenisset, mortuus ille erat.) quicquam placatus, expeditionem contra Psammenitum filium continuandam suscipit, quem victum ad Pelusium deditione capit. habitumque humaniter Regno quoque praefectum relictarus fuerat, nisi eam benignitratem persidiâ rursus in se clausisset; uti postea dicemus. Cambyses ut Psammeniti capri animum experiretur, eum in suburbanis collocavit: Hoc facto filiam illius vestitu servili circumdatam cum hydria emisit, et cum ea similiter indutas alias, quas delegerat primorum virorum filias virgines. Quae ubi ad patres pervenerunt cum eiulatu ploratuque, ceteri quidem patres, conspectis filiabus tam male acceptis, vicissim vociferati sunt atque fleverunt. Psammenitus autem cum id praevidisset ac cognovisset, humi vultum demisit, praetergressis puellis aquam ferenribus. Secundo loco Cambdyses ante oculos Psammeniti misit filium eius cum duobus milibus Aegyptiorum aequalis aetatis, vinctas fune cervices et frenata ora habentibus: ducebantur autem ad mortem ob Mitylenaeos a Memphitis interfectos. Ita enim censuerant Regis Iudices, pro singulis suorum interfectis denos primorum Aegyptiorum intersiciendos. Psammenitus praetereumes intuens, et filium animadvertens duci ad mortem, aliis Aegyptiis, qui circumsedebant, complorantibus atque indigne ferentibus, ipse idem, quod erga filiam, fecit. His quoque praetergressis accidit, ut quidam compotatorum eiusiam natu grandior pristinis bonis delapsus, ac nihil habens, nisi quae inops mendicabat, obiret exercitum, nec non Psamm enitum aliosque Aegyptios in suburbanis considentes. Quem ut conspexit Psammenitus, erumpente ingenti fletu compellans nomine amicum, caput suum cae lebat. Quae admiratus Cambyses, misso nuneio Psammenitum sic percontatus est:


page 179, image: s0251

Psammenite, herus te Cambyses interrogat, quam ob rem tu, qui visa filia indigne affecta, viso filio ad mottem eunte, neque eiulasti neque flevisti, pquperem tanti feceris, tibi,ut ab aliis audivi, non propinquum? Cui Psammenitus his verbis respondit: Fili Cyri; domestica mala erant maiora, quam ut possem ea deflere, At amici lamentatio digna lacrimis fuit, qui e multis ac fortunatis opibus ad inopiam recidit in extremo limine senectutis. Cambysi his renuntiatis, Croesus dicitur illacrymasse, itemque qui aderant Persae, ipsique adeo Cambysi miserationem attulisse, ut protinus iusserit filium ex his, qui morti addicti essent, liberari: verum filium, qui abierunt, non iam superstit ein invenerunt, sed primo loco tiuncatum.

3. Egressus. Cambyses postquam animum Psammeniti explorasset, misericordia erga eum motus Aegptum ei redditurus erat, ut eam tamquam Praefectus Regius gubernaret. Verum postquam a Cambyse convictus est, quod Aegyptios ad rebellionem sollicitasset, denuo captus, epoto taurino cruore, exspiravit.

BELLUM II et III, contra Carthaginenses et Ammonios.

XXVI.

Secundum et tertium bellum Cambyses contra Carthaginenses et Ammonios gessit, sed irrito successu. Quoniam Phoenices bellum contra Carthaginenses confoederatos gerere recusabant: Quos invitos Cambyses cogere noluit.

Deinde partem exercitus contra Ammonios misit, qui inter prandendum arenarum molibus obruti, nec postea amplius visi sunt.

BELLUM IV, contra Aethiopes.

XXVII.

Circa hoc bellum aethiopum tria sunt consideranda: 1. Ortus. 2. Progressus. 3. Egressus.

I. ORITUS. In Ortu notanda est Gambysis ad Regem Aethiopum legatio. Herodotus lib. 3. scribit, quod Cambyses, antequam exercitum contra Aethiopes, qui Africam ad Australe mare incolunt, et Macrobii appellantur, educeret, callido consilio speculatores sub specie legationis praemiserit, iisque dona magnifica, quae Regi Aethiopum offerrent, tradiderit, nempe amiculum purpureum, aureum torquem tortilem I et armillas, unguentum pretiosum, et cadum vini Phoenicii.

II. PROGRESSUS. In Progressu duo veniunt observanda:

Primo: Legatorum Cambysis propositio. Legati cum in Aethiopiam venissent, Regem hisce verbis compellarunt: Cambyses Persarum Rex cupiens amicus tibi fieri atque hospes, nos misit, iubens ut in colloquium tuum veniremus, tibique haec dona offerremus, quorum ipse usu maximee delectatur.

Deinde: Regis Aethiopiae responsio. Haec tiiplex erat.

1. *e)rwthmatikh\, h. e. interrogatoria. Nam primo sumpto amiculo interogavit, quidnam esset, et quomodo confectum. Quumque Legati de purpura, eiusque tinctura, edocuissent; Dolosos, respondit, homines dolosa expetere vestimenta. Exponentibus deinceps Legatis de monili tortili et armillis, eiusque ornatu et pretio: Rex risit, atque ratus, vincula esse, vincula robustiora apud se esse dixit, multosque captivos aureis vompedibus manicisque nexos ostendit. De unguento eadem sensit, quae de vestimento purpureo. Verum ubi ad vinum perveniret, eiusque consiciendi rationem audiret, maiorem in modum delectatus est eius potu.

2. *e)piplhktikh\, h. e. Obiurgatoria. Cum enim animadverteret, cos ad explorandum Regnum suum venisse, graviter invectus in Cambysen, in haec verba prorupit: Non iustus vir ille est: Alioquin en im non affectaret regionem alienam, sed suâ contentus, non redigeret in servitutem homines, a quibus nihillacessitus est.

3. *ai)nogmatikh\, sive Symbolica. Tandem tradidit illis arcum, haec verba addens: Quando Persae tantae magnitudinis arcus tam facile tendent, quam facile hunc a me tendi videtis, tum Cambyses copiis supra modum magnis instructus Aethiopibus Macrobiis bellum inferat. Interim Diis gratias agat, qui non in animum inducunt aethiopibus, ut praeter suam aliam velint sibi comparare regionem.

III. EGRESSUS. Postquam autem Cambyses hoc Regiae Aethiopiae responsum ab exploratoribus cognovit, statim ira accensus, et quasi furore perculsus, continuo in expeditionem contra Aethiopes ruit. Sed magna afficitur clade, quod iter ingressus csset non praeparato commeatu; quo desiciente, iumenta primum mactarunt, post herbis victitarunt: iis etiam in sabulo deficientibus, decimum sorte lectum devorarunt. Et ita coactus est, nullo viso hoste, in Aegyptum redire.

USUS.

AXIOMA I.

*tw=n e)xqrw=n dw=ra a)/dwra. Hostium atque Tyrannerum dona non sunt dona. Sicut enim pueri astragalis; ita etiam Tyranni foederibus ludunt. vel. ut


page 180, image: s0252

D. Paulus Rom. 1. v. 31. loquitur, sunt a)su/nqetoi, h. e. pactorum haud tenaces, fice foe difragi: ipsorumque verba sunt non verba, et dona non dona. Exempla habemus 1. in Saule Rege Israel, qui Davidi, ob singularem populi caritatem atque favorem sibi formidabili, Merob filiam suam maiorem natu despondebat, et tamen alteri postea eam tradebat, contra fidem pacti, 1 Sam. 18. vers. 17. Postea Micholis coniugio illectum hostium furori proditorie obicere cogitavit, postquam rescivit eam ardenter diligere Davidem. Ibid. vers. 20, 21. 2. In cambyse, qui Aethiopum Regi magnifica sub specie amicitiae per exploratores misit munera. Unde etiam Rex Aethiopum Legatos Cambysis graviter obiurgavit, quod simularent, se missos quasi Cambsyses amicitiam atque hospitium suum expeteret, cum sciret, eos ad explorandum Regnum suum venisse.

AXIOMA II.

Multe expeditiones defectu annone irritae fiunt, et magni exercitus solvuntur.

Exemplum habemus in expeditione Cambysis contra Aethiopes instituta, in qua milites nihilinvenientes quod ederent, et ad sabulum pervenientes, ubi etiam nullae herbae victui commodae, ad decimationem exercitus perventum est. h. e. sortiti ex se ipsis decimum quemque comedebant: donec Cambyses veritus mutuam militum suarum depastionem, coepta adversus Aethiopes expeditione intermissa, retrocessit, Thebasque pervenit, multis de militibus suis amissis. Vide Petr. Gregor. Tholosan. lib. 11. de Republ. cap. 3. pag. 663.

AXIOMA III.

Consilia calida raro sunt felicia. Nam praecipitantia rectis consiliis est inimica, et prudentiae adversa. Praecipitantia parit errores, quos magnae poenae, magnae calamitates comitantur. In cunctatione multa sunt bona, quae etsi non prima fronte apparent, tamen progressu temporis percipiuntur. Unde recte Sallustius ait: Antequam incipias, consulto, ubi autem consulueris, mature facto opus est. Et Livius lib. 5. Decas. 4 prudenter scribit: Calida consilia initio laeta, tractatu dura, exitu tristia esse solent. Tacit. lib. 18. Omnes qui magnarum rerum consilia suscipiunt, aestimare debent, An, quod inchoatur, Rei publ. utile, ipsis gloriosum, qut promptum effectu, qut certe non arduum sit. Thucydides lib. 3. Duae res macime obstant bonis consiliis, nempe ira et festinatio. Nam impedit ira animum, ne possit cernere verum. Festinatio vero caeca est et praeceps. Quia praecipitis consilii comes paenitentia. Unde Augustus Imperator hoc symbolo usus est: *speu=de bradews2. h. e. Festina lente. Quo insinuare voluit, sat celeriter fieri, quicquid sat bene fit. Si emim vim et sententiam huius symboli aestimes, quam haec tam concisa vocum brevitas in se complectitur, quam secunda, quam gravis, quam salutaris, quam ad omnem vitae rationem patens; profecto facile discesseris in hanc sententiam, ut non aliud dictum ullum perinde arbitreris dignum, quod omnibus foribus inscribatur. Germani pulchre enuntiant: Eil mit weil. Eh wiegs / Dan wag. Consule Macrobium lib. 6. et Gell. lib. 10. cap. 11. Erasmum in Chiliad. Omnes hoc symbolum usurpent: Consilium ante factum. Mantuanus Eclog. 2.

Sed post iacturam quis non sapit? utile non est
Consilium post facta dari, quod oportuit ante.
Consilium post facta, imber post tempora frugum.

Ovid. de Ponto lib. 11.

Nunc quid naufragio, quid prodest dicere, facto,
Qua mea debuerit currere cymba via?

Quod si haec Cambyses observasset, neque velut mentis inops continuo in expeditionem contra Aethiopes cum exsereitu exivisset, sed prius omnia sibi comparasset, quae apparatus rei militaris exigebat, et rei frumentariae et pecuariae, (sicut in more positum erat apud Persas, uti Xenoph. lib. 4. Cyrop aediae tradit) tum retro suae temeritatis poenam luens redire coactus haud fuisset, multis de exercitu amissis. De hac cxpeditione eius in Aethiopiam Lucanus lib. 10. ita cecinit:

—— Vesanus in Ortus
Cambyses longi populus pervenit ad aevi,
Defectusque epulis, et pastus caede suorum,
Ignoto te, Nile, redit, etc.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

XXVIII.

1. BONA. Cambysen aliquam veri Deid notitiam habuisse, inde colligitur, quod gentilium idola non modo illusit ac violavit, sed eriam destruxit. Cum enim Aegyptii in urbe Memphi, Deo suo quem Apim nominant, festum celebrarent, Cambyses eorum superstitione offensus, adduci ad se Apim iussit. Quem cum VITULUM esse codnspexisset, educto gladio femur eius sauciavit, et sublato cachinno ad sacerdotes dixit: Ocapita nequam, huiusmodi Dii exsistunt, sanguine atque carne praediti, et ferrum sentientes? Dignus nimirum Aegyptiis hic Deus. Nos certe ludibrio habuisse, vos non iuvabit. Haec loquutus, imperavit his, quorum munus erat, ut sacerdores flagris caederent.


page 181, image: s0253

Aegyptios autem, deprehenfos in festo apis feriantes, promiscue occiderent. Ita festum solutum est, sacerdores mulctati; Apis, squciatus femur, in remplo iacens extabuit. Iustin. lib. 1. Herodotus lib. 3. Qui quidem hoc Cambdysis factum vituperant, sed ipsi in iudicio suo errant. Nam carnalis homo carnali er spiritualis vero spiritualiter iudicat. Ita caeoi isti homines in tenebris ambulantes putarunt,fimulacra esse Deos, quae tamen Dii non sunt. Vide Rom. 1. 23. 1 Cor. 2. 14. c. 8. v. 1. et seqq.

XXIX.

2. MALA. Licet Cdyrus primo Monarchiae anno, post captam Babylonem, laetissimum de solutione captivitatis Babylonicae, et dimissione Iudaeorum in patriam, deque restauratione templi et Politiae Iudaicae, promulgasset decretum: tamen postea filius Cambyses aedificationem rempli, quoad vixit, impedivit. Quia enim bellum Aegyptiis illaturus erat, suggerebant ei aulici, Iudaeorum hostes infensissimi: si Iudaeis porestas templum et urbem restaurandi concederetur, fore ut a Cambyfe deficientes se cum Aegyptiis coniungerent. Ita consiliis novis atque malis diabolus impedivit Ecclesiae restaurationem, et doctrinae caelestis propagationem. Fuerunt itaque in luctu pii, praesertim postquam Cyrus interfectus esset. Vide Esdrae cap. 4. et Iosepb. lib. 11. Antiquit. Iudaic. cap. 1. 2. et. 3.

AXIOMA.

Semper in Ecclesia cernitur vicissitudo lucis atque crucis, quae sunt admiranda Dei excelsi opera. Namque sunt mala mixta bonis, sunt bona mixta malis. Sicut enim rosa spinis est circumdata: Ita Deus res laetas, praesertim Ecclesiae, temperat acerbitate quadam et amaritudine: idque facit paterno consilio, ne pendeat spes nostra a rebus humanis, sed nitatur solo Deo. Quare pii in rebus secundis non debent esse tumidi, neque in adversis timidi.

Exemplum.

Cyrus primus Rex Persarum insignis erat Evergetes Ecclesiae, qui in primo anno Monarchiae captivitatem Babylonicam solvit, potestatem populo Iudaico in patriam redeundi, et remplum reparandi concessit, vasa templi restituit, omnibus provinciis subditisque suis imperavit, ut Iudaeis viatoribus viaticum omniaque necessaria subministrarent. Verum Cyro in bello Scythico interfecto, Cambyses filius eius degener, tyrannicum erga Iudaeos affectum induit, et structuram templi, quoad vixit, suasu aulicorum Iudaeis infestorum impedivit, usque ad secundum annum Darii Hystaspis, qui decretum Cyri renovavit; et templum, sub ipso reaedisicari coeptum, anno eius sexto est absolutum et consummatum. Esdrae 6. 15. Elegans est haec imago ecclesiae, in qua oculariter videmus, quae, quales et quantae sint consolationum atque tentationum vices. Nihil Ecclesiae poterat accidere optatius edictô Cyri de reditu in patriam, de restauratione politiae ac templi: sed multa impedimenta intervenerunt, quae hunc melleum gustum quasi aceto infuso corruperunt. Tandem vero ex hisce adversitatibus liberata est Ecclesia; uti plenius in historia Darii Hystaspis et Artaxerxis Longimani dicturi sumus.

CAPUT III. DE EGRESSV.

XXX.

TAdem Cambyses cum adversus Smerdin, se absente in Perside rebellantem, exercitum ducere vellet, insilienti in equum vagina gladius excidit, femurque eius letaliter sauciavit, ex quo vulnere non multo post Ecbatanis in oppido quodam Syriae periit, cum fratris caedem, quem ex falsa somnii interpretatione, et vana suspicione, immaniter mandaverat trucidari, deplorasset, ac Persas ad eripiendum Magis regnum gravi hac oratione monuisset: Per Reghios Deos vos obtestor, ne per socordiam admittatis, ut Imperium rursus redeat ad Medos: sed vi ereptum vi recuper etis. Haec vobis facieniibus et tellus fructum proferat, uxoresque et pecora pariant, in omne tempus libertate fruentibus: secus facientibus contraria his, quae dixi, imprecor; Et praeterea unicuique Persarum, eum finem, qualis mihi contigit. Herodotus lib. 3. Iustinus lib. 1.

XXXI.

De numero annorum Regni Cambysis intes Chronologos non convenit.

1. Iosephus lib. 11. Antiqu. Iudaic. c. 3. pag. mihi 282. statuit, eum regnasse annos - 6.

2. Phil, Melanch. Chronolog. lib. w. pag. mihi 118. statuit, eum regnasse annos - 7, et 5 menses,

3. Bucholtz. in Indice Chronologic. pag. 31. statuit, eum regnasse annos - 8.


page 182, image: s0254

*e)*p*i/*k*r*i*s*i*s

Anni Cambysis supputantur in sensu coniuncto, h. e. prout coniunguntur cum patris Regno. Sic regnavit annos 8. Quia annum cum patre regnavit. Alii addunt menses Magorum 7, et sic etiam 8 anni proveniunt.

Anni Cambysis supputantur in sensu lisiuncto. Sic regnavit annos 7, et 5 menses. Quae est communis Chronologorum sententia.

Et talia exempla in sacro codice de Regibus Iuda et Israel reperiuntur, quorum anni regiminis rnodo in sensu coniuncto, modo in sensu disiuncto accipiuntur.

XXXII.

Cambyses sine regia prole moritur. Et sic Cdyri familia in ipso exstinguitur.

USUS.

AXIOMA I. In multis familiis hoc accidit, ut secundus, tertius, aut quartus fuerit ultimus.

EXEMPLA.

I. Davidis potentia floret cum Salomone filio: Quo mortuo fit laceratio Regni, amissis 10 tribubus: quae peculiare Regnum condiderunt in Samaria, quod Regnum Israel dictum est. Ab eo tempore Reges Iuda et Israel in sacro codice distinguuntur.

II. Cyri Regnum post Cambysen filium transfertur in heredem alium, non ortum a Cyro, nempe in Darium Hystaspis. Nam duae tantum fuerunt familiae Regum Persidis a Cyro primo Persarum Rege usque ad Darium Codomannum. In hoc namque et cum hoc a)ci/wma Regni Persici exstinctum est; uti ex hoc schemate patet.

Regum Persidis.

Prima familia.

I. Cyrus.

II. Cambyses.

Secunda familia.

III. Darius Hystaspis.

IV. Xerxes.

V. Artaxerxes Longimanus.

VI. Darius Nothus.

VII. Artaxerxes Mnemon.

VIII. Artaxerxes Ochits.

IX. Arsames.

X. Darius Codomannus.

Vide Praecognita cap. 5. §. 23.

III. Amasis Rex Aegypti Apryae per seditionem Regnum eripuit, illudque tautum ad Psammenitum flium transtulit. Hic cum Sex menses regnasset. captus est a Cambyse Rege Persarum, et aliquanto post interfectus, quoniam Aegyptios ad rebellionem sollicitasset, Aegypti regno a Persis occupato.

IV. Vespasianus Imperator Titum filium successorem habuit: quo mortuo a)ci/wma Imperii Romani a familia Vespasiani in alios translatum est.

V. Post M. Antonium Imter. successit Commodus: cum quo maiestas imperii defecit.

VI. Similiter de Ottone I. Imperatore Romano usurpari potest versiculus ille vulgatus:

*au)to\s2 kai\ pai=des2, kai\ pai/dwn ouk e)/ti pai=dei.
Ipse, et ex te nati, et nulli deinde nepotes.

Vel:

Tu, natique tui, sed non stirps ulla nepotum.

Versus est propemodum universalis: Nepotes tui vel non regnabunt amplius, vel non pari virtute, felicitate et successibus.

AXIOMA II. Tyrannorum exitus tragicus esse solet.

Nam regula iustitiae divinae est, quod atrocia delicta ordinarie puniantur atrocibus poenis, etiam in hac vita. Unde etiam Poeta Iuvenalis ait:

Ad Generum Cereris sine caede et sanguine pauci
Descendunt Reges, etc.

Ita Cambyses Tyrannus iste Immanistragicum exitum habuit.

NOTA.

Ex Tyrannis tres tantum nominaripossunt, quorum mors placida fuit.

1. Dionysius Maior. Sed tamen postea filius eius Dionysius Minor debita a patre contracta persolvit. Hic namque a Dione Principe Syracusano in exilium pulsus, ad tantam redactus est inopiam, ut in urbe Corintho ludum literarium aperuerit. Ita namque de iustitia divina vox Decalogi contionatur: Deus visirat iniquitatem patrum in filios in tertiam et quartam generationem.

2. Sylla cum crudelissime regnasset, placide mortuus est.

3. Tiberius Imp. sub quo Christus passus est. Eius quoque mors placida fuit.

Plura de hoc Axiomate vide Monarch. I. in vitae Belsaz aris cap. 3. §. 26.

AXIOMA III. Per quae quis peccat, per eadempunitur.

Sapient. 11. v. 17. ita Psalm. 37. v. 9. dicitur:


page 183, image: s0255

Malefici funditus delebuntur. v. 14, 15. GLADIUM evaginaverunt impii, intenderunt arcum suum, ut prosternant pauperem et inopem, et trucident rectos corde. GLADIUS eorum intrabit in corda eorum, et arcuseorum infringetur. Exempla illustria habemus in omnibus Tyrannis.

1. SAUL saepe in furore suo gladium evaginaverat adversus Davidem innocentem, sed tandem in cor ipsus atque viscera intravit, quando proprio gladio se ipsum confodit. 1 Sam. 31. 4.

2. SENNACHERIB Rex Assyriorum Ezechiae pieutissimo Regi Iuda, et toti populo Iudaico horrenda quaeque minabatur, GLADIUM suum adversus eos evaginabat et arcum suum intendcbat, ut inopes ad resistendum prosterneret, et trucidaret rectos corde; sed gladius intrabat in cor eius, cum a propriis filiis suis Adramelech et Sarassar in templo Nisroch interfectus est. 2. Reg. 19.36, 37. Iesai. 37. 36.

3. Similiter CAMBYSES gladium suum strinxit adversus innocentes et rectos corde; sed tandem proprio gladio vulneratus, misere interiit. Estque ipsius poena testimonium regulae: Omnis, qui gladium acceperit, gladio peribit. Matth. 26. 52. Ac talibus exemplis poenarum Deus ceterios homines de providentia et de suo iudicio commonefacit.

AXIOMA IV. Homicidae non sunt din superstites.

Psalm. 55. 25. Viri sanguinum et dolosi non diu dimidiabunt dies suos, h. e. non din vivent, non superstires erunt. Nam illi quidem longa fibi praescribunt tempora, quemadmodum dives ille apud Lucam. 12. 19. qui dicebat: anima mea, habes multa bona in plurimos annos. Sic agunt, sic vivunt, quafi diu victuri. Unde magnam turrim confiliorum humanorum aedificant, h. c. veram religionem verumque Dei cultum impediunt, novaque quottidie confilia Ecclesiam persequendi et veros Dei cultores e medio tollendi excogitant: sed antequam illa magna, velut aeterna, perficiant, antequam supprinant veritaris confessores, eosque Evangelio spolient, ipsi in mediis conatibus fide vacui auferentur: in die (ut ait Christus Matth. 24. 50, 51.) quâ non sperant, et horâ quâ ignorant: tunc dividet eos Dominus, (h. e. animam et corpus eorum dividet per mortem, et in mortecos occidet) et ponet partem eorum cum hypocritis, ibi erit fletus et stridor dentium. Idem illustrari potest parabolâ quinque virginum stultarum, et ad adventum sponsi sui im paratarum. Marth. 25. 8, 11.

Matth. 26. 52. Qui gladium somit, (h. e. qui absque vocatione et illegitime illum usurpat) ille gladio peribit.

Apcc. 13. 10. Quigladio occiderit, illum gladio occidi opportet.

Nam vox sanguinum hominum interfectorum deterra clamat ad Dominum vindictam, neque cessat donec exaudiatur. Gen, 4. 10.

Apoc. 6. 10. Psalm. 9. 13. Dominus requirens sanguinem piorum, recordatus est, non oblitus est clamorem pauperum.

Haec dicta sunt maxime illustria, ideoque diligenter sunt notanda.

Exempla.

1. Cambyses erat vir sanguinum atque dolosits. Nam 1. motus falsa suspicione, Smerdin fratrem suum nefatio atque immani ausu trucidari iussit. 2. Sororem suam, eandemque uxorem Meroen, erudelissime interemit. 3. Filium Prexaspis, eum propter temulentiam reprehendentis, sagittâ transfixum interfecit. 4. Duodecim Persas, viros Nobiles, uno tempore e medio sustulit. Verum Cambyses talis cum esset, aliquanto post divinitus punitus est. Cum enim in equum adscenderet, decidens ex vagina gladius ferit ei femur. Ex quo vulnere paucos post dies mortnus est, cum regnasset annos 7, menses 5.

2. Ex C. Iulii Caesaris interfectoribus nullus triennium supervixit. Et memorabile est, quod Valerius Max. lib. 8. c. 6. narrat, quod omnes interfectores Caesaris violenta morte, et iisdem gladiis, quibus caedem perpetiaverant, ipsimet perierint.

3. Machiavellus de Casare Borgia (quem Iovius sanguinario ingenio immanique saevitia veteres tyrannos aequasse censeri posse, et virososanguine exseerabilique sermine progenitum scribit) memoriae tradit. Hic enim fretus partris sui auctoritate et potentia (is fuit Alexander VI. Pontifex Romanus) quum imperium totius Italiae animo suo concepisset, et spe sua veluti devorasset, eamque ob causam Principes et nobiles omnes, quos sibiim pedimento futuros rebatur, vel vi et dolo e medio sustulisset, vel hoc faceredecrevisset, tandem deceptus sua spe, veneno, quod aliis praeparaverat, per imprudentiam hausto, in lectulo periculose decumbens, et sicut aestimabatur (is enim tunc vigore iuventurtis, et medicamentis, superavit vim veneni) morti proximus, dixit: Se adversus omnia pericula, quacumque sibi evenire possent, multo ante remedia quasiisse, praeterquam adversus mortem: quippe numquam cogitasse, setam cito moriturum: Immemor


page 184, image: s0256

sane doctrinae Democratis, qui, sicut a Porphyrio citatur, dicere solitus suit: Imprudenter et impie vivere, nontam esse male vivere, quam diu mori.

DE INTERREGNO MAGORUM, eiusque Ortu, Progressu, et Egressu.

CAPUT I. DE ORTV. Sive REGNI OCCUPATIONE.

I.

CAmbyses in Aegyptum profecturus, pro more Orientalium, quia filium ex se natum non habebat, Patizithen, unum ex Magis, Regni Curatorem constituerat. Dum autem Cambyles infelicem in Aethiopas expeditionem susceperat, et in Aegypto et in Syria variis rebus impeditus morabatur, Patizithes cognitâ Smerdis filii Cyri nece, quae occultabatur, paucisque Persarum nota erat, inito cum reliquis Magis foedere, fratrem suum Smerdin (quem Iustinus Oropasten vocat) ei cognominem orisque ac corporis lineamentis persimilem substituit, atque in solium Regium collocat, quasi Smerdis Cyri filius esset, missis in omnes regiones atque provincias Caduceatoribus, qui edicerent omnibus subditis atque militibus, ut deinceps non Cambysi, sed Smerdi Cyri filio obedirent. Quod Magorum decretum a Proceribus Persarum approbatum fuit. Quia immanis illa Cambysis tyrannis exosa illis erat.

II.

Cambyses autem, qui eo tempore Eebatanis in Syria morabatur, hoc cognito, iratus Prexaspi exprobravit, quod Smerdin fratrem suum, iuxta mandatum Regis, haud interfecisset, Prexaspes vero se manu suâ eum interfecisse iuramento confitmabat. Statim haec animum eius cogitatio subiit, esse Pseudo Smerdin, nempe Magum Patizithae fratrem, qui Regium solium occupasset. Quare Smerdis fratris sui mortem amaris lacrimis deflevit; seque somnio, in quo Smerdin in solio Regio sedentem viderat, delusum agnovit.

III.

Cumque adversus Pseudo-Smerdin exercitum ducere vellet, subito insilienti in equum vaginâ gladius excidit, foemurque eius letaliter vulneravit, ex quo vulnere non multo post Ecbatanis in oppido quodam Syriae exstinctus est. Cambysi olim in Oraculo dictum, ipsum Ecbatanis moriturum. Ambiguitas erat in verbis Oraculi: Putabat namque Cambyses, se Ecbatanis in Media moriturum. Atquia letaliter se vulneratum vidit, et finem vitae instare animadvertit, tum demum agnovit, Ecbatana Syriae ab Oraculo intellecta, ac proinde in haec prorupit verba: Hoc in loco Cambyses Cyri filius morietur. Quo dicto ad Persas astanres sc convertit, eosque gravi oratione ad eripiendum Magis regnum commonuit. Vide Histor. Cambysis in c. 3. §. xxx. Tandem gravi multorum magnorumque scelerum conscientiâ oppressus inter ingentes animi corporisque cruciatus e vita decedit, ac Persidarum stirpem masculam interitu suo finit. Regnavit annos 7, menses 5. Quibus si addatur Magorum imperium, h. c. menses 7, proveniunt anni octo. Herodotus, Plato, Polyanus, Zonaras, Seneca, Oresius.

CAPUT II. DE PROGRESSV. H. e. De Regni confirmatione et administratione.

IV.

Pseudo-Smerdis, ut novum Regnum, quod non Marte, sed fraudeinvaserat, confisus nempe nominis atque corporis similitudine, arte firmaret, triplici medio usus est.

V.

I. Liberalitatis erga subditos declarations. Nam pertotum illud tempus, quo Regno praefuit, omne genus liberalitatis in subditos munificentiaeque exhibuit. Nam missis ad singulas, quibus imperabat, nationes edictis, immunitatem tributorum, ac onerum militiae remissionem in triennium tribuit. Hac ratione plurimorum sibi favorem conciliavit, illudque obtinuit, ut paucissimi essent, qui Smerdin Cyri filium reguare non erederent.

Nam quod Cambyses Ecbatanis moriturus dixerat, suo iussu atque Prexaspis ministerio Smerdin e medio sublatum, id ex invidia dictum, atque hanc ob causam effictum ab eo putabant, ut Smerdin Persis redderet suspectum et infensum.

VI.

II. Prexaspis inficiatione. Hanc subditorum opinronem confirmabat sermo Prexaspis. Is namque post tragicum Cambysis exitum, ut tutus, tum a Magis, tum a populo esset, Smerdin Cyri filium a se interfectum constantet pernegabat.

VII.

III. Magorum occultatione. Denique haec res


page 185, image: s0257

eo occultior erat, quod apud Persas persona Regis sub specie Maiestatis occultabatur, et nemini facile, nisi domesticis, aditus ad eum patebat. Hac itaque ratione Magus Cyri filius falso creditus septem menses securus regnavit, donec mirabiliter patefactus fuit.

CAPUT III. De MAGOPHONIA, sive de MAGORUM interfectin.

VIII.

Circa magofoni/an notanda tria sunt. 1. *ta\ prohgou/mena, h. e. antecedentia. 2. *ta\ praxqe/nta, h. e. interfectio ipsa. 3. *ta\ parepo/mena, h. e. consequentia.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a, h. e. Antecedentia.

IX.

1. *t*a\ prohgou/mena, sive ANTECEDENTIA sunt tria. 1. Phaedimae pellicis Regiae proditio. 2. Procerum conspiratio. 3. Publica Prexaspis confessio.

X.

Primo: Phadima proditio. Tandem Pseudo Smerdis, Cyri filium, et Cambysis fratrem se mentientis, fraus hunc in modum detecta et vindicata fuit. Erat Persa quidam, Ottanes dictus, Pharnaspis filius, vir nobilis et sagacissimus. Hic cum observasset novum Regem numquam ex arce progredi, neque Procerum Persarum quempiam in conspectum suum vocare, et praeterea Cambysis confessionem de caede fratris secum reputasset, dubitare coepit. Misit itaque nuntium ad filiam suam Phaedimam, (cuius, ut et aliarum Cambysis uxorum, contubernio Magus utebatur) et ex ea clam quaesivit; Quo cum homine cubare soleret, Cyrine filio Smerdi, an Mago eius nominis? Respodnente illa, se ignorare, misit alium, petentem, ut ex Atossa Cambysis sorore hoc ipsum cognosceret. Ad haec illa, compellandae eius copiam sibi haud dari, respondit, quoniam concubinae Regis separatim recludantur. Requisita tertium, utinter dormiendum de auriculis concubini inquireret; quoniam noverat, Smerdi Mago utramque aurem propter delicta resectam esse: paruit parenti filia. Cumque ordo ad concubitum eam vocaret, concubini somno sepulti contrectare voluit aures. Quas cum nullas reperisset, statim altero die patri renuntiari iussit.

XI.

2. Procerum Persicorum conspiratio. Otranes per filiam certior factus, sine auribus esse Regem, rem omnem indicabat Aspatinae et Gobryae Persarum Proceribus, et ad fidem sibi servandam accommodatissimis. Qui et ipsi sua sponte rem ita se habere suspicati constituebant, ut singuli sibi singulos in societatem deligerent e Persis, quibus maxime confiderent. Adiungebat ergo sibi Ottanes Intaphernem, Gobryas megabyzum, Aspatines Hydarnem. Hi cum sex essent, accedebat etiam Darius Hystaspis filius, qui cognitâ Smerdis Cyri filii nece, deditâ operâ venerat eo, ut Magum de Regno deturbatum trucidaret. Hoc ergo in socieratem assumpto, memores mandati Cambysis, ex continenti, ne, dato in paenitentiam spatio res per quemquam narraretur, occultato sub veste ferro, ad Regiam pergebant.

XII.

3. Publica Prexaspis confessio. Preaterea etiam ante hanc Magophoniam, Prexaspen amplissinis promissionibus conduxerant Magi, ut, conscensâ praelatâ turri, conveocatis eum in locum Persis, annuntiaret, Smerdin Cyri filium Imperii clavum tenere: Quia hoc ipsum non solum pauci noverant, sed etiam ipse negare, Smerdin a se interfectum, solebat.

At Prexaspes, qui hoc se facturum Magis simulate promiserat, simul ac turrim ascendisset, et circumsusam undique Persarum multitudinem videret: Ecce palam coram omnibus, non obstante splendida Magorum promissione enuntiat, se Smerdin Cyri filium a Cambyse coactum trucidasse, et Magum esse, qui regnet: ac ne quod periculum propterea subiret, ilico de turri praecipitem sese dedit. Huius itaque confessione, veluti etiam augurio accipitrum, quorum septem paria insectabantur duo vulturum paria, magis confirmati, obvios quosque, si qui impedire cuperent, trucidant, atque ad Magos fratres penetrant.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a. h. e. Magorum interfectio.

XIII.

Magis autem, quid fieret, animadvertentibus, nec animus in auxilium sui deerat. Siquidem arreptis armis alter Aspatinis foemur percutiebat; alter vero Intaphernem oculo privabat. Verum oppressi a pluribus vim sustinere haud poterant. Ideoque unus eorum fugâ salutem quaerebat, quem Gobryas statim insequens complectebatur. Darius vero


page 186, image: s0258

cunctabundus stabat, haerensque metuebat, ne Gobryam pro Mago transfoderet, quia res obscuro loco gerebatur. Quod animadvertens Gobryas, patriae liberandae amore accensus, per utrumque corpus ferrum adigi iubebat. At Deo dirigente ictum, Gobrya incolumi, Magus interfectus est.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a, h. e. Consequentia.

XIV.

I. Magorum decollatio. Septemviri isti Magicidae Magis occisis capita amputabant; eaque Persis ostendentes, rem gestam exponebant. Qui cognito Magorum dolo, eductis gladiis, ut quemque reperiebant, Magum trucidabant, et nisi noctis interventu cohibiti fuissent, neminem Magorum in vivis reliquissent. Hac itaque ratione Magis regnum, quod dolo occupaverant, vi rursus ademptum fuit.

XV.

II. Festi Magophonias institutio atque annua celebratio. In huius autem rei memoriam Persae diem istum maxime sollennem observabant, et festum in eo celebrabant annuum, quod *magofoni/an, h. e. Magorum caedem vocabant. Quo die nulli Magorum sas erat prodire in lucem, sed cunctise intra domum continebant. Herodot. lib. 3. Iustin. lib. 1.

XVI.

III. Principum de forma Gubernationis deliberatio. Magis e medio sublatis, de forma gubernationis deliberatio instituitur a Principibus, an videlicet velint retinere Monarchiam; an veo, câ abolitâ, introducere aliam, vel Democratiam, vel Aristocratiam.

XVII.

1. Ottanes filius sisamnis primus sententiam dixit. Propositio eius fuit: Monarchiam esse abrogandam, et Democratiam constituendam: Quia Monarchia facile convertatur in Tyrannidem; et Monarchae magnitudine potentiae, etiam boni naturâ, reddantur aut deteriores, aut asperiores. Tales namque, plerumque, peccare, aut u(/brei, aut fqo/na|.

NOTA.

[Ortanes ex affectu sententiam dixisse videtur. Nam experientiâ edoctus noverat, quomodo Rex Cambyses patrem sunm Sisamnem ctudelius tractasset. Ideoque odio Cambysis Monarchae loquntus est contra Monarchiam ipsam, et sic consudit Regem atque Tyrannum: autconsideravit Regem ut tyrannum, cum tamen vitium personae a statu ipso accurate sit distinguendum: Tyrannus vult esse legibus solutus: At Rex sive Princeps bonus fatetur, legibus se teneri. Quae vox est Theodosii I. 4. Codic. de ll. Confer orationem Dei dehorcatoriam ad Israelicas. Regem impormne postulantes, dictam 1 Sam. 8. v. 10. 11.]

XVIII.

2.Megabyzus secundo loco dixit sententiam. Propositi eius fuit: Non instituendam esse Democratiam, sed Aristocratiam. Refutavit vulgi tyrannidem, quam ostendit multo minus tolerabilem esse tyrannide unius, nimirum, quia vulgus sit sine sapientia, non regatur iudicio, sed feratur vesano impetu, et in praeceps ruat, incitatus ab iis, ex quorum nutu pendet, non secus ac torrentes incitantur, cum hibernis nivibus augentur. Suadet ergo, instituendam esse Aristocratiam, h. e. Gubernationem Optimatibus Regni commendandam esse. Et concludit hac memorabili gnw/mh|: Optimorum virorum optima esse consilia.

[Confer Psal. 73. v. 10. ubi Natura vulgi plenitudine aquarum accumulatâ describitur.]

XIX.

3. Darius ultimus sententiam dixit. Propositio eius fuit: Non introducendam Democratium aut Aristocratiam, sed retinendam Monarchiam. Rationes eius haesunt: 1. Quia Democratia facile degeneret in *a)narxi/an. Iam vero maius malum est a)narxi/a, quam tyrannis; uti Sophocles in Antigone inquit. 2. Quia Aristocratia facile degeneret in *o)ligarxi/an, quae est paucorum gubernatio, magis serviens utilitari privatae, quam publicae. Concludit ergo, rectius esse, patrias leges non aboleri, quae Regium statlim confirment, in quo per Cyrum ingentibus beneficiis affecta fuerit universa Persia. Et haec Darii sententia a quatuor reliquis Principibus est approbata, et decretum ut Rex crearetur.

USUS. AXIOMA I.

Qui novusres vult moliri, illum apprime audacem esse oportet. Audacia namque in tali casu primum sibi vendicat locum, h. e. inconsulta temeritas; quae solatur selevissimo Numine fortunâ, incumbitque arundini.

Huc pertinent veterum emblemata, nempe Virgilii:

Audentes fortuna iuvat, timidosque repellit.
Et Ennii: Fortibus est fortuna viris data.

Ovidii 2. Fastorum:

------- Audentes forsque Deusque iuvat.


page 187, image: s0259

Exempla.

1. Talis audacia fuit in SMERDI Mago. (Iustinus Mergidem appellat.) qui tot Proceribus tam diu imposuit, auribus etiam praecisis mutilus, Persarumque Regno menses praefuit septem.

2. Talis quoque audacia fuit in BORGIA Caesare, qui animum suum emblemate prodebat, quod erat: I Caesar, inullo.

Quod Poeta ita reddidit:

Borgia Caesar eram, factis et nomine Caesar.
Aut nihil, aut aliquid, dixit: utrumque fuit.

AXIOMA II.

Liberalitas et beneficentia Principum erga subditos magnum eis amorem atque favorem conciliat; praesertim, si quando recens imperium capeslunt, nova eis non imponant onera, et vetera debita atque tributa illis remittant. Unde etiam Reges
[Gap desc: Greek word]
eu)erge/tai, h. e. Benefici passim sacro Codice appellantur. Psal. 47. vers. 9. Iob. 12. vers. 21. Psal. 107. v. 40. Luc. 22. v. 25. quod propria ipsorum virtus debeat esse liberalitas. Talis namque eu)ergesi/a et liberalitas subditorum animos Regi quam maxime conciliat.

Exempla.

I. CYRUS, Rex Persarum, primus nullum a Persis exegit tributum: Ideo PATER ab eis appellatus fuit: quod omni ratione de subditis bene mereri studeret. Unde lib. 2. apud. Xenoph. inquit: Quos volumus esse socios, venandi sunt benefaciendo et benedicendo.

II. ALEXANDER MAGNUS, cum quidam eum admoneret, ut maiora subditis vectigalia atque onera imponeret, sapienter respondit: *kai\ khpwro\n misw=, to\n ek r(i/zwn ekte/mnonta ta\ la/xana. h. e. Et olitorem odi, qui radicitus olera exscindit.

III. Hoc quoque observavit PSEUDO-SMERDIS ille, de quo iam agimus. Hic enim per totum illud, quo regnavit, tempus, omne genus liberalitatis munificentiaeque in subditos exserevit. Quoniam missis ad singulas, quibus imperabat, nationes, edictis, immunitatem tributorum, atque onerum militiae vacationem in triennium tribuit. Quo facto omnium subditorum amorem atque favorem mirifice sibi, solis Persis exceptis, conciliavit. Herodotus lib. 3.

Pulchra vide in Histor. Nabuchd. §. 25. et in Histor. Cyri §. 28.

AXIOMA III. Feminae sunt lene tormentum.

Sapientes docent, vinum essetormentum lene; uti patet ex Horatio, qui Od. 21. lib. 3. vini amphoram ita alloquitur.

Tu lene tormentum ingenio admoves
Plerumque duro: tu sapientium
Curas, et arcanum iocoso
Consilium retegis Lyao.

Et hoc tormento uti, ait idem, (in Arte ad Pisones) Reges:

Reges dicuntur multis urgere culullis,
Et torquere mero, quem perspexisse laborant,
An sit amicitia dignus.

Hinc Critici Liberum Patrem ex eo Liberum dictum voluere, quod bibentes liberi oris faciat. Et ebrietas (notante Pausania in Corinthiacis) olim ge/graptai e)c u(ali/nhs2 fia/lhs2 pi/nousa, h. e. picta est ex poculo vitreo bibens; quod ut vitrum sic et animi ebriorum perspicui esse videantur.

Eadem quoque in feminas quadrant, quae et ipsae blandis extorquent verbis, quicquid imo latet in pectore. Unde non minus ab hisce quam a vino cavendum, neque illis secreta revelanda. Et hac de causa Micheas Propheta cap. 7. v. 5. graviter monet, quando inquit: Abea, quae dormit in sinu tuo custodi claustra oris tui. Et pulcherrimi sunt versus Antiphanis ap. Stobaeum Serm. 14.

*ti fh\s2; laqei=n zhtw=n ti, tro\s2 gunai=ka
*erei=s2 to\ tra=gma; kai\ ti/ tou=to diafe/rei,
*h) pa=si toi=s2 kh/rucin en a)gora=| fra=sai;

Hoc est,

Quid ais? latere cum velis negotium,
Quid feminae narras? Quid istuc interest,
Quam si omnibus in foro dicas praeconibus?

Exempla.

1. Si hoc observasset SIMSON, et ab ea, quae dormiebat in sinu suo, claustra oris sui custodivisset, secreta Delilae non reserando; in tantas non fuisset redactus angustias, ut et libertatem, neque oculos et vitam misere amisisset: uti ex Iudic. 16. v. 16, 20. patet.

2. Si hoc observasset FULVIUS, garrulitate coniugis suae ad desperationem adactus, mortem sibi ipsi non conscivisset. Plutarch. de Garrulit. fol. 337.

3. M. CATO quamvis meliori fortuna usus, se tamen per omnem vitam trium maxime paenitere dixit: Unum, quod mulieri arcanum credidisset: Alterum, quod navigasset, quo ire poterat pedibus: Tertium, quod unum diem mansisset intestatus.


page 188, image: s0260

4. PSEUDO-SMERDIS Magus, si feminis abstinere potuisset, rectius rebus suis consulturus utique fuisset. Haec namque res mortem ei acceleravit.

PARAENESIS.

Quare viri, in publico versantes officio, a leni hoc tormento, h. e. a blanditiis femineis sibi caveant, nisi ad eundem periclitari modum velint. Nam femina id tantum tacere porest, quod nescit; sicut pulchre ait Porcius Latro apud Senecam. Recte hoc ipsum observavit Papyrius, quod ea, quae in Senatu consultabantur, matri quaerenti aperire noluerit. Ideoque puer etiamnum praetexta a Senatu Romano donatus est. Macrob. lib. 1. Saturnal. c. 6. Gell. lib. 1. c. 23.

AXIOMA IV.

Nullum simulatum est diuturnum. Quia quod simulatum est, perpetuo latere non potest; aliquando erumpat oportet; quod ubi factum fuerit, semel et simul evanescet omnis ille magnificus gloriae fumus, atque etiam in fabulam vertetur.

Ubi notandum, quod simulatio sit duplex. 1. Animorum. 2. Corporum, vel Personarum.

I. De simulatione animorum.

Pulchre Petronius Arbiter Saty. p. 32. in amicos fucatos et perfidos lusit hoc epigrammate:

Nomen amicitia, si, quatenus expedit, haret,
Caiculus in tabula mobile ducit opus.
Cum fortuna manet, vultum servatis, amici:
Cum cecidit, turpi vertit is ora fuga.
Rex agit in scena mimum: Pater ille vocatur;
Filius hic; nomen divitis ille tenet:
Mox ubi ridendas inclusit pagina partes,
Vera redit facies, dissimulataperit.

Exempla.

1. Tiberius Imp. secus ac ceteri hominum, quicquid expetebat, id se odisse simulabat; et quicquid oderat, expetere prae se ferebat: omnia agebat in adversum, pectore et lingua usquequaque dissentlentibus: atque ut Tacitus refert; Nullam, ut rebatur, ex virtutibus suis magis, quam dissimulationem diligebat. Tacit. lib. 4. Annal.

2. Nathan Chytraeus in Fastis, mense Iunio, Iuliani Imp. Apostatae simulationem hypocriticam caxat hisce versibus:

------- Nulla diu simulatio durat.
Agnina sub pelle latens vulpecula tandem
Proditur indiciis propriis.

II. De simulatione corporum, sive Personarum.

Saepe inventi sunt homines, qui per dolum, Principum aliarumque personarum illustrium nomen usurparunt, proque iis se venditarunt: sed tandem successis infelici.

EXEMPLA.

Exempla detali simulatione personarumque suppositione occurrunt varia, quae ordinis ergo ad quatuor referri Monarchias possunt.

I. Exemplum primae Monarchiae.

SEMIRAMIS, Monarcha IV, non cum laude, sed cum fraude, non candide, sed callide ad Regnum pervenit. Nam refert Iustinus lib. 1, eam sexum mentitam virilem, pro Nini filio sese venditasse, atque ita puerum creditam successionis titulo imperium suscepisse.

II. Exemplum secundae Monarchiae.

Postquam Cambyses Cyri filius, Rex Persarum, fratrem suum Smerdin (quem alii Mergidem vocant) intersici iussisset, veritus ne fibi succederet, et Cambyse etiam divino iudicio mortuo, Magus quidam nomine Patazithes fratrem suum, et nomine et corporis similitudine fere per omnia similem Smerdi necato, pro Smerde Cyri filio et Cambysis fratre subicit; isque receptus tamquam verus Smerdis, regno potitus est, et Rex a populo salutatus. Verum septimo (octavo) mense postea quisnam esset, detectus, obtruncatus est. Herodot. lib. 3. Iustinus Gregor. Tholosan. lib. 7. de Republ. cap. 18. cap. 498.

III. Exemplum tertiae Monarchiae.

Scribit Iustinus lib. 35, in odium Demetrii Soteris dicti, qui usurpaverat regnum, Antiochenses, qui primi defecerant, adiuvantibus et Ptolemaeo Rege Aegypti, et Attalo Rege Asiae, et Ariarethe Rege Cappadociae, bello a Demetrio lacessitis, subornasse Prompalum quendam, sortis extremae iuvenem, qui regnum velut paternum armis repeteret; et ne quid contumeliae deesset, nomen ei Alexandri indidisse, et genitum ab Antiocho rege dictum. Et Alexandrum admirabili varietate rerum, pristinarum sordium oblitum, totius ferme Orientis viribus succinctum, bellum Demetrio intulisse, vicisse, et regno spoliasse et vita. Verum paulo post, cum Alexander inter greges scortorum


page 189, image: s0261

per desidiam et luxuriam abuteretur potestate, oblitus suae fortunae, cum in regia, auxiliantibus Cretensibus, securum se vivere putaret, a Demetrii filio pubere facto, nomine quoque Demetrio, adiuvantibus rursum Antiochensibus, praelio invaditur, et non minori impetu fortunae desertus, quam elatus, interfectus est, et victus praelio: sicque poenas dedit Demetrio, quem occiderat, et Antiocho, cuius mentitus erat originem. Tholoseanus 7. de Repub. cap. 18. pag. 499.

IV. Exempla quartae Monarchiae.

I. Tempore AUGUSTI Imperatoris exstitit quidam Pseudo-Alexander; de qo Iosephus lib. 17. Antiquit. Iudaic. cap. 14. et lib. 2. de Bello Iudaico cap. 5. talem Historiam recitat: Quidam iuvenis, natione Iudaeus, apud quendam libertinum Romanorum in Sidoniorum oppido educatus, illum se formae similitudine, quem Herodes necaverat, Alexandrum esse mentitus, fallendi spe Romam venit. Huius autem facinoris habebat socium quendam gentilem suum, omnes regni actus optime scientem: a quo instructus assirmabat, eorum se miserico. dia, qui sui atque Aristobuli occidendi causa missi fuerant, similibus corporibus subditis, morti esse subreptos. Denique his multos iam Iudaeos fefellerat in Creta degentes: ac liberaliter illic acceptus, Melumque inde transmissus, ibique ampliore quaestu cumulatus, etiam hospites suos magna verisimilitudine Romam secum navigare pellexerat: postremo delatus Dicaearchiam, multisque muneribus a Iudaeis eius loci donatus, quasi rex a paternis amicis deducebatur. Ad hoc enim fidei processerat formae similitudo, ut qui Alexandrum illum viderant, planeque noverant, hunc eum esse iurarent. Igitur etiam omnes Romae Iudaei, visendi eius studio circumfusi properabant; et infinita multitudo per vicorum angustias, quocumque ferebatur, conveniebant. Tanta namque multos dementia ceperat, ut illum sella portarent, ac regale obsequium Ipropriis ei sumptibus exhiberent. Sed Caesar Alexandri vultum optime sciens, (accusatus enim apud eum fuerat ab Herode) etsi prius quam videret hominem, fallaciam similitudinis adverterat, hilariori tamen animi spei nonnihil indulgendum putavit: et Celadum quendam, qui Alexandrum bene cognosceret, misit, ut ad se adolescentem deduceret. Qui illo conspecto, statim personae differentiam coniectura deprehendit. Maxime vero, ubi corporis eius duritiem, et servilem formam consideravit, intellexit omne commentum. Valde autem commotus est dictorum eius audacia. De Aristobulo enim percontantibus, salvum quidem illum esse commemorabat: consulto vero non adesse, quia apud Cyprum degeret cavendo insidias: minus enim se circumveniri posse disiunctos. Itaque ab aliis ei separato vitam dixit a Caesare praemium fore: si tantae fraudis prodidisset auctorem. Id autem se facturum ille pollicitus, ad Caesarem sequitur: et Iudaeum indicat, qui formae suae similitudine abusus esset ad quaestum. Tanta enim dona ex civitatibus eum singulis abstulisse docuit, quanta vivus Alexander non accepisset. Risit his Caesar: et falsum quidem Alexandrum propter habitudinem corporis, remigum numero inseruit, suasorem vero eius interfici iussit. Melus autem sumptuum detrimentum pro amentiae pretio satis esse iudicavit.

II. Suetonius scribit, se adolescentem post 20 annos (a morte Neronis) servum vidisse, quem Tacitus lib. 18. pag. 587. ex Ponto fuisse scribit, cithara et cantu peritum, oris lineamentis Neroni simillimum, qui se Neronem esse iactabat. Is a Parthis acceptus, sed a Calphurnio Asprenate postea occisus. Cuspinianus in vita Neronis pag. 26. Suetonii verba, quibus concludit Neronis vitam, sunt haec: Cum post 20 annos adolescente me, exstitisset conditionis incertae, qui se Neronem esse iactaret, tam favorabile nomen eius apud Parthos suit, ut vehementer adiutus et vix redditus sit, tandem tamen ab Othone supplicio affectus; uti resert Xiphilinus ex Dione in Othone.

III. Imperante VITELLIO, alter quasi Urbius, (de quo Ovid. lib. 15. Metamorph.) exstirit in Illyrico servus nomine Gera, qui se Scribonianum Camerinum finxit, Servatorem Romanum, quem Nero occiderat.

IV. Anno 1547, non longe ab Hercynia silva inventus est, in quadam ruinosa et deserta arce, vir corpore inculto atque horrido, qui affirmavit, se esse Imperatorem FRIDERICHM II, dixitque se reformaturum Imperii statum. Sabin. lib. 15. Metamorph. Ovid.

V. Anno 1601. insignis quidam impostor, cum sese SEBASTIA NUM Portugalliae Regem esse dicebat, ac anno 1578 a copiis Abdelmeleci Regis Fessani in Aphrica die 4. August. fusus fuerat: ad triremes condemnatus est. Tanto autem artificio Sebastianum fingebat, ut multi Portugallenses cum ipsum esse crederent. Bucholtz. in Chronolog. pag. 765.


page 190, image: s0262

DARIUS HYSTASPIS, MONARCHA III.

CAPUT I. DE ORTV.

I.

I. APPELLATIO. Primo: DARIUS dictus fuit tertius Monarcha Persarum. Ebr.
[Gap desc: Greek word]
victor seu dominator abundans. Ein reicher Heri/oder Siges-Jurst. Ubi notandum, quod quatuor in Monarchia II vixerine Reges hoc nomine insigniti. Primus fuit DARIUS MEDUS, qui a Beroso et Prolemaeo in Canone Nabonnedus Medus, a Metasthene Nabonidochus appellatur, filius Astyagis Medorum Regis, qui impio Belsazari Babyloniorum Regi successit, idem primus Monarchiae II Monarcha factus in Dynastia Medorum. Daniel. 5. v. 31. et 9. v. 1. Secundus fuit DARIUS HYSTASPIS, III Rex Persarum; de quo iam agimus. Tertius fuit DARIUS NOTHUS, VI Rex Persarum. Quartus fuit DARIUS CODOMANNUS, X et ultimus Rex Persarum, qui ab Alexandro M. in praelio victus et vitam et regnum amisit, Diodor. Sicul. lib. 17.

II.

Deinde dictus fuit ACH ASCHVERUS, vel, ut alii efferunt, Ahasverus, vel Asverus. Ebraice
[Gap desc: Greek word]
. Hoc fuit commune nomen, quo Ebraei exteros magnosque Principes nominare solebant, praesertim vero praepotentes Medorum et Persarum Reges, qui per excellentiam Achasveri dicebantur, ab
[Gap desc: Greek word]
Achasch Princeps, et
[Gap desc: Greek word]
Rosch, caput, q. d. magnum caput, vel magnus Princeps. Ubi singulari observatione dignum est, quod tres in Codice sacro reperiantur Reges, qui Achasveri dicuntur. Primus est Astyages, Rex Medorum, pater Darii Medi. Daniel. 9. vers. 1. Alter est Cambyses, secundus Rex Persarum, Cyri filius, qui aedificationem templi prohibuit. Esdr. cap. 4. v. 6. Tertius est Darius Hystaspis, maritus Atossae. Alias dicitur ARTAXERXES, vel ARTHASASTA. Quod usitatum et commune omnibus Regibus Persicis nomen suit.

III.

II. GENERATIO. Darius natione Persa fuit, filius Hystaspidis Persarum Praefecti, a Cyro genere paterno oriundi. Herodot. l. 7. Iustin. lib. 1. Primos aetatis annos non in otio, sed in negotio traniegit. Nam strenue militavit in castris tum martis, tum Artis. Unde non tantum in desertum Oratorem evasit, sed et dignus habitus est, quo Cyrus pro pharetrophro uteretur. Imo id consequutus est, ut egregii parentis filius haud deterior vocaretur. Herodotus lib. 3.

AXIOMA POLITICUM.

Multi homines ex gradu infimo ascendunt in gradum supremum, et perveniunt ex statu miseriae in statum gloriae. Vel (uti Aelianus de var. histor. lib. 12. loquitur.) Multi ex obscuris clari nobilesque evaserunt.

Exempla.

I. In prima Monarchia. I. SEMIRAMIS, quae tanti nominis Regina fuit, ut virturibus heroicis rebusque gestis omnes Reges Assyriorum anteiret, exposita fuit infans, (uti Diodor. Sicul. scribit.) et ab avibus educata, quae alis eam foventes enutrierunt lacte coagulato, e proximis pastorum mappalibus rapto. Pastores tandem repertam Praesidi Regio donarunt: qui liberis carens, filiae loco eam suscepit, et ab avibus altricibus, lingua Assyriorum, Semiramidem appellavit, et postea eam in uxorem duxit: cui Ninus eam eripuit, et matrimonio sibi iunxit. Nino autem mortuo, illa sexum mentita virilem, pro Ninya filio se venditavit, atque ita vir credita successione imperium suscepit. Iustinus lib. I. II. PHUL-BELOCHUS et ANEACES praefecti fuerunt Sardanapali, effeminati illius Assyriorum Regis, sed eo devicto ad Regium solium pervenerunt.

II. In secunda Monarchia. I CYRUS primus Rex Persarum, natus e filia Astyagis, a crudelissimo avo exponitur; a Deo autem mirabiliter servatur, et ad Regni Chaldaici et Babylonici fastigium provehitur: uti scribit Herodotus lib. 1. 2. Darius Hystaspis Cyripharetrophorus exstitit, et mirabili modo ad Regnum pervenit. 3. Darius Codomannus ultimus Rex Persarum, qui ab Alexandro M. praelio superatus, serva natus fuit.

III. In tertia Monarchia, I. Defuncto Alexandro M. quatuor eius Duces Monarchiam Alexandri inter se diviserunt. Antipater factus est Rex Macedoniae, Antigonus Asiae, Seleucus Nicanor Syriae, et Ptolemaeus Lagi Rex Aegypti. II. Sub Alexandro M. memorabilis contigit historia de Abdolonymo, quam Curtius lib. 4. deseribit: nos cam dignam iudicamus, quae hic adscribatur. Cum Alexander M. ad Sidona venisset, urbem vetustate famaque conditorum inclitam: et in ea regnaret Strato, Darii opibus adiutus: sed quia deditionem magis popularium suasu, quam sua sponte


page 191, image: s0263

fecerat, regno visus indignus: Hephaestioni permissum st, ut quem co fastigio dignissimum arbitraretur, idonis constitueret Regem. Erant Hephaestioni hospires clari inter suos iuvenes, qui, facta iptis porestare regnandi, negaverunt quemquam patrio more in id faitigium recipi, nisi Regiâ stirpe ortum. Admiratus hephaestion magnitudinem animi, spernentis, quod alii pe ignes ferrumque peterent: Vos quidem macti virtute, inquit, estote, qui primi intellexistis, quanto maius esset, regnum fastidire, quam accipere. Ceterum date aliquem Regiae stirpis, qui meminerit, a vobis acceptum habere se regnum. Atque illi, quum multos imminere tantaespei cernerent, singulis amicorum Alexandri ob nimiam Regni cupiditatem adulantes, statuunt, neminem esse potiorem, quam Abdolonymum quendam, longâ quidem cognationestirpi Regiae annexum, sed ob inopiam suburbanum hortum exiguâ colentem stipe, CAUSA EI PAUPERTATIS, SICUT PLERISQUE, PBOBITAS ERAT, intentusque operi diurno, strepitum armorum, qui totam Asiam concusserat, non exaudiebat. Subito deinde, de quibus ante dictum est, cum Regiae vestis insignibus, hortum intrant quem forre, steriles herbas eligens, Abdolonymus repurgabat. Tunc Rege eo salutato, alter ex his; Habitus, inquit, hic, quem cernis in meis manibus, cum isto squalore permutandus tibi est: ablue corpus, illuvie aternisque sordibus squalidum: cape Regis animum, et in eamfortunain, quâdignus es, istam continentiamperfer: Et quum in Regali solio residebis, vitae necisque omnium Civitum dominus, cave obliviscaris huius status, in quo accipis regnum: imo hercule propter quem. Somno similis res Abdolonymo videbatur; Interdum, satisnesani essent, qui tam proterve sibi illuderent, percunctabatur. Sed ut cunctanti squalor ablutus est, et iniecta vestis purpura, auroque distincta, et fides a iurantibus facta: sero iam Rex, iisdem comitantibus, in regiam pervenit. Fama, ut solet, strenue totâ urbe discurrit; aliorum studium, aliorum indignatio eminebat. Ditissimus quisque humilitatem inopiamque eius apud amicos Alexandri criminabatur: admittieum Rex protinus iussit, diuque contemplatus; Corpus, inquit, habitus famae generis non repugnat; sed libet scire, inopiam quâ patientiâ tuleris. Tumille, Utinam, inquit, eodem animo regnum pati possim. HAEMANUS SUFFECERE DESIDERIO MEO: NIHIL HABENTI NIHIL DEFUIT. Magnae indolis specimen ex hoc sermone Abdolonymi cepit Alexander. Itaque non Stratonis modo regiam supellectilem attribui eiiussit, sed pleraque etiam ex Persica praeda; Region m quoque urbi appositam ditioni eius adiecit. Hucusque Curtius.

IV. In quarta Monarchia I. Aurelianus Imperator fuit silius hominis obscuri in Pannonia; videlicet, aditui: et tamen favore Dei evectus est ad fastigium Romani Imperii. II. PUPIENI MAXIMI, quem senatus publico consensu in Augustum evexit, pater fuitfaber ferrarius. III. MAXIMINI AUGUSTI patria vicus fuit Thraciae plane ignobilis, pater Gothus, mater Alana, quorum nomina vix etiam fuêre memoriae prodita. Vide Iohan. Iovian. Pontanum lib. 1. de Fortuna, pag. 267.

Similiter in sacris literis pulchra occurrunt exempla Principum atque Regum, qui ex sorte et statu infimo in statum sublimem a Deo evecti sunt. 1. IOSEPHUS Patriarcha ex infimo miseriae gradu ad summum honoris fastigium conscendit. nam cum pise 17 annorum adolescens esset, a fratribus suis Ismaelitis venditus est, a quibus in Aegyptum abductus et 20 argenteis venditus est Potiphari, aulae Magistro Regis Pharaonis. Gen. 37. 2, 25, 37. Postea vero a Domino suo innocens in carcerem squalidum est coniectus. Genes. 39. 20. At ex carcere illo squalido (in quo per triennium fere misere detentus fuit) ad summum honoris fastigium evectus, Abrech, hoc est, Dominus terrae factus est. Gen. 41. 43. Iosephus 13 annos in servitute ac carcere consumpsit, antequam ad honores evectus est. Nam venditus est anno aetatis 17. Gen. 37. 2. Evectus est ad honores anno aetatis 30. Gen. 41. 46. Unde 13 annos fuit humilis, antequam factus est sublimis.

2. SAMGAR ex bubulco Dux populi factus est. Iudic. 3. 31.

3. GEDEON pauper fuit, et ex torculari ad principatum vocatus est ab Angelo Iehovae, Von~ der Tennen oder Dresch-schenren. Iudic. 6. 11. Unde ipsemet ad Angelum inquit, v. 15. O Domine mi: in quo saivum faciam Israelem? Ecce pater meus pauper est in Manasseh: Et ego minimus in domo patris mei.

4. SAUL filius Kis, primus Rex Israel, minimus e tribu Beniamin, asinas patris sui quaerens amplissimum Regnum invenit. 1 Sam. 9. 3, 21. 1 Sam. 10. 1. Nazianzenus elegantissime ait; in Orat. funeb. in Basil. Saul asinas paternas investigans, regno potitus, accessorium ipso instituto negotio maius nactus.

5. DAVID, filius Iesse natu minimus, ex pastore ovium et cantore Rex factus est. Davidi pro pedo et plectro corona et sceptrum offertur ab eo, avi de pulvere erigit pauperem, et collocat eum


page 192, image: s0264

cum principibus populisui, ut idem canit Psalm. 113. 6, 7.

Ille ego qui quondam caulae, post arbiter aulae:
Proque pedo vili regia sceptra gero.

Unde ipse David ait Psalm. 4. 4. Deus mirabiliter ducit sanctum suum.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

IV.

IN progressis tria sunt notanda. 1. Acta Politica. 2. Acta OEconomica. 3. Acta Ecclesiastica.

V.

1. ACTA POLITICA.

Acta Politica Darii Hystaspis sunt duplicia. 1. Togata. 2. Bellica.

VI. ACTA TOCATA.

Acta Togata concernunt. 1. Monarchiae occupationem. 2. Monarchiae gubernationem.

VII.

1. MONARCHIAE OCCUPATIO. Darius Hystaspis mirabili modo et ratione ad Regnum pervenit, nempe per hinnitum equi, anno M. 3450. Ante C. N. 521. Circa hanc autem Regni occupationem tria sunt notanda. 1. *ta\ prohgou/mena. 2. *ta\ praxqe/nta. 3. *ta\ parepo/mena.

VIII.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

*ta\ prohgou/mena vel Antecedentia sunt duplicia. 1. Remota. 2. Propinqua.

I. Antecedens remotum fuit somnium Cyri de Dario Hystaspis. Cyrus namque in expeditione contra Massagetas occupatus, in somno sibi videre visus est maximum natu filiorum Hystaspis ex Agamenidum familia, habentem in humeris alas, quarum altera Asiam, altera Europam obumbraret. Ideoque Hystaspem de hac visione monitum, redire in Persiam iusserat, et filium, quem Regno suo insidiari metuebat, custodiae mandari, ut ad causam dicendam ex bello revertenti sisteretur. Erravit autem Cyrus deinsidiis Darii, quitum adolescens annum aetatis 20 agens, nihil tale cogitabat, sed quod Regnum ad eum perventurum esset, hoc praesagio adumbratum fuit; sicut eventus comprobavit.

II. Antecedens propinquum fuit septemvirorum Magicidarum deliberatio. Hi post Regnum recuperatum de optima Gubernationis forma posthac in Regno Persarum instituenda deliberarunt. Ottanes pugnavit pro Democratia. Megabyzus pro Aristocratia, et denique Darius Hystaspis pro Monarchia. Quae postrema, Darii nempe sententia, a quatuor reliquis Principibus approbata est. Decretum itaque fuit, ut Rex, et quidem ex coniuratis, aliquis crearetur. Quia vero virtute et nobilitate ita pares erant, ut dissicilem ex his electionem faceret aequalitas, placuit divino iudicio arbitrioque rem committere. Pacti interse sunt, ut constituto die omnes ante Regiam primo mane equos suos deducerent; et cuius equus ante solis ortum primus hinnitum edidisset, is Rex esset. Nam et folem unum Deum esse Persae credebant, et equos eidem Deo consecratos colebant.

IX.

II. *t*a\ *p*r*a*x**q*e/*n*t*a.

Cecidit autem sors super Darium Hystaspis filium, auxilio vel arte OEbaris sui equisonis, qui ante constitutam diem noctu unam equarum, quam equus Darii maxime adamabat, in locum designatum adduxit, ibique alligavit; tum equum Darii eo adductum, equae admovebat et admittebat, ratus ex voluptare veneris et desiderio equae suturum, quod evenit. Postero die, ubi dies illuxit, ex pacto omnes Principes adfuerunt, equis insidentes. Et cum ad locum pervenirent, ubi equa superiore nocte fuerat alligata, ibi Darii equus, cognito loco, ex desiderio feminae hinnitum statim edidit. Accessit etiam signum caeleste. Nam protinus fulgur sereno caelo emicuit, et tonitru auditum fuit. Quo Darii electio e caelo confirmata est.

X.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a,

Principes autem reliqui, hinnitum euqi et tonitru caeleste audientes, fulgurque videntes, illud velut divinum auspicium agnoverunt, statimque ex equis desilientes Darium ut Regem adorarunt. Populus quoque universus iudicium Principum seqnutus, eundem ut Regem suum coluit. Nam mos Persarum fuit, ut Reges suos adorarent. Quem adorandi cultum Cyro, primo Persarum Regi, primum delatum scribit Arrianus, proximum Diis immortalibus honorem dcretum. Addit Iustinus lib. 1. quod Darius in principio Regni sui filiam Cyri Regis, regalibus nuptiis num firmaturus, in


page 193, image: s0265

matrimonium receperit, ut non tam in extraneum translatum, quam in familiam Cyri reversum videretur.

USUS. AXIOMA I.

Modus Regna acquirendi est duplex: Ordinarius, et Extraordinarius.

MODUS ORDINARIUS est, quando per media consueta atque sollennia Rex constituitur. Quod fit vel per successionem, quâ Rex Antecessori suo quasi hereditario iure succedit; ut Salomoni successit filius Roboam. 1 Reg. c. 11. v. 43. Roboamo successit filius Abiam in Regno Iuda. 1 Reg. 14. v. 31. Abiae successit Asa. 1 Reg. 15. v. 8. Asae successit Iosaphat. v. 14. etc. Velper electionem; ut quando Rex aliquis eligitur per vota vel suffragia. Quae sunt vel plane libera in quamcumque personam: vel sunt ad certum quendam ordinem, ac certas quasdam personas legibus restricta. Sic Deut. c. 17. v. 15. Deus ipse electionem Regis certa quadam lege sancita ad populum Israeliticum determinat. Non poteris alterius gentis hominem Regem facere, qui non sit frater tuus. Sic in aurea Pulla Carolus IV. Imperator Romanus sancivit, ne ad Imperii Romani fastigium alius evehatur, quam is, qui se ex Germano sanguine satum docere possit. Quam constitutionem urget Elector Moguntinus apud Sleidanum lib. 1. in historia anni 1519.

MODUS EYTRAORDINARIUS est, quando regnum acquiritur per sortem, aliudve medium fortuitum, aut rarum. Idque vel per hinnitum equorum, quomodo Darius Hystaspis Rex Persarum terrius electus est; uti describit Herodotus in Thalia. vel per cursum; quomodo electus fuit Gordius Rex Phrygiae, qui ad Iovis templum se conferens, a Phrygibus ex Oraculi responso in Regem electus est: ut refert Iustinus lib. 11. vel per cursum equorum; quomodo electus fuit Lescus, Princeps Poloniae: ut scribit Herbott. in Chron. Polon. lib. 1. c. 8. vel per primam solis contemplationem; quâ ratione Tyriorum Servi Regem constituerunt; sicut Iustinus lib. 18. describit. Vide Systema meum Polit. lib. 3. sect. 5. p. 308. Multi quoque per astum atque iocum pervenerunt ad Regnum. Exempla habemus in Pseudo-Smerdi. Item in Semiramide, in Lesco, in Regilliano, etc. Quae vide in Historia Semiramidis §. 12. p. 36.

AXIOMA II.

Persae Reges suos maximo affecerunt honore. Hinc Regibus Persicis, ut divina quaedam Maiestas iis inesse vulgo crederetur, singulari cum pompa et sollennitate, Ignis sacer, argenteis altaribus comitantibus, atque accinentibus carmen patrium Magis, praeferebatur; eosque adorabant. In quam sententiam apud Plutarch. Artabanus ad Themistoclem eleganter disserit, hanc adorationis ceremoniam inde confirmatam, quod Dei omnia conservantis effigies Rex haberetur. Verba eius haec sunt; *h( mi=n de\pollw=n no/mwn, kai\ kalw=n o)/ntwn ka/llisos2 ou(=to/s2 e)si, tima=|n bas1ile/a, kai\ pros1kunei=n ei)ko/na qeou= pa/nta s1w/zontos. h. e Nobis (Persis) ex legibus multis et honestis, honestisima illa est, honorare (adorare) Regem, et venerari imaginem Dei omnia conservantis. Hoc observabant sex illi Persarum Principes, qui cum audirent et viderent hinnirum equi Darii, tonitruque atque fulgur caelo sereno exsistere, e vestistigio ex equis desilientes eum ut Regem adorarunt. Plura vide in Proleg. c. 7 §. 32.

AXIOMA III.

In tota vita humana modesitae summa ratio est habenda; inprimis autem viris in magna auctoritate constitutis. Quia quanto superiores sumus, tanto submissius nos geramus, uti Cicero eloquentiae Romanae parens in Officiis docet. Et hac humilitate, cum gratitudine coniunctâ, Deus summus ille mundi iudex ad maiora beneficia conferenda provocatur. Unde modestiae fama, nec a summis mortalium aspernenda est. Tacitus. Est enim omnis virtutis promptuarium. Menand. Princeps enim quilibet non minus hominem se, quam hominibus praeesse cogitabit, seque ab illa lege et conditione, omnibus indictâ mortalibus, non esse exemptum. agnovit hoc ipsum Cyrus primus Rex Persarum, cum Croeso Regi Lydorum caprivo ad se ducto, et his verbis eum alloquenti: SALVE DOMINE. (Hunc enim tituium tibi ut tribuam, fortuna concessit) responderet: Salve et Tu. UTERQUE ENIM HOMINES SUMUS. Iustinus. agnovit hoc Philippus Rex Macedoniae, qui puero cuidam in mandatis dedit: ut singulis diebus sibi acclamaret: *fi/lippe, me/mnhso ai)/qrwpo/nse ei)=nai. O Philippe, momento te hominem esse. Ita Darius Hystaspis Rex Persarum, postquam per hinnitum equi ad regiam dignitatem pervenisset, ut perpetuam huius rei memoriam circumferret, annulum in digito gestavit, qui in sigillo sculptum habuit equum, di o(\n xrhmatis1anta e)basi/leusen, h. e. per quem hinnitum edentem Rex factus fuit; uti notat Thucydidis Scholiastes. Vide Dn. Iohan. Kirchman. in elegantissimo libello de Annul. c. 13. p. 105. Memorabile quoque modestiae exemplum habemus in Willigiso, Orttonis III. Imperatoris Praeceptore. Hic


page 194, image: s0266

ordinis Septemviralis instituendi auctor fuit anno Christi 997. Et ipse quidem primus fuisse perhibetur ex Dioecesi Moguntina Septemvir. Verum ut suae conditionis (quia natus erat patrerhedario, ex pago Saxoniae Schöningen) memor esset, ROTAM, multis in locis depictam, sibi velut imaginem humilitatis atque modestiae probandae proposuit, cum hac inscriptione: Willigise, Willigise recole, unde veneris; et prioris fortunae tuae memor, quit nunc sis, considera. Unde etiamnum Archiepiscopatûs insigne, ROTA, perduravit. Bruschius de Episcopatibus. Dresser. P. II. Millen. VI.

Quare audiant Principes monitum Cabaris ad Bessum apud Curtium lib. 7. c. 4. Magnum onus sustines capite Regium insigne. Hoc aut moderate perferendum est, aut, quod abominor, inte ruet.

XI.

II. MONARCHIAE GUBERNATIO. Circa hanc notanda sunt Acta duplicia. 1. Togata. 2. Bellica. E quibus tum virtutes, tum vitia eius elucent.

XII.

I. ACRA DARII TOGATA.

1. REGNI MAGNITUDO ATQUE DISTRIBUTIO. Darius ad Regni dignitatem evectus, nonnullos Africae et Europae, universos vero Asiae populos sibi subiectos habuit, praeter Arabes, quos nec Cyrus, nec Cambyses subegerat. Cumistis Darius amicitiae atque hospitii foedus pepigit, propterea quod transitum Cambysi in Aegyptum praebuerant. Herodot. lib. 3. p. 224. Edit. Henric. Steph. Universum vero regnum suum, quod ab extremis Indorum finibus ad Hellespontum patebat, in provincias XX. distribuit. et Praesides singulis praefecit, quos Persae Satrapas, et provincias ab his Satrapias nominarunt.

XIII.

2. TRIBUTORUM EXACTIO. Darius regno ita diviso, singulis deinde provinciis annua imperavit tributa, eaque non levia. Nam ex sola Asia singulis annis accepit talentorum Euboicorum quatuordecim milia CCCCCLX, h. e. sedecim milliones et tres tonnas auri: vel, quod idem est, CLXIII. tonnas auri, cum septies mille et ducentis florenis. Herodotus in Euterpa p. 227. Bodin. lib. 6. de Republ. cap. 2. p. 1011. ex Herodoro in Euterpe commemorat, quod hic Darius primus omnium tributa, nec rerum species. (ut Marcianus loquitur) sed nummos, Quaestoribus ad id creatis, imperarit. Quomodo etiam Rex AEthiopum (qui NEGUS appellatur, quique maiorum nostrorum praeter quinquaginta provincias, quae eius Imperii finibus continentur, etiam Indiae Orientalis amplissima Regna tamdiu tenuit, quoad legionibus Tartarorum fractus, de India decedere cogeretur) species pro vectigalibus accipere etiamnum consuevit. Franciscus Alvaresius in Historia Aethiopica.

AXIOMA I. Principes avari se ipsos infamant, nimiisque exactionibus subditorum animos a se abalienant. EXEMPLA.

1. Darius Hystaspis male audivit in principio regni sui, quo a subditis tributa exigeret, cum antea Persae Regibus suis munera tantum obtulissent. Hinc Darium vocarunt Institorem, Cambysem Dominum, Cyrum vero Patrem. Quoniam Darius res omnes quaestui habetbat: Cambyses asper erat et morosus: Cyrus vero mitis et omni ratione bene de illis mereri studebat.

2. A Roboamo Salomonis filio Rege Iuda decem tribus Israel defecerunt, cum subditis suis s1eisa/xqeian, h. e. onerum publicorum levationem atque tributorum relaxationem petentibus, gratificari nollet, sed plura eis imponeret. 1 Reg. c. 12. Et Ioseph, lib. 9. Antiq. Iudaic. c. 15.

3. Tiberius III. Imper. Romanorum, qui milvum maximum dono fibi oblatum venundari iussit, milvo rapacior fuit.

4. Caligula IV. Romanorum Imperator, eius vestigum insequutus, dono oblatos pisces maiores bis vel ter in foro vendidit.

5. Nero VI. Imperator numquam cuiquam officium delegavit, nisi haec adiceret: Scis, quibus mihi est opus? Cuius proprium et illud; Hoc agamus, ne quis quid habeat. Voxpraedone, quam Principe dignior. Suetonius et Dionysius.

6. Mauritius Imper. LXXXII. Cappadox genere, et successor in Imperio Tiberii soceri, primum ob avaritiam desertus a militibus, a Phoca Centurione limitis Scythici captus et securi percussus est. Volaterranus lib. 23.

7. Phocas Imperat. LXXXIII, eo non melior ob eundem avaritiae morbum, contumeliis affectus, postquam 13 annos regnasset, e medio sublatus est. Nam tributa avarissime a subditis exigebat, moreque Persico cum aulicis suis secreta tractabat. Cuspinian. Volaterran. l. 23. Ita nullum


page 195, image: s0267

tam atrox erimen est, quod non committant homines lucri avidissimi.

AXIOMA II. Dona soepe degenerant in debita.. EXEMPLA.

1. Initio Reges Persarum nihil a subditis exigere, nihil excutere consueverant: sed ea tantum capere, quae sponte donarentur. Darius vero Hystaspis, qui hinnitu equi regnum adeptus est, primus omnium tributa, nec rerum species, ut marcianus loquitur, sed nummos, Quaestoribus ad id creatis, imperavit. Herodotus in Euterpe.

2. Ita veteres Romani aurum coronarium moderate, nec nisi partade hostibus victoria, grarificanti animo accipiebant. Posteri quasi ordinarium tributum exegerunt: tamersi oblationes appellarent. Postea vero aurum coronarium a decurionibus civitatum et a Iudaeorum collegiis quasi tributum ordinarium exigi coepit. l. penult. de Iudaeis. C. l. 4. de auro coronario. C. Theodosii.

XIV.

3. TRIBUTORUM MODERATIO. Darius tamen postea tributa moderatus est, cum videret, hoc medio subditorum a se animos abalienari. Nam accersitos provinciarum Praefectos interrogavit, cum aliis de rebus, tum etiam, an gravia essent populo tribura: cum illi respondissent, esse mediocria, iussit ut singuli dimidiam tantum pertem exigerent. Qua benevolentia subditorum animos mirifice sibi conciliavit, ut merito ab omnibus amarctur. Plutarchus in Regum et Imperatorum apophthegmatis.

AIIOMA. Magnam novo principi conciliat subditorum benevolentiam onerum pablicorum et tributorum relaxatio. EXEMPLA.

1. Hoc axioma initio non intelligens Darius Hystaspis, postea malo suo edoctus observare illud est coactus.

2. Prudentior eo fuit Cyrus Rex Persarum primus, qui tributum nullum a Persis exegit. Ideo Pater ab eis appellatus fuit.

3. Similiter prudentia et humanitate plenum fuit Alexandri M. responsum. Quum enim quidam admoneret, longe plus vectigalium auferri posse, respondit: *kai\ khpwro\n misw=, to=n ek r(izw=n ekte/mnonta ta\ la/xana. Et olitorem, inquit, odi, qui radicitus olera exscindit. Maximus Tyrius 13 serm. philosophico. Cui illud convenit responsum a Tiberio datum: Boni pastoris esse pecus tondere, non deglubere. Sueton. in Tib. cap. 13.

4. Alexander Imperator apud Herodianum in matre Mammea subditorum expilationem reprehendit, et graviter succensebat, quod esset pecuniae avidior, et opum cumulandarum studiosior. Et sane provinciae in perpetuum redduntur desertae, miseri homines et efferati, ne dicam desperati, exhaustis facultatibus per nimias exactiones. Quod his verbis describit Cicero lib. 5. ad Atticum Epist. 16. Maxima exspectatione in provinciam nos venissescito, etc. audimus, nihil aliud nisi imperata e)pikefa/lia solvi posse, possessiones omnium venditas, civitatum gemitus, ploratus, monstra quaedam non hominis, sed ferae nescio cuius immanis.

XV.

4. IUSTITIAE ADMINISTRATIO. Darius in iustitiae administratione nullum personarum habuit respectum. Nam

Primo: Intaphernem, unum de septem Magicidis, cui inoportuno tempore ad Regem ingressuro, ianitoribus aditum haud permittentibus, aures naresque praeciderat, quod rebellionem moliri videbatur, communicato cum reliquis quinque Principibus consilio, capitis damnavit, et propinquos eius seditionis conscios rapi ad necem iussit. Qui omnes interfecti meritam coniurationis poenam luerunt, duobus exceptis, qui hac ratione liberatisunt. Accedebat uxor Intaphernis quottidie ad Regias fores, plorabat et lamentabatur. Darius ergo miseric ordia motus liberum ipsi relinquebat eligere ex vinctis, quem vellet. Deligebat ex omnibus captivis fratrem, et rogata causam, cur id fecisset, respondebat: maritus mihi alius, si Deus voluerit, atque alii liberi, si hos amisero, esse possunt: Alius autem frater, parentibus meis iam vita defunctis, nulla ratione potest esse. Hoc responso delectarus Darius, non fratrem modo, sed etiam filium natu maximum ei restitui, ceteros vero interfici iussit. Herodotus l. 3. pag. 235. 236. Edit. Henric. Steph.

Secundo: Oroeten Persam, Praefectum Ioniae, Cariae et vicinarum regionum, qui sub interitum Cambysis, Polycratem Samiorum Regem, per insidias ad se evocatum, ceperat, eumque cruci assixerat, iuxta somnium filiae, quae somniaverat, parentem suum lavari a Iove et ungi a sole, praeterea multos alios, ut Mitrobatem Dascylii Praefectum, eiusque filium Cranapem, spectatos in Persia viros, etiam Legatos Darii, interfecerat, mirabilistrategemate trucidandum curavit.


page 196, image: s0268

Tertio: Ariandem quoque Aegypti Praetorem, cum ob insolentiam, tum ob rebellionis crimen, supplicio affecit. Nam Darius pretiosissimam ex auro purgatissimo monetam percussit: quod aemulatus Ariandes fimilem ex argento fecit, sed magno suo malo, quia hoc ipsum causa necis eius exstitit. Herodotus lib. 4.

XVI.

V. LIBERALITAS. Darius erga omnes bene de se meritos liberalissimus fuit.

I. Erga Democedem Medicum Gracum. Cum enim aliquando in venatione ab euqo desiliens pedem vehementer luxasset, tantisque cum doloribus conflictareutr, ut septem diebus somnum non videret, sanitati vero postea restitutus fuisset a Democede Medico Crotoniata,variis ipsum assecit, beneficiis. Nam 1. Ipsum e carcere liberavit, in quem ab Oroete, post Polycratis caedem, coniectus erat, cum reliquis a Samo captivis. 2. Loco ferrearum compedum duobus aurearum paribus donavit. 3. Ita eum ditavit, ut Democedes omnibus rebus abundarit. At Democedes beneficiorum immemor, paullo post ingratus in Darium exstitit. Nam in Graeciam reverti cupidus, Arossam Darii uxorem, cuius deterrimum ulcus in mammilla sanaverat, callide subornavit, ut Regi persuaderet Graeciam bello petere, quo sibi adducerentur mancipia, feminae Athenienses, et Lacedaemoniae. Darius uxori morem gerens, duas triremes instruxit, et onerariam, omnis generis bonis repletam, Democedi tradidit, adiunctis 15 viris Persarum spectatissimis, qui Graeciam collustrarent. At Democedes in patriam reversus, contra fidem datam capta occasione aufugit, et exploratores turpiter deseruit, qui, cum non haberent Ducem, re infecta domum redeunt. herodotus lib. 1.

II. Erga Silosontem Aeacis silium, et Polycratis Samiorum Regis ab Oroete interfecti fratrem, gratus exstitit. Hic enim olim Dario, cum adhuc privatus esset, et satellitem Cambysis in Aegypto ageret, qua amictus erat, tunicam rubram donaverat: Idcirco postquam auditioncaccepit, Darium Regem Persarum factum, Susa se contulit, et in vestibulo Regiae sedens ait: Se eum esse, qui de Rege sit bene meritus. Hoc Darius ex relatione ianitoris cognoscens, hominem introduci iussit, interrogavitque, quo facto beneficus in Regem exstitisset. Illo amiculi rubri mentionem faciente, Darius, O, inquit, virorum generosissime: Tune ille es, qui mihi nullam potentiam habenti, donasti ea, quamvis parva, tamen perinde grata, acfi nunc aliquid magni acciperem? Qua de re immenso te auro argentoque remunerabor, ut numquam te paeniteat liberalem in Darium Hystaspis exstitisse. Cui Siloson: Mihi, inquit, Rex, neque aurum neque argentum dederis, sed patriam meam Samum, quam post necem fratris mei, ab Oroete interfecti. Maeandrius servus noster occupavit. Darius auxilia ei promisit, quibus siloson adiutus Maeandrium eiecit, et Samum recuperavit. Herodot. lib. 3. Edit. Hernrici Steph. pag. 245, 246.

XVII.

VI. MAGNANIMITAS. Nam insidias sibi structas non metuit. Cum enim cognovisset, sibi in venatione, a nonnullis Persis magnae auctoritatis, insidias structum iri, non correptus metu est, sed iussit eos arma sumere, et equos, atque deinceps mandavit, ut proferrent et intenderent arma, torvumque aspiciens eos: Quid igitur ? inquit. Non exsequimini id evius gratia venistis? At illi cum intrepidum Regis vultum aspicerent, non solum impetum remiserunt; verum etiam usque adeo terrore perculsi sunt, ut hastas abicerent, Darium adorarent, eiusque arbitrio prorsus se dederent. Aelianus in fine lib. 5.

AXIOMA I. Deus Magnatum in praesentissimis vitae periculis est custos atque protector.

Nam experientia restatur, quod Assassini (ita namque sicarii, qui caedem aliquam, qut alioquin atrox facinus vel mercede conducti, vel spe praemii e)k proaire/sews2 perpetrant, in Gallica et Italica lingua vocantur) quando Magnates interficere conati sunt, saepe e)p) au)tw=| fo/rw|, h. c. in ipso scelerari facinoris conatu, ex malae conscientiae metu perturbati, pusillanimes, stupidi atque vecordes facti sint. Contra vero illi, qui in viis suis ambulant, quique se suosque Dominos defendunt, fiducia bonae conscientiae atque causae, animum praesentem habuerunt, viribusque adversus hostes suos extraordinariis non raro a Deo donati sunt.

Exempla.

1. Exemplum habemus in Dario Hystaspis, de quo modo diximus.

2. Memorabile quoque exemplum habemus in Andrea Hunderiorto, qui conductus erat ab Alexandro Comitis Gauriae, Praefecti Regii fratre, ut Iacobum VI Regem Scotiae interficeret. Hic namque, cum Alexandrum, Comitis fratrem, stricto pugione Regi necem minari videret, ita timore atque tremore correptus et perculsus est, ut


page 197, image: s0269

condemnato, quam deputato ad tale facinus perpetrandum, fimilior videri posset. Quaeres occasionem praebuit, ut pauci familiares, non tam armis, quam praesenti animo instructi, bonaque conscientia freti, vincerent, et illa exigua interposita mora, Rex incolumis conservaretur. Accidit hoc Perthi anno CIO IOC, 5 Augusti.

AXIOMA II. Saepe oculi vultusque Magnatum in periculis magnis constitutionem peculiarem e)ne/rgeian, h. e. vim atque effic aciam habent:

Ita ut sicarii ad opprimendos ex insidiis eos conducti, Maiestate oculo rum vulrusque corum, divina accedente providentia, obstupefacti, in ipso facinore perpetrando terreantur et reprimantur.

Exempla.

I. Habemus in Dario Hystaspis; de quo in §. 17. diximus.

II. In Augusto Imperatore; de quo Suetonius scribit, quod in magno periculo mirabiliter a Deo conservatus sit, quando ait: eum vultu, vel in sermone, vel tacitum adeo tranquillo serenoque fuisse, ut quidam e primoribus Galliarum confessus sit inter suos, co se inhibitum ac remollitum, quo minus eum, ut destinarat, in transitu Alpium, per simulationem colloquii, propius admissus in praecipitium propelleret. Has vel fimiles insidias subiisse Octavium Augustum, restatur etiam Valer. Max. ubi exclamatione vehementi utitur contra eum, qui Augustum interficere voluerat.

III. Attilas oculorum scintillis hostes terrere potuit. Nicolaus Olaus in Attila cap. 13. ita de eo scribit: Aquileienses, qui, subito eruptione ex occulto cupiculo facta, Attilam paucis comitatum invaserant, (quem tamen non noverant) postea fassi sunt, se nulla re magis perterrefactos fuisse, quam quod in eius oculis scintillas veluti igneas, cum pugnans cos fremebundus aspiceret, micantes conspexerint.

IV. Cum Maximilianus I Imperator a Brugenfibus captivus detineretur, et indignis modis tractaretur; In hac rerum adversitate, inquit Heuterus Delfius, solitudine et summo vitae periculo numquam tamen ab animi magnitudine discessit, nec quicquam seindignum fecit, nec locutus est. Horrebant eius vultum hostes infestissimi, reverebatur praesentem populus seditiosus, eaque de causa hostes arctissime conclusum, ad populi conspectum raro admittebant. Emergebat enim ex eius vultu ac oculis maiestas magno Principe digna, rebellium conscientiam non ficte commovens ac concutiens. Inerat gravitas debitam auctoritatem vel refractariis extorquens. Universa adeo corporis lineamenta Imperatoriam Regalemque dignitatem referebant: habitus, incessus decens, motus temperatus, verba pondus habentia, affectus hominum quolibet trahebant.

V. De Agrippae posthumi caede legimus apud Cornelium Tacitum lib. 1. annal. Quem ignarum inermemque, quamvis firmatus animo, Centurio aegre confecit. Ibi Annibal Scotus haec pauca verba, multa in se complectantia, perpendit. Etsi, inquit, Agrippa erat valido corpore, et ideo obniti potuisset, et difficultatem Centurioni praebere ad se interficiendum: tamen alia ratio praeter hanc Centurionem retinebat, maiestas nempe, quaein vulrn Principis elucet, quae quoscumque feroces et sanguinarios deterret, et ab inferenda ipsis morte removet.

VI. Simile legitur (pergit Scotus) avorum nostrorum memoria, de Alphonso Estensi I. Duce Ferrariensi, quem cum saepe in manu sua coniurati habuissent, et potuissent eum occidere; tamen, ut postea confitebantur, maiestate vultus eius exterriti, nec manus, nec cor validum retinebant: id que usque eo processit, donec ipsi ab Hippolyto Estensi fratre Ducis proditi, tandem facinoris concepti et non patrati poenas luerunt.

XVIII.

VII. MONUMENTA. Darius, ut aeternam nominis sui memoriam post se resinqueret, varia monumenta exstrui fecit.

Primo: Simulacrum e lapide factum statuit hominis equo insidentis, cum hac inseriptione: DARIUS HYSTASPIS, TUM EQUI VIRTUTE (cuius nomen legebatur) TUM OEBARIS EQUISONIS, PERSARUM REGNUM ADEPTUS. Herodotus lib. 3.

Deinde ex auro purgarissimo pretiosissimam monetam percussit, quod aemulatus Ariandes similem ex argento fecit, sed cum maxima Regis offenfione. Herodotus lib. 4.

Tertio: Cum adversus Scythas exercitum duceret, in Thracia ad fontes Theari fluvii columnam erexit hisce literis inscriptam: THEARIAMNIS CAPITA OPTIMAM AQUAM ATQUE PULCHERRIMAM CUNCTORUM AMNIUM PRAEBENT: ET AD EA PERVENIT exercirum ducens adversus Scythas, VIR OPTIMUS ATQUE PULCHERRIMUS CUNCTORUM HOMINUM DARIUS HYSTASPIS FILIUS, PERSARUMQUE CUN CTAEQUE CONTINENTIS REX.


page 198, image: s0270

XIX.

VIII. CRUDELITAS. Darius crudelissimus crat, teste Valerio Maximo lib. 9. cap. 2. Horrendum de eo atque crudele facinus recitat Herodotus lib. 4. pag. 285, 286. Edit. Henric. Steph. et Sen. de Ira lib. 9. cap. 16. quod nempe Oebazi nobilis Persae et senio iam confecti liberos tres sine ulla causa interemit, et trucidatos in conspectum patris proiecerit. Quia pater petiverat, ut Darius tres filios eius in expeditione adversus Scythas secum ducturus, unicum saltem senectutis suae solatium domi relinqueret.

XX.

IX. AVARITIA. Qua instigatus sepulchrum Semiramidis nefario ausu violavit. Nam Stobaeus et Plutarch. in Apophth. narrant, quod Semiramis Regina Babylonis supra portas urbis celeberrimas in loco edito atque conspicuo sepulchrum sibi construxerit, atquehis verbis inscripserit: SI CUI REGUM BABYLONIS POST ME FUTURORUM FUERIT PECUNIAE PENURIA, APERTO SEPULCRO SUMAT, QUANTUM CUNQUE LIBUERIT,PECUNIAE DUNTAXAT INDIGENS: ALIOQUI NON APERIAT: NON ENIM IN REM EIUS FERIT. Hoc sepulchrum tamdiu fuit immotum, dum regnum pervenit ad Darium. Is indignum esse ratus, se neque uti quippiam his portis, (ideo autem non utebatur, quod supra caput ipsius transeuntis mortuus situs esset) neque sumere pecunias repositas, et eas quidem ipsum provocantes, reseravit monumentum: in quo non quidem pecunias invenit, sed literas ita dicentes: NISI PECUNIAE ESSES INEXPLEBILIS, ET TURPIS LUCRI CUPIDUS: DEFUNCTORUM SEPULCRA NON APERUISSES. Unde patet, quod primus sepulchrorum apertor fuerit DARIUS.

XXI.

II. ACTA DARII POLEMICA.

PRIMUM BELLUM PRO SILOSONTE SUSCEPTUM.

Prima arma sumpsit Darius pro Silosonte, ut eum in patrium regnum reduceret. Misit itaque Otanem unum de coniuratis cum exercitu, et in mandatis dedit, ut expulso successore illegitimo Silosontem regno restitueret, nec quemquam Samiorum occideret aut caperet, sed Insulam immunem malorum eidem traderet. Otanes ergo mandatis regiis satisfacturus, assumpto exercitu et Silosonte, in Samum profectus est. Quo ubi pervenit, Maeandrius (hoc enim erat nomen servo) Sami Rex discesserum se ex Insula sponte promisit, et Samii Persis se dediderunt. Approbante haec Otane, atque initio foedere, eminentissimi quique Persarum positis sellis e regione arcis sedebant, regnum Silosonti tradituri. Erat vero frater Maeandrio germanus, nomine Charilaeus, qui ob delicta in subrerraneo loco erat alligatus. Is cum audisset quae agebantur, colloquium fratris expetebat. Quo impetrato, timiditatem ipsi exprobrabat: Et, si tu, inquit, Peras reformidas, praebe mihi auxiliares tuos, et ego istos ob summ huc adventum ulciscar. Maeandrius fermonem fratris admisit, et traditis illi copiis, ipse per cuniculum, quem foderat, ex arce ferentem ad mare, clam ex insula secessit, Charilaeus autem armatis cunctis auxiliariis, patefactisque portis, in Persas, qui e regione arcis sedebant, impetum fecit, nihil tale exspectantes, et omnia pacata existimantes. Quod dum fit, ceterae Persarum copiae accedunt: a quibus depulsi auxiliarii in arcem se receperunt. Otanes Dux exercitûs, ut acceptam Persarum cladem vindicaret, contra mandatum Darii iussit, ut quemcumque Samium adipiscerentur, occiderent, viros pariter et pueros, Samumque diriperent. Quam direptam et viris desolatam postea Silosonti tradidit, ac interiecto tempore coloniis eo deductis populo rursus frequentem fecit. Herodotus lib. 3.

XXII.

SECUNDUM BELLUM BABYLONICUM, IN QUO BABYLON A DARIO EXPUGNATA EST.

Circa hoc bellum Acta triplicia sunt notanda: quae contigerunt:

I. Ante obsidionem. Dirum facinus Babyloniorum, quod nempe omnes mulieres, duabus tantum, quas sibi quisque e domesticis elegit, exceptis, strangularint.

II. In obsidione.

1. Cachinnus sive contemptus Babyloniorum. Deridebant Persas irrito conatu Babylonem obsidentes.

2. Monstrum sive partus prodigiosus mularum.

3. Zopyri strategema cruentum atque fides in Darium,

III. Post obsidionem et expugnationem.

1. Murorum atque portarum Babylonis demolitio.

2. Ter millenorum Procerum Babylonicorum suspensio.

3. Mulierum quinquaginta millium in Babylonem submissio.


page 199, image: s0271

Secundum bellum fecit Darius Babyloniis. Hi enim, quo tempore Persarum res ob Magi rebellionem erant turbatissimae, defectionem cogitare coeperant, atque rebus omnibus ad obsidionem ferendam necessariis se instruxerant. Praeparati hoc modo a Dario Rege defecerunt. Et ut diuturniorem tolerare obsidionem possent, matres urbe expulerunt; duabus tantum feminis, quas sibi quisque e domesticis elegit, relictis: ceteras in unum contractas strangularunt: ne rem frumentariam ipsorum illae absumerent. Darius ergo contractis copiis omnibus adversus eos contendit, et Babylonem obsedit: tametsi per integros 19 menses varia machinamenta et insidias, tum alias, tum illas, quibus eandem Cyrus expugnaverat, expertus, nihil effecit. Babylonii ergo obsidionem deridebant, et probra Dario ingerebant; ita ut unus ex illis diceret: Tunc Persas vibem capturos, cum pepererint mulae, credens, id numquam futurum. At vigesimo obsidionis mense accidit, ut Zopyri, qui filius erat Megabyzi, unius de septem Magorum interfectoribus, mula pareret. Zopyrus ergo recordatus verborum Babylonii, et tempus expugnationis adesse ratus, domi se verberibus lacerari toto corpore iussit, nasum et labia et aures praecidi, atque ita regi inopinanti se obtulit, causam facti et rei agendae modum Dario exponens. Post transfugae titulo ad Babylonios profectus, et ostenso corporelaniato, de crudelitate Regis conquestus, iussit eos ex amicis exemplum capere, quid hostibus cavendum sit: petiitque, ut commune bellum recentiore irâ gerere se paterentur. Nota nobilitas viri pariter et virtus Babyloniis erat; nec de fide timebant, cuius veluti pignora, vulnera corporis, et iniuriae notas habebat. Receperunt ergo illum, et Ducem constituerunt: qui primum accepta parva manusemel atqueiterum, cedentibus consulto Persis, secunda proelia fecit. Ad postremum vero universum Babyloniorum exercitum sibi creditum Dario prodidit, urbemque ipsam in potestatem eius redegit. Quâ potitus iterum Darius, muros eius destruxit, ac portas eius demolitus est. Procerumque in urbe 3000 patibulo affixit, data ceteris venia urbem incolendi, qui, cum uxoribus carerent, ob causam superius expositam, Darius vicinis undique populis negotium dedit, ut feminas Babylonem mitterent, unde nova soboles succresceret. Zopyrum verotanto in honore habuit, ut omnibus eum Persis praeferret, excepto Cyro, cui nullus unquam Persarum se dignum ut compararetur, existimavit: et crebro diceret; se potius optaturum, Zopyrum nihil esse cladis passum, quam 20 Babylones, praeter illam quam haberet, acquirere. Herodotus lib. 3. Iustinus lib. 1.

USUS. AXIOMA I. Hostis contemptus est perniciosus et exitiosus.

Hinc Philipp. Cominaeus in comment. de rebus gestis Ludovici et Carol. lib. 2. p. 70. prudenter scribit: Qui in bellis meticulose aliquid faciunt et pavide, melius fere suis rebus prospicium et saepius vincunt, quam illi, qui fastuose et superbe progrediuntur. Quo in loco (inquit) in mentem mihi venit proverbium quoddam Ludovici Regis, qui dicere consuevit: Dedecus et detrimentum esse comites ac veluti pedissequas superbiae.

Exempla.

I. Babylonii erant fastuosi atque superbi, in meonibus suis ac propugnaculis, quae inexpugnabilia esse putabant, nimium confidentes: Ideoque Darium urbem obsidione cingentem ridebant, sed magno cum dedecore et detrimento suo; uti ex dictis patet.

II. Tigranes Armeniae Rex, qui se Regem Regum inscribi non iniquo animo ferebat, infirmior visus est, cum vix auditu perferre posset, Romanos inse exercitum mittere. Proinde primum nuntium, qui adventum Luculli ei nuntiavit, securi percuti iussit. Qua ex re effectum est, ut ceteri omnes propriae saluti consuluerint, et properantem hostem miro silentio transire permiserint. Aderant Regi assentatores, qui hostium paucitarem se contemnere fimulabant: Regemque illuc insaniae compulerunt, ut, cum exercitum inimicum cerneret, per ludibrium diceret: Hi si legati veniunt, permulti quidem sunt: sin vero hostes, perquam pauci. Romani autem reipsa docuerunt, peritam paucitatem longe pluris faciendam esse, quam imperitam multarum gentium colluvionem. Franciscus Patritus lib. 5. de Regno Tit. p. 7. 311.

Plutarchus scribit, quod centum milia peditum in co proelio ex hostibus perierint, cum Romanorum tantum quinque caderent. Paullo post, inquit Dio, Lucullus Tigrani quandam urbem cum spoliis amplissimis, quae decem milia talentorum superarent, cepit, et Tigranem iterum magno proelio vicit. Dio lib. 35.

III. Pompeius contra Caesarem maximum paraverat exercitum: cui non modo par viribus esse videbatur, verum longe praestantior: et iam securus animo quiescebat, adeoque ad eos, qui formidandam Caesaris potentiam monebant, securi estote, dicebat, et mihi hanc curam dimittite. Nam


page 200, image: s0272

cum primum terram Italam pede pulsavero: scatebunt undique equestres pedestresque in Caesarem copiae. Unde non diu post, cum spes eum (ut adsolet) fefellisset: ex miseranda clade apud Pharsalum profligato exercitu profugisset; multi per ludibrium dicebant: Iustauret exercitum nunc Pompeius, et accipiat alias, quas pulsata pede tfra Itala ad eum mittat copias. Francisc. Patrit. lib. 7. p. 467. Quare moniti sint omnes mortales, ne arcibus aut munitionibus suis, quantumvis validissimis, atque fitmissimis, confidant, hostemque, licet infirmum, prae se contemnant. Vide plura in Monarchiae I. historia de Belsazares §. 25. p. 122.

AXIOMA II. Regibus nihil utilius est sapientibus et fidelibus consiliariis atque amicis.

Prudentes namque et fideles consiliarii atqueamici magnum sunt keimh/lion. Unde Polybius ab Euripide sapienter dictum scribit:

*sofo\n e)\n bou/leuma ta\s2 polla\s2 xei=ras2 nika|.

hoc est.

Consilium magnam vincere militum manum.

Cum quo congruit venustissimum Mich. Verin. epigramma:

Nil tam difficile est, quod non persuadeat, et non
Efficiat docti lingua diserta viri.
Ancipti eloquium longe penetrantius ense;
Hoc rabiem motam sedat, et arma movet.

Exempla.

1. Cyrus primus Rex Persarum probe hoc intellexit, qui Cambysen silium suum moriturus prudenter admonuit. Cambyse, inquit, quod et te non latet, non est aureum hosceptrum quod regnum servet, sed amici multi sceptrum sunt verissimum, maximeque securum, Verum ne putes, homines nasci naturâ fidos. Omnibus enim iidem fidi apparerent, quemadmodum alia quae naturâ gignuntur, omnibus apparent eadem. Sed fidos oportet unusquisque faciat, quorum comparatio nullo modo fit vi, sed beneficentia potius. Itaque si aliquos regni custodes tentes efficere, numquam aliundeprius incipie quam ab eo, qui eodem loco natus sit.

2. Darius Hystaspis fertur hoc dictum saepenumero usurpasse; Magis se optare Zopyrum nihil esse cladis passum, quam viginti sibi Babylones, ultra illam, vam haberet, acquiri. Herodotus lib. 3. p. 254. Item cum aliquando malum punicum manu teneret, dixit: Se non optare maiorem thesaurum ullum, quam tit tot haberet Megabyzos, quot essent th=s2 r(oia=s2 ko/kkoi, h. e. in malo punico grana. Megabyzus namque Zopyri filius erat, avosuo Megabyzo Magicidae o(mw/numos. Confer Herodotus lib. 4. p. 306.

3. Constantius Chlorus Constantini M. pater sapientes, piosque homines veritatem Dei firmo animo semper professos, stipatores suos ipsiusque Regni custodes constituit, inquiens: Id genus homines in praecipuis maximeque necessariis amicis et familiaribus numerandos esse, multoque pluris quam aeraria ingenti thesauro referta merito aestimandos. Eusebius de vita Constant. lib. 1. cap. 11.

AXIOMA III. Reges atque Principes benesici erga fideles Ministros esse debent; cumque iis clementer et liberaliter agant, quibus dona ingenii obtigêre rariora.

Unde Principes
[Gap desc: Greek word]
eu)erge/tai, h. e. Benefici appellantur, Psal. 47. Luc. 22. quod propria corum virtus debeat esse liberalitas, sicut Diocletianus Imp. eam propriam Principum dotem appellare solitus est. Pompon. Laetus in Diocletian. Plutarch. in lib. de doctrina Princip. ad Traian. Rem publicam eleganter et venuste CORPORI comparat. Verba eius haec sunt: Caput omnium (inquit) est princeps, penes quem Imperii summa est. Oculi quibus videmus, sunt viri boni in Republica, quorum ductum sequimur. Aures quae audiunt, quae dicimus, sunt subditi, qui imperata faciunt. Lingua qua loqumiur, sunt eruditione praestantes viri, ex quibus leges et disciplinas audimus. Capilli de capite penduli sunt iniuria affecti, qui opem Regis implorant. Manus et Brachia sunt Equites et Nobiles, qui hostem reorimunt. Pedes qui omnia sustinent, sunt agricolae, qui victum omnibus ordinibus subministrant. Ossa dura, quae fragilem carnem fulciunt, sunt virisapientes, qui onus Rei publ. sustinent. Corda quae palam non videmus, sunt familiares intimi, qui in arcano consilium dant Senatui. Denique Collum, quo corpus capiticohaeret, est amor Regis et Regni, ex quibus constat civitas.

Exempla.

I. Cyrus, cum quidam ad eum misisset ornamenta multa, ea distribuit amicis: interrogatus autem, cur sibi nihil reliquisset? Quia, inquit, corpus meum his omnibus ornari non potest: amicos autem his ipsis ornatos intuens, maximum mihi hos ornatum aptatum esse putabo. Max. serm. de Amicis.


page 201, image: s0273

II. Darius Hystaspis gratus valde atque beneficus fuit erga Zopyrum. Nam gratitudinem suam declaravit, tum verbis, tum factis.

Verbis declaravit eam, loquens tum de patre, tum de filio. De Zopyro patre dixit: Optare se potius habere unum Zopyrum, quam viginti babylones. lones. Herodot. lib. 3. pag. 254. Similiter de Megabyzo filio eius, cum aliquando malum punicum aperiret, et a fratre Artabano interrogatus esset, cuius rei tantam multitudinem sibi optaret, respondit: Se tot sibi optare Megabyzos, quot grana sint illius pomi. Herodotus lib. 4. p. 306. Nullus namque thesaurus Regibus utilior, quam fideles amici.

Factis. Quia patrem Zopyrum egregie remuneratus est, cum dando quotannis, quae apud Persas sunt honorificentissima, atque alia permulta; tum traditâ Babylone immuni, quoad viveret, in peculiarem portionem. Herodot. lib. 4. p. 254.

Similiter filium eius Megabyzum Ducem exercitus constituit in Aegypto adversus Athenienses et socios. Herodot. lib. 3. p. 254.

III. Alexander M. Patrimonium omne suum, quod in Macedonia Europaque habebat, amicis divisit, sibi Asiam sufficere affirmans. Iustin. lib. 11.

Idem Alexander Magnus inter amicos, quos habebat, praecipuos ac potentissimos omnium maxime videbatur honorare Craterum, sed omnium maxime diligere Hephaestionem. Craterus enim, inquit, amat Regem: Hephaestion amat Alexandrum. Id Graece iucundius dicitur, filobasileu\s2 et *filale/candros. Sentiens, Craterum in his, quae ad Regiam dignitatem attinebant, praestare fidelem amicum: Hephaestionem privato quodam affectu diligere Alexandrum. Pariter itaque, licet dissimiliter amantibus, diversa ratione persolvit praemium. Craterum ornavit dignitate: Hephaestionem ad intimam admisit familiaritatem. Plutarchus in Apoph. Regum.

IV. Iulius Caesar militum erga se amorem et fidelitatem incomparabiliter comparavit, auxit et retinuit, primum immensa largitione et honoribus ostendens, non ad privatum luxum se opes parare ex hostibus: sed communia virtutis praemia apud se servanda deponi: hactenus autem se ditescere, quatenus in bene meritos profunderet milites.

V. Alexander Severus descriptum habebat, quis cui praestitisset, qui nihil aut minimum petiissent, eos appellabat, dicens: Quid est, cur nihil petis? an me tibi vis fieri debitorem? pete, ne privatus de me queraris. Agnoscebat, Principem debere recte suo fungentibus officio: nec aequum iudicabat, ut probe suo defunctus officio privatus egeret. Aelius Lampridius.

XXIII. TERTIUM BELLUM, fuit SCYTHICUM.

Tertiam expeditionem Darius fecit in Scythiam Europaeam, Valachiam, Moldaviam et Poloniam. A. M. 3463. Quia Mediam ingressi erant hostiliter, et Rex eorum Lanthinus filiam dare in matrimonium Dario noluerat. Dissuasit bellum artabanus Dariifrater, commemoratâ Scitharum inopiâ: Quae belli certamen anceps redditura, et praemia victoriae nulla, damnum vero manifestum allatura esset. Verum spreto eius consilio in proposito suo pertinax permansit, et exercitum (qui constabat fere ex octingentis milibus virorum) ex urbe Susis eduxit. Sub initium autem expeditionis eum Deobazes quidam Persa, cui tres filii erant, omnes in militiam euntes, obsecrabat, ut unum sibi ex illis relinqueret. Cui Darius, tamquam amico et modesta obsecranti, respondit, se omnese) liberos relicturum. Eo responso Deobazes magnopere laetabatur, sperans, liberos suos missionem habere militiae. At ille praepositos filiis Deobazi iussit, ut omnes eos interimerent. Ita filii Deobazi obtruncati, illic sunt relicti. In itinere Thraces in deditionem accepit, et Getas resistentes in servitutem redegit. Post consdtructis in Bosphoro Thracico et Istro pontibus, custodes reliquit Ionas, ex Cois Mitylenaeorum praefecti consilio, ut tutus sibi reditus e Scythia pateret: ac lorum iisdem tradidit, quod 60 habebat nodos; iussitque singulis diebus unum solvere, et si nodis omnibus solutis ipse reversus non esset, in patriam redire. His ita constitutis, cum exercitu in Scythiam progreditur.

Scythae Darii potentiam metuentes, a finitimis, Tauris nempe, Agathyrfis, Neuris, Androphagis, Melanchlaenis, Gelonis, Budinis et Sauromatis auxilium petierunt: quod promiserunt tres posteriores: ceteri vero denegarunt, hac de causa, quod iniuriam Persis, a quibus nullam essent passi, priores inferre nollent. Scythae his auditis, nullam sibi pugnam recta et ex aperto conferendam cum Dario statuerunt, eo quod ad societatem vincini reliqui non accessissent. Diviserunt itaque exercitum in duas partes. Unafontes et puteos obstruxit, et gramen e terra evulsit; et deinde recta fugit ad flumen Tanaim, ut Darium e Scythia discedentem invaderet ac persequeretur. Altera vero conspecto Persarum exercitu fugam simulavit, eumque insequentem seduxit in solitudines, inde in


page 202, image: s0274

agros eorum, qui societatem belli recusarant. Hac ratione Darius diu multumque hinc inde vagatus, tandem ad Indathyrsum Regem Scitharum nuntio misso inquit: Homo tu, quid assidue fugam facis? cum liceat tibi horum sacere alterutrum. Si tibi videris idoneus ad resistendum rebus meis, siste cursum, ac perstans mecum fac proelium: sin agnoscis te imparem, sic quoque siste cursum, et HERO TUO munera offerens terram atque aquam, in colloquium veni. Cui Scitharum Rex ita respondit: Sic res meae habent, ô Persa, ut neque ulluin mortalium ego metuens ante fugerim, neque nunc fugiam te, neque quicquam faciam diversum nunc; atque in pace facere consueveram. Quod autem non protinus tecum ineo proelium, humus rei te certiorem faciam: Nobis neque oppida sunt, neque agri culti, quorum vel amititendorum, vel vastandorum metu properemus vobiscum conferre pugnam. Ad quam si opus est continuo devenire, sunt paterna sepulchra: Quae vos ubi nacti fueritis, agedum tentate labefactare: et tunc intelligetis, pugnaturi vobiscum simus pro sepulchris, necne. Prius autem, nisi nos ratio traxerit, tecum proelium non conferemus. Hactenus, quod ad pacem pertinet, dictum sit. Quod autem ad cetera: Ego solos mihi HeROS arbitror Iovem progenitorem meum; et solium Scitharum regium: Tibi autem pro terra et aqua, quae dono poscis, mittam, quae decet ad te venire. Pro eo quod HERUM te meum esse dixisti, iubeo te flere. His auditis, Darius non amplius sibi vagandum existimavit; sed adversus eos, qui rem frumentariam sibi eripiebant, copias misit. Facto itaque velitari praelio, Scitharum equitatus Persarum equites in fugam vertit, sed repulsus fuit ab horum peditatu. Cum vero Scythae crebriores incursiones, praesertim noctu, facerent, hoc usus strategemate Darius eos repulit. Asinos enim adversus illos duxit, qui rudendo equos illorum perturbabant. Equi enim exauditâ asinorum voce consternati avertebatnur, stupefacti insolentia tum vocis, quam prius numquam audissent, tum formae, quam numquam conspexissent: siquidem in Scythica terra neque asinus, neque mulus gignitur.

Post haec cum reges Scitharum animadvertissent, Darium inopia commeatus laborare; miserunt ad eum munera: AVEM, MUREM, RANAM, et QUINQUE SAGITTAS. De horum significatione Persae cum consultarent, Darii sententia erat: Scythas se ipsos ei donare, et terram atque aquam. Quia Mus terra gignatur, et eodem quo homines fructu victitet: Rana autem in aquis nascatur: Avis vero sit equo similis: Sagittae vero missae potentiam traditam denotare videantur. At Gobryas, unus de septem, qui Magos sustulerant, significari muneribus hoc coniecit: O Persae, nisi evecti ut AVES subvoletis in caelum, aut ut MURES subeatis terram, aut ut RANAE insiliatis in paludes, non remeabitis unde venistis, sed his SAGITTIS conficiemini.

Dum Persae ita de munerum interpretatione consultant, illa exercitus Scythici pars, quae ad Tanaim flumen fugerat ad Ionas, qui pontem Istro iniectum custodiebant, venit, et hortata est, ut relicto ponte discederent; siquidem dies 60 ia adessent. Quod cum Iones facturos se recepissent, raptim retro abiit. Altera Scitharum cohors cum peditatu et equitatu in acie instructa stetit adversus Darium, tamquam mox conflictura. Sed cum LEPUS in medium prosiliisset, acie perturbata, quisque illum insequebatur. Darius sciscitabatur, unde hostium tumultus exsisteret: et cum audivisset, illos leporem insectari, et simul donorum Scythicorum interpretatio a Gobrva facta ei in mentem veniret, in haec verba prorupit: Hi viri magno contemptui nos habere videntur. Communicato itaque cum Gobrya consilio, exercitum e Scythia reducere decrecit, idque ut Scythis non animadvertentibus fieret, asinos in castris reliquit, cum imbelli multitudine, cui persuasit, se cum flore copiarum Scythas aggressurum: iussitque eam castra interim tueri. Deinde noctu secessit et quam celerrime potuit ad Istrum contendit. Asini, quia consueta multitudine erant destituti, quam maxime rudebant. Quibus auditis, Scythae Persas adesse credebant. Verum ubi illuxit: cum milites in castris relicti, aufugisse Darium viderent, supplices facti Scythis rem omnem narrarunt. Quibus illi auditis, contracto universo exercitu, Persas recta ad Istrum via persequuntur. Quas etsi non offenderunt, anteverterunt tamen, et multo citius ad Istrum pervenerunt; utpote quibus viarum compendia erant nota. Ibi cum offendissent Ionas exspectantes adhuc Darium, blandis partim verbis denuo eos, partim minis ad fectionem et pontis demolitionem sollicitarunt. Plerique Iones locum postulationi dedissent, veriti Scitharum potentiam; nisi Histiaeus Mileti Tyrannus id impedivisset. Is enim Dario, fidem ut servarent, auctor fuit; atque ut tuto id facere liceret, hoc strategemate usus fuit: Cum partem pontis ab ulteriori ripa dissolvisset, persuasit Scythis ut remearent, Darium investigarent, et inventum dignis modis tractarent. Paruerunt Scythae, et ad inquirendos Persas reverterunt; verum in eos non inciderunt. Dum autem aberant, Histiaeus ab incepto destitit; et cum adventaret Darius ad exercitum traiciendum, navibus admotis pontem iterum


page 203, image: s0275

complevit. Ita Darius e Scythia trepide refugit, amissis nonaginta milibus hominum, quae iactura, ut Iustinus habet, abundante multitudine, inter damna numerata non est. Scythae ob hoc facinus Ionas pessimos et ignavissimos omnium hominum iudicant, eosque mancipia Dominos amantia esse aiunt, et insectatione dignissimos. Herodot. lib. 4. Iust. lib. 2. Darius vero Coem Mitylenaeorum Praefectum, cuius consilio ponti trans Istrum custodes reliquerat, et Histiaeum, cuius industria idem pons servatus erat, ad se accersivit Sardeis, et gratitudinis ergo huic potestatem fecit urbis in Thracia condendae, illum vero Mitylenes Tyrannum constituit. Herodot. lib. 4.

AXIOMA I. Quale est bellorum initium: talis quoque exitus esse solet.

Iuxta Graecorum adagium: *kakh=s2 a)rxh=s2 kako\n te/los. h. e. Mali principii malus exitus. Quia exitus principiorespondere solet. In quam sententiam Nicephorus Gregoras in Histor. Roman. lib. 6. venuste et eleganter ait: Exercitus, quem iniuria et audacia antecedit, plerumque clades et interitus comitatur, et prius quam hostes irruant, ipsi sua timiditate evertuntur, ipsique sibi hostes sunt, divina vindicta eum exitum decernente, quem facta illorum meruerunt. Neque enim probabile erat, rem bene gesturos esse eos, qui lacrimas et exsecrationes pro viaticosecum attulissent.

Exemplum memorabile habemus h. l. in Dario, III Persarum Rege, qui Deobazo, petenti unicum filium e tribus in militiam euntibus sibi relinqui, omnes tres interfici iussit. De quo supra §. XXIII. Verum hanc barbaricam immanitatem non solum turpis fuga ex Scythia, sed etiam clades Marathonia secura est.

AXIOMA II. Lepus infaustum est et mali ominis animal. Vel: Leporum incursus saepe ominosus et fatalis fuit, ludibria sua diabolo sub forma huius animalis exercente.

Unde Pierius Valerianus recitat versum veterem Senarium, qui antiquitatem huius opinionis ocet:

*fanei\s2 o( lagw\s2, dusuxei=s2 poiei= tri/bous2.

Id est,

Inauspicatum dat iter oblatus lepus.

Exempla.

Vere autem hoc veteres censuisse, exemplis aliquot perspicuum faciam.

1. Sigebertus Gemblacensis in Chronico tale exemplum recitat. Cum Romam obsideret Arnolphus Imperator, qui Berengario auxilium ferebat, excitus e latebris clamore tumultuque militum lepus urbem versus cursum arripuit. Hunc milites toto temere agmine concito insequi cum coepissent, cursuque et clamoribus acrius deterrerent, Romani, qui pro propugnaculis stabant, Urbem eo impetu peti veriti, cui se longe impares propter defendentium inopiam arbitrabantur, pari consensu desertis moenibus, ad terram se submisere. Milites occasionefreti, sellis equorum et veterinorum ad moenia in cumulum aggestis, per eas nullo reluctante, in moenia evasere, Leoninamque urbem (primaria nunc est haec urbis regio) nullo negotio ceperunt.

2. Iacobus Mayerus Annal. Flandr. lib. 12. scribit: Paulo ante proelium inter Gandenses et Brugenses, hi protristi acceperunt omine, quod leporem ibi forte per medias stationes suas transcurrentem cernerent. Expalluit, inquit Mayerus, Ratgerus Dux Brugensium, vultusque nullam retinuit constantiam. Paulo post itaque licet numero superiores, magna clade a Gandensibus victi sunt.

3. Simile exemplum narrat Grantzius lib. 8. c. 33. Saxoniae: Cum, inquit, Holsatiae Comites in Stormaria et Iohannes in Wagria Praesidentes antiquam de terra Dithmarsiae quaestionem renovarent, Dithmarsi ad Episcopum Bremensem confugere, auxilium contra Comites petentes. Qui precibus eorum locum dans militem conscripsit: contra eum vicissim Comites eduxere suas copias: terram hostilem ingressi, qui in primo incedebant agmine, leporem videre per viam transverso itinere currentem, sublatoque venatico clamore bestiolam exagitarunt. qui in postremo erant agmine, ab hostium incursu clamorem excitatum interpret ati, fugam primi ineunt: iamque hostes erant in conspectu, turbatumque invadebant cuneum. Mixtus inde timor pudorque pugnavere, et a postremis orta fuga venit ad medios, donec plurimis caesis et captis totum agmen, levissima de causa orto initio, pedibus et fuga salutem quaereret.

AXIOMA III. Ante victoriam non est triumphandum.

Nam hoc est superbiae signum. Superbia autem praecedit ruinam. Huc pertinent adagia parallela: *pro\ th=s ni/khs2 to\ e)gkw/mion a)/|deis2. Ante victoriam encomium canis. Vide Erasm. in Adag. Chil. 1. Cent. VIII. p. 247. Plato in Theaeteto fol. 77. Graec. *a)lektruo/nos a)genou=s2 di/khn pri\n nenikhke/nai a)/|dei. Instar Galli degeneris ante victoriam canit. Hic namque mos


page 204, image: s0276

volucris est, cantu victorem se testari. Et facetum est Ludovici XII, Galliarum Regis, apoththegma: Ne, visis templorum pinnis, iter te exsequutum dicas. Chytr. in Ludovici XII facete dictis p. 178.

Exempla.

I. Talis insolentia fuit Darii Hystaspis, qui armatis octingentis hominum milibus Scythiam ingressus valde insolenter sese gessit. Sed quam de Scythis sperabat victoriam, eam de illo Scythae reportarunt. Cum enim Darius terram et aquam (quae subiectionis symbola erant) ab Indathyrso Scitharum Rege offerri sibi postularet: Generosus Scitharum Rex haec per Caduceatorem ei misit munera, nempe, AVEM, MUREM, RANAM et QUINQUE SAGITTAS. Quae munera quid sibi vellent, Persis dubitantibus, Gobryas, unus e septem Magicidis, hoc significare dona coniectabat: O Persae, nisi evecti ut AVES subvoletis in caelum, aut ut MURES subeatis terram, aut ut RANAE insiliatis in paludes, non remeabitis unde venistis, his confecti SAGITTIS. Darius itaque generosam Scitharum fortitudinem metuens amissis nonaginta milibus hominum trepide refugit. Haec praeclara Scitharum fuit victoria, qua sine praelio triumpharunt.

II. Darius Codomannus, Persarum Rex ultimus, ab Alexandro adhuc iuvene bello se lacessi iracunde ferens, munera ei misit virgam, pilam et massam auri. Innuens virga, eum puerum esse ferocientem, cuius temeritas virgis coercenda sit: Pila vero, eius aetati convenientius esse pila ludere, quam arma tractare: Auro, opes ei nequaquam sufficere ad bellum contra potentissimum Persarum Regem gerendum. Alexander munera ea grato suscipiebat animo, Dario hunc ad modum respondens: Virgam accipio a te mihi traditam, ut te et populum tuum puniam mihique subiciam. Pila vero globum imperii tui denotat: pilam ergo dum transmittis, simul regnum mihi tuum tradis, quod vi armorum sub meam potestatem redigam. Massam quoque auri ut optimi ominis munus amplector. Nam Dominum omnium tuarum divitiarum me fore confido, quarum partem ultro mihi obtulisti. Nec spes haec Alexandrum fefellit, qui devicto Dario totius Asiae et Orientis Imperium obtinuit.

III. Conradi Imperatoris frater Saxones debellaturus ex animi impotentia et fastu insolentibus admodum verbis usus fertur. Nam cum iam Eresburgum usque copias duxisset, nihil gravius, inquit, se vereri, quam ne Saxones praelio secum congredi non ausint, sibique desint, cum quibus manus conserat. Quae verba vix effatus fuerat, cum Saxones ultro obviam ei procedunt, tantaque strage Francorum exercitum concidunt, ut per iocum irridentes hostium temeritatem Saxones dixerint, nec inferorum barathrum tot excipiendis hostibus sufficere. Sic re ipsa didicit insolens ille Francorum Ductor ante victoriam triumphandum non esse. Albert. Crantz. lib. 3.

IV. Hugo Parisiorum Comes, cum in Gallia capto Regi Ludovico regnum Franciae conaretur eripere, et insolenter minaretur Germaniae, Otto primus eius nominis Imperator magno e Saxonia conscripto exercitu, ad liberandum affinem Ludovicum, in Galliam tetendit. Quod ubi cognovit Hugo, Legatis ad Imperatorem missis, Saxonum ei mollitiem exprobrat, se vel terna eorum iacula insolenter glorians uncio haustu absorpturum. Quare satius esse ait, ut suis rebus consulens in suo Imperio quiescat: talibus enim tantisque se instructum copiis ei occursurum, quantas ipse numquam vidisset. Imperator risu excipiens Hugonis vanitatem, renuntiari ei iubet; Tantam sibi stramincorum pileorum esse copiam, quantam Hugo numquam vidisset, eosque omnes in Galliam adducere decretum esse. Moris enim tum erat in Saxonia, ut pileis ex stramine contextis adversus aestum solis aestivali tempore tecti incederent. Iussit itaque omnibus suis militibus, ut eius generis pileos galeis imponerent, rectaque adversus Hugonem pergerent. Quorum impetum ille minime exspectans, protinus Ludovicum liberavit, insolentiam suam detestari coactus.

V. Sub eodem Imperatore Ottone Hungari, copiis quantis antea numquam per avariam in Germaniam irruperunt populabundi: fretique immensa multitudine, insolenter admodum. Aut caelum, inquiunt, cadens nos obruet, aut terra dehiscens nos absorbebit, alioqui nemo hostium nos multitudine superabit. Contra hos Imperator Otto subito coe~git exercitum, ex Bavaris, Suevis, Saxonibus, Francis et Bohemis, cumque illis congressus ad Lycum amnem, non procul ab Augusta, totum exercitum ad internecionem cecidit, perpaucis captis; inter quos scribuntur fuisse tres Reguli, quos Henricus Bavarus suspendio necavit.

VI. Sixtus V. Pontif. Rom. Anno 1558. Elisabetham Angliae Reginam anathematis fulmine percussit, regio titulo et omni auctoritate exuit, omnes eius subditos a iuramento et oboedientia absolvit, et Regnum Angliae donavit Regi Hispaniae PHILIPPO II. Hic classem totum ferme triennium apparavit, navium militarium grandium 150, militibus veteranis ex Hispania, Italia, et aliunde collectis, 20000 nautis, 10000 tormentis, 2650 tonnis pyrii


page 205, image: s0277

pulveris, globis, et annona, ad sex menses instructissimam: in navibus erant altaria, celebrabantur Missae, aderat magna multitudo monachorum, qui convertere debebant Anglos ad fidem Pontificiam. In maxima navi picta erat imago D. Virginis Mariae, additis hisce verbis: Vindica causam Filii tui. Hieronymus Vida e)pini/kion ante victoriam canens, acclamabat:

Tu, quae Romanas voluisti spernere leges,
Hispano discas subdere colla iugo.

Classis Hipsnaica die 28 mensis Maii ex portu Ulysbonensi solvit, et Angliam petiit. Verum ab anglis, Carolo Howardo Thalassiarcha Anglico, et Francisco Draco inferiore Amiralio, Ducibus, die 1, 2, 3, 4. et sequentibus usque ad 8 Augusti, creberrimis incursionibus et conflictibus labefactata, pugna navali vincitur et profligatur: Exercitu Hispanorum numerosissimo fuso et fugato, triremibus multis captis, dissipatis aut mersis, plurimis belli Ducibus daptis, et praeda ingenti in Reginae potestatem redacta. Regina autem Angliae hoc cognito, suae classis navi primae inscribi iussit hoc Epigramma contrarium:

Tu, qui divinas voluisti spernere leges,
Femineo disces subdere colla colo.

XXIV. QUARTUM BELLUM fuit IONIUM.

Huius belli causa fuit perfidia Histiaei Milesii, qui Aristagorae Mileti praefecto, quo familiariter utebatur, iam sponte ad defectionem, propter rem male gestam, inclinanti, belli Persis movendi consilia suppeditavit. Erat autem Dario iam ante Histiaeus rerum novarum suspectus, idque Megabyzi instinctu. Quippe cum Histiaeus urbem in Thracia permissu Regis conderet, monuit Regem Megabyzus, id institutum periculi plenum esse, quod urbem commodo ad classem struendam loco conderet, quae tum pecunia, tum remige studiisque Graecorum pariter ac Barbarorum floreret. Quare ut haec eius consilia impediret Darius, Histiaeum in aulam vocavit, praetextu quod amicitia eius et consiliis carere non posset; Omnium enim possessionum pretiosissimam esse amicum fide et prudentia praestantem. Non ignorabat Histiaeus animum erga se Regis subdolum, et cum invitus in aula haereret, Aristagoram clam ad bellum movendum impulit. Quoniam vero ea res summe occultanda erat, ne Persis innotesceret, hoc strategemate usus est. Fidissimo Servorum capillos capitis radi iussit; deinde literas quas voluit, inussit: et cum rursum crevissent capilli, eum ad Aristagoram misit, addito hoc tantum mandato; ut iuberet sibi ab Aristagora radi capillos, et caput inspici.

Cum igitur Aristagoras intellexisset Histiaei consilium, seditionem apertam molitus, Ionas ad loci defectionem sollicitavit, simulque auxilia a Spartanis et Atheniensibus petiit. Et hi quidem paulo ante Pisistratidarum tyrannide liberati, quos reducere Darius conabatur, viginti naves ad belli Ionici societatem Aristagorae miserunt. Atque hoc omnium inter Graecos et Barbaros malorum initium fuisse, Herodotus censet. Lacedaemonii nulla tulerunt auxilia, cuius eausa fuit Cleomenis Regis filiola; quae cum videret ingentia illa munera quae Aristagoras offerret, inclamavit: Pater, hospes te corrumpet nisi abis. Quo velut omine motus Cleomenes, illum ex Sparta discedere re infecta coegit. Ita bellum Ionium coepit: et captae primo impetu atque etiam exustae Sardes, tanto Darii dolore, ut arcum poscens, sagittam in caelum excusserit, his verbis additis: O Iuppiter, contingat mihi ut Athenienses ulciscar. Simul etiam ministro cuidam praecepit, ut apposita cena semper sibi diceret; Here, memento Atheniensium. Nam Iones facile se ulturum sperabat. Neque vero diu copiis Persarum par fuit Aristagoras: Quippe Darius, receptis, quae defecerant, urbibus insulisque, eum in Thraciam pepulit; ubi a Barbaris cum exercitu deletus, seditionis poenas dedit. Nondum innotuerat Dario Histiaei perfidia; qui simulabat omnium Aristagorae consiliorum se igniarissimum; sancte insuper promittens, omnia, quae defecerant, se in integrum restituturum, maximamque insularum Sardiniam tributariam redditurum. Hac fraude et simulatione deceptus Darius, optima quaeque sibi de Histiaeo pllicebatur, eumque in Ioniam misit, ut dictis suis fidem faceret. Cumque venisset Sardes, graviter ab Artapherne Darii fratre, et maritimae orae praefectis, obiurgatus est his verbis: Hunc calceum tu Histiaec consuisti, Aristagoras autem induit. Quapropter cum se suspectum cognovisset, prima nocte fugam ad mare arripuit, ac Dux belli Ionii contra darium factus est.

Erant autem huius conspirationis etiam multi Persarum participes; ad quos ab Histiaeo scriptas literas Artaphernes intercepit, ac, tota re cognita, supplicium de iis sumpsit. Neque vero prospera in bello fortuna Histiaeus fuit usus, sed, cum multa infeliciter tentasset, tandem praelio superatus, vivus in Persarum potestatem venit; et Sardes perductus cruci ibidem fuffrixus est; caput vero sale conditum, et Susas ad Darium delatum est; qui id, elotum et obvolutum, sepeliriiussit.


page 206, image: s0278

AXIOMA. Qui se temere seditionibus immiscet, miserum fere exitum habet.

Hoc est quod Salomo dicit Prov. XXIV. Cum seditiosis ne miscearis, quia subito veniet eorum exitium. Quicum consentit illud Hesiodi: Malum consilium consultori pessimum. Claudianus:

Quam bene dispositum est terris, ut dignus iniqui
Fructus consilii primis auctoribus instet!

Gloriabatur Lodovicus Sfortia, omnes se Reges et Principes committere inter se posse, et iterum pacare. Sed ea versutia male ipsi cessit, cum vitam in perpetuo carcere transiret, proditus a fuis hosti infensissimo Ludovico XII Regi Galliae. Eundem exitum habuit Comes Sancti Pauli; de quo videatur Cominaeus. Et recens exemplum in Carolo Lotharingiae Duce habemus.

XXV. QUINTUM BELLUM fuit contra ATHENIENSES.

Huius belli triplex erat causa. Primo enim Hippias Pisistrati filius, exul, continuis precibus reductionem sui Athenas a Dario flagitabat. Deinde, recens ab Atheniensibus accepta iniuria, somnum Dario eripiebat, neque conquiescere poterat, antequam ultionem de ipsis sumpsisset. Et tandem ambitio maximum telum erat, ut hoc praetextu belli contra Athenienses Graeciam subigeret. Igitur, maximis copiis conflatis, tam pedestribus, quam maritimis, Mardonium, Gobryae filium, adhuc adolescentem, qui recens Darii filiam uxorem acceperat, belli contra Athenienses Ducem nuncupavit, eique Hippiam comitem dedit, cui Graeciae status perspectus cognitusque erat.

Initia huius belli, aeque ac progressus, infelicia fuerunt. Nam tempestate ad Athon montem, dum eum Persica classis circumnavigat, trecentae naves et viginti hominum milia perierunt. Hoc primum vulnus. Deinde aliud damnum accepit a Thracum nocturna invasione; qui ingentem caedem fecerunt, ita ut ipse Mardonius vulneraretur. Quare, illa tantum Thracia subacta, cum parte Macedoniae, ubi sunt montes metallorum feraces, copias in Asiam reduxit.

Altero anno missi a Dario per universam Graetiam legati, qui terram et aquam peterent. Quod signum spontaneae deditionis erat. Multi, non in continenti modo, verum etiam insulis, populi deditionem fecerunt. Inter quos etiam Aeginetae. Male id Athenienses habuit. Qui propterea Aeginetas apud Spartanos accusarunt, quod putarent, eos hostili animo deditionem fecisse, ut cum Persis contra Athenas militarent. Quare Reges Lacedaemoniorum Aeginam ad offocium reduxerunt, obsidibus acceptis; quos Atheniensibus dediderunt, ut eo metu Aeginetas a Persarum partibus abstraherent. Duces huius belli erant Dathis Medus, et Artaphernes, Darii frater. His in mandatis datum, ut Athenas atque Eretriam diriperent, captivosque Susas adducerent. Hi cum sexcentis triremibus in Graeciam contenderunt, atque, Eretria capta, templis eius spoliatis et incensis, hominibus abductis, in Atticam navigarunt, ac, eius magna parte vastata, sperabant, deditionem facturos Athenienses.

Iamque Marathonem altero ab urbe lapide penetraverat, Duce Hippia, Persarum exercitus, cum Athenienses, rerum suarum trepidi, legatum ad Spartanos cum hac petitione miserunt; Orant vos Athenienses, ô lacedaemonii, ut sibi opem feratis, nec civitatem inter Graecos vetustissimam contemnatis in discrimen barbaricae servitituis adductam. Etenim Eretria direpta est, et insigni civitate Graecia imbellcillior reddita. Igitur decreta fuerunt a Spartanis auxilia. Sed, quo minus ea statim mitterentur, religio quatridui obstabat. Erat enim dies nonus instantis mensis, quo negabant sibi progredi licere ante plenilunium.

Interea consultatum in castris Atheniensium de praelio. Sententiae inter Duces ancipites erant. Quidam rem discrimini nolebant committere, quod tantu suorum paucitas ingentem Persarum multitudinem sustinere non posset. Alii ad pugnandum hortabantur. Ex quibus praecipuus Miltiades. Cuius sententiae cum Callimachus Polmarchus accessisset, Athenienses instructi decem civium milibus et mille Plataensibus auxiliariis, in campos Marathonios ad proelium egressi sunt, non exspectato Spartanorum auxilio. Plus. enim praesidii Miltiades in celeritate, quam in sociis esse, existimabat.

Persae, quamquam ingentem exercitum haberent, tamen Hippias, malo omine territus, infaustum fore proelium praesagiebat. Quippe tussi e sternutatione vehementi dens ipsi ecussus, et in arenam prolapsus, quantumvis diligenter quaesitus, reperiri non potuit.

Unde, suspirans Hippias, ad adstantes, Haec inquiebat, terra nondum est nostra, nec eam poterimus nobis subiectam reddere. Agnovit igitur, falsam esse somnii sui interpretationem, quo pridie sibi visus fuerat cum matre concumbere: unde ipse coniciebat, se Athenas reversurum, ac, recuperato


page 207, image: s0279

dominatu, senem domi suae obiturum esse. Fuit autem in Atheniensibus summa alacritas. Qui, citato cursu, ante iactum sagittarum, in hostes invaserunt. Pugnatum ab iis tanta virtute, ut hinc viros, inde pecudes, putares. Victi Persae ad naves fugerunt; ex quibus multae captae, plures submersae sunt. In hoc praelio eminuit Themistoclis adhuc adolescentis indoles, et Cynegyri militis Attici incomparabilis virtus. Hic, post innumeras caedes, cum fugientes hostes ad naves egisset, onustam navim dextra tenuit, nec prius dimisit, quam manum amitteret. Tum quoque, amputata dextra, navim sinistra apprehendit: quam et ipsam cum amisisset, ad postremum morsu navim detinuit. Tanta in eo virtus fuit, ut non tot caedibus fatigatus, non ambabus manibus amissis victus, ad postremum mutilus, et veluti rabida fera, dentibus dimicaverit. Eo in praelio etiam Hippias iam octogenarius cecidit, ut Cicero et Iustinus scribunt. Suidas vero, fugisse in Lemnum, et ibi inter magnos cruciatus amisso visu, ruptisque oculorum venis, exstinctum scribit.

Lacedaemonii, praelio iam finito, demum advenere, tanta profecti celeritare, ut intra triduum, quam ex Sparta discessissent, in Aticam venerint: visisque caesis Medorum, quorum etiam nomen hactenus formidabile fuerat, et laudatis ob fortitudinem Atheniensibus, domum redierunt.

Miltiades postea, re in insula Paro infeliciter gesta, accusatus, et quinquaginta talentis mulctatus, et femore putrescente decessit, nihilque ipsi merita erga patriam profuerunt.

AXIOMA. Copiae navales plus interdum dammi a tempestatibus, quam hoste, accipiunt.

Maximas classes non hostilis manus, sed oceanus et ventorum rabiesdestruxit. Sic Graeci Troia capta reduces tempestatibus plerique perierunt. Sic Xerxis copiae pleraeque mari haustae. Et superiori saeculo idem infortunium Carolus V. in Africa, Philippus II. circa Britanniam, sensit. Unde, quam dubia et anceps sit potentia navalis, colligitur. Batavorum classem, ante biennium, cum iam hostes in conspectu haberet, atrox ad Hitlandiam tempestas disiecit.

XXVI.

II. ACTA OECONOMICA.

PRIMO: CONIUGIORUM RATIO. Daius septem coniuges habuit. Quarum primam duxit adhuc privatus: sex vero reliquas Rex factus.

1. Uxor erat Gobryae filia a)nw/numos, quam adhuc privatus uxorem duxit.

2. Erat ATOSSA, Cyri Magni filia, quae antea per vim coacta Cambysi fratri, et hoc demortuo, Smerdi Mago nupserat, denique a Dario Rege in thalamum assumpta est. Haec cum ob patris memoriam in summa populi veneratione esset, et maritum tota possideret, ipsum Democedis Crotoniatae artibus ad oppugnandam Graeciam impulit, et Xerxi silio auctoritate sua Regnum conciliavit. Herodotus lib. 3. p. 224. Aelianus. Suidas.

3. ARTYSTONA tertia Cyri filia, quae sola fraterni matrimonii expers manens, Dario nupsit, qui tanto eam amore complexus est, ut imaginem eius ex auro solido tunica talari essingi curarit. Herodotus lib. 7. pag. 465.

4. PARMYS Cyri ex filio Smerdi neptis ab eo in uxorem ducta fuit. Herodot. lib. 3. p. 224. Hasce tres ex Cyri domo coniuges duxit Darius Rex factus, ut Regalibus nuptiis Regnum firmaret: idque non tam in extraneum translatum, quam in familiam Cyri reversum videretur.

5. *faidi/mh, PHAEDIMA Ottanis filia, quae Magum prodiderat. Quia decretum iam antefactum erat, ut Rex futurus e coniuratorum familia uxorem duceret. Herodotus l. 3. p. 214. et lib. 7. Iustin. lib. 1.

6. *fratagou/nh, PHRATAGUNA Atarnis Darii fratris filia. Hanc Atarnes Dario fratri nuptum dedit, omnemque insuper domum atque facultates ei tradidit: quia unica filia erat. Herodotus lib. 7. p. 521.

7. PANTAPTE antea in matrimonio Smerdis Magi fuit: hoc vero caeso, in Darii torum succedere iubetur. Hieronymus in cap. 11. Danielis.

DUBIUM. Q. An hic Darius Hystaspis fuerit maritus Esther?

Quidam Chronologi et Historici crediderunt, hunc Darium Hystaspis fuisse maritum Esther: hisce rationibus inducti.

1. Ex Regia sede, quod nempe in Susis habitaverit. Quod idem de marito Esther dicitur Esther 1. v. 1, 2. Sedit Ahasverus in solio Regni sui, quod erat Susis in urbe Regia.

2. Ex magno erga Iudaeos favore. Darius Hystaspis magno Iudaeos favore prosequutus est: uti patet ex Esdr. 6. 6, 7, 8, etc.


page 208, image: s0280

3. Ex uxorum denominatione. Darius Hystaspis duas habuit uxores, Atossam scil. et Artystonam. Herodotus lib. 3. Quarum illam Vasthin: hanc vero Estherem fuisse putant. Philip. Melanch. Chron. lib. 2. p. 124. Neander in Synopsi Histor. pag. 15. Camerar. Hor. sucis. P. I. pag. 389. ubi scribit, quod Regina esther, etiam Edissa, Atossa, Aristona et Hadassa applletur.

Refutatio.

1. Verum haec sententia admitti non potest: Quia cum magna a)nisorhsi/a est coniuncta. Quod Darius Hystaspis in Susis habitaverit, nihil probat. Quia Susa fuit communis omnium Regum Persicorum, qui Cyro successerunt, sedes. Strabo lib. 15.

II. Darius Hystaspis a secundo anno Regni sui magno Idaeos favore prosequutus est, ut constat ex Esdr. 6. v. 6. At Ahasverus maritus Esther, non nisi ab anno Regni sui duodecimo, Iudaeis favere coepit: uti patet ex Esther. 3. 7.

III. Praedictae Darii uxores Atossa et Artystona fuerunt Cyri Regis Persarum filiae. E. nulla earum potuit esse Esther. Quia Esther fuit Iudaea.

Syllogismus talis esto.

Esther fuit Iudaea.

Artystona non fuit Iudaea. Quia fuit Persica mulier Cyri Regis Persarum filia, et Arsamis atque Gobryae mater. Herodotus lib. 7. pag. 465.

E. Artystona non fuit Esther.

Praeterea septem Principes Regni tempore Darii Hystaspis fuerunt Otanes, Intaphernes, (qui propter seditionem occisius) Gobryas, Megabyzus, Aspatines, Hydarnes, etc. At tempore Ahasveri septem Regni principes fuerunt Charsena, Sethar, Admata, Tharsis, Meres, Marsena et Menuchan. Esther. 1.

XXVII.

SECUNDO: LIBERORUM GENERATIO. Ex hisce coniugibus antea enumeratis Darius 14 liberos procreavit.

1. EX GOBRYAE FILIA tres liberos suscepit: Artabazanem, Ariabignem et Artozostren. Herod. lib. 7. p. 435. ARTABAZANES Darii primogenitus ob aetatem ad Regni successionem aspirat, Dario in Graeciam expeditionem suscepturo, qua in re Xerxem fratrem ex atossa, genitum habuit adversarium: sed concedere huic iussus, quod patre adhuc privato, Xerxes vero ex patre Rege, et Atossa Regis filia natus esset, in arbitrio Iudicum libenter acquievit. Herodotus lib. 7. pag. 435. Iustinus.

ARIABIGNES in bello Xerxiano Ionieant classem et cariam rexit: Idque munus cum administraret graviter, et in pugna ad Salaminem inter primos dimicaret, in acie occubuit. Herodotus lib. 8. p. 559.

ARTOZOSTRE Mardonio sobrino in matrimonium collocata fuit. Herodotus.

II. Ex ATOSSA prima Cyri filia quatuor liberi ei sunt geniti: Xerxes, Achaemenes, Masistes et Hystaspes.

XERXES primogenitus fratri Artabazani in Regni successione praefertur, cum, hortatu Demarati Spartani, patre Rege genitum se contenderet, et plurimum iuvaretur atossae matris auctoritate, quod Regnum tenet annis 21.

ACHAEMENES Aegypto praeficitur a Xerxe, quem cum auxiliis consectatus in Graeciam, et inter classis Duces lectus, opponit se Demarato Spartano, et urgendam mari fortunam improvide suadet. Inde enim cum, Regis eversis rebus, fugâ in Aegyptum rediisset, oppresus gentis defectione, ab Inaro Libyo trucidatur. Herodotus lib. 7. p. 438.

MASISTES a Xerxe Bactrianorum praefectus constitutus, interque Duces belli Graeci primarios legitur. Herodotus lib. 7. p. 467. Unde cum Rege, post infelicem ad Salaminem pugnam, Sardes regressus, et consoceri honore auctus, de uxore dimittenda (quam initio Xerxes amare coeperat, sed postea amorem in filiam transtulerat) inique interpellatur, et Xerxis ducere filiam iubetur. Quod cum utrumque denegaret, et uxorem suam, iussu Amestris Reginae, coniugis Xerxis, horribiliter mutilatam et excarnificatam videret, in Bactriam provinciam fugere contendit, eam ad defectionem sollicitaturus. Verum a copiis Regiis insequentibus in fuga correptus, cumque omnibus liberis misere trucidatus est. Herodotus lib. 9. pag. 630, 631, 632.

HYSTASPES in bello Xerxiano Bactrianorum et Sacarum (h. e. Scitharum Amyrgiorum, quos Persae ita appellabant,) Dux erat. Herodotus lib. 7. pag. 463, 464.

III. EX ARTYSTONA, tertia Cyri filia, duos filios habuit, Arsamem et Gobryam.

ARSAMES in bello Xerxiano Aethiopibus, qui sunt trans Aegyptum, atque Arabibus praerat. Herodotus lib. 7. p. 465.

GOBRYAS in eodem bello Mariandynorum et Libyum et Syrorum Dux fuit. Herodotus ibid.

IV. EX PARMY Smerdis filia et Cyri nepte natus est Ariomardus.

ARIOMARDUS in bello Xerxiano Moschorum et Tibarenorum Dux fuit. Herodotus lib. 7. pag. 466.


page 209, image: s0281

V. Ex PHRATAGUNA Atarnis filia nati Dario sunt duo filii, nempe ABROCOMES et HYPERANTHES: Qui Xerxen in Graeciam sequuti, ambo ad Thermopylas occubuerunt, cum Leonidae occisi cadaver auferre conati, audacius in hostes provecti essent. Herodotus lib. 7. pag. 521.

VI. Ex PHAEDIMA Otanis filiâ geniti sunt Arsamenes et Anutis.

ARSAMENES Utinorum et Mocorum Dux fuit. Herodotus lib. 7. pag. 464.

ANUTIS fuit in matrimonio Bagazi, mulierum totius Asiae, ut formâ praestantissima, ita animo et moribus incontinentissima. Athenaeus lib. 13. c. 32.

XXVIII.

TERTIO: LIBERORUM EDUCATIO. Plato lib. 7. de Legibus, Darium laudat, sed culpat eum ob molliorem filii Xerxis educationem. Quâ in parte etiam Cyrus Rex Persarum primus graviter peccavit; uti ex Historia Cyri §. 20. patet.

XXIX.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

Darius illustria pietatis in Deum verum edidit specimina, Nam

1. Adhuc privatus votum fecerat Deo de omnibus vasis sacris antea a Nabuchdonosore Babylonem asportatis in templum Hierosolymitanum remittendis, deque ipsa urbe reaedificanda, si regnum adipisceretur. Ioseph. lib. 11. Antiq. Iudaic. cap. 4. pag. mihi 283.

2. Regnum adeptus renovavit Cyri decretum de exstruenda domo Domini et ipsa urbe reparanda. sumptus quoque largissimos ex aerario suo ad templi structuram suppeditari iussit, ut opus eo melius promoveretur: sacerdotibus sacra peracturis, quicquid opus esset, praeberi de suo curavit, ut Deum pro vita Regis et filiorum eius deprecarentur. Haec eius statuta quicumque mutaturus esset, isti non modo suspendium constituit, et omnium bonorum proscriptionem, sed Deum etiam ipse precatus, ut dissiparet omnia Regna, omnemque populum, qui aedificationem templi Hierosolymitani impedire conaretur. 1 Esdr. c. 6. 3 Esdrae c. 4.

CONTROVERSIA CHRONOLOGICA.

De aedificatione templi Hierosolymitani secundi, nempe sub quo Rege Persarum, et quoto eius anno illa permissa, diu intermissa, et postea repetita, et tandem consummata fuerit, magna inter Theologos et Chronologos viget controversia. Nos autem, ut tota haec ucontroversia, quae non tantum utilis, sed etiam ad multa scripturae loca dextre intelligenda summe est necessaria, eo melius expediatur, quatuor propositionibus sententiam veram proponemus, et simul antithesin adiungemus, eamque refutabimus.

PROPOSITIO I. De Templi Ierosolymitani secundi fundatione.

Apud omnes in confesso est, secundo Cyri primi Persarum Regis anno, templi Ierosolymitani secundi fundamenta iacta esse. Ipse namque in PRIMO ANNO Regnisui sive Monarchiae, Edictum de domo Dei in Ierosolymis aedificanda promulgavit; uti patet ex Esdr. 1. v. 2. ubi verba Edicti talia exstant. Omnia regna terrae dedit mihi Dominus caeli, et ipse praecepit mihi, ut aedificarem ei domum in Iuerusalem, quae est in Iudaea. Confer. Esd. 6. v. 13.

Exsecutio autem huius Ediciti facta secundo anno Cyri. h. e. SECUNDO ANNo Cyri fundamenta templi iacta sunt: uti ex Esdr. c. 3. v. 10, 12. patet, ubi dicitur, quod ZOrobabel filius Salathiel et Dux populi et Iesus Pontifex opus aedificationis templi strenue urserint, interque iubilationes simul ac fletus fundamenta eius posuerint.

DUBIUM.

At Esdrae 5. v. 2. expresse legitur, quod SECUNDO ANNO DARII coeperint aedificare templum Domini in Ierusalem. Similiter ex Aggaei 1. et 2. capp. hoc ipsum non obscure colligitur. Aggaei 1. v. 1. 2. dicitur: In anno secundo Darii Regis factum est verbum Domini ad Zorobabel Ducem Iuda, et ad Iesum sacerdotem magnum, dicens. Populus iste dicit: Nondum venit tempus Domus Domini aedificandae? vers. 7. Haec dicit Dominus exercitum: Ponite corda vestra super vias vestras, adscendite in montem, portate ligna, et aedificate domum. v. 14. Et suscitavit (Deus) spiritum Zorobabel Dicis Iuda et Iesu sacerdotis magni, et spiritum reliquorum de omni populo, et venerunt, et faciebant opus in domo Domini exercituum Dei sui. Confer Aggaei 2. v. 1. et 4. Et v. 19. expresse inquit Deus: Ponite obsecro corda vestra, ab hodierno die, qua FUNDAMENTA IATA SUNT TEMPLI DOMINI. Si ergo secundo anno Darii fundamenta templisecundi iacta sunt: quomodo dici potest, illa secundo anno Cyriiacta esse:


page 210, image: s0282

RESPONSIO.

Fundamenta templi Interioris, in quo sancta, et sancta sanctorum erant, anno secundo Cyri iacta sunt: sicut Esdras cap. 3. v. 10. 12. aiffirmat, uti beda explicat. Et hisce fundamentis iactis, Sacerdotes et Levitae, in ornatu suo positi, cum tubis et organis laudaverunt Dominum. Esdr. c. 3. v. 8. 10, 11.

Fundamenta templi Exterioris, in quo erant atrium, porticus et gazophylacium, sive exedrae, iacta sunt anno secundo Darii Hystaspis, die vigesimo quarto mensis noni: sicut Aggaeus commemorat.

Quare quando Esdreaec. 5. v. 2. dicitur: Templum secundo anno Darii AEDIFICARI COEPISSE, intelligenda sunt illa verba, non in sensu absoluto, sed limitato, h. e. non de inchoatione templi simpliciter et absolute, (uti patet ex Esdr. c. 3. v. 10, 12.) sed tantums eius, quod suppositis fundamentis superstructum et superimpositum fuit, quod proprie nominatur templum, et hoc coepisse aedificari anno secundo Darii Hystaspis, nemo inficias ire poterit. Vide Esdrae 4. v. 24.

USUS ELENCTICUS.

1. Hinc patet error Iansenii, qui super c. 2. Iohan. scirbit. fundationem templi secundi primo anno Cyri factam esse; idque probare conatur ex Esdrae c. 6. v. 3. Verum distinguendum est inter decretum Cyri et Exsecutionem decreti. Cyrus primo anno decretum Fecit, ut domus Dei exstrueretur, sicut expresse verba Esdrae sonant; Esdra 1. v. 1. et Esdrae 6. v. 3. sed secundo demum Cyri anno exsecutio decreti facta, h. e. fundamenta templi iacta sunt, uti ex Esdr. c. 3. v, 8, 10. patet. II. Errant illi, qui, ut demonstrare queant, templum hoc secundum 46 annis aedificatum esse, (sicut Iudaei ad Christum Iohan. 2. v. 21. aiunt), supputatinem a primo anno Cyri inchoant hoc modo:

Cyrus regnavit annis ——— 31.
Cambyses filius eius annis 9.
Magi duo mensibus ——— 7. Qui novem annis Cambysis annumerantur.

Hi anni simul efficiunt annos 40. Adde 6. Darii. (Nam sexto eius anno aedificium absoltum fuit.) ecce anni 46. de quibus Iudaei loquuntur. Vide Drusium lib. 4. Praeteritor. Novi Testamenti in cap. 2. Iohan. pag. 150. Confer D. Chemnit. lib. 2. Harmon. cap. 27. pag. 123.

Verum fundatio templi facta est anno secundo Regni Cyri. non simpliciter, h. e. quo, Astyage victo, Rex factus est; sed limitate, nempe Monarchiae eius, quo dicere potuit, Deum omnia Regna terrae dedisse sibi. Esdr. 1. v. 2. Quod devicto Astyage dicere haud potuit.

PROPOSITIO II. Destructurae Templi intermissione.

De intermissione structurae templi ita scribitur Essdr. 4. v. 4. Factum est igitur, ut populus terrae (intelliguntur Samaritani) impediret manus populi Iudae, et turbaret eos in aedificando. v. 5. Et conducebant mercede contra eos consiliarios, ut destruerent consilium corum OMNIBUS DIEBUS CYRI Regis Persarum:
[Gap desc: Greek word]
ETUSQUE AD REGNUM DARII Regis Persarum. v. 6. IN REGNO AHASVEROS in principio Regni eius scripserunt accusationem adversus habitatores iudae et Ierusalem. v. 7. Et in diebus
[Gap desc: Greek word]
ARTACHSASTA (quidam reddunt artaxerxis) scripsit Beselam Mithridate, et Tabel et reliqui, qui erant in consilio eorum (nempe Epistolam accusatoriam) ad Arthasastam (vel Artaxeruxem) Regem Persarum.

Ut autem haec verba recte inteligantur, duae Quaestiones sunt notandae: 1. Sub quibus Regibus. 2. Quamdiu structura templi impedita fuerit.

QUAESTIO I. Sub quibus Regibus structura Templi Impedita fuerit?

Esdras quatuor Reges enumerat, sub quibus stiuctura templi impedita fuit.

I. SUB CYRO. Nam dicit Esdras, quod Samaritani consilium Iudaeorum destruxerint omnibus diebus Cyri Regis Persarum. Quod non ita intelligendum, quasi Cyrus initio quidem dimiserit Iudaeos, sed postea accusationibus hostium Iudaeorum motus continuationem aedificii templi non promoverit. Falsum. Nam suspensio fabricae templi non Cyro, sed Consiliariis eius pecunia corruptis a Samaritanis Iudaeorum hostibus in textu ex pressis verbis adscribitur.

II. SUB ACHASVERO; per quem intelligitur Cambyses II. Rex Persarum. Hic naque, dum Cyrus domo abest, variis bellis implicitus, Gubernator institutus fuit, et postea patri trucidato successit, qui istigatus ab hostibus Iudaeorum structuram templi prohibuit.

III. SUB ARTHASASTA. Per hunc quidam intelligunt fratrem Cambysis Tanyoxarsen, quem Cyrus constituerat Regem Bactrianorum,


page 211, image: s0283

Parthorum et Carmaniae, uti scribit Ctesias Cnidus, apud Phocium in Bibliotheca pag. 54. cuique Cambyses ipse ab obitu Cyri patris sui in Aegyptum descendens gubernationem totius Regni commisit. Potest etiam intelligi Pseudo-Smerdis Magus, qui septem menses sub nomine veri Smerdis filiii cyri in Monarchia Persarum regnavit. Ad hosce similiter Samaritani literas accusatrices miserunt, tantumque effecerunt, ut structura templi Iudaeis prohibita fuerit. Ubi notandum est, quod nomina Achasverus et Arthasasta, h. l. non sint monia propria, sed appellativa. Nam nomina Regibus mutata fuerunt, quando Imperii administrationem susceperunt, sicut etiam Iosephus Scaliger notat et probat. Quare Cambyses privato et proprio nomine dictus fuit Cambyses avo suo paterno o(mw/numos: At publico et regio nomine Ahasverus dictus fuit. Similiter Smerdis, sive verus sive falsus, privato et proprio nomine Smerdis: at Regio et publico Arthasasta appellatus fuit.

IV. SUB DARIO. Nam inquit Esdras c. 4. vers. 5. Quod dolosi Consiliarii in aula Cyri, dum ipse multis magnisque bellis implicitus esset, consilium Iodaeorum impediverint omnibus diebus CYRI, et usque ad regnum DARII Regis Persarum. Ubi non intelligendus est Darius Medus, (Hic namque ante biennium fere mortuus erat, uti constat ex edicti Cyri promulgatione, in quo dicit: Deum caeli dedisse sibi OMNIA REGNA TERRAE, h. e. se esse Monarcham sive omnium Regnorum terrae Dominum. Ergo iam tunc decesserat Darius Medus, qui paulo ante regnabat super Medos, Babylonios et Assyrios, et eidem sucesserat Cyrus: Alioquin ipse se non potuisset appellare Monarcham, h. e. omnium Regnorum terrae Dominum.) sed Darius Hystaspis III Rex Persarum, ad cuius annum secundum usque hostes Iudaeorum structuram templi impediverunt.

NOTA.

[In v. 6. in vulgata versione Latina sphalma versionis comissum est, quando dicitur: In diebus ahaschveros, (ipse ost artaxerxes) in principio Regni eius scripserunt. Hac parenthesis: Ipse est Artaxerxes: in fonte non exstat. Quare dicendum, quod AHASVERUS et ARTHASASTA non unus, sed duo distincti sint Reges. Nam in v. 6. dicitur. In diebus Ahasveros scripserunt accusationem. In v. 7. additut: Et in diebus Artaxerxis scripsit Besalam, etc. Quae particula et copula ET ostendit, duos distinctos Reges introduci. Quare non sub tribus, sed sub quatuor Persarum Regibus fabrica templi est impedita; uti ex dictis patet.]

ERROR.

Quare errant Iosephus Scaliger lib. 6. de Emendat. Tempor. Tremellius et Franciscus Iunius, Sethus Calvisius in praefat. Chronolog. pag. 152. qui tradunt, templi structuram sub quinque Regibuss persicis impeditam esse; videlicet 1. Sub Cyro. Esdr. 4. 4. 2. Sub Cambyse, qui qidem expresse ab Esdra non nominetur, sed tamen phrasi
[Gap desc: Greek word]
ET USQUE AD Regnum Darii comprehendatur. 3. Sub Dario Hystaspis. ibid. vers. 4. 4. Sub Ahasvero, h. e. Xerxe marito Esther. vers. 6. 5. Sub Arthasasta, h. e. Artaxerxe Longimano. ibid. vers. 7. Verum haec praedictorum Auctorum onipio est erronea; uti ex dictis patet, et ex dicendis in propositione III clarius patebit.

QUAESTIO II. Quamdiu structura Templi impedita fuerit?

Circa hanc Quaestionem similiter auctores antea nominati graviter impingunt. Nam statuunt, structuram templi sub quinque Regibus Persicis, annis nempe 106, impeditam fuisse.

Sub Cyro, anno uno.

Sub Cambyse et Magis annis 8.

Sub Dario Hystaspis annis 36.

Sub Ahasvero vel Xerxe annis. 21.

Sub Arthasasta vel Artaxerxe Longimano. annis 40.

Qui in summam subducti faciunt annos 106, Verum et huius Quaestionis falsitas in Propositione III ad oculum demonstrabitur.

Contra autem Theologi pariter et Chronologi, tum antiquiores tum recnetiores, unanimi consensu docent, structurae templi intermissionem vel 14 vel 10 annis tantum durasse. Quod ita ostenditur.

1. Sub Cyro, secundum alios, quinque annis non completis.

1. Sub Cyro, secundum alios, tantum sex menfibus.

2. Sub Cambyse et Magis annis 8.

3. Sub Dario Hystaspe annis 2. incompletis.

Qui coniuncti faciunt annos 4.

Qui coniuncti faciunt annos 10.

DUBIUM.

Q. Quare Deus instaurationem templi secundi (per Cyrum promovendam, et plus quam 200 annis ante a Spiritu S. praedictam per Iesaiam Prophetam cap. 44. v. 28.) nunc finitis 70 hebdomadibus tamen non impleat, sed complementum eius per 10 aut 14 annos usque ad annum secundum Regni Darii impediri patiatur.

Resp. Tres huius rei causae dari possunt.

I. Est malitia diaboli, qui Ecclesiae Dei summo


page 212, image: s0284

conatu sese opponit, eiusque salutem, permittente Deo, miris modis impedire satagit, ut hac ratione gloria Dei illustretur, et fides, oboedientia et patientia piorum probetur, et auro illustrior inveniatur. 1. Petr. 1. Huc digitum intendit Daniel Propheta cap. 10. v. 13. ubi narrat, quod Angelus Gabriel anno Gyri Regis Persarum tertio sibi apparuerit et narrarit, quod Princeps Persarum, h. e. aulicus quidam Daemon, Cambysis animum immanibus odiis adversus Iudaeos impleverit, ita ut plenariam populi reductionem, suspenderit, et templi aedificationem impediverit. Haec autem pugna inter bonum et malum Angelum duravit 21 dies, donec ille a Michaele Archangelo adiutus adversus hunc praevaluit, et apud Monarcham Persicum palmam obtinuit.

Similiter legimus Zach. 3. v. 1. quod Prophetae Zachariae in visione ostensus sit Iesus Pontifex M. post egressum e captivitate Babylonica stans, velut in iudico coram Angelo Domini, h. e. filio Dei, cui Pater omne iudicium dedit, Iohan. 5. a cuius dextris steterit Satan ut adversarentur ei, h. e. eum accusaret, quod propter peccata indignus esset, qui Sacerdotio sungeretur, et templum aedificaret.

II. Peccata populi. Nam populus Iudaicus subipsa templi structura graviter peccavit; uti ex Hagg. cap. 1, patet, ubi v. 1. narratur, quod verbis Prophetae fidem habere noluerit. Et v. 10. dicitur, quod Iudaei maiorem curam conatumque aedibus propriis exstruendis, quam templo Domini aedificando impenderint, ideoque ira Dei super illos manserit, uti ex vers. 3, 4, 5, 6. colligitur. Confer. Psalm. 81. v. 13, 14.

III. Antiquus mos Dei. Deus namque sinit Ecclesiam in tales ac tantas redigi angustias, ut omnibus de ea actum esse videatur, sed tandem hanc moram auxilii gloria illustriori compensat. Deus namque sanctos suos mirabiliter ducit. Psalm. 4. vers. 3. Ipse in infernum ducit, et ex eo reducit. 1 Sam. 2. Ipse ostendit piis tribulationes magnas, multas et malas, et conversus vivificat illos, et de abyssis terrae iterum reducit eos. Psal. 71. v. 20, 21. Exemplum h. l. habemus in populo Iudaico. Huic initio Cyrus libertatem in patriam migrandi, et templum Domini aedificandi potestatem concesserat. Esdr. 1. vers. 2. Rursus eam Cambyses impediebat. Esdr. 4. Postea rursus Darium Hystaspis et Artaxerxem Longimanum excitabat, qui edictis sumptibusque suis structuram templi iuvabant, usquedum compleretur. Hoc sane magnificentius erat, quam si Cyrus solus omnia praestitisset. Hi mores atque morae Dei sunt discendae, auxiliumque Dei parienter exspectandum. Pluchrum epigramma Alardi mei ex aureo lib. 3. Epigramm. §. 27. huc referri potest:

Caelitus auxilium rebus qui poscis in arctis,
Disce Dei mores ferre, morasque pati.
Nompe Dei mos est, primum mersare profundo,
Ex imo mersum post revocare salo.
Et mora nota Dei est: quod non mala protinus aufert,
Quando placet nobis, sed sibi quando placet.

PROPOSITIO III. De Templi secundi repetitione sive continuatione.

De hac propositione similiter disinctae Theologorum et Chronologorum sunt sententiae,

1. Severus Sulpitius lib. 2. Histor. Sacrae. Item, Tremellius et Iunius in Bibliis. Ioseph. Scalig. lib. 6. de emendation. Tempor. Sethus Calvisius in praefat. Chronol. suae. pag. 152. contendunt, templi secundi structuram sub Dario Notho VI, Persarum Rege, repetitam esse.

2. Nos vero praestantissimorum Ecclesiae Doctorum atque Chronologorum, tum veterum tum recentiorum, sententiam amplectimur, qui structuram templi anno secundo Darii Hystaspis repetitam atque continuatam esse affirmant. Quam sententiam sequentibus argumentis confirmamus.

1. Ab Esdrae testimonio. Nam Esdr. 4. v. 4, 5, 6, 7. ita legimus: Factum est igitur, ut populus terrae (h. e. gens Samaritana) impediret manus populi Iudae, et turbaret eos in aedificando. Et conducebant mercede contra eos consiliarios, ut destruerent consilium eorum OMNIBUS DIEBUS CYRI Regis Persarum. IN REGNO ACHASVEROS in principio Regni eius scirpserunt accusationem adversus habitatores Iudae et Ierusalem. Et in diebus
[Gap desc: Greek word]
ARTACHSSASTA (quidam reddunt Artaxerxis) scripsit Beselam, Mithridates et Tabel, et reliqui, qui erant in consilio eorum (nempe epistolam accusatoriam) ad Arthasastam (vel Artaxerxem) Regem Persarum. Cum hisce verbis coniungatur. vers. 24. Tunc intermissum est opus domus Domini in Ierusalem, et non ssiebat USQUE AD ANNUM SECUNDUM REGNI DARII, Regis Persarum. In hisce verbis intermissio structurae templi describitur dupliciter. 1. Generaliter describitur in vers. 5. tum ratione termini A QUO, tum ratione termini AD QUEM. h. e. quando inceperit, et quamdiu duraverit, nempe in diebus Cyri Regis. Cum enim Cyrus multis magnisque bellis occupatus domo abesset, interea quidam in aula eius perfidi Consiliarii


page 213, image: s0285

aedificationem templidolose impediverunt, et hoc impedimentum duravit, usque ad Regnum Darii, scilicet Hystaspis III. Persarum Regis. 2. Specialiter describitur in vers. 6, 7. Aquibus Regibus structura sit impedita, nempe ab AHASVEROS, hoc est, Cambyse, et ARTHASASTA, h. e. Cambysis fratre, nempe Smerdi, vel etiam Pseudo-Smerdi, qui sub veri Smerdis iam occisi nomine septem menses in Persia regnavit. Deinde in v. 12. Formula Epipistolae accusatoriae describitur hisce verbis: Notum sit Regi, quia Iudaei, qui ascenderunt a te, ad nos venerunt, in Ierusalem rebellem et pessimam, quam aedificant, exstruentes muros eius, et parietes componentes. v. 13. Nunc igitur notum sit Regi, quia si civitas illa aedificata fuerit, et muri eius instaurati, tributum et vectigal, et annuos reditus non dabunt, et usque ad Regeshaec noxa perveniet. v. 14. Quandoquidem igitur templum destruximus, neque contemptum Regis aspicerenos decet, idcirco misimus et nuncupavimus Regi, v. 15. ut inquiras in libris historiarum patrum tuorum, et invenies scriptum in commentariis: et scies, quoniam urbs illa, urbs rebellis et nocens regibus et provinciis, et rebellionem fecarunt in ea: quamobrem et civitas ipsa destructa est. Unde patet, quod de adventu nupero, et in diebus Regisfacto loquantur. Tertio in v. 17, 18, 19, 20, 21, 22. continetur rescriptum Regis, cuius summa haec est, ut nempe aedificationem urbis inceptam serio illis inhibeant. Quarto v. 23. exprimitur exsecutio mandati velreseripti Regii, quod nempe Beelteem et Samsai scriba statim Ierosolymam abierint ad Iudaeos, eosque in brachio et robore prohibuerint. Quinto in v. 24. subiungitur Eventus, quod nempe opus domus Domini in Ierusalem inter missum sit usque ad annum secundum Regis Darii. In anno autem secundo Regis Darii aediticatio per annos 10 aut circiter interrupta, rursus est inchoata et continuata. Quia statim in cap. 5. eiusdem libri v. 1. legitur, quod Aggaeus et Zacharias Prophetae prophetarint ad Iudaeos, qui erant in Iuda et Ierusalem: et ad prophetiam eorum tunc surrexerint Zorobabel filius Salathiel, et Iosue filius Iosedec, et coeperint aedificare templum Dei in Ierusalem, et cum eis Prophetae Dei adiuvantes eos. Cumque Thathanai Dux Persicus in terra Chanaan, ad Regem Darium id perscriberet, et in archivis inquiri peteret, an verum sit, quod Cyrus Iudaeis templi restaurationem permiserit. Esdrae 5. 3, 5, 6, 7. igitur Rex Darius reperto in Cancellaria Cyri decreto, severissime mandat Thathanai Duci suo, ut Iudaeis non tantum templi aedificationem permitrat, sed etiam omnibus rebus neeessariis iuvet: imo suspendium illis, qui templi aedisicationem impedire velint, minatur. Edictum Regium exstat Esarae c. 6. v. 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12. eiusque verba ita sonant: Nune ergo, Thathanai Dux regionis, quae est trans flumen, Scharbuzanai, et consiliarii vestri Apharsachaei, qui estis trans flamen, procul recedite ab illis. Et dimittite fieri templum Dei illud a Dute Iudaeorum, et a senioribus eorum, ut domum Dei illam aedificent in loco suo. Sed et a me praeceptum est, quid oporteat fieri a presbyteris Iudaeorum illis, ut aedificetur domus Dei, scilicet ut de arca Regis, id est, de tributis, quae dantur de regione trans flumen, studiose sumptus dentur viris illis, neimpediatur opus. Quod si necesse fuerit, et vitulos, et agnos, et haedos in holocaustum Deo caeli, frumentum, sal, vinum et oleum, secundum ritum sacerdotum, qui sunt in Ierusalem,; detur eit per singulosdies, ne sit in aliquo querimonia, Et offerant oblationes Deo caeli, orentque pro vita Regis et filiorum eius. Ame ergopositum est deeretum: Ut omnis homo qui hanc mutaverit iussionem, tollatur lignum de domo ipsius, et erigatur, et configatur in eo; domus autem eius publicetur. Deus autem, qui habitare fecit nomen suum ibi, dissipet omnia regna, et populum, qui extenderit manum suam, ut repugnet, et dissipet domum Dei illam, quae est im Ierusalem. Ego Darius statui decretum, quod studiose impleri volo. Et vers. 13, 14. describitur exsecutio decreti Regii hisce verbis: Igitur Thathanai Dux regionis trans flumen, et Stharbuzanai, et consiliarii eius, secundum quod praeceperat Darius Rex, sic diligenter exsecutisunt. Seniores autem Iudaeorum aedificabant, et prosperabantur iuxta prophetiam Haggei Prop hetae, et Zachariae filii Iddo, et aedifica verunt et construxerunt, etc.

Hinctale argumentum exstruitur.

Talis intelligitur Darius Rer Persarum, per quem templi secundi aedificatio est repetita, cuius tempore Haggaeus et Zacharias Prophetae prophetarunt, et Zorobabel Dux et Iesus Pontifex populo Israeli praefuerunt: uci pater ex Esdr. 4. 24. etc. 5. v. 1, 2.

Iam vero Haggaeus et Zacharias non tempore Darii Nothi, sed tempore Darii Hystaspis prophetarunt; quia non diu post egressum populi ex captivitate Babylonica prophetarunt, et Zerobabel Dux atque Iesus P)ontifex populum e capitivitate Babylonica eduxerunt.

E. Darius ille Rex Persarum, per quem templi II. aedificacatio est reperita, non est Darius Nothus, sed Darius Hystaspis.

II. Ab Haggaei Prophetae calculo. Hagg. cap. 1. v. 1. In anno secundo Darii Regis, in mense sexto, in die una mensis, factum est verbum Domini in manu Haggaei Prophetae, ad Zorobabel filium Salathiel ducem Iuda, et ad Iesum, filium Iosedec,


page 214, image: s0286

facerdotem magnum, etc. v. 7. Haec dicit Dominus exercituum: Ponite corda vestra super vias vestras. v. 8. adscendite in montem, portate ligna, et adificate domum: et acceptabilis mihi erit, et glorificabor, dicit Dominus. v. 12. Et audivit Zorobabel filius Salathiel, et Iesus filius Iosedec sacerdos magnus, et omnes reliquiae populi, vocem Domini Deisui, et verba Haggaei Prophetae, sicut misit eum Dominus Deus eorum adeos: et timuit populus a facie Domini. v. 13. Et dixit Haggaeus Legatus Domini, de legatione Domini populo dicens: Ego vobiscum sum, dicit Dominus. v. 14. Et suscitavit Dominus spiritum Zorobabclfilii Salathiel, ducis Iuda, et spiritum Iesu filii Iosedec sacerdetis enagni, et spirtitum reliquorum de omni populo: et ingressisunt et faciebant opus in domo Domini exsereituum Dei sui.

Memoria et observatione dignum est, quod Iudaei sola exhoratione Prophetarum Haggaei et Zachariae templi aedificationem aggressi sunt, absque consensu Darii Regis Persarum, secure interim exspectantes Regiam inchoari operisconfirmationem. Quare fidem suam in promissiones divinas, quas ex Prophetis acceperant, egregie declararunt.

III. Ab annorum irae Dei super populum Israel complemento. Zacharias Propheta scribit cap. 1. v. 1, 12. se in ANNO SECUNDO in MENSE OCTAVO in visione audivisse Angelum Domini dicentem: Domine exercituum, usquequo non misereberis Ierusalem et urbium Iuda, quibus iratus es? ISIAM SE PTUAGESIMUS ANNUS EST? In hisce verbis velut indice digito terminus irae divinae super populum Israel et super Ierusalem notatur, quando annus septuagesimus desolationis templi et urbis nominatur, isque in anno secundo Darii (nempe Hystaspis) completus esse dicitur: sicut recte D. Hieronymus in Prologo super Haggaeum seribit: SECUNDO ANNO DARII Regis Persarum, FILII HYSTASPIS, septuagesimum annum desolationis templi fuisse completum, quem Ieremias vaticinatus est, Zacharias quoque Prophetatestis. Qui cum usionis suae titulum in secundo anno eiusdem Regis proposuisset, adiecit, dicens: Domine exercituum, usquequo non misereberis Ierusalem et urbium Iuda, quibus iratus es? Iste septuagesimus annus est. Consentit Clemens Alexandrinus lib. 1. Stromat. Et eusebius lib. 8. demonsirationis Evangelicae. Hic certe Zachariae locus est longe clarissimus, ideoque diligenter contra Scaligerianos notandus est. Neque est quod quidam Interpp. locum Zachariae adductum ita exponant, dicentes: Verba Zachariae esse interrogativa, non enuntiativa. Ideoque sensum Angeli ibidem loquentis hune esse: Usquequo Domine non misereberis Ierusalem et urbium Iuda, quibus iratus es? Forsitan nondum advenit annus septuagesimus? Quasisubiungere voluerit: Ille enim iamdudum explerus est. Verum hic est sensus Nonne iste iam septuagesimus annus est? q. d. Utique iam promissum miserendi tempus advenit. Deinde idem Propheta cap. 7. v. 5. acta sub anno praedicti Darii quarto commorans, eorundem quoque 70 annorum tamquam proxime praeteritorum meminit, dicens: Cum ieiunaretis et öangeretis in quinto et septimo mense, PER HOSSEPTU AGINTA ANNOS, nunquid ieiunium ieiunastis mihi?

IV. Ab unanimi omnium Doctorum calculo. Quod sub Dario Hystaspis templi Ierosolymitani aedificatio repetita sit, omnes auctores unanimi consensu docent. Ex Ebraeis Iosephus l. II. Antiqu. Iudaic. cap. 4. pag. 283. Ex Christianis omnes tam Graeci quam Latini, tam veteres, quam recentiores, paucis exceptis. Iam veroin hoc genere doctrinae concors omnium sententia instar firmissimae rationis apud intelligemes rerum aestimatores esse debet.

V. A multorum absurdorum cumulo. Sententia Sealigeri et eorum, qui illum sequuntur, multis absurditatibus scatet. Nam si Scaligeri sententia, et eorum, quiillum sequuntur, in lance veritatis ponenda esset, 1. Valde monstrosus PONTIEICUM catalogus nobis exhiberetur. Nam post captivitatem Babylonicam in Monarchia II, tempore Regum Persicorum, sex Pontifices sive summi sacerdotes fuerunt, qui enumerantur Nehem. 12. 10. nempe Iesus, Ioiakim, Eliasib, Ioiada, Ionathan et Iaddus. Iam vero Iesus fuit Pontifex incaptivitate Babylonica. E. ad minimum fuit 30. annos natus. Quia Sacerdotes ante 30. annum ad Sacerdotium non promovebantur, iuxta Dei ordinationem, Num. 4. 3. Et praeterea ipse in captivitate Babylonica genuit filios. Quia Esdrae 3. 9. legitur, quod Iosua et filii eius steterint quasi vit unus, ut instarent super eos, qui facerent opus in templo Dei. E. Si ille sumius Sacerdos fuit sub Dario Notho, vixit sub sex Regibus Persicis, Cyro, Cambyse, Dario Hystaspis, Xerxe, Artaxerxe Longimano, et Dario Notho; atque ita summo Sacerdotio ipse solus functus esset 144 annis, et supra modum istius saeculi makro/bios sive longaevus fuisser. Reliqui vero quinque Pontifices sub quinque Regibus brevissimiaevi, et summo Sacerdotio, centum et tribus annis sequentibus, usque ad Alexandrum Magnum, functi fuissent: Quod valde inconveniens videtur. Contra autem longe concinnior est supputatio Pontificum, quam nostri


page 215, image: s0287

Doctores exhibent, nempe quod summo Sacerdotio functus sit 1. Iesies filius Iosedech sub Cyro, Cambyse et Dario. 2. Filius eius Ioiakim. Nehem. 12. 10. vel Iosabad, Esdr. 8. 33. sub Xerxe et Attaxerxeanno eius septimo. Iosephus lib. 11. Antiqu. e. 3. 3. Eliasib, nepos Iesu, anno Artaxerxis vigesimo. Nehem. 3. 1. 4. Ioiada vel Iudas pronepos eius sub finem Artaxerxis et sub Dario Notho. 5. Ionathan vel Iohannes, qui Iesum fratrem suum in templo interfecit sub Dario Notho et Artaxerxe Mnemone. Ioseph. 1. 11. Antiqu. Iudaic. cap. 7. 6. Iaddus vel Ieddoa, Nehem. 12. 10. sub Arsame et Dario Codomanno. Ioseph. lib. 11. Antiqu. Id. c. 8.

2. Si templum II. anno secundo Darii Nothi est reparatum, sequitur quod quidam Iudaeorum fuerint, qui 196 annos vixerint. Ratio haec est: Quia Haggaei 2. 4. dicitur, quod quidam Iudaei ex captivitate Babylonica reduces splendorem et Maiestatem templi pristini a Salomone exstructi in iuventutesua viderint. Iam vero fuerint isti saltem 10 annorum, cum in captivitatem Babylonicam abducerentur, et vixerint in exsilio annos IXX, usque ad annum secundum Darii Hystaspis. Addantur hisce 35 anni Darii Hystaspis residui, 20 Xerxis, 40 Artax. Longimani, et unus Darii Nothi. Et emergit hinc summa 196 annorum, quos non pauci Iudaei ex captivitate Babylonica reduces, ex Scaligeri et asseclarum eius sententia, assequuti sunt. At consequens est falsum. Nam ad tantum aetatis gradum nullus hominum istius saeculi pervenisse legitur. E. etiam antecedens falsum erit.

3. Si templum Ierosolymitanum anno Darii Nothi secundo rursum aedificari coeptum est, sequeretur quod Iudaei ex captivitate reduces remplo 112 vel 115 annis caruerint. At consequens est absurdum, et vaticiniis Prophetarum Iesaiae, Ieremiae, Ezechielis et Zachariae parum congruum. Unicum tantum locum ex Zachariae cap. 2. considerandum proponam. Cum enim Angelus Domini ad Deum dixisset v. 12. Domine exercituum, usquequo tu non misereberis lerusalem et urbium Iuda, quibus iam septuaginta annos iratus es? Ibi Deus v. 16. ita respondet: Revertar ad lerusalem in misericordiis: DOMUS MEA AEDIFICABITUR IN EA, dicit Dominus exercituum. Unde patet, quod Deus septuaginta annos desolationi templi et urbis praefixerit, quo elapso templum reaedificandum erat.

Ergo antecedens quoque falsum erit, nempe templum anno secundo Darii Nothi reaedificari coeptum esse.

PROPOSITIO IV. De templi secundi persectione atque consummatione.

Templum secundum anno sexto Darii Hysiaspis est absolutum et consummatum. Probatur haecpropositio ex Esdr. 6. 15. Et compleverunt domum istam (h. e. templum anno secundo Darii denuo aedificari coeptum) usque ad diem tertium mensis Adar, qui est ANNUS VI. DARII REGIS. Et fecerunt filii Israel Sacerdotes et Levitae, et reliqui filiorum transmigrationis, dedicationem domus Dei in gaudio. Quod factum anno M. 3456. Quem numerum si quis memoriae infigere volit, hosce numeros ordine se subsequentes observet, nempe, 3, 4, 5, 6.

DUBIUM I. De Regibus Persicis, quorum mandato atque auspicio hoc templum secundum aedificatum est.

Scaliger ex Esdrae 4. et 7. capp. ostendere conatur, anno secundo Darii non Hystaspis sed Nothi templum secundum reaedificatum esse. Nam cap. 4. v. 5. dicitur: Irritum factum esse decretum de instauratione templi omnibus diebus Cyti, et USQUE AD REGNUM DARII (Hystaspis.) ubi particula
[Gap desc: Greek word]
ET USQUE accipitur inclusive, sicut saepe alias accipitur. v. 6. sequitur Ahasveros. v. 7. sequitur Arthasasta seu Artaxerxes. v. 24. sequitur Darius, cuius anno secundo templum exstructum. cap. 7. v. 2. sequitur alius Artaxerxes a quo missus suit Esdras. Habes hic 1. Cyrum. 2. Darium. 3. Ahasverum. 4. Arthasastam. 5. Darium. 6. Arthasastam alium, ordine collocator. Iam confer cum Historiis, et ubinam reperies Darium inter duos Artaxerxes, nisi Darium Nothum?

Resp. In hoc argumento Scaliger se, quod pueri (ut aiunt) in faba, reperisse putat. Sed quod venia tanti viri dixerim, magna illud a)krisi/a| labc rat, uti fir missimis argumentis in Propositione II. demonstratum est. Nam 1. Si ordo Regum Persicorum verus et genuinus observatus est ab Esdra, quare quaeso nullam Cambysis mentionem facit? 2. Quaenam obsecro est consequentiae ratio? Darius hic ponitur inter duos Artaxerxes: E. intelligitur Darius Nothus. Quia non nisi Darius Nothus inter duos Artaxerxes ponitur. Nam si decies Darii nomen expressisset Esdras, ergone hinc concludendum foret, decem esse Darios? 3. Non fuit hic Esdrae


page 216, image: s0288

scopus, seriem Regum Persicorum ordine describere, sed facta eorum narrare, quinam eorum templi structuram vel impediverint, vel promoverint. Unde pro re nata de illis loquitur. In cap. 4. v. 5. generaliter describit, sub quibus Regibus structura templi sit impedita, nempe sub Cyro bellis implicato, illudque impedimentum duravit usque ad Darium Hystaspis, quis vero eam impediverit, non exprimit. In v. 6. et 7. intermissio templi in specie exprimitur, a quibus Regibus facta sit, nempe ab Ahasvero et Arthasasta, per quos Cambyses eiusquefrater Smerdis, aut etiam Pseudo-Smerdis intelliguntur. Et illa inter missio structurae duravitusque ad annum secundum Darii, nempe Hystaspis, cuius in v. 5. mentionem fecit. Non enim alius Darius in v. 5. et alius in v. 24. intelligendus est, sed unus idemque. Quia sunt eadem verba, quae absque monstrosa divulsione ad diversa applicari subiecta nequeunt: sicut in Propositione II. evidenter et oculariter demonstravimus.

DUBIUM II.

Esdrae 6. 14, 15. dicitur, Israelitae aedificaverunt et construxerunt, iubente Deo Israel, et iubente CYRO, et DARIO et ARTAXERXE Regibus Persarum, et compleverunt domum istam, usque ad diem tertium mensis Adar, qui est annus sextus Regis DARII. Hic sane Darius post Artaxerxem ponitur. E. non potest intelligi Darius Hystaspis Rex Persarum tertius; hic namque Artaxerxis Longimani avus fuit: sed Darius Nothus, sextus Rex Persarum. Si ergo tres Reges Persici structuram templi promoverunt; quomodo hoc ipsum soli Dario Hystaspis tribui potest? Nam particula copulativa ET hosce tres Reges coniungit.

RESPONSIO.

Esdras in uno generali aphorismo, totius structurae opus comprehendere voluit, nempe, quod post captivitatem Babylonicam, elapsis 70 annis, et templum, et urbs Ierosolyma, iuxta Prophetarum vaticinia, reaedificata sint, neme sub Cyro. Dario, et Artaxerxe. Ubi per ARTAXERXEM non intelligendus est Cambyses, qui medius est inter Cyrum et Darium Hystaspis, quique omnibus diebus suis structuram templi impedivit, uti antea in Propositione II. ex Esdrae 4. 5. demonstratum est: neque etiam fuit Xerxes; uti falso putat Iosephus lib. 11. Antiqu. c. 5. eundem fuisse cum illo Artaxerxe, qui (ut Esdre c. 7. et Nehem. 1. et 2. dicitur) misit in Iudaeam, primo Esdram scribam, cum magna exulum Iudaeorum multitudine, deinde etiam Nehemiam, adreficiendos muros Ierosolymae. Nam Xerxes et Artaxerxes differunt tamquam pater et filius, ideoque confundendi non sunt, uti facit Iosephus. Ille 21, hic vero 40 annis regnavit: uti seribunt Diodor. Siculus lib. 11. Eusebius in Chron. Sulpitius histror. sacr. lib. 2. Beda in lib. de sex aetatib. mundi, et Herodot. lib. 7. Sed per Artaxerxen illum intelligendus est Artaxerxes Longimanus, V. Rex Persarum, qui quoque structurae opus mirifice promovit. Nam vere hoc templum sub praedicto Dario Hystaspis fuit absolutum, quantum spectat ad partes procultu Dei ibidem exhibendo necessarias. Veruntamen postea sub Artaxerxe Longimano multa eidem templo addita fuerunt, tum ad maiorem eius ornatum, tum ad ipsius munimentum. Circumdatum namque fuit muris. Et hoc insinuare voluit Esdras verbis illis, [iubente Cyro, et Dario, et Artaxerxe Regibus Persarum.] Nam Esdras librum suum (licet de rebus duntaxat Ierosolymis sub Dario Hystaspis filio actis, agere videatur) post templum muris ab Artaxerxe Longimano munitum, et urbem conditam, conscripsit: Quia in sequentibus Esdrae 7. et 8. captibus, et Nehem. 2. (quem librum ipse quoque scripsit) ordine commemorat, quomodo urbs Ierosolyma reparata, legibus munita, et populo repletasit. Quod ut melius intelligatur, notandum est, quod quatuor Edicta Regum Persicorum in libris Esdrae et Nehemiae reperiantur, nempe, Cyri, Darii, et Artaxerxis Longimani.

PRIMUM EDRCTUM est CYRI primi Persarum Regis, quod primo anno Monarchiae suae promulgavit, quo captivitatem solvit, et Iudaei; in patriam redeundi potestatem concessit. Esdrae 1. v. 2, 3.

SECUNDUM EDICTUM est DARII HYSTASPIS, III. Persarum Regis; des structura templi continuanda et perficienda. Esdrae 6. v. 6, 7.

TERTIUM EDICTUM est ARTAXERXIS Longimani, V. Persarum Regis, quo ipse anno Regni sui septimo Esdram soribam privilegiis amplissimis instructum cum maguo populi comitatu in patriam dimisit, urbemque sanctam inhabitari, cultum Dei instaurari, legem doceri, et iudicia atque Rem publ. constitui ussit. Esdrae 7. v. 11, 12, 13, 14.

QUARTUM EDICTUM est eriam ARTAXERXIS LONGIMANI, quo Nchemiam literis Regiis instructum in Iudaeam misit, ut urbem Ierosolymam visitaret, eamque reficeret, et muros eius repararet. Nehemiae 2. 1.

Ad haec quatuor trium Persicorum Regum, nempe Cyri, Darii et Artaxerxis Longimani, Edicta


page 217, image: s0289

Esdras scriba digitum intendit, quando in genere ostendit, quorum auspicio atque beneficio Templum et urbs Ierosolyma sint aedificata, ut in illo cultus divinus peragi, haec vero ab hominibus inhabitari, sicut antea, possit.

DUEIUM III.

De tempore, quo Templum II. absolutum est, Esdras cap. 6. vers. 15. dicit: Israelitas domum Domini complevisse anno sexto Darii Regis Persarum, die tertio mensis Adar, qui erat anni sacri mensis duodecimus. Contra autem Iosephus lib. 11. Antiq. Iudaic. c. 4. scribit: Templum secundum anno nono Darii absolutum esse. Quomodo haec inter se consentiunt?

RESPONSIO.

Templum secundum completum est anno Darii. Sexto. intellige merikw=s2, partialiter, h. e. quoad partem eius interiorem et nobiliorem, in qua erant Sancta et Sancta sanctorum: in quod Templum nulli praeter Sacerdotes fas erat ingredi. Et de hoc Templo loquitur Esdras.

Templum secundum completum est anno Darii. Nono, o(likw=s2, totaliter, h. e. quoad partem eius exteriorem, quae continebat atrium, gazophylacium, et Laicis etiam pervia erat. Quae nomine Templietiam nonnumquam appellatur, ut patet ex Iohan. 8. v. 20. ubi dicitur: Haec loquutus est Iesus in Gazophylacio: et erat quottidie docens in Templo. Et Luc. 2. v. 27. legitur de Anna filia Phanuel, quod non discesserit de TEMPLO. Et haec pars, ac proinde tota Templistructura, ante nonum Darii annum non est absoluta; sicut Iosephus ait. Quam sententiam etiam approbat Eusebius lib. 8. de demonstratione Evangelica c. 2. circa medium. Et D. Hieronymussup. c. 9. Daniel.

Unde patet errare Theophylactum, qui super c. 2. Ioannis scribit, aedificationem Templi durasse usque ad Artaxerxem, propter infestationem vicinorum hostium, Iudaeos ab aedificatione retardantium. Tantam enim fuisse illorum vexationem, ut cogerentur Iudaei una manu opus facere, et altera tenere arma. Errat, inquam, Theophylactus tum pragmatikw=s2, tum xronikw=s2. h. e. in reipsa, et in tempore. Nam confundit aedificationem templi cum aedificatione urbis Ierosolymae, Duce Nehemia facta: Et tempora Darii Hystaspis miscet cum temporibus Artaxerxis Longimani, praesertim cum a secundo anno Cyri, quo fundamenta Templi iacta sunt, usque ad 20 annum Artaxerxis Longimani anni fere 100. effluxerunt.

QUAESTIO. Quaeritur quot annis structura Templi sit completa sive consummata?

Ad hanc quaestionem. quidam respondent, cam 20, alii eam 22 annis absolutam. Nos breviter ita respondemus.

Structura Templi completa est anno 22 Si intelligitur supputatio inclusiva, h. e. si utrique adventus termini a quo, et ad quem, et simul termini intermedii, h. e. anni impedimenti, computentur. Totidem namque ab anno adventus Iudaeorum in Ierusalem, qui pariter fuit secundus Monarchiae Cyri, in quo iacta sunt Templi, fundamenta, ousque ad praedictum Darrii nonum, inucniuntur.

Structura Templi completa est anno 20 Si intelligitur supputatio exclusiva, h. e. si utrique adventus termini, a quo, et ad quem, sequestrentur.

DUBIUM.

Si templum secundum 20 vel 22 annis absolutum est, uti ex Chronologia constat. Nam ab anno Cyri Monarchae II. usque ad annum Darii Hystaspis anni 20 vel 22 intercesserunt. Quomodo igitur intelligendum est; quod Iudaei ad Christum dicunt Ioh. 2. v. 20. Templum hoc secundum annis quadragintasex exstructum esse?

RESPONSIO.

In hoc dubio solvendo multi Theologi et Chronologi anxie sese torquent.

I. Iohannes Piscator in N. T. super c. 2. Iohan. ita sentit: Isti anni ita videntur supputandi, ut initium fiat a primo anno Regni Artaxerxis. Testatur enim Esdras c. 4. in diebus Artaxerxis (Longimani) impeditum esse opus domus Dei, et mansisse impeditum usque ad annum secundum Regni Darii (videlicet Nothi) Regis Persidis. v. 7 et 24. Deinde idem testatur c. 5. (sicut et Haggaeus c. 1.) anno secundo Darii Zorobabelem opus diu intermissum resumpsisse. Denique c. 6. v. 15. testatur, Templum absolutum esse anno Darii sexto. Hinc iam colliguntur isti anni 46 ad hunc modum:


page 218, image: s0290

Artaxerxes Longimanus regnavit annis 40.

Templum sub initium regni Artaxerxis in choacum, absolutum est anno successoris Regis Darii 6.

Summa anni 46.

Verum inepta haec est Piscatoris supputatio Chronologica. Nam si structura Templi est impedita in diebus Artaxerxis (nempe Longimani, ut ipse putat) et mansit impedita usque ad annum secundum Regni Darii (Nothi:) Quomodo quaeso anni Artaxerxis Longimani in supputationem venire possunt? Nam non entis nulla sunt accidentia. Si igitur in diebus eius structura Templi non est promota, sed impedita; utique dici non potest, quod 40 anni sub Regno eius aedisicando sint consumpti. Nisi quis absurde velit dicere: A structura templi cessare, et aedificare, esse synonyma.

II. Baronius Cardinalis in Annalibus suis sub anno Christi 31 dicit, hanc Iudaeorum responsionem de annis 46, non esse referendam ad durationem fabricae Templi sub Regibus Persarum aedisicati, sed eius, quod tunc Iudaei prae oculis habebant, quodque Herodes, vetere a fundamentis sublato, aedificari curaverat. Nam si dictum, inquit, Redemptoris [Solvite Templum hoc, etc.] intellexerunt Iudaei de Templo illo, quod erat eis ante oculos positum, quis dubitet, de eodem quoque illos respondisse? alioquin impertinens et inepta nimis videri potuisset illorum responsio. Eadem quoque est Francisci Riberae sententia, qui super cap. 2. Haggaei scribit, Herodem plane novum idque tertium Templum exaedificasse.

Resp. 1. Verum Iesuita Pererius lib. 13. in Daniel. p. 795. hisce Iesuitis contradicit. Nam, inquit, verba illa Iudaeorum, quod Templum Ierosolymitanum 46 annis aedificatum est, non possunt inteligi de tertia Templi aedificationesub Herode Rege facta. Quoniam ea intra decennium est absoluta teste Iosepho lib. 15. Antiqu. Iudaic.

2. Oppono hisce Iesuitis hunc syllogismum prorsus invictum. Si Templum II. a Zorobabele post captivitatem Babylonicam aedisicatum, et ad quod Messias venturus erat, Templum novissimum, h. e. ultimum, ex Dei ordinatione esse debuit, utique tertium Templum esse non potuit. Si enim Templum III. ab Herode, ut illi aiunt, aedificatum fuit, illud secundum non fuit novissimum: aut, si fuit novissimum, sponte sua figmentum Iesuitarum detertio Herodis Templo cadit.

Sed verum est prius: uti patet ex Hagg. 2. v. 7, 8. ubi ipse Deus ita loquens a Propheta introducitur. Adhuc modicum est, et ego commovebo caelum et terram, et mare, et aridam. Et movebo omnes Gentes. ET VENIET DESIDERATUS CUNCTIS Gentibus, et implebo DOMUM ISTAM gloria. v. 10. Magna erit gloria DOMUS ISTIUS NOVISSIMAE, plus quam PRIMAE, dicit Dominus exercituum.

Ergo etiam posterius verum erit.

3. Distinguimus inter, nao\n a)/llon et a)lloi=on. h. e. inter Templum ALIUD et ALIO MODOFORMATUM. Herodes anno 18 Regni sui (h. e. annis 14. ante Christum natum, iuxta Eusebium) hanc secundam Zorobabelis domum non destruxit, aliamque ratione substantiae diversam aedificavit, (uti Iesuitae praedicti volunt) sed tantum illam maximis sumptibus exornavit, multisque insuper additis aedisiciis per totos octo annos adauxit. Quare verba Iosephi lib. 15. Antiqu. non intelligenda sunt de totali et plane nova Templi aedificatione, sed tantum de eius beltiw/s1ei kai\ au)ch/s1ei. h. e. de amplificatione et maiori eius exornatione, uti ex au)toyi/a| Graeci textus pater. Idem confirmatur Hegesippi Iudaei testimonio, qui nude tantum aedisicationem Herodis recitat. lib. 1. c. 35. Herodes ut se gratum caelestibus in se supra modum fluentibus beneficiis demonstraret, templum ornavit: omnem illum circa templum lociambitum circum vallavit muro, geminatisque spatiis inclusit immenso aedificandi sumptu et exquisito decore. Indicio erant magnae circa sacrarium porticus, quas exstruxit ex fundamentis: nec minor tuendi, quam ornandi intentio: Siquidem castrum Aquilonem versus communivit, quod appellavit Antoniam. Et ne singula persequat, haud ullum facile praeteriit locum vetustarum urbium, quem non revocarer labentem, aut additis, quae deesse videbantur, aedificiis ornaret. Hinc etiam Rupert. Tuitiensis in hanc sententiam ductus est, quod licet Herodes parietes mutaverit, et spectandos pro sua gloria magnos congesserit lapides, non tamen depositum vel mutatum fuisse Altare. Sic illi.

III. Quidam Theologi verba Iudaeorum ita explicant, quod anno Cyri secundo sundamenta Templi sint iacta. Iam vero Cyrus regnavit 30 annis. Cambyses 8. Et Templum anno sexto Darii Hystaspis non quoad partes interiores, sed quoad partes exteriores, anno nono Darii est absolutum. Hi numeri coniuncti, inquiunt, praecise faciunt annos 46.

Resp. Isti Theologi et Chronologi, qui ita sentiunt, graviter in calculo suo aberrant. Nam longe alia est ratio supputationis annorum Cyri apud Esdram, atque est apud profanos Historicos. Esdras a primo anno Regis Cyri, non Persici sed Babylonici, auspicatur solutionem captivitatis. Ideoque Cyrus 30 quidem annis praefuit Reguo Persico, sed


page 219, image: s0291

non Babylonico. Huic autem praefuit vel 7, (ut quidam volunt) vel 3 annis. E. Si Templum II est fundatum secundo anno Cyri, ut patet ex Esdr. c. 3. Utique Cyro in hac supputatione non plures quam 5 vel 2 anni assignari possunt.

E. Calculus plane non congruit, neque 46 anni, quos Iudaei iactant, demonstrari possunt.

IV. Nos cum Lyrano aliisque Theologis statuimus, quod verba Iudaeorum sint accipienda kata do/can, h. c. secundum perversam eorum opinionem, non kat) a)lh/qeian, h. e. secundum rei veritatem. Nam si anni pausantes, h. e. quibus structura Templi inrerrupta est, omittuntur, 46 anni aedificationis Templi nequaquam monstrari queunt. Quare Iudaei pro grandiloquentia sua omnia in immensum extollentes, iactanter, sed falso dicebant Ioh. 2. Templum 46 annis exstructum esse. Evangelista autem verba eorum allegat non e)chghtikw=s2, sed i(sorikw=s2, h. e. non approbative, sed recitative. Nam non omnia quae in S. Codice referuntur, oportet continuo in se et per se esse vera et sacra, nisi quatenus ab auctoribus a Spiritu S. inspiratis narrantur sive referuntur. Quoniam etiam mendacia et falsa restimonia in Historia Sacra in se verissima referuntur. Ita Psal. 14. v. 1. legitur: Dixit insipiens in corde suo: Non est Deus. Hic quod insipiens dicit (nempe, non esse Deum) est falsum; sed quod hoc in corde suo dicat, hoc est verum: sicut Spiritu veraci David vates hoc prodidit. Ita Iohan. 8. vers. 48. Iudaei impii ad Christum dicunt: Nonne bene dicimus nos, quod tu Samaritanus es, et daemonium habes? Christum Samaritanum esse et daemonium habere, diabolica Iudaeorum est calumnia. Interim verissima est narratio, eam referentis Evangelistae.

CAPUT III. DE EGRESSV.

XXVIII.

ALtero a defectione Aegyptiorum anno, cum Darius, Xerxe filio Rege declarato, et rebus omnibus apparatis, exire in expeditionem vellet, supremum diem obiit 36 annis Regni completis, A. M. 3486. ante C. N. 485. haud compos voti, ut Aegyptios et Athenienses ulcisceretur. Herodot. lib. 7.

XXIX.

Epitaphium. Strabo, et Athenaeus, scribit, sepulchro Darii inscriptum suisse, quod bonus venator et potator egregius fuerit, kunhgei=n e)kra/toun. oi)=non polun\ pi/nein e)duna/mhn, kai\ tou=ten fe/rein kalw=s2. Tametsi, eodem auctore, non liceret Persarum Regi esse ebrio, quam uno die, cum soli, quem illi Deorum credebant esse summum maximumque, sacrisicabant; quomodo id a Iustino relatum est.

XERXES, MONARCHA IV.

CAPUT I. DE ORTV.

I.

I. GENERATIO. Xerxes fuit filius Darii Hystaspis, III Persarum Regis, ex Atossa, Cyri filia, genitus, postquam ad Regnum est promotus; uti patet ex ratione, quam Xerxes attulit, cum contentio ipsi cum fratre Artobazane esset; nempe ideo sibi deberi Regnum, quia ex Dario patre Rege, et non privato, ut Artobazanes, natus esset, ut postea dicemus §. 13. Herodotus lib. 1. p. 84. lib. 6. p. 417. Ctesias in Persicis.

II.

II. APPELLATIO. XERXES, *ce/rchs2, idem significat quod Martium, bellicosum hominem: Quem Graeci vocant *a)rh/ion, ab *a)/rhs2, h. c. Mars. Herodotus lib. 6. p. 417. ita scribit: Sane in Graeca lingua aequipollent haec tria nomina, Darius, Xerxes, et Artaxerxes. *darei=os, e(rcei/hs2. *ce/rchs, a)rh/ios. *artoce/rchs2, me/gas2 a)rh/i+os. h. e. Darius idem est quod *e)rcei/hs2 id est, coercitor. Xerxes idem quod a)rh/i+os, id est, bellator: ad verbum, Martius. Artaxerxes idem quod me/gas2 a)rh/i+os, h, e, magnus bellator.

NOTA.

Hoc nomen Darius Hystaspis, filiolo recens sibi nato, dubio procul imposuit, ut adultiori facto stimulus esset ad virtutem. Signisicat enim Xerxes (ut dictum est) hominem Martium vel bellicosum: At ille aetate provectus nominis sui parum memor, tantum absuit, ut imperterritus et fortis miles fuerit, ut etiam primus in fuga, postremus in praelio semper esset, in periculis timidus, sicubi metus abesset, inflatus. Iustinus lib. 2.

III.

III. GENEALOGIA Xerxis patet ex verbis eius, quae ad Artabanum patruum suu, bellum contra Graecos dissuadentem, ira percitus proferebat. Verba eius haec sunt: Ego etiam sinete, quae dixi, conficiam. Neque enim fuerim Darii filius (qui fuit Hystaspis, qui suit Arsamnis, qui fuit Ariamnis, qui fuit Deispei, qui fuit Cyri, qui fuit Cambysis, qui fuit Achaemenidis filius) nisi Athenienses ultus fuero. Herodot. lib. 7. pag. 443.


page 220, image: s0292

Unde Reges Persarum communi nomine Achaemenidae dicuntur.

IV.

IV. FORMA. Magna formae Xerxis eratdignitas. Nam in toto exercitu, quem contra Graecos ducebat, cum tot virorum milia essent, nemo erat, qui aut specie, aut magnitudine corporis cum ipso posset contendere, tamquam dignior, qui illud imperium obtineret. Herodotus lib. 7. p. 508.

AXIOMA.

Politici tradunt, quod forma Principis augusta esse debeat. Rationes hasce addunt. 1. Quia augustam personam augustam decet formam. Nam forma insignis, quae eximium Dei donum est, Principibus plurimum decoris et admirationis addit. Quod enim pulchrum est, amicum est. Plato in Lyside. Et sine vi, quicquid vult, facile impetrat. Unde Carneades egregiam Principis formam appellat a)dorufo/rhton basilei/an, h. e. Regnum absque satellitio. Theophrastus tacitam deceptionem vocat, aut silentem fraudem, quod absque verbis persuadeat. Diogenes Laertius. 2. Quia forma indicium mentis cuiusque esse solet. Nam (ut Virgil. ait lib. 5. Aeneidos)

Gratior est pulchro veniens e corpore virtus.

Et Paris apud Ovid. in Epist. ad Helenam dese ipso fatetur:

Forma vigorque animi, quamvis de plebe videbar,
Indicium tectae nobilitatis erant.

Et hac de causa Spartani Regem suum Archidamum mulctasse feruntur, quod propter divitias uxorem pusillam duxisset, ex qua non basile/as2, sed basili/dia, h. e. non Reges, sed Regulos procreaturus esset. Plutarchus de educatione liberorum.

Verum hoc axioma interdum fallit. Saepe namque fit, ut in eburneo corpore plumbeus habiter animus. Sic Xerxes erat corpore formosissimus, et tamen animo turpissimus: uti ex dicendis patebit. Saul primus Rex Israel erat dignitate corporis homo eminentissimus et speciosissimus inter omnes filios Israel, 1 Sam. 9. v. 2. et tamen erat homo impius et improbus. Nero forma erat eleganti, et tamen homo pessimus. Commodus Imp. omnium suae aetatis erat formosissimus, et tamen scelestissimus. Herodian. lib. 1. in fin. Quid ergo iuvat corporis decor, si animus est deformis? Hinc pulchre ait Isocrates: Si pulchrum tibi corpus est et anima mala, bonam navim habes et malum gubernatorem, vel, (ut alius inquit) Hospitium pulchrum hospes deformis dedecorat. Contra autem saepe in deformi corpore anima excellens habitat. Sic Philopoemen Achaeorum Dux Thersiti cuidam, quam Principi similior, multis tamen animi virtutibus ornatus repente inclaruit. Similiter Socrates, Apollinis Oraculo sapientissimus iudicatus, turpis formae fuit. Unde quidam Socratem intuens dixit: O excellens anima, quam deforme hospitium es nacta. Nam, ut graviter inquit Seneca Epist. 67. Virtus nullo eget honestamento, ipsa magnum sui decus est, et corpus suum consecrat. Potest ex casa magnus exire, potest ex humili deformique corPusculo formosus animus et magnus. Non deformitate corporis foedatur animus, sed pulchritudine animi corpus ornatur. Etenim

Dat probit as speciem, sed non species probitatem.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

V.

1. CONIUGIUM. Uxor Xerxis fuit Amestris, Otanis patrui ipsius filia. Herodot us lib. 7. p. 463. Graece dicitur *a)/mhs2ris2 Amestris. Idem p. 477. A Ctesia in Persicis vocatur *a)/mis2ris2, Amistris, camque Onophae filiam fuisse scribit.

USUS.

Hinc patet, quod haec Amestris vel Amistris, non fuerit Esther, sicut quidam Historici putant, coniunx Ahasueri: de qua in libro Esther agitur.

Nam Amestris fuit Otanis filia, et origine mulier Persica.

At Esther non fuit Otanis filia, et origine mulier Persica, quin potius origine mulier Iudaica suit.

E. Esther non fuit Amestris.

2. Amestris, Xerxis coniunx, fuit ethnica mulier. Nam Herodot. lib. 7. p. 477. scribit, quod Amestris provectae aetatis, bis septem illustrium Persarum liberos defoderit, ad referendam pro se gratiam Deo, qui sub terra esse creditur. Nam (addit) Persicum (h. e. Ethnicum) est defodere viventes.

Atqui Esther non fuit ethnica mulier, sed pia et religiosa; uti ex toto libro Esther constat.

Ergo Esther non fuit Amestris.

3. Amestris mulier crudelissima fuit: uti patet ex laniena uxoris Masisthis, de qua postea in §. 8. dicemus.

Atqui Esther non fuit crudelis, sed pia, proba, omnibusque virtutibus exornata.

E. Esther non fuit Amestris.


page 221, image: s0293

VI.

II. LIBERI. Xerxes ex Amestri, quatuor suscepit liberos: tres masculos, nempe Darium, Artaxerxem et Hystaspem; et unam femellam, nempe Dariaeam.

DARIUS honoratur a patre Artaynta, Masisthis filia. Qua scelere patris incestata, et matre Artayntae truculentia Amestris trucidata, post ab Artabano caedis eius apud Artaxerxem per calumniam accusatur, et innocentiam suam frustra probare aggressus, de vita tollitur. Herodotus, Diodorus, Iustinus.

ARTAXERXES cognomento makro/xeir, h. e. Longimanus, Xerxi parenti suo fraudulenta Artabani opera in Regno successit, et Darium fratrem neci imprudens tradit: ac vix ipsemet insidiatori ereptus, seu vi, seu astu circumventum cum liberis et tota domo iugulat.

HYSTASPES Masisthi in Bactrianae praefectura surrogatur, eaque occasione Artabani crudelitatem declinat. Diodorus Siculus.

DARIAEA nupsit Hierameni cuidam, et filios ex eo procreat Autobisacem et Mitraeum. Qui Cyrum iuniorem Sardes sequuti, arrogantia eius nefaria, quod scilicet occurrentes ei, manus intra manicam non contraxissent, (fieri autem hoc Regi tantum solebat) de vita tolluntur: Ac tametsi parentes maestissimi evocari parricidam a Dario curassent, tamen hoc interea vita defuncto, is supplicium effugit. Xenophon.

VII.

III. INCESTUS. Herodot. in Calliope (lib. 9.) p. 630, 631. incestum Xeixis hisce verbis describit: Fratrissui Masisthis uxorem amare coepit Xerxes, qua cum potiri non posset, in omnes occasiones explendae libidinis intentus, filio Dario, mulicris eius et Masisthis filiam in matrimonium dedit, existimans, si hoc fecisset, commodius se illa potiturum; verum permutatis amoris vicibus iuvenculae huius nrus suae amore exarsit, eaque ex assidua familiaritate potitus, vitare non potuit, quin res patefieret. Nam Amestris uxor Xerxis, amiculum, quod ipsa texuerat, spectatu dignum viro donaverat; Quod cum Artaynta (id enim nomen erat filiae Masisthis) dari sibi postulasset, (nam Xerxes ultro eam iusserat a se petere, quae fieri sibi optaret in remunerationem obsequii, et iuramento se ei obstrinxerat, omnia, quae peteret, impetraturam) dono hoc illa supra modum laeta, eo gestando gestiebat.

VIII.

IV. CAEDES et PARRICIDIA. Amestris autem ubi Artayntam habere amiculum rescivit, in matrem eius exitium machinata, quam rei huius auctorem esse credebat, observata temporis oportunitate, qua Xerxes regalem cenam instruere quotannis, Persisque strenas donare solebat, in memoriam eius diei, quo Rex creatus esset, petiit a Xerxe, ut se Masisthis uxore donaret: quod etsi indignum factu ille putabat, precibus tamen eius victus, et instituto, quo nefas erat, regia cena proposita, orantem non exorare, invitus tandem annuit. Accersitum postea Masisthen, cum, ut uxorem volens dimitteret, frustra persuadere conatus fuisset, quantumvis filiam suam in matrimonium. offerret, ad extremum minis terruit iratus, cum diceret; ita eius res deinceps comparatas fore, ut neque ipse iam ei filiam suam nuptum daturus, neque ille consuetudine uxoris suae diutius fruiturus sit, ut discat accipere oblata. Interea Amestris, accitis Satellitibus Xerxis, uxorem Masisthae excruciat, mammillas praecidit, et canibus obicit: praecidit et nares, aures et labia, linguam, atque ita excarnificatam mutilatamque domum remittit. Quam contumeliam uxori suae illatam cum vidisset Masisthes, inIto cum liberis consilio, quia et sibi ipsi mali aliquid metuebat, ad Bactrianos fugere, eosque ad defectionem incitare cogitabat, utpote quorum Praefectus diu fuisset, et a quibus diligi se sciebat. Sed Xerxes missis adversus eum copiis, et ipsum et liberos, et quoscumque habebat secum in itinere, trucidavit.

AXIOMA.

Libidines incestuosas sequi solent caedes atque parricidia. Exemplum h. l. habemus in Xerxe. Hic namque post reditum in Asiam Masisthis fratris sui coniugem amare coepit. Deinde cum Artayntam fratris sui filiam filio suo Dario dedisset, et huius iuvenculae amore exarsit. Post hanc incestam consuetudinem variae caedes atque parricidia, nemope, fratris, coniugis eius atque liberorum et sociorum sequuta sunt. Plura exempla vide in Histor. Camb. c. 2. §. 6 et 8.

IX.

V. VOLUPTAS. Nam voluptas Xerxis summum bonum fuit. Hinc Plutarchus in Apophtheg. scribit, quod Xerxes bellum moverit ob caricas Atticas. Et licet ipsi nihil eorum omnium, quae mens humana voluptatibus dedita excogitare potest, defuerit unquam; tamen de eo scribunt


page 222, image: s0294

Valer. Max. lib. 9. c. 11. et Cicero Tusculan. Quaestion. lib. 5. quod praemium publico edicto novae volupratis repertori constituerit. Itaque, isto Rege,

Vivite lurcones, comedones, vivite ventres.

Ita quoque Alexander M. (sicut Plutarch. in Alexand. M. scribit). certamina potatoria instituit. Nam Promachum hominem bibacissimum, in vini certamine victorem, talenti corona donavit, tribus tantum postea superstitem diebus: ipse Rex ad duas choas seu duodecim sextarios. bibendo processit: Ceteri cuncti, unus et quadraginta, effusis visceribus, propemodum spectante Rege, crepuerunt, et potando spiritum eructarunt. O indignum tanto Rege spectaculum!

PARAENESIS.

At omnes mortales, adeoque Reges et Principes, voluptatem foedam fugiant. Nam voluptates 1. Deo sunt exosae. 2. Dolosae. 3. Onerosae. 4. Exitiosae.

1. Voluptates sunt Deo summe EXOSAE. Quia Deus casta est et sobria mens, ideoque belluinam istam et immanem hominum, in voluptatibus viventium, ingluviem, extremo odio proscquitur, illisque Bacchi mancipiis poenas tum temporales, tum aeternas comminatur. Iesaiae 5. v. 11. Vae qui consurgitis mane ad ebrietatem sectandam, et (potandum) usque ad vesperam, ut vino aestuetis. v. 12. Cithara, et lyra, et tympanum, et tibia et vinum in conviviis vestris; et opus Domini non respicitis, nec opera manunm eius consideratis. v. 14. Propterea dilatavit animam suam infernus, et aperuit ossuum, absque ullos termino. v. 22. Vae qui potentes estis ad bidendum vinum, et viri fortes ad miscendam ebrietatem. v. 24. Idcirco sicut devorat stipulam lingua ignis, et sicut paleas flamma absumit: Sic radix corum quasi putredo erit, et germen corum, ut pulvis adscendet. 1 Ioh. 2. 15, 16, 17. Nolite diligere mundum, neque ea, quae in mundo sunt. Si quis diligit mundum, non est caritas Patris in eo. Quoniam omne, quod est in mundo, concupiscentia carnis est, et concupiscentia oculorum, et superbia vitae; quae non est ex Patre, sed ex mundo est. Et mundus transit, et concupiscentia eius.

Quare cum voluptas a Deo non sit, a diabolo originem habeat necesse est, ac pronide sedulo fugienda est.

2. Voluptates sunt DOLOSAE. Quia non sunt merae, sed dolore mixtae. Nam tota vita humana est nihil aliud, quam gluku/pikron, h. e. dulce-amarum. Et illud quod videtur iucundissimum, est felle mixtum, videlicet amor. Plautus in Cistell. Act. 1. inquit: Amor est amaror et melle et felle fecundissimus, gustu dat dulce, amarum ad satietatem usque aggerit. Lucret. lib. 4.

— Medio de fonte leporum
Surgit amarialiquid, quod in ipsis floribus angat.

H. e. inest voluptati quiddam

Quod dulcem curis miscet amaritiem.

Deinde etiam voluptates sunt dolosae: quia non sunt verae, sed falsae. Licet enim siliis huius saeculi arrideant, ingensque gaudium promittant; tamen veri specie eos decipiunt, et dulcissimo fistularum cantu, Sirenum more, amatoribus suis insidiantur, eosque incautos cassibus suis illaqueant, et tandem in exitium praecipitant. Omnia praeterita, quae nobis iucundissima fuerunt, cum recordamur eorum, sunt nobis conspecta quasi in somno. Una namque litera inter mundi laetitiam et luctum distinguit, cum dico: Lusum, Luxum, Luctum. Unde merito dicere possumus cum Salomone ex Ecclesiaste c. 1. Vanitas vanitatum, et omnia vanitas. Et Poeta recte ait: Egimus noctem inter falsa gaudia.

3. Voluptates sunt ONEROSAE. Nam onerant et gravant hominem tum quoad animam, tum quoad corpus. Namque (Horatius.)

— corpus onustum
Hesternis vitiis animum quoque praegravat ipsum,
Atqueaffigit humi divinae particulam aurae.

Unde Christus Christianos a voluptatibus gravissime dehortatur, quando inquit, Luc. 21. Cavete vobis, ne quando graventur corda vestra crapula et ebrietate, et curis huius vitae. Magna est emphasis in voce GRAVANTUR, qua Christus insinuat, quod corda nostra, h. e. mens et animus, onerentur ac deprimantur, ne ad diligentem rerum caelestium contemplationem aut considerationem attolli possint. Quemadmodum enim viatori non expedit, ut nimio cibo potuque sese oneret, nisi a comitibus descri et urbe excludi velit. Ita quoque vita Christianorum instar peregrinationis est, quae ad caelestem Hierosolymam tendit. Quare voluptatibus terrenis nos non oneremus, ne patria caelesti excludamur. I Petr. 5. 8.

4. Denique voluptates sunt EXITIOSAE. Quantopere enim Deus aversetur belluinam istam et Cyclopicam hominum voluptatibus deditorum insaniam, poenis diluvii toti mundo ostendit. Cum enim prima illa saecula voluptatibus corrumperentur, nec ductui Spiritus Iehovae obtemperarent, fractisque continentiae repagulis, ederent biberentque, contraherent et nuptum darent filii Dei filiis hominum, tam severe in eos animadvertit ultio divina, ut totum genus humanum aquis diluvii submergeret, eoque modo inexplebilem corum sitim


page 223, image: s0295

expleret restingueretque: insuper et tristissimam vocem ederet: Paenitet me fecisse hominem. Gen. 6. v. 6. Quanto minus praesentis. saeculi belluinam et intolerabilem ingluviem relinquet inultam, cum non edendo et bibendo, contrahendo et nuptum dando, sed dira ingluvie, crapula quottidiana, fraude dolosa et vagis libidinibus, omnem humanitatem homines exuerint, omnes verecundiae fines transilierint, omnemque patrum mensuram iamdudum supergressi sint.

II. ACTA ECCLESIASTICA.

X.

Iosephus lib. II. Antiq. Iudaic. c. 5. religionis nomine Xerxem magnopere commendat, ac ut paterni regni, ita etiam pietatis heredem fuisse scribit; multaque recenset eius beneficia uberrime in populum Iudaicum collata. Verum Chronologiae ratio aperte indicat, ca, quae Xerxi tribuit Iosephus, ad Artaxerxis Longimani tempora pertinere. Et Esdras peculiariter scribens de illis Persarum Regibus, qui regiis edictis atque privilegiis aedificationem templi et urbis populo Iudaico concesserunt, aliaque beneficia praestiterunt, Xerxis inter illos nullam facit mentionem, utpote qui Graecorum in bello plurimum occupatus, non anxie uravit res Iudaicas: Itaque non in Xerxem, sed in Artaxerxem illa pietatis laus redundabit.

XI.

Xerxes vero, quantum constat ex Herodoto,

I. Gentilium idolomania fuit infectus. Nam currum habuit Iovisacrum, quem nemo mortalium inscendere audebat. Profecturus in bellum contra Graecos non modo sortilegia admisit superstitionis plena, sed ipse etiam non Dei praepotentis, sed impotentium Persidis tutelarium Deorum opem imploravit, auream phialam Soli libavit, votaque concepit, ne quid sibi adversi contingeret, prius quam desisteret Europam subigere, et ad illius terminos pervenisset. Herodot. lib. 7. pag. 460. Ad fluvium Strymonem (qui ex Aemo monte profluens Thraciam a Macedonia disterminat) Magi eius mactatis equis candidis litaverunt, et novem peros defoderunt vivos Deo, quem sub terra esse credebant. Herod. lib. 7.

XII.

II. Fuit sacrilegus. Nam ita de eo scribit Herodotus lib. 1. pag. 83, 84. Erat in hoc templo (Babylonis) etiamdum illo tempore statua duodecim eubitorum e solido auro: quamquam ego eam non viderim, sed ea referam, quae a Chaldaeis referuntur. Hanc statuam Darius Hystaspis filius insidiose captans, non ausus tamen fuit deripere; sed eam postea Xerxes Darii filius abstulit, sacrifico, qui prohibuerat statuam loco dimovendam, interempto.

Similiter post pugnam ad Thermopylas et Artemisium milites misit ad Delphicum templum spoliandum: qui tamen omnes repentina et incredibili vi imbrium, et procellis ventorum obruti sunt, creberrimis cum tonitru fulminibus veluti ex aethere irato erumpentibus, quibus a Parnasso etiam vertices duo abscissi, magno cum fragore devoluti sunt, et in exercitum praecipitati, acervatim Persas interemerunt. Huic cladi qui superfuerunt, fuga se inde quam celerrime proripuerunt, et ad suos reversi, praeter alia, quae in Delphis tum conspecta fuerunt prodigia, vidisse se retulerunt duos armatos, humana natura augustiores, qui sibi instarent, et fugientes insequerentur.

III. ACTA POLITICA.

I. ACTA IRENICA.

XIII.

I. Imperii occupatio. Xerxes ad imperium pervenit auctoritate et iudicio patris Darii, ut Herodotus haber lib. 7. vel ut Iustinus. l. 2. patrui Artaphernis. Cum enim inter ipsum et Artabazanem fratrem de successionis iure dissensio esset orta, res ad patrem sive patruum fuit delata, qui causam utriusque icognosceret et sententiam ferret. Artabazanes omnis paternae sobolis natu maximus aetatis privilegium urgebat, co quod apud omnes gentes institutum, ut in nascendi ordine primus obtineat principatum. Xerxes contra, ex Demarati Regis Spartani tunc in perside exulantis consilio, non ordinem sed nascendi felicitatem urgebat, et se ex Dario iam Rege, Persarumque imperium obtinente, primum dicebat procreatum. Fratrem itaque suum, qui ante quidem genitus esset a patre, sed privato, ideo privatum patrimonium, quod eo tempore Darius habuisset, sibi vendicare posse, non regnum, quod ad se veluti primum ex Rege prognatum pertineat. Cognita utriusque causa arbiter Xerxem praeposuit, eique regnum adiudicavit. Hac itaque ratione Xerxes regnum adeptus fuit.

Notanda autem in hac de regno contentione, summa fratrum modestia est, ubinec victor exsultavit, nec victus indoluit, sed ipso litis tempore invicem munera miserunt, et iucunda quoque inter se, non credula solum, convivia habuerunt. Tanto moderatius tum fratres regna maxima inter


page 224, image: s0296

se dividebant, quanto nunc exigua patrimonia parciuntur. Iustinus lib. 2. Herod. lib. 7.

XIV.

II. Monumenti Beli apertio. Aelianus lib. 13. c. 3. ex Herodoti lib. 3. scribit, quod Belus vita functus in urna vitrea in oleo collocatus fuerit. Adiacebat urnae columella, in qua scriptum continebacur, eum, qui sepulchrum aperuisset, neque replevisset urnam, (non enim plena fuit urna, sed vacuum a summis labris fere palmae spatium habuit) pessime habiturum. Quo lecto, Xerxes expavit, et oleum celerrime iussit infundi; Non tamen impletum. Qui iterum infundi iussit, sed ne sic quidem incrementum coepit, donec frustratus omni labore infundendi cessaret, clausoque monumento, summa cum maestitia discederet. Neque vero falsum eum habuerunt, quorum praenuntia fuerat columna. Nam quinquaginta myriadum exercitu adversus Graecos conscripto, magnam cladem accepit, reversusque turpissima morte vitam finivit, et noctu in stratis ab Artabano Regiorum stipatorum Principe trucidatus est.

AXIOMA. Mortuorum sepulchra non sunt violanda.

1. Ex nominis sepulchrorum qualitate. Quia mortui in sepulchris veluti in cubilibus suis quiescunt. Sepulchra namque Graecis dicuntur koimhth/ria. h. e. dormitoria. Item: Conclavia, cubicula. Iesai. 26. v. 19. Quare in hac tranquillitate non sunt turbandi.

2. Exsanctitate. Monumenta vel sepulchra sunt sancta. Ideoque non sunt violanda.

3. Ex iuris civilis auctoritate. Ius civile sepulchrorum violatoribus infamiam irrogat. l. 1. ff. de sepulcr. violator. Quia dolum punit l. 3. eodem. cuius propria poena dedecus est. Interdum etiam ii, qui cadavera spoliant, vel corpora ossaque extrahunt, severius, quandoque etiam capite puniuntur. l. 3. §. adversus. 7. l. fin. eodem. l. 4. Cod. eod. Sub posterioribus Impp. sepulchris pure et illibate conservandis, ac a vi et iniuria prohibendis, proprius constitutus fuit Magistratus, quem Comitem Privatarum dicebant, ut clare ostendit formula eius apud Cassiodorum in Variis: quae concepta est in haec verba: Defunctorum quin etiam quietem sacram aequabilia iura tuae conscientiae commiserant, ne quis vestita marmoribus sepulchra nudaret, ne quis columnarum decorem irreligiosa temeritate violare praesumeret, ne quis cineres alienos aut longinquitate temporis, aut voraci flamma consumptos, scelerata perscrutatione detegeret; ne corpus, quod semel reliquerat molestias mundanas, humanas iterum pateretur insidias: nam etsi cadavera furta non sentiunt, tamen ab omni pietate alienus esse dignoscitur, qui aliquid mortuis abrogasse monstretur. Vides ergo tibi mandatum esse securitatem mortuorum. Hactenus Cassiodorus.

4. Ex exemplorum gravitate. Exempla testantur, omnes tumbwru/xous2 sive sepulchrorum violatores. h. e. qui sepulchra aperuerunt ex curiositate quadam, nullo etiam interveniente dolo, velinfelices postea exstitisse, vel subito magnoque terrore correptos fuisse. Etenim curiositas coniuncta cum avaritia aut superstitione cognoscendi res futuras, numquam impune cessit, sive Gentes, sive Christiani iidem fuerint.

Exempla.

1. Darius Hystaspis sepulchrum Semiramidis (vel iuxta alios Nitocris) non satis feliciter apcruit. Herodot. lib. 1. Vide Historian Darii Hystasp. §. 20.

II. Xerxes effosso Beli monumento, cum in columna scripta legeret haec verba, eum quisepulchrum aperuisset, nque urnam replevisset, pessime habiturum, magno horrore correptus, oleum quidem statim infundi iussit, sed replere eam non potuit; quin potius clauso monumento maestus inde recessit, et postea infelix exstitit.

III. ALEXANDER MAGNUS Cyri sepulchrum ingressus inscriptionem legit, eamque sibi explicari curavit. Dicitur autem haec fuisse: QULSQUIS ADES MORTALIUM, AUT UNDECUNQUE VENIS. VENTURUM ENIM TE SCIO. CYRUS EGO SUM, QUI REGNUM PERSICUM CONSTITUI. NE IGITUR MIHI INVIDEAS TANTILLUM TELLURIS, QUO CORPUS MEUM TEGITUR. NOLI ME IRRIDERE. Haec facta sunt non multo ante obitum Alexandri; ut Historici tradunt.

IV. OTTO III. Imp. sepulchrum Caroli M. Aquisgrani effregit anno Christi 1001, cupidus ossa eius videndi. Crucem auream, quam de collosuspensam gestaverat, et partem vestimentorum, nondum corruptam, ap9ud se retinuit, reliqua omnia reponi suo loco mandavit. Carolus ipse in somniis apparuisse scribitur vultu vindicis, mortem ei subitaneam comminantis: Quoniam vita defunctum inquietare non dubitasset. Et eventus sequutus est. Nam Otto Imp. anno statim sequenti aetatis suae 28. Imperii 17 mortuus est.

V. CAROLUS V. Imper. Spirae in Cryptam ingressus, in qua aliquot Impp. cadavera


page 225, image: s0297

asservantur, videre voluit; inter quae etiam Rudolphi I. Habspurgensis erat, qui primus in domum Austriacam a)ci/wma et decus Imperii intulit. Verum inde reversus obstupuisse dicitur, et mandasse, ne cuiquam deinceps monumenta illa aperirentur. Et hoc malo proprio edoctus, cautior factus est. Nam cum anno C. 1547. Victor Witebergam urbem ingrederetur, et quae inibi publica essent aedificia, lustraret avide, urgebant eum duae Eumenides infernales Ferdinandus Albanus et Episcopus Atrebatensis, ut Lutherisepulchrum dirui, demortuique cadaver publice cremari vellet iubere. Quorum petitionem gravi et ad severitatem ea Maiestate dignam composito vultu accepit, atque his verbis eam sibi displicuisse testatus est; Nihil mihi ultra cum Luthero: alium ille iam habet iudicem, cuius iurisdictionem invadere nostrum non est, neque mihi cum mortuis bellum esse sciatis, sed cum superstitibus et in nos armatis. Cumque animadvertisset, Hispanos suos eum Albano et Atrebatensi sentire, severe atque vitae etiam capitisque periculo sanxit, inviolatum Lutherisepulerum ut esset.

Similiter Otto Frisingensis seribit, mortuo Rudolpho Imperatore contra Henricum IV. electo, sepultum eum Merseburgi fuisse pompa prorsus regia. Eo loci forte venit etiam Henricus Imperator, viditque sepulchrum Adversarii splendidum, et fortuna, quam prae se Rudolphus tulerat, satis dignum. Tum susurronum aliquis ex gente parasiticaspe gratiae captandae Imperatori in aurem; Ecquid tu fers Domine aemulum istum tuum, qui Rex numquam suit, regali honore sepultum iacere? Cui Caesar: Iaceat ille, et eo quidem modo quo voluit iacere: me vero splendor iste tantum abest ut offendat, ut optem et cupiam omnes meos hostes etiam splendidius sepultos iacere.

VI. Sepulchra mortuorum violare, defunctosque inquietare, Pontifices Romani haud reformidant. Nam BONIFACIUS IX, qui quartum iubilaeum anno 1400. celebravit, in concilio Constantiensi anno C. 1414. Wiclefi doctrinam damnavit, et tandem 1428 cadaver eius anno ab eiusdem morte 41 exhumari et publice cremari iussit. Quid, quod etiam Papae vivi in Papam mortuum saevierint? Nam scribit Platina (in Romano) quod STEPHANUS et SERGIUS iudicarint FORMOSUM haereticum esse, omnesque ab eo ordinatos reordinandos esse statuerint, et cadaver eius e sepulchro effossum habitu Pontificali spoliarint et sepulturae saeculari mandarint.

Hisane tumbwru/xoi imitantur hyaenam, quae inquisitione corporum sepultorum busta eruit. Solin. Polyhist. c. 40. Atquiescere sinant illi turbones pie defunctos, qui semel in sepulchris suis velut cubilibus sunt reconditi, immunesab improborum assultibus, curiosorumque hominum vanitate.

II. ACTA POLEMICA.

I. BELLUM AEGYPTIUM.

XV.

Xerxes altero a morte Darii anno, primam expeditionem fecit adversus Aegyptios, qui rebellaverant: Quos subactos, et in arctiorem, quam sub Dario fuerant, servitutem redactos tradidit gubernandos Achaemeni fratrisuo Darii filio, quem Praesidem Aegypti, interiecto deinde tempore, interemit Inarus Psammetichi filius, vir Libys. Herodotus in Polymnia (lib. 7.) pag. 438.

II. BELLUM GRAECUM.

XVI.

Circahoe Bellum acta notanda veniunt triplicia quae contigerunt 1. ante Bellum. 2. in Bello. 3. post Bellum.

I. ACTA, quae ANTE BELLUM contigerunt.

XVII.

Ante Bellum acta triplicia sunt notanda. I. Mardonii instigatio. 2. Xerxis consultatio. 3. Belli praeparatio.

XVIII.

I. Mardonii instigatio. Etsi Xerxes ab initio nequaquam erat animatus ad bellum hoc Graeciae inferendum: Mardonius tamen consobrinus eius Gobryae et sororis Darii filius, aliique Graecorum hostes, id efficiebant, ut omnem curam et cogitationem eo conferret. Primo namque Mardonius iniurias Dario ab Atheniensibus illatas graviter ulciscendas monebat, ut posthac abstinerent alii a bello Persis inferendo. Et Europam asserebat dignam, quam Xerxes sibi subiectam possideret, obsoli fertilitatem et bonitatem. Haec suggerebat Mardonius, ut iuvenis ac novarum rerum cupidus, imperiique Graeciae pro Rege administrandi.

Accedebant deinde nuntii Regum e Thessalia, (Reges illi Alevadae vocabantur) qui eum non modo adversus Graeciam invocabant, sed omne obsequium quoque promittebant. Aderant etiam Pisistratidae; (Pisistrati enim soboles ab Atheniensibus eiecta in Persidem confugerat) qui cum idem


page 226, image: s0298

urgebaut, tum sortilegum queudam Atheniensem nomine Onomacritum secum habebant, de belli eventu sortes mittentem. Is si quae sortes cladem Xerxi nuntiabant, earum nullam recitabat, solis istis, quae felicitatem pollicebantur, indicatis. Quae cum ita fierent, Xerxes ad bellum hoc facile inducebatur, veluti quem interna etiam vindictae cupiditas movebat, dominandique libido; Herodotus lib. 7. pag. 436, 437.

XIX

II. Xerxis consultatio de bello contra Graecos suscipiendo. XERXES recuperata Aegypto, producturus adversus Athenas exercitum, praestantissimos quosque Persarum in concilium vocat, atque hanc ad consultandum eis quaestionem proponebat. An bellum Graeciae inferendum sit, nec ne?

Ipse belli suscipiendi causas in medium tres proferebat, quod 1. Darius pater id facere destinaverit, nisi morte impeditus fuisset. 2. Ulciscendi sint Graeci, qui et parentem suum et subditos multis magnisque damnis ac iniuriis affecerint. 3. Expeditio haec insignem Persis laudem sit allatura, et Persici Imperii potentiam auctura. Herodot. lib. 7. pag. 438, 439.

Hanc Xerxis orationem MARDONIUS, egregium assentatoris aulici exemplum, collaudabat, eiusque institutum his praeterea argumentis urgebar. 1. Rem fore indignam Persis, qui potentiae dilatandae gratia nationes plurimas, quae nihileos laeserunt, in provincias redegerunt, si Graecis parcerent, qui primi iniuriam intulerunt. 2. Victoriam facilem futuram, eo quod Graeci nec copiis instructi sint, nec divitiis polleant, nec viribus valeant, nec fortes sint in proeliis, sed rei militaris maxime imperiti. Contra vero Persarum Rex omnis generis copiis sit instructissimus, quae ob crebras exercitationes fortissimae sint, ac rei militaris peritissimae. Herodotus lib. 7. pag. 439, 440.

Quae cum dixisset Mardonius, Persae reliqui silebant, nec contrariam proferre sententiam audebant. Solus inter eos ARTABANUS, Darii Hystaspis frater, Xerxis patruus, vir prudens et circumspectus, rupto silentio bellum primo gravissma oratione dehortabatur; deinde Mardonium graviter reprehendebat, qui Regem stulte et superbe inflammaret ad bellum, non publicum ob commodum, sed privatum emolumentum. Sperabat enim Mardonius Graeciam sibi administrandam a Xerxe tradiditum iri. Herodotus lib. 7. pag. 441, 442.

Xerxes, audita Artabani oratione, ira percitus atque graviter in eum invectus, etiam invito ipso expeditionem contra Graecos se facturum dicebat. Siquidem. 1. Maiorum istud virtus ac dignitas requirat. 2. Necessitas postulet, cum non sint Graeci quieturi, etiamsi ipse quiescat. 3. Iniuriis iam multis Persas affecerint. 4. Honestum sit lacessitos iniuriis poenas sumere al lacessentibus. 5. Sint iam ante illi a servis maiorum suorum superati. Herodotus lib. 7. p. 443.

Postea vero cum domum reversus Artabani sententiam secum perpenderet, eum paenitere coepit immodestiae in virum senem et patruum suum, atque consilium de bello immutabat.

Et quamquam in somnis vius erat sibi videre quendam corpore ingenti et specioso, qui diceret; Revocastine sententiam, Persa, de inferendo Graeciae bello? Si non revocaveris eam, benefacis. Quare perge ireeam viam, quam interdiu ire destinavisti. Tamen altero die in consessu Persarum sententiam expeditionis sumendae revocabat. At in sequenti nocte spectrum denuo se offerens dicebat: Fili Darii, videris expeditionem apud Persas revocasse, verbis meis pro nihilo habitis. Hoc igitur nunc bene intellige: nisi extemplo inis expeditionem, hoc tibi ex ea re continger, quemadmodum brevi magnus et amplus effectus es, ita brevi rursus humilis eris. Hoc viso perterrefactus Xerxes Artabano rem omnem exponebat, eique auctor erat, ut sumpto Regis ornatu in solio Regio consideret, et deinde in cubili Regis somnum caperet, si forte et ipsi spectrum sese offerret, quod Artabanus licet invitus faciebat. Cum vero induta sibi Xerxis veste in cubili recubuisset, idem spectrum dormientem adibat, et, Tu ne, inquit, ille es, qui festinantem ire in Graeciam Xerxem distines, tamquam eius curator? tu neque futurum neque in praesens consideras, quî dissuades id, quod fatale est contingere. Quid autem Xerxem pati necesse sit, nisi dicto audiens fuerit, ei ipsi demonstratum est. His dictis videbatur accedere propius, tamquam oculos Artabano ferramentis candentibus eruturus. Qua de re vehementer exclamans Artabanus exsiliebat, et visionem in somno Xerxiproferebat, eique expeditionis maturandae auctor erat, atque una cum ipso, ubi dies exstitit, Persas ad bellum cohortabatur. Herodotuslib. 7. pag. 445, 446, 447.

Quo audito, Persae, etsi ad obtemperandum prompti erant: alacriores tamen et animosiores reddebantur ex sequenti Xerxis visione, eiusque interpretatione. Nam visus erat sibi Xerxes in somno coronatus esse oleagino surculo, cuius oleae ramis universa tellus occuparetur, et mox corona capiti circumdata evanescere. Quod cum Magi dicerent ad universam pertinere terram, portendereque, omnes homines Xerxiservituros, sine mora Persae,


page 227, image: s0299

qui in concilio fuerant, ad suam quisque praefecturam digressi, omni studio ad iussa Regis exsequenda sepraeparabant. Herodotus lib. 7. pag. 447.

XX.

III. Belli praeparatio. Postquam igitur bellum adversus Graecos in persarum confilio erat decretum, Xerxes per integrum quadriennium res ad illud necessarias praeparabat.

Exercitum ex omni Asia et plurimis Europae locis colligebat, novae ac inauditae multitudinis, ita ut Graecia omnis illum vix caperet, et non immeriro proditum sit, quod ille (exercitus) flumina siccaverit, aerem velis et pontum navibus impleverit. Unde vir quidam Hellespontius eodem viso, Iovem cum universo hominum coetu adventare putans, dixit; O Iuppiter, quidnam tu sub specie viri Persae, et accepto Xerxis pro Iovis nomine, Graeciam e sedibus suis exigere vis, omnes homines ducens, cum illud etiam citra hos tibi facere liceret. Herodotus lib. 7. pag. 461.

Verum in tanto agmine multi fuerunt homines, pauci autem viri, multi servi erant mali, e quibus nulla utilitas; de quo ipse Xerxes, cum Artemisiam Halicarnassi reginam strenue pugnantem videret, pronuntiabat; Viri exstiterunt feminae, et feminae viri. Herodotus lib. 7. et 8.

Commeatum pro exercitu Aegyptios et Phoenices comportare iussit, ne homines aut iumenta absumerentur, prudentior hac in parte Cambyse, qui suscepta in Aethiopiam expeditione, ob victus inopiam decimum quemque in exercitu mactare et re infecta domum redire coactus fuerit.

Athon etiam montem, quem circumvectis Darii copiis, duce Mardonio, trecentas naves et hominum circiter viginti milia amiserat, perfodi, praeposito Bubare Megabyzi filio, madavit, ut transitus exercitui suo liber a periculis pateret. Similiter Isthmum montem perfodit, eumque cum aliquot urbibus a continenti terra abscidit, et insulam fecit. Praeterea etiam Hellespontum, angustum inter Asiam et Europam mare, pontibus coniungi iussit. Herodotus lib. 7. pag. 448.

USUS.

In Usu tres personae h. l. veniunt considerandae, a quibus salutares doctrinae desumi possunt. 1. Rex. 2. Mardonius. 3. Artabanus.

AXIOMAI. Bella nonnecessaria non sunt felicia.

Bella autem non necessaria voco illa, quae non propter defensionem vel bonorum amissorum recuperationem, etc. sed vel ex ambitione stolida, vel proptiarum virium fiducia, vel augendae potentiae causa, suscipiuntur. Haec enim, quae talia sunt, felicia non sunt, sed tragicos exitus habent. Quia Deus dissipat gentes, quae bella volunt. Psalm. 68. vers. 31.

Exempla.

I. Semiramis bellum intulit Indorum Regi Staurobati, nulla alia alia de causa, quam ut Regnum amplificaret, et nomen immortale sibi pararet de devictis Indorum populis, qui habebantur eo tempore pro bellicosissimis. Sed Regina ipsa in praelio vulneratur, totusque ipsius exercitus in foedam fugam vertitur. Diodor. Sicul. lib. 2. rer. antiq. c. 5.

II. Croesus cum in florentissimo regno suo otii impatiens esset, et bellum Cyro Regi Persarum, absque ulla legitima causa, sed tantum prosperitate rerum et luxu superbus inferre vellet, ob eamque causam Legatos ad Delphicum Oraculum dissimulato habitu, et unde venissent, misisset, ita respondisse illi Pythiam Cedrenus refert:

Est mensura maris, numerus mihi notus arenae,
Elinguis animi sensa et cognosco tacentis,
Sed mihi Rex Croesus, cupiuntque illudere Lydi.

Tum demum exposita vera causa legationis, ita respondit Oraculum:

Croesus Halyn penetrans magnam pervertet opum vim. Ita Croesus Oraculi ambiguitate delusus, magnam pervertit opum vim, non alienarum, sed propriarum.

III. Cyrus Massagetis bellum ex polutragmosu/nh| inferens, ingenti praelio victus, et in acie interfectus est: ac postea cadaveri, ut Herodotus scribit, caput praecisum est, et in utrem plenum sanguine coniectum. Vide Histor. Cyri §. 41.

IV. Xerxes cupidus gloriae et instructus exercitu, cum haberet incitatorem Mardonium, belium Graecis intulit. Sed belli non necessarii hic fuit exitus: ut Xerxes post pugnam Salaminiam parvo navigio fugiens, redierit in Asiam: Ubi propter incestas libidines et crudelitatem ab Artabano patruo interfectus est.

PARAENESIS.

Quarevideant Reges et Principes, aliique Mavortii Heroes, ut belligeraturi iustam belli causam habeant. Nam iusta causa velut Promotorium Bonae Spei est, quod illos ducat in triumphales illas terras. Nam occulta quadam internaque vi,

Frangit et attollit vires in milite causa:
Quae nisi iusta subest, excutit armapudor.

Recte Bernh. de nova militia. Si, inquit, bona


page 228, image: s0300

fuerit causa pugnantis, pugnae exitus non malus esse potest. sicut nec bonus iudicabitur sivis, si causa non bona et intentio non recta praecessit.

AXIOMA II.

Saepe homines in vita humana propter incertas spes aut metus praesensia corrumpunt, et caeca cupiditate incensi difficilia aggrediuntur, iuxta illud vulgatum: *ma/taioi ma/taia logi/zontai dia\ e)piqumias2. Vani vana sollicite cogitant propter concupiscentias suas.

Exempla.

I. Xerxes bellum movit Graecis ob caricas Atticas. Nam ita scribit Plutarchus Apophtheg. p. 323. Xerxi Persarum Regi aliquando prandenti, cum caricae Atticae pulcherrimae et gratissimi saporis appositae essent; super mensa per Deos iurans immortales, et maiorum suorum testatus cineres, negavit, venales sese, qui illas edisset, nisi subiugata regione, comesturum. Quod autem verbo iuravit Xerxes, id re praestitit, mox ad subigendam Graeciam omncm, tantum ut caricis illius expleretur, profectus: atque ita bellum non solum ut Princeps levis, sed etiam ut homo gulosus et vitiosus, movit.

Huc pertinet, quod Cicero de finib. bonor. et malor. scribit. Si Xerxes mel se afferre ex Hymetto voluisse diceret, certe sinecausa videretur tantus covatus.

II. Galli ob vinum Italicum Italiam subigere voluerunt. Nam Livius lib. 5. scribit: Illos gustato Italiae vino mox acceptis armis ad subigendam illam profectos esse, cum aliam nullam haberent vel parvam vel magnam faciendi belli causam; Atque ita Galli pro vino Italico saguinem mutarunt proprium.

III. Antigonus Rex Macedoniae propter somnium bellum intulit Mithridati. Nam ita scribit de eo Plutarch. apophtheg. p. 336. Antigonus Rex cum quadam nocte secundum quietem vidisser Mithridatem Regem falcem manu tenentem, qua (agricolae vel) messoris instar universam meteret (et truncaret) Italiam; adeo timere coepit Mithridatem, ut eum quoquo modo interficere statueret. Ita Rex stolidus somnio credens vanissimo ad arma totum concitavit orbem.

IV. Longobardi bellum moverunt Italiae ob fertilitatem soli. Nam (ut Paulus Diaconus lib. 8. scribit) audierant Longobardi in Pannonia degentes, Italiam pomis dulcibus, carnesucci plena, vino odorato, pulchris feminis, piscium varictate abundare, et rara frigora, temperatosque calores habere. Quo nuntio accepto, rerum illarum cupiditate inflammati arma, Italiam occupaturi, sumpserunt. Itaque Longobardi, non ut hostes ulciscerentur, fed uberiorem vitiorum ac deliciarum materiam haberent, in Italiam venerunt.

PARAENESIS.

Multi etiam num homines habent somnium de aureo pisce, de quo scribit Theocritus in Idyllio: Quendam piscatorem somniasse, quod ceperit piscem aureum, et iuramento sese obligasse, quod nollet deinceps exercere piscatoriam. Mane cum somno solutus esset, re ipsa comperit, se non minus esse pauperem, quam antea, ac diu disputat de absolutione iuramenti, quod fecerat in somno dormiens: tandem vero necessitas absolvit eum, et coegit exercere prius artisicium. Ita quoque videant illi, qui aureum illum piscem somniant, ne cum misero illo piscatore pariter decipiantur.

Ita etiam Xerxes ob vanam spem movit bellum contra Graeciam. Nam Artabano, expeditionem illam dissuadenti, ita respondet: Tu bono animo sis, et in patriam reversus Rem publ. administra: donec Europa domita (est aureus piscis) victores in curru triumphali (scil, in cymba piscatoria9 redeamus. Ita et Demaratum interrogavit: Quid tu de meis copiis terrestribus et navalibus existimas? An putas fore, ut Graeci impressionem mei exser citûs sustineant? Ego certe mihi persuasum habeo, idque exploratum omnino duco, (ô aureum piseem) universas Gentes, quae sunt in Europa, si unum in locum congregarentur, non posse impetum mearum copiarum perferre et sustinere.

Idem exemplum Xerxis multi etiamnum homines aemulantur. Sed merito nos exclamamus cum Lucretio:

O miseras hominum mentes' ô pectora caeca!
Qualibus in tenebris, vitae quantisque periclis
Degitur hoc aevi. quodeumque est!

Germani venustum habent proverbium, quo huiusmodi hominum inquietorum ingenium et eventus srustranneus pulchre describitur;

Ich hab mancherlei Getand/
Der Gold suchr'/ vnd Kupfer fand.

Regulam D. Pauli auream omnes Christiani perpetuo ob oculos sibi ponant, quae exstat 1 Tim. 6. vers. 6.

*e)/si de\ poris1mo\s2 me/gas2 h( eu)se/beia mwra au)tarxei/as2,
Est quaestus magnus pietas cum animo sorte sua contento.

Piorum est fronei=n to\ parakei/menon, h. e. sapere in praesentia et recte curare praesentia. Quo nomine Pindarus Hieronem laudavit: Magna sane haec est


page 229, image: s0301

sapientia; Non vana spe, aut stulto metu praesentem statum corrumpere.

AXIOMA III. Iuvenum consiliariorum, praesertim arrogantium, consilia plerumque sunt perniciosa.

Quia iuvenes sunt feroculi ob casuum humanorum imperitiam, ac subito incalescunt; et non nisi accepto damno sapiunt, edocti experientia stultorum magistra. Cautius dimicant veterani milites, de quibus vere canit Poeta:

Vulneribus didicit miles habere metum.

Venustum est simile Erasmi Roterodami: Sicut novella vitis copiosius gignit vinum: Ita plura loquuntur iuvenes; sed utiliora senes. Cicero lib de senect. inquit: Usu constat, quod maximae Res publ. per adolescentulos labefactatae sint, a senibus autem sustentatae et restitutae. Unde Xenophon venustissime inquit: Sicut novitii citharoedi multas citharas corrumpunt: Ita iuvenes Gubernatores Rem publ. evertunt. Iuvenes saepe sunt Phaethontes, h. e. imperiti, audaces, superbi, polupra/gmones2, qui vocati ad gubernationem, omnia ad cerebri sui dictamen volunt reformare, novas leges ferre, omniaque vetera instituta mutare, et maiora viribus affectare, sed hoc ambitioso conatu pervertunt omnia, caelumque terrae miscent. Lutherus ait: Phaeton ist ein juuger Raht/ der wil kurtz um elf Kägel tressen/ da nur neun auff dem Platze stehen. Verum haec de iunioribus Consiliariis sunt intelligenda, nisi virtus et eruditio suppleant defectum aetatis. Indignum enim est, eum honoris nondum tempestivum videri, qui iam virtuti maturus est. Valerius Maximus lib. 3.

Exempla.

I. Consiliarii Rohoami erant iuvenes, et iuvenilia atque ferocia Roboamo Regi subministrabant consilia. Nam 1 Reg. 12. vers. 11. legimus, cum populus Israeliticus, post mortem Salomonis, Roboamo filio eius supplicaret, ut iugum a patre aggravatum ipse levaret, Roboamus ex consilio iuvenum Consiliariorum ita eis respondet: Minimus meus digitus grossior erit dorso patris mei. Et nunc pater meus posuit super vos iugum grave: Ego autem addam super iugum vestrum. Pater meus cecidit vos siagellis: e)gw\ de\ paideu/sw u(ma=s2 en skorpi/ois2. Ego caedam vos in scorpionibus. Q. d. Roboamus, se de oneribus publicis adeo nihil remissurum, ut indies illa augere, et in refractarios plagis atrocissimis animad vertere velit, quarum singulae ipsis mortifetae esse debeant. Ita explicat Iosephus lib. 1. Antiq. Iudaic. cap. 3. Sed exitus huius consilii tristis fuit Nam hoc moroso responso populum a se abalienavit, ut decem tribus Israêl ab ipso desicerent.

II. Mardonius Xerxis Consiliarius, vir iuvenis (sicut Herodotus lib. 7. pag. 436. loquitur) ac novarum rerum cupidus, imperiique Graeciae pro Rege administrandi, Regem suum fiducia immensae potentiae suae elatum ad movendum Graecis bellum non necessarium movit. Sed exitus consilii illius tragicus fuit. Nam Xerxes post pugnam ad Salaminem in parva cymba aufugiens cum dedecore in Asiam rediit. Mardonium vero vir Spattanus interfecit.

AXIOMA IV. Senum consilia Rei publ: sunt salut aria.

Nam ipse Deus mandavit in V. T. senatum Seniorum instituendum esse, quando inquit Num. 11. v. 16. Cogite, inquit, mihi 70 SENIORES, h. e. qui ceteris sapientia et prudentia praestent. senes namque per longam experientiam consultandi sibi acquisiverunt scientiam. Iob. 12. vers, 12. In antiquis est sapientia, et in multo tempore prudentia. Iob. 32. vers. 7. Annorum multitudo docet sapientiam. Sapientia namque est honor senectutis. Unde vulgatum est Proverbium: Plus valet umbra senis, quam gladius iuvenis. Lycosth. Apophth. Quemadmodum enim novella vitis copiosius gignit vinum: Ita plura loquuntur iuvenes, sed utiliora senes. Senes namque sapientia atque prudentia sua Res publ. gubernant, et labefactatas erigunt ac restituunt. Nazianzenus laudat legem nauticam, qua nemo admittitur ad gubernacula navis, nisi diu prius sederit ad remos: Idem debet fieri in Republica. Et quemadmodum qui in navi clavum tenet, quamvis non moveatur loco, nec remiget, nec vela aut rudentes apetet, nec anchoram iaciat, nec alia ministeria obeat; plus tamen quam ceteri, ad navis gubernationem confert: ita in Republ. recte instituta senex in cathedra sedens, plus consilio ad eius defensionem et conservationem, quam miles fortis atque armatus, confert.

Exempla.

I. Consiliariorum ROBOAMI seniorum consilium prudens erat, ut subditis suis s1eisa/xqeian, h. e. onerum publicorum levationem atque tributorum relaxationem petentibus gratificaretur, et clementiam erga eos suam declararet: Cui consilio si paruisset, utique 10 tribus Israel ab eo non defecissent 1 Regum 12. Noverant namque experientia edocti, quod magnam novo Principi conciliet subditorum benevolentiam onerum


page 230, image: s0302

publicorum et tributorum relaxatio. Vide Historiam Davii Hystasp. §. 14. p. 225.

II. ARTABANUS Xerxis Consiliarius cautus et circumspectus Regi suo prudens dedit consilium, bellum contra Graecos dissuadendo, et contra Mardonium iuvenem Consiliarium iuveniliter ex rerum imperitia exsultantem obiurgavit. Orationem eius Herodotusl. 7. hisce verbis describit: Noli, inquit, ô Rex, res Persicas sine ulla necessitate in tantum discrimen adducere: sed re tota diligentius considerata, statue, quod regno tuo maxime conducat. Bene enim consultare comperio maximum esse lucrum. Nam eisi bona quoque consilia interdum a fortuna superantur: sicut ars navium gubernandarum nonnumquam vi tempestatum vincitur: tamen conscientea recti consilii, instar aenei muri est. Contra vero si consilium iniustum sit, etiamsi fortunam obsequentem sibi aliquis habeat; turpitudo tamen consilii conscientiam vellicat. Praeterea vides, praegrandia animalia et celsa adificia, magnasque arbores fulminum telo frequenter peti. Solet enim Deus omnia sublimia mutilare. Sie igitur et exercitus maximi saepe a parvis copiis dissipantur ac profligantur, cum pavores divini eis incutiuntur. Neminem enim alium Deus, nisi se ipsum sinit magnifice de se sentire. Denique et festinatio omnis proper ando errores parit, qui magnas calamitates afferunt. In cunctando autem ingentia hona insimt, quae etsi non statim appareant, tamen suo tempore comperiuntur bona esse. Hactenus Artabanus.

Huic consilio prudentissimo si morigeras Xerxes praebuisset aures, in discrimen vitae, et fortunarum, non venisset.

AXIOMA V. Solent pleruinque Reges atque Principes iuniores parentum suorum consiliarios negligere, eosque iis anteferre, cum quibus ipsi adoleverunt.

EXEMPLA.

1. REHABEAM degener ille et stultus Salomonis silius, consilio seniorum spreto, sequitur temerarium iuniorum, quibus a iuventute consueverat, consilium, magno cum suo et totius Regni damno. 1 Reg. 12. 10, 14.

2. Cum Xerxes, IV. Rex Persarum, in publico Principum Persicorum conventu, debello Graecis inferendo consultaret, praecipuae in eo fuerunt sententiae, Mardonii iuvenis, atque Artabani senis et patrui Xerxis: ille bellum suadet, hic vero dissuadet. Sed vincit sententia Mardonii iuvenis: uti ex dictis patet.

RARAENESIS.

Quare moniti sint Reges et Principes, ut quando gubernacula Regni amplius tractare nequeunt, sed filiis suis eadem committere decreverunt: eos graviter admoneant, ne neglectis senioribus Consiliariis, iuvenibus adhaerescant, Gemino exemplo hoc declarabo.

PRIMUM est de Ludovico XI Galliarum Rege. Hic filio suo Carolo hoc consilii dedit: ne quid mutaret in administratione Regni; et antiquos amicos, familiares et ministros, retineret: Se enim re ipsa expertum, in quot quantaque discrimina vel unica hac de causa venisset, quod excellenti probataque vittute viros ab aula pepulisset. exorto haud multo post Principum bello, quod commune bonum vocabant, et conspiratione multifaria.

ALTERUM est de Philippo Hispaniarum Rege, Caroli U Imperatioris filio. Hic cum annum aetatis iam ageret septuagesimum, pacis et quietis indigus, ideoque appetens et cum Gallo pacem facere, et Philippo filio, qui nunc Hispanis imperat, gubernationem committere, se regnorum tot molestiis et pondere exonerare voluit. Super hoc autem pacis desiderio experiri voluit, quid Consiliarii sentirent, advocato in consilium etiam filio, et filia Insante, illo in bellum prono et tantum non ruente. Consiliarii dicere sententias iussi, plures, quod Principi iuveni placere animadverterant, comprobare, laudare animi magnitudinem, et bellum regno gloriosum docere. At Christopherus Mora veritatis rationem ducens, multis iisque accuratis rationibus pacem regno necessariam ostendebat, utque quibus posset honestissimis rationibus iniretur, graviter hortabatur. Haec Morae oratio mirum in modum Principis adolescentis animum offendit, qui cum videri mallet minus prudens, quam minus animosus, ipso vultu satis ostendit, quam aversaretur eos, qui pacem suderent. Dimisso itaque Senatu duris et acerbis verbis in Moram invectus, quod eam rem nimis ardenter promovere et obtinere laborasset, quam ipse extreme odisset et aversatus esset, edixit homini, ut continuo e conspectu discederet, et imposterum ab omni se praesentia sua abstineret. Christophorus Regem patrem adit, et de Principis ira adversum se et mandato conqueritur, obiter et adspergens, miserrimas et periculosas Principum esse conditiones, apud quos vera et utilia dissimulare ac supprimere necessum sit, et Consiliariorum, quibus libertas et studium boni publici odium pariat et Principis iram. Rex ei nullum aliud verbum respondit, quam:


page 231, image: s0303

Obtempera. Quae prudentia communi longe excellentior. Mandatum enim filii comprobat, quamvis iniustum, ne auctoritatem eius iudicio suo in contcmtum daret, ne inde populus existimationem, quam de successore suo conceperat, diminueret. Christophorus demisso capite recedit, tristis quidem ob gratiae Regiae iacturam, firmus tamen et erectus conscientia rectae voluntatis. At mox Rex Principem ad se vocat, monetque graviter, quam non recte saciat, veteres suos ministros tam leviter, se vivente et praesente, pene nullam aliam ob causam, quam quod consilia ad eius imaginationes nollent confirmare, gratia sua abdicando. Rem esse mali ominis de Regno eius, dum praeter, quod auctoritatis suae nodos dissolveret, cam viam institisset, in qua eriam prudentissimi Principes aberrarint, et eos facti postea pienituerit. Et quamvis mandatum Christophoro Morae datum, ut iniustum et impetuosum sibi vehementer displicuerit, revocare tamen noluisse, ne inobedientiae exemplo auctoritatem faceret; velle tamen, ut in continenti hominem ad se revocaret, et in pristinum gratiae ac favoris locum integre restitueret; cogitaretque, consiliarios Principis debere esse liberos, sententias liberas, veritatem liberam; pessimos contra esse et censeri debere, qui consilia sua ad eius, cui danda sunt, voluntatem magis quam utilitatem accommodant. Ita Princeps a patre edoctus prudentior factus, et Christophorus confestim in gratiam receptus, memorabili ad omnem posteriatem exempio, quod nec satis depraedicare potest Petrus Matthaeus Historicus Gallus. Historic. Navar. lib. 1. c. 7. et 8.

AXIOMA VI. Saepe salut aria consilia Principibus non sunt grata.

Quia malunt sententias audiregratas, quam veras. Verum hoc praesagium est ruinae eorum certissimum. Hoc namque signum est irati Numinis sanam illis mentem auferentis, sicut Lycurgus in Oratione sua contra Leocratem pulcherrime ait:

Iratus ad poenam si quos trahit Deus,
Auferre mentem talibus primum solet,
Caliginemque offundit, ut ruant suas
Furent er in clades, sibi quas noxiis
Accer sierunt ultro consili is mali.

Livius lib. 36. in eandem sententiam pulcherrime seribit: Saepe audivi, eum primum esse virum, qui ipse consulat, quod in rem sit: secundum eum, qui bene monenti oboediat: qui vero neque ipse consuleie, neque alteri pareresciat, eum extremi esse ingenii. Nobis quia prima animi ingeniique sors negata est; secundam et mediam teneamus, et dum imperare discimus, parere prudenti, in animum inducamus. Cum quo consentit Hesiodus:

*ou(=tos me\n pana/ris2os o(\s2 au(tw=| pa/nta noh/sei
*frassa/menos, ta\ k)e)/peita kai\ ei)s2 te/los w)=sin a)mei/nw.
*e)sqlo\s2 d' a)\n kakei=nos, o(\s2 eu)= ei)po/nti piqh/tai.
*o(\s2 de/ ke mh/q) au(tw=| noe/h, mh/t) a)/llou a)kou/wn
*e)n qumw=| ba/llhtai, o(/d) au)=t) a)xrh/i+os an)h/r.

Philippus Melanchthon hunc locum hisce versibus Latinis expressit:

Qui nullo monitore potest facienda videre,
Quaeque decet, quaeque eventus in fine secundos
Sunt tandem paritura, suis obtemperat ipse
Consiliis, mores vera rations gubernans;
Anteit hic alios virtute et laudibus omnes.
Sunt alii minus ingenio plerique sagaces,
Qui parere tamen curant meliora monenti;
Laudandos int er recte numer antur et isti.
Sed qui nec sapit, ipse nec audit recta menentes,
Nec patitur frenos, nec legum vincula curat,
Sed pronus sequitur, quo traxit caeca libido;
Hic malus et odio dignus ducatur, et idem
Accerset poenas sibi tandem et tristia damna.

AXIOMA VII. Salutare est Principibus, si libenter audiant verit atem.

Vulgatum est in mundo: Magnates veritatem audire non amant. Et: Aulae non ferunt liberas monitiones, multo minus reprchensiones. At non eô ingeniô sint Reges et Principes. Libertatem loquendi concedant Dei Ministris atque Consiliariis suis, nec ament aulae verba illa byssina, uti Plutarchus in Apophth. inquit. Contra autem, Assentatores velut diram pestem oderint at que fugiant. Quia Regum opes saepius assentatio, quam hostis evertit. Curt. lib. 8. Nam mihi sane (inquit idem lib. 3.) illius salus desperata est, cuius aures ita sormatae sunt, ut aspera quae utilia, et nibil nisi iucundum et laesurum accipiant. Et, iuxta Symbolum Gordiani iunioris Imp. miser est Imperator, apud quem vera reticentur. Capitolin. in Gordian. Iun.

Exemplum.

Exemplum memorabile habemus in XERXI. Hic enim bellum Graeciae indicturus, verum dici sibi noluit; uti ex Iustini lib. 2. et Valerio Max. lib. 9. cap. 5. patet. Adhibitis enim Asiae Principibus: Ne viderer (inquit) meo tantummode


page 232, image: s0304

usus consilio, vos contraxit. Ceterum mementote parendum magis vobis, quam suadendum. Hoc est, os in curia elingui claudere, et sensus animorum metu ligare. Unde contra Artabanum veram sententiam libere proferentem et bellum contra Graecos dissuadentem vehementer ira exarsit, et asperioribus in illum verbis invectus est. Vide §. XIX.

De hisce osoribus veritatis Plinius iunior in Panegyr. ita conqueritur: Terror, inquit, et metus, et miserailla ex periculis facta prudentia monebat, ut a Republ. oculos, aures, animos averteremus. Obsepta servitute ora erant, et frenata continuis malis lingua: tales eramus, quales iubebamur. Irritum est, vanum est, imo noxium est, adversus stimulum calcitrare velle. Haec ille. Neque tamen ego auctor hic sim, ut in omnibus assentiare Principi, multo minus ut ficto fucatoque sermone probes, quod animus tibi dictat, publice perniciosum esse. Hoc est enim cum fortuna potius et sensu Principis loqui, quam cum eius commodis et salute. Frustra consilium peti testare, ubi decretum antecesserit. Vide Tacitum lib. 1. Histor. c. 15.

AXIOMA VIII. Consiliarii Principum non sint Placentini.

Hoc est, adulatores, qui iniustis Principum suorum cupiditatibus adulentur. Hi namque sedulo faciunt, quod Martialis praecipit:

Nempe cocus Domini debet habere gulam.

Item observent diligenter apophthegma Parysatidis, quae mater fuit Artaxerxis et Cyri iunioris. Illa enim iubebat to\n basilei= me/llonta meta\ par)r(hsi/as2 diale/gesqai, bussi/nois2 xrh=sqai r(h/masin. hoc est: eum, qui Regem admoniturus esset, uti debere hyssinis verbis. Plutarchus Apophth. Imp. Aesopus eandem sententiam propriis verbis eleganti paronomasia sic exprimit: *toi=s2 basileu=sidei= w(s2 h(/kisa, h)\ w(s2 h(/disa o(milei=n. h. e. Cum Regibus conversandum esse vel quam paucissime, vel quam iucundissime. In hosce quadrat adagium illud Christi Servatoris nostri Matth. 11. 8. quod nempe sint

*a)/nqrwpoi en malakoi=s2 i(mati/ois2 h)mfies1men/oi.
Hoc est,
Homines mollibus vestimentis induti.

Quo molli vestimento mollis et effeminatus eorum arguitur animus, quod videlicet Principes suos, a veritatis aut iustitiae tramite aberrantes, aut plane non arguant, aut si cos redarguant, quam molli ssimis et paucissimis verbis eos moneant.

Exempla.

1. talis Placentinus erat Harpagus. Qui, cum Astyages Rex Medorum unicum eius filium annos XIII. natum mactasset, et ad vescendum illius carne assa pariter et elixa eum invitasset, et cena peracta, caput, brachia et crura mactati pueri afferri iussisset, eumque interrogaret, Nunquid factum hoc ipsi placeret? adulatorie respondit: Mihi placet quicquid Rex facit. Vide Monarch. I. in vita Astyagis IX. Medorum Regis. §. VII.

2. Talis erat Stratocles, qui ad Demetrium Regem dicebat: Quicquid Rex Demetrius iubet, illud et erga Deum sanctum, et erga homines iustum. Plutarchus in vita Demetrii.

3. Talis Placentinus in aula Alexandri Magni erat Anaxarchus Philosophus, qui dixit: *pa=n to\ praxqe\n u(po\ to=u kratou=ntos, qemeto/n e)si kai\ di/kaion. h. e. Omne quod a Rege suscipitur, concessum et iustum est.

4. Tais quoque Placentinus erat Mardonius Dux et Consiliarius Xerxis: quia ex animo fucato Regisuo contra conscientiam blandiebatur, uti ex §. 19. patet.

At tales Placentini dira aularum pestis sunt, quia ipsi molles mollia vestimenta gerunt, ut Christus ait, et iuxta mandatum Parysatidis, byssinis ad Reges et Principes utuntur verbis, vel ut Ezechiel Propheta c. 13. v. 18. ait: consuunt pulvillos sub cubitu manus Principum suorum, idque magno tum suo, tum Principum suorum malo; uti exemplum Mardonii luculenter ostendit. hanc ob causam Plato a Dionysio Rege Siciliae ad cenam vocatus vestem purpuream rccusabat, commemoratis versibus Tragici:

*ou)k a)\n dunai/mhn qh=lun endun=ai solhn\,
*a)/r)r(hn pefukw\s2, kai\ ge/nous2 e)c a)/r)r(enos.
Effeminata veste non possum tegi,
Cum sim vir, et natus virili stemmate.

Vide Diogen. Laert. lib. 2. et Suid. Confer Historiam Cambysis II. persarum Regis §. XX. Axioma I.

AXIOMA IX. Consiliarii Principis sint Veronenses, h. e. candide et libere veritatem dicant, animique sui sensa proferant.

Nam detecstandi sunt Consiliarii illi, qui veri copiam non faciunt, sed suspensa, et quo ducantur, incilinaura respondent. Tacitus lib. 11. Annal. Talessunt a)mfoteri/zontes2. h. e. homines versatiles,


page 233, image: s0305

alterplices atque bilingues, qui nec annuunt, nec abnuunt, sed pro eventu rerum intorquent, quae consuluere. Qualis erat apud Tacitum lib. 1. Annal. c. 12. Asinius Gallus. Is enim, cum Tiberius simulate partem sibi Rei publ. mandari petiisset: Interrogo, inquit, Caesar, quam partem Rei publ. tibi mandari velis? Mox cum offensionem coniectasset, non se ideo interrogasse, ait, ut divideret, quae separari nequrent; sed ut sua confessione argueretur unum esse Rei publ. corpus atque unius animo regendum. At huiusmodi di/yuxoi a)/ndres2, h. e. bilingues viri, sunt detestandi, et contra illos usurpanda est aurea Bodini regula, quam habet lib. 4. de Republ. cap. 1. Ab iis, qui artes simulandi ac dissimulandi didicerunt, nihil verum, nihil sanctum, nihil rectum sperare debemus; sed omnia ficta, vana, veteratoria, versuta.

Contra autem Consiliarius pius atque bonus consilia sua unice ad Dei gloriam et Rei publ. salutem dirigat, et veram sententiam in rebus dubiis candide et aperte proserat. Nam

Si cor et os, si mens ac os, si oratio concors
Et ratio est, ecquae suavior harmonia est?

EXEMPLA.

1. Talis Veronensis erat Papinianus ICtus. Cum cnim Antoninus Bassianus Caracalla Imperator initio guberantionis suae Getam fratrem interfecisset, et ipso facto probaret dictum Euripidis in Phoenissis: Si ius violandum est, regnandi causa violandum est: in ceteris pietatem colas: (nam pater ipsius Severus Imp. laudatissimus in testamento decreverat, ut Geta frater Antonini Caracallae collega esset:) eo impudentiae processit hic Tyrannus, ut non dubitarit postulare a viro iustissimo Papiniano Iurisconsulto, et Piaefecto urbis Romae, ut excusaret hanc caedem aliquo iuris praetextu et specie. Ad hoc postulatum tyrannicum at que iniustum respondit ut vir gravis et iustus Papinianus. Non tam facile est excusare parricidium, quam facere. Propter quam vocem liberam intersectus est.

2. Talis Veronensis erat Artabanus. Hic namque aperte et nulla circuitione verborum usus, Regi suo veritatem dicebat, bellum dissuadebat, non obscure Regis arrogantiam reprehendebat, dicens: Solet Deus omnia sublimia mutilare. Saepe maximi exercitus a parvis copiis dissipantur ac profligantur, cum pavores divini eis incutiuntur. Neminem enim alium Deus nifi se ipsum sinit magnisice de se sentire. Similiter Mardonium Regi adulantem et Graecos calumniantem in publico Principum concilio graviter obiurgabat: sicut in Axiom. IV. plenius hac de re diximus.

AXIOMA X. Somnia, nisi sint qeo/pempta, plerumque fallunt: eaque observare, et vanum et impium est.

Gaudet namque diabolus, qui et latro et mendax est, hominum animos in terrores conicere, et per somnia eis immissa, seditiones, bella, homicidia, aliaque inter mortales scelera excitare, vanaque spe lactatos per somnia ambigua in magnas calamitates conicere.

Exempla.

1. Cambyses cum in Aegypto moraretur, hanc vikit in somnis visionem. Nuntius quidam e Persia veniens ei nuntiare est visus, Smerdin in regio sedentem solio, vertice caelum tangere. Ob id Cambyses sibi metuens, ne, se necato, a fratre occuparetur imperium, mittit ad illum interimendum in Persas Prexaspen-

2. Darius Codomannus, ultimus Rex Persarum, somnio deceptus est. Nam ante congressum cum Alexandro somniarat, videre se exercitum Macedonicum ardentem incedere per Asiam, et Babylonem venire, ibique Alexandrum indutum veste Persica templum ingredi, et statim evanescere. Arbitrabatur ergo Darius, Macedonum exercitui significari per flammas exitium, et Alexandrum Persive vestitum venturum in potestatem Persicam. Sed slammae arguebant celeritatem victoriae: Alexandri vestitus, potiturum ipsum regno Persico, protendebar.

3. Pompeius M. ut postremum cum Caesare proelium committeret, somnio est motus: sedenti enim sibi in theatro plausum dari a toto populo somniarat, quo victoriam annui putabat: sed errabt in interpretatione. Plausus enim non victoriam, sed incitationes significabat Lentuli, Domitii. Labieni, qui postridie ad pugnandum eum spe victoriae incendebant.

4. Amilcar Dux Carthaginensium, cum obsideret Syracusas, inter sominandum vocem exaudisse credidit, nuntiantem, futurum, ut proxima die in ea urbe cenaret. Laetus igitur perinde, ac divinitus promissa victoria, exercitum pugnae comparabat: in quo inter Siculos et Poenos orta dissensione, castris eius Syracusani subita irruptione oppressis, ipsum intra moenia sua vinctum pertraxerunt. Itaque magis spe quam somnio deceptus, cenavit Syracusis captivus, non, ut animo praesumpserat, victor.

5. Ita Xerxes cum de bello Graecis inferendo agitaret consilia, Artabanus expeditionem illam


page 234, image: s0306

summopere dissuasit, cui licet Rex graviter succensuerat, per noctem tamen rem altius animo perpendens, comperit, sibi prorsus non opus esse inferre Graeciae bellum, immutataque rursus sententia, cum obdormisset, visus est ei adstare quidam corpore ingenti et specioso, qui ob revocatam sententiam ipsum obiurgaret, et nisi bellum id susciperet, gravia interminaretur. Quod somnium cum et altera nocte Regi oblatum esset, Artabano iussit, ut ipse regio insidens solio, veste regia indueretur, et in lecto Regis noctu cubaret, num eadem sibi imago apparitura esset, probanturus. Qui cum iussa Xerxis exsequeretur, et in eius lecto recubuisset, idem spectrum dormientem adiens graviter reprehendit, quod Xerxem sestinantem ire in Graeciam suis consiliis distineret, simulque ei visus est propius accedere, tamquam candentibus ferramentis Artabano oculos eruturus. Qua de re vehementer exclamans Artabanus exsiliit, bellum, quod modo dissuaserat, iam omnibus modis maturari suadens. Hoc somnio Diabolus, sanguinis sitiens, Xerxem ad bellum im pulit, in quo multae Persarum myriades trucidatae sunt. Xerxes deinde expeditionem iniens, visus est sibi surculo oleagino coronatus esse, cuius oleae ramis universa tellus occuparetur, et imox corona capiti circumdata evanescere. Quo somnio Xerxi totius terrae dominium promitti coniectarunt Magi. Fuisse autem hanc Cacodaemonis illusionem, exitus ostendit.

PARAENESIS.

Quare huiusmodi somniis non est tribuenda fides. Nam ipse Deus inquit Deut. 18. v. 10. Non invenietur in te, qui observet somnia. Et Ierem. 23. 28. Propheta, qui somnium habet, narret somnium: et qui habet sermonem meum, loquatur sermonem meum vere: Quid paleis ad triticum, dicit Dominus? Ierem. 29. v. 8. Haec dicit Dominus exercituum, Deus Israel: Non vos seducant Propherae vestri, qui sunt in medio vestrûm, et divini vestri, et ne attendatis ad SOMNIA VESTRA, quae somniatis. Quamquam enim coniecturae, quibus explicantur, saepe ad veritarem dirigunt, tamen crebrius fallunt. Nam multa somnia sunt prorsus falsa: Multa sunt ambigua et aequivoca, quae in diversum sensum torqueri possunt, uti erat somnium Amilcaris. Ideoque inter pretationes eorum saepe magis ingenia declarant interpretum, quam naturae vim et consensum. Multa enim in hoc genere magis scite coniecta de eventis, quam verc signisicat. Qualis est coniectura de somnio Alexandri ad Tyrum. Num vidit ille Satyrum in castris applaudentem et iocabundum, sed cum eum vellet capere, resilicbat, et frustrabatur eum: tandem eum diu elusisset eum, exoratus in manus eius venit. Sequenti die cum vates consuluisset, responderunt, eum haud dubie obsessa urbe potiturum. Nam Satyrus vult dicere, Sa Tyros, h. e. Tua (cst urbs) Tyrus.

AXIOMA XI. Spectris non est credendum. Quia sunt incerta. Prov. 23. v. 7.

De spectris diversae Auctorum circumferuntur sententiae. Quidam enim boni, quidam vero mali ominis ea esse dicunt.

Nos in explicatione huius axiomatis duas quaestiones probe notandas esse statimus. 1. Ansint spectra. 2. Quid sint spectra.

DE QUAESTIONE I. An sint spectra?

Primo QUOD spectra sint, patet tum ex Seripturis, tum ex Historiis.

1. EX SCRIPTURIS. Nam Sapient. 17. v. 4. legitur, quod Aegyptii, quando Deus populum suim Israeliticum educebat ex Aegypto, spectris sint exagitati. Similiter. 1. Sam. 28. v. 14. 15. legitur, quod Pythonissa in Endor excitarit Samuelem fictitium, atque ita Saulis oculis spectrum diabolicum obiecerit. De spectris Babylonis agit Iesaias c. 31. v. 8, 9. etc. cap. 34. v. 14. Similiter 2. Macc. 3. v. 25, 26. Heliodoro cquus quidam, terribilem insessorem habens, apparet, qui ipsum duobus prioribus cascibus prostravit. Appatuerunt simul duo iuvenes, virtute decori, Heliodorum circumstantes, et ex utraque parte multis illum plagis sine intermissione demulcentes. Et 2 Macc. c. 10. v. 23. Iudae Maccabaeo apparent viri quinque franis aureis decori, qui ipsum circumsepum incolumem conservabant. Similiter in N. Testamento spectrorum fit mentio. Nam Matth. c. 14. v. 26. et Marc. 6. v. 46. legitur, quod discipuli Christi, videntes, Christum quarta noctis vigilia super mare ambulare, et ad se venire, turbati sint, putantes, se fa/ntas1ma, h. e. spectrum, videre, et prae timore exclamarint: Spectrum est.

2. EX HISTORIIS, iisquetum Ecclesiasticis, tum profanis, patet, spectraesse.

Historiae Ecclesiasticae spectra esse docent. 1. Iuliano Apostatae, dum forte in adyta quaedam oraculi causa descendisset, spectra horribilia ex improviso, non sine terrore et metu summo obiecta esse refert Sozomenus histor. Eccles. l. 5. c. 2. 11. Spectrum mulieris, magnitudine inusitatum, aspectu


page 235, image: s0307

horrendum, in sublimi per civitatis plateas discurrens, et flagello horrisono aerem verberans, Antiochiae noctu visum, postquam succedente die seditio, qua Imperatioris et Imperatricis statuae deiectae, exorta est, refert idem Histor. Ecclesiast. lib, 7. c. 23. III. De balneis infestis scribit Gregorius Nyssenus de vita Gregorii Neocaesariensis, spectra ingressis balneum damni plurimum attulisse, adeo ut nemo, qui balnea noctu intrasset, mane exiret vivus, praeter Gregorii Neocaesariensis diaconum. IV. August. lib. 22. de C. D. cap. 8. meminit spectri cuiusdam, quod aedes hesperii viri tribunitii infestabat, et animalia atque domesticos graviter vexabat.

Historiae profanae quoque spectra esse docent. 1. Iulius Caesar cum exercitu ex Galliis rediens, ad fluvium Rubiconem spectrum animadvertit formae virilis, insolitae tamen magnitudinis, fistula canens, cuius auspicio flumen hisce verbis traiecit: Eamus, quo Deorum ostenta et hostium iniquitas nos vocat; iacta est alea. Sueton. in Caesar. II. M. Brutus exercitum ex Asia traducturus, noctis conticinio spectrum dirum et prodigiosum, immanis et horrendi corporis, ad se ingrediens et in silentio sibi assistens videt. Brutus animose ex eo quaesivit: Quisnam aut hominum aut Deorum es? Cui occulto murmure respondet spectrum: Tuus sum, Brute, malus genius; in Philippicis me videbis. Cui, nihil perculfus Brutus: Videbo, inquit. Et rei eventus hoc confi rmavit. Plutarchus in Bruto. Similiter athenodoro Tharsenfi Stoico Athenis spectrum apparuit. Plin. lob. 7. Epistolar. ad Suram. Item Dion. Syracusan. Plutarchiis in Dion. Plura exempla qui desiderat, legat Wolffium Tom. I. memorabil. lection. ex Sigebert. Aventin. Annal. Boioar. lib. 5. Artunum sectione 1. histor. mediolan. Cardan. de rer. variet. lib. 16. cap. 93. Ludovic. Lavater. part. 1. de spectris cap. 16. Iohan. Wierum de praestigiis Daemon. lib. 1. cap. 14. et cap. 15. Item Philip. Camerar. Horis succ. cent. 1, cap. 70. et 72. Denique Petrum Thyraeum Iesuitam. Part. 1. de Loc. infestis cap. 1.

DE QUAESTIONI II. Quid sint?

Sententia falsa.

Scholastici atque Monachi opinantur, animas post mortem sic oberrare, adeoque fanta/s1mata illa sive spectra nihil aliud esse quam umbras defunctorum. Haec sententia a Pontisiciis communiter cst recepta, et in Concilio Constantiensi comprobata.

Refatatio.

Si umbrae hominum desunctorum, hominibus in terra viventibus apparerent; aut haec apparitio fieret frustra, aut ob aliquem finem. Non frustra fierer: Quia nemo sapiens aliquid frustra facit. Neque fieret ob aliquem finem, h. e. voluntatis divinae revelationem. Nam haec Pontificiorum opinio est 1. *a)/grafos. 2. )*anti/grafos. 3. )*aqeo/logos.

I. Est a)grafos. Nam nullibi vel in Vet. vel in Novi Testamenti codice legimus, quod Deus unquam per desunctos cum viventibus egerit, aut per eosdem voluntatem suam Ecclesiae revelarit. Vide Num. 12. v. 6, 7. Neque ullum exemplum probatum afferri potest. Merito igitur hic dicimus; Sieut ICtus erubescit loqui sine lege: ita Theologus crubescat loqui sinc sacro Codice.

II. Est a)nti/grafos. Nam Deus expresse prohibuit, ne mortuos consulamus. Deut. 18. v. 10, 11. inquit per Mosen: Ne invenitor in te, qui utatur incant atione, aut requirat Pythonem, aut consulat mortuos. Nam abominatio Iehovae, quisquis facit ista. Per Iesai. 8. vers. 19, 20. inquit: Cum edicunt vobis: Consulite Pythones et Ariolos, qui pipiunt et mussitant; nonne populus Deum suum consulturus est? Pro viventibus mortuos consultat? Ad legem et testimonium: si non dixerint iuxta verbum hoc. non erit eis matutina lux. In Novo Testamento Christus, diviti epuloni, institutionem fratrum suorum per mortuos urgenti; respondebat: Habent Mosen et Prophetas; audiant illos: Quos si non audierint, neque fidem habebunt cuipiam, qui ex mortuis resurgat. Luc. cap. 16. v. 17, 18. et seqq. Unde patet, quod institutiones per sptctra et apparitiones Deo sint exosae, et verbo Dei extreme contrariae.

III. Est a)qeo/logos kai\ a)/logos. Nam si spectra sunt Umbrae desunctorum; erunt aut animae ipsorum, aut corpora.

Primo ANIMAE non sunt. Nam si animae essent; essent vel piorum, vel impiorum animae. Atneutrum verum est. Nonsunt animae piorum. Quia hae sunt in manu Dei. Psal. 31. vers. 6. Luc. 23. v. 43. Iohan. 10. v. 27, 28. in Paradiso. Luc. 23 v. 43. in pacc. Genes. 15. v. 15. Iesai. 57. vers. 2. Luc. 2. vers. 29. in faciculo viventium. 1. Sam. 25. v. 29. Exemplo latronis in cruce. Luc. 23. et Lazari. Luc. 16. vers. 22. neque sunt animae impiorum. Hae namque vientes in isfernum descendunt. Psal. 55. vers. 16. Unde in hanc vitam non revertuntur. psal. 78. v. 39. Exemplo divitis Epulonis. Luc. 16. v. 22. Et saneillae redire nolunt, si maxime possent: hae redire non possunt, fi maxime villent.


page 236, image: s0308

Deinde CORPORA non simt. Nam si corpora essent; aut piorum, aut damnatorum corpora essent. Sed neutrum est verum. Non piorum. Ea namque in cubilibus suis requiescunt, Iesai. 26. v. 20. a laboribus suis. Apos. 14. vers. 13. Non damnatorum. Nam haec in domum suam non revertuntur. Ioh. cap. 7. v. 10. Uterque autem homo, h. e. pius et impius, ibit in domum aeternitatis suae
[Gap desc: Greek words]
, h. e. in sepulchrum. Ecclesiastae cap. 12. v. 5. quod domus aeternitatis dicitur. Quia omnibus omrtuis in sepulchro manendum usque ad novissimum diem. Quomodo igitur corpora eorum in terra oberrare possunt?

Sententia vera, quid nempe spectra sint?

Augustinus respondet, Spiritus sive Angelos esse vel bonos, vel malos. Quando pia et honesta piis proponunt ad salutem et consolationem piorum, tum sunt spirtius sive angeli boni. Quando vero impia, inhonesta et superstitiosa proponunt, tum spiritus sive angeli mali sunt. E quibus, cuius spiritus filii sint, tamquam ex cauda vulpes, ex ungue leo, et ex vultu Aethiops, a quovis agnosci possunt.

DUBIUM.

At videtur insolitum esse Angelos bonos spectra appellare. Spectrum namque res mali est ominis, et terrifi cum quid: Id quod de Angelis bonis dici non potest.

Respond. In sacro codice res dupliciter considerantur. *kata\ to\ fai/nesqai, kai\ le/gesqai. h. e. secundum apparentiam, et nuncupationem. Sic illae res, quae insolito more ac modo hominibus sese offerunt, fa/s1mata vel fanta/s1mata. h. e. spectra esse videntur; et ita interdum appellantur, sed tamen revera non sunt. Sic Apostoli, cum viderent Christum insolito more super mare ambulantem, putabant, illum fa\ntas1ma sivespectrum esse. Matth. 4. v. 26. Verum errabant: Nam dicit textus; quod PRAE TIMORE exclamaverint, Spectrum est. Ita etiam post resurrectionem, cum Christus glorioso suo corpore, insolito more et derepente, in medio eorum staret, illi perterrefacti putabant, se spiritum, h. e. spectrum videre. Luc. 24. v. 37. Verum similiter errabant. Christus enim spectrum esse videbatur, et ita ab illis nominabatur; sed non erat

2. *kata\ to\ ei)=nai, h. e. seeundum esse, sive secundun. rei veritatem. Sic spectra nihil aliud sunt quam ipse diabolus: vel sunt varia ludibria et praestigiae satanae, quibus ipse videntes Iudificat, variisque modis eos affligit et vexat. Nam diabolus numquam potuit sraudes et praestigias suas tam artisiciose tegere, quin earum indicia quaedam animadverti potuerint. Plerumque enim exegit aliquot Missas, ut cultum Maosim stabiliret. Passus est se ad iurari et exorcizari, ut superstitiones confitmaret. Solent enim in Papatu certis verbis ac ceremoniis spectra ad iurare, et hac orationis formula uti: Domine Iesu Christe, omnium secretorum cognitor, qui semper tuis fidelibus et parvulis revelare salubria et utilia consuevisti, quippe ex hoc loco Spiritum quendam se ostendere permisisti: humiliter obsecramus benignissimam tuam misericordiam per passionem tuam et pretiosissimi sanguinis tui pro peccatis nostris effusionem, ut digner is praecipere huic Spiriivi, ut sine terrore ac laesione nostra et omnium hominum se revelet, signific ans famulis tuis, nobis vel aliis peccatoribus, quis sit et cur venerit, quidque petat; ut ex hoc, honorari volens, et ipse con solationem percipiat, et fideles quoque inde subleventur, in nomine Patris + et Filii + et Spiritus sancti + Amen. Petrus Mamorius narrat, circa annum 1458 in Gallia Confollenti ad Viennam fluvium in Capellani cuiusdam aedibus diabolum, qui se animam desunctae cuiusdam esse dicebat, gemitibus, clamoribus et querimoniis omnia complevisse; monentem, habendas esse preces, peregrinationesque obeundas; et res veras plurimas revelantem. Sed dicente ei quodam: Si vis tibi haberi sidem, dic; Miserere mei, Deus, secundum magnam misericordiam tuam, etc. respondisse, hoc a se sieri non posse. Tunc ludificantibus ipsum iis, qui adstabant, fremcbundum aufugisse.

AXIOMA XII. Exercitus non tam quantitate, quam qualitate et virtute, aestimandus est.

Rationes hae sunt.

I. Ex manu militari. Nam in bello manu opus est, h. e. virtute militari; sicut recte et pulchre ait Synesius Epist. 78. *xeirw=n dei= tw=| pole/mw|, kai\ ou)k o)noma/twn pollw=n. h. e. In bello opus est manibus multis, non nominibus multis. Neque enim ibi nobilitas puguat aut numerus, sed nobilitas et virtus. Sicut etiam apud Henricum Huntidonensem (historiar. lib. 8. pag. 388.) docuit Radulphus Orcadum Episcopus, cuius haec feúere ad milites in acie verba: Non tam numerus multorum, quam virtus paucorum bellum consicit.

II. Ex disciplina militari. Disciplina militaris pene tota consistit, sicut et felicitas, in militum oboedientia. Quodnam enim bellum feliciter suscipi et geri, quod proelium iniri, quae victoria obtineri


page 237, image: s0309

posset, nisi milites Imperatoris aut Ducis imperium sequerentur? Quomodo Silius de magno Duce ait:

—— Cunctosque ciebat.
Nomine.

Item illud Maronis:

—— Urget praesentia Turni.

Exemplo suo hoc ipsum ostendit Scipio, qui, in Italia cuidam percunctanti, qua re fretus classem in Africam transmittere vellet, trecentos ei viros armatos ostendit, exercentes se, et in vieinia turrim excelsam mari imminentem, addiditque: ut discas, qua re fretus hoc suscipiam: Ecce nullus horum est, qui non conscensa hac turri se praecipitem in mare daturus sit, simul atque ego iussero: Oboedientiâ videlicet militum suorum, omnia sibi obvia pollicitus. At tanto diversarum nationum confluxu, quis militari disciplinae aut obtdientiae locus esse possit, uti uno ore sapientes docent?

III. Ex exercit ûs conservatione faciliori et traductione commodiori. Exercitus namque numerosissimus contractu retentuque difficilis est. Unde enim commeatus alendo? facilitas traducendo? Eleganter in hanc rem Vegetius lib. 1. cap. 3. scribit, cuius haec sunt verba: Pluribus casibus subiacet multitudo amplior. In itineribus pro molesua semper est tardior, in locis asperis vel fluminibus transeundis propter impedimentorum moras saepe decipitur. Praeterea ingenti labore numerosis animalibus equisque pabula colliguntur, rei quoque frumentariae difficultas, quae in omni expeditione vitanda est, cito maiores fatigat exercitus. Unde concludit: Veteres qui remedia difficultatum experimentis didicerant, non tam numerosos, quam eruditos armis exercitus habere voluisse.

I. EXEMPLA SACRA.

I. Abraham, postquam audivit quatuor Reges Gentium Lotum patrulem suum captivum abduxisse, armavit 318. domi suae natos et educatos servos, iisque potentissimos eorum exercitus vicit, quos usque ad Danhostiliter insequutus, in fugam coniecit, praedamque, quam rapuerant, vi illis eripuit. Genes. 14. v. 14. loseph. lib. I. Antiquit. cap. II.

II. Gedeon Dux Israelitarum 300. stipatus militibus, qui vacuas hydrias ardentesque faces manibus gerebant, cetera inermes erant, innumerabiles hostium phalanges aggressus est, easque fudit. Hostium Midianitarum erant 135000 bene armati: Gedeonis verotantum trecenti, iique inermes milites. Per hos pauculos tamen Israelem redimere Iehovae placuit. Mirum vero, singulis Gedeonis militibus oppositos fuisse 450 Midianitas. Vide Iudic. c. 7. v. 16. Iehovae nimirum perindeest, sive paucis sive multis iuvet. 1. Sam. 14. v. 6.

III. Ionathan Saulis filius solus cum armigero suo per scopulos arrepens copias Philistinorum, quae tantum non arenae aequabant numerum, aggreditur, et eo quidem successu, ut viginti viros in acie sterneret, et reliqui omnes in effusissimam conicerentur fugam, adeo ut ipsa tellus sub pedibus hostium palantium tremeret. 1 Samuel. 14. vers. 13, 14, 15.

IV. Assa, III Rex Iuda, cum Serah Rex Aethiopum expeditionem contra eum susciperet, et decies centena milia militum et currus trecentos in castris suis haberet, oratione sua se ad Deum convertebat, dicens: Domine, non est apud te ulla distantia, utrum per paucos, an vero per plures auxilieris: Adiuva nos Domine Dcus noster: In te enim et in tuo nomine habentes fiduciam, venimus contra hanc multitudinem. Domine, Deus noster tu es; non praevaleat contra te homo. Qua oratione finita, immensam hanc hostium multitudinem (nammaximus hic est exercitus, cuius in sacro codice fit mentio) animose aggressus, eam usque ad internecionem prostravit. 2 Paral. 14. v. 9, 11, 13.

II. EXEMPLA PROFANA.

I. Xerxes immensum exercitum e Persia duxit in Graeciam, sed ille primum a trecentis Lacedaemoniis ad Thermopylas est luxatus. Nam viginti milia militum ex co ceciderunt.) Deinde a Themistocle in pugna Salaminia fractus, et tandem a Pausania ad Plataeas prorsus prossigatus atque deletus est.

II. Alexandri M. parvus erat exercitus, quo universum orbem subiugare aggressus est. Numerus enim copiarum, quas in Asiam transmisit ad debellandum Orientem, (uti Plutarchus ex optimis auctoribus confirmat) nondum quadrag inta milia militum habuit, nec in stipendium amplius septuaginta talenta, nec nisi ad triginta dies commeatus tulit: Tanta apparatus exiguitate, incertum est, inquit Iustinus, utrum sit admirabilius, Alexandrum vicisse orbem, an vincere aggrssum esse. Tanta namque eius in proeliis felicitas fuit, ut tribus proeliis victor, uno ad Granicum flumen, altero ad Issum, tertio ad Arbela, imperium Asiae rapuerit: cum tantae essent hostium copiae, ut Darius decies centena milia militum haberet; ideoque iactaret, se pro uno milite Alexandri, denos in suo exercitu habere.

III. Lucullus contra Tigranem vix vigesimam eius copiarum partem ducens, occidit cintum milia peditum; cum Romanorum tantum centum


page 238, image: s0310

vulnerati et quinque occisi essent. Plutarchus. Dio lib. 35. anno M. 3903.

IV. Pompeius M. nocturno praelio Mithridatem in Armenia minori vicit, cius castra diripuit, et 40 milia ex ipsius exercitu cecidit, non viginti milites e suis desiderans Dio. Eutropius. anno mundi 3906.

Ex quibus exemplis pater, victoriam non in multitudine militum, sed in bellatorum alacritate (loquimur h. l. de causa secunda, prima non exclusa) consistere, et virtutem nullinumero succumbere. Unde Artabanus gravi oratione ad Xerxam de magno exercitu glorianti disserebat, eique bellum contra Graecos dissuadere volebat, dicens: Vides, praegrandia animalia et celsa aedisicia, magnasque arbores sulminum telo frequenter peti: Solet enim Deus omnia sublimia mutilare: Sic igitur et exercit us maximi saepe a parvis copiis dissipantur ac prosiigantur, cum pavores divini eis incutiuntur. Neminem enim alium Deus nisi se ipsum sinit magnisice de se sentire.

Quod probe considerans Carolus V. Imperator ille prudentissimus, in commentariis suis filio relictis, Philippo nempe II Hispano, certum etiam exercitûs numerum praescribit, qui nec difficilis contractu, nec contentu laboriosus suturus esset; nec maiori eum numero uti volebat.

AXIOMA XIII. De exercitu quoque iudic ndum est ex Ducis qualitate.

Qualis enim Dux est, tales quoque sunt milites. Si Dux est timidus, totus velut exanimari solet exercitus. Si vero est magnanimus, cius fortitudinc cxercitus quoque ad res magno animo gerenda exsuscitatur. Dux namque fortis animum incredibilem militibus addit, viresque duplicat, iuxta illud Maronis:

—— Urget praesentia Turni

Exempla.

1. Xerxes ingentem quidem habuit exercitum, sed tantae huic multitudini Ducem defuisse, Iustinus recte ait: Nam si Regem spectes, divitias, non Ducem, laudes; quarum tanta copia in Regno eius suit, ut, cum slumina multitudine consumerentur, opes tamen Regiae superessent. Ipse autem primus in suga, postremus in praelio semper visus est. In periculis timidus, sic, ubi metus abesset, inflatus. Denique ante experimentum belli, fiducia virium, velut Naturaeipsius Dominus, et montes in planum deducebat, et convexa vallium aequabat, et quaedam maria pontibus sternebat, quaedam ad navigationis commodum per compendium ducebat. Cuius introitus in Graeciam, quam terribilis, tam turpis ac foedus discessus fuit. Haec Iustinus.

2. Alexander M. magnanimus fuit. Ideoque eo praesente tanta eius militum fiducia fuit, ut armatos hostes, vel inermes ipsi adoriri non dubitarent, certamque animo victoriam praesumerent. Tanta quoque fuit Alexandri felicitas, ut nullo unquam cum hoste congressus sit, quin eum devicerit; nullam civitatem obsederit, quin eam expugnaverit; nullam gentem adierit, quin eam calcaverit: sicut Iustinus scribit.

Unde Chabrias dicere solitus est: Malle se exercitum CERVORUM duce LEONE, quam excrcitum LEONUM duce CERVO.

II. ACTA quae IN BELLO contigerunt.

XXI.

Acta in Bello contigerunt gemina. 1. Ipsa expeditio. 2. Pugnarum descriptio.

I. EXPEDITIO.

XVII.

Xerxes, omnibus ad bellum necessariis magno cum molimine praeparatis, copiis, quas habebat, in unum coactis, iter Sardes versus ingrediebautr. Hic enim edictum erat, ut cunctae cogerentur copiae, quae per continentem erant cum ipso iturae. Postquam autem Sardes advenit, per hiemem ibi commoratus, principio Caduceatores dimisit in Graeciam, petitum Aquam et Terram, edictumque ut cenas Regi instruerent ad omnes Civitates: Lacedaemonem vero et Athenas neminem misit, propterea quod legati, quos antea Darius ad hoc ipsum eo miserat, alii in barathrum, alii in puteum diiecti erant, iussi per sarcasmum, ut Terram er Aquam illinc ferrent ad Regem. Deinde cognito, quod Pons Hellesponto instratus adorta tempestate corruptus et dissolutus esset, uchementer ipse indignabatur Hellesponto, eique trecenta verbera infligi, in eiusque pelagus par compedum inici, Architectis vero capita praecidi iussit, aliumque pontem ex navibus siptingentis inter se iunctis, fieri curavit.

XXIII.

Cum autem transmisso flumine Haly Phrygiam peragrassent, venerunt Celaenas: in qua ubre residens Pythius Atyos filius, vir Lydus, et ditissimus, magnificentissimo hospitio tum ipsum Xerxem, tum omnem eius exercitum excepit, eique omnem suam


page 239, image: s0311

pecuniam dono offerebat, nempe argenti duo milia talentorum, auri vero quadragies centena milia nummûm (vel staterum) Daricorum, septem milibus minus. Verum Xerxes hanc pecuniam non accepit, verum eam potius Pythio auxit. Herodotus lib. 7. p. 450. Postea vero Pythius hac Xerxis erga se benevolentia fretus, ex quinque filiis (qui cum Xerxe in militiam ibant) unius, saltem naut maximi, vaxationem petebat. Qua petitione Xerxes indignatus: Tune, inquit, homo improbe, cum ego ipse in expeditionem eam, filiosque meos et fratres et domesticos ac amicos ducam, ausus es filii tui mentionem facere, qui meus es servus, quem oportebat cum omni familia et uxore me comitari? Probe nunc discito hoc, ANIMUM IN HOMINUM AURIBUS HABITARE. Qui bene audit, eius corpus voluptate perfunditur; qui vero male, is exacerbatur. Mox vero Pythii silium in duas partes discissum, medium ab utroque viae latere poni, et illac transire exercitum iussit. Quod fuit haud dubie omen cladis sequuturae, quae tanta erat sutura, ut Xerxes victus sugatusque medius inter suorum cadavera tandem incederet. Herodotus lib. 7. pag. 454, 455. Nam quale est bellorum principium, talis quoque exitus esse solet. Vide plura de hoc Axiomate in Histor. Darii.

XXIV.

Cum autem Xerxes ex urbe Sardium, ubi hibernaverat, egrederetur; Ecce ingens prodigium, futurae cladis praesagium, contigit. Num sol in caelo sedem relinquens, apparere desiit, cum nullae nubes essent, sed serenissimus aer, et pro die nox exstitit. Xerxi autem Magos percontanti, quid hoc portentum sibi vellet, illi falso responderunt, significare Graecis Civitatum defectionem, quod dicerent, solem Graecorum, lunam vero ipsorum esse Praesidem. Herodotus lib. 7. p. 453, 454. Nam revera cladem, quam Xerxes postea in Graecia accepit, significabat.

XXV.

Xerxes hoc responso Magorum audito maiorem in modum laetatus ire pergebat. Cumque Abydum veniret, omnem exercitum recensere iussit, hoc modo. Decem milia hominum numeravit, iisque arcte stantibus cancellos et sepem circumduxit: hisce exeuntibus alios inclusit, atque itidem alios, at que compendium fecit odiosae numerationis. Fuerunt autem peditum vicies ter centena milia, et praeterea decem et septem milia: Equitum vero octoginta milia. Et de hoc immenso Xerxis exercitu Daniel Propheta cap. 11. vers. 2. vaticinatus est hisce verbis: Ecce adhuc tres Reges stabunt in Perside, et quartus ditabitur opibus nimiis super emnes: et cum invaluerit divitiis suis, concitabit omnes adversum regnum Graeciae.

XXVI.

Quem exercitum Xerxi cupido incessit omnem oculis subiciendi. Ideoque in praetorio quodam, quod ei Abydeni e candido lapide in tumulo pro dignitate exstruxerant, residens, omnes copias prospiciebat, seque beatum esse iactabat; sed posthaec lacrimas fundebat. Cuius rei causam quaerenti Artabano respondit: Reputantem me, quam brevis sit omnis vita humana, subiit horum miseratio: Quorum cum tot sint, nemo ad centesimum annum supererit. Ad haec ARTABANUS: multa sunt alia, inquit, quam vitae humanae brevitas, quae miserabiliora morte ipsa vivendo patimur. Nemo enim omnium hominum ita felix unquam exstitit, cui non crebro, nedum semel, animo subeat moriendi volunt ac potius quam vivendi. Nam et morbi varii et calamit ates plurimae vitam perturbant, efficiuntque, ut cum brevis sit, tamen perlonga videatur, et mors optatissimum sit perfugium vitae aerumnosae.

Xerxes abrupto hoc ucluti tristi colloquio ad iucundos sermones cohortatus Artabanum; Aperte, inquit, dicito, nisi tam evidens insomnii visio tibi fuisset oblata, perstaresne adhuc in prima sententia, qua bellum dissuadebas contra Graecos? Cui Attabanus: Visio, Rex, quae in somnis obiecta est, ad votum succedat amoborum; ego tamen adhuc metuo, et adeo metu perculsus sum, ut non sim apud me, dum video, omnium maxime duo tibi esse hostilia, nempe Mare et Terram. mare quidem ideo, quod nullus reperiri portus poterit, qui tempestate coorta capiat tuam hanc classem, ad eamquetutandam suscipiat. Portus igitur cum desit oportunus: cogita, homines in arbitrio fortuitorum esse, non fortuita in arbitrio hominum. Terra vero, quod etiamsi nemo tibi resistat, alere tamen diu tantam multitudinem non possit, unde, commeatibus absumptis, horrenda fames secutura est.

Contra Xerxes in rei consultatione inquit, fortuiti casus non semper ad calculos sunt vocandi; sed cum periculo satius est tentare aliquid, quam omnia metuentem ignavo otio languere. Nam iis, qui sacere quid volunt, consuevit plerumque succedere emolumentum; raro autem iis, qui pensant omnia, et quos facere piget. Magna negotia magnis cum periculis suscipi volunt. Ad extremum Artabanus: Quandoquidem, inquit, Rex, non sinis ullam rem


page 240, image: s0312

formidari, saltem Ionas contra maiores suos ducere noli, cum sine illorum auxilio superare hostem facile possis: at que hoc dictum vetus in mente habe; Non statim ab initio exitum omnem manifestum esse.

Xerxes credere se respondit Ionibus ob fidem Dario servatam, monuitque Attabanum, ut deposito metu in Persidem reverteretur, domumque regiam se absente curaret. herodotus lib. 7. pag. 456, 457, 458, 459.

XXVII.

Dimisso Artabano Xerxes convocavit persas, eosque ad bellum alacriter capessendum pro contione hortatus est. Deinde Hellespontum per dies septem totidemque noctes cum omnibus copiis transgressus, Doriscum, quae Thraciae urbs est littoralis, contendit, ibique denuo totum lustravit exercitum. Quo facto elata fiducia potentiae suae, Demaratum exulem Spartanum hac compellavit oratione: Nunquid putas Graecos impressionem mei exercitûs sustinere posse? Ego namque persuasum mihi habeo, gentes ad Occidentem universas pares haud fore armis nostris. Cui Demaratus; Verane Rex audire mavis, an iucunda? Cum Rex elegisset vera; Dicam igitur, inquit, quod nemo negare potest. Graecis paupertas una cum libertate insita et quasi innata est: Virtus vero acquisita studio sapientiae et oboedientiae erga leges. Ac ut de Lacedaemoniis tantum dicam, hi certo obviam tibi venturi sunt ad pugnandum, etiamsi Graeci reliqui omnes tecum sentirent. Neque tu de numeroeorum quaeras, quot illi sint, qui hoc facere possint. Nam si vel mille eorum in exercitu fuerint, tecum pugnabunt. Haec cum audisset Xerxes, cachinno sublato, inquit: Tune putas mille viros cum tanto meo exser citu congressuros? An tu, qui rex eorum fuisti, cum decem aut viginti Persis manum conferre audes? Sunt vero e meis satellitibus, qui cum ternis Graecis pariter dimicare facile ausuri sint, quorum tu inexpertus multa blateras. Ego vero, inquit Demaratus, intelligebam, Rex, ab initio, me vera dicentem, non iucundum tigi futurum, sed tu tamen me coegisti dicere, quae sunt verissima. Ego neque cum decem promittam me posse dimicare, neque cum duobus, ac ne singulari quidem certamine volens certaverim: verum si necessitas postulaverit, libentissime cum uno quolibet istorum omnium dimicarim, qui se singulos aiunt idoneos ad certandum cum ternis Graecorum. Ac Lacedaemonii pugnando cum singulis non sunt illi quidem caereris viris deteriores, ac conferti cunctorum virorum sunt excellentissimi, quippe quibus praecst Domina Lex, quae cogit idem semper, vetans ex acie fugere quantamvis hominum multitudinem, sed iubens ut ordinem non deserentes aut vincant, aut occumbant. Haec loquens si blaterare tibi videor, posthaec volo in ceteris silentium agere. Xerxes ad risum conversus hominem comiter dimisit, et contra hostes ire perrexit.

XXVIII.

Graeci de apparatu Xerxis bellico certiores facti, partim per occultam Demarati Regis Spartani apud Xerxem exulantis scripturam, partim per ipsuis Xerxis Caduceatorem, terram et aquam (velut subiectionis symbols) petentem, de auxiliis in universa Graecia sibi circumspieiunt. Quamvis autem quidam Graecorum. privatae saluti consulentes, pacem cum Xerxe facerent, eique per Legatos terram et aquam mitterent, tamen monitu Atheniensium, qui Xerxis institutum probe intelligebant, ad defendendam patriam contra communem hostem erigebantur. Neque enim Athenienses a constanti hoc proposito tristi Apollinis oraculo de muris ligneis eis dato, quo urbis excidium praedixit, deterriti sunt. Quin potius consilio themistoclis, ut contra Persas certaturi, navali proelio sese instruerent, persuasi sunt. Ideoque cogebant unum in locum, e singulis, quae per Graeciam melius sentiebant, civitatibus, viros delectos, deque hoste excipiendo cum illis consultabant. Viri isti in conventu congregati Provisores Graeciae appellati fuerunt, et ante omnia decreverunt, ut missas facerent privatas inimicitias atque hostilitates mutuas.

USUS.

Circa expeditionem hanc Xerxis multa memorabilia veniunt observanda. Proponitur namque nobis.

PRIMO IN XERXE, I. Exemplum detestandae SUPERBIAE.

Quam ostendit corde, ore, et oper.

Primo CORDE. Quia in viribus suis exercituquesuo, quem collegerat, immenso, inque apparatu bellico, quo instructus erat, nimium considebat. Unde recte Ecclesia canit:

Xerres verließ sich auf sein Herr:
Darum ward er geschlagen sehr.

Secundo ORE. Nam post lustrationem exercitus sui in Thracia Demaratum exulem Spartanum hac compellavit oratione: Nunquid put ac Graecos impressionem mei exser citûs sustinere posse? Ego


page 241, image: s0313

namquepersuasum mihi habeo, gentes ad Occidentem universas pares haud fore armis nostris.

Tertio, OPERE. Quia ingens eius gloria fuit, sed maior fastus, dum humanae conditionis oblitus, supra Deos et homines, adeoque supra omnes creaturas efferebatur: nam voluit esse Dominus terrae atque maris. Quia montem Atho atque Isthmum perfodit, et Hellespontum contabulavit; quae fuerunt supra hominis vires stupenda opera. Nam Deus omnia condidit in pondere, numero et mensura. Sapient. 11. v. 21. Deus montes certo libramine fundavit atque sixit. Prov. 8. v. 25. Montes ascendunt et valles descendunt in locum, quem Deus fundavit eis. Psalm. 104, vers. 8. Deus aquis terminum posuit, quem non transgredientur. Ibid. vers. 9. Ierem. 5. v. 22. Iob. 38. v. 10, 11.

Iustinus vanos hosce Xerxis conatus ridet, quando scribit: Xerxes ante experimentum belli, fiducia virium velut naturae ipsius Dominus, et montem in planum deducebat, et convexa vallium aequabat, et quaedam maria pontibus sternebat, quaedam ad navigationis commodum per compendium ducebat. Cuius introitus in Graeciam quam terribilis, tam turpis ac foedus discessus fuit, Haec Iustinus. Et commune est Adagium: Isthmum perfodere. Quod usur patur de laboribus et conatibus ingentibus viresque humanas excedentibus, sed vanis atque irritis. Quia repugnante Deo et natura suscipiuntur. Vide Erasm. Adag.

PARAENESIS.

Quare caveant sibi Reges et Principes, ne maiora viribus suis opera aggrediantur, inque Dei solius imperium sese ingerant. Nam Domini est terra et omnis plenitudo eius, orbis terrarum et qui habitant in eo. Psalm. 24. v. 1. Imitentur memorabile CANUTI Danorum et Anglorum Regis potentissimi exemplum, quod ex Henrico Huntidonensi Guilhelmus Cambdenus adsert in Britannia. Repressit is adulatorem quendam, qui omnia ad Regis vultum et nutum converri adserebat hoc modo: Sedile suum in littore maris statui iussit, cum adscenderet: Adscendenti mari dixit: Tu meae ditionis es, et terra in qua sedeo, mea est, nec fuit qui impune meo resisteret imperio. Impero igitur tibi, ne in terram meam adscendas, nec vestes nec membra dominatoris tui madefacias. Mare vero de more conscendens, pedes Regis sine reverentia madefecit. Illeigitur resiliens: Sciant, inquit, omnes habitantes orbem, vanam et frivolam esse Regum potentiam, nec Regis quempiam nomine dignum. praeter eum, cuius nutui caelum, terra, mare legibus oboediunt aeternis. Nec unquam postea coronam capiti imposuit.

Qua de causa ARTABANUS in Concilio Principum Persicorum Xerxem ad modestiam graviter adhortatur; ne fiducia virium et potentiae suae insolescat, ne propter regni amplitudinem et exercituum magnitudinem efferatur et superbiat, aliosque prae se contemnat, sed memor sit inconstantiae rerum humanarum et vindictae divinae. Deum namque superbis adversari, eosque punire ac deicere, iuxta illud: *file/ei o( *qeo\s2 ta\ u)pere/xonta pa/nta kolou/ein. Solet Deus superba omnia punire. Vide supra §. 19.

II. Exemplum extremae DEMENTIAE.

Xerxes uti inter omnes orbis Reges atque Principes ob potentiam samosissimus fuit: ita et ridiculae suae stultitiae atque extremae dementiae palmam post se omnibus praeripuit. De quo Herodot us in Polymnia (lib. 7. pag. 452.) ita scribit: Xerxes cum intellexisset Hellespontum ex Asia in Europam coniungi, indigne ferens, iussit trecenta Hellesponto verbera infligi, et in eius pelagus par compedum demitti. Audivi etiam misisse, qui stigmata Hellesponto inurerent, dicentes haec barbara ac vesana verba: O aqua amara, Dominus hanc tibi irrogat poenam, quod eum laesisti, qui de te nihil male meritus erat. Te tamen Rex Xerxes velis nolisve transmittet, meritoque nemo hominum tibi sacrificat, ut doloso pariter et amaro flumini.

III. Exemplum furiosae IRACUNDIAE.

Nam Xerxi non satis fuit furorem et rabiem exercere IN HOMINIS, (uti exem plum Pythii benefactoris eius ostendit) sed etiam adversus mundi ELEMENTA furere contendit, iisque, uti etiam montibus, ventis, fluminibus, non secus itascebatur atque hominibus, atque ab illis obsequium et reverentiam exigebat, quin soli ipsi tenebras est minitatus. Nam cum traiectum ex Abydo ad ulteriorem ripam, qui erat septem stadiorum, pontibus iunxisset, ingensque exorta tempestas ea omnia dirupisset: indignatus, tamquam sensus aquis inesset, trecenta Hellesponto verbera velut colaphos infligi, et stigmata inuri, adeoque par compedum in pelagus mitti iussit. Deinde cum mons Athos longo tractu in mare procurrens classsem eius affsixisset, a continente eum abscindere, omnibus copiis, sub verberibus in effodiendo occupatis, aggressus est. Herodotus lib. 7.

IV. Exemplum CRUDELITATIS barbaricae.

Cum enim PYTHIUS BITHYNICUS


page 242, image: s0314

Xerxem ipsum omnemque eius exercitum, nempe vicies ter centena milia peditum, et praeterea decem et septem milia, cquitum vero octoginat milia hospitio excepisset, et xeniis magnificis ornasset, srumentum insuper quinque mensium Regi et toti exercitui, et stipendium stipulatus, nempe, argenti talenta duo milia, auri vero myriadas quadringentas staterum Daricorum, id est, quadringenties centena milia coronatorum, sive quadr ingentas tonnas auri: quam Pythii liberalitatcm et magnisicentiam Xerxes miratus, vicissim ei suam offert gratiam et studium. Sumpta itaque siducia, Pythius hisce verbis Regem alloquitur: Domine, inquit, quinque mihi sunt filii, quos omnes contigit in militiam tecum ire adversus Graeciam. Horum uni tu, quaeso, Rex misertus mei, qui huc processi eaetatis, indulge militiae vacationem, ei qui natu est maximus, ut et mei ipsius et census curam gerat: quatuor tecum una ducas. Ita confectis, quae in animo habes, rursus revertaris. Qua petitione Pythii exasperatus Xerxes, non tantum eum graviter increpavit, sed etiam subito imperavit his, quibus delegatum erat haec exsequi, ut maximum natu filiorum Pythii discinderent medium, eiusque discissi dimidium ad dexteram viae, dimidium ad sinistram disponerent, et illac transiret exser citus. Hoc illi ubi sunt exsequuti, illac exercitus pertransivit. Herodotus lib. 7.

Omagnam inhumanitatem! Ofoedam benesiciorum oblivionem, et plane barbaricam crudelitatem!

Secundo in Themistocle habemus exemplum magnae atque admir andae prudentiae:

Nam ipse consilium dedit Graecis, ut missas facerent privatas inimicitias et hostilitates mutuas, et syncretismo inter se inito, de patria defendenda unice cogitarent. Nam Axioma est Politicum religiose observandum. Quando commune imminet bellum, tum privatae simultates, odia et contentiones sunt seponendae et conciliandae. Quod quae non observat Res publica, pessum ibit. Quoniam concordia res parvae crescunt, discordia vero res magnae dilabuntur. Et omne Regnum adversus se ipsum divisum desolatur, et domus super domum cadit: inquit Christus Servator noster. Luc. 11. v. 17.

Deinde quoque Oraculum Delphicum Atheniensibus datum de Muris ligneis, in quibus vincere debebant, solus recte et dextre interpretatus est Themistocles. Cum enim sub adventum Xerxis, territis Graeciae urbibus, Apollo consultus ab Atheniensibus, quonam modo saluti propriae ac filiorum providerent: respondet a)mfi/bolos et versutiloquus Apollo, h. e. diabolus, hisce versibus:

Iuppiter e ligno muris tritanida donat,
Qui soli in victi tibi sint natisque saluti.

Insinuare hoc responso volebat diabolus: illos in muris ligneis victoriam a Persis reportaturos. Sed quid per MUROS LIGNEOS intelligeretur, non omnium mens eadem erat. Alii namque sic interpretati sunt, ut muris lapideis destructis aedisicarentur eorum loco lignei. Alii, ut muri veteres circumdarentur sepe. At omnium optime Themistocles illud enarravit, consulens, ut urbe relicta, et im positis uxoribus et liberis in naves, alacriter pugnarent, hostique occurrerent. Valebant namque Athenienses classe: qui, si periculi impendentis metu, et tristi praedictione Oraculi de excikio urbis territi, dedidissent se Xerxi, tota haud dubie Graecia in Persarum potestatem tunc iedacta suisset. Ideoque non immerito Herodotus Athenienses Graeciae Servatores tum fuisse iudicat. Similiter Themistoclem omnium Graecorum sapientissimum appellat in Urania. (lib. 8. pag. 568.) Nec non Thucydides, qui postea vixit, hoc elogio Themistoclem ornavit. Tanta ingenii praestantia in eo fuit, ut etiam non praemonitus praesentes res, et quas antea non providisset, brevissima deliberatione rectissime aestimaret, futura autem longissime certissimeque prospiceret; quae in manibus habebat, graviter ageret: Interea vero et obscura donec deprehendisset, non acquicscebat. In rerum delectu, quid facere, quid omittere oporteret, maxime praevidebat, neque hunc quisquam subito consilio in rebus necessariis vicit.

AXIOMA. Unus vir prudens toti Regno et Regioni consilio suo prodesse potest.

Ubi enim non est confilium, populus corruet: salus autem, ubi consilium. Prov. 11. 24. Consilio gerendum est bellum. Et eritsalus, ubi multa consilia sunt. Prov. 24. v. 6. Et quidem maiores res consilio et ratione quam manu geruntur, iuxta illud Ovidii lib. 13. Metamorph.

Pectora sunt potiora manu; vigor omnis in illis.

Sicut etiam Polybius ab Euripide dictum sapienter scribit:

*sofo\n e=n bou/leuma ta\s2 polla\s2 xei=ras2 vika=|.
Consilium unum sapiens magnam vincit militum manum.

Hinc viri, prudentes OCULI Rei publicae


page 243, image: s0315

appellantur. Quia consilio suo Rem publ. labascentem fulciunt et sustentant. Ductum namque eorum omnia Rei publ. membra sequuntur, sicut h. l. exemplum in Themistocle habemus. Similiter de Fabio Romano dicitur a Poeta:

Unus homo nobis cuntando restituit rem.

Contra autem vires sine consilio parum prosunt. Nam

Ut consilii expers mole ruit sua.

Unde Ulysses apud Poetam ridet Aiacis stoliditatem, his verbis:

Tu vires sine mente geris, mihi cura futuri est.

Tertio in Agesilao Themistoclis fratre habemus exemplaum admir andae Maganimitatis.

Nam Agathyrsis lib. 4. rerum Persicarum, ut a Stobaeo refertur, eum ob fortitudinem animumque invictum valde commendat. Cum enim Xerxes cum quingentis myriadibus bellum Graecis denuntiasset, Athenienses confusi exploratorem miserunt Agesilaum Themistoclis fratrem, quamvis Neocles pater eius per somnum vidisset filium utramque manum amisisse. Is cum venisset ad turbam Barbarorum habitu Persico, Mardonium unum e satellitibus interemit, existimans, Xerxem esse. Comprehensus igitur a satellitibus, ad Regem vinctus perductus est. Quumque is immolaturus esset bovem super aram Solis, dextram iniecit manum, et sine gemitu pertulit angustiam illam tormentorum. Obstupentibus autem cunctis, e vinculis solitus est. Verum eo dicente: *toiou=toi pa/ntes2 e)s1me\n *a)qenai=oi. *ei) d) a)pisei=s2, kai\ th\n a)risera\n e)piqh/sw. h. e. Tales sumus omnes Athenienses: sin fidem non habes, etiam sinistram immittam. Metu concussus Xerxes, custodiae mandari Agesilaum imperavit.

2. Simile exstat exemplum apud Livium de Mutio Scaevola: Eum, quum animo interficiendi Regem Porsenam Româ in castra Hetrusca venisset, et errore quodam alium occidisset, sibi ipsi mulctam indixisse, adusta videlicet manudextra. Qua patientia doloris et constantia Regem ita consternavit, uti non solum ab obsidione urbis discederet, sed pacem quoque cum Romanis sanciret.

Quarto in Demarato Spartanorum Rege exule habemus exemplum fidelitatis erga Patriam.

Hic namque, olim Rex Spartanorum, nunc apud Xerxem exuans, amicior patriae post fugam, quam Regi post beneficia: ne inopinato bello opprimeretur, mature eos de consilio Xerxis certiores fecit, hoc usus strategemate. Sumptis duarum tabellarum pugillaribus, ceram illinc erasit, deinde in ligno consilium Xerxis exaravit, et ceram erasam iterum induxit, ne aut scriptura sine tegmine indicium daret, aut recens cera dolum proderet apud viarum custodes. Servo postea fido Lacedaemonem eas dedit perferendas. Quibus perlatis Lacedaemone res diu quaestioni fuit, quod neque scriptum aliquod viderent, nec frustra missas suspicarentur, tantoque rem maiorem, quanto occultior, putarunt. Haerentibus in coniectura viris, Uxor Regis Leonidae, filia Cleomenis, Gorgo, consilium scribentis invenit. Erasa ergo cera belli consilia Lacedaemonii cognoverunt, eademque reliquis Graecis significarunt, et conventu indicto, syncretismum inter sese fecerunt, et fide interposita, in communi patriae periculo, fortiter eam contra Xerxis violentiam defendere decreverunt.

II. PUGNARUM DESCRIPTIO. XXIX.

Tres pugnae inter Xerxem et Graecos sunt commissae. 1. Terrestris ad Thermopylas. 2. Navalis ad Artemisium. 3. Navalis ad Salaminem. De quibus ordine agemus.

PUGNA I. AD THERMOPYLAS. XXX.

Circa pugnam ad Thermopylas tria sunt notanda. 1. Ortus. 2. Progressus. 3. Egressus.

XXXI.

1. ORTUS. Graecorum praesidium in Thermopylis collocatum. Graeci, qui ad defensionem patriae inter se consenserant, loca angusta munienda esse statuerunt, tum in terra, tum in mari. Nam sicut classem miserunt ad angusta loca Artemisio (quod Euboeae est promontorium) vicina: Ita quoque Thermopylas quae montium sunt angustiae, calidis aquis scatentes. praesidio muniendas, eiusque loci aditum custodiendum iudicarunt, ne Xerxes cum pedestribus copiis suis in Graeciam penetraret. Disposita autem eo in loco erant quatuor milia militum Graecorum, quorum Dux erat Leonides Rex Spartanorum ex genere Heraclidarum, vir magnanimus atque fortissimus, qui et Spartanos trecentos, quibus maxime confidebat, sibi adiunxerat. Quos ita oratione sua firmaverat, ut initio statim animo parati ad moriendum pro patria essent. Nam postquam pervenit intra Thermopylas, ad milites suos ait: In propinquo ferum esse barbarum. Quare non est tempus terendum. Iam enim aut vincendi


page 244, image: s0316

barbari, aut nobis est moriendum. Dicenti, Cum tam multis conflicturus, Leonida, paucos sub signis adduxisti: Si multitudine, ait, me censetis fretum esse, ne universa quidem Graecia satis sit: sin virtute, et hic numerus sufficit. Plutarch. in Apophtheg. Frontinus hoc addit: Leonides cum a multis terreretur, ne cum Persis negotium ei esset: Fore enim ut illi sagittarum multitudine nubem facerent: Belle, inquit, et probe. Sic enim in umbrapugnabimus, neque sol aestu suo nobis molestus erit.

[1. Thermopylae ab angustia et calidis aquis nomen habent. Nam Thermae aquas calidas notant: et pu/lai, Pylae, Graeco nomine dicuntur, quas Latini portas vel ianuas vocant. Unde et pro angustis montium faucibusaccipiuntur. Cicer. Attic. lib. 5. Itaque confestim iter in Ciliciam secit per Tauri pylas. Tales etiam montium angustiae in Graecia erant. Sicut enim Italiam Apenninus: ita Graeciam mediam dirimit mons, qui a Leucade incipiens, atque inde in ortum flexus in Aegeum usque mare protenditur, cui monti ab angustis faucibus, quae calidis aquis scatent, Thermopylarum nomen est. Hasce montium angustias adversus Xerxem tuebatur Leonidas. Ita in Aegypto ad mare rubrum erat locus angustiarum nomine celebris, qui dicebatur Pihacihroth, h. e. os cavernarum vel speluncarum nomine celebris. Germanice Clarmund. Fuerunt duo montes ad mare rubrum, qui erant instar oris aperti et hiantis, et inter eos vallis sita erat; et in his ipsis cavernarum inter montes conclusarum faucibus Israelitae castra metari ex Dei mandato debebant. Exod. 14. v. 1, 2. Quae castrorum metatio valde periculosa erat. Nam ex utroque latere erant montes, inter quos conclusi erant. Ante eos erat mare rubrum: Post eos Pharao cum ingenti exercitu. Et e regione erat Baal Zephon idoli templum.]

XXXII.

2. PROGRESSUS. Pugna inter Graecos et Persas commissa est gemina.

XXXIII.

Primo: Velitaris. Nam Xerxes cum per dies aliquot Leonidae deditionem aut fugam exspectasset, ira percitus fortissimos quosvis e militibus suis selegit, quos adversus Leonidem misit, continuato in triduum praelio, verum conatu irrito. Nam Spartani loci gaudebant oportunitate, et praeterea virtute, animi magnitudine, et scutorum, quibus tela ingruentia repellebant, Persis superiores erant, et adversus eos u(posatikw=s2, h. e. mascule atque fiducialiter sese gerebant. Persae autem non catervatim eos aggredi ob loci angustias poterant, neque singuli singulos, etiam a Ducibus suis verberibus caesi, audebant. Ita palam fiebat, Xerxem in exercitu suo multos homines, sed paucos viros habere, Spartanorum respectu.

XXXIV.

Secundo: Aperat. Tandem EPIALTES quidam Trachinius proditor, spe muneris accipiendi, Xerxi promisit, se militibus eius occultum tramitem per montes eundi ostensurum, quo Spartani circumveniri ac pellipossint, si pro/sw kai\ o)pi/sw, h. e. ante et retro eos oppugnarent. Ubi autem Leonides proditionem hanc cognovit, veniam sociis dedit abeundi. Cives vero suos 300 Spartanos et paucos Thespienses et Thebanos secum retinuit. Cum quibus noctu in castra hostium nil tale opinantium effusus est, ingentemque in iis stragem edidit. Non enim sibi exspectandum putavit, ut ab hostibus circumveniretur; sed quia nox occasionem daret, securis atque laetis superveniendum putavit. Diodorus Siculus ita scribit: Spartani noctu constipato agmine in castra Persarum, praecedente Leonida, feruntur; Barbari, re inopinata ac repentina perculsi, ex tabernaculis passim tumultuantes se proripiunt, rati, eos, qui cum Epialte Trachinio missi fuerant, periisse omnes, et universas Graecorum copias adesse, intraque stationem castrorum irruisse. Magna ergo caedes Persarum a militibus ubique edebatur, atque a suis plerique propter rei ignorantiam necabantur pro hostibus, tumultu per universa castra excitato, in quo et nox rerum prospectum prohibebat, et error tumultum augebat. In praetorio suo frustra quaesitus a Spartanis fuit Xerxes, qui ad initium tumultûs inde prosiluerat, et ex periculo ad loca tutiora se receperat. Alioqui nullo obstante, ab illis interemptus fuisset. Barbari vero in summa rerum trepidatione, dum quisque sibi timeret, alter alterum, utcumque sibi obstantem, caedebant, cum neque tempus, nequelocus daretur discernendi quid esset, nec qui aut quo ordine se reciperent, cuiusve iussu, quo Duce consererent, ad quae signa confugerent, nec ad quae nomina vocarentur, nec omnino, pavore omnia perturbante, mentem colligere aut sistere possent.

XXXV.

3. EGRESSUS, Exorto solis lumine, et patefacto rerum prospectu, cum Persae cernerent, Graecos admodum raros, contempta, ut erat praeter spem, paucitate consistere, nec tamen contra audentem hostem tendere audent, virtute et audacia eorum deterriti, sed lateribus circumglobati, et undique a tergo procul adorientes, configunt iaculis et sagittis universos. In exercitu vero Xerxiano 20000 xirorum fortissimorum occubuerunt. Herodotus pag. 536. addit: Xerxem eos, qui in exercitu suo occisi erant, depressa fossa sepeliisse, circiter mille cadaveribus relictis, humumque eam foliis constravisse, simulatione ridicula, ne multitudo interfectorum cerneretur ab exercitu classiario, quem per Praeconem ad spectanda Spartanorum cadavera


page 245, image: s0317

his verbis ev ocaverat: Rex Xerxes dat veniam, cuicumque libet, relictis ordinibus ire visum, quemadmodum pugnetur cum amentibus hominibus, qui se superaturos sperarunt copias Xerxis.

USUS

Haec Spartanorum pugna insignem nobis usum praebet, si consideremus eorum virtutes, quae immensum de se fulgorem sparserunt, ante pugnam, in pugna, et post pugnam.

I. ANTE PUGNAM.

I. CARITAS Spartanorum erga patriam laudanda. Quamvis enim Leonides, et trecenti cum eo cives Spartani, scirent ex Oraculo simul et Megistae vatis praedictionibus, sibi ad Thermopylas ad internecionem cum omnibus suis pereundum, aut certe Spartam evertendam, patriae incolumitati, suaeque aeternae gloriae consulentes, et pro defensione Graeciae strenue pugnantes, gloriosum finem sortiti sunt, ac perpetuam sibi gloriam et nomen clarissimum reliquerunt. Herodot. lib. 7. Aelianus lib. 13.

Haec sane est laudanda eorum erga patriam caritas, quod vitam salutemque privatam patriae saluti postposuerunt.

II. MAGNANIMITAS stupenda, tum Spartanorum, tum Leonidae Ducis eorum. Spartani namque, quibus militiae terrestris cura a Graecis demandata erat, cum, Legatis missis, socios confoederatos evocarent ad animandos eos confirmandosque, nihil se formidare affirmarunt. Non enim Xerxem Deum esse, qui bellum Graeciae inferret, sed hominem. Nec mortalium quempiam aut esse aut fore, qui, ex quo natus est, mali exsors, seu nulli malo obnoxius sit: et ut quisque maximus est, ita ei contingere maxima mala. Cum igitur mortalis sit, qui bellum inferat, ei quoque praeter opinionem multa accidere posse. Similiter stupenda fuit Leonidae Ducis Spartanorum magnanimitas. Cum enim a quibusdam terreretur (sicut Frontinus scribit) ne cum Persis illi negotium esset: fore enim, ut illi sagittarum multitudine nubem facerent, cordate respondit: Belle et probe: Sic enim in umbra pugnabimus, neque sol aestu suo nobis molestus erit. Similiter cum paulo ante pugnam, ascensu hostium in montem cognito, Phocenses aliosque socios dimitteret, heroice illos hisce verbis affatus est: Egocum Spartanis meis hic manebo: Quia haud exdignitate facturi essemus, si stationem nostram desereremus. Decet namque nos, ut Graeciae Principes, praestantius aliquid et difficilius ceteris aggressos fortiter occumbere.

REGULA. Magna est virtus in Duce belli, si noverit hostiles minas argute eludere, et in contr arium vertere.

Uti 1. hic exemplum in Leonida habemus.

2. Aulus Torquatus, cui aliquam urbem oppugnanti cum diceretur, iuventutem in ea studiose iaculis exerceri; ingeniose respondit: Rectese habet; Sic enim capta urbe pluris eam vendam.

3. Theodorius Gothorum Rex Romam oppugnans, cum a quibusdam moneretur, ne se temerario periculo committeret: Romam enim ita militibus stipatam esse, ut pluribus admittendis non sit locus, argute respondit: Tanto mihi promptius eos vincere. Nam et foenum quo densius, eo demessu facilius.

III. ELOQUENTIA admiranda. Quam graphica enim et emphatica fuit illa Leonidae ad milites suos, cum in Thermopylis essent, oratio? In propinquo ferunt esse Barbarum. Quare non est tempus terendum, Iam onim aut vincendi Barbari, aut nobis est moriendum. Dicenti, Cum tam multis conflicturus, Leonida, paucos sub signis adduxisti: Si multitudine, ait, me censetis fretum esse, ne universa quidem Graecia satis sit: sin virtute, et hic numerus sufficit. Plutarchus in Apophtheg.

Hac oratione Leonides militum suorum animos ita consortavit, ut iam ante pugnam animo parati essent ad moriendum pro patria: uti etiam eventus ostendit.

REGULA. Magna est vis eloquentiae, qua in animis auditorum tam altos relinquit aculeos, ut eos flectat, quo velit.

Etenim:

Niltem difficile est, quod non persuadeat, et non
Efficiat docti lingua diserta viri.
Ancipiti eloquium long e penetrantius ense;
Hoc rabiem motam sedat, et arma movet.

Hinc Cicero lib. 1. de arte Rhetor. Eloquentia multae urbes sunt constitutae, plurima bella restincta, fortissimae societates, sanctissimae amicitiae comparatae.

II. IN PUGNA cernitur.

1. Leonidae Ducis prudentia. Cum enim ille de ascensu hostium in montes certior factus, prudenter iudicavit non exspectandum sibi, ut ab hostibus circumveniretur; sed quia nox occasionem daret, laetis et securis superveniendum. Nusquam enim


page 246, image: s0318

victores honestius, quam in castris hostilibus perituros. Diodorus Siculus, Fustinus.

2. Leonidae et militum eius fortitudo heroica. Cum enim Leonides milites suos animasset, constipato agmine ipse praecedens, in castra hostium effusus, ingentem stragem edidit, et ad 20000 Persarum trucidatis, ipse quoque cum suis caesus gloriosa morte occubuit.

III. POST PUGNAM viret atque viget

Sempiterna nominis eorum gloria. Hanc namque Leonides eiusque milites ante pugnam intenderunt. Licet enim scirent ex Oraculo, ad Thermopylas sibi omnibus pereundum, aut certe Spartam evertendam; tamen salutem patriae praeferentes suae, decreverunt pulchram pro patria mortem oppetere. Nec sane spes eos fefellit. Nam hanc pugnam ad Thermopylas omnes aetates admirataesunt, quod nempe tam exiguus numerus tam ingentem in castris Xerxis stragem ediderit, et 20000 Persarum virorum fortissimorum trucidaverit. Licet enim cadaver Leonidae inter mortuos repertum, in crucem sublatum sit: tamen sequenti tempore Spartanis hoc Epitaphium positum fuit ad posteros:

Dic, hospes, Spartae: Nos te hic vidisse iacentes,
Dum patriae sanctis legibus obsequimur.

Quia autem in hoc Epitaphio fit mentio sanctarum patriae legum, placet hic sub iungere Furamentum, quod ephebi apud Athenienses et Spartanos praestare solebant: sicut Stobaeus scribit serm. 141. de Republ. NON IGNOMINIA AFFICIAM ARMA SACRA, NEQUE DESERAM MEUM ASTITEM, QUO CUM IUNCTUS FUERO. DIMICABO PRO SACRIS ET PROFANIS, SIVE SOLUS, SIVE CUM MULTIS. PATRIAM NON RELINQUAM IN DETERIORI STATU, SED AMPLIORIMELIORIQUE QUAM ACCEPERIM. SEMPER MAGISTRATUI PRAEFECTO PRUDENTER OBEDIAM, ET LEGIBUS CONSTITUTIS PAREBO, ATQUE ALIIS QUIBUSCUNQUE PLEBIS CONSENSU DECRETIS. QUOD SI QUIS LEGES VEL IRRITAS FACERE, VEL EIS NON OBTEMPERARE VELIT, NON CONCEDAM, SED ULCISCAR TAM SOLUS, QUAM CUM PLURIBUS. SACRA QUOQUE PATRIA COLAM. HORUM DII MIHI TESTES CONSCI I SUNTO.

PUGNA II. AD ARTEMISIUM. XXXVI.

Artemisium, ad quod secunda pugna, nempe navalis, inter Graecos et Persas commissa, est promontorium Euboeae, ut Demosth. pro Ctesiphonte docet, non procul a Thermopylis situm. Sic dictum a templo Artemidis, hoc est, Dianae. Nam *a)/rtemis2 est Diana vel Luna, que a)eroto/mh, h. e. aerem secans, ut quidam volunt: quod integros faciat partus, Strabo lib. 14.

Circa hanc autem pugnam tria sunt notanda. 1. Quae faecta sunt ante pugnam. 2. In ipsa pugna. 3. Post pugnam.

I ANTE PUGNAM: XXXVII.

Graecimaturo consilio classem suam ad loca angusta Artemisio vicina mittendam esse iudicarunt, et totius classis directorium (ut vocant) cum consensu Atheniensium Spratanis demandarunt, qui Eurybiadem constituerunt Imperatorem. Naves autem eorum praeter biremes fuerunt 271. Similiter Xerxianaclassis, quae ad extremam Magnesiae oram, per adversas tempestates, quae triduo durarunt, ingentem cladem experta, in eundem protum appulit. Initio enim summa navium Persicarum erat trium millim; sed naufragio perierunt 500. Ubi autem Persae paucas Graecorum naves stationem ibi habere viderunt, concludere eas atque intercipere conati sunt. Idcirco ducentas ex suis selectas ad circumeundam Euboeam dimiserunt, quae Graecos a tergo invaderent, iisque fugiendi occasionem adimerent: reliqua classis ex adverso ingruere volebat. Hoc Persarum consilium ubi cognoverunt Graeci ex urinatore quodam transfuga, consilium Themistoclis sequuti, naves hostiles ex opposito stantes aggredi decreverunt, ante adventum classis, quae Euboeam circumnavigabat. Herod. lib. 8. p. 532.

II. IN PUGNA. XXXVIII.

Pugna haec navalis ad Artemisium triduum duravit.

Primo die Graeci instructa classe Persicas naves adorti sunt, sicut decretum erat. Xerxiani Duces militesque initio contempserunt eos, sed maius opinione sua certamen sunt experti. Nam fortiter pugnando Graeci tamdiu restiterunt, donec interventu noctis proelium fuit diremptum, victoria in neutram partem inclinante. Ubi nox ingruit, atrox tempestas saevire coepit: unde mangnam cladem


page 247, image: s0319

iterum passae sunt Persarum naves, atque ea classis, quae circumnavigare Euboeam voluit, tota periit.

Altero die, cum quietem agerent Xerxiani, iterum Graeci, quibus in auxilium venerant 53 naves ex Attica, nuntium adferentes, Persas, qui Euboeam circumire volebant, cunctos interiisse, sub crepusculum hostem invaserunt, corruptisque aliquot navibus, in portum se receperunt.

Tertio die Persarum Duces, indigne ferentes a tantula se classe vexari, tum etiam e Xerxe rei male gestae supplicium metuentes, non amplius sibi exspectandum censuerunt, ut Graeci priores pugnam capesserent. Idcirco circa meridiem naves instructas eduxerunt. At Graeci ex adverso navigantes fortiter ac animose pugnarunt. Quo in conflictu multae Graecorum naves interierunt, multi etiam viri; sed multo plures Persarum et naves et viri. Accepto utrinque damno, et nocte ingruente, ad portus quisque suos rediernnt.

III. POST PUGNAM. XXXIX.

Graeci post pugnam, cum cursores nuntiassent, Leonidam caesum ad Thermopylas, aditumque terrestrem Persis iam patefactum, relicto Artemisio ad interiora Graeciae loca confugerunt, atque tandem rogatu Atheniensium substiterunt in Salamine insula maris Euboici e regione Athenarum sita: unde Athenienses hac classe adiuti urbem relinquunt, et imbellem turbam liberorum et uxores in alias urbes, maxime tamen in Salaminem, transportant. Atque ita Oraculum Delphicum de Muris ligneis aliqua ex parte est impletum. Herodotus lib. 8. scribit, quod Themistocles Dux Athenienfium ab Artemisio post pugnam solvens, strategema quoddam post se reliquerit, quo Ionum et Carum naves a Xerxe abalienavit. Nam in isto loco, quo illi post pugnam ultimam applicaturi erant, literas insculpi curavit, hisce verbis: Viri Iones, haud iuste facitis militantes contra patres et conditores, nuper etiam vindices vestros. Anobis ergo state, aut e medio vos subducite, et Cares, ut idem faciant, obsecrate. Quod si neutrum horum facere potestis, saltem dum pugna conseretur, ite cessim, inhibete remos, et discedite. Haec Themistocles ancipiti consilio scripsit, (ut Herodotus ait) ut si literae Xerxem laterent, impetraret ab Ionibus et Caribus, quol vellet; sin ad Regem deferrentur, suspectos eos redderet, quo postea tamquam infidi navalibus a proeliis removerentur. Sunt enim ab hostium exercitu optimi et maxime strenui eorum socii, quocumque id sieri potest modo, abducendi.

USUS.

In hac pugna triplex nobis Exemplum proponitur diligenter notandum

I. Graecorum prudentiae, quod primo loca angustiora ad pugnam elegerint, tum in terra, tum in mari, in quibus Persae neque copiis suis terrestribus amplissimis uti, neque classem suam totam explicare possent. Deinde quod consilium Themistoclis sequuti hostem ultro adorti sint. Statuebat namque Themistocles, (uti Diodorus Siculus scribit) in re maritima utilissimum esse, non operiri hostem, sed obviam prodire cum instructa classe, et utroque impetu ferri. Sic namque collectis viribus et ordine composito navigantibus omnia maris consilia patere, subsidiaque praesto esse; contra vero hostem ex aliis atque aliis partibus diverso tempore in altum evocatum, sparsis viribus, in acie per tumultum incomposita vagantem, nihil fimum aut constans habere posse. Cui prudenti Themistoclis consilio etiam eventus felix respondit. Tertio singularis quoque Themistoclis prudentia fuit, quod ex Artemisio discedensper strategema quoddam ingeniosissimum Iones et Cares a Xerxe abalienavit, uti in §. 39. diximus. Quod magnum Graecis ad victoriam a Persis ad Salaminem reportatem momentum attulisse narrat Iustinus.

II. Atheniensium modestiae, quod etiam ab ipso Herodoto celebratur. Cum enim illi viderent; quod Graecorum Duces summam Imperii navalis potestatem eis inviderent, de iure suo cesserunt, atque Spartanis hanc potestatem concesserunt. Putabant namque, salutem patriae periclitaturam, si de e)coxh=| et praerogativa intempestive contenderent. Quoniam seditio illa intestina tanto perniciosior est bello, quod communiter geritur, quanto bellum deterius est pace.

PARAENSIS.

Ita quoque omnes pii de iure suo cedant potius, quam ut publicam tranquillitatem turbent. Exemplum elegans habenus h. l. in Atheniensibus. Item in sacro Codice exstat exemplum de Abrahamo et Loto. Hi namque cum in terra Canaan in uno loco pariter habitare ob multitudinem pecorum non possent, dixit Abraham ad Lotum: Ne sit, quaeso, contentio inter me et te, et inter pastores meos et tuos. Quia virifratres sumus. Si ieris ad sinistram, dextram ego tenebo. Et si ad dextram ieris, sinistram ego tenebo. Genes. 13. 8, 9.

III. Divinaeiustitiae. Nam iusto Dei iudicio ex classe Xerxiana naves plurimae, viri innumerabiles, et vis pecuniarum immensa, per tempeftates


page 248, image: s0320

adversas, quae triduo durarunt, ad extremam Magnesiae oram (quae Macedoniae regio est Thessaliae annexa) perierunt. Nam Xerxes in exercitu suo confidebat, ideoque Deus superbiam eius confundere coram toto mundo voluit. Quod etiam ipsi ethnici Scriptores agnovere, nempe, Herodotus et Diodorus Siculus, qui q Deo hoc factum esse scribunt, ut, multitudine Barbaricarum navium ad pauciorem numerum redacta, classis Graecorum tolerare facilius bellum maritimum posset.

III. PUGNA NAVALIS AD SALAMINEM. XL.

Circa hanc pugnam similiter tria sunt notanda. 1. Quaeante pugnam. 2. Quae in pugna. 3. Quaepost pugnam contigerunt.

I. ANTE PUGNAM. XLI.

1. Xerxis consultatio. Pugna navali ad Artemisium infeliciter gesta Xerxes postea ad classem descendit, cum ducibus suis de pugna navali instauranda deliberans, cui ipse interesse cogitabat. Nam apud Euboeam culpa suorum male pugnatum esse putabat. Demaratus Rex Spartanorum exul ab eo consultus, suadebat ei, ut trecentas naves cum militibus in insulam Cytheram mitteret, quae orae Lacedaemoniae adiacebat. Ex qua Insula Classiarii milites Lacedaemonios territarent, ut bello domestico occupati, neque Xerxianis essent infesti, neque reliquae Graeciae, quam pedestres copiae interim occuparent, opem ferre possent, subacta autem Graecia Lacedaemonii per se invalidi redderentur. Verum hoc salutare Demarati consilium Achaemenes Xerxis frater, Praefectus classis suspectum reddebat. Similiter Artemisia Halicarnassi Regina, quae sponte sua cum navibus aliquot Xerxem in bellum sequuta erat, prorsus pugnam navalem dissuadebat. Quoniam metuendum foret, ne copiae nauticae, re male gesta, pedestribus exitio essent futurae. Verum Xerxes cuncta sibi prona cessura putans, hoc Reginae consilium, quamvis laudaret, non tamen sequebatur. Deus namque iratus eum ob superbiam ad poenam trahere decreverat.

XLII.

2. Graecorum contentio. Graeci ad Salaminem, cum certiores facti essent, Isthmum a Cleombroto, Leonidae Spartanorum Regisfratre, non muniri, solliciti de Peloponneso, ne terrestres copiae, quae iam Athenas ceperant, in eam irruerent, cum sine praesidio esset, ad Isthmum classem deducere volunt. Themistocles, videns hoc modo Graeciae vires dispergi, et ad nihilum redigi, vehementer id dissuadet. Cum nihil obtineret, strategemate eos detinet, et ad pugnam cogit. Nam ex concilio publico clam egressus, liberorum suorum Paedagogum, per proditionisspeciem, ad Xerxem ire iubet, eique renuntiare, Graecos metu perculsos, omnes naves ex Salamine in Isthmum traducturos.

II. IN PUGNA. XLIII.

Xerxes hoc modo a Themistocle ad pugnam provocatus, occasionem rei praeclare gerendae oblatam sibi ratus, naves suas magna celeritate circa classem graecorum noctu circumduxit. Quo cognito Graeci vel inviti ad pugnam in Salamine, necessitate hoc postulante, se pararunt. In hac autem pugna classis Xerxiana a Graecis est expugnata. Nam Graeci, Ducibus Themistocle et Aristide, servato ordine ac loco suo pugnabant. Persae vero et inordinate et inconsulto agebant. Xerxes loco quo dam praeeminenti, in regione Salaminis delecto, sese collocaverat, veluti in specula, unde omnis conflictus spectari poterat. Verum maximo cum dolore et maerore cladem suorum vidit. Nam 200 e suis navibus expugnatae atque dissipatae sunt, et multae praeter eas cum militibus integrae captae sunt, cum e Graecorum classe tantum 40 naves desideratae sint, uti Diodorus Siculus scribit.

III. POST PUGNAM. XLIV.

Xerxes hac clade adeo perculsus atque consternatus est, ut de victoria desperans fugam meditatus sit. Non enim (inquit Herodotus) opinor remansurum eum fuisse, si vel cuncti cunctaeque id ei suasissent, adeo perterritus erat. Idem Mardonius (qui pro se ipso anxius erat, quoniam auctor belli fuerat) consilium quod ipse v olvebat in animo, dedit, ut nempe in Persiam rediret; se omnia tentaturum, ut Graeciam in potestatem eius redigeret. Hoc consilio delectatus Xerxes; et relicta potissima parte exercitûs sub Mardonio, cum sexaginta milibus militum, qui fere fame ac peste, priusquam ad Hellespontum redirent, conficiebantur, Graecia excedit. Themistocles novo strategemate usus, per Paedagogum liberorum suorum Xerxi denuntiat, ut fugam maturaret: Graecos constituisse pontem ad Hellespontum dissovere. Quo audito Xerxes


page 249, image: s0321

fugam acceleravit, et ad Hellespontum intra 45 dies pervenit, sed pons, cum eo devenisset, rempestatibus hibernis solutus erat. Ideoque in scapha piscatoria traicere coactus fuit. Herodot. lib. 8. p. 570.

XLV.

Herodotus quoque lib. 8. p. 271. addit: Xerxem, dum cursum a Strymonia ora navigio teneret, ingenti vento fuisse exceptum, et eam ob causam vehementius tempestate vexatum, quod navis referta vectoribus erat. Nam super contabulationes frequentes erant Persae, qui cum Xerxe ferebantur. Ibi metu perculsum Regem, cum clamore interrogasse Gubernatorem: Num qua salus eis esset? Et cum ille respondisset: Here, nulla admodum est, nisi aliqui ex his vectoribus abeant. Tum Xerxen ista loquutum esse: Viri Persae, nunc aliquis vestrûm declaret, se curam habere Regis. In vobis enim videtur sita esse salus mea. Haec ubi dixisset, illos, eo adorato, desiliisse in mare, atque ita levata navi, Xerxem incolumem in Asiam pervenisse. Ubi cum in terram egressus est, Gubernatorem, quod Regis vitam servasset, aurea corona donasse: quod autem multos Persarum perdidisset, decollasse.

ACTA MARDONII IN GRAECIA POST FUGAM XERXIS. XLVI.

1. Gemina Mardonii ad Athenienses Legatio et Athenarum expugnatio. Mardonius, qui post sugam Xerxis, apud Thessaliam in hibernis se continuerat, primô vere, Alexandrum Macedoniae Regem Amyntae filium, utpote affinitate Persis iunctum (Bubares namque Persa sororem eius Gygaeam in coniugio habuerat) ad Athenienses mittit, ut societate eos sibi iungeret. Verum tanta fuit animorum magnitudo, ut non sint admissae ullae foederis conditiones. Quin potius expressis verbis responderunt Legato Mardonii Athenienses; quoad solconsuetum suum iter teneret, societatem se cum Xerxe haud inituros. Quare Mardonius Athenas iterum capit, decimo mense, postquam a Xerxe captae fuerant, et cremat. Inde rursus ad Athenienses, qui in Salamine commorabantur, Legatum misit Murichidem, qui propositionem suam in Senatu exposuit. Quo facto Senator quidam Atheniensis, quem Herodotus Lycidam, Cicero vero Cyrsilum appellat, cum suasor esset accipiendi conditiones, ceteri cives Athenienses lapidibus eum obruerunt, propterea quod consilium utile magis, quam honestum dedisset, Similiter uxorem et liberos eius uxores Atticae lapidarunt. Tantus fuit ardor animorum in defensione patriae, quia barbaros sciebant, abolitis legibus et disciplinâ, Graeciae crudeliter imperaturos esse, et coniuges, filios, filias et facultates erepturos, quibus vellent, iuxta vulgatum illud:

Victores victis cupiunt obtrudere leges,
Mores, consuetudines, linguam.

His malis servitutis mortem anteponendam esse statuerunt.

II. PUGNA PLATAEENSIS. XLVII.

Mardonius numerosissimum exercitum, nempe trecenta milia militum ducens, ardore confligendi cum Graecis incensus, spreto Artabazi consilio, castra sua Graecorum castris opponebat. Verum a Graecis, qui in exercitu suo tantum centum et decem milia militum habebant, magno ad Plataeas proelio victus est. Mardonium vir Spartanus interfecit, lapide in caput eius coniecto: Cumque eo ducenta et septuaginta hominum milia ceciderunt, totusque Persarum exercitus fugatus et dissipatus est. Magna haec victoria fuit. De qua Herodotus ita inquit: Potitus est Pausanias victoriâ, omnium quas novimus, speciosissimâ. Nam ex triginta myriadibus (exceptis quatuor, cum quibus Artabazus, victis Persis, Hellespontum versus aufugit) ne tria quidem milia hominum caedi superfuerunt, cum e Spartanis tantum unus et triginta, Tegaeatarum sedecim, Atheniensium vero duo et quinquaginta desiderati sint. Hic fuit exitus eius viri, qui praecipuus belli huius ad versus Graecos suscipiendi hortator fuerat.

Acta post pugnam. XLVIII.

1. Colloquium Lamponis et Pausaniae Ducis. Erat apud Plataeas in exercitu Aeginetarum e primoribus Lampon Pythei filius, qui Pausaniam adiens, nefandissima usus est oratione, dicens: Fili Cleombroti, rem tu mirificam et magnitudine et fulgore gessisti, cui Dii tribuerunt, ut liberata Graecia, omnes quos novimus Graecos gloria supergrediaris. Quod superest in hac re, agas ita, ut et tu maiore fama celebreris, et aliquis Barbarorum posthac caveat nefanda facinora perpetrare in Graecos. Etenim Leonidae apud Thermopylas interempti, reciso capite, Mardonius ac Xerxex truncum in crucem sustulerunt: quibus si vicem reddes, laudem nanciseris, primum ab omnibus Spartiatis, secundo


page 250, image: s0322

loco ab universis Graecis, siquidem suffixo Mardonio, Leonidam patruum tuum fueris ultus.

Haec Lampon, gratiam se initurum ratus, apud Pausaniam dicebat. Cui respondens Pausanias: Tuam, inquit, hospes Aegineta, benevolentiam atque providentiam amplector: tamen ab aequitate iudicandi deerras. Nam et me et patriam, quos in altum extulisti ob haec gesta, ad nihilum redigis, quum suades mihi saevire in mortuum, aisque me auditurum melius, si istud fecero, quod Barbaros decet potius facere, quam Graecos, quodque in illis exprobramus. Quare ego neque Aeginetis, neque iis, quibus ista probantur, assentior: Contentusque sum Spartiatis placere, ut honeste agam, honesteque dicam. Leonidae autem, cui me iubes parentare, affirmo, et ipsi et ceteris, qui apud Thermopylas occubuerunt, magnifice esse parentatum, innumerabilibus horum suneribus. Tu vero posthac ad istud consulendum ne me adieris: quod tibi impune esse, loco beneficii ponas. Hoc quum ille audiisset, abiit. Herodot. Calliope (lib. 9.)

XLIX.

2. Spolia magna in Mardonii castris. Post pugnam Pausanias edicto proposito, ne quis de praeda quid tangerat, iussit servos omnem comportare pecuniam. Illi per castra dispersi, inveniunt tentoria auro et argento referta, crateras etiam aureos, phialasque et alia vasa potoria, nec non saccos plaustris impositos, interlucentibus intus inclusis et auro et argento lebetibus: atque ut rem in pauca conseram, omnia castra regali opulentia plena erant. Xerxes namque e Graecia sugiens, omnem apparatum suum ex auro argentoque et peripetasmatis Mardonio reliquerat. Quem apparatum cum Paufanias vidisset, iussit pistores et coquos cenam sibi, ut Mardonio consueverant, instruere: simul etiam per iocum ministris suis edixit, ut Laconicam instruerent cenam. Quod cum factum esset, Graecorum Duces accersivit, et ostenso utriusque cenae apparatu; Viri Graeci, inquit, hac ego vos de causa convocavi, quod volebam vobis amentiam Medorum Ducis ostendere, qui cum talem vitam duceret, ad nos subigendos venit, qui tum misere victitamus. Herodot. Calliop. (lib. 9.)

USUS. AXIOMA I.

Omnia humana sunt vana. h. e. incerta, fallacia et instabilia. Unde Rex sapientissimus Salomon Ecclesiast. 1. v. 2. recte ait: Vanitas vanitatum, et omnia vanitas, Et David Psal. 62. v. 10. Profecto filii hominum sunt vanitas, filii viri sunt mendacium: si ponderentur in statera, ipsi simul ipsa vanitate sunt leviores.

Haec mei/wsis2 totius humani generis est valde elegans et vehemens ad deiciendum fastum. Nam si homines ponerentur in una lance bilancis; vanitas vero in altera lance: tum homines ascenderent, vanitas vero descenderet, hoc est, homines ipsa vanitate vaniores et levitate leviores deprchenderentur. Etenim omnia illa quae splendida et magnifica videntur, sunt vanitas, sicut Salomon ait Ecclesiastae 1. v. 2. Vanitas vanitatum, et omnia vanitas. Nam corpus nostrum est imbecille et forma fragilis, valetudo incerta, vita brevissima et fugacissima. (Psal. 90. Iacob. 4. Iesai. 40) Honor vanus est: quia aut simulatus aut non diuturnus est. Voluptas insincera, sapientia hominis exigua, virtus languida est; denique affectus turbulentus.

Licet itaque ob mobilitatem et vanitatem omnium mundanarum et fluxarum rerum exclamare:

O vanitatum vanitas!
Terrena cuncta perfida,
Mundana cuncta sordida,
O vanitatum vanitus!
O vanitatum vanitas!
Terrena cuncta noxia,
Mundana cuncta pessima,
O vanitatum vanitas!
O vanitatum vanitas!
O misera terrena omnia!
O umbra mundana omnia!
O vanitatum vanitas!

Unde prudentissime dictum est a veteribus: Fortunam, cum blanditur, tunc vel maxime metuendam. Parcius obsequenti fortunae potius fidendum esse, quam usquequaque faventi. Transmutat enim incertos honores, nunc mihi, nunc illi benigna. Nulli praestat veloxfortuna fidem, inquit Horatius. Iansonius lib. 5. Mercurii Gallo-Belgici pag. 447. Et Iohannes Sarisberiensis Episcopus graphice ait: Noverca virtutis, inquit, prosperitas, beatulis suis sic applaudit, ut noceat: et infelici successu sic in via fortunatis obsequitur, ut in fine per niciem operetur: convivis suis ab initio propinans dulcia, cum inebriati fuerint, letale virus miscet: et si quid deterius est, quo specie sui clarescit amplius, eo stupentibus oculis densiorem infundit caliginem.

Exempla.

1. ALCIBIADES, insignis ille Dux Atheniensium, huius rei evidentissimum in se ipso praebet nobis exemplum. De eius varia et mirabili


page 251, image: s0323

fortuna Plutarchus luculenter et copiosescribit. Valer. Maximus paucis comprehendit, cum dicit: Duas fortunas hunc hominem inter se quasi partitas esse: Alteram, quae ei nobilitatem eximiam, abundantes divitias, formam praestantissimam, favorem civium propensum, summa Imperia, praecipuas potentiae vires, et flagrantissimum ingenium assignaret: Alteram, quae damnationem, exilium, venditionem bonorum, inopiam, odium patriae, violentam, denique mortem infligeret: nec aut haec, aut illa universa: sed varia, perplexa, freto atque aestui simillima.

2. POMPEIUS ille MAGNUS, tot victoriis et triumphis insignis, tandem iussu Ptolemaei, ad quem in extrema rerum desperatione consugerat, interfectus est.

3. Cum IUSTINIANUS Caesar GILIMEREM Vandalorum regem vinctum catenis una cum uxore et regia familia in triumpho duceret: ille in conspectum Imperatoris ductus, pleno ore risit. Cum itaque eum ingenti dolore perculsum menteque captum esse putarent, ferunt illum dixisse: Se videre fortunae humanae vicissitudines, ut qui modo Rex fuisset, iam serviret.

4. BELISARIUS Romanis Praefectus copiis, cum Vandalos delevisset, de Parthis triumphasset, urbem non semel a Barbaris liberasset, post multas victorias, Iustinianô mandante exoculatus, a quibusdam dicitur victum in via a transeuntibus emendicasse.

5. XERXES, qui in Graeciam duxerat exercitum innumerabilem, post pugnam ad Salaminem parva cymba fugiens rediit in Asiam. Erat ea res, inquit Iustinus, spectaculo digna, et ad existimanem rerum humanarum sortis varietate miranda, in exiguo navigio latentem videre, quem paulo ante vix aequor omne capiebat: carentem etiam servorum ministerio, cuius exercitus antea, propter multitudinem, terrae graves erant. Exemplum hoc est humanae in firmitatis, quod tantus exercitus tam brevi tempore, nempe intra biennium, a Graecia pulsus et fugatus est.

PARAENESIS.

Quare falluntur vehementer et certa cum sua pernicie cuncti, qui in rebus ullis mundanis, sive mundum ipsum supra et infra, sive se ipso, foris et intus, sive quaecumque in mundo gerunter, spectant, invenire se posse sperant firmum quidpiam, in cuius adeptione merito conquiescant. Nam ego contra iterum atque iterum affirmo, nihil esse mundanum in mundo, quod non sit inconstans, fluxum, evanidum, vanissima denique vanitas: Ex quo illud consequitur, vanissima esse omnium illorum sudia, qui a rebus tam vanis stabile quidpiam, nedum perenne, exspcctant.

AXIOMA II.

Fidelium subditorum officium est, vitam suampro Rege aut Principe suo periculis obicere. Nam Princeps est
[Gap desc: Greek word]
CAPUT regionis. Numer. 1. v. 16. cap. 17. v. 2. Num. 14. v. 4. dicunt Israelitae, Dabimus Caput, LXX. a)rxhgo\n, constituemus Principem, et revertemur in Aegyptum. Fudic. 11. v. 7. dicunt Israelitae ad Iephtham: Eris nobis
[Gap desc: Greek word]
in caput, LXX. ei)s2 a)/rxonta in Principem. Ut autem ex capite motus et sensus per organa convenientia in membra corporis influunt: Ita a Magistratu varia omnino beneficia ad subditos promanant. Quare subditi Magistratum suum non deserant, neque in potestatem hostium tradant; sed operam dent, ut ipse in tuto maneat, pro ipso vigilent, et armis pugnent. Quando enim caput cadit, omnia membra cadunt; et quando caput est occisum, tum de subditis actum est. Similiter Princeps est PATER PATRIAE, uti vocatur Iosephus Prorex Aegypti. Genes. 41. v. 43. et cap. 45. v. 8. Et Iobus vocatur Pater pauperum. Fob. 29. 16. Quare sicut filii amant parentes, eosque honorant usque ad ultimum spiritum iuxta quartum Decalogi praeceptum: Exod. 20. Ita quoque subditi Magistratum suum ament, honorent, proque eo vitam exponere eventuum discrimini debent.

Exempla.

I. ISRAELITAE, cum Rex David in proelium contra Absolonem filium egredi cum illis vellet, noluerunt illi hoc permittere, ne in discrimen vitae veniret, dicentes: Non exibis. Nam si nos fugerimus, non apponent ad nos animum: si dimidia pars nostri cecidit, non curabunt. Quia tu unus solus pro decem milibus computaris. Quare melius est, ut sis nobis ex urbe praesidio. In quorum consilio David acquievit, dicens: Quod vobis videtur rectum, hoc faciam. 2 Sam. 18. v. 2, 3, 4.

II. 2 Sam. 21. v. 16, 17. legimus, quod, cum Iesbi- Benob, qui erat e numero Gigantum, Davidem gladio percutere niteretur, statim ABISAI filius Sarviae opem ci tulerit, et percussum Philistaeum interfecerit. et addit textus: Tunc iuraverunt viri David: Iam non amplius egredieris nobiscum in proelium, ne exstinguas lucernam Israel, h. e. ut non exponas te periculo mortis, at que interficiaeis, cum detrimento Israelitarum, quibus praeluces consiliis et actionibus tuis. Hic habemus memorabile fidelium subditorum exemplum. Nam Abisaius vitam suam pro Davide Rege suo praesenti


page 252, image: s0324

mortis periculo obiecit. Similiter omnes Israelitae operam dederunt, ut Rex suus in tuto maneret.

III. In feudis Ligiis egregium factum PETRI Comitis Sabaudiae, qui feudum ab Ottone IV. Imperat. petiturus, ante eum apparuit in duplici habitu. Latus enim dextrum eius vestibus inauratis egregie fuit orantum; sinistrum vero armis lucidissimis serreis munitum. Imperator, quid sibi distinctus et inusitatus mos vestiendi vellet, ab eo sciscitatur: Comes respondit; aurum se gestare in dextra parte ad honorandum maiestatem Imperatoriam; in sinistra vero se esse armatum, ut contra malevolos et obtrectatores eius usque ad extremum spiritum pugnaret.

IV. In PERSIS: qui ad navem, qua Xerxes vehebatur, levandam, volentes, in mare desiliunt, ut saluti Regis consulatur. Vide supra §. XLV.

AXIOMA III. Malum consilium consultori pessimum.

Sapient. 11. v. 17. *dia\ w(=n tis2 a)marta/nei, dia\ au)tw=n kai\ paideu/etai.
Per quod quis peccat, per idem punitur et ipfe.
Hesiodus in lib. cui titulus, *e)/rga kai\ h(me/rai.
*h( de\ kakh\ boulh\ tw=| bouleu/santi kaki/sh.
Consultum male, consultori pessima res est.

Seneca: In Magistrum scelera redierunt sua. Claudianus:

Quam bene dispositum terris: ut dignus iniqui
Fructus consilii primis auctoribus instet,
Sic opifex tauri, tormentorumque repertor,
Qui funesta novo fabricaverat aera dolori,
Primus inexpertum, Siculo regnante Tyranno,
Sensit opus: docuitque suum mugire iuvencum.

EXEMPLA.

1. Mali CONSILIARII REHABEAM, adulantes iniustis cupiditatibus Domini, occafionem praebent non modo distractioni duodecim tribuum: sed etiam novis idolis, et perpetuis bellis civilibus.

2. MARDONIUS Xerxem, cupidum gloriae, et elatum fiducia humanae potentiae, incitavit ad movendum bellum non necessarium. Sed hoc consilium exitu triste fuit. Nam Xerxes post pugnam ad Salaminem in parva cymba fugit. Mardonium vir Spartanus interfecit, coniecto lapide in caput eius. Hic fuit exitus eius viri, qui praecipue hortator fuerat eius belli. Philipp. Melanchth. l. 2. Chron. pag. 129. Et haec digna talionis poena suit. Nam Mardonius ore suo peccaverat, nunc igitur oresuo peccatum lurer cogitu.

AXIOMA IV. In mortuos non est saeviendnm.

1. Non verbis, hoc est, ne verbum asperius contra eos proferatur, iuxta proverbium: De mortuis et absentibus non nisi bonum. Hinc etiam graviter dixit M. Aurelius Imp. Turpe est Principi vivo pati, ut se praesente, ulli mortuo Principi maledicatur.

Et Chilonis Lacedaemonii praeceptum laudatur: Defunctum non maledictis afficias, sed beatum praedices. Putabant namque viri prudentes, nihil ingenuo viro indignius, quam eos incesserelinguâ, qui respondere non possent: siquidem tam turpe hoc habetur, quam cum larvis vel umbris luctari.

2. Non factis, hoc est, contumeliose corpora eorum non tractentur. Pie namque et recte. Cassiodorus inquit: Claudantur odia cum sepultis. Et de Iure civili in mortuos nulla datur actio aut sententia. Verba legis ita sonant, l. 3. C. Si reus vel accusator mortuus fu. Si is, quem homicidii, seu cuiusvis criminis postulasti reum, vita functus est, frustra ob poenam desertae accusationis conveniris, cum morte eius crimen cum poena sit exstinctum, ac per hoc adempta est tibi necessitas accusationis; sicut Ferdinandus Vasquius, Illustribus Controvers. l. 3. c. 96. n. 7. et seqq. pluribus explicat et illustrat. Unde regulariter prohibitum est, nesententia in mortuum feratur; sicut hoc Franciscus Marcus Decision. 777. tom. I. Novel. pluribus confirmat. Similiter olim impium censebatur, Viso cadavere inseputo, non iniecisse pulverem. Quod in Antigoneindicat Sophocles. Et Athenis Buzyges eos est exsecratus, qui inhumatum cadaver neglectui habuissent. Ad quod respicit Horatius hisce versibus:

Quamquam festinas, non est mora longa, licebit,
Iniecto ter pulvere curras, etc.

Similiter apud Ebraeos cautum lege erat, ne insepultum hostem relinquerent, uti Barthol. Chassanaeus in catalogo Gloriae Mundi parte 11. considerat. scribit.

EXEMPLA.

REX ALPHONSUS hoc observavit. Cum enim Puteolos obsideret, atque animi laxandi causa in littore exspaciaretur, forte reperit ibi Genuensis militis cadavet, e triremi hostium a mari eiectum. Quo viso mox equo desilit, iisque omnibus, qui prope aderant, desilire iussis negotium dat, ut terram effodiant. aliis ut nudum corpus obvelent: Ipse vero cruccm ligneam sua manu fabricatam humati ipsius capiti affixit: sicut Antonius Panormitanus memoriae tradit.

2. PYRRHUS gentilis Rex Epirotarum, ut


page 253, image: s0325

Eutropius refert, quam favendum sit sepulturae, licet paganus foret, ostendit; qui cum mille octogintaex Romanis in bello captos teneret, summo honore tractavit, multosque defunctos, licethoste, honorifice sepelivit.

3. CAESAR caput Pompeii hostis sui sepeliri mandavit. Valer. Max. lib. 5. de humanit. c. 16.

4. ALEXANDER M. Darii Codomanni interfecti corpus matri Tumburtini sepeliendum tradidit. Valerius Maximus ibidem.

5. Similiter HANNIBAL hostis sui corpus sepelivit, uti ibid. Valer. Maxim. refert.

6. PAUSANIAS Dux Spartanus Lamponem Aeginetam, qui eum hortabatur, ut in Mardonium et nobiliores Persas mortuos serviret, graviter obiurgavit hisce verbis: Barbaros id potius facere decet, quam Graecos. Neque ego iis, quibus ista probantur, assentior. Sed contentus sum Spartanis meis placere honesta dicendo et faciendo.

Contra autem crudeles sunt, qui in corpora mortuorum quant umvis hostium saeviunt. Quod Chrysost. (in Viatico itineris extremi) venusto simili declarat: Ut corvi, inquit, vultures, lupi, vulpes et alia soeda animalia cadaveribus delectantur: Ita invidi et hypocritae insectatione mortuorum. Iidem instar Caini pavidi sunt, a strepitu folii contremiscunt: Et etiamsi vultu et voce aliud simulent, et horrendum in modum in alios debacchentur, tamen meticulosi, omnes amico et hostes, domesticos et servos, conscios et ignaros suspectos habent. Quare non sunt contemnenda cadavera mortuorum, praesertim piorum, in quibus domicilium habuit Spiritus sanctus, et mens immortalis ipsa, et ad imaginem Dei condita.

Exempla.

I. CAMBYSES urbem Saim ingressus Amasis Aegypti Regis corpus sepulchro eruit: et tamquam viveret, verberibus caedi, acutisque ferramentis totum pungi ac deinde in foro comburi iussit. Herodotus lib. 3. Campofulgos. lib. 9. cap. 3. Sed expeditiones eius, quae sequutae sunt contra Aethiopes, Macrobios et Ammonios, infeliciter successerunt. Herodotus ibidem.

II. ANTONIUS Ciceronis occisi caput et manum, quae Philippicas scripserat, amputari iussit, et ad se adferri, magnoque gaudio spectavit allata, ac cachinnos sustulit. Satur inde eius spectaculi in foro poni pro rostris caput dextramque iussit, ut publicum omnibus spectaculum praeberet. Quasi vero mortuum contumelia afficeret, et non potius, se fortuna per libidinem abuti, et contaminare potentiam, ostenderet. Plutarchus in vita Antonii.

III. FULVIA uxor Antonii nece Ciceronis adeo laetata est, ut linguam exemptam ex interfecti capiteaciculis confixerit. Dio.

IV. De SOPHIA, Iustini II. Imperatoris Constantinopolitani coniuge, scribit Evagrius l. 5. cap. 2. quod cum Imperator Iustinus Iustinum cognatum suum decollari ex mera suspicione mandasset, illa decollati caput videns, in terram proiectum pedibus conculcarit.

V. HERODIAS incestuosa illa mulier, neptis Herodis Magni, nupta fuit primum Philippo patruo. Sed postea ab Herode Antipa Philippi fratre abducta, incesta eius consuetudine usa est: quod scelus cum reprehenderet in publica contione Fohannes Baptista, fraude et violentia Herodiadis interfectus est. Cuius decollati caput herodiadis filia disco excepit, et ostentavit tum matri tum convivis, sicut Matth. cap. 14. v. 11. et Marc. 6. v. 28. commemorant, Nicephorus l. 1. c. 19. totam hanc historiam copiose descripsit hisce verbis: Caput Iohannis, inquit, etiamnum cruoretabido et pulvere respersum, lancique impositum in convivium, omni luxuriae genere diffluens, inferri iubet: Spectaculum convivis quidem ipsis inamoenum et triste, matri vero puellae gratum et iucundum. Admodum enim optaverat, quaesiveratuqe caput id, quod eam, quas concupiverat, rebus, ex fententia et libidine sua, uti inhibebat, ita resectum spectare, et linguam, zelo et aemulationesancta velut cote acutioem redditam, postremo mutam despicere. Supplicium vero tantae crudelitatis non diu dilatum fuit. Nam (ut porro ibidem scribit Nicephorus) ipsa Herodias, Iohannis reprehensionem quodammodo etiam post capitis resectionem verita, coniungerequeid rursus reliquo corpori timens, apud se, remotis arbitris, in abstrusiore regiae loco sepeliendum duxit: truncum autem abicere quopiam iussit. Eum porro solum discipuli eius furtim sublatum, cum sollenni veneratione in celebri quodam sepeliere loco. Furibunda sed enim et adultera (inquit porro) incestaque adeo illa, quae quidem Herodis habebatur, revera autem Philippi erat coniux, vita longius acta, quum prius filiam et saltatricem acerbo fato sublatam vidisset, deinde ipsa quoque decessit: futuri saeculi iudicio, et supplicio reservata, meras ibi quam citissime divinae irae faeces, intolerabilisque indignationis Domini calicem haustura. Filiae autem eius (dignus enim est, qui memoriae mandetur) talis fuit obitus. Eundum ei quopiam brumali tempore erat, et fluvius traiciendus: Qui cum glacie constrictus, coagmentatusque esset, pedes eum transibat. Glacie autem rupta (idque non sine Dei numine)


page 254, image: s0326

demergitur illa statim capite tenus: et inferioris corporis partibus lasciviens, molliusque sese movens saltat, non in terris, sed in undis, caput vero scelestum frigore et glacie concretum, deinde etiam convulneratum, et a reliquo corpore, non ferro, sed glaciei crustis resectum, in glacie ipsa saltationem letalem exhibet, spectaculoque eo omnibus praebito, in memoriam ea, quae fecerat, spectantibus revocat. Confer Suidam in voce *h)rwdia\s2.

AXIOMA II. Virtus inimperiis suas habet periodos.

Quia omnis homo est mendax, inquit David Psalm. 116. 11. hoc est, vanus, varius, mutabilis et variabilis, uti etiam Psahm. 62. 9. ait: Vanitas filii hominum, et mendacium filii magnatum, in statera appensi, ipsa vanitate vaniores sunt. Sicut autem ipsa hominis natura, cor, et voluntas, non est stabilis, sed mutabilis: Ita quoque ipsae virtutes in naturis hominum, etiam heroicis, non semper sunt diuturnae et stabiles, sed saepe in vitia horribi-Iia degenerant.

[MENDACIUM saepe usurpatur pro re nihili, cui nihil subest solidi, Ita mendax homo pro homine nihili et vano sumitur. Prov. 31. Mendacium est gratia, h. e. formae venustas. Ierem. 15. Fons mendax, h. e. qui fallit spem. Iesaia 28. posuimus mendacium spem nostram.]

Exempla.

Exemplum huius axiomatis elegans habemus in Pausania Spartanorum Ege. Hic enim initio Dux

I. Erat erga patriam fidelis. Quia multa praeclare gessit domi forisque pro patriae libertate defendenda.

II. Erat in praelio fortis, uti proelium Plataeense devicto Mardonio ostendit. Herodotus hoc ei elogium tribuit: Potitus est Pausanias victoria; quas novimus, speciosissima.

III. Erat in victu temperans: uti patet ex cena Persica et Laconica, quam victo Mardonio simul apparari iussit. Quod cum factum esset, Graecorum Duccs accersivit, et ostenso utriusque cenae apparatu, hisce eos verbis allocutus est: Viri Graeci, hac ego vos de causa convocavi, quod volebam vobis amentiam Medorum Ducis ostendere, quod cum talem vitam duceret, ad nos subigendos venit, qui tam misere victitamus.

IV. Erat in victoria modestus, et erga victos humanus. Quia cum quidam Aegineta nomine Lampo eum moneret, ut capita Persicorum Ducum cruci affigeret, sicut Persae caput Leonidae Regis Spartani simili contumelia affecerant, respondit: se mortuos nulla contumelia affecturum. Vide §. XLVIII.

Verum idem Paiisanias devicto a Graecis Byzantio plane immutatus est, et virtutes eius in vitia atque flagitia horribilia degenterarunt. Quia

1. Factus est ambitio sus et insidelis erga patriam.

Nam regnum totius Graeciae affectans, per occultos nuntios et variis artibus soedera cum Xerxe Ducibusque Persicis fecerat, hac conditione, ut filia Xerxis uxor sibi desponderetur, utque ipse Persicis auxiliis adiutus Rex Graeciae fieret, eamque Persico imperio subiceret.

2. Factus est lascivus. Nam Plutarchus scribit, quod virginem quandam nobilem, praecipui civis Byzantii filiam, nomine Cleonicen rapuerit, eamque in subita consternatione noctu gladio interfecerit. Quod cum fecit, subinde ei in som nis irata apparuit, poenamque denuntians eum hoc versu compellavit:

*stei=xe di/khs2 a)=sson) ma/latoi kako\n a)ndra/sin u(/bris2.
Hoc est,
Poena luenda tibi est; affert iniuria cladem.

3. Factus est intemperans et voluptuosus. Nam cum, spreta mensa Laconica et frugalitate patria, luxu Persico delectaretur, fastuque tyrannico multa insolenter ageret, a tabellario quodam versuto literae eius ad Xerxen sunt proditae Ephoris. Qui eum ex Byzantio revocatum prehendere et in carcerem ducere volebant. Ipse in templum Minervae aufugit, ibi, cum ephori ipsum arte technisque tabellarii crimen fatentem audissent, inclusus fame periit. Et mater eius Aleithea, cum muro fores obstruerentur, primum lapidem in limine locavit; atque ita Pausanias turpi morte magnam belli gloriam maculavit. Ante obitum autem in templo hinc inde cursitans, hanc lamentabilem saepe vocem ingeminavit: O Simonides, ô Simonides! Interrogatus autem a vigilibus, templo admotis; Ecqua causa huius eiulatus esset? curque toties Simonidem nominaret? respondit: se post pugnam Plataeensem, cum gloria rerum gestarum efferretur, et Simonidem Philosophum, qui ea aetate inter sapientes facile Princeps erat, cum ironia quadam interrogaret in convivio, ut insignem aliquam sibi regulam praescriberet, iuxta quam vitam moresque suos componeret, talem accepisse: Memento, Pausania, hominem te esse. Qua regula eum a superbia avocare, et simul de incertitudine fortunae omniumque rerum humanarum admonere voluerit, quod nunc nimis sero intelligat.

Simile exemplum habemus in Themistocle, omnium Graecorum, iuxta Herodotum, sapientissimo. Hic, ob timorem potentiae, testularum


page 255, image: s0327

suffragio eiectus patria, quam servaverat, mox Lacedaemoniorum invidia, et cruentis accusationibus exagitatus, ad Molossorum Regem Admetum, et ab eo in Persiam profugit. Ibi calliditate atque magnitudine singulari apud Xerxen eiusque filium gratiam adeptus, Magnesiae domicilium, ac ne bellum ingratae patriae inferret, epotosanguine taurino morte voluntaria occubuit. Thucyd. l. 1.

PARAENESIS.

Hic exitus Pausaniae atque Themistoclis suit eo tristior, quod ostendit, tantam esse imbecillitatem naturae hominum, ut non solum fortuna sit instabilis; sed virtus etiam, quae durabilior et sirmior esse debebat, in praestantibus viris atque heroicis naturis saepe exstinguatur. Quare agnoscamus naturae infirmitatem, et virtutum omniumque donorum nostrorum mutabilitatem; et petamus a Deo, ut Spiritus eius bonus nos in viam rectam ducere velit. Psalm. 143. 11. Nam non est hominis via eius, neque viri dirigere gressus suos. Ferem. 10. Sit hoc Symbolum nostrum quottidianum:

Duc me, necsine me per me, Deus optime, duci:
Me duce nam pereo; te Duce, salvusero.

AXIOMA VI. Victoria in bellis est a Deo.

Deus namque Duces belli militesque ad proeliandum instruit, eosque veram prudentiam militarem docet; sicut David Rex ille victoriosus ait Psalm. 144. 1. Benedictus Dominus Deus meus, qui docet manus meas ad proelium, et digitos meos ad bellum. Deus militibus vires animumque addit; uti rursus David inquit, Psalm. 18. 34. Deus praecinxit me virtute. v. 36. Ipse docet manus meas ad proelium et brachia mea, ut arcum aeneum confringam. Deus tegitscuto salutis suae caput militum in diebelli. Psalm. 140. 7.

Contra autem hostibus panicum terrorem incutit, eisquespiritum aufert; uti dicitur Psalm. 76. 6. Spoliati sunt potentes corde, obdormierunt somnum suum, et non invenerunt omnes virirobur in manibus suis. v. 7. Ab increpatione tua, Deus Iacob, sopitus est currus et equus. v. 8. Tu terribilis es: et quis consistet coram te in ira tua? v. 9. De caelo auditum fecisti iudicium, terra tremuit et siluit. v. 13. Deus aufert spiritum Principibus, terribilis est Regibus terrae. et Psalm. 34. 16, 17. Similiter Rex Salomon, Prov. 21. 31. inquit: Equi ad proelium praeparantur; sed victoria est a Domino.

Exemplum.

Exemplum habemus in historia praesenti. Nam copiae Xerxis pene innumerabiles primum a 300 Lacedaemoniis ad Thermopylas luxatae, deinde a Themistocle in pugna Salaminea fractae, tandem vero a Pausania ad Plataeas prorsus destructae et deletae sunt.

PARAENESIS.

Quare moniti sint Reges et Principes, ut bellum contra hostes suos gesturi, non confidant in multitudine aut robore exercitûs sui, sed in Domino: ab eoque victoriam petant et exspectent, dicentes cum Davide ex Psalm. 20. 6, 7, 8. Nunc cognovi, quod Dominus salvabit unctum suum, exaudiet illum de caelo sancto suo: dextera eius salvat potenter. Hi in curribus, et hi in equis: nos autem nominis Domini Dei nostri recordabimur. Illi incurvati sunt, et ceciderunt: nos autem surreximus, et erecti sumus.

AXIOMA VII. Luxus milites effeminatosreddit. EXEMPLA.

1. Exemplum habemus in exercitu Xerxis. qui luxui et voluptatibus deditus erat; uti ex spoliis magnificis vereque regalibus in Mardonii castris repertis patet. Unde non iniuria Pausanias, Ducibus suis cenam Persicam et Laconicam monstrans, Ducum Persicorum dementiam risit, quod talem vitam ducentes ad Graecos subigendos venerant, qui tam misere victitarent. (Vide §. 49.)

2. Simile exemplum luxûs habetur in Carolo Burgundiae Duce, eiusque exercitu, qui ad Gransonium ab Helvetiis magno proelio victus est. De illo Cominaeus lib. 7. Commentar. ita scribit: Fugiente illo, victores ingentem praedam fecerunt: Verum quantas consecuti essent opes, ignorabant. Tabernaculum, inquit, quoddam illius longepulcherrimum et exquisitissimum partitum fuit ab eis in multa frusta. Patinas argenteas nonnulli, quum stanneas esse putarent, vilissimo pretio vendebant. Adamantem ipsius toto orbe celeberrimum, cui erant appensi aliquot uniones, quidam, ubi reperisset, in pyxidem reposuit; mox sub currum abiecit: paulo post reversus sustulit, et sacrificulo cuidam vendidit aureo nummo. Is deinde a sui oppidi magistratu, cui miserat, accepit aureos duos. Breviter, quicquid eximum habuit ille, in eorum manus totum pervenit; eaque primum occasione, quae


page 256, image: s0328

sit vis auri, coeperunt cognoscere. Haec gemma pretiosissima, cum deinde a mangonibus gemmarum eius praestantia cognosceretur, et propter immensum pretium diu nullum emptorem inveniret, tandem ad Turcas allata, et eorum Imperatori vendita esse dicitur; qui eam, uti constans fama est, in ornatum diadematis sui tamquam peculiare monile transtulit: in eoque hodierno die in magnis festivitatibus ostentatur. Idem Cominaeus scribit, se vidisse torquem eiusdem Caroli, illo ad Nanceium cruento proelio interfecto, valde pretiosum et eleganter fabrefactum, quem collo gestare et honorifice circum ferre solitus fuerat, Mediolani, ubi duobus aureis venditus fuit. Tantam autem fuisse ante illud tempus tenuitatem et frugalitatem Helvetiorum, legimus ibidem, ut, qui ad Carolum Ducem Burgundiae de pace missi Legati, et deprecatores fuerant, (quod tamen imrum videtur) confessi sint, tantam esse ipsorum inopiam, ut calcaria et equorum frena per ipsius exercitum pluris deberent aestimari, quam omnis ea pecunia, quae ex ipsorum agris cogi posset.

Contra autem, ubi milites opes et voluptates spernunt, ibi virtuti bellicae student.

Exempla.

1. De Exercitu Alexandri Magni Charidemus apud Q. Curtium ita ait: Ubi miles contemptor opum et divitiarum tantum virtuti suae fidens bella gereret, et adhuc disciplina, paupertate magistra, staret, fatigatis humus cubile esset; cibus, quem occuparant, satiaret; tempora somni arctiora quam noctis essent; nihil tunc impervium conspiciebatur.

2. De Exercitu Graecorum Tritantechines Artabani filius ad Mardonium praesente Xerxe inquit apud Herodotum: Papae, Mardoni, in quos viros induxisti nos ad pugnandum, qui non pecuniarum certamen agitent, sed virtutis!

CAPUT III. DEEGRESSV.

L.

EXitus Xerxis tragicus fuit. Nam post bellum in Asiam teversus amoribus operam dedit, incestam cum fratris sui Masisthae uxore, eiusque filia nomine Artaynta, libidinem exercendo. Qua occasione factum est, ut Amestris uxor Xerxis ex vindicta privata Masisthae uxorem. Xerxes vero ipsum Masisthen fratrem suum trucidarit. De quo c. 2. §. 8. pluribus egimus.

Post haec parricidia Xerxes, qui terror antea erat gentium, bello in Graecia infeliciter gesto, etiam suis contemptui esse coepit, ab Artabano patruo suo, adiuvante Mithridate Regis cubiculario, trucidatus est, A. M. 3507. ante C. N. 464. cum 21 annis imperium varia fortuna gessisset; additusque funeri natu maximus Darius, cui parricicium sceleratus interfector imputaverat. Fustinus lib. 3. Diodorus Siculus lib. XI.

USUS.

Hinc patet, quomodo Deus, iustus ille mundi Iudex, horribilia Xerxis vitia atque flagitia horribiliter puniverit.

1. Incestas libidines: iuxta severissima Dei mandata, Levit. 18. 29. Omnis anima, quae fecerit abominationes istas, (scilicet quas Deus in isto capite prohibuit) exscindetur de medio populi sui. item v. 28. Terra evomet tales habitatores suos. Levit. 20. 10. Quiadulterium committit cum uxore alterius, moriatur uterque. Item v. 21. Qui acceperit uxorem fratris sui, abominanda res est. 2 Sam. 12. 9. Nathan nomine Dei ad Regem Davidem adulterum inquit: Fecisti malum in conspectu meo, eo quod despexeris me, et tuleris uxorem Uriae, ut esset uxor tua: Ideo non recedet gladius de domo tua in sempiternum.

2. Homicidia atque parricidia. Quoniam in Graeciam cum exercitu profecturus, Pythii filium primogenitum crudeliter absque ulla causa in duas partes discissum medium ab utroque viae latere poni, et illac transire exercitum iussit; ut in §. 23. diximus. Et similiter Masisthen fratrem suum, quoniam ab uxore ad mandatum Xerxis divortium facere nollet, crudeliter interfici iussit. Nam mandatum Dei est: Qui gladium acceperit (nempe ex privata vindictae cupiditate,) gladio peribit. Gen. 9. v. 6. Matth. 26. 52. Apoc. 13. 10.

3. Superbiam immanem. Tanta namque Xerxis superbia fuit, ut vel ipsi montibus, mari atque Diis, ad subiugandam Graeciam cum exercitu proficiscens, minitaretur: quod velipsa elementa sibi loco cedere et aperiri debere crederet. Verum Deus, qui superbis resistit, et arrogantium perpetuus hostis est et adversarius, ita omnem eius potentiam fregit, ut nihil praeclarius illa confecerit, quam eiusdem fugam, dedecus et perniciem. Plutarchus in lib. de Iracundia.

PARAENESIS.

Quare quisquis es:

Desine grande loqui; frangit Deus omne superbum.


page 257, image: s0329

Magna cadunt, inflata crepant, tumefacta premuntur:
Disce supercilium deponere, disce cavere
Ante pedes foveam, quisquis sublime minaris.

I. OBSERVATIO HISTORICA.

Hic HERODOTUS desinit, qui novem libris complexus est historiam quatuor Regum Persicorum, atque 237 annorum, ab anno 3256 (id est, a morte Candaulis) usque ad pugnam ad Mycalen et fugam Xerxis. Estque hic annus a morte Mosis 1000. Unde petet, quam multis annis Historia Mosaica Herodotis scriptis sit antiquior. Nam ab exitu ex Aegypto (quando Moses libros suos scribere aggressus est) ad Herodoti principium numerantur anni 803. Vide Historias nostr. Patriarch. in Praefat. Vixit Herodotus, dulcissima illa th=s *i)a/dos mou=sa, annos 52. Vetustissimus est omnium solutae orationis scriptorum, qui hodie exstant, scrinium originum Graecarum et Barbararum, auctor in magno pretio habendus. Eius orationis tanta est suavitas, ut vulgo dicerent, ipsas Musas eius Orationem finxisse, Musarumque ore Herodotum loquutum fuisse: quomodo id Cicero cum Quintiliano scriptum reliquerunt. Idcirco cum Herodotus Athenis in Panathenaeis historiam suam publice praelegisset, et corona donatus esset, flens eum admiratus est Thucydides adhuc iuv enis, qui reliquam Historiae partem pertexit, usque ad bellum Peloponnesiacum.

II. OBSERVATIO PHYSICA.

Post pugnam Plataeensem comportatis, elapso aliquo tempore, ossibus mortuorum carne nudatis, inventum est CAPUT NULLAM SUTURAM HABENS, sed ex uno osse solidum. MAXILLA item habens DENTES, etsi distinctos, tamen EX UNO OSSE universos, tam molares, quam ceteros. Herodotus.

ARTAXERXES LONGIMANUS. MONARCHA V.

CAPUT I. DE ORTV.

I.

I. ORIGO. Artaxerxes Longimanus Xerxis filius fuit. Tres namque filios Xerxes habebat, nempe; Darium, Artaxerxem et Hystaspem.

II.

II. APPELLATIO. Hic Rex dictus suit Artaxerxes, cognomento Longimanus.

III.

ARTAXERXES vel ARTACHSASTA. Ebr.
[Gap desc: Greek word]
Esdr. 4. v. 6, 7, 8. Graece *a)rqasasqa\. Item: *a)rtace/rchs2. Apocryph. Esther. c. 11. v. 2. et c. 16. v. 1. vel *a)rtoce/rchs2. Idem est atque, lumen vel fervor laetitiae, ein hitziges Frendenliecht.

Herodotus lib. 6. p. 417. statuit, quod Artaxerxes idem sit quod magnus bellator. Verba eius haec sunt: Sane in Graeca lingua pollent haec tria nomina: Darius, Xerxes, et Artaxerxes. *darei=os, *e)rcei/hs2. *ce/rchs2, *a)rh/i+os. *a)rtoce/rchs2, me/gas2 *a)rh/i+os. h. e. Darius, idem quod *e)rcei/hs2, id est, Coe~rcitor. Xerxes, idem quod *a)rh/i+os, id est, Bellator; ad verbum, Martius, ARTAXERXES, idem quod me/gas2 *a)rhi+os, id est, magnus Bellator.

IV.

Nomen Artaxerxes dupliciter usurpatur. Est namque nomen tum appellativum, tum proprium.

1. Nomen appellativeum est (uti Lyrano in Esdr. c. 4. et Metastheni Persae placet) Regum Persarum, sicut Pharao Regum Aegyptiorum, et Caesar atque Augustus Imperatorum Romanorum. Et in hoc generali significatu Cambyses vocatur Artaxerxes. Item Smerdis Cambysis frater, vel etiam Pseudo-Smerdis, ut quidam volunt, Esdr. 4. v. 6. vocatur Arthasasta. Quod nomen idem est atque Artaxerxes. Nam nomina Regibus mutata suerunt, quando Imperii administrationem susceperunt: sicut etiam Iosephus Scaliger notat et probat. Ita Cambyses privato et proprio nomine dictus fuit CAMBYSES, avo suo paterno o(mw/numos. At publico et regio nomine dictus fuit Achasverus. Similiter Smerdis, sive verus sive falsus, privato et proprio nomine SMERDIS: at Regio et publico ARTHASASTA appellatus fuit. Esdr. 4. v. 7. Et Plutarchus in Artaxerxe illustre exemplum recenset de Artaxerxe Mnemone. Hic nomine proprio dictus est ARSICAS, postea vero metonomasqei\s2, TRANSNOMINATUS est ARTAXERXES.

2. Nomen proprium est, quando V. et VII. Persarum Regi tribuitur: quorum ille Artaxerxes Longimanus; hic vero Artaxerxes Mnemon appellatus est.

V.

Hic autem Artaxerxes cognomento


page 258, image: s0330

LONGLMANUS, Graece *makro/xeir, Germanice Langhand / appellatus fuit; idque duplici respectu.

1. PHYSICE, a naturali longitudine manus: vel utriusque; Quia secundum Strabonem lib. 15. adeo longis er at brachiis, ut stans rectusque manibus genua contingeret: vel alterutrius; Quia secundum Plutarchum in vita Artaxerxis, alteram manum nempe dextram haberet longiorem. Hoc excepto, pulcherrimus omnium mortalium sui temporis existimatus est.

2. ETHICE a liberalitate. Quia liberalissimus erat, adeo ut Phil. Melanchth. in Chron. lib. 2. p. 134. scribat; Deus Artaxerxis animum ita flexerat ad tuendos et iuvandos Iudaeos, ut non videatur unquam in genere humano alius Monarcha erga Ecclesiam munificentior esse. Ideoque cum longitudo manus dextrae ei virio verteretur, ipse contra in bonum omen regiamque virtutem hocipsum convertebat, dicens: Sibi tamquam optimo Principinaturam concessisse, ut manum dextram haberet ad largiendum amplissimam atque longissimam: alteram vero nempe sinistram ad accipiendum et detrahendum brevissimam et contractam. Plutarchus in Artaxerxe. Quippe et Rege disnius, et beatius est dare, quam accipere, Act. 20. v. 35. iuxta commune proverbium: Beneficium addere est longe magis regale, quam auferre. Hic festivus Artaxerxis Longimani sermo congruit cum aureolo illo Christi aphorisino Matth. 6. v. 3. *mh\ gnw/tw h( a)ris2era/ s1ou, si/ poiei= decia/ s1ou. h. e. Nesciat SINISTRA tua, quid faciat DEXTRA tua. Unde patet, quod dextra proprie sit organum donationis: sinistra vero, acceptionis.

VI.

Hic Artaxerxes in libro Esther alio nomine dicitut
[Gap desc: Greek word]
ACHASCHVEROS. h. e. Princeps hereditatis. Esther 1. v. 1. De quo nomine plura vide in Historia Darii Medi.

AXIOMA POLITICUM.

Regum propria virtus est beneficentia et liberalitas. Unde etiam eu)erge/tai. Latine Evergetae dicuntur ab ipso Christo. Luc. 22. v. 25. et Ebraice
[Gap desc: Greek word]
h. c. Principes munifici. Iob. 12. vers. 21. Psal. 47. v. 9. Psal. 107. v. 40. a rad.
[Gap desc: Greek word]
, quae significat, sponte et libere largitus est, suit beneficus aut munificus.

Exempla.

I. TITUS VESPASIANus, XI. Imperator Romanus, ob benevolentiam et beneficentiam erga subditossuos Amor et diliciae htimani generis appellatus. Hic recordatus quodam die in cena, nihil a se eo die cuiquam praestitum, memorabilem hanc omnique laude dignam vocem edidit: Hunc quidem diem, o amici, perdidimus.

II. De PETRO VIII. Portugalliae Rege, Alphonsi IV. filio, Duardus Nonius (in libello de vera Regum Portugall. Geneal. T. 11. Hist. p. 1262.) scriptum reliquit, eum frequenter monuisse cubiculariossuos, ut cingu um sibi laxarent, ne corporc presso aut constricto NON POSSET MANUM EXTENDERE, ad benefaciendum videlicet aliis.

III. FRANCISCO I. Galliae regi laudi datum est, quod, ut Franciscus STIGMATA IN MANIBUS: ita quoqueille PERTUSAS haberet MANus, quae nihil retinerent, sed effunderent et ad alios deferrent.

Epigramma Ovveni ex loco Act. 20.
Accipere humanum est; inopi donare, Deorum:
Numquam tam paucos credo fuisse Deos.

CAPUT II.

DE PROGRESSV.

I. ACTA OE CONOMICA.

VII.

I. CONIUGES. Artaxerxes Longimanus duas Coniuges habuit.

UNA dicta fuit VASTHI
[Gap desc: Greek word]
, quae prior Artaxerxis Coniunxfuit, sed ob superbiam et inobedientiam repudiata. Quoniam ad convivium a Rege vocata venire detrectavit. Esther. 1. v. 19. et c. 2. v. 1.

ALTERA dicta ESTHER
[Gap desc: Greek word]
, h. e. abscondita, fuit paupercula et captiva puella Iudaica ex tribu Beniaminis, filia Abihailis. Haec utroque parente orbata a patruo Mardochaeo educatur: postea inter captivas puellas Babylone electa fit uxor Artaxerxis Longimani, in eiusque thalamum transit. Esther 2. v. 7. Alio nomine dicta fuit HADASSA
[Gap desc: Greek word]
.h. e. myrtina. Esther 2. v. 7. Nam Esther 1. v. 3, 4. legimus, quod Rex Ahasverus grande convivium fecerit cunctis Principibus, Ministris et Praefectis provinciae, ut ostenderet divitias gloriae Regnisui, et magnitudinem atque Maiestatem potentiae suae, nempe, 180 diebus. Finito hoc convivio, iussit aliud institui, ad quod invitavit omnem populum, qui inventus est in Susan a maximo usque ad minimum; et iussit illud convivium in horto Regio per 7 dies continuari; quibus incredibili magnificentia cibum potumque in vasis atque poculis


page 259, image: s0331

aureis praebuit. Septimo autem die cum Rex hilarior esset, septem eunuchis suis, qui in conspectu eius ministrabant, praecepit, ut Reginam Vasthi introducerent coram Rege, posito super caput eius diademate, ut ostenderet cunctis populis et Principibus pulchritudinem eius: erat enim pulchra valde. Verum Regina Vasthi erat fastuosa, atque ad Regis imperium, quod per eunuchos mandaverat, venire recusabat. Quamobrem Rex vehementer indignatus, et magno furore incensus, eam iuxta consilium 7 Principum suorum repudiavit, et in locum eius Estherem virginem Ebraeam elegit, eamque Reginam Regni constituit. esther; 1. 5, 10. et cap. 2. v. 7. Quae morum elegantia et formae venustate mariti sui animum ita sibi devinxit, ut ardenti cam amore complecteretur, eique nihil denegare posset. Ipsa columen et decus totius populi Israelitici fuit. Cum enim Hamanus Agagithes, odio Mardochaeiflagrans, totam gentem iudaicam e medio tollere cogitabat, tamquam abominabilem, illa eam, Deo gubernante, liberavit: ut postea dicemus.

VIII.

II. LIBERI eius quatuor fuerunt: tres masculi, nempe Xerxes II, Sogdianus, et Darius Nothus; et una femella, nomine Parysatis Sed ex qua coniugeilli sint prognati, ab Historiarum Scriptoribus non expresse memoratur.

IX.

1. XERXES II, vel IUNIOR, a patris obitu regnum suscepit. Quod dum voluptatum studio negligit, vel fratris insidiis vel ebrietate immodica exstinguitur. Ctesias, Diodorus Siculus, Sulpitius Severus, Iornandes. Hic regnavit annum unum, iuxta Diod. Sicul. l. 12. vel duos menses, iuxta Ctesiam.

X.

2. SOGDIANus (aliis dicitur Secundianus, aliis Ogdianus, Severo Sulpitio Sucdianus, aliis denique Isogaeus) Xerxis fratris sui interitu ad Regnum pervenit, quod crudeliter ille administravit. Nam Bogorasum eunuchum primarium caede iniusta sustulit, et Dario fratri insidias struxit. Unde cum sibi odium omnium infestissimum, illi vero benevolentiam firmiorem parasset, bello ab eo gravi petitur, et praetextu pacificationis circumventus et captivus detentus, suffocatus in cineres conicitur. Nam id Persici supplicii genus fuit.

Regnavit menses 5 iuxta quosdam.

Regnavit menses 6 iuxta quosdam.

Regnavit menses 8 iuxta quosdam.

Regnavit menses 7 secundum Nicephorum, et Sulpitium Severum.

XI.

3. DARIUS NOTHUS Regem fratrem, in potestatem redactum, et vita et Regno spoliavit, eique in regno successit, quemadmodum postea in historia eius plenius dicturi sumus.

XII.

4. PARYSATIS fuit filia Artaxerxis Longimani, quae fratri suo Dario Notho incesto connubio iungitur: uti in vita Darii Nothi exponemus.

XIII.

5. ACHAEMENIDEM fratrem suim honorifice habuit Artaxerxes, eumque Aegyptii belli Ducem constituit; qui praelio cum hostibus congressus, in acie occubuit. Ctesias.

II. ACTA POLITIC A.

I. IRENICA.

XIV.

I. Regni occupatio. Artaxerxes fraudulenta Artabani opera ad Regnum pervenit, postquam Darium natu maiorem fratrem imprudens neci dedisset. Res ita sese habet: ARTABANUS, Praefectus Praetorii in Persia. Regem Xerxem e Graecia turpi fuga redeuntem, domique secure reg nantem, astu circumvenit, eumque opera Mithridatis eunuchi in cubiculum noctu admissus, decumbentem ac dormientem septem filiis robustissimis stipatus obtruncavit. Quo facinore perpetrato, non minori astu ad ARTAXERXEM natu minorem properat, eique nuntiat, patrem a Dario fratre regno et vita privatum: Suadet, Regnum ut praeoccupet, fratris parrici dii scelus parricidio ulciscatur: regios stipatores ad ferendum auxilium pollicetur. iuvenis hoc tam tristi nuntio territus et perturbatus, ubi videt carissimi patris in proprio sanguine provolutum cadaver, fidem dictis adhibet, furore corripitur, fratrem petit, dormientem inventum, quasi somnum fingeret, interficit. Inter fecto autem Dario, Artabanus in societatem Regni assumitur ab Artaxerxe per septem fere menses.

XV.

2. Regni confirmatio. Artaxerxes Regnum suum confirmavit nece tum Artabani, tum septem filiorum eius. Cum enim Artabanus (uti Diodorus Siculus narrat) etiam Artaxerxi, cuius consors regni erat, insidias strueret, eumque stricto gladio vulnerasset, sed non letaliter, ab Artaxerxe postea cum omnibus filiis trucidatus est. Iustinus rem


page 260, image: s0332

paulo aliter narrat: Cum Artaxerxem, inquit, sceleri suo superesse Artabanus videret, metueretque de Regno certamina Principum: assumit in societatem consilii Baccabassum, qui praesenti statu contentus, rem prodit Artaxerxi, ut pater eius occisus sit, ut frater falsa parricidii suspicione oppressus, ut denique ipsi parentur insidiae. His cognitis Artaxerxes veritus numerum filiorum Artabani, in posterum diem paratum esse exercitum armatumque iubet, recogniturus et numerum militum et in armis industriam singulorum. Itaque cum inter ceteros et ipse Artabanus armatus assisteret, Rex simulat se breviorem loricam habere; iubet Artabanum secum commutare. Exuentem se et nudatum gladio traieclt: tum et filios eius corripi iubet, atque ita egregius adolescens, et caedem patris et necem fratris, et se ab infidiis Artabani vindicavit.

XVI.

3. Regni administratio. Artaxerxes ab insidiis Artabani liberatus, omnia, quae ad Regni statum pertinere, reique suae conducere existimavit, rite composuit, remotis Satrapis, quorum animum fidemquein se suspectam habebat, aliisque substitutis ex amicis, constitutis item vectigalibus, commeatu ceterisque rebus, ad exercitum instruendum necessariis. Quibus omnibus diligentissime commodissimeque paratis, magnam apud Persas gratiam atque auctoritatem inivit.

XVII.

Hic Rex multis praeclaris virtutibus ornatus fuit. Quales erant.

I. HUMANITAS, quam luculentissime erga Themistoclem declaravit. Hic enim per Spartanos apud Athenienses proditionis cum Pausania initae accusatus, ostracismo ab illis ad anuos quinque Athenis pulsus erat. Ideoque ad ADMETUM Molossorum Regem in Epirum confugit, eique supplex factus est, eo ritu, qui apud Molossos sacrosanctus habebatur, et fere solus repulsae securus. Filium enim Regis puerum amplexus, ad Vestae aram se proiecit. Inde etiam a Spartanis comminatione belli inferendi pulsus, ad ARTAXERXEM deducitur curru clauso, tamquam pellex Regis. Mos enim erat Persis, si pellicem Regiadducerent, ne quis eam aspiceret. Cum autem ad Regem pervenisset, eumque more Persico, tamquam Dei omnia conservantis effigiem adoraffer et honorasset, (uti Plutarchus in Themistocle scribit) a nobilibus Persis, propter tot Persas occisos, ad mortem poscitur. Sed humanitate et prudentia Regis praesentissimo mortis periculo subtractus eit. Nam impetrato a Rege annuo ad discendam linguam Persicam spatio, se defendit, et absolutus in summo apud Regem honore habitus est, adeo ut Rexapud amicos se ipsum beatum praedicans, tamquam maximo sibi fortunae beneficio oblato, precatus est Deos, ut semper eum animum hostibus darent, quo optimos suorum eicerent. Noctu etiam in medio somno prae laetitia ter exclamavit: Habeo Themistoclem Atheniensem.

XVIII.

II. LIBERALITAS. Artaxerxes prudentia Themistoclis perspecta, prolixo cum hospitio excepit, uxorem ei dedit, et familiam copiosam, et praeterea trium urbium opulentissmarum imperio donavit: nempe Magnesiae propter copiam frumenti in panem: Myuntis propter pisium abundantiam in opsonium, et Lympsaci in vinum. Diodorus Siculus lib. II. Unde etiam posteriores Reges postea in consuetudinem traxerunt, ut, cum a Graeco homine aliquid peterent, ei per literas pollicerentur, maiorem apud se Themistocle futurum.

Similiter hinc Artaxerxis liberalitas effulget. Nam Xerxes pater Regis antea 200 talenta pretium eipromiserat, qui Themistoclem ad se adduceret. Ideoque cum Themistocles ad Artaxerxem veniens coram eo in genua procumberet, humaniter eum salutavit: Tu, inquit, iam tibi ipsi 200 talenta meruisti. Par enim est, quia venisti ipse, id praemium, quodalteri, qui te adduceret, promissum fuit, accipias. Ideoque Themistocles domum ad suos rescripsit: Periissemus, amici, nisi periissemus. Optanda nimirum est iactura, quaelucro maiore pensatur.

Similiter Satibarzani cubiculario iniustum aliquid a se petenti, cum intelligeret hoc fieri impetrandorum trigesies c Io Dareicorum gratia, eam pecuniam a Quaestore iussu suo allatam tradidit, inquiens: Accipe, Satibarzana; hoc enim largitus, nihilo pauperior fuero: istuc vero si fecissem, essem iniustior. Plutarch. Apophthegm. pag. 324.

NOTA.

Simile exemplum habemus in Augusto Imperatore. Hic decies sesterrium edicto promiserat iis, qui Coracotam latronum in Hispania Ducem ad se deduceret. Coracotas re intellecta, se ipsum Augusto sponte obrulit, et praemium ex edicto poposcit. Verum Augustus hunc hominem comprehensum non necavit, sed et veniam et pactum praemium dari iussit, ne aut mercede ptomissa vitam eripuisse, aut publicam securitatem violasse videretur adversus eum, qui sponte se ipsum iudicio stiterat. Quorusquisque est, qui hostem suum nactus indemnem dimittat? Vid. Monarchiam IV.


page 261, image: s0333

XIX.

III. CLEMENTIA erga reos, atque LENITAS. Plutarch. in Apophtheg. pag. 324. ita de eo scribit: Artaxerxes primus instituit, ut, cum Principes viri supplicio afficerentur, non corpora, sed vestes, quibus se exuissent, flagellarentur, et non crines capitis evellerentur, sed tiara deponeretur. Marcellinus l. 30. idem confirmat, quando ait, eum suppliciorum varietate lenitate genuina ita castigare solitum, ut tiaras ad vicem capitum quibusdam noxiis amputarit, et ne secaret aures, moreregio pro delictis, ex galeris fila pendentia praeciderit.

XX.

IV. SEVERITAS erga sceleratos. Cum enim Artaxerxes Hamanis Agagithae superbi atque dolosi persidiam et machinationes cruentas cognovisset, iusta eum animadversione punivit. Cum enim Esther Regina pientissima Artaxerxem maritum suum, praemissis piis ad Deum precibus, liberrime adiret, et Deus Artaxerxis animum ita dirigeret, ut Estheri sceptrum aureum pro more Persico porrigeret, eum cum Hamane ad convivium invitavit, in quo Regi, occasione data, rem omnem aperuit, et eo rem deduxit, ut Rex sententiam de crudeli et horribili Iudaeorum laniena retractaret, et Hamani perfidiam severissime vindicaret. Nam Hamanem in crucem agi mandavit, omnibus bonis ac possessionibus exuit. Dignitate Hamanis Mardochaeus, bonis vero omnibus Esther potitur. nam Esther. 8. vers. 8. legimus, quod Ahasverus concesserit Mardochaeo potestatem mittendi literas regio annulo obsignatas ad omnes populos imperio suo subiectos, ut Edictum de exstirpandis Iudaeis, quod Haman a Rege impetraverat, abrogaretur. Erat vero harum literarum, quae Regis Persarum annulo obsignatae erant, tanta auctoritas, ut iis nemo contradicere auderet. Cum enim Rex Mardochaeo mandasset, ut literas suo nomine scriptas, etiam annulo suo obsignaret, mox addit ad firmandam auctoritatem literarum, quibus Regium sigillum impressum: *o(/sa ga\r gra/fetai to=u basile/ws2 e)pita/cantos, kai\ s1fragisqh=| tw=| daktuli/w| mou, ou)k e)/sin au)toi=s2 a)nteipei=n. h. e. Quaecumque scribuntur Rege praecipiente, et obsignata fuerint annulo meo, non licet illis contradicere. Esther. 8. vers. 8. Ita Deus iustus mundi iudex calumniam Hamani graviter vindicavit. Nam in foveam, quam Iudaeis innocentibus paraverat, ipsemet incidit; iuxta aphorismum Davidis aureolum: In operibus manuum suarum illaqueatus est impius. Psalm. 9. v. 16, 17. Quoniam Mardochaeus, impetratis postea a Rege Ahesveroliteris, eo die, qui Iudaeorum internecioni destinatus fuerat, per Iudaeos, 75000. Ethnicos vim parantes interfecit. Esther. 9.

XXI.

VITIUM. Artaxerxes vitio NIMIAECREDULITATIS laboravit: uti ex historia Esther. patet. Nam Esther. c. 3. legimus, quod, cum Mardochaeus Iudaeus Hamani Agagithae (qui inter Proceres regni Persici primus erat, et velut alter Regis pater, sed fastu et immani superbia intolerabilis) assurgendi et adorandi honorem, ex patrio instituto, negaret, quem tamen omnes tum Persae, tum exteri ad Regis mandatum ei exhibebant, Haman tanta ira exarsit erga Mardochaeum, ut non tantum Mardochaeum, sed etiam totam gentem Iudaicam cogitaret e medio tollere, tamquam abominabilem. Idcirco literas sanguinarias de omnibus Iudaeis in toto Regno exstirpandis a Rege flagitat et impetrat. Rex ei tamquam viro primario et minime suspecto assentitur, et decretum annulo Regio obsignatum per totum regnum divulgari mandat.

AXIOMA.

Nimia credulit as Regum et Principum est pernicies. Experientia namque testatur, quod Reges et Principes, quando temere credunt, saepe in magna pericula incurrant, imo in exitium ruant. Gregor. Tholosan. lib. 22. de Republ. c. 11. p. 1409.

Exempla.

I. Rex DAVID Sibae calumniatori nimis facile credidit, ideoque gravissime est deceptus, dum Mephibosetho bona et possessiones iniuste ademptas Sibae adiudicavit. 2. Sam. 16. v. 13.

II. Similiter Rex ACHASVERUS cruentis Hamanis dolosi machinationibus nimis facile credidit. Instinctu namque illius ambitiosissimi atque insolentissimi hominis omnes Iudaei, una cum uxoribus et liberis, in toto Ahasveri Regno, centum videlicet et septem provinciis, degentes, quorum suit innumerabilis multitudo, uno die (is erat tertius decimus mensis 12 Adar, qui sorte peculiari ad hanc caedem delectus fuit) iussu Regis, dolosis et subreptitiis Hamanis persuasionibus decepti, praetextu religionis et rebellionis, crudeliter interfecti, et bona eorum direpta fuissent, nisi Deus Reginam Esther excitasset, eaque detectis falsis Hamanis delationibus, animum Regis, machinationibus dolosis et cruentis in auctorem omnesque illi adhaerentes versis, ad saniora consilia pietate et prudentia sua flexisset, et hac ratione gentem


page 262, image: s0334

suam ab exitio imminenti conservasset. Esther cap. 8, et 9.

PARAENESIS.

Quare moniti sint Principes omnesque Magnates, ne delatoribus aures temere praebeant, iisque facile credant. Qui enim facile credit, facile decipitur, secundum illud tritum sermone vulgi proverbium. Hinc Apollonius Thyanaeus togatus a Rege Babylonis, quonam pacto tranquille tutoque regnare posset, simpliciter respondit; Si multos honoraveris, paucis vero credideris. Gregor. Tholos. lib. 22. de Republ. cap. 11. pag. 1414.

Semper ob oculos sibi ponant Emblema Epicharmi: *me/mnhso a)pisei=n: Memento diffidere. Namque

Res mihifracta fide: Res diffidendo retenta.

Probe hoc ipsum considerabat ALEXANDER M. qui, quando delatores alios delationibus apud ipsum involvebant, alteram aurem obturare solitus est, dicens: Se alteram aurem reo vel accusato reservare.

Similiter Elector Saxoniae MAURITIUS, numquam solitus est calumniatorum delationes accipere, nisi ipsi sponderent, se affuturos esse coram, quando accusatos ea de re alloquuturus esset. Nec sane melius refutari pessimi delatores possunt, quam hoc modo, si iubeantur ea coram dicere in faciem praesentibus, quae de absentibus retulerunt, vel potius detulerunt. Quod si fieret, multi viri boni praeter meritum tot tantisque malis atque periculis haud involverentur.

Epigramma Oweni.

Qui cuivis quidvis credit, male creditur illi.
Quod credis mihi plus, hoc tibi credo minus.

Plura hac de re vide in Historia Patriarch. in Isaaco §. XXII.

II. POLEMICA.

XXII.

AEGYPTII cum audirent tantas in Regno Persarum esse turbas ob necem tum Xerxis, tum Darii filii maioris, occasionem rebellandi sibi sumunt, Praefectis Peeiectis, et INARUM Psammetichi filium Regem creant, qui ab Atheniensibus suppetias petit, et classem trecentarum navium impetrat. Diodorus Siculus lib. 11. Idcirco ARTAXERXES ad recuperandam Aegyptum animum adicit, atque ACHAEMENEM patruum suum cum instructissimo trecentorum milium exercitu, ut Diodorus Siculus scribit, in Aegyptum mittit, sed conflictu habito, ipse virtute Atheniensium superatur, seque Memphiticis tueri muris cogitur. Hac clade audita Artaxerxes novos Duces, nempe, Artabazum et Megabyzum, qui milites suos exercitatione ad laborem et fortitudinem duraverant, submittit. Qui in Aegyptum profecti, statim obsidionem solvunt, et averso fluvio naves Atheniensium in sicco destituunt. Quae, ne usui essent Persis, ab ipsis Classiariis cremantur. Inarus per proditionem captus in crucem agitur. Aegyptii sese dedunt, atque sub pristini Imperii iugum redire compelluntur. Atheniensibus ad pugnam paratis datur venia, illisque pax osfertur, ut salvis suis rebus discedant. Qui per Asiam profecti Cyrenem veniunt, et inde in Graeciam redeunt. Diodorus Siculus l. 11. Thucydid. lib. 11. Ctesias Cnidius l. 17.

AXIOMA.

Cum hostibus desperatis non est pugnandum. Nam desperatio aliquando timidos admiranda fortitudine atque robore induit. Quia necessitas omni arte est efficacior, quae non modo usitata praesidia, sed etiam nova et inaudita adhibet. Et Diodorus Siculus ait: Necessitas naturam instituit, quae temporibus parens, se ad id, quod usui esse videtur, accommodat. Hinc Guiccard. in Hypomnesib. Part. 2. pag. 25. graphice inquit: hosti abire volenti iter minime intercludendum: sed potius, ut est in communi proverbio, argenteum ei pontem faciendum esse existimant: alioqui verendum esse, ne in desperationem conversa necessitas, viam sibi cum multo sanguine corum, qui se parum prudenter opponerent, aperiret. Nam iuxta illud Virgilii:

Una salus victis, nullam sperare salutem.

EXEMPLUM.

Artabazus et Megabyzus Duces Artaxerxis, qui missi erant contra Aegyptios, qui defecerant ab Artaxerxe, noluerunt pugnare cum Atheniensibus, quorum classem inutilem reddiderant: cum vidissent eos desertos esse ab Aegyptiis, et in summo rerum descrimine versari. Addit ibi Diodorus Siculus: Imperatores Artabazus et megabyzus, conspecta omnium incredibili audacia, veriti, ne cum obstinatis, iam salute abiecta, ad mortem pugnando viris, multa nequiquam suorum milia amitterent, foedus cum Atheniensibus certa conditione ineunt: permissumque, ut absque periculo incolumes Aegypto excedant. Vide Diodorum lib. 11. Bibliothecae pag. 264.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

XXIII.

I. Esdrae Scribae in Iudaeam missio. Artaxerxes


page 263, image: s0335

anno Regni sui septimo Esdram Sacerdotem et scribam Legis Dei, edicto regio et privilegiis amplissimis instructum, cum magno populi comitatu in Iudaeam dimisit, urbemque sanctam inhabitari, cultum Dei instaurari, Legem Dei doceri, et iudicia atque Rem publicam rursus instaurari iussit.

Edictum Regis Artaxerxis Esdrae datum, exstat Esdr. cap. 7. a vers. 12. asque ad finem; eiusque haec sunt verba:

v. 12. Artaxerxes Rex Regum Esdrae Sacerdoti, Scribae Legis Dei caeli doctissimo, salutem. v. 13. A me decretum est, ut, cuicumque placuerit in regno meo de populo Israel, et de Sacerdotibus eius, et de Levitis ire in Ierusalem, tecum vadat. v. 14. A facie enim Regis, et septem consiliariorum eius missiis es, ut visites Iudaeam et Ierusalem in lege Dei ivi, quae est in manu tua. v. 15. Et ut feras argentum et aurum, quod Rex et Consiliarii eius sponte obtulerunt Deo Israel, cuius in Ierusalem tabernaculum est. v. 16. Et omne argentum et aurum, quodcumque inveneris in univ ersa provincia Babylonis, et quod populus offerre sponte voluerit, et de Sacerdotibus, qui sponte obtulerint domui Deisui, quae est in Ierusalem. v. 17. Libere accipe, et studiose eme de hac pecunia vitulos, arietes, agnos, et sacrisicia, et libamina corum, et offer ea super altare templi Dei vestri, quod est in Ierusalem. v. 18. Sed et si quid tibi et fratribus tuis placuerit de reliquo argento et auro, ut faciatis, iuxta voluntatem Dei vestri facite. v. 19. Vasa quoque, quae dantur tibi in ministerium domus Dei ivi, trade in conspecta Dei in Ierusalem. v. 20. Sed et catera, quibus opus fuerit in domum Deitui, quantumcunqvenecesse est, ut expendas, dabis de thesauro et de fisco Regis, et a me. v. 21. Ego Artaxerxes Rex statui, atque decrevi omnibus custodibus arcae publicae, qui sunt trans flumen, ut quodcumque petierit a vobis Esdras Sacerdos scriba Legis Dei caeli, absque mora detis. v. 22. Usque ad argenti talenta centum, et usque ad frumenti coros centum, et usque ad batos olei centum; sal vero absque mensura. v. 23. Omne quod ad ritum Dei caelipertinet, tribuatur diligenter in domo Deicaeli, ne forte irascatur contra Regnum Regis et filiorum eius. v. 24. Vobis quoque notum facimus de universis Sacerdotibus et Levitis, et cantoribus, et ianitoribus, nethinaeis et ministris domus Dei huius, ut vectigal et tributum et annuas pensiones non habeatis potestatem imponendi super eos. v. 25. Tu autem Esara secundum sapientiam Dei tui, quae est in manu tua, constitue Iudices et praesides, ut iudicent omnipopulo, qui est trans flumen; his videlicet, qui noverunt Legem Dei tui: sed et imperitos docete libere. v. 26. Et omnis qui non fecerit legem Dei tui et legem Regis diligenter, iudicium erit de eo, sive in mortem, sive in exilium, sive in condemnationem substantiae eius, vel certe in carcerem. v. 27. Benedictus Dominus Deus Patrum nostrorum, qui dedit hoc in corde Regis, ut glorificaret domum Domini, quae est in Ierusalem. v. 28. Et in me inclinavit misericoraiam suam coram Rege et Consiliariis eius, et universis principibus Regis potentibus: et ego confortatus manu Domini Dei mei, quae erat super me, congregavi de Israel Principes, qui adscenderent mecum.

In hoc Edicto Artaxerxis regio tres regiae virtutes eius conspiciendae nobis exhibentur.

Admiranda Regis I. Gratia, quam ostendit in populi Israelitici dimissione. Nam gratiose concessit, ut quicumque vellent ini universo Imperio Persico reverti in patriam Iudaeam, reverterentur liberrimi. Ita namque Esdrae cap. 7. vers. 13. loquitur Artaxerxes in decreto suo. A me decretum est, ut CUICUNQUB PLACUERIT in regno meo de populo Israel, et de Sacerdotibus eius, et de Levitis ire in Ierusalem, tecum vadat. vers. 14. Quia a facie REGIS et SEPTEM CONSILIARIORUM eius mitteris, ut visites Iudaeam et Ierusalem in. Lege Dei tui, quae est in manu tua. Et vers. 6. praeced. inquit Esdras, quod Rex ei dederit OMNEM PETITIONEM SUAM secundum manum Domini Dei super se. Haec utique magna tanti Regis erat gratia, quod Esdrae amatori et inftauratori Ierosolymae nullam petitionem denegaverit.

Admiranda Regis Ubi notandum, quod Dimissio populi Israelitici e captivitate Babylonicasit duplex. Prior facta est a Cyro, anno M. 3434. anno I. Cyri Monarchae. Tunc Iudaei in patriam redeunt, Ducibus Zorobabele et Iosua summo Sacerdote. Esdrae cap. 1.

Admiranda Regis Ubi notandum, quod Dimissio populi Israelitici e captivitate Babylonica sit duplex. Posterior facta est ab Artaxerxe Longimano, anno M. 3514. anno Regni eius 7. Et hic Iudaeorum e Babylone reditus est anno 80 inchoatus.


page 264, image: s0336

Admiranda Regis 2. Liberalitas et Munificentia, eaque Immediata. Quia Rex et septem Regni Satrapae ingentem vim auri et argentisponte obtulerunt, ad templi instaurationem, et Sacrificiorum, rituumque sacrorum celebrationem. Esdr. 7. 15, 18. Et vasa templi aurea et argentea Esdrae restituerunt. ibid. v. 19.

Admiranda Regis 2. Liberalitas et Munificentia, eaque Mediata. Quia praeterea thesaurariis suis, qui erant trans flumen, mandavit, ut Esdrae largirentur quicquid postularet. ibid. v. 21.

Admiranda Regis 3. Clementia, quam ostendit erga I. Sacerdotes, omnesque ministros Eclesiasticos, quibus concessit immunitatem a tributis et vectigalibus, et cultum divinum restaurandi potestatem. Esdrae 7. 24.

Admiranda Regis 3. Clementia, quam ostendit erga 2. Totam Rem publicam Iudaicam, cui concessit a)utonomi/an, h. e. propriam Iurisdictionem, tum in rebus Ecclesiasticis, tum in Politicis. Quae consistebat 1. In Iudicum et Magistratuum constitutione. v. 25.

Admiranda Regis 3. Clementia, quam ostendit erga 2. Totam Rem publicam Iudaicam, cui concessit a)utonomi/an, h. e. propriam Iurisdictionem, tum in rebus Ecclesiasticis, tum in Politicis. Quae consistebat 2. In causarum cognitione. v. 25. Ut iudices populum gubernarent, secundum legem tum Dei, tum Regis. v. 26.

Admiranda Regis 3. Clementia, quam ostendit erga 2. Totam Rem publicam Iudaicam, cui concessit a)utonomi/an, h. e. propriam Iurisdictionem, tum in rebus Ecclesiasticis, tum in Politicis. Quae consistebat 3. In exsequutione, ut de omnibus transgressoribus legis tum Dei, tum Regis, iudicium ferrent, sive in mortem, sive in exsilium, sive in confiscationem bonorum, sive in carcerem. ibid. v. 27.

Undepatet, quod recte scribat Philipp. Mel in Chron. lib. 2. p. 134. Deus Artaxerxis animum ita flexerat ad tuendos et iuvandos Iudaeos, ut non videatur unquam in genere humano alius Monarcha erga Ecclesiam munificentior esse.

USUS.

Artaxerxes h. l. tamquam Typus optimi atque liberalis Regis nobis proponitur, qui Iudaeos e Babylone migrare volentes gratiose dimisit, omnia vasa templi aurea et argentea eis restituit, Sacerdotibus omnibusque Dei ministris immunitatem a tributis atque vectigalibus dedit et a)utonomi/an eis concessit, uti verba decreti Esdrae 7. 23, 24. sonant: Omne quod ad ritum Dei caeli pertinet, tribuatur diligenter in domo Dei caeli, ne sorte irascatur contra Regnum Regis et filiorum eius. Vobis quoque notum facimus de universis Sacerdotibus et Levitis et Cantoribus, et ianitoribus, Nathinaeis et Ministris domus Dei huius, ut vectigal et tributum et annuas pensiones non habeatis potestatem imponendi super eos.

Simile reverentiae ac benignitatis exemplum erga Saserdotes in Rege Pharaone habemus. Cum enim universa Aegyptus extrema laborasset fame, comparandique frumenti gratia cogerentur Aegyptii vendere possessiones suas, et se Regis addicere servitio: soli omnium Sacerdotes, a necessitate vendendi terras, quibus donati a Regibus fuerant, solvendique tributi, fuere immunes: quin etiam in summa omnium inopia, fameque, alimentis e publico sibi datis abundabant.

Huc pertinet elegans dictum theodoreti in Tractatu quaest. 106. in Genesin, his verbis: Solaterra Sacerdotum Aegypti a praestando tributo quintae partis frugum immunis relicta est: usque adeo venerabantur homines impii eos, qui non erant dii: at vero Sacerdotes Dei viventis non gandent hac immunitate.

XXIV.

ACTA ESDRAE.

I. ACTA HODOEPORICA sive ITINERARIA. Esdras Scriba ab Artaxerxe Rege Edicto regio et privilegiis amplissimis instructus anno septimo Artaxerxis die primo mensis primi coepit ascendere de Babylone, Esdrae 7. 8. et plurimam turbam congregavit prope Babylonem ad fluvium, qui decurrit ad Ahava, Esdrae 8. v. 15. et in regione Caspia, quae etiam sita est in Chaldaea, non procul a Babylone, ibid. v. 17. et iuxta fluvium Ahava ieiunium proclamavit, atque cum omni, quem secum habebat, populo, viam a Deo rectam petiit. ibid. v. 21. Et tandem XII. die mensis primi a flumine Ahava movit, profectus Ierosolymam 170 miliaribus. ibid. v. 31. Venit autem Ierosolyman primo die mensis quinti. Esdrae 7. vers. 8.

Factum hoc est anno A condito mundo 3514.

Factum hoc est anno A priori reditu Iudaeorum ex Babel 80 inchoato.

Factum hoc est anno Artaxerxis Longimani regis 7. Esdrae 7. vers. 8.

Factum hoc est anno Ante ascensum Nehemiae 13. Nehem. 2. vers. 1.

Factum hoc est anno Ante nativitatem Christi 457.


page 265, image: s0337

XXV.

II. ACTA IEROSOLYMITANA.

1. Esdras ingentem thesaurum secum adduxit Ierosolymam, quem Rex et Principes voluntarie in usum templi obtulerant, nempe Kikarim vel talenta 650, h. e. 7 tonnas auri et 80000 florenos, et vasa argentea 100 Kikarim, h. e. 1200000 ducatos Hungaricos, et crateres aureos 20, qui habebant drachmas mille, h. e. 1000 ducatos Hungaricos.

Summa est 21 tonnae auri et 100 ducati Hungarici. Esdrae 8. v. 26, 27.

XXVI.

2. Esdras, tamquam verus visitator, publicum Ministerium instituit, verum Dei cultum restituit, et iurisdictionem tum Ecclesiasticam tum Politicam constituit. Esdrae cap. 8. v. 35, 36. Esdrae 9. v. 1. Esdrae 10. v. 1.

XXVII.

3. Quia Iudaei duxerant uxores alienigenas, quae diversae religionis erant, contra expressum Dei mandatum Deut. 7, v. 3. ita ut etiam manus Principum et Magistratuum in hac trangressione essent, Esdras divortium inter eos instituit, et ethnicas mulieres a viris separavit. Esdr. 9. vers. 2. Esdrae cap. 10. v. 2, 17, 44.

XXVIII.

4. Esdras tempore Nehemiae, 13 anno post, populo universo Ierosolymis in Scenopegiis congregato, in platea, quae est ante portam aquarum, librum legis, in praesentia Nehemiae pincernae, omniumque principum, in primo die mensis septimi praelegit, de mane usque ad meridiem. Esdras stetit in turri lignea, quam ad hunc usum fecerat: Et omnis populus viri pariter et mulieres illum legentem audiverunt. Nehem. 8. v. 1, 2, 3, 4.

XXIX.

II. Nehemiae princernae in urbem Ierusalem missio. Nebemias
[Gap desc: Greek word]
Graece *neemi/as2, h. e. Solatium Domini, fuit filius Hechaliae vel Hachaliae (Nehem. cap. 1. v. 1.) ex tribu Iuda oriundus, sicut Cedrenus ex quodam Chronologo, narrat. Cognomento dictus fuit
[Gap desc: Greek word]
Ha-Tirschata, vel Tirschata, ut reddit Arias Mont. in Bibliis. Esdrae cap. 2. v. 63. Nehem. 7. v. 65, 70. Nehem. 8. v. 9. Nehem. 10. vers. 1. h. e. Contemplans annum vel temppus. h. e. Chronologus, vel supputator temporis. R. Abenexra dicit in Chaldaea liugua esse nomen dignitatis. Tremellius interpretatur Commissarium seu Legatum Regis. Munsterus reddit Pincernam. Quae sententia est optima. nam ratione ossicii ipse Pincerna Regis Artaxerxis erat, uti constat ex Nehem. 2. vers. 1. Hic fuit tertius, qui populum Iudaicum per gentiles provincias dispersum in patriam sedem reduxit. Huius Commissio tripliciter consideratur. 1. ratione Ortus. 2. ratione Progressus. 3. ratione Egressus.

XXX.

I. Ratione ORTUS. Hic Nehemias (qui Pincerna Regis Artaxerxis Longimani et in summa gratia et auctoritate apud eum erat) postquam in arce Susan (ubi Rex in aestivis erat) ab Hanani Iuda afflictum populi sui urbisque adhuc post reditum Zorobabelis et Esdraein ruinae cineribus iacentis statum cognovit, eundem deploravit. Nehem, cap. 1. vers. 1, 2, 4. atque a Rege suo literas regias sumptusque impetrat ad opus aedificationis urbis absolvendum. Quibus instructus Susis. Ierosolymam profectus est 230 milliaribus.

Factum hoc est anno 3527 ab Orbe condito. post consummationem templi Esdr. 6. v. 15.

Factum hoc est anno 15 post migrationem Esdrae ex Babel. Esdr. 8. v. 31.

Factum hoc est anno 20 Regni Artaxerxis Longimani in mense Nisan, h. e. in Martio. Nehem. 2. v. 1.

Factum hoc est anno 444 ante Christi nativitatem.

XXXI.

II. Ratione PROGRESSUS. Acta Nehemiae in aedificatione urbis Ierosolymae sunt sequentia.

1. Postquam Ierosolymam venit, noctu lustravit murum urbis Ierosolymae et portas eius igni consumptas. Nehem. 2. v. 13.

2. Populum afflictum maestumque ad aedificandum excitavit hisce verbis: Vos nostis afflictionem in qua sumus, quia Ierusalem deserta est, et portae eius consumptae sunt igni: venite et aedificemus muros Ierusalem, et non simus ultra opprobrium. Nehem. 2. v. 17.

3. Iudaei hac Nehemiae oratione animati strenue opus aggrediuntur, et manus corum in bono sunt confortatae. Nehem. 2. v. 18.

4. Catalogus aedificantium recensetur cap. 3. observatione dignum est, quod de Thecoitanis dicitur vers. 5. Optimates eorum non supposuerunt colla suo in opere
[Gap desc: Greek word]
Domini sui (ut vertit.


page 266, image: s0338

Arias Montanus,) h. e. Dei sui vel Dominorum suorum, (ut vertunt alii) Dei Elohim, qui in personis trinus est.

ADAGIUM.

Optimates non supponunt colla in opere Dominorum suorum. Nehem. 3. 5.

Metaphora est desumpta a bobus qui collo iugum trahunt. In oneribus publicis proportio Geometrica est observanda, ut nempe ditiores, quo plures atque maiores ei sunt opes, eo maiora onera sustineant. Quam proportionem vetustissimi Romanorum suo quoque calculo approbarunt, ut liquet ex oratione Servi Tullii Regis, apud Dionys. Halicarnas. l. 4. Ant. Romanorum. *di/kaio/n te kai\ sumfe/ron tw=| koinw=| to\ au)to\ h(gou=mai, tou\s2 me\n polla\ kekthme/nous2 polla\ ei)s1fe/rein, tou\s2 de\ o)li/ga e)/xontas2, o)li/ga. Iustum existimo et Rei publicae utile, ut qui multum possident, multum conferant: parum vero, qui sunt in re tenui. Atquiplerumque ita fieri solet, ut ditiores colla iugo subducant, atque ii, qui minus habent, exactionibus et laboribus tanto durius premantur; id quod Theocoitanis quoque in murorum Hierosolymae urbis instauratione evenisse dicitur. Nehem. 3. v. 3. De qua iniqua portione hoc epigramma observandum:

Quinio nil tribuit, nil dexter senio confert,
Cum petit aere graves publica cura manus.
Pauperior misero est damnosa canicula Codro:
Binio contiguus, non habet unde ferat.
Ternio strenuior, iunctusque quaternio, soli
Collatis opibus corporibusque iuvant.

Germani pulchris rhythmis ita efferunt, uti Lutherus ad locum Nehemiae in margine annotavit:

Daus Eß hat nichts;
Sechs Cinck glbt nichts:
Quater Drey
Helfen frey.

3. Aedificatio in angustia temporis est continuata: sicut Daniel Propheta cap. 9. v. 25. loquitur. Nam etsi hostes Iudaeorum initio hoc Iudaeorum propositum sarcasmo exceperunt: (Nam Sanaballat praefectus dixit: Quid Iudaei faciunt imbelles? Numsacrificabunt, et complebunt in die? Nunquid vivisicare poterunt lapides de acervis pulveris, qui combusti sunt? Et Tobias Ammonites proximus eius dixit: Aedificent! si adscenderit vulpes, disrumpet murum eorum lapideum. Nehem. 4, vers. 1, 2, 3.) Tamen postea cum audirent, quod structura murorum Ierusalem procederet, et interrupta concludi coepissent, vehementer indignati cognregatisunt, foedus iniverunt, atque opus coeptum armata manu impedire voluerunt. Nehem. cap. 4. v. 7, 8.

At Nehemias hoc nuntio accepto

Oravit. Nehem. 4. v. 9.

Custodes die ac nocte contra hostes locavit. vers. 9.

Ipse cum fratribus et stipatoribus suis vigilavit. vers. 23.

Populum animavit, ut in coepto opere alacriter pergerent, neque in ista temporum angustia animis frangerentur. vers. 14.

Populum armavit. vers. 17.

Hoc modo omnis cura et opera dies et noctes posita est in aedificatione: et qui laborarunt, una manu aedificarunt, altera vero gladium ad repellendum hostem tenuerunt, cum humana diligentia divinum auxilium coniungentes,

6. Murus urbis completus est 25 die mensis Elul QUINQUAGINTA DUOBUS DIEBUS. Quo facto omnes populi Iudaici hostes in circuitu timuerunt, et intra semetipsos valde conciderunt, propterea quod scirent a Domino factum esse opus hoc. Nehem. 6. v. 15, 16.

7. Muro absoluto valdae instituuntur, et custodes ortis applicantur. Esdr. 7. v. 1, 3,

XXXII.

III. Ratione EGRESSUS. Postquam Nehemias urbem, plateas, murumque aedificavit, adconstituendam Ecclesiam, Politiam et Oeconomiam animum adicit.

XXXIII.

PRIMO: ECCLESIAM constituit. Ubi sequentia Acta sunt notanda.

1. Liber legis in panegyri totius populi Israelitici ab Esdra Sacerdote et scriba, atque a Levitis per vices praelegitur et explicatur. Nehem. 8. v. 1, 2, 3, 4, 5, 8, 9.

2. Festum. Tabernaculorum per annos aliquot a reditu populi ex captivitate Babylonica intermissum restauratur et celebratur. Nehem. 8. vers. 14, 15, 16, 17.

3. Ieiunium publicum proclamatur et instituitur. Nehem. 9. v. 1.

4. Publica peccatorum o(mologi/a et Confessio instituitur. Nehem. 9. v. 2.

5. Nehemias foedus religiosum inter Eeum et populum instituit. Seque et populum iuramento Deo obstrinxit, quod ambulare velint in lege Domini, quam dederat in manu Mosis servi sui, ut


page 267, image: s0339

custodirent et facerent universa mandata Domini Dei sui, et iudicia eius et ceremonias eius, etc. Confer Nehem. 9. vers. 38. Et nomina signatorum huius foederis enumerantur. Nehem. 10. v. 1, 29.

XXXIV.

DEINDE: OECONOMIAM constituit. Nam inter capita foederis etiam hoc continetur, quod nolint filias suas dare populo terrae, neque filias eorum accipere filiis suis. Nehem. 10. vers. 30. Sicut Deus Deut. 7. v. 3. Israelitis praeceperat, ne scilicet illi occasione talium matrimoniorum in idololatriam et ethnicam impietatem prolaberentur. Quod Dei praeceptum Israelitae post reditum ex captivitate Babylonica parum observaverant: uti constat ex Esdrae cap. 9. v. 1, 2. Et ibidem narratur, quod etiam manus ipsorum Principum et Antistitum prima fuerit in praevaricatione ista, h. e. quod non solum plebeii peccatum istud commiserint, sed etiam ipsi Principes, et quidem omnium primi. Quamobrem Esdras ibid. vers. 12. hoc illis praeceptum ex ore Dei repetit, hisce verbis: Nunc ergo filias vestras ne detis filiis eorum, et filias eorum ne accipiatis filiis vestris: et non quaeratis pacem illorum et bonum eorum usque in saeculum: ut confortemini et comedatis bonaiterrae, et heredes habeatis filios vestros usque in saeculum. Ad hoc etiam praeceptum servandum Nehemias denuo omnes Israelitas iuramento obstringit. Nehem. 10. 3.

2. Etiam usuras, quas ditiores Iudaei a fratribus suis tenuioribus tempore magnae famis cum oppressione eorum sumebant, abrogavit: uti ex Nehem. 5. 1, 2, 7. constat.

XXXV.

TERTIO: POLITIAM constituit: ubi notanda sunt duo.

1. Habitationum per sortes distributio. Illi, qui reduces ex Babylone in instaurata urbe Ierusalem liabitare debebant, sorte eliguntur. Recensentur autem triplices personae. 1. Politici. 2. Sacerdotes. 3. Levitae. Primo; Personae Politicae eliguntur tum ex tribu Iuda: Nehem. 9. v. 4, 5, 6. eorumque numerus indicatur vers. 6. nempe quod fuerint quardringenti sexaginta octo viri fortes, qui in Ierusa. lem habitaverint: tum ex tribu Beniaminis: v. 7. 8, 9. eorumque numerus indicatur vers. 8. nempe quod fuerint nongenti viginti octo. Secundo: Sacerdotes recensentur a vers. 10. usque ad 15, eorumque numerus indicatur v. 12, 13, 14. Tertio: Levitae recensentur a vers. 15. usque ad 25. Numerus vero corum indicatur vers. 18. et 19. Reliqui vero Sacerdotes et Levitae ex Israel, qui sorte non designati, in universis civitatibus Iuda habitabant unusquisque in possessione sua.

XXXVI.

2. Muri dedicatio. Nehem. 12. describitur, quomodo murus urbis Ierosolymae a Nehemia Duce et Esdra Sacerdote magna cum sollennitate et pompa sit dedicatus. Circa vam dedicationem niuri urbis Ierosolymae tria veniunt consideranda: 1. Ortus. 2. Progressus. 3. Egressus.

XXXVII.

In ORTU facta est portarum et muri mundatio a Sacerdotibus et Levitis mundatis. Nehem. cap. 12. vers. 30. Etsi enim non conspecta fuit lepra in muris urbis, tamen ruinae illae fuerunt profanatae quodammodo per gentes, quae civitatem olim destruxerant, omnique scelerum atque abominationum genere contaminaverant. Deinde urbs Ierosolyma erat sancta. Psal. 87. 1. Matth. 4. 5. Ergo etiam muri eius sancti esse, h. e. ab usu communi et vulgari segregati, sacris usibus adaptari debuerunt. Nam dedicatio est sollennis actio, certis ceremoniis constans, qua res aliqua a communi et vulgari usu segregata, sacris usibus adaptatur. Ebraei vocant
[Gap desc: Greek word]
, Graeci e/gkai/nia. Latini dedicationem. Germani Einweihung.

XXXVIII.

In PROGRESSU notanda dedicantium processio. quae describitur dupliciter: 1. proswpikw=s2, h. e. a persona dedicantium. 2. topikw=s2, ratione locorum, nempe, Ex quo, Per quem, et Ad quem dedicantes processerint.

XXXIX.

DEDICANTES in duplicem ordinem a Nehemia distincti fuerunt, qui super murum dedicandum processerant.

PRIMUS ORDO hic fuit. 1. incessit prior Chorus magnus laudantium, qui erant Levitae. v. 31. filii Cantorum, uti vocantur v. 28, Quia a Cantoribus nati et Cantorum officio ipsi praefecti erant.

2. Post eos ivit dimidia pars Principum Iuda, v. 32, 33, 34.

3. Eos sequebantur quidam ex Sacerdotibus. v. 35, 36. Quorum Duxerat Esdrasscriba. v. 36.

XL.

LOCA Processionis tria erant. 1. Processerunt a dextra parte muri usque ad portam sterquiliniorum. vers. 31. 2. Aporta sterquiliniorum usque ad


page 268, image: s0340

portam fontis. vers. 37. 3. A porta fontis nsque ad portam aquarum ad Orientem. v. eodem.

XLI.

SECUNDUS ORDO Dedicantium hic fuit.

1. Incessit SECUNDUS CHORUS gratias referentium (Levitarum) qui ibat ex adverso.

2. Post hunc ordinem ivit Nehem. v. 38.

3. Sequebatur dimidia pars populi. ibidem.

XLII.

LOCA Processionis similiter erant tria. 1. Processit hic ordo ex adverso a superiori parte turris furnorum usque ad murum latum. vers. 38. 2. A parte, quae est supra portam veterem, et supra portam ipscium, turrimque Hananeelis et turrim Meah usque ad portam gregis (ovis) v. 39. 3. A porra gregis usque ad portam custodiae sive carceris. ibid.

XLIII.

In EGRESSU describitur Dedicantium Processio IN TEMPLUM, circa quam duo notanda. 1. Ordo. 2. Actio.

Primo ORDO talis erat. In domo Deistabant duo chori laudantium (Dominum, et dicentium gratiarum actionem) et Nehemias, et dimidia pars Magistratus cum eo. vers. 40. Et Sacerdotes Eliakim, Maasia, Miamin, Michea, Eliohenai, Hanania, etc. vers. 40, 41.

XLIV.

Secundo ACTIO in templo instituebatur gemina.

1. Musica. Nam Levitae et Sacerdotes exercebant musicam tum vocalem: quia clare cantabant eorumque Praepositus
[Gap desc: Greek word]
Ietzraia, v. 42. Tum instrumentalem. Quia gratias Deo agebant ini cymbalis, nablis et citharis, vers. 27. et Sacerdotes quidam in tubis. v. 41, 42.

2. Sacrificia. Postea victimas magnas
[Gap desc: Greek word]
immolaverunt, cum gaudio magno, sed et uxores et liberi et tota populi multitudo gavisa est. Et audita est laetitia Ierusalem procul. v. 43.

ABROGATIO ABUSUUM QUI IN ABSENTIA Nehemiae in Reihpubl. Iudaeoram irrepserant.

XLV.

Postquam Nehemias Dux fuerat in terra Iuda ???anno 20 usque ad 32 Artaxerxis Longimani Regis, per annos XII. Nehem. esp. 5. vers. 14. rursus profectus est in Susan 230 milliaribus, ibique Regem VISITAULT, atque abusus omnes, qui in absentia sua in Rem publ. Iudaeorum irrepserant, magno zelo abrogavit, at que ita Ecclesiam et Rem publ. reformavit. In qua REFORMATIONE haec septem sequentia sunt notanda.

XLVI.

I. Alienigenarum a communione populi Iudaics separatio. Cum Nehemias secunda vice Ierosolymam reversus, librum Legis Mosaicae populo praelegi iuberet, eiusque lectionem populus audiret, inventa est Lex, Deut. 23. 3. qua alienigenae, et in specie Ammonitae et Moabitz a communione Ecclesiae Israeliticae excludebantur. Verba Legis haec sunt: Ammonites et Moabites non intrabunt Eoolesiam Domini in aeternum. hoc est, ad publicas in Ecclesia Israelitica functiones obeundas non admittentur, etiamsi religionem Iudaicam amplexi fuerint. Hanc Legem ubi audirent, omnem alienigenam ab Israel separaverunt. Nehem. 13. vers. 3. Quamvis enim haec separatio dura videbarur, et sine gravi offensione fieri non poterat, tamen hac non obstante, Nehemias et populus normam Legis divinae sequentes voluntatem Dei impleverunt.

XLVII.

II. Cubiculi Levitici in templo profanati reformatio. Eliasib summus Sacerdos affinitate sibi iunxerat Tobiam praefectum ethnicum, eique fecerat in templo cubiculum magnum (nempe ex pluribus aliquot contiguis, parietes intergerinos eximendo) quod ei inhabitandum concesserat. Cubiculum hoc antea erat sacrum, h. e. sacris usibus destinatum. Levitae namqueprius in eo reponebant munera et tus, et vasa sacra, decimas frumenti, vini et olei, et partes Levitarum, cantorum et ianitorum et oblationes Sacerdotum. Nehem. 13. v. 5. Hoc autem Tobias, connivente et adiuvante Eliasib summo Sacerdote, in profanos usus converterat, inque co utensilia sua domestica reposuerat. Hoc ubi cognovit Nehemias, vehementer ei displicuit, utensilia Tobiae inde eiecit, illud mundavit, et vasa sacra in illud reponi demandavit. Nehem. 13. v, 7, 8, 9.

XLVIII.

III. Portionum Levitis debitarum restitutio. In absentia Nehemiae populus quoque israelitieus avaritia inductus, portiones Levitis ex Lege debitas non dedit. Qua occafione illi impulsi in agros discesserunt. Nehemias autem haec cognita


page 269, image: s0341

Antistites obiurgavit, et Levitas in statione sua reslituit, et populum ad dandas decimas illis ex lege debitas adegit. Nehem. 13. 10, 11, 12, 13.

XLIX.

IV. Curatorum constitutio. Praeterea Nehemias quatuor fidos proventibus Levitarum praefecit curatores, qui portiones et decimas a populo exigerent, et Levitis iusto tempore traderent. Nehem. 13. 13.

PARAENESIS.

Hinc discant omnes Eccesiarum et Scholarum Antistites, ut Ministris Dei iusto tempore salarium suum persolvant; ut illi, vigilantes pro animabus hominum, officium suum faciant cum gaudio, et non cum gemitu, Hebr. 13. 17. et sic in studio suo remissiores fiant, imo plane discedendi occasionem inde sumant: ut h. l. exemplum Levitarum ostendit.

L.

V. Profanationis Sabbathi abolitio. Iudaei in absentia Nehemiae variis modis Sabbathum profanaverant: 1. Torcularium calcatione. v. 15. 2. Onerum invectione. v. eod. 3. Victualium emptione. v. 16. Hunc autem abusum Nehemiae magno cum zelo abrogavit. Primo interdictione. v. 15, 21. Nam contestatus est Nehemias (hoc est, Deum testem invocavit) fe talem profanationem in posterum non passurum. Deinde: cum inspectoribus obiurgatione. v. 17, 18. Tertio, portarum oclusione. v. 19. Quarto, Ministrorum ad portas constitutione. v. 20.

PARAENESIS.

Ita quoque Magistratus pii dent operam, ne Sabbathum, quod in cultu divino est consumendum, profanetur, omnesque occasiones illud profanandi auferant; ne videlicet convivia nuptialia aut genethlicacain eo celebrentur, scholae athleticae aut nundinae anniversariae instituantur, quin et profanatores eius gravissimis poenis afficiant. Huc pertinet serium Dei mandatum, quod exstat Ierem. 17. 24, 25, 26, 27. Si audieritis me, dicit Dominus, ut non inferatis onera per portas civitatis huius in die Sabbathi, et si sanctificaveritis diem Sabbathi, nefaciatis in eo omne opus, ingredientur per portas civitatis huius Reges et principes, sedentessuper solium David, et adscendentes in curribus et equis, ipsi et Principes corum, viri Iuda, et habitatores Ierusalem: et habitabitur Civitas haec in sempiternum. Et venient de civitatibus Iuda, et de circnitu Ierusalem, et de terra Beniamin, et de campestribus, et de imontanis, et ab Austro, portantes holocaustum, et victimam, et facrificium, et tus, et inferent oblationem in domum Domini. Si autem non audieritis me, utsanctifrcetis diem Sabbathi, et ne portetis onus, et ne inferatis per portas Ierusalem in die Sabbathi: succendam ignem in portis eius, et devorabit domos Ierusalem, et non exstinguetur.

LI.

VI. Uxorum ethnicarum a viris Iudaicis separatio. Postquam Nehmias cognovit, quosdam iudaeos ethnicas mulieres, nempe Azotidas, Ammonitidas et Moabiridas matrimonii vinculo sibi copulasse, eorumque liberos Asdodice et non Iudaicel loquentes qudiret, graviter commotus est, cum Iudaeis istis contendit, eis maledixit, (h. e. ex iusto zelo eis mala imprecatus est) quosdam eorum percussit, et quibusdam crines evulsit: et iuramento eos obstrinxit, ne darent filias suas filiis eorum, neque acciperent de filiabus eorum siliis suis; et ab omnibus alienigenis eos mundavit. Neh. 13. v. 23, 24, 25, 26, 27. Nam Deus graviter in Iege sua prohibuerant, ne Israelitae commercio Ammonitarum et Moabitarum, tamquam populorum impiorum, uterentur, neque cum filiis eorum matrimonia contraherent. Idque eam ob causam, ne Israelitae per talia coniugia ad ethnicam impietatem pertraherentur.

LII.

VII. Ministerii sacri constitutio. Denique Nehemias ordines Sacerdotum et Levitarum constituit, unumquemque in ordine suo. Nehem. 13. vers. 30.

CAPUT III. DE EGRESSV.

LIII.

EX actis Ecclesiasticis in capite II enumeratis constat, Artaxerxem Longimanum magnum Ecclesiae fuisse Patronum, qui Esdram et Nehemiam in Iudaeam misit, ut ille Dei cultum, hic vero urbem et Politiam constitueret: quodque in toto genere humano Monarcha erga Ecclesiam Dei munificentior alius non fuerit, ut vere Philippus Melanchthon lib. 2. chron. pag. 134. de ipso scribir. Cum autem 40 annos regnasset, mortuus est. Diodorus Siculus. A. M. 3547. ante G. N. 424.


page 270, image: s0342

USUS MYSTICUS.

In hac historia 6 veniunt consideranda. 1. Artaxerxes, sive Ahasverus. 2. Vasthi. 3. Esther. 4. Mardochaeus. 5. Haman. 6. Sceptrum Ahasveri.

I. ARTAXERXES, sive ACHASVERUS.

Artaxerxes Longimanus sive Ahasverus est typus Dei Patris caelestis.

1. Ratione dominationis. Nam sicut
[Gap desc: Greek word]
Achasverus significat Magnum caput aut Regem, ipseque 127 provinciis dominabatur: Esther 1. 1. Ita quoque Deus Pater est Rexmagnus, qui potestatem habet in caelo et in terra. Nam Domini est terra et plenitudo eius, orbis terrarum et qui habitant in eo. Psalm. 24. 1. Ipse inquit: Meus est orbis et plenitudo eius. Psalm. 50. 12.

2. Ratione liberalis largitionis. Sicut Achasverus LLONGIMANUS dicebatur et erat; quia liberaliter omnibus largiebatur: ita quoque Deus Pater habet manum ad benefaciendum omnibus hominibus longissimam et amplissimam. Unde Mosi, num Deus 600000 hominum carne cibare posset in deserto, dubitanti, Deus respondebat: Num MANUS Domini CONTRACTA est? Num. 11. v. 22. Et Iesui. 59. 1. inquit: Ecce non est ABBREVIATA MANUS Domini, ut salvare nequeat. h. e. ad benefaciendum, et salvandum, non habet manum contractam aut decurtatam, sed longissimam atque amplissimam. Et Psalm. 145. 15, 16. inquit David: Oculi omnium in tesperant Domine, et tu das escam illis in tempore opportuno. Aperistu MANUM TUAM, et imples omne animal benedictione.

3. Rationehabitationis. Sicut Achasverus habitabat in palatio Regio, cui nomen erat Susan, quae vox notat lilium vel rosam amoenam: ita quoque Deus Pater habitat in caelo, quod est instar rosae amoenae amoenum atque iucundum. Nam ipse implet laetitia vultum suum, et sunt delectationes in dextera eius in aeternum. Psalm. 16. 11.

II. VASTHI Reginaprior est typus mundi.

1. Ratione ORTUS. Nam sicut Vasthi ab Ahasvero Rege ad summum dignitatis et eminentiae gradum est evecta, et Regina nuncupata: ita quoque impii et filii huius saeculi plerumque ad gubernacula rerum sedent, et dignitate, auctoritate, opibusque abundant, et omnia ad votum nutumque corum fluunt. Unde David Psalm. 17. 14. de illis inquit: quod sint viri huius saeculi, quod portio corum sit in hac vita, et Deus thesauris suis ventrem eorum impleat. Et Psalm. 73. 12. ait: Ecce ipsi impii et abundantes in saeculo possederunt divitias.

2. Ratione PROGRESSUS. Sicut enim Vasthi valde voluptuosa et fastuosa erat, inque splendore atque voluptate vivebat; (secundum nomen suum; Vasthi enim potatricem significat) quae ad Regem per septem eunuchos eam vocantes venire detrectabat: Esther. 1. 12. Ita quoque mundus immundus o(/los en ponhrw=| kei=tai, h. e. totus in malo iacet. 1 Ioh. 5. 19. Omne quod est in mundo, est concupiscentia carnis, et concupiscentia oculorum, et fastus vitae. 1 Ioh. 2. 16. Ideoque impii Deum Regem caelestem eiusque verbum spernunt atque contemnunt. Nam circumdat eos superbia: operti sunt violentia tamquam veste, prominet prae pinguedine oculus eorum, gradiuntur secundum cogitationes cordissui, derident, et malitiam de excelso loquuntur. Ponunt in caelum os suum, et lingua eorum transit in terra, sicut graphice eos depingit Asaphus. Psalm. 73. 6, 7, 8, 9.

Orbis hic nihil est aliud, quam publica scelerum officina, in qua vel Lycurgus ad malitiam commoveri posse videatur.

Pulchre Ovvenus in Epigrammatis:
In mundo nil constat, in orbem vertitur Orbis,
Quid mirum? Recti quod sit in Orbenihil?

3. Ratione EGRESSUS. Sicut Regina Vasthi ob fastum atque superbiam suam, quod Regis sui mandatum contempsit, repudiata et de solio deturbata est: Esther 1. 19. Ita quoque omnes impii et filii huius saeculi ob fastum atque superbiam ex regno Dei eiciuntur, iuxta illud Adagium: Omnis qui se extollit, humiliabitur, nonsolum in hoc, sed etiam in futuro saeculo. Luc. 14. 11. et cap. 18. v. 14. Et ostium vitae aeternae est Christus. Ioh. 10. v. 7. Christus autem est humilis. Matth. 11. 29. Ergo qui per ostium hoc in vitam aeternam ingredi cupit, illum humiliarese oportet. In quam sententiam pulchre D. Augustinus Tractat. 45. in Iohan, inquit: Humilis est ianua Christus Dominus: qui intratper hancianuam, oportet humiliet se, ut sano capite possit intrare. Qui autem se non humiliat, sed extollit, per maceriam vult adscendere. Qui autem per maceriam adscendit, ideo exaltatur, ut cadat. Exemplum habemus in lucifero, de quo dicitur in Epistola Iudae, v. 6. quod principatum suum non servaverit, et domicilium suum reliquerit.


page 271, image: s0343

III. ESTHER Regina posterior est typus Ecclesia.

I. Ratione ORTUS, h. e. Orbitatis. Sicut Esther erat puella paupercula, et utroque parente orbata: Esther 2. 7. Ita quoque Ecclesia in hoc mundo est vidua, h. e. patre atque matre, id est, summis amicis atque patronis in hoc mundo potentibus atque faventibus est viduata: sicut David conqueritur, Psalm. 27. 10. Pater et mater dereliquerunt me. Unde Ecclesia dicitur vidua, Iesai. 54. 4. mulier derelicta et maesta. ibid. v. 11. Et pii, viduae atque orphani. Psalm. 68. v. 5. Similiter Discipuli Christi orphani dicuntur. Ioh. 14. vers. 17.

II. Ratione PROGRESSUS, idque triplici respectu.

Primo: Respectu PIETATIS, CASTITATIS et VENUSTATIS. Sicut Esther pia, casta, atque formosa erat: (Nam Esther idem significat atque
[Gap desc: Greek word]
Alama, h. e. abscondita. Quia pie et caste vivebat, atque ab omni pravo consortio sese segregabat et abscondebat. Esther 2. 7.) Ita quoque Ecclesia pietati et castitati studet, a mundi consortio se abscondit, et soli Christo sponso suo adhaeret, iuxtaillud Psalm. 73. 28. Mihi adhaerere Deo bonum est.

Secundo: Respctu PROTEC???IONIS. Sicut Esther, licetpupilla quidem esset, et utroque parente orbata, tamen tutorem habebat Mardochaeum, sub cuius patrocinio vivebat: Esther 2. v. 7. Ita etiam Ecclesia in hoc mundo licet vidua sit atque virgo derelicta, maesta atque afflicta, tamen Christum sponsum habet, sub cuius umbra in pace requiescit; sicut ipse ait ad discipulos suos: Iohan. 17. 33. In me pacem habetis, in mundo afflictionem habebitis; sed bono animo sitis, ego vici mundum. Et David Psalm. 27. 10. ait: pater meus et mater mea dereliquerunt me; Dominus autem prosela/beto/me, assumpsit me. Ipse namque est orphano adiutor. Psalm. 10. vers. 14, 18. Ipse est pater orphanorum, et Iudex viduarum. Psalm. 68. 5.

Tertio: Ratione EXORNATIONIS. Sicut Mardochaeus Estherem, quam adoptaverat in filiam, vestiebat atque exornabat: Esther 2. 7. Ita quoque Christus Ecclesiam suam, velut Estherem filiam suam dilectam, induit vestimentis salutis atque iustitiae. Iesai. c. 61. Hinc David Psalm. 45. v. 10. tamquam spirituali Epithalamio de Ecclesiae ornatu magnifice alloquitur Christum sponsum hisce verbit: Filiae Regum in pretiositatibus tuis: Adstat Regina a dextris tuis in vestitu de aurato. Et Apoc. 12. 1. Ecclesiae dicitur mulier amicta osole, h. e. Christo, qui est sol iustitiae. Malach. c. 4. Quia Christum in Baptismo velut vestem nuptialem per fidem induit. Gal. 3. 27.

III. Ratione EGRESSUS. Sicut Esther a Mardochaeo tutore et velut patre suo tandem in Regiam introducta, et ab Achasvero corona Regni donata et Regina facta est: Esther 2. 17. Ita etiam Ecclesiatandem in caelestem Susan, h. e. in caelum a Christo sponso suo introducetur, et corona vitae coronabitur. Hinc Ecclesia dicitur REGINA. Psalm. 45. 10. Et FILIA REGIS, v. 14. Omnis gloria filiae Regis abintus: vestimentum eius fimbriis aureis. v. 15. Acu pictis vestibus adducetur Regi: Virgines post eam, amicae eius, adducentur tibi. v. 16. Adducentur in laetitia, et exsultatione ingredientur in palatium Regis.

IV. MARDOCHAEUS est typus Christi.

I. Ratione ORIGINIS. Sicut Mardochaeus fuit filius Iair, Esther 2. 5. quae vox significat Dei lumen: Ita quoque Christus Iesus secundum Deitatem est filius Dei viventis, Lux vera. Ioh. 1. a)pau(gas1ma th=s do/chs2, h. e. Splendor gloriae. Hebr. 1. v. 3. *do/ca est lux copiosa. 2 Cor. 3. 7. Et Exod. 34. v. 30. peri\ do/chs2 vultus Mosis legitur. Et Luc. 2. v. 9. dicitur: *do/ca Domini circumfulsit Pastores. *a)pau/gas1ma vero est refulgentia ex illa luce. quia a)pau/gas1ma significat fulgorem vel splendorem. Et Sapient. 7. 25. dicitur a)pau/ gas1ma fwto\s2 fwto\s2 a)i+di/ou, splendor aeternae lucis, Similiter in Symbolo Niceno dicitur: lumen de lumine. Credimus in Iesum Christum, etc. Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deovero.

II. Ratione EXINANITIONIS. Mardochaeus fignificat amarum, contritum vel myrrham contritam. Habuit ille nomen et omen, iuxtaillud vulgatum:

Conveniunt rebus nomina saepesuis.

Nam revera Mardochaeus fuit Mardochaeus, h. e. amaritudine plenus atque contritus, quando cognovit, Regem Ahasverum instinctu Hamanis literas sanguinarias sigillo regio obsignatas per totum regnum promulgasse, de omnibus Iudaeis in toto reg no interficiendis. Tunc enim ipse et Esther, omnesque Iudaei et virgines atque ancillae Estheris, tribus diebus et noctibus non comedebant, sed in sacco et cinere lugebant. Esther. 4. 16. Ita etiam Christus caelestis ille Mardochaeus fuit
[Gap desc: Greek word]
vir dolorum. Iesaiae 53. 3. Ipse in ara terrea, h. e. in horto coepit lupei=sqai kai\ a)dhmonei=n, h. e. ingenti affici dolore atque maestitudine, Matth. 27. 37.


page 272, image: s0344

geno/menos en a)gwni/a|, h. e. tali correptus est dolore, nt sudor eius velut qro/mboi a(i/matos, h. e. grumi sanguinis in terram decurrerent, Luc. 22. 44. et inse prae maerore atque dolore clamaret: Tristis est anima mea usque ad mortem. Matth. 27. 38. Ipse in ara lapidea, h. e. in praetorio a Pilato et ministris eius derisui corona spinea coronatus, pallio purpureo indutus, per ludibrium cum gemu flexione Rex salutatus, consputus et bacillis graviter percussus est. Marc. 14. 65. Ipse denique in aralignea, h. e. in cruce longe plurima et maxime horribilia passus est, manus pedesque eius ferreis clavis cruci affixi, latus lanceatranssixum, omniaque membramaximo cum dolore in cruce funt extensa. Unde ipse Christus in Psalm. 22. 15, 16, 17. conqueritur: Sicut aqua effusus sum, et dissipata suntomnia ossa mea. Factum est cor meum tamquam cera liquescens in medio ventris mei. Exaruit tamquam testa virtus mea: lingua mea adhaesit faucibus meis: in pulvere mortis me collocas. Verum fic voluit Deus Pater Christum Filium suum CONTERERE propter peccata nostra, eumque vulnerare, ut nos paoem haberemus. Iesaiaecap. 53. v. 4, 5, 10.

III. Ratione EXALTATIONIS. Sicut denique Mardochaei luctus triduanus in laetitiam, et ipsius miseria in gloriam est mutatus: Nam Deus Ahasveri Regis animum pro admirabili sua providentia direxit, ut gentem Iudaicam proscriptam et damnatam liberaret, et Hamanem perfidum cruci affigendum mandaret. Esther. 7. 10. Ita etiam Christus tertia die a mortuis resurrexit, summo cum tripudio omnium piorum, et gloria et honore ab Ahasvero caelesti coronatus. Psalm. 8. 5. Hebr. 2. 9. et caelesti luce velut veste amictus in caelos adscendit, et ad dextram Dei collocatus, su/nqronos Deo Patrifactus, cum eo regnat in aequali maiestate et gloria, et omnes pii atque electi cum eo festum Purim celebrabunt, h. e. in delectatione et laetitia regnabunt in omnem aeternitatem.

V. HAMAN est typus diaboli.

I. Ratione ORTUS. Sicut enim Haman in aula Ahasveri fuit valde honoratus, et super omnes Principes exaltatus, fuit in toto Regno Abrech, hoc est, Pater patriae et Prorex: Esther. 3. 1. Ita quoque diabolus initio Angelus bonus atque formosus a Deo creatus fuit, perfecta sapientia, veritate atque bonitare fulgens. Habuit namque th\n e(autou= a)rxh\n kai\ to\ i(/dion oi)khth/rion, h. e. suum principatum et proprium domicilium. Epistola Iudae vers. 6.

II. Ratione PROGRESSUS. Sicut enim Haman fuit valde fastuosus atque fuperbus, atque ab omnibus regni incolis, uti etiam a Mardochaeo, adorari voluit: Esther. 3. 2. 3. Ita quoque diabolus est spiritus superbiae, qui ab ipso Dei Filio in monte excelso. in quo omnia Regna mundi et gloriam eorum ipsi monstravit, adorari voluit. Matth. 4. 9. Et sicut Haman Mardochaeo omnibusque Iudaeis insidiatusest, atque sanguinarium a Rege Ahasvero decretum per fraudulentiam extorsit de omnibus Iudaeis in toto Regno exscindendis: Esther. 4. 8, 13. (Quod cum nomine ipsius congruebat. Nam
[Gap desc: Greek word]
idem est atque tumultuator vel conturbator.) Ita quoque diabolus serpens ille antiquus insidiatus est calcaneo Christi omniumque Christianorum, et cruentam cum illis gerit pugnam, quae usque ad finem mundi durabit. Apocal. 12. 7, 12, 15. Et velut leo rugiens noctes diesque obambulat, quaerens omnes pios devorare. 1 Petr. 5.

III. Ratione EGRESSUS. Sicut Haman tandem confusus, et in patibulo, quod Mardochaeo paraverat, ipse funibus ligatus et suspensus periit: Esther. 7. 3. Ita quoque diabolus, postquam Christum, in calcaneo vulneratum, in crucem proditore Iuda Ischariothe Ioh. 13. adegit, ipse destructus periit, iuxta dictum Hebr. 2. 14. Christus per mortem suam kath/rghsen, h. e. destruxit eum, quimortis habebat imperium, h. e. diabolum. Et catenis noctis detractus in tartarum in iudicium magni diei reservatur. 2 Petr. 2. 4. Epistola Iudae v. 4. Interim dum infernalis ille Haman ad nos descendens, iram magnam habet, hoc est, horribiliter hisce in terris antefinem mundi grassatur, oportet Estherem, h. e. sanctam Christi Ecclesiam diligenter orare: tum caelestis Ahasverus, h. e. Deus pater, sceptrum ei aureum porriget: eâque in gratiam receptâ, non secundum merita eius, sed secundum gratiam et misericordiam suam, cum illa aget. Psalm. 103.

VI. SCEPTRUM Ahasveri est typus Evangelii.

Sicut enim sceptrum Regis Ahasveriaureum fuit signum atque medium gratiae regiae: Nam statutum hoc erat id regno Ahasveri, apud omnes Regnicolas pervulgatum, ut si vel vir, vel mulier, non vocatus a Rege interius atrium Regis intraret, iuxta statutum interficeretur: cui vero Rex aureum sceptrum porrigeret, ille in vita conservaretur: Esther, 4. 11. Ita etiam Evangelium est SCEPTRUM POTENTIAE DIVINAE, Psalm. 1 10. 2. quod Dominus emisit e Sion in totum orbem terrarum.


page 273, image: s0345

Nam hoc est vivum atque efficax potentiae divinae non tantum signum, sed etiam organum, per quod Christus cum omnibus suis beneficiis ad nos venit, et mansionem apud nos facit. Ioh. 14. 13. Per hoc venit ad nos cum regno suo gratiae, illudque in cordibus credentium administrat. Nam Evangelium est potentia Dei ad salutem omni credenti. Rom. 1. v. 16. h. e. potens Dei organum salvandi credentes. Praetera Sceptrum Ahasveri aureum, erat signum atque medium gratiae et clemenriae regiae, non quovis modo, sed certo modo, h. e. in usu suo legitimo consideratum. (Nam Sceptrum illud etsi ex aurofabrefactum erat, tamen perse et absque usu, nempe vel cistae inclusum, vel mensae impositum, nemini vel millies intranti gratiae regiae signum erat, et nemini vitaesalutem afferebat, sed quando in USU SUO LEGITIMO erat, h. e. quando Regis manu apprehensum intranti porrigebatur, et ab intrantis manutangebatur, tum intrantisignum atque medium clementiae erat, ne a satellitibus Regiis interficeretur. Esther. 4. II. Exemplum illustre habemus in Regina Esther. Haec die tertio post luctum vestibus regalibus induta, in atrio domus Regiae interiori stabat contra basilicam Regis: Et Rex in solio Regio in domo sua Regia versus ostium sedebat: Cumque vidisset Reginam Estherem in atrio stantem, invenitgratiam in oculis eius, et EXTENDIT AD EAM SCEPTRUM, quod MANU tenebat AUREUM. Quae accedens TETIGIT summitatem SCEPtRI eius. Dixitque ad eam Rex: Quid vis, Esther Regina? Quae est petitiotua? Etiamsi dimidiam Regni partem petieris, dabitur tibi. Esther. 5. 1, 2, 3.) Ita etiam Evangelium est organum salutis atque vitae aeternae, non quatenus syllabis et literis consignatum in charta aut volumine continetur, aut vocehumana recitatur extraproprium, verum et legitimum usum suum. Etsi enim Evangelium idcirco literis consignatum est, ut ex iis tamquam expenu, suo tempore ad suum usum depromatur; tamen per se extra suum officium, nec esttriste, nec iucundum, nec occidit, nec vivificat: sed quando Evangelium est IN USU SUO PROPRIO, VERO, atque LEGITIMO ET ORDINARIO, ad quem divinitus est institutum, h. e. quando a Ministro Ecclesiae annuntiatur, et a credentibus recipitur, et manu fidei tangitur, tum demum est organum salutis. Nam Evangelium et Scriptura nonprosunt ex opere operato, sed necessum est ut fide miscantur auditoribus. Hinc D. Paulus Rom. 1. 16. ait, quod Evangelium sit potentia Dei, h. e. potens Dei organum ad salutem omni credenti. Non dicit nude et crude, quod Evangelium sit potentia Dei ad salutem; sed addit: OMNI CREDENTI. Et contra de Israelitis inquit Apostolus; Hebr. 4. 2. quod auditus sermonis illis non profuerit, mh\ sugkekrame/nos th=| pi/sei toi=s2 a)kou/sasin, h. e. quod non esset CUM FIDE MIXTUS, aut CUM FIDE CONIUNCTUS, iis, qui audierant. Unde pater quod Evangelium sit du/namis2 tou= *qeou= swsikh\, h. e. potentia Deiadsalvandum, non quando consideratur IN SENSU ABSOLUTO, h. e. in se et per se ABSQUE USU, neque etiam IN USU ALIENO et ILLEGITIMO, sed inUSU PROPRIO, VERO et LEGITIMO, ad quem a Deo est destinatum.

ANTITHESIS.

Hinc patet, superstitiosum et iusta reprehensione dignum esse, quod homines in Papatu primum caput Iohannis Evangelistae minutissimis literarum apicibus describant, atque e collo suspensum gestent: eique mirificam quandam vim et virtutem alexicacam daemones fugandi et morbos sanandi tribuant: Sicut hac de re scribit Salmeron tom. 4. comentar. pag. 614. Consuetudo est, inquit, Christianis, gestare appensum e collo Evangelium, aut alias res sacras sive reliquias. Nec error est, si ex reverentia Sanctorum deserantur, cumspe, quod forte Deus misereibitur. Hinc. legimus in E. Caeciliae laude, Codicem Evangelicum semper eam in sinu gestasse, et Constatinum Imperatorem Christi clavum diademate circumtulisse.

Verum hic superstitiosus Papistarum ritus cum fine Evangelii revelati pugnat. Etenim Deus ter Opt. Max. non'eo fine verbum suum nobis revelavit, ut ad morbos corporales pellendos characteribus eius utamur, sive potius abutamur: sed ut ex eo ad vitam aeternam atque animarum salutem instruamur. Rom. 1. 10.

MONARCHA VI. DARIUS NOTHUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I.

I. GEneratio et Appellatio. DARIUS cognomento NOTHUS, fuit VI. Rex Persarum, filius Artaxerxis Longimani; sed non ex legitimo matrimonio, verum e Cosmartidine Babylonia pellicesusceptus. Unde NOTHI cognomentum accepit.


page 274, image: s0346

CAPUT II. DE PROGRESSV. 1. ACTA OE CONOMICA.

II.

2. Uxor eius fuit PARYSATIS. De hac duplex est Historicorum sententia.

I. Philippus Melanchthon l. 2. p. 137. et Sleidanus putant eam fuisse sororem Artaxerxis Longimani: ac proinde Darium Nothum eius fuisse sororium.

II. Plutarchus vero in Artaxerxe scribit, eam fuisse filiam Artaxerxis Longim. et fratri suo incesto connubio iunctam. Quem incestum Deus in posteritate horribiliter punivit.

III.

Haec Parysatis mirabilis plane atque crudelis femina fuit. Nam STATIRAM coniugem Artaxetxis Mnemonis filii sui (quam Plutarch. in Artax. p. 1012. gunai=ka kalhn\ kai\ a)gaqhn\, h. e. feminan elegantem et probam vocat) quamque Artaxerxes ardenti amore complectebatur, variis modis oppugnatam, toxico necavit: et CARIN atque MITHRIDATEM, qui Cyrifilium in bello interfecerant, et MESABATEN, eunuchum, qui caput ei occiso atque dextram amputaverat, inaudito suppliciorum genere excarnificavit; uti in Histor. Artaxerx. Mnemon. §. 28, 29, 30. plenius dicturi sumus.

IV.

Apophthegma Parysatidis hoc fuit. Iubebat illa to\n *basilei= me/llonta meta par)r(hsi/as2 diale/gesqai bussi/nois2 grh=sqai r(h/masi. h. e. Eum qui Regem admoniturus esset, byssinis uti verbis. Plutarch. Apohthegm. Imperat. pag. 324. AESOPUS eandem sententiam proptiis verbis eleganti Paronomasia sic exprimit: toi=s2 *basileu=si dei= w)s2 h(/kisa, h)\ w(s2 h(/disa, o(milei=n. hoc est, Regibus conversandum esse, vel quampaucissime, vel quam iucundissime. Plutarch. in vita Solonis.

V.

II. Quidam Historici tradunt, hunc Darium habuisse etiam vel coniugem, vel concubinam formosissimam, quam adeo ardenter dilexit, ut mortuam in vitam revocari eam optaverit. Historia haec reperitur in Epistola Iuliani Apostatae ad Amerium, quae in volumine Epistolarum Graecarum exstat, et ad hunc Darium referri solet, verba haec sunt. Cum Democritus Aderita Philosophus aliquando e peregrinatione sua longinqua tandem etiam accederet ad Darium tum dolentem obitum coniugis sive, concubinae cuiusdam suae formosissimae, ut ad consolandum Regem aliquid diceret, promisit redditurum vita defunctam, sinecessaria ad illam sibi rem suppeditaret. Rex laetatus, cum peter iuberet, quae vellet, iussit sibi dari trianomina aliquorum hominum, qui per omnem vitam fineluctu et adversa fortuna vixissent, quae inscriberet monumento coniugis. Id vero cum se praestare non posse affirmaret, respondet Democritus, insipienter itaque facere, cum ipse fortunam postularet singularem, et communem omnibus recusaret.

PARAENESIS.

Stultum Darii votum fuit, quod concubinam suam denatam in vitam revocari a Democrito Phillosopho petiit. Nam communis omnium hominum sors est MORI, iuxta illud: Statutum est hominibus ut semel moriantur: Hebr. 9. 27. Deus namque redigit homines in nihilum, h. e. in cinerem, Psalm. 90. 3. iuxta Dei sententiam in Paradiso promulgatam. Genes. 3. 17. quocumque die comederis de arbore vetita, morte morieris, h. e. mortalis etis, et singulis diebus mortem exspectabis. Theodoret. Quare nomo communem hominum sortem recusare et propriam desiderare debet; sicut Democritus Darium recte monuit. Et Terentius Gentilis graphice ait: Homo sum, humani a me nihil alienum puto.

VI.

III. LIBERI. Darius ex Parysatide quaternos suscepit liberos, nempe, Arsicam, (qui postea Artaxerxes transnominatus, et cognomento Mnemon dictus est) Cyrum, (quia Cryo maiore Cyrus appellatus est) Ostanem, et Oxathrem.

II. ACTA POLITICA.

VII.

I. REGNI OCUPATIO. Postquam pater Darii Nothi Artaxerxes Longimanus diem suum obiisset, XERXES II. Regnum suscepit, sed eum, crapulam edormientem, frater eius SOGDIANUS interfecit, postquam unum annum regnasset, uti Diodorus Siculus scribit, et fratri interfecto in Regno successit. Sed et ipsi dolo atque parricidio quaesitum imperium paucos dies stetit, cum multa ageret tyrannice, Bagorasum praecipui nominis eunuchum caede iniusta tolleret, et DARIO fratri


page 275, image: s0347

occultis insidiis exitium minaretur. Nam Darius sub patre Artaxerxe Longimano Hyrcanorum Satrapiam regebat, quam a Xerxe retinere perminssus, a Sogdiano insidiose evocabatur. Quod periculum ille mature olfaciens, iussa illius detrectat, arma contra Regem capit, et adiutus prompto omnium studio, Regem dolo in potestarem redactum regno et vita spoliat. Nam iuxta morem Persicum, eum in cineres deici mandavit, postquam sex aut septem menses regnasset. Diadorus Siculus lib. 12. Pausan. Ctesias Cnidius lib. 18. Eusebius, cedrenus. Ita Darius, suis copiis Principumque auxiliis fultus, ad Regnum perducitur, aliena magis voluntate, quam sua, atque regium DAR II nomen assumpsit. Nam antea OCHUS dictus fuit.

Factum hoc est anno 3548 ab orbe condito.

Factum hoc est anno 9 Belli Peloponnesiaci.

Factum hoc est anno 423 ante Christi nativitatem.

VIII.

II. REGNI ADMINITRATIO. Nova defectione Aegyptum amisit. Medos et Persastertio rebellare ausos gemina expeditione compescuit, urbes, quas maiores eius per Asiam possederant, universas recepit. Invitavit ad se magnis propositis muneribus POLYDAMANTEM. De cuius incredibili robore Suidas in voce *poluda/mas2, et Pausanias lib. 6. scribunt, quod tantarum virium fuerit, ut currum, incitante euqos auriga, detinere posset. Periit obrutus speluncae ruina, quam labascentem sesolum manibus sustinere crediderat. Pausanias in Eliacis 2. Darius etiam edoctus de Cyri filii in Autobisacem et Mitraeum saevitia, cum eo nomine domum revocatum puniturus esset, ante adventum eius evita decessit. Thucydides, Diodorus Siculus, Iustinus. Xenophon. Moriturus Arsicam tamquam Primogenitum Regni successorem constituit, licer mater Parysatis Cyrum iuniorem ad regnum promovere niteretur; verum non adduxit eum tamen in sententiam suam, sed aetate prior est Rex designatus, et ARTAXERXES TRANSNOMINATUS. Cyrus vero Ioniae atuqe Lydiae Dux constiutus est. Plutarch. Artaxerx. Verum Cyrus, sorte sua haud contentus, fratri Regi bellum intulit, in eoque victus et occisus; sicut postea in historia Artaxerxis Mnemonis plenius dicturi sumus.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

IX.

Sulpitius Severus lib. 2. Historiae sacrae, Ioseph. Scalig. l. 6. de emendatione tempor. cap. de hebdomadib. Danielis, et seth. calvis. in Praefatione Chronolog. suae pag. 152. putant, hunc Darium esse illum, cuius fit mentio Esdr. cap. 6. et Zacharcap. 1. et 7. Et Aggaei cap. 1. et 2. Quibus in locis habetur, quod fabrica templi secundi anno regni eius secundo sit repetita, et anno Regni eius sexto absoluta. Verum opinio eorum in accuratiori examin subsistere non potest; uti in Historia Darii Hystaspis §. XXVII. firmissimis rationibus demonstratum est.

CAPUT III. DE EGRESSV.

X.

Darius Nothus regnavit annos 8 iuxta Clementem.

Darius Nothus regnavit annos 60 iuxta Philostratum lib. 1. de vita Appollonii.

Darius Nothus regnavit annos 19 iuxta Thucydidem, Diodorum Sicul. Eusebium, Bedam, Scaliger. in cap. de excessu Artaxerxis Longimani, et initio Darii Nothi.

Quae sentenria postrema omnium est verissima. Sic incidit mors eius in A. M. 3567. ante C. N. 404.

MONARCHA VII. ARTAXERXES MNEMON.

CAPUT I. DE ORTV.

I.

I. GENERATIO. ARTAXERXES MNEMON fuit Artaxerxis I. cognomento Longimani ex filia nepos, Darii Nothi filius. Nam Darii et Parysaridis filii quatuor fuere. Maximus stirpis Artaxerxes, ab hoc Cyrus, minores his, Ostanes et Oxathres. Mater eius Parysatis supra modum crudelis et mirabilis femina fuit; ut postea dicemus.

II.

II. APPELLATIO. Primo Nomen eius proprium fuit ARSICAS, quamvis Darsem ferat nuncupatum Dinon. Plutarchus Artaxerxe tom. 1. pag. 1012.

Deinde cognomen eius fuit ARTAXERXES MNEMON. *a)rtoce/rchs2 *mnh/mwn. ARTAXERXES ob excelsam avi virtutem: et MNEMON vel MEMOR, ob excellentem memoriam dictus est. Huc elegans locus referri potest ex Plutarcho


page 276, image: s0348

in Artax. p. 1012. ubi scribit, quod hic Arsicas a patresuo Dario Rex designatus, kai\ *a)rtace/rchs2 metonomasqei\s2, h. e. ARTAXERXES TRANSNOMINATUS sit.

USUS.

Hic locus Plutarchi diligenter est notandus, et Iosepho Scaligero eiusque astipulatoribus opponendus, qui statuunt, quod nomen Artaxerxes tantum sit nomen proprium, et numquam appellativum: ut evincere queant, Esdr. 4. v. 6. et 7. per Achasverum Xerxem, et per Artaxerxem, intelligendum esse Artaxerxem Longimanum; cum tamen ibi sint nomina appellativa, et per Achasverum Cambyses, per Artaxerxen vero Cambysis frater Smerdis, iuxta alios Pseudo-Smerdis Magus intelligendus sit. Nam diserte Plutarchus auctor ille gravissimus in citato loco hunc VII. Persarum Monarcham proprio nomine Arsicam, cognomine vero Artaxerxem appellat, quando dicit, quod ad Regnum evectus, ARTAXERXES metonomasqei/s2, h. e. TRANSNOMINATUS sit.

CAPUT II. DE PROGRESSV. 1. ACTA OE CONOMICA.

III.

I. *polugami/a. Artaxerxes Mnemon plurimas tum uxores, tum concubinas habuit.

IV.

UXORES habuit tres: 1. Statiram.

UXORES habuit tres: 2. Atossam filias suas.

UXORES habuit tres: 3. Amesirin filias suas

V.

Primo, STATIRA a socru sua Parysatide veneno interfecta est. Occasio huius rei haec fuit. Parysatis Cyrum filium iuniorem maiori, quam Artaxerxem, amore est complexa: Ideoque nihil magis in votis habuit, quam ut ille, hoc neglecto, ad Regnum promoveretur, et in insidiis fratris Regi structis deprehensum, ideoque extremo supplicio destinatum, interecessione sua, illum conservavit: cumque Cyrus adversus fratrem, dissimulato belli apparatu, novas res moliretur, illa constanter eum adversus omnes delationes defendit, donec tandem res in nervum erumperet, et per Tissaphernem Ducem occulta Cyri consilia Artaxerxi innotescerent; ibi magna inter Parysatidem et Statiram orta est contentio. Statira (ut fert mos femineeus) omnem huius bellici tumultus causam Parysatidi imputavit: Parysatis contra se defendit ferociter. Qua ex re gravissima accensa indignatione, vitae eius insidias struxit. Cum enim amicitia redintegrata rursus convenire atque una cenare coepissent: magna tamen cum cautione iisdem cibis, iisdemque ciborum ministris utebantur. Nascitur autem apud Persas avicula, cui nomen Rhytaces, quae omni caret excremento, habetque intestina omnia adipe referta. Ideoque etiam vento et rore ali creditur. Hanc, Ctesias ait, cultello, quem altero latere illeverat toxico, dissecuise Parysatidem, atque infecisse alteram partem veneno, partem puram et sinceram sibi retinuisse, illam vero quae veneno infecta erat, Statirae porrexisse. Hinc mortua est Statira inter maximos cruciatus et convulsiones corporis, et cum ipsa insidias olfecit, tum etiam in Rege suspicionem materni sceleris excitavit, dirum et implacabile matris ingenium non ignorante. Plutarchus Artax. pag. 1020, 1021. Simili fere modo paucos ante annos Sixtus V. Pontifex Rom. periisse fertur.

VI.

Secundo, erga ATOSSAM quoque filiam suam amore incesto exarsit; quem mater eius Parysatis callida illa femina, quae omnes suas actiones ad nutum arbitriumque Regis componebat, magis magisque accendit, et ut in proverbiodicitur, oleum igni addidir. Postquam enim illa ex indubiis signis animadvertit, Artaxerxem filiam suam perdite amare, et tamen amorem hunc occultare: quia contra patrias Leges erat, filiam uxorem ducere, illa formam moresque eius crebro apud Regem collaudavit, eumque instigavit, ut eam in uxorem duceret, legibus et institutis Graecorum valere iussis. Quoniam Rex Persarum tamquam viva Lex honesti inhonestique norma a Deodatus sit. Plutarch. Artax. p. 1023.

VII.

Tertio, AMESTRIS (vel Amastris) initio T IRIBAZO desponsata, sed eo ob mores insanos abdicato, nefario coniugio patriiungebatur.

ERROR.

Errant igitur illi qui statuunt, quod hic Artaxerxes Mnemon fuerit maritus Esther. Nam Plutarchus in Artaxerxe, in quo Artaxerxis Mnemonis vitam diligenter descripsit, narrat, Artaxerxem hunc tres coniuges habuisse, nempe Statiram, Atossam et Amestrin. Sed nulla harum esse potest vel Vasthi, vel Esther, quae uxores Aliasveri fuerunt, cuius in libro Esther fit mentio. Nam


page 277, image: s0349

1. VASTHI ab Ahasvero repudiata fuit. Esther cap. 1. v. 19. STATIRA autem repudiata non fuit, sed a matre eius Parysatide veneno necata, dum adhuc Regina esset; et quidem cum ingenti Regis dolore. Similiter ATOSSA numquam repudiata fuit, sed cum artaxerxe usque ad mortem eius vixit. idem quoque de AMESTRI dici non potest.

2. ESTHER Regina Ebraea erat genere, et ab Ahasvero sive Artaxerxe anno septimo Regni eius in thalamum regium assumpta. Esther c. 2. vers. 17.

At neque ATOSSA, neque AMESTRIS Ebraeae, sed Persicae feminae, et quidem ipsius Artaxerxis filiae erant. STATIRA vero non anno septimo Regni Artaxerxis matrimonio est iuncta, sed antequam regnare inciperet Artaxerxes, ab eo ducta fuerat. Plutarch. in Artax.

Unde patet, Attaxerxen Mnemonem non esse maritum Esther. Plura vide in Historia Hystasp. §. 24.

VIII.

CONCUBINAS Artaxerxes habuit 360; uti Plutarchus in Artax. pag. 1025. scribit. Sed inter hasce omnes ASPASIA forma et prudentia eminebat, ideoque sola nomine suo exprimitur. Haec antea Cyri iunioris concubina fuit; sed eo interempto, in torum Artaxerxis transiit, et, ut postea dicemus, infelici forma sua regiam domum graviter afflixit. Vide Plutarchum Artaxerx. pag. 1025. Aelianum lib. 12. cap. 1.

IX.

II. *polutekni/a. Artaxerxes plurimos habuit liberos.

Masculi

Legitimi erant tres; uti Plutarchus in Artax. scribit.

1. DARIUS. Hic quia primogenitus erat, a patre Artaxerxe 50 aetatis suae anno honoratur, et cidarin rectam (erat hoc insigne regium) gestarepermittitur. Verum libidine sua et dignitatem regiam et vitam simul amisit: uti in §. 10. dicemus.

2. ARIASPES tum ob alias virtutes, tum ob simplicitatem, benignitatem atque humaniratem, singulari apud populum gratia polluit. Id circo post Darii fratris caedem tacito omnium consensu Regno destinatus, ab OCHO fraude opprimitur. Plutarch. Artaxer.

3. OCHUS fuit inter fratres (legitimos) natu minimus. Hic contra fratres Regnum ambit: utque illud consequeretur, fratres duos, nempe Ariaspen legitimum, dolo, et Arsamen illegitimum parricidio e medio sustulit. Plutarch. Artax.

Masculi

Illegitimi fuerunt plurimi. Iustinus lib. 10. scribit, eum ex concubinis 115 filios suscepisse. Inter illos erat ARSAMES, qui a patre post ARIASPIS interitum studio apertiore diligebatur, et tantam apud eum fidem est merituis, ut arcana ipsi crederentur atque communicarentur, Qua de causa ab OCHO in odium vocatus, per Harpatem Tiribazi filium, abillo submissum, occiditur. Plutarchus in Artaxer. Diodorus Siculus.

Femelle erant potissimum quinque.

I. ATOSSA erat Artaxerxis filia, et postea uxor. Namlicet OCHO fratri desponsata essent, tamen postea magno cum flagitio patri nubit; et tamen nihilominus incesta Ochi consuetudine fruitur, eumque ad regnum ambiendum inflammat. Plutarch. Artax.

II. AMESTRIS fuit patris filia et postea uxor. Nam pater eam initio TIRIBAZO desponsavit: verum eo ob mores insanos abdicato (Plutarchus enim in Artax. eum vocat u(po/koufon kai\ para/foron, h. e. hominem levem et non satis rationis compotem) incestuoso patri connubio iungitur. Plutarch. Artax.

III. SISYGAMBIS Arsami fratri nupserat. Quo ab Ocho fratre trucidato, deinceps in luctu vixit. Mater haec Darii Codomanni fuit. Capta est ad Issum ab Alexandro M. cum filia Statira, Ocho nepote et nepotibus duabus, sed honorifice ab Alexand. M. est habita.

IV. RHODAGUNE a patre in matrimonium elocatur copiarum terrestrium Persicarum Duci ORONTI, qui cum Tiribazum classis Persicae Praefectum inique accusaret, a Rege ob falsam accusationem extrema


page 278, image: s0350

ignominia affectus; Tiribazus vero maximis honoribus affectus est. Unde ab illo ad Cyrum iuniorem, bellum contra fratrem Artaxerxem tum temporis molientem trausfugit, cui antea hostis fuerat. Huic Orontes (quippe qui bellicis rebus inter Perlas clarus erat) pollicebatur, si mille equites sibi Cyrus tradidisset, se turmas equitum regiorum, quae igni omnia, quatransiturus erat Cyrus, exurebant, aut insidiis circumventas necaturum, aut ex iis quam plurimos vivos ad Cyrum perducturum, prohibiturumque ne reliqua incendant, aut Regi, quae de Cyri copiis explorata haberent, renuntiare possint. Id cum apud Cyrum obtinuisset Orontes, ad Regem epistolam scripsit, in ipsius amicitiam seiterum insinuans. Sed eam epistolam nuntius ad Cyrum attulit, qui Orontem comprehensum in iudicium vocavit, ubi suffragiis Ducum capitis damuatus est. Hinc Orontes hoc postea apophthegmate usus est: Regum et Principum amici, sunt similes Arithmeticorum digitis. Nam ut hi computando, nunc myriada, nunc monada: ita et qui Regibus se insinuant, modo pollent plurimum et observantur: moxvero (qui fortunae mos est, quae homines velut pilas habet) in imum demersi, ludibrio sunt omnibus.

V. APAME connubio iuncta est PHARNABAZO classis Persicae Praefecto, quem Orontes apud Regem calumniis involvit: ut modo diximus. Plutarchus.

X.

III. *kakotekni/a. Quod artaxerxes liberos habuit plane degeneres. Nam 1. ergapatrem fuerunt extreme ingrati. Artaxerxes enim aetate iam provectus, cum animadverteret filios suos de Regno apud amicos et proceres disceptare, idcirco ut buic malo remedium inveniret, Darium filiorum natu maximum regem pronuntiavit, utque cidarin se vivo gestaret, concessit. Plutarchus in Artaxerxe.

Verum Darius, post nova paternae pietatis exempla, interficiendi patris consilium cepit, et quod detestandum, in societatem facinoris assumptos 50 fratres fecit parricidas. Iustin. lib. 10.

2. Fuerunt libidinosi. Nam mos erat Persis, ut Rex creatus ab eo, qui Regem eum constituisset, munus aliquod peteret, idque, si fieri posset, omnino acciperet. Quare Darius a patre Artaxerxe Rex designatus, non contentus Regno, etiam Aspasiam, patris pellicem, quam ipse prae omnibus concubinis ardenter ambat, quod et pulchra et sapiens, poscebat. Artaxerxes pro indulgentia sua in liberos, primo facturum se dixerat, mox paenitentia ductus, ut honeste negaret, quod temere promiserat, Dianae sacerdotio eam praefecit, quo perpetua illi ab omnibus viris pudicitia imperabatur: atque hoc modo libidinosus pater filii cupidinem elusit. Plutarch. Artax. Iustin. lib. 10. Similiter Ochus, inter filios Artaxerxis natu minimus Atossae novercae atque sorori suae spem matrimonii fecit, si ipsius ope ad Regnum promoveretur. Plutarch. Artax.

3. Fuerunt insidiosi atque dolosi. Nam Darius a patre se derisum ludibrioque habitum existimans, instigatione Tiribazi, qui (ut Plutarch. Artaxer x. p. 1025. loquitur) ou)de\ a)=llws2 sa/s1imos w)\n kata h)/qos a)ll) a)nw/malos kai\ para/foros, h. e. qui alias non erat moribus solidus, sed temporalis, et vecors, coniuratione cum 50 fratribus facta insidias patri paravit. Similiter Ochus occiso patre Dario, Ariaspis et Arsamis fratrum vitae insidias struens homo dolosus ac sanguinarius, crudelitate sua adversus Arsamen, versutia contra Ariaspen usus est. Plutarch. ibid. Atque ita regiam cognatorum caede et strage Principum replet, nulla non sanguinis, non sexus, non aetatis misericordia permotus, scilicer ne innocentior fratribus parricidis haberetur. Iustinus lib. 10.

XI.

IV. *teknofwni/a. Artaxerxes compertis tot filiorum contra se insidiis, Darium cum liberis adductum iudicandum Consiliariis regis dedit. Darius omnium suffragiis damnatus, a lictoribus in carcerem abductus est. Carnifex vero accitus manu tenens novaculam, qua damnatorum capita abscindi solent, ut Darium vidit, perterritus recessit, ad fores respiciens, w(s2 ou) dunhso/menos ou)de\ tolroh/swn au)to/xeir gene/sqai bas1ile/ws2, h. e. quasi non posset neque sustineret manu sua Regem occidere. Foris autem iudicibus minaciter, ut mandata exsequeretur, iubentibus, reversus intro altera manu comam apprehendit, altera cervicem depressam novacula abscidit. Plutarch. Artax. p. 1026. Coniuges quoque omnium cum liberis, ne quod vestigium tanti sceleris exstaret, interfectae. Iustinus lib. 10.

XII.

V. *filomh/twr kai\ fila/delfos fuit. Nam mensae Regis praeter matrem eius et coniugem nemo erat consors: quarum haec infra, mater supra illum


page 279, image: s0351

recumbebat. Quinetiam fratribus suis, Ostaci et Oxabi, natu minoribus, mensam participavit. Plutarc. Artaxerx. pag. 1013.

USUS.

AXIOMA I.

Nimia illa indulgentia, qua Reges vivi atque incolumes filiis regnum permittunt, ut illos regnantes vide ant, saepenumero obest. Nam eiusmodi indulgentia parentibus plerumque discrimini esse solet: et causam nonnumquam parricidio praebuit.

Exemplum.

Exemplum habemus in Dario, qui a patre Artaxerxe vivo Rex factus, interficiendi patris confilium cepit. Sed facta coniuratione, dum patri insidias parat, deprehensus cum sociis, parricidii poenas Deo paternae pietatis ac maiestatis ultori persolvit.

AXIOMA II.

Spurii, ex adulteriis aut furtivo coitu prognati, plerumque sunt mali, inquieti et turbulenti, et exitus eorum plerumque tragicus esse folet. Sapient. 3. v. 17, 18, 19. Filii adulterorum in consummatione erunt: et ab iniquo toro semen exterminabitur. Et siquidem longae vitae erunt, in nihilum compurabuntur, et sine honore erit novissima senectus illorum. Et si celerius defuncti fuerint, non habebunt spem, nec in die agnitionis consolationem. Nationes enim iniquae dirae sunt consummationis.

Exemplum.

In Dario Artaxerxis Mnemonis filio, eiusque fratribus, exemplum memorabile habemus.

Darius a patre adhuc vivente Rex erat designatus, et cidaris apertae gestamen ei a patre permissum: sed, ob denegatam Aspasiam patris concubinam formosissimam, consilium de interficiendo patre agitavit. Et quod detestandum, in societatem tanti facinoris 50 fratres spurios assumpsit. Et quod omnem admirationem excedit, nemo ex illis omnibus inventus est, quem aut paterna maiestas, aut veneratio senis, aut indulgentia patris, a tanta immanitate revocaret.

AXIOMA III.

Deus vagas libulines graviter punire solet, aut in proprio corpore, aut in posteritate.

Exemplum utriusque membri habemus in hac Historia, Verum de eo in historia Ochi Persarum Regis, pluribus dicturisumus.

II. ACTA POLITICA. I. IRENICA sive TOGATA.

XIII.

I. Regni occupatio. Darius Nothus moriturus Artaxerxem filium suum primogenitum Regni successorem constituit, licet mater Parusatis Cyrum iuniorem ad regnum promovere niteretur. Plutarch. in Artax. pag. 1012. hac de de contentione ita scribit: Mater magis exosculabatur atque ad Regnum promovere conabatur Cyrum. Unde ubi patre iam aegro accitus est, profectus est ad aulam a mari, maximaspe fretus, matrem effecisse ut successor Regni declararetur. Etenim ratione nitebatur Parysatis speciosa, qua Xerxes I olim usus fuerat, suggerente Demarato, Arsicam, (hoc enim nomen Artaxerxis proprium erat) se privato, regnanti Cyrum Dario peperisse. Non adduxit cum tamen in sententiam suam, sed aetate prior est designatus Rex, et ARTAXERXES metonomas1wi\s2 TRANSNOMINATUS: Cyrus vero Lydiae Satrapa, et orae maritimae Dux.

XIV.

2. Inauguratio. Artaxerxes Rex mox sub Darii patris excessum Pasargadas perrexit, ut sacris Regiis inauguraretur a sacerdotibus Persicis in delubro Deae bellatricis, quae Minerva est. Eo ingressum, qui inauguratur, stolam suam oportet ponere, et induere eam, quam Cyrus priscus prius, quam Regno potiretur, gessit: et ficorum massam comedere, tum terebinthinum vorare, et calicem haurire lactis acidi. Haec cum acturus Artaxerxes esset, adit eum Tissaphernes, Sacerdotem quendam adducens, qui in pueritia e)pisa/ths2 th=s nomizomen/hs2 a)gwgh=s2, h. e. Magister patriae institutionis Cyri fuerat. Hic detulit, deliberatum Cyro esse in templo insidiis circumvenire Regem, atque cum vestem exueret, adoriri et obtruncare. Cyrus iussu Artaxerxis comprehensus, catenis aureis ligatus et morti adiudicatus est. Sed moritarum iam Parysatis mater ulnis complexa, ac capillo suo circumiciens colligansque illius collum cum suo, multis lamentis et obsecrationibus obtinuit ei veniam, effecituqe ut remitteretur ad mare. Plutarch. Artax. pag. 1012.

XV.

3. Imperii administratio. Hic Arsicas, qui Rex factus Artaxerxes est transnominatus, uti Plutarchus ait, initio mire sectari Artaxerxis sibi cognominis visus est moderationem, blandiorem


page 280, image: s0352

aditu se praebendo, atque in largiendis pro merito honoribus benesiciisque effusum, omni suppliciorum exactioni detrahendo contumeliam, exsultandoque in accipienda gratia, non secus si daret, quam si acciperet, in dando hilarem et benignum se exhibendo: Cui nihil unquam tam pusillum aut contemptum oblatum est, quod non summo cum gaudio et clementia Rege digna acciperet. Plutarch. Artax. pag. 1013.

AXIOMA.

In magnis viris magna saepe esse solet mixtura virtutum et vitiorum. a magnis enim ingeniis ut magnae virtutes: ita quoque vitia magna proficiscuntur, sicut ait Plato, citante Plutarcho in vita Demertrii. Sicur enim in Aegypto optima nascuntur remedia et nocentissima venena: ita, inquit idem Plato, in heroicis Viris cum magnis virtutibus coniuncta sunt magna vitia. Idem quoque de Artaxerxe Mnemone, eiusque fratre Cyro iuniore, cum quo de Imperii summa cruento proelio decertavit, iuremerito dici potest.

I. ARTAXERXIS VIRTUTES.

XVI.

I. COMITAS. Cum Omisus quidam malum punicum mirae magnitudinis ad eum attulisset: Per Mithram, inquit, hic vir urbi parvae praefectus videtur eam brevitempore magnam effecturus.

[Mithra a Persis dicitur Sol: Unde Mithriaca sacra Solis.]

II. GRATITUDO et LIBERALITAS. Alio rursus tempore aliis alia offerentibus in via, cum colonus quidam, qui nihilaliud tum in promptu habebat, quod Regi offerret, ad fluvium accurrens, aquam inde manibus haustam ipsi attulisset, delectatus eo facto Rex pateram auream, et mille Daricos hominidono misit.

[Unus Daricus valet duobus Ungaricis, h. e. tribus taleris, iuxta Philippum Melanchthonem.]

III. MANSUETUDO et LENITAS. Euolidi Lacedaemonio polla\ par)r(hsiazome/nw| (uti Plutarchus ait) h. e. multa licentius et insolentius in ipsum dicenti, Tribunum militum dicere iussit: o(/ti s1oi me\n e)/cesin ei)pei=n a(\ basilei= bou/lei, e)moi\ de\ kai\ le/gein kai\ poiei=n. Tibi quidem de Rege loqui quae velis: Regi autem dicere et facere, quae vult, licet.

IV. FACILITAS. Cum ei in venatione Tiribazus quidam candyn ruptum esse ostendisset, sibique lacerum hunc donari postulasset: Dono tibi eum, inquit Rex; gestare autem prohibeo. Erat autem Tiribazus homo non malus, sed u(po/koufos kai\ para/foros, levis nonnihil, et non satis compos rarionis. Itaque cum dictum illud Regis non observaret, sed statim candy indutus, etiam aurea ornamenta, qualia mulieres gestaresolent, sibi appenderet, indignantibus omnibus, quia contra mores Persarum hoc fiebat, Artaxerxes ridens: Concedo tibi, Tiribaxe, inquit, et aureum mundum, ut mulieroso; et candyn, ut insano.

V. HUMANITAS et AFFABILLTAS. Plutarchus in Apophth. pag. 324. ita de eo scribit: Artaxerxes non tantum compellantibus liberalissime vacabat, sed et uxorem suam iubebat pilenti aulaea dimovere, ut posser aliis, qui vellent, compellari in via. Et rursus in Artaxerxepag. 1013. addit haec verba: Hoc spectaculum gratissimum praebebat Persis uxoris eius Statirae currus, qui velis distractis semper progrediebatur, feminisque popularibus salutandi eam et adeundi facicebat copiam. Hinc regnum eius favorabile ad multitudinem fuit.

VI. CLEMENTIA. Quia omni suppliciorum exsecutioni contumeliam detraxit, (ut Plutarchi verbis utar) seu imoderationem in omnibus suppliciis observavit. Sicut enim Artaxerxes Longimanus primus instituit,ut, cum Principes viri supplicio afficerentur, non corpora, sed vestes, quibus se exuissent, flagellarentur, et non crines capitis evellerentur, sed tiara deponeretur: Plutarchus Apophthegm. pag. 324. Ita quoque hoc ipsum Artaxerxes Mnemon obsvervavit. Sicut enim Artaxerxis longimani nomen assumpserat: ita quoque eius virtutes exprimere studebat.

Exemplum singularis eius Clementiae erga Parysatidem matrem singulare exstat apud Plutarch. in ARtaxerxe. haec gravissima commiserat scelera et flagitia; ac proinde extremo digna supplicio fuisset. Nam Statiram coniugem eius Regiam, quam Plutarchus in Artaxerxe. p. 1012. gunai=ka kalhn\ kai\ a)gaqhn\, h. e. formosam, elegantem et probam vocat, quamque Artaxerxes intime diligebat, variis modis oppugnatam toxico necavit. Caryn et Mithridatem, qui Cyrum in bello interfecerant, inaudito suppliciorum genere excarnificavit: uti postea dicemus. Nec tamen alia ob tam immania scelera et flagitia ab Artaxerxe filio poena mulctatur, quam quod Babylonem dimissa fuit, cum hac interminatione, numquam ispo vivente hanc a se adeundam. Neque etiam haec Regis ira diuturna fuit. Nam aliquanto post in aulam revocata plenum velut dominum obtinuit, nefandum Regis erga Arossam filiam amorem confirmavit, regemque, quo voluit, flectere potuit. Plutarchus. Xenophon.


page 281, image: s0353

VII. IUSTITIA. Tiribazus per Orontem accusatus, iudicium sibi fieri rogans, calumniis refutatis, concordi iudicum sententia ab omni culpa criminis liber dimissus est. Rex, vocatis ad se iudicibus, singulos interrogavit, quo quisque iustitiae titulo reum absolvisset. Ibi primus, quod vidisset, aiebat, crimina ei intenta dubia: benefacta vero eius nota omnibus esse. Alter respondebat: Etsi quaedam, quorum insimulatus fuisset, crimina vera essent; benefactorum tamen eius multitudine peccatum id vinci. Tertius dicebat, quod non benefacta eius quidem hoc in loco respexerit, pro quibus honorem multiplicem a Regeconsecutus ille esset: sed quod criminibus illis seorsim inspectis, non videretur accusatus illis obnoxius esse. Rex laudavit iudices, et Tiribazum maximis honoribus decoravit.

VIII. IUSTA SEVERITAS. Artaxerxes, cognita Tiribazi innocentia et Orontis claumnia, extrema eum ignominia affecit. Diodorus Siculus scribit, quod Artaxerxes iudices quosdam ob iniustam quam tulerant sententiam comprehensos, cute vivis detracta, gravissima poena affecerit. Iis vero curibus circum subsellia expansis, iudices alii insidentes eis, sententias dicebant: recens semper ante oculos exemplum supplicii eorum habentes, qui iniuste iudicassent.

VITIA.

XVII.

Verum Artaxerxes hasce insignes regiasque virtutes libidinibus deformavit, et magnas calamitates tum sibi tum Regno accersivit.

1. INCESTUS. Cum filia Atossa incestam consuetudinem habuit: eamque ita ardenter amavit, ut pro illius salute obrinenda Iunoni votum fecerit, se spatium sedecim stadiorum (id est dimidim milliare Germanicum. Octo stadia faciunt milliare Italicum. Et triginta duo stadia efficiunt integrum milliare Germanicum: teste Plutarcho in vita Gracchorum) quod erat inter regiam et Iunonis templum, auro completurum esse.

2. LIBIDO et TEMERITAS. Aspasiam concubinam Cyri, post mortem fratris ad se transtulit. Cumque eam filio Dario tradidisset, paulo post mutato consilio traditam repetivit. Qua ex re tragicae calamitates ortae sunt. Etenim filius, detecta coniuratione adversus patrem, una cum sociis conirationis supplicio affectus est.

3. OBSCENA SEVERITAS. Quod nempe Arbacem quendam Medum, qui in conflictu ad Cyrum transfugerat, mox ipso perempto, ad regios se receparat, ita puniverit, ut cogeret eum nudum, humeris impositum equitantis modo per integrum diem, scortum circumferre. O obscenum facinus, tanto Rege indignum! Plutarch. Artaxerx. pag. 1018.

II. CYRI IUNIORIS VIRTUTES.

XVIII.

Xenophon in lib. 1. *a)naba/sews2 Cyro egregias virtutes tribuit. Quae sunt sequentes:

1. Fides et integritas in servandis pactis. Iuniori Cyri eximium et singularem tribuit amorem veritatis: quae iure merito appellatur fundamentum aliarum virtutum. Nam Cyrus optima fide servavit foedera et pacta: nec unquam in eo mendacii vestigium animadversum et notatum est. Itaque civitates et Res publicae se libenter ipsius tutelae commiserunt, cum exploratum haberent, nihil ab eo fieri contra veritatem.

2. Iustitia distributiva. 1. Erga bonos et fideles Ministros, quos amplissimis honoribus et opibus auxit. Prae ceteris autem militari virtute praestantibus maximum honorem habebat: Quos alacriter periculis belli se obicere sentiebat, iis amplissima praemia ac munera deferebat. Quamobrem numquam deerant, qui ultro se periculis offerrent, modo id Cyrum resciturum putarent, 2. Erga malos et sceleratos, in quos severissime animadvertebat. Ideoque in toto eius imperio quietis omnibus ac pacatis tutissima erantitinera.

3. Gratitudo erga bene meritos. Nam semper in ore hoc votum habuit: Utinam tamdiu superstes sim! donce benefacta amicorum cumulatissime compensare possim.

4. Benevolentia et beneficentia erga amicos. Sicuti enim amicitiam aliorum necessariam sibi esse ducebat, ut rerum gerendarum socios haberet et adiutores: sic vicissim amicis, ubi eorum tempora postulabant, opitulando gratiam referendam esse putabat. Dona autem, quae unus omnium plurima accipiebat, omnia inter amicos pro cuiusque vitae et temporum conditione dividebat: quin et ornamenra, quae sibi vel ad belli usum vel elegantiam vestitûs mittebantur, elargiebatur. De quo hoc eius dictum celebre est: Non posse suum unius corpus omnibus iis ornare, amicos vero egregie ornatos, praeclarum se ornatum sibi putare. Saepe vini, quod esset opitmum et praestantissimum, nactus, semiplenos cantharos ad suos mittebat, quod se nescire diceret, quando eo melius nancisci posset. Ita autem nuntiari illis iubebat: Tibi hoc Cyrus


page 282, image: s0354

mittit, reque ut ii hodie cum eis bibas, quos maxime diligis, rogat. Semesos etiam anseres et panes dimidiaros, et alia huius generis mittebat, addito hoc nuntio: Cyrus tibi ista impertitur, quod ipsi iucundissima fuerint.

Xenophon laudat Cyrum, quod LAGENAS SEMIPLENAS miserit; ut significet, de eo misisse, quo ipse fruebatur et delectabatur, et nihil ei sine amicis suave esse.

VITIA.

XIX.

Ingenii vehementia, ambitio et regnandi cupido. Licer enim Darius maior natu a patre iamiam morituro Rex in testamento constitutus esset, (uti Iustinus lib. 5. §. 11. scribit) tamen contra patris testamentum regnum affectavit: et Artaxerxem in ipsa ad regalem dignitatem inauguratione opprimere decrevit. Qua de causa ad mortem condemnarus, sed mattis interecessione in vita conservatus; uti in §. XIV. diximus. Verum ne sic quidem quiescere potutit: imo acquiescere noluit in provincia florentissima, h. e. minori Asia, quae fuit quondam hortus amoenissimus; sed ardens cupiditate Regni, denuo seditionem excitans, fratrem bello aggressus est: (de quo in §. 21. 23. plenius dicturi sumus.) in quo etiam misere periit. Ex quibus exemplis videmus, nullam in homine virtutem ex omni parte perfectam, sed magnam in eodem mixturam virtutum atque vitorum esse.

II. ACTA POLEMICA.

XX.

Praecipuum Artaxerxis bellum fuit, quod cum fratre suo Cyro gessit, in quo de summarerum decertatum est. Circa quod tria veniunt notanda. 1. Quae ante bellum. 2. Quae in bello. 3. Quae post bellum contigerunt.

I. ACTA ANTE BELLUM.

XXI.

I. Apparatus bellici dissimulatio. Cyrus ad bellum contra fratrem gerendum magno molimine sese praeparavit, auxilia undique contraxit, omnemque quanto potuit studio, apparatum dissimulavit, ut Regem inopinatum adoriretur. Lacedaemonii memores se Atheniensi bello enixe ab eo adiutos suppetias decernunt: Clearchus Byzantio ob tyrannidem pulsus stipendiariorum XIII. milia: Famos Aegyptius classem adduxit: Proxenus Thebanus (Boeotius) cum maximo militum numero ad eum venit. Huius comes erat Xenophon Atheniensis, qui a)na/bas1in sive expeditonem eius in Asiam superiorem descripsit. Epyanaxa Syennensis Cilicum Regis uxor ingentem pecuniae vim ei praebebat, unde stipendium quatuor mensium militibus persolvit. Habebat Cyrus in exercitu suo 20 currus falcatos, et in exercitu suo centum et duodecim milia hominum e Persis et Graecis contractorum. Visusque est Cyrus dignas imperio opes animosque habere, praesertim cum humanitate, liberalitate, iustitia, comitate, animi magnitudine, atque bellica fortitudine apud omnes inclaruerat: Quibus artibus effecit, ut plurimi caput suum periculis ipsius causa obiectarent. Vide Xenophon. de expedition. Cyri lib. 1. Diodor. Sicul. lib. 14. Iustin. lib. 5. §. 11.

II. Celerrima Cyri expeditio. Cyrus ubi omnia in paratu habebat, cum copiis unviersis Sardibus primum movit, easque magna cum festinatione per Lydiam, Phrygiam, Lycaoniam, Cappadociam, Ciliciam, Syriam, Babyloniam, ad Medorum usque fines perduxit. Cyrus namque plutimum spei in celeritate positum habens, omnino persuasum sibi habebat, quanto magis properasset, tanto imparatiorem se Regem offensurum: Quo vero plus temporis in itinere consumpturus esset, eo copiis fore regium exercitum instructiorem. Noverat namque, Regis imperium finium magnitudine atque hominum numero plurimum pollere: Sed propter locorum intercapedinem atque copias dispersas celeritate superari posse.

XXII.

Similiter ARTAXERXES postquam occulta Cyri consilia per Tissaphernem ei innotuerunt, et ipse omnia ad bellum necessaria comparare coepit. In exercitu eius erant duodecies centena milia militum, et currus falcati ducenti. Similiter Abrocomas, qui defensurus putabatur Ciliciae et Syriae portas, et aditu Cyrum prohibiturus, cum Cyrum cognovisset Ciliciam iam tenere, deferta Phoenice cum 30 myriadibus, h. e. trecentis milibus hominum, quos in armis habebat, aliquot post pugnam diebus ad Regem venit.

II. ACTa IN BELLO.

XXIII.

1. Aciei ordinatio. Xenophon lib. 1. )*anaba/sews2 scribit, quod Cyrus in prima acie nudo capite steterit, audacter hostem exspectans: Clearchus vero Dux Cyri, dextrum cornu ad fluminis ripam


page 283, image: s0355

constituerit. Qui locus valde incommodus fuit. Quia longissime a Cyro eiusque exercitu remotus, salutem ex eo Ducisuo commode praebere potuit; sicur Plutarchus in Artaxerxe scribit. Contra autem Artaxerxes ordinate exercitum suum instructum, ipse in media acie constitutus, lento in hostem gradu ducebat, et ante phalangem suam falcatorum curruum robustissimum quemque aciei Graecorum opposuerat, ut nempe vi eorum, Graecos ordines, antequam manus consererent, dissiparet. Plutarchus in Artaxerxe.

XXIV.

2. Conflictûs ratio. Cyrus cum globo militum suorum exercitum Regis magno impetu invadit, ordines regios statim perrumpit, sex milia in fugam vertit, Ducem eorum Argesen manu sua occidit. Cum autem Regem vidit, continere se amplius non potuit, sed iaculo in Regem emisso, per thoracem pectus eius vulneravit, ita ut ad duorum digitorum altitudinem telum adigeretur: Quo vulnere Rex accepto, e pugnae loco (qui Cunaxa fuit 500 stadiis a Babzlone distans) secessit, inque tumulo paucis cum stipatoribus quievit. Cytus ordines suos deserens, equo medios inter hostes fertur, dumque interficiendi fratris laudem, pugnaeque suo Marte disceptandae ferventius quam prudentius affectabat, bis vulneratur, semel a iuvene quodam Persa, Mithridatenomine, qui iaculo tempus eius iuxta oculum transverberat: postea a Caunio quodam, qui Cyrum, ignarus qui esser, iaculo a tergo ferit. Vulnerata poplitis vena prolapsus Cyrus tempus simul saucium ad saxum aliidit, unde animam exhalavit. Plutarchus in Alex. et Xenoph. lib. 1. a)naba/sews2 Cyri. Ita Princeps ille insignis (quem Xenophon unum post Cyrum Magnum affirmat ad regnandum atque imperandum maxime factum esse) misere interiit; et dum alienum regnum affectavit, proprias ditiones vitamque amisit: magis laudandus, si eam non fraternis odiis, sed patriae saluti impendisset.

III. ACTA POST BELLUM.

XXV.

I. Bona: nempe quod Artaxerxes gratitudinem suam erga Caunum quendam declararit. Cum enim in praelio a Cyro fratre suo vulneratus, vulneris squalore et sitis ardore tantum non exanimatus fuisset, Satibarzanes eunuchus in hominem quendam ex Cauniis (hoc est, e Cauno oppido in Caria sito oriundum) incidit, qui sordido in utriculo aquam putridam et vitiosam habebat ad octo heminas. Eam aquam eunuchus ad Regem adfert, cumque is bibisset, quaesivit ex eo: Anne magnam ei nauseam potus hic movisset? respondit Rex per Deos iurans, nec vinum unquam iucundius se potasse, nec aquam vel levissimam et limpidissimam. Cum autem Caunium istum, qui utriculum dederat, finito praelio reperit, eum ex obscuro et paupere honoratum et divitem reddidit. Plutarchus in Artaxerxe, pag. 1017.

XXVI.

II. Mala Acta post bellum sunt triplicia.

Primo: Severitas Artaxerxis obscena, quod nempe Arbacen quendam Medum, qui in conflictu ad Cyrum transfugerat, mox ipso perempto, ad regios se receperat, ita puniverit, ut cogeret eum nudum, humeris impositum equitantis modo, per integrum diem, scortum circumferre. O obscenum facinus tanto Rege indignum! Plutarch. Artaxerx. pag. 1018.

XXVII.

Secundo: Fastuosa Artaxerxis arrogantia. Voluit videri Artaxerxes manu sua Cyrum frat rem interfecisse. Ideoque missis ad MITHRIDATBM muneribus, praecoit eis, qui dona ferebant, referre: Hisce te praemiis Rex ornat, quod equestrem Cyri pileum inventum retuleris. Verum Mithridates cum offensione tacitus abiit.

Similiter CARI, a quo in poplite Cyrus vulneratus occubuit, praemium flagitanti, nuntiare, quos misit cum dono, inunxit: Hoc donum tibi Rex, qu~od secundus felicem nuntium ei attuleris, mandavit dari. Plutarch. in Artax. pag. 1018.

XXVIII.

Tertio: Crudelitas Pavysatidis barbarica. Nam duos istos, a quibus Cyrus occisus, et unum a quo mutilatus erat, novo et inaudito suppliciorum genere afficiendos curavit.

XXXIX.

1. Caris ille, cum praemium illi a Rege offerretur, dedignatus est illud accipere; sed fremuit testans Deos, clamitansque: Cyrum a nullo alio, quam se peremptum, eaque gloria immerito se privari. Quibus relatis, tanta ira exarsit Rex, ut cervicem homini abscindi imperaret. Assistens autem mater Regis: Tuvero noli permittere, inquit, Carem hunc nefarium tam levi defungi poena; sed mercedem a me recipiet, temeraria lingua dignam sua. Permittente ei Rege, iussit Carnificibus Parysatis, ut abriperent hominem, ac per dies decem excruciarent, inde oculis effossis in aures aes


page 284, image: s0356

fervens infunderent, donec exspiraret. Plutarch. Artaxerx. pag. 1018.

XXX.

2. Similiter MITHRIDATI non multo post eadem incogitantia exitio fuit: uti Plutarch. Artaxerx. p. 1081, 1019. describit. Invitatus ad cenam, cui et Regis, et matris eius cunuchi intererant, accessit ad convivium veste et aruo, quae acceperat a Rege, comtus. Inter epulandum ille, qui inter Parysatidis eunuchos poterat apud illam plurimum, hisce eum verbis affatur: Ut elegantem hac tibi vestem, Mithridate, Rexdonavit! elegantes etiam torques et armillas, iam pretiosum acinacem, quibus beatum te et omnibus reddidit suspiciendum. Temulentus tum Mithridates, lingae suaeiam impos, inquit: Quae haec sunt, Sparamixet? Nonne maiora ego et praeclariora, quo die conflictum est, sum meritus a Rege? Cui arridens Sparamixes: Quaenam, inquit, illa sunt? Ibi Mithridates, praesentibus arbitris, haec insolentia verba protulit: Hac manun Cyrus occisus est: Tempus enim Cyritelo attigi atque traieci, eumque stravi, et est ex eo vulnere ille mortuus. Sermonem eum eunuchus ad Parysatidem, ill an Regem defert, qui vehementi ira exarsit, quasi redargueretur, pulcherrimumque et iucundissimum amitteret victoriae decus. Ideoque necari Mithridatem scaphis, instigante Parysatide, iussit. Est vero illud supplicii genus (quod skafis1mo\s2 appellatur) tale: Scaphas duas inter se congruentes accipiunt: in alteram supinum eum, qui poenae destinatus est, locant; inde inducunt alteram, et coaptant ita, ut manus, pedes cum capite exserantur: reliquum corpus inclusum sit, tum cibum necando praebent, quem si reiciat, compellunt eum oculos fodicando sumere. A cibo mel et lac confusum ei ad potum infundunt; tum ad solem obvertunt assidue oculos eius, ut incubartium examine muscarum tota facies integatur. Cum autem intus a ser reiciat, quae homines qui edunt et bibunt, necesse habent, reicere, tineae et lumbrici ex tabe et putredine excrementorum proveniunt, a quibus in viscera penetrantibus, corpus corroditur et absumitur. Postquam constat expitasse hominem, ablata scapha superiori corrosam cernunt carnem, et vermium huiuscemodi examina mordicus visceribus affixorum, eque adedentium. Ad hunc modum Mithridates excarnificatus, septendecim dierum spatio contabescens, tandem interiit.

XXXI.

3. Mesabatae eunuchi Regis immane supplicium. Plutarchus in Artaxerxe hisce illud verbis describit. Supererat Parysatidi Cyri necem vindicanti adhuc quem peteret, ille qui caput et manum Cyri praeciderat, eunuchus Regis mesabates. Hic cum ansam puniendi sui Reginae in manus daret nullam, Parysatis hanc technam in caput eius commenta est. Erat illa ingeniosa sua sponte mulier, et alea ludendi artifex: quare ante bellum crebro cum Rege ludebat alea, et post bellum restituta in gratiam, eam familiaritatem non declinabat Regis, ut et cum eo luderet, atquie amorum conscia ad ministraque in iis ac adiutrix esset, ac plane minimam eius fruendi et cum eo consuetudinem habendi Statirae faciebat proprium, cum supra omnes illi infesta, tum plurimum ipsa affectans apud regem posse. Igitur cum captasset aliquando languentem otio Artaxerxem, provocavit eum ad lusum in mille Daricos, ad vincere iactum ei permisit, repraesentavitque argentum; simulans autem dolere ac pungi se victam, petivit, ut de integro aleam iacerent de eunucho. Gessit ei morem ille pacti, ut quinos uterque reciperet sidissimos ex reliquis quem victor legisset, ut daret victus: hac lege luserunt. Cum intenta esset atque in ludum Parysatis incubuisset, cecidissetque praeterea feliciter illi alea, vicit, et ex pacto Mesabatem sumit; et priusquam, quid ageretur, Rex odoraretur, tradidit eum carnificibus, vivumque praecepit excoriari, corpusque transversum in tres sustolli cruces, et pellem seotsim palo suffigi. His actis et intellectis, cum Rex accensus in eam stomacharetur, illa cum risu cavillata: Hominem iucundum, inquit, et egregium, qui senis improbi et eunuchi quidem excandescis gratia. Ego mille alea perditis Daricis, taceo et acquisesco. Ita Rex impositum sibi essedolens, cum factum mutare nequiret, silentio transimisit.

USUS.

AXIOMA I.

Principessaepe noverunt arcana Rerum publicarum externa, non interna: h. e. quae geruntur foris, noverunt; et quae geruntur domi ignorant.

Exempla.

1. Exemplum talis ignorantiae habemus in ARTAXERXE MNEMONE. Reges Persarum Consiliarios suos splendidissimo nomine o)fqalmou=s2 kai\ w)=ta. h. e. OCULOS et AURES suas appellabant. Qua de re elegans locus apud Suidam notandus venit: *o)fqalmo\s2 basile/ws2, inquit, a)nti\ to=u me/ga duna/menos para\ basilei=. ou(/tw de\ eka/loun tou\s2 *satra/tas2 di\ w(=n ta/nta o( basileu\s2 e)piskopei= w(s2 kai\ bas1ile/wn


page 285, image: s0357

w)=ta tou\s2 w)takousa\s2, di) w(=n a)kou/ei ta\ tratto/mena e(ka/sw| pantaxou=. Quae verba Apuleius interpretatus videtur, cum ita ait: Inter Persas aures regiae et Imperatoris oculi quidam vocabantur, per quae offciorum genera Rex ille ab hominibus Deus esse credebatur, cum omnia, quae ubique gererentur, tamquam ubique praesens, alienis et oculis et auribus cognosceret.

Similiter Dion Chrysost. Orat. 58. scribit; quod Reges Persici vulgares homines emiserint in omnes terras, quos appellabant Regis aures, eosque omnia auscultare iubebant. Et alius quidam erat REGIS OCULUS dictus, de quo idem Dion Orat. 3. de Regno. Talia, inquam, erant Regum Persicorum ministeria, per quae omnia, quae ubivis locorum gerebantur, cognoscere poterant; Et tamen Artaxerxem apparatus Cyri bellicus latuit, et nis per Tissaphernem Ducem arcana Cyri consilia ei fuissent prodita, plane imparatum eum Cyrus adortus fuisset. Cum enim Tissaphernes animadverteret, apparatum Cyri bellicum maiorem esse, quam ut adversus Pisidas comparari videretur, cum 500 equitum comitatu ad Regem quam potuit, maximis itineribus contendit: qui re ex Tissapherne cognita, et ipse omnia ad bellum necessaria comparare coepit.

2. Simile exemplum habemus de CAROLOV. Imperatore. Hic namque omnium fere, quae usque gererentur ab aliis Principibus, aut consors, aut conscius fuit. At eam coniurationem, quam Mauritius et Albertus Brandeburgicus familiares ac domestici Caesaris susceperant, quamque ad exitum perduxerunt, anno C. 1552, nesuspicatus quidem est. Nam Mauritius Elector dissimulantr agebat: vit Sleidan. lib. 24. pag. 460. scribit. Confer Bodin. lib. 4. cap. 7. pag. 736. ubiplura exempla adducit.

AXIOMA II.

Consilia Principum, praesertim autem ardua et bellica, sunt occultanda. Nam Consilium dicitur a silendo, quod consilia Principum silentii velo tegi debeant, sicut Tob. 12. 7. Angelus ad Tobiam in quit: Arcana Regum et Principum occultari, sed opera Dei excelsi celebrari et manifestari debent. Unde Pet. Gregor. Tholos. lib. 24. de Republ. c. 8. n. 1, talepraeceptum exstruit: Conclusionem sibi relinquet Princeps, eamque vel insciis omnibus, vel paucis Consiliariis consciis exsequatur, ut tanto occultior retineri possit: Alludens ad illud Vegetii lib. 3. Fieri quod debeat. cum multis tracta; quod facturus sis, cum paucissimis, veltecum. Et pulchre ait Valerius Maxim. lib. 2. c. 2. Silentium optimum tutissimumque rerum administrandarum est vinculum. Nam prudenter inquit Vegetius: Nulla sunt meliora consilia, quam quae ignoraverit adversarius, antequam fierent.

Exempla.

I. CYRUS IUNIOR apparatum bellicum adyersus fratrem suum Artaxerxem Mnemonem omni studio dissimulavit; sicut in §. 21. diximus. Huc pertinet, quod Curitus lib. 4. circa fin. de Consiliariis Regum Persicorum scriptum reliquit: Persarum arcana Regum mira celant fide, non metus, non spes elicit vocem, qua prodantur occulta: vetus disciplina Regum, silentium vitae periculo sanxerat. Nec magnam rem sustineri posse credunt ab eo, cuitacere grave sit. Idem scribit Ammianus lib. 21.

II. ALEXANDER MAGNUS cum aliquando epistolam ab olympiade matre ad se missam legeret, et Hephaestio, qui tum forte assidebat, simpliciteruna eam percurreret; non prohibuit, sed annulum ori eius imposuit, silentium philosophica fide amice obsignans. Consilii namque anima est silentium. Plutarchus in vita Alexandri.

III. Mauritius Elector Saxoniae omnia dissimulanter agebat, quando Carolo V. Imperat. cum Alberto Brandeburgico illaturus bellum esset, ad liberandum socerum suum Philippum Hassiae Landgravium. Unde hoc Emblema frequenter in ore habebat: Si meum indusium consilii mei conscium esse scirem, utique repente de corpore detractum comburcrem. Quod Emblema a Petro Arragonio (cui Mariana lib. 3. de Instit. Princip. c. 15.) vel a Metello Macedonio (cui Dio Cassius illud tribuit) mutuatus est.

IV. In Historia Borussorum quoque elegans reperitur exemplum. Hi namque cum Crucigerornm iugum coniunctis viribus excutere vellent, consiliorum tractationem omnem et conclusionem paucis quibusdam iuratis persovis commiserunt: atque ita rem omnem arcanam valde habuerunt et feliciter gesserunt. Vide Casparum Schutzium in Chronico Borussiae.

V. Similiter BELGAE, homines sapientissimi, et iamsi habeant Democraticamhodie regiminis formam, cum Aristocratica mixtam; in suis consiliis tamen, cum ventum est ad ardua consilia, reliquis exclusis, paucissimos deligunt, quos ad ista consilia adhibent: ut annotat Meteranus lib. 13. de Republica cap. 12.

AXIOMA III.

Celeritas in Duce summalaus est. Nam recte


page 286, image: s0358

inquit Xenophon. lib. 6. *e(llhnikw=n: *polla/kis2 to\ ta/xos ma=llon th=s bi/as2 diatra/ttetai ta\ de/onta. h. e. Saepe res necessariae celeritate magis, quam vi efficiuntur. Qui enim in bellis prius instructus et paratus prodit, magnas hosti commoditates eripit, inque metum ingentem conicit. Unde pulchre Lucanus:

Tolle moras; semper nocuit differre paratis.

Non autem h. l. intelligimus praecipitem festinationem, sed consultam celeritatem; Illa consilium praecedit, haec sequitur. Ideoque illa est caeca et vituperanda; haec vero oculata et laudanda. De qua Salustius prudenter ait: Antequam incipias, consulto; ubi autem consulueris, mature facto opus. Nam

Fronte capillata est, posthaec occasio calva.

Exempla.

I. Tale celeritatis exemplum habemus in CYRO MINORE, qui in expeditione contra fratrem suum celerrime cum exercitu progrediebatur: de quo in §. 21. dictum est.

II. ALEXANDER M. cuidam percunctanti, quomodo tot et tantas res tam brevi temporis spatio confecisset, respondit: *mhde\n a)naballo/menos. h. e. Nihil procrastinans. Quod Lucanus hoc versu reddidit:

Nil actum credens, siquid superesset agendum.

III. IULIUS CAESAR ea facinora quae periculo obnoxia sunt, et magna, gerenda esse dicebat: ar de his non consultandum, eo quod ad haec perficienda plurimum habeat momenti celeritas.

IDEM cum Pharnacem primo congressu vicisset, in triumpho trium verborum praetulit Titulum: *h)=lqon, ei)=don, eni/khsa h. e. Veni, vidi, vici: non acta belli significantem, ut ceteri, sed celeriter confecti notam. Hae namque voces eo ipso, quod similiter desinunt celeritati indicandae haud parum congruunt. Plutarchus in Caesare.

AXIOMA IV.

Audacia et Pertinacia a Duce belli summo abesse debent.

1. Audacia sive Temeritas, hoc est, Dux summus ipse, iuxta monitum Politicorum, praelio interesse non debet, sed aliquo intervallo locorum, sese a praelio separare. In milite enim sors unius: in Imperatore vero sors universorum continetur. Sicut enim solcum maxime tollitur in altum, arduus ad polum septentrionalem, tum minimum movetur: ita quo maior est potestas, hoc magis coercenda est animi temeritas, Plutarchus in Moralibus.

2, Pertinacia. Quia qui nullis se dimoveri rationibus a proposito suo semel intra se concepto patitur, ille in praesentissimum incurrat periculum necesse est.

Exemplum.

Ita audax et pertinax in proposito suo erat Cyrus, Dux belli alioqui peritissimus. Nam suadebant ei Duces, ne proelium ipse ingrederetur, sed in extrema acie in subsidiis consisteret. Ipse nihilominus in princi piis consistens nudo capite, pugnam exspectabat; sicut et alios Persas aiunt nudis capitibus pugnam inire. Xenoph. lib. 1. a)naba/sews2 Plutarchus in Artax. scribit, quum Clearchus Dux eum monuerit, ut se post aciem Macedonicam contineret, neque in discrimen pugnae daret, respondisse: clearche, quid ais? Tu regnum appetentem, regno indignum me gerere iubes. Sed eventus infelix fuit. Cum enim Cyrus temere medios inter hostes se coniceret, eum hostibus implicatum, et irae indulgentem equus procul provexit, iam tenebris ingruentibus ignotum hostibus, et ab amicis quaesitum. Ita victoria elatus, ac ferocia plenus, per medios hostes ferebatur, vociferans: Cedite, viles homines. Sed ecce praeter opinionem a Mithridate Persa iuvene iaculo per tempus transverberatus, ex equo devolvitur. Et mox Caris quidam eum ignotum iaculo a tergo petiit. Quo vulnere collapsus, saxoque allisus, misere interiit.

Epigramma in temerarios.
In praecepsrapitur, frustra quoque tendit habenas
Auriga, effreni quem vehit oris equus.
Haud facile huic credas, ratio quem nulla gubernat,
Et temere proprio ducitur arbitrio.

AXIOMA V.

Bella temeraria non sunt felicia.

Exemplum.

Exemplum h. l. habemus in Cyro iuniore. Hic sine iusta causa bellum movit adversus fratrem et Regem. Etsi enim multae ac praeclarae in eo virtutes fuerunt, et robusto instructus exercitu fuit; tamen iusto Dei iudicio victus in pugna misere occubuit, et inter exempla referendus est, de quibus Regulae contionantur: Quia gladium acceperit, gladio peribit. Matth. 26. Et qui potestati resistunt, punientur. Rom. 13.

PARAENESIS.

Quare nemo moveat bella civilia. Deus namque vult, ut Magistratus legitimos veneremur, pacem publicam non turbemus, sed, quantum in


page 287, image: s0359

nobis est, eam custodiamus; non inflati appetamus gradus sublimiores sine vocatione, sed amemus humilia: nec impellamur ad iniustos conatus cupiditate dominationis aut rei alienae. *me/ga ga\r e)fo/dion ei)s2 politei/an h( au)ta/rkeia.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

XXXII.

Sethus Calvis. Chron. p. 114. scribit: Esdram anno septimo Regni Artaxerxis Mnemonis Ierosolymam profectum. Et pag. 122. addit: Nehemiam anno 20 eiusdem e Persia missum Ierosolymam, urbi condendae incubuisse, atque muros et vicos civitatis intra annos 13 perfecisse. Verum confundit Calvisius Artaxerxem Longimanum cum Artaxerxe Mnemone; quaeque sub eius imperio gesta sunt, ad huius regnum transfert. De quo vide Historiam Artaxerxis Longimani.

CAPUT III. DEEGRESSV.

XXXIII.

CUm Darius ob denegatam Aspasiam vitae patris insidias struerert, vitam una cum regno amisit. Detectis enim insidiis, iustas parricidii poenas dedit. Vitae hic finis fuit Dario: at nondum finis malorum Artaxerxi. Tres filii reliqui novas de Regno movent turbas: inde novae conspirationes, novaeque factiones entergunt. Ariaspes enim minis ac terroribus Ochi ad venenum hauriendum adactus. Arsames vero iussu Ochi interfectus. Pater infelix, allato ei de Arsamis interitu nuntio, in ingentem luctum atque maerorem coniectus, quo etiam exstinctus est anno aetatis 93. iuxta Plutarchum.

XXXIV.

De annis Regni eius variae Scriptorum sunt sententiae. Plutarthus in vita ipsius tribuit ei annos Regni 62. Sed ei in hoc ab omnibus fere Historicis contradicitur. Alii dicunt, ipsum regnasse annis 55: alii, 49, alii, 43, et attigisse 44. Sed verissima est sententia Eusebii in Chronicis, et Bedae de sex aetatibus mundi, et aliorum fide dignissimorum Historicorum, qui statuunt, anno Regni sui quadragesimo tertio circiter eum obiisse. Mortuus est A. M. 3610. ante C. N. 361. qui est annus 43. regni eius.

XXXV.

Hic Rex insignem mansuetudinis, comitatis et clementiae laudem assequutus est: quam summopere post obitum auxit, celebrioremque reddidit filius eius Ochus, qui eidem in Regno successit. Patris enim virtutes omni vitiorum scelere adaequavit. Nam saevitia, immanitate, persidia, libidineque Tyrannos quosque teterrimos superavit, veramque sententiam Dionysiodori Troezenii esse docuit, qui ait: Quis patrem laudavit, nisi improbus filius? Quasi laudem optimi parentis longe magis homines celebrent, cum turpem ac degenerem filium vituperant. Francisc. Patrit. lib. 1. de Regn. Tit. 7. p. 36.

MONARHA VIII. OCHUS, vel ARTAXERXES OCHUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I.

OCHUS, VIII. Rex Persarum, qui postea nomen ARTAXERXIS regium assumpsit, fuit filius Artaxerxis Mnemonis et Statirae (ut putatur) natu minimus, sed ingenio ardenti et vehementi praeditus: uti Plutarchus de eo scribit in Artaxerxe. Fuit degener filius. Quia patris virtutes omni vitiorum scelere adaequavit. Nam saevitia, immanitate, perfidia, libidineque Tyrannos vel truculentissimos superavit.

CAPUT II. DE PROGRESSV. I. ACTA OECONOMICA.

II.

COniugium Ochi plane ignoratur. Curtius lib. 3. narrat, Coniugem eius Damasci a Parmenione captam esse. ATOSSA soror ei desponsata fuit, sed postea nefario illa connubio patri iungitur: cum qua tamen Ochus, clam patre, rem habuisse dicitur. Plutarch. in Artaxerx.

III.

Liberi eius tres tantum nominantur, nempe: Arsames, Eisthanes, et Parysatis.

1. ARSAMES a Bagoa Regicida ob aetatem conservatur, et patri in Regno successor constituitur.

2. BISTHANES in fidem Alexandri Magnise contulit, eique fugam Darii codomanniex Ecbatanis nuntiat. Arianus lib. 3.


page 288, image: s0360

3. PARYSATIS ab Alexandro M. in thalamum assumitur, nuptiis regio luxu Susis celebratis. Arrianus lib. 7.

II. ACTA POLITICA.

IV.

I. Regni occupatio. Ochus ad Regnum pervenit, partim per fraudulentiam, partim per violentiam. Nam licet ipse inter fratres natu minimus esset; tamen, quia ardenti et vehementi erat ingenio, contra fratres regnum ambit: idque ut consequeretur facilius, cum aulicorum quorundam, tum inprimis ATOSSAE novercae et sororis studia conciliavit, eamque stupro ad coniugium et Regni consortium pellexit. Verum pater, quo spem praecideret Ocho, Darium natum annos quinquaginta Regem designavit, eique cidarim rectam, velut Regiae dignitatis insigne, gestare permisit. Ho conatu Ochus Darii inauguratione frustratus, post trucidato illo a patre, cum uxore et liberis, in novas spes ab Atossa erigitur. verum metuebat adhuc, post Darii interitum, fratres, ARIASPEN legitimum qui unus supererat, et de nothis ARSAMEN. ARIASPES propter simplicitatem, humanitatem et benignitatem singulari apud Persas gratia floruit. ARSAMES vero prudentior erat, et a patre maxime diligebatur, quod Ochus non ignorabat. Quare utriusque vitae insidias struens, contra Ariaspen fraudulentia usus, contra Arsamen vero violentia grassatus est. Nam sceleratus ille homo, amicos atque enuchos regios pretio conductos ad. Ariaspen submisit, qui quottidie minas et sermones terribiles afferrent: nempe, decrevisse Regem, crudelem ei turpemque mortem inferre. Cumque quottidie haec velut arcana ei sub silentii fide aperirent, eo tandem pavoris et anxietatis hominem alias simplicem timidumque adduxerunt, ut letali veneno apparato et hausto mortem sibi consciverit. Plutarch. in Artax. Cum autem videret Ochus, ARSAMEN, post Ariaspis interitum, studio apertiore a patre diligi, apud quem tantam etiam fidem invenit, ut omnia ipsi arcana crederet atque communicaret, non cunctandum sibi ratus, Harpate Tiribazi filio submisso eum e medio sustulit. Quo nuntio pater senio iam confectus audito, statim maerore exstinctus est. Atque hoc modo et medio Ochus aditum ad Regnum sibi paravit, qui timens parem coniurationem, Regiam cognatorum caede et strage Principum replet, non sanguinis, non sexus, non aetatis misericordia permotus; quasi data opera id ageret, ne innocentior fratribus parricidis haberetur. Iustinus lib. 10. Post haec pro Rege vise gerens, fratres superstites 80 uno die obtruncavit. Curtius lib. 10. p. mihi 436 scribit, quod octoginta fratres Sysigambis (quae soror Ochierat, ex pellice nata) eodem die trucidarit, adieceritque stragi tot filiorum patrem.

V.

II. Regni administratio. Hic Ochus variis vitiis atque flagitiis inquinatus fuit.

Primo fuit immanis TYRANNUS. Nam (ut modo dictum est) statim in Regni ingressu caede et strage Principum Regiam replevit, w) mo/thti kai\ miaifoni/a| pa\ntas2 u(perballo/menos, h. e. crudelitate ac parricidiis omnes superans. Et similiter Curtius lib. 10. pag. 436. eum Regum saevissimum vocat.

VI.

Secundo fuit valde IRACUNDUS. Nam cum Mentor Rhodius per Thessalionem Ocho operam suam offerret, promittens se Sidonem in potestatem eius redacturum. Rex Thessalionem ista narrantem audiens, miris modis exhilaratus respondit: Si Mentor ea, quae obtulit, perfecerit, magnis a me muneribus afficietur. Cum autem Thessalio, iniunctum sibi esse a Mentore diceret, ut DEXTRAM REGIS fidei causa reciperet: Rex, velut dicto suo fides non haberetur, commotus, Thessalionem apparitoribus, ut capite plecteretur, addixit. Ille vero ad supplicium deducendus, cum Regi dixisset: Facies tu quidem, quod tibi libvenit: Mentor vero, cui illa omnia, quae promisit, perficere in promptu est, nihil prorsus promissorum efficiet, quod fidem dare detrectaveris. Rex admonitionem illam animo secum volvens, revocatis apparitoribus, Thessalioni dimisso DEXTERAM PORREXIT. Quae res apud Persas pro firmissim fide habetur, iuxta commune Adagium: En dextra fidesque. Similiter 500 Sidonios primores civitatis ramis oleae praetensis ei supplicantes, e irae impotentia confodi mandavit.

VII.

Tertio fuit admodum AVARUS: uti Plutarch. de Virtutibus Mulier. pag. mihi 423. eleganti historia demonstrat. Cyrus I. Rex Persarum, cum Persas ab Astyage Rege et Medis abalienasset, proelio victus est. Persis autem fuga se ad urbem recipientibus, cum parum abesset, quin simul hostes irruerent, occurrerunt ante urbem mulieres, vestibusque sursum ab inferioribus partibus attractis, dixerunt; Quo fugitis, omnium hominum pessimi? non quidem fuga hac penetrare potestis, unde


page 289, image: s0361

exsistis. Hoc spectaculum, atque haec vox pudorem incussit Persis; seque ipsos culpantos conversi sunt, et instaurata pugna hostes fuderunt. Inde lex posita est a Cyro, ut quoties Rex urbem (sc. Persepolin) intrat, singulis mulieribus aureus detur. Ochum ferunt, alioquin etiam pravum hominem et Regum avarissimum, semper circumivisse urbem, neque ingredi unquam voluisse: Itaque tenacitate ista sua mulieres dono defrandasse, et voluntarium quasi exilium sibi Indixisse; (ut Plutarch. in Alex. scribit) Alexander vero bis intravit, et gravidis duplum dedit.

VIII.

Quarto fuit ARROGANS et GLORIABUNDUS. Quamvis enim regnum crudelissime administrasset, nihilominus tamen gloriari solebat; Ego regnum meum retinui: di/kaia pra/ttwn pro\s2 a(/pantas2 a)nqrw/pous2 kai\ *qeou\s2, h. e. iusta feciens coram omnibus hominibus atque Diis. Athenaeus lib. 12.

II. ACTA POLEMICA.

IX.

Darius Ochus, quia ingenio acri ac vehementi praeditus ac natura inquietus erat, fortitudinis militaris laudem affectabat, regna atque provincias, quae ab ipso defecerant, nempe, Phoeniciam, Aegyptum et Cyprum, bello aggressius, sub pristinum imperii iugum redire iussit.

BELLUM I. contra Cadusios.

X.

Ochus tot parricidiis commissis, atque ita velut purificato regno, bellum CADUSIIS infert. In eo adversus provocatorem hostium CODOMANNUS, cum omnium favore processit, hoste caeso, victoriam suis pariter, et prope amissam gloriam restituit. Ob hoc decorum facinus idem Codomannus Armeniis praeficitur. Interiecto deinde tempore, post mortem Ochi Regis, ob memoriam pristinae virtutis, Rex a populo constituitur: DARII nomine, ne quid Regiae Maiestati deesset, honoratus. Iustinus lib. 10.

BELLUM II. contra Phoenices et Sidonios. XI.

I. ORTUS.

In Ortu tria sunt notanda.

1. Tennis Regis Sidonis praeparatio. TENNES Rex Sidonis MENTOREM Rhodium una cum Graecis militibus mercenariis ab Aegyptiis ad se accersiverat, ut opera eius in tuenda civitateatque regno uteretur.

2. Mentoris desperatio, et cum tenne Rege conspiratio. Mentor cum audisset, Ochum ingentem exercitum ex Persia contra Sidonios ducere, existimans Sidonios impares certamini futuros, saluti suae privatae consulere cupiens, consilia de prodenda Sidone agitat, et Thessalionem amicum sibi maxime fidum ad Ochum transmittit, eique, si in gratiam recipiatur, Sidonios se proditurum promittit, et postea Tennem Regem in societatem proditionis recepit.

3. Sidoniorum 500 supplicatio, eorumque trucidatio. Cum haec ita agitantur, ipsi Sidonii paenitentes facti 500 civitatis primores ad Ochum mittunt, ramos olearum, insigne supplicantium de pace, manibus gerentes. Verum Ochus impotentem in animo iram fovens, omnes quotquot supplices venerant, iaculis configi iussit.

II. PROGRESSUS.

Hisce extra urbem peractis, Tennes Rex postea ad mercenarios Aegyptiorum milites accedens, persuasit illis, ut se et Regem intra moenia reciperent. Quod et factum est: atque ita Sidon proditione capta, in Ochi potestatem rediit

III. EGRESSUS.

1. Tennis interfectio. Ochus cum urbem proditione Tennis cepisset, eiusque opera non amplius indigeret, interfici eum iussir. Ita Tennes, iusto Dei iudicio, accepit praeminum proditore subditorum suorum atque patriae dignum.

2. Urbis conflagoratio. Sidonii proditos sese videntes, cum uxoribus suis et liberis intra aedes inclusos admotis flammis cremarunt, flammisque perire, quam Persis se dedere, maluerunt. In qua conflagratione Urbis quadraginta ferme milia hominum perierunt.

3. Loci ex incendio vastati venditio. Ochus urbe tota cum civibus consumpta, locum ex incendio


page 290, image: s0362

vastatum, multis talentis vendidit. Quoniam propter immensam civium opulentiam ingens auri et argenti vis per ignem conflata atque inventa est.

4. Totius regionis occupatio. Reliquae civitates Phoeniciae, audita hac Sidonis clade, terrore ita perculsae sunt, ut Ocho ultro sese dederint, et mulctam solverint. Vide Diodorum Siculum lib. 16.

Haec clades urbis Sidonis praedicta fuit. ab Iesaia. 23. 4. Et Ezech. 28. 21. eique ob superbiam contigit. Quare hinc aliae capiant urbes exemplum, et discant, sibi quid ex usu siet.

BELLUM III. contra Cyprum. XII.

Parem successum in Cypro experitur. Nam Protagoras Rex Salaminis ultro sese dedidit, postquam Evagoras, quem ille miserat ad Salaminem expugnandam, inde discesserat.

BELLUM IV. contra Aegyptum. XIII.

I. ORTUS. Ochus Rex Persarum in Aegyptum moturus, nova prius a Graecis auxilia acquisiverat: Thebani mille milites gravis armaturae mittunt; Achivi vero tria milia. Diodorus Siculus l. 16. NECTANEBUS vero Rex Aegypti omnes aditus praesidiis muniverat.

II. PROGRESSUS. Verum Nectanebus cum antea ducibus Graecis bellum felicissime gessisset, iam remotis Graecis, ipse bellum administrat, sed valde imperite. Idcirco Ochus ingenti animo bellum urgens, capto Pelusio, Aegyptum intrat, exercituque suo in tria agmina diviso urbes primarias terret, inque suam potestatem, Mentoris atque Bagoae industria, redigit. Nectanebus desperatis rebus, et collectis suis thesauris, in Aethiopiam profugit. Diodorus Siculus ibidem.

III. EGRESSUS. Ochus omni Aegypto subacta, urbium praecipuarum moenia diruit. Templa diripit et incendit, gentis religionem ridet, et mactato Api, eoque in cena absumpto, Asinum in contumeliam Serapidis coli iubet: Commentaria ctiam Aegyptiorum aufert, quae postea grandi pecunia redimuntur. Deinde Graecos auxiliares magnis muneribus donat. Imprimis autem Mentorem maximis muneribus afficit, summisque honoribus ornat, et Asiae maritimae praeficit. Qui cum Bogoa amicitiam inierat hoc bello, et postea cum eo omnia Regni munia praeter nomen Regium in potestate habuit. Diodorus Siculus lib. 16.

BELLUM V. contra Asiae rebelles. XIV.

Ochus Mentori (quem Asiae maritimae praefecerat) bellum contra rebelles demandavit. Hic HERMIAM Acarnensium Tyrannum, cui ad colloquium privatum invitato promiserat, se Ocho persuasurum, ut defectionis ei culpam remitteret, sed eum nimis credulum, astu cepit, et literas, annulo eius obsignatas, in nomine eius ad civitates misit, ut sese Ocho dederent: se namque pacificationem cum eo inivisse. Subditi literis hisce sidem habentes, et pace gaudentes, statim arces et urbes Mentori tradiderunt.

Atque ita Mentor pacem in universo Regno constituit, adeo ut nullus deinceps per Asiam Ocho sese opponere auderet. Qua de causa Ochus eum in summo honore habuit. diodorus Siculus lib. 16.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

XV.

Ochus infensissmus hostis Iudaeorum erat. Nam confecto bello Aegyptiaco, omnes Iudaeos, qui olim ad Vaphrem Aegypti Regem transfugerant, cum Nebucadnezar Iudaeam vastaverat, aegypto expellit, et in Hircaniam et Mediam, usque ad mare Caspium deportat. Unde illi Iudaei vocati sunt filii deportationis Mediae. Eusebius.

XVI.

BAGOSES quoque illius Dux belli Iudaeos graviter afflixit, et templum Ierosolymitanum profanavit. Occasio haec fuit. Erant duo fratres Sacerdotes Iohannes (qui Nehem. 12. 11. vocatur Ionathan) et Iosua vel Iesus. Ioahnnes summus Pontifex erat. At Bagoses Iosuae, quod amicus eius esset, pontificatum se ei daturum est pollicitus. Hac spe fretus Iosua, cum liberius in templo cum fratrealtercaretur, tantam bilem movit fratri, ut ab eo per iram interficeretur. Quae quidem impietas fuit loge maxima. Nam nullum tale impietatis exemplum (ut Iosephus ait) exstat, vel apud Graecos, vel apud Barbaros. Neque Deus sane dissimulavit; sed et populus hac de causa libertatem amisit, et templum pollutum est a Persis. Nam Bagoses Dux cognito, quod Pontifex fratrem germanum et amicum suum in templo interfecisset, venit Ierosolymam exercitu barbarico instructus, et ingressus est templum spolia inde ablaturus. Cui cum diceret Iohannes, impie illum facere: respondit Dux Persicus: Illum vero magis impie fecisse, qui in


page 291, image: s0363

templo fratrem occidisset. His dictis vi illud diripuit, et spolia inde avexit: Annuos etiam reditus templo eripuit, a Cyro, Dario et Artaxerxe Longimano donatos, eosque rursus fisco regio addixit: imo etiam populo Iudaeorum tributa indixit, quae per septennium durarunt. Occupavit quoque eorum praefecturam, (quae a)podas1mo\s2 ab Eusebio vocatur) multaque oppida delevit. Vide Iosephum l. 11. Antiquit. Iudaic. cap. 7.

Axioma

Semper in Ecclesia cernitur vicissitudo lucis atque crucis. Nam Deus, summus ille mundi Iudex, semper res secundas Ecclesiae adversitate quadam atque amaritudine temperat.

Exemplum.

Exemplum habemus in populo Iudaico. Nam 1. Evergetes eius insignis erat CYRUS primus Rex Persarum, qui in primo anno Monarchiae captivitatem Babylonicam solvebat, potestatem in patriam redeundi, templumque reparandi ei concedebat, vasa templi restiruebat, et omnibus suis provinciis subditisque imperabat, ut Iudaeis in patriam ituris viaticum, omniaque necessaria subministrarent. Esdr. 1. 2, 3.

II. CAMBYSES filius Cyri degener, patre in bello massagetico occiso, tyrannicum erga Iudaeos affectum induit, et structuram templi, quoad vixit, suasu aulicorum Iudaeis infestorum, impedivit, usque ad annum secundum Darii Hystaspis. Esdrae 4. v. 4, 5, 6.

III. DARIUS HYSTASPIS, secundum decretum de structura templi continuanda et absolvenda promulgavit, sumptus regios ad illam contulit, et sub poena suspendii edixit, ne quis Iudaeos in aedificationis opere impediret, Esdrae 7. 6, 7. et seqq. Ita structura templi secundo anno regni eius rursus inchoata anno sexto est absoluta. Esdrae 6. 15.

IV. ARTAXERXES LONGIMANUS, tertium edictum anno Regni sui septimo promulgavit, quo ipse Esdram sacerdotem et scribam privilegiis amplissimis instructum cum magno populi comitatuin patriam dimisit, urbemque sanctam inhabitari, cultum Dei instaurari, atque Rem publ. Iudaicam constitui iussit. Esdrae 7. 12. et seqq. usque ad finem. Et haec Ecclesiae tranquillitas atque halcy onia durarunt usque ad Ochum.

V. OCHUS denuo immanem erga Iudaeos exercuit tyrannidem, templum eorum per Bagosen profanavit, reditus annuos a Cyro, Dario, Artaxerxe Longimano concessos eripuit, et Iudaeos sibi tributarios fecit. Quae calamitates duratunt usque ad Alexandrum Magnum, qui animo infesto Ierosolymam veniens a Iaddo Pontifice in habitu sacerdotali ei obviam eunte placatus est. Iosephus lib. 11. Antiquit. Iudaic. c. 8. scribit, Alexandro oblatum fuisse Ierosolymis Danielis Prophetae volumen, atque istum locum captivis octavi, v. 5, 6. demonstratum, ubi ARIETEM ab HIRCO, h. e. Regem Persarum a rege Graecorum, devictum ac profligatum iri Daniel praedixerat. Quare Alexander Magnus ingenti laetitia affectus, Iaddum et ceteros Sacerdotes, per quos vaticinium hoc cognovit, amplissimis donav it muneribus, ipsi civitati pacem concessit, et au)tonomi/an, h. e. ut suis uteretur legibus; et tributa ad septem annos remisit: uti Sabellicus l. 7. c. 1. scribit.

CAPUT III. DE EGRESSV. XVII.

TAndem Ochus ob ingenium truculentum et sanguinarium subditis invisus a Bagose vel Bagoa (uti alii eum nominant) eunucho atque militum Praefecto per Medicum quendam, data potione medicata, interfectus est. A. M. 3633. ante C. N. 338. Aelianus lib 6. variae Historiae scribit, Ochum a Bagoa, qui gente Aegyptius erat, in Apis Deastri vindictam, necatum. Idem Sulpitius Severus lib. 2. Histor. sacrae tradit. Et addit Aelianus, Bagoam cadaver Ochi felibus obiecisse, et ossa eius in gladiatorum manubria convertisse: *to\ foniko\n au)tou= diadeiknu/menos dia\ tou/twn.

Regnavit annos 26 iuxta Euseb. in Chron. et Bedam de sex aetatibus mundi.

Regnavit annos 24 iuxta sulpptius Severum.

Regnavit annos 23 iuxta Tertullianum.

MONARCHA IX.

ARSES, vel ARSAMES. I. ORTUS. I.

ARSES vel ARSAMES, aliis Oarses, aliis Narses, aliis Argus, aliis Arxes dicitur: fuit silius Ochi, tyranni, hominisque incestuosi.

DE PROGRESSUS. II.

Hunc Bagoas, ob aetatem nondum parricidae formidabilem, in vita conservavit, et postea patri


page 292, image: s0364

successorem dedit, fratribus eius omnibus e medio sublatis, ut Rex solus relictus obsequentior sibi esset.

III. EGRESSUS.

III.

Cum autem, cognitis Bagoae sceleribus atque parricidiis, poenas de eo sumpturus esset, ab homine astuto et sanguinario praeoccupatur, et cum omni prole exstinguitur.

Regnavit annos 1 iuxta Tertullianum.

Regnavit annos 4 iuxta Niceph. Euseb. et Bedam.

Regnavit annos 3 iuxta Diodor. Siculum, et Sulpit. Severum, quae sontentia verissima.

Ita domo regia in solitudinem redacta, cum nullus esset ex Cyri familia, cui regnum per successionem deberetur, bagoas (qui, uti Diodor. Sicul. scribit, tantae auctoritatis in Perside erat, ut, quos vellet, Reges Persis constitueret vel auferret) unum ex amicis delegit, cui Darii nomen erat; eique fasces Regni tradidit.

AXIOMA.

Peccata parentum, praesertim autem vagae libidines, a Deo puniuntur, vel in proprio corpore, vel in semine, h. e. posteritate. Nam Deus iustus mundi Iudex nullum flagitium rennquit impunitum. Hinc vox Decalogi de divina iustitia contionatur, Exod. 20. 5. quod Deus visitet iniquitatem patrum in filios in tertiam et quartam generationem. Et haec est causa, quod impiorum parentum posteritas infelix exsistat.

Exempla.

I. RUBEN, Iacobi Patriarchae filius, qui incesta consuetudine novercae impie ac nefarie sese polluit, toti posteritati accersivit poenas, quae voce patris, velut oraculo ei denuntiatae sunt: Effusus es sicut aqua, non crescas. Quia ascendisti cubile patris tui, et maculasti stratum eius. Gen. 49. 2.

II. DARIUS NOTHUS, VI. Rex Persarum, erat incestuosus, eiusque incestam libidinem Deus in tertia generatione punivit. Nam 1. Darius Nothus ipse spurius (ideo enim dicitur Nothus) propriam sororem, nempe Parysatidem, Artaxerxis Longimani filiam, duxerat in uxorem, et incesto hoc coniugio natus est Artaxerxes Mnemon. 2. Artaxerxes Mnemon, et ipse incestuosus et parricida erat. Nam duas filias in uxores duxit, nempe Atossam et Amestrin. Darium filium cum 50 fratribus interfecit. Et ex eo genitus est Ochus. 3. OCHUS quoque erat parricida. Quia duos fratres, nempe Ariaspen et Arsamen interfecit; illum fraudulentia, hunc violentia. Et similiter incestuosus erat. Nam Atossae sorori et novercae, vivente adhuc patre, fidem matrimonii dedit: imo incesta cum ea consuetudine, clam patre, usus est. Plutarch. in Artax. IV. ARSAMES Ochi filius crudeli morte est interemptus. Ita tragicus exitus filiorum Darii Nothi, incestis libidinibus polluti, ostendit, vagas libidines a Deo sanctissimo graviter puniri, tum in patre peccante, tum in tota eius posteritate. Nam Cyri posteritas, iuxta Aeliantum et Iustinum in Arsame desiit. Memorabile hoc est vagae libidinis punitae exemplum.

MONARCHA X. DARIUS CODOMANNUS

CAPUT I. DE ORTV.

I.

I. NOMEN. eius fuit Nomen CODOMANNUS: uti Iustinus libl 10. scribit. Postea ad Regnum vocatus DARII nomine, ne quid Regiae Maiestari deesset, honoratus, ut idem statuit, non secus atque Artaxerxes Mnemon adhuc privatus, postea vero a patre Dario Notho successor Regni constitutus, ARTAXERXES transnominatus fuit. Plutarch. in Artax. Unde patet, quod nomina DARII et ARTAXERXIS, non semper apud Persas nomina propria, sed etiam appellativa fuerint: Non secus atque a C. Iulio Caesare, et ab Augusto, omnes eorum successores Caesares et Augusti appellantur.

II.

II. PARENTES. De parentibus eius magna est inter Historicos controversia.

PRIMO: Quidam (ut Strabo lib. 16. aelianus et Iustinus lib. 10.) eum e regia familia oriundum esse negant. Aelianus scribit, eum e serva genitum esse.

SECUNDO: Quidam (ut Diodorus Siculus lib. 17. Plutarchus, Eusebius, Cedrenus) statuunt, eum e regia familia fuisse oriundum. Diodorus, eum fuisse Ochi ex fratre neporem. Unde eum vocat DARIUM ARSAMI, quod filius fuerit ARSAMI, qui frater erat Regis Ochi. MATER ex praedictorum auctorum sententia fuit SISYGAMBIS, quam septem liberorum matrem nuncupat Curtius lib. 12. Verum ex hisce tantum quatuor nominibus exprimuntur: Codomannus seu Darius, Statira, Pharnaces et Oxatres. idem scribit Theodoretus in Orationibus super Daniel. c. 8. duas


page 293, image: s0365

Regum Persidis familias recensens, penes quas hoc imperium fuerit a Cyro usque ad Alex. Magnum. Piror familia fuit CYRI, qui hoc imperium fundavit. Sed ea mox in filio eius Cambyse exstincta est. Posterior familia fuit domus Darii Hystaspis. Hic e familia Principum Persicorum oriundus, communibus eorum suffragiis Rex iterum legitimus creatur, ut ait Zonaras; inque successoribus eius Imperium usque ad Darium Codomannum, in quo et cum quo exstinctum, permansit. Haec Theodoretus. Vide supra in Praecog. cap. 5.

CAPUT II. DE PROGRESSV. I. ACTA OE CONOMICA.

III.

I. CONIUNX Darii erat germana eius soror STATIRA, quam matrimonio sibi iunxit, cum ea incestorum foeditas iam plane in consuetudinem venisset: uti Arrianus, Orosius, et Gellius scribunt. Haec Darium ad bellum contra Alexandrum comitata, et post proelium ad Issum capta, a clemente victore basilikw=s2 tractatur, retinens Reginae nomen et cultum; atque exstincta aliquanto post partûs doloribus, etiam hosti lacrimas excutit, et apparatu Regio sepulturae traditur. Diodorus Siculus, Plutarchus, Arrianus, Curtius, Iustinus, Suidas, Orosius. Huic adduntur CONCUBINAE plurimae. Curtius 300. alibi 360. Athenaeus lib. 13. cap. 2. 350. scribit eum habuisse: quarum et nomina, et liberi ignorantur.

IV.

II. LIBERI e Statira editi creduntur quinque: unus masculus, et quatuor femellae; nempe Ochus, Statira, Drypetis, Statipna. et una a)nw/numos. OCHUS patrem adhuc infans, h. e. sexto aetatis anno, ad bellum contra Alexandrum sequitur. Sed captus in praelio ad Issum, ab Alexandro conservatur, eique indole generosa se commendat, et frustra pro obside retineri iussus, Susis cum avia et sororibus deponitur, et disciplina atque lingua Graeca eruditur. Curtius.

V.

STATIRA similiter cum matre, avia, filio OCHO, et duabus filiabus iam nubilibus ab Alexandro capta, in eius potestatem pervenit, et Susis cum iisdem Graecam addiscere linguam iubetur, ex coniugio Alexandri honorata, hoc defuncto interficitur a Rhoxane, et cadaver in puteum proicitur. Iustinus, Curtius, et Diodorus Siculus.

VI.

DRYPETIS ab Alexandro Hephaestioni filaleca/ndrw| matrimonio iungitur. Quo mortuo, cum vidua deinde vixisset, et sororem Statiram ad Rhoxanen comitata esset, fraude eius simul indignis modis trucidatur. Plutarchus.

VII.

STATIPNA a Dario Codomanno offertur Alexand. Magno inter conditiones pacis, et dotis nomine promittuntur regiones inter Hellespontum et Halym. Curtius.

VIII.

FILIA a)nw/numos.

IX.

III. DIVITIAE atque DELICIAE. Darius ingentibus praeditus fuit divitiis, et in summis vixit delitiis. Nam lectus eius hoc modo concinnatus erat. Ad caput cubilis Regii conclave erat pentaclinum, h. e. ea magnitudine, quae quinque lectos caperet, in quo perpetuo asservabantur auri talenta 5000. Et hoc CERVICAL REGIUM appellabatur. Ad pedes aliud erat conclave triclinum, in quo recondebantur argenti talenta 3000; idque dicebatur REGIS SCABELLUM, vel SCAMNUM SUPPEDANEUM. In ipso autem cubiculo, supra lectum stabat AUREA VITIS gemmata, racemos habens pensiles ex lapillis pretiosissimis compositos, sicut Amyntas de mansionibus regiis scribit. Nec procul abea erat CRATER AUREUS Theodori Samii opificio nobilis, cuius valor erant 5000 auri talentûm. Athenaeus in Dipnosoph. lib. 12. Cael. Rhodigin. in Antiq. Amyntas de mansion. Regiis. O admirandas regum Persicorum divitias! O et detestandas eorum delicias!

II. ACTA POLITICA. I. IRENICA.

X.

I. IMPERII OCCUPATIO. Cum OCHUS, VIII Rex Persarum, Cadusiis bellum inferret, in eo adversus Provocatorem hostium Codomannus, cum omnium favore processisset, hoste caeso, victoriam suis pariter et prope amissam gloriam restituit. Ob hoc decorum facinus idem Codomannus praeficitur Armeniis. Interiecto deinde tempore, post mortem Ochi Regis, ob memoriam pristinae virtutis, Rex a populo constituitur, A. M. 3635. DARII nomine, ne quid Regiae Maiestati deesset, honoratus. Iustinus lib. 10.


page 294, image: s0366

XI.

II. IMPERII ADMINISTR ATIO. Circa hanc notanda sunt duo. 1. Virtutes. 2. Vitia.

I. VIRTUTES.

XIII.

I. PRUDENTIA. Darius Bagoae opera ad regnum cvectus, paulo post consuetis eius insidiis petitus prudenter eum praevenit. Nam comiter ad se Bagoam invitavit, atque ei poculum in se paratum porrigens, illud ebibere coegit, et venenum dolosum in viscera convertit insidiatoris, suamque et antecessorum iniuriam in Regicida ultus est. Diodorus Siculus lib. 17.

USUS.

Insigne hoc est exemplum hominis dolosi in operibus manuum suarum comprehensi. Psalm. 9. v. 17. Nam pulchre inquit Salomon Prov. 26. 27. Fodiens foveam incidet in eam, et volvens saxum in ipsum impinget. Et Sapient. 11. v. 17. *dia\w(=ntis2 amarta/nei, dia\ au) tw=n paideu/etai. Per quod quis peccat, per idem punitur et ipse. Prov. 5. v. 21, 22. Respicit Dominus viam hominis, et omnes gressus eius considerat. Iniquitates suae capiunt impium, et funibus pec catorum suorum constringitur. Et David Psal. 7. v. 14, 15. Foveam fodit, et effodit eam, et incidit in foveam quam fecit. Convertetur labor eius in caput eius, et in verticem ipsius iniquitas eius descendet. Syrac. 27, 28. Qui in altum mittit lapidem, super caput eius cadet, et plaga dolosa dolosi dividet vulnera. Et Lucretius lib. 5. in eandem sententiam ait:

Circumretit enim vis et iniuria quemque:
Atque unde exorta est, ad eum plerumque revertit.

Cassiodorus pulchre: Ius exigit, sagittas fraudis redire in dolosum verticem sagittantis.

Quare omnes pii sint moniti, ne insidias proximo suo struant. Nam virum sanguinum et doli abominatur Dominus. Psalm. 5. 6. Et abominabile est Domino cor pravum, sed beneplacitum in iis, qui simpliciter ambulant. Prov. 11. 20.

XIII.

II. MUNIFICENTIA. Sidon civitas quatuor milliaribus Tyro distans, ab Ocho per proditionem capta in eius potestatem devenit. Sidonii autem proditos sese videntes, in desperationem conversi, se ipsos cum uxoribus atque liberis intra aedes inclusos admotis flammis cremaruut: flammisque perire, quam Persis se dedere maluerunt. In qua urbis conflagratione 40 ferme milia hominum perierunt, et omnia aedificia in favillas cineresque abierunt. Hanc autem urbem Darius Codomannus reaedificari iussit, inque ea Stratonem Regem constituit. Quem Alexander M. victa Sidone, regno indignum iudicavit: quia urbis deditionem fecerat, magis civium voluntate impulsus, quam sua sponte.

XIV.

III. FORTITUDO. Cum enim Darius Ocho contra Cadusios militaret, provocatorem barbarum, insolentius toti exercitui insultantem, nemine progredi auso, solus ille periculo se obiciens, duello confecit. Qua victoria sibi fortitudine laudem, et omnibus Persis gloriam peperit. Iustin. lib. 10.

XV.

IV. MANSUETUDO. Ingenio miti ac simplici fuit, quod vel ex legatione eius secunda ad Alexandrum Magn. missa post proelium ad Issum infeliciter gestum pater. Nam pacificationem cum Alexandro inire voluit, filiam ei Statipnam inter conditiones pacis obtulit, dotis nomine regiones ei inter Hellespontum et Halym promisit. Curtius. Quamvis hoc addendum, eum calamitate edoctum modestiorem se gessisse, iuxta vulgatum illud Proverbium: *paqh/rata maqh/mata. h. e. Nocumenta sunt documenta.

II. VITIA.

XVI.

I. LUXUS atque INTEMPERANTIA. De luxu, deliciis atque intemperantia mira narrant Historici. De cervicali eius regio, scamno suppedaneo, et cratere aureo, in §. 9. ante diximus. In castris omnis generis habebat coquos, cupedinarios, fartores, artifices, magistrosque gulae, et unguentarios, ne quid ad corporis voluptatem omnino deesset. Solebant Persarum Reges (ut Cicer. Verrin. 5. scribit) plures uxores habere: his autem uxoribus civitates attribuere, ut haec mulieri redimiculum praeberet, illa hunc vel illum ornatum.

AXIOMA.

Luxus atque deliciae sunt ipsis delicatis perniciosae. Nam vix ullum Regnum diu stetit, quod ebriosorum consilio gestum est; vix ullum concidit, quod non ebriosi everterint; vix ullum non floruit, quod a sobriis et temperantibus hominibus administraretur. Verissima namque est admonitio Procopii: Homines, qui temere cuiquam rei idcirco


page 295, image: s0367

incumbunt, ut vitam deinceps per delicias ducant, haudquaquam hactenus quiverunt animos sistere, sed maiora quaedam opperiuntur, ac bene sperando continenter et tamdiu procedunt, quod usque tandem ea priventur felicitate, quam consecuti antea fuerint.

Exempla.

1. BELSAZAR ultimus Rex Babyloniorum convivia cum proceribus atque optimatibus suis magnifice agitans, cumque illis pocula immensa evacuans, Babylonem, quam et ipse et Principes ipsius inexpugnabilem credebant, a Dario atque Cyro captam una cum regno et vita perdidit. Daniel. 5. De qua in Historia Belsazaris dictum est.

2. Simile exemplum habemus in DARIO ultimo Persarum rege, qui etiam voluptate atque deliciis regnum suum perdidit. Nam, ut dixi, omnis generis gulae et voluptatis ministros in castris suis habuit. Unde Alexander Magnus eius devicti tentorium ingressus, visisque voluptatum apparatibus magnificentissimis, exclamavit: Quid? Num hoc est regnare? Plutarchus. Et Cicero Tusculan. Quaestion. lib. 5. scribit, quod Darius, cum in fuga aquam turbidam et cadaveribus inquinatam bibisset, negaverit, unquam bibisse se iucundius: Numquam videlicet sitiens biberat.

XVII.

II. SUPERBIA eius effulget. I. Ex titulis ambitiosis. Nam REGEM REGUM et CONSANGUINEUM DEORUM se vocabat, et Alexandrum Magnum FAMULUM SUUM. lib. 2. supplement. ad Curtium. 2. Ex factis fastuosis. Nam iubebat Satrapis suis, ut insanientem illum Philippi adolescentulum (sic enim Alexandrum per contemptum appellabat) verberibus puerilibus graviter caesum, indutumque post veste purpurea, sibi vinctum traderent. Similiter per contemptum munera ei mittebat, nempe VIRGAM, PILAM et MASSAM AURI: Innuens VIRGA; eum puerum esse forocientem, cuius temeritas virgis coercenda sit: PILA vero; eius aetati convenientius esse pila ludere, quam arma tractare: AURO; opes ei nequaquam sufficere ad bellum contra potentissimum Persarum Regem gerendum. Verum sensit tan lem, quantum superbia ipsi nocuerit, exutus vita et regno ab eo, quem contempserat.

XVIII.

III. *dus1bouli/a et PERTINACIA, quod pugnaturus cum Alexandro M. salutaria spreverit consilia. Cum enim Alexander M. exercitu instructus in Asiam tranfirer contra Persas: Mnemon Rhodius, Graecorum, qui Persis militabant, Dux, suadebat ne dimicaretur, sed ut agri vastarentur; atque ita hostes privarentur commeatu, ne progredi possent: simul etiam bellum a Persis totis viribus in Macedoniam transferretur. Hoc consilium fuisset optimum: sed fatale fuit, Persicum exscindi Regnum. Ideo Darius non obtemperabat, sed ceterorum praeferebat Ducum consilium, qui suadebant, ut dimicaretur. diodor. lib. 17. Bibliothec.

Similiter Darius CHARIDEMUM Atheniensem, virtute et omnibus artibus Imperatoriis praestantem, qui eum monuerat, ne temere Imperium suum in discrimen adduceret, seque ipsum ducem obtulerat ad bellum conficiendum: propterea ei iratus, quod Persis ignaviam et timiditatem exprobrasset, interfici iusserat, exclamantem cum ad supplicium traheretur: Brevi Regem paenitentia affectum iri, atque amissione Regni iniuriae sibi factae poenas daturum: uti scribit Diodor. Siculus lib. 17. Curtius de EUDEMO Atheniensi simile aliquid refert. Qui interrogatus a Dario, Satisne videretur ei instructus ad hostem obterendum; cum suae sortis (exul enim erat) et regiae superbiae oblitus extenuasset apparatus Persicos, et Macedonicam phalangem extulisset: ad capitale supplicium abstrahi iuslus est. Illevero ne tunc quidem libertatis suae in dicendo oblitus: Habeo, inquit, paratum mortis meae ultorem: Tu vero licentia Regni immutatus, documentum eris posteris, Homines, cum se fortunae permiserunt, etiam Naturam dediscere. haec vociferantem, quibus erat imperatum, iugulant. Sera deinde paenitenria subiit Regem, ac vera dixisse confessus, eum sepeliri iussit. Tertio instante praelio ad Issum, consilium AMYNTAE temere a Dario spretum est. Nam Darius castris suis in Alexandrum contendens, locum elegerat assyriae campum planum, omnique ex parte patentem, qui et magnitudini exercitus maxime opportunus, et ad equitatum ducendum valde commodus visus fuerat. Ab hoc loco ne recederet; diligenter eum AMYNTAS ex Macedonia profugus rogabat. Cui cum responderet Darius: metuere se, ne Alexander fuga mature facta sibi elaberetur: Nihil (inquit ille) hoc metu opus est, ubicumque Darium esse audiverit. Sed Amyntae consilio spreto, Darius castra in ciliciam movit. De quo mirabile est hoc Ariani dictum: Fortassis Deus illum eo loci adduxit, ubi nec equitatus magno usui ei esse posset, nec infinita hominum pariter et iaculorum multitudo. iImo vero ubi nec ipsam quidem exercitus sui magnificentiam ostenderepoterat.


page 296, image: s0368

AXIOMA.

Quando Deux Reges et Principes punire decrevit, prius sanam illis mentem auferre solet. caecitas namque mentis maxima est poena, iuxta illud Homeri:

Hunc Deus ut pereat, privabit lumine Mentis.

Cum quo congruunt versus in Oratione Lycurgi contra Oeocratem:

Iratus ad poenam si quos trahit,
Auferre mentem talibus primum solet,
Caliginemque offundit, ut ruant suas
Furenter in clades, sibi quas noxiis
Accersierunt ultro consiliis mali.

Exempla.

1. XERXI, IV. Persarum regi, Artabanus patruus eius gravi et prolixa oratione expeditionem in Graeciam dissuadebat; sed frustra: Ipse namque potius Mardonii iuvenis arrogantis et ambitiosi consilium sequutus, suisque viribus confisus, expeditionem illam suscipiebat. Verum successu infelici. Nam multa militum suorum milia a Graecis caesa amisit, adeoque ipse trepidus turpi fuga e Graecia in Persiam rediit: uti Herodotus lib. 7. describit.

2. Simile exemplum h. l. habemus in DARIO CODOMANNO. Plura vide in Historia Xerxis.

XIX.

IV. LEVITAS IN VESTITU. Nam Darius in principio Regni vaginam acinacis Persici iussit mutari in eam formam, qua Graeci utebantur; protinusque Chaldaei interpretati, Imperium Persicum ad eos transiturum, quorum arma esset imitarus. Gregoras.

AXIOMA.

Mutatio vestitus usitati plerumque adfert mutationem animi et vitae, et tandem etiam status publici. Qui enim vestes patrias mutur, una quoque mores patrios exuunt, et aliarum gentium, quarum vestitum imitantur, mores induunt; sicut Poeta recte ait:

Affectus patrios patria cum veste relinquunt.

Et Ecclesiasticus cap. 19. v. 27. inquit: amictus risus et incessus, produnt hominis ingenium. Unde signum est impendentis mali, aut mutationis status publici, quando regio aliqua vel urbs, patriis vestibus mutatis, exoticas assumit.

Exempla.

I. IUDAEIS mirum in modum Chaldaeorum vestitus ac habitus arridebat. Nam Ezechiel. c. 23. v. 15. scribit, quod Iudaei in urbe Ierosolyma more Babyloniorum atque Chaldaeorum TIATAS TINCTAS, bunte Kogeln/ in capite suo gestarint, atque super eos in concupiscentia oculorum suorum insaniverint: In Ebraeo textu habetur
[Gap desc: Greek word]
Seruche tebulim, h. e. excessus tiararum tinctarum, i. e. variis coloribus infectarum. Nam Babylonii gestabant in capitibus suis tiaras coloratas, et in longitudine atque latitudine excedentes, qualia capitis gestamina hodie Turcae habent. Ita Exod. cap. 26. v. 12. Extensio excedens in cortinis tabernaculi, vocatur
[Gap desc: Greek word]
. Et Amos. 6. v. 4. extensiones vel excessus super grabbatis eorum vocantur
[Gap desc: Greek word]
überfluß an Betten/ a rad.
[Gap desc: Greek word]
redundavit, excessit, tum in longitudine, tum in latitudine luxuriavit. Nam in luxuria est excessus et redundantia. Lutherus locum Ezechielis cap. 23. pulchre reddidit: Bunte Kogel auff ihren Köpfen. Et in notis m???gin. addit: Kogel heisset Ebreisch Seruch; wie Mose Exod. 26. v. 12. das übrige an den Teppichen nennet. Vnd ist ein Rogel/ wie vorzeitem die Magistri vnd Studenten Kogeln trugen / da viel vnnützes Tuch und den Kopf her hing. Das wahren rechte Babylonifche Seruchim/oder Chaldeische Kogeln. Haec Luth. Unde videre est, qualem Iudaei excessum in gestamine tiararum Babylonicarum commiserint. Neque sane hoc illi impune tulerunt. Nam Sophoniae c. 1. v. 8. Deus Iudaeis per Prophetam hisce verbis comminatur: et erit in die hostiae Domini, visitabo super Principes, et super filios Regis, et super omnes, QUI INDUTI SUNT VESTE PEREGRINA. Idem Deus comminatur Ezechielis c. 23. v. 22, 23, 27. Ego, inquit Iehovah, suscitabo omnes amatores tuos contra te, nempe filios Babel et omnes Chaldaeos, et venient super te armis, curribus, et c. nasum tuum et aures tuas praecident, ipsi filios tuos et filias tuas capient, et DENUDABUNT TE VESTIMENTIS TUIS, et tollent vasa gloriae tuae.

Impleta est haec Dei comminatio in Zedekia ultimo Rege Iudae, eiusque filiis, et civibus Ierosolymitanis, qui a Nabuchdonosore in captivitatem Babylonicam abducti sunt. 2. Reg. 25. 1, 2, 7. et seqq.

II. DARIUS ultimus Rex Persarum VAGINAM ACINACIS PERSICAM mutari iussit in eam formam, qua GRAECI utebantur. Quod statim Chaldaei inter praesagia transferendi Imperii Persarum, a Dario ad Graecos, quorum arma esset imitatus, recensebant Gregoras.


page 297, image: s0369

III. ALEXANDER M. regno Darii potitus, similiter fertur PURPUREUM DIADEMA, distinctum ALBO, quale DARIUS habuerat, capiti circumdedisse, vestemque Persicam sumpsisse: et quamvis ille se spolia Persarum gestare diceret, tamen vere mores cum illis induisse, et superbiam habitûs animi insolentiam secut am fuisse, manifestum fuit: Unde et milites et amici tantum in eum odii conceperunt, ut illi eum relinquerent, isti veneno mortem moliti fuerint. Curtius lib. 6. de gestis Alexandri pag. 224. Athenaeus lib. 12. cap. 18.

IV. GERMANI quoque nostri vestitum subinde variant, ut nunc Gallos, nunc Italos, nunc Hispanos, imo ipsos etiam Turcas nonnumquam aemulentur. Qua de re sequentem audi narrationem. Demandabat quidem Turcicus Imperator egregio piectori, ut omnium populorum habitus et vestimenta artificiose exprimeret. Obsequitur ille, et iussus paret, quantum consequi industria potest, ac cuique genti sua attribuit vestimenta. Ad extremum hominem nudum appingebat, cui aliquot ulnas panni humero dependentes attribuit. Rogatus vero, quis iste esset, et quid hoc facto sibi vellet? Respondit, germanum hunc esse, cui perpetuam vestimenti formam assignare non possit; ut qui subinde vestimenta variet, et novis formis delectetur. Manlius in Locis Commun. Ita certe res sese habet. Olim magna Germanorum in vestitu, uti etiam multis aliis in rebus fuit gravitas; nunc vero gravis eorum in vestitu varietas, imo vero multis in locis insignis levitas est: adeo ut nos Germani Germaniam in ipsa Germania requiramus, et vix inveniamus. Nam nostri, proh dolor, Germani, una cum veste, mores quoque et animum Germanum exuunt; et aliarum, quarum habitus vestesque aemulantur, gentium mores moros induunt, iuxta illud Poetae:

Affectus patrios patria cum veste velinquunt.

quare viri sapientes saepe ominati sunt, verendum esse, ne aliquando exteri veniant repetitum suos colores et habitus, et furtivis nudata cornicula coloribus, omnibus risum moveat; uti Horatius lib. 1. Epist. 3. scribit. Ah, quod metuerunt, nunc illis, proh dolor! evenit. Deus oculis gratiae patriam nostram dilectissimam respiciat!

V. DE POLONORUM vestitu Clemens Ianitius idem scribit:

Aut Turcae turba ista favet; quia gaudet amictu
Illius: aut omen res habet ista malum.

PARAENEIS.

At omnes nationes atque gentes sint monitae, ne vestes patrias temere leviterque mutent. Ista namque temerarix vestium mutatio.

I. est VITIOSA, schändlich. Quia est contra to\ pre/pon, consuetum semelque receptum habitum toties mutare. Est nam que insignis levitatis signum. Quia cum veste patria patrii mores atque virtutes exuuntur. Pulchre Bernhardus inquit: Quid de HABITU dicam? in quo iam non calor, sed color requiritur, magisque cultui vestium, quam virtuti insistitur, Idem ait: vanum Cor, vanitatis notitiam ingerit corpori. Exterior enim superfluitas (adde, et novitas) interioris vanitatis indicium est, Mollia indumenta animi mollitiem indicant. Non tantum curaretur corporis cultus, nisi prius neglecta fuisser mens virtutibus. Quare recte de hisce novatoribus dici potest:

In vestimentis non est sapientia mentis.

Cum quo congruit pulchellum Ovveni de vestibus epigramma:

Antiquata viget novitas, renovata vetustas
Nascitur, et Veteres nunc novitate placent.

II. Est IGNOMINIOSA, schimpslich. Quia illi homines, qui exoticarum vestium adeo sunt avidi, magnam ignominiae maculam apud alias nationes sibi inurunt. Nonne enim probrosum nationi fuit germanicae, quod pictor, iussus ab Imperatore Turcico, ut omnium nationum habitus ac vestimenta artificiose exprimeret, et ipse cuique nationi sua vestimenta attribuisset, ad extremum HOMINEM NUDUM pinxerit, cui aliquot ulnas panni humero dependentes adiecerit, et rogatus causam, Imperatori responderit: Germanum hunc esse, cui perpetuam vestimenti formam assignare non possit, ut qui subinde vestimenta variet, et novis formis delectetur?

Adagium est sapientum: *libuko\n o)/rnion. h. e. Afra avis. Hoc non inepte quadrat in hominem peregrino habitu notabilem. Singulari observatione dignum est, quod in lingua sancta VESTIS dicatur
[Gap desc: Greek word]
. Quae vox notat duo: 1. Persidiam. Iesai. 24. 16. Ierem. 12. v. 1. 2. Vestem. Levit. 13. 47. Levit. 7. v. 27. 2 Reg. 9, 13. Quo insinuatur, quod vestis sit perfidiae Protoplastarum nostrorum erga Deum nota. At eiusdem perfidiae rei sunt etiam illi, qui temere novos affectant habitus, iisque superbiunt et superbiendi materiam aliis praebent.

Probe hoc ipsum intellexit AUGUSTUS Imperator, qui, cum pro contione multos videret palliatos, indignabundus: En, inquit, Romanos rerum dominos, gentemque togatam! Adeo studebat priscos reducere mores, ut habitum quoque vestitumque doluerit immutatum. Erasmus lib. 4. Apophthegmatum.


page 298, image: s0370

III. Est EXITIONSA, schädlich. Quia Deus huiusmodi vestium nov atoribus poenas tum temporales tum aeternas minatur; uti tum comminatio divina, Ezech. 23. vers. 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30. et Sophoniae 1. v. 7, 8, 9. tum iudiciorum Dei exempla, quae antea sunt enumerata, clarissime ostendunt. In hanc sententiam Gregor. in Homil. eleganter inquit: Sunt nonnulli, qui cultum subtilium pretiosarumque vestium non putant esse peccatum. Quod videlicet si culpa non esset, nequaquam sermo Dei tam luculenter exprimeret, quod dives, qui torquebatur apud inferos, BYSSO et PURPURA indutus fuisset.

Quare qui novo et alieno indui gaudet vestimento, non habet melius, quam novum et peregrinum vestimentum Iesu Christi, quem in Baptismo induit, in eo gaudeat, eoque titumpher: gal. 3. v. 27. Rom. 13. v. 14. Sicut D. Hieronymus loquitur.

II. ACTA POLEMICA.

XX.

Tria Darius Colomannus bella cum Alexandro M. Rege Macedoniae, et Duce totius Graeciae, unanimi Graecorum consensu et suffragiis constituto, gessit. 1. Ad Granicum. 2. Ad Issum. 3. Ad Gaisgamela. Primum per Duces: secundum vero et terrium per se ipsum gessit.

PRAELIUM I. ad GRANICUM.

XXI. I. ACTA ANTE PUGNAM.

1. Ducum Persicorum consultatio, et saniorum tonsiliorum aspernatio. Cum Duces Persici de rationebelli gerendi in Concilio (ut vocant) bellico consultarent, MEMNON Rhodius suadebat, non hostem intra Regni viscera admittendum, sed totam belli molem in Macedoniam transferendam esse. Verum saluberrimo eius consilio locus tum relictus haud fuit.

2. Superbissima Darii Legatio. Darius in valido suo confisus exercitu (quippe qui constabat centum milibus peditum et decem milibus equitum, cum Alexander tantum triginta duo milia peditum, et quinque milia fere equitum haberet) superbissimo et gloriosissimo titulo se regem Regum, ac consanguineum Deorum; Alexandrum vero famulum suum appellans, mandatum Ducibus suis dederat, ut insanientem istum Philippi adolescentulum (sic enim Alexandrum per contemptum nominabat) ver beribus puerilibus graviter caesum, ac veste purpurea postea indutum sibi vinctum traderent. Hoc sane erat magna cum insolentia triumphum canere ante victoriam.

II. ACTA IN PUGNA.

XXII.

Memnon ceterique Duces Persici, omni quo instructi erant exercitu in phrygiam contendentes, prope granicum fluvium castra ponunt, et sperantes se mandato et exspectationi Regis sui satisfacturos. Alexandrum, dum magno animo Granicum flumen transit, invadunt. cruentum committitur proelium. Alexander ipse fortissime dimicat, Mithridatem Darii generum, eiusque fratrem Rosacem, aliosque praestantissimos Persarum Duces, manu sua prostravit, quamquam non sine periculo. Nam cum Spithridates securi alterum ei ictum intentaret, Clitus equo accurrens, eum inhibuit, securi in humerum eius impacta, brachiumque eius discindens. Tandem Persae in fugam sunt coniecti. Scribunt Historici, peditum 20000, equitum 2000 et quingentos in praelio occubuisse, captos ad 20000: De exercitu vero Alexandri paucos desideratos fuisse. Diodorus Sicul. Plutarchus, Arrianus.

III. ACTA POST PUGNAM.

XXIII.

Statim post hanc victoriam magna rerum mutatio facta est. Nam Alexander SARDES urbem Regiam cum ingentibus thesauris occupavit. MILETUM acerrime oppugnatam deditione cepit. HALICARNASSUM urbem maximam magnis operibus et ultimo discrimine suorum, cum triarii tandem insignem operam praestitissent, expugnavit, captamque solo adaequavit. Inde totam Phrygiam et litroralem Asiam ad Ciliciam usque sibi subiecit. Diodor. lib. 17. Totam quoque Cariam subactam ADAE Reginae, quae mandato Darii a Duce quodam Persico inde pulsa erat, restituit, eique gubernandam subiecit.

PRAELIUM II. ad ISSUM.

XXIV. I. ANTE PRAELIUM.

I. Darii consultatio. Darius, mortuo Memnone, egregio bellatore (qui hoc re ipsa agebat, ut totum bellum ex Asia in macedoniam transferretur) consultans de bello, cum idoneum Ducem non inveniret Alexandro opponendum, ipse proficisci in bellum constituit. Quare conscribit exercitum quater centenorum millium peditum et centum millium equitum, qui Babylonem conveniant, ut inde


page 299, image: s0371

contra Alexandrum castra moveat. Diodorus Siculus lib. 17.

2. Saniorum consiliorum aspernatio. Nam primo Darius Charidemum Atheniensem, artibus Imperatoriis praestantem, quia utilia quidem, sed Persis haud grata suadebat, ferociter occidit: de quo §. XVIII. dixi. Deinde consilium Amyntae Macedonis, suadentis ut locum pugnae satis amplum et opportunum eligeret, in quo ingentem equitum atque peditum commode explicare posset exercitum, ne astu hostis circumveniretur. Verum Darius exfastuosa superbia, quae homines excaecat, exercitum suum ex spatiosissimo Assyriae, quem elegerat, campo, frustra dissuadente Amynta, in angustias locorum deducebat; sperans se Alexandrum, quem fuga sibi elapsurum metuebat, in istis angustiis ita conclusurum, ut exitum, quo elaberetur, non inveniret. Arrianus, Curtius, Diodorus Siculus.

XXV. II. IN PRAELIO.

I. Alexandri prudentia et fortitudo. Cum autem Alexander Magnus immensas illas hostium copias in angustias montium deductas videret, qui sibi ad explicandam phalangem commodus, hostium vero copiis ob multitudinem ingentem incommodus esset, hanc Dei providentiam agnovit, (sicut Arrianus scribit) Deumque pro se pugnare dixit: ideoque cum divino auxilio humanam prudentiam coniungens, non modo cavebat, ne ab hostium multitudine cingeretur, sed etiam cornu dextro sinistrum eorum praeteriens, ex obliquo in oppositos sibi hostes irruebat, eosque in prima acie consistens fortiterque pugnans in fugam coniecit. Darius, ubi exercitum suum dissipatum vidit, et ipse fugam capessens equae celeritate, quam desiderium relicti pulli in bestia auxit, insequentes evasit; sicut Aelianus scribit. In fuga autem gravi correptus siti, cum aquam turbidam et cadaveribus inquinatam bibisset, negavit, unquam se bibisse iucundius. Numquam videlicet sitiens biberat. Cicero lib. 5. Tusculan. Quaest. Simile exemplum de Artaxerxe Moemone Plutarchus in artaxerx. et Maximus tyrius serm. 35. narrat. Ita impletum est in eis Adagium Prov. 27. v. 7. Anima esuriens etiam amarum pro dulci sumit.

XXVI. III. POST. PRAELIUM.

1. Caesorum multitudo. E Persis multi Deces bellicosissimi et centum triginta milia militum ceciderunt: Cum ex parte Alexandri tantum pedites triginta duo, equitum centum et quinquaginta desiderarentur, et 504 sauciati essent. Arrianus. Plutarchus, Cartius addit hoc epiphonema: Tanto impendio ingens victoria stetit!

2. Captorum multitudo. Capta quoque in tentorio Darii, mater eius Sisygambis, uxor Statira, filius Ochus sexennis, et binae filiae iam nubiles, cum universa familia. Et scribit Plutarchus, quod Alexander devicti Darii tentorium ingressus, visisque voluptatum appararibus magnisicentissimis, ad comites suos dixerit: Quid? Num hoc est regnare?

3. Alexandri magni clementia atque continentia. Alexander cum uxorem et matrem Darii totumque gynaeceum in luxtu videret, eas humaniter saluravit, basilikw=s2 tractavit, nullaque contumelia affici permisit. Cum uxorem Darii Statiram, quae omnium feminarum formosissima erat, et reliquas captivas forma et statura eximias, videret, per iocum dixit: *ei)si\n a)lghdo/nes2 o)mma/twn ai *persi/des2. Persicae mulieres sunt oculorum dolores. Formae autem earum spectaculo continentiae suae pulchritudinem opponens, tamquam exanimes imagines praetermisit. Quod Persicus nuntius narrans Dario, hisce eum verbis ornavit: Alexandrum et in proeliis acerrimum, et in victoria clementem esse. *deino\n maxo/menon, xrhso\n de\ krath/santa. Diodorus Siculus, et Curtius. Clementiam quoque admirandam erga MORTUOS declaravit Alexander. Nam sepelire quos vellent Persarum ei permisit, Vestibus ad hoc et ornatu de praeda concessit.

PRAELIUM III. ad GAUGAMELA.

XXVII.

Postremum hoc proelium inter Darium et Alexandrum non apdu ARBELA (ut quidam Historici tradunt) sed apud GAUGAMELA factum est. Quae vox Persarum lingua domum Cameli notat: atque inde nomen hoc habere fertur, quod Rex quidam antiquis temporibus camelo cursorio (quem dromedarium vocant) ex hostibus servatus, eam ibi collocaverit, pagosque et reditus certos ad curam eius destinaverit. Cum enim Darius cruento praelio ad Issum ab Alexandro victus, fugatusque esset, literas in Syriam (ubi tunc Alexander ex Aegypto reversus commorabatur) misit, quibus ipsi et regnum amplissimu, et filiam Statipnam cum insinitis thesauris offerebat. Gratior enim debet esse Principibus pax honesta, quam


page 300, image: s0372

victoria cruenta. verum Alexander hanc conditionem reiecit, nisi Darius supplex regni arbitrium Victori permitteret, seque inferiorem profiteretur: cum sicut mundus neque duos soles; ita neque duo summa pregna salvo terrarum statu habere possit. Diodorus Siculus lib. 17. Idcirco Darius, frustra pacificatione et captivorum redemptione tentata, nova etiam (qua ad delenda inter Principes odia vetera nihil accommodatius iudicatur) affinitate repudiata, tertio, et quidem copiarum superiorum duplicato numero, bellum instaurat, (habuit enim ad octingenta milia peditum, et ducenta milia equitum,) proeliumque cum Alexandro ad Gaugamela in campo aperto cruentum init: Sed ab eo tandem vincitur, atque in bactra fugatur. Diodorus Siculus scribit, in pugna illa Persarum peditum atque equitum plures nonaginta milibus cecidisse: e Macedonibus vero circiter 500 tantum desideratos esse.

CAPUT III. DE EGRESSV.

XXVIII.

I. Exitus Darii tragicus. Darius ab Alexandro M. cum exercitu fusus fugatusque, per loca ardua atque aspera in bactra vel Ecbatanam Mediae Regiam celerrime contendit. Quem Alexander non minori celeritate insequitur. BESSUS, ubi Alexandrum adventurum cognovit, cum Nabuzarne militum Praefecto conspirans, Darium aureis compledibus vinctum in custodia tenuerunt: mox e custodia eductum, et sordido vehiculo pellibus undique tecto ac clauso impositum huc illuc raptarunt; cumque aliquamdiu eum traxissent, ad extremum equum conscendere negantem nefario scelere trucidarunt, A. M. 3641. ante C. N. 330. postquam vixisset annos 50, et regnasset 6. Diodorus Siculus, Strabo, Plutarchus, Arrianus, Iustinus, Curtius.

USUS.

Hinc videmus, quam graviter Deus, iustus ille mundi Iudex, qui humilia respicit, Psal. 113. 6. et superbis resistit, 1 Petr. 5. v. 5. superbiam huius Darii puniverit, eumque extremo servorum suorum, quos iuratissimos sibi et devinctissimos esse putabat, ludibrio exposuerit, ut, qui tanti caput suum recumbere, et pedes subniti voluerit, tanti etiam manibus pedibusque vinciretur. Sic fert humana conditio, ut, cum fastigium suum longe supergressa sit, concidat. Quod utinam Reges et Principes satis animadverterent, animadversumque meminissent. Pulchre et vere Ovidius inquit:

Omnia sunt hominum tenui pendentia filo:
Et subito casu, quae valuere, ruunt,

Exemplum habemus in Dario, ultimo Persarum Rege, qui modo summus in orbe Monarcha erat, mox a ser vis atque amicis suis, quos putabat fidelissimos, captus, catenis aureis vinctus, sordido vehiculo impositus, huc illuc raptatus est. Atque ita uno die Monarchia a Persis ad Graecos translata, Horribile est hoc exemplum, quod monet nos de iudicio Dei, qui Regna mundi propter multa magnaque scelera hominum horribiliter mutat. Dicamus ergo cum Rege Davide ex Psalm. 119. v. 120. Horruit a timore tui caro mea: A IUDICIIS enim TUIS METUI.

XXIX.

II. Oratio Darii proagw/nios. Darius iamiam moriturus a Polystratio Macedone agnoscitur, eique postrema verba loquutus est: Alexandro igitur haec perferri iubet: Se nullis in eum meritorum offici is maxsimorum illi debitorem. Agere tamen ei maximas gratias pro beneficiis in matrem, coniugem, liberosque suos impensis. lis enim et vitam et pristini status reverentiam ac dignitatem concessam: sibi autem a cognatis atque amicis, quibus et regna et vitam dederit, illa omnia erepta esse. Precari se, ut illi victori ter rarum om nium imperium contingat; ultionem sceleris erga se perpetr ati non solum sua, sed exempli omniumque Regum causa non negligere, ills cum decorum tum utile futurum. Iamque deficiens aquam poposit; quam allatam postquam bibit, Polystrato qui eam tulerat; Quisquis es mortalium, inquit, hoc mihi extremum universae calamitatis genus accidit, ut pro tanto in me beneficio dignas tibi grates referre nequeam; sed referat Alexander; Alexandro vero Dii, pro eius summa in meos humanitate ac clementia; cui hoc fidei regiae unicum DEXTERAE pignus pro me dabis. Haec dicentem, accepta Polystrati manu, lingua cum vita destituit.

XXX.

III. Bessi supplicium. Cum Darius tam crudeliter, et horribiliter a Ducibus suis multis vulneribus confossus exspirasset, Alexander citato cursu postera die supervenit; sed eum vivum non invenit. Audiens vero eum a suis amicis trucidatum, ad inquirendos eos exercitum submisit, Besus a Speramene vinctus catena, ad Alexandrum adductus est, qui Regem suum non solum prodiderat, sed etiam interfec erat. Quem visum Alexander


page 301, image: s0373

vehementer excandescens, hisce verbis alloquutus est: Cuius ferae rabies occupavit animum tuum, cum Regem de te optime meritum prius vincire, deinde occidere sustinuisti? Quibus dictis, Alexander eum dilacerari fecit directis arboribus duabus in unum deflexis, quarum utrique corporis partem alligavit: Inde laxatae ambae, atque impetu in altum relatae, partem utraque suam retinuere.

XXXI.

IV. Darii sepultura. Alexander, qui incredibili celeritate Darium insequutus fuerat, iam defuncto super venit. Ubi autem corpus mortui vidit, lacrimas effudit, demptaque sibi chlamyde illud contexit, et regio ornatum cultu Susas ad matrem Sisygambem misit. Quae eum regio more sepelivit. Diodor. Sicul. l. 17.

XXXII.

V. FINIS MONARCHIAE II. Ita Monarchia II. in et cum Dario CODOMANNO ultimo Persarum Rege exstincta est. Praefigurata est panoleqri/a haec in visione Daniel. cap. 8. vers. 7. et 11. ubi legitur, quod ARIES BICORNIS sit prostratus ab HIRCO CAPRARUM, quodque nemo arietem liberare potuerit. Ubi per ARIETEM BICORNEM intelligitur Darius Codomannus, ultimus Rex Medorum et Persarum: Per HIRCUM vero CAPRARUM Rex Graecorum, hoc est, Alexander Magnus; interprete ipso Angelo Dan. 8. 20, 21 Alexander namque Magnus Darium ultimum devicit, et arietis duo cornua comminuit, hoc est, Regnum Medorum et Persarum per duo illa cornua adumbratum evertit. Et nemo potuit arietem e manu hirci liberare, hoc est, nemo Darium a potestate alexandri Magni liberare potuit. Et licet Darius ingentem pecuniae summam partemque regni dimidiam Alexandro Magno offerret, tamen nihil obtinere potuit. Quia Alexander Magnus solus mundi Dominus salutari voluit.

Duravit haec Monarchia, si supputationem exacte instituamus iuxta annos, quibus singuli Regum Persicorum regnarunt, 206 annis. Nam

Darius medus regnavit annos 2.

1. Cyrus regnavit annos 30. quidem, sed tantum 5, vel iuxta alios 7 annis, ut Monarcha, regnavit.

2. Cambyses regnavit annos 8. quibus 7 menses Magorum inclusi sunt.

3. Darius Hystaspis regnavit annos 36. quibus 7 menses Magorum inclusi sunt.

4. Xerxes regnavit annos 21. quibus 7 menses artabani includuntur.

5. Artaxerxes Longimanus regnavit annos 40. quibus duo menses Xerxis II. sunt inclusi.

6. Darius Nothus regnavit annos 19. quibus 7 menses Sogdiani sunt inclusi.

7. Artaxerxes Mnemon regnavit annos 40.

8. Ochus regnavit annos 23.

9. Arses, vel arsames regnavit annos 4.

10. Darius Codomannus regnavit annos 6.

Summa durationis Monarchiae II. sunt 206.

SOLI DEO GLORIA.


page 302, image: s0374

DE MONARCHIA TERTIA, Quae est GRAECORUM, LIBER III. TRACTATIO GENERALIS.

PRAECOGNITA.

IN Praecognitis huius Monarchiae notanda sunt quatuor capita. 1. Monarchiae III. Appellatio. 2. Typica praefiguratio. 3. Generalis eius delineatio. 4. Monarcharum catalogus, velenumeratio.

CAPUT I. 1. De Monarchiae III. Appellatione.

Haec MONARCHIA TERTIA vocatur Monarchia GRAECORUM, vel MACEDONUM: non quod caput eius, sive Monarcha semper e Graecia, vel Macedonia fuerit; sed a primo eius conditore ita vocatur, nempe Alexandro M. qui natione fuit Graecus, et quidem Macedo: quo mortuo successores eius Monarchiam hanc inter se diviserunt, qui pariter Graeci fuerunt, et Graecam linguam, uti solent Monarchae, in regnis suis conservarunt.

CAPUT II. 2. De Typica Monarchiae tertiae praefiguratione, eiusque explicatione.

Haec Monarchia in triplici visione praefigurata est.

In Prima VISIONE, quae exstat Daniel. 2. v. 32, 39. praefiguratur per ventrem aeneum, et Foemora aenea.

In secunda VISIONE, quae exstat Daniel. 7. v. 6. praefiguratur per pardum alatum et quadricipitem.

In Tertia VISIONE, quae extac Daniel. 8 v. 8. praesiguratur per hircum caprarum quadricornem.

I. Explicatio primae visionis.

De MONARCHIA III. visio prima exstat Daniel. 2. 32. quae talis est: Huius statuae caput ex auro optimo erat; Pectus autem et brachia de argento: porroventer et foemora ex aere. Postea v. 39. subiungitur interpretatio Danielis Prophetae, quae talis est: Post te consurget regnum aliud minus te, argenteum (intellige regnum Medorum et Persarum) et regnum tertium aliud aeneum, (intellige Monarchiam vel regnum Graecorum) quod imperabit universae terrae.

In hac visione tria sunt notanda.

Primo, MONARCHIA III. comparatur ventri: idque tribus de causis.

1. Propter ORDINEM et SUCCESSIONEM. Sicut enim venter subiecet pectori et brachiis: Ita quoque tertia Monarchia, sive regnum Alexandri M. proxime successit regno Persarum, quod comparatur pectori et brachiis argenteis. Dan. 2. 32.

2. Propter ATTRACTIONEM et DISPERSIONEM. Sicut enim venter omnem cibum ad se trahit, et tamen diu eum in se non retinet, sed statim ad alia membra transmittit et dispergit: Ita quoque Alexander M. plurima regna subegit, suoque imperio subiecit; diu tamen ea non possedit, sed moriens Ducibus suis illa divisit, iisque possidenda reliquit.

3. Propter INTEMPERANTIAM et FOEDAM EBRIETATEM. Venter est typus hominum intemperantium, et ebriosorum; et ebriosorum; sicut Paulus inquit Phil. 3. 19. quod ipsorum Deus venter sit. Ita Alexander Magnus helluationibus et


page 303, image: s0375

commessationibus deditus erat, saepe totas noctes potando consumebat, imo noctibus quoque dies iungebat, in exercitu potationum certamina instituebat, amplo ceteros viucenti constituto praemio. Curt. l. 5. de eo scribit, quod ingentia animi bona et illam indolem, qua omnes reges antecessit, intolerabili vini cupiditate foedaverit. Athen. lib. 10. cap. 11. ita de eoscribit: Cum Alexander Protheaebibacisimo Macedoni poculum ingens, quod bicongium capiebat, propinans exhausisset, Protheas illud accepit, ac vicissim idem Alexandro propinavit; qui rursus illud ebibit, sed perferre non potuit. Nam mox poculo e manibus elapso, in pulvinar reclinatus acmorbo correptus, decubuit, atque interiit au)tofo/nos, h. e. sui ipsuis homicida factus.

Secundo, comparatur haec MONARCHIA III. FOEMORIBUS, v. 23. quibus significatur lascivia et Veneris intemperantia, nontam Alexandri, quam successorum eius Ptolemaeorum, in regno Aegypti Regum, quibus sollenne erat sorores suas in uxores ducere. Nam Alexander Magnus, licet ebriosus suerit, non tamen adeo lascivus et luxuriosus fuit. Quia ebriosi sicut vino sopiunt sensus: ita quoque semen prolisi cum diluunt et dissipant, atque oroxin ad Venerem sopiunt hebetantque.

Tertio, MONARCHIA III. comparatur AERI, sive VENTRIAENO, et FOEMORIBUS AENEIS: idque propter tres rationes sequentes.

1. Propter HEROICAM ALEXANDRI M: PORTITUDINEM. Sicut enim aes est firmum et durum, et aptius ad arma inde conficienda, quam argentum: Ita quoque Alexander M. Persis fuit bellicosior, quia fuit Mavortius heros, non nisi Martem et arma spirans: ipse enim inter tubarum clangorem, et armorum aeneorum strepitum, et fragorem semper versabatur, iisque tauquam Musica iucundissima delectabatur. Iosephus lib. 11. Antiquit. Iudaic. de eo scribit; quod ipse, cum militum 30000 duntaxat haberet, ausus fuerit acie congredi cum Dario Codomanno, qui exercitum haberet multorum centenorum millium, ita ut crederet non ipse tantum Darius, sed etiam omnes Asiam inhabitantes, Macedones ad conflictum belli cum Perfis, propter multitudinem, non venturos.

2. Propter NOMINIS CELEBRITATEM. Sicut enim aes, quod valde vocale et sonorum, sonum edit magnum et clarum, evinque longe lateque diffundit: ita quoque magna fuit fama et gloria rerum gestarum Alexandri M. quae subito toto orbe insonuit, omniumque Regum et Principum famam et gloriam longissime superavit, adeoque praecelluit, ut certatim se ei subicerent, aut foedus cum eo inirent. Fuit igitur Alexander aes sonans, et cymbalum toto orbe tinniens. Curtius de eo scribit Tantus nominis eius terror universum orbem invaserat, ut cunctae gentes velut iam destinato sibi Regi adularentur. Iustin. addit, tantam fuisse Alexandri felicitatem nominisque celebritatem, ut nullo unquam cum hoste congressus sit, quin eum vicerit; nullam civitatem obsederit, quin eam expugnaverit; nullam gentem adierit, quin eam calcaverit: denique praesente Alexandro tantam fuisse militum eius fiduciam, ut armatos hostes velinermes ipsi adoriri non dubitarent, semperque certam animo praesumerent victoriam. Unde Lysippus statuarius, ut amplitudinem imperii Alexandri adumbraret, finxit ex aere Alexandrum supina facie caelum suspicientem, subiectis hisce versibus:

Aereus in caelum suspectans, fare, quid aiat,
Iuppiter. Asseruit terram mihi, tu assere caelum.

3. Propter FELICITATEM et VICTORIARUM CELERITATEM. Sicut enim clangor tubam derepente pervadit: Ita Alexander brevi tempore, nempe duodecim annorum spatio, orbem terrarum sibisubiecit. Nam anno aetatis vigesimo regnare coepit, et anno trigesimo secundo, quo mortuus est, omnia subegit. Quam ob cansam Appelles Alexandrum pinxit fulminiferum: et quidem tam ad vivum, ut vulgo diceretur, duos esse Alexandros; unum Philippi filium, nullis viribus superabilem; alterum opus Appellis, nulla arte imitabilem. Fuit tanta eius in proeliis felicitas, ut tribus proeliis victor, uno ad Granicum amnem, altero ad Issum Ciliciae, tertio ad Arbela, ut tradunt multi, velsecundum Strabonem et Plutarchum, ad Gaugamiela, imperium Asiae rapuerit, cum tantae essent hostium copiae, ut Darius 1000000 militum haberet; ideoque iactaret, se pro uno milite Alexandri denos in suo exercitu habere.

II. Explicatio secundae Visionis.

Dan. 7. 6. Exstat secunda Visio Danielis Prophetae, quae talis est: Post haec adspiciebam: et ecce, alia (besita) quasipardus; et alas habebat, quasi avis, quatuor super se: et quatuor capita erant in besita: et potestas data est ei.

In hac visione notanda veniunt quatuor. 1. Quare Alexander M. comparetur pardo. 2. Pardo alato. 3. Pardo quadricipiti. 4. Quid significent verba illa: Potestas data est ei.

1. De nominis Etymologia.

Pardus Ebraice dicitur
[Gap desc: Greek word]
, Chaldaice
[Gap desc: Greek word]
, Arabice
[Gap desc: Greek word]
; inplurali
[Gap desc: Greek word]
, Chaldaice
[Gap desc: Greek word]
, Arabice
[Gap desc: Greek word]
, Graece pa/rdos, o( panqh\r, h( pa/rdalis2. Apocal. 13. vers. 2. *kai\ qhri/on o(\ ei)=don, h)=n o(/moion


page 304, image: s0376

parda/lei. Et bestia quam vidi. erat similis pardali. Latine dicitur pardus, pardalis, panther. Panthera est animal maculosum, sive variis maculis respersum: unde etiam nomen habet. Nam dicitur panthera a pa=n omne, et qh=r fera; quod omnium fere ferarum coloribus distinguatur, et splendeat: quia nulla bestia nominari potest, cuius colorem non aliqua sui parte repraesentet. Quidam Larine variam appelllarunt. Oppian. l. 3. de venat. v. 463. ai)olo/nwton, Ovid. l. 3. Metam. v. 666. pictam cognominavit Hinc apud Plautum, pantherinum genus hominum accipitur provario, et Plin. lib. 13. cap. 15. mensae pantherinae sunt, quae in vertice crispae, vel intorto venarum discursu variegatae sunt.

2. Definito.

Pardus est animal ferum et astutum, in Asia et Africa familiare, in Europa peregrinum, pellem habens brevibus quibusdam macularum oculis variegatam: mas vocatur pardus, et panther; femina frequenter panthera et pardalis appellatur.

NOTA.

Solinus Polyhistor c. 21. putat, pardum et pantheram, duas et distinctas animalium species esse. At conrrarium statuit Aristoteles, Dioscorides, Gaza, et alii, qui dicunt, eandem esse speciem, idemque animal: quae sernentia vera est.

Primo, comparatur Alexander M. pardo, ob septem potissimum causas.

1. Propter quantitatem. Sicut enim pardus est fera quantitate exigua: non enim leonem, vel elephantem, sed canem venaticum adaequat: ita quoque Alexandri regnum admodum tenue habebat initium. Nam tenuis erat apparatus, et parvus exercitus, quo orbem subiugare aggressus est. Siquidem numerus copiarum quas ad debellandum Orientem in Asiam transmisit, non ad 40000 militum se extendebat; commeatum, non nisi ad 30 dies suffi cientem secu tulit, et in stipendium militum 70 talenta secum habuit; uti Plutarchus refert: Tanta apparatûs exiguitate incertum est, inquit Iustinus, utrum sit mirabilius, Alexandrum vicisse orbem, an vincere aggressum esse.

2. Propter odoris suuvitatem. Sicut pardus suavissimum ex toto corpore spirat odorem; uti Aristot. l. 8. Histor. anim. c. 6. Plin. l. 8. c. 17. tradunt: Ita quoque ex Alexandri M. corpore iucun dissimus odor emanavit; quia temperamento humido et igneo praeditus erat: uti Plutarchus in vita Alexandri tradit. Gignitur enim odoris suavitas, iuxta Theophrasti opinionem, concoctis a calore humoribus. Unde aridi et fervidi tractus terrarum odorum sunt feracissimi. Deinde, sicut pardus fragrantia corporis animalia ad se attrahit: Ita quoque Alexander M. multo plures virtutis opinione, et famae nominisque magnitudine, quam armis, subegit.

3. Propter astutiam et calliditatem. Aristoteles lib. 8. Histor. Animal. c. 6. et Plinius l. 8. c. 17. de pardo scribunt, quod naturae sagacitate et prudentia polleat. Nam frondibus arborum se occultat, et odorem iucundissimum emittit, quo dorcades, capras, hinnulos, simias, aliasque bestias ad se attrahat, arripiat atque laceret. Aelian. l. 5. c. 40. Hac de causa de rege Nabuchdonosore dicitur Ierem. 5. v. 6. quod sit pardus vigilans super civitates Iudaeorum, h. e. quod observet civitates eorum, dum eas arcte obsidet, et excubat, ut nemo ex iis egredi possit, quin protinus ab eo capiatur. Ita etiam Alexander M. sagacitate sua atque consiliis, vel sapientissimos senes vicit.

4. Propter celeritatem. Sicut pardus est animal velocissimum et celerrimum; uti dicitur Hab. 1. v. 8. Velociores (leviores) pardis equi eius (nempe regis Chaldaeorum:) nam pardus est rapidissimus saltu, quo plus quam cursu valet: quare quandoin venationibus canes antev ertere nequit, et in co est, ut capiatur, tum saltu in arborem volat, unde mox in canes porro excurrentes insilit, eosque unguibus comprehensos proscindit: Ita quoque in Alexandro M. incredibilis fuit animi vigor et celeritas ingenii, quod etiam de Iulio Caesare lib. 7. scribit Plinius, velut quodam igne volucris. Unde exiguo temporis spatio, nempe 13 fere annorum, orbis notiora sibi subegit. Interroganti igitur cuidam, unde tantas res tam brevi temporis spatio tam feliciter confecisset, respondit hoc apophthegmate: *mhde\n a)naballo/menos. hoc est, Quia nihil sum procrastinatus.

5. Propter ferociam et crudelitatem. Sicut pardus est animal ferociffimum et crudelissimum: nam quando occasio illi offertur, summo cumimpetu ruit in oculos hominum; sicut Basilius annotat: Ita quoque Alexander M. fuit ferocissimus. Quia perpetuus periculorum et mortis in eo erat contemptus. Plutarchus de eo scribit; Superabat fortunam audaciâ, et vires virtute, nihilque censebat audentibus inexpugnabile, vel munitum esse animosis. Cum quo consentit Iustinus, ita scribens: Periculosissima quaeque aggrediebatur, et ubi confertissimos hostes acerrime pugnare conspexisset, eo se semper ingerebat, periculaque sua, non militum, esse volebat.

6. Propter macularum varietatem. Sicut


page 305, image: s0377

pardus est animal maculosum, seu varias maculas habens: unde etiam phantera appellatur, quod nempe omnium animalium colores aliqua sui parte referat: unde adagium exstat Ieremiae 13. 23. Num mutare potest pardus varierates suas? Ita quoque in Alexandro M. insignis magnarum virtutum atque vitiorum mixtura fuit.

7. Propter vinolentiae foeditutem. Sicut pardus vino et venere delectatur; et non vi capitur, sed vino ebrius opprimitur: Quando enim venatores hanc pardi naturam scientes, cum capere volunt, obser vatis eius latebris, collocant ibi cambia vino repleta: statim pardi vini odore ex antris eliciuntur, et cum ad cymbia veniunt, avidissime vinum bibunt, eoque hausto discurrunt, una ludunt, et praecipites in venerem prosiliunt: deinde ebrii et coitu fatigati sopiuntur, atque ita sopiti capiuntur a venatore: Ita etiam Alexander Magnus, qui nullis laboribus, nullis periculis cessit, non manu hostilim, sed vino oppressus interiit. De quo venusti versiculi Philippi Melanchthon. notandi sunt:

Aspice Pellaeumpardum, quo pulchrior alter
Non fuit in toto, quem vicerat, orbe; nec unquam
Res similes gessit quisquam brevioribus annis.
Confectos aetate senes, bellique labore,
Consiliis vicit cunctos, in flore iuventae.
Ergo illi nocuere nihil, nec tela, nec hostes;
Sed foeda ebrietas et desidiosa voluptas.

Secundo, comparatur PARDO ALATO. Erant, inquit Daniel, quatuor alae quasi volucris in dorso ipsius. Hasce quatuor pardi alas diversimode interpretantur docti.

1. Quidam intelligunt victoriarum celeritatem, quod nempe ipse duodecim fere annis totam Asiam magnamque Africae et Europae partem subegerit.

2. Quidam intelligunt animi magnitudinem, vigorem et ingenium, quasi igni volucre. Quod etiam I. Caesari tribuit Plinius l. 7. c. 25. Et Plutarchus in Caesare ita scribit: Iulius Caesar amicis sic scripsit, cum primo congressu Pharnacem vicisset: Veni, vidi, vici. Quae voces eo ipso quod similiter desinunt, celeritati indicandae haud parum congruunt. Idem et de Alexandro Magno dicendum.

3. Per quatuor Alas intelligi possunt quatuor Satrapae. vel Duces Alexandri, unn cum exercitibus suis, quorum opera et adminiculo tot regiones atque regna subiugavit Sicut enim brachia per metaphoram denotant Duces belli, Dan. 11. 22, 31. ita quoque alae. Nam sicut alae ad latus avium positae sunt, et latius extendi possunt: Ita quoque alae per metaphoram notant latera, et dispositos integri exercitûs ordines. Iesai. 8. 1. Etit extensio alarum eius implens latitudinem terrae tua, ô Immanuel. In hisce verbis Sennacherib vocatur aquila: Alae eius sunt copiae militares; hae impleverunt terram Emanuelis, hoc est, Iudaeam. Ezech. 17. 3. Nabuchdonosor vocatur aquila grandis magnarum alarum, h. c. multos sub se habens populos et numerosos exercitus, quos ille secum traxerat. Hae enim sunt alae militares; Dan. 9. 27. Per. alam abominationis desolautem, legiones exercitûs Romani desolationem urbi Ierosolymae inferentes, et ob idoloatriam abominabiles, in telliguntur. Ita Dan. 7. 4. leoni Babylonico alae aquilinae tribuuntur: de quo vide Monarchiam nostram 1. in Praecognitis §. 5. 6.

4. Per quatuor hasce Alas intelligunt alii abominandam Alexandri ambitionem, et insanam divinitatis affectationem. Non enim illi sat erat terrarum orbi dominari, nisi etiam in caelum volare contenderet, divinos honores concupiscens, sibique arrogans, quia pro filio Iovis Hammonis haberi, et ut Deus adorari volebat.

Tertio comparatur PARDO QUADRICIPITI. Per QUATUOR CAPITA pardi intelliguntur quatuor Dynastiae vel regna principalia, in quae Monarchia tertia, Alexandroipso defuncto, aquatuor Ducibus eius est divisa. Nam 1. Philippus Aridaeus Macedoniam, 2. Antigonus Asiam, 3. Seleucus Syriam, 4. Ptolemaeus Lagi Aegyptum occupavit.

Quarto additur: Et potestus data est ei (bestiae.) Quibus verbis imperium Alexandri dupliciter describitur.

1. Materialiter, quod videlicet Monarchiae Macedonicae tanta fuerit potentia, quae toti terrarum orbi vel solo nomine formidabilis fuit.

2. Originaliter, quod videlicet tantum Alexandri imperium, non ipsius prudentiae aut fortitudini, sed divinae providentiac adscribendum sit. Per Deum enim Reges regnant. Prov. S. et Dan. 2. v. 21. Et ipse manus bellatorum proeliari docet. Psalm. 144. 1. Atque hoc etiam ipse Alexander M. confessus est. Cum enim ipse Ierosolymam venisset, atque vidisset Iaddum Iudaeorum Pontisicem, qui pontificali habitu ornatuque decoratus extra urbem ei processerat, protinus ad illius pedes se abiecit, eumque adoravit. Deinde in terrogatus a Parmenione: Cur praeter morem ei Pontifici tantum honorem exhibuisset, respondit: Non hunc hominem adoravi; sed Deum in illo, cuius Sacerdotii principatu fungitur, quia in eo lem habitu et


page 306, image: s0378

ornatu, in somno mihi visus est, cum in Dio urbe Macedoniae adhuc versarer; cumque animo meo de bello adversus Persas suscipiendo agitarem, idem mihi certam victoriae spem ostendit: exinde arbitror, divino auxilio medirectum Darium vicisse, atque potentiam Persarum superasse.

III. Visionis explicatio.

Exstat haec visio Daniel. 8. 5. Verba haec sunt: Ecce hircus caprarum veniebat ab Occidente super faciem totius terrae, et non tangebat terram. Porro hircus habebat cornu insigne, intra oculos suos. v. 6. Et venit usque ad arietem illum cornutum, quem videram stantem ante fluvium, et cucurrit ad eum cum ira fortitudinis suae. v. 7. Cumque appropinquasset prope arietem, efferatus est in eum, et percussit arietem, et fregit duo cornua eius; et non poterat aries resistere ei: cumque eum prostravisset in terram conculcavit eum; et nemo poterat liberare arietem de manu eius. v. 8. Hircus autem caprarum magnus factus est nimis: cumque crevisset, fractum est cornu magnum, et orta sunt quatuor cornua conspicua pro illo per quatuor ventos caeli. v. 21. exstat explicatio Danielis. Porro, hircus caprarum Rex Graecorum est, et cornu grande, quod erat inter oculos eius, ipse erat Rex primus. v. 22. sQuod autem fracto illo, surrexerunt quatuor pro illo, quatuor regna de gente eius consurgent, sed non in fortitudine eius.

In hac visione Monarchia tertia sdescribitur dupliciter. 1. A titulo gemino: Generali et Speciali. 2. Ab Exercitio.

I. TITULUS GENERALIS est, quod dicitur Alexander M. HIRCUS CAPRARUM.

Per hunc hircum caprarum intelligitur Rex Graecorum; sicut Angelus explicat v. 21. Inprimis anaem Alexander Magnus, idque ob octo rationes sequentes.

1. Ob iuvenilem aetaetem. Quia sicut hircus caprarum phrasi Ebraea est hircus adhuc lactens in caprarum grege: Nam Ebraeis sollenne est, animalia iuvenilia exprimere per genitivum matris: Ita Alexander M. adhuc erat iuvenis cum regnare coepit, nempe 20 annorum.

2. Ob virium imbecillitatem. Sicut hircus caprarum, qui adhuc sequitur et sugit matrem suam, viribus longe inferior est ariete; Ita etiam regnum Graecorum, sive Macedonum Dario bellum infenentium, et opibus et copiis Persis longe inferius fuit. Nam Alexander M. Dux Graecorum adversus Persas declararus, et Hellespontum ex Europa in Asiam traiciens, proeliumque ad Granicum flumen cum Dario Codomanno committens, peditum 30000 duntaxat, equitum 5000 secum duxit, qui exercitus cum Darii exercitu comparandus nullo modo erat; uti Arian. lib. 1. Hist. de expeditione Alexandri M. p. 12. scribit.

3. Ob sagacitatem. Sic Alexander M. dicitur hircus caprarum, h. e. Dux vel Princeps Graecorum: hircus enim ducem vel gubernatorem populi significat. Zach. 10. v. 3. Et sic recte Alexander HIRCUS. Graeci autem CARPAE appellantur, ob animi mobilitatem, sagacitatem et ingenii acumen. Namscribit Plin. lib. 8. c. 50. quod capraesagacioris sint ingenii, acutioris visus, et ad motum agiliores, quam voes: et hisce dotibus Graeci Persas longissime superarunt.

4. Ob CELERITATEM. Sicut shirci ad motum sunt agiles: Plin. l. 8. c. 50. unde hircus dicitur
[Gap desc: Greek word]
vel
[Gap desc: Greek word]
a velocitate et celeritate, a radice
[Gap desc: Greek word]
volavit, maturavit; a qua radice etiam descendit vox
[Gap desc: Greek word]
avis circumvolitaus, quae in aere circumgyratur: Ita etiam Alexander M. in rebus bellicis et in victoriis consequendis fuit celerrimus. Unde eriam PARDOALATO comparatur. Dan. c. 7. v. 6.

5. Ob FORTITUDINEM. Sicut hircus grandescens fortior est ariete: Quomodo enim aries comparari potest cum hirco, qui barba et villis hirsutis, longis cornibus armatus, capite erectus, fronte torvus, et oculis acer est? Ita quoque Alexander M. Dario Codomanno Rege Persarum fortior fuit, cumque vicit.

6. Ob PUGNAM, sive CORNUTATIONEM. Sicut hirci cum arietibus pugnare sive cornurare solent: Ita quoque hircus, h. e. Rex Graeciae, sive Alexander M., cum ariete Persico, h. e. Datio Codomanno, qui per arietem adumbratur, Dan. 8. 4. pugnavit, eumque vicit. v. 7.

7. Ob PRAEMII DONATIONEM. Sicut Olympiade 47. A. M. 4610. certamibus in agone tra/gos, h. e. HIRCUS in praemio dabatur; uti Euseb. in Chronic. scribit: Ita quoque Alexander M. cum Dario Codomanno ultimo Persarum rege certans, eumque vincens, HIRCI nomen et omen velut victoriae praemium adeptus est: idque iuxta Danielis praefigurationem.

8. Ob. VITAM BREVIOREM. Hircus vitae est brevioris. Nam ante sextum aetatis annum consenescit: quia ex ingenti libidine vires corporis debilitat, et prorsus exhaurit; uti Columella docet: quo ipso brevis vita, atque breve


page 307, image: s0379

regnum Alexandri M. denotatur. Nam ipse anno vigesimo aetatis regnare coepit, et anno aetat is trigesimo tertio mortuus est.

TITULUS SPECIALIS. CORNU,
[Gap desc: Greek word]
.

1. Per hoc Cornu adumbratus est Alexander M. Sicut enim hircus robur suum praecipuum et maximum in cornibus habet, quibus in obvios incurrit, eosque ferit; iuxta illud Poetae:

——— Cornuferit ille, caveto:

Ita quoque maximum et Praecipuum regni robur, est in Rege eiusque praesentia. Exemplum Alexandri hoc ostendit. Nam scribit Iustinus, tantam fuisse Alexandri felicitatem, ut nullo unquam cum hoste congressus sit, quin eum devicerit; nullamque civitatem obsederit, quin eam expugnarit; nullam gentem adierit, quin eam calcaverit: denique praesente Alexandro, tantam fuisse militum eius fiduciam, ut armatos hostes vel inermes ipsi adoriri non dubitarent, semperque certam animo victoriam praesumerent.

II. Daniel hoc Cornu dittw=s1 describit. 1. Ab adiuncto. 2. a subiecto.

1. Ab ADIUNCTO. Sic Vocat illud vers. 21. Cornu MAGNUM vel GRANDE
[Gap desc: Greek word]
Et v. 5. vocat illud
[Gap desc: Greek word]
CORNU VISIONIS. Ein ausebnlichs Horn. Revera enim Alexander rerum gestarum magnitudine prae ceteris regibus sconspicuus fuit. Unde etiam Magni cognomen accepit; sicut hoc loco a Daniele praedictum est: quia post eum plura, sed minora cornua, h. e. Reges Graecorum regnarunt; sicut Dan. v. 8. inquit.

2. ASUBIECTO, Quando ibidem dicit, quod cornu illud inter oculos hirci fuerit. Per hoc quidam praefiguratos fuisse aiunt prudentes Alexandri Magui Duces. Sed melius est, si dicamus, quod per cornu inter oculos intelligatur Alexandri Magni potentia cum admiranda prudentia coniuncta arque temperata. Sicut enim animalia unicornia cornu habent inter oculos, quo eorum vis atque potentia, quam inter animalia habent, celebratur, Num. 23. v. 26. Deus dicitur Israeli esse, ut robur unicornis, Psalm. 92. 10. Et exaltabitur sicur unicornis cornu meum, h. e. potens et fortis ero: Confer Iob. 39. 12, 13. 14, 15. ubi robur et fortitudo monocerotis velunicornis describitur: Ita Alexandri Magni potentia atque fortitudo inter omnes Reges terrae eminuit. *deute/rws2 tamen, et secundario, per cornu inter oculos hirci intelligi possunt sapientes et sagaces Alexaudri Duces, Parmenio, Clitus, et Philotas. Nam saepe Alexander cum impetu ruebat; hi autem Duces sagaces, atque prudentes, impetum eius prudentia sua moderabantur. Nam a Clito in praelio ad Granicum, cum de vita periclitaretur, conservatus est.

II. Ab EXERCITIO, h. 3. Rebus gestis HIRCUS describitur tripliciter.

1. Ratione Ortus. 2. Progressus. 3. Egrossus.

1. Ratione ORTUS describitur a Daniele crescens eius status. Circa hunc Ortum hirci tria sunt notanda:

I. Hirci adventus. Qui describitur

ratione

1. Termini

1. A QUO. Sic hircus caprarum veniebat ab Occidente, vers. 5. h. e. ex Macedonia, quae occidentalis est respectu Persiae et Asiae, quae sibi subiecit.

2. Ad QUEM. v. 5. Veniebut super faciem (superficiem) totius terrae, hoc est, totam Asiam occupabat, adeoque totam illam terram, in qua tum Daniel. erat, cum haec visio ipsi offerretur.

2. Modi. vers. 5. Nequaquam atingebat terram. Quibus verbis incredibilis Alexandri in bellis conficiendis et victoriis consequendis ceseritas designatur: Ita namque ille victoriis volabat, non secus ac fulmen cito penetrat ab ortu ad occasum. Unde Dan. 7. 6. Pardo alato comparatur. Et Curtius l. 5. scribit: Nullam virtutem Regis istius magis, quam celeritatem, laudaverim.

II. Hirci cum ariete conslictus. v. 6. Venit autem ad illum usque ARIETEM BICORNEM, (h. e. Regem Persarum) quem videram stantem aute fluvium, et incurrit in illum in furore roboris sui, [
[Gap desc: Greek word]
] h. e. in robore ira accenso v. 7. Cum igitur viderem illum pervenientem ad arietem istum, exacerbavit se contra illum arietem. Quibus verbis insinuatur, quod hircus (h. e. Alexander M.) impetu in arietem facto (h. e. in Darium Codomannum) eum prostraverit, h. e. occiderit.

III. Conflictus eventus est victoria. De qua v. 7. Daniel ait: Et fregit ambo cornua illius, et non erat virtus in ariete ad consistendum coram eo; et deiecit eum in terram, et conculcavit illum: nec erat, qui eriperet arietem illum e munu ipsius: hoc est, duo regna, quae notantur per DUO CORNUA, in suam potestatem degit Alexander, postquam


page 308, image: s0380

Codomannum ultimum Persarum Regem devicit; id quod factum est in tertio praelio ad Arbelam inter Alexandrum et Darium commisso, in quo Darius et vitae et regno utroque (nompe Medorum et Persarum) privatus ets.

2. Ratione PROGRESSUS, in quo florens hirci status describitur. v. 8. Et hircus caprarum magnus factus est admodum. Quibus verbis Regni Graecorum status florens describitur: quia devicto et interfecto Dario, Graecorum potentia Duce Alexandro M. mirum in modum crevit: quoniam regnum Medorum et Persarum in suam potestatem redegit; unde Alexander postea a rerum gestarum gloria Magnus appellatus est, quod cognomen Spiritus S. mystice per Danielem hoc loco praenuntiavit.

3. Ratione EGRESSUS, in quo decrescens hirci status venit notandus. Ubi duo sunt consideranda.

1. De ipso Alexandro Magno v. 8. Cum robovatus esset, fractum est cornu illud magnum. Quibus verbis insinuatur, quod Alexander M. in flore aetatis, cum 32 annos et 8 menses vixisset, atque 12 annos et 8 menses regnasset, praeter suam et omnium hominum opinionem, violenta morte occubuerit (quod notatur per CORNU FRACTUM) in urbe Babylone, non quidem in praelio, sed ex ardenti febri, quam ingurgitatione nimii vini sibi attraxerat; ut vult Athenaeus; et plerique historici: vel veneno, ut tradit Iustin. lib. 12. anno 1 Olymp. 114. et scribunt Curtius, Iosephus, et alii.

2. De successoribus Alexandri M. v. 8. Et enata sunt (ad scenderunt) quaturo (cornua) loco eius, versus quatuor ventos caeli. Quibus verbis signisicatur, quod Alexandro e vivis sublato, sequuta sit regni istius distractio in quatuor regua, iuxta quatuor mundi plagas, nempe iuxta occidentem, aquilonem, orientem et meridiem.

Iuxta

Occidentem

Aquilonem Orientem

Meridiem

regnavit

Philippus Aridaeus Macedoniam et Graeciam.

Antigonus Asiam minorem.

Seleucus Nicanor Syriam et Babyloniam.

Ptolemaeus Lagi Aegyptum.

Observatio.

Singulari observatione dignissimum est, quod Alexandro M. Hier osolymam venienti, Gaza expugnata, oblatum fuerit a Iaddo Pontifice volumen Danielis Prophetae, atque hic locus c. 8. v. 5, 21, 22. Denionstratus, in quo arietem ab hirco h. e. Regem Persarum a Rege Graecorum devictum ac profligatum iri Daniel praedixerat, et ipse Angelus Domini explicaverat. Quem locum intelligendum de se postquam cognovit, Alexander in templo Ierosolymitano immolavit Deo ex Pontificis praefcripto, et populo Iudaico magna privilegia, et immunitates concessit; sicut Flav. Iosephus lib. 11. Antiqu. Iud. cap. 8. scribit.

CAPUT III. De generali Monarchiae III. delineatione.

MOnarchiae tertiae tres sunt gradus. 1. Ortus. 2. Progressus. 3. Egressus.

ORTUS huius Monarchiae coepit in Alexandro M. Hic enim, victo ad Arbelam Dario, ultimo Persarum rege, Monarchiam tertiam exorsus est. A. M. 3642. ante C. N. 329. Unde Alexander M. emphatice per CORNU MAGNUM vel GRANDE in fronte hirci adumbratur. Dan. 8. 21. Ubi Daniel ita ait: Hircus caprarum Rex Gracorum est; et Cornu grande quod erat inter oculos eius, ipse est Rex primus.

PROGRESSUS. In progressu huius Monarchiae duo veniunt notanda.

1. Dilatatio. Alexander M. admodum felici successu hanc Monarchiam fundavit et dilata vit. Nam duodecim ferme annorum spatio universum terrarum orbem in potestatem suam incredibili celeritate redegit, adeo ut Iustinus scribat lib. 12. incertum esse, utrum admirabilius sit, Alexandrum vicisse orbem, an vincere aggressum esse. Ita namque totum terrarum orbem Alexandri fama impleverat, ut cunctae gentes ei velut destinato sibi Regi adulatae sint. Unde Dan. 7. 6. Pardo alato, etc. 8. v. 5. Hirco caprarum terram non attingenti, h. e. volanti, comparatur.

2. Mutatio. Monarchia tertia distinguitur in integram et divisam. Integra fuit tempore Alexandri M. qui victo Dario Codomanno regnum Medorum et Persarum ad se transtulit, et cum regno Graecorum coniunxit, atque Dominus mundi factus integram Monarchiam tertiam solus administravit.

Divisa autem est post mortem Alexandri Magni in quatuor Dynastias sive Regna, nempe in Regnum Macedonicum, Asiaticum, Syriacum et Aegyptiacum: quae tamen regna simul iuncta non babuerunt regni prioris maiestatem, prout Angelus ipse explicat. Dan. 8. 22.


page 309, image: s0381

ECRESSUS. Circa Egressum huius Monarchiae tenendum, quod iuxta distincta 4 regna, in quae Monarchia haec tertia est divisa, quadruplex eius interitus sit statuendus. Romani enim qutuor haec regna, in quae Monarchia III est divisa, progressu temporis in suam potestatem redegerunt. 1. Asiam minorem, victo Antiocho Magno per L. Scipionem Proconsulem, qui se ab hac victoria Asiaticum appellari voluit. Iustin. lib. 31. Livius lib. 37. 2. Macedoniam. victo Perseo, annis 156. a morte Alexandii M. 3. Syriam, victo Tigrane a Pompeio, anno 260 circiter a morte Alexandri M. Iustinus, Platarchus, Livius. 4. Aegyptum imperio Romano adiecit Augustus Imp. victis Cleopatra et Antonio, eamque in formam Provinciae redegit; Plutarch. in Anton. annis 294 post mortem Alexandri Magni. Ptolem. lib. 3. cap. 8.

Duravit haec Monarchia praecise 300 annos. Nam a morte Alexandri sunt anni 294. ad mortem Cleopatrae (Ptolem. teste,) quibus si addantur sex anni regni Alexandri a morte Darii, iuxta Arrianum et Diodorum Sioulum, emergit inde summa 300 annorum. Quae sententia iuxta annorum supputationem est verissima.

CAPUT IV. De Catalogo Monarcharum in Monarchia tertia.

I. IN MONARCHIA INTEGRA.

Regnavit Alexander Magnus, ann. 6. Initium Monarchiae III, A. M. 3642.

II. IN MONARCHIA DIVISA.

Post obitum Alexandri M. tertia Monarchia in quatuorregna est divisa. Nempe in regnum 1. Macedonicum. 2. Asiaticum. 3. Syriacum. 4. Aegyptiacum. Unde quadruplices exstiterunt Reges: 1. Macedoniae. 2. Asiae. 3. Syriae. 4. Aegypti.

I. Regis Macedoniae.

[Note: A. M. 3648]1. Aridatis frater Alexandri M. tutores sive administratores habuit, 1. Perdiccam. 2. Eo occiso, Antipatrum. Regno praefuit annos 7, vel iuxta alios, 6 cum dimidlo.

[Note: 3655]2. Cassander Antipatri silius post varios tumultus innumerosque casus obiit post Aridaei mortem anno 19.

[Note: 3674]3. Philippus Cassandri filius regnavit annum nuum.

[Note: 3675]4. Antipater (aliis Antigonus) et Alexander ambo Cassandri filii, diviso imperio, mutuis bellis se conficientes, vita et regno exuuntur: regnarunt annos tres.

[Note: 3677]5. Demetrius Poliorcetes. Antigoni Regis Asiae filius, ex Asia pulsus, regnavit annos sex vel octo.

[Note: 3683]6. Pyrrhus Rex Epiri, eiecto Demetrio, una cum Lysimacho Dynasta Thraciae regnavit menses 7.

[Note: 3684]7. Lysimachus Dynasta Thraciae, annos 5.

[Note: 3689]8. Ptolemaus Ceraunus, filius Prolemaei Lagi, primi Aegyptiorum Regis, frater Ptolemaei Philadelphi, Lysimacho a Seleuco rege Asiae occiso, rursus Seleucum occidit, et Macedoniam invasit. Regnavit 9 menses.

[Note: 3690]9. Meleager regnavit menses duos,

[Note: 3691]10. Antipater regnavit dies 45.

[Note: 3691]11. Sosthenes regnavit annos 2.

[Note: 3692]12. Antigonus Gonatas, Demetrii Poliorcetae filius, annos 36 regnavit.

[Note: 3728]13. Demetrius II, filius Antigoni, annos 10,

[Note: 3738]14. Antigonus III, cognomento Doson, tutor Philippi regnavit annos 13 vel 15.

[Note: 3751]15. Philippus Demetrii II filius, vincitur a romanis: regnavit annos 42.

[Note: 3792]16. Perseus ultimus Rex Macedoniae, post multa facinora a Paulo Aemylio Consule Romano victus, perpetuo carceri mancipatur A. M. 3803. Cuius filius operas Senatui Romano cum aliis scribis locavit. Ita Regnum Macedonicum pervenit in potestatem Romanorum. Qui debellato Perseo Macedoniam libertate donarunt: deinde ob rebellionem Duce Pseudo Philippo in provinciae formam redegerunt.

II. Reges Afiae Minoris.

[Note: 3661]1. Antigonus Philippi Regis Macedoniae nothus, Alexandro Magno in regno Asiatico successit, regnavit annos 11.

[Note: 3672]2. Demetrius Antigoni filius, universam fere Graeciam in potestatem suam redegerat; postea a Seleuco Nicanore Syriae rege genero suo victus, cum regnasset an. 13. et cum iam ultra duos annos carceri inclusus fuisset, mortuus est. Et sic regnum Asiae in potestatem Seleucidarum pervenit, cumque regno Syriae coniunctum fuit, A. M. 3683.

III. Reges Syriae.

[Note: 3662]1. Seleucus Nicanor, Daniel. 11. v. 5. regnavit annos 30.

[Note: 3692]2. Antiochus I, dictus Soter, Seleuci filius, annos 19.


page 310, image: s0382

[Note: 3713]3. Antiochus II cognomento Theos. Daniel. 11. v. 6. regnavit annos 15.

[Note: 3728]4. Seleucus Callinicus, Thei filius. Daniel. 11. v. 7. regnavit annos 20.

[Note: 3748]5. Seleucus Ceraunus, Callinici silius. Daniel. 11. v. 10. regnavit annos 3.

[Note: 3751]6. Antiochus Magnus, Cerauni frater. Daniel. 11. vers. 10, 11. regnavit annos 36 cum dimidio.

[Note: 3787]7. Seleucus Philopator, vel Soter, Autiochi Magni filius, Daniel. 11. v. 20. regnavit annos 12.

[Note: 3799]8. Antiochus Epighanes, alias Epimanes; Seleuci frater. Daniel. 11. v. 21. annos 12.

[Note: 3811]9. Antiochus Eupator, Antiochi Epiphanis filius, regnavit annos 2.

[Note: 3813]10. Demetrius Soter annos 11.

[Note: 3824]11. Alexander Bala vel Veles, regnavit annos 6.

[Note: 3830]12. Demetrius Nicanor, Demetrii filius, annos 5.

[Note: 3835]13. Antiochus Entheus, annos 2.

[Note: 3837]14. Tryphon, (1 Macc. 11. v. 54.) regnavit annos 3.

[Note: 3840]15. Antiochus Sidetes, alias Soter, Demetrii Nicanori frater, (1 Macc. 15. v. 1.) regnavit annos 10.

[Note: 3850]16. Demetrius II Nicanor redux, regnavit annos 3.

[Note: 3853]17. Alexander Zebenna Syrus, regnavit annos 2.

[Note: 3855]18. Antiochus Grypus, Demetrii filius, annos 29.

[Note: 3872]19. Antiochus Cyzicenus, Seleucus V, et Antiochus Eusebes, item Philippus et Demetrius, intestina bella gerunt, regnarunt annos 8.

[Note: 3890]20. Tygranes Rex Armeniae exuitur regno a Romanis, et Syria in provinciam redigitur, regnavit annos 18.

IV. Reges Aegypti.

[Note: 3648]1. Ptolemaeus Lagi (filius, Dux) Alexandri Magni cui in regno Aegyptiaco successit, tyrannice populum Dei affixit. Daniel. 11. v. 5. regnavit annes 40.

[Note: 3687]2. Ptolemaeus Philadelpus, (ita dictus, quod sororem suam Arsinoen in uxorem duxisset) Dan. 11. v. 6. annos regnavit 38.

[Note: 3726]3. Ptolemaeus Evergetes Seleucum Callinicum Syriae regem vicit, quisororem, Ptolemaei novercam, una cum silio interfecerat. Dan. 11. v. 6, 7, 8, 9. regnavit annos 26.

[Note: 3751]4. Ptolemaus Philopator, (kat) a)nti/frasin ita dictus) quia patrem, matrem atquefratrem interfecit, regnumque cum sanguine auspicatus est. Daniel. 11. v. 11. annos regnavit 17,

[Note: 3768]5. Ptolemaeus Epiphanes quinquennis patri succedit. Daniel. 11. v. 17. regnavit annos 24.

[Note: 3792]6. Ptolemaeus Philometor Epiphanis filius per antiphrasin sic dictus, quoniam matri invisissirnus fuit. Daniel. cap. 11. v. 25. 1 Maccab. 10. et 11. regnavit annos 35.

[Note: 3827]7. Ptolemaeus Physcon, sic dictus a sagina ventris ad instar farciminis turpiter inflati; alias Evergeres II per antiphrasin dictus fuit; quia fuit homo crudelissimus ob tyrannidem regno pulsus, in Cyprum fugit: ibique repudiatae coniugis filium occidit, eumque truncatis capite, manibus, et pedibus, matri inter epulas misit in festivitate diei natalis, regnavit annos 29.

[Note: 3856]8. Ptolemaeus Lathurus, vel Lamyrus, homo crudelis, interfecit multa Iudaeorum milia, et coegit captivos vesci occisorum carnibus. Ioseph. regna vit annos 16.

[Note: 3672]9. Ptolemaeus Alexander, frater Lathuri eiecti a Cleopatra matre, regnavit cum matre annos 10.

[Note: 3882]10. Ptolemaeus Lathurus iterum redux, pulso ab Aegyptiis Alexandro, regnavit annos 8.

[Note: 3890]11. Ptolemaeus Auletes, sic dictus, quod in habitu regio publice cum tibicinibus certaret, anno 26 a subditis regno pulsus, a Pompeio M. consule per Aulum Gabinium in regnum reducitur, alias Dionysius appellatur a Diod. regnavit annos 31.

[Note: 3921]12. Ptolemaeus Dionysius iunior, patri in regno successit, puer vix 13 annorum, sororem suam Cleopatram in regni et thalami societatem assumpsit, cumque ea regnavit annos 4.

[Note: 3925]13. Cleopatra filia Ptolemaei Auletae, Antonio amasio ab Augusto victo, per aspides quos in theca recondiros gerebat, mortem sibi conscivit: atque ita Aegypti regnum in Provinciam est redactum, et cum ea pariter exstincta stirps Lagidarum, et Monarchia III Graecorum, regnavit annos 18.


page 311, image: s0383

TRACTATIO SPECIALIS.

MONARCHA I. ALEXANDER MAGNUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. APPELLATIO.

ALexander, Graece )*ale/candros idem est atque adiutor vel opitulator, Germanice Helf-reich: Cognomento dictus est Magnus, a rerum gestarum gloria; quod cognomen ei divinitus est impositum, atque a Daniele Propheta c. 8. v. 8. praedictum, ubi legitur: quod Hircus caprarum (per quem Alexander M. praefiguratur) MAGNUS factus sit nimis: cumque crevisset, fractum sit Cornu MAGNUM. Quibus verbis violenta Alexandri mors insinatur. Ubi notandum, quod XII. Principes variarum gentium super omnes alios insignes ac memorabiles fuerint: apud Assyrios, celebrantur Ninus at que Semiramis; apud Ebraeos, David et Salomon; apud Chaldaeos, Nabuchdonosor: apud Persas, Cyrus; apud Graecos, Alexander M. apud Romanos, C. Iulius Caesar, et Augustus; apud Christianos, Constantinus M. Theodosius M. et Carolus M.

Alexander M. Praeterea clarus et nobilis fuit testimonio divinae scripturae. Nam multis annis ante a Daniele cap. 7. v. 6. imagine Pardi alati, etc. 8. v. 5. 21. imagine hirci volantis depingitur. Similiter a Ierem. 49. v. 19. et cap. 50. v. 44. Iurvenis divinitus armatus vocatur.

II. GENERATIO.

Natus est Alexander M. ex duabus praecipuis in Graecia familiis. Pater erat Philippus Macedonum Rex, ex Hercule ortus: Mater erat Olympias, Neoptolemi regis Molossorum filia, ex Aeacidarum gente.

NOTA.

Fabulosa antiquitas credidit, Alexaudrum a Iove Ammonio genitum esse, qui sub specie draconis aut serpentis consuetudivem cum Olympiade habuerit: et ipse Alexander gloriari non erubuit, se Iovis Ammonis filium esse; unde ipsius insignia fuere anguis, infantem vix naum et adhuc madentem sanguine ore evomens, sicur in veteribus numismatis eius sigillum reperitur; quo se Iove natum per ambages ostendebat. Unde cum Alexander aliquando ad matrem ita scripsisset: Rex Alexander Iovis Ammonis filius Olympiadi matri salutem dicit: Illa festivissime ita reseripsit; Amabo, quieseas, ne deferas me neque criminare adversus Iunonem: magnum protsus illa malum mihi dabit, cum tu me literis tuis pellicem illi esse confiteris. Gyrald. lib. 15. Histor. Deorum. Varro in fragm. Idem etiam tradunt historici de Scipione Africano, Oppius lib. 7. Livius l. 6. de bello Punico, et Gellius et Suet. lib. 1. c. 8. De Augusto Imperatore, quod ex serpentibus sint geniti Verum quis satanae ludibria in hisce non animadvertat?

III. DIES NATALIS.

Alexander M. natus est amo 1. Olymp. 106. dic 6. mensis e(katombaiw=nos, h. e. si ad Calendarium Iulianum respicias, die 6. Augusti. Quo die triplicis felicitatis nuntius Philippo patri allatus fuit. 1. Quod Parmenio praefectus eius Illyricos vicisset. 2. Quod in Olympico certamine victor declaratus fuisset. 3. Quod uxor Olympias filium peperisset. Quibus auditis, sublatis in caelum manibus, dixisse fertur: O Dii, mediocre aliquod infortunium tot tantisque hisce meis felicitatibus apponatis, oro! Facob. Sadolet. Vates affirmarimt, infantem, in cuius nativitate tergemina occurrerat victoria, fore invictum. Plutarchus. Eo ipso die templum Dianae apud Ephesios ab Herostrato incensum conflagravit. Ubi Magi per urbem quasi lymphati discurrentes, magnum eo die in cendium alicubi Asiae natum esse, vociferati sunt. Plut arch. in Alexandr. Pausan. Solin. cap. 49. Cicer. lib. 1. de Divinat. Item lib. 2. de natura Deor. pag. 156. Edition. Frobenian. ita: Concinne, ut multa, Timaeus. Qui cum in historia dixisset, qua nocte natus Alexander esset, eadem Dianae Ephesiae templum conflagrasse, adiunxit, minime id esse mirandum, quum Diana in partu Olympiadis adesse voluit, abfuisse domo. Hegesius vero Magnesius ita enuntiavit: Merito arfisse templum Dianae, dum illa in Alexandri enixu obstetricando fuerit districta.

IV. PATRIA.

Patria Alexandri M. triplex in monumentis, tum sacris tum profanis, designatur.

1. Communis vel generalis fuit Graecia: nam Daniel. 8. vers. 20. Alexander M. vocatur
[Gap desc: Greek word]
Rex Iavan, h. e. Graecorum. Praedicit ibi Daniel, quod Persarum Monarchia per Regem Graeciae, qui Alexander M. fuit, vastari debeat. Similiter Dan. cap. 11. v. 2. regnum Graecorum expresse vocatur regnum. Sic autein regnum Graecorum vocatur a Iavan, quarto Iaphetifilio, Genes. cap. 10. v. 2, 4. quem apud Graecos Ionem vel Ianum vocabant; inde etiam Graeci ipsi
[Gap desc: Greek word]
silii Ionum vel Graecorum appellantur Ioel. vers. 6.


page 312, image: s0384

2. Specialis, fuit Macedonia. Nam 1. Macc. c. 1. vers. 1. expresse dicitur, quod Alexander M. fuerit Macedo, qui venerit a terra Chittim. Verba ita sonant: *a)le/canou/ros to=u fili/ppou (uio\s2) o( *makedw/n e)ch=kqen e)k th=s *xeti+/m. Alexander (filius) Philippi Macedo, exivit e terra Chittim, et percussit Darium regem Persarum et Medorum, et regnavit pro eo primus in Graecia. Iam vero ex omnibus historiis notum est, quod Alexander M. e Macedonia venerit, cum Darium Persarum regem oppugnaret. Similiter Iesaias 23. vers. 1. ita seribit: Onus Tyri. Ululate, naves maris: quoniam vastata est a domo a veniendo, (h. e. quoniam vastata est, ut nulla domus sit reliqua) nec sit qui veniat (scil. ad eam:) de terra Chittim revelatum est eis, h. e. e Macedonia prodituri sunt Tyri vastatores.

Dicitur autem Macedonia
[Gap desc: Greek word]
CHITTIM vel CETIM, Graece *xetii+/m; Et similiter Macedones incolae istius regionis, dicuntur CHITTIM a Chittim tertio filio Iavan, vel Ionis, nepote Iapheti. Genes. c, 10. v. 4. 1 Paral. 1. v. 7.

NOTA.

Per Chitiim etiam Romani vel Itali intelliguntur, qui similiter a Chittim filio Iavan, nepote Iapheti, originem habent. Nam Suidas scribit, quod Latinus Telephi filius Chittim primus in Italiam adduxerit. Ita accipitur. Daniel. 11. 30. ubi dicitur, quod tritemes ex Chitrim contra Antiochum Epiplianem venturaesint. Ubi Romani inrelliguntur. Nam Popilius Romanorum legatus Antiochum Epiphanem ad pacem, cum Aegypti rege ineundam, cogebat.

3. Singularis fuit civitas PELLA in Macedonia sita, in qua Philippus rex et filius eius Alexander nati sunt. Unde ambo dicuntur Pellaei a Lucano et Iuvenali. Qui de Alexandro M. ita inquit:

Unus Pellaeo iuveni non sufficit orbis.

Item Philippus Melanchthon tale epigramma de eo concinnavit:

Aspice Pellaeum pardum, quo pulchrior alter
Non fuit in pulchro quem vicerat, orbe; nec unquam
Res similes gessit quisquam brevioribus annis.

V. PROSOPOGRAPHIA.

Color Alexandri candidus fuit, rubro tamen suffusus, praecipue in pectore et vultu: Complexio eius fervida fuit, et indoles ignea. Ex hoc igneo corporis temperamento, non tantum illi animus similis, sed etiam suavis odoris fragrantia, quam ex pectore, ore, cute, totoque corpore efflabat. Nam ex non adulterato naturae calore tum alia bona et utilia permulta, tum suavissimus odor gignitur. Quae quidem res vel hac ratione probari potest, quod casiae, tura, cinnamomum, aliaque aromata odorifera, non nisi in Arabia aliisque locis calidissimis generentur; ubi aestu solis ita percoquuntur, ut ignescant et igneos halitus exspirent. Hinc etiam corpus Alexandri septimo a morte die nulla tabe, nullo livore corruptum, sed integrum et vivido vultu repertum est; teste Curtio: et ob hanc miram odoris suavitatem Alexander M. pardo comparatur, Daniel. 7. vers. 6. Vide Praetognita in explicatione Visionis 2.

CAPUT II. DE PROGRESSV. VI.

I. ACTA PUERILIA ATQUE IUVENILIA.

ALexander annos natus 15, a patre Philippo in disciplinam Aristoteli traditus, ad eoque per quinquennium in literis et doctrinis Rege dignis institutus est. Apud hunc praeceptorem Philosophiae studia prosequutus est, adeo ut dixerit, se malle optimarum rerum scientia quam potentia antecellere. Didicit ab Aristorele Ethicam, Politicam, et secretiores scientias; quas a)kroamatika\s2, et e)poptika\s2, ab auditione et inspectione philosophi nominabant, et paucis impertiebantur. Unde cum Aristoteles libros iis de rebus edidisset, in Epistola cum obiurgavit Alexander hisce verbis: Quod a)kroamatika\s2 edidisti disputationes, non recte abs te factum est. Qua enim in re aliis praestabimus, si quibus disciplinis instituti, sumus, iam omnibus eae communes fuerint? Ego sane mallem optimarum rerum peritia, quam potentia excellee. Aristoteles se excusans respondit: Ita editas esse disputationes illas, ac si non editae essent. Nam etsi palam exstent; obscuritatis tamen plurimum illa habbere, ac difficulter sine voce praeceproris percipi posse.

In Medicina quoque non tantum Theoretica, sed etiam Practica diligenter se exercuit, et amicis aegrotantibus medicinam fecit, et curandi victusque que rationes quasdam praese ripsit.

Leonides quo que paedagogus ei a patre fuit adiunctus. Hic cum discipulum videret in pueritia valde largiter tura aris ingerentem, monuit eum, ut tum demum, cum thuriferas regiones subegisset, illo modo supplicaret. Cuius rei memor Alexander, Arabia iam potitus, misit ei navem ture onustam, exhortans eum, ut in Deos parcus esse desineret. Plinius lib. 12. cap. 14.

II. Ingenium eius tale erat, quod cogi omnino nollet; facile autem ad officium traheretur rationibus, et sermone ad persuadendum apto. De


page 313, image: s0385

quibus ingeniis aureum illud Quintiliani dictum observandum est: Mihi detur ille puer, quem laus excitet, quem gloria iuvet, qui cictus fleat. Hic erit alendus ambitu, hunc honor excitabit, hunc obiurgatio mordebit, in hoc desidiam numquam verebor.

3. Gratitudo erga Praeceptorem. Alexander praeceptorem suum Aristotelem non minus quam patrem dilexit. Unde interrogatus a quodam, quemnam plus diligeret, patremne, an vero Aristotelem? respondit ille, Aristotelem, et addit hanc rationem: Quoniam a patre accepi, ut viverem; a praeceptore vero accepi, ut bene viverem. Et ipse Philippus pater Aristotelem in summo pretio habuit. Unde ei in haec verba seripsit: Gratias ago Diis, non tam quod mihi natus est filius, quam quod eum nasci contigit temporibus vitae tuae. Spero enim, ut a te edoctus, dignus exsistat et nobis, et tanto regno. Insuper etiam praemia doctrinae praeclara et digna ei dedit. Nam Stagiram patriam eius, antea a se dirutam, instauravit; et cives, qui diffugissent, vel servirent, restituit.

4. Documenta ingenii illustria. Documenta ingenii atque industriae illustria Alexander in iuventute edidit. Cum Equum Bucephalum ferocem adeo, ut aulicorum nemo ascendere eum auderet, sic moderatus est, ut facili eo ad equitandum uteretur.

Historia ita se habet:

Equus Bucephalus Philippo regi 13 talentis venalis adductus fuerat (h. e. 7800 coronatis;) sed cum Rege inspiciente, neque sessorem, neque vocem cuiusquam admirtteret, sed in omnes insurgeret; ac propterea pro effero et inutili haberetur: Alexander, qui aderat: Qualem, inquit, isti equum reiciendum putant, quem prae mollitie et imperitia tractare nequeunt? Philippus, cum initio dissimulasset, saepe idem repetenti, et indignanti: Tune, ait, senioribus obloqueris? quasi rectius aliquid iis noveris, aut equum melius tractare possis? Equidem, respondit Alexander, commodius, quam hi faciunt, equum hunc tractaverim. Sin vero minus, inquit pater, quas tuae temeritatis poenas persolves? Pretium equi, ait, profecto pendam. Risu adhaec oborto, et mox pecunia definita, accedens ad equum habena comprehensum, adversus solem obvertit. Animadvertit enim, ideo domari equum ab aliis non posse, quod umbrae motu, quae oculis obversabatur, consterneretur: Deinde cum paululum eum palpasset, manuque inducta leniter demulsisset, sensim abiecta chlamyde, se in eum extulit, ac tuto insedit; et progressus initio leni passu, in cursum postea concitavit. Quae res sollicitudinem iniecit spectantibus: sed postquam audacter et cum gaudio, equo retro acto, rediit, omnium acclamatione sublata: Pater hoc spectaculo ita permotus est, ut lacrimis prae laetitia effusis, caput descendentis ab equo filii osculatus sit, dicens: ô fili, aliud regnum tibi par quaere. Macedonia enim te non capit.

NOTA.

Bucephalus duplicem habet Etymologiam.

1. Quando accipitur proprie; sic derivatur a bou=s2, bos, et kefalh\, caput: quod nempe capite bovis praeditus fuerit, ut vult Gellius lib. 5. cap. 2. Sic dicimus kunoke/falos2, capite camis praeditus.

2. Quando accipitur metaphorice, tum significat caput valde magnum, sicut bos habet. Sic de capitone dicimus: Ille habet caput bovis, vel bovinum, h. e. iusto maius. Nam particula, bou=, quando nominibus iungitur, est au)chtikh\, h. e. intensiva: Ita equus Alexandri bucephalus appellatur a capitis magnitudine; quod nempe caput tam magnum atque bos habuerit.

Bucephalus quando accipitur

Proprie, sic equus Alexandri ita dicitur, quod caput bovis habuerit.

Figurate, sic dicitur,

1. Ob capitis magnitudinem; nempe quod habuerit caput quasi bovis, h. e. caput magnum.

2. Ob visionem; quod aspectu torvo esset.

3. Ob imaginem; quoniam imaginem, vel insigne taurini capitis atmo impressi gerebat.

Hic autem Equus Bucephalus in deliciis Alexandri fuit, non ob capitis magni monstrositatem, sed ob fidelicatem. Quia licet nudus conscendendum se equisoni suo morigerum praeberet, tamen quando in dorso suo regiis phaleris, atque bullis ornatus erat, insidere nullum alium patiebatur: Alexandrum vero, cum vellet ascendere, sponte suâ genua submittens excipiebat. Credebatur sentire, quem veheret, sicut Curtius lib. 6. scribit.

Bucephalus quoque Alexandro fidelis in praeli is fuit. Nam Gellius de eo scribit lib. 5. cap. 2. quod, licet vulneribus altis in cervice atque in latere perfossus, tamen e mediis hoslibus Alexandrum vivacissimo cursu retulerit; atque ubi eum extra tela extulerat, ilico conciderit et exspiraverit. Et ob hanc fidelitatem Alexander Bucephalo mortuo sepulerum freri curavit, tumulumque erexit, atque in eius demortui memoriam Bucephalem Indiae urbem condidit, sic dictam ab equo Bucephalo, qui ibi cecidit in proelio, quo vicit Proum Indiae regem. Plinius lib. 6. cap. 20. Strabo lib. 15.

USUS.

Prov. 20. vers. 11. Salomon rex tale ponit Adgium: Ex studiis suis cognoscitur puer, si munda et recta siut opera eius. h. e. Ex verbis atque factis pue rorum, velut ex indubitatis argumentis, indoles eorum vel bona, vel mala perspicitur; h. e. an generosi, an vero degeneres sint futuri; aut ad quam artem naturali inclinatione ferantur, aut quodnam vitae genus olim prae ceteris sint amplexuri.


page 314, image: s0386

Exempla.

Exempla elegantissima habemus in Alexandro M. 1. Nam philippus hoc de filio suo Bucephali domitore praesagiebat, ipsum regno Macedonico nequaquam fore contentum, sed aliud maius sibi acquisiturum. Plutarch. in Alexandr.

II. Idem Alexander modo ex ephebis excedens, Babylonem ausus est atque Susa sperare, atque adeo imperium orbis terrae sibi spondere, 30000 peditum; et 4000 equitum fretus. Plutarchus.

III. Insuper Alexander puer etiamnum cum vidisset, quam feliciter parens bella gereret, nequaquam gaudebat, sed ad pueros aequales dicebat: Pater nihil mihi relicturus est. Illis contra dicentibus; Imo illa omnia, quae bello iam subegit. Quid profuerit, (inquit Alexander:) si multa hereditario iure possideo, ego autem nihil habeam, quod agam, et millitem patri similem me esse ostendam? Vides indolem in puero ad imperium plane pronam! Plutarchus in Apophthegmatis.

IV. Eidem Alexandro ad bellum pergenti suadebat Aristoteles praeceptor, exspectandam esse perfectam aetatem, et tunc bella gerenda esse. At vereor, inquit ille, ne, dum perfectam aetatem exspecto, audacem et ferventem perdam iuventurem. Ideoque ille usus fuit hoc Symbolo: *mhde\n a)naballo/menos, h. e. nihil procrastinans. Nam omnia negotia conficiuntur assiduitate. Unde ipse annis 12 rotum fere orbem terrarum domuit.

5. TEMPERANTIA. In puerili aetate temperantiae studiosus fuit Alexander. Cum enim Ada Cariae regina, amoris causa, multum quottidie ciborum et placentarum, et ad extremum quos praestantissimos coquos et pistores habebat, ei mitteret. Nihil se istis indigere, dicit Alexander: meliores enim sibi coquos a Leonida paedagogo additos, ad prandium nempe, nocturnam deambulationem; ad cenam autem, frugale prandium.

II. ACTA VIRILIA. 1. ACTA OCEONOMICA. VII.

Uxores Alexander duxit quatuor. 1. STATIRAM, Darii Codomanni filiam. 2. BARSINEN, ex qua filius Hercules ei est natus. 3. PARYSATIDA. 4. ROXANEN, ex qua suscepit filium, cui nomen Alexandri erat.

Concubinas praeterea habuit 365. iuxta Diodorum Siculum.

Coniugium Alexandri cum Roxane, eiusque occasionem, ita describunt Arrian. lib. 4. et Cur. lib. 8.

Cum Alexander beilum gereret in India, et in regionem pervenisset, cui praeerat Oxyartes nobilis Satrapa, qui Alexandro sponte se subiecit, splendido convivio ab hoc exceptus est: in quod multae virgines nobiles introductae, et in his filia ipsius, Roxane nomine, quam post Darii uxorem omnium Asiaticarum mulierum pulcherrimam fuisse, qui Alexandro militabant, iudicarunt. Hac visa, Alexander eius amore captus, nihilominus contumeliam, utpote captivae, inferre noluit; matrimonio autem, patris Oxyartae consensu, dedignatus non est, et medio cupiditatis ardore patrio more panem (hoc enim apud Macedones erat sanctissimum sanciendi coniugii pignus) quem divisum gladio uterque libabat; Credo, (inquit Curtius) eos, qui gentis mores condiderunt, parco et parabili victu ostendere voluisse iungentibus opes, quantulo contenti esse deberent. Hoc modo Rex Asiae et Europae, introductam in ludos convivales matrimonio sibi adiunxit captivam, ex ea geniturus, qui victoribus imperarent. Pudebat amicos coniugis, ex captivis super vinum et panem in convivio electae; sed post Clyti caedem, libertate sublata, vultu, qui maxime servit, taciti assentiebantur.

VIII.

Inter amicos, quos habebat praecipuos, et potentissimos, Alexander omnium maxime videbatur honorare Craterum; sed omnium maxime diligere Hephaestionem. Craterus enim (inquit Alexander) amat regem; Hephaestion autem amat Alexandrum. Id Graece iucundius dicitur, filobasileu\s2 et filale/candros: sentiens, Craterum in his, quae ad regiam dignitatem pertinebant, praestare fidelem amicum: Hephaestionem vero privato quodam affectu diligere Alexandrum. Pariter itaque, licet dissimiliter amantibus, diversa ratione persolvit praemium: Craterum ornavit dignitate, Hephaestionem ad intimam admisit familiaritatem. Plutarchus in Apophthegmatis. Vide Monarch. 11.

Nam Alexander M. cum aliquando epistolam a matre Olympiade missam arcanam legeret, et Hephaestion, qui forsan assidebat, eam una percurreret; non prohibuit, sed annulum digito detractum ori eius imposuit: hac ratione silentium ei imperans, ne, quas ipsi monsttaret literas, aliis vulgaret. Plutarchus in Alexandr.


page 315, image: s0387

IX. AXIOMAI. Magnatum arcana nosse, periculosum est.

Philippides poeta comicus Lysimacho cumprimis carus fuit atque familiaris. Cui cum Lysimachus offerret liberalitatem fuam, diceretque: Quid vis tibi impertiar mearum rerum? Quodcumque voles, inquit, modo ne arcani quicquam. Significans, esse periculosum nosse Magnatum arcana; quorum si quid effutias, actum est de capite.

AXIOMA II. Arcana Regum sunt occultanda.

Angelus ad Tobiam inquit, cap. 12. vers. 8. Arcana regum occultare bonum est. Magnum hoc profecto est, arcanum Principis habere in scrinio pectoris repositum; verum verborum, quam rerum potior nobis debet esse custodia; sicut pulchre inquit Lucian. in epigrammate, quod exstat lib. 3. Antilog. Tit. 51.

Arcanis dictis linguam obsignare memento:
dictorum non maius depositum est opibus.

Nam fides sanctissimum est humani generis bonum, quod nulla necessitate ad fallendum cogitur, nulloque praemio corrumpitur. Sirach. c. 10. v. 10, 11. inquit: Si quid audisti, hoc abditum sit, et tecum sepeliatur; et habebis conscientiam quietam. Neque enim ideo tibi venter disrumpetur. Stultus autem non aliter erumpit, atque maturus fetus. Memoria aeterna dignum est, quod Q. curt. l. 4. Histor. scriptum reliquit: Persas regum arcana incredibili fide celare; non metum, non spem elicere vocem, qua occulta prodantur: Quia veteres Reges disciplinam silentii, vitae periculo sanxerunt, et linguam gravius castigarunt, quam ullum probrum. Hinc Consilium dicitur a silendo; sicut notat Hippolytus de Collibus pag. 271. ex Festo. Silentium enim optimum tutissimumque rerum administrandarum est vinculum. Valerius Maximus lib. 2. cap. 2. Et Consiliarius
[Gap desc: Greek word]
venit a Chaldaica voce
[Gap desc: Greek word]
secretum, mysterium. Unde Consiliarius vi vocis recte dicitur vir secreti. Hinc Theodoricus apud Cassiod. Senario Comiti scribens lib. 4. cap. 3. pingere videtur optimum Consiliarium: Arcana nostra morum probitate claudebas, multorum conscius; nec tamen, cum plura nosses datis, collegis gratia, superioribus humilitate, non placuisti. Erasmus lib. 8. Apophthegm. scribit; Quod quidam vir magnus, cum ei a quodam graveolentia oris exprobraretur, admodum facete responderit: Multa in ore meo occulta computruerunt. Signisicans, se arcanorum esse tenacissimum. Solent enim res in occulto congestae computrescere.

II. ACTA POLEMICA. X.

Acta Polemica Alexandri M. secundum seriem annorum, tum Regni, tum Monarchiae ipsius, ordinate perseque mur. Annos autem duodecim regnavit; quorum sex Regno, sex vero Monarchiae constituendae assignantur.

XI. ANNUS I. REGNI.

I. Alexander M. anno aetatis vigesimo, patri Philippo, a Pausania nobili Macedone interfecto, successit. Occasio necis Philippi haec erat. Cum Philippus nuptias institueret Alexandro Epirotarum Regi, atque Duces Graeciae convivio magnisicentissimo exciperet, securus omnium rerum, a Pausania nobili Macedone, cuius iniurias vindicare noluerat, trucidatur.

II. Alexander autem statim in regni initio, parenti defuncto splendidas exsequias fecit, in quibus parricidas ad tumulum parentis occidi iussit.

III. Regnum accepit post obitum patris turbidum, et periculis undique circumseptum. Nam Athenienses conspirabant cum Attalo in Asia, de Alexandro everetendo. Similiter etiam Barbarae gentes Macedonibus subiectae, iugum excutere volebant. Unde cum Macedones non mediocris metus cepisset, eorumque animos oratione suaita erexisset Alexander, ut metum omnem illis adimeret, atque in sem sui omnes pelliceret, immunitatem omnium rerum, praeter militiae vacationem, illis concessit. Quo facto tantum sibi apud cos amorem conciliavit, ut omnes dicerent, Nomen solum Regis immutatum esse, non virtutem. Q. Curtius lib. 2. pag. 9,

IV. Praeterea Alexander consilio se non deserebat, sed prudenter res suas instituebat. Nam Thessalos ante omnia sibi devinciebat, et Senatum Amphictyonum, a quibus dux Graecorum constituebatur. Athenienses, sicut primi defecerant, ita quoque primi paenitere incipiebant, et legatos ad Alexandrum mittebant, pacem petentes. Idem faciebant Thebani: quibus omnibus benigne ipse respondebat, et Senatum Graecorum Corinthum convocabat; ubi communibus eorum suffragiis Dux Graecorum coutra Persas declarabatur, et confirmabatur. Postea Attalum, Cleopatrae, quae Philippo parri nupsenat, fratrem, aemulums vum. (cuius


page 316, image: s0388

auctoritate nixi Graeci defecerant) ex insidiis in Asia per Hecataeum et Parmenionem opprimi curavit. Diodorus Siculus lib. 17.

V. Sedatis in Graecia motibus, Alexander arma in Thraciam convertit, atque Thraces, quos Autonomos vocabant, h. e. nullius imperium ac leges agnoscentes, sibi subiecit. Postea Paeoniam Illyricumque subegit, et Sirmum Triballorum regem vicit, atque ceteros Danubii accolas, quos arrianus Quados, Marcomannos et Iazygas nominat. Cum Germanis quoque pacem fecit: quos cum grandi corpore et excelso animo esse videret, quaesivit ex illis: Quidnam in rebus humanis prae ceteris extimescerrent? existimans, nominis sui magnitudinem ante omnia ipsis formidolosam videri. Illi, hoc se inprimis timere, responderunt; Ne forte caelum aliquando in se rueret. Hoc superbo responso nihil motus Alexander, tantum adiecit: Germanos superbos esse, eosque domum misit.

VI. Cum bellum gereret Alexander in Paeonia, et defectione Graecorum, inprimis autem Thebanorum in Boeotia, nuntium accepit. Quare res, ut potuit, composuit, et Thebanis bellum maxima celeritate intulit, urbemque eorum obsidione cinxit. Ante oppugnationem tamen spatium paenitentiae Thebanis concessit: Verum cum illi in rebellione perseverarent, et ad societatem armorum hortarentur omnes, qui vel libertatis amore vel odio tyranni, arderent; Alexander acriter urbem oppugnavit, et tandem expugnavit. Caesi sunt 6000. Thebani, et capti 30000. In expugnationeurbis, parci iussit Pindari vatis familiae, eiusque domui, in Musarum honorem. Postea Thebas antiquissimam Tyriorum coloniam, iuxta consilium Graecorum, diruit, et solo aequavit; captivorum 30000 sub hasta vendidit; et agros sibi datos victoribus assignavit: Quo facto magnum ceteris civitatibus terrorem incussit. Athenienses in summis angustiis erant constituti. Nam contra Regis edictum portas civitatis exulum refugiis aperuerant. Ideoque Alexander legatos misit Athenas, ut Oratores atque Duces, quorum fiducia toties rebellarent, sibi traderent, sub belli comminatione: Athenienses Demadem Oratorem ad Alexandrum mittunt; qui eloquentia sua veniam illis impetravit, et urbem Regi reconciliavit. Diodorus Siculus lib. 17. Arrian. l. 4. Plutarchus in Alexandr.

ANNUS II REGNI. XII.

In quo BELLUM PRIMUM ALEXANDRI cum Memnone, Darii Codomanni Duce, gestum est ad Granicum.

ACTA ANTE PUGNAM.

I. Alexandri M. consultatio. Alexander rebus in Graecia confectis, motibusque sedatis, de expeditione in Asiam suscipienda deliberationem cum amicis instituit. Consilium Parmenionis et Antipatri erat, ut coniuge ducta, et liberis ex ea susceptis, de successore, si quid humanitus eiaccideret, prius regno prospiceret. At ille, quia Dux Graecorum constitutus erat, posthabito eorum consilio, expeditionem illam bellicam differre noluit. Quia Symbolum eius erat: *mhde\n a)naballo/menos.

II. Aemulorum regni trucidatio. Ad bellum Persicum profecturus, omnes novercae suae cognatos, quos Philippus pater in excelsiorem dignitatis gradum evectos imperiis praefecerat, e medio sustulit; sed nec suis cognatis, qui regno apti videbantur, pepercit, ne quam, procul se absente, in Macedonia seditionis materiam relinqueret.

III. Patrimonii distributio. Postea Alexander patrimonium suum pene omne inter amicos divisit; uni pagum, alteriagrum, huic vici istius, illi portus huius reditus tribuens. Tum Perdiccas, Tibi vero, ô rex, quid reservas? Alexander, spem sibi retinere solam, respondit.

IV. Exercitûs aeparatio. In exercitu eius, quem ex Europa in Asiam duxit, erant 32000 pedites, et 5000 equites. Hac tam parvamanu, utrum sit admirabilius, quod Alexander universum terrarum orbem vicerit, an vero aggredi ausus sit, incertum est; et quidem iuvenis annum agens 20; quae aetas, cum per se soleat esse consilii, prudentiae, experientiae, auctoritatis, patientiae, constantiae, castitatis et Maiestatis expers, tantis rebus gerendis immatura et infirma esse videbatur. Narrat Suetonius, Iulium Caesarem, Gadibus cum in templo Herculis fimulachrum Alexandri M. aspexisset, quasi ignaviae suae pertaesum ingemuisse, quod ea aetate Alexander orbem subegerat, qua ipse aetate nihil tum memorabile gessisset.

V. Belli denuntiatio. Postquam Alexander in Asiam cum exercitu traiecerat, epistolam ad Darium Codomannum misit; in qua ipsi bellum denuntiavit, et simul belli causam allegavit. Epistola exstat apud Arrian. lib. 2. cuius epistolae tale est initium: Maiares vestri Macedoniam reliquamque Graeciam ingressi damnis nos affecerunt, cum ipsi nulla prius a nobis accepissent: Ego Graecorum Imperator creatus, Persarum iniuriam vindicare volens, in Asiam traieci a vobis lacessitus.

VI. Darii insolentia, et gloriatio. Darius in magno suo confisus exercitu (quippe qui constabat c 1 00 000 peditum, et 10 000 equitum; cum


page 317, image: s0389

Alexander tantum 32000 peditum, et 5000 fere equitum haberet) superbissimo et gloriosissimo titulo se Regem Regum, et consanguineum Deorum, Alexandrum vero famulum suum appellans, legationes ad Duces suos misit, iisque demandavit, ut insanientem illum Philippi adolescentulum (sic enim Alexandrum per contemptum appellabat) verberibus puerilibus graviter caesum, ac veste purpurea postea indutum, sibi vinctum traderent. At vana haec fuit insolentia: quia stulte triumphum cecinit ante victoriam.

ACTA IN PUGNA.

Memnon Rhodius, ceterique Duces Persici, omni, quo instructi erant, exercitu in Phrygiam contendentes, prope Granicum flumen castra sua ponunt, Alexandrum, dum magno animo Granicum flumen tranfit, invadunt, cruentum committitur proelium; Alexander ipse fortissime dimicat, et praestantissimos Persarum Duces sua manu occidit; quamquam non sine periculo. Nam Spithrobatem, Darii generum, qui iamiam scutum eius perfregerat, occidit: accurrit frater iacentis Rosaces, et vulnus infligit Alexandro, sed repetiturus ictum a Clito truncatur: tandem Persae in fugam coniecti sunt. Scribunt Historici Diodorus Siculus l. 17. Plutarch. et Arrian. peditum 20000, equitum 2500 in praeli occubuisse, captos ad 20000. De exercitu vero Alexandri paucos desideratos fuisse.

ACTA POST PUGNAM.

Statim post hanc victoriam magna rerum mutatio facta est. Nam Alexander Sardes urbem regiam cum ingentibus thesauris occupavit; Miletum accerrime oppugnatam deditione accepit, Halicarnassum urbem maximam magni moliminibus, et ultimo descrimine suorum, cum triarii tandem insignem operam praestitissent; expugnavit, captamque solo adaequavit. Inde totam Phrygiam et littoralem Asiam ad Ciliciam usque sibi subiecit. Diodorus Siculus lib. 17. totam quoque Cariam subactam Adae reginae, quae mandato Darii a Duce quodam Persico inde pulsa erat, restituit, eique gubernandam subiecit.

ANNUS III. REGNI. XIII.

In quo BELLUM SECUNDUM eius AD ISSUM gestum est.

ACTA ANTE PUGNAM.

1. Darii consultatio. Darius, mortuo Mem none insigni bellatore, (qui hoc unice agebat, ut totum bellum ex Asia in Macedoniam transferretur) consultans de bello, cum idoneum Ducem non inveniret Alexandro opponendum, ipse in bellum proficisci constituit. Quare conscribit exercitum 400000 peditum, et 100000 equitum, qui Babylonem conveniant, ut inde contra Alexandrum castra moveat. Diodorus Siculus lib. 17.

2. Saniorum consiliorum aspernatio. Darius bellum a se susceptum magis pro imperio, quam prudenti ex consilio gessit. Nam 1. Charidemum Atheniensem virture et omnibus artibus imperatoriis praestantem, qui eum monuerat, ne temere im perium suum in discrimen adduceret, seque ipsum Ducem obtulerat ad bellum conficiendum, propterea ei iratus, quod Persis ignaviam et timiditatem exprobrasset, intersici iussit, exclamantem, cum ad supplicium traheretur: Brevi Regem paenitentia affectum iri, atqui amissione regni iniuriae sibi factae poenas daturum; sicut Diodorus Sieulus lib. 17. scribit. 2. Similiter Amyntae Macedonis profugi consilium salutare ei datum temere sprevit. Nam Darius castris suis in Alexandrum contendens, locum elegerat Assyriae campum, planum, omnique ex parte patentem, qui et magnitudini exercitûs maxime opportunus, et ad equitatum ducendum valde commodus fuerat visus, ab hoc loco ne recederet, diligenter eum Amyntas rogabat, ne astu hostis circum veniretur. Cui cum responderet darius; Metuere se, ne Alexander fuga mature facta sibi elaberetur: ad id Amyntas: Nihil, inquit, hoc metu opus est; sed obviam ibit Alexander, ubicumque Darium esse cognoverit. Sed Darius, spreto hoc salutari Amynttae consilio, exercitum suum in Ciliciam duxit, ubi mirae viarum angustiae erant. Diodorus Siculus et Curtius. De quo Darii instituto Arrianus ita inquit; Fortasse Deus illum eo loci deduxit, ubi nec equitatus magno usui ei esse posset, nec infinita hominum pariter et iaculorum multitudo, imo vero ubi nec ipsam exercitus sibi magnificentiam ostendere poterat.

ACTA IN PUGNA.

1. Alexandri M. prudentia, et heroica fortitudc. Cum enim ille ingentes hostium copias in angustias montium deductas videret, qui locus sibi ad explicandam phalangem commodus, hostium vero copiis ob multitudinem ingentem incommodus esset; hanc Dei providentiam agnovit (inquit Arrianus) Deumque pro se pugnare dixit. Ideoque cum divino auxilio humanam prudentiam coniungens, non modo cavebat, ne ab hostium multitudine ci ngeretur; sed etiam cornu dextero sinistrum eorum praeterieus, ex obliquo in oppositos sibi


page 318, image: s0390

hostes irruebat, eosque in prima acie consistens fortiterque pugnans in fugam coniecit. Darius ubi exercitum suum dissipatum vidit, et ipse fugam capessens, equae celeritate, quam desiderium relicti pulli in bestia auxit, in sequentes evasit: siuct Arrianus scribit. In pugana autem gravi correptus siti, cum aquam turbidam et cadaveribus inquintatm bibisset, negabat unquam se bibisse iucundius, numquam videlicet sitiens biberat; uti Cicero l. 5. Tusul. Quaest. addit, Ita impletum est in eo Adagium Salomonis, quod exstat Prov. 27. 7. Anima esuriens etiam amarum pro dulci sumit.

II. Caesorum multitudo. E Persis multi duces bellicosissimi, et 130000 militum ceciderunt; cum ex parte Alexandri tantum pedites 32, equitum vero 150 desiderarentur, 504 sauciati essent: si vera Arrian. et Plutarch. scribunt. Curtius addit hoc epiphonema; Tantulo impendio ingens victoria stetit!

III. Captorum multitudo. Capta quoque est in tentorio Darii mater Sisigambis, uxor Statira, filius Ochus sexennis, et binae siliae iam nubiles, cum universa familia: et scribit Plutarchus, quod Alexander devicti Darii tentorium ingressus, visisque voluptatum apparatibus magnificentissimis, ad comites suos dixerit: Quid? num hoc est regnare?

ACTA POST PUGAM.

Alexandri clementia et continentia. Alexander cum uxorem et matrem Darii, totumque gynaeceum in luctu videret, eas humaniter salutavit, basilikw=s2 tractavit, nullque contumelia affici permisit. Nam ii s ad genua sua provolutis metum mortis dempsit, et regium cultum reddidit, virginibus baud sordidius patris dignitate matrimonium pollicitus: Orientem enim fortunam moderate tulit et prudenter Alexander, sed ad ultimum eius magnitudinem non cepit: uti pulchre Plutarchus in Alexand. inquit.

Cum uxorem Darii Stairam, quae omuium feminarum formosissima erat, et reliquas captivas forma et statura eximias videret, per iocum dixit: *ei)si\n a)lghdo/nes2 ai( *persi/des2. Persicae mulieres sunt oculorum dolores. Formae autem earum spectaculo continentiae suae pulchritudinem opponens, tamquam exanimes imagines praetermisit: Quod Persicus nuntius narrans Dario; hisce eum verbis ornavit, Alexandrum et in proeliis acerrimum, et in victoria clementem esse. *deino\n maxo/menon, xrhso\n de\ krath/sonta. Diodorus Siculus, Curtius.

Clementiam quoque admiradnam erga mortuos declaravit Alexander. Nam sepeliri, quos vellent Persarum, iis permisit, vestibus ad hoc et ornatu de praeda concessis.

ANNI IV REGNR.

XIV.

I. Anno 4 regni sui Alexander in Syriam prosectus est, ubi multos Orientis Reges obvios habuit: quorum alios in clientelam suscepit; aliis regnum abstulit, in locum eorum novis regibus substitutis.

II. Sidonem urbem occupavit, et Abdolominum regiae quidem stirpis hominem, sed hortlanum, regem Siedonis per Hephaestionem constituit; cui repentina sortis mutatio somno similis visa est. Quam historiam integram vide in Monarchia II, in Histor. Darii Hystasp. §. 3.

III. Darius Codomannus literas misit per legatos ad Alexandrum, in quibus lu/tron ei progynaeceo captivo obtulit. Quibus Alexander non leviter offensus est. Siquidem Darius in iis titulum Regis sibi tribuit, Alexandro nonitem. Idcirco contrarias literas ei misit Alexander, in quibus se Regem et Asiae Dominum appellat, et non Darium: eique indicit, ut ad se tamquam Asiae Dominum ipsemet veniat; quod si Facturus sit, promittit, se matrem, uxorem, liberos, et quicquid praeterea petierit, donaturum. Curtius l. 4. Arrianus l. 2.

IV. Cyprus insula legaros de deditione ad Alexandrum mittit: idem et aliae urbes faciunt.

V. Postea Alexander Tyrum urbem, quae impetum eius morabatur, expugnavit: ubi triplicia acta veniunt notanda.

1. Tyri bosidio. Alexandro Tyrum profiscenti Tyrii legatos obviam ei miserunt, gratulationis causa; eique auream coronam obtulerunt, quam Alexander benigne accepit: Denuntiavit autem illis, velle se urbem intrare, ad vota Herculi Tyrio reddenda. At Tyrii eum intra urbem recipere nolebant, freti societate Carthaginis et potentia Darii. Qua de causa sic indignatus est, ut excidium urbi minaretur; camque statim exercitu cinxit.

2. Tyri oppugnatio. Urbs Tyrus moenibus altis in circuitu munitissima erat, et freto rapidissimo a continenti dirempta: Alexander eam insula magno molimine peninsulam fecit, eamque continenti iunxit, et e mole in freto excitata machinis bellicis pulsabat. Nec minus segniter Tyrii sese defendebant. Inter vaia autem instrumenta in urbe ad hostem arcendum, et urbem defendendam facta, etiam arena ignita et fervens parata fuit, atque in hostes effusa; quae inter thoraces et tunicas penetrans nulla vi excuti poterat, et quicquid attingeret, perurebat. Cum autem hanc ob rem sollicitus esset Alexander, quod haec diuturna obsidio illi quasi a cursu victoriae destinatae contra Orientem, velut


page 319, image: s0391

remoraminiceret; visus est ei Satyrus in quiete eminus alludere, deinde volenti eum capere fuga elabi, tandem tamen in manus eius venire. Aristander vero eius vates ab ipso interrogatus, quid portenderet, dixit ridens, numenque Satyri dividens, *sa\ *tu/ros, h. e. tua erit Tyrus. Quod etiam evenit. Plutarchus.

3. Tyri expugnatio. Tandem Tyrus expugnata est ab Alexandro, postquam obsidio 7 menses durasset. Trucidati sunt 6000 armati, et 2000 iuvenes in litore Tyrio crucibus affixi. Curtius.

NOTA.

1. Tyrus Ebraice
[Gap desc: Greek word]
, vel
[Gap desc: Greek word]
, fuit metropolis Phoeniciae, super rupe vel petra exstructa; inde etiam sic dicta fuit. Nam
[Gap desc: Greek word]
vel
[Gap desc: Greek word]
signisicat patram. Olim insula erat 700 passibus a continenti seiuncta, sed ab Alexandro M. comportatis aggeribus continenti adiuncta. Eius eversionem Iesaias Propheta multo ante praedixit. Nam c. 23. v. 1. et seqq. nominatim vaticinatur, e terra Chittim, h. e. e Macedonia, eversorem Tyri venturum; qui suit Alexander M. Fuit urbs muntissima. unde Psalm. 45. 13. (ubi in rextu Ebraeo dicitur
[Gap desc: Greek word]
filia Tyri) Targum ita explicat: habitatoes arcis munitissimae. coluit Herculem, qui in S. Codice Tyriorum Deus appellatur. 2 Macc. 4. 18. 19. cum celebraretur quinquennale certamen Tyri, cui rex aderat, misit Iason iste scelestus spectatores, tamquam Antiocheni e Ierosolymis essent, portantes arbenti drachmas 300 ad sacrificium Herculis. Hinc patet, quod impius Iason (Pontisex Ierosolymitanus) sacrisicium valde sumptuosum in honorem Herculis, quem Tyrii ex gentili impierate pro Deo colebant, offerri voluit.

2. Tytur bis est vastata. A Nabuchdonosore Rege Babyloniorum. Ezech. 26. 7. 2 Ab Alexandro Magno. Iesaiae 23. Vers. 1, 2

VI. Cum Alexander Tyrum occuparet, quidam Satrapa genere Cutaeus, nomine Saneballetes; cui Darius Samariam gubernandam tradiderat, nacta temporis opportunitate, a Domino suo defecit, et assumptis de provincia 8000 virorum, strenumam ipsr operam in oppugnatione Tyri navavit, eidemque totam Samariam tradidit, ac postea licentiam ab eo obtinuit templi condendi in monte Garizim, qui imminet Samariae, ut generum suum Manassen, quem Nehemias e Republica Iudaeorum eiecerat, Pontisicem faceret, Nehem. 13. 28, 30 Iosephus l. 11. Antiqu Iudaic. c. 8. causam huius sacti refert: idem Iosephus ibid. c. 7. Quoniam Manasses frater Iaddi pontificis summi, duxerat Nicaso filiam Saneballeti uxorem; ideoque privatus erat Sacerdotio, quia uxorem alienigenam, quam contra legem patriam duxerat, dimittere nollet, Quare auxilio soceri templum in monte Garizim Hierosolymitano simile obtinet, in quo Samaritani Deum colere coeperunt, implacabili Iudaeorum odio, qui id contra leges patrias in gentis suae dedecus fieri, rectissime contendebant. Ubi notandum, quod iste mons Garizim sit iste, quem suppresso nomine indicavit mulier illa Sammaritana, Ioh. 4. 20, 21. dicens: Patres nostri in monte hoc adoraverunt: et vos dicitis, Quia Hierosolymis est locus, ubi adorare oportet. Cui Christus respondens dixit: Mulier, crede mihi, quia venit hora, quando neque in monte hoc, neque Hierosolymis adorabit is patrem. Exquibus verbis manifeste apparet, post aedisicatum templum in monte Garizim, ortam esse deinceps perpetuam de adorationis loco contentionem, inter Iudaeos et Samaritanos: illis asserentibus, esse templum Hierosolymitanum; his contra affirmantibus, esse templum in Garizim postea excitatum. Quae contentio postea perpetuo mansit; uti ex allegato Ioh. 4. capite patet.

VII. Expugnata Tyro, Gazam petit Alexander. Ibi acceptis duobus vulneribus, multoque sanguine dato, victor tandem factus est, postquam duos menses in eius oppugnatione consumpsisset. Diodorus Sicul. l. 17. Curtius l. 4. Senatus Graecorum cum Corinthi in Isthmiorum ludis convenisset, 15 legatos ad Alexandrum destinavit,qui ipsi victoriam gratularentur, et aurea corona donarent: inveneruntque eum in castris ad Gazam. Diodorus Siculus.

VIII. A Gaza infesto animo Ierosolyman tendit Alexander; sed potentia divini Numinis cor ipsius fubito mutabatur, viso Iaddo summo Pontisice; quem humanissime salutat, atque Hierosolymam pacatus ingreditur, et in templo Deo Israelis sacrisicia offert: sicut postea in cap. 5. de actis Ecclesiasticis plenius dicemus.

IX. Secunda Darii legatio ad Alexandrum. Cum Alexander adhuc in Tyri obsidione occupatus esset, Darius denuo legatos suos ad Alexandrum misit, referentes, dominum suum 10000 talentorum ei daturum, si matrem, uxorem et liberos dimitteret: praeterea si filiam suam uxorem duceret, se dotis nomine ei offerre quicuquid terrarum inter Euphratem et Hellespontum iacet. Cum autem haec legatio in Senatu bellico proponeretur, tum Parmenio ad Alexandrum dixit: Ego quidem si Alexander essem, conditionem acciperem, et finem bello imponerem, atque periculis: Contra autem respondit Alexander: Et ego ita ficturus essem, si Parmenio essem. Quia vero Alexander sum, ego mea persona dignum dabo responsum; quod tale fuit: Se neque pecuniis egere: neque partem loco torius ditionis accipere velle. Nam omnem et pecuniam, et regionem, suam esse. Darii siliam in uxorem se ducturum, si vellet, et quidem dicturum citra voluntatem Darii. Si Alexandri humanitatem experiri vellet, ad se veniret. Hoc responso cognito, Darius de compositione belli desperans, rursus se ad bellum paravit.


page 320, image: s0392

ANNUS V. REGNI.

XX.

1. Alexander in Aegyptum cum omnibus copiis intravit; ubi summo desiderio ab Aegyptiis receptus, omnesque urbes sine certamine occupavit: Quoniam Marzazes Persa, qui Aegypti Satrapa a Dario constitutus erat, spontese ei cum tota regione subiecit. Nam Aegyptii superbia et iniviis Persarum graviter exacerbati erant, quoniam Persae nonulla ex diolis suis everterant: in specie autem Artaxerxes Ochus, qui eosdem Aegyptios denuo subiugaverat, eorumquesacra, et praecipuum inter ipsorum Deos Apim, contemptui habuerat, quod factum anno mundi 3621.

2. Alexander in Aegypto Alexandriam urbem, loco opportuno versibus Homeri (ut Plutarchus habet ostenso, condidit. Circa eius aedificationem triasunt notanda. 1. Ortus. Cum alexander hanc urbem in vicinia insulae Phari conderet, eiusque muris designandis farina adspersa esset, omnis generis aves a flumine et lacu instar densae nubis locum eum occuparunt, atque ita farinam depastae sunt; ut ne tantillum quidem relinquerent. 2. Progressus. Alexandrum autem eo augurio perturbatum vates confirmarunt, dicentes: Urbem locupletissimam, et omnis generis hominum alumnam futuram esse. 3. Eventus. Sicut autem vates praedixerunt, ita evenit. Nam Alexandria progressu temporis facta est urbs longe celeberrima, tum ratione Quantitatis, quia fuit urbs amplissima, et 30 stadiorum longa: habitantium quoque in ea multitudo longe superabat degentium in aliis urbibus numerum. Diodor. Sicul. scribit: Meo, inquit, tempore dictum est nobis ab iis, qui descriptionem habitatorum facivut, Alexandriae esse capitum liberorum plus 3 00000; Regemque Aegypti rapere ex vectigalibus ultra 6000 talentorum. Tum ratione Qualitatis. Sic Alexandria erat specie longepulcherrima, in loco opportuno sita, et copia omnium victui humano necessariorum abundabat.

3. Tertiae legatio Darii ad Alexandrum missa. Ex Aegypto Alexander in Syriam rediit: cumque in castris eius Statira coniunx Darii ex collisione partus abiecti decessisset, eius mortem illacrymatus Alexander: omnique honore iuxta morem Persarum funus prosequutus est. Quod cum Dario in itinere nuntiatum esset ab eunucho, hac incredibili Alexandri sumpaqeia| et clementia permorus, Darius tertias ei literas misit: in quibus illi gratias egit, quod nihil in suos hostile fecisset; et denuo maiorem regni partem, et filiam in uxorem, et pro reliquis captivis 30000 talentorum obtulit.

Responsio Alexandri, Darii legatis data. Nuntiate, inquit Alexander, Dario, gratiarum actionem apud hostem supervacaneam esse; et me, quae fecerim, continenter et liberaliter, non amicitiae eius tribuisse, sed naturae meae; nec adversus calamitates, sed adversus hostium vires contendere. Deinde addit Alexander: Concederem ipse pacem, si secundus, non par mihi vellet haberi. Quoniam ut caelumduos soles: sic orbis terrarum duo summa imperia pati non possit. Diodor. Sicul. 17. Curtius lib. 4.

4. Tertiumproelium cum Dario gestum ad Gaugamela.

1. ORTUS. Darius postquam audivit admirandam Alexandri Magni clementiam, quam erga uxorem suam demortuam declaraverat, tertio pacem ab eo petiit, et optimas pacis conditiones ei obtulit: quas tamen Alexander repudiavit. Ideoque Darius, desperata transactione, tertio, et quidem duplicato conpiarum numero, bellum instauravit.

2. PROGRESSUS. Quem Curtius ita decribit lib. 4. Alexander aciem prudentissime ordinavit, eqmque versatilem: ut qui primi starent, ne circuirentur, et verti tamen atque in frontem circumagi possent: Itaque prima, non magis quam latera; non latera munitiora fuerunt, quam terga. Iustin. lib 11. ait: Macedones in ferrum cum contemptu toties a se victi hostis ruunt: contra Persae mori quam vinci praeoptant. Inter pugnandum (uti Curtius et Plutarchus scribunt) castra Alexandri direpta fuere: Quam iacturam a Parmenione nuntiatam magno consilio contempsit. Cum in ipsa acie summum rei discriumen videret; nam audito Parmenionis nuntio, actum esse de impedimentis, nisi celeriter a fronte auxilium posterioribus submitteretur, generosa haec verba protulit: Sanis consiliis excidit Parmenio, oblitus inter tumultum, quod victores hostium quoque bonis fint potitur: victis non de Facultatibus aut mancipiis, sed honeste ac fortiter pubnando de morte obeunda cogitandum fore. Ita anceps victoria stetit, donec aurigâ Darii confosso, fugiendi initium ab iis, qui Regem periisse putabant, ortum est: sic enim, nudato Dariilatere, ipse fugam capessit.

3. EGRESSUS. Diodor. Sicul. scribit, in pugna illa Persarum peditum atque equitum plures nonaginta milibus cecidisse; e Macedonibus vero circiter 500 tantum desideratos fuisse. Arrianus vero scribit, e Persis circiter trecenta milia caesa, multoque maiorem numerum captorum quam caesorum fuisse: At a partibus Alexan dri 100 ad


page 321, image: s0393

summum capita, in eo praelio desiderata. Vix ullo praelio tatum humani sanguinis fusum est.

Locus pugnae. Facta est haec pugna non apud Arbelam (ut quidam Historici volun;) sed apud Gaugamela ad Lycum flumen sita, quae vox Persarum lingua domum cameli designat: atque inde nomen hoc habere fertur, quod rex quidam antiquis temporibus camelo cursorio (quem dromedarium vocant) ex hostibus servatus, eam ibi collocaverit, pagosque et reditus certos ad curam eius destinaverit.

ANNI VI REGNI.

XVI.

I. Thesaurorum Dariioccupatio.

Darius victus ad Gaugamela, ad superiores regni Persici provincias profugit, exercitum reparaturus; sicut Diodor. Sicul. scribit: interea Alexander omnes thesauros eius regios occupavit.

1. Arbelam intravit; ubi Darii thesauros, armorumque apparatum et commeatum abundantissimum invenit.

2. Arbelâ Babylonem profectus est; ubi universa incolarum multitudo portis effusa, cum sacerdotibus et principibus vicitatis Alexandro obviam ivit, munera certatim ei offerentes, urbemque et arcem cum omnibus thesauris tradentes. Diodor. Sicul. et Curtius lib. 5.

3. Babylone recta profectus est Susas: (quae sunt metropolis Persidis in Susia, quae Persidis est pars, a Suso fluvio sic dictae, conditae a Tithone, Memnonis patre:) eam quoque urbem deditione accepit, cum ingentibus Darii thesauris, et Alexandrum regio. Diodor. Sicul. tradit, invenisse ibi Alexandrum in thesauris rgeiis auri et arbenti non signati plus quadraginta milibus talentorum, quae a multis temporibus intacta ad magni alicuius et inopinati periculi subsidium Reges servarant: praeter haec et novem milia talentorum auri sub Darica forma excusi fuisse ait.

4. Persepolin postea metropolin Persarum cocupavit, eqmave militibus diripiendam dedit, arce excepta; quam tamen postea ebrius et comessabundus, persuasus a Thaide meretrice Attica, cremavit. In arcethesauri asservabantur inde usque a Cyro congesti: Diodor. Sicul. talentorum 120000 ibi reperisse Alexandrum, scribit. Plutarchus ex aliorum narrationibus refert, tantum, quantum Susis, repertum fuisse pecuniae, et opes reliquas 10000 bibis mulorum et 5000 camelis exportatas esse.

II. Exitus Darii tragicus.

Darius ab Alexandro cum exercitu fusus fugatusque, per loca ardua atque aspera in Bactra vel Ecbatanam Mediae regiam celerrime contendit; quem alexander non minori celeritate insequitur. Bessus, ubi Alexandrum adventurum congnovit, cum Nabarzane militum Darii praefecto conspirans, aliique scelerati, Darium aureis compedibus vinctum in custodia tenuerunt; mox e custodia eductum, et sordido vehiculo, pellibus undique tecto ac clauso impositum, huc illuc raptarunt: cumque aliquandiu eum traxissent, ad extremum equum conscendere negantem, nefario scelere multis vulneribus confossum in solitudine reliquerunt; postquam vixisset annos 50, et regnasset annos 6. Diodorus Siculus, Strabo, Plutarchus, Arrianus, Iustin. Curtius.

Adhuc spirantem Polystratus Macedo forte fortuna reperit, cui postrema verba ad Alexandrum perserenda commisit: Se nullis in eum meritorum officiis maximorum illi debitorem mori; agere tamen ei maximas gratias pro beneficiis in matrem, coniugem, liberosque suos impensis: iis enim et vitam, et pristini status reverentiam ac dignitatem concessam; sibi vero a cognatis et amicis, quibus et regna et vitam dederit, illa omnia erepta esse: precarise, ut illi victori terrarum omnium imperium contingat: ultionem sceleris erga se perpetrati non solumsua, sed exempli omniumque regum causa non negligere, illi cum decorum, tum utile futurum. Iamque desiciens qavam poposcit: quam allatam postqumam bibit, Polustrato, qui eam tulerat: Quisquis es mortalium, inquit, hoc mihi extremum universae calamitutis genus accidit, ut pro tanta in me benesicio dignas tibi grates referre nequam; sed referat Alexander! Alexandro vero Dii prosumma eius in meos humanitate ac clementia; cui hoc fidei regiae dextrae pignus pro medabis. Haec dicentem, accepta Polystrati manu, vita destituit.

III. Dariisepultura.

Alexander, qui incredibili celeritate Darium insequutusfuerat, iam defuncto supervenit: visoautem eius corpore, tam indignam eo fastigio mortem lacrimis prosequutus est; demptaque sibi chlamyde illudtexit, et regio ornatum cultu Susas ad Sisygambem misit; quae eum maiorum suorum tumulo illatum regio more sepelivit. Diodorus Siculus lib. 17.

IV. Bessi supplicium.

Audiens autem Alexander, Darium a Ducibus


page 322, image: s0394

et amicis suis tam nefarie trucidatum, ad inquirendos eos exercitum submisit. Spitamenes Bessum inventum vinculis innectit, atque ita catena ligatum ad Alexandrum perducit. Quem visum Alexander vehementer excandescens, hisce verbis alloquutus est: Cuius ferae rabies occupavit animum tuum, cum Regem de te optime meritum prius vincire, deinde occidere sustinuisti? Quibus dictis Alexander eum dilacerari iussit, directis arboribus duabus in unum deflexis, quarum utrique corporis partem alligavit; unde laxatae ambae, atque impetu in altum relarae, partem utraque suam retinuere.

ANNUS I. MONARCHIAE, ET VII. REGNI ALEXANDRI.

1. Alex inder M. exstincto Dario, et una cum illo Monarchia II. quae Medorum et Persarum suit, exstincta, Monarchiam tertiam (quae Graecorum vel Macedonum appellatur) inchoavit; sicut legimus 1. Maccah. 1. 1. Alexander (silius) Philipp, rex Macedo, qui primus regnavit in Graecia, egressus de terra Chittim, percussit Darium regem Persaruni et Medorum. Haec verba non intelligenda sunt in sonsu absoluto, quasi ante Alexandrum M. nullus Rex in Graecia regnaverit: quia plures ante cum in Craecia, et specialiter in Macedonia Reges exstiterunt; uti exhistoriis profanis, inprimis autem ex Eusebio in Chronic. manifestissimum est: sed in sensu limitato, quia alexander primus rex in Graecia fuit, nempe catholicus, sive Monarcha Graecorum. Ipse enim alexander, exstincta Persarum Monarchia, axioma hoc Monarchicum ad Graecos transtulit. Locum parallelum de Cyro primo Persarum Rege liabemus in 1 Esdr. 1. 1. ubi dicitur: In anno primo Cyri Regis Persarum (ut compleretur verbum Domini ex ore Ieremiae) suscitavit Dominus spiritum Cyri Regis Persarum, etc. Hic primus annaes Cyri non accipitur absolute, quo Astyagem avum suum vicit; sed quo dicere potuit, Deum omina regna terrae dedisse sibi: uti verba edicti regii Cyri sonant v. 2. idque, devicto nondum Astyage, dicere non potuit.

Praefigurata autem est insignis haec victoria, quam Alexander M. de Dario reportavit, ante 220 annos, et praemonstata Danieli Prophetae in visione HIRCI CAPRATUM, qui adversus ARIETEM praevaluit. Nam Danielis 8. 7. 11. legitur, quod aries bicornis prostratus sit ab hirco caprarum. Ubi per arietem bicornem intelligitur Rex Medorum et Persarum ultimus, h. e. Darius Codomanus: per hircum vero caprarum intelligitur Rex Graecorum, h. e. Alexander M. interprete Angelo ipso. Daniel. 8. 20. 21. Alexander enim M. tamquam hireus caprarum Darium tamquam arietem bicornem vicit, eiusque duo cornua comminuit, h. 3. regnum Medorum et Persatum per duo illa cornua adumbratum evertit: et nemo (inquit porro Daniel) potuit arietem e manu hirici liberare, h. e. nemo Darium e potestate alexandri eripere potuit. Licet enim Darius ingentem pecuniae summam partemque regni dimidiam Alexandro offerret, tamen nihil obtinere potuit: quia alexander M. solus mundi dominus esse voluit.

2. Post mortem Darii Alexander in Hyrcaniam movit, eiusque regionis urbes omnes occupavit, usque ad mare Caspium, quod alii Hyrcanum vocant; ubi cum Thalestri Amazonum Regina, ex Rege Alexandro liberos quaesitura, 13 dies consumpsit. Curtius lib. 6. Iustinus lib. 12.

3. Alexander, devicto Dario, eiusque regno potitus, vestes mutavit, et cum illis mores suos pristinos. Nam Curtius lib. 6. Athenaeus lib. 12. c. 18. scribunt, Alexandrum diadma purpureum distinctumalbo, quale Darius habebat, capiti circumdedisse, vestemque Persicam sumpsisse: Et quamvis ille se spolia Persarum gestare diceret, tamen vere mores cum illis Persicos induisse, et superbiam habitus animi insolentiam sequutam esse, manifestum est. Unde et milites et amici tantum in eum odium conceperunt, ut illi eum relinquerent, hivero contra eum conspirarent; cuius conspirariois conscius quoque fuit Philitas, filius Parmenionis, qui ob id suspectus factus, in vincula raptus, et tormentis subiectus, cum patre Parmenione (quem Alexander prius Mediae praefecerat, et fidei eius non imperium modo, sed et thesauros in Ecbatanis commiserat; in quibus talentorum centum et octoginta milia assevabantur: uti Diodor. Siculus seribit) trucidarur. Diodorus Siculus, et Curtius.

AXIOMA. Mutatio vestitus usitati plerumque adfert mutationem animi et vitae, et andem etiam status publici

EXEMPLA.

1. Habemus hoc loco in Alexandro Magno: uti ex dictis patet.

2. Similiter in Dario Codomeanno, ultimo Persarum Rege. Hic namque vaginam acinacis Persicam mutari iussit in eam formam, qua Graeci utebantur; quod statim Chaldaei inter praesagia impetii Persici transferendi a Dario ad Graecos, quorum arma esset imitatus, recensebant, Gregoras.


page 323, image: s0395

ANNUS VIII REGNI, ET II MONARCHIAE ALEXANDRI.

1. Septentrionalium quarundam regionum subactio.

Anno 8 Regni et 2 Monarchiae Alexander regiones quasdam septentrionales nivibus aliisque caeli in iuriis horridas, et eas etiam, quae ad Caucasi montis radices iacebant, subegit. Mox in Bactrianam contendit: ubi Barbaros quosdam, Ducis sui nece perterritos, in deditionem recepit. Hac regione devicta, et Artabazo tradita, Alexander deserta Susitanorum intravit, nocturno tempore exercitumducens; qui interdiu aquarum penuria et siti miserabiliter conficiebatur. Regi ex iis, qui locum castris capiendis praecesserant, duo occurrerunt utribus aquam gestates, ut siliis suis, quos in codem agmine esse, et aegre pati sitim non igno rabant, occutrerent. Sed cum forte in Alexandrum incidissent, alter ex iis utre resoluto, vas, quod simul ferebat, subito implevit, porrigens Regi. Hic percunctatus, quibus aquam portarent: respondabant illi; Se filiis suis afferre. Rex haec audiens, poculum, sicut oblatum erat, illis reddidit, dicens: Nec slous bibere volo; nec tam exiguum poculum omnibus dividere possum; vos currite; et liberis vesiris, quod propter illos attulistis, date. Curtius.

USUS.

Laudabile est hoc alexandri factum, tum propter toler antiam, tum propter insigne boni Imperat oris exemplum: Quia suo exemplo reliquos milites ob aerumnarum aequalitatem, labores facilius fere docuit

Simile exemplum refert Curtius lib. 7. de Alexandro in India iter faciente. Cum enim exercitus per arenas solis ardore flagrantes, iter saceret: Alexander, ipse siti pressus, aegre quidem atque difficulter, pedes tamen agmen ducebat, ut reliqui milites, ob aequalitatem aerumnarum, labores facilius ferrent. Interea nonulli levioris armaturae milites, ab exercitu digressi, exiguum quendam fontem neque purum illum invenerunt; collectaque inde aqua confestim ad Alexandrum accurrerunt, velut magnum aliquod bonum Regi afferentes. Ad quem cum venissent propius, aquam galeae infusam Regi obtulerunt: Rex, ubi galeam in manum accepit, circumspiciens, quos circa se haberet Equites, demisso capite, et fixis in potum oculis, laudatis iis qui attulerant, aquam protinus in conspectu omnium in terram profudit, dicens: Si solus bibero, hosce moror instigabit. Quo facto militum animi ita conformati fuere, perinde ac si illius aquae ab Alexandro effusae potu totus exser citus refocillatus fuisset.

Simile exemplum habemus in Rudolpho I. Habsburgensi Imperatore, qui cum in bello, quod contra Ottocarum Bohemiae regem gessit, siti laboraret cum toto exercitu, ferunt rustico (qui messoribus potum ferebat) ablatam hydriam cervisia plenam, atque Imperatori oblatam. Quam cum ille vidisset; Reddite, inquit, homini vasculum suum. Nam ego exercitui, non mihi sitiebam. Sicque sua abstinentia partim exercitum eo poru refocillavit, partim ad sitis parientiam invitavit suo exemplo. Aeneas Cylv. lib. 3. commun de rebus gestis Alphonsi. Vide Monarch. IV.

2. Petrae in sogdiam regione expugnatio.

In Sogdiana regione erat petra, quae inexpugnabilis videbatur. Nam 30 stadia erat alta, unoque tantum angusto pervia aditu; in medio autem altitudinis spatio specus erat, in quo fontes plurimi manadbant, aquarum copiam barbaris suppeditantes. Praeerat ei petrae Arimazes Sogdianus cum 3000 armatorum, alimentis ante congestis, quae tantae multitudini vel per biennium supererent. Ad hanc repem accedens Alexander, eos ad colloquium evocabat; ac si se dederent, facultatem libere in domos suas redeundi illis concedebat. Arimazes nupis Praefectus eiusque milites Alexandrum false irridebant, rogantes: An Alexander volare posset, et alatos milites haberet? Quia ab aliis hominibus sibi nihil metuerent. Ad haec Alexander: Faciam, inquit, proxima nocte. ut credatis Macedones meos volare. Itaque 300 iuvenes fortissimos ingentibus promissis excitatos, per praerupta saxa et invia a tergo in rupis verticem clam conscendere fecit. Quibus visis babari, ne aestimata quidem ob terrorem paucitate, deditionem fecere. Arimazes et reliqui Duces sub ipsis petrae radicibus suspendio periere.

Ita impletum est emblema Alexandri, quod usurpare solitus est: Nihil tam alte natur a constituit, quo virtus eniti non possit (vel non adscendat.) Curtius lib. 7. Arrianus lib. 8.

3. Cliti interfectio.

Clitus erat is, qui alexandrum, ad Granicum flumen nudo capite dimicantem, clypeo suo texerat, et Rosacis dextram capiti Regis imminentem gladio amputaverat, veteranus Philippi miles, multisque rebus in bello praeclare gestis clarus: soror eius erat Hellanice, quae Alexandrum educaverat;


page 324, image: s0396

ideoque haud secus quam mater ad Alexandro diligebatur. Quare Maracandam (Sogdianorum ea metropolis erat) cum imperio dimittendus, ut homo sidissimus infidae genti praeesset, sollemni convivio exci pitur. Cum mero incaluisset, Clitus fiducia amicitiae audentior, Philippum alexandri patrem impensius laudabat, atque honorificam Parmenionis (quem Alexander interfecerat) aliorumque militum veteranorum mentionem infert, Quibus dictis Rex vehementer offensus, qui dolorem tamen pressit, contentus iussisse ut convivio excederet, cunctantem surgere, qui proxime ei accubuerant, iniecti manibus iurgantes, monentesque, abducere conabantur. Clitus cum abstraheretur, ad vinolentiam ira quoque adiecta, alta voce clamabat; Suopectore tergum illius defensum, nunc, postquam meriti tanti tempus praeteriit, etiam memoriam invisam esse: tandem Iovis Hammonis (cuius se filium Alexander assereret) roaculum illudens, Verora se quam Regis patrem (Iovem Hammonem intelligebat) dicere affirmabat. Qua linguae ferocientis intemperantia adeo excanduit Alexander, ut rapta e manibus armigeri lacea ilico eum transfigeret. Postridie vero discussa silentio noctis ebrietate, sacinoris magnitudinem sera aestimatione contemplatus Alexander, detestabile carnificis ministerium sua manu occupatum, quae vino imputari poterant, nefanda caede ultum, Servatorem sui occisum muliebriter lamentabatur; et aegre est prohibitus, quin e corpore iacentis hastam in sua redigeret viscera. Ita triduum inclusus latuit, nec prodire ad milites ausus, donec Macedones Clitum iure occisum decrevere. Plut. in Alexandr. Curt. l. 8. Iustin. l. 12. Arrian. l. 4.

4. Callisthenis Philosophi tragicus exitus.

Cum Alexander Iovis Hammonis filius se perhiberi, sibique divinos honores deferri vellet, Callisthenes philosophus, aristotelis consobrinus, homovalde morosus, moribusque aulicis minime aptus, serio illud recusavit, atque regem ob arrogantiam graviter obiurgavit; sed magno suo malo. Nam sub specie insidiarum, in quas Hermolaus allique nobiles corporis Alexandri stipatores coniuraverant, cuius tamen ille particeps non erat, magno cum cruciatu necatus est. Nam Alexander nasum illi, aures oculos, et labia praecidi iussit, perque exercitum duci, et hunc versum proclamari:

*misw= sofis2h\n, o(/sis2 ou)x au(tw=| sufo/s2.
Odi sapientem, qui sibi ipsi non sapit.

Plutarchus in Alexandro, Curtius, Arrianus lib. 4.

Monitum Politicum.

Hinc quicumque in aula versari cupiunt, ad mores aulicorum, quantum salva pietate et honestate fieri potest, sese accommodare discant. Nam

Quisquis in ambigua se non accommodat aulae
Omnibus ingeniis, non habet ingenium.

ANNUS IX REGNI, ET III MONARCHIAE.

1. Alexandri erga militem frigore correptum humanitas.

Anno IX regni Alexander in Indiam Orientalem profectus est; quod iter sub finem anni octavidecretum est, Ibi milites ex improviso frigore correpti aegre corpus a pernicie defenderunt. Forte gregariorum quispiam in Alexandri tentorium irruit, vix ad arma se sustentans, nec oculis, nec auribus competens: eum Rex ipse, quamquam tunc maxime admoto igne artus refovebat, in sede collocat sua. Ille recepto calore vitali, ut locum atque Regem vidit, trepidus surgit. Quem intuens Alexander: Ecquid intelligis, inquit, quanto meliore sorte quam Persae sub rege viviatis? Illic enim in sella regis consodisse capitale foret; tibi saluti fuit. curtius lib. 8.

2. Mophis Regis deditio.

Cum Alexander ad Indum fluvium pervenisset, naves constructas, et fluvium ponte iunctum invenit; sed Taxiles, qui cum eo foedus pepegerat, defunctus erat: Eius autem filius Mophis cum alexandro foedus et amicitiam renovat, et iussus exercitum cum elephantis adducit; quod gratissimum Alexandro accidit, et eum a parente suo Taxilem appellat, regnumque eius auget. Diodorus Siculus.

3. Certamen Alexandri et Taxilis de mutua benevolentia.

Taxiles (ut Plutarchus in Alexandr. et Curtius lib. 8. scribunt) occurrens alexandro, sic illum alloquutus est: Provoco te, (inquit) non ad pugnam, neque ad bellum, sed aliud certaminis genus: si inferior es, a nobis accipe beneficium; si superior, nobis benefacito. Cui Alexander: Atqui, inquit, ob hoc ipsum inter nos certandum est, uter benefaciendo superet alterum. Et humanissime complexus illum, non modo non spoliavit ditione, sed auxit etiam.


page 325, image: s0397

AXIOMA. Naturae heroicae hericis aliorum tum dictis, tum factis, ad virtutem instammantur.

EXEMPLA.

1. Demosthenes dolere se aiebat, si quando opisieum antelucana victus esset industria. Cicero lib. 4. Tuscul. Quaest. Verba Ciceronis haec sunt: Cui non sunt auditae Demosthenis vigiliae? qui dolere se aiebat, si quando opificum antelucana victus esset industria.

2. Themistocles nocte ambulabat in publico, quod somnium capere non posset. Quaerentibusque respondebat: Militiadis tropaeis se e somno excitari.

3. Ita Alexandro M. cum Taxiles Rex Indorum, maxima bella gerenti, omnesque sibi populos subicienti, regnum suum per legatos, si opibus egeret, libenter obtulisset; sin opibus abundaret, Alexandri opes se non recusaturum diceret: Tum Alexander, qui nec victor poterat, nec victus acquiescere, cum armis non liceret, virtute dimicavit. Non mihi, inquit, Taxiles hanc laudis palmam praeripiet, ut magnisicentia me et urbanitate superare videatur; sed luctandum nobis est. Itaque illum ego regni alterius amplitudine ac pecuniarum vi cumislatissime augeo. Vide Bodinum l. 4. de Republ. c. 5.

4. Belli cum Pro Indorum Rege gesti descriptio.

Alexander, cum exercitum in Taxilis regno resecisset, contra Porum Indorum Regem potentissimum expeditionem suscipit, qui in ulteriori Hydaspis ripa regnabat, et corporis animique magnitudine insignis erat. Hic ingentem collegerat exercitum, peditum fere 30000, currus 300, et elephantos eximio corporum robore 85, et Alexandro sese opponebat. Commisso praelio, Porus e maximo elephante pubnans, plurimos telis conficiebat; ipse quoque Bucephalus alexandri equus prosternitur: At vicissim omnium expositus ictibus, cum ad postremum non ferret vulnerum multitudinem, e bestia delapsus, captus atque ad Alexandrum est deductus; qui obviam ei ivit, cumque prior compellans interrogavit: Quid tibi a me fieri cupis? Cui Porus: Ut me, inquit, basilikw=s2 tractes. Alexander delectatus ea oratione, dixit: Hoc tibi mea causa continget; Tu, quod tua causa gratum sit postula. Omnia; inquit, in voce ba/silikw=s2 continentux. Quo responso laetior Alexander, regnum Poro restituit, et veteri amplius adiecit: atque ita eum, velut generosae mentis hominem, regie tractavit, eoque in posterum tamquam fido amico ad omnia usus est. Diodorus sicul. l. 17 Plutarchus in Alexand.

Curtius refert, quod Porus, cum victus et captus in conspectum regis prodiisset, et quaesitus ab eo esset: Quid ipse victorem de se Statuere devere censeret? respondit: Quod hic dies tibi suadet, quo expertus es, quam caduca felicitas humana sit. Plus monendo profecit, quam si precatus fuisset, Nam Alexander imperterritam animi eius magnitudinem admirans, eum in numerum amicorum recepit, et ampliori regno donavit.

5. Ubrium in India aedificatio.

Ad flumen Hydaspin duas urbes condidit alexander: unam vocavit Nicaeum, a victoriis adversus Indos partis; alteram vero Bucephaliam, in equi sui bucephali memoriam, qui eodem in loco vulneratus interiit. Plutarchus in Alexandr. Arrianus lib. 5.

6. Alexandri de ulteriori in Indiam progressu deliberatio.

Tandem Alexander, cum ad fluvium Indiae maximum Gangem venisset, advocat milites, eosque gravi oratione ad transeundum fluvium invitat. Verum exercitu flens ab eo postulabat, ut finem bellis imponeret; quoniam expeditio illa cum maxima difficultate atque ominoso discrimine videretur esse coniuncta: Quare coactus fuit victoriis metam ponere. Erexit igitur, in perpetuum victoriarum suarum monumentum, 12 aras ex quadrato saxo; et castra solito magnificentiora fieri iussit, quorum molitionibus et hostis terreretur, et posteris admiratio sui relinqueretur. Quo facto postea ad Acesionem fluvium reversus est.

7. Periculum vitae Alexandi apud Mallos.

Cum Alexander apud Mallos (qui sunt populi in India) in oppugnatione urbi solus in murum adscendisset, ipse praecipiti saltur in ipsam urbem sese immisit; ubi ab hostibus cinctus in summo vitae discrimine fuit, atque aegre a suis servatus est, Curtius lib. 9. Plutarchus in Alexandro. Diodor. Siculus lib. 17. Arrianus lib. 6. Iustinus lib. 12.

8. Calani Philosophi conflagratio.

Cum Alexander Susas venisset, Calanus insignis Indorum gymnosophista, qui Alexandrum ex India sequutus, se vivum cremari petit. Postquam enim 73 annos absque morbo vixisset, dolore alvi in Persia correptus; finem vitae suae adesse


page 326, image: s0398

statuit. Ideoque ne longo morbo perpetua vitae felicitas contaminaretur, neve multis mdeicorum Pharmacis excruciandus foret, Asexandrum rogavit, ut sibi pyram construi, et cum eam conscendisset, eam incendi iuberet. Rex hominem ab horrendo incepto posse deterrere sperans, dissuadere coepit. Sed cum eum fixum et immutabilem in sententia permanere, nec in vivis retineri posse videret, pyram iuxta Calani voluntatem exstrui et incendi permisit. Dioldor. Sicul. lib. 17. Curt. lib. 10.

ANNUS X REGNI, ET IV MONARCHIAE.

1. Alexander in urbe Stssa exercitum suum recenset, et corporis sui custodes 1000 ex Macedonibus et Persis simul elegit, et multa Persarum milia in exercitu Macedonico miscet, eo quod nibilominus Persis, quam Macedoni cuivis fidendum censeret; deinde ut hac ratione retusa Macedonum audacia exercitum in posterum obsequentiorem redderet.

2. Inde Susis abiens Ecbatanam in Media sitam prosiciscitur, ubi multum temporis recreationi exercitus tribuit, ibi ludos gymnicos et scenicos instituit. Inter hos dum continenter inserviretur potationibus, Hepaestion in morbum incitdit e carpaula, atque e vita excedit. Quem casum Alexander adco graviter tulit. ut Medicum, quem Glauciam nominat Arrianus, in crucem tolli iusserit, quod negligentius morbum curasse putaretur: cadaver Perdiccaetradidit, ut Babylonem deserri curaret, amplissimo sunere mortuum amicum fepelire cogitans, in quod plus quam 12000 talentorum impensa sunt. Curtius, Arrianus, Diodorus siculus lib. 17.

USUS I.

Alexander M. ingentem erga Hephaestinem declaravit amorem suunm, quod super mortem eius tam graviter luxerit, ut arma, aurum, argentum, et vestem Persicam pretiosam in rogum iniecerit, se ipsum et fortissimos quoaque raserit, atque piunacula urbibus dempserit: uti ex Aeliano et aliis narrat Zonaras.

USUS II.

Gentes olim mortuos suos magna pompa sepeliebant. Unde funus atque sepulchrum supremum honorem vocabant; uti videre est apud Virgil. lib. 11. Aeneid. Ammianus quoque Marcellinus sepulturam vocavit honoris supremitatem. In Aethiopia monumenta ditioribus ex auro fiebant; uti ex Horodot, lib. 3. et Diodoro Siculo lib. 3. cap. 5. patet. Apuil Aegyptros quoque maior sepuschrorum quam domorum curaerar. Ratio haec erat, quia putabant de functorum domos sempiternas, vivorum autem domicilia esse velut vitae momento transeuntis diversoria. Ita quoque Alexander in sepulturam Hephaestionis plus quam 12000 talentorum impendit, et ad oraculum Iovis Hammonis misit, consulturus de Hephaestione inter divos referendo: per omnes fines regni Persici IGNEM SACRUM, quem colebant, quique exstingui non solebat, nisi Rex defunctus esset, eo die, quo exsequias ducturus erat, exstingui iussit: variis spectaculis praeterea exsequias ornavit, ipse primus caesis victimis ad 10000 omnis generis Hephaestioni sacrificavit, et multirudinem splendido convivio excepit. Diodorus siculits.

3. Alexander Cossaeorum gentem in Media bellicosissimam, quae numquam vel Medis, vel Persis subiecta suerat, expugnat, sibiquesubicit.

ANNUS XI REGNI, ET U MONAREHIAE.

Anno XI. Alexander ex Media discedens, Babylonem versus castra movit; parvis tamen itineribus et interdum etiam quiescens, ut hac reatione exercitus resiceretur. Cum atuem in vicinia Babylonis esset, Chaldaeorum Astrologi ei occurrerunt, serio suadentes, ne urbem ingrederetur; quoniam. mortis ei periculum immineret. amicorum igitur multis in urbem missi, ipse aliquamdiu substitit, et castra metatus ducentis stadiis a Babylone, et non sine magna omnium admiratione ingressum in urbem differebat. At frequentes ad eum veniebant Graeci, praesertim Anaxagorae philosophi discipuli, qui ei persuadebant, Chaldaeorum Astrologiam et praedictiones vanas esse nec metuendas. Quare spretis Chaldaeorum praesagiis, Babylonem cum exercitu ingreditur. Ubi humanissime excipitur a civibus et legatis, qui ex tot sere terrarum orbe ibi confluxerant: universum enim orbem terrarum nomini eius terror invaserat, et multae gentes velut destinato sibi Regi adulabantur.

ANNUS XII REGNI, ET VI MONARCHIAE.

1. Alexander M. anno regni sui XII, et Monarchiae VI, Legatos, qui toto fere terrarum orbe venerant, eique coronas et munera amplissima attulerant, ordine audivit. 1. Qui sacrorum causa. 2. Qui gratulatum. 3. Qui iura postulatum. 4. Qui alios accusatum venissent. Tum primum alexander sibi ipsi et his, qui cum eo erant, universae terrae et


page 327, image: s0399

maris noti dominus visus est; ipse vero omnes in universum, ut benigna ac libei ali responsione, quantum pro re natafieri posset, accepta, laetiac bene erga se affecti dimitterentur summopere studuit.

2. Post haec Alexander, quando videbatur potentiae et felicitatis humanae summum attigisse fastigium, ad remissionem animi vitamquelaetiorem se convertit, Ecce per aliquot signa mortem sibi imminere non inaniter suspicari coepit; quae maximam animi pertur bationem ei attulerunt, adeo ut Astologorum praedictiones secum inciperet exepndere et magni facere. Ad tristes hasce cogitationes obrunendas conviviis indulger. Ubi tandem febrim contraxit. Diodorus Siculus, iustinus, Curtius. Alii dicunt, quod a Medico Thessalo convivio exceptus sit, in quo veneno propinato morbum contraxerit, quo etiam exstinctus sit: de quo in capite ultimo plenius dicturi sumus.

III. ACTA POLITICA. Quae continem speculum virtutum.

1. Eruditio, eiusque erga literas et literatos amor at que favor.

1. Aristotelem quinquennium habuit Magistrum Alexander, ad quem postea scribens: Ego, ait, optimarum rerum scientia malo, quam porentia, aliis antecellere. Bruson. lib. 3. cap. 35. Vide cap. 2. §. 7.

2. Iliadem Homeri in summo pretio habuit, adeo ut eam ad verbum edidicerit, semperque dormiens eam cum putione cervicali supposuerit; Unde eam rei militaris viati cum nominavit. Si quando in colloquiis aut conviviis incidisset de carminibus Homeri concertatio, aliis alia praeferentibus, ipse hunc versum unice praeferebat, qui est de Agamemnone scriptus Iliad. g.

)*amfo/teron basileu\s2, a)gaqo\s2, kratero\s2 te ai)xmhth/s2.
Dux bonus, atque idem validus pugnator in armis.

Dicebat quoque, se malle Homeri Thersiten esse. quam Choerili Achillem. Erat enim Choerilus Alexandri poeta non satis felix: cum quo ita pactus fuerat Alexander, ut pro quolibet bono versuacciperet Philippaeum aureum, pro malo colaphum.

Cum ad illum delatum esset scriniolum, quo nihil in gaza Darii pretiosius pulchrinsque repertum est; et quaereretur, in quem usum destinandum esset; aliis aliud suadentibus, dixit Alexander: Huic optime servandus dabitur Homerus. Sentiens, nullum esse thesaurum illo pretiosiorem. Ita visum est iuveni, qui se totum ad exemplum Achillis componebat. Plutarthus in Alexandro.

3. Pindarum poetam Lyricum tanti fecit, ut cum Thebas vastaret, Pindari aedibus inscripserit, ut Dion testatur: *pinda/rou to=u mousopoiou= th\n se/ghn mh\ kai/ete. h. e. Pindaritoetae tectum ne cremate.

4. Diogenem Sinopensem, Cynicum ex impudentia dictum, veneratus est. Cum enim Alexander Corinthi Imperator Graeciae declaratus esset, illum ad se accersivit, sed repulsam tulit. Respondit enim mordax ille Philosophus: Nilrilse Alexandro indigere, si quid sui indigeret, ad seveniret. Quo Alexander conspecto, cognitaque eius rerum humanarum derisione, dixisse fertur: Ego nisi Alexander essem, Diogenes esse vellem. Plutarchus in Alexandro. Cicer. lib 5. Tuscul. Quaest.

5. Calanus Gymnosophista Indus hoc imperii sui speculum ei ob oculos posuit. Scribit enim Plutarchus in vita Alexandri, Taxilem, Indiae Regem, Calano inter Gymnosophistas celeberrimo persuasisse, ut Alexandrum conveniret, eumque erudito aliquo philosophemate oblectaret. Paruit Calanus, et ad Alexandrum introductus corium siccum et retorridum in solum proiecit, eiu que extrema vicissim calcavit, quod uno loco pressum, ceteris extulit se: Idem circulans undique, et pedibus calcans, in qualibet parte evenire ostendit: Cum autem medium calcaret, omnes in circuita partes quieverunt. Quo symbolo monere voluit Alexandrum, ne in regni extremitatibus se contineret, sed in umbilico, h. e. in medio regni consisterer, tamquam in metropoli: sic enim eum circumiacentia facilius in officio retenturum.

6. Alexander Anaximenis Philosophi disciplina vehementer est delectatus; et sollertissimo ille et versutissimo responso Alexandrum delusit, eoque patriam suam Lampsacum servavit periclitantum. Res ita sese habet: Fuit aliquando Alexander quam maxima iniuria lacessitus a Lampsacenis concivibus Anaximenis. Quarum urbem illam expugnavit, camque quam primum evertere funditus decrevit. Anaximenes autem legatione ad eum missus obviam ei processit, Quem ubi venientem ad se videt, primo tamquam praeceptorem suum primum, et praeterea eloquentia suspectum, Rex alta voce clamat, sancte iurans; se nihil facturum, quod ille peteret: Tum ille similiter alta voce respondit: Rogo te. inquit, ô Rex, ut Lampsacum diruas. Alexander ingenii versutia delectatus, Graecae hospitalitatis memor, urbi pepercit, et aequas pacis condiriones proposuit. Pausan lib. 6. Erasmus lib. 6. Apophthegmatum.

7. Simili modo a Cratete Philosopho deceptus


page 328, image: s0400

est, de quo Erasmus in Apophthegm. ita scribit: Cratetis excelsum aniumum miror, et suspicio; qui quaerenti Alexandto: An patriam suam vellet restitui? Quid opus? respondit: Alius; cum Alexander mortuus fuerit, iterum fortasse eam diruet.

8. Plutarchus describit illustrem Alexandri M. dissertationem, quam cum 10 Gymnosophistis bello captis in India instituit. Propolsuit hisce Alexander quaestiones 10 obscuras, necem denuntians ei, qui male respondisset, iudiciumque unieorum, qui natu maximus erat, committens.

Primus interrogatus: Plures vivos, an mortuos putaret? Vivos, respondit: Mortuos enim non amplius esse.

Secundus: Terra an mare grandiores aleret bestias? Terra, inquit: quia eius portio est mare.

Tertius: Quod animal callidissimum esset? Illud, ait, quod hactenus ab homine non est cognitum.

Quartus: Quare Sabbam ad rebellionem contra se incitasset? (nam huius deficiendi auctores fuere Gymnosophistae.) Ut, inquit, bene viveret, aut male periret. h)\ kalw=s2 zh=n, h)\ kakw=s2 a)poqanei=n.

Quintus: An putaret, diem, an vero noctem esse priorem? Dies, inquit, uno die prior fuit. Rege responsionem mirante, adiecit: Implicatarum quaestionum necesse est ut implicatae essent responsiones.

Sextus: Qua ratione quis efficere posset, ut maxime diligeretur? Si potentissimus ille, ait, nec formidabilis sit.

Septimus: quomodo quis ex homine fierit possit Deus? Si quid fecerit, ait, quod homo facere non possit.

Octavus: An vita an vero mors sit robustior? Vita, inquit, quae tam multa tolerat mala.

Nonus: Quousque hominum vivere deceat? Quousque, ait, censeat, satius esse vivere, quam mori.

Tandem Alexander ad Iudicem conversus, qui decimus erat pronuntiare eum iussit sententiam. Cumque is unum alio segnius respondisse pronuntiaret: Ergo tu, inquit, primus moriere, qui ita decernis. Minime vero, ô Rex, ait ille; si modo tibi, constatas, qui primo loco eum teintersecturum dixisti, qui pessime repondisset. Quare Alexander eos muneribus honoratos dimisit, Haec Plutarchus.

AXIOMA I. Magnum decus et ornamentum est Principum, et personarum illustrium, si literis et artibus liber alibus sint imbuti.

Sicut enim poma in patera argentea sunt conspectiora: Ita Principes literati sunt conspectiores, et multo illustriores. Etenim virtus et eruditio tam bene conveniunt cum nobilitate, et illustri dignitate, quam bene gemma auro inoluditur, et rosae liliis intexuntur. Aeneas Sylvius pulchre dixit: Plebeiis argenti, Nobilibus auri, Principhibus gemmarum loco literas esse debere. Et Iudic. 5. v. 14. dicitur: De Zahulo Duces in calamo scribae. Luther. Von Zebulon seind Regirer geworden durch die Schreibseder. Eiusdem Lutheri apohthegma fuit. Die Schreib=feder muß Räiserinn bleiben.

Exempla.

I. Huc sine dubio respexit Iustinianus Imperat. quando Institutiones Iuris ita orditur: Imperatoriam Maiestatem non solum armis, sed etiam legibus armatam esse oportet, ut utrumque tempus, et bellorum, et pacis, recte guber nare possit; et princeps Romanus non solum in hostilibus proeliis victor exsistat, sed etiam per legitimos tramites calumniantium calamitates expellat. Hisce enim duobus nititur orbis, nempe ut a literis adiuventur arma, et ab armis literae sustineantur.

II. Idem sibi vult Imago C. Iulii Caesaris in Symbolis Paradini. Insistit ea mundi globo, atque altera quidem manu gladium, altera vero librum tenet, cum hac inscriptione: Ex URTO QUE CAESAR. Quae enim Caesar interdiu armatus gerebat, ea noctu togatus purissimo dicendi genere conscribebat. Huc pertinet pulchellum illud epigramma:

Fort fluvium tranans sua commentaria Caesar:
Nec, sua ne pereant, ipse perire timet.

III. Mithridates Ponti atque Bythiniae Rex inclitus, qui a Cneo Pompeio bello est victus, 22 gentium, quas sub ditione sua habebat, linguas percalluit, earumque entium omnium viris haud unquam per interpretem loquutus est; sed unicuique in sua lingua, et sermone, non minus scite, quam si eius gentis esset, respondit. Aulus Gellius l. 17. c. 17.

IV. Basilius Imperator ad Leonem filium egregium scripsit monitum politicum. c. 56. Per historias veteres ire ne recusa. Ibi enim reperies sine labore, quae alii collegerunt cum labore: atque illinc hauries a bonorum virtures, et improborum vitia, vitae humavae varias mutationes, et rerum in ea


page 329, image: s0401

conversiones, mundi huius instabilitatem, et impiorum praeci pites casus; et ut verbo complectar, malorum facinorum poenas, et bonorum proma: quorum illa fugies, ne in iustitiae divinae manus incidas; haec amplecteris, ut proemiis, quae comitatur, potiaris.

V. Fridericus II. Imp. fuit dictus polu/glwttos, et lectioni fuit deditisimus; Is dextere iudicavit, non regi recte posse populum absque doctrinae et virtutis adiumentis, quae ex libris doctorum hominum baberi possunt certisima.

VI. Alphonsus Rex spientissimus, percunctantibus, utir rei se debereplus fateretur, librisne, an armis? Ex libris, inquit, et arma, et armorum iura didici, Hac voce professus est, se libris accepta ferre omnia, prudentissimus et potentissimus heros, qui suit Rex, Regis filius, Regis nepos, et Regis frater. Ita animadvertit fructum bonarum artium, et facile colligere potuit, quam insinita mala ex illarum iactura oriantur. Aeneas Sylvius in vita Alphonsi.

VII. Robertus Rex Siciliae: Sic est, ait, vita hominum; sic sunt iudicia et studia, et voluntates variae. At ego volo dulciores et multo cariore mihi literas esse, quam regnum: et si alrerutro carendum sit, ae quanimius me diademate, quam literis, cariturum. Petrarchalib, 1. Memorabilium.

AXIOMA II. Contra autem Principes illiterati saepenumero non laudem, sed labem sibi acquisiverunt.

EXEMPLA.

Ludovicus XI. Rex Glliae noluit filium suum Carolum VIII erudiri literis, ne, dum literarum sectaretur otia, regni negligeret negotia; Deinde etiam, ne historiarum cognitione timidus redderetur, aliorum magis exempla intuens, quam suo genio obsequens. Onuphrius. Et hoc votum regis fuit omen. Siquidem filius ipsius Carolus (sicut prodidit Aemylius lib. 10.) haec tantum quinque verba, ex monito partris, latina scivit: Qui nescit dissimulare, nescit imperare: Haud dignum tanto et parente, et filio, tum factum, tum verbum. Magis probanda vox est Uladislai Bhoemiae, et Ungariae Regis, qua dixit: Non videri sibi homines, qui liter as ignorarent. Aeneas Sylvius lib. 3.

2. In historia Constatiensis memorabilis legitur historia de Sigismundo Imp. qui alias magnus literatorum fautor fuit. Hic cum Constantiae in coetu illius temporis doctissimorum virorum verba faceret, de Reip. convulsione, et horrendos schismos nominaret, et obid derisus a Cardinale Placentino fuisset: Respondit ei quidem Imperator: Sibi non placere Placentinum, quamvis aliis placeat. qui arbitretur, Imperatorem ser vire praeceptis Prisciani debere; quem, si legibus politicis solutus sit, grammaticis certe teneri non oportetat. Festive quidem hoc ipsum Imperator dixit; sed quanto satius fuisset, aliquanto plusculum operae ab illo grammaticis tributum fuisse, ne ridicula hac elusione erratum elevare coactus fuisset.

3. Facetum quo que exemplum habemus in Christophoro Cardinale Eboracensi, viro ut indocto, ita ambitioso. Hic cum, Reginaldo Polo Cardinale, et Thoma Moro Angliae Cancellario praesentibus, aliquando versum Homeri laudare vellet, quam memoria sibi excidisse diceret: Ibi Thomas Morus, ad Reginaldum conversus: *ou)de\n tro\s2 e)/pos, inquit, Nihil ad rhombum. Tum Eboracensis: Ipsissimus est, ait; verum mihi exciderat.

AXIOMA III. Principes aliique vivi illustres liter atos ament, eosque in pretio habeant.

Nam nullum illstrius est Principum insigne, nulla canorior tuba, ad laudes ipsorum ubique celebrandas, quam amor ingeniosorum et doctorum virorum.

Exempla.

1. Tempore Alexandri M. nullus fuit Philosophus, Poeta, Orator, Mathematicus, Architectus, Pictor, Sculptor, aut alius artifex praeclarus, quem ille non videret, alloqueretur, honoraret, et diraret: atque adeo nonnullis ftatuas publice curabat erigi, quo declararet publice, quanti eruditionem et virtutem faceret, et aliorum animos ad imitandum accenderet.

2. Ptolemaeus Philadelphi Rex Aegypti, incredibilem pecuniae vim in conquirendis undique libris et hominibus eruditis impendit, et quam multis muneribus Lxx Seniroes, qui Biblia Ebraea in Graecum sermonem ad ipsius postulata transtulerunt, nec non Pontificem Ierosolymitanum, affecit. Iosephus lib. 12. Antiq. Iudaic. c. 2. Clem. Alexandr. lib. 1. Strom. Eusebius lib. 5. c. 8.

3. Carolus Magnus Imper. tantopere doctorum conversatione delectatus est, ut numquam sine aliqua lectione cenatus dicatur: idque ideo secit, ne minorem animo, quam ventre delectationem perciperet. Sturcius de vita Caroli M.

4. Franciscus, I, Rex Galliae magna cum laude idem fecit: quô nemo suo saeculo artes liberales omnes vehementius amavit, aut liberalius


page 330, image: s0402

prosequutus est: prandens ac cenans loquebatur deliteris; sicut scribit Sleidanus lib. 19.

5. Theodosius M. Imper. Arsenium praeceptorem filiorum suorum admonuit, ne quem ex sublimitate eorum conciperet metum, sed illis potius ut ministris suis uterretur; quod tamen Arsenius non fecit, sed insigni modestia erga eos semper usus est. Et cum repente aliquando Theodosius ad eos venisset, et pueros quidem cum splendore magnifico considentes, Arsenium autem inter docendum adstantem reperisset: Imperator indignatus, filios suos stare, Arfenium autem sedere iussit: atque haec vere imperialia verba aeternaque memoria dignissima adiecit: Si tales se praebituri essent, ut mores vitamque suam ad disciplinam et leges componerent, propensum et illum fore, ut illis imperium in manus traderet, ad civium et subditorum commodum et utilitatem: sin minus; conducibilius illis esse dixit, ut sic privati vitam exigerent, quam doctrina nulla cum periculo imperarent.

6. Albertus Crantzius in Annal. Dan. pulcherrimum adducit exemplum de Proceribus regni Daniae, ex quo insignis eorum erga literarum studia effulsit amor. Cum Frotho III, Daniae Rex XXV, multarum gentium Domitor, et invictissimus septentriois Monarcha, qui circa nativitatem Christi vixit, mortuus esset, Proceres regni, qui summo amore et honore ob virtutem meritaque insignia eum prosequebantur, et nihil magis in votis habebant, quam ut aeternitati eum consecrarent, successionem ei decreverunt, qui carmine eum a se conscripto optime celebraret. Ex omnibus unus, nomine Hiarnus, mediocris quidem fortunae, singularis autem ingenii homo, demortui Regis sepulchrum, grandi saxo inscripto epitaphio sequenti,ornavit:

Frothonem Dani, quem logum vivere vellent,
Per sua defunctum rura tulere diu;
Principis hoc summi tumulatum cespite corpus.
Aethere sub liquido nuda recondit humus.

Et ob hoc epitaphium, suffragiis Procerum atque populi, diadema regni promeruit. Plura de amore Magnatum erga literatos vide Monarchiam nostram I, in vita Nabuchdonosoris II. pag. 90.

AXIOMA IV. Nihil magis obfuscat et obscur at Principum et Magnatum gloriam, nihilque magis eorum nominis memoriam exstinguit et sepelit, imo eos odiosos posteris saeculis reddit, quam contemptus virorum doctorum.

EXEMPLA.

I. Eutropius in historia scribit de LICINIO Romanorum Imperatore, quod ob inscitiam vix nomen suum decretis subscribere potuerit, quodque literas et literatos virus et pestem publicam appellarit, ipse pestis et abominatio orbis,

II. Ludovicus XI, Rex Galliae, tantusliteratorum et artium liberalium contemptor fuit, ut filium suum Carolum VIII. literis erudiri noluerit; ne, dum iterarum sectaretur otia, regninegligeret negotia. Onuphrius.

Verum isti homines graviter errant. Sicut enim vitis, tametsi est arbor omnium nobilissima; tamen arundinum, vallorum, arborumve infrugiferarum eget sustentaculis: Ita Magnates eruditorum, alias despectorum, opera.

Quod probe intelligens Philippus Rex Macedoniae, Alexandro filio suo auctor fuit, ne poetas aliosve rerum praestantium scriptores offenderet, qui de unoquoque libere quod vellent, commemorarent, facileque maculam inurerent. Nam genus irritabile vatum est, Multi certe, ne quid aspere dese scriberetur, formidarunt neve in aliorum stylum impingerent, et infames posteritati traderentur.

II. Clementia.

Insignis in Alexndro erga victos Clementia fuit, et in omnes etiam hostes Fides.

Exempla.

I. alexander Darii uxorem, matrem, et filias adeo benigne et magnifice habuit, ut Darius moriens ei gratias egerit, sibique de tali successore gratulatus sit. Unam eius filiam nomine Statiram ipse uxorem duxit: alteram vero Hephaestioni intimo suo amico nuptui dedit. Quocirca Alexandro mortuo, omnes eius mortem aeque ac parentis deplorarunt, ipsaque Darii mater inedia se interemit. Curtius lib. 10. describit ingentia lamenta matris, uxoris, et filiarum Darii, et haec verba subiungit: Magnum profecto indulgentiae in eam Alexandri documentum, quae, cum sustinuisset post Darium vivere, Alexandro esse superstes erubuit.

II. Uxor Darii capta, cum Hephaestionem, putans Alexandrum, quasi Regem salutasset, et cognito errore, erubesceret; Alexander eam animans: Nonerrasti, ait, Nam et hic alexander est.

III. Macaeus Darii praescctus olim, et pro eo pugnans. contra alexandrum, victo Dario, ampliore ab eo praefectura auctus: Rex, ait, olim unus erat Darius; nunc tu multos fecisti Alexandros.

IV. Qua humanitate et clementia usus fuerit erga Taxilem et Porum Indorum Reges, in anno IX. regni Alexandri dictum fuit.


page 331, image: s0403

III. Castita et Continentia.

De Alexandri Castitate et Continentia Plutarchus ita scribit: temperare sibi magis regium ducebat, quam hostes vincere: speciosissimas Darii filias, nec coniugem, attigit, nec mulierem, ante nuptias cognovit excepta Barsena, Memnonis Rhodii defuncti coniuge. De ceteris Persarum feminis pulchris ioco dicebat: Quam magni oculorum dolores sunt Persides! Ad aemulationem vero formae illarum ostentans, se victo rem concupiscentiae, sicut inanimatas signorum imagines transmittebat eas: audiens quasdam a suis vitiatas, scripsit Parmenioni, ut eos tamquam belluas natas ad corruptelas hominum puniret, et intersiceret. Ego enim, ait, non solum non vidi Darii uxorem, aut videre cogitavi; sed nec verba facientes de eius decore sustinui audire. Haec sane castitas eius admiranda fuit. Cum quidam Alexandrum hortaretur, ut Dariisilias, et uxorem, forma insigni praeditas, spectaret, respondit: Turpe est viros vincentes, a mulieribus vinci.

IV. ACTA ECCLESIASTICA.

I. BONA.

Alexander M. ministerium veneratus est, et beneficia plurima in populum Dei contulit.

Iosephus lib. 11. Antiq. Iudaic. cap. ult. ita scribit: Alexander capta urbe Gaza, mox duxit exercitum victorem hostili animo in Iudaeam. Quia Iudaei noluernat ei mittere copias auxiliares, rogati ab alexandro. Causa recusationis haec erat: Quia (inquiebant) nos, Dario vivente, cui iuravimus, alium Dominum non agnoscimus. Verum Iaddus summus Pontîfaex monitus a Deo per somnium, cum. coetu Sacerdotum et seniorum obviam processit Alexandro, ornatus habitus Sacerdotali. Quo conspecto, Alexander de equo desiliens, summum Sacerdotem reverenter salutat, ac pacem ei promittit. Interrogatus, cur tantum honorem haberet Pontifici, respondit: Ego ante hanc expeditionem Asiaticam in Macedonia vidi imaginem in somno, similem huic Pontisici, simili habitu ornatam, quae mihi victoriam et successum promisit. Postea in urbem ingressus cum exercitu, non modo hostile nihilfecit, sed etiam peracto sacrificio, templum magnificis donariis ornavit, tributa ab Ocho tyranno imposita remisit, et discedens libertatem patriae legis tenendae, et septimi anni, quo agri non conserebantur, immunitatem Iudaeis concessit.

AXIOMA. Deus corda Regum habet in manu sua, eaque pro nutu suo dirigit ad suam gloriam, et piorum salutem.

Prov. 21. v. 1. Sicut rivi aquarum; sic cor Regis in maou Domini: quocumque volet, inclinabit illud. Prov. 17. v. 7. Cum placuerint Deo viae hominis, etiam inimicos eius convertet ad pacem.

Quemadmodum enim Deus torrentes deducit, quo ipsi liburit, quos saepe nulla vis humana avertere potest: Ita etiam animos Regum et Principum habet in potestate, ut eos vel ad iram, vel ad clementiam, vel quorsum velit, inclinare possit.

Iesaiae 8. v. 9, 10. Classicum canite, populi, et vincimini; et audite universae procul terrae; Accingamini, et conteramini; accingite vos, et conteramini; inite consilium, et dislipabitur; loquimini verbum, et non fiet.

Auctor continuationis discursus Gallici pag. 7. pulcherrime seribit. Solet Deus hominum adeoque Magnatum consiliis illudendo, ea in contratium plane sinem, praeter omnium hominum exspectationem, convertere. Festinat Gnomon debilibus fretus libramentis ad horam et momenta sua; quae, si digito movere horolgii magistro visum est, in alteram circuli extremitatem inclinatur.

Exempla.

1. Laban persequebatur Iacobum iratus et furens; sed Deus illum per somnum compescuit, eique demandavit, ne Iacobo ullam vim inferret. Genes, 31. v. 24.

2. Esau, cum in Iacobum semper fuisset hostili animo, tandem ita cor eius a Deo immutatum est, ut ei obviam occurreret, inque amplexus eius rueret, praeque gaudio fleret. Genes. 33.v. 4.

3. Ahasverus, Rex Persarum potentissimus, calumniis Hamani circumventus, cum decrevisset Iudaeos perdere, mitigato animo, cognita veritate a pia coniuge Esther, evulgatum decretum regium, alioquin inviolabile, iussit rescindi et irritum esse. Esther. 8. v. 8, 13.

4. Nabuchdonosor, Rex Babyloniorum, antea erat lupus, h. e. verae religionia contemptor, et piorum atox persequutor; sed postea factus est ovis, h. e. verae religionis defensor. Dan. 3. v. 96.

5. Ministri Pontificum ad Christum capiendum ablegati, non modo re infecta domum redibant; sed et Pharisaeis ipsius in dicendo maiestatem summopere laudabant et praedicabant. Ioh. 7. v. 46.

6. Saulus e lupo in ovem conversus, Evangelii


page 332, image: s0404

doctrinam, quam olim oppugnaverat, magnostudio propagabat. Actor. 9. v. 15. Galat. 1. v. 23. de quo Prudentius in Enchirid. V. et N. T. pulcherrime seribi:

Hic lupus ante rapax, vestitur vellere molli:
Saulus qui fuerat, sit adempto lumine Paulus;
Mox vecipit visum, fit Aposolus, ac populorum
Doctor, et orepotens corvos mutare columbis.

Similiter Dn. Guilhelmus Alardus; amicus meus singularis et intimus, in Triariis lib. 1. pulchre ita scribit:

Qui lupus ante Dei Saulus vastabit ovile,
Nunc Paulus contra servat ovile lupos.

II. MALA.

Licet Alexander Hierosolymis pepercerit, Iaddum summum Pontificem honorarit, Iudaeis septimi anni tributa remiserit; tamen acerbissimum et grave eius fuit regnum Ecclesiae, cuius dignitatem et sanctitatem turpissime labefecit, et unitatem scidit, dum Daneballati Samariae Satrapae, novi templi in monte Garizim aedisicandi potestatem concessit, in quo Manasses desertor Iudaicae religionis, frater Iaddi summi Pontificis Hierosolymitani, pontifex fuit constitutus. Quare non tantum Ecclesiam Iudaicam afflixit, sed etiam potentiam Iudaeorum divisit, ne eadem concordia gens coniuncta rebellaret: uti narrat Iosephus lib. 11. Antiq. Iudaic. cap. 8.

CAPUT III. DE EGRESSV.

CIrca mortem Alexandri notalda veniunt tria: 1. *ta\ prohgou/mena. 2. *praxqe/nta. 3. *parepo/mena.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

Antecedentia mortis Alexandrisunt duo: 1. Praedicitiones. 2. Praesagia.

I. Praedictiones.

1. Calani Philosophi Indi, qui Alexandro finem vitae praedixerat; sicut testatur Cicero. Cum enim conscenderet in rogum ardentem, et Alexander eum interrogaret: Si quid vellet, ut diceret: Optime, inquit; propediem te videbo. Paucis post diebus mortem obiit Alexander.

2. Chaldaeorum, qui Alexandrum urbem Babylonem ingredi volentem monuerunt per Nearchum, ne Babylonem ingrederetur. Inde enim hoc tempore periculum vitae ei portendi.

2. Praesagia.

Praesagia mortis Alexandri fuere quadruplicia.

1. ECCLESIASTICA. I. Ignis sacri in tota Asia exstinctio. Alexander enim Hephaestioni exsequias celebraturus omnibus Asiae gentibus im peravit, ut ignem, qui Persis sacer erat, exstinguerent, donec funus esset absolutum. Hocpraesagium mortis Alexandri erat. Nam apud Persas tatummodo in Regis obitu hoc fierisolebat. Ideoque subditi iussionem regiam in omen traxerunt; quasi futura Regi mors hoc omine portenderetur. 2. Hepatis hostiae sine fibris inventio. Nam Apollodorus Babylonis praefectus de ipso exta consuluit: de quo cum Aruspex ipse interrogatus ab Alexandro, factum non negaslet; cognovit Alexander, hepar hostiae absque fibris inventum esse.

2. PHYSIOLOGICA. 2. Corourum concertatio. Cum Alexander ad muros Babylonis pervenisset, corvorum examen vicit, certatium et se mutuo caedentium; quorum aliqui iuxta ipsum sunt dilapsi. 2. Leonis ab asino occisio. Non parum terruit Alexandrum et hoc prodigium, quod leonum, qui alebantur, gradnissimum et speciosissimum asinus aggressus clace impacta occidit.

3. POLITICUM. Arrianus lib. 7. scribit: Quod cum Alexander paulo ante obitum in paludibus non procul a Babylone, in quibus multa Assyriorum regum sepulchra exstructa erant, navigaret, ingens ventus obortus sit: qui regium capitis ornamentum et diadema ei alligatum abripuit: atque illud quidem, utpote gravius, in aquam procidit; istud vero vento abreptum, atundini cuidam ex iis, quae monumentis regum adnatae erant, inhaesit, quod nauta quidam inde avulsum, non manu gestavit, nenatans madefaceret, sed capiti impositum attulit. Hic diligentiae suae praemium ab Alexandro talentum accepit, sed capite deinde plecti iussus est, Chaldaeis monentibus, caput illud quod diadema regium gestasset, salvum reliqui non debere. Quod a sapientibus futuri casus prodigium habitum est.

NOTA.

Diadema Alexandri duplex fuit.

Primum fuit Macedonicum, quod ante Darium devictum gestavit. De hoc Iusinus lib. 11 ita scribit: Lysimachum desiliens equo Alexander hastae cuspide iita in fronte vulneravit, ut sanguis prius claudi non posset, quam diadema sibi demptum Rex, alligandi vulneris causa, capiti eius imponeret. Quod auspicium primum Regalis Maiestatis Lysimacho fuit.

Alterum erat Persicum diadema, nempe purpureum distinctum albo, quale Darius habuerat, Hoc alexander relictis patriis moribus disciplinisque capiti cricumdedit; sicut Q.


page 333, image: s0405

Curtius lib. 6. de gestis Alexandri scribit. At hoc a vento abreptum futuri casusprodigium fuit; ut antea dictum.

4. OECONOMICUM. Plutarchus in Alexand. scribit: Quod, cum Alexander ungendi causa vestibus se nudasset, et pila luderet, adolescentes, qui una ludebant, cum iam vestes essent recipiendae, hominem, qui captivus e carcere elapsus in regiam venerat, invenerunt sedentem in solio vestibus Alexandri et diademate regio indutum. Is interrogatus: Quisnam esset? aliquamdiu nullam vocem edidit: tandem cum ad se rediisset, dixit; Hoc sibi mandatum a Serapi: quod ubi audivit Alexander, istum hominem iussu vatum e medio sustulit, ut si quid aversi eo ostento portenderetur, in se reciperet.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a. Mors ipsa.

I. MORTIS GENUS.

De genere mortis Alexandri diversae exstant Historicorum sententiae.

1. Quidam (curtius, Diodorus Siculus, Iustinus l. 12.) sentiunt, ipsum veneno periisse, cuius mentionem nemo ausus fuerit facere, propter Antipatri, qui venenum subministrasse credebatur, potentiam.

2. Contra Plutarchus hoc refutat, affirmatque, sese diarium morbi Alexandri legisse, in quo, quomodo se singulis diebus in paroxysmo febrili habuerit, perscriptum fuit. Et addit Plutarchus, quod decimo morbi die perierit, die vigesimo secundi Daesii: qui nobis fere est dies 18 Aprilis, cum vixisset annos 32, menses 8; ut habet Arrianus: et regnasset annos 12, menses 7, ut habet Diodorus Siculus; paulo antequam secundus annus Olympiadis 114 inciperet.

USUS.

Hinc intelligimus quomodo intelligenda sint verba Dunielis 8. 8. Hircus caprarum factus est magnus nimis: cumque crevisset, fractum est cornu magnum. Nam quando CORNU FRACTUM dicitur, mors Alexandri violenta intelligitur: quia ipse in flore aetatis, cum vixisset annos 32, et menses 8, et esset robustissimo corpore, et validissimis animi viribus, praeter suam omniumque hominum opinionem, quasi violentissimo quodam telo percussus interiit: idque vel crapula, ut vult Atheneus; vel veneno, ut volunt alii, nempe Curtius, Diodorus Siculus, et Iustin.

DUBIUM I. CHRONOLOGICUM de annis vitae Alexandri.

Controversia de annis vitae Alexandri, apud Chronologos, aliosque viros doctos, et patres sanctos, occurrit.

1. Eusebius in Chron. et Cicero Philipp. 5. scribunt, Alexandrum vixisse annos 33.

2. Arrianus scribit, Alexandrum vixisse annos 32, et menses 8.

3. Hieronymus super caput 11 Danielis scribit, eum veneno periisse anno aetatis 32.

Resp. Disting. inter supputationem definitam et indefinitam.

Arriani supputatio est definita, qua anni vitae Alexandri praecise et plene describuntur. Nam verissima est Arriani Historici accuratissimi sententia, quod Alexander vixerit annos 32, et menses 8.

At supputatio Eusebii (cum quo sentit Cicero) et Hieronymi est indefinita: quia non expresse designant, utrum annos completos, an vero incompletos intelligant. Quare dicimus, quod Eusebius et Cicero intelligant annos semiplenos, h. e. non plenos et solidos. Quia iuxta accuratam Arriani descriptionem anni XXXII. mensem octavum non excessit. At contra Hieronymus, qui scribit Alexandrum periisse anno aetatis 32, intelligit annum 32 plenum, et solidum, et 33 omittit ut imperfectum.

*p*o/*r*i*s*m*a.

Hinc patet, errare Iustinum, qui scribit, Alexandrum 34 annos natum obiisse: similiter errat Rupertus Iustinum sequutus, qui lib. 9. de victoria verbi Dei cap. 14. statuit, Alexandrum natum annos 33, superque mensem unum e rebus humanis excessisse.

DUBIUM II. CHRONOLOGICUM de annis regni Alexandri.

Similiter Chronologi et scriptores Ecclesiastica de annis regni Alexandri inter se discordant.

1. In lib. 1. Macc. 1. 8. scribitur, quod Alexander 12 annos regnarit.

2. Alii historici scribunt, quod annos 12 regnarit, et aliquot menses, qui secundum Eusebium sex, secundum Diodor. Siculum 7, et secundum Arrianum vero 8 fuerunt.

3. Titus Livius in lib. 45. scribit, Alexandrum 13 annos regnesse.


page 334, image: s0406

Resp. 1. In libro Maccabaeorum regno Alexandri 12 anni assignantur: ubi anni pleni et solidi intelliguntur, suppressis, qui superfuere, mensibus.

2. Livius, quando 13 annos regno Alexandri tribuit, synecdochice loquitur, nempe partem anni 13 pro anno numerans.

3. Omnium autem verissima est sententia Arriani, qui diligentissimus Historiae Alexandri M. scriptor fuit, tribuentis regno Alexandri 12 annos cum 8 mensibus.

*p*o/*r*i*s*m*a.

Hinc patet, errasse patres quosdam et Historicos, qui in annis regni Alexandri designandis peccarunt, vel in defectu, vel in excessu.

1. Tertullianus erravit, qui in libro contra Iudaeos scribit, Alexandrum regnasse 12 annos.

2. Strabo lib. 15. et A. Gell. lib. 17. c. 21. errant, tribuentes regno Alexandri 11 annos.

3. Iustinus lib. 12. errat, quod Alexandrum 14 annos regnasse scribit.

4. Clemens Alexandrinus in lib. 1. Strom. regnum Alexandri usque ad annum 18 extendit: Sed falso.

2. Oratio *p*r*o*a*g*w/*n*i*o*s.

Iustinus lib. 12. mortem et orationem proagw/nion ipsius ita describit: In comessatione accepto poculo, media potione repente veluti telo confixus ingemuit, quarto die indubitatam mortem sentiens, agnoscere se fatum domus Maiorum suorum ait: Nam plerosque Aeacidarum intra 30 annum defunctos. Tumultuantes deinde milites, insidiis periisse regem suspicantes, sedavit: osculandamque dextram suam flentibus porrexit. Cum lacrimatentur omnes, ipse non sine lacrimis tantum, verum etiam sine ullo tristioris mentis argumento fuit, ut quosdam impatientius dolentes consolaretur, quibusdam mandata ad parentes eorum dedit, adeo sicut in hostem, ita et in morte invictus animus fuit. Dimissis militibus, amicos circumstantes percunctabatur, videanturne similem sibi reperturi Regem? Tacentibus cunctis, tum ipse, nehoc nesciat, ita illud scire vaticinariquese ac pene videre oculis dixit: Quantis caedibus mortuo sibi sit parentatura Macedonia. Ad extremum Hammonis templo condi iubet corpus suum. Cum deficere eum amici viderent, quaerunt: quem imperii faciat heredem? Respondit: to\n kra/tison, dignissimum. Hac voce, velut classicum inter amicos cecinisset, aut malum discordiae misisset, ita omnes in aemulationem consurgunt. Sexta die praeclusa voce exemptum annulum digito Perdiccae tradidit.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o*m*e*n*a.

1. Sepultura.

Circa quam duo sunt notanda.

1. Tempus. Diodor. Sicul. l. 18. scribit, quod Aridaeus Alexandri frater brennium fere consumpserit in adornandis exsequiis Alexandri M. Cum autem OLYMPIAS, Alexandri mater, defuncto filio, audivisset, eum tam longo tempore sepulchro carere; graviter ingemiscens atque acerbissime plorans, exclamavit: O fili, cum inter caelites locari volueris, et id perficere summo studio conatus sis, nunc neque illorum quidem, quorum omnibus mortalibus aequale et par ius est, particeps fieri potes terrae sepulturaeque? Et sic simul infortunium suum luxit, simul etiam fastum et immanem filii superbiam taxavit; sicut Aelian. l. 13. c. 30. scribit.

2. Locus. De loco sepulturae Alexandri variant Historici. 1. Pausanias in Atticis (sic inscribitur primus historiae eius liber) refert, quod Ptolemaeus Lagi rex Aegypti, Alexandri cadaver, quod Aegas portabatur, acceptum Macedonico ritu Memphi condiderit. 2. Diodor. Sicul. lib. 18. tradit, quod, cum Aridaeus biennium fere consumpsisset in adornandis exsequiis Alexandri M., tandem corpus eius cum magna pompa in Aegyptum transtulerit, ubi cum magno apparatu acceptum a Ptolemaeo, qui aedificato sacello illud Alexandriae deponendum et conservandum censuerat, donec ad Hammonem, data occasione commoda, deferri posset.

Conciliatio.

Cum Alexander in urbe Babylone mortuus esset, cadaver illius a Ptolemaeo Duce eius Memphi primo repositum, paucos post vero annos ex urbe Memphi Alexandriam in aureo curru translatum est.

2. Epitaphium.

Statuae eius adscriptus est hic versiculus:

*ga=n u(p) e)moi\ ti/qemai. *zeu\s2 de\ *o)/lumpone)/xei.
Terram mihi subicio: Iuppiter vero caelum habet.

NOTA.

Lysippus quo amplitudinem imperii Alexandri exprimeret, vivente adhuc Alexandro, finxit eum ex aere, caelum su: pina facie suspicientem, subiectis hisce versiculis:

Aereus in caelum spectans, sare, quid aiat
Iuppiter: asserni terram mihi; tu assere caelum.

Quo invento Lysippi adeo delectatus est Alexander, ut se fingi ab alio, quam ab uno Lysippo, publico edicto vetuerit.


page 335, image: s0407

AXIOMA I. In multis familiis hoc accidit, ut tertius aut quartus haeres fuerit ultimus.

EXEMPLA.

1. Davidis regis potentia floret cum Salomone: quo mortuo, regni fit dilaceratio, amissis 10 tribubus, quae peculiare regnum condiderunt in Samaria. 1 Reg. c. 12.

2. Cyri potentia post Cambysen filium transfertur in alium heredem; non ortuma Cyro, nempe Darium Hystaspem.

3. Philippi Macedonis, quem Macedonici regni vindicem, instauratorem, atque amplificatorem, fore Sibyllina oracula, multo antequam nasceretur, monuerant.

*u(mi=n koirane/wn a)gaqo\n kai\ ph=ma fi/lippos.
Commoda nunc pariet regnans, nunc damna Philippus.

Huius, inquam, inchoata felicitas cum Alexandrofilio completur, et desinit; quo mortuo dividitur regnum eius inter duces Alexandri.

PARAENESIS.

Quare vanae et inanes sunt curae parentum, qui unice id satagunt, ut liberis amplum relinquant patrimonium; sicut non tantum exempla quottidiana privatorum hominum, sed etiam historiae summorum Regum testantur.

Exempla.

1. Immensae erant opes et divitiae Darii Codomanni, Regis Persarum; verum illae non ad posteros eius, sed ad Alexandrum Magnum et Macedones translatae sunt.

2. Similiter de regno Alexandri M. Daniel Prophetac. 11. v. 4. vaticinatur. Et cum steterit, conteretur regnum eius, et dividetur in quatuor ventos, sed NON IN POSTEROS EIUS, neque secundam potentiam ipsius qua dominatus est: quia evelletur regnum eius, et ALIIS PRAETER ILLOS (legitimos heredes) erit. Sensus est: Corruet Alexandri Monarchia, eiusque partes diripientur ab iis, ad quos nullo hereditario iure spectabant. Quia quatuor Alexandri Magni Duces, ipso defuncto, diviserunt inter se Monarchiam, et constituerunt inter se quatuor distincta regna. Nam Antipater Graeciam et Macedoniam, Antigonus Asiam, Seleucus Syriam, et Ptolemaeus Aegyptum occupavit. Sed tamen hi Reges simul iuncti, non regnarunt secundum potentiam illius (Alexandri) qua dominatus est; ut c. 11. v. 4. Daniel ait, hoc est, non habuerunt prioris regni maiestatem; prout Angelus explicat Daniel. 8. 22.

AXIOMA II. Ecclesiastae 1. 2. Vanitas vanitatum, (dicit Ecclesiastes) et omnia vanitas.

Vox Ebraea
[Gap desc: Greek word]
Vanum, vel Vanitas, notat illud, quod fragile est, caducum, fluxum, mutabile, et perpetuis casibus obnoxium. Sensus est: Extrema vanitas omnium hominum mentes occupavit. Nam illa mundana, quibus homines multum tribuunt, et in quibus spem suam ponunt vana, incerta, et mutabilia sunt; ut: opes, honores, dignitates, forma, robur corporis, aliaque bona terrena. Quare omnes illi mortales turpiter falluntur, quod in rebus illis mundanis sive mundum ipsum supra et infra, sive se ipsos foris et intus, sive quaecumque in mundo geruntur, spectes, invenire se posse sperant firmum quippiam, in cuius adeptione secure acquiescant: quoniam omne mundanum est vanum; sicut Iesaias ait cap. 40. v. 6. Omnis caro foenum, et omnis gloria eius quasi flosagri. Ideoque omnia mundana intuentes merito exclamare licet:

O vanitatum vanitas!
Terrena cuncta perfida,
Mundana cuncta sordida,
O vanitatum vanitas!
O vanitatum vanitas!
Terrena cuncta noxia,
Mundana cuncta pessima,
O vanitatum vanit as!
O vanitatum vanitas!
O misera terrena omnia,
O umbra mundana omnia,
O vanitatum vanitas!

Exempla.

1. Gilimer Rex Vandalorum a Bellisario victus, et in monte conclusus, petiit sibi ab amico mitti citharam, et panem unum, et spongiam: significans, se ad eam redactum fortunam, ut opter integrum panem videre et gustare, quod diu iam nullum coctum vidisset panem; Spongiam sibi necessariam esse ad abstergendas lacrimas; citharam vero, ut praesentem calamitatem flebilibus numeris leniret et demulceret. Tandem inopia victus se dedidit Bellisario, qui illum Constantinopolin vinctum catenis, una cum uxore et regia familia in triumphum abduxit. Qui cum Imperatorem sublimisolio sedentem conspicatus, ac demum se ipsum


page 336, image: s0408

in quod fatum pervenisset, consideravit, pleno ore risit, addito hoc Salomonis adagio: Vanitas vanitatum, et omnia vanitas. Interrogatus, cur rideret? dixisse fertur: Se ridere fortunae humanae vicissitudines, ut qui modo Rex fuisset, iam serviret. Procopius in Vandalia.

2. Similiter in Alexandro M. speculum miseriae et mundi fallaciae habemus. Nam ab iis, quos ipse aluerat et evexerat, tota familia Alexandri post mortem illius funditus deleta est. Cassander enim Antipatri filius, qui adolescens apud Alexandrum educatus erat, interfecit Olympiadem Alexandri matrem: deinde Roxanen et filium eius Alexandrum, et alterum filium Herculem 14 annorum, ex Barsine natum. Hanc gratiam alumnus Principi bene de se merito reddidit. Pausan. in Boeot. de Cassandro. Iustinus lib. 15.

Elegans epigramma Ovveni:
Defleret mores, si viveret Heraclitus,
Nostraque rideret tempora Democritus;
Quamquam ad ridendum curas et inania mundi
Splenis Democritus non satis unus habet;
Ad casus hominum lacrimarum rore rigandos,
Heraclite, oculi non satis ambo tui.

MONARCHIA DIVISA.

Monarchia tertia divisa dupliciter consideratur; 1. Ingenere. 2. Inspecie.

IN GENERE.

Divisio Monarchiae Tertiae in genere quadrupliciter consideratur: 1. Originaliter. 2. Materialiter. 3. Formaliter. 4. Finaliter.

I. ORIGINALITER.

Sic divisio Monarchiae tertiae consideratur ratione causae efficientis; eiusque tum primae, tum secundae.

Causa prima et summa divisionis huius Monarchiae fuit Deus. Ipse enim mutat tempora et oportunitates: ipse removet Reges, et stabilit Reges. Daniel. 2. 21. h. e. Deus regnis constituit certa atque definita tempora, quam diu durare debeant; eademque oportuno tempore, quando ipsi visum fuerit, iterum transfert: Deus praefinit statuta tempora et terminos habitationis hominum. Act. 17. 26. Quare nullus Rex aut nulla gens existimet, hereditario iure terram sibi esse traditam, cum nutu Dei supremi Gubernatoris mundi facile excuti possit: Quia Deus est iudex, qui hunc humiliat, hunc autem extollit. Psalm. 75. 7.

Exempla.

1. De Belsazare ultimo Babyloniorum Rege legimus Daniel. 5. 25, 26, 27, 28. quod manu prodigiosa e pariete aulae eius regiae prodeunte, haec verba scripta sint: Mene, Mene, Tekel, Phares. Explicatio Danielis haec est; Mene (h. e. numeravit Deus regnum tuum, et complevit illud) Thekel (appensus es in statera, et inventus es levis, h. e minus habens) Phares. (divisum est regnum tuum, et datum est Medis et Persis.) Quibus verbis significatum est, quod omnibus regnis terrae certa periodus divinitus sit constituta, quam transcendere haud possunt: Hac enim exacta, perit Regum auctoritas; qua amissa, fit mutatio regnorum.

2. Similiter divisio regni Alexandri non casu, sed fato, h. e. divinitus contigit. (sicut praedictum est Daniel. 8. 8. Hircus caprarum (h. e. Alexander) Magnus est factus admodum; et cum roboratus esset, fractum est cornu illud magnum, (h. e. Alexander M. violenta morte periit) et enata sunt (adscenderunt) quatuor cornua loco illius, iuxta quatuor ventos caeli. (h. e. regnum eius in quatuor regnadivisum.) Et Daniel. 11. 4. vaticinatur de regno Alexandri hoc modo: Et cum stiterit, conteretur regnum eius, et dividetur in quatuor ventos, sed non in posteros eius, neque secundum potentiam eius qua dominatus est; quia dividetur regnum eius, et aliis praeter illos (legitimos heredes) erit. Ex quibus vaticiniis constat, quod Deus supremus mundi iudex regnum Alexandri diviserit, aliisque dederit.

De causa secunda divisionis regni Alexandri disceptatur inter scriptores sacros et profanos, quisnam regni eius divisor fuerit, anne Alexander ipse adhuc vivus, an vero successores post mortem eius regnum inter se diviserint.

1. Macc. 1. 6, 7. legitur, quod Alexander ipse adhuc vivus regnum diviserit. Nam ita sonant verba: Postea Alexander decidens in lectum, cum agnosceret se in morte esse, accersivit pueros (h. e. administros) suos gloriosos, qui una cum ipso erant educati a pueritia, et divisit illis regnum suum, cum adhuc viveret.

At contrarium scribunt Historiciprofani; ut Iustinus, Curtius, Diodorus Siculus, Arrianus: atque confirmant, hanc fuisse causam tantae aemulationis, tantae discordiae, et tam atrocium bellorum, quae inter Principes Alexandri gesta sunt, quod nemine ab Alexandro imperii herede nominato, omnes in eius cupiditatem exarserint: quoniam omnes aequales haberi, neque superiorem agnoscere ex commilitonibus vellent. Nam ita scribit


page 337, image: s0409

Iustinus lib. 12. Cum deficere Alexandrum amici eius viderent, quaesiverunt, quem imperii faceret heredem; quibus respondit, to\n kra/tison, dignissimum. Hac voce, velut bellicum inter amicos cecinisset, aut pomum Eridos misisset, ita omnes in aemulationem consurgebant, et ambitione vulgi tacitum favorem militum quaerebant.

Conciliatio.

I. Rabanus locum ex 1 Macc. 1. 6. ita explicat: Alexander, cum adhuc viveret, regnum suum pueris gloriosis divisit, hoc est, dividendum reliquit.

II. Franciscus Iunius super 1 Macc. 1. ita explicat: Alexander cum adhuc viveret, administris suis gloriosis regnum suum divisit, h. e. administrationem regni. Nam alioqui duos habebat heredes filios, Alexandrum et Herculem, ex Roxane et Barsine uxoribus natos.

III. Iustinus lib. 12. scribit: Sexta die Alexander praeclusa voce detractum digito annulum Perdiccae tradidit; quae res gliscentem amicorum eius dissensionem sedavit. Nam etsi non VOCE nuncupatus haeres, INDICIO tamen electus esse videbatur. Curtius addit lib. 10. quod in Concilio Ducum Alexandri, ad deliberandum de successore eius coacto, quidam nomine Aristonus dixerit: Videri sibi manifesto indicio declarasse Alexandrum, quem vellet post mortem suam imperio suo praeesse, nempe cui ipse annulum suum tradidisset. Quocirca videri sibi summam imperii sui ad Perdiccam deferri oportere. Et subiungit Curtius, non dubitavisse ceteros, quin vera ille dixisset: Simulabant tamen, non aequo animo ferentes, quemquam sibi suorum commilitonum praeponi. Verba Curtii haec sunt: Aristonus orsus est dicere: Alexandrum consultum, cui relinqueret regnum, voluisse, optimum deligi: iudicatum ab ipso optimum Perdiccam, cui annulum tradidisset: Nec enim unum eum adsedisse morienti, sed circumferentem oculos ex turba amicorum delegisse cui traderet: placere igitur summam imperii ad Perdiccam deferri: Nec dubitavere, quin vera censeret. Itaque universi in medium procedere Perdiccam, et regis annulum tollere iubebant. Haec Curtius. Quare Perdiccas tanta sibi ab Alexandro potestate data, provincias, quaesub imperio eius erant, Principibus atque Ducibus divisit, simul ut removeret aemulos, et munus imperii beneficii sui faceret; uti Iustinus lib. 13. scribit.

IV. Quare decisiva nostra sententia haec est; Distinguendum esse statuimus inter divisionem regni immediatam et mediatam. Alexander regnum suum inter Duces suos non divisit a)me/sws2 et immeditate: verum Perdiccam Proregem constituit, annulo ei tradito, inque eum omnem potestatem contulit. Nam tribus modis voluntatem nostram declarare possumus. 1. *r(hmatikw=s2, per expressa verba. 2. *grammatikw=s2, per scripturam. 3. *sumbolikw=s2, per symbola externa. Hoc postremo modo Alexander declaravit, se Perdiccam Proregem constituisse: quoniam annulum digito exemptum ei tradidit. Quare recte dicitur, Alexandrum regnum suum inter Duces divisisse, licet non a)me/sws2, tamen e)mme/sws2, quia dando Perdiccae annulum suum, hoc velut signo significavit, quicquid ab ipso fieret, tamquam sua potestate et auctoritate, voluntatequefactum oportere. Iam quia constat, Perdiccam regnum Alexandri post mortem eius inter Duces divisisse tamquam Proregem, recte dicitur, ipsum quoque Alexandrum e)mme/sws2 regnum inter Duces divisisse.

II. MATERIALITER.

Quaestio hic sese offert: In quotnam regna Monarchia III post Alexandrum sit divisa.

Divortia sententiarum hic sese offerunt.

Daniel 8. 8. inquit, quod Monarchia tertia in quatuor regna sit divisa. Nam ita sonant verba Danielis; Hircus caprarum (Alexander) magnus factus est admodum; sed cum roboratus esset, fractum est cornu illud magnum, et adscenderunt conspicua CORNUA QUATUOR, in quatuor ventos. v. 21. Hircus autem ille villosus est Rex Graeciae. Cornu autem magnum interiectum oculis eius est rex primus. v. 22. atque hoc fracto, consurgunt QUATUOR pro illo, QUATUOR REGNA ex sua gente assurrectura, sed non in robore illius. Idem confirmatur Dan. 11. 4.

Contra autem Historici profani tradunt, regnum Alexandri post mortem eius in 10 provincias divisum esse.

Babylone, inquiunt, post defunctum Alexandrum, consilia instituuntur, de administrando regno; et tandem concluditur; ut PHILIPPO ARIDAEO fratri Alexandri, cui tamen sana mens non constabat, tutor adderetur PERDICCAS, et reliquis Ducibus provinciae regni administrandae darentur. PTOLEMAEO LAGI datur Aegyptus, PYTHONI Media, EUMENI Paphlagonia, Cappadocia et vicinae, ANTIGONO Lycia, Pamphylia, Phrygia maior, CASSANDRO Caria, MELEAGRO Lydia, LEONNATO Phrygia ad Hellespontum, LYSIMACHO Thracia, ANTIPATRO Macedonia, et aliae regiones ad Caucasum aliis.


page 338, image: s0410

Conciliatio.

Hae sententiae diversae sunt, non adversae. Nam ita conciliati possunt, distinguendo inter regna maiora et minora. Licet inter tantos Ducum sive Successorum Alexandri inter se decertantium tumultus, alia parva regna orta sint; tamen cultissimam generis humani partem quatuor regna maiora complexa sunt, nempe Macedonia, Asia Minor, Syria, et Aegyptus; Macedoniam sive Graeciam Antipater, Asiam Minorem Antigonus, Syriam Seleucus, et Aegyptum Ptolemaeus occupavit. Quamvis autem variae vices et in hisce regnis fuerint, tamen Ptolemaeus Lagi eiusque posteri Aegyptum tenuerunt usque ad Caium Iulium Caesarem; Seleucus Nicanor eiusque posteri, Syriam; Antigonus initio Minorem Asiam tenuit, et Antipater Macedoniam; postea deleta Antipatri posteritate, Macedoniam tenuerunt posteri Antigoni, donec Romani, Rege Perseo capto, eam occupaverunt.

Breviter: Licet plures quam decem ab Historicis nominentur, qui regnum Alexandri sibi arrogarunt; tamen quatuor illi antea nominati, nempe Antipater, Antigonus, Seleucus, et Ptolemaeus, quasi Principes erant, scilicet quibus ceteri omnes adhaerebant. Cum enim inter illos quatuor de imperio aemulatio et dimicatio orta est, ceteri ad unum ex hisce quatuor se adiunxerunt.

DUBIUM.

At dicat aliquis: Quomodo quatuor illa regna unam Monarchiam constituebant?

Resp. Haec quatuor regna non kexwris1me/nws2, h. e. divisim, sed h(nwme/nws2, h. e. coniunctim considerata, una quasi Monarchia fuerunt: Non secus ac mortuo rege omnes Proceres regni coniunctim repraesentant Regem, adeo ut si pars ditionis ab extero avellatur; illa non praefecto uni, sed tori regno decedat. Ita Romani etiam erepta Asia, occupata Macedonia, Graecia et Syria, Monarchiam quidem Graecorum diminuerunt; sed tamen illam totaliter delevisse, proprie dici non potuerunt, antequam ultimam eius partem, nempe Aegyptum, subegerunt. Ita Daniel. 7. 6. dicitur: quod in tertia bestia: nempe pardo, quatuor capita (per quae quatuor regna dumbrantur) fuerint: Haec quatuor capita, licet in se distincta fuerint, nihilominus tamen in una bestia quatuor capita fuerunt: ita etiam haec 4 distincta modo nominata regna, coniunctim sumpta, unam quasi Monarchiam constituerunt.

III. FORMALITER.

Divisio Monarchiaetertiae in quatuor Regna non fuit pacata, sed violenta, quae facta est post mortem Alexandri, non statim, sed paulatim. Hinc Daniel. 8. 8. dicitur, quod cornu magno fracto, h. e. Alexandro mortuo, quatuor cornua conspicua adscenderint, h. e. quatuor Regna paulatim emerserint. Nam Duces Alexandri de summa rerum inter se dimicarunt, donec tandem reliquis omnibus crudeliter occisis, res eo perducta fuit, ut quatuor rerum potirentur.

IV. FINALITER.

Deus Monarchiam hanc tertiam divisit, ut Alexandri M. superbiam puniret, qui altos gerebat spiritus, eaque persuasione imbutus erat, quasi sua sapientia et virtute tantum imperium sibi acquisiv isset. Unde Daniel. 11. 3. de eo inquit: Illum facturum quaecumque voluerit. Cum enim Alexander antea modestus fuisset, et consiliis monitisque amicorum locum reliquisset, tandem eo insolentiae atque dementiae processit, ut Iovis Hammonis filium se praedicarit, proque Deo coli voluerit, helluationibus, irae, aliisque affectibus nimium indulserit, fideles amicos crudeliter trucidarit, et omnia denique licere sibi persuasum habuerit: quae insolentia eum paullo post evertit, et divisionis regni causa fuit.

INSPECIE. DYNASTIA PRIMA Regum Macedoniae.

I. ARIDAEUS.

I.

BAbylone post defunctum Alexandrum Principes de constituendo regno consilia ineunt, et tandem concludunt, ut Philippo Aridaeo fratri Alexandri Magni, qui e Philinna saltatrice Larissaea Philippo natus, cui tamen menssana non erat, administratio Regni committeretur, eique Perdiccas tutor adderetur. Ideoque Aridaeus, procurante Perdicca et Leonnata, in regiam perducitur, et Rex salutatur.


page 339, image: s0411

II.

Aridaeus cum biennium fere consumpsisset in exsequiis Alexandri M. adornandis, tandem cadaver eius cum magnapompa in Aegyptum transtulit curru aureo; ubi cum magno apparatu acceptum a Ptolemaeo; qui aedificato sacello, illud Alexandriae deponendum censuit, donec ad Hammonis templum data occasione commoda deferri posset. Diodorus Siculus lib. 18.

III.

Aridaeus 4 Tutores vel Administratores Regni habuit. 1. Perdiccam, qui clade accepta in Aegypto, a proprio exercitu in tentorio trucidatus est. Diodor. Sicul. lib. 18. 2. Pithon consilio Ptolemaei Lagi in locum Perdiccae substitutus fuit. Sed hic tandem ex impatientia curatura se abdicavit. 3. Antipater curator regni eligitur. 4. Polysperchon ab Antipatro morituro Administratorregni constituitur.

IV.

Tandem Aridaeus a Perdiccae caede reversus in Macedoniam, atque Olympiadem, quae Alexandri filiis regnum id restituere conabatur, exclusurus, perfidiose a suis est desertus: atque Olympiadi matri Alexandri traditus, huiusque iussu occisus. Quam historiam Diodorus Siculus lib. 19. hisce verbis describit: Olympias mater Alexandri cum nepote ex Roxane in Macedoniam transit, ubi a subditis libentissimesuscipitur. Cum igitur res suas sibi stabilivisse visaesset, Aridaeum, cum annos 6 et menses 6 regnasset, captum et in vinculis crudeliter tractatum, iaculis per Cretenses conficit, et Euridicen uxorem eius mori iubet: illa cum maritum obligasset, de laqueo se suspendit, dira imprecans Olympiadi.

PERDICCAS. Primus Aridaei Administrator.

I.

Quoniam in Aridaeo fratre Alexandri, rege constituto, mentis erat error; idcirco Perdiccas ei tutor est additus. Hic anno M. 3649. Cappadociae Regulum, qui ab Alexandro nondum subiugatus erat, praelio vincit, captum in crucem agit, regnumque eius EUMENI regendum tradit; inde quasdam urbes expugnatas crudelissime exscindit: ad isaurorum vero urbem cum venisset, cives, qui impares sibi videbantur bello, suas coniuges et liberos ipsi interficiunt, et exstructo rogo cremant, hostesque tam diu sustinent, tandem ipsi se in flammas praecipitant. Diodorus Siculus lib. 18.

II.

Perdicoas regni Administrator constitutus anno M. 3649. speravit, se regno universo potiturum, ideoque illud dolo affectavit, et Cleopatram Alexandri M. sororem in uxorem sibi dari poposcit: In quod coniugium Olympias mater consentit. Utque voti sui compos fieret, ambivit etiam filiam Antipatri, qui Macedoniae Gubernator a reliquis Ducibus constitutus erat; ut sub hac specie amicitiae Antipatrum e medio tolleret. Cum autem haec palam fierent, utraque sponsa excidit. Diodor. Sicul. l. 18.

III.

Hinc Perdiccas, Ptolemaeo Lagi Aegyptum erepturus, eo exercitum traduxit, sed in felici successu. Ptolemaeus enim ab omnibus subditis propter iustitiam et liberalitatem maxime colebatur, et omniae loca regni praesidiis impositis valde muniverat: ideoque Perdiccas re infecta discedere cogebatur. Verum cum exercitum per Nilum imperite traduceret, magna clade affectus est. Nam cum dimidia pars exercitus traducta esset, arena transeundo mota dilabitur, et alveum longe profundiorem facit, quam ut altera pars priorem sequi posset: quapropter prior pars regredi cogitur, ubi in transitu 2000 militum, vel in flumine, vel ab elephantis protriti interierunt. Exercitus hac clade magnopere exacerbatus, Perdiccam in tentorio suo trucidat, postquam tres annos imperasset. Diodorus Siculus lib. 18. Ita Perdiccas, qui primus inter Duces Alexandri bellum movit, primus interfectus est.

PITHON. Secundus Aridaei Administrator.

Ptolemaeus tanta victoria potitus, exercitui Perdiccae auctor est, ut loco Perdiccae Pithoni et Aridaeo summum imperium deferant; quod et factum est, et ab iisdem Eumenes (quem Perdiccas foedere sibi iunxerat) hostis regni declaratur, et diris devovetur. Diodorus Siculus lib. 18.

Cum autem Pithon et Aridaeus ex Aegypto in Syriam rediissent, Eurydice uxor Aridaei contra maritum et Pithonem multa in exercitu agit: quibus Pithon permotus curatura se abdicat, et Antipatrum curatorem regni eligit. Diodorus Siculus ibid.

ANTIPATER. Tertius Aridaei Administrator.

I.

ANTIPATER in distributione provinciarum a Perdicca facta, Gubernator Macedoniae constitutus erat. Idcirco Athenienses cum cognovissent,


page 340, image: s0412

Alexandrum M. diem suum obiisse, principatum Graeciae affectant, et bellum contra Antipatrum parant, socios ex Graecia accipiunt Aetolos et Thessalos, et paucos alios ope Demosthenis, qui, quod patriae utilem operam navaret, Athenas ex exilio revocatus est.

Antipater non satis firmus a copiis Craterum (cui filiam dederat, nomine Philam, praestantem et generosam feminam) e Cilicia evocat, cum suis militibus; sed prinsquam veniret, congreditur cum Atheniensibus, et vincitur, et Lamiam profugit: ubi omnia, quae ad obsessionem tolerandam necessaria videbantur, procuravit. Leosthenes Dux Atheniensium, cum vi urbem expugnare non posset, exstructo muro eam commeatu intercludere conatur; sed in fodienda fossa ab erumpentibus hostibus vulneratur, et paucos post dies moritur. Diodorus Siculus lib. 18.

CRATERUS tandem Antipatro auxilio venit cum magno exercitu, et ambo cum Atheniensibus in Cranone congressi vincunt Athenienses; victi de conditionibus pacis cum Antipatro agunt; quas Antipater eatenus admittit, si singulae civitares Graeciae, quae cum Atheniensibus faciebant, legatos suos mitterent: nominatim autem petivit dedi sibi Hyperidem et Demosthenem Oratores; qui mature ex urbe se subduxerunt, et in diversa loca dilapsi sunt.

HYPERIDES in Aeginam fugit, ibique captus et ad Antipatrum missus est, cui lingua prius excisa est, et postea trucidatus. Similiter Demosthenes, pacem hanc suo sanguine sancitum iri videns, fugit. Quaesitus autem ab Antipatro, per Archiam principem inquisitorum (qui fugadoqh/ras2, h. e. fugitivorum indagator nominatus fuit) et inventus in quadam insula sedens infano Neptuni supplex, iussus est fano egredi: verum ipse sumpto libello, ac si scripturus esset, calamum scriptorium ori admovit, venenum ex eo hausit, et obvoluto capite exspiravit. Ei mortuo populus Atheniensis statuam aeream posuit, decreto simul facto, ut, qui ex stirpe eius natu esset maximus, in Prytaneo aleretur: basi etiam statuae eius epigramma hoc adscriptum est:

Si tibi vis, animo Demosthenis aequa, fuisset;
Non Macedum ferres Graecia victa iugum.

II.

Interea PITHON, qui in locum Perdiccae a militibus suis in Aegypto occisi substitutus erat, ut Aridaei tutor esset, curatura se abdicat; et ANTIPATRUM Curatorem regni eligit; qui cupide hanc provinciam suscipit, et Satrapias regni denuo Ducibus, quibus voluit, consensu tamen Macedonum distribuit, et ANTIGONUM Gubernatorem Asiae declarat: cui etiam adiungit CASSANDRUM filium, ne Antigonus novi quid moliretur. Diodorus Siculus lib. 18.

III.

Non diu post Athenienses legatos mittunt ad Antipatrum, petuuntque, ut urbs sua libera illis reddatur, et praesidium ex Munychia deducatur. Legatus fuit Demades orator cum filio et multis aliis. Cum autem in Macedoniam venirent, Antipater adversa valetudine laborabat, et Cassander summam rerum obtinebat. Hic literas Demadis reperit scriptas ad Antigonum, quibus eum accersebat ad defensionem Graeciae, pendentis tum a veteri et putrido filo. (sic enim Antipatrum notabat.) Itaque Cassander, ut eum conspexit, statim capi et trucidari eum iussit. Addita est autem crudelitas supplicio, quod filius Demadis in complexu patris interfectus, eiusque sanguine conspersus fuerit; deinde ipsum quoque contumeliose, prius ingratitudine et proditione exprobrata, trucidari iussit. Ita profectione sponte suscepta in Macedoniam velut fato tractus est Demades ad exitium, cum paullo ante scripsisset decretum de pellendo Demosthene.

AXIOMA. Arcana literis non committenda.

Licet enim nobile et omni commendatione dignum donum Dei sint literae, quibus absentibus etiam et longe dissitis animi nostri sensa perinde ac si praesentes essent, communicare possumus: tamen secreta literis communicare, quae periculum nobis create possunt, valde intutum est: ideoque studiose cavendum, iuxta vulgatum illud;

Littera scripta manet, volat irrevocabile verbum.

Exempla.

1. Habemus in Demade Oratore Graeco, qui, quia arcana literis crediderat, vitam perdidit.

2. Longe memorabile et pulcherrimum habemus in Historia Bohemica de Iohanne Smirzizio. Hic erat vir genere illustris, et scripserat literas ad Ladislaum Bohemiae Regem hisce verbis: Venturum te quamprimum in regnum tuum probo, si modo veneris imperaturus, non vero pariturus: inermem, impotentemque intrare non laudo, nisi bicipitem mater te pepererit, ut ex duobus capitibus unum Viennae apud amicos dimittas,


page 341, image: s0413

alterum Bohemorum dubiae credas fidei. Vale. Epistola haec Comiti Ciliae reddita est, qui, cognito tenore, Georgio Podebrachio remisit. Ille accersito Procerum consilio, inter quos Iohannes iste non in postremis erat, literarum sensum suppresso scribentis nomine recitat, quid mereatur scriptor, percunctatur. Dignum morte primi iudicant, nec Iohannes, suo loco sententiam dicere iussus, adversari audet, prodirorem et ipse patriae summo supplicio afficiendum censet; profertur mox epistola eius manu perscripta, et impressum annuli sigillum recognoscitur: damnatus exinde ore suo comprehenditur; tempus duarum horarum datur, quo, sivelit, et animae saluti, et domesticis rebus consulat. Nec diutius vitae dimissus, gladio percutitur, et cloquens magis quam cautus, dum vitae studet alienae, suam amittit.

POLYSPERCHON, Quartus Aridaei Administrator.

Antipater moriturus administratorem regi sive tutorem Aridaei constituit Polysperchontem: cui adiungit filium Cassandrum, qui partes secundas teneat.

II. CASSANDER. ORTUS.

CASSANDER filius fuit Antipatri, tertii Tutoris Aridaei regis.

PROGRESSUS.

Cum autem Antipater iam senex et extremo morbo laborans, tutorem regis et gubernatorem regni constituisset Polysperchontem, qui fere natu maximus erat eorum, qui cum Alexandro M. militaverant, et a Macedonibus in honore habebatur, eique filium Cassandrum adhuc iuvenem adiunxisset, qui partes secundas teneret: Cassander, constitutione patris non approbata, cum indignum iudicaret ut in regno succederet is, qui nulla ei cognatione iunctus esset, rus cum amicis profectus, in multos dies venationem instituit, eosque magnis promissis sibi devinxit; clam etiam legatos ad Ptolemaeum in Aegypto regnantem misit, de amicititia paterna renovanda, deque belli societate secum ineunda; et tandem fugam ad Antigonum in Asiam molitur.

POLYSPERCHON, ut se muniat, Olympiadem, cum Alexandro filiolo ex Roxane, quae in Epirum metu Antipatri profugerat, in Macedoniam revocat. Diodorus Siculus lib. 18. In quam reversa a subditis libentissime suscipitur, et cum res suas sibi stabilivisse visa est, Aridaeum, cum sex annos, et sex menses regnasset, captum et in vinculis crudeliter tractatum iaculis per Cretenses conficit, et Euridicen uxorem eius moriiubet. Illa cum maritum obligasset, de laqueo se suspendit, dira imprecans Olympiadi. Cassander de crudelitate Olympiadis certior factus, in Macedoniam cum exercitu irruit; quem fugiens Olympias cum suis, Pydnae se inclusit. Cassander cum hieme Pydnam oppugnare non posset, obsidionem continuat, et commeatu intercludit. Unde ingruente fame ingenti, Olympias Cassandro se dedere coacta est; qui eam satellitum ministerio trucidavit, deinde Roxanen et filium eius Alexandrum. Pausanias in Boetiois de Cassandro. Iustinus lib. 15.

Polysperchon, ut Cassandro malefacerer, HERCULEM Alexandri M. filium ex Barsine, qui Pergami educatus fuerat, adolescentem annorum vel 14, vel iuxta alios 17, sibi assumit, et regnum Macedonicum ipsi tradere conatur. Verum Cassander se ei opponit, castraque castris vicina facit; metuens tamen sibi a favore Macedonum in Alexandri progeniem, per legatos Polysperchontem edocet, quantae ex hoc novo rege turbae oriturae sint, ipsique prorsus inutiles; persuadetque homini, ut Herculem illum interficeret. Diodor. Siculus l. 20. Quo facto, Cassander Thessalonicen, Olympiadis filiam, et Alexandri M. sororem, uxorem duxit, ut dignus videretur qui Macedoniae regnum haberet. Diodorus Siculus lib. 19. Ex qua ipse tres filios suscepit, nempe Philippum, Antipatrum, et Alexandrum, qui mortuo parenti in regna successerunt.

Bellum secundum Cassandri contra Antigonum.

Cassander, etsi initio soedere iunctus suit Antigono in bello contra Polysperchontem et Eumenem gesto; tamen cum, instinctu Seleuci, deserto antigono, soedus cum Ptolemaeo rege Aegypti, Seleuco rege Syriae et Lysimacho Maced. Rege iniret atque ab Antigono per legatos postularet, ut Cappadociam et Lyciam in Asia sibi traderet, hostes ei factus est Antigonus, et ut honesta specie bellum ei inferre posset, accusavit eum apud exercitum, quod interfecisset Olympiadem, coniuges, et filios Alexandri. Quare Antigoni duces in Graecia et Peloponneso plurimas urbes occupant, adeo ut et Athenienses de libertate ad Antigonum mitteret: interea omnia praesidia Cassandri, quae potuerunt, expelluntur. Diodorus Siculus lib. 19.


page 342, image: s0414

EGRESSUS.

Tandem Cassander hydrope et phthiriasi, vermibus e toto corpore erumpentibus exstinctus est, postquam 18 vel 19 annos in Macedonia regnasset. Iustinus lib. 16. Eusebius. Unum tantum laude dignum fecit Cassander, quod urbem Thebas, quam Alexander M. ante 20 annos deleverat, restauraverit, et Thebanis reditum concesserit.

USUS.

Ex hac Cassandri historia iustum Dei iudicium effulget. Nam Cassander, ipse tyrannus et regicida; tragica morte occubuit; et maiores adhuc poenae posteros oppresserunt. Nam lex talionis est, ut per quod quis peccat, per idem quoque puniatur. Sapient. 11. v. 17.

III. PHILIPPUS.

Postquam Cassander post patrem Antipatrum annis 19. Macedoniam obtinuisset, succedit ei filius Philippus, qui tabidi corporis lue interiit, cum regnasset anno fere spatio. Plutarchus.

IV. ANTIPATER et ALEXANDER.

I.

Cum Philippus Cassandri filius mortuus esset, succedunt ei reliqui fratres bini, Antipater et Alexander. Qui Macedoniam inter se dividunt. Plutarchus.

II.

Thessalonica, vidua Alexandri, in divisione regni inter filios propensior fuerat in Alexandrum filium natu minorem; ideo Antipater natu maior, matrem solam nactus, persummum scelus occidit, etiam per ubera materna mortem deprecantem. Iustinus lib. 16.

III.

Alexander Antipatri frater, ut parricidium hoc ulcisceretur, Pyrrhum Epirotarum regem, qui nuper in regnum ex Aegypto dimissus fuerat, (teste Velleio Paterculo) in auxilium vocat; qui pro auxilii lati mercede magnam Macedoniae partem occupat, ita ut Alexandro iam metuendus videretur. Quapropter ut hunc iterum e Macedonia eiciat, Demetrium Poliorcetem Antigoni filium evocat: qui statim exercitum colligit. Plutarchus.

IV.

Demetrius Poliorcetes, exercitu collecto, tandem Alexandro Macedoniae Regi, parricidium in Antipatro fratre suo ulcisci volenti, auxilio venit, eo fine, ut et Antipatrum, et Pyrrhum e Macedonia eiciat. Antipater viribus inferior ad Lysimachum socerum confugit; qui potentiam Demetrii veritus, suasit genero, ut cum fratre Alexandro in gratiam redicet. Idem persentiscit Demetrius. Cum autem hinc simultas oriretur, Demetrius, ob insidias sibi paratas, Alexandrum in convivio trucidavit: postea caedem apud Macedones excusavit; atque exaggeravit tyrannidem Antipatri, Cassandri, et filiorum; effecitque, ut Rex Macedoniae appellaretur. Lysimachus etiam, cum a Thracibus bello peteretur, ne simul cum Demetrio propter generum pugnare cogeretur, Antipatrum generum occidit, atque ita Demetrius universo regno Macedoniae potitur. Quod obtinet annis 7, uti Plutarchus habet, cum filii Cassandri illud ultra tres annos obtinuissent. Atque ita Cassandri familia poenas dedit scelerum, in Alexandrum M. atque eius posteros ac familiam admissorum. Iustinus.

AXIOMA I. Dominandi libido eo homines impellit, ut omni humanitate exuta in se mutuo saeviant, et neque parentes liberis, neque liberi parentibus parcant. EXEMPLA.

1. De Parentibus.

1. Athalia Iudaeae regina, Iorami coniunx, post mortem mariti, cum audisset Ochaziam filium a Iehu interfectum, omnem regium sanguinem delere constituit, utque sola regnaret, omnes nepotes suos crudelis femina, ex mera ambitione et regnandi cupiditate furens, sustulit, vixque Ioas ex filio nepos, Iosabedae amitae servatus pietate, superstes mansit; et parum abfuit, quin tota Davidis familia interiisset. Vide 2 Reg. 11.

2. Herodes M. alias Ascalonita dictus, cum ex variis coniugibus multos suscepisset filios, perpetuo metuens regno suo, multa tyrannide acquisito, immani saevitia omnes filios mactavit, non parcens etiam dilectissimae coniugi Mariamni: Iosephus lib. 15. Antiq. Iudaic. c. 1, 5, 12. lib. 16. c. 6, 7, 8. ita ut Augustus Imperator aliquando dixisse perhibeatur: malle se Herodis suem esse, quam filium: sues enim mactare Iudaeis non licebat.

2. De Liberis.

Absolon, Davidis filius, quibus ille non artibus regno paterno est insidiatus? quanta immanitate venerandum senem, sanctissimum vatem, regno


page 343, image: s0415

expulit? nec expulisse satis erat, nisi etiam vitae parentis insidias strueret. 2 Sam. 15. et 16.

2. Adonias alter filius, videns patrem aetate exacta summo senio confectum, et viribus deficientibus infirmum, consilia de regno adipiscendo cum Ioab Polemarcho et Abiathare Sacerdote summo miscere coepit, quorum opera coronam sibi ipsi, contra voluntatem et decretum patris, quo Salomon rex declaratus fuit, imposuit. Quae res finem vitae Ioabo attulit, et Abiatharem ab officio deturbavit. 1 Reg. 1.

3. Antipater Cassandri filius ex ambitione horribile parricidii exemplum edidit, dum in propriam matrem crudelissime, ob meram suspicionem, quod in regni constitutione; mortuo Cassandro, ad minorem natu filium Alexandrum visa esset inclinare, saeviit. Nec liberare illam a mortis periculo potuere, tot sanctissimae obtestationes, tot evidentes criminis purgationes, tot amici clamores, miserabiles eiulatus, et largiter effusae per genas lacrimae, nec moverunt Tyranno miserrimae matris ostensa ubera, nec detectus uterus, qui eum gestaverat, et in lucem produxerat, ad miserationem omnibus commotis; solus filius quavis bellua, et ipso Phalaride crudelior, immotus constitit in proposito; nec suspirio quidem edito ullo, a matre supplicium poposcit, nec quievit donec innocentissima et miserabilis mater crudelissime coram ipsius oculis interficeretur. Adeo hic tantus dominandi furor ipsi naturae vim inferre non dubitavit, dummodo suis cupiditatibus satisfaceret.

AXIOMA II. Potentiores invitati ab imbecillioribus ad belli societatem, plerumque eos tandem oppresserunt. Vel: Defensores plerumque sunt devoratores.

Elegans epigramma CAROLI SIGONII:

Accipitrem milvi pulsurum bella columbae
Accipiunt Regem; Rex magis hoste nocet.
Incipiunt de Rege queri, quia sanius esset
Milvi bella pati, quam sine Marte mori.

EXEMPLA.

1. Achas, Rex impius Iuda, foedere cum Tiglatphilassare Rege Assyriorum inito, illum in Syriam attrahit; qui interfecto Syriorum rege Rezin, Damascum occupavit, Syrios in Cyrenem colonos transtulit, plurimos e regno Israel in captivitatem in Niniven metropolin abduxit; et postea ipsum regem, a quo invitatus erat, Achas oppugnavit, sibique vectigalem reddidit: et filius eius Salmanassar totum regnum Israel destruxit; quo destructo, etiam populus Iudaicus in captivitatem Babylonicam abductus est; quod tum a Merodach-Baladan, tum a Nabuchdonosore, distinctis vicibus, factum in s. Codicelegimus. Hisce autem irrupt ionibus Achas a)formhn\ sive occasionem praebuit, qui primo Assyrios in auxilium vocavit. 2 Reg. 16.

2. Pyrrhus, Rex Epirotarum, ab Alexandro Macedoniae Rege, contrafratrem Antipatrum in auxilium vocatus, venit quidem cum magno exercitu; sed pro auxilii lati mercede, magnam Macedoniae partem occupavit, ita ut postea Alexandro metuendus videretur.

3. Demetrius Poliorcetus ab eodem Alexandro in Macedoniam evocatus, tandem ipsi sit formidabilis, ideoque Alexander insidias ei struens, ab ipso in convivio trucidatur, et Demetrius regnum Macedoniae occupat.

AXIOMA III. Deus Parricidas graviter punire solet.

EXEMPLUM.

Exemplum memorabile habemus in Cassandro, eiusque familia. Nam primo ipse Cassander, qui adolescens apud Alexandrum M. educatus fuerat, interfecit Olympiadem Alexandri M. matrem, deinde Roxanen et filium eius Alexandrum, et alterum filium Herculem 14, vel iuxta alios, 17 annorum, ex Barsine natum. Hanc gratiam alumnus Principi bene merito reddidit. Pausan in Boeotic. de Cassandro Iustinus lib. 15. Sed Deus iusto suo iudicio hoc parricidium in Cassandro graviter punivit. Nam ipse in tota vita infelix exstitit. Et tandem tragica morte, nempe hydrope et phthiriasi, vermibus e toto corpore erumpentibus, exstinctus est. Deinde Deus quoque iniquitatem eius in familia eius visitavit. Nam 1. Antipater matrem suam Thessalonicam ob meram suspicionem occidit innocentem. 2. Hunc Antipatrum rursus occidit Lysimachus socer eius, ne eius causa cum Demetrio belligerare cogeretur. 3. Fratrem eius Alexandrum interfecit Demetrius Poliorcetes, cuius vitae insidias ipse struxerat; qui etiam regnum eius, in quod ab ipso Alexandro evocatus erat, occupavit. Haec omnia congruunt ad Regulas: Per quod quis peccat, per idem punitur et idem. Sapient. 11. 17. Et: Qui gladium acceperit, gladio peribit. Matth. 26. 52. Quae serium Dei timorem in cordibus nostris excitare debent.


page 344, image: s0416

V. DEMETRIUS. POLIORCETES.

I. ORTUS.

Demetrius fuit Antigoni Regis Asiae minoris filius, socer Seleuci Nicanoris Regis Syriae, cui filiam suam Stratonicen in uxorem dederat.

Dictus est, *poliorkhth\s2, Latine Polioucetes, h. e. urbium expugnator, ob insignem in oppugnandis urbibus virtutem. Vitruvius lib. 10. cap. 23. ita de eo scribit: Hic Demetrius propter animi pertinaciam (nimirum in obsidendis et oppugnandis urbibus Poliorcetes est appellatus. Plinius expugnatorem reddidit lib. 7. cap. 38. Verba eius haec sunt: Rhodum non incendit Rex Demetrius, Expugnator denominatus, netabulam Prorogenis cremaret, a parte ea muri locatam.

AXIOMA. Tituli Regum, et tyrannorum, potius a vi et potentia quam a virtute desumpti sunt. Plutarchus in Arist. fol. 287.

EXEMPLA talia addit.

Poliorcetae ab expugnatis urbibus, ut Demetrius Antigoni filius: Cerauni a fulmine, ut Ptolemaeus: Nicatores a vincendo, ut alius Ptolemaeus: nonnulli etiam aquilae, ut Pyrrhus, et accipitres dici maluerunt: Aristides Iusti cognomentum maxime regium et divinissimum nactus est.

II. PROGRESSUS.

1. Demetrius ab Alexandro, Cassandri filio, contra Pyrrhum Epirotarum Regem in Macedoniam evocatur; qui ingenti exercitu collecto ei subsidio venit; sed cum animadverteret, ab Alexandro insidias sibi strui, eum in convivio trucidavit, totumque Maccdoniae regnum occupavit.

2. Pyrrhus autem, ubi audivit Demetrium periculose dedumbere, subito in Macedoniam irrumpit, eamque feretotam occupat, et usque ad Edessam progreditur; eicitur tamen rursus a Demetrio, viribus quidem corporis infirmo, ab exercitu tamen bene instructo; nihilominus tamen sibi metuens a Pyrrho Demetrius, cum alias res novas moliretur, pacem cum eo facit. Plutarchus in Pyrrho.

3. Cum autem Demetrius consilia agitaret de paterno Asiae regno recuperando (quo privatus a Seleuco Lysimacho et Ptolemaeo erat) et ingentem exercitum conscripsisset, praedicti Duces Seleucus, Lysimachus, et Ptolemaeus Pyrrho persuadent ut, relicto, quod nuper cum Demetrio percusserat, foedere, societatem iungeret. idcirco Pyrrhus una cum Lysimacho Macedoniam denuo occupat, postquam Demetrius eam 7 annos possederat; uxor Demetrii, ne iterum maritum privatum videret, veneno vitam claudit. Plutarchus in Demetrio.

III. EGRES SUS.

Demetrius tandem et a Seleuco genero, bello petitur, persuaso a suis, ut Demetrium Asia pelleret, qui alias numquam quiesceret. Demetrius fortiter se defendit, et aliquot proeliis superior fuit. Sed cum morbo contracto per 40 dies decumberet, omnis fere exercitus eius ad Seleucum transit, ideoque Seleuco genero se dedit: a quo in peninsula Syriae conclusus fuit: ubi cum tribus annis detineretur, magna cum Seleuci infamia, tandem animi maerore exstinctus est, annos natus 54, cum regnum tenuisset annis fere sex. Plutarchus.

VI. PYRRHUS.

I. ORTUS.

PYRRHUS, Graece *pur)*r(o\s2, flavus sive rufus; fuit Rex Epirotarum, materno genere ab Achille, paterno ab Hercule oriundus; Trogo auctore lib. 17. Hic Pyrrhus cognomento Aquilae, sicut Antiochus Rex Syriae, cognomento Hieracis, vel Accipitris, delectatus est; sicut Plutarchus in libro de Sollertia animi pag. 60. scribit.

II. PROGRESSUS. PRIMUM BELLUM PYRRHI.

Primum bellum gessit contra Demetrium Poliorcetem, V. Macedoniae regem. Occasio belli haec fuit. Cum Demetrius Poliorcetes quiescere non posset, et omnia ubique turbaret, et Aetolis bellum inferret: Hi, quoniam Demetrio viribus impares erant, Pyrrhum Epiri regem in auxilium vocabant. Hic statim auxilia adduxit. Demetrius, ut cum impediret, adversus eum movet; sed via deceptus, in Epirum quidem venit; ibique omnia vastat; sed Pyrrhus interim in Aetolia Ducem eius et copias vincit, et 5000 hominum capit, idque efficit sua fere solius industria. Unde ingentem apud Macedones favorem consequutus est. Plutarchus in Demetrio.

Deinde in Macedoniam progressus, fere totam occupat: et licet foedus inter utrumque sancitum esset, tamen illud consilio Lysimachi ruptum est, atque ita Pyrrhus Macedoniam armatus iterum invasit. Demetrius exercitum contra eum


page 345, image: s0417

educturus, posita purpura, privatus clam ex castris aufugere cogitur; quia milites contra eum, ob superbiam sibi exosum, seditionem excitarant. Ita Pyrrhus una cum Lysimacho Macedoniam occupat, et 7 mensibus in Macedonia regnat. Nam a Lysimacho statim eiectus in Epirum redit. Plutarchus in Demetrio.

SECUNDUM BELLUM PYRRHI.

Secundum bellum gessit Pyrrhus contra Romanos, cum quibus ter praelio congressus est.

Primum Proelium gessit cum Consule Levino.

Pyrrhus gemina legatione sollicitatus a Tarentinis, Lucanis et Appulis, praemittit Cyneam Oratorem et Milonem ducem in Italiam, cum 20 elephantis et magno exercitu. Plutarchus. Eo anno Italia primum vidit elephantos; eosque, quod in Lucania primum visi essent, boves Lucanos appellavit Plinius lib. 8. cap. 6.

Consul Romanus nomine Levinus, exercitum educit contra Pyrrhum, pugnaturus cum eo, priusquam ipsius socii Lucani, et Brutii convenissent. Pyrrhus impatiens morae, proelium non recusat. Acerrimo igitur impetu concurrunt: in ipso praelio Pyrrhus equo deiectus vestitum, ne cognosceretur, mutare cogitur; qua tamen re fecit, ut fere vinceretur. Elephantos igitur in primam aciem inducit, quibus Romaniterrentur ac turbantur, turbatis Thessalos equites immittit, atque Romanos fugat. Ceciderunt Romanorum 7000; ex Pyrrhi parte 4000, castra praeterea Romanorum capta sunt, et persequutus victoriam Pyrrhus prope Romam castra movit; Romani nihil territi hac clade exercitum repatant. Plutarchus.

Secundum Proelium gessit cum C. Fabricio Luscino, et Q. Aemylio Papoad Asculum. Circa hoc secundum proelium tria sunt notanda.

1. Acta ante Proelium.

1. Pyrrhi ad Romanos legatio, et Romanorum consultatio. Pyrrhus apparatu Romanorum ad bellum territus, Cyneam legatum cum muneribus mittit de pace constituenda, in hasce conditiones: ut captivos absque pretio recipiant, et insuper auxilia a se ad subigendam Italiam accipiant, tantummodo Tarentinis ignoscerent. Cum Senatus fere universus ad hanc pacem inclinaret, Appius Claudius caecus in senatum portatus cam dissuasit, ut ignominiosam; adhortatusque est, ut qui, se adolescente, Alexandrum M. si in Italiam venisset, non formidassent, nesuccumberent Alexandri Satrapae, (scilicet Pyrrho) et obtinuit, ut legato responderetur, de pace cum Pyrtho agi non posse quamdiu in Italia esset, se, quoad in armis esset, bellum gesturos. Plutarchus.

Circero in Catone refert, quod Appius Claudius in oratione sua dehortatoria hosce Ennii versiculos usurparit:

Quo vobis mentes, rectae quae stare solebant
Antehac, dementi sese flexere ruina?

2. Romanorum ad Pyrrhum legatio. Fabricius legatus ad Pyrrhum mittitur, pro redimendis captivis: cuius virtutem Pyrrhus admiratus, ipsi omnes captivos Romanos donat, hac tamen conditione: si pax non convenisset, ut salutatis amicis, et Saturnalibus celebratis, ad se in captivitatem redirent, ita omnes post Saturnalia redierunt. Plutarchus.

3. Proditio. Cum Consules Romani castra sua contra Pyrrhum munirent, ibi e Pyrrhi exercitu profuga quidam affert epistolam ad Consulem Fabricium, a Medico Pyrrhi, in qua promittit Consulibus, si sibi honos haberetur, se Pyrrhum veneno necaturum. Fabricio hoc indignum facinus visum: epistolam et nuntium Pyrrho remisit, monuitque ut sibi ab huiusmodi insidiis caveat, ut sit, quem vera virtute vincere possit. Pyrrhus virtute Romanorum motus, omnes captivos gratis ipsis remittit. Senatus, ne videatur beneficium a Pyrrho accepisse, totidem captivos ex Samnitibus et Lucanis remittit, de pace abnuit, donec ex Italia decedat. Plutarchus Cicero lib. 3. Offic. scribit: quod Fabricius prosugam reducendum curaverit ad Pyrrhum, additis literis, Videret quales milites sociosve haberet, sed Romanos non consuesse veneno potius quam virtute vincere, proinde ab iis non timeret. Quod factum eius a Senatu laudatum est.

2. Acta in Praelio.

Pyrrhus cum videret, altero praelio cum hostibus certandum esse, ad Asculum proficiscitur. Ubi Romanos obvios habuit, et proelium in noctem usque continuatum est, et incerta victoria discessum. Elephantorum enim terror exoleverat, et C. Minutius unius proboscide abscissa mori posse belluas ostenderat: victoria tamen magis ad Pyrrhum visa est inclinare, cum Romanorum 6000 cecidissent, ex parte Pyrrhi vero 3505.


page 346, image: s0418

3. Actapost proelium.

Licet Pyrrhus victoriam hanc obtinuisset, tamen dixit, sibi funditus pereundum esse, si adhuc uno praelio Romanos vinceret. Plutarchus, Florus.

Tertium proelium.

In tertio et ultimo praelio Pyrrhus a Romanis victus, et Italia pulsus est, a Curio Consule Romano.

AXIOMA. Diaboli proprium est, aequivocationibus ludere.

Elegans exemplum habemus in Rege Pyrrho. Hic enim cum rex fortissimus esset, et cum gloria rerum gestarum animus cresceret, ipse imperium orbis affectare coepit: Cumque Romanos potentes videret, Apollinem Delphicum consuluit, qui ambigue respondens dixit:

Aio, te Aeacida Romanos vincere posse.

Quo ambiguo responso Pyrrhus delusus, putavit, se Romanos victurum; sed tandem ab illis victus est, Plutarchus in Pyrrho.

TERTIUM BELLUM PYRRHI. Tertium bellum gestum cum Antigono Gonata.

Pyrrhus a Romanis victus, ad Antigonum, Demetrii filium Macedoniae Regem, legatos misit, supplementum militum amissorum petiturus; quo auxilium negante, Pyrrhus ex Italia in Macedoniam profectus, Antigonum magno praelio vicit, et tota Macedonia expulit. Antigonus cum paucis equitibus Thessalonicam fugit, et exercitum ex Gallis reparat; sed a Ptolemaeo Pyrrhi filio iterum victus, cum 7 comitibus fugiens, ulterius non regni recuperandi spem, sed salutis latebras quaerit. Plutarchus, Iustinus.

III. EGRESSUS.

Pyrthus, qui propter auxilia Gallorum, templa et locasacra, sicubi in praesidiis erant, spoliantium, in odio apud Macedonas erat, a Cleonymo Spartanorum Rege incitatur, ut Spartam invaderet, et Peloponnesum sibi subiceret. Pyrrhus hac occasione laetus, in Spartanos movit: ubi cum plurimi cives in Creta abessent, a feminis repellitur: et postero die cum cives rediissent, robustissimam exercitus partem cum filio Ptolemaeo amittit. Inde igitur repulsus Argos petit: ubi in ipsa urbe saxo de muris a femina iactato Heros fortissimus occisus est. Atque ita Antigonus regnum Macedoniae recipit, et filium Pyrrhi captum, humaniterque habitum in Epiroticum regnum remittit. Plutarchus, Iustinus.

USUS.

Historia Pyrrhi exhibet speculum, tum virtutum, tum vitiorum. Quae sunt:

1. Prudentia.

Pyrrhus Rex prudentissimus fuit. Nam ipse tot bellis peractis, et rebus praeclare gestis, aliquando Athenas venit, ubi benigno civium hospitio exceptus est. Postquam autem urbem illam tunc opulentissimam, et disciplinarum omnium matrem lustrasset, in arcem Palladis deductus est, sacraque magna cum veneratione fecit, et arcem, arte et natura munitissimam, magna cum admiratione contemplatus est. Deinde cum discederet, inque forum venisset, Principibus civitatis, qui eum comitabantur, gratias peringentes egit pro fide magna, quam de se habere ostenderent: deinde eos monuit, ut in posterum nulli Regum potestatem facerent amplius arcem ingrediendi, ne oportunitatem praesidii nactus quispiam invaderet. Gratum consilium fuit Atheniensibus, ut qui liquido cognoscerent, periculosum admodum esse fortibus viris arcis aditum praebere; et deinceps maiori diligentia portas asservarunt. Vide Franciscum Patricium lib. 8. de Republ. Titul. 9. pag. 357.

2. Humanitas erga doctos et literatos. REGULA.

Quicumque heroico et generoso praediti sunt animo, illi literas et viros doctos non fastidiunt, quin potius in pretio habent, amant et venerantur. Franciscus Patricius lib. 1. de Republ. Tit. 5. p. 27.

Exemplum habemus in Pyrrho, qui Cyneam Thessalum, virum dicendo gravem ac suavem, ut Demosthenis auditorem plane cognoscas, magno in honore habuit, et eo oratore ad plures civitates usus est, qui eas adeo ad Pyrrhi voluntatem pellexit, ut veram esse Euripidis sententiam ostenderet, qui ait: Omnia confecit oratio, quae etiam hostile ferrum efficere nequiret. Atque ipse Pyrrhus dicere solebat: Plures a Cyneae oratione urbes, quam a se armis expugnatas esse.

3. Mansuetudo.

Pyrrhus iram suam domare potuit. Nam cum milites Tarentini inter cenandum, multa liberius in Pyrrhum dixissent, res statim ad eum delata est. Acciti sunt iuvenes, ac periclitabantur omnes, cum


page 347, image: s0419

factum nec negari posset, nec defendi. Tum unus illorum telerioris ingenii, Imo, inquit, Rex, et ista diximus, et longe acerbiora dicturi fueramus, nisi nos lagena defecisset; linguae petulantiam in temulentiam reiciens. Itaque mox ira Principis in risum versa, dimissi sunt. Pulchrum hoc est mansuetudinis exemplum. Erasmus lib. 6. Apophthegmatum.

4. Fortitudo.

Pyrrhum aliquoties singulari certamine fortem, et magnum suum animum demonstrasse legimus. In primis vero vulneratus in praelio cum Mamertinis, hostem magna corporis statura, a quo fuerat provocatus, prostravit. Generosus enim Rex hanc provocationem tam aegre tulit, ut cruore adhuc respersus, doloresimul ac ira percitus, truci ac terribili aspectu in aciem redierit, gigantemque repente adortus, adeo vehementi ictu eius caput percusserit, ut usque ad infimas partes ferro adacto frusta fissi corporis hinc inde ad terram deciderent.

REGULA.

Provocator plerumque a provocato vincitur. Exemplum habemus hoc loco.

5. Regnandi libido.

Qualis et quanta libido regnandi in Pyrrho fuerit, ex colloquio eius cum Cynea patet. Ita namque Regem Pyrrhum expeditionis in Italiam avidissimum affatus est Cyneas. Occupata Italia, Rex, quid agemus? Vicina, inquit Pyrrhus, Sicilia est, dives insula et populosa, et captu facilis. Quid tum inde, inquit Cyneas? Traiciemus, inquit Pyrrhus, in Africam, et Carthaginem, quae tunc erit ad nutum. Verum (inquit Cyneas) ubi rerum potiti erimus, quid tum? Ridens Pyrrhus: In alto otio, inquit, vivemus, bone vir; compotabimus quottidie, et mutuis sermonibus inter nos oblectabimus. Ecquid vero nunc obstat, inquit Cyneas, quominus inter nos compotemus, atque otium inter nos traducamus; cum iam teneamus haec, et citra negotium ad manus sint, quae per sanguinem, per multus sudores, per discrimina petituri sumus, multasque calamitates allaturi aliis, et accepturi? Iohannes Spinaeus de Tranq. animi p. 16.

VII. LYSIMACHUS.

I. ORTUS.

Lysimachus, Graece *lusi/maxos, Agathoclis filius, VII Rex Macedoniae. Hic illustri quidem Macedoniae loco natus, virtute illustrior fuit.

II. PROGRESSUS.

I. Acta Ethica.

Ab Alexandro M. Lysimachus inter custodes corporis assumptus, in Indiam eum comitatus, amore literarum ac Philosophiae ardebat, adeo ut Callisthenem Philosophum tunc ab Alexandro afflictum, atque in vinculis habitum, de virtute disserentem saepius audiverit, poculumque ei ac remedium miseriae optanti propinaverit. Quod aegre fereus Alexander Lysimachum ferocissimo leoni obiecisse dicitur. Sed ille viribus fretus rem posteris mirandum fecit, manum amiculo involutam, in os leonis inferens, arrepta lingua feram exanimavit: Quo facto, vehementius postea ab Alexandro M. dilectus, et apud eum in honore maximo fuit. Trogus lib. 15.

II. Acta Oeconomica.

Lysimachus Ptolemaei Aegypti regis filias, unam sibi, et alteram filio suo Agathocli, connubio iunxit, ut se in regno magis confirmaret.

III. Acta Politica, et Plemica.

Post mortem Alexandri Lysimachus Thraciae praefectus est constitutus, cui 40 annos praefuit. Ingens in eo libido regnandi fuit. Nam una cum Pyrrho Macedoniam invasit et occupavit, eiecto Demetrio Poliorcete. Sed cum Pyrrhus 7 mensibus in Macedonia regnasset, a Lysimacho, qui sibi a Demetrio iam capto nihil amplius metuebat, Macedoniaeicitur. Plutarchus. Similiter ex insatiabili cupiditate regnandi, Seleuco Nicanori Regi Syriae bellum intulit, in quo etiam vitam perdidit.

III. EGRESSUS.

Lysimachus, amissis antea, variis casibus, xuliberis in bello, quod Seleuco regi Syriae intulerat, fortiter pugnans cecidit, et postremus ruinae domus suae cumulus accessit. Et haec ultima fuit pugna successorum Alexandri, in qua occisus est Lysimachus anno aetatis 74, a morte Alexandri 42, cum Macedoniam sub potestate habuisset annis quinque.

AXIOMA. Omnis potestas summa impatiens est consortis, nec facile inter duos eiusdem Rei publicae Reges convenit.

Seneca:

Nec regna feriae socium, nec taedae queunt.


page 348, image: s0420

Lucanus lib. 1:

Nulla sides vegnisociis; omnisque potestas
Impatiens consortis crit.

EXEMPLA.

1. Iulius Caesar Bibulum collegam suum in consulatu prorsus repudiavit. Unus ex eo tempore omnia in Repub. et ad nutum administravit, ut nonnulli urbanorum, cum quid per iocum testandi gratia signarent. Non Caesare et Bibulo, sed Iulio et Caesare Coss. actum scriberent; bis eundem praeponentes nomine, atque cognomine; utque vulgo mox ferrentur hi versus:

Non Bibulo quicquam nuper, sed Caesare factum:
Nam Bibulo fieri Consule nil memini.

Suetonius iu Caesare.

2. Post mortem Iulii Caesaris. partiti sunt regnum Augustiss Lepidsis et Antonius: Sed cum collegae conarentur Augustum excutere, ipse, reliquis devictis et interfectis, solus regnum obtinuit. Dion, de Triumviratu Augusti, Lepidi, et Antonii: Difficile erat tres aut duos viros, aequali dignitate sublimes, cum bello tantas res adepti essent, concordiam servare.

3. Contra Demetrium Poliorcetem Macedoniae regem adiuvit Pyrrhum in occupanda Macedonia Lysimachus. Hi duo sunt postea partiti regnum Macedoniae, sed non fuit diuturna amicitia inter Lysimachum et Pyrrhum. Nam cum Pyrrhus 7 mensibus in Macedonia regnasset, a Lysimacho statim eiectus, in Epirum rediit.

VIII. PTOLEM. CERAUNUS.

I. ORTUS.

Ptolemaeus Ceraunus (h. e. fulminator, bellicosus) fuit filius Ptolemaei Lagi I. Aegyptiorum regis primogenitus, ex Euridice natus, frater Ptolemaei Philadelphi: cognomento dictus Ceraunus, a fulmine.

AXIOMA Tituli Regum et Tyrannorum potius a vi et potentia, quam a virtute desumpti sunt.

Ita Poliorcetae ab expugnatis urbibus, uti Demetrius Autigoni filius; Ceraunus a fulmine, ut Ptolemaeus; Nicatores a vincendo: nonnulli etiam aquilae, ut Pyrrhus, et accipitres, dici maluerunt, ut Antiochus Hierax. Aristides Iusti cognomentum marxime regium et divinissimum nactus est. Plutarchus in Arist. pag. 287.

II. PROGRESSUS.

I. Acta Politica.

Hic Ptolemaeus Ceraunus regnum Macedoniae per vim occupavit. Occasio haec fuit. Quia hic Ptolemaeus a patre suo Ptolemaeo Lagi in successione praeteritus erat. Nam pater ipsius, contra ius gentium, Ptolemaeum Philadelphum, filiorum minimum ex Berenice natum, ei tamquam primogenito, Ex Euridice nato, in successione regni praeposuerat. Ideoque ipse Babylonem ad Seleucum Nicanorem confugit, eumque contra Lysimachum imperat oria virtute iuvit. Lysimacho interfecto, Seleucum solum de cohorte Alexandri superstitem, 77 aunos agentem; mense 7 post casum Lysumachi crudeliter interfecit, atque regnum Macedoniae occupavit. Iustin. lib. 16.

II. Acta Oeconomica.

Hic Ptolemaeus ut regnum suum stabiliret, Ausinoen sororem suam, Lysimachi viduam, in uxorem duxit, eique coronam regiam imposuit; sed paullo post omnes liberos eius ex Lysimacho ei natos, ne regnum Macedonicum aliquando repeterent, trucidavit: ipsam vero in Samothraciam relegavit. Iustinus.

III. EGRESSUS.

Tandem hic Prolemaeus iustas impietatis suae poenas persolvit. Nam cum 9 fere mensibus regno praefuisset, Belgius Dux Galatatum in Macedontam cum exercitu irrupit, Ceraunum praelio superatum capite truncari, illudque lanceae affixum pro Iudibrio in exercitu circumgestari mandavit; cadaver vero feris et alitibus obiectum est. Iustinus lib. 24.

USUS.

Non omnia somnia esse vana et inania, hinc videmus. Nam ainici huius Ptolemaei Cerauni, post Seleucum ab ipso nefarie rrucidatum, in somnio viderunt ipsum rapi in iudicium, vulturibus lupisque iudicantibus, et causa cognita carnes eius passun distribuentibus. Huius somnii veritatem exitus comprobavit. Nam non multo post a Galaris interfectus, inter cadavera cetera vulturibus ac lupis praeda factus est.

IX. MELEAGER.

X. ANTIPATER.

XI. SOSTHENES.

Selcuco Cerauno successerunt MELEAGER, et ANTIPATER, anno Mundi 3690. quorum


page 349, image: s0421

ille 60, hic vero 45 dies regnavit. Eusebius. Nam uterque a Gallis occisus est.

Cum autem Macedones ob caedem Cerauni desperarunt, SOSTHENES unus e principibus, coacto exercitu, Gallos pellit, et fere per annum regnas. Id aegre ferens BRBNNUS Dux Gallorum, cum instructo exercitu Macedoniam ingreditur, victoque Sosthene urbes et agros depraedatur. Postea templum Apollinis Delphicum spoliare conabatur, affirmans: Deos locupletes nullie opibus indigere, sed largiri oprtere. Verum et a Delphis eorumque sociis armis vincuntur Galli, et a caelo fulminibus et ingenti tempestate, terraeque motu sternuntur et obruuntur. Dux BRENNUS in obsidione illa sauciatus est; cumque dolorem vulnerum ferre non posset, pugione vitam finiit. Ceteri ad unum omnes a Dardanis caesi sunt, anno M. 3691.

XII. ANTIGONUS II GONATAS.

I. ORTUS.

Antigonus II, cognomento Gonat as dictus, fuit filius Demetrii Poliorcerae ex Phile Antipatri filia natus, et nepos Antigoni I Regis Asiae.

II. PROGRESSUS.

Hic Autigonus vehementer affictus fuit a Pyrrho Epirotarum Rege, ex Italia reduce. Quo a femina saxo trucidato, universum Macedoniae regnum recuperat; et non tanorum Athenas deditione accipit, sed et Gallos a Delphica clade superstites, Macedoniam infectantes, repellit. Anno M. 3692. Ab hoc tempore regnum Macedoniae permansit penes posteritatem eius, usque ad Persea ultimum Regem, captum a Romanis. Eusebius. Iustinus l. 25. Contra autem Antigonus Asiae regno excidit, illudque ad Selencidas iure belli transiit.

III. EGRESSUS.

Mortuus est Antigonus, postquam regnasser annos 36, iuxta alios 40. (et vixisset annos 80.)

USUS.

Rex hic fuit optimus et laudatissimus, cuius commendatur

1. Pietas in patrem.

Cum enim pater ipsius Demetrius a Seleuco captus cum per literas monuisset, ne, si quid ipse a Selenco coactus scripto mandaret, obtemperandum aut urbibus decedeodum sibi putaret, ipse ultro ad Seleucum scripsit, se ei toto regno cedere, obsidemque se pro patre, ut hic dimittatur, offerre. Plutarchus, Apophth. pag. 337.

Pietatem huius Antigoni erga patrem Campofulg. ita describit. Cum proelio captus a Seleucoo Syriae rege Demetrius Asiae atque Macedoniae Rex esset, Antigonus filius quierus regni possessor, regiam purpuram lugubri veste muravit, atque inter continuas lacrimas legatum ad vicinos Reges misit, ut pro patris liberatione operam dare velleut, ipse quoque ad Seleucum misit, qui regnum, se quoqueipsum obsidem polliceretur, si carcere patrem liberaret. Qui, postquam patrem rescivit mortuum esse, ingentem classem instruxit, ut ad accipiendum defuncti corpus proficisccretur. Cum autem navigans patris corpus obvium habuisset, a Seleuco in Macedoniam remissum, tanto apparatu lacrimisque illud excepit, ut omnes in admirationem commiserationemque simul converteret. Stabat Anrigonus in puppi magnae quinqueremis, eius apparatus gratis aedificatae, atra veste indutus, mortuum patrem lacrimans, cuius in aurea urna conditi, inter vexilla ipse continuus spectator erat. Illic cantu, aliisque Musicis modis, defuncti Regis virtus insigniaque facinora decantabantur: Canentium autem voces, ad pietatem lamentabilesque modos compositae. Remiges quoque remorum pulsum, eo ordine ad dolorem exprimendum, temperabant, ut Coriotho classc appropinquante, ipsa quoque saxa ad lacrimas movercutur.

2. Foritudo.

Navali proelio cum Ptolemaei legatis congressurus, dicente Gubernatore, multo plures esse hostium naves: Me vero ipsum, inquit, praesentem, quam multis comparas? Plutarchus in Apophth. pag. 337.

3. Amor erga literatos.

Mortuo Zenone Cittiensi, quem omnium maxime Philosophorum in pretio habuit, dicebat: Theatrum suarum actionum periisse. Plutarch. Apophth. pag. 337.

XIII. DEMETRIUS II.

I. ORTUS.

Demetrius II. fuit filius Antigoni Gonatae, nepos Demetrii Poliorcetae.

II. PROGRESSUS.

Cum Antigonus pater eius ex Graecia in Macedoniam veniret ut Alexandrum Purrhi filium,


page 350, image: s0422

qui regnum Macedonicum populabitur, eiceret, et i militibus desereretur, qui ad Alexandrum transibaut, atque ita regnum et exercitum amitterer et fngeret: Ibi Demetrius filius eius admodum puer, exercitum reparat, regnum recuperat, et Alexandrum non modo fugat, sed etiam ex Epiro eicit. Iustinus.

III. EGRESSUS.

Cum regnasset x annos, moritur: reliquit post se filium Philippum, cui tutor datus est Antigonus tertius, cognomento Doson.

XIV. ANTIGONUS III cognomento DOSON.

I. ORTUS.

Demetrius II Rex Macedoniae, postquam annos x reguasset, fato functus est, eodem fere tempore, quo Romani in Illyrium proficiscereutur: relivit post se filium parvulum Philippum, cui tutor datus est Antigonus III cognomento Doson, qui ducta in uxorem vidua Demetrii, Regem se declarari curavit. Polybius.

Doson cognomento dictus est, idque vel in bonam partem; quod videlicet fuerit Eurgeres, h. e. beneficus et valde munificus rex: uti vult Dresserus Millen. 4. pag. 346; vel in malam partem, quod videlicet multa promitterer et pauca praestaret. Uti vult D. Helvicus in Chron. et Plut arch. in Aemylio.

II. PROGRESSUS.

I. ACTA TOCATA.

In administratione regni ita se gessit, ut omnibus sui post obitum reliquerit desiderium. Etenim multarum virtutum pulcherrimatum exemplar fuit. Namque

1. lustitiae maxime fuit deditus. Etenim scribebat oivitatibus, si quid contrarium legibus per epistolam mandaturus esset, ne parerent, sed ipsum ignoratione lapsum censereut. Plutarchus Apophthegm. pag. 338.

Plane sicut postea Traianus Imperator gladium prae fecto praetorii tradidisse legitur, hisce additis verbis: Si bonus fuero, eo pro me; sin malus, contra me utitor. Xiphilinus in Epitome Dionis.

2. Castus fuit. Nam cum Dianae Autistitam vidisset excellenter formosam, statim Epheso cum suis discessit, ne in vitus incestum perpetraret. Plutarchus Apophth. p. 338.

II. ACTA BELLICA.

1. Cum Gleomene Spartanorum Rege congressus, acerrimo eum praelio vicit; in quo praelio Euclides frate: Cleomenis cecidit, et ex sex milibus Spartanorum vix ducentisuperfueruot, et ipse Cleomenes fuga salutem quaerere coactus est. Autigonus moderate victoria usus est; Spartanis libertatem rustituit, a direptione milites prohibuit, veniamque his, qui supersuerant, dedit; praefatus, se bellum cum Cleomene Rege, non cum Spartanis habuisse. Plutarchus, Polybius.

2. Antigonus cum audivisset Macedoniam a barbaris vastari, ex Peloponneso eo properat, etsi tenuissimae valetudinis esset, et phthisi laboraret, et ingenti proelio decertat, atque Illyrios praedones vincit et opprimit.

III. LEGRESSUS.

Cum autem in praelio voce contentiore uteretur, multum sanguinis ob venam ruptam evomuit, et paucis diebus post exspiravit heros fortissunus, pace toti Graeciae restituta, postquam regno ut tutor annis fere 13 vel 15 praefuisset. Plutarchus, Polybius.

XV. PHILIPPUS.

I. ORTUS.

Philippus erat Demetrii II, Regis Macedoniae XIII, filius.

II. PROGRESSUS.

I. Regnioccupatio.

Quia hic Philippus adhuc parvulus erat, ideo pater moriturus eum Antigoni Dosonis fidei cominisit, qui ducta in uxorem Demetrii vidua, titulum regis assumpsit. Mortuo autem Antigono tutore, codemque vitrico, Philippus 13 annorum puer regnum suscepit. Plutarchus, Polybius.

II. Regniadministratio.

1. Toto regnitempore multa crudelitatis atque libidinis exempla edidit, Plutarchus in Arat. ita de eo scribit: Philippus Rex Macedoniae (scil. penultimus) erat adolescens elegans, mansuetus, insiguem humilitatem et clementiam prae se ferens: cum adolevisset, ex adolescente eleganti et rege mansueto factus est homo turpissimus et tyrannus saevissimus: quamquam non crat mutatio naturae, sed in licentia demonstratio nequitiae, occultatae antea metu. Haec Plutarchus. Quo pertinent Axiomata Politicorum: Magistratus virum arguit. Item: Honores mutant mores; Et pulchre inquit Antimachia vellus, lib. 1. p. 43. Multos videas in


page 351, image: s0423

privata fortuna felices et comites erga humillimum quemque: mox ubi ad hon ores adscendere; eo supeibiae venite, ut vix etiam samiliari usu notos agnoscant.

2. Urbem Chiorum oppugnavit, sed virtute mulierum repulsus: de quo Plutarchus l. 2. de virtute Mulier p. 422. ita scribit: Philippus Demetrii silius urbem Chiorum oppugnans superbum ac barbaricum edictum proposuerat: quo servos ad desectionem ad se invitabat, pollicens eis Dominarum coniugia et libertatem: Mulieres vero atroci et effra correptae ita una cum servis ipsis quoque una indignantibus et auxilium fereutibus cum imperu in muros evaserunt, lapidesque et rela congerentes ac pugnantes, exhortantes et animantes, ipsaeque etiam usque ad extremum hostem prossigantes, et telis impetentes, Philippum repulerunt, cum quidem ad hunc nullus omnino ser vorum trausivisser.

3. Cum opidum Abydum diuturno tempore oppugnaret, obsessi sortiter ei resistebant: ubi vero animad vertebant se viribus impares esse, omnia sua pretiosa in navibus in mare demergunt, se ipsos cum uxoribus et liberis interficiunt, et Philippus ita vacua urbe potitur. Livius.

4. Philippus quoque Romanorum socias urbes in Epiro oppugnat, et exscindere conatur, quae auxilia fortia accipiunt. Cum igitur Apolloniam obsideret, Romani eius castra nocturno proelio invadunt: ipse vix serminudus fugit; inde cum navibus effugere non posset, naves suas ipse cremat, et in Macedoniam spoliatus et inermis redit. Livius.

5. Anno sequenti iterum in Peloponnesum veniens Philippus, cum multa ageret, quae nec Arato seniori (qui erat praetor in Achaia) nec Arato iuniori probabautur; ipse tamen seniorem Atatum magis metueret; veneno eum tollere iubet. Plutarchus, Polybius.

6. Post aliquot annos in ludis Nemeaeis Arato iuniori subducit uxorem, nomine Polycratiam, quam. spe nuptiarum regiarum in Macedoniam asportat, et Arato curat venenum praeberi; quo mente motus est:: ipse paullo post ad Elim a Romanis vincitur, ubi in magno periculo fuit, ne caperetur. Postea vero pacem cum illis fecit: nihilominus tamen postea, contra foedus initum, vastat fines urbium Romanis societate iunctarum, mittiique Sopatrum purpuratum ex suis cum quatuor milibus militum Carthaginiensibus praesidio. Haec cum conquesti socii essent, legati in Graeciam mittuntur, ad inspiciendas res sociorum. Livius.

7. Tandem cum Philippus, turbulenti ingenii homo quiscere non posset, sed omnem Graeciam turbaret, omniaque caedibus impleret; Romani bellum ei decernunt, et legiones cum T. Flaminio Consule in Macedoniam mitrunt, a quo Philippus victus pacem ptiit, omnibusque Graeciae civitatibus amissis, solam Macedoniam et nomen regium retinuit. Et sic Graeciae civitatibus pax et libertas restituta est. Licius.

8. Demque Philippus duos habebat filios, Demetrium, modestum adolescentem, et Persea nothum. Cum autem Perseus animad verteret, Demeteium in maiori gratia esse apud patrem, infensus ei factus, eum apud patrem fictis literis suspectum reddidit, quasi ipse regnum affectaret: Ideoque a patre irato Demetrius insons iussus est interfici. Livius

III. EGRESSUS.

Verum pater, paullo post innocentia eius cognita, tautum animo dolorem concepit, ut morbo ex animi aegritudine contracto misere periret; Graeciae turbator, regni Macedonici eversor, et suae stirpis exstinctor. Livius lib. 10. Decad. IV. Regnavit annos 42.

USUS I.

Nomen Philippi opud Macedoniae reges fatale fuit. Nam Philippus primus Rex Macedoniae, pater Alexandri Magni, regnum Macedonicum instauravit: Philippus penultimus Persei pater, illud ad ruinam inclinavit: uti patet ex versibus Sibyllae, quae exstant in Achaicis Pausaniae; quos Philippus Melanchthon ita vertit:

In Macedum populis clarissima regna tenebunt,
Archiva de stirpe, bonum, damnumque, PHILIPPI.
Horum qui prior est, gentes urbesque domabit,
Sed Veteris regni perdet decus omne Secundus,
Apopulis victus, quos mittent vesper et ortus.

USUS II.

Praecipuum Regum et Principum munus est, ut iudicia legitima instituant, et populum recte iudicent. Quod ut siat, tria observare debent.

1. In ORTU, utramque partem audiant: idque iuxta Dei mandatum. Deuter. 1. 16. Praecepi iudicibus vestris, dicens: Audite illos, et quos iustum est iudicate. v. 17. sicut parvum, ita magnum audietis.

2. In PROGRESSU; Causas ad se delatus examinent, et veritatem diligenter investigent. Deut. 17. 4. Quod renuntiatum tibi fuerit atque audieris, diligenter inquires, anne res illa vera et certa sit. Iob. 29. 16. Causam quam non noveram, diligentissime investigabam.


page 352, image: s0424

3. In EGRESSU: sententiam latam exsequantur. Exsequutio namque est finis sententiae latae. Idcirco enim sententia pronuntiatur, et promulgatur: ut nempe bonis cedat in bonum, et malis in malum. Rom. 13. 3. 4. Et hoc scriptura vocat iudicium et iustitiam sacere. Ita Rex David laudatur, quod fecerit iudicium et iustitiam omni populo. 2 Sam. 8. 15.

Contra autem Philippus Rex Macedoniae regio suo munere recte sunctus non est, difficilis et morosus in audiendis subditorum suorum querelis fuit. Quod ipsum mulier quaedam ei recte obiecit. Monebat namque vere, dignitatem imperandi et regiam deponere debere: eaque indignos, qui flollent munus praecipuum, ob quod instituti sunt, exsequi. Petr. Gregor. Tholosan. lib. 6. de Republ. c. 6. pag. 320, 321, et 322.

USUS III. In aulis Regum et Principum plerumque duum generum homines reperiuntur.

Prinores sunt ADULATORES, qui naturas, ingenia et mores Dominorum suorum observantes, ad nutum eorum se accommodant. Si illi aliunt, hi quo que aiunt; si negant illi, negant quoque hi. Posteriores vero sunt VERONENSES, qui sunt veritatis et honestatis amantes, suisque Dominis moderata et tuta suggerunt consilia.

Exemplum.

Ita in aula Philippi Regis Macedoniae diversi ingenii et indolis Consiliarii erant, nempe DEMETRIUS et ARATUS.

DEMETRIUS norat artem assentandi Domino. Is cum intelligeret Regem adspirare ad Imperium orbis terrarum, impulit cum, ut occupatet Graeciam et Italiam. Intulit itaque bellum Atheniensibus. Hi contra Philippum attrabunt Romanos, qui metuentes audaciam et potentiam Philippi, cum autea eum odissent, cum ob foedus cum Hannibale et Carthaginensibus, tum quod compererant eum meditari bellum inferre Italiae: succurrunt Athenier sibus, et victo Philippo macedoniam occupant.

Alter in aula Philippi ANATUS Sicyonius erat. qui reprehendebat libidines et saevitiam Philippi, quod solebat in conviviis hospitibus praebere venena, dixitque ad Philippum: Regi FIDE et BENEVOLENTIA nihil esse firmius, nihil tutius. Hunc sustulit Philippus veneno. Ex eo cum Aratus decumberet, et moritutus vomerer atrum sanguinem, dixit ad amicos: *tau=ta e)si\n e)pi/xeira turannikh=s2 fili/as2. h. e. Haec sunt praemia tyrannicae amicitiae.

XVI. PERSEUS.

I. ORTUS.

PERSEUS erat filius naturalis PHILIPP I II, penultimi Macedoniae Regis.

II. PROGRESSUS.

I. Regnioccupatio.

Fraude ad regnum pervenit. Nam infensus virtuti fratris sui Demetrii, ex legitimo coniugio nacu minoris, quem verebatur, se posthabito regni fore heredem, confictis criminibus eum apud patrem Philippum Macedonum regem accusat parricidii et affectati regni. Pater fidem habens mendaciis, dolo insontem filium interfici curat. Apud Didam enim Paeoniae praefectum, qui a Perseo instructus, amicum se Demetrii fimulabat, ad cenam vocatus, venenum in ea datum haurit, poculo epoto, extemplo sensit, et mox coortis doloribus, relicto convivio, cum in cubiculum recepisser sese, curdelitatem patris conquerens, parricidium fratris, ac Didae scelus incusans, torquebatur. Intromissi deinde Thyrsis quidam, Stuberaeus et Berreus Alexander, iniectis tapetibus in caput faucesque, spiritum intercluserunt. Ita innocens adolescens, cum in eo ne simplici quidem genere mortis contenti inimici fuissent, interficitur. Livius lib. 10. Dec. 4.

AXIOMAI. Spurii ex adulteriis, aut dammato coitu prognati, plerumque sunt mali, inquieti, et turbulenti.

EXEMPLA.

1. Ismael ex ancilla natus persequebatur silium legitimum Isaacum, Sarae liberae filium. Unde Deus Abrahamo mandavit: Eice ancillam, et filium eius. Gen. 21. 10. 12.

2. Abimelechus filius spurius Gedeonis (qui eognomento Ierubaal dictus est) 70 fratres filios patris legitimos, ut regnatet solus, super unam petram trucidavit, excepto Iotham natu minimo. Iudic. 9.


page 353, image: s0425

AXIOMA II. Simultates inter fratres et consanguineos sunt omnium gravessimae, adeoque immanes.

Nullum quidem ad tuendum imperium concordia fratrum fortius vinculum, quod natura ipsa connexuit; et tamen videmus illud saepissime saeva libidine regnandi rumpi; et ad mutuam perniciem belluina prorsus ferocia fratres in se ipsos insurgere, divina prorsus et humana omnia violare iura, et contaminare sacra, quam regnandi cupiditatibus cedere.

Exempla.

1. Cainus odii et invidiae stimulis agitatus Abelem fratrem suum occidit. Gen. 4.

2. Esavus ob praereptam sibi benedictionem tanto erga fratrem suum Iacobum flagtavit odio, ut de eo interficiendo consisia iniret. Gen. 27.

3. Iosephum, quod patri esset reliquis carior, tam immani odio prosequebantur fratres, ut clam eum in foveam praecipitarent, deinde ex fovea extractum Ismaelitis venderent. Gen. 37.

4. Ioramus silius Iosaphari primogenitus loco patris regnabat. cumque regnum suum confirmasset, sex fratres suos uterinos, et non paucos de Principibus populi Iuda gladio interfecit, instigante Athalia coniuge, Achabi filia. 2 Paral. 21. v. 2, 3, 4.

II. Regni administratio.

I. Perseus regnum, quod scelere acquisiverat, scelerate quoque variis vitiis cooperrus administravit. Cum enim familiarum illustrium et insontium caede delectaretur, et ambitione atque elatione animi turgidus omnes contemneret, accedente avaritia quoque, ex eo starim mutatus, crudelis, et praeceps in omnes, nec ei sanum, nec prudeus postea quicquam fuit. Et cum antea consilio et ratione multum valuisset, et audacissimus in pugnis fuisset, subito et praeter exspectationem ad timiditatem et stultitiam se convertit, et ievis et mutabilis repente, atque ineptus adversus omnes esse coepit, fortuna eum relinquere incipiente, h. e. (ut nos Theologice et Christiane interpretamur,) illo Deum iratum et vindicem scelerum habente, ut multos videre est, mutatione progredienre, solito imprudentiores factos; sicut Plutarchus, Livius, et Suidas in historiis suis tradiderunt.

II. Perseus contra Romanos bellum appatans, cum Graecarum civitatum sollicitatis animis, inprimis Achaeorum genris conciliandae sibi viam quaereret, literas ad Achaeos scripsit. Illis recitatis; et plerisque benigne et moderate scriptas esse censentibus: CALLICRATES, ex eis, qui in eo verti salutem gentis crederent, si cum Romanis inviolatum soedus servaretur: Parva, (in quit) aut mediocris res, Achaei, quibusdam videtur agi: Ego maxime gravissimam omnium, non agique tantum arbitror, sed quodammodo actam esse. Quis enim non videt, viam regiae societ at is quaeri, qua Romanorum foedus, quo omnia nostra continentur, violetur? De regia igitur societate ineunda, ne cogitandum quidem aut tractandum esse iudico: Quandoquidem non modo fidem inviolatam tueri oportet, sed etiam ab omni suspicione remotam. Hisce et multis aliis rationibus Callicrates Romanae societatis, et publicae fidei causam agens, impedivit quominus de Persei amicitia accipienda decretum sieret; Et pervicit, ut Achaei Romanam societarem unam tum in terris, vel viribus, vel fide stabilem, foventes, ne legatos quidem aut nuntios Regis admitrerent, per quos aliquorum ex ipsis animi sollicitarentur, ne ea res sidem suam Romanis suspectam redderet. Huic consilio siffragatur praeclarum hoc. M. Antonini Caesaris elogium: Nihil gravius et calamitosius esse, quam fidem nullam in hominibus esse; eamque violari ab amico, sine qua nulla amicitia, nulla virtus tuta esse possit. Antimachiavellus pag. 609, 610.

III. Senatus Romanus huic Perseo regnum initio confirmavit, cum legatos Romam mitteret, per quos regni confirmationem petiti: Sed cum Romanis se opponeret, illi Consulem P. Aemyolium Ducem bellicreant, qui Macedones vicit, et Persea cum filiis, Alexandro et Philippo, in pugna ad Pidnam captum, Romam ad triumphum duxit.

Hac pugna regnum Macedoniae translatum est ad Romanos, quam praecessit eclipsis lunae, ea nocte, quae antecessit diem quaitum Septembris. Livius.

NOTA.

Huius victoriae mentiu quoque fit 1 Macc. 8. 1. et 4. Audiens vero Iudas Dux Romanorum, ut superaverant PHILIPPUM (Regem Macedoniae XV,) et PERSEUM Macedonum Regem (XVI,) et, qui exulerant se in ipsos, ut eos contrivissent bello, et superassent eos: v. 17. misit Legatos Romam ad consti tuendum cum ipsis amicitiam et societatem.

IV.

Perseus victus a Paullo Aemylio, cum vivus venisset in manus Consulis, supplex ad genua eius provolutus, tantas edidit animi abiecti significationes, ut Consul iratus eum repulerit. Nam Perseus


page 354, image: s0426

antea aliquot proeliis Romanos exercitus vicerat, et victoriis insolenter usus fuerat.

AXROMA I. Mutationem fortunae sequitur plerumque animi mutatio, et mentis perturbatio, error in consiliis, et in corde trepidatio.

Exemplum elegans habemus in Perseo. Hic in rebus secundis erat inflatus, in rebus vero adversis trepidus et perturbatus. Unde P. Aemylius Consul, eo devicto, suos hisce emphaticis verbis alloquebatur: Exemplum insigne cernitis mut ationis rerum humanarum. Vobis haec praecipue dico, iuvenes. Ideo in rebus secundis nihil in quemquam superbe ac violenter consulere decet, nec praesenti credere fortunae, cum quid vesper ferat, incertum sit. Livius.

NOTA.

Haec verba P. Aemylii congruunt cum Adagio illo, quod exstat apud Sirac. 18. 30. *a)po\ prooi+qen e)/ws2 e)spe/ras2 metaballeikairo/s2. A mane usque ad vesperam immutabitur tempus. Es kan vor Abend wol anders werden / weder es am morgen war. Item Prov. 27. l. Neglorietis de die crastino; quia nescis, quid parituta sit dies (praesens). Pertiner huc quoque gnome Liviana, quae talis est; Quid quaeque nox nut dies ferat, incertum est, puncto saepe temporis maxima rerum momenta vertuntur. Huic affinis est versus venustissimus Ferdinandi I. Imperatoris:

Accidit in puncto, quod non speratur in anno.

Et contra:

Porditur in puncto, quod non reparotur in anno.

AXIOMA II. Heroici atque insignes belli Duces plerumque gloriam et celebre nomen pluris fecerunt quam opes, spolia, et praedas hostiles.

EXEMPLA.

I. Cum PERSEUS Rex captus coram P. Aemylio in faciem concideret, manibusque genua Aemylii tangeret, vocesque et deprecationes homine ingenuo indignas proferret, eas ne audire quidem dignatus Aemylius, tristi cum vultu in haec verba compellavit: Quid, ô miser, haec agis, quibus crimine tuarum calamitatum fortunam liberas, et ostendis, non immerito haec tibi accidisse, reque non praesenti, sed priori conditione indignum fuisse? Quid victoriae meae laudem imminuis, demonstrans, te non alti animi virum, neque dignum fuisse, quem Romani adversarium suum haberent? Virtus profecto hominis adversa patientis, etiam apud hostes magnam sui verecundiam excitat: timiditatem, etiamsi fortunata sit, Romani inhonestam censent. Plutarchus in vita P. Aemylii.

II. Ita quoque Tamerlanes Scitharum Princeps, gloriam magis quam spolia sectatus est, ut in oratione eius, ad captum Baiazetem Turcarum Tyrannum habita, constat. Ita enim captivum suum. muliebriter adversam fortunam deplorantem, inter alia compellat. Valeat aurum, aleant universa spolia, magnae divitiae tuae undecumque collectae, quando abest gloria, quam equidem exspectabam. haec oratio adiuncta Manuelis Imperatoris praeceptis ad Iohannem filium ante aliquot annos opera Leonclavii edita est.

III. Sic aiunt, Themistoclem, cum aliquando post victoriam ad mare visendi cadavera gratia accessisset, ac torques armillasque passim disiectas videret, ipsum quidem praeteriisse, sed amico, qui sequebatur, dixisse: Collige tu tibi. Nam tu Themistocles non es.

V.

Captus, ab omnibus desertus. Quia nulla fides unquam miseros elegit amicos; dicebat Photinus. Illud expertus est Perseus. Cum enim ipse esset captus, Rhodii palam edixerunt, ne quid a quoquam civium in gratiam Persei Regis, quicum societate et amicitia coniunctissimifuerant, diceretur fieretve, subiecta capitali poena. Idem Anglo contigit.

VI.

P. Aemylius de Perseo, victo Romae triumphum per triduum egit. Eum triumphum ita describit Plutarchus, ut et inde triumphandi ratio peri possit, et nihil apud ullum auctorem veterem de triumphis simile legatur. Ductus est ante currum Rex Perseus una cum duobus filiis suis. Plutarchus.

III. EGRESSUS.

Post triumphum Perseus perpetuo carceri mancipatus est, in quo etiam miserabiliter periit. Cum autem Albae in custodia decessisset, Senatus Romanus Quaestorem misit, qui eum publico funere efferret, ne reliquias regias iacere inhonoratas pareretur. Valer. Maximus lib. 5. c. 1.

Filius vero eius Scriba populi Romani factus est.

Regnavit annos II, et regnum Macedoniae cum eo est finitum a morte Alexandri M. 156.

USUS.

Fortunae instabiles sunt vices, et repentinae commut ationes. Aelianus de varia Hist. l. 4.


page 355, image: s0427

Hinc veteres pictores, sapienter, ut instabilitatem fortunae ostenderent, eam in PILA sedentem pingebaut, non Deam aliquam, quae nusquam est, significantes, sed mutationem conditionis humanae, et varios rerum eventus. Franciscus Patric. lib. 1. de Regno, Tit. 12. pag. 55.

DYNASTIA SECUNDA. De Regibus Asiae Minoris, sive Aquilonis.

ANTIGONUS; et DEMETRIUS POLIORCETES.

I. ORTUS.

ANtigonus fuit filius nothus Philippi regis Matedoniae, ac inter Duces virture antecelluit, sicut rerum gestarum eius magnitudo ostendit, ipse etiam in edictis patrem nominavit Philippum.

Demetrius fuit huius Antigoni filius. Vide Dynastiam primam.

II. PROGRESSUS.

I.

Antigonus initio in concilio Principum Dux Lyciae, Pamphyliae et Phrygiae maioris constituitur. Nam Babylone post defunctum Alexandrum consilia instituuntur de adiministrando regno, in quo tandem concluditur, ut Philippo Aridaeo fratri Alexandri M., cui tamen sana mens non constabat, tutor adderetur Perdiccas, et reliquis Ducibus provinciae regni administrandae darentur; Ptolemao Lagi datur Aegyptus, Pithoni Media, Eumeni Paphlagonia, Cappadocia et vicinae, Cassandro Caria, Meleagro Lydia. Leonnato Phrygia ad Hellespontum. Lysimacho Thracia, Antipatro Macedonia, et aliae regiones ad Caucasum aliis.

II.

Antigonus cum Antipatro, Cratero, et Prolemaeo Lagi foedus iniit, contra Perdiccam ad Monarchiam asspirantem. Quo in Aegypto a militibus suis obtruncato, et Antipatro mortuo, Asiam Minorem occupavit. Diodorus Siculus 18.

III.

Deinde in Syriam profectus, Babylonem Seleveo eripuit, tantumque ei terrorem incussit, ut ipse derserto regno, ad Ptolemaeum Lagi in Aegyptum confugeret. Antigonus, cum monitus esset a Chaldaeis, futurum ut a Seleuco interficeretur, et Seleucus totam Asiam occuparet, mittit qui cum ex fuga retraherent. Sed ipse iam ad Ptolemaeum pervenerat, qui persuasit ut bellum contra Antigonum susciperet. Diodorus Siculus lib. 19.

Ptolemaeus igitur Seleuci patrocinium suscipiens bellum Antigono intulit. Antigonus, cum in pluribus regni partibus oppugnaretur, filium Demetrium tautum 22 annos natum exercitui praeficit, et in Syria coutra Ptolemaeum relinquit: ubi vero in Ciliciam movet, ibi fere nivibus obrultur.

Demetrius parat se ad confligendum, sed imperite, cum ex altera parte essent Duces veterani Seleucus et Prolemaeus, et milites similiter veterani: ipse vero esset iuvenis belli non satis peritus, vincitur. Ergo Demetrius et castra amittit, cui tamen Prolemaeus suppellectilem amissam remittit, et Seleucum ad occupandam Babylonem dimittit. Sclencus cum prope Babylonem venisset, etsi paucissimis equitibus comitatus esset, tamen recipitur. quia olim per quadriennium ipsis humavissime praefuisset; Ptolemaeus cum totam fere Syriam occupasset, Demetrium plane pellere conatur, sed hic, cum aperta vi non posset, noctu eius exercitum obruit, et cladem ante annum acceptum regerit: qua de re pater Antig onus certior factus, exercitum forrissimum adducit: cui Ptolemaeus impar Ioppen, Samariam et Gazam destruit, et in Aegyptum redit. Quo facto Antigonus totam Syrium recipit, Ptolemaeus vero exercitum in Ciliciam mittit; cui Autigonus opponit filium Demetrium, qui multa feliciter gerit, et Duces Ptolemaei ex Cilicia eicit. Diodorus Siculus lib. 20.

Tandem etiam in Cypro proelio narvali cum ipso Ptolemaeo congressus, ipsum vincit, inque Aegyptum ire compellit. Antigonus de hac victoria navali certior factus, diadema sibi sumit, et Regem se atque filium appellat: Quod etiam facit Ptolemaeus in Aegypto, ne de possessione regni desperassse viderctur. Horum exemplum sequuntur etiam Seleucus, Lysimachus, et Cassander. Diodorus Siculus ibid.

III. EGRESSUS.

Posthaec Lysimachus, Seleucus, Ptolemaeus, et Cassander, adunatis viribus Antigonum et Demetrium bello petunt. Qui haud terriri copias suas contra coniuratos educunt. Demetrius in dextro cornu regibus oppositus, hostes quidem egregie vincit, sed nimium insequendo victos, ab acie excluditur, cum Seleucus elephantos opposuisset. Pater vero Antigonus iam octogenarius ab hostibus circumdatur:


page 356, image: s0428

et multis iaculis saucius occiditur. Demetrius itaque assumpta parte exercitus, quinque milibus peditum, et quatuor milibus equitum, ex Asia in Cyprum aufugit. Atque ita Demetrius Asia exuitur, et Regnum Asiae ad Seleucidas iure belli transiit, et cum Syria coniunctum fuit. De Demerrii historia plura vide Dynast. 1. §. 5.

USUS. Antigoni virtutes.

I. Constantia et Animi fortitudo. De qua Plutarchus in Moralibus ita scribit pag. 246. Antigonus Rex, audita morte filii sui Alcionei, qui in proelio cecidisset, constanti animo in nuntios calamitatis intuens, paululumque vocem moratus, et vultu ad maestitiam composito: ô Alcioneu, inquit, citius opinione nostra occubuisti, adeo secure in hostes irruens, et neque tuae salutis, neque nostrarum admonitionum curam habens. Addit Plutarchus, hosce quidem viros (nempe Antigonum et alios, quos ibi numerat,) nemo non admiratur ob animi magnitudinem, atque praedicat; imitari autem facta eorum, ob imbecillitatem male instituti animi, non possunt.

II. Modestia. Cum Hermodotus eum in poemate SOLIS FILIUM appellasset: Diversum, inquit, novit, qui matulam mihi affert. Plutarch. Moral. p. 335.

III. Iustitia. Dicente quodam, omnia honesta et iusta esse Regibus, subiecit Antigonus: Omnino Barbarorum quidem Regibus, nobis sola honesta pro honestis, sola iusta pro iustis, sunt habenda.

Causam in iudicio habebat Marsyas frater, petebatque, ut de ea domi cognosceretur: Sed Antigonus, si culpa, inquit, vacamus, disceptetur in foro et cunctis auscultantibus. Plut archus ibid. p. 336.

IV. Patientia. Hieme aliquando castra loco necessariarum rerum copia destituto posuerat, necessitate iubente. Ibi cum milites, nescientes in propinquo esse, maledicerent ipsi, tentorium baculo dimovens, infortunium, ait, habebitis, nisi longius hinc digressi me conviciis proscindatis. Plutarch. ibid.

V. Urbanitas. Aristodemo uni de amici, sed qui coqui filius esse credebatur, consulenti, ut sumptuum minus faceret, munificentiamque contraheret: Tui, inquit, Aristomede, sermones cinctum culinarium redolent. Plutarchus ibid.

VI. Sapientia. Antigonus filio subditis violentius utenti: An ignoras, inquit, ô fili, Regnum nostrum haud fere aliud esse, quam splendidam servitutem? Aelian. l. 2. variarum Hist.

REGULA.

Recte Cicero inquit: Qui se metui volent, a quibus metuuntur, eosdem etiam ipsi metuant necessum est. Quare neque exercitus, neque Thesauri, praesidia regni sunt: verum amici, quos neque armis cogere, neque auro parare queas, officio et fide parantur, ut est in commonefactione morientis Micipsae. Vide Salustium.

DYNASTIA TERTIA. De Regibus AEGYPTI, vel Austri, qui LAGIDAE sunt dicti.

I. PTOLEMAEUS LAGI.

I. ORTUS.

1. PATER ipsius fuit LAGUS Macedo.

2. MATER eius fuit ARSINOE; Philippi Regis Macedoniae concubina, quam ipse in uxorem duxit, atque ex ea hunc Ptolemaeum suscepit.

III. NOMEN. Dictus fuit PYOLEMAEUS, cognomento LAGI, (scilicet filius.) Ptolemaeus, *ptolemai=os, h. e. bellicosus, a pto/lemos vel po/lemos, bellum. Et ptoleme/ein, vel ptolemei=n, bellare significat, vel
[Gap desc: Greek word]
Tholmai, porca, Erd-scholle.
[Gap desc: Greek word]
porca, est terra inter duos sulcos elata. Fuit commune nomen Regum Aegyptiorum. Nam omnes reliqui Aegypti Reges ab eo dicti sunt PTOLEMAEI, et LAGIDAE.

REGULA.

Apud multas nationes antiquitus usitatum fuit, ut subditi Reges suos ex proprio vel Regis, vel Principis alicuius insignis, vel rei amabilis et desiderabilis nomine vocarent, quod postea in successores propter singularem aliquam praestantiam aut memoriam propagabatur.

VEL ITA.

Olim apud multas nationes in usu fuit, ut a prime Rege reliqui successores denominarentur.

I. EXMPLA BIBLICA.

I. Aegyptii olim Reges suos communi cognomine PHARAONES appellabant, propter dignitatem atque officii sui enimentiam. Nam
[Gap desc: Greek word]
veteri Aegyptiorum lingua Regem notat; teste Iosepho l. 8. Antiqu. Iudaic. c. 6. Hoc cognomen


page 357, image: s0429

Aegyptiotum Reges longo tempore gesserunt: uti videre est ex Gen. c. 12. v. 15, 16, 17. cap. 37. v. 26. cap. 39. vers. 1. c. 41. v. 1. c. 42. v. 15. c. 44. v. 18. cap. 45. vers. 2, 8, 17, 21. c. 46. v. 5. c. 47. v. 1, c. 50. v. 4, 6, 7. Exod. 1. v. 11, 19, 22. cap. 2. v. 5. c. 3. v. 9. 1 Sam. 2. v. 27. c. 6. v. 6. Psal. 135. 9. 136. v. 15. Iesai. 19. v. 11.

Post mortem Alexandri primus Rex fuit PTOLEMAEUS LAGI. Ab hoc, cum Rex laudabilis esset, omnes Aegypti Reges, nempe XI successores eius Prolemaei, item a cognomine eius LAGIDAE appellati, et nomen Pharaonis evanuit. Huius nominis Ptolemaei fit mentio 1 Maccab. 1. vers. 19. cap. 3. v. 38. cap. 10. v. 51, 55, 57. c. 11. vers. 22, 24. cap. 12. vers. 45. cap. 13. vers. 12. 2 Maccab. 13. v. 25.

Hodierno die, postquam Arabes Aegyprum subegerunt, Turcarum Reges Ottomanni; ab Ottomanno I vocantur, et iidem a dominio vel potestate etiam Sultani appellantur.

II. Persae Reges suos nominarunt AHASVEros. Quo nomine tres Reges Persarum insigniti leguntur. Primus est Astyages, Rex Medorum, pater Darii Medi. Daniel. 9. v. 1. Alter est Cambyses, II Rex Persarum, Cyrifilius, qui aedificationem templi prohibuit. Esdr. 4. 6. Tertius est maritus Esther, qui fuit Artaxerxes Longimanus U Rex Persarum. Esdr. 1. v. 1. Ita Darii Medi pater proprio nomine ASTYAGES, et cognomine Achasverus, vel Cyaxares est dictus. Nam Cyaxares idem est quod Ahasverus, et magnum Principem significat. Vide plura de hisce nominibus in Monarchia nostra secunda, in Histor. Darii Medi cap. 1. §. 1. et 5.

Item appellabant Reges suos Artaxerxes, et Artachsasta Esdr. 7. vers. 1. 12. Nehem. 2 v. 1. cap. 5. v. 14. cap. 13. v. 6. Diodorus Siculus lib. 15. Vide Monarchiam II. in Hist. Artaxerx. Longimani Monarchae V. §. 4.

III. Reges Syriae vocabantur ANTIOCHI. 1 Maccab. 1. v. 11. cap. 2. vers. 15. c. 3. v. 27, 33. cap. 6. v. 1. cap. 7. v. 2. cap. 8. v. 6.

IV. Reges Tyri vocabantur
[Gap desc: Greek word]
HIRAM. 2 Sam. 5. 11. 1 Reg. 5. 1. 1 Paral. 15. 1.

V. Amalekitarum Reges dicebantur
[Gap desc: Greek word]
Numer. 24. 7. 1 Sam. 15. 8.

VI. Philistaorum Reges dicebantur ABIMELECH. Genes. 20. vers. 2. cap. 21, 22. cap. 26. vers. 1. Quod nomen etiam Gentium Regibus familiare fuit, sicut Philippus Baroaldus in principic Comment. Suetonii Tranquilli scribit. Reges Gentium alienigenarum, inquit, vocantur Abimelech. P. Gregor. Tholos. lib. 6. de Republ. cap. 14, 16. Origo autem huius nominis gemina constitui potest.

1. *proswpikh\, ita ut dicatur a Rege aliquo excellenti atque eximio translatum, inque posteros Reges propagatum esse.

2. *pragmatikh\, h. e. a re ipsa.
[Gap desc: Greek word]
Abimelcch enim idem est atque pater Rex, ac prionde propter vocis gratiositatem et amabilitatem commune Regum Gentium alienigenarum numen est factum. Ebraei enim vocem patrem
[Gap desc: Greek word]
, Chaldaei et Syri,
[Gap desc: Greek word]
, Arabice
[Gap desc: Greek word]
, Eb, ab effectu et propensione in filios, a rad.
[Gap desc: Greek word]
voluit, declaravit, propenso animo fuit. delectatus fuit, deducunt.

NOTA.

Quod autem ABIMELECH nudum Regum Philistaeocum cognomen fuerit, inde probari potest. Quia ille Rex Philissaeorum, qui tempote Davidis regnabat, nomine proprio vocabatur
[Gap desc: Greek word]
ACHIS, cotam quo David insaniam simulabat. 1 Sam. 21. vers. 10. et cognomine vocabatur Abimelech. Psal. 34. v. 1.

2. EXEMPLA PROPANA.

1. Atheniensium Reges vocabantur a Cecrope, primo Rege, CECROPIDAE; et postea ab Erechtaeo Rege sexto, ERECHTEIDAE.

2. Corinthiorum Reges olim a Cypsele, qui Bacchidas e Corintho expulerat, et maximis beneficiis subditos suos affecerat, CYPSELIDAE vocabautur. Herodotus, Strabo.

3. Epirotarum atque Molossorum Reges, a Pyrrho, PYRRPHIDAE Nominabantur. Plutarchus in vita Pyrrhi.

4. Indorum Reges singuli dicebantur TAXILES, sicut Curtius lib. 8. derebus gestis Alexandri Magni scribit.

5. Reginae in Meroe olim Candaces dicebantur, a prima eius nominis regina. Plinius lib. 6. c. 29.

6. Romani Impp. a Caio Iulio Caesare appellabantur Casares, et Imperatores, et ab Octaviano Augusto, Augusti, *sebasoi\, h. e. honore sanctissimi et dignissimi. Germani vocant: Mehrer des Reichs.

7. Danorum Reges olim vocabantur Shyoldungi, a celeberrimo Rege Daniae Skyoldo, Regis Lotheri filio; sicut Albertus Crantzius lib. 1. cap. 5. et Saxo Gramm, in principis Histor. Danicae testantur.

II. PROGRESSUS.

I. ACTA POLITICA.

I.

Hic Ptolemaeus initio gregarius miles fuit: sed ob fidem Philippo praestitam, ab Alexandro M. inter custodes corporis regios receptus est.


page 358, image: s0430

REGULA. Multi ex statu humili in sublimem exaltati sunt a Deo.

Sicut David in quit Psalm. 113. v. 5. Quis sicut Dominus Deus noster, qui in altis habitat? humilia respicit in caelo et in terra. vers. 6. Erigens de pulvere inopem, et de stercore pauperem. v. 7. ut collocet cum cum Principibus, cum Principibu; populi sui. Psalm. 75. vers. 7. Deus iudex est, qui hunc humiliat et hunc exaltat. Exsech. 17. vers. 24. inquit Ichova: Scient omnia ligna regionis, quia ego Dominus humiliavi lignum sublime, et exaltavi liguum humile, et siccavi liguum viride, et frondere feci lignum aridum: Ego Dominus loquutus sum, et feci.

Exempla.

1. Iosephus Patriarcha ex infimo miseriae gradu ad summum honoris fastigium conscendit. Nam cum ipse 17 annorum adolescens esset, a fratribus suis, Ismaelitis venditus est, a quibus in Aegyptum ab iuctus et 20 argenteis venditus est. Gen. 37. 28.

2. saul filius Kis, primus Rex Israel, minimus e tribu Beniamin, asinas patris sui quaerens amplissimum Regnum invenit. 1 Sam. 9. v. 3, 21. 1 Samuel. 10. v. 1. Naximzenus elegantissime ait; in Orat. funebr. in Basil. Saul asinos paternos in vestigans, regno potitus, accessorium ipso instituto negotio maius nactus.

3. DAVID filius Iesse natu minimus, ex Pastore ovium, et cantore, Rex factus est. Davidi pro pedo et plectro corona, et sceptrum offertur ab co, qui de pulvere erigit pauperem, et collocat eum cum Principibus populi sui, ut idem canit Psal. 113. vers. 6, 7.

Ille ego qui quondam caulae, post arbiter aulae:
Proque pedo vili regia sceptra gero.

Unde ipse David ait Psalm. 4. v. 4. DEUS mirabiliter ducit sanctum suum.

PARAENESIS.

Hic autem quilibet cogitet, qui a Deo in statum sublimiorem exaltatus est, ut in universa vita sua modeste sese gerat, et cogitet cum Iosepho: Ego sum SUB DEO. Genes. 50. v. 19. Pulchrum Epigramma Ausonii:

Fortunam reverenter habe. quicumque repente
Dives ab exili progrediere loco.

II.

Ptolemaeus, cum apud Brachmannos venenata sigitta letaliter vulneratus esset. Regis euram in se converterat, qui et praelio et sollicitudine fatigatus, cum illi assideret, lectum, in quo ille acquiesceret, inferri iussit: in quem ut se recipit, prot inus altior insequutus est somnus. Ibi vidit Alexander Magnus Rex Macedoniae dormiens, quasi draco herbam quandam ore teneret, et eius virtutem, naturam atque locum, ubi nasceretur, docerer. Postea surrexit, herbam repertam contrivit, ac vulneri imposuit, dedit etiam potionem inde medicatam, per quam valetudini eum subito restituit. Diodorus Siculus, Iustinus, Curtius.

III.

In prima regni divisione Ptolemaus, regni Aegypti gubernator constitutus est. Nam ita scribune Historici. Babylone, post defunctum Alexandrum, consilia instituunt de administvando regno: et tandem concluditur, ut Philippo Aridaeo fratri Alexandri, cui tamen sana mens non constabat, tutor adderetur Perdiccas, et reliquis Ducibus Provinciae regni administrandae darentur. Ptolemaeo Lagi datur Aegyptus, Pithoni Media, Eumeni Paphlagonia, Cappadocia, et vicinae: Antigono Lycia, Pamphylia, Phrygia maior: Cassandro Caria, Meleagro Lydia, Leonnato Phrygia ad Hellespontum, Lysimacho Thracia, Antipatro Macedonia, et aliae regiones ad Caucasum aliis. Vide Dynastiam. 2. Histor. Antigon. §. 2.

II. ACTA BELLICA.

Ptolemaeus Lagi quatuor bella gessit.

Bellum I, contra Perdiccam.

Perdiccas I Aridaei administrator, sive tutor Monarchiam affectans, bellum contra Ptolemaeum parat. Quod ubi Ptolemaeus cognovit, se bello a Perdicca petitum iri, ipse quoque omnia ad bellum praeparat, et foedere sibi Antipatrum atque Antigon um iungit. Diodorus Siculus lib. 18. Perdiccas exercitum suum in Aegyptum traducit, Ptolemaeo Lagiregnum erepturus, sed infelici successu. Vide Historiam Perdiccae §. 3.

Bellum II, contra Syriam et Phoeniciam.

Ptolemaeus bello liberatus, cum videret, Syriam et Phoeniciam commode regno suo adiungi posse, dum omnia omnibus licent, per Nicanorem Ducem pellit Laomedontem praefectum, et Syriae atque Phoeniciae urbes brevissimo tempore fibi subicit. Diodorus Siculus lib. 18.


page 359, image: s0431

Bellum III, contra Antigonum et Demetrium.

De hoc bello vide Histor. Antigoni I, Regis Asiae Minoris, §. 3.

Bellum IV, contra Palaestinam.

Post haec Ptolemaeus Palaestinam sibi subicit: inter cetera etiam Ierosolymam, simulans se die Sabbatho sacrificaturum, occupavit, atque Iudaeos acerbe tractavit, et inclementer: qua dere Agatarchides apud Iosephum ait; Iudaei dum propter superstitionem die Sabbathi gravantur arma capere, gravem Dominum receperunt: multum tamen postea Ptolemaeus Iudaeis benefecit, plurimos in Aegyptum transtulit, eosque pari iure cum aliis vivere passus est. Iosephus.

III. ACTA OECONOMICA.

Coniugium. Ptolemaeus Lagi duas habuit uxores.

Prior fuit Eurydice, ex qua natus Ptolemaeus Ceraunus, Ptolemaei primogenitus.

Posterior fuit Berenice, ex qua natus est Ptolemaeus Philadelphus, qui filiorum Ptolemaei minimus, patri in regno successit, ex clusis filiis ex Eurydice natis, idque contra ius gentium: Habuit quoque filias duas, quarum unam Lysimacho, alteram vero filio eius Agathocli connubio iunxit. Plutarchus.

III. EGRESSUS.

A. M. 3687. Ptolemaeus Lagi moritur, postquam regnasset annos 40.

USUS.

Laus huius Regis. 1. Fuit valde humanus. Nam hic Ptolemaeus apud amicos frequentissime et cenabat, et dormiebat: quod si aliquando cenam praeberet, rebus illorum utebatur. Accersebat enim scyphos, strata et mensas, ipse praeter necessaria possidebat nihil: quin alios locupletes facere regale magis esse dicebat, quam locupletari.

2. Egregie doctus fuit. Quia ipse post obitum Alexandri M. eiusdem res gestas descripsit, sicut Arrianus scriptor Graecus, in initio historiarum suarum de expeditione Alexandri M. commemorat: ibidemque fatetur, quod ex praedicto Ptolemaeo et quodam Aristobulo, tamquam scriptoribus veridicis et fide dignis, historiam suam desumpserit, quippe qui una cum Alexandro M. militaverant, et socii expeditionum eiux fuerant.

NOTA I.

Licet Moanrchia Alexandri M. post obitum eius in quatuor regna sit divisa, nempe in regnum 1. Asiae Minotis, 2. Macedoniae. 3. Aegypti. 4. Syriae: tamen de duobus tantum Regibus in cap. 11. Daniel vaticinatur, nempe de regno Lagidarum et Seleucidarum: Quia haec duo regna Iudaeae erant vicina, et in medio eorum sita est Iudaea, versus Austrum habens Aegyptum, et versus Aquilonem Syriam. Quia igitur Iudaea inter Aegyptum, et Syriam in medio sita, duriter quassata est ab utriusque regibus, nempe Aegypti et Syriae; perinde ac Isthmus inter duo maria interiacens utriusque maris fluctibus utrimque tunditur, sicut D. Hieronymus ait: Idcirco Daniel de istorum duorum regnorum successoribus loquitur, atque per REGEM AUSTRI, Rex Aegypti: per REGEM vero QUILONIS Rex Syriae intelligitur. Quae observatio plutimum facit ad intelligentiam cap. 11. Danielis. Ubi breviter praedicuntur proelia et alia multa, quae posterioribus temporibus inter Roges Aegypti et Syriae, atque populum Dei contigerunt, quorum quaedam in libris Maccabaeorum fusius descripta exstant.

NOTA II.

Daniel. cap. 11. Vaticinatur de sex Regibus Aegypti, et de octo Regibus Syria.

1. REGES AEGYPTI hi sunt:

1. Ptolemaus Lagi filius, cogn. Sotet. De illo agit Daniel. cap. 11. v. 5. 2. Ptolemaus Philadelphus. v. 5. 3. Ptolemaeus Evergetes. v. 7. 4. Ptolemaus Philopator. vers. 10. 5. Ptolemaeus Epiphanes, vers. 13. 6. Ptolemaeus Philometor. vers. 22.

2. REGES SYRIAE.

1. Seleucus Nicanor, vel Nicator. 2. Antiothus Soter. 3. Antiochus Theos. De hoc agit Daniel cap. 11. vers. 5. 4. Seleucus Callinicut. v. 7. 5. Seleucus Ceraunus. v. 10, 6. Antiochus M. vers. 10. 7. Seleucus Philopator. v. 20. 8. Antiochus Epiphanes. vers. 21.

NOTA III.

Bella inter Lagidas et Seleucidas gesta, septens narrantur a Daniele.

1. Inter Ptolemaeum Lagi, et Seleucum Nicanorem. v. 5.

2. Inter Ptolemaeum Philadelphum, et Antiochum Theon. v. 6.

3. Inter Ptolemaeum Evergetem, et Seleucum Callinicum. v. 7, 8, et 9.

4. Inter Ptolemaeum Evergetem, et Antiochum Magnum. v. 10.

5. Inter Ptolemaeum Philopatotem, et Antiochum Magnum. v. 11, 12, 13, 14, 15, 16.

6. Inter Pcolemaeum Epiphanem, et Antiochum Magnum. v. 17, 18, 19. Hic insetitur Scleuci Philopatoris interitus. v. 20.

7. Bellum, idque aliquoties renovatum, inter Ptolemaeum Philometorem, et Antiochum Epiphanem. v. 21 seqq.

NOTA IV.

De hoc Ptolemaeo Lagi, Daniel. cap. 11. v. 5. ptimum vaticinium edit, hisce verbis:

Et confortabitur REX AUSTRI, (et potens evadet Rex Austri.) Per Regem Austri intelligitur Ptolemaus Lagi, primus Rex Aegypti, post obitum Alexandri M. Hic fuit Rex sapientissimus, doctissimus et fortissimus, (uti Pausanias in


page 360, image: s0432

Atticis narrat) tantaeque potentiae, ut Pyrrhum Epitotatum regem expulsum restituerit in regnum, Cyprumque obtinuerit et Phoenicen, ac victo Demetrio filio Antigoni, Seleuco (Nicanori) Regi Syriae, partem regni sui ablatam reddiderit, Cariam quoque et multas insulas, regiones, et urbes obtinuerit, quam ob causam cognom. SOTER, h. e. Servator appellatus est, sed Iosephus lib. 12. Antiquit. cap. 1. scribit, eum praetet meritum ita fuisse cognominatum, eo quod Hierosolymorum urbem Sabbatho per dolum occupaverit, et magnam Iudaeorum multitudinem in Aegyptum abduxerit. Sed postea agnita ipsorum in observanda iutisiurandi fide constantia, multos ex ipsis sacramento devinctos in praesidiis suis posuit, et iure civitatis apud Alexandriam pari cum Macedonibus iure donavit-Qua eius benevolentia moti plutes alii ex Iudaeis ultro in Aegyptum commigratunt.

Et talis fuit status Ecclesia Dei sub Ptolemaeo Lagi Sotere, ptimo Aegypti rege, post obitum Alexandri M.

II. PTOLEM. PHILADELPHUS.

I. ORTUS.

1. Appellatio. Ptolemaeus dictus est a Ptolemaeo Lagi, primo Aegypti Rege. Nam ab hoc omnes Aegypti Reges, qui XI fuerunt, PTOLEMAEI nominati sunt, discrimine inter eos faciente cognomine. Cognomento Philadelphus est dictus, quod sororem suam Arfinoen uxorem duxerit.

2. Generatio. Pater eius fuit Ptolemaeus Lagi qui cognomento Soter dictus est: mater eius fuit Berenice, secunda Ptolemaei Lagi coniux.

II. PROGRESSUS.

I. ACTA OE CONOMICA.

I. Educatio,

Ptolemaei primus praeceptor erat Straton Lampsacenus, a quo cum salutaria sapientiae monita hausisset, summopere virorum doctorum conversatione delectatus est, et huic informatori suo gratitudinis ergo 80 talenta donavit. Diogen. laert. l. 5. Secund is eius praeceptor fuit Philetas Cous, Eeographus ex Insula Coo oriundus, qui fuisse fertur corpusculo adeo tenui, ut necessum fuerit ei ex plumbo pondus pedum plantis adicere, ne violentia ventorum deturbaretur. De quo Politianus ita scribit:

Nec Cous ad haec non sacra Philetas,
Quamquam est aeger, adest, quamquam vestigia lento
Fulta gravat plumbo.

II. Coniugium.

Coniugium eius fuit incestuosum. Siquidem Arsinoen sororem suam in uxorem duxit. Quod factum cum Sotades aculeato dicterio perstringeret, inquiens: *ou)x ei)s2 o(si/hn trumalia\n to\ ke/ntron a)qei=s2. h. e. ne in sanctam rimam trudas aculeum. Ptolemaeus excandescens ilico mandavit eum in vincula conici, et postea in mare submergi, ut Athenaeus et Plutarchus scribunt.

AXIOMA.

Hinc videmus, quod qpud gentes nonnullas leges quaedam promulgatae fuerint plane impiae et illicitae, h. e. quae legibus tum divinis, tum leginaturae fuerint contrariae: Qualis fuit lex illa de incestuosis fratrum et sororum coniunctionibus, quae viguit apud Aegyptios. Athenienses et Persas. Vide Systema nostrum Politic. pag. 354.

III. Liberi.

Filius quem ex Arsinoe sorore et coniuge suscepit, dictus est Ptolemaeus Evergetes, regnisuccessor.

Filia fuit Berenice, vel Bernice, quae a patre elocata est Antiocho Theo III Regi Syriae. Dan. 11. vers. 6. Verum de hac in historia Antiochi Thei fusius dicemus.

II. ACTA POLITICA.

I. TOGATA.

1. Regni occupatio. Parens eius Ptolemaeus Lagi eum, neglecto filio primogenito. Prolemaeo Cerauno, biennio ante obitum regni consortem accepit. Natus namque fuit ex Berenice, et filiorum Ptolemaei minimus, atque filii eius ex Eurydice excludebantur, quod vehementer dissuaserat Demetrius Phalereus, cuius consilii hasce poenas dedit Demetrius, ut in locum quendam relegaretur, ubi paulo post aspidis morsu periit. Diogenes Laertius.

2. Regni administratio. 1. Fuit rex doctissimus atque sapientissimus, qui magna liberalitate studia literarum coluit, atque summopere doctorum virorum conversatione delectatus est. Unde factum, ut ex omni Graecia viri eruditi Alexandriam confluerent, inter quos enituere Aratus, Apollonius, Theocritus, Lycophron, Nicander, Philicus, Homerus Iunior, omnes poetae, qui, quod numero 7 essent, Pleiades dicti sunt: fuerunt et alii ibidem viri celebres, ut Conon, Hipparchus, Mathematici, quorum opera liberales artes Alexandriae excitatae sunt. Hic *ptolemai=os, a Lycophrone propter poesin regi caro, per anagrammatismum dictus est a)pi\ me/litos, a melle, melleus: suasu quoque Demetrii Phalerei (uti Plutarchus refert) commentarios de regno sibi paravit, eoque evolvit diligenter.

AXIOMA.

Principes qui natura ad studia apti sunt, eadem


page 361, image: s0433

diligenter excolant, praesertim autem doctrina ptaestantissimorum Politicorum imbuendi sunt, qui libri sine affectu docent, quae sequenda, quae fugienda: uti vere censuit numquam satis laudatus Rex Alphensus Arragonius. Dicebat enim, meliores vivis mortuos consiliarios esse, libros intelligens, qui neque metu aut pudore, non graria aut odio, aliove affectu moti, veritarem sibi nude simpliciter que declararent. Quod ipsum veterum quoque monitum fuit. Martus enim Varro Cneo Pompeio Consuli primum designato commentarium rogatus dedit, quem Isagogicum appellavit, de officio Senatus habendi, ut auctor est Gellius lib. 14. cap. 7. Itae quoque Demetrius Phalereus Prolemaeum Philadelphum admonuit, ut demortuorum sapientum libros sibi compararet, quod, quae aliquando consiliarii neque libere admonere, metu poenae, vellent, aut etiam sine periculo aliquo non anderent, de illis in libris eorum abunde et libere scriptum esset.

II. Fuit Rex pacificus. Nam Pyrrhi regis Epirotarum cladibus cognitis, Legatos Romam misit cum muneribus, et amicitiam cum illis pepigit. Eutropius, Zonaras, Epitome Livii.

III. Hic Ptolemaeus cum aliquando podagra insestaretur, et praeterea regni negotiis alias obrutus esset, prospiciens in prato otiantes, et sine ulla cura ludentes Aegyptios, et in arena proiectos, in hunc modum exclamavit: *w)= ta/las e)gw\, to\ mhde\ tou/twn e(/na gene/sqai! O miserum me, qui non unus horum de numero factus sum! Quo dicto innuere voluit, privatorum hominum vitam esse optimam et quietissimam.

IV. Ptolemaeus Philadelphus tandem perfecit fossam a Nilo usque ad mare rubrum; quod frustra olim conati fuerant Pharao Necho, et Darius Rex Persarum. A. M. 3703.

V. Licet hic Ptolemaeus Rex laudatissimus fuerit, non tamen naevis suis caruit. Nam fuit i)diognw/mwn, et veritatem audire non amavit. Cum enim Arsionoen sororem suam duxisset uxorem, Sotades fretus familiaritate regis dixisse fertur: *ou)x ei)so(si/hn qrumalia\nte\ ke/ntron w)qei=s2! Ne in sanctum foramen trudas aculeum. Hanc monendi par)r(hsi/an Rex adeo indigne tulit, ut plane immemor familiarit atis pristinae, Sotadem carceri mancipaverit, et postea in mare submergi iusserit.

AXIOMA. *par)r(hsi/a loquendi et libertas monendi, ab aulis exulat.

Exemplum hoc loco habemus in Ptolemaeo Philadelpho, cuius iuffu Sotades ob liberam vocem mifere periit. Idcirco pia et prudens fuit admonitio Ludovici, Regis Galliae, qui cognomento Sanctus dictus fuit, ad filium successorem in regno, quae inter alias multas recensetur a Tilio lib. 2. de rebus Galliae, talis videlicet. Ita te gerito, ut Confessionarii necessariique et familiares tui possint te libere admonere mali, quod feceris, et docere facta tua. Siquidem natuta humana in hisce rebus, quae ad voluptatem pertinent, ad id saepius inclinatur, quod sibi detrimento esse solet, atque id unum profuturum putat, quod ipsa cupit perficere, hincque revera in fraudem inducta, neque quid conducat, sollertia prospicere; neque periculis admonita vel modestiam animi discere, vel ad id, quod decet, redire potest.

II. ACTA BELLICA.

Hic Ptolemaeus longum et difficile bellum gessit, cum Antiocho Theo Syriae Rege, sed tandem reconciliantur affinitate contracta, cum Antiochus Berenicen Ptolemaei filiam, uxorem duceret. Iustinus. De hoc soedere vatincinatur Daniol. cap. 11. v. 6.

III. ACTA ECCLESIASTICA. ET ACADEMICA.

I. Hic Ptolemaeus amore studiorum incensus, Alexandriae Bibliothecam per universum terrarum orbem celebratissimam instituit, in qua, ut Aventinus testatur libro 1. librorum circiter septingenta milia asservabantur. Nec Graecos congessisse libros satis arbitratus, a Chaldaeis quoque. Assyriis, Persis, Romanis, aliisque gentibus libros petivit, eosque Graece conversos in bibliotheca reponi iussit: ut ex Cedreno constat.

II. Idem rex cum cognovisset ex Demetrio Phalereo, quem literarum laudibus illustrem bibliothecae praefecerat, exstare apud Iudaeos volumina Prophetarum, in quibus de Deo, de mundi opificio, aliaque reconditae sapientiae monumenta continerentur, scripsit ad Eleazarum summum Pontificem, ut illa transmitteret: qui lectis literis regiis, libros biblicos aureis characteribus descriptos ad regem misit. Qui cum a Pontifice exemplar Bibliorum impetrasset, et characteres Ebraicos et rationem legendi ignoraret, ad illum hunc in modum rescribebat: *qhsaurou= kekrumme/nou, kai\ phgh=s2 e)s1fragis1me/nhs2, ti/s2 w)fe/leia en a)mfote/rois2, ou(/tw kai\ h( par) u( mw=n a)pi/salme/nh tw= *bibli/wn u)oo/qesis2. h(mw=n ga/r mh\ duname/nwn a)nagnw=nai ta\ gra)mmata tou/twn, ei)s2 ou)de\n o)/felos h(mi=n genh(setai. Thesauri absconditi et fontis obsignati quae est utrilitas in utrisque? sic etiam


page 362, image: s0434

librorum a vobis ad nos missorum doctrina, velargumentum se habet. Cum enim horum literas legere non possimus, nulla erit nobis inde utilitas. Epiphan. de mensuris et ponderibus. fol. 536.

III. Quare Ptolemaeus interpretes sibi mitti rogavit, qui ex Ebraeo in Graecum sermonem libros illos sacros converterent. Missi igitur ex Iudaea 72. Ebraeas et Graecas literas accurate docti. Hi Scripturam sacram in Pharo insula Graece interpretati sunt, Olympiade 127, anno Philadelphi regis 16. Atque haec est interpretatio quam 70 Interpretum a numero, scilicet eorum, qui operam dederunt, dicimus: etsi 72 praefuisse verisimile. Ex signulis enim tribubus, ut Iosephus et alii tradunt, 6 delecti fuerunt. Tribus autem erant 12: 72 ita fuisse oportet. Unde Tertuallianus et alii veterum 72 laudant: Sed dicentium compendio 70 censentur.

IV. De auctoritate huius versionis. Iustinus martyr in Orat. Exhortatoria ad gentes, et hunc seseqqurus Irenaeus lib. 3. advers. Haeres. c. 25. p. 116. magno conatu auctoritatem huius versionis quaerentes ingenti eam miraculo prodiisse narrant. Quo niam, singulos in singulis cellulis inclusos, et a singulis totum Codicem Sacrum, tum quoad eadem verba, tum quoad eandem sententiam, redditum non sine miraculo, scribunt.

*e) *p*i/*k*r*i*s*i*s.

1. Aedicularum sive cellularum istarum distinctarum, in quibus LXX versionem suam contexerint, nec Aristaeus, nec Iosephus meminerunt.

2. Auctores isti, qui distinctas illas cellulas excogitarunt, inter se non conveniunt. Iustinus et Irenaeus, singulos in singulis cellulis a Rege inclusos fuisse narrant. Sel Epiphanius in libro de mensura et ponder. scribit, binos ac binos in singulis cellulis inclusos fuisse.

3. Hieronymus in Pentateutho aperte reicit hanc narratiunculam, ita scribens: Nescio quis primus auctor 70 cellulas Alexandriae mendacio suo exstruxerit, quibus divisi eadem scriptitarent, cum Aristaeus eiusdem Ptolemaei u)peras1pish\s2, nec mulra post saecula Iosephus ullam cellularum mentionem faciant, sed in una basilica congregatos conrulisse scribant, non prophetasse. Idem consirmat Philo lib. 2. de vita Mosis Tertull. in Apologet. c. 9. Chrysost. Homil. 5. in Matth. et Eusebius lib. 8. praparat. Evang. cap. 1.

V. Liberalit as Ptolemaei Philadelphi. Ptolemaeus Philadelphus, postquam Biblia Ebraea in Graecum sermonem translata essent, egregie munificum erga Iudaeorum gentem sese praestitit. Nam centum milia servorum Iudaicae gentis pecunia sua a dominis redemit, et libertate donavit, eoque nomine erogavit auri talenta CCCLX, h. e. 176000; ad victimas autem et sacra facienda 100 talenta, philas aureas 20, argenteos crateras 35, et mensam auream ingentis pretii, et artificiosissimo opere constructam, Iudaeis magnifice largitus est. Denique postquam LXX regiis muneribus auctos in patriam remisisset, Eleazarem Pontificem inter alia rogavit suis literis, ut, siquis ex hisce viris vellet ad ipsum redire, hoc permitteret: Quoniam consuetudinem cum doctis plurimi faceret, inque eiusmodi usus divitias suas libenter insumeret.

VI. Georgius Cedrenus in Ptolemaeo Philadelpho, de translatione Bibliorum Ebraeorum, ita scribit: Ebraicorum, inquit, librorum translatio 72. diebus absoluta est. Rex pulchritudine Scripturae sacrae stupefactus, Proceribus praesentibus, ex Demetrio Phaleraeo quaesivit: Quidnam esset causae, quod sacrarum literarum, quarum tanta sit dignitas, nemo historicorum aut poetarum mentionem fecerit? Respondit Demetrius: Neminem eas ausum fuisse attingere: Quaudo Theopompus eas aggressus, mente captus fuerit, ac per insomnium monitus, id sibi accidisse, quod curiose res sacras inquirere conatus suisset: Et Theododectes tranoediarum scriptor, in quadam fabula sacrorum librorum facta mentione, excaecatus fuerit: Uterque autem horum ab incepto desistens, Deum placaverit, et sanitati sit restitutus.

III. EGRESSUS.

A. M. 3725. Ptol. Philadelphus in Aegypto moritur, cum regnasset annos 38 solus; quia biennio regnavit cum patre.

Huius Ptolemaei Philadelphi meminit Daniel. cap. 11. v. 6.

III. PTOL. EVERGETES.

I. ORTUS.

1. Appellatio. Ptolemaeus hic fuit tertius Rex Aegypti: cognomento dictus evergates, a maximis suis in subditos metitis.

2. Generatio. Pater ipsius fuit Ptol. Philadelphus; mater vero Arsinoe, quae Ptolemaei Philadelphi soror'et uxor fuit, Ex hisce parentibus Ptolemaeus Evergetes natus est.

II. PROGRESSUS.

I. ACTA POLITICA.

I. Regni occupatio. Mortuo patre Ptolemaeo Philadelpho, iure hereditario ei in regno successit A. M. 3726.


page 363, image: s0435

II. Regni administratio. Laude dignus fuit Rex, uti cognomen eius ostendit. Omnes enim succesforers eius a luxu corruptisunt, sicut Strabo scribit: *a(/pantes2 oi( meta to\n tri/ton *ptolemai=on, u(po\ trofh=s2 diefqarme/noe, xei=ron e)politeu/santo. h. e. Omnes post Prolemaeum tertium a luxu corrupti peius Rem publ. administrarunt.

II. ACTA BELLICA.

Bellum gessit cum Seleuco Gallinico Rege Sytiae quarto. Occasio belli haec fuit. Prolemaeus Philadelphus pater eius elocaverat filiam suam Berenicen Antiocho Theo III Regi Syriae: Verum illa instinctu Laodices, prioris Antiochi Thei coniugis, a Seleuco Callinico privigno e medio est sublata. Eius caedem Ptolemaeus Evergetes ulturus, Syriam cum exercitu ingressus est, et victo Callinico multa oppida diripuit, abductisque in regnum spoliis, quae Cambyses olim Aegyptiis eripuerat, rediit. Ob quod benesicium a subditis Evergetes dictus est, Iustinus lib. 17. Eutropius.

NOTA.

Anno 38 regni Prolemaei Evergetae, Sitacides in Aegyptum venit; uti in praefatione Siracidis dicitur.

Dubium Chronologicum.

Ptolemaeus Evergeies tantum 25 annos regnavit, iuxta communem historicorum sententiam, vel 26 annos iuxta Chronicon Eusebii. Quomodo igitur 38 anno eius Siracides in Aegyptum venire potuit?

RESPONSIO.

1. Calvis. in Chron. p. 191. ita respondet: Quidam annos illos 38 intelligunt de annis Prolemaei Philadelphi. Nam de Evergetis annis accipi non possunt, cum is regnaverit annos tantum 25.

2. Franciscus Iunius in Bibliis ita respondet: Aut hic locus corruptus dicendus est, aut ex eo corrigendum est Eusebii Chronicon, ubi Evergetes scribitur annos 26 tantum regnum Aegypti obtinuisse; quod posterius malim.

III. EGRESSUS.

Mortuus est Ptolemaeus Evergetes a filio suo Ptolemaeo Philopatore veneno sublatus. Anno M. 3751. postquam regnasset annos 25, vel, iuxta alios, 26.

NOTA.

Huius Ptolemaei Evergetis Daniel. cap. 11, vers. 7. memionem facit.

IV. PTOL. PHILOPATOR.

I. ORTUS.

1. Generatio. Pater eius suit Prolemaeus Evergetes, IV Rex Aegypti. Mater eius fuit Cleopatra, frater Maga: reliqui a/nw/numoi

2. Appellatio. Dictus est Philopator per froniam vel antiphrasin. Quia patrem suum Ptolemaeum Evergetem veneno sustulit, matrem Cleopatram, et germanum fratrem suum Magam, una cum aliis fratribus, dissuadente Sosibio, trucidavit. O ingratum hominem! illis, a quibus vitam hausit, vitam abstulit, indignus, qui lucem aspiceret. Namque

Nascitur indigne, per quem denascitur alter.

II. PROGRESSUS.

I. ACTA POLITICA.

1. REGNI OCCUPATIO. Acade patris, matris, atque fratris regnum auspicatus est. Unde quale fuit regni eius principium, talis quoque progressus et egressus suit. Recte namque in illum quadrat vulgatum illud dicterium: Intravit ut vulnes, regnavit ut lupus, et exivit ut canis.

2. REGNI ADMINISTRATIO. 1. Fuit incestuosus. Nam Arsinoen vel Euridicen (uti Iustinus cam nominat) sororem suam duxit uxorem, cumque ea in incestu vixit. 2. Voluptuosus atque otiosus fuit. Nam ventri fuit deditus, ideoque a suis contemptus est.

AXIOMA, Quando Princeps bellicoso Principi succedit, ipse iners, libidinosus, et ebriosus, ille tum a subditis suis, tum ab exteris sacile contemnitur, et periculis variis exponitur.

Exemplum habemus in hoc Ptolemaeo Philopatore, qui interfccto patre, matre, et fratribus, Aegypti imperium suscepit, ratus nullum amplius domi timorem, ob praedictum facinus, forisque fortunam omnia felicissime sibi praeparasse, velut rebus oninibus felicissime sibi succedentibus, luxuriae se tradidit, regisque morem omnis sequuta est regio. Quamobrem nulla inter suos auctoritas eius erat, nec illis solum, sed et reliquis, qui Aegypti res, et qui exteras quoque obibant, contemptibilem se praebuit. Polybius lib. 5. pag. 440.

II. ACTA BELLICA.

Bellum gessit Ptolemaeus Philopator cum Antiocho M. VI Rege Syriae, cumque vicit. De quo


page 364, image: s0436

bello Polybius lib. 5. ita scribit: Antiochus et Ptolemaeus Reges exercitus ingentes in Syria contrahunt, ut praelio decertent. Ptolemaeus habuit exercitum septuaginta quinque millium et elephantos 73. Antiochus vero habuit septuaginta octo milia militum, et elephantos 102. Pugnaverunt acriter: et cornu quidem, cui Antiochus praefuit, vicit: alterum vero et media acies victa est. Ceciderunt ad 10000 et amplius, et Ptolemaeus totam Caelesyriam recepit, et Antiocho pacem petenti dedit, Haec Polybius.

Ptolemaeus deinde tanta victoria parta, hostias Deo et eu)xaris2h/ria Ierosolymis immolare vult, et introire in sanctum sanctorum, omniaque oculis perlustrare: sed prohibetur a Pontifice Maximo. Inde inexpugnabili odio adversus Iudaeos exardescit, et edictum proponit de Iudaeis e Palaestina in Aegyptum in vinculis deducendis, spatio 40 dierum, quo tempore multa milia Iudaeorum cum libetis tradncta sunt, ut a 500 elephantis largiore vino incalescentibus conculcatentur. Cum autem elephanti praeter naturam ab hac immanitate abhorrerent, Rex etiam poenltentia ductus, Iudaeos salvos dimisit.

III. EGRESSUS.

Ptolemaeus tanta victoria de antiocho M. reportata elatus, voluptati et crudelitari se mancipavit, et uxorem suam Ettridicen occidit, propter scortum Agathocltam, cui imperium reliquit. Verum illa a populo tumultuante occiditur: ipse vero voluptatibus exhaustus, mortuus est anno regni 17, non sinc veneni suspicionc. A. M. 3768.

NOTA.

Huius Ptolemaei Philopatoris Daniel cap. 11. v. 11. memptionem facit.

V. PTOL. EPIPHANES. CAPUT I. ORTUS.

Ptolemaeus Epiphanes U Rex Aegypti fuit filius Ptolemaei Philopatoris, ex Arsinoe vel Euridice (uti Iustinus eam nominat) sorore et uxore genitus.

CAPUT II. PROGRESSUS.

I.

Statim sub ingressum regni, Agathoclea scortum, propter quam pater uxorem suam Euridicen occiderat, eique sceptrum regni commiserat, a populo tumultuante trucidata est, ipseque adhuc quinquennis regnare coepit.

II.

Cum autem Antiochus M. audiret Ptol. Philopatorem mortuum, et filium eius Prolemaeum Epiphanem adhuc minorennem esse, ipse cum Philippo Rege Macedoniae foedus inivit, ut coniunctis viribus cum Ptolemaeo Epiphane pugnarent, sub hac conditione, ut proximas civitates regno suo singuli de regnoeius sibi iungerent. Cum autem Proceres regni Aegypti audivissent, Antiochum ad recuperandas urbes, quas in Syria et Iudaea, tempore Ptolemaei Philopatoris amiserat, exercitum ingentem comparasse, obviam ei miserunt SCOPAM Ducem cum instructissimis copiis. Verum hic ad sontes Iordanis ab ipso caesus et sugatus est, et Sidon, quo confugerat, ob essam, ipseque tandem Scopas, cum liberari non posset, se dedidit, et salvus dimissus est. Idem Antiochus annuentibus Iudaeis, praesidium Ptolemaei ex arce Sionis, cum illam multo tempore oppugnasset, expulit, et Syriam, Ciliciam, et Lyciam, recepit. Iosephus, Livius, Eusebius.

Cum autem hasce provincias et regiones Antiochus, in potestatem suam redegisset, etiam de occupanda Aegypto consilia iniit, atque Ptolemaeo Epiphani adhuc adolescenti bellum intulit. Verum cum a Romanis, quibus Ptolemaeus Epiphanes a patre morituro commendatus fuerat, iussus esset ab Aegypto abstinere: contra ipsos quidem Romanos bellum ingens movit, sed tandem ab illis multis magnisque proeliis superatus, pacem petere ab illis coactus est, tradita illis florentissima regni parte, ab Ionia usque ad Taurum montem. Cum autem videret Antiochus, se Aegyptum sibi subicere non posse violentia, propositum suum persequi conatus est fraudulentia. Nam filiam suam Cleopatram, formosissimam iuvenculam, ei uxorem locavit, addita dotis loco tota Caelesyria et Iudaea, eamque dolis instruxit, ut maritum e medio tollerer. Sed et hic conatus irritus fuit. Nam Cleopatra, relicto patris consilio, marito suo adhaesit, eumque magno amore complexa est.

III. Coniugium.

Ptolemaeus Epiphanes in matrimonium duxit Cleopatram, Antiochi M. filiam, uti modo dictum est: ex qua duo ei filii fuerunt nati, nempe Ptolemaeus, Philometor, et Ptolemaeus Physcon.

CAPUT III. EGRESSUS.

Ptolemaeus Epiphanes, cum 24 annos in Aegypto regnasset, mortuus est, Ptolemaeus in Canone. A. M. 3792.

NOTA.

De hoc Ptolemaeo Epiphane vaticinatur Daniel. 11. vers. 13, 14, 15.


page 365, image: s0437

VI. PTOL. PHILOMETOR.

I. ORTUS.

Hic Ptolemaeus Philometor filius fuit Ptolemaei Epiphanis U Regis Aegypti, cui mortuo in regno successit. MATER eius fuit Cleopatra cogn. Maior, Antiochi M. Regis Syriae filia. Dan. 11. 17. Frater eius fuit Ptolemaeus Physcon, qui ei mortuo in regno successit. Dictus est hic Ptolemaeus cognomento PhILOMETOR. Quia matrem suam in uxorem duxit.

I. Acta OEconomica.

II. PROGRESSUS.

Hic Ptolemaeus matrem suam Cleopatram uxorem duxit, ex qua suscepit fdiam Cleopatram: illa Maior, haec vero Minor Cleopatra est appellata.

I. Acta Politica.

I.

In initio regni sui Comitia instituebat, ad quae Antiochus Epiphanes avunculus eius legatum suum Apollonium mittebat, speransse tamquam tutorem a Ptolemaeo Philometore iuniore consitutum iri. 2 Macc. 4. 21. Quod cum Ptolemaeus recusaret facere, adeo excanduit Antiochus Epiphanes, ut magno cum exercitu Aegyptum ingressus, plurimas Ptolemaei urbes occuparet. 1 Macc. 1. 18, 19. 2 Macc. 5. 11. Polybius et Livius.

II.

Anno 14 post mortem Antiochi Epiphanis, qui erat regni eius 31, Alexandro Balae, Regi Syriae XI, filiam suam Cleopatram uxorem dedit. Nuptiae in urbe Ptolemaide sunt celebratae, ad quas etiam Ionathan summus sacerdos ab Alexandro invitatur; qui utrique Regi splendida munera offert. Ideoque contra invidos et accusatores regia auctoritate defenditur. 1 Macc. 10. vers. 54, 55, 56, 57, 58, 59. Postea Ptolemaeus Philometor ad generum suum Alexandrum in Syriam profectus, experitur generi sui insidias. Quapropter ipsi iratus filiam Cleopatram adimit, et advocat Demetrium Nicanorem Demetrii filium, eique Cleopatram elocat. 1 Macc. 11. 9, 10, 11. et intravit Ptolemaeus Antiochiam, et imposuit duo diademata capiti suo, Aegypti et Asiae. Deinde proelio congressus cum Alexandro genero suo, eum vicit et fugavit: qui in Arabiam fugiens a Zabdiele Arabe occisus est. 1 Macc. 11. v. 15, 16, 17.

III. EGRESSUS.

Ptolemaeus Philometor in proelio, quo Alexandrum generum profligavit et fugavit, equo excussus, ab hostibus adeo vulneratus est, ut toto triduo nihil loqueretur; et tandem inter curandum exspiravit, cum annos 35 regnasset. Ante obitum caput Alexandri hostis ipsi allatum, quo non mediocriter gavisus est. Ptolemaeus in Canon. Confer 1 Macc. 11. 18.

VII. PTOL. PHYSCON vel EVER GETES II.

I. ORTUS.

1. Generatio. Pater huius Ptolemaei fuit Ptolemaeus Epiphanes, U Rex Aegypti: mater eius fuit Cleopatra, Antiochi Magni Regis Syriae filia. Daniel. 11. 7. Frater eius erat Ptolemaeus Philometor, VI Rex Aegypti, cui mortuo in regno successit.

2. Appellatio. Dictus suit cognomento: 1. Physcon, a deformitate corporis, sive a sagina ventris ad instar farciminis. 2. Evergetes II. dictus per antiphrasin: quia minime fuit beneficus, sed homo maleficus et crudelissimus.

II. PROGRESSUS.

I. Acta OEconomica.

Homo impurus et incestuosus fuit. Nam sororem suam Cleopatram (quae antea Alexandri Balae XI Regis Syriae, et postea Demetrii Nicanoris XII Syriae regis coniunx fuerat) uxorem duxit, cumque ca incestum commisit. Postea ea repudiata, privignam, prius a se stupratam, in thalamum assumpsit, cumque ea pariter incestum commisit; uti Iustinus scribit.

II. Acta Politica.

Omnibus invisus metu insidiarum in exilium profectus est. Cum vero intelligeret repudiatae uxori suae regnum a populo deferri, filium Memphitem (quem ex eadem susceperat) occidi iussit. Tandem interfecti caput manus et pedes amputatos, et cistae inclusos, matri epulanti pro munere natalitio offerri iussit, eique bellum denuntiavit. Iustinus epitom. Livii.

Tandem Ptolemaeus, reconciliata gratia, cum Cleopatra sorore et uxore in regnum rediit. Iosephus.


page 366, image: s0438

III. EGRESSUS.

Postquam regnasset annos 29 mortuus est.

Anno 3856 ab Orbe condito.

Anno 637 ab urbe Roma condita.

Anno 29 Regni sui.

Anno 20 Imperii Iohannis Hircani apud Iudaeos.

Anno 20 Post mortem Simonis Maccabaei.

Anno 114 ante Christum natum.

VIII. PTOL. LATHURUS.

IX. PTOL. ALEXANDER.

X. PTOL. LATHURUS redus.

I. ORTUS.

Ptolemaeus Physcon, alias Evergetes II dictus ex Cleopatra minore, nepte sua, fratris et Cleopatrae Ptolemaei Philometoris sororis et uxoris filia, duos filios suscepit, nempe Ptolemaeum Lathurum, et Ptolemaeum Alexandrum.

NOTA.

Ortus hic plane portentosus fuit. Nam pater horum duorum fratrum, Ptolemaeus Physcon homo imputus et corpore et mente deformis fuit. Mater eorum fuit patris privigna, nempe Cleopatrae, Ptolemaei Physconis sororis atque uxoris filia. Ex hac abominanda commixtione hi duo filii prognati, patris atque matris ingenium plane referebant, iuxta vulgata illa adagia: *kakou= ko/rakos2 kako\n wo/n. Mali corvi malum ovum. Item: Pullus qualis erit, quem fert commixtio talis?

II. PROGRESSUS.

I.

Ptolemaeus Lathurus tamquam primogenitus patri suo Physconi in regno successit. Occasio mirabilis fuit. Ptolemaeus Physcon moriturus in testamento suo mandaverat, Cleopatram sororem et coniugem sibi succedere, hac conditione, ut alterum ex siliis, quem vellet, in regni societatem assumeret. Mater cum pronior esset in minorem filium Ptolemaeum Alexandrum, alterum filium tamquam primogenitum, nempe Ptolemaeum Lathurum, Regem creare cogitur a subditis. Quod facit illa, cum filius Ptolemaeus Lathurus uxorem et sororem suam Cleopatram ex voluntate matris repudiasset, et minorem sororem SELENEM uxorem duxisset. Ptolemaeus in Canone, Iustinus lib. 39.

II.

Cleopatra Ptolemaei Physconis vidua, et in regno successor, cum graviter socio regni, filio suo Ptolemaeo Lathuro, infensa esset, populum in eum concitat, et regno eicit, abducta ab eo sorore et uxore Selene: ex qua tamen binos filios habebat, et insuper eandem Selenen mittit ad GRYPUM hostem Ptolemaei, ut fieret ipsius doniunx. Ptolemaeus vero in Cyprum fugit, ubi a matre quidem oppugnatur: non tamen expugnatur. Iustinus.

III.

Cum Alexander Iannaeus Rex Iudaeae urbem Ptolemaidem exercitu cinxisset, et cives nullibi auxilium invenirent, evocant Ptolemaeum Lathurum ex Cypro: qui, licet cives se Alexandro dedissent, nihilominus in Palaestinam movet: ab eo dum sibi metuit Alexander Iudaeorum Rex, evocat matrem Ptolemaei Cleopatram, et interim simulat amicitiam cum Ptolemaeo: qui, cum totam rem tandem ex suis cognovisset. Alexandruni persequitur, et ad Iordanem cum eo decertat proelio, vincitque, et ad triginta Iudaeorum milia occidit, et victoriam crudelissime exercuit.

AXIOMA Immanitas in victoria non habet diuturnos successus.

Quia vindicta etiam a Principevictore erudelius facta, severissime a Deo puniri solet.

Exemplum evidens habemus in Ptolemaeo Lathuro. Cum enim hic post victoriam partam de Iudaeis, et eorum rege Alexandro Iannaeo, longe lateque excurrisset, in Iudaeorum vicos se recepit. Quos ubi refertos vidit mulieribus atque pueris, mandavit militibus, ut promiscue iugulatos, et in frusta concisos, in lebetes ferventes conicerent, ut, qui effugerant e proelio, hostem crederent humanis vesci carnibus, et eo maior terror incuteretur reliquis. Iosephus lib. 13. c. 21. Alii Historici scribunt, quod carnibus elixis et coctis vesci Iudaeos coegerit. Sed Iudaei a Ptolemaei matre auxilia contra eum petiverunt, quae misit exercitum eo celerius, ut filium a regno arceret. Cum igitur frustra tentaret reditum Ptolemaeus, nec tueri occupatas in Phoenicia urbes posset: rursus in Cyprum fugere est coactus.

IV.

Cum autem Ptolemaeus Lathurus instinctu matris, feminae astutissimae et crudelissimae, e regno Aegypti eiectus, in Cypro exularet: frater eius PTOLEMAEUS ALEXANDER (quem mater antea regni socium, fratre maiori praeterito, elegerat,) ei in regno successit. Verum et ille matris crudelitatem metuens, sponte se regno abdicavit, et cum insidias sibi ab illa strui comperisset, cas


page 367, image: s0439

praeoccupans, matrem captam occidit, atque ita crudelis haec semina dignum vitâ exitum sortita est.

III. EGRESSUS.

1. Ptolemaus Alexander, parricidio hoc commisso, ab Aegyptiis e regno pulsus, in insula Coo privatus vitam finivit. Regnavit annos 10.

2. Ptolemaeus vero Lathurus, trucidata matre, et fratre Alexandro in exilium eiecto, ex insula Cypro, in qua hactenus exulaverat, in regnum revocatus, 8 annis ei praefuit, cum ante exilium 16 annos illud cum matre gubernasset.

XI. PTOL. AULETES.

I. ORTUS.

1. Generatio. Ptolem. Auletes fuit Ptolemaei Lathuri, VIII Regis Aegypti, e Selene sorore filius.

2. Appellatio. Auletes cognomento dictus est; quia maiestatis suae immemor, in habitu regio cum tibicinibus publice in regia certavit: Alias Dionysius a Diodoro Siculo appellatur. Regnare coepit anno M. 3890.

II. PROGRESSUS.

I. Regni occupatio.

Ptolemaeus Auletes Ptolemaeo Lathuro patrisuo, qui e regno eicctus et postea restitutus fuit, demortuo in regno successit.

II. Regni administratio.

1. Subditorum expilatio. Hic Rex largitionibus profusissimis Romanorum amicitiam et societarem sibi comparavit. Ut enim socius et amicus Populi romani appellaretur, Caesari dedit sex talentorum milia, h. e. fere quinquagesies quater aurcorum centena milia; ideoque subditos exactionibus crebris expilavit. Appianus.

2. Eregno eiectio. Cum enim Aegyptum pecuniis spoliasset, et romanis, quod Cyprum occupassent, se opponere nollet, in odium populi venit, et regno pellitur.

3. In regnum restitutio. Ptolemaeus regno pulsus Romam prosugit, restitutionem sui petens: cum vero Romani de restituendo illo agerent, carmen Sibyllinum invenitur, quo Romani prohibentur exercitum in Aegyptum mittere. Diu igitur Ptolemaeus Romae haesit, et tandem de reditu desperans Ephesum abiit, anno M. 3915. Dionysius lib. 39. ubi a Pompeio Magno literas impetravit ad Gabinium Syriae praescctum, quibus ipsi mandatum suit, ut Regem exulem restitueret: qui Gabinius ipsum etiam iussu Pompeii in regnum restituit: sed huius Ptolemaei filius Pompeium post septennium interfici curavit: ut in sequenti Historia dicemus.

4. Ptolemaei restituti ingratitudo. Ptolemaeus Auletes recuperato opera Gabinii regno, Berenicen filiam, quae ipso absente regina erat salutata, occidit, et locupletissimum quemque vita et bonis privavit.

III. EGRESSUS.

Regnavit hic Ptolemaeus Auletes in Aegypto annos 30, iuxta alios annos 31.

XII. PT. DIONYSIUS IUNIOR.

I. ORTUS.

PTOLLMAEUS Dionysius Iunior suit filius Ptolemaei Auletae, XI Regis Aegypti: Soror eius erat Cleopatra ultima Aegypti Regina.

II. PROGRESSUS.

I. Regni occupatio.

Successit hic Ptolemaeus Dionysius Iunior patri Ptolemeo Auletae in regno, et sororem suam Cleopatram in societatem et thalami et regni assumpsit, iussu et auctoritate C. Iulii Caesatis. Hic namque cum Alexandriam atque adeo universam Aegyptum sibi subiecerat, Cleopatrae regnum concessit, et minorem Ptolemaeum illi matrimonio iunxit; Arsinoen vero minorem filiam regno eduxit, et Romam misit.

II. Regni administratio.

Hic Ptolemaeus Dionysius iunior fuit perfidus, et erga benefactorem suum ingratus. Quia ipse cum sorore sua Cleopatra Pompeium M. a suga Pharsalicae cladis supplicem ad se in Aegyptum venientem occidi iubet, a quo pater ipsius Ptolemaeus Auletes regno fuerat restitutus. Historia ita sese habet:

In bello civili inter Iulium Caesarem et Pompeium, quo rotius fere orbis terrarum vires concutiebantur, victus ad Pharsalum Pompeius in Aegyptum ad Ptolemaeum Aulerae filium (cuius patrem expulsum regno et exulantem senatui con mendaverat, regnumque ci summa cum fide restituerat) supplex consugit, sibi suturum esse fidum ibi hospitium, et posse novos ibi exercitus colligi, persuasum habens. Ubi, quia Ptolemaeus adolescens regebatur consiliis alienis, deliberarunt Photinas cunuchus et praeceptor adolescentis regis,


page 368, image: s0440

Theadotus Chius orator et Achillas, qui praeerat exser citui, an recipiendus esset Pompeius, addens hoc dicterium: *nekro\s2 ou) da/knei. Mortuus non mordet. Et apud Lucanum Photinus inquit:

Nutta fides unquam miseros elegit amicos:
Tu cole felices, miseros fuge. Nam exeat aula,
Qui vult esse pius.

Et Pompeium accusat, qui, cum Senatus romanus velit Aegyptum quietam esse, ipse eo bellum transferat. Missi sunt ergo ad Pompeium interficiendum Achillas et Septimius Tribunus militum, qui olim fuerar centurio in exercitu Pompeii. Hic Romana lingua primum alloquitur Pompeium, deinde Graeca Achillas, iubent eum ex sua nave, in qua cum coniuge et liberis vehebatur, egredi in navem regiam, cum liberto Philippo. Sed exiens recitat Sophoclis versus:

*o(/sis2 de\ pro\s2 tu/rannon e)mporeu/etai,
*kei/nou e)si\ dou=los ka|n e)leu/qeros mo/lh|.

Agnoscit deinde Septimium, et alloquitur. Cumque legeret orationem Graecam qua Ptolemaeum alloquuturus erat, Septimius a tergo eum gladio transfodere coepit: deinde labentem foderunt Achillas et alii. Ipse in tam tristi exitu nullam deformitatem ostendit, sed gemitum edens, caput involvit vesti, qua indutus erat: postea transfosso et necato prqecidit Septimius caput. Hic fuit exitus Pompeii; qui res magnas, patriaeutiles, ante bellum civile gessit, et usque ad id tempus felix et valde carus omnibus gentibus fuerat. In hoc extremo actu perfidiose necatus est, a filio eius rEgis, quem ipse in regnum restituerat. Truncus vero Pompeii marcidis scaphae piscatoriae reliquiis in littore a Philippo liberto suo funerabatur, erecta pala cum hac inscriptione: Hic situs est Pompeius M.

Ovid. lib. 3. de Ponto.

Quid fuerat Magno maius? Tamen ille rogavit
Submissa fugiens voce clientis opem;
Cuique viro totus terrarum paruit orbis,
Indigus effectus omnibus ipse magis.

En insigne perfidiae et ingratitudinis in Ptolemaeo, et similiter fortunae lubricae et incolstantis in Pompeio M. exemplum!

III. EGRESSUS.

Exitus huius Ptolemaei tragicus fuit. Nam Deus statim interfectores Pompeii punivit. Cum enim Iulius Caesar mense Octobri venisset in Aegyptum, et ipsi quoque insidias struerent Achillas et Photinus: qui, ut videtur, hanc gloriam auferre voluerunt, quod duos summos Duces Romanos sustulissent, iussit eos interfici. Ptolemaeus ipse fugiens, obrutus fluctibus in mari periit; cum Caesat exercitum Aegyptium ad Alexandriam profligasset. Theodotum post aliquot annos Brutus, cum post interfectum Caesarem Sardes occupasset, cruci affixit. Plutarchus in vita Pomp. et Iulii. Paul. Oros. hil. Melanchth. Chron. lib. 2.

Regnavit hic Ptolemaeus cum sorore Claeopatra quatuor annos: obiit A. M. 3925.

AXIOMA I. Reges et Principes, aurem praebentes malis consiliariis, exitium sibi ipsis accersunt.

Exemplum habemus in Ptolemaeo Dionysio Iuniore, qui infelix rex permissae proditionis poenas dedit, in primo adolefcentiae flore, dum nimis obtemperat pessimorum aulicorum suorum consiliis.

AXIOMA II. Magna saepe est Consiliariorum persidia, qui suadent Principibus suis, non ea, quae pia, honcsta, et salutaria sunt, sed quae Principum cupiditatibus arridere sciunt. Estque haec fere summa quorundam sapientia, uno Martialis versiculo comprehensa.

Nempe coquus Domini debet habere gulam:

Observare, quo Principis affectus et voluntas propendeat, atque ad scopum illum omnia consilia atque actiones suas dirigere.

Exempla.

I. Ionadah.
[Gap desc: Greek word]
, h. e. Domini spontaneus, filius Simeae, fratris Davidis, cum Amnon filius Davidis primogenitus ex Achinoe uxore, amore incensus furioso, sororem Thamar ex alia matre perdite deperiret, ei hoc consilium dat, ut morbum simularet, atque eiusdem lenocinio puellam ad se allectam violenter comprimeret. Quod consilium, etsi prima specie blandiebatur stultis Amnonis affectibus, tamen exitu erat tristissimum. 2 Sam. 13. vers. 3.

II. Cum Cambyses, II. Rex Persarum, ex consiliariis suis quaereret: anne liceret sororem in uxorem ducere? illi responderunt: Regi licere quicquid velit.

III. Mardonius Xerxem IV. Regem Persarum, cupidum gloriae et elatum fiducia magnae suae potentiae, incitavit ad movendum bellum non necefsarium. Sed hoc consilium exitu triste fuit. Nam Xerxes post pugnam ad Salaminem, in parva


page 369, image: s0441

cymba e Graecia fugere coactus est: Mardonium vir Spartanus interfecit, coniecto lapide in os eius. Hic fuit exitus eius viri, qui praecipuus eius belli hortator fuerat.

IV. Mali consiliarii Rehaboami, adulantes iniustis Domini sui cupiditatibus, occasionem praebent, non modo distractioni 12 tribuum, sed etiam novis idolis et perpetuis bellis civilibus. 1. Reg. cap. 12.

V. Ita Photinus Ptolemaeo Regi Aegyptio deliberanti, num Pompeius recipiendus esset nec ne, hisce verbis consilium dat:

Nulla fides unquam miseros elegit amicos.

Verum haec perfidia est peccatum cum 8 Decalogi praecepto pugnans, quam Deus graviter punire solet.

XIII. CLEOPATRA.

I. ORTUS.

Cleopatra, *kleopa/tra h. e. gloria patris vel patriae, fuit filia Ptolem. Auletae, XI Regis Aegypti: soror Ptolemaei Dionysii Iunioris.

II. PROGRESSUS.

I. Acta OEconomica.

I. Coniugium. Fuit fratri suo Dionysio iuniori connubio iuncta. C. Iulius Caesar enim, Alexandria, atque adeo universa Aegypto subacta, Cleopatrae regnum concessit, et Iuniorem Ptolemaeum illi matrimonio iunxit: Arsinoen vero minorem filiam regno eduxit et Romam misit.

II. Cleopatra suit speculum multorum magnorumque vitiorum. Namque fuit

PRIMO Valde libidinosa. Quia blandiloquentia sua et morum suavitate facile quosvis in fui amorem petrahere potuit: et inter hosce Antonium insana libidine eo adduxit, ut repudiata Octavia Octaviani Augusti sorore, se in matrimonium duceret.

AXIOMA I. Amor plerumque ad ea homines flagitia compellit, quae aut turpia sunt, aut dignitatem minuunt.

EXEMPLA.

M. Antonius nimium amoribus induslfit, et animi corporisque virtutes effeminavit, et adeo insanae mentis in Cleopatram exstitit, ut Octaviam uxorem, Octaviani Augusti sororem, quae cum mira benevolentia complectebatur, neglexerit: cum illa Romae palam exclamaret: turpe admodum esse duos Romanos Imperatores bello concurrere, alterum amoris gratia, alterum, quod sororis pellicem ferre non posset.

AXIOMA. Nulla est anta vis ingenii, quae non frangi ac debilitari blanditiis voluptatis possit.

Item: Voluptas optimam indolem perimit, virtutem animi corporisque frangit, atque enervat, ingenium hebefacit, consilium eripit, et honesta omnia obscuriora reddit. Franc. Patrit. libr. 4. de Regno Tit. 13.

EXEMPLA.

I. Magna et admiranda sapientia et virtus Davidis fuit. Sed tamen hic tantus vir voluptati adeo indulsit, ut et coniugem sanctissimi viri raperet, et maritum interfici curaret, 2. Sam. 11. v. 2, 3, 4, et 14.

II. Hercules hostes immanes vicerat, atque trucidaverat, monstra domaverat, urbes expugnaverat, et incredibilia pergerat: sed ab imbelli femina, nempe Omphale, ita fractus et enervatus fuit, ut exutus pelle Leonis, quam semper hactenus gestaverat, ancillarem vestem induere, interque puellarum examina colum tenere, fila ducere, pensumque quottidie annumerare non erubesceret, atque ita omnibus ostenderet se in mulierem esse mutatum.

III. M. Antonius, Dux cetera magnus et felix, masculum spiritum frangere sustinuit in mulierculae complexu. Nam simul ac amore Cleopatrae correptus, statim ita est corruptus, ut nihil laude postea nec se ipso, nec Principe Romano dignum, praestiterit; sed ab eo tempore virtutes eius decrescebant, et vitia in eo accrescebant, nempe imprudentia et negligentia. Eius animus in ipso moriebatur (ait Plutarchus) ut in corpore amicae viveret. Nihil noctes diesque animo eius obversabatur praeter Dominam, quae mentem eius capitvam detinebat, ut ne per horam quidem liber de negotiis cogitare posset, ita totus Veneri vacabat, in extremam suam perniciem.

Unde VENUS non abs re VERTICORDIA appellatur:

Nam Venus armatum vincere nuda potest.

Unde pulchre Ovid. l. 2. de arte amandi ait:

Mars pater insano Veneris turbatus amore,
De duce terribili factus amator erat.

Etenim mulier impudica


page 370, image: s0442

Cum vultu pungit, cum verbis dulciter ungit,
Affectu fingit, complexu pectora stringit.
Si res procedit, vah! animam cum corpore perdit.

Unde quidam artifex Venerem dormientem finxit hac addita inscriptione:

Cave viator excites somno Deam;
Sua adaperiens tua namque claudet lumina.

SECUNDO. Fuit superba et pomposa. Huius superbiae vivum exemplum fuit pomposa eius navigatio; de qua historici ita scribunt:

Cleopatra Antonium aditura, Venus Bacchum, eburneam cymbam conscendit, magno ingenio atque arte elaboratam, cuius puppis ex auro, vela e purpura argenteam propellebant aquam, remi et ipsi argentei, qui ad tibiarum fidiumque harmoniam attemperate agebantur, ipsa sub conchyliato placidissime recumbebat canopeo, eo ornatu, quo pingebatur Venus: Aderant hic atque hic pueri, cum Amorum imagine, atque aetate congruentes, qui subtilissimo ventulum flabello miro ordine faciebant: ancillae porro forma egregia Neerdium habitu et Charitum, ad auratos rudentes et gubernacula sedebant: suavet interea spiritus vel elflabantur ex odoribus incensis, vel afflabantur e floribus. Fiebat ex omni parte concursus hominum, tam admirabilem rem oculis suis haurire cupientium. Sed mollities ista tandem male cessit. Nostri delicatuli et voluptuarii similes lusus interdum ludunt: sed non vident, quid serus vesper tandem afferre possit. Quin imo Cleopatra adeo fastuosa fuit, ut omnes in toto orbe Reginas magnifico vestium apparatu et ornamento superaret, eoque fastu processit, ut unionibus ex aure dependentibus ureretur binis, quorum singuli centies sestertium, h. e. ducentenis quinquaginta milibus aureorum aestimati fuerunt. Vix sidem capit summae magnitudo, sed vero tamen similis fit consideranti, in luxu etiam gloriam quaeri, neque ullam licitationem satis grandem illi esse, cuius opes modo carent, quique hoc magis emendum accenditur, quo maioris aestimatur quod est empturus. Nihiligitur mirum, quod C. Plinius lib. 12. de margaritis scribens, et simul in sui saeculi mores invehens, Minima, inquit, quaque computatione millies centena milia sestertium annis omnibus India, et Seres, peninsulaque illa, imperio nostro adimunt, etc.

TERTIO. Voluptuosa et luxuriosa fuit. Nam duos illos pretiosissimos, de quibus modo diximus uniones (qui a Plinio l. 9. c. 35. singulare et unicum naturae ops, maximique per omne aevum dicti fuere) tanti non fecit, ut hisce servatis, ab Antonio marito vinci se passa fuisset. Cum enim ille exquisitissimis quottidie saginaretur epulis, existimaretque, quicquid aut terra, aut mare, aut caelum ipsum produceret, suae rantum ingluviei natum: illa superare virum luxuria cupiens, sponsione facta, centies sestertium una cena se solam consumpturam iactavit; postera die parata cena satis pollucibili, sed tamen quottidiana, ea minime se victum Antonius professus est. At arridens illa corollarium id esse tantum dixit, et postulata phiala cum aceto acriore, demptum ex aure festinanter alterum unionem mersit, liquefactum aceri asperitare, et in tabem resolutum, ut est natura praestantissimorum unionum, absorpsit: iniecta alteri manu, ut et illum detractum absorberet, nisi L. Plancus tam honesti certaminis arbiter, victum Antonium tempestive pronuntiasset. At victa paulo post et capta tantae quaestionis victrice Regina a Romanis, alterum unionem sibi per vim detractum vidit, quem tantae aiunt magnitudinis fuisse, ut dissectus in Pantheo Romae utramque Veneris Deae aurem exornarit. Plutarchus in Antonio.

II. Acta Politica.

1. Cleopatra fratri suo Ptolemaeo Dionysio matrimonio iuncta, statim quoque ab eo in regni societatem assumpta est, cumque eo regnavit 4 annos. At eo sublato, sola rerum potita est.

2. Postquam Cleopatra Antonium insana sua libidine eo adduxit, ut repudiata Octavia se in matrimonium duceret, Antonius hostis ab Augusto declaratus, difficili bello implicatur, nav ali pugna ad Actium Epiri promontorium vincitur, et omni spe recuperandi imperii deicitur.

III. EGRESSUS.

1. Antonius ab Augusto victus in Aegyptum fugit: Verum, cum se obsessum, et ab omnibus sociis desertum videret, manus violentas sibi ipsi intulit: A. M. 3942.

2. Similiter Cleopatra, metuens, ne in triumphum abduceretur Romam, morsu admotae aspidis mortem sibi quoque conscivit, et ab ignominiosa captivitate vindicavit, postquam in Aegypto regnasset annos 22, 18 sola, quatuor cum fratre.

Atque sic defecit stirps Lagidarum, atque regnum Aegypti in formam provinciae redactum est. Vide Monarchiam IV.


page 371, image: s0443

DYNASTIA QUARTA, Quae est Regum Syriae.

I. SELE UCUS NICANOR.

I. ORTUS.

I. HIc Seleucus, I Rex Syriae, filius fuit Antiochi Macedonis et Laodices: cognomento dictus fuit Nicanor; vel, ut alii volunt, Nicator, a caeso Nicatore; vel potius a multis et illustribus victoriis, quas habuit. Ita Appianus in Syriaco.

NOTA.

Gloriosus hic est titulus, qui potius a vi et potentia, quam virtute desumptus est. Vide Dynast. 2. Hist. de Demetrio Poliorcete, Rege Macedoniae IV.

II. NOTA SELEUCI GENITIVA, Fuit ANCHORA NAUTICA, quam multi Scriptores ei tribuunt. Ausonius in urbibus de Antiochia:

—— Illa Seleucum
Nuncupat, ingenuum cuius fuit Anchora signum:
Qualis inusta solet generis nota certa; per omnem
Nam sobolis sedem nativa cucurrit imago.

Ubi Scaliger inquit: INGENUUM SIGNUM recte interpretemur shmei=on su/mfuton. Sicut Aristoteles in Arte Poetica appellat. Causa eius signi a Iusino lib. 15. affertur: Seleuci, inquit, mater Laodice, cum nupta esset Antiocho, claro inter Philippi Duces viro, visa est sibi per quietem ex concubitu Apollinis concepisse, gravidamque factam, munus concubitus a DEO annulum accepisse, in cuius gemma anchora sulpta esset, iussa donum filio, quem peperisset, dare. Admirabilem fecit hunc visum et annulus, qui postera die eiusdem sculpturae in lecto repertus est. Figura etiam Anchorae in nato deinceps puero, cui Seleuco nomen, apparuit. Quamobrem Laodice annulum Seleuco, eunti cum Alexandro M. ad Persicam militiam, edocto de origine sua, dedit. Originis eius argumentum etiam in posteris mansit. Siquidem filii, nepotesque eius, Anchoram in foemore, veluti notam generis naturalem, habuere. Vide eadem apud Appianum in Syriaca historia.

AXIOMA. Historici scribunt, quod quaedam personae habuerint notas genitiras.

EXEMPLA.

1. Heliodorus l. 10. scribit de Chariclea Hydapis Regis Aethiopiae filia, quam cum contra gentis indolem candidissimam pulcherrimamque pepererat, ex aspectu crebro pulcherrimae imaginis in cubiculo suspensae, sollicira mater ne in suspicionem adulterii veniret, ad amicos eam misit. Quae post multa exilia tandem reversa, agnita fuit ex nota genitiva maiorum in brachio, quae erat orbiculus niger forma lapidis Hebeni.

2. De Augusto Imp. Suetonius l. 2. c. 80. ita scribit: Corpore traditur maculoso, dispersis per pectus atque alvum genitivis notis, in modum et ordinem ac numerum stellarum caelestis Ursae.

3. De Iohanne Frederico, Electore Saxoniae, scribunt historici, quod recens nato congenita fuerit imago igneae, sive flammas de se spargentis crucis: Quae nota illi vitae cursum praesiguravit. Alii ita scribunt: Iohannes Fredericus, Elector Saxoniae, Iohannis filius, in lucem editus anno Christi 1503, 30 Iunii, futuri sui fati omen ex alvo mater nasecum attulit. Nam nascenti visa est in dorso CRUX aureo colore fulgens. Quam ubi conspexit a matronis aulicis accersitus Sacerdos, vir pius et admodum senex; pro omine hoc arripiens: Hicpuer, inquit, crucem gestabit toti orbi conspicuam, cuius indicium tam manifestum in ipsius ortu sese exserit. Exemplum hoc est memorabile, et dignum, quod ad posteritatis memoriam transmittatur, cum eventus praesagium hoc manifeste declararit et comprobarit.

II. PROGRESSUS.

I. ACTA OECONOMICA.

Seleucus Nicanor duas habuit uxores.

Prior, dicta fuit Apame, ex qua filium genuit Antiochum Soterem, regni heredem et successorem.

Posterior uxor eius dicta fuit Stratonice, Demetrii I. cognomento Poliorcete Regis Asiae II. filia. Cum enim Seleucus videret Lysimachum Ptolemaei Regis Aegypti filias, alteram sibi, alteram filio Agathocli, connubio iunxisse, et sibi metueret a Lysimacho; ut sese etiam confirmaret, petit sibi Demetrii filiam Stratonicen uxorem, ut sibi hac affinitate Demetrium adiungeret, et plures liberos etiam sibi gigneret, quibus regnum abunde sufficere videbatur, cum unicum tantum filium Antiochum haberet. Demetrius voto Seleuci locum relinquens, filiam suam Seleuco adducit; et cum a portubus arceretur a Plistarcho, fratre Cassandri,


page 372, image: s0444

vi sibi aditum patefercit. Plutarchus. Postea hic Seleucus filio suo Antiocho Stratonicen uxorem dedit, cum ex amore eius Antiochus gravissime aegrotaret, quod ex Erasistrati Medici industria cognoverat. Plutarchus in Demetrio. Tandem Demetrium socerum suum bello cepit, eumque in custodia usque ad mortem detinuit.

II. ACTA POLITICA.

I. TOGATA.

I. Anno Mundi 3661, soedus initum est inter successores Alexandri M. Cassander praeficitur Europae, lysimachus Thraciae, Ptolemaeus Aegypto, Antigonus Asiae, Seleucus Syriae. Diodorus Siculus. Ab huius anni autumno ordiuntur Chronologi annos Seleucidarum, sive aeram Chaldaeorum, ciius annos Ptolemaeus annotavit: Et ab huius anni fine, aut sequentis initio, anni Graecorum in libris Maccabaeorum annotati numerantur. Bucholzerus Chronolog.

II. Seleucus Isthmum (qui dirimit Euxinum et Caspium mare) perfodere aggressus, sed non perfecit, a Ptolemaeo Cerauno interfectus. Eodem modo nonnulli reges Aegypti immensis fossis ductis longitudinis 4 dierum navigationis, latitudinis, ut per eam duae simul possent agi triremes, in quibus fodiendis sub Rege Neco centum viginti milia Aegyptiorum, teste Herodoto lib. 2. perierunt. Unde proverbium ortum est, isthmum persodere. quod usur patur de conatibus et laboribus ingentibus, sed vanis et irritis.

AXIOMA. Derivationes fluminum raro seliciter successerunt.

Nam non vult Deus, tentari, vel moveri a nobis maiora viribus, et impossibilia, aut non necessaria. Deus enim mari et fluminibus terminos suos statuit, quos transgredi homines non possunt, et in illis manendum consistendumque illis est, quam diu illi placuerit, sicut Rex David ait Psalm. 103. v. 9. Et Ierem. 5. v. 23. ipse Deus inquit: Ame non timebit populus, qui pono ter minos maris arenam? Quare cum Gnidii appendicem Cariae contra Harpagum demoliri conabantur, ad 500 passus duntaxat, statim ictos scopulos in fodientium oculos resiliisse. Qua de causa Oraculum Apollinis Delphicum consultum respondit: *i)s1qmo\n de\ mh\ purgou=te mh/t) o)ru/ssete, h. e. isthmum nec muro cingite, nec fodite. Quia si Deus insulam eo loco esse voluisset, eondidisset.

Ruffin. Histor. Eccles. l. 2. c. 30. elegantem historiam recenset de inundatione Nili, quae destructo templo Serapis, cuius Ethnici itam verebantur, contigit. Moris enim erat in Aegypto, ut mensura adscendentis Nili fluminis ad templum Serapis, in quo Alexandriae colebatur, deferretur, velut ad incrementi aquarum et inundationis auctorem. Subverso autem eius simulacro igni consumpto omues simul negabant, Serapin, iniuriae memorem, aquas ultra affluentia solita largiturum. Sed ut ostendat Deus, non Serapin, qui multo posterior Nilo, sed se esse, qui aquas fluminis temporibus suis iuberet crescere, tanta ex eo et deinceps fuit inundatio, quantam fuisse prius nulla aeras meminerat. Et ideo ulna ipsa, h. e. aquae mensura, quam ph=xun vocant, ad aquarum Dominum in Ecclesia coepta deferri. Haec gesta ubi religioso Imperatori Theodosio nuntiata sunt, extentis ad caelum palmis, cum ingenti fertur exsultatione dixisse: Gratias tibi Christe ago, quod absque urbis istius magnae pernicie tam vetustus error exstinctus est.

III. Hic Seleucus Nicanor quatuor insignes urbes in Syria condidit. 1. Antiochiam, quam a patre suo Antiocho appellavit. 2. Seleuciam, quam de suo nomine nominavit. 3. Apameam, ab uxore sua Apame. 4. Laodiceam, a matre sua Laodicenominatam; uti Strabo scribit.

Antiochia autem Graece *a)ntio/xeia, h. e. pro vehiculo, an statt des Wagens / vel ultrix, eine Rächerin / fuit metroplis totius Syriae, 70 milliaribus distans Hierosolymis: a Marcellino vocatur apex totius Orientis, l. 22. Olim dicta fuit 1. Hemath, ab Hamathia, filio Canaan. 2. Riblath nominata est, cum in potestatem Babyloniorum venisset. 3. Antiochia dicta est a Seleuco, qui eam nominavit a patre suo Antiocho. 4. Theophilis dicta est a Iustiniano Imperar. qui eam rerrae motu graviter concussam et labefactatam reparavit an. Chr. 528.

In hac urbe Antiochia Paulus et Barnabas per integrum annum Evangelium praedicarunt, et plurimos homines doctrinam Evangelii amplectentes ad Christum converterunt. Act. 11. vers. 22. Hic Discipuli Christi primum CHRISTIANI appellati sunt. Act. 11. v. 26. In hac civitate Apostoliconcilium instituerunt, et quaestionem illam controversam deciderunt: Anne circumcisio ad salutem sit necessaria? Act. 15. v. 1. In hac urbe Paulus et Barnabas inter se disceptarunt, ut alter ab altero seiungeretur. Act. 15. v. 39. Iu hac urbe Paulus Petro palam restitit. eumque ob conversationem simulatam reprehendit. Galat. 2. v. 11.

Et haec Antiochia dicitur Antiochia Syriae, d8akritikw=s2, h. e. ut distinguatur ab Antiochia Pisidiae, quae Metropolis in regione Pisidia in minori


page 373, image: s0445

Asia sita fuit, distans 150 milliaribus ab urbe Hierosolyma. In hac urbe Apostolus Paulus Evangelium de Christo praedicavit, multosque homines ad Christum convertit. Act. 13. vers. 14. In hac urbe quoque obstinati et perversi Iudaei persecutionem adversus Paulum et Barnabam instituerunt, cosque e finibus suis eiecerunt. Actor. 13. v. 50. 2 Tim. 3. v. 11. Hodie Antakie ab incolis vocatur.

II. ACTA BELLICA.

I. Bellum.

Seleucus Nicanor post obitum Alexandri M. Satrapiam Babylonis atque Syriae accepit, quam postea metu Antigoni I. Asiae regis deseruit, cum ille redituum rationes ab ipso posceret. Diodorus Siculus l. 19. Sed copiis a Ptolemaeo Lagi instructus, opemque Cassandro et Lysimacho ferentibus, Antigonum vicit, occidit, ac Babylone recepta Asiam Minorem, et Indiam omnem in potestatem suam redegit, Socerum suum Demetrium I Asiae regem, regnum Asiae repetentem, et res novas molientem, profligavit, eumque in peninsula Syriae et Asiae minoris in custodia usque ad mortem derinuit. Cum enim per triennium captivus detentus esset, maerore animi exstinctus est. plutarchus. Quo capto, regnum Syriae et Asiae minoris 30 annos, non sine iustitiae laude gubernavit.

II. Bellum.

Deinde bellum gessit cum Lysimacho; in quo Lysimachus interfectus est, anno aetatis 74.

III. Bellum.

Denique bellum gessit cum Ptol emaeo Ceranno, Ptolemaei Lagi filio, et fratre Ptolemaei Philadelphi; in quo ipse victus occubuit.

III. EGRESSUS.

Seleucus Nicanor occisus est a Ptolemaeo Cerauno. Hic enim pulsus ex Aegypto a fratre Philadelpho, sequutus fuerat Seleucum contra Lysimachum. Sed 7 mense post, quam Seleucus Lysimachum interfecerat, ille ex insidiis Seleucum annum aetatis 77 agentem interfecit, et Macedoniam occupavit. Quam ut retinere posset, cum fratre Philadelpho in gratiam redit. Iustinus. Regnavit annos 32. secundum Eusebium: iuxta communem vero sententiam 30. Appianus scribit. illum regnasse annos 42.

AXIOMA. Cupiditas regnandi multis exitiosa fuit.

Exemplum habemus in Seleuco Nicanore, in quo tanta regnandi libido fuit, ut exstinctis tot belli Ducibus, anno aetatis 77. Monarchiam speraret. Sed exitus tragicus fuit. Tales quoque exitus praecipuorum Ducum post Alexandrum fuerunt, nempe Perdiccae, Crateri, Eumenis, Antigoni, filiorum Cassandri, Demetrii, et Lysimachi, quibus omnibus cupiditas regnandi exitio fuit. Quare haec regula omnibus regibus et principibus diligenter observanda est. Unusquisque intra metas suae vocationis maneat, neque bella non necessaria moveat. Nam haec exempla ostendunt, iniustam dominandi libidinem placidos exitus non habere.

II. ANTIOCHUS I. SOTER.

I. ORTUS.

Antiochus, quem Graeca adulatio Soterem cognominavit, fuit filius Seleuci Nicanoris, primi Regis Syriae. Mater eius fuit Apame, ex qua Seleucus hunc filium genuit regni haredem.

II. PROGRESSUS.

III. ACTA OE CONOMICA.

Uxor eius fuit Noverca Stratonice, Demetrii I Poliorcetae Regis Asiae minoris filia, ex qua natus est ei Antiochus II, cognomento Theos dictus.

AXIOMA. Amoris afsectus non modo animum aegritudine perturbat, verum etiam corpus aegrotatione nonnumquam afficit. Franc. Patrit. l. 4. de Regno.

EXEMPLUM.

Hic observanda venit admirandae quaedam Seleuci Regis Syriae in filium indulgentia, quae talis fuit. Mortua Antiochi matre Apame, Seleucus Stratonicen, Demetrii Macedonum regis filiam, virginem aetate integra et forma conspicua, duxit, cum ipse iam senior esset. Hanc cum quottidie cerneret adolescens filius, miro amore ardebat, sed pudore cohibitus, rem tacito silentio premebat, atque ut in amore dici solet,

Quoque magis tegitur: tanto magis aestuat ignis.

Cum nemini secretum suum credit, nec ratione aliqua cupiditatem hanc a pectore amoliri potest, in graves febres subitamque aegrotationem


page 374, image: s0446

incidit, nec ullis remediis curari poterat; sed indies gravius se habebat, perque inediam mori destinaverat, potius quam morbi causam palam faceret. Erasistratus Medicus pereximius, Aristotelis ex filia nepos, qui eius curationi praeerat, cum subitam accessionem remissionemve febrium fieri cerneret, ex accessu discessuque Stratonices, quae crebto ad illum visendum viro comitata accedebat, animadvertit iuvenem amore novercae contabescere, non tamen audebat rem adeo indignam, ac tanti periculi, sic temere regi aperire, sed ipsum paulisper abductum flens hortatur, ut forti animo perferat, si quid filio accideret, quando ille desiderio rei ardeat, qua cum potiri nequeat, prorsus deficiat. Tum Seleucus miserabiliter maerens adiurat: Nihil tam arduum esse, quod pro filii adolescentis salute agere detrectet. Ibi Medicus: Frustra, inquit, niteris: Amor namque uxoris meae hunc perimit, quam ad eum divertere neutiquam vivus patiar. Tum pater flens atque eiuslans, cum Medico nullis pollicitationibus persuadere posset, ut eius uxor filio morigeraretur, exclamat: Utinam Stratonicen meam carissimam adamaret! Enimvero, ait Erasistratus, rem tenes: Istud quidem est, quod huc usque tacui, ne iram tuam in me provocarem: nunc autem quando tu ipse dixisti, non est amplius dissimulandum. Tu pater simul et medicus esse, filiumque, si libet, moribundum sanare poteris. Itaque Seleveus Antiocho dilectam coniugem abdicavit, eique despondit; et sic saluti atque incolumitati redditus est, qui nullis aliis remediis curari poterat. Nuptiae Stratonices et Antiochi, ingenti apparatu, et celebri conventu principum atque populorum, celebratae sunt, omnesque admirabantur, regem tam propere delicias connubii sui filio abdicasse, et illam ex regina regis nurum fieri aequo animo pertulisse. Erasistratus vero Medicus ob miram hanc sollertiam donatus est sexaginta milibus aureorum. Plutarchus, Appian. Franc. Patrit. in loco allegato. Valerius Max. l. 5. c. 7. Alex. ab Alex. l. genial. c. 24. addunt, quod Seleucus Stratonicen uxorem, a nefario isto concubitu cum privigno abhorrentem, doceri iusserit: Honesta et iusta esse, quae Regi placeant, et regno utilia esse videantur.

DUBIUM.

D. Paulus 1 Cor. 5. v. 1. inquit: Omnino auditur inter vos stuprum, et eiusmodi stuprum, quod nec inter gentes nominatur, ut quis uxorem patris, h. e. novercam, habeat. At quomodo hoc genus incestus Apostolus dicit inter gentes non nominari? cum tamen Historici profani contrarium testentur, quod multis exemplis probari potest. Nam I. Antiochus Soter, incesto Stratonices novercae amore ardens, patre assentiente, sollennibus eam nuptiis uxorem duxit; uti modo dictum est. II. Antoninus Bassianus Caracalla, Imp. Romanus, Iuliam novercam in uxorem duxit. Aurel. Victor, in Anton. Car. III. O Edipus, et Aegysthus, proptias matres duxerunt.

Resp. 1. Dist. inter Ethnicos saniores et insanos. Apostolus loquitur de Ethnicis sanioribus et honestioribus, qui tales commixtiones improbarunt; non de insanis, qui talis scelera non raro commiserunt: sicut ipse Rom. 1. gentibus longe foediores commixtiones obicit.

2. Diting. inter rem, et rei approbationem. Apostolus non tam de re, quam de rei approbatione loquitur; nempe quod huiusmodi foedae et illicitae commixtiones ipsis etiam gentibus honestioribus fuerint detestabiles et abominabiles, et horrenda portenta, quippe quae ipsum naturae pudorem belluina libidine tollant, et delinquentibus poenas decreverint.

Hinc Senccae Tragoedi Thebais hoc problema inextricabile proponit.

—— Avi gener, patrisque rivalis sui,
Frater suorum liberum, et fratrum parens:
Uno avia partu liberos peperit viro,
Ac sibi nepotes. Monstra quis tanta explicet?

Hoc monstrosum problema natum est ex historia OEdipi Thebani, qui patrem suum Laium interfecit, et ex matre, uxore Iocasta, tres filios procreavit; uti ex Sophocle, Euripide, et Statio notum est. Tristis haec est historia, tragicumque finem habuit, nempe ut ipse in furorem actus oculos sibi eruerit, et regno pulsus sit:

—— Saeculi, ait, crimen vagor
Odium Deorum iuris exitium sacri,
Qua luce primum spiritus hausi rudes,
Iam morte dignus.

Tandem vagus exulque fulmine ictus, absorbetur hiatu terrae, iuxta legem divinam Levit. 18. Omnis anima, quae fecerit istas abominationes, peribit de populo suo.

Phoenix apud Homerum conqueritur, se maledictum esse, eo quod cum concubina patris rem habuisset, Iliad. 9. visu quoque privatus fuit a patre Amyntore, teste Ovidio in Ibin.

Similiter Antiochus Soter mori maluit, quam incestum suum aperire, ut est apud Valer. Maximum lib. 5. et inedia perire voluit, nisi per Erasistratum Medicum amor eius illicitus patri Seleuco Nicanori innotuisset.


page 375, image: s0447

II. ACTA POLITICA.

Antiochus a patre Seleuco Nicanore in regni consortium assumptus suit, quo a Ptolemaeo Cerauno interfecto, Syriam et Asiam minorem solus obtinuit. Mortem patris ulturus, adversus Ptolemaeum Ceraunum bellum suscepit. Quod, placatus, in Antigonum Gonatam postea convertit.

III. EGRESSUS.

Cum regnasset Antiochus Soter annos 19, iuxta Eusebium, vel iuxta alios 20, mortuus est A. M. 3713.

III. ANTIOCHUS II. THEOS.

I. ORTUS.

Antiochus Theos, filius fuit Antiochi Soteris II Regis Syriae. Mater eius fuit Stratonice, Demetrii I Regis Asiae minoris filia, et noverca Antiochi Thei, ex qua Antiochus Soter hunc filium suscepit. Hic Antiochus cognominatus est a Milesiis Theos, h. e. Deus, eo quod Limarchum eorum tyrannum sustulisset; uti Appianus scribit.

II. PROGRESSUS.

I. ACTAOECONOMICA.

Antiochus Theos duas uxores habuit.

Prior fuit Laodice, ex qua duos filios suscepit, nempe Seleucum Callinicum, et Autiochum, cui cognomen fuit Hierax.

Posterior fuit Berenice, Ptolemaei Philadelphi II Regis Aegypti filia, quae instinctu Laodices a Seleuco Callinico una cum parvulo filio interfecta est.

II. ACTA POLITICA.

Difficile bellum Antiochus Theos multis annis gessit cum Ptolemaeo Philadelpho II Aegypti Rege, eumque totis Asiae atque Orientis viribus oppugnavit. De quo Dan. 11. vers. 5. Et de principibus eius praevalebit super eum, et dominabitur ditione: multa enim dominatio eius. v. 6. et post finem annorum foederabuntur, filiaque Regis Austri veniet ad Regem Aquilonis, ad faciendam aequis conditionibus pacem. et non obitnebit fortitudinem brachii, nec stabit semen eius, et tradetur ipsa, et qui adduxerunt eam, et qui natus eius fuerit, et qui confortabunt eam temproibus illis.

Sensus horum verborum hic est:

Et de principibus eius (h. e. Regis fortis, i. e. Alexandri M. de quo v. 3. 4. egit) scil. Antiochus Theos praevalebit super eum, (scil. Regem Austri. h. e. Ptolemaeum Philadelphum) quia diuturna contra illum bella gessit. Causa autem belli haec fuit, quod nempe Antiochus Theos, a genero suo Maga, qui erat frater Ptolemaei Philadelphi, ad illud sollicitatus fuerit. Hic enim Magas duxerat filiam Antiochi Thei, et oderat fratrem suum Ptolemaeum Philadelphum, contraque eum Antiochum concitavit, uti Pausanias in Atticis scribit. Ptolemaeus autem Philadelphus videns, se inferiorem Antiocho, foedus cum eo iniit, eique filiam suam Berenicen uxorem dedit, cum maxima dote. Et hoc est quod Angelus inquit: Filia Regis Austri (h. e. Berenice filia Philadelphi) veniet (nuptum nempe tradita) ad Regem Aquilonis. (h. e. ad Antiochum theum Regem Syriae.) Habebat hic Antiochus antea uxorem nomine Laodicen, et ex ea susceperat duos silios, nempe Seleucum Callinicum, et Antiochum Hieracem, h. e. Accipitrem, sic dictum ob velocitatem. Eam, ducta Berenice, repudiavit, et concubinae tantum loco habuit. Sed eandem post aliquod temporis intervallum, amore victus, cum liberis in regiam dignitatem reducit. Illa vero metuens flexibilem viri animum, et praecavere volens, ne iterum Berenicen sibi praeponeret, maritum suum per ministros veneo sustulit, Berenicen autem una cum filio, qui natus erat ex Antiocho, Principibus occidendum tradidit, filiumque suum maiorem Seleucum Callinicum parentis loco Regem constituit. De hoc eventu huius connubii tragico ita Angelus addit: Et non obtinebit robur brachium, h. e. non diu apud Antiochum Theum in gratia permanebit Berenice. Quae venusat metaphora BRACHIUM appellatur. Nam sicut brachio aliquid firmatur vel continetur: ita ipsa Berenice pacem firmare et continere debuit, in gratiam patris sui Philadelphi. Sed non stabit ipse, et brachium eius, h. e. ipse Prolemaeus Philadelphus non diu superstes erit, et filia eius Berenice, quae vice brachii ipsi esse debebat. Et tradetur ipsa, et deducentes eam, et natus ex ea, et qui confirmaverit eam istis temporibus. h. e. Berenice a Selcuco Callinico privigno, qui, instinctu matris Laodices, obsidione cinger urbem, in qua Berenice cum infantulo suo erit, atque ipsa ei dedita interficietur, una cum filio et consiliariis, qui confortaverant eam, h. e. consilio eam iuverant. Haec ita evenisse scribit Appianus Alexandrinus libro de Bellis Syriacis. Iust. l. 27. Atque hoc fuit initium multorum magnorumque bellorum, inter Reges Syriae et Aegypti gestorum; sicut Daniel c. 11. vaticinatur.

III. EGRESSUS.

Antiochus Theos a Laodice priori sua coniunge,


page 376, image: s0448

quam repudiaverat, veneno exstinctus est, et Berenice altera eius coniunx, una cum filio, a Seleuco Callinico interfecta est.

Regnavit Antiochus annos 15. iuxta Eusebium A. M. 3728.

IV. SELEUCUS CALLINICUS.

I. ORTUS.

Seleucus Callinicus, IV Rex Syriae, fuit filius Antiochi Thei et Laodices, quae, ducta Berenice Ptol. Regis Aegypti filia, a marito est repudiata. Frater eius fuit Antiochus Hierax, h. e. Accipiter, ob velocitatem ita dictus.

II. PROGRESSUS.

Seleucus Callinicus, postquam pater eius Antiochus Theos ab uxore veneno exstinctus erat, Regnum occupavit, atque in initio regni Berenicen noverdam, filiam Ptol. Philadelphi et Ptol. Euergetis, III Aegypti Regis sororem, instinctu matris Laodices, contra fidem datam interfecit. Quo immani parricidio atque scelere ingens malum et sibi et regno attraxit, semperque postea infelix exstitit. Nam Ptolemaeus Euergetes matricidas illos, nempe Seleucum Callinicum et Antiochum Hieracem, bello petiit, eosque e regno expulit. De quo Daniel c. 11. v. 7, 8, 9. ita vaticinatur. v. 7. Et exsistet e surculo radicum scapus eius, et veniet cum exercitu, et veniet ad munitiones Regis Aquilonis, et aget contra eas, et praevalebit. v. 8. Atque etiam Deos illorum cum Principibus illorum, cum instrumentis (vel vasis) desiderii ipsorum, auro et argento in captivitatem abducet in Aegyptum, et ipse annis (scil. multis) stabit prae Rege Aquilonis. v. 9. Et veniet in regnum Rex Austri, et revertetur ad terram suam. In hisce verbis Angelus vaticinatur de PTOLEMAEO EUERGETE, quod Seleuco Callinico Regi Syriae bellum illaturus sit, propterea quod Berenicen sororem suam cum filio eius interfecisset. Describit autem Ptolemaeum Euergetem dupliciter.

1. ATitulo, quando inquit, Et exsistet e surculo radicum scapus eius. Hic Ptol. Euergetes ab Angelo vocatur scapus e surculo radicum eius, (vel plantatio de germine radicum eius.) Quia fuit validus atque potens pes trunci e stirpe illarum radicum, e quibus Berenice processit. Quoniam fuit filius Ptolemaei Philadelphi, et germanus Berenices frater.

2. Ab Exercitio illum describit Angelus, v. 7, 8, 9. Veniet cum exercitu. h. e. ille Ptolemaeus Euergetes iniuriam, sorori suae Berenice a Seleuco Callinico, eiusque fratre antiocho Hierace illatam, graviter vindicabit. Quia ille magno conscripto exercitu ingredietur provinciam Regis Aquilonis, h. e. Syriam, cui tum praeerat Seleucus Callinicus, cum matre sua Laodice, eamque oppugnabit, et validissimas quasque urbes occupabit, adeo ut Syriam, Ciliciam, et partes superiores trans Euphratem, capturus, et universam prope Asiam in potestatem suam redacturus sit. Sed cum audiet sed itionem in regno Aegypti moveri, diripiens regnum Syriae, ex eo vasa pretiosa, aurea et argentea, et thesauros maximos nempe 40000 talentorum auferet, et simulacra Deorum ad 2500, inter quae erant et illa, quae Cambyses, cum caperet Aegyptum, in Persiam asportarat. Et ita Ptolemaeus Euergetes multis annis Syriam obtinebit, et stabit prae Rege Aquilonis, h. e. valentior ipso erit. et, ut dixi, multis spoliis in terram suam revertetur.

Haec ita evenisse historici profani testantur, nempe Appianus l. de Bellis Syriac. et Polyb. l. 5. Et testatur Iosephus l. 2. contra Apppionem, quod Ptol. Euergetes, post occupatam Syriam, non Diis Aegyptiorum pro victoriis sollemnitates gratificas immolaverit; sed veniens Hierosolymam Deo Israelis multas hostias obtulerit, dignisumaque victoriae ornamenta dicaverit.

III. EGRESSUS.

Tandem Seleucus Callinicus et Antiochus Hierax, fratres, ipsi inter se bello congrediuntur in mutuum exitium: Nam Antiochus Hierax victus, ad Ptol. Euergetem Aegypti regem, hostem suum potius, quam ad fratrem, conferre se voluit. Sed spe sua frustratus est. Nam ab eo arctissimae custodiae traditus est. Iustinus. A. M. 3739. Cum per novennium fere in captivitate detentus fuisset, opera cuiusdam meretricis adiutus, deceptis custodibus elabitur, sed fugiens a latronibus quibusdam intersicitur. A. M. 3748. SELEUCUS iisdem fere diebus de equo praecipitatus moritur. Ita fratres, qui simul de Regno decertarant, neuter recte possederat, simul mortem oppetunt.

Oraculum significavit Seleuco, quam diu posteri eius regnaturiessent: *au)to\s2 kai\ pai=des2, kai\ paidw=n ou)k e)ti pai=des2.

Ipse, et te nati, et nulli deinde nepotes.

vel:

Tu, natique tui, sed non stirps ulla nepotum.

Qui versus memoria dignus est. Quia in multis familiis hoc accidit, ut tertius aut quartus haeres fuerit ultimus. Ita Constantius, constantinus et Constans, filii: postea alieni successerunt.


page 377, image: s0449

V. SELEUCUS CERAUNUS.

I. ORTUS.

Seleucus Ceraunus, U Rex Syriae, fuit filius Seleuci Callinici, IV Regis Syriae, qui novercam suam laodicen, filiam Ptol. Philadelphi, et sororem Ptol. Euergetis, Aegypti Regum, nefarie occiderat. CERAUNUS dictus est, h. e. fulmineus, quod audaci et veloci ingenio praeditus, videretur esse quasi fulmen. Frater eius fuit Antiochus cognomento Magnus.

II. PROGRESSUS.

Hic Seleucus Ceraunus, cum pater ipsius Seleveus Callinicus de equo praecipitatus et mortuus esset, ei statim in regno successit.

III. EGRESSUS.

Cum Attalus, Rex Pergami, Asiam universam occuparet, Seleucus Ceraunus exercitum comparat contra eum, et Taurum montem cum Achaeo cognato transcendit contra Attalum, ubi Seleucus dolo Gallorum occiditur: Achaeus vero hosce parricidas trucidari iubet, et fratrem Seleuci Antiochum Regem creat, qui regnat annis 36, cum Seleucus vix 3 annis regno praefuisset. Polybius.

NOTA.

Galli alias dicti fuere Galatae, quos fuisse multitudinem collectam ex Teutonum gente, et ex vicinia, quae nunc Gallia vocatur, lingua ostendit. Et constat, uno nomine vetustatem nuncupasse utramque gentem, Galatas et Celtas citra et ultra Rhenum, usque ad Danubium. Et verbum *gala/ths2 significat peregrinatorem. Inde est Germanicum nomen Walen. Philippus Melanchth. Chron. libro 2. pag. 200.

VI. AN TIOCHUS III, cognomento MAGNUS.

I. ORTUS.

1. Generatio. Pater Antiochi M. fuit Seleucus Callinicus, IV Rex Syriae. Mater eius fuit Laodice, quae a patre, ducta Berenice, Ptolem. Philadelphi Regis filia, repudiata est. Ex hac Laodice coniuge Seleucus Callinicus duos filios suscepit; nempe Seleucum Ceraunum, et Antiochum M.

2. Appellatio. Hic antiochus cognomento Magnus dictus est, a rerum gestarum magnitudine; sicut ob eandem causam Alexander M. Constantinus M. Theodosius M. Carolus M. ita appellati sunt.

II. RPOGRESSUS.

I. Acta OEconomica.

Antiocho M. tres filii fuere, nempe Seleucus Philopator, Antiochus Epiphanes, et Demetrius.

II. Acta Politica.

1. Regni occupatio. Antiochus M. fratri suo Seleuco Cerauno, dolo Gallorum interfecto, successit, ab Achaeo cognato surrogatus.

2. Regni administratio.

I. ACTA BELLICA.

De bellis eius vaticinatur Daniel Propheta cap. 11. vers. 10. his verbis; Et filii eius miscebunt bellum. et congregabunt multitudinem copiarum magnarum. Et veniet subito, et inundabit, et transibit.

Seleucus Callinicus IV Rex Syriae, post cladem a Ptolemaeo Euergete III Aegypti Rege acceptam, variis infortuniis expositus, tandem vita et regno privatus est, cum regnasset tres annos: uti in historia eius diximus. Hic duos post se reliquit filios, nempe Seleucum Ceraunum, et Antiochum M. ille maior, hic minor natu fuit.

De hisce autem filiis eius vaticinatur Daniel in vers. 10. dittw=s2. 1. In sensu consuncto de ambobus simul. 2. In sensu dis iuncto de Antiocho Magno seorsim.

1. In sensu coniuncto, de utroque simul vaticinatur: Et filii eius miscebunt bellum, et congregabunt multiudinem copiarum magnarum. Sensus est: Filii Seleuci Callinici, nempe Seleucus Ceraunus, et Antiochus M. bellum concitabunt, ingentemque exercitum congregabunt adversus Ptolemaeum Philopatorem, Ptolemaei Euergetae filium IV Aegypti Regem, ad recuperandas urbes, quas Ptolemaeus Euergetes patri suo Seleuco Callinico per vim eripuerat, easque per Duces suos gubernabat.

2. In sensu disiuncto, de solo Antiocho M. vaticinatur v. 10. Antea Angelus de utroque Seleuci Callinici filio plhquntikw=s2, sive in numero plurali dixerat: Et filii eius miscebunt bellum, et congregabunt multitudinem copiarum multarum: Sed mox mutata oratione monadixw=s2, sive in numero singulari de uno tantum loquitur, dicens: Et veniet subito, et inundabit, et transibit. Quibus verbis Angelus distincte loquitur de belli ortu et progressu. Hi duo fratres Seleucus Ceraunus et Antiochus M. coniunctim hoc bellum contra Ptolemaeum Philopatorem concitaverant; sed quia sub ortum eius Seleucus Ceraunus maior natu,


page 378, image: s0450

Nicanoris et Aparturii Ducum suorum persidia veneno exstinctus erat, post exactum regni annum secundum, ut Appianus Alexandrinus in libro de bellis Syriacis refert. Ibi vero exercitus, qui erat in Syria, Antiochum fratrem eius natu minorem, cognomento Magnum, ex Babylone ad regnum vocavit, qui regno et opibus instructus, bellum adversus Prolemaeum Philopatorem inchoatum continuavit.

BELLA ANTIOCHI MAGNI.

Antiochus M. varia bella gessit, quae a Daniele describuntur. Quaedam gessit contra regnum Aegypti, quaedam contra transmarinas regiones.

I. Contra regnum AEgypti.

Bella contra Aegypti regnum gessit distincta, quaedam contra Ptolemaeum Philopatorem; quaedam vero contra filium eius Ptolemaeum Epiphanem.

Bella tria gessit contra Ptolemaeum Philopatorem.

BELLUM I.

De illo ita vaticinatur Daniel in v. 10. Et veniet subito, et inundabit, et transibit. Ptolemaeus Philopator Rex Aegypri (uti Polybius lib. 5. de eo seribit) libidini et otio deditus fuit, variisque sceleribus contaminatus, eoque nomine omnibus bonis invisus erat: Ideoque Antiochus M. ipso niltale formidante, cum exercitu ingenti subito veniet, et velut diluvio inundante cum violentia magna, plurimas in Syria urbes occupabit. De complemento huius vaticinii testantur Polyb. lib. 5. Appian. Alexandr. de bell. Syriac. quod Antiochus M. subita irruptione Seleuciam, mox Tyrum et Prolemaidem, aliasque Syriae urbes occupaverit, et per provinciam grassatus, civitates partim vi, partim persuasionibus, in potestatem suam redegerit, donec Prolemaeus Legatos ad Antiochum M. misisset, qui ingruente hieme exercitum in hiberna reducit, et induciae in quatuor menses fiunt.

BELLUM II.

Daniel 11. in fine v. 10. de illo ita scribit: Et revertetur et miscebit bellum, usque ad munitionem eius. Quibus verbis Daniel insinuat, quod Antiochus M. dolose cum Prolemaeo Philopatore acturus sit. Licet enim Legatis Ptolemaei indncias concedet, et exercirum in hiberna deducet: tamen Legatis Aegyptiis de pace confirmanda redeuntibus, Syriam illis non tradet, dicens: Regnum Syriae non de Prolemaeum, sed ad se hereditario iure pertinere. Ideoque insecta pace Legati discedent. Quamobrem vere appetente revertetur, et in Caelesyria loca residua occupare conabitur, et terrestribus navalibusque copiis cum Nicolao Duce Ptolemaei Philopatoris confliget, et victoria potitus Syriam occupabit, et usque ad urbem Raphiam, quae est in foribus Aegypti, penetrabit. Eventum huius belli describit Polybius lib. 5.

BELLUM III.

De hoc bello Daniel cap. 11. ita vaticinatur v. 11. Et exacerbabitur Rex Austri, et prodibit, et pugnabit contra illum, contra Regem Aquilonis: et opponet multitudinem magnam, (Antiochus Magnus) et tradetur multitudo illa (Antiochi M.) in manum ipsius (Ptolemaei Philopatoris.) v. 12. et capiet illam multitudinem, et elevabitur cor eius, et deiciet myriadas, et non corrobor abitur.

Circa hoc bellum not anda sunt tria.

I. ORTUS, sive Apparatus. Ptolemaeus Philopator Rex Austri, h. e. Aegypri, bis victus ab Antiocho M. tandem exaccerbatus, contra regem Aquilonis, h. e. Syriae, nempe Antiochum M. egredietur, ingentemque exercitum praesertim e Graecia colliget.

II. PROGRESSUS, sive pugna. Ptolemaeus Philopator castra sua ponet prope Raphiam, quae in finibus Syriae ultima urbs erat versus Aegyptum: Eo etiam Antiochus cum exercitu veniet, post dies paucos, manus conserent diu, dubio ancipitique Marte, tandem Antiochus victus succubuit, et per deserta fugiens pene captus erat. De hac victoria Angelus ita vaticinatur: et tradetur multitudo illa, (h. e. exercitus Antiochi M.) in manum eius, (Ptolemaei Philopatoris) et capiet illam multitudinem, h. e. victoria potietur.

Idem narratur 3. Maccab. in initio, quod nempe commisso acri praelio, cum fortius pugnaretur ab Antiocho, ARSINOE Ptelemaei Philopatoris soror, copias obambulans, cum lacrimis obsecrabat milites, ut sibi opem fortiter et audacter pugnando serrent, binas auri minas se singulis, si vincerent, daturam promittens: Itaque milites, resumpts animis, Antiochi copias ceciderunt, multosque ex iis ceperunt. Desiderati sunt ex militibus Antiochiultra decem milia peditum, Equites plus quam trecenti: Vivi circiter 4000 in potestatem hostium pervenerunt. Elephantorum tres in ipso praelio, duo post ex vulneribus perierunt, complures eorum vivi capti. Ptolemaeus Raphia et reliquis civitatibus repente potitus est, universis populis inter se certantibus, ut in dedendo se Regi vicinum praevenirent. Polybius lib. 5. Strabo lib. 16. Geograph.


page 379, image: s0451

III. ERGESSUS, sive Acta post victoriam.

1. Inter Ptolemaeum Philopatorem et Antiochum Magnum pacificatio. Cum enim Antiochus M. Antiochiam venisset, Legatos pacis causa ad Ptolemaeum Philopatorem misit. qui felici et insperato victoriarum successu laetus, et vitae desidia, qua semper usus fuerat, allectus, foedus cum eo iniit, hac conditione, ut tota Syria cederet, eamque sibi traderet. Polybius lib. 5.

2. Ptolemaei Philopatoris elatio. De hac Angelus inquit: Elevabitur cor eius, et deiciet myriadas. h. e. post victoriam elatus, aliquot milia sanctorum de populo Iudaico occisurus est. Hoc eventu completum est. Cum enim templum profanare, et sanctum sanctorum ingredi vellet; Pontifex vero maximus hoc ipsi concedere nollet, ipse ira excandescens, multa Iudaeorum milia elephantis in spectaculis obiecit, ut contererentur. Vide Histor. Ptolemaei Philopatoris IV Regis Aegypti. Porro, quomodo hic Ptolemaeus populum Dei oppresserit, testatur Simeon summus Sacerdos lib. 3. Maccabaeorum.

3. Vitae dissolutio. Ptolemaeus Philopator, facta cum Antiocho pace, uxorem suam eamdemque sororem Eurydicen nefarie occidit, Agathocleae scorto adhaesit, regiique nominis et maiestatis oblitus, noctes in stupris, et dies in conviviis consumpsit. Agathocles psaltriae illius et meretricis Agathocleae frater, Regis concubinus, ut cum Hieronymus nominat, lateri ipsius iunctus, Alexandriam regebat: tribunatus, praefecturas et ducatus mulieres ordinabant, nec quisquam in Regno suo minus, quam Rex ipse poterat. Iustinus. Et haec nefanda eius libido, multorum magnorumque malorum cansa fuit; uti porro audiemus.

Similiter tria Bella gessit contra PTOLEMAEUM EPIPHANEM.

BELLUM I.

De hoc bello Daniel cap. 11. ita vaticinatur:

Vers. 13. Et revertetur Rex Aquilonis, et congregabit multitudinem maiorem priore: Nam exacto tempore aliquot annorum veniersubito cum exercitu magno, et cum opulentia magna.

Vers. 14. Et temporibus illis multi stabunt contra Regem Austri, et filii [
[Gap desc: Greek word]
] populi tui tollentur ad stabiliendam visionem, et corruent.

[
[Gap desc: Greek word]
proprie significat fractores, ruptores, dissipatores: Metaph. factiosos, praevaricatores. Quia Remp. factionibus suis frangunt, rumpunt et dissipant.]

Circa hoc bellum notanda sunt tria: I. ORTUS. II. PROGRSSSHS. III. EGRESSUS.

I. ORTUS.

In Ortu notanda est Belli occasio, eaque gemina.

I. REMOTA: fuit ignavia, et dissolutissima Ptolemaei Philopatoris vita. Cum enim Antiochus Magnus videret ignaviam et luxuriam Ptolemaei Philopatoris, exercitum multo maiorem priore congregavit, ut denuo belli aleam adversus Aegyptum experiretur.

II. PROPINQUA: fuit mors Ptolemaei Philopatoris inopinata, et successio Ptolemaei Epiphanis contempta. De hac Angelus ita inquit: Exacto tempore aliquot annorum, h. e. rev oluto annorum tempore, cum Ptolemaeus Philopator iam defunctus esset, sicut Hieronymus expresse scribit, Antiochus morte eius cognita, putavit sibi optimam occasionem oblatam, Ptolem aeum epiphanem, quippe qui puer adhuc quinquennis erat, ac proinde ad res gerendas ineptus, nec Ducibus belli exercitatis instructus, oppugnandi. Insuper etiam status regni Aegypti et subditarum provinciarum plane conturbatus erat. Nam Agathocles Ptolemaei Epiphanis tutor, et regni gubernator, adeo dissolutus in vita et superbus erat, ut subiectae prius Aegypto provinciae rebellarent, ipsaque adeo Aegyptus seditionibus vexaretur. Cum autem Antiochus hunc perturbatissimum regni statum animadverteret, ad bellum ei inferendum animum adiecit.

II. PROGRESSUS.

I. Antiochi M. ad bellum praeparatio. Quare Antiochus rebus in Aegypto sic stantibus, exercitum priore multo maiorem collegit.

II. Confoederatio. Foedere quoque sibi iungit Philippum Macedonum Regem, ut adunatis viribus contra Ptolemaeum Epiphanem et Agathoclem eius tutorem dimicarent, cum hac conditione, ut regnum Aegypti inter se dividerent. Et hoc est, quod Angelus subiungit: Multi consurgent adversus regem Austri, h. e. Aegypti, i. e. Ptolemaum Epiphanem adhuc puerum. Iustinus lib. 30. et. 31. qui etiam addit; Alexandrinos misisse legatos Romam, ut pupilli pueri, nempe Ptolemaei Epiph anis tutelam susciperent. Quod et fecerunt Romani, unde ingens bellum inter Romanos et Antiochum Magnum exortum est: sicut postea dicemus.

III. Iudaeorum quorundam factiosorum associatio. De qua Angelus v. 14. inquit: Et filii praevaricatorum populi tui attollentur ad stabiliendam factionem, et corruent. Quia enim Iudaea in medio erat sita, nempe inter Syriam et Aegyptum, hinc futurum esse ait Angelus, ut Iudaei in contraria studia sc


page 380, image: s0452

indantur, aliis Ptolemaeo Epiphani, aliis Antiocho M. se adiungentibus.

Per FILIOS autem PRAEVARICATORUM POPULI Daniel in specie intelligit illos apostatas et praevaricatores legis Dei, qui Oniam sacerdotem Simonis filium sequuti sunt in Aegyptum. Quam historiam Iosephus lib. 13. Ant. Iudaic. c. 6. et lib. 7. belli Iudaici cap. 30. describit, quod nempe Onias sacerdos Simonis filius, Ierosolymis fugatus, Antiocho M. cum Iudaeis bellum gerente, Alexandriam ad Ptolemaeum Epiphanem profectus sit, ingenti cum Iudaeorum multitudine, eique promiserit, sle totam gentem Iudaeorum ei sociaturum contra Antiochum, cum quo ille tunc bellum gerebat, si votis suis locum relinqueret. Cum autem Rex ea, quae fieri possent, se facturum annuisset, Onias rogavit, ut permitteret tamplum Ierosolymitano, quod Antiochus vastaverat, simile, in Aegypto aedificari, ut Deum more patrio colerent. Ita et Antiochum magis odiosum Iudaeis, qui templum Ierosolymitanum vastasset, ipsique eos benevolentiores fore, et quamplurimos religionis studio ad eum confluxuros. Et, ne deesset praetextus impio facinori, Onias impostor ille asserebat, se hoc pacto implere Iesaiae Prophetae vaticinium, scribentis cap. 19. vers. 19. Et erit altare Iehovae in media terra Aegypti, et titulus Iehovae in terminis eius. Qua calliditate et dolo Regi Ptolemaeo persuasit, ut locum illi in tractu Heliopolitano, 180 stadiis a Memphi distante, erigendo remplo concederet, et reditus insuper annuos multumque etiam auri et argenti largiretur, ut sacerdotibus esset copia ad cultum Dei rite peragendum. Quare Onias impostor ille templum ibi exstruxit, contra expressum Dei mandatum Deut. 12. vers. 5. quo severe prohibuerat, ne Templum et Alt are alibi exstrueretur, nisi in loco quem elegerat. Unde Angelus illos filios praevaricatorum populi Danielis, h. e. apostatas et legis divinae transgressores vocat. Praererea etiam Angelus insignem Oniae istius audaciam et impudentiam perstringit, quando subiungit: Extollentur ut impleant visionem, h. e. fanatico spiritu in superbiam extollentur, ut scelerato suo instituto non erubescant accommodare vaticinium Iesaiae cap. 19. v. 19. aedificando templum Heliopoli in Aegypto, quod sua habeat sacrificia et sacerdotes, aeque ac Ierosolymitanum, idque ut impleretur vaticinium Iesaiae, secundum pravam suam intelligentiam. Nam Iesaiae vaticinium non intelligendum est swmatikw=s2, de templo quodam externo et materiali, sed pneumatikw=s2, h. e. de amplitudine regni Christi, deque conversione Aegyptiorum tempore Messiae in N. T. futura. Quia enim Aegyptus idoloatriae semper addicta fuisset, ideo Iesaias diserte vaticinatur religionem Christianam etiam in Aegypto propagandam. Nam sollenne est Prophetis in V. T. de Regno Messiae loqui verbis et phasibus in cultus V. T. usurparisolitis. Ita etiam per Altare Iehovae, cultum Dei sin cerum, Christo exhibito in Aegypto erigendum. Quasi dicat: Etiam in Aegypto, abolita idoloatria, quae ibi regnaverat, Regnum Christi erigendum esse.

Oniae autem templum Heliopoli exstructum permansit usque ad Imperium Vespasiani Imperatoris, qui rebellantibus Iudaeis adversus Romanos, illud dirui funditusque deleri iussit.

III. EGRESSUS.

EGRESSUS huius Belli geminam Antiochi continet victoriam.

VICTORIA I.

I. Urbium oppugnatio. vers. 15. Et veniet Rex Aquilonis, et diffundet missilia catapultaria. h. e. Antiochus obsidebit urbes in Syria, Phoenicia, locisque finitimis, in quibus Ptolemaeus Epiphanes sua habebat praesidia: sicut inprimis de Sidone narrat Iosephus lib. 12. Antiq. Iudaic.

NOTA.

Vulgata versio Latina habet: Fundet vel comport abit aggerem. Luth. Wird schütte machen/ h. e. cumulum egestae terrae comportabit. Verum nomen Ebraicum
[Gap desc: Greek word]
proprie significat catapultam sive ballistam tormentariam, h. e. instrumentum bellicum, quo olim saxa vel lapide, intra urbem vel arcem obsessam iaciebantur, inventum a Phoenicibus, uti Plinius scribit: et dictum ballista, a)po\ tou= ba/llein, h. e. a iaciendo. Hoc autem loco metonymice accipitur, et significat saxa vel missilia catapultis eiaculata: quo sensu etiam usurpatur 2 Reg. 19. v. 32.

II. Urbium munitissimarum expugnatio. v. 15. Et capiet civitatem munitionum. Hic CIVITAS MUNITIONUM non unam aliquam civitatem, sed per Ebraismum, collective sig nisicat quasvis in Syria et vicinia civitates munitas, quae huc usque in potestate Ptolemaei Epiphanis fuerant: illas vero Antiochus expugnabit, sibique subiciet.

III. Felicissimi successus notatio. Nam addit Angelus: v. 15. Et brachia Austri non consistent, nec delecti milites eius; et non erit eis robur ad resistendum. v. 16. Et faciet, aggressus eum pro voluntatesua, et nullus consistet coram eo. Per BRACHIA AUSTRI per metonymiam elegantem Duces fortissimi Regis Aegypti intelliguntur: Sicut etiam Ezech. 30. vers. 22, 24, 25. per Brachia Pharaonis et Nebucadnezaris, intelliguntur Duces


page 381, image: s0453

eorum atque milites. Sicut enim brachia in corpore humano virtute et robore suo hominem defendunt: Ita quoque belli Duces Regem muniunt. Quare Angelus hisce verbis praedicit, Antiochum M. omnia ex animi sententia gesturum, neque Ptolemaei Epiphanis Duces coram eo posse consistere. Nam ipse SCOPAM Ducem, quem Ptolemaeus contra cum instructissimis copiis miserat, fugavit, atque cecîdit, nemoque ei resistere potuit.

VICTORIA II.

Vers. 16. Etiam stabit in terra decoris (inclita,) et confirmatio (erit) in manu eius.

In hisce verbis describitur victoria II, quam Antiochus M. victis Ptolemaei Epiphanis Ducibus in Iudaea obtinuit. Vocat autem Iudaeam terram decoris, Aquila vocat terram th=s do/chs2, Ebr.
[Gap desc: Greek word]
Luth. Das wehrte land.

1. Mystice, ob verum Dei cultum et religionem, atque habit ationem Dei inter Israelitas gratiosam et ver gloriosam. Deuter. 4.

2. Physice et Politice, quia erat terra fertilissima et amoe nissima, et omnium terrarum in toto orbe gloriosissima, fluens melle et lacte, Num. 13. v. 28. omnibusque arboribus pretiosissimis abundans, Deuter. 6. 8. v. 7, 8. cap. 11. v. 10, 11, 12.

Hanc quoque Antiochus M. Ptolemaeo Epiphani eripiet et occupabit. Eventum describit Iosephus lib. 12. Antiq. Iud. c. 3. quod nempe Iudaei Antiochum M. devicta Syria et Phoenicia sponte receperint intra moenia sua, et exercitum eius atque elephantos liberaliter aluerint, et obsidenti Antiocho contra eos, qui in arce Ierosolymorum relicti fuerant custodes, alacriter auxilium praestiterint. Unde Antiochus eos summis muneribus atque beneficiis affecit. Confer Polybium lib. 11.

III. EGRESSUS.

De EGRZSSU eius ita vaticinatur Angelus: Daniel. 11. v. 19. Et convertet faciem ad munitiones terrae suae, et impinget, et cadet, et non invenietur. Cum enim Antiochus M. a L. Scipione Asiatico Victus, in Syriam se recipiet ad munitiones suas, in quibus se abdet iam imbellis et profligatus, et postquam pudendam sibi cum Romanis pacem inierit, tandem corruet, et tragica morte exstinguctur, acsi numquam fuisset.

Eventum Strabo lib. 16. confirmat. Cum enim Antiochus M. vel propter inopiam, (ad quam Romani ipsum redegerant, imposito magno tributo per duodecim annos solvendo) vel propter insatiabilem avaritiam, Beli templum, ut Strabo, vel Iovis Dodonaei, ut Iustinus scribit, spoliare conatus esset, Barbari ad defensionem templi concurrentes eum cum toto exercitu interfecerunt, Iust. lib. 32. postquam regnasset annos 36, uti Eusebius in Chronicis scribit, vel annos 37, iuxta Appianum et Sulp0it. subaudi, inchoatos. Reliquit post se duos filios. Seleucum Philopatorem et Antiochum Epiphanem iuxta Appianum in libro debellis Syriasis circa finem.

VII. SELEUCUS IV. PHILOPATOR.

I. ORTUS.

Seleucus, *se/leukos2, h. e. commotus, conquassatus, fuit VII Rex Syriae, filius Antiochi M. primogenitus. Cognomento dictus est Philopator, quod a patre valde diligeretur. Vocatus etiam SOTER; ut tradit Iosephus lib. 12. Antiq. Iud. c. 4. sub finem.

II. PROGRESSUS.

I. Regni occupatio.

De hac Angelus vers. 20. ita vaticinatur: Postea stabit in statione eius quidam in decore regio, hoc est, succedet in regno Antiocho M. Rex alius e stirpe eius prognatus. Nam qui ex eadem stirpe ortus in regnum succedit, ille in eodem scapo dicitur stare, quasi ex arboris eiusdem pede effloruisset. In Ebraeo est vox
[Gap desc: Greek word]
super basi vel in loco, aut statione. Nam vox
[Gap desc: Greek word]
proprie significat basin, cui aliquid imponitur aut insistit. Metaphorice significat locum, sedem, stationem, aut officium; ut Gen. 40. vers. 13. Et Pharao restituet te super locum tuum. Targ. in officium tuum. LXX. a)rxioinoxoei/an, in principatum pincernatus tui. Ita quoque in hoc capite Dan. 11. v. 7. accipitur. Quare per haec verba intelligitur Selecucus Philopator, qui primus Antiochi M. fuit filius, eique in regno successit.

II. Regni administratio.

Hic Seleucus Philopator, licet loco patris, nempe Antiochi M. sit staturus, et regios honores adepturus; tamen moribus regalibus minime praeditus erit. Ideoque Angelus illum periphrastice appellat TRADUCTOREM EXACTORIS, quando inquit: Stabit in statione eius traductor exactoris in decore regio. v. 20.

In hisce verbis Seleucus Philopator ab Angelo describitur dittw=s2. 1. A titulo, quod Rex futurus sive in decore regio fulsurus sit.

2. Ab exercitio, quod futurus sit
[Gap desc: Greek word]
Exactor. Luth. Der wird in Königlichen ehren sitzen / wie


page 382, image: s0454

ein Scherge. Vocat illum exactorem vel traductorem exactoris, 1. In genere, propter infamem illius avaritiam, qua totum regnum suum immaniter sit infestaturus. Quia nihil Rege dignum gessit, sed exactionibus et expilationibus miseros subditos exhausit.

2. In specie, propter ablegationem Heliodori Quaestoris in urbem Ierosolymam, ad auferendam e gazophylacio pecuniam. Licet enim initio bene erga Iudaeos videretur affectus; quia omnes sumptus et impensas ad templum et sacrificia necessarias de suo aerario suppeditavit; uti patet ex 2 Macc. 3. v. 3. Tamen postea a Simone proditore templi praefecto persuasus, gazophylacium Ierosolymitanum thesauris abundare, eo impulsus est, ut Heliodorum Quaestorem suum ad rapiendos templi thesauros Ierosolymam cum potestate ablegaret. Quae res pessim ecessit, tum Questori, tum ipsi Regi. Cum enim Heliodorus in urbem sacram agmine stipatus militari veniret, ut thesauros templi in gazophylacio depositos auserret, a Deo (qui habet e)/kdikon o)/mma, uti Homerus ait, h. e. vindicem oculum) mirabili terretur spector. Visus enim est Eques armatus priotibus in eum pedibus insilire, iuxta quem bini satellites robusti, et veste splendida fulgentes, eum verberibus continuis ad terram straverunt, ut lectica e templo efferretur semianimis. Hunc Quaestorem Onias summus Sacerdos cognomento Pius precibus suis servavit, ne qua doli aut fraudis suspicio Regi oboriretur. Monitus ab iisdem Iuvenibus est Heliodorus, qui illum verberibus mulctarant, ut gloriam Dei passim praedicaret: quod ille votis nun cupatis fecit, et quae sibi contigerant, hostibus Regis est imprecatus. Vide 2 Macc. cap. 3.

Quod autem ille SELEUCUS Heliodori Dominus, sit hic ipse, de quo nunc agimus, clarissime patet ex 2 Macc. 4. v. 7. ubi dicitur Antiochus Epiphanes ei in regno successisse.

III. EGRESSUS.

EGRESSUS sive exitus huius Selecuci fuit tragicus: De quo Angelus inquit: At diebus paucis frangetur, quamvis neque ira, neque bello. h. e. paucis diebus postquam ille Heliodorum Quaestorem Ierosolymam transmiserit, ut templum the sauris suis velut sac rilegus spoliaret, interibit, non apertis odiis vel procerum, vel subditorum, neque aperto Marte, sed veneno ex insidiis ei ab Heliodoro propinato, in gratiam Antiochi Epiphanis. Hoc autem factum est brevi, postquam Seleucus templum Ieorosolymitanum spoliare conatus esset: uti perspicuum est ex 2 Macc. 4. v. 7. anno regni 12.

VIII. ANTIOCHUS EPIPHANES.

I. ORTUS.

1. Generatio. Antiochus Epiphanes VIII Rex Syriae, Antiochi M. filius, et Seleuci Philopatoris frater fuit, cui etiam, ex insidiis per Heliodorum Quaestorem interfecto, in regnosuccessit.

2. Appellatio. Dictus fuit hic Antiochus,

Primo, Epiphanes, h. e. gloriosus vel illustris. Quia enim ipse despectus futurus esset, neque iure regnum Syriae ad ipsum perventurum, sed ille dolo et fraudibus illud occupaturus esset; sicut Daniel vaticinatus erat, cap. 11. vers. 31. Ergo, ut hanc maculam elueret, gloriosum nomen assumpsit, seque EPIPHANEM appellavit. Verum illustris et nobilis ille fuit, non in bonum, h. e. virtutibus; sed in malum, h. e. vitiis.

Secundo, *e)pimanh\s2, EPIMANES. Ita Polybius, et ex eo Athenaeus refert, quod a Graecis pro Epiphane, Epimanes, h. e. pro glorioso, furiosus dictus sit. Interdum namque in conviviis gestatus est ut funus: et non tantum cum popularibus in conversationem descendit, sed etiam cum peregrinis et tenuioris forunae hominibus bibit, imo cum scurris et mimis certavit. Talis fuit, qui Deo bellum inferre, et Ecclesiam eius delere voluit. Unde recte Epimanes, h. e. furiosus dictus est.

Tertio, *r(/iza a(martwlo\s2, Radixpeccatrix. Luth. Ein schädliche böse wurtzel. 1 Macc. 1. v. 11. Quia qualis est pater, talis quoque est filius; iuxta vulgatum illud: *kakou= ko/rakos2 kako\n w)o/n. Mantuanus inquit de bonis filiis:

In sobalem transire solet cum semine virtus.

Ita nos contra de malis filiis dicere possumus:

In sobolem transive solet cum semine Virus.

Germani hoc proverbio utuntur: Der apfel fält nicht weit vom stamme.

Exemplum habemus in Antiocho Epiphane: Sicut enim pater eius erat sacrilegus et Tyrannus, qui templum Beli spoliavit, et tyrannidem erga subditos suos exercuit: Ita quoque hic Antiochus pessimus sacrilegus fuit, qui templum Dei altissimi spolavit, et immanem tyrannidem contra populum Dei exercuit.

Quarto, CORNU PARVULUM:
[Gap desc: Greek words]
Ein klein horn. Dan. 8. v. 9. Quia minor natu filius Antiochi Magni erat, qui cum Hannibale contra Romanos puganans, sed victus fugatusque pacem cum Romanis iniit, obsidemque Romanis misit filium hunc Antiochum Epiphanem, qui poste mortuo Seleuco Philopatore fratre natu maiore, qui patri in regno successerat, Roma fugiens, eiecto fratris filio Demetrio, per vim regnum Syriae


page 383, image: s0455

invasit, sicut 1 Macc. c. 1. scribitur. Cum igitur non fuerit legitimus regni successor, merito appellatur MODICUS, aut CORNU MODICUM sive PARVULUM: sicut eandem ob causam vocatur DESPECTUS Dan. 11. v. 21. sicut postea dicemus.

II. PROGRESSUS.

I. Regni occupatio.

De Regni occupatione Angelus ita vaticinatur v. 21. Et stabit in statu eius despectus (contemptus,) et non imponent ei decorem regium: Sed veniet in tranquillitate, et capesset regnum blanditiis.

NOTA I.

IN TRANQUILLITATE Vulgata versio Latina legit: Veniet CLAM. Verum haec versio est falsa. id que dissws2.

1. Grammatice. Nam haec vox
[Gap desc: Greek word]
non significat clam vel secreto; sed in tranquillitate vel quiete: uti reddit Arias Montanus.

2. Historice. Quia historiae testantur, quod Antiochus Eiiphanes Roma in Syriam venerit, non clam, sed palam, nempe a fratre Seleuco Philopatore revocatus et liberatus, misso eius loco Romam obside filio Demetrio. uti appianus Alexand rinus scribit.

NOTA II.

Capesset regnum BLANDITIIS. Hic versio Latina legit: In FRAUDULENTIA. Sed nomen Ebraicum
[Gap desc: Greek words]
significat, blanditias, verborum blandimenta, aut verba blanda, adulatoria, butyrata, aut lubrica, instar butyri. Germani vocant, Geschmterte Wort. Radix est
[Gap desc: Greek word]
, quae significat inter alia lenite, blandiri. Psalm. 55. v. 22. Blan ditiis diduxeinnt os suum instar butyri. Gem inantur ab Angelo in hac voce literae secunda et terrla radicales, ad gestum blandientium et adulantium insinuandum.

Explicatio.

Circa hanc autem Regni occupationem tria veniunt notanda. 1. Antiochi Epiphanis in Regno successio. 2. Ius successionis in regno. 3. Successionis modus et ratio.

I. Antiochi in Regno successio.

De hac Angelus inquit: Et stabit in statu (loco) eius. h. e. Antiochus Epiphanes, qui ex eodem scapo vel radice, ex qua Seleucus Philopator prognatus erit, eidem, per venenum sublato ab Heliodoro, in Regno succedet. Nam Antiochus Epiphanes et Seleucus Philopator erant fratres ex eodem patre, nempe Antiocho M. prognati.

II. Ius successionis in Regno.

De hoc Angelus ita inquit: Despectus, et non imponent ei decorem regium. Hisce verbis insinuat Angelus, quod Antiochus Epiphanes fratri suo Ptolemaeo Philopatori in Regno quidem successurus sit, sed non de iure: idque ob duas causas.

I. Ob personae et morum vilitatem. Unde eum vocat
[Gap desc: Greek word]
DESPECTUM vel CONTEMTUM. Sic autem vocatur Antiochus, triplici respectu. 1. Physice. Quia pravi et maligni ingenii homo erat: utpote a tyranno et maligno patre propagatus. Unde i(i/za a(martalo\s2, Radix pec catrix, ein böse schädliche wurtzel/ appellatur. 1 Macc. c. 1. v. 11. 2. Ethice. Quia non tantum natura, sed etiam educatione et consuetudine prava, pravus, malignus et crudelis erat. Licet enim a Syris adulatoribus dictus sit Epiphanes, quod alienis Regnum usurpantibus, ipse avitae ditionis assertor suis illu xisset, uti Appianus in Syriacis loquitur: Tamen propter perversos mores atque facta, a Polybio aliisque EPIMANES, h. e. furiosus est appellatus. 3. Politice. Quia pater Ahntiochus Magnus eum ad Regnum ineptum iudicavit. Unde eum Romanis perpetuum obsidem dedit. Et praeterea fratrem natu maiorem, mempe Seleucum Philopatorem, qui regno praeerat, habebat, et fratris filium Demetrium, ad quem, patre mortuo, iure hereditario Regnum pertinebat. Ideoque nihil minus exspectabatur, quam ut hic vilis despectusque homo, superstitibus Seleuco Philopatore fratre eius natu maiore, eiusque filio Demetrio, ad regni gubernacula evehendus esset.

II. Ob vocationis ad Regnum nullitatem. Quia (inquit Angelus) non imponent ei
[Gap desc: Greek words]
decorem (gloriam) regni. h. e. status Regni Syriae eum unanimi consensu et suffragio ad Regnum haud vocabunt, et velut Regem legitimum coronabunt. Quasi dicat Angelus: Antiochus Epiplianes, non exspectatis Ordinum Regni populique suffragiis, ipsem et Regiam disnitatem sibi rapiet.

III. Successtonis modus et ratio.

Veniet (inquit Angelus) in tranquillitate, et rapiet Regnum blanditiis. h. e. ipse Regnum non ingredietur, ut hostis truculentus, ferro et armis proceres atque subditos Regni coacturus, nisi susciperetur, sed tamquam amicus et tutor, simulans se velle tutorem pupilli nepotis sui Demetrii agere, donec ille maiorennis fieret; sed postea Regnum occupavit, excluso legitimo herede Demetrio, qui erat ei ex fratre nepos: Atque hinc, inter posteros huius Demetrii et Antiochi Epiphanis, perpetua fuerunt bella pro regno, per ducentos annos, alio alium vicissim obtruncante. et pro eo regnante. Et hoc est, quod Angelus de eo inquit: Veniet in tranquillitate, et Regnum rapiet blanditiis. Nam


page 384, image: s0456

licet ipse fratri suo Seleuco Philopatori necem procurasset per Heliodorum Quaestorem; tamen ei non fidebat: Quia, sicut ipse fratri suo Seleuco fidus non fuerat: ita quoque eum sibi fidum futurum non censebat. Idcirco apud Attalum et Eumenem Reges, Heliodorum tamquam regni affectatorem accusabat. Quamobrem Attalus et Eumenes, expulso Heliodoro, tamquam Regni affectatore, Antiochum hunc Epiphanem in regni possessionem deduxerunt, ut hoc beneficio eum devinctum sibi redderent. Iam enim ob qua sdam offensiunculas etiam hi Romanos supspectos habebant; uti Appianus in Syriacis scribit.

II. Regni administratio.

Sicut de Bonifacio VIII Papa dicitur: Intravit ut vulpes, regnavit ut leo, exivit ut canis. Ita quoque idem de Antiocho Epiphane dici potest. Sicut enim ille Regnum occupavit fraudulenter, ita quoque in eo sese gessit vio lenter. Nam non tantum suo regno contentus, sed etiam Aegypti Regnum nepoti suo ex sorore, nempe Ptolemaeo Philometori, eripere voluit. Angelus enim vaticinatur de tribus Bellis, quae contra Aegypti regem eiusque regnum gessit.

BELLUM I.

De hoc Angelus agit v. 22. Et brachia inundationis inundabunter a conspectu eius, atque frangentur, atque etiam Dux foederis. vers. 23. Et post consociationem cum illo committet dolum, adscendetque et roborabitur cum parva gente. v. 24. In tranquillitate etiam opima loca provinciae ingredietur, et faciet, quod non fecerunt patres eius, nec patres patrum eius: praedam spoliumque et facultates illis disperget, et contra munitiones instituet cogitationes suas, et hoc usque ad tempus, etc.

Hoc bellum describitur tripliciter: 1. Ratione ORTUS. 2. Ratione PROGRESSUS, 3. Ratione EGRESSUS.

I. ORTUS.

In ORTU Antiochus Epiphanes egit VIOLENTER. De quo Angelus inquit v. 22. Et brachia inundationis, etc. Quasi dicat: Multi magni et praepotentes Duces opponent se illi, sed nihil proficient. Conterentur enim ab ipso. Per brachia inundantia intelligit Angelus magnas Regis Aegypti copias, quibus antea magnum robur exercebat, iisque tamquam aquis inundantibus Syriam inundare solebat: Verum haec ab Antiocho Epiphane opprimentur repentinis copiis, et velut maiore flumine obruentur. Qui interitus emphatica Metaphora in verbo frangendi insinuatur. Haec ita contigisse eventus docuit. Nam Iosephus lib. 12. Antiq. Iudaic. cap. 4. et 5. et Appianus in Syriacis scribunt, quod mortuo Ptolemaeo Epiphane Aegypti Rege, Antiochus Epiphanes regnum Aegypti concupiverit, ideque ingenti cum exercitu Aegyptum ingressus ad Pelusium usque penet raverit. Quo niam autem Ptolemaeus Philometor, qui patri in regno successerat, adhuc parvulus erat, EULAEUS, et LENAEUS, duo Proceres et Duces potentissimi, qui prius copiis suis in Syriam soliti sunt exundare, tunc quoque Regnum Aegypti administrabant. Hi maximis copiis Antiocho Epiphani obviam processerunt; sed victi sunt ad Pelusium ab eo, ipsorumque copiae velut diluvio obrutae perierunt. Et sic vires Aegypti fractae sunt.

Addit quoque Angelus: ATQUE FR ANGETUR DUX FOEDERIS, h. e. occidetur iussu Antiochi Epiphanis. Quisnam autem Dux vel Antecessor ille foederis fuerit, diversae sunt sententiae.

1. Hieronymus et alii per Ducem foederis intelligunt Ptol. Philometorem. Aegypti Regem. Verum haec sententia stare non potest. Nam talis hoc loco Dux foederis intelligitur, qui occisus est. Atqui Ptol. Philometor in hoc bello occisus non est.

2. Alii dicunt, quod per Ducem foederis intelligatur Tryphon, unus ex proceribus Aegypti, Dux primarius, qui una cum reliquis Proceribus persuasit Antiocho, ut foedus faceret cum Rege Ptolemaeo Philometore adhuc puero, suscipiendo tutelam eius; ac proinde in Aegyptum deinceps veniret, tamquam amicus consanguineus, et turor, cum parvo comitatu. Ex hoc foedere Antiochus tutelam pupilli suscepit, qua ut pro libidine abuteretur, atque regnum Aegypti Ptolemaeo Philometori, quia adhuc puer erat, eo facilius adimere atque ad se transferre posset, Tryphonem, qui antecessor illius foederis fucrat, interfici curavit.

II. PROGRESSUS.

In PROGRESSU Antiochus Epiphanes egit FRAUDULENTER. De quo Angelus ita inquit: Et post consociationem faciet dolum. Praepositio
[Gap desc: Greek word]
hic idem significat atque POST, sicut etiam saepe praepositio a apud Latinos. Sensus est: Antiochus Epiphanes post victoriam, sub fucatae amicitiae, nempe tutelae ineundae specie, in Aegyptum veniet, omniaque fraudulenter aget, ut Aegyptum in suam potestatem redigat.

1. In locorum opimorum occupatione. Nam Appianus in Syriacis testatur, quod Antiochus Epiphanes paucis quidem comitatus in Aegyptum


page 385, image: s0457

venerit, sed strenuis, animosis, ipsique addictissimis: quos passim in praesidiis collocavit, atque sic opima et pacata, adeoque secura Regni Aegypti loca occupavit: ipse interim residens in urbe Memphi, tamquam Regni Metropoli, in loco opportuno, mempe regni meditullio sita ad Aegyptios cohibendos.

2. In locorum occupatorum conser vatione. Antio chus Epiphanes ut loca occupata, et praesidiis, e suo comitatu selectis, firmata retinere posset, omnes rapinas acquisitas in Syria, Phoenicia et Aegypto, opesque male partas Ducibus militibusque suis dispersit, h. e. largiter et profuse distribuit. Vide 1 Macc. 3. v. 30. Atque hac calliditate et fraudulentia sua omnes patres patrum suorum superavit.

3. In propugnaculorum Aegypti occupandorum cognitatione. Nam inquit Angelus: Contra munitiones instituet cogitationes suas. h. e. Etiam multorum in Aegypto Procerum animos largitionibus corrumpet, sibique devinciet, quorum opera et consilio adiutus cogitabit, quo pacto Aegypti propugnacula, urbesque munitissimas, quae nondum ipsi deditae fuerant, occupare, inque suam potestatem redigere possit.

III. EGRESSUS.

De hoc Angelus inquit, vers. 24. Et hoc usque ad tempus.

I. Haec verba Maldonatus refert ad praecedentia, cumque iis coniungit, hoc sensu: Antiochus Epiphanes cogitationes et consilia sua animo premet, quoad tempus opportunum advenerit. Tunc enim aperto Marte regnum Aegypti invadet; sicut Daniel in sequentibus explicat.

II. Sed commodius haec verba ad Egressum referuntur, quod Antiochus Epiphanes non diu Aegyptum tenuerit, sed tantum ad tempus. Nam Rege Ptolemaeo Philometore paululum adultiore facto, Aegyptii Antiochi Epiphanis praesidia Aegypto expulerunt.

BELLUM II Antiochi Epiphanis contra AEgyptum.

De hoc Angelus vaticinatur. vers. 25, 26, 27, 28.

I. ORTUS; in quo notandus est Antiochi Epiphanis ad bellum apparatus. v. 25. Postea excitabit vires suas et cor suum contra Regem Austri copiis magnis. Sensus est: Postquam Ptolemaeus Philometor Rex Aegypti adultior factus regnum adierit, et praesidia Antiochi Epiphanis expulerit: Antiochus Epiphanes excitabit vires suas, et cor suum contra Regem Austri copiis magnis. h. e. animoirritato omnes vires suas experietur; et ingentem exercitum adversus Regem Aegypti conscribet. Cum enim videret, se fraudibus atque dolis id obtinere non posse, quod speraverat, idicirco aperto bello rem aggredietur. Bellum hoc describitur 1 Macc. cap. 1. v. 19.

II. PROGRESSUS. In quo occurrit Apparatus Ptolemaei Philometoris Aegypti regis contrarius. v. 25. Et Rex Austri miscebit se bello cum exercitu magno et valido admodum. h. e. Ptolemaeus Philometor Rex Aegypti iam maiorennis, et sceptra regni sui gerens, iniuria ac violentia Antiochi Epiphanis provocatus, exercitum aeque grandem suis sumptibus comparabit, eumque Antiocho Epiphani opponet.

III. EGRESSUS, sive Eventus triplex, quem Angelus praedixit.

I. Infelix Ptolemaei Philometoris pugna, et Antiochi Epiphanis victoria; de qua Angelus inquit: Sed non consistet Rex Austri. h. e. Ptol. Philometor Rex Aegypti victoriam amittet, et Antiochus Epiphanes superior erit. Causa in felicis successus Regis Aegypti, et victoriae Regis Syriae, erit perfidia Consiliariorum Ptolemaei. Quia (inquit Angelus v. 25. 26.) cogitabunt contra eum cogitationes; et comedentes portionem cibi eius, frangent eum: et exercitus illius (Antiochi Epiphanis) exundabit, et concident confossi multi. h. e. illi ipsi, qui stipendia a Rege Aegypti accipient, et ex eiusdem mensa cibum capient, exercitum Regis ac Domini sui prodent: exercitus autem Antiochi Epiphanis instar diluvii sese diffundet, et copias Regis Aegyptisubvertet.

II. Pax inter utrumque Regmem sancita, sed fucata et lubrica. De qua Angelus ita vaticinatur: Et ambobus Regibus animus malefaciendi erit, et in eadem mensa mendacium loquentur. sed non succedet: quia adhuc terminus erit ad constitutum tempus. h. c. Ptolemaeus Philometor clade accepta, suasu Consiliariorum suorum pacem ab Antiocho Epiphane petet, et impettabit; sed paxilla simulata et fucata utrinque erit. Nam uterque de alterius exitio cogitabit. Et licet Prolemaeus Philometor Antiochum hospitio et convivio accipiet, magnisque muneribus donabit: tamen animis erunt disiunctissimis, et capitali odio flagrantissimis. Verum Deus neutri concedet, ut alterum e medio tollat: Quia adhuc finis in aliud tempus. h. e. quia nondum venit tempus fini utriusque Regis et regnia Deo praestitutum. Quin potius constituto tempore dissolvetur, et paulo post in cruentum ballum commutabitur.

III. Antiochi in terram suam reversio magna


page 386, image: s0458

cum apulentia. v. 28. De quo eventu Angelus ita vaticinatur: Et revertetur in terram suam cum opulentia magna. h. e. Antiochus Epiphanes, inita pace cum Ptolemaeo Philometore simulata et dolosa, in Syriam revertetur magnis cum divitiis, partim ex spoliis Aegypti, partim ex Ptolemaei Regis donatione contractis.

BELLUM III. Antiochi Epiphanis contra AEgyptum.

Hoc bellum ab Angelo describitur tripliciter.

1. *xronikw=s2, ratione TEMPORIS. De quo ait v. 29. Statuto tempore revertetur. h. e. Antiochus Epiphanes, cum putabit commodam oblatam sibi esse occasionem opprimendi Ptolemaeum Philometorem, iterum invadet Aegyptum. Quod quidem post biennium, cum iam Ptolemaeus Philometor cum Ptolemaeo Physcone fratre reconciliatus esset, factum est.

2. *tropikw=s2 ratione MODI; de quo in quit Angelus vers. 29. Revertetur et invadet Aegytpum. Historici docent, Antiochum Epiphanem Aegyptum ter intrasse. Cum enim prima et secunda vice fraus omnino ex voto ei non successisset, tertio reversus magnis copiis Alexandriae ptol. Philometorem obsedit.

3. *e)kbatikw=s2, ratione EVENTUS; de quo iterum Angelus v. 29. Sed non erit ut prius, et ut posterius. (vel: sed non fiet, ut prima vice et ut altera.) h. e. Antiochus Epiphanes non obtinebit victoriam contra Ptolem. Philometorem, nec subiugabit Aegyptum, sicut ei contigerat in expeditione prima, de qua vers. 24. neque ut in secunda, de qua vers. 25. 26. Additur ratio ab Angelo v. 30. Nam venient contra cum naves Chitteae, unde dolore afficietur. h. e. Romanorum legati vecti navibus ex Cilicia, vel ex Macedonia, venient contra Antiochum Epiphanem, eique in nomine Senatus Romani mandabunt, ut Aegypto abstineat. Quod completum esse Historici testantur. Nam ita scribit Velleius Paterculus lib. 1. Hist. Rom. Cum Antiochus Epiphanes Ptolemaeum puerum Alexandrize obsideret, missus est ad eum Legatus M. POPILIUS LAENAS, qui iuberet coepto desistere. Hic mandatum Senatus Romaniei exposuit, et Regem deliberaturum se dicentem circumscripsit virgula, iussit prius responsum reddere, quam egrederetur circumscripto arenae circulo. Plutarch. Apophtheg pag. 364. ita rem describit: M. Popilius a Senatu literas Antiocho attulit, quae cum ex Aegypto iubebant exercitum abducere, neque Regnum pupillorum Ptolemaei vita defuncti sibi vindicare. Accedens per castra, eminus ab Antiocho comiter salutatus; At ille non reddita salute epistolam tradidit; qua lecta, cum deliberatione habita responsurum se Rex diceret, palmite Popilius Regem circumscripsit, dicens: Hic ergo stans, delibera et responde. Omnibus magnanimitate hominis perculsis, cum Antiochus profiteretur se ex sententia Romanorum acturum, ita demum Regem salutavit amplexusque est Popilius. Haec Plutarchus.

Iosephus lib. 12. Ant. Iud. cap. 6. ita scribit. M. Popilius Laenas Legatus Romanorum navibus appulsus Alexandriam, Antiochum virga circumscribens circulo in arena, illi dixit: Senatus populusque Romanus praecipiunt, ut Aegypto recedas, nec pugnes in Ptolemaeos: et isto in loco respondeas, quid consilii geras, an pacem, an bellum cupias. Quibus ille perterritus ait: Si hoc placet Romanis, discedendum est. Itaque statim exercitum movit, atque ex Aegypto discessit. Exemplum pulcherrimum hoc loco habemus, quam verum sit Emblema illud Senecae: Omne sub Regno graviore regnum est.

III. EGRESSUS.

Antiochus ex Aegypto rediens, re male gesta, minatus est se urbem (Ierosolymam) facturum commune totius gentis sepulchrum; sed in itinere curru excussus, morbo foedissimo afflictus est, vermibus tanto foetore e put refactio corpore erumpentibus, ut nemo servorum eum ferre posset. Simulatam agens paenitentiam, multa Iudaeis incredibilia promittit, et tanto cruciatu animi atque corporis consumitur, ut nihil cogitari atque dici possit aerumnosius. Extra patriam in agro moritur, et Antiochiam defertur. Regnavit annos 12. Vide 2 Maccab. 9. v. 5.

IX. ANTIOCHUS EUPATOR.

I. ORTUS.

Antiochus Eupator *a)nti/oxos *e)uta/twr (Bonus Pater) fuit Antiochi Epiphanis, tyranni et sacrilegi istius filius.

II. PROGRESSUS.

I. REGNI OCCUPATIO.

Antiochus Eupator, mortuo patre Antiocho Epiphane, opera Lysiae tutoris et educatoris sui, ad Regnum pervenit. Nam ita scribitur 1 Macc. 6. v. 17. Et cognoscens Lysias mortuum esse Antiochum Epiphanem, constituit Antiochum filium eius, qui regnaret pro eo: quem educavit adolescentem, et imposuit ei nomen EUPATORIS.


page 387, image: s0459

II. REGNI ADMINISTRATIO. BELLUM I. contra Iudaeos gestum.

Antiochus Eupator regno accepto, bellum Iudaeis infert, tantis viribus, quantis antehac nemo Regum Syriae fecerat. Nam numerus exercitus eius erat 100000 peditum, et 20000 equitum, et elephanti XXXII docti ad proelium. Cum hoc exercitu profectus est per Idumaeam, et obsidione cinxit Bethsuram. 1 Maccab. 6. vers. 30, 31. eamque occupavit, et in ea praesidium collocavit. vers. 53. Similiter Ierosolymam obsidione cinxit, quam tamen consilio Lysiae Ducis sui solvit, et Iudaeis pacis conditiones proposuit, quas ipsi cupide accipiunt, et Regem intra moenia intromittunt. At Rex, qui iuramentum fecerat Iudaeis, cum utbem ingressus munitionem montis Zion videret, iuramento perfide violato, ne rebellio timenda esset, moenia arcis dirui iussit. vers. 51, 58, 60, 61, 62. Paulo post bellum reparat, ingentemque exercitum in Iudaeam secum adduxit. 2 Maccab. 13. vers. 12. At Iudas Maccabaeus cum militibus suis illi obviam processit, cosque hortatus est, ut fortiter dimitarent, et usque ad mortem pro legibus, templo, civitate, patria, et civibus starent. Circa Modin exercitum constituit. Deinde data militibus tessera, vel Symbolo militari; DEI VICTORIA, Luth. gab jhnen diese wort zur losung: Gott gibt sieg. noctu invasit castra Regis, et interfecit viros 4000, et maximum Elephantorum, cum his qui superposiri fuerant, summoque metu et perturbatione castra hostium repleverunt, et rebus prospere gestis discesserunt. vers. 14, 15, 16. Cumque Antiochus Eupator castra sua ad Bethsuram munitum Iudaeorum propug naculum admoveret, in fugam vertebatur, impingebat et minuebatur. vers. 19. Victus autem ad pacem renovandam compulsus est. vers. 22. Atque Iudaeam Maccabeum, Ducem et Principem fecit a Ptolemaide usque ad Gerrenos. vers. 24.

Antiochus Eupator, cum ex Lysia Duce suo cognovisset, Menelaum apostatam omnium turbarum et totius belli auctorem esse, eum secum abduxit Beream in Syriam, ibique eum interfecit, quum iam decennio Sacerdotio functus fuerat, 2 Macc. 13. v. 4.

BELLUM II. contra Philippum Tutorem Regni seditiosum.

Cum Philippus Regni administrator (cui Antiochus Epiphanes aeger filium cum diademate annulo commendaverat) Antiocho Eupatore in Iudaea bellum gerente, per seditionem Regnum occupare conaretur, Eupator facta cum Iudaeis pace, festinanter e Iudaea profectus Antiochiam occupavit, et Philippum fugavit: qui in Aegyptum fugiens vita spoliatus est. 1 Macc. 6. v. 33.

III. EGRESSUS.

Denique Antiochus Eupator a Demetrio Sotere agnato suo captus, vita regnoque privatus est, anno Regni secundo. 2 Macc. 14. v. 1, 2.

X. DEMETRIUS I. SOTER.

I. ORTUS.

Demetrius I. Soter, *dhmh/trios2, h. e. populi cor vel terror, des Volcks Hertz oder schrecken/ X Rex Syriae, Seleuci Philopatoris VII Regis Syriae filius, Antiochi Epiphanis VIII Regis Syriae patruelis.

II. PROGRESSUS.

I. ACTAOECONOMICA.

Hic Demetrius I. Soter duos habet filios. Prior fuit Demetrius II, Rex Syriae XII, qui Alexandrum Balam, XI Syriae Regem, parricidam e regno eiecit, illudque occupavit. Posterior fuit Antiochus U Sidetes, Rex Syriae XV.

II. ACTA POLITICA.

I. REGNI OCCUPATIO.

Occupavit hic Demetrius regnum Syriae.

1. Partim per astutiam. Quia a patre Seleuco Philopatore, loco Antiochi Epiphanis Romam obses missus fuit: quo mortuo, cum a Romanis non dimitteretur, consilio usus Polybii Historici exulis, sed libere agentis, specie venationis ab urbe profectus e custodia Romana elabitur, Tripolin occupat, et favore secundo exceptus, exercitum ad occupandum Regnum undique colligit. Polybius. Iosephus.

2. Partim per violentiam. Quia hic Demetrius Seleuci filius anno 151. (regni nimirum Syriaci) exiit ab urbe Roma. Et factum est, ut ingressus est domum regni patrum suorum, (h. e. Antiochiam regni metropolin, et sedem regiam) comprehendit exercitus Antiochum (Eupatora) et Lysiam Tutorem et Regis Ducem, ut adducerent eos ad eum (Regem Demetrium.) Et res ei innotuit, et ait: Nolite mihi ostendere faciem illorum. Et occidit eos exercitus. 1 Maccab. 7. vers. 1, 2, 3. 4. Quare Demetrius I, Antiocho Eupatore et Lysis interfectis, Regnum occupavit


page 388, image: s0460

Anno 3813 Ab orbe condito.

Anno 3 Regni Antiochi Eupatoris.

Anno 588 Acondita urbe Roma.

Anno 157 Ante Christum natum.

II. REGNI ADMINISTRATIO.

I. ACTA ECCLESIASTICA.

Alcimum, transfugam ex Israel et proditorem, summum Sacerdotem Hierosolymis constituit per Bacchidem. 1 Macc. 7. vers. 5, 9. Hic Alcimus fuit homo impiissimus, fax et tuba omnis mali in populo Israel: Accusat Iudam Maccabeum, quod a lege divina nollet recedere, et disperderet amicos Regis. Qua accusatione Demetrius impulsus, Bacchidem cum exercitu in Iudaeam misit, et postea Nicanorem. 1 Macc. 7. v. 5, 8. et cap. 4. v. 26. Praeterea Alcimus manus suas rapina, furtis et caedibus polluit, murum atrii templi interioris demolitur. 1 Maccab. 9. v. 54. Tandem manu Dei iusti iudicis percussus, morbo ferali mutus iacuit, et cruciatus intolerabiles sensit. Animam persidam ac foedam exhalavit, anno Sacerdotii sui 4. Urbs sine Sacerdote fuit annos 7; uti Hegesippus scribit. Vide 1 Macc. 9. v. 55, 56.

II. ACTA POLEMICA.

Demetrius Soter, instinctu Alcimi transfugae et proditoris, bellum contra Iudaeos gessit.

I. Per Bacchidem.

Quem cum ingenti exercitu in Iudaeam misit; eique Alcimum, quem Bacchides summum Sacerdotem Ierosolymis constituerat, tamquam comitem adiunxit. Magnam tyrannidem in Iudaes exercuit; Iudaeos multos, verbis ipsius dolosis sidem habentes, crudeliter mactavit, inque puteum magnum praecipitavit; et amicos Iudae Maccabaei inquisitos suppliciis exquisitis affecit. 1 Maccab. 7. vers. 9, 19. Et postea regione Alcimo commissa, ad Demetrium Regem rediit. v. 20.

II. Per Nicanorem.

Cum Alcimus apostata et proditor videret, Iudam comitesque eius praevalere, et se non posse sustinere eos; reversus ad Regem Demetrium, multis criminibus accusavit eos. Quapropter Demetrius Nicanorem, unum nobilium suorum Principum Iudaeis infensissimum, misit, dans ei in mandatis, ut totam Gentem Iudaeorum exstirparet. 1 Macc. 7. v. 26. Nicanor ut mandato Regis satisfaceret, induebat

1. Pellem vulpinam, h. e. fraudulenter agebat. Nam venit Ierusalem, et misit ad Iudam Maccabaum, et frarres eius, dolose verbis pacis dicens: Non sit pugna inter me et vos; veniam cum viris paucis, ut videam facies vestras cum pace. Quare congressi sunt, et alter alterum pacifice salutavit. Sed hostes erant parati, ut abriperent Iudam. Quae Nicanoris fraudulentia Iudae Maccabaeo innotuit. v. 27, 28, 29, 30.

2. Pellem leoninam. Cum enim fraudulentia eius diutius celari non posset, violenter agere coepit. Nam processit obviam Iudae in pugnam, iuxta Cepharsalam, (pagum in agro Samaritano) sed pugnam amisit. Ceciderunt enim de exercitu Nieanoris quasi 5000 viri, et fugerunt in civitatem David. v. 31, 32. Admissus in urbem, extenso brachio contra templum Domini iuravit, in ira dicens: Nisi traditus fuerit Iudas, et exercitus eius in manus meas, continuo cum regressus fuero in pace, succendam Domum istam. v. 33. 35. 2 Maccab. 14. vers. 33.

Quam blasphemus autem Nicanor fuerit, ex 2 Macc. 15. v. 3, 4, 5. patet. Ubi haec verba leguntur: Interrogavit ille sceleratissimus: An esset in caelo princeps, qui praecepisset Sabbatum celebrari. Quibus respondentibus: Dominum viventem eum Principem esse in caelo, qui iussetit diem septimum celebrari: Ego vero, inquit, alter sum Princeps in terra, qui praecipio sumi arma, et Regis mandata impleri, etc. Tandem proelio cum Iuda commisso, 35000 de exercitu eius cadunt, ipse inter cadavera exanimis invenitur; cui et lingua praesecta est, et caput, humeri, brachium, et dextra amputata, et publice suspensa sunt. Factum hoc est die 13 mensis Adar, h. e. Martii. Is dies postea in populo Iudaico sollennis fuit, in memoriam huius victoriae. 1 Macc. 7. v. 42, 43, 46. 2 Maccab. 15. vers. 27, 28, 30, 32, 33, 35, 37. Iosephus l. 12. Antiqu. Iudaic.

III. Rursus per Bacchidem et Alcimum.

Cum enim Demetrius Rex cognovisset, caesum a Iuda Maccabaeo esse Nicanorem, secundo misit Bacchidem et Aleimum in Iudaeam, cum selectissimo exercitu. Cum Iuda Maccabaeo congreditur: in quo confsictu Iudas fortiter pugnans occubuit. 1 Macc. 9. v. 1. 18. Cui Ionathas frater substituitur, qui in die Sabbati mille viros de exercitu Bacchidis ceoîdit. v. 19. Alcimus proditor muros domus sanctae interioris dirui iussit. v. 50. sed percussus a Deo paralysi interiit. v. 55. Mortuo autem alcimo, a quo instigabatur Bacchides, ad Demetrium in Syriam rediit, et siluit terra Iuda annis duobus. v. 57. Postea rursus ab apostaris Iudaeis


page 389, image: s0461

evocatur, qui perdendi Ionathae spem ipsi fecerant. Quem cum neque capere securum, neque expugnare armatum posset, auctores eius consilii iugult. v. 68, 69. Tandem foedus cum Ionatha facit, captivos restituit, neque se in Iudaeam reversurum iuramento pollicetur. v. 70, 71.

III. EGRESSUS.

Ab Alexandro, Antiochi Epiphanis filio, (h. e. nepote) Regnum Syriae sibi vindicante, impugnatus Rex Demetrius, societatem cum Ionatha inire voluit, eumque promissis et largitionibus pene infinitis sollicitavit: Sed Iudaei memores eius saevitiae, et infidelitatis, cum hoste ipsius Alexandro se coniungunt, qui Demetrium victum, et regno et vita spoliavit. 1 Maccab. 10. v. 26, 49, 50.

Interiit anno 3824 ab orbe condito.

Interiit anno 605 ab aedificata urba Roma.

Interiit anno 11 Regni sui in Syria.

Interiit anno 146 ante Christi nativitatem.

XI. ALEXANDER I. BALA, seu VELES: Aliis ALEXANDER EPIPHANES, vel NOBILIS.

I. ORTUS.

Alexander Bala, fuit filius Antiochi Epiphanis; uti vocatur 1 Maccab. 10. v. 1. Alii dicunt, quod infimae sortis homo fuerit, et pro filio Antionchise venditarit.

II. PROGRESSUS.

I. ACTAOECONOMICA.

Alexander Bala Ptolem. Philometoris VI Regis Aegypti filiam Cleopatram in uxorem duxit. Nuptiae in urbe Ptolemaide sunt celebratae, ad quas etiam Ionathan summus Sacerdos ab Alexandro invitatur; qui utrique Regi splendida offert munera. Ideoque contra invidos et accusatores regia auctoritate defenditur. 1 Maccab. 10. vers. 54. ad 60.

II. ACTA POLITICA.

1. Hic Alexander exiguis copiis instructus, et a vicinis Regibus adiutus, Ptolemaidem urbem proditione militum Demetrii occupat. Demetrius vero, audito hoc nuntio, exercitum statim colligit: et cum metueret, ne Ionathas Dux Iudaeorum ad Alexandrum propter iniurias illatas deficeret, amicitiam ipsi offert, et obsides Iudaeorum in arce Sidonis detentos parentibus remittit. Quare Ionathas Ierosolymam profectus, obsides recipit, Iersolymis habitare incipit, et muros urbis instaurat. Iosehus l. 13. Antiq. Iudaic. c. 3. 1 Macc. 10. v. 1, 2, 3. 9.

2. Alexander Rex, ut Ionathanem ab amicitia Demetrii avertat, plura et longe maiora Ionathae concedit: Insuper purpuram, coronam auream, et stolam sacerdotalem ipsi mittit, ipsumque Pontificem summum in populo Iudaico facit. Ionathas vestem Pontisicalem induit, anno Graecorum 160, septimo mense, in sesto Scenopegias, die 3 Octobris, feria septima, quatuor annis (ut Iosephus habet) post mortem Iudae Maccabaei. Itaque Demetrius, ob iniurias populo Iudaico illatas, et auxiliis et armorum societate excidit, et dissidentibus Regibus Syriae Politia Iudaeorum alique modo restituta fuit. 1 Maccab. 10. v. 15, 18, 20.

Cum autem Rex Alexander magnum exercitum collegisset, castra metatus est ex adverso Demetrii, et commiserunt proelium duo isti Reges, et fugit exercitus Demetrii, et persecutus est cum Alexander, cum praevaluisset ei. 1 Maccab. 10. vers. 48, 49, 50.

III. EGRESSUS.

Tandem Ptol. Philometor Rex Aegypti, Alexandrisocer, consilia fraudulenta init, quibus regnum Alexandri obtineret, illudque suo regno adiceret. 1 Maccab. 11. vers. 1, 8. Idcirco filiam suam Cleopatram ab eo abductam Demetrio, Demetrii I filio, despondet. sicut legitur 1 Maccab. 11. v. 9, 10. Misit (Ptolemaeus Philometor) ad Demetrium, dicens: Veni, componamus inter nos pactum: et dabo tibi filiam meam (Cleopatram) quam haber Alexander; et regnabis in regno patris tui. Paenitet enim me, quod dederim illi filiam meam. Quaesivit enim me occidere.

Speciosus quidem hic, sed falsus praetextus etat, quo Ptolemaeus generum suum regno spoliare volebat. Postea Ptolemaeus ingressus Antiochiam, imposuit duo diademata capiti suo, Aegypti et Asiae. Rumore tali percepto, Alexander e Cilicia properat; victusque praelio, et in Arabiam fugiens, a Zabdiele hospite Arabe caput eius tollitur, et Ptolemaeo mittitur. 1 Maccab. 11. v. 10. ad 17. inclusive.

XII. DEMETRIUS II. NICANOR.

I. ORTUS.

Demetrius II Nicanor, fuit Demetrii I, cognomento Soteris, X Regis Syriae filius. Demetrius enim duos habuit filios. Prior erat Demetrius II, Rex Syriae XII, qui Alexandrum Balam XI Syriae Regem e regno eiecit: Et hic est Demetrius


page 390, image: s0462

ille, de quo hoc loco agimus. Posterior erat Antiochus V. Sidetes, Rex Syriae XV; de quo postea agemus.

II. PROGRESSUS.

I. REGNI OCCUPATIO.

Cum Ptolem. Philometor VI Rex Aegypti, libidine dominandi impulsus, ex Aegypto in Syriam prosicisceretur ad Alexandrum X [Syriae regem, generum suum, ut ei regnum eriperet, sub hoc praetextu, quasi vitae eius insidias struxisset: Filiam suam Cleopatram ei ademit, eamque Demetrio II in uxorem dedit, cumque eo foedus pepigit. 1 Maccab. 11. v. 8, 9. Postea cum eo praelio congressus, cum victum e Regno eiecit: at que ita Demetrius II Alexandro Balae in regno successit. 1 Maccab. 11. v. 19.

Anno 3830 ab orbe condito.

Anno 611 a condita urbe Roma.

Anno 6 Regni Alexandri in Syria.

Anno 140 antenativitatem Christi.

II. REGNI ADMINISTRATIO.

I. Demetrius Ionathan Iudaeorum Ducem, quibus potuit muneribus honorat et ornate, eumque inter amicos intimos numerat, praesidia sua Hierosolymis educit, summum Pontificatus honorem eidem confirmat, adversariis eius aures non praebet, dat ei Iudaeam cum tribus Toparchiis, Samaria, Ioppe, et Galilaea; sub tributo tamen trecentorum talentorum. 1 Maccab. 11. vers. 26, 27, 28, 45.

II. Cum Demetrius propter gravia et enormia scelera in odio omnium esset, Diodorus cognomento Tryphon, qui olim Dux militiae apud Alexandrum Balam XI Syriae regem suerat, Antiochum Alexandri filium in regnum reducere, excusso Demetrio conatur. Nam milites et cives Antiocheni seditione concitata Demetrium regem in arce obsident; sed unius Ionathae beneficio, quod ipsi 3000 Iudaeorum misit, conservatur. Interficiuntur enim a Iudaeis 120000 civium; Antiochia incenditur, et spoliatur. 1 Maccab. 11. v. 39, 44, 46, 48. Verum Demetrius maximorum beneficiorum immemor, ictum cum Ionatha foedus nefarie violat, atque Iudaeos variis afficit in commodis. 1 Maccab. 11. v. 52, 53.

III. EGRESSUS.

Posthaec reversus est Tryphen, et Antiochus cum eo, puer adolescens; et regnavit, atque diadema sibi imposuit. Et congregati sunt ad eum omnes exercitus, quos disperserat Demetrius, (quoniam exercitum ex incolis conscriptum dimiserat, eaque re maximum sibi odium conflaverat) et pugnaverunt contra eum, et fugatus est e regno. 1 Maccab. 11. v. 54, 55. Demetrius e regno pulsus, in Macedoniam ad auxilia contrahenda profectus est, ut Tryphoni bellum inferret. Verum ab Arsace rege Medorum et Persarum captus in custodiam traditus est. 1 Maccab. 14. v. 1, 2, 3. Postea vero dimissus in Hyraciam relegatus est: sicut Orosius et Iustinus lib. 36. scribunt, Regnavit annos V.

OBSERVATIO.

ARSACES est cognomentum Regum Parthorum, qui in Media et Persia regnatunt: uti patet ex Iustino, qui (ex Trogo l. 41.) ita scribit: ARSACES (Rex Parthorum) quaesito simul constitutoque Regno, non minus memorabilis Parthis, quam Persis Cyrus, Macedonibus Alexander, Romanis Romulus, matura senectute decessit. Cuius memoriae hunc hoaorem Parthi tribuerunt, ut omens exinde reges suos ARSACIS nomine nuncupent.

Quare per ARSACEN, cuius 1 Maccab. 14. vers. 2. fit mentio, Mithridates Rex patrthorum post Arsacen VI intelligitur, qui praedictum Regem cept, et postea dimisit: uti Orosius et Iustinus scribunt.

XIII. ANTIOCHUS ENTHEUS.

I. ORTUS.

Antiochus Entheus, quasi divinus, Rex Syriae XIII, fuit Alexandti Balae XI Regis Syriae filius, e Cleopatra, Ptol. Philometoris Aegypti Regis filia, genitus.

II. PROGRESSUS.

I.

Hic Antiochus in aula Regis Arabiae educatus, ad recuperandam sedem paternam a Tryphone animatur, capta Antiochia et elephantis regiis, opera Diodoti Tryphonis Tutoris sui, ex Arabia in Syriae regnum, Demetrio fugato, reducitur, Tryphone potestatem exercente, 1 Maccab. 11. v. 54, 55.

II.

Cum Ionatha et Simone amicitiam coluit, eosque maximis benesiciis sibi devinxit: sicut legimus 1 Macc. 11. v. 57. Scripsit Antiochus adolescens Ionathae, dicens: Stabilio tibi Sacerdotium, et constituo te super quaturo civitates, ut sis de amicis Regis. v. 58. Et misit illi vasa aurea in ministerium; et dedit ei potestatem bibendi ex aureis, et


page 391, image: s0463

purpuram induendi, et habendi fibulam auream. v. 59. SIMONEM quoque fratrem eius constituit Ducem a tractu Tyri usque ad terminos Aegypti.

III. EGRESSUS.

Anno regni secundo, aetatis decimo, a Tryphone Tutore et Duce suo per scelus interficitur, corruptis Medicis: qui, adolescentem dolore calculi consumi, ad populum mentiti, dum secant illum, occidernnt.

XIV. TRYPHON.

I. ORTUS.

Tryphon, *tru/fwn, delicatus, verzärtelt/ fuit extraneus, nempe Apamiensis, natus in Casiano castello; uti Strabo scribit. Alio nomine dictus fuit DIODOTUS. Olim Dux militiae apud Alexandrum Balam XI Syriae Regem fuit: Postea vero Rex Syriae XIV factus est.

II. PROGRESSUS.

I. REGNI OCCUPATIO.

Hic Tryphon Antiochum Entheum, cuius tutor et gubernator erat, ex Arabin in regnum reduxit, et Demetrium II, cognomento Nicanorem, regno exuit. Quo facto, Antiochus Entheus, adhuc puer, diadema regni in urbe Antiochia sibi imposuit. 1 Maccab. 11. v. 54, 55. Verum Tryphon libidine dominandi flagrans, deque Antiocho pupillo suo intersiciendo consilia agitans, metuit Ionatham Iudaeorum Ducem, ne ille caedem Regis ulciscatur. Eius enim opera in Demetrio profligando, antea usus fuerat feliciter. 1 Maccab. 12. Ideoque ipsi insidias struxit, et tandem eum in utbe Ptolemaide cepit: et omnes, qui cum ipso intraverant, gladio interfecit. v. 48. Et postca collecto exercitu ex urbe contra Iudaeos proficiscitur, ut cos sub iugum reducat; et Ionathanem victum secum ducit. 1 Maccab. 13. v. 12. Sed SIMON, qui electus erat Dux Iudaeorum, ipsi commeatum inter cludit: ideoque ubique impeditus, simulat, se Ionathan dimissurum, si trecenta sibi talenta argenti, et silii Ioanthae obsides darentur. Sed Tryphon, acceptis obsidibus et pecunia, et patrem et filios e medio tolli iussit; quos Simon postea in Modin sepelivit. 1 Maccab. 13. v. 19, 23, 25.

Quo scelere commisso, postea etiam Antiothum pupillum per medicos, quos pecunia corruperat, e medio sustulit. Hi namque ad populum mentiebantur, puerum dolore calculi graviter laborare atque consumi. Ideoque eum quatto anno secantes occidunt, postquam Tryphon tutelam eius suscepisset. Iosephus l. 15. c. 12. Inde per suasis militibus, Tryphon diadema regni sibi imponit, illudque per triennium gerit.

II. REGNI ADMINISTRATIO.

Tryphon regia dignitate ornatus, magnam in subditos atque milites crudelitatem exercuit, semper sui similis, blanda loquens, scelerata perpetrans, nulli fidus, nisi suae utilit atis gratia. Idcirco subditi atque milites ad Cleopatram Demetrii II Nicanoris, XII Regis Syriae, uxorem desciunt; et fratrem Demetrii Antiochum Sidetem in auxisrum vocant: Cleopatra Antiocho et connubium et regnum offert: Non abnuit Antiochus, et milites contra Tryphonem conscribit. Iosephus lib. 13. Antiq. cap. 12.

Postea a SIMONE Duce populi Iudaici adiutus Tryphonem acie victum, et e Syria eiectum in Castro Dorae munitissimo obsidione cinxit.

III. EGRESSUS.

Tandem Tryphon in castro Dorae obsessus, rebus desperatis aufugit, et Apameam venit: ubi utbe vi expugnata captus et interfectus est, postquam trien nium ad regni gubernacula sederat. 1 Maccabaeor. 15. Iosephus lib. 13. Antiq. Iudaic. cap. 12.

XV. ANTIOCHUS VII. SIDBTES PIUS, vel SOTER.

I. ORTUS.

1. Generatio. Antiochus VII, Rex Syriae XV, fuit Demetrii I Soteris filius: Demetrii II, cognomento Nicanoris, apud Patthos captivi frater.

2. Appellatio. Hic Antiochus a Syris SIDETES, a Graecis SOTER, a Iudaeis PIUS cognominatus est. Quia, cum vi bem Ierosolymam obsidione cinxisset, et pacem cum Iohanne Hyracano fecisset, propter taber naculorum festum, ad eum misit Sidetes taurum eximum, et pulchre ornatum, ut Deo Israelis offerretur: inde PIUS est a Iudaeis appellatus; ut postea plenius dicemus.

II. PROGRESSUS.

I. Regni occupatio.

Cum Tryphon, Antiocho Entheo pupillo Syriae Rege XIII nefarie occiso, Rex declaratus, in milites suos crudeliter saeviret: illi, mores eius pertaesi, defecerunt ad Cleopatram, Demetrii II Nicanoris uxorem, quae se cum liberis Seleuciae incluserat. Haec cum sibi metueret a Tryphone, ad


page 392, image: s0464

Antiochum Soterem Demetrii fratrem, qui tunc oberrabat, nec ab ulla civitate recipiebatur, misit, ut auxilia sibi ferret, ipsi coniugium et regnum offerens. Quam conditionem Antiochus accepti, et magnam militum vim cogens, Tryphonem acie vicit, et regnum quod per fraudulentiam occupaverat, et per violentiam hactenus possederat, recepit. 1. Macc. c. 15. Ioseph. lib. 13. Antiq. cap. 15.

II. Regni administratio.

I.

Antiochus Sidetes in Regni administratione homo persidus et foedifragus fuit. Cum enim Tryphoni bellum inferret, Legatos ad Simonem Pontificem Magnum mittebat; eique et populo Iudaico privilegia omnia et immunitates, quas a prioribus Regibus acceperant, confirmabat, et augebat; potestatem quoque proprium numisma in Regione sua cudendi concedebat. Quibus blan ditiis Simonem in suas partes pertraxit, qui ei selecta auxilia misit. Postea vero cum Tryphonem vicisset, eumque e Syria eiecisset, Rex fortuna ebrius, auxilia Simonis res vic, et rupto foedere omnia per Athenobium Legatum impudenter repetit, quae concesserat; urbes etiam Ioppen, Gazam, et arcem Sionis sibi tradi iubet, et insuper mille talenta. 1 Maccab. cap. 15. v. 1, 2, 3, 4, 5, 11, 25, 26, 27, 30, 32.

Iudaeis autem imperium detrectantibus, per Cendebaum Ducem suum misso exercitu bellum intulit. Hic Cedron castrum aedisicat et munit, et Gazenses vastat. 1 Maccab. 15. v. 38, 39, 40, 41.

At Iohannes Hyrcanus, et Iudas filius Simonis senioris, cum Cendebaeo praelio congrediuntur, eum vincunt, atque e regione sua profligant, et castrum Cedron diruunt. 1 Maccabaeor. 16. vers. 1, 2, 4, 8, 9, 10.

II.

Antiochus Rex, ut Iudaeos sub iugum redigeret, anno M. 3840. magno cum exercitu Ierosolymam obsidet. Hyrcanus vero, cum esset annus Sabbaticus, atque adeo non abundaret commeatu, imbellem turbam ex urbe eicit. Sed Antiochus eandem circa murum urbis concludit, nec in agros ev agari, aut alio discedere patitur: Quapropter, ne fame perirent, in urbem recipiuntur. Cum Scenopegias festum adveniret, petit Hycanus inducias ab hoste, ad celebrandum illud festum: quas Antiochus non solum concedit; sed etiam tauros auratis cornibus, poculaque aurea atque argentea omni genere aromatum referta, in templum offerenda misit. Iohannes Hyrcanus eiusmodi pietate delectatus, et de tam pio Rege optime sperans, missis ad eum legatis pacem cum eo fecit, in hasce conditiones, ut Hyrcanus 500 talenta solveret, et auxiliares copias Antiocho, si bellum gereret, adduceret. Hyrcanus aperto sepulero Regis Davidis, tria milia talentorum inventi; solvit, quod debuit; et Regem Antiochum liberalissine tractavit. Ioseph. l. 13. cap. 16.

III. EGRESSUS.

De exitu huius Regis Appianus sub finem libri de Bellis Syriacis ita scribit:

Antiochus capti Demetrii frater, postquam Rhodi de captivitate fratris, et quid sequutum sit, didicit, in patriam reversus, Tryphonem magno labore victum interfecit. Moxque contra Phraatem (Parthorum Regem) cum exercitu profectus, fratrem repetens. Ille suis rebus metuens, remisit Demetrium. Antiochus nihilominus cum Parthis congressus praelio, et victus, sibi manus violentas intulit, anno regni 10. Haec Appianus.

XVI. DEMETRIUS II NICANOR Redux.

I. ORTUS.

Hic Demetrius II, Demetrii I filius, et Antiochi Sidetis frater, fuit antea Rex Syriae XII. Sed regno pulsus, a Graecis contra Arsacem, h. c. Mithridatem Parthorum Regem, qui tum Medis atque Persis imperabat, accersitus est, eumque aliquoties vicit. Sed tandem astu captus, honorifice habitus est, et nuptiis filiae Mithridatis, cui nomen RODUGUNE erat, honoratus; sicut Appianus in libro de bellis Syriacis scribit.

II. PROGRESSUS.

Postea cum Antiochus Sidetes Parthorum regnum infeliciter invaserat, dimissus in Syriam rediit, auxiliis et copiis Parthorum instructus, regnum Amissum recepit. Iosephus lib. 13. Antiqu. c. 16. Anno autem a reditu in regnum suum quarto, odia Syrorum adeo adversus eum creverunt, ut coacti sint Legatos mittere ad Ptolemaeum Physconem, vel Euergetem II, Regem VII Aegypti, ut aliquem e Seleuci genere daret iis, quem possent sibi Regem constituere. Cumque is mississet Alexandrum Zebennam vel Zebinam, is pro Rege a Syris receptus est, et commissopraelio adversus Demetrium, a suis derelictum, facile eum vicit fugavitque.

III. EGRESSUS.

Demetrius e pugna fugiens ad urbem


page 393, image: s0465

Ptolemaidem, cum undique circumstantibus malis premeretur, ab omnibus deseritur; ab uxore etiam Cleopatra, quae prius uxor eius fuerat, et liberis, qui portas ipsi claudunt. Iustinus. Cum autem Demetrius nusquam locum inveniret, ubi consisteret, Tyrum fugit in Templum, loci religione se defensurus; sed ab inimicis extractus inde, ac misere diuque vexatus, tandem interficitur, anno regni 3. Ioseph. lib. 13. Antiqu. cap. 17.

Quamquam Appianus subfinem libri de bellis Syriacis scribat, eundem Demetrium ab ipsa Cleopatra fuisse necatum, quae insidias (inquit) ei molita est, propter aemulationem posterioris nuptae, nempe RODOGUNES, Parthorum Regis filiae.

XVII. ALEXANDER II. ZEBENNA vel ZEBINA.

I. ORTUS.

Alexander Zebenna vel Zehina, XVII Rex Syriae, fuit homo extraneus, nempe Aegyptius, Protarchi negotiatoris filius.

II. PROGRESSUS.

Hunc Alexandrum Zebennam Ptolemaeus Physcon Demetrio II Regi Syriae XVI opposuit, Regemque constituit: quasi esset Antiochi Sidetis filius. Is cum videretur ex animo flere, cum ossa Antiochi ex Parthia in Syriam afferrentur, magnam auctoritatem sibi conciliavit.

A Ptolemaeo ingentibus copiis instructus, Demetrium praelio victum e regno eiecit, eique successit. Iustinus.

Cum autem Alexander fortuna ebrius, et successu rerum tumens, etiam Ptolemaeum Regem Aegypti sperneret, a quo regnum habebat, a Ptolemaeo oppugnatur, qui Antiocho Grypo magna auxilia contra Alexandrum misit; qui pugnans cum Alexandro, eum vicit, et Antiochiam fugavit. Iustin. lib. 39.

III. EGRESSUS.

Alexander inops pecunia, ut haberet unde militibus stipendia solveret, aureum Iovis simulacrum e templo evelli iubet. Quapropter urbe eicitur, et desertus a militibus, a latronibus capitur, et Grypo traditus interficitur, anno regni 2. Iustinus lib. 39.

XVIII. ANTIOCHUS GRYPUS.

I. ORIUS.

1. Appellatio. Antiochus VIII, Rex Sytiae XVIII. cognomento *gru=pos, latine GRYPHUS, aliis GRYPUS. Sic dictus a nasi magnitudine; uti Iustinus l. 39. scribit.

Nam Grypus sine aspiratione, dicitur, qui nasum habet aduncum; fortassis a Gryphorum similitudine, quos Graeci *gru=fas2 vocant. Feruntur enim Gryphes rostrum habere incurvatum, in morem Aquilae.

2. Generatio. Pater eius fuit Demetrius II Nicanor, XII et XVI Rex Syriae. MATER eius fuit Cleopatra, Ptolemaei Philometoris VI Regis Aegyptifilia: Haec Cleopatra a patre suo initio elocata fuit Alexandro Balae, XI Regi Syriae; postea eidem rursus erepta, et Demetrio II Nicanori matrimonio iuncta fuit.

NOTA.

Haec Cleopatra ambitiosa et tyrannica femina fuit. Crudelitatem enim immanem exercuit.

I. Erga Demetrium maritum; quem post cladem ab Alexandro Zebenna acceptam, et ad se in urbem Ptolemaidem fugientem, porta exclusit, iuxta Iustinum; vel, eum necavit, iuxta Appianum: uti antea in historia Demetrii II Regis Syriae XVI diximus.

II. Erga Seleucum filium: qui post obitum patris Demetrii diadema sumpsit. Sed hunc Cleopatra mater, sagitta sua manu emissa, confixit. Appianus. Iustinus addit causam. Quoniam (inquit) sine matris auctoritate diadema sum sisset.

III. Erga Gryphum filium, quem veneno interficere voluit: uti postea dicemus.

II. PROGRESSUS.

I. Acta OEconomica.

Coniux eius fuit Tryphaena, Prolemaei Physconis vel Euergetis II Aegypti Regis filia: quam ei clocavit, eumque copiis instruxit, ut Alexandrum Zebennam e regno pelleret.

Filii ei ex Tryphaena geniti fuere 4; nempe, Seleucus, Philippus, Antiochus, et Demetrius.

II. Acta Politica.

I.

Rex Syriae a matre Cleopatra constituitur, eatenus, ut nomen Regis penes filium; ius autem omnis imperii penes matrem esset. Iustinus lib. 39.

Grypus autem recuperato patrio regno, externisque periculis liberatus, matris insidias vis evasit. Haec enim, cum cupiditate dominationis, prodito marito Demetrio, et altero filio (Seleuco) interfecto, huius quoque victoria inferiorem dignitatem suam factam dolcret, venienti ab exercitatione veneni poculum obtulit. Sed Grypus praedictis sibi iam ante insidiis, veluti pietate cum matre certaret, bibere eam iubet, abnuenti instat. Postemo prolato indice, eam arguit, solam


page 394, image: s0466

defensionem sceleris superesse affirmat, si bibat, quod filio obtulit. Sic victa Regina, scelere in se verso, veneno, quod alii paraverat, exstinguitur. Iustinus ibidem.

II.

Primo bellum gessit cum Alexandro Zebenna, quem, a Ptolemaei Physcone Aegypti Rege adiutus, et copiis instructus, vicit et fugavit; sicut in historia Alexandri Zebennae §. 2. diximus.

Deinde bella gessit cum Antiocho Cyziceno, fratre suo uterino, qui Cleopatram, Ptolemaei Physconis Aegypti Regis demortui viduam, in uxorem duxit; a qua egregio exercitu instructus, cum fratre Grypo praelio congreditur, et vincitur. Victor Grypus Antiochiam, ubi uxor Cyziceni erat, obsidet, et capit una cum Cleopatra; quae adducta ad Tryphaenam Grypi coniugem, atrocissime interficitur in templo, quo confugerat; Grypo multum repugnante. Iustinus.

Antiochus Cyzicenus, collecto et reparato exercitu, cum Grypo iterum pugnat, et vincit; uxoremque eius Tryphaenam, quae uxorem Cyziceni interfecerat, capit, et supplicio eius vicissim suae uxori parentat. Iustinus.

III. EGRESSUS.

Tandem Antiochus Grypus Heracleonis insidiis trucidatur, anno aetatis 45, regni vero 29.

XIX. ANTTOCHUS CYZICENUS.

I. ORTUS.

Antiochi Cyziceni pater fuit Antiochus VI Sidetes, Rex Syriae XV. Mater suit Cleopatra Ptolemaei Philometoris, VI Regis Aegypti filia. Frater eius uterinus fuit Antiochus Grypus, XVIII Rex Syriae.

II. PROGRESSUS.

I. Acta OEconomica.

Antiocho Cyziceno nubit Cleopatra, Ptolemaei Physconis VII Regis Aegypti demortui vidua; eique, ne indorata in coniugium veniret, exercitum Ptolemaei in Cypro sollicitatum velut dotalem adducit. Iustinus.

II. Acta Polemica.

Hoc tempore regnum Syriae bellis intestinis per octo annos misere concussum et labefactatum est. Quod ut melius intelligatur, Genealogia haec notanda est.

Grypus. Seleucus V. Antiochus. Philippus. Demetrius. Antioch. Cyzicenus, Antiochus Eusebes. fratres uterini.

BELLUM I.

Bellum primum gessit Antiochus Cyzicenus cum fratre suo Antiocho Grypo, sed vincitur. Deinde mox collecto et reparato exercitu, cum Grypo iterum pugnat, et vincit.

BELLUM II. Inter Antiochum Cyzicenum et Seleucum V.

Antiochus Cyzicenus, occiso ab Heracleone Grypo, filium eius nomine Seleucum U bello aggressus est; sed infelici successu. Nam praelio captus trucidatusque, poenas ambitionis suae luit. Cui successit filius eius Antiochus cognomento Eusebes, uti Iosephus tradit.

BELLUM III. Inter Antiochum Eusebea, et Seleucum V.

Antiochus Eusebes, Antiochi Cyziceni filius, mortem patris vindicaturus, Saleucum patruelem suum, primum Grypi filium bello invadit, et uno praelio victum e tota Syria expulit. Illa fuga delatus in Ciliciam, et receptus a Mopseatis, cum tributa exigeret, ab iisdem cum regia et amicis vivus crematus est. Iosephus lib. 13. cap. 21.

BELLUM IV. Inter Antiochum II Grypi filium et Antiochum Eusebea, Cyziceni filium.

Antiochus II Grypi filius, et Seleuci U frater, fratris necem ulturus, Antiochum Eusebea, Cyziceni filium, bello invadit; sed victus, et vitam et exercitum simul amittit. Post quem Philippus tertius Antiochi Grypi filius, assumpto diademate, in parte Syriae regnat. Iosephus.

BELLUM V. Inter Demetrium Eucerum et Philippum fratres, Antiochi Grypi filios.

Demetrius IV, Antiochi Grypi filius, a Ptolemaeo Lathuro Aegypti Rege ad Damascum Rex constituitur: sed cum arma contra Philippum fratrem suum sumeret, Philippus, impar virribus, Parthorum Regem Mithridatem in auxilium vocavit; qui Demetrium in castris obsidet, et fame, siti, atque


page 395, image: s0467

missilibus adeo urget, ut se dederet Mithridati, a quo custodiae mancipatus est. Philippus ab hoste liberatus regno Syriae per biennium praefuit; quo exacto, a Gabinio captus est. Iosephus lib. 13.

III. EGRESSUS.

Tandem Antiochus Cyzicenus a SELEUCOV, Antiochi Grypi filio, quem bello aggressus est, captus et trucidatus est, postquam circiter 18 annos regnasset. Eusebius.

XV. TIGRANES.

I. ORTUS.

Tigranes Rex Armeniae Maioris fuit. Sed cum regnum Syriae mutuis fratrum Seleucidarum odiis, intestinis dissidiis atque bellis diu quassatum esset, populus ad externa auxilia confugiens, hunc Tigranem instructum, praeter domesticas vires, et Parthica societate, et Mithridatis affinitate, accersivit. Is Syriam et Phoenicem vioccupavit, atque ad Regni gubernacula 18 annos sedit. Livius.

II. PROGRESSUS. BELLUM I. cum Lucullo.

Cum Mithridates Rex Ponti, socer Tigranis Romanis magnam cladem intulisset, totamque Asiam occupasset, et 80000 civium Romanorum in Asia occidisset, a Senatu Romano contra eum missus est Lucullus cum exercitu, qui Mithridatem in Pontum persequutus, eum Romanis legionibus patefecit, qui antea populo Romano ex omni aditu clausus fuerat, et ubique adversus Mithridatem feliciter pugnavit, occisis 60000 hostium. Inde Mithridates ad Tigranem in Armeniam confugit. Tigranes socerum magno timore perculsum humaniter excepit. Interim Lucullus hostem persequens, immensas Regis utriusque copias aliquot proeliis concidit.

Plutarchus Apophth. pag. 364. de hoc bello ita scribit: Lucullus in Armenia cum decem gravis armaturae militum milibus, et mille equitibus, contra Tigranem contendebat, instructum CL millium exercitu: idque pridie Nonis Octobris, qua die Cimbri ante copias Caepionis deleverant. Dicente tunc quodam, istam diem abominari Romanos et formidare: Pugnemusergo, inquit, hodie strenue, ut diem quoque ex nefasta et tristi festam laetamque Romanis reddamus. Cumque a Catapliractis maxime sibi metuerent milites, bono cos animo esse iussit. Plus enim in spoliandis iis sore laboris, quam in vincendo. Primus ad tumulum aggressus, cum motum videret barbarorum, exclamavit: Vicimus, ô commilitones! Nulloque subsistente persequens hostem; quinque duntaxat amissis, ultra 10000 hostium interemit.

BELLUM II. In quo victus est a Pompeio.

Deinde Pompeius a Senatu Romano missus est contra Mithridatem et Tigranem. Cum autem in Asiam venisset, persequitur Mithridatem fugientem, ipsumque nocturno praelio victum, iterum coegit ad Tigranem generum confugere; sed ab illo non recipitur, quod filius Tigranis ad Parthos confugisset, et Patri bellum faceret: Sed pater filium praelio vicit. Pater in angustiis constitutus, et metuens potestatem Romanorum, dedit se Pompeio. Quem cum in castris suis supplicem, humique prostratum vidisset Pompeius, manu porrecta erexit, regiumque diadema, quod ille de capite suo abiecerat, rursus capiti eius imposuit, eum in gratiam recepit, regnumque Armeniae ei restituit. Filius vero Tigranis, quod nullo modo patri reconciliari vellet, a Pompeio in vincula conicitur, et in hibernis conservatur. Diod. Iustin. lib. 40. Appianus de bellis Syriacis.

III. EGRESSUS.

Tigrani devicto Pompeius regnum Armeniae restituit, aeque pulchrum esse iudicans, et vincere Reges, et facere: uti Valer. Maxim. scribit. Regnum vero Syriae ei ademit, quod hactenus annis 18 tenuerat. Et hoc modo Syria in potestatem Romanorum pervenit, et a Pompeio in formam provinciae redacta est.

SOLI DEO GLORIA.


page 396, image: s0468

DE MONARCHIA QUARTA, Quae est ROMANORUM, LIBER IV. TRACTATIO GENERALIS.

PRAECOGNITA.

IN praecognitis notanda sunt quatuor. 1. Monarchiae quartae appellatio. 2. Typica eius praefiguratio. 3. Generalis Monarchiae quartae delineatio. 4. Monarcharum quartae Monarchiae catalogus sive enumeratio.

PRIMO: MONARCHIAE QUARTAE Appellatio.

Haec Monarchia quarta duplici insignitur nomine.

1. Vocatur Monarchia Romana, ab urbe Roma, vel a primis Imperatoribus Romanis, qui eversa Monarchia tertia (quae Graecorum sive Macedonum fuit) summum hoc imperii a)ci/wma in urbe Roma primo erexerunt, omnesque in orbe gentes subiugarunt, sibique subiecerunt: unde urbs Roma dicta est caput Mundi, et Romani appellati sunt Orbis Domini; sicut vere Martialis canit:

Terrarum Dea, gentiumque Roma,
Cui par est nihil, et nihil secundum.

Et Propertius:

Omnia Romanae cedant miracula terrae;
Natura hic posuit, quicquid ubique fuit.

Item Ovidius lib. 2. Fastorum:

Gentibus est aliis tellus data limite certo,
Romanae spatium est Urbis et Orbis idem.

In eandem sententiam Plutarchus scribit: Romanum Imperium velut anchora fuit fluctuanti mundo. Et Livius lib. 1. Nulla, ait, unquam Res publ. nec maior, necsanctior, nec bonis exemplis ditior fuit.

Similiter in divisione Imperii, quum Constantinus M. Imperator sedem imperii Constantinopolin transferret anno Mundi 4276, anno Christi 306, ut aliud imperium Orientis, aliud Occidentis esset, tum nihilominus mansit Monarchia Romana: Quia Constantinopolis Byzantium olim dicta, NOVA ROMA appellari coepit.

2. Vocatur haec Monarchia romano-Germanica; quod nomen accepit tempore Caroli M. Imperatoris, qui expulsis Longobardis ex italia, primus auctor fuit summae dignitatis Germaniae collatae, primusque Monarchiae Romanae a)ci/wma Germanis attulit: Unde merito ipsius memoria apud nos Germanos sancta esse debet. Quia non sine ratione sacra est magnarum virtutum memoria; uti recte inquit Seneca lib. 4. de benef. cap. 30.

SECUNDO: MONARCHIAE QUARTAE Praefiguratio.

Monarchia quarta in duabus visionibus apud Anielem praefigurata est. In PRIMA visione comparatur Tibiis ferreis, cuius pedes ex parte sunt ferrei, ex parte fictiles. Dan. 2. vers. 33.

In SECUNDA visione adumbratur per Bestiam a)nw/numon, monstrosam, terrificam, adspectu horrendam, atque ferocissimam, quae dentibus suis longe lateque sit grassatura. Dan. 7. v. 7.

EXPLICATIO PRIORIS VISIONIS.

In priori visione, quae Nabuchdonosori in somnio offertur, et Dan. 2. describitur, duo veniunt consideranda.

SOMNIUM REGIS NABUCHDONOSORIS, quod describitur hisce verbis:

V. 33. Tibiae autem FERREAE (scil. statuae,


page 397, image: s0469

quam tu Nabuchdonosor in somnio vidisti, inquit Daniel ad Regem) pedum pars quaedam erat ferrea, quaedam autem fictilis.

V. 34. Videbas ita, donec abscissus est lapis de monte sine manibus; et percussit statuam in pedibus eius ferreis, et fictilibus, et comminuit cos.

V. 35. Tunc contrita sunt pariter ferrum, testa, aes, argentum et aurum, et redacta quasi in paleas de area aestiva, quae rapta sunt vento, nullusque locus inventus est eis: Lapis autem qui percusserat statuam, factus est mons magnus, et implevit universam terram.

Interpretatio somnii DANIELIS a vers. 40. ad 46.

V. 40. Et regnum quartum erit fortitudinis ratione, velut ferrum: et sicut ferrum conterit, sic conteret et comminuet omnia haec. v. 41. Porro, quia vidisti pedum et digitorum partem testeam figuli, et partem ferream: regnum divisum erit; et tamen de plantatione ferri erit in eo, secundum quod vidisti ferrum mistum testae ex luto. v. 42. Et digitos pedum ex parte ferreos, et ex parte fictiles: circa finem, regnum illud erit ex parte validum, et ex parte fragile. vers. 43. Quod autem vidisti ferrum mistum testae ex luto, commiscebuntur quidem humano semine, sed non adhaerebunt sibi: sicuti ferrum misceri non potest testae. v. 44. In diebus autem regnorum illorum suscitabit DEUS caeli regnum, quod in aeternum non dissipabitur, et regnum eius alteri populo non tradetur: comminuet autem, et consumet universa regna haec: et ipsum stabit in aeternum. v. 45. Propterea vidisti, quod de monte abscissus est lapis, sine manibus, et comminuit testam, et ferrum, et aes, et argentum, et aurum. DEUS magnus ostendit Regi, quae ventura sunt postae: et vere hoc est somnium, et fidelis interpretatio eius, etc.

Uberior explicatio.

In hac visione Nabuchdonosoris duo praegifutantur regna, nempe Terresre et Caeleste.

I. De Regno terrestri.

Per Regnum terrestre intelligitur Monarchia quarta, quae describitur vers. 33, 34, 35. in qua visione quarta Monarchia praefiguratur sextupliciter.

1. Per TIBIAS. Idque quadruplici decusa.

Primo: Propter situationem vel ordinem. Quia sicut tibiae sunt pars corporis humani infima atque ultima; ita quoque Romana Monarchia est inter Monarchias ultima et postrema, et usque ad finem mundi durabit.

Secundo: Propter actionem. Sicut homo tibiis ingreditur et currit: ita quoque Romani Imperatores proeliis atque victoriis pene universum Orbem terrarum peragrarunt: Nam progressu temporis ita formidabiles omnibus gentibus terrae esse coeperunt, ut ortum et occasum Imperii sui terminos posuerint, totiusque orbis terrarum Domini exstiterint; Unde pulchre Petron. Arbiter in Satyra inquit:

Orbem iam totum victor Romanus habebat,
Qua mare, qua terrae, qua sidus currit utrumque.

Tertio: Propter robur et fortitudinem. sicut tibiis omne corporis pondus fulcitur et sustinetur, eaeque omnia membra corporis inferiora portant; unde emphatice vocantur in lingua Sancta
[Gap desc: Greek words]
viri virtutis vel roboris, h. e. robusti. Luth. Die starken: Ecclesiasae 12. v. 3. Ita quoque Romani Imperatores tanta potentia, animique robore divinitus instructi fuerunt, ut omnia regna priora dominatione sua complexi sint, sufficientesque fuerint ad tantam imperii molem sustinendam et sustentandam.

Quarto: Propter constitutionis rationem. Sicut in tibiis multum est ossis et carnis: in osse durities et firmitudo, in carne teneritudo et mollitudo: ita quoque in romanis Imperatoribus magnum fuit robur atque fortitudo ad eos, qui ipsis repug nabant, debellandos et subigendos; similiter magna in eis fuit clementia et fides erga populos sibi subiectos: Quam ob causam Virgilius lib. 6. Aeneidos Romanos magnifice commendat hisce versibus:

Tu regere imperio populos, Romane, memento,
Hae tibi erunt artes, pacisque imponere morem,
Parcere subiectis, et debellare superbos.

Confer elegantem locum 1 Maccab. 8. a vers. 1. ad 17.

2. Per TIBIAS DUAS.

Per tibias duas adumbrata est divisio Quartae Monarchiae: Nam initio Monarchia haec erat integra, postea erat divisa in imperium Orientale et Occidentale. In illo erant Imperatores Orientis, qui Constantinopoli; in hoc erant Imperatores Occidentis, qui Romae regnabant.

3. Per TIBIAS FERREAS.

Per has tibias ferreas notatur triplex Monarchiae quartae status secundum tres Ferri proprietates.


page 398, image: s0470

1. Ratione Ortus notatur Romanae Monarchiae constitutio, atque amplitudo. Sicut enim ferrum omnia metalla robore superat, eaque frangit et comminuit; ita etiam romana Monarchia omnia praedicta regna vicit, sibique subiugavit: sicut Dan. 2. v. 40. praedictum est. Unde Romanum Imperium a Pompeio vocatum est pambasilei/a, h. e. catholicum sive universale regnum, versiculis aureo Victoriae simulacro inscriptis, quum caelitus illud tactum esset, deiectis alis: Natal. Com. in Mytholog. et in lib. 4. epigrammatum Graecorum a Iohan. Brudaeo Turonensi illustratorum; editione Basileensi, anno Christi 1549. pag. 487. ubi ita legitur:

*e)s2 a)/galma *ni/khs2 a)/pteron en *rw(/mh|, h(=s2 ta\ ptera\
keraunw=| katefle/xqh, *pomphi+/ou.
*r(/wmh pambasilei/a, teo\n kle/os ou)/pot) o)lei=tai.
*ni/kh ga/r se fugei=n a)/pteros ou) du/natai.

2. Ratione Progressus adumbratur constitutionis Monarchiae quartae modus atque ratio. Sicut enim ferrum est durum, quod durit ie sua omnia reliqua metalla vincit; ita quoque durus fuit huius Imperii Ortus atque Progressus: Quia cum sanguine coepit, et sanguine stabilitum fuit; adeo ut merito de eo dici possit:

Sanguine fundatum est hoc regnum; sanguine coepit;
Sanguine succrevit; sanguine finis erit.

Nam Romulus primus Rex Romanorum regnum suum Avi Numitoris, murosipsos Remi fratris, templum Soceri sanguine dedicavit; uti Orosius loquitur lib. 2. cap. 4. Ipse quoque C. Iulius Caesar Monarchiae IV. fundator et primus Imperator quinquagies bis conserta manu cum hostibus conflixit: Quibus in proeliis circiter 1100000 periisse scribuntur. Similiter Henricus Quartus Imperator sexagies bis aperto Marte cum hostibus dimicavit. Quibus in proeliis innumerabiles homines ferro exsistincti sunt, atque ita multo sanguine haec Monarchia stabilita est.

3. Ratione Egressus notatur per tibias ferreas et pedes ferreos Monarchiae quartae duratio. Sicut enim ferrum omnia metalla duritie et duratione superat; Ita quoque Monarchia quarta reliqua regna superiora omnia fortitudine et duratione superat: Quia a nulla vi humana, quantacumque etiam eadem fuerit, subigi poterit, sed usque ad finem Mundi durabit. Sicut enim Messias sub initium huius Monarchiae, nempe Augusto imperante, in hunc mundum natus venit; Luc. c. 2. v. 1. qui adventus fuit primus sive incarnationis; ita quoque in fine huius Monarchiae in nubibus caeli veniet ad iudicandum vivos et mortuos; qui adventus ultimus sive glorificationis futurus erit; sicut Daniel Propheta vaticinatus est cap. 2. v. 35, 45. et cap. 7. v. 9, 10.

Hinc olim veteres Romani ferreos annulos in manibus gestarunt, et iuxta constitutionem Aureae bullae tit. 4. Imperatoribus ferrea corona in coronatione imponi solet Aquisgrani, ut ferrei regni a Daniele praedicti nomen decusque retineatur.

Observatio.

Imperator recens electus ex more antiquo triplici corona insigniri solet. 1. Ferream coronam Aquisgrani ipsi imponit Elector Coloniensis: Aur. bulla tit. 4. ad adumbrandam ferream contra rebelles potentiam et severitatem; deinde Trevirensis Elector unctionem peragit. Philip. Melanchth. in Orat. de coronat. Caroli V.

2. Argenteam coronam ei Mediolani imponit Episcopus Mediolanensis, qua serenitas et splendor Caesareae Maiestatis et praeeminentiae prae omnibus Regibus terrae adumbratur: Nam Imperatores Romani orbis Domini, iuxta Danielis vaticinium, salutantur.

3. Olim romae Auream coronam Pontifex Romanus ei imposuit; quae monitorium erat, mores Caesaris electi auro conformes esse debere: idque,

Primo: propter Praestantiam. Sicut enim aurum omnium metallorum est nobilissimum; ita quoque Imperator Romanus inter omnes Reges et Principes mundi maxime refulget, tamquam sanctissimus et nobilissmus, ut et Christianissimus.

Secundo: propter Constantiam. Sicut enim aurum in igne positum non fit deterius, sed nitidius: ita quoque Imperatorum fides et verba non debent esse aquea (h. e. fluxa et mutabilia,) sed aurea et argentea, (h. e. constantia et immutabilia.) Exemplum habemus memorabile in Carolo V. Imperatore: Hic quum a quibusdam Pontificiis falabellis ac furiis Wormatiensibus instigaretur, ut ne fidem Luthero datam servaret, propterea quod secundum decretum Consilii Constantiensis haeretico non sit servanda fides, animose respondit; Fidem rerum promissarum, etiamsi toto mundo exsulet, apud Imperratorem consistere oportere. Wilhelm. Zenocar. in vita Caroli V.

4. De tibiis ferreis dicitur, quod PEDES habuerit ex parte FERREOS, ex parte TERREOS.

Hisce verbis significare vult Daniel Prophetae, quod romanum Imperium primo Ferreum,


page 399, image: s0471

deinde Terreum sit futurum: Quo notatur Romani Imperii Mutatio, sive diversa sors et conditio, quod modo ferreum, h. e. robustum, moso terreum sive luteum, h. e. contritum atque infirmum sit futurum; uti ipse Daniel cap. 2. v. 42. interpretatur. Et hoc ipsum eventus ostendit. Nam romana Monarchia erat ferrea tempore Augusti Imperatoris, qui plurimas provincias sibi subiecit, decretumque promulgavit, ut pa=sa oi)koume/nh, h. e. totus orbis censeretur. Luc. 2. 1. Unde Augustus dicitur ab augendo, et omnes Imperatores ab eo augusti sunt dicti: Alzeit Mehrer des Reichs. At terrea fuit sub Augustulo, qui vocabulo diminutivo per contemptum sic dictus est. Quia sub eo robur Italiae exstinctum, et Occidens ab Imperio Romano avulsus est. Nam contra eum Odoacer Rex Herulorum arma sumpsit, eoque deposito, finem Imperio Occidentali imposuit; sicut Philipp. Melanchth. lib. 3. Chron. scribit.

Similiter FERREA fuit Monarchia quarta sub Constantino M. Imperatore, qui Orientis imperium restauravit, sedmque Imperii Constantinopolin transtulit, quam novam Romam vocavit: At TERREA fuit sub Constantino Palaeologo, ultimo Graecorum Imperatore, quando urbs Constantinopolis a Mahomete Turcarum Imperatore anno Christi 1453 fuit capta, et finis Orientis Imperio impositus. Unde patet, quod etiam Constantini nomen fatale fuerit, iuxta adagium; Constantinus imperans a)gaqo\n kai\ ph=ma fuit, Philippus Melanchthon lib. 5. Chronic.

Ita etiam FERREA fuit Romana Monarchia sub Carolo M. qui multas provincias ab Imperio Romano avulsas recuperavit, et Imperium Occidentis restauravit, atque ad Germanos transtulit: At sub Carolo Crasso terrea fuit; Quia ipse anno christi 887, a Proceribus Imperii depositus, ad tantam egestatem redactus fertur, ut necessariis etiam alimentis destitueretur; sicut Rhegino Abbas scribit: atque ita stirps Carolina in eo defecit.

Praesertim autem hoc nostro saeculo haec Monarchia vere est terrea, id est, fragilis et infirma; uti ex hoc venusto Epigrammate Aenigmatico, quod de Romano Imperio Baro Lobkowitzius concinnavit, patet:

Fulmine quae numquam fertur percussa volucris,
Casibus ut variis, Sturne Poeta, patet!
Perdidit haec alas dudum, caudamque, pedesque:
Concessit Latio Pontificique caput.
VISCERA nunc eius vereorne LILIA turbent.
Altivolae flos hic perniciosus avi est.

5. Pedes huius statuae habent decem DIGITOS; qui ex parte sunt ferrei, et ex parte terrei.

Hisce decem digitis notatur quartam Monarchiam novissime in decem Regna divisum iri; Sicut eadem decem regna Dan. 7. v. 34. per decem cornua eius bestiae, quae imaginem gerebat Romani Imperii, praefigurata est: quia per fissionem pedum in decem digitos, sicut etiam Dan. 7. per decem cornua denotatur divisio provinciarum Romani Imperii in totidem regna; videlicet Italiam, Galliam, Hispaniam, Germaniam, Britanniam, Sarmatiam, Pannoniam, Asiam, Graeciam sive Macedoniam, et Aegyptum: Quia praedictae provinciae ab oboedientia Romani Imperii se subduxerunt, sibique proprios Reges constituerunt; sicut in explicatione visionis sequentis plenius dicturi sumus.

6. Plantarium ferri manebit in eo, v. 41. Luth. Des Eisens Pflantze wird darin bleiben. Haec verba dittw=s2 intelligi possunt.

1. De regni huius translatione. Tum hic sensus est; Licet hoc Regnum quartum divisum futurum sit, et velut planta ad aliam gentem transferatur, tamen plantarium ferri in eo manebit; h. e. non aliud et novum erit regnum, sed idem, nempe Romanum Imperium erit et manebit: Sic quando Carolus M. Imperator hoc a)ci/wma Imperii a Graecis ad Germanos transtulit, tum Romanum imperium non esse desiit, sed mansit.

2. De invicta regni huius firmitate et robore. Licet hoc regnum novissimis temporibus futurum sit divisum, v. 41. et ex ferro lutoque conflatum, h. e. ad summam infirmitatem redigendum, tamen plantarium ferri in eo mansurum est, h. c. radix et fundamentum huius regni ita firmum et solidum erit futurum, ut nullus Regum terrenorum ante diem novissimum illud evellere et exstirpare penitus possit. Quare turpiter errant Iudaei, qui hoc regnum divisum (de quo Daniel v. 41. loquitur) intelligunt de quinto Regno, nempe Turcarum, quasi hoc regnum in romanum et Turcicum sit divisum: Absit! Nam 1. Daniel Propheta hoc loco de quatuor tantum regnis vaticinatur. 2. Quartum hoc regnum ferro mixto testae ex luto comparat, v. 41. 3. De eodem ait v. 41. Regnum divisum erit: Quibus verbis insinuat, quod non aliud, sed idem regnum sit futurum; sed in se divisum. 4. De eodem vers. 42. vaticinatur; Regnum ex parte ferreum, h. e. firmum, et ex parte erit terreum, h. e. infirmum et contritum: Quibus verbis non geminum regnum, sed geminam unius regni, nempe Romani, faciem vel formam adumbrat; mempe ferream atque luteam, h. e. robustam atque infirmam: Quare absurdum est, quod


page 400, image: s0472

Iudaei hoc regnum divisum intelligant de Imperio romano atque Turcico. Turca enim non est membrum Romani Imperii, sed eius iuratus, aeternus atque irreconciliabilis hostis; uti ex literis Amurathis III, Turcici Imperatoris, ad Rudolphum II. Imperatorem Romanum, anno 1593 missis, patet: Amurathes III. huius nominis, potentissimus, invictissimus Imperator Constantinopolitanus, Thraciae, Illyrici, Graeciae, Terrae Sanctae, Asiae maioris et minoris, Assyyriae, Armeniae, utriusque Arabiae, Syriae, Aegypti, Sarmatiae, utriusque Turciae, superioris et inferioris, Palaestinae, Mauritaniae, Tuneti Dominator, et Princeps totius orbis, omniumque Regnorum magni maris, Oceani, et Rex Mechae et Algierae, possessor sepulchri Christi omnium Christanorum Dei, in medio centro Hierosolymis, Dominus in Europa, Asia, Africa, America, omniumque insularum totius magni maris, cuius potentia formidabilis omnibus, vastator et in aeternum irreconciliabilis universi christianismi hostis, omniumque quise Christianos iactitant, Filius Omnipotentis Dei, qui iussit, et mentem illuminavit ad oppugnandum christianos. Hactenus verba epistolae Amurathis. Et licet Turcicus Tyrannus Imperium romanum conetur subigere, sibique subicere; attamen conatus eius vanus et frustraneus erit. Quod in hoc venusto Epigrammate aenigmatico adumbratum est, quod ita sonat:

Lumine LUNA notho credis te posse volucrum
Laedere REGINAM, quae gerit arma Iovi:
Falleris, haec oculis radiati lumina Solis
Sustinet, haud curans lumen in axe nothum.

Hic Luna Turcarum; Aquila Romani imperii insigne intelligitur, quod numquam vinci potest: Unde nos merito Imperatorem nostrum Augustum et Invictissimum appellamus.

USUS.

Hinc patet, quod per quartum Regnum apud Danielem Romana Monarchia sit intelligenda; quod tribus argumentis demonstramus.

1. Ex ordine et connexione, ex qua evidenter patet, quod, quum post obitum Alexandri Magni tertium Regnum, videlicet Monarchia Graecorum in quatuor partes divisa esset, uti Dan. c. 8. v. 8. et 22. vaticinatus est; nullum aliud regnum successerit, quod universa in potestatem suam redegerit, quam Imperium Romanum.

2.Aregni quarti descriptione: Omnia, quae a Daniele cap. 2. de tibiis duabus ferreis, habentibus pedes, atque decem digitos ex parte ferreos et ex pate luteos, dicuntur, in nullum sub Sole regnum ita per omnia quadrant, ut in Romanum Imperium.

3. A Christi nativitate et regni Spiritualis erectione: christus nasci debuit tempore istorum regnorum, uti Daniel inquit v. 44. Iam vero Christus natus est sub Romana Monarchia, tempore Imperatoris Augusti; uti Lucas Evangelista testatur cap. 2. v. 1. Ergo quartum istud regnum, sub quo christus natus est, est quarta Monarchia.

Quod ut melius intelligatur, notandum est, quod Daniel Propheta cap. 2. v. 33, 34. describat somnium Nabuchdonosoris, quod viderit in somno ingentem colossum sive statuam quadrimembrem et quadriformem, cuius caput fuerit aureum, pectus et duo brachia argentea; venter et foemora aerea: denique tibiae ferreae fuerunt, cuius pedes partim erant ferrei, partim fictiles.

Per hanc statuam quadrimembrem quatuor Monarchiae denotantur, iuxta ipsius Daniclis interpretationem v. 39, 40. Per caput aureum regnum sive Monarchia Babyloniorum et Assyriorum: per pectus argenteum et duo brachia argentes Monarchia Medorum et Persarum: per ventrem aeneum et foemora aenea Monarchia Graecorum denique per tibias ferreas, cuius pedes partim ferrei, patim fictiles erant, Monarchia quarta Romanorum praefiguratur.

II. De regno Christi Spirituali.

Tempore autem huius Monarchiae quartae Messias nasciturus erat, atque Spirituale regaum erecturus: uti patet ex somnio Nabuchdonosoris; quod describitur v. 34, 35. hisce verbis: Videbas ita, donec abscissus est lapis depmonte sine manibus, et percussit statuam in pedibus eius ferreis et fictilibus, et comminuit eos. v. 35. Tunc contrita sunt pariter ferrum, testa, aes, argentum et aurum, et redacta sunt quasi in paleas de area aestiva, quae rapta sunt de vento, nullusque locus inventus est eis; lapis autem, qui percusserat statuam, factus est mons magnus valdt, et implevit universam terram. Tum ex interpretatione somnii Danielis, quae exstat v. 44, 45. In diebus autem regnorum illorum suscitabit Deus caeli regnum, quod in aeternum non dissipabitur, et regnum eius alteri populo non tradetur. Comminuet autem et consumet omnia regna haec, et ipsum stabit in aeternum: Propterea vidisti, quod de monte abscissus est lapis sine manibus, et comminuit testam, et ferrum, et aes, et argentum, et aurum.


page 401, image: s0473

Explicatio verborum Danielis.

In hisce verbis loquitur Daniel 1. de Christo. 2. De Christi regno, coque tum gratiae, tum gloriae.

Primo: Lapis est Christus, qui lapis et petra salutis nostrae appellatur Iesai. 28. v. 16. Psalm. 118. 22. Hic locus allegatur Matth. 21. 42. Zach. 3. 9.

Secundo: Lapis hic non de caelo decidit, sed de monte abscissus est, quo humanae naturae Christi veritas insinuatur: Quia de monte abscissus est, h. e. e populo Iudaico, qui instar montis a Deo exaltatus erat, Deut. 4. 7. oriundus, et ex ipsorum sanguine prognatus est.

Tertio: Lapis hic de monte dicitur abscissus: Quia adventus Messiae in carnem a Deo per Prohetas in V. T. promissus, diu fuit retardatus; at in plenitudine temporis (Galat. 4.) subito et praeter omnium hominum ex spectatio em est impletus; non secus ac si lapis ingens subito ex alto monte decideret.

Quarto: Lapis hic dicitur de monte abscissus sine manibus, (sc. hominum.) Quo notatur nativitas Christi mirabiliter singularis, et singulariter mirabilis: Quia non natus est vulgari modo, sed absque virili semine, non ex voluntate viri, sed ex voluntate Dei; ut loquitur Irenaeus lib. 3. cap. 28. ex Maria virgine, quae sine opera virili christum peperit.

Quinto: Lapis percussit statuam in pedibus. Dan. 2. v. 34. Hic diligenter notandum est, quod Danicl dicit, Lapis percussit statuam, non in capite, neque in pectore, neque in ventre, sed in pedibus: quo ipso adumbratum est, quod Christus non sub prima, neque sub secunda, neque sub tertia, sed sub quarta Monarchia, nempe Romanorum, nasci deberet: Cui vaticinio etiam eventus respondit: Quia Christus natus est sub imperio Augusti, quae pa/sh th= o)ikoume/nh| imperavit. Luc. 2. v. 1.

Sexto: Lapis, qui percusserat statuam, factus est mons magnus valde, et replevit universam terram. v. 35. significatur, quod Christus Dominus totius Mundi factus sit, cui Deus hereditatem dedit gentes universas, Psalm. 2. quique sceptro verbi sui in toto mundo regnaturus, inque medio inimicorum dominaturus, Psalm, 110. v. 2. et omnes gentes in toto orbe ad regnum suum congregaturus sit per Euangelii praedicationem, (quae est sceptrum regni Christi.) Psalm. 110. v. 2. Psalm. 72. v. 8, 11. Zach. 9. 10. Iesai. 11. 9. Marc. 16. 20.

Septimo: Lapis hic initio fuit parvus; postea vero factus est magnus, qui totum orbem implevit. Notatur duplex regni status, humiliationis et exaltationis: Nam sicut prius cadebat hic lapis deorsum, antequam assurgeret, et totum mundum impleret; ita quoque Christus prius est humiliatus, et postea exaltatus et glorificatus. Phil. 2. v. 6.

Octavo: De hoc lapide inquit Daniel v. 44. Comminuet et consumet universa regna haec.

Quae verba non intelligenda sunt sarkikw=s2, sicut Megethius Marcionista ea intellexit: nempe quod christus venturus omnia mundi regna quoad temporalem dominationem comminuturus et consumpturus sive aboliturus sit: quod quia nondum factum sit, quippe omnia mundi regna adhuc stent salva et inconcussa, conclusit inde, Messiam nondum in carnem venisse; uti recenset Anastasius in Quaestionibus suis in sacram Script. tom. 6. sacrae Bibliothecae ex Dialog. Origen. cum Megethio Marcionista habito.

Resutatio.

Verum haec opinio est fanatica et carnalis, quia statuit ille cum obstinatis Iudaeis regnum Christi esse mundanum vel terrenum: quum tamen ipse Christus illud de hoc mundo esse neget, Iohan. 18. quia spirituale et caeleste est; sicut Daniel c. 2. v. 44. illud regnum caeli appellat.

Verum intelligenda sunt verba Danielis de duplici Christi adventu, nempe primo et secundo.

In primo adventu, quum Christus regnum gratiae hisce in terris erexit, tunc omnia regna terrae comminuit et consumpsit, sicut hoc loco Daniel Propheta ait. Et alia luculenta Scripturae S. loca idem testantur: Nam Psalm. 2. 9. Deus Pater de Christo filio suo Rege Zionis inquit: Reges eos in virga ferrea, (sceptro ferreo) et tamquam vas figuli confringes eos: Ubi insuper Regibus et iudicantibus terram David minatur, ut huic Domino in timore serviant, eumque osculentur, ne pereant in via. Psalm. 68. 22. Deus confringet capita inimicorum suorum, verticem capilli perambulantium in delictis suis. v. 24. Propterea intingetur pes tuus in sanguine; lingua canum tuorum de inimicis linget. Psalm. 110. v. 5, 6. Dominus a dextris tuis conteret in die ira suae Reges: iudicabit in nationibus, implebit cadaveribus; conteret caput super terras multas. Iesai. 60. v. 12. vaticinatur Propheta de Christo eiusque regno: Gens et regnum, quod non servierit tibi, peribit; et gentes vastando vastabuntur. et Zach. 12. 3. similiter inquit de Christo Rege: Lapidem oneris ponam cunctis gentibus: omnes, qui levabunt eum, concisione lacerabuntur: In die illa percutiam omnem equum in stuporem, et ascensorem eius in amentiam. Iesai. 8. v. 13, 14. Dominum exercituum sanctificate, et erit vobis in


page 402, image: s0474

sanctificationem; in lapidem autem offensionis, et in petram scandali duabus domibus Israel, in laqueum et ruinam habitantibus Ierusalem. In hisce vaticiniis omnibus et singulis manifeste dicitur, quod Messias om nia regna mundi sit invasurus, consumpturus, et cversurus.

DUBIUM.

At quomodo hoc intelligendum est?

Tertullianus in lib. ult. contra Iudaeos, et Theodoretus in Dan. cap. 2. scribunt, Christum in fine mundi, vel in extremo iudicii dic omnia regna mundi destructurum.

RESPONSIO.

Haec quidem responsio praedictorum Patrum suo modo est vera, sed non sufficiens est. Nam secundum Danielis mentem Christus etiam in primo adventu suo omnia regna mundi contriturus erat: quod tamen non intelligendum sarkikw=s2, sive carnaliter, de temporali et externo istorum regnorum aut Regum dominio, quod obtinent in suos subditos, quasi eos coronis, sceptris, et fascibus sit spoliaturus, sicut Iudaei somniant; sed musikw=s2, h. e. de mystico et spirituali dominio, quo Reges Gentiles per Idololatriam nefandam, Diabolo instigante, tam animabus, quam corporibus hominum imperabant, eosque Diabolo tenebrarum Principi mancipabant; Quae tyrannis plane immanis erat, sub qua, duro servitutis iugo, omnes gentes premebantur. At hoc iugum humeri Messias in mundum veniens confregit, (uti Iesaias cap. 9. v. 4. inquit) h. e. Ethnicam religionem et Idololatriam verbo Evangelii evertit, et ab hoc durissimo servitutis iugo omnes homines liberavit, eosque in suum regnum asseruit.

Licet enim Christus etiam in V. T. tempore trium Monarchiarum praecedentium Idololatriam gentilem oppugaverit, tamen eam funditus non expugnavit. Quare de evidentiori Idololatriae gentilis everfione hoc loco Daniel vaticinatur, quae ad ipsum Messiae exhibiti adventum reservata fuit; ex quo velut infallibili xrithri/w| Iudaei et Gentes agnoscere debebant Messiam in carnem venisse, quando nempe oculariter vident, gentilem Idololatriam exstirpari, et praecipue oracula Diabolica deficere; idque iuxta clarissima Prophetarum vaticinia, quae exstant Zach. 13. v. 2. Et erit in die illa, dicit Dominus exercituum, dispergam nomina idolorum de terra, et non memorabuntur ultra: et pseudo-prophetas, et spiritum immundum auferam de terra. Psalm. 97. v. 7. Confundantur omnes, qui colunt sculptilia, et qui gloriantur in Elilim: Adorate eum omnes Angeli eius, audivit et laetata est Zion.

Horum vaticiniorum complementa.

Haec autem Prophetarum vaticinia, nato Christo impleta sunt, Idololatria gentium abolita est, et oracula in toto terrarum orbe defecerunt; cultores Idolorum confusi sunt, et Satanae regnum destructum est: Patet hoc ipsum ex historiis. 1. Nam scribit Orosius, Romanos, quum quaesivissent ex oraculo, quamdiu templum pacis esset duraturum, hoc responsi tulisse; Usque dum virgo pareret. 2. Et Romulum, quum statuam suam erigeret, dixisse, illam staturam esse, donec Virgo pareret: quasi dicat, usque in aeternum: Illud enim numquam futurum putabant. At in ea nocte, qua Christus natus est, templum illud pacis Idololat ricum corruit in urbe Roma, et inter rudera inventi sunt hi versus:

Virginitas, partiis, discordes tempore longo,
Virginis in gremio foedera pacis habent.

3. Nicephorus l. 1. c. 17. scribit; Quod Augustus Imp. Apollinem Delphicum consuluerit, quis in Imperio romano sibi successurus esset? Apollo, parva interposita mora, hisce versibus Graecis hunc in modum respondit, sicut Suidas scribit:

*e)brai=os ke/letai me, qeoi=s2 ma ka/ressin a)na/sswn,
*to/nde do/mon prolipw\n, kai\ a)i\dhn au)=qis2 i(ke/sqai.
*loipo\n a)/piqi sigw\n e)k bwmw=n h(mete/rwn su/.

hoc est.

Me puer Ebraeus, Divos Deus ipse gubernans,
Cedere sede iubet, tristemque redire sub orcum.
Aris ergo dehinc tacitus discedito nostris.

Quibus versibus Apollo rationem reddidit, cur oracula defecissent; nempe, quod Christus Dominus, et contritor capitis serpentini, natus in orbe esset: Idcirco Augustus Aram maximam in Capitolio exstruxit cum tali inscriptione: Ara primogeniti Dei.

4. Suetonius in Augusto p. 45. scribit: Augustum quodam tempore in spectaculo publico consedisse, ubi inter alia haec verba fuerint prolata: O dominum aequum et bonum! Ubi omnium assessorum oculi in Augustum fuere conversi, quia omnes haec verba de eo intellexerunt. Verum Augustus sequenti die edictum promulgavit, ne quis amplius Dominum se vocaret. Quo vel inscius infinuare voluit, Divina providentia cor eius dirigente, se non dignum esse augusto illo Domini aequi et boni titulo: Quoniam adsit maior Dominus, videlicet Iesus Christus Dei et Mariae Filius, Rex Regum, et Dominus dominantium, qui solus sit Dominus aequus et bonus, et a quo omnes Reges terrae, tamquam vasalli, regna sua accipiunt.


page 403, image: s0475

5. Iulianus apostata oraculum apollinis, quod nato Christo, sicut et reliqua, obmutuerat, restaurare decreverat; ad hanc rem peragendam, Orbasio, Medico ac Quaestorsuo, Delphos misso: qui cum eo pervenisset, et opus inchoasset, tale oraculum a Daemone accepit; uti refert Cedrenus:

Corruit artifici vario cortina labore
Constructa; hoc Regi redeuntes dicite vestro.
Nec casa, nec Phoebi reddens oracula laurus,
Ulla super; nullae veniunt a fonte loquelae.
Exstincti latice sque profunda silentia servant.

Huc etiam spectant versus, quos citat Porphyrius libro peri\ e)ulogiw=n filosofi/as2.

*oi)\ oi)/moi tri/podes2 sona xh/sate. oi)/xet) *a)pi/llwn,
*oi)/xet), e)pei\ flogo/en me bia/zetai ou)ra/nion fw=s2.
hoc est.
Heu heu tripodes, lugete; periit Apollo,
Periit, quoniam ardens mihi vim infert caeleste lumen.

Huc quoque pertinet historia valde memorabilis de ruina templi Delphici facta tempore Iuliani Imperatoris. Hoc Ethuicis praecipuum erat, sed divinitus, non hominum manibus deletum est terrae motu et fulminibus, quum Iulianus legatos eo misisset, interrogaturus de eventu belli Persici. Saepe antea direptum et aliquoties deletum est templum Delphicum, sed rursus aedificatum est: At post hanc eversionem divinitus factam Iuliani tempore, numquam deinde restauratum est.

Unde pater, quomodo Christus regna huius mundi in primo adventu suo destruxerit, et comminuerit, nempe non Politice, quoad externam et corporalem dominationem; sed mystice, quoad vanam gentium religionem, Idololatriam atque superstitionem, quam ille abolevit non ferro, sed verbo. Lapis illc mysticus adhuc confringit omnes Reges et regna, videlicet, quae huic regno Christi se opponunt, neque hospitium ei praebent: Quia christus non tantum est petra refrigerii, sed etiam lapis offensionis, et rupes allisionis, quo confringuntur cadentes, et irretiti capiuntur, quicumque offendunt in ipsum. Iesaiae 8. v. 14.

In secundo vero adventu; sive in extremo iudicio, Christus omnia regna mundi comminuet, et consumet consummate et finaliter, quando electos in regnum gloriae suae introducet, quod sancti de manu eius suscipient. Daniel 7. v. 27. tunc enim katargh/sei pa=san a)rxh\n, kai\ pa=sa, e)cousi/an kai\ dun/amin, h. e. evacuabit omnem principatum, et omnem potestatem et virtutem. 1 Cor. 15. 24. h. e. omnia imperia mundana; quia tunc conterentur pariter ferrum, testa, aes, argentum et aurum, fientque tamquam quisquiliae de areis aestatis, quas clevat ventus, et nullus locus invenietur eis. Daniel. 2. vers. 44.

USUS.

Ex illis, quae hactenus dicta sunt, infallibiliter patet, quod regnum quartum, de quo Daniel loquitur, sit quarta Monarchia. Nam cum ex ordio romani imperii regnum Christi gratiae coepit: Quia Deus in diebus regnorum istorum (h. e. inchoata Monarchia Romana) regnum caeli (h. e. regnum Messiae) susciravit. Dan. 2. v. 44. Hinc initium praedicationis Iohannis Baptistae et Christi fuit; Paenitentiam agite, appropinquavit enim regnum caelorum. Matth. 3. v. 2. c. 4. v. 17. et cum eiusdem Romani Imperii exodio per gloriosum christi iudicis adventum ad iudicium, regnum Christi glotiae inchoabitur. Quae praedictio in nullum aliud in terris regnum, quam in romanam Monarchiam quadrat, sicut omnes pii et cordati homines agnoscunt. Nam de utroque christi adventu atque regno tum gratiae, tum gloriae Daniel coniunctim vaticinatur. Nam hoc (nempe regnum gloriae) in aeternum stabit, Dan. 2. v. 44. Quia nullum finem habebit, sicut Angelud Gabriel inquit Luc. 1. v. 33. Conf. Psalm. 45. v. 7. Dan. 7. vers. 14.

OBSERVATIO.

Et huic sententiae nostrae ipse Iohannes Calvinus super caput secundum Danielis, pag. 21. subscribit, cuius haec sunt verba: Hoc o(/rama statuae extra controversiam, quicumque praediti sunt sano iudicio, et candide cupiunt mentem Prophetae exponere, intelligunt de quatuor Monarchiis. et pag. 22. addit: Interea verum est, quod dixi, nempe Interpretes, qui et mediocri iudicio pollent et candore, ad unum omnes hunc locum exponere de Monarchia Babylonica, Persica, Graeca et Romana, et Daniel ipse postea suis verbis satis ostendit. Haec Calvinus.

Quod Iohan. Calvini testimonium contra Ioh. Piscatorem, qui in commentario suo super Daniel. cap. 2. p. 17. contrarium statuit, diligenter notandum est.

EXPLICATIO POSTERIORIS VISIONIS.

Daniel. 7. vers. 7, 8. Quarta Monarchia Bestiae magnae, horrendae, monstrosae et robustae imagine depingitur, quae dentibus suis ferreis longe lateque sit grassatura, et unguibus aeneis praedam sit conservatura.

In hoc capite Danielis septimo tria veniunt notanda.

1. Danielis visio. Haec describitur hisce verbic.


page 404, image: s0476

v. 7. Post haec aspiciebam in visone noctis, et ecce, bestia quarta, terribilis, atque mirabilis, et fortis nimis; dentes ferreos habebat magnos, comedens atque comminuens, et reliqua pedibus suis conculcans: Dissimilis autem erat ceteris bestiis, quae fuerant ante eam, et habebat cornua decem. v. 8. Considerabam cornua, et ecce, cornu aliud parvulum ortum est de medio eorum, et tria de cornibus primis evulsa sunt a facie eius, et ecce, oculi quasi hominis eraut in cornu isto, et os loquens ingentia.

2. Anxium Danielis desiderium et petitio: Quae tribus versibus describitur. v. 19. Tunc libenter veritatem scivissem de bestia quarta, quae erat dissimilis omnibus, et terribilis nimis: dentes ferrei et ungues aenei erant: comedebat et comminuebat, et reliqua pedibus conculcabat. v. 20. Et de decem cornibus, quae habebat in capite, et de alio, quod ortum fuerat, ante quod ceciderant tria cornua, et de cornu illo, quod habebat oculos, et os loquens grandia, et maius erat ceteris. v. 21. Aspiciebam, et ecce, cornu illud faciebat bellum adversus pios, et praevalebat eis, donec venit Antiquus dierum, et iudicium dedit sanctis Excelsi, et tempus venit, et regnum obtinuerunt sancti.

3. Angeli interpretatio, quae exstat v. 23, seqq. ad 27. v. 23. Et sic ait (sc. Angelus:) Bestia quarta regnum quartum erit in terra, quod diversum erit ab omnibus illis regnis: consumet enim totam terram, conteretque cam, et comminuet. v. 24. Et cornua decem ex illo regno, decem Reges exsurgent, post quos exsurget postremus, qui erit diversus a prioribus, et tres Reges deprimet. v. 25. Et verba adversus Excelsum loquetur, ac sanctos excelsorum deteret, adeo ut cogiter se mutaturum tempora et ius, tradanturque per manum eius usque ad tempus et tempora, et dimidium temporis. v. 26. Sed iudicium considebit, et dominatus eius auferetur profligando et perdendo usque in finem. vers. 27. Regnum autem, dominatusque et amplitudo regnorum sub toto caelo dabitur populo sanctorum excelsorum; cuius regnum, regnum erit perpetuum, et omnes dominatores ei servient, et auscultabunt.

I. Sententia vera, eiusque katas1keuh\, sive explicatio.

1. Appellationis et figurae nullitas: Bestia quarta, quam Daviel vidit, est a)nw/numos kai\ a)/morfos, h. e. nullum ei nomen, neque ullam bestiae certam figuram aut speciem ei assignat: Siquidem (ut Theodoretus inquit) haec Monarchia non ex una, sed ex pluribus nationibus conflata est, imperiique illud a)ci/wma, sive decus ad homines dispari conditione ex diversissimis nationibus ortos, admirabili conditione atque vicissitudine translatum est.

2. Dentium atque unguium qualitas: Huic quartae bestiae a Daniele tribuuntur dentes ferrei, quia omnia regna Monarchiae tertiae confregit et quasi devoravit: Ungues aenei, quia regna semel subacta mordicus apprehendit, adeoque tenaciter tenuit, ut nemo illa ex unguibus eius aeneis eripere potuerit.

3. Cornuum quantitas: Huic quartae bestiae decem cornua tribuuntur a Daniele v. 7 et 20. per quae iuxta stylum Spiritus S. decem intelliguntur regna praecipus, quae Romanum Imperium, dum in flore fuit, comprehendit. Regna autem illa fuerunt sequentia: Italia, Gallia, Germania, Hispania, Britannia, Sarmatia, Pannonia, Asia, Graecia, sive Macedonia, et Aegyptus.

4. Cornu parvuli inter decem cornua suppullulantis natura et proprietas: v. 8. et 20: Per hoc cornu parvulum intelligitur regnum Turcicum sive Mahometicum, uti ex eius descriptione patet. Nam describitur a Daniele tripliciter. 1. Ab Ortu. 2. A Progressu. 3. Ab Egressu.

I. ORIUS.

Ratione Ortus huic cornui parvulo duo tribuuntur. 1. Appellatio. 2. Origo.

Appellatio.

Quod cornu inter decem cornua suppullulavit, vocatur
[Gap desc: Greek word]
parvulum Dan. 7. 8. Qua appellatione insinuatur, tum Mahometis, tum regni Turcici primaevasors et conditio, nempe quod initia regni Turcici admodum fuerint exigua: Siquidem Mahometes initio fuit infimae originis atque conditionis homo: Natus fuit Patre Abdalla, et Matre Emena, A. C. 560, die 23 Aprilis. Adolescens servivit apud Abdimoneplem divitem mercatorem ex posteritate Ismael, filii Abrahae et Agar: deinde gregarius miles fuit, et sub Heraclio Imperatore meruit: Sed postea, quum Heraclius Imperator Arabibus Scenitis, qui apud ipsum militaverant, stipendia diutius solvere recusabat, hos sibi adiunxit, et initia regni Turcici posuit A. C. 622.

Origo.

Circa originem cornu parvuli notanda sunt 1. Modus. 2. Tempus.

Quod originis modum huius cornu parvuli attinet, usurpatur de illo apud Dan. v. 8 et 20. verbum
[Gap desc: Greek word]
quod de ortu bestiarum e mari etiam usurpatur vers. 3. Quator bestiae magnae ascendebant e mari, diversae interse: ex quo colligitur, quod


page 405, image: s0477

cornu illud parvulum non e bestia quarta, sed immediate e mari oriturum sit, h. c. quod ille, qui per eornu parvulum denotatur, non per successionem, sed per novam ascensionem ad regnum perventurus sit. id quod de Mahomete verum; uti ex dictis patet.

Quod vero tempus originis attinet, aperte ortus huius cornu parvuli refertur ad tempus quartae bestiae. v. 8. Quod similiter de Mahomete verum est, qui tempore Heraclii Imperatoris Romani, anno christi 622. initia regni rurcici posuit.

II. PROGRESSUS.

In progressu notanda sunt acta cornu parvuli. 1. Politica. 2. Ecclesiastica.

I. Politica.

De cornu parvulo dicitur, quod tria cornua e decem cornibus bestiae sit evulsurum, vers. 8. h. e. tres Reges humiliaturum; uti explicatur ab Angelo, vers. 24. Hoc similiter quadrat in Regnum Turcicum: Nam Mahometes dux militum factus anno spatio non tantum urbe Mecha, quae ipsius erat patria, sed etiam potissima Arabiae parte bello potitus est, neque successores eius quieverunt, donec tria ista insignia cornua, videlicet Aegyptum, (cui Africa annectitur) Asiam, et Graeciam in totum detruncavit: Unde Daniel Propheta de hoc corniculo subiungit, v. 20. quod in principio fuerit parvum, sed postea ceteris maius factum sit. Et vers. 8. oculos quasi hominis eidem tribuit: Quo insinuat, quod Mahometes eiusque successores valde oculati futuri sint in regni acquistione, providique et vigilantes in regni acquisti amplificatione, et pariter callidi in regni administratione. Denique vers. 21. dicit, quod cornu illud parvulum, bellum adversus sanctos sit facturum, iisque praevaliturum, et vers. 25. quod sanctos altissimi sit contriturum: Quod quam verum sit, ipsa experientia testis est: Nam Turcae indeusque ab initio regni sui bellum cum Christianis gesserunt, eosque magnis proeliis vicerunt; uti ex historiis patet, et hoc ipsum cum nomine Mahomet congruit, quod idem est atque ira vel indignatio, ein grimm/ ein rechte furia Diabolica; uti Chytraeus in Onomastico pag. 259. scribit.

II. Ecclesiasica.

Primo: Cornu huic parvulo tribuitur Os loquens grandia, v. 8. et vox sermonum grandium, v. 11. Quo notantur horrendae Mahometis blasphemiae, sicut explicat Angelus, vers. 25. Quod sermones contra Altissimum sit loquuturus, (nempe blasphemos) uti ex Alcorano, qui velut blasphemiarum est oceanus, patet. Ut enim facilius in offcio contineret subditos Mahomet, quum animadvertisset ex disputatione de religione maximas in imperiis oriri dissensiones, Alcoranum condidit opera Sergii Monachi Ariani adiutus, in quo ex tribus corruptis fecit unum corruptissimum: quia ex Iudaismo, Christianismo et Gentilismo in unum chaos conflatis unam religionem conferruminavit: Nam in Alcorano suo Azoara secunda scribit Turcicus Imperator Mahometes; Sciendum generaliter, quoniam omnis recte vivens, Iudaeus sive Christianus, seu lege sua relicta, in aliam tendens, omnis scilicet Deum adorans, bonique gestor, indubitanter amorem divinum assequetur.

Huc referatur Epistola Amurathis III, Imperatoris Turcici, anno 1592, ad Rudolphum II Imperatorem Romanum missa, quam in explicatione visonis prioris allegavimus.

Secundo: De hoc cornu parvulo Daniel inquit v. 25. cogitabit mutare TEMPORA et LEGES. At haec Turcae competunt, qui tempora mutavit in Algiaeras, et legem in Alcoranum: Quia Turcae neque Sabbatum Iudaeorum, neque diem Dominicam Christianorum observant, sed diem Veneris eius loco venerantur in odium Christi Salvatoris, qui co die pro salute mundi crucifixus est. Similiter Algiaera, sive computosuo, tempora Politica mutat: supputat enim tempora non a christi nativitate, (sicut nos Christiani facimus) sed ab illo tempore, quo ille cum manipulo Arabum ex urbe Mecha aufugit, seque eorum caput constituit: quod factum est anno C. 622; sicut Bucholtzerus in Indice Chronologico statuit. Insuper etiam Turcicus Mahometes legem Dei (quae legem et Euangelium complectitur) abiecit, et
[Gap desc: Greek word]
Iehovae mutavit in
[Gap desc: Greek word]
, quae vox metaphor. sig nificat ritum, sed radix eius proprie significat spinam: et revera spinae sunt in Alcorano, quem Mahometes opera Sergii Monachi Nestoriani contexuit, in eoque SS. Trinitatem, Christi divinitatem, aliaque summa religionis Christianae capita instinctu Diaboli abnegavit: Lex Mahometis Arab. dicitur
[Gap desc: Greek word]
, Lat. Alcoran, secundum alios correctio, quia in eo V. et N. T. corrigere et tolerabilius reddere voluit. titulus Alcorani est;
[Gap desc: Greek word]
a rad.
[Gap desc: Greek word]
divisit, dissrpavit: Quia hoc foetido libro suo Iudaicam et Christianam religionem, vel potius V. et N. t. dividere et dissipare voluit. Divisa est lex Mahometis in Azoara vel capitula 72: ex quibus unum tantum ducit ad Paradisum, reliqua omnia ad ignem inferni ducunt, uti scribit Iohan. Maietius de different. schismatum.


page 406, image: s0478

NOTA.

Quando dicitur, quod Mahometes mutaverit tempora, recte intelligendum est Nam tempora tripliciter considerantur. 1. Physice: Sic Deus caeli luminaria, nempe Solem et Lunam ordinavit in tempora, Gen. 1. 14. ut cursu motuque suo distincta anni tempora, dies menses et annos efficiat; et sic tempora nullrus hominis arbitrio subiacent, ab eoque mutart possunt; sed hic temporum ordo atque distributio invariabilis a Deo conservatur usque ad finem Mundi iuxta promissionem ipsins Iehovae, Genes. 8. v. 22.

2. Ecclesiastice. Sic tempora sunt festa sollemnia atque stata, quae ab ipso Deo sunt ordinata, ut Sabbatum, dies Dominicus; vel ab Ecclesia ordinis et disciplinae causa sunt instituta.

3. Politice. Sic tempora sunt certae Epochae aut periodi Politicae, regiminis ergo institutae. Quando igitur dicitur, quod Turcicus Mahometes tempora mutet, intelligendum hoc est de temporibus, non Physice, sed Ecclesiastice et Politice intellectis.

Tertio: Daniel durationem Dominii eius insinuat his verbis, v. 25. Tradentur in manum cius usque ad tempus, et tempora, et dimidium temporis. Qua verborum formula indicatur longa quidem tyrannidis Turcicae duratio, sed tamen certa et ab ipso Deo supremo mundi Domino definita, eiusque solius cognitioni reservata, ut videlicet Christiani, qui tyrannide Turcica pressiiacent, certam ex hisce verbis consolationem haurire possint, certas ei et terminorum et temporum metas esse a Deo praescriptas.

III. EGRESSUS. sive Interitus.

Cornu parvulum (h. e. Turcicum imperium) una cum bestia, (h. e. romano imperio) usque ad extremum iudicium durabit. vers. 11. Tunc vero immediate et corpus bestiae et cornu parvulum, atque adco omne Imperium terrenum in ipso extremo iudicio a Christo Iudice immediate delebitur, et totaliter abrogabitur. v 12. Et post interitum illorum nullum amplius erit tempus, sed succedet ei regnum sanctorum aeternum. vers. 27. Quae nota non ad Antiochi, eiusque regni interitum applicari potest, sicut quidam inepte scribunt; Quia illud regnum iam pridem intriit, et Monarchia Romanorum eidem successit. Quare necessario de regno Turcico intelligenda est, quod etiamnum durat, et ad finem usque Mundi durabit. Et haec est constans orthodoxorum Theologorum et saniorum Politicorum atque Historicorum sententia, quod per quartam bestiam quarta Monarchia, per decem cornua decem eius regna, quae, dum in flore fuit, comprehendit; et per cornu parvum regnum Turcicum intelligendum sit.

*a)nti/qesis2, sive Sententia salsa.

Adversarii veritatis contrarium statuunt, et quidem 1. Per bestiam quartam non intelligunt Romanum Imperium; sed contendunt, per eam intelligendum Regnum Seleucidarum in Asia, sive successores Alexandri M. cuius opinionis perversae et monstrosae primus auctor fuit a)/qeos ille Porphyrius, christianae religionis hostis, et contentor virulentissimus; quem Hieronymus et Theodoretus graviter refutarunt.

Eius sententiam postea renovatunt Brugthonus, Afnandus Polanus in Daniel. p. 550, 558. Ioh. Piscator in Daniel. p. 64. aliique. Similiter Iohan. bodinus in Method. Histor. qui per quatuor bestias intelligit Medos, Persas, Graecos, et Parthos, quatenus Babylonem subegerunt.

2. Per decem cornua intelligunt decem Reges in Asiatico Seleucidarum regno. Polanus in Dan. p. 591. et Ioh. Piscator in Dan. eos hoc ordine recensent. Primus fuit Seleucus Nicanor; secundus Antiochus Soter; tertius Antiochus Theos; quartus Selcucus Callinicus; quintus Ptolemaeus Euergetes; sextus Seleucus Ceraunus, filius Seleuci Callinici; septimus Antiochus Magnus, frater Seleuci Cerauni; octavus Ptolem. Philopator Lagida; nonus Seleucus Philopator; decimus Antiochus Epiphanes, frater Seleuci Philopatoris.

3. Per cornu parvulum, Polan. in Dan. p. 592. et Piscator in Danielem pag. 64. intelligunt Antiochum Epiphanem: Quem vocant cornu parvulum seu postremum. Quia ipse fuerit ultimus inter decem illos Reges, qui Dan. 7. pr decem cornua significantur.

Becanus Iesuita in lib. de AntiChristo p. 171. fingit per Cornu parvulum intelligendum esse Antichristum, qui venturus sit post decem illos Reges, qui Romanum Imperium inter se divident, et consequenter post Imperii Romani eversionem. Et hic est ille alius, (inquit Becanus) qui iuxta Danielis vaticinium cap. 7. vers. 20. ex decem illis proditurus erat: Quod futurum esse scribit Bellarmin. tribus annis cum dimidio ante finem mundi: Unde invaluit opinio in Papatu, AntiChristum non nisi tres annos cum dimidio regnaturum esse, qui tunc interficietur a Iudaeis, et tunc post dies 45 adveniet Christus ad iudicium; sicut Bellarm. scribit lib. 3. de Rom. Pont. cap. 17. idque colligunt ex Daniel. cap. 7. vers. 25. Tradentur in manu eius usque ad tempus, et tempora, et dimidium temporis; per quae verba tres annos cum dimidio intelligunt Papistae.


page 407, image: s0479

*a)*n*a*s*k*e*u*h\, sive Resutatio.

Theodoretus super Danielem scribit, se non posse satis mirari, quod scriptores nonnulli per quartam bestiam Graecorum Monarchiam praefigurari statuant: quod nos ex ore Theodoreti repetimus, et hisce veritatis perduellibus (uti D. Athanasius loquitur) sequentia argumenta opponimus.

SECTIO I. DE BESTIA QUARTA.

Quod per eam non successores Alexandri M. intelligendi sint, sed quarta Monarchia.

I. A bestiarum distinctione, et distincta earundem praefiguratione. Daniel de quatuor bestiis tria enuntiat. 1. Quatuor bestiae a Daniele visae sunt quatuor regna, (scil. magna et catholica, h. e. quatuor Monarchiae) uti ipse Angelus inquit Daniel. 7. v. 17. 2. Hae quatuor bestiae inter se erant diversae et distinctae, sicut ibidem dicitur v. 3. Quatuor bestiae magnae ascendebant e mari, diversae interse. 3. In specie de bestia quarta dicitur v. 7, 12, 19, 23. quod fuerit dissimilis reliquis bestiis.

Hin talia argumenta exstruimus.

1. Arg. Quot bestiae in visione sunt visae, tot per illas adumbrata sunt regna: quia quaelibet bestia peculiare regnum sive Monarchiam adumbrat:

Iam vero quatuor bestiae sunt a Daniele in visione visae.

Ergo quatuor regna sive Monarchiae per illas sunt figuratae. Conclusio haec est ipsius Angeli, Daniel. 7. v. 17.

2. Arg. Quaecumque besiae sunt diversae interse, et distinctae, illae a nobis sunt distiguendae, non vero confundendae.

Iam vero per bestiam tertiam, nempe Pardum, praefiguratur Monarchia Graecorum: uti pater ex collatione cum cap. 8. ubi v. 21. hircus caprarum diserte vocatur Rex Graecorum.

Ergo Monarchia tertia per bestiam quartam a)nw/numon kai\ a)/morfon adumbrata non est.

II. A regni quarti (per bestiam quartam praefigurati) duratione.

Quod regnum usque ad finem Mundi est duraturum, illud de Monarchia Graecorum intelligi neque potest, neque debet: Quia Monarchia Graecorum five regnum tertium tantum trecentos annos duravit, et ante primum Christi in carnem adventum abolitum est. Et similiter regnum in Asia Seleucidarum. Quia Tigranes ultimus Rex Syriae a romanis regno exutus, et Syria in provinciam redacta est anno M. 3908.

Iam vero regnum quartum ad finem mundi durabit, uti patet ex bestiae quartae descriptione Iudicii extremi descriptioni immediate subiuncta Daniel. 7. v. 9, 10, 13. inprimis autem ex v. 21, 22. ubi dicitur, quod corni illud parvulum praevaluerit adversus sanctos, donec venit Antiquus dierum et iudicium sedet.

Ergo regnum quartum de Monarchia tertia sive de regno Seleucidarum intelligi non potest; sed per illud Monarchia quarta, quae est Romanorum, intelligenda est.

SECTIO II. DE DECEM CORNIBUS.

Per DECEM CORNUA Bestiae quartae praedicti auctores intelligunt successores Alexandri M. sive decem Reges in regno Asiatico Seleucidarum. quorum primus fuerit Seleucus, secundus Antiochus Soter, etc.

Resutatio.

1. Decem cornua bestiae quartae tributa non possunt de regno Seleucidarum intelligi, aut de successoribus Alexandri M. Quia decem haec cornua in bestia quarta fuerunt simul, non successive. Atqui in regno Seleucidarum decem regna simul ostendi nequeunt; imo neque decem Reges, qui successive regnum obtinuerint, quorum ultimus Antiochus Epiphanes fuerit, uti praedictae opinionis auctores tradunt. sed verus Regum Syriae post Alexandrum M. ordo hic est: 1. fuit Seleucus Nicanor 2. Antiochus Soter. 3. Antiochus Theos. 4. Seleucus Callinicus. 5. Seleucus Ceraunus. 6. Antiochus Magnus. 7. Seleucus Philopator. 8. Antiochus Epiphanes. Quod si autem Antiochus Epiphanes octavus Rex in regno Seleucidarum fuit, quomodo decimus diciporest?

Quod autem Porphyrius, eiusque sectatores de diversis Macedoniae, Asiae, Syriae et Aegypti Regnis unum duntaxat Regum ordinem contexunt, (uti loquitur b. Hieronymus) crassissimus error est ex a)nisorhsi/a| ortus.

2. Bestia quarta fuit decicornis. Dan. 7. v. 20. per quam talis intelligitur Monarchia, quae decem regna comprehendebat.

At hoc de Monarchia tertia Graecorum, vel de regno Seleucidarum dici non potest.

Ergo per bestiam quartam decicornem Monarchia tertia Graecorum, vel regnum Seleucidarum intelligi non potest. Minorem probo.

Dan. 7. v. 6. Monarchia Graecorum tertia praefiguratur per PARDUM QUADRICIPITEM: Ubi non potest intelligi ipsa Alexandri M. persona,


page 408, image: s0480

scilicet exclusive: Quia Danielis 8. v. 21, 22. eadem Monarchia tertia adumbratur per Hircum caprarum, cuitribuitur cornu grande (nempe unum.) per quod cornu grande unum, ipso Angelo interprete, intelligitur Alexander M. Rex Graecorum, et cornu illo fracto (h. e. Alexandro M. exstincto) surrexerunt proco 4 cornua. h. e. Divisum est regnum Alexandri M. in quatuor regna principalia, sive quatuor Reges Regnum Alexandri Magni inter se diviserunt: Nam Ptolemaeus Aegyptum, seleucus Syriam, Antigonus Asiam, Antipater Graeciam occupavit. Ergo per 10 cornua quartae bestiae Monarchia Graecorum aut regnum Seleucidarum, sive Alexandri M. successores intelligi non possunt. Nam si decem cornua bestae quartae intelligenda sunt de Monarchia tertia, aut intelligenda sunt de Monarchia integra aut divisa: sed neutrum locum habere potest. Nam Monarchia integra, qualis erat adhuc vivente Alexandro M. fuit unicornis, h. c. unum tantum habebat Regem, nempe Alexandrum, Daniel 8. vers. 21. Monarchia vero tertia divisa surrexerunt 4 cornua, h. e. Monarchia illa in 4 Regna principalia est divisa, Dan. cap. 8. v. 22. Quomodo igitur Monarchiam Graecorum vel successores Alexandri M. per decem cornua praefiguratos essedici potest?

3. Quod autem per bestiam quartam decicornem monarchia quarta sit intelligenda, ex Apocal. 13. et 17. clarissime patet. Nam Apoc. 13. v. 1, 2. Iohannes ita scribit: Et vidi de mari bestiam ascendentem habentem capita septem et cornua decem, et super cornua eius decem diademata, et super capita eius nomen blasphemiae: Et bestia, quam vidi, similis erat Pardo; et pedes eius sicut pedes Ursi, et os eius sicut os Leonis: et dedit illi Draco virtutem suam, et sedem suam, et potestatem magnam.

In hisce verbis describitur Impertium Romano-Papale.

1. Ab appellatione: Nam vocatur *qhri/on, BESTIA. Per hanc Bestiam fere omnes interpretes intelligunt Romanum Imperium, praesertim vetus illud, quale sub Ethnicis Imperatoribus fuit. Ar nos statuimus hac bestia neque Imperium Romanum absolute, sive vetus sive novum intelligas, neque absolute Papatum Romanum, sed coniunctim Imperium Papale-Caesareum et Caesareo-Papale repraesentari, quale Romanus Pontifex multis iam saeculis esercet. Hic autem Anti Christus a)mfi/bios, bicorpor et biformis, utraque bestia, tum marina, v. 1. tum terrestri, v. 2. effigiatus, nemo est alius, nisi Pontifex Romanus, Monarchiae Romanae exuviis et praetenso Christi vicariatu palliatus, gladioque Pauli et clave Petri, h. e. utraque potestate armatus; temporali quidem constituendi et deponendi Imperatores, Reges et Principes; spirituali vero iura dandi superis, inferis, terrenis.

2. Ab ORTU: Haec bestia adscendit e mari, Apocal. cap. 13. vers. 1. h. e. ex multitudine variarum gentium et populorum, non secus ac plurima flumina in unum mare confluunt. Quia Romanum Imperium vel potizs Caesareo-Papatus ex variis populis et gentibus constat. Ita quoque apud Danielem cap. 7. v. 3. quarta bestia describitur, quod e mari ascenderit.

3. A Capitibus. Bestia haec habet 7 capita. Apocal. 13. v. 1. Quae sunt septem Montes. Apoc. 17. vers. 9. quibus mulier insidet, sicut Iohannes ibid. cap. 17. vers. 9. explicat. Hiautem septem Montes tripliciter intelliguntur. 1. *topikw=s2, h. e. de septem montibus, proprie sic dictis: Tot enim montibus urbs Roma, a qua denominatur Romanum Imperium, ante Gothicas et Vandalicas vastationes ambitu suo complexa est, qui fuerunt Palatinus, Capitolinus, Aventinus, Caelius, Aesquilinus, Viminalis et Quirinalis. Unde Virgilius:

—— Roma
Quae una sibi septem muro cir cumdedit arces.

Et Propertius:

Septem urbs alta iugis, toti quae praesidet orbi.

II. *basilikw=s2: Sic figurate septem Montes notant 7 Reges, uti ipse Iohannes Theologus inquit, v. 9. Septem capita 7 montes sunt, super quos mulier sedet, et 7 Reges sunt. Mons enim in sacro codice saepe notat Reges vel Regna; septem autem Reges, a quibus Roma gubernata fuit, sequentes sunt: 1. Romulus. 2. Numa. 3. Tullus Hostilius. 4. Ancus Martius. 5. Tarquinius Priscus. 6. Servius Tullius. 7. L. Tarquinius superbus.

III. *kubernhtikw=s2. Sic 7 capita accipiuntur de 7 gubernationis formis. Nam 1. fuerunt Consules. 2. Reges. 3. Decemviri. 4. Tribuni plebis. 5. Dictatores. 6. Caesares Romani extranei. 7. Forma est Imperium Romano-pontificale.

IV. A Decem cornibus, quae decem cornua sunt decem Romani Imperii provinciae, quae postea in potentissima divisae sunt regna, ita ut singula singulos Reges habuerint. nempe 1. Asia. 2. Graecia. 3. Aegyptus cum Africa. 4. Italia. 5. Germania. 6. Gallia. 7. Hispania. 8. Anglia; sub qua comprehensa sunt Dania, Norwwgia, Scotia, Suecia. 9. Sar matia, sub qua intelliguntur Polonia, Bohemia, Muscovia. 10. Pannonia cum Illyrico. Haec eadem Imperii Maiestas etiam per decem diademata significatur. Et super capita eius (bestiae) nomen blasphemiae. Apoc. 13. v. 1. Nam Romanum Imperium vetus olim horribilem idolomaniam exercuit, et


page 409, image: s0481

postea regno Christi adversatum est, maxime autem Regnum Romano-Papale.

V. A Figura et specie. Nam v. 2. Apostolus inquit, quod bestia illa similis fuerit Pardo, et pedes eius sicut pedes Ursi, et os eius sicut os Leonis: Apud Dan. 7. v. 6. Monarchia Graecorum Pardo comparatur: Persarum Urso, vers. 5. et Babyloniorum Leoni alas aquilinas habenti, vers. 4. At descriptio Iohannis Theol. innuit, in Romano Im perio omnia fuisse coniuncta, quae in reliquis tribus singula fuerunt in singulis. Nam Leoninam regni Babylonici animositatem et fortitudinem: Persarum, quorum insigne erat Ursus, truculentiam: et Alexandri M. qui praefiguratur per Pardum, celeritatem, et in rebus gerendis felicitatem adumbrat.

Quod autem Bestia haec decicernis et polu/morfos, sive multiformis, non regnum Seleucidarum in Asia; sed Romanam Monarchiam apud Iohannem adumbret, diserte explicatur ab Angelo Apocal. 17. nempe quod Meretrix illa magna sedens super aquas multas, v. 1. h. e. super populos multos, v. 15. et super bestiam coccineam, v. 3. sit Civitas magua, habens Imperium super reges terrae. Iam vero tempore Iohannis Apostoli, quando scribebat haec, nulla alia urbs in toto terrarum Orbe Imperium in Reges terrae habuit, quam urbs Roma, quartae Monarchiae metropolis: Ergo infallibiliter inde concluditur, quod bestia illa, cui Meretrix magna insidet, sit Romanum Imperium.

VI. A colore coccineo describit fohannes cap. 17. v. 3. bestiam illam terribilem, ore suo omnia devorantem, et pedibus omnia conculcantem: sicut Daniel ait cap. 7. v. 3. per quem coccineum colorem notantur sanguinolentae persecutiones, quas tum ab Imperatoribus Romanis adhuc Ethnicis, tum a Romano Anti Christo Ecclesia Dei sustinuit; sicut Iohannes explicat, quod nempe 10 Reges Romani Imperii cum Agno pugnarint, Apocal. c. 17. v. 12, 14. et quod ipsi non minus quam Meretrix magna, quam gestant, et a qua gubernantur et instigantur, ebrii sint sanguine sanctorum et sanguine Martyrum Iesu. v. 6. Et hinc singulari Dei providentia factum est, ut Pontisices Romani eorumque Cardinales in hodiernum usque diem gestarint vestes coccineas, ut impleretur in illis quod de Anti Christo Romano praedictum est Apoc. 17. v. 4. Mulier (vel Meretrix magna, ut vocatur v. 1.) circumdara erat purpura et coccino. Et Rabbini Romanum imperium vocant
[Gap desc: Greek word]
h. e. regnum Edom, cuius caput
[Gap desc: Greek word]
. Quod non ita intelligendum, sicuti illi impie et perverse docent; quasi Romani et Christiani ab Edom sint propagati, verum ad Regnum Romano-Papale acommodandum est. Quoniam Babylon magna et Meretrix magna ebria est, et rubet sanguine sanctorum et Martyrum Iesu. Apocal. 17. v. 6. et Thren. 4. uders. 21
[Gap desc: Greek word]
silia Edom in Thargum explicatur
[Gap desc: Greek word]
h. e. Roma impia.

SECTIO III. DE CORNU PARVULO.

De Cornu parvulo duae circumferuntur erroneae opiniones. 1. Quod sit Antiochus Epiphanes. 2. Quod Anti Christus circa finem mundi sit venturus.

Resutatio.

1. Quod per Cornu parvulum Antiochus Epiphanes non sit intelligendus. Ut autem haec refutatio sit clarior et evidentior, accurate distinguendum est inter cornu parvulum, cuius fit mentio in cap. 7. v. 8, 20. cap. 8. vers. 9. Non deillo, sed de hoc, est quaestio. Nam concedimus libenter, quod Antiochus Epiphanes vocetur Cornu parvulum, c. 8. v. 9. idque ob duplicem rationem.

Primo propter originem. Quia Antiochus Epiphanes minor natu fuit filius Antiochi M. qui cum Hannibale contra Romanos dimicans, sed victus fususque, pacem cum Romanis iniit, obsidemque Romanis misit filium, hunc Antiochum Epiphanem, qui paullo post, mortuo fratre Seleuco Philopatore, qui par ri in regno successerat, Roma fugiens, eiecto fratris filio Demetrio, per vim Regnum Syriae invasit. quod contigit post mortem Alexandri M. anno 150. lib. 1. Macc. cap. 1. vers. 11. Quum igitur non fucrit legitimus regni successor, ideo merito appellatus est Modicus vel parvulus,
[Gap desc: Greek word]
Dan. cap. 8. v. 9.

Secundo propter aestimationem. Quia in nullo numero aut respectu fuit. Unde Dan. 11. v. 21. despectus nominatur. Item e)pimanh\s2, h. e. furiosus. Nam iita Polybius et ex eo Athenaeus refert, quod a Graecis pro Epiphane (quod nomen ipse sibi imposuit, ut maculam elueret, quod nempe dolo et fraudibus regnum Syriae occupasset) dictus est e)pimanh\s2, h. e. pro glorioso furiosus. Et revera furiosus ille fuit: interdum namque in convivio gestae tus ut funus, et non tantum cum popularibus in conversationem descendit, sed etiam cum peregrinis et tenuioris fortunae hominibus bibit, imo cum scurris et mimis certavit. Unde etiam 1 Maccab. cap. 1. v. 11. alio nomine vocatur r(i/za a)martwlo\s2, h. e. radix peccatrix. Luther. Ein schädliche bose wurtzel.


page 410, image: s0482

At per cornu parvulum, de quo Daniel loquitur c. 7. v. 8, 20. Turcicus Tyrannus est intelligendus, uti antea demonstravimus; et non Antiochus Epiphanes, uti Polanus, Piscator, Brugthonus aliique volunt. Quod nos tripliciter probamus:

I. Ab ORTU. Nam ortus cornu parvuli (cuius Dan. 7. fit mentio) refertur ad temqus quartae bestiae, h. e. Monarchiae Romanae. Dan. 7. v. 8. At Antiochus Epiphanes non prodiit ex quarta bestia, h. e. Romana Monarchia, nam ante eius initium dudum exstinctus fuit: verum extertia bestia, sicut Dan. 8. v. 21. dicitur: quod Alexander M.sit cornu magnum, qui ibidem vocatur Rex Graecorum: quo fracto, quatuor cornua inde surrexerunt, per quae intelliguntur quatuor Alexandri M. successores: ex quibus quatuor cornibus unum fuit Seleucus Nicanor, ex quo descendit Antiochus Epiphanes. Ergo si Antiochus Epiphanes ortum habet ex tertia bestia, utique origo eius ex quarta bestia deducenda haud erit.

II. A PROGRESSU. De cornu parvulo Daniel vaticinatur, quod ex 10 cornibus Bestiae quartae tria cornua avulsurum, Dan. c. 7. v. 8. hoc est, 3. Reges humiliaturum sit. ibid. v. 24.

At hoc ipsum de Antiocho Epiphane dici non potest: Quia qui non est. ille agere non potest. Nonentis enim nulla est essicacia. Atqui Antiochus Epiphanes tunc non amplius fuit. Quia dudum ante Monarchiam quartam exstimctus erat. Quomodo igitur tria cornua ex quarta Monarchia evellere poterat?

Exceptio.

Dicunt opinionis huius erroneae patroni,

1. Quod Antiochus Epiphanes tria Cornua e decem cornibus avulserit, h. e. tres Reges humiliaverit; quos Polanus in Dan. p. 593. et Piscator in Dan. p. 66. nominant Ptolemaeum Philopatora, Antiochum M. patrem, cui ille necem procuraverit, et Seleucum Philopatora, fratrem Epiphanis maiorem.

Verum Resk. 1. Quod neque decem cornua in successoribus Alexandri M. neque tria cornua sive regna ex illlis ab Antiocho Epiphane deiecta vel subacta monstrari possint: sicut antea dictum est. Deinde quod dicunt Antiochum Epiphanem patrem suum Antiochum M. interfecisse, crassus est error ex a)nisorhsi/a| ortus. Nam Antiochus M. non a silio, sed a deditiosa plebe fuit trucidatus; sicut scribit Strabo Geograph. lib. 16. et fustinus lib. 32. Quum enim Antiochus M. a Romanis victus, magnum tributum Romanis pendere cogeretur: et ptopter inopiam, ad quam Romani ipsum redegerant, imposito magno triburo per 12 annos solvendo, vel propter insatiabilem avaritiam, Beli templum, ut Strabo, vel Iovis Dodonaei, ut Iustinus scribit, spoliare conatus esset: Barbari ad defensionem templi concurrentes eum cum toto exercita interfecerunt.

2. Brugthonus intelligit per tria cornua ab Antiocho Epiphane decussa, 1. Seleucum Philopatora. 2. Filium eius Demetrium. 3. Philometorem Aegypti Regem.

Sed neque haec sententia stare potest. Quia 1. non congruit cum Danielis vaticinio: Constat enim ex cap. 7. v. 8. tres istos Reges, quos ille fingit ab Antiocho Epiphane sublatos, ante ipsum imperare debuisse, atque etiam imperasse. At duo horum, nempe Seleucus Philopator et Demetrius, post illum regnarunt: Philometor etiam cum co, et ante cum; uti ex Chronologia constat. Ergo neque Seleucus Philopator. neque Demetrius, neque Philometor ab Epiphane deiectus est. 2. Haec sententia prorsus est a)pros1dio/nus1os: Nam sermo hic est de corniculo parvo, quod pertinet ad quartam bestiam: de quo Dan. c. 7. agit. At Polanus, Piscator et Brugthonus loquuntur de corniculo parvo et tribus cornibus ad tertiam bestiam pertinentibus, de quibus Dan. 8. v. 9. loquitur. quod para/logon est.

III. Ab EGRESSU. Egressus corniculi parvi (de quo. Daniel. cap. 7. agit) describitur xronikw=s2, hoc est a tempore, quando perierit, nempe circa extremum iudicium. Daniel. 7. 11. At hoc non potest accommodari ad Regnum Antiochi aut Seleucidarum; Nam hoc ante plures quam 1710 annos funditus deletum est, cum nempe Tigranes ultimus Rex Syriae duobus prpeliis a Romanis superatus, Pompeio se dedidit, atque ita sublata Regia potestate, Syria Romani Imp. provincia facta est, quum durasset 260. annos. Quare per corniculum parvum Antiochus Epiphanes intelligi non potest. Nam Antiochus Epiphanes quum expeditionem contra Ptolemaeum Philometorem fecisset, et Alexandriam obsideret; Romani Popilium Lenatem cum classe e Cilicia contra eum miserunt, qui mandatum Senatus Romani ei exposuit, eumque ex Aegypto exercitum educere iussit: cui mandato ille parere coactus est. Nam Popilius Legatus Romanorum navibus appulsus Alexandriam, Antiochum virga circumscribens circulo in arena facto, illi dixit: S. P. Q. R. praecipiunt, ut Aegyptorccedas, nec pugnes in Ptolemaeos, et isto in loco respondeas, quid consilii geras? an pacem, an bellum cupias? Quibus ille verbis perterritus ait: Sihoc placet Romanis, discedendum est. Itaque statim exercitum movit, atque ex Aegypto discessit. Ioseph. 12. Antiq. cap. 6. Ex Aegypto autem rediens Antiochus


page 411, image: s0483

re male gesta, in via mortuus est, sicut scribitur. 2 Macc. 9. v. 5. Nam minatus erat in itinerese urbem Ierosolymam facturum commune totius gentis sepulchrum, sed in itinere curru excussus morbo foedissimo a DEO afflictus est, vermibus tanto foetore e putrefacti corpore erumpentibus, ut nemo servorum eum ferre potuerit. Quare extra patriam in agro moritur, et Antiochiam defertur: quod factum est anno mundi 3811, anno 159 ante Christum natum. Vide. 2 Macc. 9. v. 5.

II. Neque per CORNU PARVULUM Anti Christus intelligi potest, sicut Becanus Iesuita lib. de Anti Christo pag. 771. statuit, quod Anti-Christus venturus sit post 10. illos Reges, qui Romanum Imperium inter se divident, et consequenter post Romani Imperii excisionem, et hic est (inquit Becanus) ille alius, qui iuxta Dan. vaticinium c. 7. v. 20. ex 10 illis proditurus erat. Haec. Becanus.

Verum nos respondemus, quod Iesuita Becanus toto caelo erret: quod hoc invicto Syllogisino demonstramus. Ille alius venire debuit, adhuc stantibus decem illis cornibus, h. e. Regnis, ut tria cornua de bestia quarta, h. e. de quarta Monarchia rapere posset. Etenim quarta Monarchia decem sua cornua, h. e. regna adhuc habebat, quando cornu parvulum tria cornua deiecit. Si enim eadem non habuisset, quomodo ille alius eadem deicere potuisset? Quia quod non est aut exsistit, everti non potest. At ubinam iam sunt decem illa regna, quae Anti Christus ille Utopicus, quem fingit Becanus, a Romano imperio rapere poterit?

Quare concludimus, vaticinium illud Daniclis non demum implendum in Anti Christo, sed dudum impletum esse in Mahomete Turcico.

Exceptio.

At dicit Becanus, ex cap. 17. Apocal. patere per cornu parvulum Anti Christum intelligendum esse, quippe quae explicet Danielem.

Resp. Aliter Daniel, aliter vero Iohannes Apostolus Imperium Romanum considerat: Ille sub Tyrannide Mahometis, qui tria cornua anteriora; hic vero sub Tyrannide Anti Christi, non Utopici, qualem Papistae fingunt, sed Romani, qui 7 reliqua posteriora cornua, h. e. septem Regna, partim fraudulentia, partim violentia rapuit et ad se pertraxit, quorum tamen quaedam postea Anti-Christum odisse coeperunt, et ab eo desicientes, eundem persequuti sunt, sicut Iohannes insinuat. cap. 17. Apocal. v. 16. Verum quod Becanus somniat. Romanum Imperium ante diem novissimum ita in decem Reges dividendum esse, ut nullus eorum nomen et Maiestatem Romani Imperii usurpaturus sit, verum non est: Sicut enim digitus non est tibia, sed tamen pars tibiae seu pedis: ita quoque Rex ille Romanum quidem Imperium non erit, Romanus tamen Imperator erit et vocabitur.

III. MONARCHIAEQUARTAE *s*k*i*a*g*r*a*f*i/*a sive delineatio.

Monarchiae IV tres sunt gradus.

I. ORTUS vel Constitutio. Sic fundata est a C. Iulio Caesare, primo Romanorum Imperatore.

II. PROGRESSUS.

1. Imperii Romani dilatatio. Romani Imperatores imperium suum per omnes terrarum partes dilatarunt.

2. Mutatio. Sic quatuor eius sunt periodi.

3. Duratio. Haec Monarchia etiamnum durat, et usque ad finem mundi durabit.

I. A Caio Iulio Caesare usque ad Constantinum M.

II. A Constantino M. usque ad Iustinianum M.

III. A Iustiniano M. usque ad Carolum M.

IV. A Carolo Magno Imperium Occidentale est restauratum, et in Germania etiamnum durat. Et haec quarta Periodus Germanorum in septem Dynastias subdividitur.

I. Est FRANCORUM, et praecipuc Carolidarum.

II. S AXONUM.

III. Rursus FRANCORUM.

IV. SUEVORUM.

V. Diversarum nationum et familiarum.

VI. AUSTRIACORUM et aliorum.

VII. AUSTRIACORUM solorum.

III. EGRESSUS, vel Interitus. Haec Monarchia non a potentia humana, sed sola divina in novissimo die abolebitur.

IV. MONARCHARUM CATALOCUS sive enumeratio, temporisque quamdiu quilibet Imperarit, annotatio.

Numerus primus annos, secundus menses, tertius dies regiminis denotat.


page 412, image: s0484

PERIODUS I. est Impp. Ethnicorum a C. Iulio Caesare usque ad Constantinum Magnum.

1 Iulius Caesar. imperavit An. 3 Mens. 6

2 Octavianus Caesar, qui et AUGUSTUS appellatus. imperavit An. 56

3. Cl. Tiberius Nero. imperavit An. 22 Mens. 7 Dies. 5

4 Caius Caligula. imperavit An. 3 Mens. 10 Dies. 9

5 Cl. Tiberius Drusus. imperavit An. 13 Mens. 8 Dies. 20

6 Cl. Domitius Nero. imperavit An. 13 Mens. 7 Dies. 28

7 Sergius Galba. imperavit Mens. 7

8 Salvius Otto. imperavit Mens. 4

9 Aulus Vitellius. imperavit Mens. 8

10 Flavius Vespasianus. imperavit An. 10

11 Titus Vespasianus. imperavit An. 2 Mens. 2 Dies. 20

12 Fl. Domitianus. imperavit An. 15

13 Nerva Cocceius. imperavit An. 1 Mens. 4 Dies. 9

14 Ulpius Traianus. imperavit An. 19 Mens. 6 Dies. 15

15 Aelius Hadrianus. imperavit An. 20 Mens. 10 Dies. 29

16 Antoninus Pius. imperavit An. 23 Mens. 6

17 M. Aurelius Antoninus Pliilosophes. imperavit An. 19

18 Aurelius Commodus. imperavit An. 13

19 P. Aelius Pertinax. imperavit Mens. 2 Dies. 25

20 Didius Iulianus. imperavit Mens. 2 Dies. 6

21 Septimius Severus. imperavit An. 17 Mens. 7 Dies. 3

22 Antoninus Bassianus Caracalla. imperavit An. 6 Mens. 2 Dies. 5

23 Opilius Macrinus. imperavit An. 1 Mens. 2

24 Heliogabalus. imperavit An. 3 Mens. 9 Dies. 4

25 Aurelius Alexander Severus. imperavit An. 13 Dies. 9

26 Maximinus Thrax, eiusque filius. imperavit An. 3

27 Gordiani II pater et filius. imperavit An. 1 Mens. 6

28 Pupienus et Balbinus. imperavit An. 2

29 Gordianus III. imperavit An. 6

30 Philippus Arabs, cum filio. imperavit An. 7

31 Decius cum filio. imperavit An. 2

32 C. Vibius Trebonian. Gallus cum filiis Volus. et Aemyl. imperavit An. 2

33 P. Licinius Valerianus. imperavit An. 4

34 P. Licinius Gallienus. imperavit An. 15

35 Claudius, cum frater Quintillo. imperavit An. 1 Mens. 9 Dies. 18

36 Valerius Aurelianus. imperavit An. 5 Mens. 5

37 M. Claudius Tacitus, imperavit Mens. 6 eiusque frater Florianus. imperavit Mens. 3

38 M. Aurelius Probus. imperavit An. 6 Mens. 4

39 M. Aurel. Carus, cum filiis Numeriano et Carino. imperavit An. 2

40 et 41 Valerius Diocletianus, et Maximianus Herculeus. imperavit An. 18

42 Constantius Chlorus, et imperavit An. 15 Galerius Maximinus. imperavit An. 18

Hic collegas sibi adscivit Severum. imperavit An. 2

Hic collegas sibi adscivit Maximium, imperavit An. 7

Hic collegas sibi adscivit et Licinium. imperavit An. 15

Maxentius verosemetipsum Augustum appellavit. imperavit An. 6


page 413, image: s0485

PERIODUS II. est Impp. Christianorum a Constantino M. usque ad Iustinianum.

43 Costantinus Magnus. imperavit An. 30 Mens. 9 Dies. 27

44 Constantinus II. imperavit An. 3 Constans, et imperavit An. 13 Constantius, fratres. imperavit An. 24 Mens. 6

45 Iulianus Apostata. imperavit An. 1 Mens. 7

46 Iovianus. imperavit Mens. 7 Dies. 22

47 Valentinianus I. et imperavit An. 11 Mens. 8 Dies. 22 Valens, fratres ac Collegae. imperavit An. 14 Mens. 4 Dies. 9

48 Gratianus, et imperavit An. 16 Dies. 6 Valentinianus II, fratres et Colegae. imperavit An. 17

49 Theodosius I. Magnus. imperavit An. 17

50 Arcadius, et imperavit An. 13 Honorius, fratres et Collegae. imperavit An. 28 Mens. 6

51 Theodosius II. imperavit An. 42 Mens. 2 Dies. 28

52 Valentinianus III. imperavit An. 30

Post Valentiniani obitum decem illegitimi Imperatores sive tyranni in Occidente regnarunt.

I. Maximus. Mens. 2 Dies. 6

II. Avitus. Mens. 10 Dies. 15

III. Maioranus. An. 4 Mens. 4

IV. Severus. An. 3 Mens. 10

V. Anthemius. An. 5 Mens. 3

VI. Olybrius. Mens. 3 Dies. 23

VII. Glycerius. An. 1 Mens. 3 Dies. 21

VIII. Iulius Nepos. An. 1 Mens. 2 Dies. 20

IX. Orestes. An. 1

X. Augustulus. Mens. 9 Dies. 21

Hic Augustulus Imperio Occidentali sinem imposuit. Nam post cum Occidens Imp. Romanos non habuit annis totis 324. mens. 4. usque ad Carolum Magnum.

53 Martianus. in Oriente I. imperavit An. 6 Mens. 6 Dies. 10

54 Leo Magnus. in Oriente II. imperavit An. 17

55 Zeno. in Oriente III. imperavit An. 17

56 Anastasius Dicorus. in Oriente IV. imperavit An. 27 Mens. 3

57 Iustinus I. Thrax. in Oriente V. An. 9 Mens. 23

PERIODUS III. a Iustiniano, usque ad Carolum Magnum.

58 Iustinianus M. in Oriente VI. imperavit An. 38 Mens. 7 Dies. 13

59 Iustinus II. in Oriente VII. imperavit An. 10 Mens. 10 Dies. 20

60 Tiberius II. in Oriente VII. imperavit An. 6 Mens. 10 Dies. 8

61 Mauritius Cappadox. in Oriente IX. imperavit An. 20

62 Phocas. in Oriente X. imperavit An. 8

63 Heraclius. in Oriente XI. imperavit An. 30 Mens. 10

64 Constantinus III. in Oriente XII. imperavit Mens. 4

65 Heracleonas. in Oriente XIII. imperavit Mens. 6

66 Constans II. in Oriente XIY. imperavit An. 27

67 Constantinus IV. Pogonatus in Oriente XV. imperavit An. 17


page 414, image: s0486

68 Iustinianus II. Imperator in Oriente XVI. imperavit An. 16

69 Leontius. Imperator in Oriente XVII. imperavit An. 3

70 Tiberius III. Absimarus. Imperator in Oriente XVIII. imperavit An. 7

71 Philippicus Bardanes. Imperator in Oriente XIX. An. 1 Mens. 6

72 Artemius, vel Auastasius III. Imperator in Oriente XX. An. 1 Mens. 3

73 Theodosius III. Imperator in Oriente XXI. imperavit An. 1

74 Leo III. Isaurus. Imperator in Oriente XXII. imperavit An. 24 Mens. 2

75 Constantinus Copronymus. Imperator in Oriente XVIII. imperavit An. 34 Mens. 2

76 Leo IV. Imperator in Oriente XXIV. imperavit An. 5 Mens. 6

77 Constantius VI. Imperator in Oriente XXV. imperavit An. 17 cum Matre Irene. An. 27

Ceteros Imperatores Graecos, usque ad Constantinum Palaeologum ultimum Orientis Imperatorem, (sub quo im perium Constantinopolitanum, A. C. 1453. Friderico III. in Occidente imperante, in Turcarum potestatem pervenit) quia eorum historiae non adeo memorabiles sunt, relinquemus, et Germanorum in Occidente im perium a Carolo Magno, Irene imperii gubernacula tenente, rursus instauratum, persequemur.

PERIODUS IV. Imperatorum Germanorum in Occidente a CAROLO MAGNO, usque ad nostra tempora.

DYNASTIA I. FRANCOR UM.

I. Carolus Magnus. imperavit An. 13 Mens. 1

II. Ludovicus I. Pius. imperavit An. 26 Mens. 5

III. Lotharius I. imperavit An. 15

IV. Ludovicus II. imperavit An. 19 Mens. 10

V. Carolus II. Calvus. imperavit An. 2

VI. Ludovicus III. Balbus. imperavit An. 1 Mens. 6 Dies. 5

VII. Carolus III. Crassus. imperavit An. 8 Mens. 7

VIII. Arnulphus. imperavit An. 12

IX. Ludovicus IV. imperavit An. 12

X. Conradus I. Dux Franconiae. imperavit An. 7

DYNASTIA II. SAXONUM.

XI. Henricus I. Auceps. imperavit An. 17

XII. Otto I. Magnus. imperavit An. 37

XIII. Otto II. imperavit An. 10 Mens. 7

XIV. Otto III. imperavit An. 19

XV. Henricus II. cognomento Sanctus, imperavit item Claudus. imperavit An. 23 Mens. 5

DYNASTIA III. FRANCOR UM ET SAXONUM.

XVI. Conradus II. Saliquus. imperavit An. 14 Mens. 10 Dies. 22

XVII. Henricus III. Niger. imperavit An. 17 Mens. 7

XVIII. Henricus IV. imperavit An. 50

XIX. Henricus V. imperavit An. 19

XX. Lotharius II. Saxo. imperavit An. 13


page 415, image: s0487

DYNASTIA IV. SUEVOR UM ET BRUNSVICENSIUM.

XXI. Conradus III. imperavit An. 14

XXII. Fridericus I. Barbarossa. imperavit An. 38 Mens. 3 Dies. 7

XXIII. Henricus VI. imperavit An. 7

XXIV. Philippus. imperavit An. 10

XXV. Otto IV. imperavit An. 4

XXVI. Fridericus II. imperavit An. 38

DYNASTIA V. Diversarum nationum et familiarum.

XXVII. Conradus IV. imperavit An. 3 Mens. 5 Dies. 10

XXVIII. Wilhelmus Comes Hollandiae. imperavit An. 9

XXIX. Richardus. Hiduo A. C. 1257. dissidentibus inter se Germanorum Principum sententiis Imperatores electi sunt, neuter praeter inane nomen imperii obtinuit quidquam; siquidem res imperii non adeo curarunt, nec ab omnibus pro Imperatoribus agniti fuerunt. Hinc etiam plerique Historici eos a numero Impp. excludunt, et a morte Wilhclmi usque ad Rudolphi electionem interregni tempus annis 17 definiunt.

XXX. Alphonsus. Hiduo A. C. 1257. dissidentibus inter se Germanorum Principum sententiis Imperatores electi sunt, neuter praeter inane nomen imperii obtinuit quidquam; siquidem res imperii non adeo curarunt, nec ab omnibus pro Imperatoribus agniti fuerunt. Hinc etiam plerique Historici eos a numero Impp. excludunt, et a morte Wilhclmi usque ad Rudolphi electionem interregni tempus annis 17 definiunt.

DYNASTIA VI. AUSTRIACOR UM, et aliorum.

XXXI. Rudolpus I. Habsburgius. imperavit An. 17 Mens. 9 Dies. 16

XXXII. Adolphus Nassovius. imperavit An. 6 Mens. 6

XXXIII. Albertus I. Austriacus. imperavit An. 10

XXXIV. Henricus VII. Luzelburgius. imperavit An. 4 Mens. 8

XXXV. Ludovicus IV. Bavarus. imperavit An. 32 Mens. 11 Dies. 24

Huic oppositus est Fridericus Austriacus, Alberti Imperatoris filius.

XXXVI. Carolus IV. imperavit An. 32

XXXVII. Wenceslaus. imperavit An. 22

XXXVIII. Rupertus Palatinus. imperavit An. 9 Mens. 9

XXXIx. Iodocus Marchio Moraviae. imperavit Mens. 6

XL. Sigismundus. imperavit An. 27 Dies

DYNASTIA VII. AUSTRIACORUM solorum.

XLI. Albertus II. imperavit An. 1 Mens. 8 Dies. 27

XLII Fridericus III. imperavit An. 53 Mens. 4

XLIII. Maximilianus I. imperavit An. 25 Mens. 5

XLIV. Carolus V. imperavit An. 38 Mens. 7

XLV. Ferdinandus I. imperavit An. 6 Mens. 4 Dies. 7

XLVI. Maximilianus II. imperavit An. 12 Mens. 3

XLVII. Rudolphus II. imperavit An. 36 Mens. 3


page 416, image: s0488

TRACTATIO SPECIALIS.

PERIODUS I. a C. IULIO CAESARE, usque ad CONSTANTINUM MAGNUM.

I. IMPERATOR, C. IULIUS CAESAR.

CAPUT I. DE ORTV.

1. Generatio.

PATER eius fuit C. IULIUS CAESAR, vir Praetorius summaeque potestatis. Nam Consul Romae cum Antonio et Dux belli contra Iberos, hoc est Hispanos fuit, et tandem Praetor factus, Pisis subitanea morte exstinctus est, cum calceos induere et ligare vellet, quo tempore filius 16 aetatis annum ageret, anno V. C. 670. Plinius lib. 7. cap. 52.

II. MATER eius AURELIA fuit dicta, C. Aurelii Cottae filia, nobilis mulier Romana: ex familia Aureliorum, quorum summa apud Romanos erat dignitas, uti Festus testatur; apud quam C. Iulius Caesar puer educatus est. Decessit illa in Gallia, cum Iulius Caesar in ea bellum gereret.

GENEALOGIA.

C. Iulius Caesar Praetorius.

C. Iulius Caesar, Romanorum Imperator primus.

Iulia Soror, nupta Accio Balbo.

ACCIA, nupta C. Octavio Praetori. A. V. C. 693.

LIVIA. Cui ex priore Marito Tib. Claudio Nerone

CAESAR OCTAVIANUS AUGUSTUS, a Iulio Caesareadoptatus, cuius anno imperii 42 natus est Christus. Luc. 2.

TIBERIUS CL. NERO, Augusti privignus, et in Imperio successor. Cuius anno 19. Christus crucisixus est.

DRUSUS in Germania mortuus.

GERMANICUS Caesar.

CLAUDIUS Imp. Act. 11. v. 20.

C. CALIGULA Imperator.

AGRIPPINA, nupta Cn. Domitio.

NERO Imperator.

Natus est C. Iulius Caesar A. M. 3872. post natum Ciceronem septennio, C. Mario VI. et L. Valerio Flacco Coss. die 12 Iulii; qui mensis post eius mortem lege Antonia IULIUS ea de causa est dictus. Macrob. l. 1. Saturn. c. 12.

II. Appellatio.

I. PRAENOMEN est CAIUS, Graece *ga/i+os, scil. a terra quasi Gaius Alii sentiunt, quod a parentum gaudio sit sumptum. Apud priscos autem pro Domino ponebatur, sicut et Gaia, gai+a, pro Domina; teste Plutarcho.

II. NOMEN est IULIUS. Iuliorum autem nomen ab Iulo Ascanio, Aeneae filio tractum putatur. Sicut ostendit Virg. lib. 1. Aen. cum ait:

Nascetur pulchra Troianus origine Caesar,
Imperium Oceano, famam qui terminat astris,
Iulius a magno demissum nomen Iulo.

Iulus, i)/oulos, prima notione est idem quod ou)=los, integer, incolumis et sanus: deinde figurate sig nificat crispum. A Iulus sit denominativum Iulianus, a, um; unde Iuliani milites a Suetonio appellantur veterani milites, quorum opera usus est Iulius Caesar: Item fasti Iuliani a I. Caesare confecti: similiter vectigalia Iuliana a Iulio imposita et exacta. apud Cic. 3. Antonium.

III. Cognomen est CAESAR, quae vox est Latina; unde Graecorum *kai=sar, et Syrorum
[Gap desc: Greek word]
. Plinius lib. 7. Hist. nat. cap. 9.

Variae huius Nominis dantur notationes a criticis.


page 417, image: s0489

1. Quidam putant, quod a caesarie dictus sit; quia cum caesarie natus sit, sicut Festus inquit, h. e. cum crispo et pulchro capillitio: sicut *i)/oulos etiam Graecis crispum significat. sed hoc incertum.

2. Quidam opinantur, quod Caesar appellatus fuerit ab oculis caesiis, h. e. glaucis. Sed hoc pariter ineertum, imo falsum: quia Suetonius de eo scribit, quod oculis nigris praeditus fuerit.

3. Quidam statuunt, illum Caesarem esse cognominatum a caeso natrus zterim quia natus fuerit caeso matris utero, Cedrenus, Suidas, et alii. Sed hoc falsum est. 1. Quoniam mater ipsius vixit, cum ille ad sumos dignitatum gradus evectus esset, ut ex dicendis patebit. Nam cum Pontifex maximus eo die creatus est, matrem, eum ad ostium haud sine lacrimis prosequentem osculatus, dixit: Hodie mater Pontificem maximum filium habebis, aut exulem. 11. Mater eius ex hac vita discessit, cum ille bellum in Gellia gereret, uti antea diximus.

4. Quidam censent illum dictum Caesarem a caeso elephanto, qui lingua Punica Caesar appellatur; sicut Carolus Sigonius et Spartianus referunt.

5. Verum nos statuimus, quod nomen hoc Caesaris non sit casuale, quod ei a fortuito casu vel effectu impositum, ita ut hac ratione ipse familiae suae cognominis originem publicarit, cum in nummis signari fecerit elephantum; sed est nomen familiae, quia pater eius vir Praetorius C. Iulius Caesar dictus fuit, qui Pisis repentina morte occubuit. Nam ita Suetonius de Caesarum familia scribit: Fuit, inquit, in gente Iulia ex Caesarum familia, quo cognomine primum usum tradunt sextum Iulium Caearem, qui anno belli Punici secundi undecimo, M. Claudio Marcello, et Quinto Crispino Coss. (anno urb. cond. 545.) Siciliam provinciam praetor obtinuit, ab hoc in universam samiliam cognomen defluxisse.

III. *p*r*o*s*w*p*o(g*r*a*f*a/*a, sive CONSTITUTIO.

Caesar fuit non tantum corporis, sed etiam ingenii animique donis admirandis ornatus. Suetonius in vita Iulii Caesaris scribit, eum fuisse excelsa statura, colore candido, teretibus membris, ore paulo pleniore, nigris vegetisque oculis, valetudine prospera, nisi quod tempore extremo repente animo linqui, atque etiam per somnium exterreri solebat. Comitiali etiam morbo bis inter res gerendas correptus est: circa corporis curam morosior fuit, ut non solum tonderctur dilig enter ac raderetur, sed vellcretur etiam, ut quidam exprobrarunt. Etiam cultu notabilem ferunt: usum enim ferunt lato clavo ad manus fimbriato, nec ut unquam aliter, quam super cum cingeretur, et quidem fluxiore cinctura: unde emanasse Scyllae dictum constat, optimates saepe admonentis, ut male praecinctum puerum caverent. Haec Suetonius. Ubi notandum est, quod corporis habitus in Caesare miris animae facultatibus utcumque responderint, non tamen omni ex parte. Nam tam altos spiritus ferre impotens, et sub ingenri illo pondere aestuans, deliquia, terrores et lapsus patitur.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA ACACEMICA. I. Informatio.

IUlius Caesar, post quam in pueritia sub matris cura educatus esset, traditus in disciplinam Galli cuiusdam, viri literatissimi, qui dictus fuit M. Antonius Gnipho; a quo in omni disciplinarum genere studiose et diligenter informatus est, adeo ut nulli literatorum cederet, sed etiam clarissimis viris palmam praeriperet.

REGULA POLITICA.

Olim Graecorum atque Latinorum principes sub optimis et clarissimis praeceptoribus instituti fuerunt. Iov. Pontanus. l. 5. de Oboedient. pag. 45. Nam Res publ. literis et armis regitur et conservatur.

Exempla.

1. Alexander M. regum omnium ingeniosissimus, non modo primas literas, sed universam etiam philosophiam atque medicinam a praeceptoribus suis didicit. Tanti enim ille bonarum artium et disciplinarum studium fecit, ut aperte pronuntiare ausus sit: se malle doctrina anteire alios, quam opibus et dignitate. Bruson. l. 3. c. 35.

2. C. Iulius Caesar eiusdem indolis et ingenii fuit: Hinc Iulium Syllanum pronepotem Augusti, quia illiteratus, segnis, ingenioque minime acuto esset, Pecudem auream appellavit. Cornelius Tacitus Annal. l. 13.

Et in Claudii Paradini symbolis Heroicis conspicitur imago viri globo insistentis, atque dextra quidem manu gladium, sinistra vero librum te nentis, cum hac inscriptione, Ex UTROQUE CAESAR: Qua significatur, his duobus, nempe LITERIS et ARMES, Iulium Caearem recto corporis statu semper rebus gerendis strenue invigilantem, Dominum toties orbis factum, et hisce duobus mediis optimos et saluberrimos gubernatores educari. Hinc legimus Deuter. 17. v. 18. et 2 Reg. 11. v. 12. 2 Par. 23. v. 11. in more positum fuisse apud


page 418, image: s0490

Israelitas, ut quando novus Rexad officium inauguraretur, ei una cum insignibus regni etiam liber Legis traderetur: ut hoc ritu commonefieret, potentiam sibi concreditam pietate et sapientia (quae doctrina acquiritur) moderandam esse.

PARAENESIS.

Hoc praeceptum nostri saeculi Principes imitentur, et filios suos optimis Magistris erudiendos tradant, ut illos efficiant oratores verborum, actoresque rerum; sicut Phoenix apud Homerum inquit:

—— Comes atque Magister
Sum datus, ut praecepta tibi, rerumque bonarum
Verborumque darem; rebusque ut fortis agendis
Esses, et verbis posses Orator haberi.

Contra autem Princeps illiteratus est nihil aliud, quam asimus coronatus, ficut Alphonsus, Rex Neapolitanus, eius nominis I. dixit. P. Gregor. Tholos. l. 10. de Republ. c. 6. p. 644.

II. Insignis eruditio.

1. Iulius Caesar fuit Orator eloquentissimus. Suetonius ita de eo scribit: Eloquentia Caesar aut aequavit praestantissimorum gloriam, aut excessit: Certe Cicero ad Brutum Oratores enumerans, negat se videre, cui Caesar debeat cedere; aitque eum elegantem, splendidam quoque ac etiam magnisicam ac generosam quodammodo rationem dicendi tenere. Et ad Cornelium Nepotem de eodem ita scripsit: Quid? Oratorum quem huic antepones eorum, wui nihil aliud egerunt? quis sententiis aut acutior, aut crebrior? quis verbis aut ornatior, aut elegantior?

Reliquit etiam Caesar rerum suarum gestarum commentarios Gallici civilisque belli Pompeiani; de quibus Cicero in eodem libro sic refert: Commentarios scripsit valde quidem probandos; nudi sunt, recti et venusti, omni ornatu orationis, tamquam veste detracta: sed dum voluit alios habere paratam, unde sumerent, qui vellent scribere historiam, ineptis gratum fortasse fecit, qui illa volunt calamistris inurere; sanos quidem homines a scribendo deterruit. Deiisdem commentariis Hirtius ita praedicat; Adeo probantur omnium iudicio, ut praerepta, non praedita facultas Scriptoribus videatur: cuius tamen rei maior est nostra, quam reliquorum admiratio: carteri enim quam bene atque emendate, nos etiam quam facile atque celeriter cas perscripserit, scimus.

2. Fuit insignis Mathematicus; Et huic studio diligenter ille incubuit, sicut Lucanus de eo scribit:

—— Media intenproelia semper
Stellarum, caelique plagis superisque vacare
Solebat.

Unde in anno ordinando, inque tempore recte distribuendo magnam curam adhibuit atque industriam: Nam ratio anni usque ad Iulium Caesarem in tota Europa vaga fuit et incerta: et ille conversus ad ordinandum Rei publ. statum, fastos correxit, iam pridem vitio Pontisicum per intercalandi licentiam ita turbatos, ut neque messium feriae aestate, neque vindemiarum autumno competerent; annumque ad cursum Solis accommodavit, ut 365 dierum esset, et intercalario mense sublato, unus dies quarto quoque anno intercalaretur. vide Suetonium in Iul. Caesare §. 40. et hi fasti dicuntur fasti Iuliani, et anni Iuliani.

At Pontifex Romanus Gregorius XIII, ut se Anti Christum probaret iuxta vaticinium Danielis cap. 11. v. 31. et 36. Calendarium Iulianum corrigere ausus fuit anno 1582, tempore Rudolphi II. Imperatoris; At si a doctrina et moribus incepisset, fecisset rectius; sed istic altissimum silentium, de quo venuste Poeta ait:

Iam diu Ephemerides correxit Papa, nefandam
Doctrinam et vitam ut corrigat, ecquis erit?

3. Fuit in literis scribendis sollertissimus. Nam scripturam aenigmaticam invenit, sicut Suetonius in ipsius vita scribit: In Epistolis, si qua occultius proferenda erant, per notas scripsit, id est, sic structo literarum ordine, ut nullum verbum effici posset, quaesi quis investigare ac persequi vellet, quartam Elementorum literam, id est, D pro A, et perinde reliquas, commutabat.

4. Divina quoque memoria atque ingenio praeditus fuit. Nam simul legere, dictare et audire solebat, legere simul et scribere, audire et dictare: Epistolas de rebus maximis quaternas pariter dictabat aliis, ipse manu sua quintam scribens; At sicalamum eximeres, septem simul dictabat.

II. ACTA OECONOMICA.

I. Coniugia.

Iulius Caesar 4 uxores in matrimonio habuit.

1. Erat Cossutia ex familia Equestri oriunda, quae admodum dives Iuveni praet exstato, ncmpe annum 16. agenti, desponsata fuerat: verum hanc post mortem Patris a se dimisit.

2. Cornelia erat: Dimissa enim Cossutia Corneliam Cinnae, quater Consulis filiam uxorem duxit, ex eaque filiam Iuliam suscepit: mortuam autem, uti etiam Iuliam amitam, ex more pro rostris laudavit, ut hac ratione apud populum pietatis laudem captaret. Suetonius in vita Caes. §. 6.

3. Pompeia etat Q. Pompeii filia, quam


page 419, image: s0491

uxorem duxit, quum Praetor in Hispaniam proficisceretur: Sed hanc repudiavit, quod sinistra fama laboraret, quasi cum Clodio in templo Bonae Deae rem habuisset. Ceterum quum Clodius hoc nomine reus perageretur, Caesar citatus testis nihil mali de ea dixit: At quum accusator diceret: cur igitur cum ca fecisti divortium? Quoniam oportet, inquit Caesar, meos tam suspicione, quam crimine carere. Suetonius in vit. Caes. §. 74. Plutarchus in Caes. §. 3. Praeter argutiam responsi, laudari potest civilitas, quod repudiatae coniugis famae pepercit; inquit Plutarch. in Apophth.

4. Calpurnia, L. Pisonis in Consulatu sibi successuri filia. Suetonius in Caesare §. 25. Haec maritum suum ardentissime dilexit, eumque dehortata, ne curiam fatali die ascenderet: Quoniam in somnio viderat eum interfectum iri.

II. Filia.

Filia ei fuit unica, nempe Iulia, quam ex Cornelia, secunda coniuge, suscepit: Hanc Cn. Pompeio collocavit, repudiato Sponso priore Cepione, cuius vel praecipua opera paulo ante Bibulum Collegam suum impugnaverat: verum Iulia Pompeii Coniunx filiolam enixa moritur, infante paucissimis diebus matri superstite: Hac morte dissoluta est Iulii et Pompeii coniunctio: Caesar tamen quoquo modo Pompcii affinitatem sibi retinendam ratus, Octaviam sororis suae neptem C. Marcello desponsatam Pompeio obtulit, Pompeii vicissim filiam, quae Fausto Syllae destinata erat, sibi dari postulans. Golz.

III. conversatio domestica.

Caesar in domestica conversatione suavis et hospitalis fuit, et praeter caeeros Imperatores iura hospitalitatis servavit, non modo in rebus maximis, sed etiam in minimis; ut patet ex dissimulatione soloecismi, quem Valerius Leo hospes eius in praeparandis asparagis commiserat; Cenabat aliquando Mediolani Caesar, invitatus ab hospite Valerio Leone, quia asparagos apposuerat, illosque non oleo, sed unguento perfuderat, Caesar tamen dissimulando, ne hospitem perturbaret, nihilominus comedebat: Sodases vero reliqui indignantes illos respuebant, hospitemque increpabant, et gravibus obiurgabant verbis: Tum Caesar inquit: Abstineat, qui non probat: Rusticus est enim, qui hanc rusticitatem perferre nequit. Quibus verbis docuit, levia amicorum hospitumque peccata ferenda, et non culpanda esse. Plutarchus in Caesare §. 5.

Aliquando Caesar compulsus in itinere per tempestatem in hominis pauperis casam divertit. Ubi nihil extra unum cubiculum reperit, quod capere vix posset unum, dixit amicis: Ampla loca Principibus concedenda, necessaria debilissimis: atque Oppium illic iussit capere quietem, cum ceteris ipse in protecto ianuae cubuit.

IV. Disciplina domestica.

Iulius Caesar disciplinam domesticam in parvis ac maioribus rebus diligenter, adeoque severe rexit, ut Pistorem alium, quam sibi, panem subicientem convivis, compedibus vinxerit: Similiter libertum, sibi gratissimum, ob adulteratam Equitis Romani uxorem, quamvis nullo accusante, capitali poena affecit. Suetonius in eius vita.

NOTA.

Hoc exemplum Iulii Caesaris diligenter est notandum: Nam inde patet, quod adulterium pro enormi et detestando scelere habuerit: Contra autem Alexander III. Papa Romanus, ut se Anti Christum esse ostenderer, in iure Canonico cap. Atsi Clerici. Extra de iudiciis, rescripsit Sollertinano Archiepiscopo de adulteriis et aliis criminibus, quae minorasunt, posse Episcopum cum Clericispost peractam paenitentiam dispensare. Haec verba Papae. Ex quibus patet, quod Pontifex Romanus habeat adulteria pro levibus criminibus:Sed aliud Spiritus S. in codice S. de eo fert iudicium, nempe, quod adulterium non tantum morte puniri debeat, (Levit. 20. v. 10. Si quis moechatus fuerit cum uxore alterius, et adulterium perpetraverit cum uxore proximi sui, morte moriantur et moechus, et adultera. Similiter Deut. 22. v. 22. talis exstat lex: Si dormierit vir cum uxore alterius, uterque morietur, id est, adulter et adultera, et auferes malum de Israel.) sed etiam adulterium exeludit hominem e regno caelorum. 1 Cor. 6. v. 9. 10. Ne erretis, neque scortatores, neque adulteri, neque fures, neque rapaces, regni Dei hereditatem accipient. Conf. Gal. 5. 21.

III. ACTA POLITICA.

I. Praesagia suturae eius dignit atis et gloriae.

2. Somnium deterra. Suetonius in vita eius scribit, quod Iulius Caesar, quum in Hispania Praetoris officio fungeretur. et apud Alexandri M. statuam diu ingemuisset, quod ea aetate adhuc nihil insigne edidisset, qua Alexander Imperium orbis adeptus erat, somniaverit nocte sequente, se stuprum matri intulisse: Quo somnio, velut foede, ipse vehementer consundebatur: At coniectores cum ad amplissimam spem incitaverunt, Imperium orbis terrarum portendi interpretantes; Quoniam mater, quam sibi subiectam vidisset, non alia esset, quam terra, quae cunctorum viventium sit mater. Conf. Franc. Petrarch. lib. 4. rer. memorab.


page 420, image: s0492

NOTA.

Qui re ipsa Rei publ. Romanae Matri suae vim illaturus erat, non sine arcana quadam vi, horrendo quodam, et futuri mali prodromo somnio prius turbatus est.

AXIOMA.

Somnia, nisi sint qeo/pneusa, plerumque fallunt, caque observare impium et vanum est: Gaudet namque Diabolus, qui et mendax et latro est, Ioh. 8. hominum animos in terrores conicere, et per somnia eis immissa seditiones, bella, homicidia aliaque scellera inter mortales excitare, vanaque spe lactatos per somnia ambigua in magnas calamitates conicere. Hinc Deus Deut. 18. 10. tale dat mandatum: Non inveniatur in te, qui observet somnia. et Ieremiae 28. v. 28. Propheta, qui somnium narrat, narret somnium: et qui habet sermonem meum, loquatur sermonem meum vere. Quid paleis ad triticum? dicit Dominus: Ierem. 29. v. 8. Haec dicit Dominus exercituum, Deus lsrael: Non vos seducant Propherae vestri, qui sunt in medio vestrûm, et divini vestri; et ne attendatis ad somnia vestra, quae vos somniatis.

Exempla.

1. De Nabuchdonosore. Huius somnium erat qeo/pneuson, nempe de statua magna, quae quatuor Monarchias repraesentabat. Daniel. 2. v. 46, 47, 48.

2. De Xerxe, quarto Persarum Rege. Huius somnium erat Diabolicum. vide Monarch. secund. in Histor. Xerxis.

3. Equi predigiosi forma. Iulius Caesar habebat equum insignem, pedibus prope humanis, et in modum digitorum ungulis fissis, quem natum apud se magna cura aluit: Quoniam aruspices palam de co pronuntiassent, illum Dominum orbis futurum, qui hoc equo uti posset; Non autem admisit sessorem ullum praeter Iulium Caesarem, qui primus eum ascendit, ideoque spem de deminio orbis animo concepit: et hoc peculiare fuit donum I. Caesari, uti et Alexandro M. collatum.

II. Officia dignit atum et honorum a Iulio Caesare administrata.

Iulius Caesar per Dei gratiam, et facta sua heroica ad summos dignitatum atque honorum gradus ascendit. Factus namque

1. Tribunus Mililum. Nam ita Plutarchus scribit: Primum favoris erga se populi cepit documentum, quum Tribunus Militum, (h. e. qui potestatem in castris habebat) competitore C. Popilio, prior est renuntiatus.

II. Quaestor in Hispania. Quaestorum autem officium primum belli causa inventum est: Mittebantur enim a Romanis Quaestores cum Consulibus bus et Praetoribus in militiam, aut provincias ad administrandam rem pecuniariam, et praedam, ac manubias in rationes publicas referendas. Huiusmodi Quaestores hodie Thesaurarii Bellici, Pfenning-mcister appellantur.

III. Praetor provincialis in Hispania ulteriori, ubi quum iure dicendo conventus circumiret, Gadesque venisset, visa apud Herculis templum Alcxandri M. imagine, ingemuit; ibi etiam nocte sequenti somnium habuit de Matre, cui stuprum intulisset: Sueton. in vita Caesaris. Dictus est autem Praetor, ut Livius innuit, a praecssendo, vel, ut Varro vult, a praeeundo, quasi praeitor, quod praeiret iure et exercitu: Cicero lib. 3. de ll. Imperator Iustinian. Nov. 24. Eius dignitas Praetura dicitur; Omnis aurem Praetorum potestas, quae modo esset in iudiciis, his tribus verbis, auctore Fcsto, notabatur: Do, DICO, ADDICO. Primum dandi, iudicis signisicabat potestatem. l. 1. de iurisd. Secundum iuris dicendi et sententiae ferendae. Tertium iudicati faciendi, maturandaeque exsecutionis. Dicere enim proprie ad dictionem sententiae refertur. Addicere est idem dicere et approbare, priorem sententiam exsequendo: vel Magistratus auctoritate sollenniter appropriare et mancipare: l. a D. Pio 15. in principio dere iudicata: Wesemb. in Paratitl. pag. 56.

IV. Aedilis. Nam urbem Romam praeclaris aedisiciis ronavit et auxit: Aediles enim dicti sunt a)gorano/moi, quod aedes sacras et privatas procurarent, teste Varron. lib. 4. de ling. Latin. Cic. l. 3. de ll. ex L. XII. tab. Sunto Aediles curatores urbis, annonae, ludorumque sollennium, illisque ad honoris amplioris gradum is primus ascensus esto. Erant et alii Aediles, qui frumento et annonae praeerant, a Caesare primum creati, et a Cerere Cereales appellati, ut scribit Pomponius: Hic cura ponderum, ne qua fraus fieret, et mensurarum commissa erat.

V. Pontifex Maximus. Pontifex autem erat sacer Magistratus a Ponte sic dictus, iuxta Varron. lib. 4. Quia ab iis pons sublicius est factus, in quo sacra sollennia faciebant. Vel iuxta Q. Scaevolam, Pontifex dictus est a posse et facere: quia Pontifices potestatem habebant de religione statuendi. Duplices autem erant Pontisices: Maiores et Minores; inter quos summus, Pontifex Maximus est dictus, quod maximarum rerum, quae ad sacra et religionem pertinebant, iudex esset, et vindex contumaciae privatorum et Magistratuum. Numa primus Pontificem instituit, atque omnia sacra attribuit.


page 421, image: s0493

Livius lib. 3. ab urb. cond. Hoc officium Caesar summo studio et ardore ambivit, adeo ut, quum mane ad comitia descenderet, Matri eum osculanti praedixerit; Domum se, non, nisi Pontificem, reversurum. Suetonius in vita Caesar. Similiter Plutarchus in vita Caesaris refert, quod die instante Matrem eum ad ostium domus haud sine lacrimis prosequentem osculatus dixerit; Hodie, Mater, aut Pontificem Maximum filium, aut exulem videbis.

VI. Dictator, Graec. *dikta/twr vel disu/patos, Magister populi: Cicerol. 3. de Finib. Germ. Gtattmeister. Dictator autem apud Romanos erat, cui periculosissimo Rei publicae tempore summa potestas permittebatur, quam Dictaturam appellabant. Erat extraordinarius Magistratus, habens ius animadvertendi in cuiusque civis caput, nec ab eo provocandi ius erat; nec alio pacto creari solebat, quam quum vis aliqua maior repente oborta ingentem urbi Romanae cladem minitari videretur. Dictus est autem Dictator a dictando, idque tum passive, quod a Consule dicererur, cuius dicto audientes omnes essent; tum active a dictando iure, quod ille ius diceret, sive quod ipse a Consule dictus, deinde Magistrum Equitum, et reliquos Magistratus diceret. Livius lib. 9. ab urb. cond. Cicero lib. 3. de Finibus.

Hoc dictaturae offcium Caesar quinquies gessit. 1. Dictatura eius fuit anno M. 3923: Hanc gessit 11. diebus: Hinc ad Monarchiam Augusti et bellorum civilium finem annis 20.

2. Dictaturam gessit A. M. 3925, sed anno superiori ei decretam.

3. Gessit A. M. 3926. ab V. C. 707. a deleta Carthagine 100.

4. Gessit et Consulatum 4. A. M. 3927.

5. Iulii Caesaris dictatura, eaque perpetua, et Consulatus quintus fuit A. M. 3928.

VII. Consul. Graec. pro/boulos, vel u(/patos. Caesar Consulatum quinquies gessit.

I. Consulatus eius fuit A. Aer. 41. A. M. 3913: Hinc ad mortem Iulii quindecim anni: in hoc Consulatu legem Agrariam tulit; qua a Decemviris agri divisi, addito etiam Campano agro, qui trium liberorum et plarium patribus divideretur. In ultimo Consulatu exarsit bellum civile inter ipsum et Pompeium.

Erat autem Consulatus (uti Pluarchus scribit) summum apud Romanos dignitatis fastigium, post exactos Reges, a Iunio Bruto primum introductus A. V. 244. Dicti sunt Consules a consulendo, sive quod Rei publ. consulerent, vel quod a civibus consulerentur. Cicero in Pison Fenestell. de Rom. Magistr.

VIII. Imperator dictus est a pugna Pharsalica, et morte Pompeii, A. M. 3924. Aet. 52. Regnavit annos 3 et menses 6. Primus Imp. Romanus fuit, a quo omncs eius successores Imperatores dicti sunt in hodiernum usque diem.

3. Offuiorum Politicorum adminiftratio.

1. Fastorum correctio. Iulius Caesar ad tantos dignitatum atque honorum gradus evectus ad ordinandum Rei publ. statum se convertit, fastosque correxit: De quo diximus in Actis Academicis.

2. Magistratuum ordinatio. Deinde Caesar Magistratus ordinavit, Senatum supplevit, patricios allegit, Praetorum, Aedilium, Quaestorum, Minorum etiam Magistratuum numerum ampliavit: nudatos opere censorio aut sententia Iudicum de ambitu condemnatos restituit: Comitia cum populo partitus est, ut exceptis Consulatus competitoribus, de ceteris numero Candidatorum pro parte dimidia, quos populus vellet, pronuntiarentur: pro parte altera, quos ipse dedisset: et edebat per libellos, circum tribus missos, scriptura brevi: Caesar Dictator illi tribui: commendo vobis illum et illum, ut vestro suffragio suam dignitatem teneant.

3. Legum sanctio. Leges salutares; quae corporis Politici sunt anima, et vincula socetatis humanae firmissima, sanxit, sicut Sueton. in vita Iul. Caesar. scribit: Octoginta civium milibus in transmarinas colonias distributis, ut exhaustae quoque urbis frequentia suppeteret, sanxit: neque civis maior annis 20, minorve decem, qui sacramento non tenerctur, plus triennio continuo Italia abesset, neu quis Senatoris filius, nisi contubernalis aut comes Magistratus, peregre proficisceretur: neve hi, qui pecuariam facerent, minus tertia parte puberum ingenuroum inter pastores haberent: omnes Medicinam Romae profcssos, et liberalium artum Doctores, quo libentius et ipsi urbem incolerent, et ceteri quoque appeterent, civitate donavit.

4. Iudicii et iustitiae administratio. Caesar ius populo sollicite ac severissime dixit: repetundarum convictos etiam ordine Senatorio movit: diremit nuptias Praetorii viri, qui egressam a marito post biduum starim duxerat, quamvis sine probri suspicione: peregrinarum mercium portoria instituit, lecticarum usum, item conchyliatae vestis, et Margaritarum, nisi certis personis et aetatibus, perque certos dies ademit: legem praecipue sumptuariam exercuit, dispositis circa macellum custodibus, qui opsonia contra vetitum retinerent,


page 422, image: s0494

deportarentque ad se, submissis nonnumquam lictoribus, et militibus, qui si quae custodes fefellissent, iam apposita e triclinio auferrent.

AXIOMA. Virtutem et laudabilia facta sequitur honor.

Exemplum clarissimum habemus in C. Iulio Caesare: Quia enim ille laudabiliter Romanum Imperium administravit, magnam sibi auctoritatem comparavit, et honorem conciliavit.

1. In Romana urbe: Nam Dion lib. 49. scribit; Caesarem post epulum triumphale cum insigni hoc honore, vesteave triumphali vespere domum rediisse, cui etiam aedes publicas ex deci eto Senatus concessas addit.

2. In toto terrarum orbe: Nam sapientes in universo orbe tale de eo iudicium ferunt, iquod ille omnium Romanorum Imperatorum clarissimus fuerit, quodque ille unus ex omnibus Romanis exstiterit, qui Alexandro Macedoni non solum conferri, sed iure etiam praeponi possit.

IV. ACTA POLEMICA.

C. Iulius Caesar heroicus bellator fuit, qui quinquagies bis conserta manu cum hostibus conflixit, quibus in proeliis circiter undecies centena et nonaginta duo milia hominum periisse scribuntur.

Novem autem bella Caesar S. P. Q. R. nomine gessit.

1. Fuit bellum Gallicum, quod anno M. 3914. inchoatum, et A. M. 3922. terminatum est, quibus novem annis in Gallia 300. vel, ut alii tradunt, 400 populos subegit, oppida 80 per vim cepit, proelio tricies dimicacit, Galliam denique totam, nempe Togatam, Comatam, et Braccatam, Romanis subiectam in provinciae formam redegit. Hoc bellum ipse Caesar eadem manu, qua gessit, descripsit, singulis commentariorum libris singulorum annorum res gestas complexus. Plutarchus in Caesare.

2. Helveticum. Helvetii, incensis oppidis, pagisque suis, trecenta milia militum in Romanorum provincias educebant, easque vastabant; Sed Caesar magno eos proelio vicit, et residuos coegit Helvetiam repetere, quam reliquerant. De hoc bello vide Plutarchum in Caesare.

3. Britannicum. Iulius Caesar anno M. 3917. primus Romanorum in Britanniam traiecit, Romanis antehac in cognitam et inaccessam: Caesar autem Britanuis subactis obsides imperavit. et vectigal, quod populo Romano singulis annis penderent, constituit. Golz.

4. Germanicum. Caesar A. M. 3917. primus mortalium ponte facto cum exercitu in Germaniam movens, Rhenum transgreditur. De hac bellica Iulii Caesaris expeditione Plutarchus in Caesare §. 7. ita scribit: Caesar revera gloriae cupidus, atque ut primus mortalium Rhenum traduceret, amnem ponte iunxit latissimum, qui eo in tractu laxissime diffundit se, asperque est, et torrens, truncisque et materia, quae devehebat, concutiebat atque convellebat pontis fulcimenta: Verum haec trabibus ingentibus proiectis ac medio flumine defixis, excipiens, irruentemque in pontem undarum impetum leniens, quod excederet omnem fidem, ostendit spectaculum, diebus decem pontem absolutum. Transmisso exercitu, quum occurrere sustineret nemo, sed etiam recepissent se praestantissimi Germanorum Suevi in convalles altas et silvestres. foedatis hostium agris, fidisque sociis populi Romani confirmatis, postquam duodeviginti dies in Germania cgisset, in Galliam est regressus. Golz. Pons hic ad Rhenum ab ipso Iulio Caesare libr. 4. comment. de bello Gall. descriptus est. Pugna eius cum Ariovisto Germanorum Rege describitur a Plutarcho §. 6.

5. Bellum cum Pompeio ad Pharsalum gestum: Hoc bellum civile inter Iulium Caesarem et Pompeium incepit A. M. 3923.

Circaillud notanda veniunt tria.

I. ORTUS.

ORTUS sive occasio huius belli fuit,

1. Ex parte Iulii Caesaris, eius fortuna et potentia, quae Pompeio erat sudes in oculis, quia ipse novem annis Gellos, et postea etiam Helvetios et Britannos subegerat, et Germanos graviter afflixerat; Hinc potentia valde crescebat, et auctoritas atque fama eius apud omnes gloriosa erat.

2. Ex parte Pompeii erat odium, invidia, atque insolentia: Nam ex mirabili rerum successu, et crescente indies potentia Caesaris, exarsit odium, invidia et aemulatio Pompcii M. mortua praesertim uxore eius Iulia, Caesaris filia, in puerperio: Itaque ad reprimendum Caesarem omnes conatus suos paravit: ad honores evehens, quoscumque ei infensos maxime aestimavit; unde patet, quod vera huius belli causa fuerit contentio de primatu et regnandi libido, sicut Dion recte inquit.

3. Ex parte Senatus Romani fuit Senatus-consultum anno M. 3923. 7. Ianuar. perscriptum; Darent pperam Consules, ne quid Res publ. der rimenti caperet. Quo armatisunt Coss. et Pompeius


page 423, image: s0495

adversus Iulium Caesarem. Fuit hoc classicum belli civilis. Senatus-consultum autem tale fieri non solebat, nisi in maximis Rei publ. periculis, summa id flagitante necessitate. Appianus.

II. PROGRESSUS.

1. Pompeii ex urbe fuga. Pompeius cognito Caesaris advenru, cum Optimatibus ex urbe in Graeciam profugit: Caesar vero Romam ingressus, paci, quae nihil habitura esset insidiarum, unice consuluit; quae cum ab adversariis repudiaretur, armavit se adversus eos.

2. Ipsa pugna. Pompeius Dyrrachium tenebat. Eodem ergo veniebat etiam Caesar: inde in Thessaliam ventum est, ubi in campis Pharsalicis inter Pharsalum ipsum et Enipeum flumen Iulius Caesar Pompeium ingenti proelio vicit et profligavit A. M. 3924 circa diem 20 Iulii: Ceciderunt in hac pugna Pharsalica ex Pompeiano exercitu circiter 1 5000, capta praeterea fuerunt 24000: Signa militaria 180 et 9 Aquilae ad Caesarem relatae. Caesar vero e suis 200, nec amplius desideravit, et praeter hos centuriones 30, uti ipse Caesar scribit: Iulius autem Caesar instructus exercitu militum veteranorum vicit Pompeium, qui exercitum ex gentibus Asiaticis collectum habebat, quem victum esse refert etiam Plutarchus. De quo notandum est hoc axioma Politicum: Semper virtus Europaea formidabilior erat Asiatica: Ideo Asiatici non temere irritarunt Europaeos, sed potentiam eorum formidarunt.

III. EGRESSUS.

1. Caesaris moderatio admiranda. Caesar victoria potitus pepercit omnibus, qui pacem petebant, exclamans alta voce: Miles, parce civibus.

2. Pompeii in Aegyptum fuga, et mors tragica. Pompeius autem victus cum coniuge Cornelia et Sexto filio fugit in Aegyptum, ad Ptolemaeum Auletae filium, (cuius patrem regno expulsum atque exulantem in regnum restituerat) sperans se tutum apud eum hospitium reperturum: sed spes eum frustrata est. Nam ex navi sua in Regiam navem transiturus, in conspectu corneliae coniugis, et Sexti filii, transfossus est ab Achilla et L. Septimio Regis Ptolemaei familiaribus, ne bellum in Aegyptum attraheretur: caput eius amputatum est, et in Aegyptum deportatum: cadaver autem in litore, ubi occisus fuit, abiectissime sepultum, pene in conspectu Ierosolymae, quam paucos ante annos occupaverat, et dissuadente summo Pontifice Sanctum Sanctorum ingressus fuerat. A. M. 3924. Aet. vero 58. Flor. Plutarch. in vit. Pompeii.

3. Caesaris lacrimatio. Quum postea amputatum Pompeii caput Caesari Alexandriae offerretur, illacrymavit, lamentatusque est, eum, civem generumque suum nominans, et commemorans, quot quantisque in rebus mutuas quondam operas sibi praestitissent. Quod quamquam sunulato sactum, et lacrimas Caesaris Crocodili lacrimas fuisse contendat Dion l. 42. atque risum meruisse affirmet: tamen Plutarchus ita commemorat, ut ad laudem Caesaris omnino referat, sicut et Appianus, qui Caesarem omnes Pompeii interfectores morte mulctasse scribit; Photinum nempe et Achillam; et caput Pompeii in suburbio honorifice sepeliisse, et fanum Nemesis, h. e. Deae vindicantis iniusta facientes, eo in loco exstruxisse.

4. Casaris glorisicatio. Allato Romam nuntio de pugna Pharsalica, caedisque Pompeianae fama confirmata, Pompeii, et Syllae imagines, quae pro rostris stabant, disiectae sunt: Caesarique inter summos honores cum annua Dictatura, tribunitia et Dictatoria potestas in perpetuum decreta est. Golz.

USUS.

Causa infelicitatis Pompeii erat tergemina.

I. Hostis contemptus et nimia insolentia, atque in se confidentia. Habebat Pompeius longe maiores copias, quam Caesar, nempe legiones 30, quum caesaris legiones essent vix 5 aut 6. Ideoque securus erat, inque valido exercitu suo confidebat: et quum quidam eum monerent, Caesaris potentiam formidandam esse, ridenti ore dixit; Securi estote, et hanc mihi curam committite: Nam simul ac solum Italiae pedibus pulsavero, scatebunt undique equestres, pedestresque copiae in Caesarem. At quam fallax haec propriarum fiducia virium fuerit, comprobavit eventus. Quid enim hoc aliud erat, quam e)pini/kion pro\ ni/khs2 canere. Unde non multo post, quum miseranda clade apud Pharsalum profligato exercitu aufugisset, multi per ludibrium dicebant: Instauret exercitum nunc Pompeius, et accipiat alias, quas pulsata pede terra Itala ad eum mittat copias. Francisc. Patric. lib. 7. de regn. titul. 10. p. 467.

II. Impiet as detestanda. Successu felici in hoc bello caruit Pompeius, quia S. templum Ierosolymitanum violavit: Licet enim nihil inde abstulerit, tamen contempto summi Sacerdotis monito, Sanctum Sanctorum ingressus est; quod minime ei licuit.

III. Superbia abominanda. Nam semper in ore habuerat illud Homericum:

*ai)e\n a)riseu/ein, kai\ u(p ei/roxon e)/mmenai a)/llwn.


page 424, image: s0496

Quare diminui Pompeium, crescere vero Iulium necesse erat.

PARAENESIS.

Hoc moniti exemplo. omnes homines superbiam, tamquam pestem et vitium diabolicum fugiant: Nam quicquid est donorum Dei in homine, si superbia accedit, tamquam in foedissimum coenum demergitur, iuxta venustos versiculos:

Sitibi copia, si sapientia, formaque detur,
Sola superbia destruit omnia, si comitetur.

6. Bellum Aegyptiacum sive Alexandrinum. Post pugnam Pharsalicam Caesar in Aegyptum profectus A. M. 3925. ubi caedis insidiae collocatae sunt illi ab Achilla Regis Capitaneo, qui in pugna periit. Caesar vero, Alexandria atque adeo universa Aegypto sibi subacta, adiutus ab Antipatro Cleopatrae regnum tradidit, illique Ptolemaeum Minorem matrimonio iunxit; Arsinoen vero minorem sororem regno eduxit, et Romam misit. Atque ita bellum Alexandrinum cofectum, in quo Ptolemaeus, qui Pompeium interfici iusserat, cum fuga sibi salutem quaereret, in Nilo periit. Inde Caesar in Syriam abiit, arque Antipatrum Herodis M. Patrem tutorem Iudaeae constituit anno M. 3925. Suetonius.

7. Bellum Ponticum. In Pontum progressus anno eodem Pharnacem Ponti Regem vicit, quarta, postquam in conspectum venissent, hora. De qua celerrima victoria Caesar amicis scripsit, hisce verbis: *h)=lqon, ei)=den, eni/khsa. Veni, vidi, vici: qui fuit etiam triumphi titulus. Ferunt item, Caesarem profligato statim Pharnace exclamasse; ô te beatum, Pompei, qui cum talibus bello Mithridatico decertans, Magni cognomen accepisi! Suetonius in Caesare.

8. BELLUM AFRICANUM contra Pompeianos. Anno M. 3926. Iulius Caesar bellum Africanum contra Pompeianos, nempe P. Scipionem, Catonem et Regem IUBAM suscepit. Rex Iuba in conflictu occubuit:Scipionis exercitus fugatus est, ipseque navi fracta periit. Cato vero Uticensis manus sibi ipsi violentas intulit, lecto prius Platonis libro de immortalitate animae, ne vultum victoris adspicere cogeretur. Caesar autem intellecta morte Catonis, plurimum indoluisse fertur, exclamans: Ego tibi Cato mortem invideo, qui mihi gloriam salutis tuae invideris.

AXIOMA. Magna pars Imperatorii muneris in eo sita est, ut omnia adversa prudenter eludere, et in contrarium vertere sciat.

Exemplum memorabile habemus in Iulio Caesare, qui, cum in Africam navigaret hieme, Adrumetum petiturus, navi egrediens forte in terram cecidit: Quem ut milites conspexerunt cadentem, et pronum quidem, animis etiam ipsi conciderunt. Caesar autem nec haesitavit quidem, sed porrecta statim manu, quasi de industria cecidisset, terram apprehendit; deinde eam osculatus: Teneo te, inquit, Africa. Dion. §. 44. Hoc ipsum magnanimitati eius attribuit Sueton. in vita eius cap. 39. Ne religione quidem ulla (inquit) a quoquam incepto absterritus unquam vel retardatus est. Cum immolanti aufugisset hostia, profectionem adversus Scipionem et Iubam non distulit: Prolapsus etiam in egressu navis, verso ad melius omine, Teneo te, inquit, Africa.

9. Bellum Hispanicum. His peractis, Consul quartum designatus Iulius Caesar in Hispaniam cum exercitu profectus est contra Pompeii filios Sextum et Cneium: quorum ille maior, hic minor natu erat. Qui licet iuvenes etiamnum, immensum tamen numero coegerant exercitum, animosque ostendebant eiimperando pares. Unde in periculum extremum adductus est Caesar. Magnus conflictus ad urbem Mundam commissus, in quo inclinatam aciem suam Caesar, et aegre resistentem cernens, clamavit per medios discurrens armatos et ordines. Ecquid eos puderet, quod pueris se proditum irent. Hostibus tandem acri contentione pulsis, triginta milia ex ipsis oppressit, et ex suis mille desideravit fortissmos quosque. Revertens a pugna dixit ad amicos: Saepese pro victoria, in praesentia vero pro vita primum dimicasse. Hanc victoriam obtinuit Saturnalibus, quibus Pompeius M. quoque ad bellum profectus dictur, spatio annorum quatuor interiecto: ex Pompeii liberis minor est elapsus, maioris vero paucis post diebus Didius caput attulit. Hoc Caesar bellum gessit novissimum. Plutarchus in Caesare.

Portenta antecedentia.

Proelium hoc Mundense plurima adversa portenta, quae haud dubiam alteri partium perniciem portendere credebantur, praecessere. Inter quae prae ceteris observatione dignum est, quod Aquilae in Pompeianarum legionum signis, fulminibus aureis, qibus insistebant, proiectis,


page 425, image: s0497

motisque alis a Pompeio ad Caesarem avolantes, certissimum Pompeianis exitium denuntiare videri poterant: Quo loco proelium commissum est, statim post victoriam palmam enatam esse ferunt.

Triumphi.

Caesar post tot praeclaras ab hostibus reportatas victorias, quinquies Romae triumphavit, mense Iulio (qui tunc Quintilis vocabatur) anno Mundi 3926; uti Sueton. in vita Iul. Caesaris scribit.

Primus Triumphus, isque excellentissmus fuit de Gallis, Helvetiis et Germanis actus, cuius apparatus ex citro potissimum constitut, inter cuius fercula fuit Rhenus, Rhodanus, Oceanique captivi, ex auro simulacrum, interque captivos ductus Vercingetorix Rex Germanorum, qui post triumphum necatus est: Hoc triumphi die Iulius Caesar Velabrum praetervehens pene curru excussus est, axe diffracto, adscenditque in Capitolium ad lumina, quadraginta elephantis dextra atque sinistra lychnuchos gestantibus.

Secundus triumphus fuit Alexandrinus, ex Aegypto de Rege Ptolemaeo, apparatusque eius erat testudineus, in hoc Nilus et Pharus ardens, inter captivos Arsinoe Cleopatrae soror traducta est.

Tertius Ponticus de Rege Pharnace acantho spectabilis: in cuius pompae ferculis fuit Pharnacis imago, et hic titulus trium verborum praelatus: *h)=lqon, ei)=don, eni/khsa. Veni, vidi, vici. non acta belli significans, sicut ceteri, sed celeriter confectum notans.

Quartus fuit Africanus de Rege IUBA ebore insignis: Quo triumpho inter captivos ductus Iubae Regis filius patri cognominis.

Quintus fuit Hispanicus de Pompeii M. filiis in Hispania devictis: Apparatus de argento rasili fuit; quem de hoc bello novissimo duxit. Triumphus supra modum fit Romanis acerbus, quia non de alienigenis Ducibus, vel oppressis Regibus barbaris habebatur, sed de viri Romani summa calamitate afflicti liberis et familia simul oppressis, quorum calamitatibus insultare, atque ob has exsultare Patriae foedum habebatur; sicut Plutarchus in Caesare §. 15. scribit: Viri namque prudentes statuunt victoriam de civibus reportatam silentio obrui, non triumpho decorari debere: Quae enim gloria parricidiis coniuncta esse possit?

Honor Caesari habitus omnibus bellis confectis.

Tandem Iulius Caesar ob omnia bella civilia confecta, et singularem in cives clementiam, Liberator, pater patriae, et Dictator perpetuus appellatus est; primusque Imperatoris nomen accepit A. M. 3924. Quo anno etiam Caesar Testamentum suum condidit, atque Vestalibus servandum tradidit.

V. ACTA ETHICA.

De actis eius Ethicis duplex observandus venit catalogus. 1. Virtutum. 2. Vitiorum. Magna namque mixtura virtutum et vitiorum in magnis vitis esse solet; iuxta axioma Politicum.

I. Catalogus virtutum.

Multae sane eaeque praeclarae fuere ac plane heroicae Virtutes in C. Iulio Caesare.

1. Fortitudo sive Magnanimit as. Iulius Caesar semper et ubique in periculis animum intrepidum habuit: Facinora, quae et periculo obnoxia sunt, et magna, gerenda esse dicebat; de his non consultandum; quod ad haec persicienda plurimum momenti habeat celeritas, expensio vero periculi revocet hominum audaciam. Plutarchus.

Exempla.

1. Apud Pharmacusam insulam, quum ex Bithynia a Rege Nicomede discederet, in pelago a piratis captus est; qui magnis iam classibus, multisque navigiis mare infestum habebant: Hos Caesar postulantes pro ipsius redemptione 20 talenta, derisit quasi ignaros, quem tenerent, ipse 50 daturum se pollicitus est: Inde comitibus suis ad aliam urbem expediendae pecuniae gratia dimissis, inter immanissimos homines Cilicas cum uno amico, et duobus servis relictus, adeo eos despexit, ut, quoties quiescebat, misso aliquo, indiceret iis silentium: Dies duo de quadraginta, quasi non custodiretur, sed stiparetur ab eis, una ludebat, et se exercebat: iam carmina et orationes scribebat, eaque in circulo eorum pronuntiabat: si qui non admirarentur ea, hos palam inertes appellabat et barbaros, frequenter per iocum suspensurum se eos minabatur: placebat id illis, simplicitati eius et aetati hanc linguae libertatem adscribentes. Plutarchus in Caesare §. 1. Numeratis autem 50 talentis expositus in littore non distulit, quin e vestigio classe deducta persequeretur abeuntes, ac redactos in potestatem supplicio, quod illis saepe minatus inter iocum fuerat, afsiceret. Suetonius in Caesare §. 3.

2. In bello Alexandrino ab hostibus cinctus, armatus de ponte in subiectum mare desiliit, ac 200 passibus ad proximam navem adnavit, laeva manu sublata, quae libellos habuit, ne madefacti corrumperentur, mordicus dextra


page 426, image: s0498

paludamentum trahens, ne spolio potiretur hostis. Suetonius in Caesare.

3. Inclinatam aciem solus saepe restituit, obsistens fugientibus, retinensque singulos, et contortis faucibus convertit in hostem. Suetonius in Caesare.

In proelio quodam Martiae legionis Aquiliferum iam ad fugam conversum, faucibus apprehensum in contrariam retraxit partem, dextraque ad hostes porrecta: Quorsum, inquit, tu abis? Illic sunt, cum quibus dimicamus. At manibus quidem unum militem correxit; voce autem tam acri legionum trepidationem discussit, vincique paratas vincere docuit. Erasmus lib. 4. Apophthegmatum.

II. Prudentia. In obeundis expeditionibus dubium, cautior fuerit, an prudentior. Exercitum neque per insidiosa itinera duxit unquam, nisi perspeculatus locorum situs, neque in Britanniam transvexit, nisi ante per se portus et navigationem et accessum ad Insulam explorasser. Suetonius in Caesare. Quum Pompeius relicta Roma perfugisset ad mare, Metellus aerarii praefectus Caesari illinc pecunias tollere volenti obstitit, ne peccaret contra leges. Cui Caesar prudenter respondit, dicens: Non idem armorum ac legum tempus est; Abscede igitur, ac postea, quam facta pace arma deposuerimus, tunc si videbitur, plebis patronum age. Erasm. lib. 4. Apophth. At quum Metellus aerarium clauderet, Caesar illi mortem minatus est. Eares, quum Metellum reddidisset attonitum; Hoc, inquit, ô Adolescens, dictu mihi difficilius fuit, quam factu. Quibus verbis insinuare voluit, se vel nutu posse, quem vellet, occidere, quum secum duceret armatos exercitus. Plutarchus in Apophth.

III. Clementia. Nihil magis ornat Principem, quam Clementia et Mansuetudo. Planetae, inquit Plutarchus, eo tardius moventur, quo sunt in sublimiori sphaera: ita quanto maior Principum auctoritas, tanto magis affectibus suis moderari, eosque temperare debent. Hinc Salomon recte inquit Proverb. 20. v. 28. Misericordia et veritas custodiunt Regem, et in clementia fulcit thronum suum. Exemplum illustre habemus in Iulio Caesare: Hic tanta clementia erga hostes et rebelles usus est, ut Marius non semeldixerit; Caesar, qui apud te audent dicere, magnanimitatem tuam ignorant; qui non audent, humanitatem et clementiam. Bruson. lib. 3. cap. 13. Plutarchus de eo scribit, quod hostibus suis multis salutem dederit, nonnullis honores quoque et Magistratus, velut Bruto et Cassio, quorum uterque Praet or erat.

IV. Celeritas. Quia enim noverat maximum belli momentum in celeritate esse situm, idcirco absque ulla cunctatione negotia sua celerrime conficiebat: Quare quum ipse in bello civili Pharnacem Ponti Regem in primo congressu vicisset, Laconica brevitate ad suos scripsit: Veni, vidi, vici. Plutarchus in Apophth. Unde Caesar interrogatus, quomodo res tot tantasque tam brevi temporis spatio perficere potuisset, cum Alexandro M. respondit: *mhde\n a)naballo/menos: Nihil cunctando. Quod Lucanus hoc versu reddidit:

Nil actum credens si quid superesset agendum.

Celeritas enim in Duce summa laus est. De qua pulchre Salustius inquit: Postquam consulueris, mature facto opus est. Ego non laudo caecam et inconsideratam festinationem; sed laudo celeritatem, postquam de re satis diu multumque deliberatum est.

V. Felicitas. Ea sane comes fere consilii et rationis est, sed tamen paulo benignius quibusdam attributa est a Deo: Ille enim unus eius auctor est, eamque praestare a se ipso nemo potest. Huc pertinent adagia: *qeou= de\ dw=ro/n e)sin eu)tuxei=n brotou/s2. Felicitas est donum a summo Deo. Item; Victoria de caelo est. sicut David inquit Ps. 144. Deus docet manus meas ad proelium, et digitos meos ad bellum. Confer Psal. 18. 34. seqq. ???l. 147. 7. Sunt enim quidam en tetra/di gennhqe/n???s, h. e. quarta luna nati, qui nulla felicitate gaudent. Eustath. in II Iliad. Contra alii sunt, quibus etiam venti tem pestatesque obsecundant. Cicero pro lege Manil. Nam de Theodosio M. Imperatore Poeta inquit:

O felix nimium, cui militat Pont us et Aether,
Et coniurati veniunt ad classica venti.

Simile exem plum habemus in Iulio et Pompeio; Quum enim commissa pugna Pompeius vicisset, et victoriam non persequeretur, sed se potius reciperet ad exercitum: Tunc Caesar; Hodie, inquit, penes hostes erat victoria. At non habent Ducem, qui victoria sciat uti. Plutarchus in apophth. Et sane ita se res habet; Pompeius ante bellum civile res magnas, patriaeque utiles gessit, et usque ad id tempus felix fuit: postea in extremo actu miserrimus fuit, ut Cicero l. 7. Epist. ad Attic. scribit; Cneius autem noster (ô rem miseram et incredibilem!) ut totus iacet; non animus est, non consilium, non copiae, non diligentia. Mittam illa, fugam ab urbe turpissimam, timidissimas in oppidis contiones, ignorationem non solum adversarii, sed etiam suarum copiarum.

Quum pugna Pharsalica inter Caesarem et Pompeium iam parata esset, omniaque equorum atque hominum strepitu fremerent, vvidit Iulius Caesar C. Crastinum decem alarum ductorem castra ingredientem. Quem nomine compellans, Quid de pugnae eventu speraret, rogavit: At ille dexteram


page 427, image: s0499

praetendens ait: Vinces, Caesar; et me aut vivum, aut certe mortuum laudabis. Quorum utrumque verum exstitit: Nam et vicit Caesar, et Crastinum, qui fortissime pugnando occubuerat, pro contione laudavit. Franc. Patric. lib. 7. de Regn. tit. 9. pag. 471. Similiter Antonius, quamvis felicior esset Imperator, quam Octavianus Augustus, et haberet exercitus maiores, tamen inclinata acie fugit in Aegyptum, et quum ab irato victore vitam impetrare non posset, mortem sibi ipsi conscivit.

VI. Auctoritas. Nam vehementer pertinet ad bella administranda, quid hostes, quid socii de Imperatoribus existiment, inquit Cicero pro lege Manil. Haec autem auctoritas non nostra comparatur industria, sed eft eximium et singulare Dei donum, cuius Maiestatis impressio etiam inter fortunae varietates insidet personis, velut signaculum et character potestatis, et velut radius a Dei Maiestate inditus; sicut Rex David inquit Psalm. 30. v. 7. Domine, in benevolentia tua stabilivisti montem meum. Princeps enim, qui ipse interest proelio, si magnanimus est ac strenuus, militibus animum incredibilem addit, viresque duplicat. Bodin. lib. 5. de Republ. c. 5. pag. 894. Et Ducis invi cti praesens animus est instar exercituum multorum. Ita Iulii Caesaris tanta fuit auctoritas, ut etiam fugientes exercitus sistere potuerit, sicut antea diximus. Mirum dictu et auditu est, quod exercitum suum ad Cordubam contra Pompeium Iuniorem, perterrefactum iam, et de fuga magis, quam de pugna meditantem, auctoritate sua restituerit, quum milites omnes audivissent Caesarem exclamantem; Hic dies aut mihi finis vitae erit, aut militiae vestraeultimus. Quibus dictis clypeum Oppii militis arripuit, solusque hostes invasit, locoque pepulit ac disturbavit, et 200 circiter tela in se missa partim audacter evitavit, partim scuto excepit: Quo pudore accensi ac perciti milites tanto impetu in hostem irruebant, ut Pompeium cum universo exercitu in fugam compulerint, Ducesque eius, capta Corduba, in quam confugerant, magna ex parte Caesi sint, et eorum capita ad Caesarem perlata; Ipse autem Pompeius inter dumos ac vepres latitans deprehensus, caesusque est, caput quoque eius ad Caesarem perlatum, quod quidem honorifice sepeliri iussit. Franciscus Patricius 6. de regn. titul. 10. pag. 462.

VII. Liberalitas. Axioma Politicum est: Liberalitate et beneficentia retinentur et amplificantur Imperia: Nam solum pretiosa est pecunia, quando usu largiendi desinit possideri. Boeth. lib. de consol. Philos. Probe hoc observavit Iulius Caesar, qui dicere solitus est; Se vel inprimis ditescere, cum bene merentes aliquo munere prosequeretur. Neque hoc tantum dixit, sed etiam fecit. Nam militum erga se amorem et fidelitatem incredibiliter comparavit. auxit et retinuit: primum immensa largitione et honoribus ostendens, non ad privatum luxum opes se parare ex hostibus, sed communia virtutis praemia apud se servanda deponi; hactenus enim se ditescere, quatenus in bene meritos profunderet milites: deinde, quod nullum non periculum ultro subiret, neque laboribus fatisceret in ullis.

Francisc. Patr. lib. 2. de Regn. tit. 13. p. 124. de eo scribit; Quod nonnumquam militibus suis pecuniam nec numerari, nec expendi voluerit, sed ut quisque acciperet, quantum vellet, dixerit; ut fecit in direptione publica aerarii, in quo pecuniam tot victoriis congestam, et ex tot manubiis praedisque coactam militibus suis, et universo exercitui, (remoto Metello) permisit. Plutarchus in Caesare ita scribit: Iulius Caesar omnibus Rem publ. tractantibus opulentiam propinavit Gallicam affatim hauriendam: Pompeius quum mitteret repetitum milites, quos ei ad bellum Gallicum commodaverat, eos Caesar donatos millenis nummis remisit.

VIII. Sobrietas. Nam ita de eo scribit Suetonius: Vini eum parcissimum fuisse, ne inimici quidem negaverunt. Verbum M. Catonis est: Unum ex omnibus Caesarem ad evertendam Rem publ. sobrium accessisse.

IX. *par(r)hsi/a, sive loquendi libertas. Caesar valde par)r)hsiasiko\s2 fuit. Nam L. Sylla sedente pro tribunali, quia Praetor esset, atque Caesari adhuc privato diceret iratus, Se officio suo usurum: respondit Caesar: Recte tu appellas officium, quod pecunia tua comparasti. Neque enim Magistratus Maiestate deterritus est, quin ei, qua arte Magistratum esset assequutus, coram exprobraret. Plutarchus.

X. Urbanitas. de qua Bruson. lib. 4. cap. 31. ita scribit: Testius Penatius in dicendo mentum intorquebat: In hunc Caesar ita iocatus est: Dic, si quid velis, ait, quum nucem perfregeris. Notavit Caesar incompositos orantis mores, ac gesticulationes parum decoras: Nam qui habet in ore nuncem duram, in rumpendo mentum solet intorquere.

Similiter de Curtio Oratore scribit Cicero de clar. Orat. Quod, quando orationem habuit, toto corpore ab uno in alterum latus vacillarit, non secus ac si in lintre stetisset. Hunc quum Caesar aliquando perorantem vidit et audivit, hunc festivum de eo iocum protulit, dicens: Quis loqueretur e lintre?


page 428, image: s0500

XI. Modestia. Axioma Ethicum est: Quo quis generosior, eo modestior. Ita etiam Iulius Caesar, initio modestissimus habitus est. Cuius rei hoc erit argumentum: Denuntiavit per praeconem Pompeius, se pro hostibus habiturum illos, qui ei in bello defuissent. At Caesar medios omnes et neutrius partis suorum sibi numero futuros pronuntiavit, nec legem illam Solonis sequutus est, qui capitis animadversione puniendum illum statuit, qui in civili seditione partis alterutrius non exstitisset: Quin etiam Roma egrediens Pompeius in Senatu dixit, eodem se loco habiturum eos Senatores, qui Romae remansissent, quo eos habebat, qui in castris Caesaris militarent: At Caesaris postulatio longe aequior erat modestiorque semper, quam Pompeii: Se enim S. P. Q. R. iubente, positurum arma pollicebatur, si idem faceret Pompeius: Quod quum ille facere negaret, respondit Caesar; Iniquum admodum esse, alteri vires omnes amovere, alteri vero confirmare atque augere, ut, dum alterum tyrannidis insimularent, alterum ad tyrannidem instruerent: et post pugnam Pharsalicam, omnibus adversarum partium, qui se victori permiserunt, ignovit. Franc. Patric. l. 6. de regn. tit. 9. pag. 399.

XII. Gratitudo. Axioma Politicum est: *oi( a)gaqoi\ a)nti\ tw= mikrw=n o)i/dasi xa/rin. Boni pro parvis etiam sunt grati. Exemplum elegans habemus in Iul. Caesare, de quo Iovian. Pontan. lib. de Liberal. p. 113. et 116. ita scribit; Iulius Caesar aliquando militibus suis agros dederat: Venit quidam accusans militem: quod teneret agrum, qui non debuisset venire in distributionem. Iulius Caesar respondit Actori; Veram habes causam. Militi vero: Cede ei. Miles ait, Meministi, Imperator, in pugna quadam te excedere ex pugna, et residere sub arbore? Memini, inquit Caesar. Ad haec Miles: Meministi me militem tibi in galea aquam adferre? Memini. Tune es ille? Ego sum, inquit. Imo non es; Quia ille erat integer salvis oculis. Recte, inquit miles; in proelio alterum oculum amisi. Ibi Iulius Caesar mox numeravit colono pretium pro praedio, quanti erat, ut miles illud retineret.

XIII. Aequanimit as atque erga amicos facilit as. Iulius amicos tanta semper facilitate indulgentiaque tractavit, ut C. Oppio comitanti se per silvestre iter, correptoque subita valetudine in diversorio, quod unum erat, loco cesserit, ac ipse humi et sub dio cubuerit. Suetonius in Caesare. Ita non iniquo animo tulit Iulius Caesar cum in collegium Poetarum accessisset, quod ei Accius Poeta non assurrexit: noverat enim illum non contemptu Maiestatis id egisse, sed fiducia quadam sui ipsius qua putabat se in Poetarum studiis antecellere, Franc. Patr. l. 7. de regn. tit. 9. pag. 463. Talis quoque aequanimitas fuit in Alexandro M. Rege Macedonum. Nam in illum magna aliquando fiducia usus est Apelles pictor. Cum enim ille saepius in officinam eius veniret, plerumque de picturis inepta quaedam dicebat, et imperite iudicabat; cui Artifex silentium comiter indicebat; rideri enim eum a pueris aiebat, qui colores tererent. Ferebat ea Alexander bono animo: Tantum auctoritatis ac iuris huic pictori tribuebat. Francisc; Patricius ibid.

II. Catalogus vitiorum.

Uti autem larga virtutum, ita quoque vitiorum seges in illo tam feraci excelsi animi agro exstitit.

I. Ambitio. Iulius Caesar et Pompeius valde ambitiosi fuerunt. Pompeii symbolum fuit: *ai)e\n a)ris2eu/ein, kai\ u(pei/roxos e)/mmenai a)/llwn: Semper ego cupio praecellere, et esse supremus. Caesar vero dixit: Se malle in obscuro oppido primum esse, quam Romaesecundum. Verba Dionis de Iulio Caesare et Pompeio haec sunt: Multae commemorantur occasiones belli civilis inter Caesarem et Pompeium; sed verissima causa fuit Principatus cupiditas et amor dominandi. Nam Pompeius etsi initio ornavit et provexit Caesarem; tamen postea coepit invidere ipsius felicitati et splendori: et primum quidem clam conatus est eum opprimere, tandem vero apertum bellum eidem intulit: Caesar vero, quum non posset ferre deiectionera de gradu, sed cuperet aliis superior esse, relicta Gallia, Romam properavit, ut Pompeium imparatum opprimeret. Cicero libr. 3. Offic. de Iulio Caesare scribit, eum semper in ore habuisse versus Euripidis in Phoenissis:

*e)/per ga\r a)dikei=n xrh\, turanni/dos pe/ri
*ka/llison a)dikei=n. ta)/lla d' eu)sebei=n xrew/n..

Quos Euripidis versus ipse Latine sic vertit:

Nam si violandum est ius, imperii gratia
Violandum est; aliis vebus pietatem colas.

Syllae de Iulio Caesare adhuc puero praesagium fuit tale; Multos ei Marios inesse: Quum enim de eo necando deliberaret, et ostenderent nonnulli, nihil esse esse causae, cur tantulum puerum trucidaret; Nihil mentis habere eos dixit, si non ei puero multos viderent Marios inesse.

AXIOMA. Ambitio omnia sibi arrogat.

Exemplum valde memorabile habemus in Iulio Caesare: Nam renuntiatus ille Consul, cum Calpurnio Bibulo, statim legem Agrariam


page 429, image: s0501

promulgavit, et adversantem collegam armis foro expulit; ac postero die in Senatu conquestum, nec quoquam reperto, qui super tali consternatione referre aut censere aliquid auderet, in eam coegit desperationem, ut toto Consulatus tempore domo se contineret, et quoad potestare abiret, domo abditus nihil aliud, quam per edicta obnuntiaret. Unus ex eo tempore omnia in Republ. et ad arbitrium administravit, ut nonnulli urbanorum, quum quid per iocum testandi gratia signarent, non Caesare et Bibulo, sed Iulio Caesare Cos. actum scriberent, eundem bis praeponentes, nomine atque cognomiae, adeo ut vulgo circumferrentur hi versiculi:

Non Bibulo quicquam nuper, sed Caesare factum est.
Nam Bibulo fieri Consule nil memini.

II. Regnandi libido. Quum Iulius Caesar ex Gallia provincia adversus Pompeium tenderet, Rubicone amne transmisso (quem nemo armata manu transire audebat, nisi hostis Imperii Romani publicus renuntiari vellet) dixit; Omnis iacta sit alea. Significans se de summa rei velle periclitari: is enim fluvius Galliam ab Italia dirimit: Plutarchus in Apophthegmatis.

III. Superbia. Caesar initio modestus erat, sed ad dignitates summas evectus, superbus est factus, iuxta adagium illud vulgatum: Honores mutant mores, sed raro in meliores. Nam non modo in Consulatu, sed etiam in Dictatura Senatus consilio numquam utebatur; ac ne Senatui quidem universo (constabat enim mille circiter Senatoribus) ad se venienti assurgebat: Nimis arroganter et superbe quidem, non quod Caesar natura aut moribus ita superbus fuerit; sed quum assurgere Senatui vellet, a Cornelio Balbo adulatore, consiliorumque omnium participe, quo minus id faceret, prohibitus est.

IV. Nimia sui ipsius confidentia. Axioma Politicum est: In heroicis personis magna est ut plurimum sui ipsius considentia.

Exemplo est Iulius Caesar: Quum enim ille nocte intempesta ignoto habitu sese audacius, quam prudentius, Anioni flumini commisisset, ut in Italiam traiceret, tandem nautae ob naufragii periculum timido, imo iam desperanti, quis esset, aperiebat, eiusque obstupefacti dextra apprehensa dicebat: Perge audacter, nec quicquam time: *kai/sara fe/reis2, kai\ th\n *kai/saros tu/xhn sumple/ousan. Caesarem vehis, et eius fortunam navigationis comitem. Plutarchus in Caesare. Cogitare autem debuisset Caesar, fortunam esse instar rotae; Sicut enim rota est volubilis, et in orbem agitur, in qua summa cito siunt ima, et ima summa; ita semper cogitanda est fortunae instabilitas, quae alias excelsa humiliat, alias humilia exaltat; sicut Sesostris, Rex Aegyptiorum dicebat. Philippus Melanchthon lib. 3. Chronicorum, et haec est Fortunae rota, das Glückrad. Caesar omnes credere volebat, Fortunam secum navigare, per campos imitari, sibi assistere in bellis, et periculis, nusquam non adesse; Verum nos ex sacro codice rectius instituti et imbuti novimus, sive adversa, sive prospera accidant, divinae providentiae illud tribuendum esse; uti ex hoc Epigrammate venustissimo patet:

Si vitam inspicias hominum, si denique mores;
Artem, vim, fraudem cunctaputes agere.
Si propius spectes, Fortuna est arbitrarerum.
Nescis, quam dicas, et tamen esse vides.
At penitus si introspicias, atque ultima primis
Connectas, tantum est Rector in orbe Deus.

V. Securitas nimia. Axioma Politicum est: Securitas et in suspectos inquirendi negligentia multos Principes perdidit. P. Greg. Tholosanus l. 22. de Republ. cap. 21.

Exempla.

1. Iulio Caesari ita accidit, ut die, qua necatus est, libellum insidiarum indicem, ab Oppio quodam porrectum, libellis ceteris, quos sinistra manu tenebat, quasi mox lecturus commiscuerit, nec legerit. Suetonius in Caesare.

2. Nicephorus Phocas, Imperator Orientis, ut ait Zonaras, coniuratione Theophaniae, et Iohannis Zimiscis, in lecto dormiens caesus est, sua culpa, quod libellum sibi traditum, in quo coniuratorum nomina scripta crant, et ut sequentem noctem caveret, non legisset.

3. Dion periit, quamquam suspicaretur insidias sibi strui a Calippo; sed veritus est nimium confidenter observare amicum et hospitem. Plutarchus.

4. Antipater Cassandtifilius, vocato ad cenam Demetrio, illoque vicissim sequenti die vocato, veritus ei diffidere, a cena necatus est.

VI. *a)kairi/a, h. e. Non accurata temporis observantia. Iulius Caesar, qui quamquam ad omnia summa natus videbatur, tamen in hoc turpiter, et suo exitio lapsus est: Quod Principatum armis quaesitum et occupatum, ne monitus quidem armis retinere vellet: Qui magnus soloecismus Politicus fuit. Verba Velleii Paterculi lib. 3. haec sunt: Laudandum experientia consilium est Hircii et Pansae, qui semper praedixerant Caesari, ut principatum armis quaesitum armis retineret. ille dictitans: Mori se, quam timeri malle, dum clementiam, quam praestiterat, exspectat, incautus ab ingratis trucidatus est.


page 430, image: s0502

Idem Iulius Caesar, quum undique viderentur imminere insidiae, at que admoneretur, ut sibi caveret, et stipatoribus se cingeret, non sustinuit, sed respondit hoc Symbolo, quo semper usus est; Satius est insidias subire semel, quam semper cavere; significans, eum non vivere, qui in perpetuo mortis metu viveret: Mortem enim semper metuere, non semel est, sed semper mori. Erasmus lib. 4. Apophthegm. et Plutarchus in Caesare. Custodes enim malam conscientiam minime custodiunt. Hinc frequenter in ore habut: Miserrimam comitem senectutis esse pristinae crudelitatis memoriam.

CAPUT III. DE EGRESSV. I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a. I. Coniuratorum conspiratio.

Subscripsere quidam L. Bruti statuae, utinam viveres. Item ipsius Caesaris statuae: Brutus quia Reges eiecit, Consul primus factus est; Hic quia Consules eiecit, Rex postremo factus est. Inscriptiones hae admodum fuere loquaces, ni mens Iulio Caesari laeva fuisset.

Conspirarunt autem in eum amplius sexaginta. Principesque coniurationis fuere, M. Brutus, C. Trebonius, Cassius, et Decius Brutus, quibus fere omnibus Caesar vitam ex gratia donaverat, eosque ad summos dignitatum et honorum gradus evexerat. Hi primum cunctati, an illum in campo per comitia tribus ad suffragia vocantem partibus divisis e ponte deicerent, atque exceptum trucidarent; an in sacra via, vel in aditu theatri adorirentur, postquam Senatus Idibus Martiis in Pompeii curiam edictus est, facile tempus et locum praetulerunt.

II. Variorum prodigiorum oblatio.

1. Galea Iulii Caesaris ardens. Ante pugnam Pharsalicam Iulius Caesar circumivit in castris inspecturus excubias: ibi ardere visa est galea eius; quae flamma ardens aliquandiu super galeam est conspecta: Quae singulare fuit signum novi et inusitati alicuius leventus. Philippus Melanchthon in locis Manlii p. 48.

2. Exundatio Padi. Inter alia prodigia, quae mortem Iulii Caesaris antecesserunt, recitatur etiam exundatio Padi:

Proluit insano contorquens vertice silvas
Fluviorum Rex Eridanus: camposa per omnes
Cum stabulis arment a tulit. Virg.

Ita etiam mortem Nicolai III, Pontificis Romani, praecessit exundatio Tyberis, quae tanta fuit, ut aram in fano Mariae rotundae quatuor calceos supergrederetur. Quod statim aliqui praesagium esse Pontificis paulo post morituri existimarunt. Factum id anno c. 1281.

3. Inusitata victimae oblatio. Paucis diebus ante caedem eius, quum victimam offerret, cor in extis victimae inventum non est. Quod pro tetro ostento habitum est: neque enim naturaliter animal sine corde consistere potest.

4. Spurinae auguris praedictio. Spurina augur eum praemonuit, ut Idib. Mart. grave periculum caveret. Qui dies cum illuxisset, progrediens ad Senatum Caesar, aruspicem salutavit, ac ludens dixit: Atqui Idus Martiae venerunt. Cui Aruspex submisse respondit; Venerunt, sed non praeterierunt. Et Caesar eo ipso die interfectus est. Plutarchus in Caesare §. 17. Suetonius in Caesare §. 81.

Elegans et memorabilis historia parallela.

Cyriacus Spangenberg. in Chronolog. p. 76. hanc memorabilem historiam recenset. Frater Sebaldus, senex Monachus et peritissimus Astronomus fuit, qui vixit circa annum Christi 1012. Hic Comitem Everhardum a Querfurt fideliter monuit, ut diem 13 Maii observaret, eoque die sibi caveret: Quia ex constellationibus Planetarum cognoverit, eo die letale malum ei imminere. Quod praesagium praedictus Comes (quia eo die cum Sponsa sua Principissa nuptias celebrare, eumque in laetitia transigere putabat) superbe contemnebat, et phantasticum esse putabat. Quum autem Comes cum ministris suis in Aurifabri officina staret, et forte Monachum praetereuntem videret, eum ad se vocat, dicens: Domine Frater, dies 13 Maii iam adest, cuius tu mentionem fecisti. Monachus respondet: Imo, Generose Dn. Comes, dies quidem advenit, sed non praeteriit: Fieri potest, ut ante vesperam, antequam cubitum eas, tragicus casus tibi eveniat, de quo nemo mortalium cogitarat: Verumtamen, inquit, Deus omnia mala avertere, et astrorum caeli praesagia mutare potest. Sed quid fit? Circa vesperam, quum Sponsa Principissa Sponso suo adduceretur, ecce, Comes ille medio in convivio, quum omnes hilares essent, ab alio quodam Comite a Stollenberg et Altenhausen/ qui ipsi coniugium hoc invidebat, in mensa inter ipsa pocula miserrime trucidatus est.

5. Avis regalioli ab aliis avibus dilaniatio. Suetonius in Caesare §. 81. scribit, quod pridie ante Idus Martias avis regaliolus cum laureo ramulo Pompeianae curiae se inferens, a volucribus varii generis ex proximo nemore provenientibus circumdatus, ibique discerptus sit.


page 431, image: s0503

6. Calpurniae uxoris somnium. Calpurnia uxor Iulii Caesaris somnium habuit, collabi fastigium domus, maritumque in gremio suo confodi: ac subito cubiculi fores patuerunt. Plutarchus et Suetonius in Caesare §. 81.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Quum autem Caesar non tantum Spurinae auguris monita, sed etium uxoris Calpurniae lacrimas ac obtestationes floccipenderet, et Idibus Mortii curiam ingrederetur, a coniuratis interfectus est anno Mundi 3928. ante C. N. 43. ab Urbe condita 709. aetatis vero suae anno 56. qui annus vocatur climacter heroicus. Suetonius in Caesare caedem eius ita describit §. 82. Assidentem conspirati specie officii circumsteterunt: Ilico Cimber Tullius qui primas partes susceperat, quasi aliquid rogaturus propius accessit, renuentique et gestu in aliud tempus differentiab utroque humero togam apprehendit. Deinde clamantem, ista quidem vis est: alter Cassius adversum vulnerat paulo infra iugulum: Caesar Cassii brachium arreptum. graphio traiecit, conatusque prosilire alio vulnere tardatus est; utque animadvertit, undique se strictis pugionibus peti, toga caput involvit, simul sinistra manu sinum ad ima crura deduxit, quo honestius caderet, etiam inferiore corporis parte velata: atque ita tribus et viginti vulneribus confossus est, uno tantum ad primum ictum gemitu sine voce edito. Quidam etiam tradiderunt, M. Bruto, eum irruenti dixisse: *kai\ su\, te/knon; Et tu, Fili mi: Exanimis, diffugientibus cunctis, aliquandiu iacuit, donec lecticae impositum, dependente brachio, tres servuli domum retulerunt.

USUS.

I. Ingratitudo Bruti detestanda. Iulius Caesar post pugnam Pharsalicam iubet parci Bruto, illumque postea ad se perductum clementer servat, data illi venia, quod a partibus Pompeii contra se stetisset. Hic postea cum Cassio et Decio conspirat contra Caesarem, eumque in curia Romana interficit. Plutarchus et Suetonius in Caesare. Unde Caesar adhuc vivens non sine causa de Bruto dixit: Se magis metuere occultationem infidiosam Bruti, quam ferociam Antonii. Nam

Saepe tacens odii semina vultus habet.

Item:

Suspicione caret non criminis ille frequenter,
Demisso vultu qui sedet, atque tacet.

Unde in exsequiis funebribus inter ludos cantata sunt quaedam, ad commiserationem et invidiam caedis eius accommodata ex Pacuvio.

II. Mors Caesaris repentina, quae ei fere contigit ex animi sententia. Nam quondam, quum apud Xenophentem legisset, Cyrum ultima valetudine mandasse quaedam de funere suo; aspernatus tam lentum mortis genus, subitam sibi celeremque optabat: et pridie quam oc cideretur, in sermone nato super cenam apud M. Lepidum, Quisnam esset finis vitae commodissimus? repentinum inopinatumque praetulerat. Suetonius in Caesare §. 86. Unde Symbolum eius fuit: Satius, insidias subire semel, quam metuere semper.

III. Iustitia divina in morte Iulii Caesaris est conspicua. Nam occidit Caesar diversis in proeliis, uti ipse gloriatus est, undecies centena et nonaginta duo milia hominum; ita ut in hanc rationem non veniat strages civilium bellorum. At mira, imo dira haec gloriatio fuit. Unde Plixius lib. 7. cap. 25. recte et prudenter inquit: Haeccine aliquis in laudibus ponat, tantam iniuriam generis humani? Similiter et Florus inquit lib. 4. cap. 2. Iulius Caesar venit in curiam, Parthicam expeditionem meditans. Ibi in curuli sedentem eum Senatus invasit, tribusque et viginti vulneribus ad terram datus est. Et addit hoc memorabile Epiphonema: Sic ille, qui terrarum orbem, et hostili et civili cruore impleverat, tandem ipse sanguine suo curiam Romanam implevit et inundavit!

IV. Fortuna est vitrea, eiusque commutatio est repentina: Exemplus evidens et illustre habemus in C. Iulio Caesare, qui putabat se ita regnaturum, auctoritate munitum, ut nemo posset ei nocere; et tamen interfectus est a Bruto et Cassio, quorum victor et conservator erat: ideoque hoc Axioma diligenter tenendum est; Nemo est per omnia felix. Huc pertinent Tragicae literae Amasis Regis Aegypti ad Polycratem Samiorum Tyrannum. Verba Epistolae sunt: Amasis Polycrati ita inquit; Mihi quidem feliciter agi cum viro amico meo et hospite, audire voluptati est, tamen tuae magnae prosperitates mihi non placent, qui intelligo, quam invidum numen sit. Quod ad me attinet, malim tum meas ipsius, tum eorum, qui mihi curaesunt, res nunc prospere cedere, nunc contra et per varias fortunae vices aevum traducere, quam ut omnibus meis optatis fortuna respondeat. Nullius enim unquam mentionem audivi, qui ubique successus ex animi sententia habuerit, et tandem male finiens, non funditus sit eversus. Herodotus libro 3. Histor. Recte igitur dicitur: *ku/klos ta\ a)nqrw/pina, Circulus sunt res hominum. Quo adagio rerum humanarum notatur inconstantia: Quoniam res humanae a fortuna (nos Christiani dicimus, a providentia divina) circumaguntur, et


page 432, image: s0504

velut in orbem recurrunt. Vide Monarchiam II de Cyro.

V. Misera quorundam Imperatorum Romanorum sors fuit, atque conditio: Nam a C. Iulio Caesare, usque ad carolum M. numerantur Imperatores 42, ex quibus vix decem sunt, quos filius, aut frater, aut uxor, aut amicus, aut inimicus, ferro, veneno, laqueove non exstinxerit. Quatuor vero sibi mortem consciverunt, quod mortis genus foedissimum Tacitus, Canones vero informe appellant. Vide Phil. Camer. Hor. succisiv. cap. 45. pag. 205.

Sic etiam Iovius in Scotia testatur, quinquaginta duos Scotiae Reges aut bellica vi, aut procerum insidiis crudeliter interemptos esse.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a. h. e. quae caedem Iulii Caesaris sunt secuta.

1. Testamenti Caesaris apertio. Post caedem Iulii, postulante L. Pisone socero, testamentum eius novissimum aperitur, et in aedibus Antonii recitatur, in quo tres ille heredes instituit; Octavianum Augustum ex dodrante, et L. Pinarium et L. Pedium ex quadrante, reliquos in ima cera; Octavium etiam in nomen, familiamque adoptavit. Suetonius in Caes. §. 83.

2. Funeris celebratio. Funus quoque ei amplissimum, prosequentibus eum universo fere Senatu, Magistratibus, frequentique cum civium tum militum etiam armatorum ad corporis custodiam multitudine factum est, A. M. 3928. Suetonius in Caesare §. 48.

3. Nova mensis Quintilis appellatio. Hoc animo quoque Quintilis appellatus est Iulius, in honorem Iulii Caesaris, quod hoc mense natus esset ante annos 56. Censorinus cap. 18. Macrob. Satur. cap. 12.

4. Percussorum Iulii Caesaris exitus tragicus. De hoc Suetonius in Caes. p. 89. ita scribit: Percussorum fere neque triennio quisquam amplius vixit, neque sua morte defunctus est: damnati omnes, alius alio casu periit, pars naufragio, pars proelio, nonnulli semet eodem pugione, quo Caesarem violaverant, interemerunt. Haec Suetonius. Et Plutarchus in Caesare §. 18. scribit: Percussores C. Iulii Caesaris plerique omnes sibi ipsis manus violentas intulere. Et quidem Cassius eodem se pugione, quo Caesarem percusserat, transfixit. Brutus, cum noctu solus in conclavi moraretur, apparuit ei praegrandis viti horrenda imago. Cumque interrogaret Brutus, Quis esset? quidve sibi vellet? respondit: Tuus sum, inquit, Brute, malus genius; in Philippis mevidebis. Ad quae Brutus animo praesenti, videbo ergo. Et simul imago ista evanuit. In proelio deinde adversus Augustum et Antonium ad Philippos gesto, victis fugatisque suis copiis, suo ipso gladio incubuit. Idem Gordiani Imperatoris interfectoribus evenisse Cordus scribit: Quicumque enim illum gladio appetiverunt, quorum novem fuisse dicuntur, postea interemptis Philippicis sua manu, suisque gladiis, et quidem iisdem, quibus illum interfecerant, periisse dicuntur. Et haec iusta fuit talionis poena.

II. IMPERATOR OCTAVIANUS CAESAR. AUGUSTUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

PAter Augusti fuit Octavius, qui Romae vir equestris, et Senatorii ordinis fuit: Avus municipalibus magisteriis contentus, abundante patrimonio, tranquillissime senuit. Proavus secundo bello Punico stipendia in Sicilia tribunus militum fecit, Aemylio Pappo Imperatore. Suetonius in augusto §. 2. Qui addit, quod M. Antonius libertinum ei patrem exprobrarit restionem, e pago Thurino, avum argentarium. Sed haec ibidem refutat.

Mater eius suit Accia Iulia, filia Iuliae, sororis C. Iulii Caesaris, ex sorore nepos.

C. Iulius Caesar.

C. Iulius Caesar Dictator, et postea Imperator. Octavius. Octavia, soror Augusti.

---- Iulia nupta Actio Balbo. ---- Actia. ---- Octavianus Caesar Augustus.

Natus est Augustus, M. Tullio Cicerone, et Antonio Coss. 9 Calend. Octobr. paulo ante Solis ortum. Suetoniiu in Augusto §. 5. Cum puer iam natus esset (uti Dion Nicaeas in Augusto scribit §. 1.) Nigidius Figulus Senator et Astronomus statim ei summum filii Imperium ex astris praedixit: Nam noverat is supra omnes homines suae aetatis totius caeli ordinem et cursum, tenebat stellarum vim atque differentiam, quid ipsae per se aut cum aliis coniunctae possint et efficiant. Is igitur, ut vidit Octavium, propter partum uxoris serius in curiam venientem, statim exclamavit: Nobis, Octavi, Dominum genuisti. Deinde ea re perculsum Octavium, atque idcirco puerulum necare volentem prohibuit. Nam hoc modo (inquit) moriatur filius tuus, ficri


page 433, image: s0505

certe nullo modo potest. Natus est autem Augustus horoscopante Capricorno.

AXIOMA.

Omnis habens Capricornum in horoscopo ascendentem, facit mutationem in Romano Imperio. Dicitur enim esse fatale signum in mutationibus Imperiorum. Thilippus Melanchthon in locis Manlii pag. 416.

Exempla.

I. Augustus Imperator habuit Capricornum ascendentem in horoscopo, et sane ille insignem in romano Imperio mutationem fecit. Quia illud a C. Iulio Caesare inchoatum confirmavit, inque stabili sede collocavit; uti ex ipsius historia patebit; et hac de causa Augustus Capricornum in aurea moneta incudi fecit.

II. Similiter Vespasianus et Carolus V, Imperatores, habuerunt Capricornum in horoscopo ascendentem.

III. Eodem sidere Carolum Borbonium, et Cosmum Medicen natos Cardanus scripsit. Et hi omnes ad maxima Imperia, Regna, Ducatus, et opulentas hereditates pervenerunt, multaque et gravissima bella felici exitu gesserunt. Hinc Basilius Mathematicus praedixit Cosmo Medici Florentiae Duci, quum adhuc privatus esset, et de eo nihil cogitaret, ingentis opulentiae hereditatem ipsi portendi, quod in ipso geniturae horoscopo Capricorni felix astrum mirabili conspirantium siderum aspectu irradiatum esset. Vide Henricum Ranzovium in l. de praed. Astrol. p. 192.

II. Appellatio.

I. Nomen eius fuit Octavius, uti eum Dion appellat in Augusto §. 1. vel Octavianus, a Patre Octavio sic dictus.

III. Cognomen habuit geminum. Nam dictus est

1. CAESAR. Quod nomen accepit a Iulio Caesare Imperatore, a quo adoptatus erat: ita enim scribit Dion in Augusto §. 1. C. Octavius Velitris oppido Volscorum natus, pupillus ab octavio Patre relictus est, apud Matrem, et Fratrem eius L. Philippum, Cumque adolevisset, a Caesare non discedebat: Caesar enim quod nullos liberos suscepisset, quodque iam in eo magnam spem positam haberet, valde eum diligebat, eiusque curam habebat, quippe quem nominis sui et pecuniae heredem ac Imperii successorem relicturus erat.

2. AUGUSTUS dictus est anno Imperii 16. Munatii Planci sententia, novo et ampliore cognomine, quod loca quaeque religiosa, et in quibus augurato quid consecrabatur, augusta dicerentur, ab augurio, h. e. av avium gestu, gustuve; sicut Ennius docet, scribens:

Augusto augurio, postquam inclita condita Roma
est.

Suetonius in Augusto §. 7. alii vero statuunt, quod AUGUSTUS dicatur ab augendo, sicut angustus ab angendo, propter felicitatem in rebus gerendis. Quia bella civilia felici successu composuerit, utiles in Republ. Romana leges promulgaverit, fines Imperii Romani dilataverit, plurimaque regna et provincias Imperio Romano subiecerit, illudque a C. Iulio Caesare inchoatum fundaverit, inque stabili sede collocaverit.

REGULA. Cognomina saepe ipsis nominibus sunt usitatiora. EXEMPLA.

I. Exemplum habemus in SEMO, Noae filio; cuius proprium nomen fuit Semus; cognomen vero ab officio ipsi impositum fuit Melchisedech. Sub hoc cognomine, quod Regem iustitiae notat, ipse velut Christi typus in codice sacro describitur, et a)pa/twr, kai\ a)mh/twr, item, a)genealo/ghtos appellatur. Hebr. 7. v. 3. Similiter Christus Sacerdos aeternus appellatur secundum ordinem Melchisedech Psalm. 110. v. 5. Vide Histor. meam Patriarch. p. 152, 153, 154.

Ita etiam Caesar Octavianus Augustus appellatus est anno Imperii 16. Quod 56 annos feliciter administravit. Suetonius, Dion, Eutropius. Omnes autem Imperatore,s a primo Imperatore, C. Iulio Caesare, appellantur Caesares, Graece *kai/sares2. Ut Ioh. 19. v. 15. Iudaei Christum ad crucem deposcentes clamant: Non habemus Regem, nisi Caesarem. Et Christus ipse Matth. 22. v. 21. iubet censum, qui est Caesaris, dari Caesari; qui tum temporis erat Cl. Tiberius Nero, Caesaris Augusti privignus. Ita Actor. 25. v. 10. Paulus inquit; Ad tribunal Caesaris sto, ubi me oportet iudicari. Conser v. 11, 12, 21. Ita ab Augusto secundo Imperatore Romano omnes successores eius in hodiernum usque diem vocantur Augusti, ab officio, quod nempe Imperii Romani pomoeria extendere, finesque eius augere debeant; sicut etiam in lingua nostra vernacula appellantur, Alzeit mehrer des Reichs. In lingua Graeca dicuntur *sebasoi\, Actor. 25. v. 21, 25. In quibus locis Domitius Nero, sextus Imperator Roman. intelligitur. Dicuntur autem *sebasoi\ a se/bomai, vel seba/zomai, h. e. veneror; quod


page 434, image: s0506

nempe Impp. sint venerandi, vel honore sive veneratione digni.

USUS.

Hae appellationes de multis necessariis et utilibus rebus monere debent, tum ipsos Imperatores, tum ipsorum subditos.

1. Respectu Imperatorum, triplex harum appellationum est usus.

I. Usus Didacticus; ut nempe Imperatores nudis titulis haud superbiant, rebus omnibus, quae hisce appellationibus insinuantur, destituti; sed ut intelligant, quid sui muneris sit et officii, nempe ut re ipsa sint Augusti, Allezeit mehrer des Reichs/ h. e. ut imperium non minuant, sed augeant.

II. Usus Paraeneticus, ut videlicet caveant sibi ab iniuria populis sub regimine suo positis inferenda, cogitantes, Magistratus propter subditos esse constitutos, ut illorum saluti serviant, (sicut D. Paulus inquit Rom. 13. v. 4. Magistratus *qeod dia/konos, Dei minister est tibi in bonum, scilicet naturale, morale, et spirituale.) non autem subditos propter Magistratum esse, ut eius libidini sint expositi.

III. Usus Paracleticus: ut nempe Imperatores in mole negotiorum, adversitatum, et periculorum honorificis hisce appellationibus sese consolentur et erigant, et animo moderato atque tranquillo molestias Imperii tolerent et sustineant.

2. Respectu Subditorum. Harum appellationum Usus est Didacticus, et Paraeneticus, ut nempe eo promptiores sint ad oboedientiam Magistratui summo praestandam, quo in sublimiorem dignitatis gradum a Deo supremo Mundi Domino illum evectum esse audiunt, sicut iterum monet D. Paulus Rom. 13. v. 1, 2, 3, 4, 5. Omnis anima potestatibus supereminentibus subdita sit. Quapropter oportet esse subditos non solum propter iram, sed etiam propter conscientiam.

PROSOPOGRAPHIA.

Augustus insignem habebat Constitutionem tum ratione corporis, tum ratione animi.

I. Ratione corporis valde formosus erat; sicut Suetonius in Augusto §. 79. et 80. graphice corpus eius secundum omnia membra, nempe vultum, oculos, dentes, capillum, supercilia, aures, nasum, colorem et maculas, sive notas genitivas describit: Forma, inquit, fuit eximia, et per omnes aetatis gradus venustissima: Vultu erat vel in sermone, vel tacitus adeo tranquillo, serenoque, ut quidam e primoribus Galliarum confessus sit inter suos, eo se inhibitum ac remollitum, quo minus (ut destinarat) in transitu Alpium per simulationem colloquii propius admissus eum in praecipitium propelleret. Oculos habuit claros ac nitidos, quibus etiam existimari volebat inesse quiddam divini vigoris; gaudebatque, si quis sibi acrius intuenti quasi ad fulgorem Solis vultum submitteret, sed in senecta sinistro minus vidit. Dentes raros et exiguos, et scabros, capillum leviter inflexum et subflavum, supercilia coniuncta, mediocres aures, nasum et os a summo eminentiorem, et ab imo deductiorem, colorem inter aquilum candidumque, staturamque brevem, sed quae commoditate et aequitate membrorum occuleretur: corpore traditur maculoso, dispersis per pectus atque alvum genitivis notis, in modum et ordinem ac numerum stellarum caelestis Ursae.

NOTA. De notis genitivis pulchra invenies exempla in Historia Seleuci Nicanoris, I Syriae Regis.

II. Ratione animi rat quoque Augustus formasus: Nam ingenii vim incredibilem, iudiciique acrimoniam in eo fulgor oculorum ostendebat, quorum aciem velut siderum vibrantem intentius eum intuentes vix ferre poterant. Quod enim Dion Germanicum Augusti nepotem laudaturus scribit: *ka/llison fuisse to\ sw=ma, a)/rison de\ th\n yuxhn\, paidei/a| te a(/ma, kai\ r(w/mh| diastre/ponta, tra|o/tato/n te, kai\ sifrwne/saton o)/nta, h. e. corporis forma et animi bonis, doctrina et robore, clementia et modestia praestantissimum fuisse: Illud nos quoque de Augusto Imperatore iure merito dicere possumus.

AXIOMA.

Politici dicunt: *ei)=dos a)/ciwn turanni/dos, h. e. Facies decora imperio est digna. Item, Augustam personam augusta decet forma. Quia Principi multum decoris et admirationis addit. Nam, quod pulchrum est, amicum est, ait Plato in Lyside. Quicquid vult, facile impetrat. Unde Carneades egregiam formam vocat a)dorufo/rhton basilei/an, h. e. regnum sine satellitio. Nam indicium mentis cuiusque solet esse forma, adeo. ut plurimis barbaris hominibus, in corporum maiestate veneratio sit, qui magnorum facinorum non alios capaces putant, quam quos natura eximia donavit specie: uti Curtius inquit lib. 6.

Exempla.

I. De Alexandro M. Macedonum Rege, Solinus Polyhistor. cap. 14. scribit, cum fuisse forma supra hominem augustiore, cervice celsa, laetis oculis, et illustribus malis, ad gratiam rubescentibus,


page 435, image: s0507

et reliquis corporis lineamentis non sine maiestate quadam decorum.

II. Ita quoque augusta forma Augustus Imperator praeditus et divinitus ornatus erat, quae in apta membrorum figura cum decenti coloris suavitate consistebat, uti ex dictis patet: Haec namque eximum Dei donum est, sicut Cicero lib. 4. Tuscul. Quaest. recte inquit.

CAPUT II. DE PROGRESSV. I. ACTA OECONOMICA.

AUgustus Imperator quatuor coniuges habuit. PRIMA fuit. P. SERVILII IS AUR ICI FILIA, quam sibi quidem despondit, sed eam uxorem haud duxit; vel iuxta aliorum opinionem, eam quidem duxit, sed diu secum non retinuit.

SECUNDA erat CLAUDIA, vel CLODIA, P. Clodii et Fulviae filia, atque Antonii privigna. Quia enim Octavianus Augustus Antonio reconciliatus erat, amicitiam illam novam, nefacile rumperetur, confirmare volebat, ideoque sororem suam Octaviam ipse Antonio dedit, et rursus Claudiam eius privignam sibi despondit, sed propter insolentiam Fulviae Socrus, quae semper Antonium maritum suum confiliis suis adversus Augustum concitabat, eam adhuc virginem repudiavit. Dion in Augusto §. 5. Sueton. §. 62.

TERTIA erat SCRIBONIA, quam postea, pertaesus morum perversitatem eius, repudiavit, eo ipse die, quum sibi Filiam Iuliam peperisset. Suetonius in August. §. 62.

QUARTA, LIVIA DRUSILLA: quae antea fuerat uxor Tiberii Neronis, et Mater Tiberii et Drusi. Hanc Tiberius Nero quasi pater, non maritus esset, Caesari Augusto uxorem dedit. Dion in Augusto §. 7. Qui anno Mundi 3934 nuptias cum ea celebravit. Vixit cum marito annos 51, supervixit marito annis 15, mortua anno Mundi 4000, aetat. 86. Tacit. Ex qua nihil liberorum suscepit, quum maxime cuperet. Suetonius in Augusto §. 63.

LAUS LIVIAE.

I. Livia erat casta. Nam cum aliquando nudos homines, qui sibi facti erant obviam, quique eam ob turpitudinem damnabantur, vidisset, dixisse fertur; Eos matronis quidem honestis et continentibus nihil a statuis differre; Cor enim hominis pudicum rerum impudicarum adspectu nequaquam malis cogitationibus tangitur. Dion in Tiber.

II. Livia marito suo fuit morigera. Nam interrogata: Quanam ratione Augusti animum adeo sibi devinxisset? respondit; Exquisita pudicitia, omnia eius mandata libenter exsequendo, nullas eius res scrutando, et quaedam eius vitia non persequendo, sed dissimulando.

III. Livia super sexus muliebris conditionem prudentissima erat femina. Cum enim Augustus, bellis civilibus per annos 12 gestis, multorum in se odia concitasset, incertusque esset animi, utrum eos occideret, quorum morte non magis securum se esse intelligebat, an eos vivere sineret, a quibus periculum sibi immineret, in tantam dubitationem venit, ut dies noctesque angeretur. Itaque Livia uxor eius proba et sapiens femina consilium ei dedit, ut inimicos beneficiis et liberalitate vinceret. Ei paruit Augustus, et initio facto a Cn. Cornelio Cinna, qui Pompeii M. ex silia nepos erat, eum Consulem designavit, ceterorumque, quos suspectos habebat, lenitate et beneficentia animos adeo molliit, ut ex inimicis amicissimos faceret. Orationem Liviae, quae ponderibus est praegnantissima, vide apud Dion. in Aug. p. 17.

II. LIBERI.

FILIA eius erat IULIA, quam ex Scribonia tertia coniuge sua suscepit: Cuius notanda sunt tum coniugia, tum Vitia.

I. Coniugia eius.

Augustus Iuliam filiam suam primum Marcello, Octaviae Sororis suae filio, tantummodo pueritiam egresso; deinde, ut is obiit, M. Agrippae nuptui dedit: Hunc Augustus urbis (Romae) praefectum creavit. Qui, ut haberet satis auctoritatis, iussus est coniugem suam repudiare, et Iuliam Augusti filiam ducere: etsi prior coniux esset Octaviae filia, nomine Marcella. Tertio, hoc defuncto, Tiberium privignum et in Imperio successorem suum elegit, coegitque praegnantem uxorem, et ex qua iam patererat, dimittere, et Iuliam filiam uxorem ducere.

Vitia eius.

Iulia haec Augusti filia fuit degener, plurimisque vitiis cooperta. Nam

I. Fuit SUPERBA. Unde patri exosa erat, et cum a quodam Confiliario ob nimiam vestitus licentiam admoneretur, ut se ad paternae frugalitatis exemplar componeret, superbe illa et insolenter respondebat: pater meus obliviscitur se Caesarem Romanum esse; at ego memini, me Caesaris esse filiam. Macrob lib. 2. Saturnal. cap. 5.


page 436, image: s0508

II. LEVIS IN CONVERSATIONE. De qua ita scribit Suetonius; In spectaculo gladiatorum converterant in se populi oculos LIVIA et IULIA, comitatus dissimilitudine: Liviam cingebant viri graves; Iuliam iuvenes luxuriosi comitabantur. Pater itaque Augustus Iuliam admonuit scripto, videret, quantum inter duas Principes foerminas interesset. Illa rescripsit: Et hi mecum senes fient. Hoc commode interpretando, lepide; incommode, procaciter dictum videtur.

III. ADULTERA. Cum enim ageret annum 38, uti Macrobius refert, eo lasciviae progressa est, ut in ipso foro et rostris nocturnas compotationes ageret, et nihil quod facere, aut pati turpiter posset, omitteret. Ideo, Augusto consentiente, in Pandatariam Insulam relegatur; cui voluntaria comes facta est Scribonia mater. Iulius Antonius, et alii, poenas dederunt, quod Augusti filiam, et Tiberii Neronis coniugem, violassent: Aliqui sunt relegati: Phoebe liberta, quae adiutrix scelerum fuerat, mortem sibi conscivit. Dion in Augusto. Iulia post quinquennium, ut Suetonius habet, ex insula in continentem defertur, consentiente Augusto, qui a populo romano ad hoc urgebatur.

III. Privigni.

Privigni Augusti fuerunt:

I. TIBERIUS. Hunc filium Livia suscepit ex Tiberio Nerone, antequam Augusto nupsit, A. M. 3930. postea vero ab Augusto est adoptatus, eique in Imperio successit.

II. CL. DRUSUS, qui ex Livia natus est in aedibus Augusti, mense tertio a nuptiis: Quia Livia, cum ab Augusto in thalamum assumeretur, gravida iam erat in mensem sextum. Unde natum est Romae hoc proverbium; *toi=s2 eu)toxou=si tri/mhna paidi/a. h. e. Fortunatis etiam trimestres nascuntur liberi. Hic Drusus bellum gerens in Germania collapsus equo crus fregit: ex qua fractura 30 die mortuus est, agens annum 30, cum magna ex parte Germaniam domuisset.

Huius Cl. Drusi filii fuerunt duo: GERMANICUS, et CLAUDIUS, qui postea quintus Imperator romanus factus est.

IV. Nepotes et Neptes.

I. NEPOTES Augusti ex Agrippa et Iulia tres fuerunt. 1. Caius. 2. Lucius Caesar. Hosce duos nepotes Augustus adoptavit, quoniam multi essent, qui vitae eius insidiarentur. Dion 3. Agrippa posthumus: Cum enim Agrippa pater in bello contra Pannonios mortuus esset, Augustus eum Agrippam nominavit, sed tandem propter improbos mores ab Augusto abdicatur, et in Planasiam Insulam relegatur. Dion.

NEPTIS erat Iulia II, ex Agrippa et Iulia prima nata. Sed et haec degener fuit. Ideoque adulterii convicta damnatur, et in Insulam Trimerum haud procul ab Apulis litoribus relegatur ab Augusto: ubi 20 annis exsilium toleravit, sustentata ope Liviae, quae privignos suos per occultum evertebat, et misericordiam erga afflictos palam ostentabat. Tacitus lib. 4. Annal. cap. 7.

AXIOMA. *h(rw/wn te/kna ph/mata. Heroum filii noxae.

Hoc axioma adeo verum est, ut Aelius Spartianus usu edoctus confirmaverit, neminem prope magnorum virorum optimum et utilem reliquisse filium. Aut enim sine liberis viri illi interierunt; aut tales habuerunt, ut melius fuerit, e rebus humanis sine posteritate eos decessisse.

Exemplum illustre habemus in Augusto Caesare, qui in Agrippa nepote, et in utraque Iulia, filia, et nepte, infelix fuit; Nam Agrippam nihilo tractabiliorem, imo indies amentiorem, in Insulam transportavit, sepsit que insuper custodia militum, cavit etiam Senatus-consulto, ut eodem loco in perpetuum contineretur; atque ad omnem et eius et Iuliarum mentionem ingemiscens, proclamare etiam solebat; *ei)=q) o)/felo/n t) a)/gamo/s2 t) e)/menai, a)/gono/s t) a)pole/sqai! O utinam aut caelebs mansissem, aut prole carerem! Nec aliter eas appellare solitus est, quam tres vomicas, aut tria carcinomata sua.

III. VITA EIUS OECONOMICA.

I. Frugalis in victu erat Augustus. Nam cenam tribus ferculis, aut cum abundantissime, senis praebebat, ut non nimio sumptu, ita summa comitate. Suetonius §. 74. Et de eodem §. 76. ita scribit; Cibi minimi erat atque vulgaris sere; Secundarium panem, et pisciculos minutos, et caseum bubulum manu pressum, et ficus virides biferas maxime appetebat. Vescebatur et ante cenam quocumque tempore et loco, quo stomachus desiderasset. Et §. 77. Vini erat parcissimus, etc.

AXIOMA. Magna virtus est srugalitas, et maxime in Principibus viris laudanda, quorum victum frugalem esse convenit, non luxuriantem, aut aliunde adscitum.

Praeterquam enim quod frugalitas sanitatis est


page 457, image: s0509

conservatrix, auctoritatis etiam plus illa apud sub. ditos conciliat, quam comessatio assidua.

Exempla.

I. In Alexandre M. qui, quoniam luxu Persico diffluebat, favorem suorum imminutum vidit. Custius lib. 5. et 7.

II. Scythae sustulerunt Scylen Regem suum, quod Graeca exerceret Bacchanalia. Herodotus lib. 4.

III. Pausanias in gubernatione sua suspectum maxime se fecit, quod Persico usus est vivendi more. Plutarchus.

2. Moderatus in vestitis et cultu erat. Nam ita de eo scribit Suetonius §. 73. Veste non temere alia, quam domestica usus est, ab uxore et sorore et filia nepotibusque confecta; togis neque restrictis, neque fusis; clavo nec angusto, nec lato; calceamentis altiusculis, ut procerior, quam erat, videretur: Et ibidem Suetonius scribit; Augustus, quantum potuit, indumentorum luxuriam odio habuit: cuius dictum erat vulgatissimum: Vestitus insignis ac mollis superbiae vexillum est, nidusque luxuriae.

AXIOMA. Amabiliores sunt Principes, si ut antur vestitu modico et decoro, non nimio, non peregrino.

Nam recte dixit Iuliamus Imperator apud Marcellin. lib. 25. Turpe est sapienti, cum animum habeat, laudes captare ex corpore. Et Aristoteles in Praef. ad Alexandrum M. graviter censet; Multo pulchrius magisque regium, animum praeferre cultum et compositum, quam corporis vestem. Cui admonitioni Alexandrum obtemperasse tradit Aelianus lib. 8. variarum historiarum. Contra autem, qui in vestitu, corporisque cultu fuerunt insolentes et nimii, fuerunt illaudati.

Exemplum habemus in Dario Codomanno ultimo Persarum Rege, qui vaginam acinacis Persicam mutari iussit in eam formam, qua Graeci utebantur; Quod statim Chaldaei inter praesagia transferendi Persarum Imperii a Dario ad Graecos, quorum arma esset imitatus, recensebant. Gregorius Tholosan. Vide plura in Monarchia nostra II. in vita Darii Codomanni, §. 19.

II. ACTA ACADEMICA, vel Literarum Studia.

I. Augustus (uti Dion scribit §. I.) in omni genere dicendi Graece et Latine exercebatur, militiae labores perferebat, perdiscebat omnia, quae ad Rem publ. quaeve-ad regnum pertinerent; fuitque, cum Caesar necaretur, in Apollonia, ad sinum maris Ionii. Suetonius §. 84. Augustus eloquentiam (inquit) studiaque liberalia ab aetate prima et cupide et laboriosissime exercuit, et (§. 89.) in evolvendis utriusque linguae auctoribus nihil aeque sectabatur, quam praecepta et exempla, publice vel privatim salubria.

II. Praeceptor eius fuit Athenodorus Philosophus Stoicus, qui eum in omni disciplinarum genere diligenter informavit. Cum autem prae senectute aulicos labores amplius ferre non posset, veniam redeundi in patriam ab Augusto petiit, in qua pacate reliquum vitae tempus traduceret. Imperator, ut prius quaedam sibi praecepta relinqueret, petiit, quae utilissima et pernecessaria crederet ad rectam Imperii gubernationem. Quem Athenodorus, cum eum ad iram natura procliviorem videret, hoc praecepto instruxit: Cum ira Caesar te ceperit, nihil prius dicas aut facias, quam ipsa 24 Elementa literarum Graecarum tecum ipse percurreris, et memoria recensueris, ut ita conciliatio illa, quae momentosa est, mente alio traducta, parvitemporis interiectu languescat. indicans, inter virtutes quae maxime Principem deceant, esse moderationem et clementiam, ad quam Principes ab informatoribus suis prius rationibus et praeceptis sunt informandi. Nam pulchre et eleganter inquit Plutarchus: Ut equis non in ipso cursu frenum inicimus, sed ante cursum: Sic qui propensi sunt ad iram, aut libidinem, ante rationibus ac monitis frenandisunt, prius quam in periculum ventum sit.

III. Augustus doctus fuit. Nam XIII. libros de vita sua conscripsit, sicut Suidas refert. Scripsit quoque heredibus suis monita Politica, ad eorum usum atque cautelam. De quibus Xiphilinus ita refert; In prima Rationarii parte scripta erant, quae ad funus pertinebant: Secunda continebat res omnes ab eo gestas, quas in columnis aeneis ad sepulchrum suum collocatis insculpi iussit: In tertia erant ea, quae ad milites, quaeve ad reditus sumptusque publicos, et ad eam pecuniam ac thesauros, ceteraque eiusdem generis spectabant, quibus principatum, quem habebat, tueretur: In extrema, praecepta dabat Tiberio, et Rei publ. praesertim, ne multis libertatem darent, quo minus urbem cuiusque generis multitudine implerent, utque paucos civitate donarent, quo plurimum differrent ab his, quos in potestate haberent. monebat, ut Rem publ. committerent iis qui usu et experientia rerum plurimum possent; nec eam sinerent ullo tempore ex unius voluntate pendere, neforte is in


page 438, image: s0510

regni cupiditatem veniret, aut ne adversa ab eo passa Res publ. periclitaretur.

4. Doctorum quoque Virorum conversatione usus fuit. Nam eleganter inquit Sencca; Ut, qui in Sole ambulant, quamquam aliud agunt, colorari tamen eos necesse est; ita qui prudentum consuetudine delectatur, eaque utitur, non potest non etiam prudentia imbui. Hinc legimus, quod Philippus Macedo et Epaminondas Lysiam Tarentinum, Alexander Aristotelem, Ptolemaeus Philadelphi Demetrium Phalercum, Scipio Africanus Polybium, Panaetiumque, perpetuos sibi habuerint comites. Augustus quoque Imperator quanti literatos fecerit, unum illud dictum saris declarare potest, quo indicavit; Principum gloriam, Poetarum versibus et ore inniti. Pontanus lib. 5. de Obed. p. 44.

Idem Augustus potitus victoriacontra Antonium et Cleopatram, Alexandrinis civibus omnino ignovit, tum propter alias causas, tum propter Arium Alexandrinum civem, cuius opera fuisset usus in Philosophia: Petr. Gregor. Tholos. lib. 18. de Republ. p. 1215. Imo Augustum Caesarem nullo hominum genere magis, quam literatorum et eruditorum delectatum fuisse scribunt historici. Ideoque assidui eius comites fuere Maecenas, Virgilius, Horatius, aliique. Cum aliquando ad ipsum Maecenas ingrederetur, eumque inter Horatium et Virgilium considere medium conspiceret, interrogasse Caesarem ferunt, Ecquid ageret? Cui Augustus festive admodum respondit iocans. Hic sedeo inter lacrimas et suspiria; vel, Hic lacrimas inter sedet et suspiria Caesar. Per lacrimas innuere volebat Horatii oculorum lippitudinem, assiduo rubore perfusam; per suspiria vero Virgilii melancholiam. Lusit Imperator Augustus vere Augustus, et non obscure prefessus est, quibus inprimis delectaretur, nullos esse nisi doctos.

5. Monita quoque amicorum patienter audivit.

I. Monitum Maecenatis ad Augustum de familiaribus et Ministris, exstat apud Dionem hisce verbis §. 52. Familiarium tuorum nulli nimiam indulge potentiam, ne in aliquam te reprehensionem coniciant. Nam quaecumque vel recte, vel secus egerint, omnia tibi imputabuntur, talemque te omnes iudicabunt, qualia eis facta exercere permiseris, inprimis autem potentibus omnibus iniuriam alios afficiendi facultatem adimes, ut si nihil etiam delinquant, tamen nec ideo quasi possint, in culpam et reprehensionem veniant.

II. Monitum Maecenatis de rigore poenarum mitigando. Maecenas, multum admonitionibus suis poterat apud Augustum. Nam cum aliquando Augustus multos esset ad mortem damnaturus, nec Maecenas propter circumstantium coronam ad ipsum perrumpere posset, inscripsit schedulae haec verba; Surgetandem, carnifex! camque in sinum Augusti proiecit: Qua libertate. Maecenatis tantum abfuit, ut Augustus offensus sit, ut etiamstatim surrexerit, eosque, quos interfecturus erat, dimiserit. Dion §. 16.

6. Augustus affectationem instylo odit. Elegans exemplum de Maecenate. Maecenas vir alias laudatus in stylo lasciviebat verbis affectatis, compositioni insolenti frequenter indulgens: Augustus contra verbum insolens, quasi scopulum, fugiendum esse censebat. Ad alios itaque scribens, stylo simplici consuevit uti. Maecenativero, quem familiariter amabat, scribens, Maecenatem imitati solebat, adeo ut in quadam Epistola multa liberius, ac dissolutius iocatus, hanc adiecerit clausulam; Vale, mel gentium, ebur ex Hetruria, laser Aretinum, adamas Supernas, Tyberinum margaritum, Cilneorum Smaragde, Iaspis Figulorum, Berylle Porsennae, Carbunculum habens, i(/na sunte/mnw pa/nta, ma/lagma moecharum. Sic irrisit parum viriles amici in scribendo delicias: quas eiusdem concinnis iocis exagitare consuevit, voces ac sententias ineptas, foetores appellare solitus. Sermonem Augustus amabat purum et elegantem, qui sententiam quam apertissime declararet. Erasmus lib. 4. Apophth.

AXIOMA. Omnis in dicendo et scribendo novitatis affactio est indicium levitatis.

Ita Thucydides in Orat. quadam Atheniensium levitatem taxat: dicens; Vos Athenienses semper estis servi novarum rerum, et contemptores usitatarum: Atprudentes viri tales non sint, neque in studiis suis, neque in ratione dicendi et scribendi; Non utantur verbis obsoletis, sed usitatis et consuetis. Graecorum est adagium; Communissima via est tutissima via: Ita etiam ratio loquendi et scribendi doctis usitatissima est tutissima. Unde Lucianus laudat genus dicendi eu)pi/rison h. e. paratu facile, non affectatum, non horridum, non durum, vel asperum. Et pulchre ait Ovidius; Sermonis publica forma placet: Similiter Gell. lib. 1. cap. 10. prudenter monet; vivendum moribus praeteritis, et utendum verbis praesentibus: Contra autem qui verbis non consuetis, sed obscuris et obsoletis utuntur, illise ipsos produnt, quod miri ingenii sint homines.


page 439, image: s0511

Exempla.

1. Orator quidam, uti Cicero refert, proferebat, Supputa tilica. Hic adversarius quasi attonitus verbi novitate et obscuritate: Supputa, inquit, quid sit, ô Iudices, scio: Tilica vero nescio: Ex eo autem insidiae metuendae.

2. Titinius Poeta apud Nonium ita ait:

Sapientiâ guber sam navem torquet, non valentiâ; Goquus magnum ahenum, quando fervit, paula confutat aqua.

Hic Guber, antique positum est pro gubernator; et sam, pro suam.

3. Ita olim quidam ad Praefectum urbis verba facturus, cum dicere vellet: Quendam tenui vivere victu, furfureum rodere panem, vinumque foetidum potare, sic proloquutus fertur: Eques Romanus apludam edit, et floces bibit: Quae verba cunctorum animos ad risum provocarunt. Gell. lib. 11. cap. 7. Legerat ille apud Plautum apludam veteres rusticos furfur dixisse: item floces audierat prisca voce significare vini faecem ex Caecilio.

4. Quidam antiquus Poeta verbis antiquatis ita ineptit:

Praesul ut ambiruat, sic Vulgu redandruit ipsum. h. e. Mobile mutatur semper cum Principe vulgus.

5. Erasmus Roterodamus, cum aliquando audivisset docentem Baptistam Pium, cuius oratio monstrosa et inusitatis verbis referta, interrogatus ab amico; Quid sentiret? respondit: Longe vicit meam opinionem. Quinam? subiecit ille: Quia antea (respondit Erasmus) ineptum iudicavi; nunc prorsus insanum esse comperio. Iacob. Pontan. in Attic. bell.

6. Referunt quidam, Donellum insignem illum I. C. et quondam in Academia Altorfina Iuris Professorem, cuidam obsoleta verba luxuriose apud ipsum proferenti, hunc in modum, ut eius factum retunderet, regessisse; Rere tumet, tefari scio, sed fabare nescio.

7. Quidam usurpant verba sesquipedalia et plaustralia. Talis verborum sesquipedalium affectator erat Hermetes, in quem talis exstat iocus:

Gaudet honorificabilitudinitatibus Hermes,
Consuetudinibus, sollicitudinibus.

Ita apud Plautum in Curculio; Militis nomen est:Therapontigonoplatagidorias. Quo se trapezita ait saepe quatuor totas explevisse ceras, dum scribit in suis rationibus.

Verm nos de hisce omnibus novatoribus et verborum plaustralium atque sesquipedalium affectatoribus merito usurpamus illud Horatii; Admissi, quaeso, risum teneatis amici.

7. Symbolum Augusti.

Symbolum Augusti fuit: *speu)de brade/ws2 Festina lente. Quibus duobus verbis contrariis Augustus significare voluit, in rebus agendis neque nimium esse festinandum, neque nimium cunctandum, sed medium observandum. Macrob. lib. 6. Gell. lib. 10. c. 11. Quod Adagium, sivim et sententiam eius spectes, concisa vocum brevitate universalem rerum gerendarum regulam proponit, et ad omnem vitae rationem sese extendit, dignumque est, quod omnibus foribus inscribatur. Quod Symbolum etiam Tito Vespasiano Imperatori placuit, uti ex antiquissimo eius nummo apparet, in quo Emblema est. Anchora cum Delphino, quo ipse quoque Caesar Augustus usus est.

Nam nimia festinatio est noverca.

1. Consiliorum. Duo namque (inquit Thucydides lib. 3. Histor.) adversissima sunt rectae menti prudentique consilio, nempe Festinatio et Ira: *du/w e)nuntiw/tata th=| eu)bouli/a|, ta/xos2 te kai\ o)rgh/. Nam impedit ira animum ne possit cernere verum: inquit Horat.

Festinatio vero caeca et praeceps est: Ad paenitendum Properat cito qui iudicat: item; Praecipitis consilii comes est paenitentia. Cum quo consentit illud Salustii: Priusquam incipias, consulto opus est; ubi consulueris, mature facto opus est. item:

Consilio adde moram, praeceps sententia fallit.

Germani pulchre efferunt: Eil mit weil / ehe wig's dan wag's. Hoc symbolum D. Nicolaus Reusnerus in Symbolis Imperatorum hisce versiculis exprimit:

Nec nil, nec nimium, medium tenuere benti.
Festina lente, sat cito si bene sat.
Nicht zu wenig/und nicht zu viel;
Mittel=maß ist das beste ziel:
Wan etwas nur gemacht wird gut /
Schnell gnug dan solches kommen thut.

Carolus V. Imperator hoc Apophthegmate usus est: sicuti Zenocarus in vita eius refert: Quemadmodum Saturnus, qui ex septem Planetis altissimum insedit culmen, tardissime circumducitur: ita Monarchas Austriacos, qui summa apud mortalium genus functione utuntur, quam minime praecipites esse oportet.

2. *tw=n mousikw=n e)pinoiw=n h. e. eruditarum cogitationum: quando nempe in consessu eruditorum virorum dubiae aut difficiles quaestiones proponuntur, ad quas ex tempore respondendum est. Quod vidit Atistides apud Philoftratum lib. 2. de vita Sophist. qui iussus a Marco Imperatore dicere de quaestione sive materia, quam propositurus esset


page 440, image: s0512

subito, et, ut loqui consuevimus, ex tempore in hunc modum respondit: Hodie propone, et cras audies. Non enim ex iis sumus quivomunt Orationes, sed ex iis, qui cum cura meditantur. Apuleius pulchram rationem invenit; Nulla res eadem, inquit, esse potest festinata simul, et examinata, nec esse quicquam omnium, quod habeat et laudem diligentiae, et gratiam celeritatis.

3. Nimia festinatio saepe est corruptio multarum operationum. Quando enim quis praecipitanter aliquid vult agere, saepe totam operationem corrumpit. Huc pertinet venustum exemplum de quodam auriga. Quidam aurigae petenti: An ea vespera in urbem pervenire poset? prudenter respondit; Si festines, excluderis: si lento pafsu incedas, facile hac vespera urbem ingredieris. Auriga indignabundus, et se irrisum putans, currum concitato impetu agere coepit: At rota fracta impeditus urbe excluditur. Quare lenti sunt amandi: Lenti, inquam, qui cum Plauto: Quicquid est incoctum, non expromunt; bene coctum duunt.

VIII. Augustus in dicendo et scribendo Laconica brevitate usus est. Nam in Sicilia pro Theodoro Arium praefectum instituerat. Cum autem Caesari quidam libellum porrexisset, in quo scriptum erat: Calvus Theodorus Tharsensis fur est: Quid tibi videtur? Lecto co Augustus, nihil aliud subscripsit, quam unicum hoc verbum, Videtur. Plutarchus in Apophthegmatibus.

III. ACTA POLITICA. I. TOGATA.

PRIMO. Praesagiorum futuri Imperii claritas. Augustus studiorum causa, cum Caesar Avunculus eius necaretur, in Apollonia erat, ad sinum maris Ionii. Nam co Caesar eum praemiserat, quod bellum contra Parthos pararet. Verum de morte Caesaris accepto nuntio, ubi se ab co heredem factum intellexit, nihil cunctandum ratus, statim Romam rediit, anno aetatis 19. Caesaris nomen assumpsit, ac res hereditarias administrare coepit: Atque ita Octavius antea vocatus, tunc Caesar, post Augustus, ad magnas res gerendas animum applicat, easque fortius administrat, atque diligentius, quam omnes viri, prudentius, quam senes omnes. Dionin August. §. 1. Nam, quod mirandum, agens annum aetatis 19. pervenit ex schola ad regnum, a literarum studiis ad bella, a Musis ad Imperium. Dum autem urbem ingreffus est, visus est Sol arcum lucidum instar Iridis super eum effingere, uti Dion scribit: Visi quoque sunt tres Soles, qui paulatim in unum coierunt: sicut Eusebius refert. Quae prodigia explicari possunt dittw=s2

I. Politice. Sic erant praesagia de futuro Augusti Imperio, quod ipse Dominus orbis futurus esset. Nam Velleius Paterculus inquit: Arcus quidam Solem circumdedit, velut coronam capiti Octavii imponens: Deinde per tres Soles, qui paulatim in unum coierunt, adumbrati sunt tres Romanae Rei pub. Cubernatores, nepe Octavianus Augustus, Antonius, et Lepidus, qui post obitum Iulii Caesaris Romanum Imperium administrarunt. Sed sicut paulatim tres illi Soles in unum coierunt; ita praefiguratum est, duorum istorum, nempe Antonii et Lepidi, Imperium ablatum, et ad unum Augustum devolutum iri: Quod etiam eventus comprobavit. Fasc. Temp. pag. 33.

II. Mystice. Per CIRCULUM, qui circa horam tertiam, liquido et puro Caelo, orbem SOLIS repente ambiit, (sicut Orosius lib. 6. cap. 18. refert) multo ante Christi nativitatem adumbratum fuit, tempore Augusti Imperatoris venturum, qui ipsum Solem, Mundumque totum fecisset. et regeret: Deinde per, TRES SOLES paulatim in unum coeuntes, adumbratum fuit, quod tres in Deitate sint personae, quae tamen sint unus verus DEUS, sicut ex Sacro codice constat, et quod puer nasciturus in consortium S. S. Trinitatis sit recipiendus: Quia Christus qea/nqrwpos est secunda Trinitatis Persona.

SECUNDO. Officiorum publicorum dignitas.

1. Consulatus. Cum Antonius ab Augusto ad Mutinam victus esset, A. M. 3929. quadringentos milites Augustus Romam ad Senatum misit, per quos Consulatum petiit. Quem cum ei negaret Senatus, Corn. Centurio Princeps legationis, reiecto Sagulo, manu gladium, quem gerebat, attigit, et in curia dixit; Nisi vos P. C. Caesarem Consulem facietis, hic est facturus. Huic Cicero respondit: Si ita, inquit, Consulatum petitis, cum habebit. Suet. Dion in August. §. 2. Et hunc primum Consulatum iniit Augustus, pridie sui natalis, exeunte anno 20: quod nemini antea contigit. In universum autem Augustus decies ter Consul erat; sicut Sueton. in August. §. 26. scribit. Ultimus Consulatus Augusti, quem gessit anno M. 3970. felix fuit, qui incidit in conceptionem et nativitatem Christi, a qua capiunt initium narrationes Sacrae N. T. libris expositae.

2. Triumviratus. Octavianus Consul designatus, pace cum Antonio Lepidoque facta, in Insula quadam prope Bononiam convenerunt, ibique Imperium Romanum tamquam hereditatem paternam inter se diviserunt, et constituerunt, ut Triumviri essent Rei publ. constituendae cum summo Imperio in quinquennium. In qua divisione Antonio Asia;


page 441, image: s0513

Lepido Africa; et Octaviano Europa est tributa. In illo conventu tabula proscriptionis facta est, qua singuli hostes suos persecuti sunt: Antonius Ciceronem, consentiente Augusto, quamquam invito, e medio sustulit: Antonius percussori Ciceronis Popilio Centurioni (quem in causa capitis olim defenderat Cicero, et in vita conservaverat) pro navata opera dedit decies sestertium, h. e. 25000 Coronatorum: Postea Augustus et Antonius Caesaris interfectores Brutum et Cassium persecuti sunt, eosque in campis Philippicis Thessaliae vicerunt; Qui desperatione fracti se ipsos iugularunt, iisdem gladiis, quibus Iulium Caesarem confoderant.

III. Duumviratus. Fugato, fusoque Sexto Pompeio, comperit Augustus, M. Lepidum unum ex Triumviris occulta pacta cum Pompeio fecisse: quare Lepido bellum intulit: Qui victus, atque ab exercitu suo derelictus, abrogato Triumviratus honore, supplex ab Augusto vitam impetravit, relegatusque in perpetuum. Inde Augustus et Antonius, excluso Lepido, Imperium inter se partiti sunt, ut ille Occidentem, hic vero Orientem occuparet. A. M. 3936.

IV. Monarchia. Tandem Antonius a Fulvia superbissima uxore instigatus, adversus Augustum denuo surrexit: Qui ab Augusto in pugna Actiaca navali praelio susus, fugatusque se ipsum confodit. Post quam pugnam Monarchia ad Augustum translata est, quam ille 44 annos solus administravit. Hactenus enim cum Antonio imperaverat 12 annos.

AXIOMA I. Omnis potestas summa impatiens est consortis, nec facile inter duos eiusdem Rei publ. Reges convenit.

Nam pulchre inquit Seneca: Nec regna ferre socium, nec taedae queunt.

Exempla.

1. Iulius Caesar Bibulum Collegam suum in Consulatu prorsus repudiavit, sicut in Historia Iul. Caes. diximus.

2. Post mortem Iulii Caes. partiti sunt Imperium Augustus, Lepidus et Antonius: Sed cum Collegae conarentur Augustum excutere, ipse, reliquis devictis et partim interfectis, partim relegatis, solus Imperium obtinuit. Dion de Triumviratu Augusti, Antonii, et Lepidi ita scribit: Difficile erat tres aut duos viros aequali dignitate sublimes, cum bello tantas res adepti essent, concordiam servare.

AXIOMA II. Optimus status Regnorum et Rerum publ. et minime mutationibus obnoxius, est Monarchia temperata Aristocratia.

Huc pertinet illud Homeri Iliad. g.
*ou)k a)gaqo\n polukoirani/h, ei(=s2 koi/ranos e)/s2w,
*ei)=s2 basileu/s2.

Haud bonum multorum dominatio, unus Dominus esto, unus Rex. Quem versum Augustus Caesar venuste correxit hunc in modum:

*ou)k a)gaqo\n polukaisari/h.
Non est bona multitudo Caesarum.
Noxia res plures Domini; Rex unicus esto.
Multos imperitare malum est; Rxx unicus esto.
Non bene turba regit populum; Rex unicus esto.

V. Tribunitia potestas perpetua. Hanc accepit Augustus A. M. 3949. ab U. C 730. aetat. 40. 27. Iunii, Sueton. in August. §. 28. Hoc summi fastigii vocabulum Augustus reperit, ne Regis aut dictatoris nomen assumeret, et tamen aliqua appellatione Imperia cetera praeemineret. Tacitus.

TERTIO. Actorum in Imperio publicorum Qualitas. Cum Augustus Imperator bellis civilibus per 12 annos gestis, finem imposuisset, et totum fere orbem terrarum pacasse videretur, ita ut templum Iani causisset, consilia Maecenatis sequutus, animum ad Rem publ. bene constituendam, legibusque formandam adiecit; Sicut ipse in quodam edicto his verbis testatus est; Ita mihi salvam ac sospitem Rem public. sistere in sed sua liceat, atque eius rei fructum percipere, quem peto, ut optimi status autbor dicar; et moriens ut mecum feram spem, mansura in vestigio suo fundamenta Rei publ. quae iecero. Fecitque ipse se compotem voti, annixus omni modo, ne quem novi status paeniteret.

AXIOMA. Post bellatores DEUS pacificos et togatos Principes excitare solet, qui ornamenta pacis recte ordinent, et nervos gubernationis consirment.

EXEMPLA.

I. DAVID fuit bellator, qui debellatis et domitis vicinis gentibus infignem successoribus potentiam comparavit; Ei SALOMON successit, qui fuit Princeps pacis, et ea procuravit in regno suo, quae ad pacem pertinebant.


page 442, image: s0514

II. De C. Iul. Caesare et Augusto. Iulius Caesar insignis erat bellator, qui variis proeliis cum hostibus pugnaverat: At ipsi successit Augustus pacificus, qui ornamenta pacis recte ordinavit, et nervos Imperii confirmavit.

I. ACTA IUDICIALIA.

Quod Acta Iudicialia Augusti Imperatoris attinet, notandum est, quod officium Magistratus sit triplex: 1. nomoqetiko\n, 2. dikasiko\n, 3. kolasiko\n. h. e. legislatorium, iudicatorium, et vindicatorium.

PRIMO, ACTA *nomoqetika\ vel LEGISLATORIA.

I. Augustus leges iniquas Romae sustulit. Cum enim multa bellis atque seditionibus civilibus, et maxime Lepido et Antonio dominantibus, contra ius et leges constituta essent, ea omnia uno edicto sustulit, cum terminum earum legum Consulatum suum sextum statuisset.

II. Leges sanctas, iustas et aequas, inque iure naturae, gentium et civili atque recta ratione fundatas, et ad Rem publ. Romanam, h. e. ad salutem civium publicam et privatam accommodatas, tulit.

In specie 1. Legem tulit de adulteris capitali supplicio afficiendis. Romani adulteras feminas, quamvis ali8qua damnatione, nulla tamen morte plectebant. Augustin. lib. 3. de C. D. cap. 5. In quem locum annotat Lud. Vives: Ante Caesarem Augustum nihil legibus in adulteros fuisse cautum; ipsum vero primum eos capitali supplicio afficiendos decrevisse. Et hoc ipsum praxi ostendit: Nam Proculum, libertum sibi carissimum, propter adulterium capirali supplicio affecit. Suetonius in Augusto.

2. Leges vestiarias tulit. Nam cum Augustus aliquando videret, Romanos peregrino vestitu delectari, sentiens quantum ea in re mali esset, cives longa oratione obiurgavit, et ad togae usum revocavit; illum Virgilii versum citans:

Romanos rerum Dominos gentemque togatam.

Ita Augustus Caesar habitum, vestitumque pristinum reducere statuit, ngotiumque dedit Aelilibus, ne quem posthac paterentur in foro circoque, nisi positis lacernis, togatumque, consistere. Petr. Greg. Tholos. lib. 4. de Republ. cap. 11. Edixit quoque Augustus, ne quisquam nisi Senator, quique in Magistratu esset, urpuram gestaret, quam iam vulgo gestari videbat. Ita Iulius Caesar conchyliatae vestis et margaritarum, nisi certis personis et aetatibus, perque certos dies, usum ademit. Idem Gregor. Tholos.

III. Nullas leges sine consensu populi ferre voluit. Nam licet Augustum Senatus legum vinculis decreto liberasset, si quas tamen leges condebat, non suo unius consilio, sed populi consensu scribebat. Praeterea consultabat de multis rebus cum Consulibus et Optimatibus, et cum sibi semestria consilia sortiti instituisset, cum iis de negotiis ad frequentem Senatum referendis ante tractabat: Habebat eo in consilio quindecim Senatores, mox etiam xx sorte ductos, sed inter ceteros eminebant doctrina et usu rerum insignes, TRebatius I. C. et Agrippa ipsius gener, Doctorumque praesidium Maecenas. Ita regnum Augustus salubri temperamento cum Republ. miscebat.

IV. Venalitatem Magistratuum prohibuit. Nam pulchre inquit Cicero, eloquentiae Romanae parens; Nullum vitium est tetrius, quam avaritia, praesertim in Principibus, et Rem publ. gubernantibus. Habere enim quaestui Rem publ. non modo turpe est, sed etiam sceleratum et nefarium. Tale etiam fuit consilium Iethronis Mosi datum Exod. 18. v. 21. Provide de omni plebe viros strenuos et timentes Deum, in quibus est veritas, et qui oderunt avaritiam. Unde patet, quod summus Magistratus non pecuniam, sed virtutes in Magistratibus inferioribus spectare debeat. Nam declinantis Imperii manifestum notatur signum a Vopisco in Aureliano: quod sub eo officia annalia esse coeperint, neque data fuerint homiibus sed divitiis.

V. Calendarium emendavit. Nam illud vitiosa Pontisicum intercalatione depravatum erat, ideoque illud emendare studuit, et 12 annos proximos qui absque intercalatione insertierant, exemit: Sextilem etiam mensem Augustum ex Senatus consulto nominavit. Macrobius lib. 1. cap. 23. Quia enim Augustus primum Consulatum in Sextili mense iniit, tres triumphos eodem mense egit, et Aegyptus hoc mense in potestatem Romanorum redacta est, atque ita Augustus flicissimus exstitit. Ideo placuit Senatui, ut hic mensis Augustus appellaretur. Unde Aera singulorum annorum ab Augusto constituta est.

NOTA I.

VOX AERAE tripliciter accipitur.

1. Botanice pro herba triticum enecante, quae apud nos Lolium dicitur, ut inquiunt Dioscorides, et Plinius lib. 18. cap. 17.

2. Numismatice. Sic aera est numeri nota in Moneta, qua eius pretium designabatur. Lucil. Haec est ratio perversa, aera numeri subducta improbe.

3. Astrologice. Sic Astrologi temporis initium, a que supputationes incipiunt, Aeram vocant. Caelius Rhodigin. lib. 10. cap. 2.


page 443, image: s0515

NOTA II.

Aera singulorum annorum constituta est ab Augusto Imperatore, quando primum censum exegit, ac Romanum orbem descripsit. Dicta est autem AERA ex eo, quod omnis orbis Aes reddere prosessus est Rei publ. Romanae. sicut inquit Isidorus lib. 5. cap. 36.

Genesius Sepelveda ita scribit: Veteres, inquit, initio Scripturas claudentes, tempus ad hunc modum ascribebant: Acta fuerunt haec, exempli gratia, Cordubae Calend. Maii, Annus erat Augusti Caesaris 150. Deinde brevitatis causa sic verba ad annum pertinentia signabant:

A. ER. A. CAES.

Initia duntaxat verborum punctis distincta: pro totis verbis notantes, vetustissimo properantium librariorum more: postea librariorum tabellionumque temperitate et inscitia, ablatis punctis, scribi coepit: AERACAES. Quo errore latius serpente, quaevis annorum ab aliquo velut capite deducta ratio, primum ab Hispanis, inde a ceteris Astrologis, Aera vocari coepit: Hac ille.

*e)*p*i/*k*r*i*s*i*s.

Nos ita statuimus. A. ER. A. non est una vox, sed plures. e quibus male combinatis et confusis, unum fecerunt Hispani vocabulum. Siquidem Hispanorum fuit consuetudo annos ab Augusto Caesare, Iulii Caesaris successore, repetendi: e. g. Acta haec sunt primo Calend. Ianuar. Annus erat Augusti quintus. Deinde vero brevitatis gratia principia duntaxat verborum scribebant, sed punctis iuncta, hunc in modum: A. ER. A. V. Annus erat Augusti quintus. Verum posteriorum Inscitia et socordia sactum est, ut omissis punctis eaedem literae, velut in unum verbum, cuius prima litera esset AE, scriberent consuse AERA.

NOTA III.

Aera alias dicitur Epocha, Graecis e)poxh) ab e)pe/xw quod inhibeo significat, quasi inhibitio et retentio, per quam, quod continuo est in fluxu, retinetur et figitur, ut inde reliqua mensurentur. Talis autem Epocha est duplex.

1. Astrologica, quae est in caelestium motuum consideratione.

2. Chronologica, vel Historica, quae est illustris et certus terminus, unde annos, menses et dies in antecedentia et consequentia numeramus.

Et haec Epocha sive Aera rursus duplex est; Ecclesiastica et Politica.

1. Epocha, sive Aera Ecclesiastica, in historiis sacris et Ecclesiasticis observatur. e. g. Epocha, sive Aera mundi conditi. Epocha sive Aera diluvii. Epocha sive Aera nativitatis Christi.

2. Epocha sive Aera Politica in rebus profanis, h. e. commerciis et negotiis civilibus observatur. e. g. est Epocha Olympiadum, Epocha urbis conditae (sc. Romae.)

Aera Chronologica rursus triplex est. 1. Christiana. 2. Turcica. 3. Persica.

1. Aera Christiana a Calend. Ianuar. initium sumit, ubi novus annus incipit.

2. Aera Turcica, sive Arabica, dicitur HEGIRA. Haec incepit A. C. 622. die 16 Iulii, Constat annis lunaribus. Utuntur ea Alcoranus, Annales Turcici et Saracenici, Epistolae Turciae.

3. Aera Persica, dicitur Iezdagird. Haec coepit A. C. 632. die 16 Iunii. Constat similiter annis lunaribus. Meminit eius Alfraganus, Alcoranus, Arabes, aliique.

SECUNDO, ACTA *dikasika\ sive IUDICATORIA.

I. Augustus Imperator ius dixit assidue, et saepe in noctem nonnumquam. Si parum corpore valeret, lectica pro tribunali collocata, vel etiam domi cubans, et non modo diligentia, sed et lenitate summa. Dion in Augusto.

II. Augustus omnia negotia Republ. cum Senatu commumcavit, atque ita Monarchiam cum Republ. communicando, sibi peperit Imperium perpetuum. Postulabat, ultro sibi dari singulis annis a Senatu xx electos Senatores, qui sibi a consiliis essent. Praeclarum et prudens Augusti factum hoc fuit. Nam Princeps, inconsulto Senatu, nihil bene gerit. Hinc optimum quemque Principem Consiliariis stipatum suisse legimus: Nam vix unquam reperire licuit Rem publ. aut regnum sine consilio florens. Petr. Gregor. Tholos. de Republ. lib. 23. cap. 4.

III. Publicam civitatis utilitatem et salutem privatae anteposuit. Nam Liviae uxori pro quodam Gallo petenti civitatem, Augustus negavit, immunitatem obtulit, dicens: Se facilius passurum fisco suo detrabi, quam honorem civitatis unlgari: nimirum Republ. dignitatem anteferens privato commodo.

IV. Personas impiorum non respexit, sed facta eorum impia improbavit et damnavit. Nam, cum audivisset, inter pueros, quos in Iudaea Herodes REx Iudaeorum infra bimatum iussisset interfici, filium quoque eius una occisum, iratus in haec verba erupit: Melius est Herodis porcum esse, quam filium. Macrobius lib. 3.

V. Personas innocentes conservavit et liberavit. Elegans huius rei exemplum habemus in Servo Pollionis vitrum crystallinum confringente. Cum enim Augustus apud Pollionem cenaret, et vitrum crystallinum confregisset, ilico Domini iussu muraenarum pabulo damnatus in vivarium perlatus est. Qui cum ducentium manus effugisset, se Augusti pedibus provolvit, id unum petens, ut alio mortis genere periret. Augustus ut mortis genus causamque intellexit, solvi servum iussit, omniaque Pollionis vitra crystallina virgula perfregi,t vivariaque evertit. Nam dixit, se Pollioni causam adimere velle, ne in animi perturbationem incideret, aut in posterum ob eiusmodi causam servum


page 444, image: s0516

aliquem tam crudeliter perderet, qui cuiuscumque generis esset, in hoc ipso, quod homo erat, pluris quam omnia, quae terrarum orbis haberet vasa, faciendus erat.

USUS.

Pulchrum Iustitiae exemplum h. l. habemus in Augusto. Quo commode referri potest locus ex Psal. 82. v. 3, 4. Iudicate egeno et pupillo, oppressum et pauperem iustificate: Eripite pauperem, et egenum de manu impii liberate.

TERTIO, ACTA *kolasika\ sive VINDICATORIA.

Augustus velut iustus Princeps suum cuique tribuit, bonis praemia, et malis multam imposuit, poenasque inflixit.

Exempla.

I. A. M. 3929. in Graeciam profectus Lacedaemonios reditibus auxit, quod Liviam olim in exilio humaniter recepissent; contra Athenienses mulctavit, et quod Antonium nimium essent amplexi, ipsis Aeginam et Erythraeam eripuit. Dion in Augusto.

II. Cum Vedius Pollio mortem obiisset, qui habuerat muraenas, quae humana carne vesci didicissent, quibus et mancipia morti addicta obiciebat. Is Augusto multa legavit, sed hic aedes Pollionis funditus evertit, ne monumentum illius saevitiae exstaret. Dion in Augusto §. 15.

III. Augustus non semper a)kribodi/kaion exercuit; sed saepe etiam e)piei/keian adhibuit, et clementiam erga delinquentes usurpavit.

Exempla.

1. DOMESTICUM. Cum Augustus 40 annos esset natus, profectus est in Gallias, ibi ei nuntiarunt, L. Cinnam, nobilem Romanum, nepotemque Pompeii M. cui antea etiam incolumitatem largitus fuerat, ipsius vitae insidiari: Simili modo indicarunt, quando et quomodo cum invadere vellet, (scilicet inter sacrificandum) quareipsum quidam exilio damnarunt. At interim dum Augustus varias sententias audivit, ingressa est uxor eius Livia, eum hisce verbis admonens: Fac, ô Auguste, quod et Medici solent, qui, ubi usitata remedia non possunt adhibere, tentant contraria: severitate adhuc nihil profecisti, ignosce: Cinna deprehensus, vitae tuae non potest nocere, famae prodesse potest. Itaque Augustus protinus Cinnam iussit vocari ad colloquium, venienti etiam alteram cathedram poni iussit, ac ita loqui incepit: Unicum hoc te oro, ne inter loquendum me interpelles, verum ad finem audias: Ego iterum te audiam. Quo impetrato, omnia beneficia Cinnae exhibita ordine narravit. Quod eum in castris hostium non necaverat, totumque patrimonium ei vicissim reddiderat, et praeterea in summum sacerdotem ordinaverat. Quare interrogavit, quid tibi feci, ut me e medio tollere velles? Obstupescente Cinna Imperator contionem suam monitoriam ita finivit: Vitam tibi, Cinna, iterum do, prius hosti, nunc ut insidiatori ac parricidae: Ex hodierno die incipiat inter nos amicitia; contendamus deinceps, utrum ego meliori fide vitam tibi dederim, an tu mihi debeas? Obtulit ei insuper Consulatum. Qua re id consecutus Augustus est, ut non modo habuerit postea Cinnam fidelissimum, sed et haeres unicus ab eo sit nuncupatus. Haec oratio exstat apud Senec. lib. 1. de Clement. c. 9.

2. EXOTICUM. De Caracotta latronum Principe, erga quem Augustus etiam clementiam exercuit. Nam Augustus decies sestertium promiserat iis edicto, qui Caracottam latronum in Hispania Ducem ad se deduceret. Caracottas, re intellecta, se ipsum sponte Augusto obtulit, ac praemium ex edicto poposcit: Augustus et veniam illi, et pactum praemium dari iussit, ne aut mercede promissa vitam eripuisse, aut publicam securitatem violasse videretur adversus eum, qui sponte se ipsum iudicio stiterat, tametsi iure damnare ac supplicio afficere latronem potuisset. His illecebris praedonum Duces ad sanitatem perducere laudabile est, ne extrema desperatione coacti, in Rerump. status invadant, sed potius latronum copias ipsimet evertant. Hinc Bodinus lib. 1. de Republ. c. 1. §. 2, 3. recte monet, quando inquit: Praedonum, qui vocati vel invocati in ius veniunt, et Magistratuum Imperia sponte subeunt, rationem in iudiciis haberi aequum est, cum co ipso iam desierint esse praedones.

OBESRVATIO.

Augustus Caesar incredibili prudentia Rem publ. Romanam gubernabat, frequentia instituebat iudicia, atque damnatorum poenas initio graviter ac modeste, atque interdum acrius ferebat, quam qui plectebantur.: (uti Seneca ait lib. de Ira) quia tamen in iudiciis adeo frequens erat, ut saepissime damnare necessum haberet, severior fiebat. Itaque cum Maecenas familiaris ac domesticus illum pro tribunali quamplurimos variis suppliciis addicere animadverteret, et iracundia quadam flagitiosorum multitudine permoveri, nec tamen ob


page 445, image: s0517

iudicii frequentiam illum convenire posset, ad cum scripsit haec verba. Tandem aliquando surge, carnifex. Deinde quasi aliud scriptum esset, schedam ei in sinum coniecit. Ibi Augustus, nemine capitis condemnato, surrexit; et ut iram liberius exsultantem cohiberet, iudicium solvit. Dion in Augusto §. 16. Conf. Senec. lib. de Ira.

II. ACTA MILITARIA.

Circa Acta militaria veniunt consideranda dispositio militum praesidiaria, et militaris disciplina. Cum ad Actium promontorium copiis omnibus et opibus imperii maximis pugnatum esset, Augustus adepta victoria 40. legiones in provincias Imperii, ac potissimum in fines potentissimarum gentium dispersit, ut assidue militari disciplina ab urbe removeret. Qua disciplina tandem stetit Imperium Romanum quoad Constantinus Pontificum oratione persuasus, legiones illas ac robur Imperii plane fustulisset. Mox enim sublata militari disciplina barbarae gentes provincias omnes Romanorum populari ac vastare coeperunt. Vide Bodin. l. 5. de Republ. p. 882. Unde patet quod milites illi praesidiarii, quos constituit Augustus, firmamentum Imperii Romani fuerint.

III. ACTA PECUNIARIA. sive AERARIUM MILITARE.

Augustus, cum ei magna pecunia opus esset ad alendos tot exercitus, aerarium militare instituit, cuius administrationem mandavit tribus Praetoribus; utque sufficeret, vigesimam partem hereditatum et bonorum iussit in hoc aerarium inferri. Dion in Augusto. §. 18.

Haec autem pensio vigesima multis erat molestissima, et videbatur motura seditionem: nec tamen commodiorem rationem inire poterat Augustus. Ideo Senatum iubet hac de re deliberare: Interim dimittit, qui describerent omnium Senatorum praedia et bona; hinc sibi molestiorem pensionem metuentes, vigesimam approbant. Dion ibidem.

AXIOMA. Pecunia est nervus belli.

Sicut enim sine nervis homines ambulare posse, Medici negant: Petronius in Satyr. Ita quoque Politici negant, sine pecunia bellum geri posse: Quare prudenter fecit Augustus, quod aerarium militare instituerit, ut tot exercitus conservari possent. Ob defectum namque nummorum saepius arma de manibus excutiuntur, aut frigide tractantur, inquit Imperator Iustinianus in Novell. 8. cap. 10. §. 2.

IV. ACTA FRUMENTARIA.

Annonam Augustus diligenter curavit. Nam cum ingens fames Romae exorta esset, Augustus eam frumento dato, et frugalitate indicta sublevavit: Praeterea gladiatores et servos venales expelli iussit ab urbe ultra 94000. passuum: Augustusque et ceteri magnam famulorum suorum partem dimiserunt. Dion §. 18.

V. OPERA MECHANICA, sive AEDIFICIA.

Augustus, quoniam noverat duas esse omnium Rerum publ. pestes antiquissimas, nempe inopiam et inertiam; ideo parta pace, ut populum in officio contineret, locupletissimos quosque ad aedium construendarum aemulationem invitabat, eosque opibus et honoribus cumulabat, qui urbem aedificiorum magnificentia exornarent: ipse publica aedificia, nempeaedes sacras aut vetuftate collapsas, aut incendio absumptas refecit: Pantheon templum aedificavit, ita dictum, quod forma convex fastigiatum caeli similitudinem referret, quod templum etiamnum Romae exstat, et Maria rotunda appellatur. De novo quoque aedificavit templum Quirini, idque columnis 76. exornavit. Hoc praesagium fuit, ut ipse etiam annos 76. victurus esset: Ideoque columnae pro omine vitae Augusti postea habirae sunt. Dion in Augusto. §. 15.

Imo urbem Romam neque pro maiestate Imperii exornatam, et inundationibus, incendiisque obnoxiam excoluit adeo, ut iure sit gloriatus; Romam, quam accepisset lateritiam, relinquere se marmoream. Suetonius in Augusto §. 29. Erasmus in Apophthegm. lib. 4.

VI. MONETA.

I. Augustus in numismatis CAPRICORNUM excudi iussit, quia in signo Capricorni natus erat, ut in cap. 1. diximus: Quo significare voluit, secundam Fortunam summamque felicitatem suam, qua semper usus est: Pier. Valer. lib. 45. pag. 445.

II. Idem Augustus, devicta Aegypto. auream Montetam cudi curavit, in qua expressa fuit imago Crocodili catena ferrea palmae alligati, cum hac inscriptione: Colligavit nemo. indicans, neminem Aegyptum subiugare potuisse, quod a se solo factum sit. Et verius hoc ipsum de Christo nostro caelesti Augusto dici potest: Ipse enim est victrix illa palma; ipse Aegyptum, h. e. Mundum, carcerem


page 446, image: s0518

tenebrarum passione sua vicit, et Crocodilum infernalem Principem Mundi victum catenis tenebrarum ligavit, Luc. 11. et Giganti praedam eripuit, Iesai. 49. quod ante ipsum nemo praestare potuit.

VII. ANNULI SIGNATORII FIGURA.

In diplomatibus, libellisque et Epistolis signandis, initio Sphinge loco sigilli usus est; sicut Suetonius in Augusto §. 50. refert: Verum cum Augustus dicteriis lacesseretur (teste Plinio) propter difficultatem aenigmatum, quibus eius Sphinx interdum erat instructa, nato inde proverbio: Mirum non esse, si renata Sphinx adferret aenigmata: postea repudiavit, et ut Alexander M. confirmato Imperio, sua genuina imagine, Dioscordis manusculpta, usus est; teste Suetonio.

NOTA.

Duplex usus Annulorum apud Romanos potissimum fuit.

I. Annuli erant signum auctoritatis et potestatu. Sic Dion scribit in Augusto, Maecenatem et Agrippam in tanto honore ab Augusto habitos, ut quascumque ille literas ad Senatum vel alios mitteret, ipsi perlegerent, et iis, quae vellent, immutatis, annulo, quem hoc fine ab ipso acceperant, obsignarent: Sicut postea Mutianus nomine Imperatoris Vespasiani edicta formabat, eaque Sigillo, quod Imperator ei hunc in usum concesserat, pro arbitrio obsignabat. Xiphilin. in Vespas. Ita quoque in V. T. legimus, quod Pharao REx Aegypti annulum signatorium de manu sua detractum Iosepho dederit: idque suit signum summae potestatis, ut nomine Regis decreta regni formata obsignaret. Gen. 41. v. 42.

II. Annuli erant signum honoris et dignitatis. Quia apud Romanos ordo Equestris a plebe annulorum insigni distinguebatur. Hoc namque ius annulorum solis ingenuis concedi solebat a Magistratibus et ante tempora Augusti. Hic primus codem honore insignivisse legitur Menam et Antonium Musam libertos: Manam quidem ob id, quod Sext. Pompeio relicto. ad Augustum cum classe et exercitu confugisset. Dion in Augusto §. 48. Verba eius haec sunt. Caesar Menam libentissime accepit, neque dedidit Pompeio postulanti, et magno insuper in honore habuit, annulisque aureis decoravit, et in equestrem ordinem asscripsit. Antonium Musam vero, quod eius opera ex ancipiti morbo convaluisset. Dion in Augusto §. 53. Zonaras lib. 11.

ACTA SAGATA.

Octavianus Augustus quinque bella civilia, et duo bella externa gessit. Suetonius in Augusto.

PRIMO BELLA CIVILIA. 1. BELLUM MUTINENSE.

1. ORTUS. Augustus, cognita Iul. Caes. Avunculi sui caede, Apollonia, ubi literis et militaribus disciplinis operam dabat, subito Romam rediit, ut necem Avunculi sui vindicaret, actaque tueretur. Suetonius in Augusto §. 10. Statim autem. postquam a Calpurnia Caesaris uxore cognovit, eum pecuniam et acta Caesaris in domum Antonii transtulisse, adiit M. Antonium tunc temporis Consulem, atque pecuniam ab eo repetiit, utque sibi adversus Avunculi percussores adesset, amice petivit. Verum Antonius superbe et contumeliose eum republi. Cuius iniuriae atque contumeliae impatiens animus Augusti generosus, arma ipse contra Antonium paravit, sibique veteranos milites adiunxit, quibus accesserunt etiam tres aliae legiones: Antonius autem relicta Macedonia, quam decreto Senatus regendam acceperat, in Galliam tendit cum exercitu, atque Decium Brutum in Callia Proconsulem in urbe Mutina obsedit: Quibus cognitis, Senatus Octavianum Propraetorem constituit, eique Hircium atque Pansam Consules adiunxit, ut nomine et auctoritate Senatus bellum contra Antonium gereret. Et haec fuit belli huius occasio.

2. PROGRESSUS. In hoc bello Hircius in acie, Pansa vero paucis diebus, itidem ex vulnere mortuus est: Augustus vero proelio restaurato, et Antonio fugato, solus victores exercitus occupavit. Suetonius in Aug. §. 11.

3. EGRESSUS. Hoc bello consecto, Octavianus, Antonius et Lepidus tamquam Triumviri Rem publ. Roman. velut patrimonium inter sed diviserunt. In qua divisione Antonio Asia; lepido Africa; Augusto Europa est tributa.

II. BELLUM PHILIPPENSE.

Deinde Augustus et M. Antonius ingenti cum exercitu in Macedoniam contra Brutum et Cassium proficiscuntur, ubi ad urbem Philippos (unde hoc bellum Philippense dicitur ) acerrimo proelio pugnatum est. Tandem in eas angustias redactisunt Cassius et Biutus, ut ille au)to/xeir factus, hic vero a Stratone fugae comite confossus sit. Et quod notandum, iisdem illi gladiis, quibus Caesarem confoderant, iugulati interierunt. Hoc bello finito, Augustus in Italiam rediit, Antonius vero in Asiam.

III. BELLUM PERUSINUM. Inter Augustum et L. Antonium, M. Antonii fratrem.

1. ORTUS. Occasionem huic bello dedit agrorum divisio, de qua contentio inter Augustum et L. Antonium orta est. Nam Augustus secundum pactum, quod cum M. Antonio sinito bello Philippensi fecerat, omnibus suis, Antoniique militibus, agros dividere volebat, ut eorum sibi animos benevolentia obstringeret. At contra L. Antonius et Fulvia, M. Antonii coniux, martiali ingenio


page 447, image: s0519

praedita, partem militibus suis competentem assignare volebant: Et haec discordia tandem in apertum bellum erupit.

2. PROGRESSUS. Fulvia inventrix huius belli omnui militari atque Imperatorio munere functa, Praeneste oppidum occupavit: Augustus vero L. Antonium, quasi ad bellum aliquod ex S. C. urbe proficiscentem, atque in Galliam contendentem, in itinere interecepit, ac Perusiae in Hetruria conclusit, diuque obsedit: Tandem same ad deditionem coegit, veniamque petenti dedit: Atque ita sine sanguine bellum hoc confectum est A. U. C. 713.

3. EGRESSUS. Hoc bello confecto, M. Antonius a Fulvia uxore sua, inquieti turbulentique ingenii femina instigatus, Augusto amicitiam renuntiavit. At mortua Fulvia, armis utrinque positis in gratiam redierunt, utque pax sirmior esset, Augustus Octaviam sororem suam Antonio in uxorem dedit, atque belli societatem contra Sext. Pompeium iniverunt.

IV. BELLUM SICULUM. Gestum inter Augustum et Sextum Pompeium.

1. ORTUS. Bello huic occasionem dedit Sext. Pompeius, Pompeii M. filius, quia undique proscriptos a Triumviris et fugitivos ad se receperat, omniaque maria latrociniis infesta reddiderat, atque annonae subvectiones impediverat, unde urbs per annos aliquot fame pressa fuit: Et licet Augustus et Antonius iuxta S. C. pacem cum eo fecissent; tamen ille pace fracta, denuo latrociniis commercia impedivit. Quare Augustus bellum contra eum suscipere est coactus.

2. PROGRESSUS. Agrippa Dux Augusti Pompeium duobus proeliis navalibus vincit: cumque ex Sicilia pellit. Dion.

3. EGRESSUS. Pompeius ab Agrippa victus ex Sicilia sugit, ut Lesbi hibernaret. Ubi cum audivisset Antonium adversa fortuna in Parthia usum esse, spem concipit, se eius Imperium facile ad se translaturum, atque ad socieratem et auxilia varios Reges sollicitare coepit. Verum a M. Titio Antonii Legato captus, iussu Antonii occisus est anno aetatis 40. U. C. 718. Fugato occisoque Pompeio, comperit Augustus M. Lepidum occulta cum Pompeio pacta fecisse. Victus itaque Lepidus et Augusto supplex factus, vix vitam impetrat, et Triumviratu se abdicare cogitur.

V. BELLUM ACTIACUM. Inter Augustum et M. Antonium Duumviros.

1. ORTUS. Antonius, insano Cleopatrae amore correptus, Octaviae uxori suae, et Augusti sorori, sine causa libellum repudii dat, camque sibi cum muneribus in Asia occurrentem Romam remittit, et in Aegyptum reversus, postquam Armeniam fraude dolisque occupasset, Cleopatram Reginam Reginarum appellat, eiusque liberis Cyprum, item Syriam omnem cis Euphratem, Africam item et Armeniam largitus est, postulavitque haec Romae rata haberi, cumque Medorum Rege socieratem armorum iungit contra Augustum. Haec cum Romae in Senatu publice proponerentur ab Augusto, et testamenti Antoniani tabulae (quae apud Vestales asservabantur) recitarentur, in quibus Caesarionem vere Caesaris ex Cleopatra filium testabatur, et filiis suis ex Cleopatra natis ingentia munera legabat, seque in Aegypto cum Cleopatra sepeliri iubebat. Senatus Romanus hisce rebus vehementer offensus, bellum contra cum decrevit, cumque hostem declaravit. Apparatur igitur magno conatu bellum; Caesar totum Occidentem contra Antonium: et Antonius cum Cleopatra totum Orienrem contra Augustum armavit. Nam Augustum adiuvant Italia, Gallia, Hispania, Illyricum, Africa, Sardinia, Sicilia, et Insulae his vicinae: Contra vero adsunt Antonio, Asia, Thracia, Graecia, Macedonia, Aegyptus, Cyrenaica, et Reges insulaeque propinquae. Dion.

2. PROGRESSUS. Augustus primo vere, assumptis secum Senatoribus praecipuis, cum exercitu traicit in Graeciam: Ei occurrit Antonius et Cleopatra ad Actium Epiri promontorium. (unde etiam hoc bellum Actiacum, vel pugna Actiaca dicitur.) Cum dubio Marte ad aliquot horas pugnassent, Cleopatra ancipitis proelii exitus exspectatione et sollicitudine victa, prior cum 60 velocissimis navibus in Aegyptum fugit. Antonius suos fugientes conspicatus, cum victos crederet, et ipse fugientem uxorem, relicto exercitu, fugiens sequitur. Augustus relictam classem, cum propter magnitudinem navium eam expugnare non posset, igne cremavit, hostium castra cepit et diripuit, et exercitum cum navibus misit, qui fugientes persequerentur: Ipse vero Romam rediit ad res ordinandas, ne qui motus in urbe exorirentur.

3. EGRESSUS. Post annum in Aegyptum reversus, ambos Alexandriae obsidet, et cum Augustus proeliis terra marique superior esset, Antonius ab omnibus desertus, in summa rerum


page 448, image: s0520

desperatione, ubi apud Caesarem iratum gratiam invenire non potuit, falso rumore Cleoptrae occisae perculsus au)to/xeir periit, in urbe Alexandria, anno aetatis 56. Dion plenius haec describit, hisce verbis; Cleopatra primum, quasi mortis consciscendae causa in monumentum insiliit; quod verum putans Antonius, sibi ipsi vim intulit, et in sinu Cleopatrae mori voluit. Quod Cleopatra ad Augustum nuntiavit, seque et Regnum dedidit Augusto, et cum metueret superbissima femina, ne in triumpho duceretur, aspidis morsu periit, anno aetat. 39. Regni 22. et regio funere cum Antonio iussu Caesaris Augusti ibidem sepelitur. Post mortem Antonii et Cleopatrae Augustus totam Aegyptum occupavit, inque provinciam redegit, et Romanis tributariam fecit, eique Cornelium Gallum praefecit A. M. 3942. Atque hic est finis Regni Aegyptiaci: quod a morte Alexandri duravit annis 294. uti Ptolemaus annoravit.

*p*a*p*e*p*o/*m*e*n*a. I. Tributi Impositio.

1. Augustus Aegyptiis devictis tributum imposuit 200000. modiorum frumenti, h. e. quater decies fere centena milia modiorum Lipsiensium: Modius autem Lipsiensis pendit 200. libras, quibus, si singulis diebus, singulis hominibus detur libra panis, sustentari poruerunt annuo spatio Romae, plus quam 700000 hominum. Aurelius Victor.

II. Triumphil.

Augustus quintum Consul, bellis civilibus finitis, triumphos egit: Nam anno 34. Imperii victor Romam rediit, et mense Sextili triduo triumphum egit cum maximo omnium civium applausu et laetitia. Maerob.

Primo die triumphavit de Pannoniis, Dalmatis et Gallis.

Secundo die triumphum navalem egit de Antonio ad Actium caeso, quem Actiacum vocavit triumphum.

Tertio die triumphum egit de Aegypto, qui omnium splendidissimus fuit, in quo Reginae Cleopatrae imago ad vivum expressa, cuius sinistro brachio aspis mordicus affixa haerebat, perlata est. Plutarchus.

Ante currum vero inter ceteros captivos duxit Cleopatrae liberos gemellos Alexandrum, cui Solis: et Cleopatram, cui Lunae nomen inditum erat.

De hoc triplicitriumpho Virgilius lib. 8. Aeneidos ita canit:

At Caesar triplici invectus Romana triumpho
Moenia, Dis Italis votum immortale sacrabat.

Pictum quoque Crocodilum catena aurea palmae alligatum in hoc triumpho circumtulit, cum hac inscriptione; Ante me colligavit nemo. Spiritualiter hoc ipsum ad Christum, qui sub Augusto natus est, accommodari potest: hic enim solus Diabolum, Crocodilum sive serpentem infernalem vicit, et e tenebrarum regno nos liberavit, deque co in ascensione in caelos gloriosum triumphum duxit; sicut D. Paulus inquit, Coloss. 2. v. 15. Christus exspolians principatus ac potestates, e)deigma/tisen) en par)r(hsi/a|, ostentavit palam, qriambeu/sas2 au)tou\s2, hoc est, triumplians de illis per se ipsum, v. 17. Et nos simul secum vivisicavit, condonans nobis omnia delicta.

III. Agon Actiacus.

Agon Actiacus institutus est ab Augusto, qui quinto quoque anno, quemadmodum Olympiades, celebraretur: isque non tantum in usu fuit tempore Dionis, ut ipse affirmat; sed etiam posterioribus saeculis circa annum Christi 438. sicut Sigebertus scribit.

IV. Templum Iani clausit.

Augustus quoque, cum nullibi bella amplius restarent civilia, templum Iani clausit, quod ab urbe conditatertio tunc clausum est.

V. Encomia Augusti.

Octavianus conservata Republ. a S. P. Q. R. Pater patriae; ex sententia etiam Munatii Planci, Augustus appellatus est anno aetatis 36. Velleius Paterculus ita scribit: Cum Augusto redeunte, finita sunt bella civilia, sepulta externa, revocata pax, restituta vis legibus, auctoritas iudiciis, senatuique Maiestas: rediit cultus agris, sacris honos, securitas hominibusl certa cuique suarum rerum possessio. Haec Velleius. Ita post victoriam Actiacam, imperium Romanum ad unum Caesarem Augustum est translatum; Verum ea fuit modestia Augusti, ut Imperium S. P. Q. R. suffragiis ad se delatum deponere voluerit. Quod cum per S. P. Q. R. minus liceret, Regium nomen repudiavit, et tribunitiam potestatem accepit:atque ut Praetorianos milites aleret, ad tuendum corpus suum duplex illis stipendium dedit.

II. BELLA EXTERNA.

Augustus duo bella externa gessit.

1. Dalmaticum adhuc adolescens, in quo vulnera accepit: una acie dextrum genulapide ictus;


page 449, image: s0521

altera autem et crus, et utrumque brachium, ruina pontis consauciatus. Suetonius in Augusto §. 20.

2. Cantabricum gessit, Antonio devicto. Cantabri vero fortissimae gentes in Hispania difficultate locorum se tuebantur, et Augustum ita fatigabant, ut in difficilem morbum incideret, qui nihilominus tamen belli administrationem C. Autistio mandabat, qui brevi tempore cos subegit: Augustus vero sanitati restitutus, Augustam urbem in Hispania condidit, quam Emeritam vocavit, quod milites emeriti in eam scripti essent; et spectacula in castris exhibuit. Dion in Augusto.

III.

Reliqua bella externa, nempe Pannonicum, Dalmaticum, Illyrtcum et Germanicum per Drusum, Tiberium, Germanicum et Quintil. Varum gessit, et hosce populos Rom. Imperio subiecit. Alias item nationes male quietas ad obsequium redegit. Nec ulli genti sine iustis et necessariis causis bellum intulit; uti Suetonius in Augusto §. 21. scribit. Unde bella eius magna ex parte felicia fuerunt. Verum ingentem cladem, camque in sola Germania (uti Suetonius §. 23. refert) per Quintil. Varum accepit. Quae clades illata est ab Arminio Cheruscorum Principe. Ille annum aetatis 26. tunc agens usus segnitie et socordia Vari, in consilii sui de Germania liberanda occasionem, Romanos in Teutoburgensem saltum ex insidiis protractos, ibique paludibus et silvis impeditos oppressit; Varum autem vulneratum, desperatis rebus, mortem sibi consciscere coegit: legiones Romanorum tres obtruncatae sunt: signa et aquilae duae a Germanis ablatae, quas (uti Cuspinianus scribit) adhuc hodie possident Germani: neque enim unquam Imperatoribus Romanis redditae sunt, quod Parthi fecerunt, sed semper in hunc usque diem servatae. Quae clades Augustum adeo consternatum reddit, ut per continuos aliquot menses barba, capilloque submisso, caput interdum foribus allideret, vociferans; Quintili Vare, legiones redde; diemque cladis quotannis maestum habuit et lugubrem. Suetonius in Augusto §. 24.

*p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Cum hoc modo Imperium stabilivisset Augustus, provincias imperii ita distribuit, ut pacatiores Senatui populoque daret, quo Proconsules mitterent; reliquas vero, quae rebellaturae videbantur, sibi sumeret: atque ita administrationem provinciarum cum S. P. Q. R. communicavit: Nam S. P. Q. R. Africam, Numidiam, Asiam, Graeciam, Epirum, Dalmatiam, Macedoniam, Siciliam, Cretam cum Cyrene, Bithyniam, Pontum, Sardiniam et Beticam, quae pacatiores erant, tradidit; sibi vero sumpsit reliquam Hispaniam, Tarraconensem et Lusitaniam, et Galliam omnem, Narbonensem, Lugdunensem, Aquitanicam, Celticam et Germanicam, Caelen-Syriam, Phoenicen, Ciliciam, Cyprum et Aegyptum: Post autem Cyprum et Galliam Narbonen sem populo dedit, ab co vero Dalmatiam accepit. Quae permutatio in aliis etiam gentibus postea facta est. Qua arte factum, ut omnes milites Augustus ad se perduceret, et totum Senatum exarmaret.

V. ACTA ETHICA. 1. VIRTUTES.

Augustus Imperator multis magnisque virtutibus a DEO exornatus fuit.

I. *a)uta/rkeia Augustus bella non necessaria nou movit, sed rebus suis contentus fuit. Nam vox eius Heroica fuit: Iactantis ingenii esse, ob triumphalis pompae superbiam et lauream corollam civium vitas ac securitatem periclitari. Cuspinianus in vita August. pag. 8. Contra autem M. Antonius Duumvir filarxos erat. Nam Augustus et Antonius Duumviri totum Romanum Imperium inter se diviserant: ita, ut Antonius teneret Orientales provincias ab Euphrate, usque ad Hellespontum; Augustus vero prae esset reliquis provinciis occidentalibus in Europa: Etsi autem non tantum poterat, sed etiam debebat contentus esse Antonius hac florentissima Imperii Romani parte: tamen ex filarxi/a| impulsus, movit bellum non necessarium, imo iniustum contra foedera, contra pacta, contra iuramenta, adversus Augustum: Qualis autem fuit causa belli, et quale initium, talis etiam fuit exitus et finis; uti ex pugna Actiaca constat. Hinc Augustus prudenter admonebat Romanos, ut Rem publ. committerent iis, qui usu et experientia rerum plurimum possent, nec eam sinerent ullo tempore pendere ex cuiusquam voluntate, ne forte is in regni cupiditatem veniret, aut mortuo eo Res publ. periclitaretur. Dion in Augusto.

Idem consulebat praeterea, ut contenti rebus praesentibus augere et dilatare Imperium nollent; Quod futurum esset, ut id tuerentur difficilius, immineretque periculum, ne ea, quae iam parta essent, amitterentur. Dion in Augusto.

Idem derisit Alexandrum Magnum, qui ad sodales suos frequenter dictitabat; Nihil sibi a Philippo patre relinqui, quod ageret. Nec quidem immerito derisit adolescentis stultitiam, qui non contentus erat regionibus a patre subactis, sed ipse quoque bello sibi plures parare studebat; ignorans praecipuam curam co referenddam esse, ut


page 450, image: s0522

non multa possideamus, sed ut iam parta tueamur. Nam

Non minor est virtus, quam quaerere, parta tueri.
Plutarchus in Apophthegmatis Rom.

II. Benesicentia et liberalitas. Augustus liberalitatem omnibus ordinibus per occasionem frequenter exhibuit, sicut Suetonius de eo scribit. Liberalitas eius erga Antonium Musam, cum eius benesicio a morte restitutus esset, magna fuit. Nam Antonius Musa eum frigidis quibusdam potionibus et lavationibus curavit, ac servavit incolumem. Quamobrem Caesar magnam ei pecuniam dedit, concessitque ius aureorum annulorum: (erat enim libertus) nec solum ei, sed etiam ceteris omnibus, qui eandem artem profiterentur, vel essent in posterum professuri. Dion in Augusto. §. 13.

Talis quoque liberalitas fuit Octaviae sororis Augusti erga Virgilium. Cum enim Marcellus filius Octaviae, quem Augustus sibi adoptaverat, in Baiano anno aetatis 19. Moreretur, Virgilius versus in fine lib. 6. Aeneid. in laudem eius conscripsit, pro quibus (teste Servio) ab Octavia Marcelli matre accepit 210. HS. hoc est, ut Hostus supputat, 6562. Ioachimicos.

III. MAGNIFICENTIA. Augustus Caesar, cum urbem Romam ultis modis et ornasset, et communisset, atque etiam in posterum, quantum in ipso fuit, tutam reddidisset, non sine causa glorians dicerc solebat: Romam lateritiam accepit, marmoream relinquo. Nihil Principe magnificentius, quam si ditionem quam accepit, reddat statu meliorem. Suetonius in vita eius. Pont. cap. 32. de Magnificent. Ersam. Roterodam. lib. 4. Apophthegmatum.

IV. SAPIENTIA. Augustus in dictis ac factis sapiens fuit.

I. Dicta.

1. De Alexandro M. Nam Augustus, audiens, quod Alexander natus annos 32, postquam plerasque mundi regiones peragrarat, dubitasset, quid in reliquum vitae tempus esset facturus, demirabatur, si Alexander non iudicasset maius opus, bene gubernare partum imperium, quam amplam ditionem comparasse. Recte notavit inexplebilem Alexandri ambitionem, qui nullam aliam functionem Rege dignam existimsset, quam proferre ditionis terminos; cum multo tum pulchrius, tum difficilius sit regnum, quod contigit; rectis legibus sanctisque moribus exornare, quam armis regno regnum addere. Plutarch. in Apophtheg.

2. De Rhymitacle Thracum, Rege proditore. Augustus Caesar, cum in convivio Rhymitacles Thracum Rex, qui ab Antonio ad Augustum desciverat, insolentius iactaret sua erga Caesarem merita, ac sine fine approbans belli societatem, molestus esset: Caesar, dissimulat illius petulantia, alteri cuidam Regum propinans dixit: Proditionem amo, proditores non laudo. Signisicans, his, qui proditione profuerunt, nihil deberi gratiae, Licet enim officium quod praestant, pro tempore gratum sit, ipsi tamen habentur pro malis et foedifragis. Plutarch. in Apophth.

Sapienter distinxit Augustus inter proditiones et proditores; nempe illas quidem amandas, sed hosce non laudandos, verum odio dignos esse, iuxta Politicorum axiomata: Prodiroribus tantisper honor debetur, dum requiritur opera eorum: at mox rebus perfectis, plerumque neilli ipsi quidem his parcunt, qui illos corruperunt. Item: Proditores omnibus odio sunt: imo et his, quibus prosunt, abominabiles et detestabiles esse videntur. Francis. Patric. lib. 8. de regn. tit. 10. v. 566.

3. Sapiens fuit responsum Augusti, Antonio, cum ad duellum provocanti, datum. Si (inquit) Antonius perire velit, habet sat multos necis modos. Ita olim Antigonus Rex Macedoniae prudenter, et magnanime respondit Pyrrho Epiri Regi, per caducedatorem eum ad singulare certamen provocanti, ut eo secum de regno decerneret, respondit; Ductum suum non armorum magis, quam temporum esse: Pyrrho, si vitae paeniteret, multas ad interitum patere vias. Sic et Fabius Maximus Cunctator provocatus ab Hannibale ad duellum, respondit: Se pugnam initurum, cum sibi, non hosti, commodum videretur: Se pugnae tempus dare, non ab hoste accipere. Idem respondeant, qui hodie a stultis duellatoribus ad duellum provocantur, hosce imitentur: Hi enim fuerunt prudentes, generosi, magnanimi, et rerum Domini, qui hoc suo prudenti responso hostem fregerunt, et supplantarunt.

II. Facta.

I. Augustus omnia agebat cunctanter et cum iudicio, nihil praecipitanter. Unde tale Symbolum usurpavit: *speu=de brade/ws2 De quo antea.

II. Sapienter iudicabat ritus et vestitus antiquot non facile immutandos. Nam

1. Cum Augustus pro contione multos videret palliatos indignabundus; En, inquit, Romanos rerum Dominos, gentemque togatam! adeo studebat priscos renovare mores, ut habitum quoque vestitumque doluerit immutatum. Erasmus lib. 4. Apophth.


page 451, image: s0523

2. Augustus purpuram Tyriam empturus, de obscuritate querebatur. Cumque venditor diceret: Erige altius, et suspice: Ergone, inquit, ut me populus Romanus dicat bene cultum, in solario ambulaturus sum? Macrob. lib. 3. cap. Saturn.

3. Idem Augustus, quantum potuit, indumentorum luxuriam odio habuit, cuius dictum erat vulgatissimum: Vestitus insignis ac mollis superbiae vexillum est, nidusque luxuriae. Suetonius in Augusto.

V. DILIGENTIA. Augustus Caesar otiosos ferre non potuit. Quia ipse diligens in rebus curandis fuit: Idcirco Insulam quandam, Capreis vicinam, in quam e comitatu Caesaris secedere solebant, qui cuperent otiari, solitus est a)prage/polin appellare, h. c. otiosorum civitatem, a desida secedentium illuc e comitatu suo: a)pragi/a enim sonat negotiorum vacuitatem. Suetonius in Augusto §. 98.

VI. IUSTITIA orga domesticos suos. Augustus Caesar filios suos numquam populo commendavit, nisi cum hac excepione; Si merebuntur honorem: non auctoritati, sed meritis tribui volens. Erasm. lib. 4. Apoph. ex Suetonio.

VII. CRUDELITATIS FUGA. Augustus Caesar audiens, inter pueros, quos in Iudaea Herodes crudelissimus Iudaeorum Rex, intersici mandaverat, filium quoque eius interfectum, dixisse fertur: Se malele suem quam filium Herodis esse. Inter Iudaeos enim cum versaretur, a suilla carne prohibita abstinebat iuxta legem. Macrch. lib. 2. Saturn. cap. 4. Idem cenabat apud Atedium sive Vedium Pollionem; ibi fregerat quidam e servulis vas crystallinum, qui ilico iussus est ab Atedio rapi et muraenis obici. Puer ad Caesaris pedes confugit, nihil aliud petiturus, quam ut aliter periret. Augustus motus novitate crudelitatis, et puerum dimitti, et crystallina vasa omnia ante se frangi iussit, et compleri piscinam, amicum autem graviter increpaverat; E convivio, inquiens, rapi homines imperas, et novi generis poena lacerari? Si claix tuus fractus est, viscera humana distrahentur? Tantum ne tibi placebis, ut aliquem tibi duci iubeas, ubi Caesar est? Suteton. in Augusto, et Senec. lib. 3. de Ira.

VIII. CLEMENTIA. 1. Erga Parricidam. Lex erat, ut qui patrem occidisset, culeo insueretur: nec haec poena sumebatur nisi de confesso. Ab huius poenae atrocitate Caesar ut liberaret manifesti parricidii reum, sic interrogavit eum. Certe patrem tuum non occidisti? Ansam porrigens inficiandi. Tanta erat Principis in iudicando lenitas et clementia.

2. Erga militem importunum, In villa quidam inquietas noctes agebat Augustus, interrumpente somnos ipsius noctua cantu: Miles aucupii peritus curavit apprehendendam noctuam, speque ingentis praemii ad Augustum pertulit. Laudato Imperator mille nummûm dari iussit. Ille autem ausus est dicere: Malo vivat, avemque dimisit. Quis non miretur hanc contumaciam impune cessisse militi? Suetonius in Augusto.

3. Erga Aemylium Aelianum. Hic cum accusatus esset, quod male loqueretur de Caesare: Augustus respondit nihil aliud, quam; Simale loquitur; sciat me quoque linguam habere; Plura enim loquar de co vicissim. Mira Augusti Clementia, qui maledicum pro suo iure immaniter tractare potuisset. Erasm. lib. 4. Apophth.

4. Erga Viatorem transeuntem. Cum quidam Augusto transeunti diceret; Tyranne! Conversus, inquit Augustus: Si essem, tu non diceres.

IX. MANSUETUDO et PATIENTIA. 1. Timagenes Historicus multa convitia in Augustum, eiusque domum voce et scriptis effutiverat: Deinde apud Asinium Pollionem diverterat, ubi de Imperatore Augusto Historias conscriptas in ignem coniecerat: In urbe Roma Caesar hominem maledicum tulit patienter, et duntaxat Pollioni dixerat: *qhriotrofei=s2 h. e. feram velbestiam alis. Paranti Pollioni excusationem obstitit; Fruere, inquit, mi Pollio, fruere. Et cum Pollio diceret; Si iubes, Caesar, statim illi domo mea interdicam. Hoc me, inquit Augustus, putas facturum, cum vos in gratiam reduxerim? Hinc videmus, quid potentissimus Monarcha fecerit, et quanta animi moderatione sit usus. Seneca 3. de Ira. 23.

2. Cum Augustus Cleopatram Aegypti Reginam inviseret, exigeretque ab illa rationes, Seleucus, unus ex procuratoribus ipsius indicavit, aliquid subtractum ab ipsa. Illa in Procuratorem insiliit, et arrepto hominis crine crebris ictibus pulsavit os. Haec cum Augustus ridens conatus esset inhibere: Illa, Annon, inquit, permolestum est, ô Caesar? cum tu me digneris invisere, servos meos heram incusare, quod nonnihil muliebrium ornamentorum subtraxerim, non mihi quidem, sed Octaviae et Liviae munusculadem? Hoc commento persuasit Caesari, sed de vita cogitare, cum mori decrevisset. Plutarchus in Antonio.

3. Augustus maleicta non curavit. Nam Tiberio genero suo ad eum deferenti multa convitia, quibus impeteretur, et ad ultionem hortanti, nonnihil commotus, sed leniter, respondit; Satis esse maledicis supplicii, quod nihil aliud possint, quam maledicere: Ceterum in civitate


page 452, image: s0524

libera, linguam mentemque liberas esse oportere. Suetonius.

X. MODESTIA. Augustus legem tulerat de adulteris, quomodo iudicandi essent de hoc crimine delati, et quomodo puniendi convicti: Paulo post irae impatientia irruit in adolescentem delatum, quod cum Iulia Augusti filia commercium habuisset, cumque manibus verberavit: At, cum adolescens exclamasset; Legem tulisti, ô Caesar; adeo facti paenituit Caesarem, ut eo die recusaret cenam capere. Crimen per se grave erat, tum admissum in Caesaris filiam. Quis Princeps dolori suo temperaret? Aut quis ibi legum iudiciorumque moras exspectaret? At tantus Princeps adeo sibi displicuit, ut a se ipso poenas sumeret, quod legi, quam aliis prodiderat, non per omnia paruisset. Plutarchus in Apopht hegmatibus.

XI. HUMANITAS. 1. Exemplum de supplicante. Augustus timeri noluit: Ideoque cuidam, qui libellum supplicem nunc trepide porrigeret, nunc manum retraheret; Quid, inquit Augustus, an putas te assem dare elephanto? Solent enim pueri mimicos nummos elephanto porrigere, quos ille non sine spectarorum admiratione proboscide sua sic corripit, ut pueri manum non laedat; Sic videmus pueros etiam in ursorum rictus manum inserere sine ullo metu: Ita molestum erat optimo Principi, quod timeretur. Erasmus lib. 4. Apophth.

2. De corvis salutatoribus. Pendente inter Augustum Caesarem et M. Antonium fortuna, cuius belli neque mediocres casus erant, neque vulgaria praemia victoriae, ingensque apud omnes gentes finis exspectatio: Pauper quidam Romae in cunctos sibi providens eventus igniose quid tale commentus est; Omni diligentia duos corvos enutrivit, effecitque, ut dicacibus verbis alter Augustum, alter Antonium salutaret. Idem Augusto tandem victori in patriam revertenti salutatorem suum manu proferens occurrit, qui inter crocitandum haec verba fundebat; Ave, Caesar, Victor, Imperator. Delectatus hac salutatione Augustus 20000. nummorum loquacem Comparavit volucrem. Verum coepit huius socius, vel potius aemulus, ex tempore consilium, Socio enim ditato invidens Caesarem adiit, obtinuitque ut corvum alterum afferi iuberet: iussus illum attulit, qui hostem salutare didicerat hisce verbis; Ave, Imperator Aatotoni! Non amplius motus est Caesar, quam ut avis pretium praeciperet cum delatore partiri.

3. De Psittaco. Augustus. salutatus similiter a Psittaco, et hunc emi iussit: Idem miratus in picâ, et hanc mercatus est. Hoc exemplum tenuem quendam sutorem movit, ut corvum institueret ad huiusmodi salutationem: Qui cum inpendio exhauriretur, subinde ad avem non respondentem dicere solebat: Opera et impensa periit. Tandem pervicit assiduitate, ut corvus sonaret dictatam salutationem. Ille, cum Augustum praetereuntem salutasset, Caesar, Satis, inquit, eiusmodi salutatorum habeo. Tum corvus memor et illorum verborum, quae toties audierat, subtexuit: Opera et impensa periit. Ad hoc arridens Augustus, iussit emi, quanti nullum adhuc emerat. Macrob. 2. Saturnal. cap. 4.

XII. AMICITIA. Amicos suos valde dilexit.

Exempla.

1. Augustus Caesar, cum Alexandriam vi cepisset, civibus omnibus et civitati se parcere dixit, propter Arrium civem Alexandrinum, et olim sibi summa familiaritate coniunctum. Rarae profecto clementiae fuit Caesar, ut propter unicum amicum cam civitatem diripere noluerit, quae tamdiu pertinacissime rebellarat, Plutarchus in Apophth.

2. Agrippam dilexit prae reliquis, tantisque cum honoribus affecit, ut dixerit aliquando Maecenas ad Augustum: Tantis honoribus auxisti Agrippam, ô Caesar: ut eum aut generum tuum esse, aut interire sit necesse. Dedit ei filiam Iuliam in uxorem.

3. Maecenas, quifuit Tuscus Eques clarissimus, et apud Augustum potentissimus, eique familiarissimus, cuius monita Augustus clementer admisit, cumque ob mores et stylum delicatum Malacinum vocabat, atque frequenter ut kako/zhlon agitabat. Teste Suetonio.

XIII. GRATITUDO. Miles quidam veteranus, cum vocatus in ius periclitaretur, adiit in publico Caesarem Augustum, rogans ut sibi vellet adesse: Caesar e comitatu suo selectum ilico dedit, eique litigatorem commendavit. Hic miles vociferans; At non ego, Caesar, periclitante te Actiaco bello, vicarium quaesivi, sed pro te ipse pugnavisimulque detexit cicatrices. Erubuit Caesar, atque ipse descendit in advocationem, veritus ne non modo superbus, verum etiam ingratus videretur. Erasmus lib. 4. Apophthegmatum ex Suetonio.

XIV. CIVILITAS. Augustus Imperator, cum nulli fere ad convivium invitanti suum denegaret officium, exceptus a quodam cena perparca, ac pene quottidiana¨cum a convivatore dimitteretur, hoc illi tantum insusurravit: Non putabam me tibi tam familiarem esse. Alius ram ieiunum apparatum contumeliam fuisset interpretatus, ille


page 453, image: s0525

civiliter etiam pudori consuluit: invitatorisfamiliaritati tribuens, idque in aurem, ne ceteri putarent, exprobratam parsimoniam. Plutarchus in Apophth.

XV. URBANITAS. Augustus valde urbanus atque facetus fuit.

Exempla.

1. Defuga. Augustu Casar militem saxo in expeditione percussum, ac notabili cicatrice in fronte deformem, nimum tamen sua gesta iactantem, sic leviter taxavit: At tu cum fugies posthac, numquam post ce respexeris. macrobius lib. 2. cap. 4. Satum.

2. De Aiace Tragaedia. Scripserat Augustus Aiacem Tragoediam, candemque, quod sibi displicuisset, deleverat. Postea vero cum lucius gravis Tragoediarum scritpor eum interropagret : Quid ageret Aiax suus? respondit: In spongiam incubuit. Marcrobius lib. 2. cap. 4. Saturn.

3. De Galba gibboso. Augustus Galbae, cuius informe gibbo erat corpus, agenti apud se causam, et frequenter dicenti, Corrige in me, si quid reprehendis. respondit: Ego te monere quidem possum, corrigere non possum : ad gibbum alludens. Macrobius.

4. De Adoloscente moribus corruptissimis. dugustus Heremium adolescentem moribus corruptissimis vitiatum, castris excedere iussit; cumqueille dimissus ignominiam reditus sui apud Augustum deploraret his verbis: Quo ore redibo ad moos? quid dic cam parentibus me incusantibus? dic (inquit Caesar) me tibi displicuisse. Et sic iocose docuit, qua ratione reditus sui ignominiam diluere posset. Suetonius in Augusto.

5. De adolescente, Augustum similitudine oris referente. Quemadmodum Augustus gaudebat iocis liberalibus in alios ludere; ita in se iactos aut retortos interdum liberius, patientissime tulit. Adolescens quidam provincialis Romamvenerat, oris similitudine tam mirfice referens Augustum, ut in se populi totius oculos converteret. Casr hoc audito, iussit ad se perduci; eumque contemplatus, hunc in modum percontatus est: Dic mihi, adolescens, fuit ne mater tau aliquando Romae? negavit ille; ac sentiens iocum, retorsit adiciens: Sed pater meus saepe. Augustus ludens suspicionem iintendebat ad matrem adolescentis, velut ab ipso stupratam. Adolescens protinus cam suspicionem retorsit in matrem Caesaris, aut in sororem. Nam eris similitudo non magis arguebat illum esse Caesaris filium, quam fratrem aut nepotem. Suetonius.

6. De temeritate. Augustus Coesar eos, qui levem ob causam periculis se exponerent, similes esse aiebat aureo hamo piscantibus: qui plus damni amisso semel hamo acciperent, quam multarum capturarum lurcro posset reparari. Fulgos. lib. 7. cap. 2. Huc referri potest elegans dictum Philones. Quae absque ratione fiunt, inquit, omniasunturpia: Quae vero cum ratione, decora. Item; citra doctam contemplationem, nihil decroe ficri potest. Scientia eniam a bono consilio nascitur: At inconsulta temeritas malorum omnium scaturigo est. Item: Meditatio sera lucrum non habet, et in exitu rei inutilis est paenitudo. Ant. serm. de temerario consilio.

7. De Groeculo. Graculus quidam ita captare solitus est Coesarem Augustum: Descendenti e palatio honorificum aliquod epigramma porrigebar. Id cum frustra saepe fecisset, nec destitutum videret Augustus, epigrammabene Graecum sua manu descripsit, et Graeculo ad se venienti obviam misit, veluti carmina carminibus pensaturus. Graecus acceptum legit, ac non solum voce: verum etiam nutu gestuque corporis laudavit carmen, miratusque est. Deinde cum accessisset ad sellam, qua Coesarvehebatur, demissa in pauperem crumenam manu, pauculos denarios protulit, Caesarique obtulit his verbis: *ou) kata tu/xhn th\n sh\n, *sebase/. ei) ple/on ei)=xon, ple/on e)didoun. Id est, Non iuxta fortuman tuam Auguste; si plu haberem, plus darem. Secuto omnium risu, dispensatorem Caesar vocavit, et sestertium centum milia Graeculo numerari iussit. Bene cessit Graeculo palam exprobrata Principi parsimonia. Suetonius in eius vita.

8. De Pacinno Lauro. cum Romae ab Augusto Imperatore Parcinnius laurus munus peteret, diceretque populari rumore sparsum, pecuniam haud parvam ipsi Caesare datam: Sed tu, inquit Caesar, noli credere. Lepido ioco significans, se non daturum. Alter exspectabat, futurum ut Caesar ipsius pudori succurreret, ne si compertum esset rumorem esse vanum, ipse ludibrio haberetur. Caesar aliud indicavit remedium: Sincret homines loqui quae vellent, modo ne ipsi, quod erat falsum, persuaderent. Marcrobius lib. 2. Saturn.

9. De sepulchro. Olim magna erat sepulchroum religio, eaque parsagri, quae sepulero erat dicata, non proscindebatur aratro. Vecteus itaque cum nihil hac religione deterritus patris monumentum exarasset, Augustus facete iocatus est. Hoc, inquiens, est vere patris monumentum colere. Rursus lusit ancipiti verbo. Cemina fuisset amphibologia, si pro monumento dixisset memoriam, quo


page 454, image: s0526

ab illo dictum arbitror. Siquidem eorum memoria nobis sacrosancta dictur, qua vita desunctos veneramur: et memorias, ad Graecorum imitationem, vocamus defunctorum monumenta. Erasmus l. 4. Apophth. ex Suetonio Tranquillo

XVI. AUCTORITAS. 1. Augustus in magua apud Romanos auctoritate erat. Unde PATRIS PATRIAE cognomen universi repentino maximoque consensu detulerunt ei. Prima plebs legatione Antium missa, dein quia non recipiebat, ineunti Romae spectacula frequens et laureata, mox in curia Senatus, neque decreto neque acclamatione, sed per Valerium Messalam id mandantibus cunctis: Quod bonum (inquit) faustumque sit tibis, domuique tuae, Caesar Auguste, (sic enim nos perpetavam felicitatem Rei publ. et laetahuic precati existimamus) Senatuste consentiens, cum populo Romano, consalutat patriae patrem. Cui lacrimans respondit Augustus bis verbis: (ipsa enim, sicut Messlae, posui) Compos factus votorum meorum. patres conscripti, quid habeo aliud DE os immortales precari, quam ut hunc consenlum vestrum ad ultimum vitae finem mihi perferreliceat? Suetonius in Augusto §. 58.

2. Augustus indigneferebat, aliquid de se componi nisi serio et a praestantissimis: admonebatque praetores, ne paterentur nomen suum commissionibus mimorum aut histrionum obsolefieri: Hac quidem in parte Alexandrum Magnum referens. Decet enim ubique Principis auctoritatem sartam tecatam praestare. Er asm. lib. 4. Apophth. ex Suet.

3. Augustus, cum nobiles ac dignitate claros contra se tumultuantes vellet compescere, nec auscultarent illi, sed tumultuari pergerent: Audite, inquit, iuvenes, senem, quem iuvenem senes audierunt. Augustus enim adolescens ad Rem publ. admotus est, summaque fuit auctoritate. Hac sola voce illos coercuit, nec aliud supplicium ob concitatum tumultum exegit. Plutarchus in Rom. Apophthbegmatis.

II. VITIA.

Vulgo Politici dicunt: Magna est mixtura vittutum et vitiorum in heroicis naturis. Idem quoque de Augusto Imperatore recte affirmatur.

I. Libido et lascivia.

Libidinosus fuit Augustus. Nam ita suetonius de co scribit §. 69. Adulteria eum exercuisse, ne amici quidem negant, excusantes sane, non libidine, sed ratione commissa, quo facilius consilia adversatiorum per cuiusque mulieres exquireret. Haec ille. Noverat namque, feminas lene tormentum esse, et idem quod vinum posse. Verum fallus in opinione sua Augustus fuit. Sempere enim observanda est Regula D. Pauli, Rom. cap. 3. v. 8. Non sunt facienda mala, ut inde evieniant bona.

Alii Historici de eo scribunt, eum in libidinem fuisse proiectissimum, adeo, ut si venustam feminam conspiceret, cam absque mora ad se adduci im peraret, non habito respectu nobilitatis, pudicitiae aut dignitatis alicuius. Haec incontinentia libidinosa Augusti non latuit Athenodorum, qui ei samiliarissimus erat. Cum enim aliquando illustrem quandam feminam curru intecto, et suo sigillo causo, ad se duci iussisset; hocque tam uxori, quam marito accerbissimum esset, eos Athenodorus, cum forte adesset, et querelas utriusque audiret, iussit esse bono animo, ipseque pro muliere, gladio secum assumpto, clam currum ingressus (nullo enim vidente feminae currum inscendebant) et ita ad Augustum est adductus, quem uti consueverat, propria manu vela vehiculi retegentem, tepente gladio Athenodotus est adortus, his quidem verbis DEINDENON TIMES; NE ALIQUIS HOC PACTO TE TRUCIDET: Augusus licetinopinata re perterrefactus, tamen non solum hanc audaciam et libertatem monendi patienter tulit, sed magis de cetero continentior, gratias admonitori retulit.

II. Ingratitudo.

Augustus erga Ciceronem ingratus fuit.

Cum enim a morte C. Caesaris Rempulblicam perturbaret Antonius, C. Octavium Casaris propinquum, viginti annorum adolescentum, miris laudibus Senatui Cicero commendabat, et suadere coepit, ut nonhabita illius aetatis ratione crearetur Consul, adductis ex veteri memoria multis exemplis, quamobrem id fieri posset: refutatis etiam iis, quae metuenda videbantur, fidem suam obligare se pronsfitebatur Senatui, sem per illum tale fore civem, qualis tum esset, qualemque eum maxime velle et optare deberent. Sed post abillo destitutus, in Antonii manus devenit, cuius iussu inter ficitur: et quidem abeo ipso, quem patrocinio suo servarat in iudicio.

III. Temeritas.

Temeritas non levis augusti fuit, quod sepulerum Alexandri M. Alexandriae aperuit, corpus eius videre voluit, viditque et contrectavit, ita ut ferant nasum illius ab eo paululum fractum esse. Sed cum Alexandrini imprimis cuperent ei corpora


page 455, image: s0527

Ptolemaeorum ostendere, ca non adspexit; Cupivi enim, inquit, Regem, non mortuos videre.

CAPUT III. DE EGRESSV. I. Mortis *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a. Verba *p*r*o*a*g*w/*n*i*a, vel novissima.

I. AD Liviam uxorem. Ei hisce verbis valedixit: Livia, nostri coniugii memor, vive et vale.

II. Ad amicos. Cum sub finem vitae amicis convocatis exposuisset, quae necessaria esse videbantur, tandem; Vobis, inquit, urbem, quam lateritiam accepi, marmoream relinquo. Dion in Augusto §. 20. Quae sunt verba filiorum huius saeculi ingenium spirantia.

Postremo, quasi mercedem exactae viae petiit abiis, ut plauderent, quemadmodum ab histrionibus fierisolet; eoque pacto conditionem humanae vitae risit, inquiens: *do/te kro/ton, kai\ pa/ntes2 u(mei=s2 meta xara=s2 ktuph/s1ate. h. e. Datre plausum, omnesque cum gaudio strepitate. Dion ibid. Suetonius in Augusto, §. 99.

Alii verba eius novissima ita referunt: Nonne ego mean personam satis splendide egisse videor in hac mundi fabula? Annuentibus dixit: Valete ergo, et plaudite. Quo insinuare voluit, quod vita hominum in hac vita nihil aliud sit, quam fabula. Sicut dicitur Pasalm. 90. 9. Consumimus annos nostorficut fabulam. In quam sententiam pulchre ait Lipsius Cent. 7. Epist. 69. Ut in scena partes qui peregerit, personam vestemque ponit, et libens domum abit: Sic noster hic animus a temporario theatro in aetheream illam sedem.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Augustus A. M. 3985. A. C. 15. Nolae in Campania ex alvi profluvio in osculis Liviae, in codem cubiculo, in quo pater eius vitam cum morte commutaverat, placida morte, iuxta votum suum, quo saepe euqanasi/an optavit, obiit, cum vixisset annos 76, sicut templum Romae de novo aedisicatum 76 columnis exotnavit.

De tempore, quamdiu Augustus imperarit, inter Scriptores non convemit. Nam quidam amos regiminis incipiunt ab interitu Iulii Caesaris, a cuius morte usque ad obitum Augusti sunt anni 56. quidam eos incipiunt ab Antonii morte, quem vicit in pugna Actiaca, et faciunt annos 44. Hinc statuunt init ium Monarchiae quartae.

Secundum supputationem posteriorem incidit annus nativitatis Christi in annum 28 vel 30 Augusti. Secundum priorem vero in annum 42 Augusti.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Sepultura ac funebris pompa mortem eius subsecuta, hisce verbis a Dione §. 20. describitur.

Augusti Corpus primarii singularum civitatum Nola vicissim exportaverunt; cumque Roma non longe abesset, ipsum equites Romani de nocte in urbem intulerunt. Fuit postridit eius diei Senatus, in quem ceteri venerunt equestri vestitu, Magistratus Senatorio: nisi quod purpureas vestes non habebant. Tiberio, Drusoque filio eius toga pulla erat, qualis solet in contionem gestari: Ab utroque tus est adhibitum in sacrificio. Tibicinem interesse noluerunt. Sedebat quisque fere in quibus locis antea consueverat. Consules sedebant in subselliis inferioribus; unus in iis, quae Praetorum, alter in iis, quae Tribunorum plebis sunt. Posthaec quidam Polybius Caesarianus tabulas testamenti eius recitavit, quod eas non deceret Senatorem legere: In eoque restamento Tiberius ex besse, Livia ex triente (ut nonnulli putat) heredes scripti erant. Nam Augustus, ut cam augeret suis facultatibus, petiverat a Senatu, ut liceret sibi tantundum ei etiam contra leges relinquere. Ab his heredibus scriptis multa praedia magnamque pecuniam plersque homibus propinquis suis et extrancis legavit, nec Senatoribus solum, sed ctiam Equitibus Regibusque. Adhaec reliquit populo Romano aureorum milia quadraginta. Sed et militibus legata reliquit: Stipatoribus quidem suis virtim ad decem aureos: iis autem, qui erant in praesidiis urbis collocati, singulis eius summae dimidium: Ceterae multitudini urbanae tres aureos viritim dari iussit.


page 456, image: s0528

ACTA ECCLESIASTICA, HOCEST, Quae gesta sunt, partim SUE Augusto, partim as Augusto, praesertim in Iudaea.

SUB Augusto Imperatore, natus est IESUS CHRISTUS, DEI et Mariae Filius, Servator noster. Verum ut acta haec Ecclesiastica eo melius intelligantur, dispescemus ea in 3 Periodos. 1. Continet ea, quae contigerunt ante Christi Nativitatem. 2. Continet ca, quae contigerunt circa Nativitatem christi, 3. Quae contigerunt post christi nativitatem.

PERIODUSI. Continet Acta, quae contigerunt ante Christi Nativitatem.

I. Antipater Herodis M. Pater (qui a C. I. Caesar. Iudaeae praefectus erat ut Tutor, anno M. 3925. ante C. N: 45.) veneno necatur per Pincernam, pecunia corruptum a Malicho. Quod indignum facinus Herodis animum ita perculit, ut Ierosolyman ingressus sit cum militibus, instante festo, et ieiunante populo. Tandem arte Herodis per milites Cassit Malichus occisus est. Iosephus.

II. Anno M. 3930. Herodes et Phaselus fratres ab Antonio creantur TETRARCHAE Iudaeae. Iosephus. Ante G. N. anno 40.

III. A. M. 3932. ante C. N. 38. ANTIGoNUS ASMONAEUS Aristobuli filius Parthos in Iudaeam introducit, qui Hierosolyman spoliant, et Antigonum Regem facitunt, et Pontificem Maximum creant. Regnavit annos 3, et menses 3. Antigonus vero, ne Hircanus ad Pontisicatum spem recipiendi haberet, aures et nares ei praecidit. PHASELUS vero frater Herodis cum sentiret, sesqupplicio destinatum, et catenis vinctus esset, caput parieti aliisit, et exspiravit. Iosephus.

HERODES Magnas Antiparri filius, Idumaeus, qui alias Ascalonisa dictus, Antigono hoste iudicato, a Trinumviris S. P. Q. R. Romae Rex Iudaeorum creatur et coronatur. Primo regni die Herodes. medius inter Augustum et Antonium e Capitolio descendens. apud Antonium convivatur. regnavit annos 40. Iosephus lib. 14. Antiquit. Iudiaic. cap. 26, 27.

IV. A. M. 3933. ante C. N. 37. Herodes Gallaeam recuperat; et hinc numet andi sunt anni Herodis. Quia et in finc superioris anni media hieme coronaturs est, et hoc anno ptimum Iudaeam regio titulo ingressus est.

V. A. M. 3935. ante C. N. 35. Ierusalemptertio mense, ipsa die ieiuniorum, a Romanis C. Socio Procons. et Herode Rege Ducibus, vi expugnata est. Qua die olim etiam a Pompein M. capta fuerat.

ANTIGONUS REI captus, mandante Antonio Antiochiae securi percutitur: Quod Iudzi alias non viderentur toleraturi peregrinum Regem. Ultimus hic fuit ex Asmonaeis Regibus. Atque ita Principatus Asamonaeorum desiit, post encaenia Maccabaei annis 128. Iosephus.

Herodes alienigena, Iudaeis subactis, et Ierosolyma metropoli capta, sceptrum a Iuda ablatum rapit, et regnat annis 37.

Ananelus etiam alienigena, ab Herode Babylone evocatus, Pontifex summus Iudaeorum erearur.

Atque ita sceptrum a Iuda ablatum est: quod Iocobus Patriarcha moriturus praedixerat, ante 1680 annos. Gmes. 49.

VI. A. M. 3936. ARISTOBULUS Alexan dri Pontificis a Pompeio Antiochiae secuit percussi filius, frater Mariamnes coniugis Herodis, intercessione matris Alexandrae, remoto Ananelo, summus Pontifex Iudaeorum ab Herode constitutur, etsi esset adolescens annorum 17. Verum cum is populo acceptissimus esset, coepit Herodes ab eosibi metuere. Ideoque eum evoc avit Hierichuntem ad convivium et ad lusus, ut animi causa in piscinis nataret, et ita per eos, qui subornati fuerant, inaqua suffocatur. Praefuit pontificatui anno 1. Iosephus lib. 15. cap. 3.

VII. A. M. 3942. HIRCANUS summus Sacerdos ab Herode interficitur, quod suasu filiae Alexandrae, inquietissimae mulieris, ad Arabes fugete conaretur. Anno aetatis 80, anno 44, postquam, mortuo parente, Pontifex factus esset. Iosephus.

HERODES Augustum venientem in Syriam magnifico apparatu excipit, eumque officiose prosequtur. Herodi Augustu Regnum confirmat, ad iectis eius ditioni multis oppidis. et regni parte, quae Cleopatrae fuerat. Iosephus. Hinc ad excidium Ierosolymitanum numerantur anni 100.


page 457, image: s0529

VIII. A. M. 3943. ante C. N. 27. victo Antonio in Aegypto, et ase ipso intersecto, templum IANI clausum est, ab urbe condita tertium, ab Augusto primum. Goltz.

Herodes Mariamnem, coniugempsuam, a nuptiis 8 anno interficit.

IX A. M. 3944. ante Christum N. 26. Herodes IESUM Phabetis filium ex alienigenis II. summum Pontificem Iudaeorum in locum Ananielconstitutit. Iosephus.

X. A. M. 3947. ante C. N. 23. TEMPLUM IANI, cum nullibi amplius bella restarent, quartum clausum est ab U. C. secundum autem ab Augusto. Dion. Golzius.

XI. A. M. 3948. ante C. N. 22. Herodes Iesum Phabetis silium summum Pontisicen ab offico removet, inque locum eius SIMONEM Boethi Alexandri filium III. Iudaeorum ex alienigenis summum Pontificem substiuti: eiusque filiam in locum Mariamnes coniugem ducit, cumque ea nuptias celebrat. Iosephus lib. 15. cap. 12.

XII. A. M: 3952. ante C. N. 18. Augustus Imperator in Syria agens, Herodem magnis honoribus denuo afficit, eiusque regnum adiecta nova ditione amlpiat. Iosephus. Hoc anno mense 9. templi II. annus 500 completur.

XIII. A. M: 3953. ante C. N. 17. ab Herode templum Ierosolymitanum, ante 500 annos a Zorobabele Duce post egressum ex captivitate Babylonica exstructum, splendide renovatum est. Ipse namque ruinosas templi partes renovare aggressus est, et additis porticibus similibusque aedificiis templum exornavit, regni sui anno 18, ante C. N. 17. Iosephus.

XIV. A. M. 3955. ante C. N. 15. B. Virgo MARIA, ex tribu Iuda oriunda, D. N. I. Christi Filii Dei Mater, vel concepta vel nata creditur, patre Ioakimo, (qui alias Eli vel Eliakim dicitur.) Luc. 3. 23. et matre Anna. Nicephorus. Onuphrius.

XV. A. M. 3962. ante C. N. 8. Dedictum est templum ab Herode renovatum, consumptis in eius instauratione annis 8. Iosephus. Et hic incipit Hebdomas Danielis LXV. h. e. 449. annis hebdomdum.

XVI. A. M. 3968. ante C. N. 2. Caius Casar Augusti ex sororenepos Iudaeam praetervectus Ierosolymis Deo Iudaeorum sacrificia offerre noluit. Quo nomine ab Augustolaudatus est, quasi peregrinarum religionum co9ntemptor. Suetionius.

XVII. A. M. 3969. ante C. N: 1. Angelus Gabriel a Deo missus ad ZACHARIAm Sacerdotem, vicem suam in templo Ierosolymitano obeuntem, et odores incendentem, eique Ioh. B. nativitatem ex Elisabetha sterili annuntiat. Luc. cap. 1.

IOHANNES BAPT. conceptus est 24 Septemb. (ut credit Ecclesia) mense sexto, antequam MARIA Virgo Iosepho desponsatur.

XVIII. Anno M. 3970. ante C. N. I. mense sexto a conceptione Iohannis B. Angelus Gabriel tamquam Legatus caelestis mittitur ad M. Virginem, quae tunc erat in oppido Nazareth, et annuntiat ei conceptionem Messioe; eique iniungit, ut puerulo nato nomen IESU imponat. Luc. 1. 31. Statim legitone hac obita (finita) IESUS C. Dominus N. in utero B. M. Virginis, S. S. obrumbrante, et operante, admirandamque illam conceptionem perficiente, conceptus est 25. Martii. Luc. 1. vers. 35.

2. MARIA nuntio Angelico excitata, paulo post magna cum festinatione in montanabit, ab cognatam sum Elisabetham, matrem Ioh. B. de divino et admirando hoc opere eam edoctura. Cumque Elisabeth audiret salutationem Mariae, exsiliit fetus in utero eius, et Ioh. Baptista (ut Augustinus ait) christum motusalutavit, quem voce non potuit. Maria repleta Spiritu sancto, canit in domo Zachariae sauctissmum illud Canticum suum: MAGNIFICAT ANIMA MEA DOMINUM. Luc. 1. 57. Eius rei typum elegantissimum vide Exod. 15. ubi Maria, sive Mirlam, soro Mosis, primum Canticum Veteris Testamenti, inchoat in choro feminarum psallentium, et Deo gratias agentium pro liberatione ex Aegypto.

3. IOHANNES BAPISTA nascitur ex matrsterili et effeta Elisabeth. Luc. 1. 63. 64. Ecclesia sestum natalis Baptistae celebrat die 24. Iunii, circa solstitium aestivum.

4. Zacharia muto redditur sermo, cum in tabella exprimeret scripto nomen Iohannis filii sui. Hic sanctus senex, canit Canticum in Noro Testanento secundum: Benedictus Domuus Deus Israel Luc. I. 68.

5. Iosephus Mariae maritus monetur divintus, ne Mariam gravidam repudiet. Matth. 1. 20.

6. *kurh/nios, CYRENIUS (uti Lucas eum vocat. c. 2. v. 2. Iosephus et Tacitus eum vocant. P. Sulpitium Quirinum) Rector cum Proconsulari potestate ab Augusto constitutu, censum in Iuaea primum agebat (Lucas Evangelisat vocat a)pografhn\ trw/thn descriptionem primam. c. 2. v. 2.) cum Iesus Christus Dei Filius, ex Maria Virgine in Berhlehem Iuda verus homo natus est 25 Decemb. Hocanno autem mese Septembri impletus annus 41 Imperii Augusti, et inchoatus 42. Glzius.

7. Augustus Romae templum Marti ultoridedicatiut ludis magnificentissimis. Velleius Paterc.


page 458, image: s0530

h. e. gratias egit Marti, pro tor victoriis, eumque invocativ, ut dienceps quoque filiis suis felicem daret successeum.

8. Oracula omnia paulo ante Christi nativitatem desiisse, Cicero atque alii observarunt. Et memorabile est Delphici Doemonis ad augustum, facto semel ac iterum ex hecatombe facrificio, de successore in imperio quaerentem, responsum verbis Graecis hoc sensu:

Mepuer Ebraus, divos Deus ipse gubernans,
Cedere sede iubet, tristemque redire sub Orcum:
Aris ergo dehinc tactius discedito nosiris.

Edito co oraculo miratus Augustus, postquam in urbem rediiset, aram maximam in Capitolio exstruxisse traditur cum hac inscriptione, ARA PRIMOGENITI DEI. Golzius, Vide Niceph. lib. 1. c. 17. Ab. hoc anno Augustus onibus suis Consulat ibus finem imposuit, et ab illo honore deinceps abstinuit, nec dominum se appellari permisit, Oros.

9. Moneta argentea. Cudi etiam curavit monetam argentam, quae ab uno latere caput Augusti laureatum exhibet, cum inscriptione, AUGUSTUS DIVI F. Ab adverso, Imperatorem subsellio insidentem, cui alia figura porrigit infantem fasciis involutum. Adolph. Occo in Numismant. p. 41.

PERIODUS II. DE CHRISTI NATIVITATE.

IESUS CHRISTUS, aeternus Dei Filius a Deo Patre ab aeterno genitus VERUS DEUS, ex Maria Virgine in Berthlehem Iuda VERUS HOMO natus est A. M. 3970. Hunc Christi natalem Ecclefia 25 Decemb. circa solstitum hiemale celebrat.

Historia Nativitatis Christi descripta est a Luca cap. 2. Circa quam historiam duo sunt notanda. I. Nativitatis christi descritpio. 2. Nativitatis Christipatefactio.

I DE NATIVItATIS CHRISTI DESCRIPTIONE.

Descriptio Nativitatis Christi quadruplex est:

1. Caput erat aureum.

2. Pectus et duo brachia argentea.

3. Venter et foemera oerea.

4. Tibioe ferreoe, et pedes ex parie ferrei.

4. Tibioe ferreoe, et pedes ex parte lutei.

Addit Daniel. v. 34. et 35. quod tempore istorum Regnorum, h. c. tempore quaritae Monarchiae, LAPIS a monte sine manibus sit abscindendus, qui PEDES statuae (vel Colossi) percussurus sit.

1. Per lapidem intelligit christum. Psalm. 118.

1. *xronologikh\. 2. *topografikh\. 3. *genealogikh\.

4. *geneqliakh\.

I. *xronologi/a, sive Tempus Adventus Messiae describitur.

A Luc. 2. 1. mentione AUGUSTI Imperatoris, qui A. M. 3970. Anno ante Christum 1. per *kurh/nion, Cyrenium, (quem Tacitus P. Sulpitium Quirinum vocat) censum prinum in Iudae institut. Luc. 2.2.

A. Matth. 2. 1. fit mentio HEROIS Regis; qui A. M. 3935. ante C. N. 36. Antigonum ultinum ex Asmonaeis Regibus interfecit: et urbem Ierosolymam expugnavit, atquesceptrum a Iuda abstulit, et 37 annos regnavit. Anno quoque Regni penultimo Sanhedrin, h. e. Consistorium, quod ex 72 Iudicibus constabit, interfecit.

Hi Evangelista digitum intendunt ad duo V. T. Vaticinia.

PRIMUM erat Iacobi Patriarche, cuius fit mentio Gen. 49. 10. Non auferetur Sceptrum de Iuda, neque (mechokek) Legislator de pedibus eius, donec veniat Siloh.

In hoc vaticinio duo continentur.

I. Geimina dignitas, eiusque ratio.

1. Dignitas Regia, quae notatur voce
[Gap desc: Greek word]
SCEPTRI.

2. Dignitas iudicialis, quae notatur voceppno LEGISIATORIS: per quein significatur Consitorium Ecclesiasticum, penes quod erat potestas, I. Leges ferendi. 2. Iudicandi, vel sententias ferendi. 3. Sententias latas exsequendi.

II. Gemina dignitatis duratio. Utraque potestas durare debebat usque ad Adventum Siloh. h. e. Messioe.

SECUNDUM erat Vaticinium Danielis Prophetoe, qui c. 2. v. 32, 33. describit visionem Nabuchdonosoris Regis, qui in somnio vidit ingentem colossum, cuius

Monarchia notatur 1. Quae fuit Babyloniorum et Assyriorum.

Monarchia notatur 2. Quae fuit Medorum et Persisrum.

Monarchia notatur 3. Quae fuit Groecorum.

Monarchia notatu 4. Quae Romanorum.

2. Vaticinatur deco, quod sine manibus a monte sit abscindendus, h. e. quod sine opera virili, e populo Iudaico sit oriundus, et ex Mariamtre a)eiparqe/nw| nasciturus.

3. Vaticinatur, quod PEDES statuae sit


page 459, image: s0531

pereussurus. Non dicit, quod percussurus sit statuae CAPUT, vel PECTUS, vel VENTREM; sed PEDES. Quo ipso insinuat: quod nasciturus sit Messias tempore Monarchiae, non primae, neque secundae, neque tertiae, sed quartae, h. e. Romanae, h. e. tempore August Imp. Sicut diserte Lucas ait, et fupra in Prolegomenis demonstravimus.

Complementum horum vaticinorum ostenditur.

1. A Luca c. 2. qui mentionem facit AUGUSTI Imperatoris Ethnici, qui per Carenium Syriae Praesidem, ptimum in Iudaea censum instituit. Qui census, vel exactio, manifestissimum servitutis Iudaciae signum fuit. Sicut Iosephus Historicus Iudaicus scribit.

2. A Matthaeo; qui c. 2. mentionem facit HERODIS, Iudaeorum Regis. Hic erat alienigena, nempe Idumaeus, et ab Antonio Duumviro Rex Iudaeae constitutus, et ab Augusto Monarcha, sive Imperatore, in regno confirmatus erat: Qui Synedrium eo ipso anno quo Christus natus est, e medio sustulit; uti Philo Iudaeus scribit.

I. Usus ELENCTICUS, Contra Iudoeos.

Hinc pater, quod promissus mundi Messia dudum venerit, neque alius exspectandus sit, sicut Iudaei contendunt: et quod IESUS CHRISTUS Nazarenus sit verus ille Iudaeis promissus Messias.

Syhollgismus.

Mssias venire, h. e. in mundum nasci debuit, ablato
scepero a Iuda,
Atque Iesus Christus venit, h. e. in mundum natus
est, ablato sceptro a Iuda.
Ergo Iesus C. est verus mundi Messias.

Propositio est a)cio/pisos2. Assumptio probatur ex dictis. Quia Christus natus est tempore

1. Augusti Caesaris. Luc. 2. 1.

2. Herodis alienigenae Regis. Matth. 2. 1. Quo tempore sceptrum a Iuda ablatum erat.

II. USUS DIDACTICUS.

Christus convenienter sub Augusto Imp. natus est: Si consideremus Augusti.

1. APPELLATIONEM. Augustus dicitur ab auguendo. Ein Mehrer des Reichs. Quia Imperium Romanum valde auxit et amplificavit; uti ex Historia eius constat. ita quoque Christus vere est Augustus. Quia ipse est vir Zemach. h. e. Germen, sub quo omnia debebant ercscere. Zach. 6. 12. h. e. sub quo Regnum eius spirituale, h. e. Ecclesia, incrementa sumere debebat. Cum quo consentit Iesaias, qui c. 9. v. 7. de ipso vaticinatum
[Gap desc: Greek words]
MULTIPLICASBLTUR Imperium eius. quod factum est per vocationem gentium ad Regnum christi. Nam ante Christi adventum ordinaria Regni Christi vel Ecclesiae sedes erat in Iudaea: At post christi adventum sedes eius est in universo orbe. Vide Psalm. 76. 1, 2. Psalm. 72. 8, 9. 10. Psalm. 147. 19, 20. Psalm. 19. 3, 4. Rom. 10. 18. Ioh. 10. 16.

II. DOMINATIONEM. Quae ratione

1. Quantitatis erat OE cumenica. Quiaille mandatum promulgavit, ut pa=sa h( oi)koumenh h. e. totus orbis, censeretur. Quae tamen verba synecdochice sunt intelligenda, videlicet de provinciis Romano Imperio suiectis. Nam nullus Monarcha terrenus absolute oecumenicus mundi Dominus fuit. Quia omnes Monarchiae fatales terminos suos habuerunt. Vide Colleg. meum 1. Antiph. p. 27. At Christus est absolure oecumenicus Rex et mundi Dominus. Psalm. 72. 8. Zach. 9. 10. Unde dicitur Rex Regum et Dominus Dominatium. Apoc. 19.

2. Qualitatis. Dominatio Augusti fuit pacisica. Quia tempore imperii eius templum IANI bis fuit clausum, quod tempore belli semper erat apertum. At christus verus Augustus vere est Scharsalom Princeps pacis, Iosaioe 9. 7. Quia pacem ille acquisiv it nobis. 1. Supra nos, cum Deo. 2. Infra nos, adversus diabolos. 3. Intra nos, in conscientia nostra. 4. circa nos, adversus mundum omnesque mundi persecutiones.

3. Durationis. Augusti Imperium diu mansit. Quia 56 annos regnavit: quod de nullo Imperatorum Romanorum dici potest. At Christi Regnum diu durabit. quia in aeternum permandebit, et finem non habebit. Luc. 1. 33.

II.*t*o*p*o*g*r*a*f*i/*a. Locus NATIVITATIS CHRISTE est riplex.

1. Locus GENERALIS est Iudaea, sive Terra Iuda. Micheoe 5. 2. Matth. 2. 1. Luc. 2. 4. Quae ideo speciali appellatione vocatur Terra Immanuelis. Iesai. 8. 8. Et christus vocatur Rex Iudaeorum. Quem titulum Pilatus in cruce christi posuit. Ioh. 19. 19.

II. Locus SPECIALIS fuit Bethlehem. Bethlehem autem fuit duplex.

1. In tribu Zahulon. Iosuoe 19. Haec non intelligenda est hoc loco.

2. In tribu Iuda. Haec fuit Patria Messioe, et hoc loco intelligitur, Alias dicitur,


page 460, image: s0532

1. Bethlehem Ephrata. Mich. 5. 1. Matth. 2. v. 6. Item Gen. 35. 19. Ubi legitur, quod Rachel, uxor Iacobi Patriarchae, ibi sit mortua et sepulta. Ephrata dicitur ab insigni fertilitate, quod regio circa Bethlehem fuerit valde fructifera. Vide Num. 13. 24. de botro ingenti, quem duo viri in pertica portarunt. Et sic dicitur diakritikw=s2, ad differentiam alterius Bethlehem, quae sita fuit in tribu Zabulon.

II. Bethlehem Iuda. Matth. 2. 1. Item Bethlehem terra Iuda. Matth. 2. 6.

III. Civitas David. Luc. 2. v. 4. Quia David Christi typus ibi natus et educatus fuit. Unde etiam Bethlchemita appellatur. 1 Sam. c. 16. c. 17. v. 2. 2 Sam. 5. 7.

USUS DIDACTICUS. Quaestio. I.

Qua occasione christus natus sit in bethlebem?

Resp. Factum hoc est admiranda Dei providentia. Idque respectu.

1. Imperatoris Augusti, qui nihil tale cogitans nativitatem Christi exactione sua promvit, eique cunas in Bethlehem paravit.

2. Respectu Iosephi et Marioe, qui oboedientiam edicto summi sui Magistratus praestantes, Bethlehemum venerunt, cum tempus pariendi Mariae instret, quod etiam praeter ipsorum mentem et intentionem factum est.

3. Respectu christi, qui Nazarethae conceptus, bethlehemi iuxta Dei ordinationem nasci debuit. Ideoque a Maria matre illue deportatus fuit. ut in plenitudine temporis, Bethlehemi, Deo sic disponente, nasceretur.

Quaestio II.

Quare Christus in Bethlehem nascidebuit?

Resp. Factum hoc est:

I. Propter expressum Micheae Prophetae vaticinium. Mich. 5. 2.

II. Propter triplex mysterium.

1. Propter typicum geminum, quoniam in Berthlehem natus erat 1. Beniamin Genes. 35. v. 16, 17. 18, 19. Qui typi christi erat.

1. Propter typicum geminum, quoniam in Berthlehem natus erat 2. David Rex I Sam. 16. v. 1, 2. qui typi christierant.

2. Propter Christi officum. Nam Bethlehem idem signific at atque domum panis, a
[Gap desc: Greek word]
domus, et
[Gap desc: Greek word]
panis. Quo ipso notatur christi officum, quod ipse sit verus vitae panis. Ioh. 6. Idque

I. Proter alimentationem.

II. Propter essicaciae et virtutis omnigenae plenitudinem.

III. Propter quottidianam fruitionem.

3. Propter Christi Regnum, quod nativatate Christi in Bethlehem praefiguratum fuit. Nam Berhlehem est typus elegans Regni Christi, idque

I. Quoad Nativitatem.

II. Quoad fertilitatem, omniumque bonorum ubertatem.

USUS CONtRAD IUDEOS ELENCTICUS.

Messias nasci debuit in Bethlehem, civitate Iudaeae. Mich. 5. 2.

At Christus noster ante 1648. annos in Bethlehem civitate Iudaeae natus est. matth. 2. 4, 5, 6.

Ergo Christus noster est verus Messias. Patribus in V. T. promissus, et nobis in N. T. missus.

III. Locus SINGULARIS est Stabulum, inque eo vile praesepium. quod Christus in stabulo natus est, eo lpso insinatur.

1. Nostra miseria, quod videlicet nos propter peccata Protoplastorum e Paradiso eiecti, in locum simus iumentorum reiecti, iisdem affimilati. Psalm. 49. 21.

2. Christi nascentis gratia, quod videlicet pro nobis servi formam assumere, nostrique causa in stabulo nasci dignatus sit, ut ad curiam caelestem, e qua exstrusi propter peccata eramus, nativitate sua nos reduceret.

III. *genealogi/a, h. e. ex quibus MA Io RI Bus, FAMILIA et DOMO CHRISTUS NATUS SIT.

DEUS ab origine mundi ortum Messiae distinctis vicibus, atque gradibus (polumerw=s2 kai\ polutro/sws2, Hebr. I. 1.) revelavit, sed semper clarius atque clarius.

1. Semen mulieris promisit, contriturum caput serpentis. Genes. 3. Quae promissio quoad sonum verborum est generalislima, ad totum genus humanum sese extendens.

2. Semen Abrahae promisit, idque tribus vicibus. Genes. 12. 3. Genes. 18. 18. Genes. 22. 18. A. M. 2024.

3. Semen Isaaco promisit, semel. Genes. 26. 4. A. M. 2129.

4. Semen Iacobo P. promisit, idque etiam semei. Gen. 28. 14. A. M. 2185.

5. Promissionem hanc de Messia ad Tribum Iuda alligavit. Gen. 49. 10. A. M. 2225.

6. Eam ad certam Familiam atque Domum,


page 461, image: s0533

nempe Davidis, restrinxit. 2 Sam. 7. v. 12. A. M. 2902.

7. Mater Messiae in specie manifestatur, quod debeat esse
[Gap desc: Greek word]
ha Alma, VIRGO Iesai. 7. circa A. M. 3180.

8. Mater Messiae proprio nomine vocatur MARIA: additur, quod sit Virgo viro, h. e. Iosepho desponsata. Matth. 1. v. 18. Luc. 1.

IV. GENESIS SIVE NATIVITS CHRISTI.

Nativitas christi consideratur quadrupliciter.

I. ORIGINALITER, h. e. EX QUIBUS PARENTIBUS Christus secundum humanitatem sit natus. Ad quam quaestionem respondemus: Quod Christus secundum humanitatem sit a)pa/twr, h. e. sine patre; sicut secundum dietatem est a)mh/twr, h. e. sine matre: utii dicitur Hebr. 7. 3. MATER autem Christi secundum humanitatem est Maria Virgo a)eiparqe/nos. Iesai. 7. vers. 14. Matth. 1. v. 22, 23.

2. MATERIALITER, h. e. Quis sit natus? Resp. FIL Ius Dei. Galat. 4. 4. Et Luc. 2. v. 11. Angelus ad pastores inquit: Natus est vobis hodie SERVATOR, qui est CHRISTUS Do- MIN us in Civitate David.

3. FORMALITER, hoc est, quom odo Christus sit natus? Resp. De hac quaestione duplex Theologorum orthodoxorum occurrit sententia, nempe communis et specialis.

1. Sententia communis est, quod Nativitas christi non fuerit naturalis, sed supernaturalis et miraculosa, ita ut christus non ex aperto sed clauso utero sit in lucem editus.

II. Sententia Specialis est clarissimi Domini D. Chemnitii in Harm lib. 1. p. 1881. et aliorum Theologorum August. Confess. qui statunt. Nativitatem Christin non fuisse supernaturalem, sed naturalem. Quia Lucas simpliciter uratur vulgaribus et usitatis vocabulis, c. 2. v. 6, 7. [Implet isunt dies, ut Maria parvet. et peperit FILIUM suum primogenitum.] Et videtur hoc ideo fecisse, ut ostenderet, non quaerenda esse praeter Scripturae testimonia extraordinaria miracula in nativitate Christi: sed quae naturali ratione post cohceptum soetum in utero maternosequi, quae in partu sieri, et partum comitari solent, cogitanda esse etiam de hac nativitate, sicut et Hieranymus contra Helvidium sentit, et ante ipsum scripsit Terrull. de carne Christi.

Similiter et Spiritus Sanctus in V. T. usurpat voces atque phrases de communi et natutali partuloquentes, quae etiam ad Christum in N. T. accommodantur.

Exod. 13. v. 2. Sanctifica mihi omne Primogeniturm, QUOD APERIT VULVAM in siliis Israel. Num. 8. v. 16. Primogenita QUAE APERIUNT VULVAM in Israel. Hoc vaticinium ad christum in N. T. accommodatur, cum in Fsto Pruificationis Domino in templo Ierosolymitano prasentaretur. Luc. 2. v. 22, 23. Postquam impleti sunt dies purgationis eius secundum Legem Mosis, tulerunt cum in Ierusalem, ut sisterent cum Domino, sicut scriptum est in lege Domini: Quia OMNE Masculinum dianoi=gon, ADAPERIENS VULVAM, sactum donino vocabitur.

Et in hac sententia est ipse Lutherus. qui in Postilla Ecclesiast. super Euangelium de Circumicisione Christi. p. 115. ita scribit: Also hat er Ihres Weibischen Leibes und Fleisches gehraucht zur naturlichen Gebuhrt/ aber nicht zur natprlichen Entfängniß.

4. FINALITER. Finis Nativitatis christi est, ut nosipsius Nativitate renasceremur. h. e. Ideo Filius Dei factus est Filius Hominis, ut nos in ipso fieremus filii Dei.

PERIODUS III.

Continet ta\ parepo/mena NATIVITATIS CHRISTI, h. e. Acta, quae post christi Nativitatem contigerunt.

NATIVITAS christi multis miraculis est commendata, quod sit ipsius FILII Dei nativitas. Nam patefacta est

1. Per ANGELOS per unum, cuius lescribitur concio Luc. 2. a. v. 8. usque ad 13.

1. Per ANGELOS Per omnes, quorum lescribitur cantio Luc. 2. v. 13, 14.

2. Per HOMINES,

I. Iudaeos 1. Per Pastores Bethlehemiticos. Luc. 2. v. 15.

I. Iudaeos 2. Per Simeonem et Hannam. Luc. 2. v. 25. 36.

II. Magos Orientales. Matth. 2. v. 1.

3. Per Stellam novam et miraculosam, quae Magis in oriente appatuit, et ad incunabula Christi deduxit, Matth. 2. v. 2. Sicut enim Deus posteros Semi per columnam ignis deduxit in


page 462, image: s0534

regionem gentilium, videlicet in terram Ganaan. Exodi 13. v. 21. Ita in principio N. Testamenti posteros Iapheti, gentilium primitias, Magos scil. per stellam deduxit in regionem Israelitarum.

Huc pertinet memorabile Nooe de gentium vocatione vaticinium, quod exstat Genes. 9. vers. 27. Verba haec sunt: Persuadeat Deus Iapheto, et babit et in tabernaculis Sem. Hisce verbis vaticinatur Noah, quod Ecclesia non solum ex Semitis, (h. e. Iudaeis) sed etiam ex Iaphitis (h. e. Gentibus) sit colligenda. Quia Iaphita (h. e. Gentes) ad gremium Ecclesiae constantis ex Semitis (h. e. Iudaeis) aggregandae erant. Nam Semis. h. e. posteri Sem, qui erant Israelitae sive Iudaei, erant naturales rami. Rom. 11. vers. 18. Quia salus est ex Iudaeis. Iohan. 4. v. 22, Iaphet vero, h. e. posteri Iaphet, qui erant Gentes, erant rami in siticii. Rom. 11. v. 18. Quare quando Noha dicit: Iaphetum habit aturum in tabernaculis Sam, cum de Gentium vocatione loquitur, quod videlicet Iaphitae, h. e. Gentes, Evangelium christi sint auditurae, et agniturae christum Servatorem, qui e Sem nasciturus erat. Impeltum est hoc Nohae de vocatione Gentium ad Christi regnum vaticinium, eiusque factum est initium in feria Epiphaniorum, in qua Magi novae stellae ductu ad praesepe Christi veneiunt.

IV. Post nativitatem Christi Oracula Gentium in toto orbe terrarum defecerunt et conticuerunt: idque iuxta clarissima Prophetarum vaticinia, quae exstant. Zachar. 13. v. 2. Et erit in die illa, dicit Dominus exercituum, dispergam nomina Idolorum deterra, et non memorabuntur ultra, et Pseudoprophetas et spiritum immundum auferam de terra. Psal. 97. vers. 7. confundantur omnes, qui colunt sculptilia, et qui gloriantur in Elilim: adorate eum omnes Angeli eius; andivit et laetata est Zion.

Haec autem Prophetarum vaticinia, nato christo, impleta sunt: Idololatria gentium abolita est, et oracula in toto terrarum orbe defecerunt; cultores idolorum consusi sunt, et satanae regnum destructum est. patet hoc ipsum ex historiis: Nam scribit Orosius, Romanos, cum quaesivissent ex oraculo, quamdiu templum pacis esset duraturum, hoc responsi tulisse; Usque dum virgo pareret: Et Romulum, cum statuam suam erigeret; dixisse, illam salvam fore, donec Virgo pareret: quasi dicat, usque in aeternum: Illud enim numquam futurum putabant. At in ea nocte, qua christus natus est, Templum illud Pacis Idololatricum cortuit in urbe Roma, et inter rudera inventi sunt hi versus:

Virginit as, partus, discordes tempore longe,
Virginis in gremio foedera pacis habent.

Vide plura in Proecognit is huius Monarch. in explicatione vaticinii prinmi Danielis.

CHRONOLOGIA N. T.

Aera annorum in N. T. secundum supputationem Ecclesiae a circumcisione christi exordium sumit.

Annus a christo nato primus.

I. circumeisio christi. christus 8. die post nativitatem circumcisus est, Calend, Ianuarii. Luc. 2.

II. Magorum adventus ex criente. Magi ex orente venientes Christum natum adorant, et muneribus oblatis, nempe auro, ture et myrrha, honorant. Matth. 2.

III. Festum purificationis. Maria, clapso puerperii tempore, a circumcisione Christi die 33. (a nativitate 40.) die 2 Februarii in templo Hierosolymitano filiolum suum fistit Domino. simeon grandaevus vit sanctus laetissimo amplexu excipit Christum infantem, eumque intvenus oculis, divino lumine ac numine plenus, de ipsius beneficiis vaticinatur. Idem facit Hanna Prophetissa. Luc. 2. Festum hoc celebratur in Ecclesia 2. februarii.

IV. Fuga Christi in Aegyptum. Ioseph christi nutritius ac tutor, monitus ab Angelo in somnis, cum infante Christo, et Marre eius, secedit in Aegyptum, ut infantem gladio Herodis praesentique neci subtrahat. Matth. 2. Alii ad sequentem annum referunt. Exulavit in Aegypto, ut veteres senserunt, circiter triennium vel quinquennium.

V. Infanticidium Herodis. Herodes Ascalonita, alias Herodes Magnus dictus, inaudito crudelitatis exemplo, trucidari iussit infantes Bethlemiticos, et unum infantem Christum quaetrens in multos rabiosissime saeviit. Nam Matth. 2. 16. legitur: INTERFECIT OMNES PUEROS, qui erant in Bethlehem et in omnibus finibus Bethlemiticis, quotquot essent himuli et minores, iuxta tempus quod exacte cognoverat ex Magis. Quidam exprimunt numerum interfectorum; occisos enim aiunt 144000. ex Apocal. 14. v. 3.

VI. Herodes in morbum gravissimum incidit. Rumor autem increbescit, morbum Herodis esse letalem, ideo duo Prosessores adhortantur suos discipulos, ne sinant templum profanari imaginibus, quas proticibus affixerat Herodes, atque ut Aquilam auream illam magni pouderis deiciant. Sed in ipso facto deprehensi, una cum praeceptoribus suis Hierichuntem abducuntur, et vivi


page 463, image: s0535

cremantur die 9 Ianuarii, feria sexta, cum sequenti nocte incideret eclipsis lunae. Iosephus.

VII. Mors Herodis. Herodis morbus ingravescit, ideo defertur ad Iordan nem in thermas, quae ipsi tamen salubres non fuerunt: ideo Hierichuntem redit: ubi ex toto regno omnes, qui vel auctoritate vel opibus excellerent, severissimo mandato sub capitis poenâ ev ocat, et post mortem suam occidi iubet, ut subditi etiam nolentes lugerent. Inde occidit silium Antipaturm, et post quinque dies mortur circa tempus Paschatis, anno aetatis fere 70, postquam morbis saevissimis excarnificatus esset. Et consentaneum est eum horrendo isti infantieidio Bethlehemitioco non diu fuisse superstitem, agitantibus et inquietantibus illum ultricibus surus, et divina Nemesi ad supplicia iustissima tyrannum rapiente. Immodica enim saevitia, enormis furor, et extrema rabies, raro est diuturna et durabilis.

VIII. Augustus Imperator regnum Herodis in Tetrar chias divisit, illud que filiis eius distribuit, ita ut Herodes Antipas et Philippus singulas reciperent, Archelaus vero binas, qui patri suo in Iudaea successit, et regnavit annos 9. iuxta Iosephum; iuxta alios 6. vel. 7.

IX. Post defunctum Herodem, Archelao regnatne, Ioseph cum Maria et infantulo ex Aegypto in Palaestinam redeunt, et oraculo moniti, setlem rerum suarum figunt Nazarethae in Galilaea. Matth. 2.

X. ARCHELAUs hlius Herodis a Iudaeis et Samaritanis, tyrannidem eius non ferentibus, accusatur apud Augustum, et trans Alpes Viennam in Galliam relegatur, et SULPITIUS QUIRINUS censum agit in Iudaea secundum, Archelai (ob tyrannidem circa haec tempora relegati) bona vendita fisco Romani Imperii infert, Iudaeam provinciae Sytiae atrribuit, et Procuratorem accipit. Iosephus lib. 18. cap. ultimo.

XI. Fratre Archelai, ANTIPAS et PHILIPPUS, quod in provinciis suis manerent, urbes in honorem Augusti condunt, Caesaream Philippi, et Bethsaidem, quae IULIAS appellata fuit. Recuperavit tamen vetus nomen. iussu fortassis augusti, qui Iuliam filiam aversaabatur. Iosephus lib. 18. cap. ultimo.

ANNUSA CHRISTO NATO XIT.

Christus anno aetatis 12, in festo Paschatis, in templo Ierosolymitano. Doctores cum omnium hominum admiratione docuit, illustrissmumque divinae suae sapientiae specimen edidit. Luc. 2.

III. IMPERATOR ROM CLAUDIUS TIBERIUS NERO.

CAPUT I. DEORTV.

I. Generatio.

I. PATER Tiberii fuit TIBERIUS NIRO, qui C. Caesari Quaestor in bello Alexandrino classis praesectus plurimum ad victoriam contulit. Quare et Pontifex in locum P. Scipionis substitutus, et ad deducendas in Galliam colonias missus est. Suetonius in Tiberios §. 4.

II. MATER eius LIVIA DRUSILLA fuit, quae, postquam enixaiam erat Tiberium filium, cum iterum gravida esset, Augusto petenti eam sibi in matrimonium concedi, consensu mariti nupsit, tertioque mense pst DRUSUM NErOMEM, in domo Augusti peperit. Hinc Proverbium Romae vulgatum est:

*toi=s2 eu)tuxou=si tri/mhna paidi/a,
Fortumatis etiam trimestres nasciliberos.

Non multo post pater Tiberii diem obiit, utroque liberorum superstite, Tiberio Drusoque Neronibus, qui Augusti Imperatoris privigni dicti sune. Suetonius in Tiberio. §. 4.

Tiberium Augustus postea etiam intercessione matris ad optavit, et heredem Imperii constituit, eique filiam suam IULIAM uxorem dedit. Atque ita Tiberius Augusti privignus, filius adpotivus atque gener fuit.

II. appellatio.

I. NOMEN: Dictus est CLAUDRUS TIBER ius NERO. Quia ex familia claudia, quae etiam clodia voeata, natus fuit. Ea a Salbinis originem traxit, et Romana facta est, non multo post urbem conditam. Inter cognomina huius familiae fuit nomne NERONIS, quo lingua Salbina fortis signisicatur ac strenuus. Suetonius in Tiberio. §. 1. et 2.

Quoniam autem Tiberius adhuc tiro in castris avidis bibebat vinum, militari ioco pro Claudio Tiberio Nerone dictus est Caldius Biberius Mero. Bruson. lib. 6. Apophth.

II. COGNOMEN. Tiberius dicitur. 1. *kai/sar, Coesar, Actor. 25. v. 10. ubi Paulus Apostolus inquit; Ad tribunal Caesaris sto, ubi me oporter iudicari, Et vers. 21. Caesarem appello. Et v. 21.


page 464, image: s0536

inquit Festus: Iussi servari eum donec mitterem eum ad Caesarem. 2. *sebaso\s2, Augustus, Actor. 25. v. 21, 25. Quibus nominibus eriamnum Romani Imperat. utuntur. 3. *ku/rios Dominus. Actor. 25. v. 26. Quod tamen nomen ipse Tiberius repudiavit; ut postea dicemus.

CAPUT II. DE PROGRESSV. I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, sive Personae eius descriptio.

I HAbitus animi. Natura Tiberii suit saeva, impura, et tamen hypocritica, ironica, et saevitiae occultatrix. Non enim eorum, quae appetebat, quicquam prae se ferebat, et eorum, quae dicebat, nihil facere volebat: Sed cum verba voluntari suae contrariafaceret, quicquid appertebat, recusabat, et quicquid oderat, amplectebatur. Suidas in Tiber. Aurelius Victor hoc ipsum hisce verbis enarrat. Ingenio fuit insidiosus, simulans ea se velle, quae nollet: His quasi infensus, quibus consultum cupiebat, iis vero quos oderat, quasi benev olus apparens. Theodorus Godareus, Praeceptor eius, eum in Rhetoricis informavit, et naturam, ingeniumque eius, prinmus sagaciter prospexit, atquesimilitudine aptissima expressit, subinde eum in obiurgando appellans phlo\n a(/i mati pefurame/non, lutum sanguine maceratum. Quo insinuare voluit, quod, licet natura Tiberii humanitatem prae se ferret extrensecus, tamen serudelitate et saevitia referta sit intrinsecus. Quod etiam eventus comprobavit. Nam tandem Tiberius in Tyrannum degeneravit.

II. Habitus corporis. Corpore fuit amplo atque robusto, statura, quae iustam excederet. Latus ab humeris et pectore, ceteris quoque membris, ussque ad imos pedes aequalis et congruens. Sinistramanus agiliore ac validiore, articulis ita firmis, ut recens et integrum malum digito terebraret: caput pueri, vel etiam adolescentis talitro vulneraret. Colore erat candido, capillo pone occipitiumsubmissiore, in quo tamen crebri et subtiles tumores, cum praegrandibus oculis, et qui, quod mirum esse,t noctus etiam et in tenebris viderent, sed ad breve tempus, et cum primum asomno patuissent, demum rursus hebescebant. Incedebat cervice rigida, et obstipa, adducto fere vultu, plerumque tacitus: nullo aut rarissimo etiam cum proximis sermone, eoque tardissimo: nec sine molli quadam digitorum gesticulatione. Quae omnia ingrata atque arrogantiae plena et animadvertit Augustus in eo, et excusare tentavit saepe apud Senatum et populum, profellus; Naturoe vitia esse, non animi. Valetudine prosperrima usus est, tempore quidem principatus pene toto, prope illaesa, quamvis a trigesimo aetatis anno arbitrau eam suo rexerit, sine adiumento consiliove Medicorum. Haec Suetonius in Tiber. §. 68.

Silimilter Tiberio in senectute quoque corporis habitus dedecori fuit: quippe illi praegracilis et incurva proceritas, nudus capillo vertex, ulcerosa facies, et plerumque medicaminibus interstincta. Tacitus 4. Annal. 9.

AXIOMAL. Sicut formoe decor ad conciliandos hominum animos p0lurimum momenti habet: Ita nihil est, quod facilius conte mtui redd at homines obnoxios, quam deformitas.

Rationem reddit Ecdorus poeta Graecus apud Stohoeum sermone 88. Cuius versus sic redditi:

Faciem aspectu deformem possidens,
Mores etiam eiusmodi habes.
Ex malo enim Natura malum producit,
Ut ex vipera rursum vipera nascitur.

AXIOMA II. Quodamfamillioehabent not as genitivas, quas Aristoteles in Arte poetica vocat shmei=a su/mfuta.

EXEMPLA.

I. Habemus in TIBERIO Imp. qui noctu et in tenebris oculis suis videre potuit, uti modo dictum est. Dio a)mbluwpi/an nominat.

II. Ita Iulius Casur Scaliger. lib. 1. Histor. Animal. de se scribit, quod oculos habuerit xarwpou\s2, h. e. quod de nocte experrectus videre potuerit per horam vel amplius obiecta, non luce quidem clara, sed instar crepusculi, quod Graecis luko/fws2 dicitur. Idem Iosephus Scaliger de parente et se ipso narrat in vita patris et consutatione fabulae Burodniame.

II. ACTA TIBERII IUVENILIA.

Tiberius in artibus liberalibus a praeceptore suo Theodoro Godareo similiter in lingua Graeca et Latina, et praesertim in eloquentiae studio diligenter informatus est, in quo ita profecti, ut novem annorum puer patrem Tiberium defunctum pro rostris laudarit. Suetonius in Tiberio.

In oratione latina sequutus est Corvinum


page 465, image: s0537

Messalam, quem senem adolescens observaverat. Sed atsectatione et morositate nimia obscurabat stylum. Composuit et carmen lyricum, cuius est titulus: Conquestio de Iulii Casaris morte. Fecti etiam Graeca poemata, imitatus Euphorionem, et Rhianum, et parthenium: Quibus poetis admodum delectatus, seripta eorum et imagines publicis Biliothecis inter veteres et praecipuos auctores dedicavit: et ob hoc plerique eruditorum certatim ad eum multa de his ediderunt. Suet onius in Tiberio, §. 70.

III. ACTA OECONOMICA. I. Uxores.

Uxores duas habuit. Prior fuit AGRIPPINAM. Agrippae filia, neptis Pomponii Attiei Equitis Romani, ad quem sunt Ciceronis Epistolae; cum qua coniunctissime vixit, et ex ca filium Drusum suscepit. Suetonius in Tiber. §. 7.

Posterior uxor suit IULIA Augusti filia: Hanc, dimissa Agrippina, invitus ducere est coactus, cuius mores improbavit, ut quam sensisset sui quoque sub priore marito appetentem. Sed Agrippinam et abegisse post div ortium doluit, et semel omnino ex occursu visam, adeo contentis et tumentibus oculis prosequutus est, ut custodita sit, neunquam in conspectum eius posthac veniret. Cum Iulia primo concorditer et amore mutuo vixit, sed postca ortis inter eos dissensionibus factum est, ut perpetuo secubaret, intercepto communis filii pignore, qui Aquileiae natus infans exstinctus est.

III. Filii.

PRIMO, FILII eius naturales fuerunt duo. Unus fuit TITUS DRUSUS, quem ex Agrippina suscepit. Hic nulla re, quam vinolentia patrem repraesentavit, ebriosus ut pater, et diu post, cum Imperator factus esset Tiberius, vel intemperantia et morbo consumptus, vel, ut alii seribunt per Seianum veneno sublatus est. Alter filus naturalis, natus ei fuit ex Livia, qui Aquileiae infans exstinctus est.

SECUNDO, FILIUS eius adoptivus fuit GERMANICUS; a Druso fratre prognatus. Hunc enim adoptare conactus est, sic ut adoptione facta, protinus Augusti Octaviani nepos esset.

IV. ACTA POLITICA ET POLEMICA.

I. Acta Tiberii, antequam pervenit ad Imperium.

Tiberius aetate confirmata civiles honores petiit, quos et consequutus est, nempe quaesturam, praeturam, consulatum, et tribunitiam potestatem. Suet onius in Tiber. §. 9. Illustrium quoque caularum patronus suit. Pro Ladoicenis, Thyatirenis, chiis, terraemotu afflicrtis, opemqueimplorantibus, Senatum deprecatus est.

Vamium Cepionem, qui cum Varrone Muraena in Augustum conspiraverat, reum Maiestatis apud Iudices fecit et condemnavit, Suetonius in Tiberio §. 8. Ad militiam ab Augusto missus multa feliciter gessit. Stipendia prima expeditione Cantabrica Tribunus militum fecit: deinde ducto ad Orientem exetcitu, regnum Armeniae Tigrani restituit, ac pro tribunali diadema imposuit. Recepit et signa, quae M. Crapo ademerant Parthi. Posthaec Galliam Comatam anno fere rexit, et barbarorum incursionibus, et Principum discordia inquietam. Postea Rheticum Vindelicumque bellum, tum Pannonicum et Germanicum gessit: unde trimphales honores consequutus est. Suetonius in Tiber. §. 9.

II. Imperii occupatio, eiusque occasio.

Postquam caius et Luius, Augusti ex Agrippa et Lucia filia nepotes, intra triennium defuncti essent, Augustu instinctu Liviae uxoris Tiberium adoptavit cum Agrippa posthumo. Tiberius autem Germanicum fratris sui filium adoptare coactus est, sic, ut protinus adoptionefacta, Germanicus Augusti nepos esset. Suetonius in Tiberio, §. 15.

Augusto nutem Nolae in. Campamia mortuo, Tiberius ex itinere, quo ad bellum in Illyricum Profecturus, et ex quo literis Liviae matris revocatus erat, Romam reversus, Senatum, iure Tribunitiae potestatis, quam gerebat, convocavit: perlectoque Augusti testamento, maximos gemitus et dolores simulavit, principatum tamquam servitutem onerosam recusans. quod singulari astu fecit, ut quid singuli dicerent, velsentirent, exploraret, sicut Aurelius Victor seribit. Suetonius de hac eius in recusando imperio simulatione §. 24. ita scribit: Principatum diu recusavit impudentissimo animo; Nunc adhorrantes amicos in crepans, ut ignaros, quanta bellus effect imperium;


page 466, image: s0538

nunc precantem Senatum, et procumbentem sibi ad genua ambiguis responsis et callida cunctatione suspendens, ut qui dam patientiam rumperent. atque unus in tumultu proclamaret: Aut agat, aut desistat. Alter coram exprobraret, cateros quod polliciti sune, tarde proestare: Sed ipsum quod proesiet, tarde polliceri. Tandem quasi coactus, et querens miseram et onerosam iniungi sibi servitutem, recepit Imperium: nec tamen aliter, quam ut, depositurum se quandoque, spem faceret. Ipsius verba haec sunt: Dum veniam ad id tempus, quo vobis aequum possit videri, dare vos aliquam senectuti meoe requiem. Suetonius in Tiberio §. 24.

AXIOMA. Simulatores et dissimulatores pessimi ingenii sunt homines.

Nam turpe est aliud loqui, aliud sentire, inquit Seneca Epistola 24. Similiter Homer. Iliad, graphice loquitur, quando ait,

*e)xqro\s2 ga/r moi kei=non o(/mws2 a)i+\dao pu/lhsin,
*o(/s2 x) e(/teron me\n keu/qei eni fresi\n, a)/llo de\ ba/zei.
Odi illos ceustra Erebi, quicumque loquumtur
Ore aliud, tacitoque aliud sub pectore condunt.

Qui vero hoc vitio laborant, illi a)kki/zein dicunnur, h. e. dissimulare ea, quae maxime cupiunt. Inde )*akkis1mo\s2, Accismus dictus, qui est ficta dissimulatio, cum scilicer, quae maxime cupimus, nos velle dissimulamus. De quo Olympiodorum vide. Ex talibus argutiis et sutelis Tiberius totus erat compositus.

III. Imperii admonistratio.

Tiberius arte Imperium adeptus, initio bonus suit Princeps, sed postea malus est factus.

AXIOMA. Magna est mixtura in magnis viris virtutum et vitiorum.

Nam scitum est Platonis dictum: *ai( mega/lai fu/s1eis2 mega/las2 ekfe/rousi kaki/as2. h. e. Heroicae naturae ut magis vittutibus inclarescunt, ita non levioribus vitiis sunt obnoxiae. Et sicut in Aegypto nascuntur optima simul remedia, ac nocentissima venena: Ita et magna bona, et magna mala Rei publ. a magnis istis viris impendent. Hinc recte Lucanus ait:

------- Plerumque mitissima sors est
Regnor um sub Rege novo.

Quia sciunt omnes novum imperium inchoantibus utilem esse clementiae samam. Petr. Grager Tholosan. lib. 8. de Republ. cap. 1. pag. 537.

Quare non confidendum est laetis initi iis gubernatorum et Principum, cum pauci fint manibus, pedibus et mente tetra/gwnoi. Et recte Bodinus lib. 4. de Republ. cap. I. pag. 591. ait. Magnae virtutes initio Principatus non possunt esse diuturnae. cuius ratio ca videripotest, quod qui principio tam clarus et illustris apparet, simulationem vultu tegat necesse est. Quo in genere Tiberius omnes superavit. Sicut Xiphilinus de co scribit. Tiberius, inquit homo magnis virtutibus praeditus, coopertusque sceleribus, ac ambobus pariter usus, quasi tamen in alterutro se exercuisser. Similia exempla habemus id Saule, Ioa, Amasia, Osia, aliisque, qui initio boni et felices fuerunt Reges, sed postea a se ipsis degenerarunt, uti in Historiis nostris sacris prolixius su\n *qew=| dicemus.

I. VIRTUTES TIBERII. I. Humanitas.

Tiberius in initio Imperii humanus erga omnea erat, praecipue vero Senatum et Senatores omnes usque ad submissionem veneratus, humanitatis prope excedebat modum, liberatisque speciem quandam exhibehbat, conservatis Senarui ac Magistratibus digniatate pristina ac potestate. Neque enim tam parvum quicquam, neque tam magnum publici privatique negotii fuit, de quo non ad patres conscriptos referret: Quaedam adversus sententiam suam decerni, ne questus quidem fuit.

II. Modestia et humilitas.

Singularis quoque Modeffia et Humilitas initio in Tiberiofuit. Nam cuidam, a quo fuerat DoMINUS appellatus, denuntiavit ne seamplius contumeliae causa ita nominaret. Quanta modestis in tanto Principe? Nunc quidam nihil audire possunt, nisi sacras Maiestates, Gratiosas Celsitudines, et Reverendissimas Dominationes Erasmus lib. 6. Apophthegmatum.

III. Veracitas.

Veritatis quoque amans Tiberius fuit. Nam adulandi studium (quod mendacii species est) in primarii Rei publ. Romanae viris derestatus, et indigne ferens, quoties e Senatu egrediebatur, apud se exelamabat: Ohomines ad servitutem paratos Tacitus.


page 467, image: s0539

IV. Frugalitas.

Macelli annonam Senatus arbitrio quotannis temperandam censuit. Et ut Parsimoniam publicam exemplo quoque iuvaret, solen nibus ipse cenis pridiana saepe ac semlâ opsonia apposuit, dimidium que aprum, affirmans: Omnia eadem habert, qua totum. Sueton. in Tib. §. 34.

V. Liberalitas et Benevolentia

Liveralis quoque et benevolus erga subditos suit; Unde magnam eorum benevhentiam sibi concilivit. Nam narrat Suetonius in eius vita §. 32, illum Praesidibus, onerandas tributo provincias suadentibus, ita rescripsisse; Boni pastoris est, tondere pecus, non deglubere. Quam merito laudatam, et ab omnibus approbatam sententiam sic exculit Dio: *kei/rasqai/ mou ta\ pro/bata, a)lla\ ou)k a)picu/rasqai bou/lomai. h. e. Tonderi pecus meum volo, non ad vitam usque radi. Imitatus hac in re Alexandrum Mago. qui Praefecto cuidam monenti eum, longe plus vectigalim a subditis auferri posse, it arespondit: *kai\ khpwro\n misw=, to\n ek r(i/zwn ekte/mnonta ta\ la/xana. Olitorem odi, qui radicitus olera exscindit. Praeterea si quid alicui largiretur, id confestim se inspiciente numerari iussit, magna adhibita cura, ne idem sibi, quod Augusto, eveniret, cuius numerum per magnam partem dispensatores detrahere consueverant.

VI. Prudentia.

Prudentia Tiberii effulget tum ex Augusti Imperat. verbis. Nam de Tiberio dixit, se Romanis cum Imperii successorem relicturm, qui numquam eadem de re bis consultasset. Quoniam Tiberius plurimum consiliis praesentibus valuit, Plutarch. in Apophth. Tum ex ipsius Tiberli legibus atque institutis politicis. Nam

I. Prudenter statuit, non facile, nec celeriter praefecturas aut Magistratuum dignitates esse mutandas. Cum enim amici quer erentur, illum potestates ac imperia fecisse perpetua, reposuit illud: Hirudines, et muscas, multo sanguine hanusto, quiescere, et minus graves molestasque esse: recentiim vero morsus esse accerrimos. Sic novos Magistratus, quicquid sanguinis est ac medullarum, aviditate summa haurire, ut veteri proverbio dicitur: Non parcit poulis Regnum breve. Nicephor. Histor, Eccles. lib. 1. Cap. 17. Sicut enim crebra victus mutatio in corporibus hominum a Medicis: sic Magistratuum mutatio in rebus publ. im probatus. Hinc Bondinus lib. 4. de Republl. cap. 4. peg. 680. pulchre scribit: Praestar magistratus esse perpetuos, quam annuos: Quia tam brevispatio, id est, annuo, nihil recte geri potest. Prius enim Imperium deponere necesse est quam, quid gerendum sir, intelligatur: aut rebus perceptis et plane cognitis, cum operi manus admovere coeperis, repente novus magistratus aderit, qui manum de tabula: tum huic alius, atque alius identidem substituerunnovi omnes. Ita Res publica magistratibus rerum gerenda tum usit peritis semper caritura est.

II. Prudentiae quoque signum fuit, quod firmum fixumque ei fuerit, non omittere caput rerum Romam, unde in omnia regimen. Nam Sapiens est monitum Politicorum: Principem in umbilico Imperii consistere debere; sicut Calanus Phillosophus Indus Alexandro Magno aenigmatice, sed valde venuste insinuavit. Nam scribit Platarchus in vita alexand. Taxilen uni inter Gymnosophistas celebri Calano persuasisse, ut Alexandrum coveniret, cumque erudito aliquo phiosophemate oblectaret. paruit Calanus, et ad Alexandrum introductus corum aridum in solum proiecit, eiusque extrema vicissima calcavit. Quod hum ab ipso fieret, aliae semper atque aliae partes attollebantur: cum autem medium calcasset, extremitates citcumcirca quiere permansere. Qua re mon re voluit Alexandrum; ne in regni extremitaribus se contineret, sed medium, adeoque caput Imperii premerest. Sic enim ipsum circumiacentia facilius in offcio retenturum.

III. Leges quoque vestiarias Romae tulit, ne quis vir serica verste uteretur; neque aurea vasa, nisi ad rem sacram, haberet: uti Dion scribit. Quibus legibus prudenter Republ. Romanae consuluit. Nam multis modis in vestitu pecari solet, nempe pretiositate, superfluitate, novitate, levitate, etc. Quare officum Principis est, sivic et iam malo obviam ire. nam luxum in vestitu sequitur paupertas. Saepe enim subditi conguntur, ob impensas in vestitum superflum aut pretiosum factas, immobilia vendere, furari, vel dol ose negotiari: id quod prudens Magistratus legibus vestiariis antevertere debet; sicut Tiberius fecit. Nam conviviorum et vestim luxuria aegrae civitatis est indicium. Seneta Epist. 115. Vide Petr. Gregor. Theolosan. lib. 4. de Repuhl. cap. 11. pag. 234.

IV. Sub Tiberio Senatusconsultum factum est, exsecutionem sentetiae in facinorosos latae ad decem dies esse differendam, referente Suetonie in Tiber. §. 75.Unde pater, quod Pilatus (qui a Tiberio Praeses Iudaeae constitutus erat) contra leges Romanas peccarit, indulgens Iudaeis festinam supplicci christi exsecurionem. De duobus


page 468, image: s0540

latronibus simul cum Christo crucisixis non commenorant Evangelistae, quod tum demum mortis sententia in eos fuerit pronuntiata; procul dubio igitur ante dies aliquot crucis supplicium ipsis dictatum fuit: Sed Christus Servator noster sine ulla mora interposita, post prolatam mortis sententiam ex urbe ad supplicii locum fuit eductus; uti patet ex Iohan. 18. vers. 14, 15. 16. cap. 19. vers. 16, 17. Matth. cap. 27. v. 31. Marc. 15. v. 20.

VII. Patientia.

Iniuriarum patiens suit Tiberius. Cum enim conviciis et famosis carminibus impeteretur, amicis ad ultionem eum hortantibus, respondit: In civitate libera linguam mentemqueliberam esse debere. Erasmus lib. 6. Apophthegmatum.

Cum dictis quorundam parum honestis adspersus esset, et a Senatu admoneretur, ut maledicos puniret; Non tantum, inquit, otii habemus, ut implicare nos pluribus negotiis debeamus. si hanc fenestram aperueritis, nihil aliud agi sinetis: Omnium inimicitiae hoc praetextu ad vos deferentur. Suetonius Tiber. 3. 28. Erasm. lib. 6. Apopnthegm.

Diogenes Grammaticus Sabbatis Rhodi disputare solitus, Tiberium ad se venientem, ut ipsum extra ordinem audiret, non admisit, sed per servulum suum in diem septimum distulit. Is cum Romam venisset, et pro Caesaris foribus astaret, cupiens illum salutare: Tiberius iussit, ut post septimum annum rediret. Nec alia poena tantam Grammatici superbiam ultus est. Erasmus ibidem.

II. VITIA TIBERII.

Tandem Tiberius firmata potentia ingemium nudavit; et vitia diu dissimulata proruperunt.

I. Ebriositas.

Tiberius utroque filio, nempe Druso naturali, et Germanico adoptivo orbatus, Capreas in insulam se contulit. Ibi Rei publ. curam plane abiecit, et dies noctesque epulando potandoque consumpsit. Unde ob nimiam vini aviditatem pro Tiberio Claudio Nerone, Biberius Caldius Mero a ioculatoribus dictus est. Praemia quoque compotatoribus largitus est. Nam ignotissimum quaesturae candiatum nobilissimis anteposuit, ob epotam in convivio, propinantese, vini amphoram.

II. Libiodo et Voluptas.

Nam secessu Capreensi portentosae libidinis exempla invexit. Unde propter lasciviam et libidines, per lepidam ad nomen Insulae allusionem, vulgo Caprineus dictus est. Quo nomine Hircus vitulus appellatus est. Sexto Claudio libidinoso et prodigo seni, olim ab Augusto ignominia notato, et a se ante paucos dies apud Senatum obiurgato, cenam ea conditione condixit, ne quid ex consuetudine immutaret aut demeret, utque nudis puellis ministrantibus cenaretur, iuxta vulgatum versiculum:

Et Venus in vinis, ignis in igne furit.

Wie Feu'r vom Fever grösser wird:
So Sauffen Unzucht leicht gebiert/
Die Leut' in freche Geplheit führt;
Wie man's an diesem Kaiser spührt.

Ausonius tali epigrammate eum perstrinxit:

Praenomen Tiberî nactus NERO, primaiuventae
Tempora laudato gessit in imperio.
Frustra dehinc solo capre arum clausus in antro,
Quae prodit vitiis, credit operta locis.

III. Levitas.

Nam I. Omnibus delatoribus, quaestus causa, tantum tribuit, ut nemini fidem abrogaret, sive quid veri, sive falsi referret.

II. Adulatores amavit, eorumque titillantes laudes libenter audivit. Plutarch. de discrim. adulatoris et amici, fol. 37. tale exemplum recenset: Tibirio Caesare curiam aliquando ingresso, exsurgens adulatorum unus: Ipsos, ait, qui liberi essent, dicere oportere libere, nec quicquam dissimulare vel supprimere, quod in rem foret. Cum ita excitasset omnes, facto ei silentio, suspensoque Tiberio, Audi, Caesar, infit, in quo te culpemus cuncti, nec promere apetrte quisquam audet. negligis temet ipsum, perditum is corpus, curisque et laboribus pro nobis conficis perpetuo, neque nocte neque die laxamentum sumis. Huiusce multa cum ille declamaret: Cassium Severum memorant Oratorem dixisse: *au(/th tou=ton h( par)r(hsi/a to\n an)/qrwpon a)poktenei=. Haeclibertas hominem perimet.

IV. Tyrannis et crudelitas.

Tyrannorum nota, ex quibus agnosci possunt, sequentes sunt.

I. Tyranni suspicaces sunt. Sic Tiberius multos interfecit: quia erat in eo natura suspicax. M. aemilius Scaurus, (ut narrat Dion. in vita Tiberii §. 13.) nullo scelere admisso, captus ob Tragoediam, quam composuerat, in eundem quem scripserat, casum incidit. Atreus poemati nomen erat, in eoque cohortabatur, ad exemplum Euripidis, eum, qui foret sub imperio, ut Principis stultitiam ferret. Qua re cognita, Tiberius rem omnem ad sespectare


page 469, image: s0541

arbitratus seque propter caedes factas intelligi Atrei nomine, dixit se Scaurum Aiacum facturum: id quod evenit. Nam ipsum eo deduxit, ut sibi mortem afferre cogeretur: non tamen de hac re facta est accusatio,sed quod Livillae stuprum intulisset. Multi enim ob hanc causam supplicio affecti sunt.

II. Tyranni omnes magnos et excellentes viros oderunt. Qui enim non habet conscientiam propriae virtutis, invidet alienae, et metuit insidias sine probabili ratione. Franc. Patrit. l. 2. de regno p. 74. Anti-Machiavell. l. 3. p. 365. Et recte Salustius in Catilina inquit: Tyrannis boni, quam mali, suspectiores sunt, semperque ilis aliena virtus formidolosa est. Talis erat Tiberius in Germanicum et Seianum. Et hac de causa magnis viris semper observatum, ut rebus a se praeclare gestis nihil ipsi efferrentur, sed omnia Principibus suis rescriberent. Docent de Germanico Tacitus, qui Germanis devictis congeriemarmorum struxit, superbo cum titulo: Debellatis inter Rhenum Albimque nationibus, exercitum Tiberii Caesaris ea monumenta Marti et Iovi et Augusto sacravisse. De se nihil addidit, metu invidiae.

III. Tyranni liberas voces audire nolunt. Nam in eo distinguuntur Principes boni atque tyranni. Boni Principes sententiam licet liberam patienter audiunt, et neminem interrumpunt, sicut Plinius pulchread Traianum Imper. ait: Finem sermonis suus cuique pudor, non tua superbia,facit. At Tyranni contrarium faciunt. Ita Messala Valerius a Tiberio interrogatus: num se mandante suam sententiam dixisset, respondit: Se sponte dixisse: neque enim in iis, quae ad Rem publ. pertinent, consilio, nisi suo usurum. Hippolyt. a Collib. in Consiliar. suo. p. 198. Et hac de causa Tiberius matrem suam Liviam, libere eum nonnumquam momentem, nominabat Ulyssem stolatum. Hic recte Demosthenes ait: *o(/ti tu/rannos a(/pas2 e)xqro\s2 e)leuqeri/a| kai\ no/mois2 e)nanti/os.

IV. Tyranni sunt sanguinolenti, quosvis homines sine discrimine trucidantes, et nova suppliciorum genera excogit antes.

Exemplum habemus in Tiberio, qui saevissimus et sanguinis humani sitientissimus fuit. Nam saepe leve ob crimen homines morte multavit, et crebra postremis annis Tiberii erant supplicia: ut nullus a poena hominum cessaret dies, nereligiosus quidem ac sacer: animadversum in quosdam ineunte anno novo, accusati damnatique multi cum uxoribus atque liberis vis: interdictum, ne capite damnatos propinqui lugerent. Nemini delatorum fides abrogata: omne crimen pro capitali receptum, etiam paucorum simliciorumque verborum: quibusdam custodiae traditis, non modo studendi solatium ademptum, sed etiam sermonis et colloquii usus. Diu verum eius crudelitatis signum, scopulus praealtus in Caprearum insula offensus est, a quo praecipitari damnatos spectabar; quos nautae ad id praeparati remis fustibusque exceptos occidebant. Semel quoque humanitatis ac bonorum morum terminos transgressus, uno die viginti damnatorum liberos occidit, in quibus aliquot forma insignes fuerunt puellae, quas antea a carnificibus incestari iussit. Novum etiam tormenti excogitavit genus, cum arcte devincto quibusdam genitali membro, ebrietatem superadderet, ut per eum modum impedita urina, magno dolore discruciati tandem perirent: qua saevitia serae similior, quam homini, factus, cum nesuo quidem generi pareceret, Tibirium Drusumque Germanici, quem ipse adoprarat, filios in carcere fame confecti, adeo ut Drusus inventus fuerit, culcitram prae fame nimia momorisse. Camposulig. lib. 9. cap. 2. Dion scribit, quod Tiberius, post mortem Augusti, legatum populo Romano promissum solverit, motus, quod quidam defuncto in aurem insusurraverat, ut Augusto nuntiaret, sua legata nondum esse distributa. Quem tamen Tiberius statim interfecit, iussitque, ut ipse nuntium noc ad Augustum perferret. Reliqua crudelitatis prorus Tyrnnicae exempla, quis brevi oratione complectatur? Saeviit enim tam in suos, quam alienos,excogitatis fictisque criinibus, etiam levissimis, eos subvertens.

AXIOMA.

Plutarchus: *tu/ranno/s2 e)si zw)=on sarkofa/gon. vel, ut Plato inquit: Homines, semel gustata carne humana, siunt lupi. Nam quando semel Tyranni sanguine innocenti manus suas polluerunt, postea finem caedium non fecerunt; sicut Lucanus pulchre ait:

—— Nullus semel ore receptus
Pollutas patitur sanguis mansue scere fauces.

Exemplum habemus in Tiberio. Unde hic versus ignominiosus in eum scriptus est:

Fstidit vinum, quia iam sitit iste cruorem:
Tam bibit hunc avide, quam bibit ante merum.

V. Tyranni *ske/mmata politika\ legum in speciem obser vatarum excogit ant.

Exempla.

1. Ita Tiberius, cum in Seiani familiam saeviret, legeque cautum videret, aut potius, conscientia turpitudinem detegente, non fas esse videret,


page 470, image: s0542

virginem innoeentem in carcere necare, filiam Seiani prius stuprari fecit a carnifice, et tandem necari, fic turpitudini occursum arbitratus. Nam ita scribit Dion in Tiber. Liberi Seiani ex Senatus consulto necati sunt: filia, quam pactus erat Claudii filio, constuprata prius a carnifice, tamquam impium foret virginemin carcere perire, postea occisa est. Suetonius ita scribit: Immaturae puellae, quia more patrio nefas esset virgines strangulari, vitiatae prius a carnisice deinde strangulatae.

2. Idem Tiberius, cum vetere Senatusconsulro in caput domini servos interrogari, et per tormenta inquirere non liceret, libonem autem e medio sublatum omnino vellet: cum deessent condemnandi hominis argumenta, Callidus et novi iuris repertor Tiberius (ita loquitur Tacitus lib. 2. §. 4.) mancipari singulos actori publico iubet; ut sic ex hoc dominio in aloud translati,quaestionibus contra Libonem subici possent. Nec semel contentus hunc ludum ludere, iteravit in servis Silonis. Verum et hic quamquam cavisse satis visus, vanissimum tamen eius eu(/rhma fuit. Dum enim morem maiorum sive vetus Senatusconsultum illaesum se praestare arbitratur, impingit in ius gentium, quo dominum transferre in alium dominum fas neutiquam est. Non igitur novi iuris repertor Tiberius fuit, sed notae veterisque iniuriae.

VI. Tyranni sunt simulatores pessimi. Quia bladientes fallunt, h. e. aliud dicunt, aliud sentiunt.

Ita Tiberius,quos summe oderat, illos impense se diligere simulabat, illisque publice benefacieat.

Exempla.

1. Ita Tiberius Libonem ornabat praetura, quam tacite oderat, convictibus etiam adhibebat, non vultualienatus, non veribs commotior: adeo iram condiderat.

2. Valer. Maximus l. 9. c. 11. de Lucio Aelio Seiano scribit, illum Tiberio Caesari prius familiaritate coniunctissimum. sed postea obsuspiciones inimicum factum. Hunc Principis amicitia illustrem fecerat, atque ad summos honores evexerat, adeo ut eius natalis publice velut Caesaris celebraretur, statuae omnis generis, atque etiam aureae, passim ab omnibus ponerentur colerenturque, utque tandem apud Senatum, omnemque populum maiore in auctoritate, quam ipse Tiberius esset. Itaque nimis exaltatum, iamque metuendum, astu et dolo subvertit. Spe etenim affinitatis atque tribunitiae potestatis obiecta, deceptum, hihilque sinistri suspicantem, subito aggressus, velut res novas adversus Rem publicam atque se molientem, longa et eriminosa epistola e Cpreis (ubi tunc haerebat Tibarius) ad Senatum scripta, infensissime accusavit. Seianus mox ab omnibus desertus, iussu Senatus in carcerem raptus, cum omni stirpe et samilia occiditur. Cadavera biduo publice ludibrio habita, denum in tiberim proiecta sunt, et acerba inquisitio contra eius familiares et amicos instituta. Ipsius nomen non diu antea Consulis, tamquam populi Romani hostis, e fastis ac monumentis publicis erasum, statuae passim deiectae atque conflatae,ac memoria decreta abolita est. Vide Dion. in Tiberio §. 11. 12. et Corn. Tacitum lib. 5. §. 2.

VII. Tyranni invidia laborant.

Exemplum pulchrum habemus in Tiberio, sub quo inventum est vitri temperamentum, quo felxile fiebat, ut, licet in terram proiceretur,tamen non frangeretur; sed tota ea officina a Tiberio exsticta est, neargenti et auri metalla vilescerent. Male factum. Nam ars vitriaria est ars mirabilis, multisque hominibus utilis: Ideoque non est damnanda, ut fecit Tiberius;sed potius commendanda. Nam vitriarii candentem materiam e cinere liquefactam, eque fornacibus depromptam, ac ferreis fistulis adhaerentem, uno vel altero flatu in calices, pateras, aut in quam velint, poculi formam, magnitudinemve, mira dexteritare confestim reducunt. Tale u(alourgei=on Ebersbachii Nassoviorum apertum est; ad quod undecumque visendi studio multi se recipiunt, artemque eximie commendant.

VIII. Tyranni malam conscientiam habent. Nam quamdiu vivunt, Furiae diraeque Ultrices impurum eorum animum, Deo hominibusque infestum, ita excarnificat, ut neque vigiliis, neque quietibus sedari possint; uti pulchre inquit Anti-Machiavellus lib. 3. pag. 560. Exemplum elegans habemus in Tiberio Imperatore. Nam ille non vidit tantum, sed sensit quoque dolrem suum, eumque fatetur significantissimis verbis apud Tacitum lib. 6. Annal. c. 6. Quid scribam vobis, P. C. aut quomodoscribam, aut quid omnino non scribam hoc tempore? Dii me Deaeque peius perdant, quam perire quottidie sentio, si scio. Ad quae ita commentatur Historicus: Adeo facinora atque flagitia sua ipsi quoquein supplicium verterant: Nequ frustra praestanissimus sapientia firmare solitus est, si recludantur Tyrannorum mentes. posse adspici laniatus et ictus, quando, ut corpora verberibus, itasaevitia, libidine, malis consultis animus distrahitur. Quippe Tiberium non fortuna, non solitudines protegebant, quin tormenta pectoris suasque ipse poenas fateretur. Hinc recte Seneca: Conscientia, inquit, etiam


page 471, image: s0543

in solitudine anxia et sollicita est; imo neque vigiliis, neque quietibus sedari potest. Haec ille. Fugerat Tiberius in Campaniam, sed circumferebat ubi que tormentum suum: neque aliud agebat, quam correpti inter navigandum nausea solent; si in lintrem e lembo, rursumque inde in triremem conscensant, nihil tamen efficiunt, quia bilem et metum secum transferunt:ut eleganter inquit Plutarchus lib. de Tranquillitate Animi.

V. *e*p*i*x*a*i*r*e*k*a*k*i/*a.

Tiberius fuit e)pixaire/kakos. Nam ita patriae et commodis publicis infestus exstitit, non suis tantum, ut Primamum felicem praedicarit, quod superstes omnium suorum exstitisset. Suetonius in Tiberio. Et, versum illum Tragici Poetae in ore habere solitum, Dio scribit:

*e)mou=qano/ntos gai=a mixqh/tw puri/.
Me mortuo miscenatur igne terra.

Nero hanc vocem inhumanam monstrose corrigens: Imo (inquit) *e\mou=ge zw=ntos, me adhunc vivo.

CADUT III. DE EGRESSV.

I. Mortis genus. Tiberius iter instituit versus Romam; sed cum Appia via usque ad septimum lapidem iam processisset, mutata subito sententia retro abbit, prospectis modo, nec aditis urbis moenibus. Rediens in languorem incidit, quem tamen, uti et aegritudinem subsecutam, sedulo dissimulare ftuduit, et Capreas, insulam suam, repetere. Sed frustra. Nam licet morbum sustentaret aliquandiu, Misenum usque devectus, nihilque ex ordine vitae quottidinao praetermittetet, ne convivia quidem ac ceteras voluptates; tamen accedentibus ad morbum offensis aliis, animam exuit in Campania, in villa Lucullana. Nonnulli existimant, venenum ei a Caio (qui in imperio successit) datum lentum atque tabificum. Alii in remissione fortuitae febris cibum defideranti negatum. Aliqui etiam scribunt, pulvinum ei iniectum, cum extractum sibi deficienti annulum mox ad se rediens requisivisset. Senecae hac de re qpud Suetonium haec sunt verba: Tiberius intellecta defectione exemptum annulum quasi alicui traditurus, parumper tenuit, deinde rursus digito aptavit, et compressa sinistra manu iacuit diu immobilis, subitoque vocatis ministris, ac nemine respondente, consurrexit, nec procul a lectulo deficientibus viribus concidit. Suetonius in Tiberio §. 73. Adiutum Caium nonnihil etiam Macronis opera creditum est: qui praefectus praetorianis militibus post Seianum, adolescenti isti se iam dabat, praesertim valetudine senis Imperatoris affecta et desperata. Quod ipsum aliquando odoratus Tiberius, dixit, Bene tu, qui sole occidente relicto, ad Orientem te confers. Dion in Tiberio §. 13.

II. Tempus. Obiit Tiberius A. C. 38, die 16 Martii, cum imperasset annos 22, menses 7, dies 5, et vixisset an. 78. ante Christum concemptum an. 39. et post eundem natum 39.

III. Gaudium populi ob mortem Tiberii. Populus morte eius ita laetatus est, ut in Tiberim proieciere sese velle corpus clamore magno ostenderit, quo Tiberis Tiberium absumeret; nihilominus tamen corpus eius a Miseno Romam per milites deportatum, ibique publico funere crematum est; cum plerique Deos Manes orassent, nemortuo sedem nullam, nisi inter impios, darent. Suetonius in Tiberio §. 75.

ACTA ECCLESIASTICA, sub Imp. TIBERIO.

I. ANNO mundi 3999. Imperii vero Tiberii Caesaris 15. IOHANNES Zachariae Sacerdotis, (quam tradunt intra templum et altare occisum esse a Pharisaeis, propter confessionem de Messia concepto et exhibito) et Elisabethae filius, a Deo vocatus in ipso festo clagngoris Tubarum, quod in diem 1. mensis septimi iuxta Calendarium Iudaic. (sicut ex Levit. 23. 24. patet) iuxta Roman. vero vel in menses Septembri vel Octobri incidebat, tamquam tuba praesentem Messiam renuntians, officii sui sancti munus auspicarus est, et Evangelium voce contenta et plena docuit, et ad vitae sanctimoniam atque paenitentiam omnium ordineum homines magno successu excitavit: ac tamquam inchoator Novi Testamenti, novum ritum, nempe Sacramentum Baptismi, orsus est. Ex quo Baptistae nomen accepit. Plurimi autem ad ipsum confluxerunt, et abluti aquis peccata sua confessi sunt. De vocatione Baptistae, de initio, progressu, et successu praedicationis, et baptismi ipsius usque ad baptismum Christi, vide Matth. c. 3. v. 1, ad 13. Marc. c. 1. v. 1, usque ad 9. Luc. c. 3. v. 1, ad 19.

NOTA.

Quia supra diximus, Iohannem munus suum inchoasse in festo Clangoris Tubarum, de eo notandum, quod fuerit sollennitas sacra primo die mensis septimi celebranda, qua animi Istanelitarum ad festum Propitiationis instans clangore tubarum excitabantur. Levit. 23. vers. 24. In mense septimo, dieprimo erit vobis Sabbathum memoria clangoris convocatio sancta. Ubi per MEMORIAM CLANGORIS intelligitur Festum Tubarum, in quo Tubis cammr ab ortu


page 472, image: s0544

solis usque ad occasum. Hinc optima illorum est sententia,qui statuunt, praefigurarum fuisse per festum illud mimsterium Iohannis Baptistae, qui Christi praecursor fuit, illique viam praeparavit, Luc. 1. 76. et praedicatione paenitentiae vocem sitam quasi tubam exaltavit. Iesaiae 58. 1. Unde in festo tubarum praedicare et baptizare incipiebat.

II. Anno mundi 4000. egit Christus Dominus noster anum aetatis suae trigestimum, et hoc anno profectus est Bethabaram ad Iordanem; ubi a Iohanne Baptizatus, voce Patris inauguratus, et Spiritu S. unctus ad praedicandum missus est. Luc. 4. 18. ut inciperet facere et docere, Act. 1. 1. De baptismo Christi vide Matth. 3. a v. 13. ad 18. Marc. 1. v. 9. ad 12. Luc. 3. v. 21. et 22.

NOTA.

Tradunt quidam Ecclesiae Doctores, Iesum Christum in Festo Expiationu (quod 10l die mensis septimi celebrabatur, Levit. 23. 24.) a Iohanne esse baptizatum; idque coniectantur ex typo. Quemadmodum enim summus sacerdos semel in anno (iuxta mandatum Dei) in sanctum sanctorum ingrediebatur, die expieationis, ut se et sanctuarium, totumque populum expiaret: Ita Christus in festo expiationis baptizatus est, summi Pontificis munere in natura assumpta publice fungi coepit, introvivit in sanctum sanctorum, offerens et obligans se aeterno Patriad peccatorum expiationem perficiendam, et eo ipso die unicus iste Angus Dei, omnium hominum delicat SEMEL sibi imponi passus est, pro quibus etiam Patri aeterno aequivalens lu/tron oboedientia et morte sua tandem persolvit, aeternamque redemptionem nobis acquisivit. Hebr. 9. 12.

Pulchre item Christo recens baptizato congruit typus de HIRCO emissatio, qui dictus fuit
[Gap desc: Greek word]
, (ab
[Gap desc: Greek word]
caper, et
[Gap desc: Greek word]
abiit) LXX. Hircus a)popompai=os2, (ab a)po\ ab, et pe/mpw mitto, pomph\ missio, missus) Lacin. Hircus emissarius, (cuius capiti summus Sacerdos per mannum impositionem peccata totius populi Israelitici imponebat,) et peccata populi portabat, et postea in festo Expinationu die 10. mensis Tisri in deserum abiegabatur. Levit. 16. 21. Ita etiam Christus Servator noster, Anticypus hirci, a Iohanne Bapitzatus, statim post baptismum in desertum a Spirm S. abductus est, ut omnibus innotesceret eum esse Messiam mundi, et Agnum Dei immaculatum, Ioh. 1. 29. qui per hircum in desertum missum praefiguratus esset.

III. Christus post baptismum gessit suum officium palam et cum auctoritate, totamque Iudaeam, Samariam et Galilaeam peragravit, praedicans Evangelium de paenitentia, remissone peccatorum, ac vita aeterna: beneficiis afficiens ac sanans omnes sub diaboli potestatem redactos, aut morbo sive languore quocumque vexatos. Versatus est autem in his terris in ministerio suo (a Baptismo scilicet usque ad diem sive Passionis, sive Ascensionis) annos tres, cum dimidio fere. Et in primo anno totam illam terram, quae Iudaea dicitur, citra, et trans Iordanem, et a Samaria atque Galilaea distinguitur, peragravit, ac doctrina sua et miraculis illustravit. Voluit enim venire ei)s2 ta\i)/dia, Ioh. 1. 11. sed cum sui eum non reciperent, abiit secundo anno ministerii in Galilaeam, Ioh. 4. 3. ibique sedem doctrinae et miraculorum elegit. Cum vero Pontifices, Scribae ac Pharisaei Hierosolymitani ipsum etiam in Galilaea persequerentur, tertio anno successit ei)s2 meqo/ria, ad consinia Tyri et Sidonis urbium gentilitiarum. Matth. 15. 29. Marc. 7. 24. Postremo semestri instituit quasi generalem quan dam visitationem per omnia loca, per Iudaeam, mediam Samariam, Galilaeam et Peraeam, in quibus hactenus per triennium docuerat, valedicturus suis auditoribus. Nos igitur curriculum Christi, quod in docendi munere confecit, secundum annos illos percutremus, Harmoniamque Evangelistarum, sem Methodum Evangelii de Christo, brevissime Velineabimus.

HISTORIAE, sive ACTA, PRIMI ANNI MINISTERII CHRISTI.

1. Christus mox a Baptismo a Spiritu in desertum ductus, 40. diebus varii diaboli artibus est tentatus. Matth. 4. 1, ad 12. Marc. 1. 12, et 13. Luc. 4. 1, ad 14.

2. Iohannes Baptista perhibet primum de Christo iam manifestato testimonium, interim dum in deserto Christus abesset, Ioh. 1. 15, ad 19.

3. Legatio Synedrii Hierosolymitani ad Iohannem Baptistam, eiusque responsio, qua secundum de Christo dedit testimonium. Ioh. 1. 19, ad 29.

4. Christus, diabolo virtute divina superato, ad Iordanem revertitur, et Baptista tertium de Christo profert testimonium, quod est primum de Christo iam praesente. Ioh. 1. 29, ad 35.

5. Baptista, primo die post reditum Christi ex deserto, illum ostendit populo: quod eius est quartum testimonium de Christo manifestota, et secundum de Christo praesente. Ioh. 1. 35, et 36.

6. Altero die a reditu Christi ex deserto duo Discipuli Iohannis ad Christum se conferunt, et relicto Baptista illum sequuntur. Ioh. 1. 37, ad 41.

7. Simon Petrus per fratrem andream primo ad Christum adducitur, quod tertio die post reditum Christi ex deserto, et altero die post Andreae vocationem factum est. Ioh. 1. 41, 42, et 43.

8. Philippus a Christo ad Apostoli munus vocatur, per quem etiam Nathanael ad Christum adductus: quod factum est pridie eius diei, antequam Christus a Iordane in Galilaeam reverteretur. Ioh. 1. 44. usque ad finem cap.

9. Nuptiae in Cana Galileae celebratea, et primum christi miraculum in iis editum. Iohan. 2. v, 1, ad 12.


page 473, image: s0545

10. Christus cum matre, fratribus et discipulis ex Cana Capernaum descendit. Ioh. 2. v. 12.

11. Christus, eum paucis diebus in vicitate Capernaum commoratus fuisset, ascendit Hierosolymam ad festum PASCHATOS celebrandum. Ioh. 2. v. 13. Et hoc est Pascha primi anni ministerii Christi, ad quod a baptismo eius anni fere dimidium tempus est.

12. Christus in festo divino zelo commotus purgat templum, ementes et vendentes ex illo eicit, editisque signis multis inclarescit. Ioh. 2. v. 14. ad fin. cap. Finito autem festo, cum Hierosolymitanis se non crederet, relicta urbe secessit in tribum Beniamin, h. e. in illam partem Iudaeae, quae a Ieruslamen versus Samariam et Galilaeam ad septentrionem vergit; atque ibi permansit usque ad Pentecosten. Quid vero faciendo et docendo ibi egerit, Iohannes (iille enim solus acta primianni ministerii Christi commemorat) non describit.

13. Christus ad festum Pentecostes rursus ascendit Hierosolymas, instituitque colloquium cum Nicodemo. Ioh. 3. a v. 1. ad 22.

14. Post colloquium illud cum Nicodemo habitum, iterum relicta urbe profectus est in reliquam Iudaeam, in illam videlicet terrae partem, quae ad tribum Iada pertinuit, ad austrum, Idumaeam et Aegyptum versus a Ierusalem sita, atque ibi docendo et baptizando verstus est usque ad Iohannis (qui etiam interea in Aenon baptizabat) capti. itatem. Ioh. 3. v. 22 et 23.

ACTA SECUNDI ANNI MINISTERII CHRISTI.

1. Cum Christus iam aliquot menses in terra tribus seu sortis Iudae peregisset, Baptistae Discipuli cum Iudaeis disputarunt pro suo Magistro contra Christum, eaque occasione Iohannes contionem (quem est ultima ante captivitatem eius, et ab Evangelistis annotata) habuit, in qua quintum et ultimum de Christo eiusque officio testimonium dedit. Ioh. 3. a v. 25. ad 36.

2. Iohannes, quod accusarat Herodem Antipam incesti, ab eodemn in carcerem conicitur Macherunte, circa mens. Decembrem. Matt. 14. 3, 4 et 5. Marc. 6. 17. ad 21. Luc. 3. 19 et 20.

3. Christus cum circiter quinque vel sex menses in Iudaea commoratus, deque carcere Iohannis et Pharisaeorum persecutione certior factus fuisset, descendit in Galilaeam per Samariam, colloquiturque cum Samaritana muliere de vero Dei cultu, ac vives Sichar in sui agnitionem perducit. Matth. 4. vers. 12. Marc. 1. vers. 14. Ioh. 4. a vers. 1. ad 43.

4. Post biduum oppido exiens in Galilaeam venit, ibique sanavit silium Reguli, quod fuit alterum miraculum a Christo in Cana Galilaeae editum. Ioh. 4. v. 43. ad 55.

5. Christus publice in Synagogis Galilaeae incipit docere. Matth. 4. v. 23. Marc. 1. 14 et 15. Luc. 4. 14 et 15.

6. Cum universam Galilaeam peragrasset, venit tandem in patriam Nazareth,ubi in Synagoga docuit se esse Messiam, ex Iesai. 16. v. 16. sed a civibus est eiescuts. Luc. 4. a v. 16. usque ad 31.

7. Christus relinquens Nazareth, venit secunda vice Capernaum, transferens co suam habitationem. Matth. 4. 13. additque Evangelista vers. seq. quaenam fuerint summaria capita contionum Christi in Galilaea.

8. Miraculosa piscium captura, et quatuor Aposotlosorum, Petri, Andreae, Iohnanis et Ioacobi vocatio. Matth. 4. 18. usque ad 23. Marc. 1. 16. ad 20. Luc. 5. 1. ad 11.

9. Christus docet in Synagoga Capernaitica de regno Dei, et spiritum immundum obmutescere iussum expellit. Marc. 1. 21. ad 29. Luc. 4. 31. usque ad 38.

10. Christus sanat socrum Petri febricitantem. Matth. 9. 8, 14 et 15. Marc. 1. 29, 30 et 31. Luc. 4. v. 38 et 39.

11. Aegroti varii die Sabbathi circa occasum solis curantur. Matth. 8. 16, 17. Marc. 1. 32, 33. et 34. Luc. 4. 40 et 41.

12. Christus altero post Sabbathum die secedit in desertum locum, Petro aliisque sequentibus. Et turbis eum detinere volentibus respondit: Evangelizandum etiam aliis oppidis. Marc. 1. 35, ad 39. Luc 4. 42, 43.

13. Totam Christus peragrat Galilaeam, in eorum Synagogis docendo, omnemque languorem sanando. Matt. 4. 23, ad 26, Marc. 1. 39. Luc. 4. 44.

14. In sine huius peregrinationis in aliqua civitatum sanavit leprosum. Marc. 1. 40. usque ad 46. Luc. 5. 12, ad 17.

15. Christus post peregrinationem Galilaeae ex deserto redit Capernaum, ibique sanat paralyticum. Matt. 9. 2. ad 9. Marc. 2. 1, ad 13. Luc. 5. 17, ad 27.

16. Egreditur ad stagnum, vidensque Matthaeum, eum vocat a teolnio. Matt. 9. 9. Marc. 2. 13 et 14. Luc. 5. 27, et 28.

17. Post haec cum festum PASCHATOS (quod est secundum a baptismo Christi) immineret, Christus iterum Hierosolymam ascendit, et hominem 38. annos morbe vexatum ad piscinam Bethesdam sanavit. Ioh. 5. 1, ad 16.


page 474, image: s0546

18. Primam Christus cum Iudaeis habet concertationem de Sabbatho, eaque occasione longam coneionem addit. Ioh. 5. 16, ad 48.

19. Discipuli vellunt spicas Sabbatho deuteroprw/tw|, h. e. secundo primae, septima videlicet et ultima in festo Paschatos die: quos Christus a Pharisaeorum calumniis vindicat. Matt. 12. 1, ad 9. Marc. 2. 23, ad 29. Luc. 6. 1. usque ad 6.

20. Christus cum iam Hier osolymis discessiset, alio Sabbatho in Synagoga quadam Galil aeae docet; curatque eum, cuius manus erat arefacat. Matt. 12. v. 9, usque ad 14. Marc. 3. 1, usque ad 6. Luc. 6. 6, usque ad 11.

21. Pharisaei consilium ineunt cum Herodianis de Christo e medio tollendo. Matt. 12. 14. Marc. 3. 6. Luc. 6. 11.

22. Christus ob Herodianorum tyrannidem cum Discipulus ad mare Galilaeae secedit, ibique docet e navi: Sequente autem turba multa, ingentia edit miracula. Matt. 12. 15. usque ad 22. Marc. 6. 6, ad 13.

23. Posthaec ascendit in omntem, orat: et duodecim Apostlos eligit et confirmat. Matt. 5. 1. Marc. 3. 13, usquead 20. Luc. 6. 12, ad 20.

24. Post electionem Apostolorum prolixam habuit contionem ad turbam congregatam et Apostolos, qua illos ad officio instruit. Describitur haec concio a Marthaeo tribus capitibus, videlicet 5, 6 et 7. Item a Lut. cap. 6. a v. 11. usque ad fin. cap.

25. Post hanc contionem in monte habitam, de eo descendit, sanavitque leprosum. Matt. 8. 1, usque ad 5.

26 Intrans deinde Capernaum, servum Centurionis curat. Matt. 8. a. vers. 5, ad 14. Luc. 7. 1, ad 11.

27. Filium viduae ad portam Naim in vitam revocavit. Luc. 7. 11, ad 18.

28. Iohannes Baptista duos e carcere ad Christum Discipulos mittit. Matt. 11. 2, ad 7. Luc. 7. 18, usque ad 24.

29. Concio Christi, et testimonium de Iohanne post legatorum ab eo missorum discessum. Matt. 11. 7, ad 25. Luc. 7. 24, ad 36.

30. Concludens contionem, gratias agit Patri suo caelesti de patefacto Evangelio, vocatque ad se omnes laborantes. Matt. 11. a v. 25. usque ad fin. cap.

31. Christus invitatut a Pharisaeo; apud quem cum praederet, ungitur a Maria Magdalena, quam a peccartis absolvit. Luc. 7. v. 36. usque ad fin. cap.

32. Peragrat rursus castella et civitates, praedicando regnum Dei; eumque comitantur 12. Apostoli, et quaedam mulieres ei ministrantes. Luc. 8. v. 1, 2 et 3.

ACTA TERTII ANNI MINISTERII CHRISTI.

1. Christus post peregrinationem illam cum Apostolis et quibusdam mulieribus per civitates et castella susceptam, reversus Capernaum, daemonicaum ibi verbo sanat. Unde acris inter eum et Scribas oritur concertatio. Matt. 12. 22, ad 46. Marc. 3. 20, ad 31.

2. Veniunt mater et fratres Christi ipsum alloqui cupientes. Matt. 12. 46, ad fin. cap. Marc. 3, 31, ad 36. Luc. 8. 19, 20 et 21.

3. Domo ad mare egreditur, variasque discipulis et pupulo congregato proponit parabolas. Matt. 13. 1, ad 36. Marc. 4. 1, ad 30. Luc. 8. a v. 4, ad 19.

4. Christus a mari domum reversus ad petitionem Discipulorum explicat parabolam de zizaniis, novasque parabolas addit. Matt. 13. 36, ad 54. Marc. 4. 30, ad 35.

5. Christus vespere illius diei, quo habuit parabolicam contionem, instituit transfretationem in terram Gadarenorum, ubi ingenti suborta tempestate periclitatur dormines, sed mox increpat mare et ventos. Matt. 8. 23, ad 28. Marc. 4. 36, ad fin. cap. Luc. 8. 22, ad 26.

6. Christus cum in terram Gadarenorum, sive Gergesenorum appulisset, duos daemoniacos liberat, legionique daemoniorum concedit ut in porcos intraret. Matt. 8. 28, ad 35. Marc. 5. 1, ad 21. Luc. 8. 26, ad 40.

7. Postquam Christus e regione Gadarenorum in propriam civitatem esset reversus, iairi filiam in vitam revocat, et profluvio sanguinis laborantem mulierem sanat. Matt. 9. 18, ad 27. Marc. 5. a v. 21, ad 44. Luc. 8. 40, ad fin. cap.

8. Hisce peractis, duobus caecis visum restituit, et daemoniacum mutum sanat. Matt. 9. v. 27, ad 35.

9. Christus Capernaumo discedens 8siquidem ibi ob invidiam Scirbarum non licebat tuto diu haerere) secunda vica in patriam Nazaretham redit, aque sympatriotis suis Nazarethanis contemnitur. Matt. 13. 54, ad 58. Marc. 6. 1, ad 6.

10. Postea Christus vistitationem Ecclesiarum generalem in Galilaea institutit. Matt. 9. 35, ad 39. Marc. 6. 6.

11. Accersit 12. Apostolos, mittit binos, ut Evangelium praedicent, aegrotosque sanent. Illi igitur egressi docent ac ???nant, quod etiam


page 475, image: s0547

Christus illis absentibus facit. Matt. 10. a v. 1. ad fin. et c. 11. a v. 1, ad 14. Marc. 6. 7, ad 14. Luc. 9. 1, ad 7.

12. Iohannes Baptista iussu Herodis in arce Macherunte obtruncatus, constanti pectores mortem oppetiit, cum annum et tres fere menses in vinculis fuisset. Matt. 14. 6, ad 13. Marc. 6. 21, ad 30.

13. Herodis iudicium et aulicorum eius de Christo. Matt. 14. 1, 2. Marc. 6. 14. ad 17. Luc. 9. 7, ad 10.

14. Christus audita Iohannis morte discedit cum Apostolis in desertum locum Bethsaidae, ibique duobus pisciculis et quinque panibus cibat 5000 homines. Matt. 14. 13, ad 24. Marc. 6. 30, ad 47. Luc. 9. 10, ad 18. Ioh. 6. a v. 1, ad 16.

15. Discipuli navigantes periclitantur, et Christus cum Petro super mare ambulat. Matt. 14. 24, ad 37. Marc. 6. 47, ad finem cap. Ioh. 6. 16, ad 22.

16. Postero die multi homines ad Christum confluxerunt, ad quos in civitate Capernaum gravissmam habuit contionem de quaerendo pane caelesti. Item de spirituali manducatione suae carnis, et bibitione sui sanguinis. Ioh. 6. 22, ad finem cap.

17. Hic incidit tertium PASCHA a baptismate Christi, cumus meminit Iohannes 6. v. 4. In hoc christus Iudaeorum insidias, qui ipsum quaerebant interficere, metuens, in Galilaea versatus est qusque ad festum Tabernaculorum. Ioh. 7. 1. Circa hoc Pascha incipit annus 490 hebdomadum 70 Danielis, qui finitur anno sequenti circa tempus mortis et resurrectionis Christi.

18. Scribae et Pharisaei Hierosolymis Christum conveniunt, interrogantes, cur traditiones magorum sinat Discipulos suos transgredi. Hos egregie confunat, illorumque traditiones damnat. Matt. 15. 1, ad 21. Marc. 7. 1, ad 24.

19. Egressus in fines Tyri et Sidonis, sanat filiam mulieris Cananaeae a spiritu malo exagitatam. Matt. 25. 21. ad 29. Marc. 7. 24, ad 30.

20. Posthaec discedit ad mare Galilaeae per medios fines Decapoleos, ibique sanat multos caecos, claudos et aegrotos; et inter hos potissimum surdum mogila/lon. Matt. 15. 29, ad 32. Marc. 8. 31, ad 38.

21. Septem panibus paucisque pisciculis Christus saturat 4000 viros. Matt. 15. 32, ad 39. Marc. 8. 1. ad 10.

22. Christus secedit in sines Magdalae, sisputatque cum Pharisaeis signum petentibus: addit etiam admonitionem de eorum fermento fugiendo. Matt. 15. 39. etc. 16. 1, ad 13. Marc. 8. 11, ad 22.

23. Cum e finibus Dalmanuthae per mare Galilaveum esset reversus, extra Bethasidam caeco visum reddit. Marc. 8. 22, ad 27.

24. Inde discedens in partes Caesareae Philippi, Discipulos suos de filio hominis quaerit, et Petro confessionen nomine omnium Apostolorum edenti, claves regni caelorum promittit; monetque ut unusquisque afflictiones suas patienter ferat in mumdo. Matt. 16. 13. ad 21. Marc. 8. 27. ad 31. Luc. 9. 18, ad 22.

25. Discipulis suis de passione sua contionatur. Mart. 16. 21. Marc. 8. 31. Luc. 9. 22.

26. Petrus offenditur admonitoone Christi de passione et morte sua; et cum illum dehortari vellet, graviter a Christo obiurgatur, et prolixam de cruce contionem audire cogitur. Matt. 16. 22, ad 30. Marc. 8. 32, ad 40. Luc. 9. 23, ad 28.

27. Transfiguratur Christus in monte Thabor, colloquiturque cum Elia et Mose. Matt. 17. ad 9. Marc. 9. 1, ad 8. Luc. 9. 28, ad 37.

28. Sequenti die post transfigurationem curat lunaticum, quem discipuli eius liberare a daemonio nequiverant. Matt. 17. 14, ad 22. Marc. 9. 14 ad 30. Luc. 9. 37, ad 44.

29. Inde proficiscitur per Galilaeam. Marc. 9. 30. ubi rursus de passionesua sequenti anno subeunda discipulos admonet. Matt. 17. 22, 23. Marc. 9. 31, 35 32. Luc. 9. 43, ad 46.

30. Venit Christus Capernaum, ibique persolvit didrachma. Matt. 17. v. 24. ad 27.. Marc. 9. vers. 33.

31. Primam Apostoli habent disceptationem, quis maximus sit eorum; quam cum ad Christum detulissent, gravem ipse contionem de vitando scandalo, de humilitate contra primatum, deque fratre corripiendo instituit. Matt. 18. 1, ad 21. Marc. 9. 33, ad 51. Luc. 9. 46, ad 51.

32. Christus admonetur a cognatis, ut Hierosolymam ascendat ad sestum Scenopegias. Ioh. 7. 2, ad 10.

33. Christus ad festum Scenopegias, sive Tabernaculorum Hierosolymam ascendit, et in via denegatur ei hospitium a Samaritanis. Luc. 9. 51, ad 57. Ioh. 7. 10.

34. Tres Christum comitari volunt, quibus singulis aliquid defuit. Luc. 9. 57, ad 63.

OBSERAVATIO.

Si Christus statuatur baptizatus in festo Expiationis, (quod die 10 mens. 7. iuxta Iudaic. Calendarium celebrabatur) quam sententiam multi Ecclesiae Scriptores amplectuntur hanc profectio eius Hierosolymam ad festum Tabernaculorum (quod 15 die msns. septimi iuxta mandatum Dei a Iudaeis erat celebrandum, Levit. 23. 33.) suscepta, incidit in finem tertii anni Ministerii eius, et ita


page 476, image: s0548

spatium semestre ad passionem eius superest, quod cum multorum Theologorum sententia, qui annos tres cum dimidio, ministerio Christi (quod et nos facimus) adsignant; itemque cum vaticinio Danielis congruit, qui dimidium hebdomadis, h. e. tres annos et dimidium ministerio Christi tribuit. Nam clare testatur, Messiam in medio hebdomadis septuagesimae (quarum quaelibet septem annos comprehendit) in publiicum proditurum, novumque Testamentum, abroggato veteri, conditurum, et moriedo confirmaturum. Initium autem sumpsit ultima habdomas Danielis a Baptismo Christi; et finita est cenae Dominicae institutione, atque Agni Dei mactatione, inque cruce oblatione.

ACTA QUARTI ANNI MINISTERII CHRISTI.

1. Christus in medio festo Scenopegias Hierosolymis ascendit in templum, Iudaeorumque incredulitatem taxat. Ioh. 7. v. 14, ad 37.

2. Die 8 festi (qui fuit ultimus) Dominus contionatur de aqua vitae, et multi credunt in illum. Ioh. 7. 37, ad 54.

3. Designat 70 Discipulos, emittit, illos binos ut pari ratione cum Apostolis doceant paenitentiam et remissionem peccatorum. Luc. 10. 1. ad 17.

4. Altero post festum die iterum venit in templum, ac docet universum populum, ubi adulteram ad se adductam adsolvit. Ioh. 8. 1. ad 12.

5. Inde contionem habet de sua persona et officio, adeoque omnium hominium corruptione: quam excepit acris cum Iudaeis concertatio, ut illi lapides contra Iesum tollerent, ipseque occultus per medios ipsos transiens e templo excederet. Ioh. 8. a. v. 12, usque ad finem cap.

6. Historia de sanato caeco, et dissertatio Christi cum Iudaeis hac occasione mato. Ioh. 9. 1, ad 39.

7. Asserit Dominus penes se esse iurisdictionem recipiendi in Ecclesiam, et ex ea excludendi. Ioh. 9. v. 39. ad finem, et rursus cap. 10. v. 1, ad 22.

8. Discipuli 70 ad Christum revertuntur: ipse autem gaudio spirituali repletur, et Discipulorum beatitudinem praedicat. Luc. 10. 17, ad 25.

9. Disputat deinde cum Legisperiito, quem ad legem remittit, parabolaque de Samaritano, quis proximus noster sit, docet. Luc. 10. 25, ad 38.

10. Docet turbas in Bethabara. Ioh. 10. 40, 41, et 42.

11. Bethabara egressus venit Bethaniam ad Martham et Mariam. Luc. 10, v. 38, ad finem cap.

12. Iusus Discipulis suis praescribit precum formulam, earumque docet efficaciam. Luc. 11. 1. ad 14.

13. Daemonium mutum eicit, Pharisaeosque, quod Daemonia per Beelzebub eiceret, claumniantes refuntat et coerecet. Luc. 11. a v. 14, ad 37.

14. A Pharisaeo ad coni´vivium invitatus, Pharisaeorum in eo externam sanctimoniae larvam corripit, et Legisperitos taxat. Luc. 11. v. 37, ad finem cap.

15. Postea confluente iterum ingenti hominum multitudine, eos ab hypocrisi Pharisaica dehortatur, et ad constantiam in veritate caelesti adhortatur. Luc. cap. 12.

16. Exhortatur ad seriam paenitentiam, exemplis Galilaeorum a Pilato, et Iudaeorum, ruina turris, occisorum: atque parabola de ficu sterili. Luc. 13. 1, ad 10.

17. Muliereum 18 annos a daemone obsessam curat, et factum illud contra Archisynagogum defendit. Luc. 13. 10, ad 22.

18. Per civitates transiens docet, iterumque Hierosolymam ad festum Encaeniorum (quod sub exitum Decembris celebrabatur) proficiscitur. Luc. 13. v. 23.

19. Christus cum Encaenia celebrarentur, in templum ascendit, seque Messiam promissum esse diserte profitetur. Ioh. 10. 22, ad 40.

20. Christus relicta Hierosolyma proficiscitur trans Iordanem, in Peraeam, ubi Iohannes baptizarat. Ioh. 10. 40, ad 43.

21. Docet, per angustam portam in regnum caelorum esse ingrediendum. Luc. 13. v. 23, ad 31.

22. Herodes vult Christum occidere, quod ei indicatur, attamen sugere non vult. Luc. 13. v. 31. ad finem cap.

23. Chhristus hydropicum in domo Pharisaei, apud quem convivabatur, curat, et Pharisaeorum superbiam reprehendit. Luc. 14. v. 1, ad 15.

24. Parabolam proponit de cena magna. Luc. 14. 15, ad 25.

25. Contionatur de ferenda cruce. Ibid. a v. 25. ad finem.

26. Tres parabolas Pharisaeis explicat. 1. De ove perdita. 2. De drachma amissa. 3. De filio prodigo, quibus ostendit gratiam Dei erga peccatores resipiscentes. Luc. c. 15.

27. Proponit aliam parabolam de iniquo dispensotore. Luc. 16. 1. ad 19.

28. Historia de divite et Lazaro. Luc. 16. v. 19. usque ad finem cap.

29. Docet de offendiculo, longanimitate, fide, et officio fidelium. Luc. 17. I, ad II.

30. Leprosi 10 a Christo sanantur, cum per Samariam iu Galilaeam proficisceretur. Ibid. v. 11. ad 20.


page 477, image: s0549

31. Contionatur Christus de adventu regni Dei, ad quem assiduis precibus opus esse docet parabola de iniquo Iudice. Luc. 17. 20, ad 37. et cap. 18. a v. 1, ad 9.

32. parabola explicatur de Pharisaeo et publicano una in templum ascendentibus, ut orarent. Luc. 18. 9, ad 15.

33. Venit Christus in confinia Iudaeae per Peraeam, ibique disputat cum Pharisaeis de divortiis. Matth. 19. v. 1, ad 13. Marc. 10. v. 1, ad 13.

34. Parvuli Christo offeruntur, quibus ipse manus imponit et benedicit. Matth. 19. 13, ad 16. Marc. 10. 13, ad 17. Luc. 18. 15, ad 18.

35. Divitem Iuvenem de vita aeterna inquirentem tristem a se dimitttit. Matth. 19. 16, ad 27. Marc. 10. 17, ad 28. Luc. 18. 18, ad 28.

36. Petrus cupit scire praemium Apostolatus. Matth. 19. 27, ad 31. Marc. 10. 28, ad 32. Luc. 18. 28, ad 31.

37. Christus parabolam de operarris in vieam vocatis explicat, quae sconnecttur cum praec edenti colloquio cum Discipulis habito. Matth. 20. 1, ad 17.

38. Maria et Martha Christo nuntiant, fratrem Lazarum aegrotare. Ioh. 11. 1, ad 17.

39. Inde ascendens Ierosolymam iterum Apostolis praedicit passionem suam. Matth. 20. 17, ad 20. Marc. 10. 32, ad 35. Luc. 18. 31, ad 35.

40. Marter filiorum Zebedaei una cum siliis sessionem ad dextram et sinistram Christi petit. Matth. 20, 20, ad 29. Marc. 10. 35, ad 46.

41. Caecum prope Hiericho Dominus sanat. Luc. 18. 35, ad 44.

42. Zachaem publicanum in urbe Hiericho convertit. Luc. 19. 1, ad 11.

43. Proponit parabolam de 10 minis, inter 10 servos, ut iis interea negotiarentur, sdistributis. Luc. 19. 11, ad 29.

44. Egrediens Hiericho caecis duobus visum restituit. Matth. 20. 29, ad. 35. Marc. 10. 46, ad 53.

45. Christus in profesctione sua Hierosolymam versus Bethaniae substitit, ibique Lazarum resuscitavit. Ioh. 11. a. v. 17, ad 47.

46. Pharisaei de Christo, post resuscitatum ab eo Lazarum, occidendo consultant. ibid. a v. 46, ad 54.

47. Christus de coonsultatione Pharisaeorum certior factus cum Discipulis suis in oppidum Ephraim se recipit, ibique per duos dies permanet. Ibid. a 54, ad 58.

48. Sex diebus ante Pascha redit Bethaniam, ubi Maria soror Lazari resuscitati pedes eius ungit. Ioh. 12. a v. 1, usque ad 4.

49. Sequenti die, qui erat Palmarum, ipse Hierosolymam pergit, in eoque itinere asinae insidens urbem cum lacrimis ingreditur, et e templo eicit ementes et vendentes. Matt. 21. a v. 1, ad 14. Marc. 11. 1. ad 11. Luc. 19. a v. 28, usque ad 47. Ioh. 12. v. 12, ad 19.

50. Vesperi cum 12 Apostolis Bethaniam redit, ibique pernoctat. Matt. 21. 17. Marc. 11. 11.

51. Postridie iterum urbem ingressus est, maledixit ficui, et numularios e templo eiecit. Matt. 21. 18 et 19. Marc. 11. v. 12, ad 18.

52. Vesperi rursus urbe egreditur. Marc. 11. v. 19.

53. Mane in reditu ad urbem videns ficum arefactam contionatur de fidei efficacia. Matt. 21. v. 20, ad 23. Marc. 11. v. 20, ad 27.

54. Reversus Ierosolymam adversarios confundit, querrentes, qua auctoritate doceat. matt. 21. 23, ad 28. Marc. 11. 27, usque ad finem cap. Luc. 20. a v. 1, ad 9.

55. Pharisaeis inobedientiam et crudelitatem obicit parabola de vinea et regiis nuptiis. Matt. 21. 28, ad fin. cap. 3tc. 22. a v. 1, ad 15. Marc. 12. 1, ad 13. Luc. 20. v. 9, ad 20.

56. Ad quaestionem de censu nervose respondet. Matt. 22. v. 15, ad 23. Marc. 12. v. 13, ad 28. Luc. 20. v. 20, ad 27.

57. Disputat Christus cum Sadducaeis de resurrectione morturoum. Matt. 21. 23, ad 34. Marc. 12. v. 18, ad 28. Luc. 20. 27, usque ad 39.

58. Quaestio de magno mandato legis. Matt. 22. v. 34, ad 41. Marc. 12. v. 28, ad 35.

59. Post haec reponit Christus Scribis quaestionem de Christo filio pariter et Domino Davidis. Matt. 22. 41, aad fin. cap. Marc. 12. 35, ad 38. Luc. 20. 41, ad 45.

60. Christus acerrimam contra Scribas et Pharisaeos contionem instituit; in qua vitia ipsorum graviter taxat, poenasque gravissimas illis denuntiat. Matt. 23. ab initio usque ad finem cap.

61. Viduae pauperculae donum in gazophylacium missum commendat. Marc. 12. v. 41. ad sinem. Luc, 21. v. 1, ad 5.

62. Discipulis splendorem aedificii monstrantibus, eiusdem, totiusque insuper urbis Hierosolymitanae eversionem, ac signa eandem antecessura praedicit. matt. 24. v. 1, ad 29. Marc. 13. a v. 1. ad 24. Lunc. 21. a v. 5, ad 25.

63. Christus de extremo Iudicio et signis illud proxime praecessuris disserit. Matt. 24. 29, ad 37. Marc. 13. 24, usque ad 33. Luc. 21. v. 25, ad 34.

64. Regula a Christo praescribitur, quomodo ad novissimum suum adventum pii se praeparare


page 478, image: s0550

debeant. Matt. 24. 37, ad sinem cap. Marc. 13. 33, ad finem. Luc. 21. 34, ad 37.

65. Parabala de decem virginibus Apostolis a Christo proponitur. Matt. 25. 1, ad 14.

66. Aliam parabolam Apostolis explicat de talentis inter servos patrisfamilias, peregre abeuntis, distributis. Matt. 25. 14, usque ad 31.

67. Christus ipsum novissimi sui adventus et extremi Iudicii actum, et processum luculenter tradit. Matt. 25. 31, usque ad fin. cap.

68. Historia brevis traditur a Luca, quid Christus diebus duobus passionem antecedentibus egerit. Luc. 21. 37 et 38.

69. Christius discipulis suis iterum praedicit passionem post biduum secuturam. Matt. 26. 1. et 2. Marc. 14. 1. Luc. 22. 1.

70. Pontifices, Scirbae et Pharisaei in domo Caiphae conveniunt, deque Christo comprehendendo et interficiendo consultant. Matt. 26. 3, ad 6, Marc. 14. 1 et 2. Luc. 22. 1.

81. Descriptio proditoriae pactionis, quam Iudas Iscariotes cum Pontificibus, post illam consultationem in domo summi sacerdotis habitam, iniit. Matt. 26. 14, ad 17. Marc. 14. 10 et 11. Luc. 22. 3, ad 7.

72. Christus die pirimo azymorum, die videlicet Iovis, 2 Aprilis, Petrum et Iohannem Ierosolymam ablegat, ut praepararent cenam ultimam Paschalem, quam, postquam et ipse circa vesperam in urbem se contulisset, hora sexta noctis cum discipulis colcbravit. Matt. cap. 26. vers. 17, ad 21. Marc. 14. vers. 12, ad 18. Luc. 22. a v. 7, usque ad 19.

73. Sacrosanctam N. Testam. CENAM instituit. Matt. 26. 26, usque ad 30. Marc. 14. 22, ad 26. Luc. 22. 19, 20. Factum hora fexta noctis.

74. Pedes Discipulorum Christus lavat, proditoremque Iudam certo signo notat. Ioh. 13. a v. 1, ad 31.

75. Apostolos de primatu contendentes, quis maior sit in regno caelorum, instruit. Luc. 22. 24, ad 31.

76. Ad mutuam caritatem suos discipulos hortatur. Iha. 13. 34, ad 36.

77. Petro lapsum abnegationis praenuntiat. Luc. 21. 31, ad 35. Ioh. 13. 36, 37 et 38.

78. Post haec prolixam contionem ad discipoulos habuit, in qua de officio suo disserit, et Apostolos consolatur. Hanc Iohannes trib. cap. videlicet 14. 15 et 16. describit. Cap. 17. vero Christus orationem totam prece ardentissima concludit, in qua Discipulos adoque Ecclesiam Patri suo caelesti commendat. Haec facta sunt hora noctis 8, cum hora sexta Sacramentum corporis et sanguinis sui Christus instituisset.

79. Dicto hymno Christus hora 9. noctis ex urbe ad montem Oliveti egreditur, et scandalum Apostolorum, praesertim Petri, praedicit. Matt. 26. v. 30, ad 36. Marc. 14. 26, ad 32. Luc. 22. 39. Ioh. 18. 1.

80. Christus hora 10 noctis in horto orat, sudatque sanguinem, cum discipuli eius interim dormitarent. Matt. 26. vers. 36, ad 47. Marc. 14. vers. 32, ad 43. Luc. 22. vers. 40, ad 47. Ioh. 1. 1 et 2.

81. Hora 11. Iudus cum cohorte militari et servis Pontificum in hortum ad radicem montis Oliverti situm venit, et Christum prodit, inque hostium manus tradit. Matt. 26. v. 47, ad 51. Marc. 14. v. 43, ad 47. Luc. 22. v. 47 et 48. Ioh. 18. v. 3, ad 10.

82. Petrus gladio Christum defendere parans Malcho Principis Sacerdotum servo amputat auriculam: cuius temeritatem Christus corripit. Matt. 26. 51, ad 55. Marc. 14. 47. Luc. 22. 50 et 51. Ioh. 18. 10 et 11.

83. Christus nefarios et sanguinarios hostium conatus acri contione perstringit. Matt. cap. 26. v. 55 et 56. Marc. 14. 48 et 49. Luc. 22. 52 et 53.

84. Discipuli Christi fuga sibi consulunt, et Magistrum suum in medio hostium agmine solum relinquunt. Matt. 26. vers. 56. Marc. 14. vers. 50, 51 et 52.

85. Christus comprehensus vinctusque deducitur ex monte Oliveti Ierosolymam, et sistitur primum Hannae, deinde Caiphae. Matt. 26. 57. Marc. 14. 53. Luc. 22. 54. Ioh. 18. 12. ad 15. Factum hoc hora 12 noctis.

86. Petrus in atrium Pontificis ingresus occasionem abnegandi Christum praebet. Matt. 26. 58, 69 et 70. Marc. 14. 54, 66, 67 et 68. Luc. 22. 55, ad 58. Ioh. 18. 15, ad 19.

87. Christus in aedibus Caiphae de discipulis et doctrina sua examinatur, falsique testes contra eum producuntur. Interea Petrus secunda et tertia vice Christum abnegat, lacrimasque, paenitentiae indices, profudit. Matt. 26. 59, ad 67. et rursus a 71, ad fin. cap. Marc. 14. 55, ad. 65. et rursus a 69. usque ad fin. cap. Luc. 22. 58, ad 63. Ioh. 18. 19, ad 28.

88. Cum Pontifices et Concilii Assessores in domo Caiphae congregati Christum mortis esse reum pronuntiassent, illum variis iniuriarum, contumeliarum et illusionum generibus affecerunt, et hoc egerunt ab hora fere tertia noctis usque ad


page 479, image: s0551

ortum solis. Matth. 26. 67, et 68. Marc. 14. 65. Luc. 22. 63, usque ad 66.

89. Mane, hora diei quinta Christus coram toto Synedrio iterum examinatus, asserit se esse filium Dei. Sic ergo denuo iniuste damnatus est. Matth. 27. 1. Marc. 15. 1. Luc. 22. 66, usque ad finem cap.

90. Ex consessu Synedrii hora diei sexta captivus vinctusque in praetorium ad Pilatum abducitur. Matt. 27. v. 2. Marc. 15. v. 1. Luc. 23. v. 1. Ioh. 18. 28.

91. Iudas, cum videret Christum esse damnatum, atque ad Praesidem Romanum duci, ut mortis sententia exsecurioni daretur, desperans se ipsium suspendit. Matt. 27. 3, ad 11.

92. Christus hora septima apud Pilatum seditionis accusatus, auditusque, innocens ab eodem pronutiatur. Matt. 27. v. 11, ad 15. Marc. 15. v. 2, ad 6. Luc. 23. v. 2, ad 5. Ioh. 18. a v. 28, usque ad 39.

93. Hora diei octava Pilatus Christum ad Herodem (qui propter Paschatis festum eo tempore Ierosolymis agebat) mittit, a quo cum egregie esset illusus, ad Pilatum remittitur. Luc. 23 v. 5, ad 13.

94. Pilatus Christp ex aula Herodis ad tribunal suum reducto iterum publicum dat innocentiae testimonium. Luc. 23. 13, ad 17.

95. Christus latroni Barrabae postponitur. Matt. 27. 15, ad 24. Marc. 15. 13, ad 15. Luc. 23. v. 13, ad 26. Ioh. 18. v. 39 et 40. Et rursus cap. 19. 1, ad 16.

96 Flagellatus condemnatur ad crucem, omnique contumeliarum genere a militibus afficitur. Matt. 27. 24, ad 31. Marc. 15. 15, ad 20. Ioh. 19. v. 16.

97. Christus, postquam esset flagellatus, ex urbe Ierosolyma ad locum supplicii educitur. Matt. 27. 31, et 32. Marc. 15. 20, et 21. Luc. 23. 26, ad 33.

98. Christus potatus aceto felleo, cum duobus latronibus hora undecima, die Veneris; in monte Calvariae crucisigitur. Matt. 27. 33, 34, et 38. Marc. 15. 22, 23, 26, et 27. Luc. 23. 33. Ioh. 19. v. 17, et 18.

99. Christus pro hostibus orat, epigraphe cruci imponitur, eiusque vestimenta dividuntur. Matt. 27. 35, ad 38. Marc. 15. 24, et 25. Luc. 23. 34 et 38. Ioh. 19. 19, ad 24.

100. Blasphematur Christus a populo, et latro cum eo simul crucifixus convertitur. Matt. 27. 39, ad 45. Marc. 15. 29, ad 33. Luc. 23. 35, 36, 37, 39, ad 44.

101. Matrem suam Mariam Iohanni commendat. Ioh. 19. 25, ad 28.

102. Hora sexta a meridie (hoc est prima) oriuntur tenebrae super universam Iudaeam. Matt. 37. 45, et 46. Marc. 15. 33. Luc. 23. 44, et 45.

103. Hora nona (id est, tertia a meridie) Christus, cum iam per tres horas in cruce pependisset, tristem cum clamore magno querelam edidit, et, quem Patri prius commendaverat, Spiritum placide emisit. Matt. 27. 46, ad 51. Marc. 15. v. 34, ad 38. Luc. 23. 46. Ioh. 19. 28, 29 et 30.

104. Miracula mortem Christi maxima sunt secuta. Matt. 27. 51, ad 54. Marc. 15. 38.

105. Centurio, et qui cum eo Iesum custodiebant, convertuntur. Matt. 27. 54. Marc. 15. 39. Luc. 23. 47, et 48.

106. Omnes cognati et amici Iesu e longinquo adstant, videntes quae contingebant. Matt. 27. 55, 56. Marc. 15. 39, 40. Luc. 23. 49.

107. Latronum cum Christo crucifixorum crura franguntur, et CHRISTI latus lancea perfoditur. Ioh. 19. 31, ad 38.

108. Circa vesperam hora a meridie quarta Christus honorifice sepelitur, quam historiam cum circumstantiis Evangelistae omnes exacte describunt. Matt. 27. 57, ad 62. Marc. 15. 42. ad finem cap. Luc. 23. 50, ad 54. Ioh. 19. a v. 38, ad finem cap.

109. Pontifices et Pharisaei, proximo a sepultura die, impetrata a Pilato custodia militari, sepulchrum muniunt et obsignant. Matt. 27. 62, usque ad finem cap.

ACTA a RESURRECTIONE CHRISTI, usque ad gloriosissimam eius in caelos ASCENSIONEM.

1. Cum mulieres, quae Christum ex Galilaea secutae erant, ad sepulchrum excurrissent, Angelus lapidem sepulchralem revolvit, terraemotu exorto, in quo Salvator noster (cum tribus fere horis die Parasceves ante occasum solis esset sepultus, ac Sabbato integro in sepulchro quievisset) die Solis, quam Evangelistae vocant primam Sabbatorum, circa solis ortum ex morte resurrexit. Matt. 28. 1, ad 5. Marc. 16. 1 et 2. Luc. 24. 1. Ioh. 20. 1.

2. Historia de prima manifestatione resurrectionis Christi, facta mulieribus persepulchrum vacuum et Angelorum duorum testimonium. Marc. 16. 3 et 4. Luc. 24. 2, ad 12. Ioh. 20. 1 et 2.

3. Petrus et Iohnannes post nuntium a Maria Magdalena allatum excurrunt ad sepulchrum,


page 480, image: s0552

illudque inveniunt vacuum, admirantes quid factum fuerat. Luc. 24. 12. Ioh. 20. a v. 2, ad 11.

4. Christus, eadem, qua surrexit, die, quinque distinctis vicibus se ipsum manifestatiut, et redivivum exhibuit.

I. Soli Mariae Magdalenae in horto sepulchri. Marc. 16. 9, 10, et 11. Ioh. 20. 11, ad 19.

II. Mulieribus a sepulchro reversis, Angelo simul resurrectionem confirmante. Matth. 28. 5. ad 11. Marc. 16. 5, usque ad 9.

Post hanc manifestationem Christi factam mulieribus, quidam milites sepulchri custodes, nuntium ad Pontifices afferunt de resurrectione Christi. Matth. 28. 11, ad 16.

III. Apparuit Simoni Petro in ipso meridie. Luc. 24. 33, et 34. 1 Cor 15. 5.

IV. Post meridiem sese manifestavit duobus ex 70. Discipulis in emaus euntibus. Marc. 16. 12, et 13. Luc. 24. 13, ad 36.

V. Circa profundam noctem Discipulis una omnibus (excepto Thoma) Ierosolymis congregatis apparuit. Marc. 16. 14. Luc. 24. 36, usque ad 49. Ioh. 20. 19, ad 24.

5. Christus octavo a resurrectione die claudis foribus apparuit discipulis Thoma praesente. Ioh. 20. 24, ad 32.

6. Inde se ostendit septem Discipulis ad mare Tiberiados in Galilaea. Hanc autem manifestationem miraculis compluribus, se vere resurrexisse, perque resurrectionem, in caelestem gloriam intrasse, confirmavit, et singulare cum Petro colloquium instituit. Ioh. 21. a 1. usque ad finem cap.

7. Christus octiduo fere ante ascendionem Discipulius in monte quodam Galilaeae apparuit, iisque mandatum de praedicando Evangelio in toto terrarum orbe promulgavit. Matth. 28. 16, ad 21. Marc. 16. 15, ad 19. Haec autem manifestatio omnium fuit gloriosissima, quippe quam Christus ante passionem ipse Discipulis promiserat, Matth. 26. 3. Marc. 14. 28. per Angelum confirmaverat, Matth. 28. 7. Marc. 16. 7. apparens mulieribus repetiverat, Matth. 28. 10.et ex condicto tempore et loco prius determinaverat. Factaque est coram fratribus plusquam quingentis simul. 1 Cor. 15. 16.

8. Apparuit Iacobo. 1 Cor. 15. 17.

9. Quadragesimo a resurrectione die Christus congregatis Discipulis omnibus Ierosolymae, de multis rebus necessariis eos instruxit, deinde ex urbe in montem Oliveti eduxit, illisque spectantibus in caelum ascendit. Marc. 16. v. 19, 20. Luc. 24. 49. ad sinem. Actor. 1. 15.

ACTA post ASCENSIONEM CHRISTI, abhuc TIBERIO imperante.

I. Cum Christus glorioso triumpho in caelum ascendisset, Apostolie e monte Olivarum Hierosolymam regressi sunt, promissionem Spiritus S. exspectantes. Mandaverat enim iis Dominus, ut sederent in civitate Hierusalem, donec induerentur virtute ex alto, et promissum Patris acciperent. Actor. 1. 4. Reversi autem in locum proditoris Iudae elegerunt matthiam, qui cum apostolis conversatus fuerat inde a baptismo Iohannis usque ad diem assumptionis Christi. Act. 1. 12. usque ad finem cap.

II. Quinquagesimo a resurrectione, ab Ascensione vero sua 10 die, Christus misso caelitus Spiritus s. suos Discipulos, una in domo Hierosolymis PRIMA novi testamenti PENTECOSTE congregatos, virtute ex alto induit, emisitque ut verbum de salute per Christum omnibus parta orbi terrarum universo praedicarent. Actor. 2. v. 1, 2, 3. Est itaque verbum Dei et spirituale regnum, adeoque Ecclesia credentium, seu populus Christianorum, iam non solum in Iudaico regno, sed in universo orbe, ubi ab Aposstolis praedicatur Evangelium, et quo scripta ipsorum deferuntur. Pro maximis autem hisce beneficiis Domino christo Servatori nostro et vero Deo, laus, gloria, ac gratiarum actio debetur in sempiternum.

III. Apostoli et Discipuli Christi Spiritus S. donis iam instructi, e vestigio variis linguis, stupente omni multitudine populi magnifica Dei opera enuntiare coeperunt, Hierosolymis primum, velut principali Ecclesiae sede, Iudaeis et aliis peregrinis populis, qui eo confluxerant, aperte, libere, ingenue, constanterque Christum crucifixum et resuscitatum verum Dei et Mariae filium praedicantes, Deo ipso cooperante. Itaque prima Petri Apostoli ad populum Hierosolymis habita contione quasi ter mille homines, Act. 2. vers. 41. secunda vero circiter 5000, Act. 4. vers. 4. conversi et baptizati sunt: Hi in religione vera constantes permanserunt, cena Domini usi sunt,eoreumque numerus quottidie auctus est;cuius testes et auditores fuere, non modo cives Hierosolymatiani, sed etiam Hierosolymis habitantes Iudaei, viri religionsi ex omni natione carum, quae sub caelo sunt, Parthi et Medi, etc. Act. 2. vers. 9, 10, et 11. qui Apostolos sua quisque lingua, in qua natus erat, audiebant loquentes magnalia Dei. Licet autem Sacerdotes atque Magistratus, tanto concursu populi ad contiones et miracula Apostolorum offensi, minas acerbas iactarent, pericula intenderent, et formidines graves opponerent; ipsi


page 481, image: s0553

tamen Apostoli haec omnia tamquam inania terriculamenta contemnebant, intentataque pericula carceris, verberum et mortis, propter veritatis confessionem sustinere minime recusabant. Erat tum perquam laeta facies, et optanda Ecclesiae conditio. Nam Apostoli gratiam omnis populi, qui veritatis professionem amplexi fuerant, quorumque cor unum, et anima una erat, obtinebant; imo vero, quo nihil beatius, ipsius immortalis Dei favorem, et benignitatem paternam ipsa re deprehendebant. Ipsi etiam in officio assidui erant, viam salutis docendo, preces recitando,Deum laudando, aliisque sanctis operibus vacando. Unde indies credentium coetus multiplicabatur, discipulorum numerus augebatur, magnaque etiam Sacerdotum turba fidem in Christum suscipiebat, nihil territi, quod Petrus ac Iohannes in carcerem conderentur, virgisque caederentur, Act. 5.Stephanus vero etiam lapidibus obrueretur, Act. 7. Qui sefa/nw|, corona martyrii, A. C. 35. coronatus est, ac ita Protomartyr Novi Testamenti fuit. (intellige post Christi in caelos ascensionem. nam absolute loquendo Iohannes Baptista Protomartyr in Novo Testamento fuit.) Fortunatus, lib. 1, pulchrum epigramma de Stephano concinnavit.

Pertulit hic martyr pro Christo orientis in axe,
Ecce sub occasu templa beatus habet.
Fundatus virtute Dei, et morte triumphans,
Excepit lapides, cui Petra Christus erat.
Gens Iudaea, ferox Stephanum quem perdere credis,
Et si carne, tamen nescit honore mori.
Ille tenet palmam meritis, tu crimine poenam:
Possidet ille polos, tu magis ima petis.

IV. Post occisum a Iudaeis Stephanum virum sanctissimum: atque post Evangelii praedicationem non ad Samaritanos modo, sed etiam ad Aethiopes Philippi Apostoli ministerio propagatam, Saulus (qui deinde Paulus dictus est) Tarsi in Cilicia natus, Hierosolymis a Gamaliele institutus, cuius studium in tuenda lege Mosaica et professione Iudaicorum rituum satis iam ante perspectum erat, Hierosolymis Damascum, itinere 40. milliarium Germanicorum profectus est: idque eo qnimo, ut in vincula compingeret, ac Hierosolymam pertraheret, quotquot deprehenderet Christi doctrinam amplexos. Sed praeter spem et opiniomnem suam, adeoque omnium exspectationem ab ipso Christo, cuius nominis memoria obruere, et oblivione sempiterna delere in animo habebat, in viam veritatis ductus, summusque Ecclesiae Doctor factus est A. C. 35. anno tiberii 19. Commoratus aliquot diebus in urbe Damasco, ubi ad Anania quodam discipulo Christi baptizatus, cum ardenti zelo doctrinam Christi, quam ante impugnarat, propugenaret, Iudaei hostes Evangelii acerrimi ei insidias struxerunt. Itaque in Arabiam excurrit, ac Evangelium per triennium ibi docuit. Gal. 1. Quibus exactis A. C. 38. ineunte Damascum redit, et ut elaberetur e manibus iudaeorum, in sporta per murum dimissus est. Act. 9. Hinc Hierosolymam venit, et apud Petrum Apostolum dies 15 permansit. Cum vero nec ibi tutus esset, admonitus in ecstasi, a fratribus Caesaream deductus est, indeque Tarsum iter suscepit. Act. 9. Post haec alia atque alia loca visitavit, Evangeliique propagationem magnopere ad iuvit; sicut ipse scribit,se a Hierosolymis usque ad Illyricum omnia loca Evangelio Christi replevisse, quod a reliquis Apostolis eodem ardore et diligentia factum est. Sed huic Historiae, quia iam ad annum Christi 38 (quo ineunte Tiberius, ut supra dictum, vitam cum morte commutavit) pervenimus, finis imponendus, deque ceteris insequentium Imperatorum historia, si quae sunt notatu digna, dicendum erit.

IV. IMPERATOR ROM. CAIUS CALIGULA.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER Caligulae fuit Germanicus, Consul ROmanus, Nepos Drusi fratris Tiberii Imperatoris.

II. MATER fuit Agrippina, quae filia fuit Agrippae et Iuliae filiae Augusti, unde nomen est Colonia Agrippina ad Rhenum.

AXIOMA.

*a)ndrw=n h(rw/wn te/kna th/mata. Heroum filii noxae.

EXEMPLA.

I. Augustus Imperator solitus est dicere: sous liberos sibi esse carcinomata. Suetonius in Augusto. Et de illis usus est hoc versu:

O Utinam aut caelebs mansissem, aut prole carerem.

II. Ita CALIGULA fuit parentis optimi pessimus filius, et plane monstrum hominis. Ad eum propter virtutem patris devenit Imperium: Sed postea adeo a paternis virtutibus degeneravit, ac talis bestia factus est, ut voluerit esse DEUS; et statuam suam Romae in templo iuxta Iovem Capitolinum collocaverit, tamquam Iovi


page 482, image: s0554

aliquid susurantem in aurem, cui sacerdotes sacrificia offerre iussit. Philip. in Loc. Man. pag. 633.

II. GENEALOGIA CALIGULAE. LIVIA Augusti Coniux.

Tiberius. — Drusus. Germanicus. Claudius Imp. Caligula. Uxor Antonia filia M. Antonii ex Octavia sorore Augusti.

II. Appellatio.

Praenomen huius Imperatoris fuit CAIUS.

Cognomen CALIGUIA, sic dictus a caligis, quas margaritis refertas primus portavit: Vel potius a caliga militari, qua frequenter in exercitu utebatur ad conciliandos sibi militum animos. Id enim militibus gratissimum fore credebat, si Imperatorem vestibus nihil a gregario milite differre viderent. Ausonius.

Caius cognomen cui castra dederunt.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. EDUCATIO.

CAligula uti in castris genitus, ita in contubernio legionum educatus fuit, et ab iisdem CALIGULAE nomen accepit, ob rationem modo allatam. Unde hi versus de eo vulgati statim sub initium imperii eius:

In castris genitus, patriis nutritus in armis,
Iam designati Principis omen erat.

AUSONIUS.

Post hunc castrensis Caligae cognomine Caesar
Successit, saevo saevior ingenio.
Caedibs incestisque dehinc maculosus, et omni
Crimine pollutum qui superavit avum.

Mansit quoque in castris tamdiu, quoad pater Germanicus superstes fuit. Patre vero in Syriaca expeditione mortuo, Romam venit, ubi primum in matris; deinde ea relegata a Tiberio, in Liviae Augustae proaviae suae contubernio versatus est: Quam defunctam, praetextatus etiam tum pro Rostris laudavit, transiitque ad ANTONIAM aviam, quae Drusi coniux fuerat. Inde 20. aetatis anno, Capreas accitus a Tiberio avo, tanti in eum fuit obsequii, ut dictum sit: Nec servum meliorem ullum, nec deteriorem Dominum fuisse. Suetonius in Tiberio, §. 10.

II. PROSOPOGRAPHIA.

I. Indoles animi. Natura eius probrosa atque saeva fuit, quam ne tunc quidem inhibere poterat, quin et animadversionibus poenisque ad supplicium datorum cupidissime interesset, et ganeas atque adulteria capillamento velatus, et veste longa, noctibus ambiret, ac scenicas saltandi canendique artes studic issime appeteret, facile id sane Tiberio patiente, si per has mansuefieri posset ferum eius ingenium. Quod sagacissimus senex ita prorsus perspexerat, ut aliquoties praediceret exitio suo omniumque Caium vivere, et se natricem (serpentis id genus) populo Romano, et Phaethontem orbi terarum, educare. Suetonius in Caligula, §. 11.

NOTA.

Caligulam pulchre sagacissimus Tiberius depingit, sed non rehngit.

II. Constitutio corporis. Statura fuit emienti, pallido colore, corpore enormi, gracilitate maxima cervicis et crurum, et oculis et temporibus concavis, fronte lata et torva, capillo raro ac circa verticem nullo, hirsutus cetera. Quare transeunte eo, pro spicere ex superiori parte, aut omnino quacumque de eaucsa capram nominare, criminosum et exitiale habebatur. Vultum vero natura horridum ac tetrum, etiam ex industria efferabat, componens aad speculum in omnem terrorem ac formidinem. Valetudo ei neque corporis, neque animi constitit. Puer comitiali morbo vexatus, in adolescentia ita patiens laborum erat, ut tamen nonumquam subita defectionie ingredi, stare, colligere sement, ac sufferre vix posset. mentis valetudinem et ipsesenserat, ac subinde de secessu deque purgando cerebro cogitavit. Creditur potionatus a Caesonia uxore amatorio quidem medicamento, sed quod in fuorem verterit. Incitabatur insomnio maxime: neque enim plus quam tribus nocturnis horis quiescebat, ac ne his quidem placida quiete, sed pavida miris rerum imaginibus, ut qui inter ceteras, pelagi quandam speciem colloquentem secum videre visus sit. ideoque magna parte noctis, vigiliae cubandique taedio, nunc toro residens, nunc per longissimas porticus vagus, invocare identidem atque exspectare lucem consueverat. Suetonius, §. 50.

III. ACTA OECONOMICA.

I. Coniugia.

Uxores quatuor habuit.

I. Fuit Iunia Claudilla M. Syllani nobilisimi


page 483, image: s0555

viri filia, quae in partu mortua est. Suetonius in Caligula, §. 12.

II. LIVIA HORESTILLA. Haec C. Pisoni desponsata erat, verum eam ipse uxorem duxit. Sed exiguo elapso tempore eam repudiabat, et post biennium eam relegabat, quod priori suo marito associare se vellet.

III. LOLLIA PAULINA. Hanc maritosuo Memmio Regulo eripuit, illumque coegit eam sibi despondere, ne eam quae desponsata non esset, contra ius fasque duceret. O monstrosum ske/mma! Verum paulo post eam repudiabat, et cum comminatione omrtis ei mandabat, ne ad priorem maritum rediret, aliive nuberet. Dion in Caligulas, §. 3.

IV. CAESONIA. Hanc neque forma insigni, neque aetate integra, matremque iam ex alio viro trium filiarum, sed luxuriae et lasciviae perditae, et ardentius et constantius, quam ullam aliam feminam amavit. Ab hac ei philtrum propinatum fuisse ferunt, quod eum in furorem verterit. Itaque mentis valetudini tribuuntur diversissima in eo vitia, nempe summa confidentia, et contra nimius metus. Eam, quocumque proficisceretur, secum ducebat, saepe armis indutam simul equitare iussit, saepe etiam militibus nudam ostendebat. Haec una cum ipso periit, gladio a centurione confossa, et filia Iulia Drusilla parieti illisa, ut moreretur.

II. Adulteria.

Adulteriis fuit inquinatissimus. Nam mulierem iam desponsatam viro eripuit, et complures alias nuptas, iamque cum maritis habitantes abduxit, easque tamen odio postea habuit. Haud ulla illustriori femina abstinuit. Dion in Calig. §. 1.

III. *a)sorgi/a.

Impius fuit plus quam dici possit in aviam et sorores. Nam et illam, a qua fuerat aliquando increpatus, eo deduxit, ut sibi mortem voluntariam afferret, et duas sorores, quibus stuprum intulerat, quasi adulteras et insidiarum adversus se conscias, in Insulam relegavit. Tertia, quam ipsam quoque, adhuc praetextatus, contaminaverat, obierat antea. Dion in Caligula, §. 1.

Socerum suum Syllanum nobilissimum virum, molestum ei propter virtutem et affinitatem, ad mortem sibi consciscendam, ludibriis et contumeliis suis adegit, quem in tanto honore Tiberius Imperator habuerat, ut nollet abeo provocari. Quod si esset provocatum, rursus ei cognitionem earundem rerum dabat.

IV. ACTA POLITICA.

I. IMPERII OCCUPATIO.

Caligula beneficio Tiberii successionem obtinuit, haeres ab eo cum nepote ex filio Druso in duobus testamentis nuncupatus. Quod ideo fecit, quo memoriam scelerum suorum maioribus Caii sceleribus obrueret, utque maxima et nobilissima pars Senatus post suam mortem necaretur.

II. IMPERII ADMINISTRATIO.

I. Virtutes.

I. In initio Imperii bonus et laudatus fuit Imperator, magnamque de se spem Imperii bene gubernandi praebuit. Senatui et Magistratibus iurisdictionem liberam concessit, et cum Senatu imperium se communicaturum dicebat, imo se filium atque alumnum Senatus nominavit. Tributorum quoque et censuum rationem sub Tiberio corruptam correxit, provinciasque praesidiis instruxit.

II. Erga populum benignus fuit. Legata omnia Tiberii et Liviae, quasi de suo omnibus persolvens, liberalitatis famam sibi paravit. Imo universae plebi urbanae gratus et acceptus fuit, propter patris memoriam. Militibus vero et provincialibus, quod infantem plerique cognovissent, adeo acceptus fuit, ut nunc Pius, nunc Castrorum silius, nunc Pater exercituum, nunc Optimus Caesar vocaretur. Cuspnianus in vita Caligulae.

III. Studiorum quoque Patronus fuit. Nam in urbe Lugdunensi certamen Latinae Graecaeque facundiae instituit. Quo certamine ferunt victoribus praemia victos contulisse, eorundem et laudes componere coactos. Eos autem, qui maxime displicuissent, scripta sua spongia linguaque delere iussos, nisi ferulis verberari, aut flumine proximo mergi maluissent. Suetonius in vita Caligulae, §. 20. Huc spectasse videtur Iuvenalis, cum de Rhetore loquitur ad aram Lugdunensem dicturo.

II. Vitia.

Postea vero hic Caligula degeneravit, et plane monstrum Principis factus, in omni vitiorum atque flagitiorum genere instar porci se volutavit.

I. Luxuria.

Caligula luxu prodigioso utens, ut calidis frigidisque unguentis lavaretur, pretiosas margaritas acero liquefactas sorberet, conviviis ex auro panes et opsonia apponeret, subinde dicens: Aut frugi hominem esse oportere, aut Caesarem. Erasmus l. 6.


page 484, image: s0556

Apophth. e Sueton. Qualis etiam Muleasses Rex Tuneti fuit, qui, licer exul esset, nihilominus ad pavonis unius, quo vescebatur, condimenta impendit aureos nummos centum. Iovius.

In quos recte quadrant versus Lucani:
—— ô prodiga rerum
Luxuries, numquam parvo contenta paratu,
Et quaesitorum terra pelagoque ciborum
Ambitiosa fames, et lautae gloria mensae.

II. Prodigalitas nefand.

Nepotinis sumptibus omnium prodigorum ingenia superavit. Nam nummos non mediocris summae e fastigio Basilicae Iuliae per aliquot dies sparsit in plebem. fabricavit et de cedris liburnicas, gemmaris puppibus, versic oloribus velis, magna thermarum et porticuum et tricliniorum laxitate, magnaque etiam vitium et pomiferarum arborum varietate, quibus discumbens de die inter choros ac symphonias, litora Campaniae peragraret. In exstructionibus praetoriorum atque villarum, omni ratione posthabita, nihil tam efficere concupiscebat, quam quod posse effici negaretur. Denique tantae prodigalitatis fuit, ut immensas illas opes a Tiberio congestas, nempe vicies ac septies millies sestertium, h. e. ultra centum milliones, non toto vertente anno (ut Suetonii verbis utar) absumpserit. Suetonius in Caligula §. 37.

III. Avaritia et rapina.

Post immensas profusiones ad avaritiam et rapinas conversus est. Nam vectigalia nova atque inaudita primum per publicanos, deinde, quia lucrum exuberabat, per centuriones tribunosque praetorianos exercuit, nullo rerum aut hominum genere omnisso, cui non tributi aliquid imponeret. In ipso Palatio feminarum mariumque lupanar condidit, ut ex eo meretricium quaestum faceret; circumque forum et basilicas misit nomenclatores, ad invitandos ad libidinem iuvenes senesque. Praebita est insuper adventantibus pecunia foenebris, appositique, qui nomina palam subnotarent, quasi adiuvantium Caesaris reditus. Coacta ex eo vectigali ingenti auri copia, ita oblectatus fuisse scribitur, ut in ea nudum se provolveret, aurique aviditatem expleret. Pro eduliis, quae tota urbe vendebantur, certum vectigal exegit. Pro litibus atque iudiciis ubicumque conceptis quadragesimam partem summae, de qua litigaretur, nec sine poena, si quis composuisse vel donasse negotium convinceretur. Ex gerulorum diurnis quaestibus partem ectavam: Ex capturis prostitutarum, quantum quaeque uno concubitu mereret: nec non et matrimonia obnoxia fuere. Testatores, ut ipsum heredem scriberent, cogebat; quos postea, si supervixissent, veneno tollebat. Ridendos ducens, quod condito testamento superviverent. Ac ne ex lusu quidem aleae compendium spernens, plus mendacio ac periurio lucrabatur. Et quondam proximo collusori, demandata vice sua, progressus in atrium domus, cum praetereuntes duos Equites Romanos locupletes sine mora corripi, confiscarique iussisset, exsultans rediit, gloriansque numquam se prosperiore alea usum. Suetonius in Caligula §. 40, et 41. O ingentem inexplebilemque avaritiam, quae in tanto imperio, tantum Principem excaecatum in eam vilitatem abiectionemque deduxisti, ut neque dedecus suum, neque imperii ignominiam agnosceret, cum se veneficum atque lenonem praestaret, quod nemo, ne obscuro loco quidem ortus, quamvis inopia pressus, vix quin erubesceret, in occulto agere posset.

IV. Superbia et insolentia.

In eam Caligula illapsus est insolentiam, ut velut Deus adorari vellet. Qua de causa Deorum vestimenta induebat, in quibus nunc bellicosam virginem, nunc mulierem repraesentabat. In sacrificiis Deorum ornatu induebatur, in plateis serico et triumphali vestitu incedebat. Xiphilinus.

Alexander ab Alexand. l. 2. 19. scribit: C. Caligula cum Caesar salutaretur, prius se adorari iussit capite velato ut Deum. Et ideo imagines suas per totum Romanum Imperium mittebat, ut in templa et fana idolorum referrentur, alioque honore afficerentur. Imo in sanctissimum templum Ierosolymitanum imaginem suam per Petronium inferri voluit, sed irrito conatu: Iudaei namque obstinate restiterunt, neque eam recipere voluerunt; uti postea plenius dicemus. Iosephus lib. 18. Antiqis. Iudaic. c. 4, et 10.

V. Dementia.

I. Cum forte Gallus quidam Caligulam pro excelso tribunali sub specie Iovis ius dantem videret, eoque viso effuse rideret: et cum Imperator id animadvertisset, vocatum ad se interrogavit, cur rifisset? Respondit satis confidenter: Magnam sibi dementiam eius visam, ideoque risum continere non potuisse. Sed ei, quod sutor esset, et risus, et liberum atque aculeatum responsum, sine damno aut periculo suit.

Adeo, subiungit Dio, Principes huiusmodi aequiore animo ferre solent plebeios homines, a quibus propter vilitatem nullus motus, liberius loquentes,


page 485, image: s0557

quam viros magnos et dignitate praeditos. Dion in Caligula §. 6.

II. Equo suo Incitato honores habuit. Nam ita scribit Dion §. 3. Unum ex equis suis, quem Incitatum nominabat, invitabat ad cenam, ita ut ei hordeum ex auro apponeret, funderetque vinum in poculis aureis, ac per salutem eius et fortunam iuraret, seque eum Consulem facturum polliceretur: Id quod fecisset omnino, si vixisset diutius. Eidem quoque, praeter equile marmoreum et praesepe eburneum, praeterque purpurea tegumenta, ac monile e gemmis, domum etiam et familiam, et supellectilem dedit, quo lautius nomine eius invitati acciperentur. Hic vere de Caligula dici potest: Brutorum animantium collega est, qui belluinam vitam agit. Dion in Caligula §. 3.

III. Caesoniam uxorem et Claudium, aliosque locupletissimos homines sacerdotes creavit: Cuius rei causa exegit a singulis aureorum centum milia. Cumque se ipsum sacerdotem fecisset; equum collegam in sacerdotio designavit, eique singulis diebus aves tenerae et pretiosae sacrificabantur. Dion in Caligulapag. 6.

IV. Seneca lib. I. de ira. c. ult. de eo scribit; C. Caligula iratus caelo; quod obstreperet Pantomimis, quos imitabatur studiosius, quam spectabat, quodque comessatio sua fulminibus terreretur, ad pugnam vocavit Iovem, et quidem sine missione Homericum istum versum exclamans:

*h) /m) a)na/eir), h( e)gw\ se/.
id est,
Aut tu me tolle, aut ego te.

Dio et Suetonius in eius vita. Idem Caligula non contentus gemina hac stultitia, qua primum putavit sibi a Iove noceri non posse, deinde se Iovi nocere non posse, ipse quoque porrose Iovem esse finxit. Ideo libidines quoque Iovis aemulatus est. Nam et primum sorores suas vitiavit ad exemplum Iovis, qui Iunonem sororcm in iustae uxoris loco habuit. Furtivis deinde libidinibus etiam indulsit, Iovem, cum virtutibus non posset, vitiis aemulatus. Adeo videlicet verum est, quod Iuvenalis ait Satyr. 4.

—— Nihil est, quod credere de se
Non possit, si conlubeat, Dis aequa potestas.

VI. Impudentia.

Caligula dicebat, se nihil magis in sua natura probare, quam a)diatreyi/an, h. c. inverecundiam. Pudor enim ut multis ad honestas actiones obstat, ita nonnumquam improbae mentis homines a turpibus revocat. Erasmus lib. 6. Apophth. Nam, quod verecundum, hoc natura est optimum. Vox inverecundo sit digna Caesare.

VII. Tyrannis et crudelitas inaudita.

Quosdam ex Senatoribus cum clam interemisset, citare nihilominus ut vivos perseveravit, paucos post dies voluntaria morte periisse mentitus. Multos honesti ordinis deformatos prius stigmatum notis, ad metalla et munitiones viarum, aut ad bestias condemnavit, aut bestiarum more quadrupedes cavea coercuit, aut medios serra dissecuit. Parentes suppliciis filiorum interesse cogebat, quorum uni valetudinem excusanti lecticam misit: alterum rogantem an oculos claudere liceret, ipsum quoque mactari iussit. Imo tantae crudelitatis erat, ut non tantum supplicia hominum cupidissime spectaret, sed etiam reos crebris et minutis ictibus lacerari iuberet, subinde carnificem interpellans: ITA FERI, UT SE MORI SEN TIAN T. Ita in Synopsi Histor. Caroli IX. Galliae Regis non immerito ipse reprehenditur; Quod in natali filiae suae, quam ex Isabella Austriaca Maximiliani II. Imp. filia tulit, tam avidus fuerit spectandorum suppliciorum, ut sub occasum solis faces accendi iusserit circa furcam, ut morientium ora certius cognosceret. Ferina certe rabies est, sanguine et vulneribus gaudere: uti inquit Seneca l. 1. de Clement. c. 24. Qui hominem quemvis ob merita in conspectusuo iugulari pro voluptate computat, aeque suam polluit conscientiam, quam si homicidii, quod fit occulte, spectator et particeps fiat.

Punito per nominis errorem alio, quam quem destinaverat, ipsum quoque paria meruisse, dixit. Nonnumquam horreis praeclusis populo Romano famem indixit. Atrocia eius Symbola atque Emblemata erant: Oderint, dum metuant. Item: Optare se, ut populus Remanus unam tantum cev vicem haberret, quo ictu uno omnes conficerentur. Dion in Calig. §. 3. Vox Carnifice quam Imperatore dignior. Xiphil. in Calig. Idem, Antoniae aviae pro sua auctoritate monenti, ut quaedam secus ageret: Memento, ait, mihi omnia in omnes licere. Talia portenta Principum titulo tum pertulit mundus, quae non commemorarem, nisi ut ex his Principibus prodigiosae feritatis horror incutiatur. Erasmus ex Suetonio.

VIII. Impietas exsecranda.

AXIOMA.

Tyrannidis fastigium est impietas, cum omn scelerum genere coniuncta.

Exemplum habemus in Caligula.

I. Ille namque Heros a multis, et Deus a


page 486, image: s0558

quibusdam vocatus maxime efferri coepit. Cupiebar enim antea se humana conditione superiorem videri, cum Luna coiisse, et a Victoria coronatum esse. Iovem enim se esse fingere, dicereque ob eam causam se cum plerisque mulieribus, sed praesertim cum sororibus rem habere. Fiebat saepenumero Iuno, Diana, Venus, ac praeter mutationem nominum vestes capiebat Diis propriae et accommodatas. Dion in Caligula. §. 6.

II. Cum Luna coitus. Cum C. Caligula aliquando se cum Luna coire diceret, interrogaretque Lucium Vitellium, an Deam videret coeuntem secum: Obstupefactus tremensque coepit deorsum inspicere, locutusque pauca: Licet, inquit, domine, vobis Diis tantummodo vos inter vos videre. Dion ibidem.

III. Imitatio tonitruum et fulminum. Factus est denique Idolum ridiculum. Nam tonabat machinis quibusdam et fulgurabat: ac quoties fulmen de caelo caderet, ipse contra iaciebat lapidem, dicebatque in singulis iactibus illud Homer. h(/ m) a)na/eir), h)\ e)gw/se. Aut tu me interficias, aut ego te.

IX. Mala conscientia.

Caligula noctu excitabatur insomniis: nec ulla nocte ultra tres horas quiescebat, ac ne his quidem placida quiete, sed pavida; semper, et miris quibusdam imaginibus vexabatur. Idem ad minima tonitrua et fulgura, connivere et caput obvolvere, ad maiora vero proripere se a strato, subque lectum condere solebat. Suetonius. §. 51. Conscientia enim anteactae vitae semper eum torquebat, vixque sinebat eum paululum quippiam oculos in somnum inclinare. Francisc. Patrit. l. 5. de Reg. Tit. 8. p. 133.

V. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Caligula statuam suam in templo Ierosolymitano collocari iussit. Eusebius. l. 2. Hist. c. 6. de eo commemorat, quod templum Ierosolymitanum sibi adoptaverit, inque proprium templum transmutaverit, ut Iovi illustri novo Caio nuncuparetur. Unde quidam colligunt, quod per bde/logma e)rhmw/sews2, h. e. per Abominationem desolationis, cuius Christus mentionem facit Matth. 24. v. 15. haec Caligulae statua intelligatur. Resp. Verum error hic est, qui ex a)nisorhsi/a| oritur. Quamvis enim Caligula divions honores affectaverit: ac simulacra, quae adorarentur, instituerit: nihil tamen obtinuit, sed partim Petronii Praesidis in Syria, cui exsecutio commissa erat, prudentia, partim Aristobuli apud Petronium, et Agrippae apud Caligulam intercessione illud impeditum fuit. Iosephus l. 18. Antiqu. c. 11. de Iudaeis commemorat, quod audientes Petronium Praesidem Roma a Caio Imp. mitti, ut eius statuam in templo poneret, eidem nondum regionem ingresso apud Ptolemaidem primum, mox etiam apud Tiberiadem occurrerint, suppliciter rogantes; Nesead eam necessitatem adigeret, neve sacratam urbem vetitis imaginibus pollueret. Cumque is obiceret: anigitur bellum geretis cum Imperatore? Nequaquam, dicebant, pugnabimus; sed moriemur citius, quam a legibus Dei discedamus, simulque procumbentes nudatis iugulis paratos se dicebant ad excipiendos gladios. Qua constantia apud Petronium obtinuerunt, ut ad Imper atorem scriberet, et abgroationem decerti, interveniente Agrippaeintercessione, obtineret, Eusebius quidem lib. 2. Histor. cap. 6. de Caligula commemorat, quod templum Hierosolymitanum sibi ipsi adoptaverit, ut Iovi illustri novo Caio nuncuparetur: sed de conatu potius quam eventu illud accipiendum esse, relatio IOsephi ostendit; cum qua exacte congruunt, quae habet Philo in libr. de legatione ad Caium. p. 658.

II. Herodem II. Antipam rdegavit. Qui cum exercitibus suis Christum tempore passionis spreverat, illuserat, atque indutum veste alba ad Pilatum remiserat, sicut Lucas scribit cap. 23. v. ult. Quem contemptum, irrisionem et subsannationem Christi Herodes non tulit inultam, sed Contemnens Christum, contemptus est etiam tandem iuxta effatum divinum 1 Sam. 2. v. 30. Qnicumque honorificaverit me, glorificabo eum: qui autem contemnunt me, vilipendentur. Cum enim non esset contentus dignitate Tetrarchae, sed Romam magno apparatu profectus dignitatem Regiam a Caio Caesare peteret, pro summo honore summam reportavit ignominiam. Accusatus enim coram Caesare propter crimina gravissima, cumprimis vero ob defectionem ab Imperio romano privatus est sua Tetrarchia, ac cum sua Herodiade in perpetuum exilium Lugdunum relegatus, dignas incestus, crudelitatis ac illusionis Christi poenas dedit. Nam ibi tandem aegritudine animi consumptus periit. Teste Iosepho l. 18. Antiqu. Iudaic. cap. 9. lib. 2. de bello Iudaico c. 8. Euseb. lib. 2. Histor. Eccles. c. 4. Niceph. l. 2. Histor. Ecclesiast. 9. Factum id anno Christi 39. h. e. quinquennio post illusionem Christi.

III. Iudaeorum gentem graviter afflixit. Sicut Eusebius lib. 2. Histor. Eccl. cap. 5. scribit; ubi addit: Iudaeos hoc modo divinam vindictam propter facinus in Christum designatum, expertos esse. Cum enim Pilatus christum innocentem militibus flagellandum traditurus, manus ablueret coram populo, dicens: Innocens sum a sanguine huius


page 487, image: s0559

iusti, vos videritis: respondens universus populus dixit, Sanguis eius super nos, et super filios nostros. Matth. 27. v. 24, 25. Quo elamorc Iudaei totam omnino posteritatem suam, usque ad finem mundi victuram, ad poenas pro Christi sanguine innocenter effuso luendas oppignorant. Sed magno suo malo et ipsi, et posteri eorum experti sunt, quam inconsulte sese ad poenas pro hoc scelere luendas obstrinxerint. Quin imo usque in praesentem diem haec imprecatio super Iudaeos perseverat, et sanguis Christi non auferetur ab eis: sicut. D. Hieron. scribit.

CAPUT III. DE GERE SSV.

CIrca exitum vitae Caligulae tria sunt notanda. 1. *ta\ *prohgou/mena. 2. *ta\ *praxqe/nta. 3. *ta\ *parepo/mena.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*m*a.

I. Tyrannicum Caligulae propositum. Caligula proposuerat sibi paucis ante mortem mensibus Antium, et deinde alexandriam commigrare; interempto prius utriusque ordinis electissimo quoque. Nam post obitum eius duo libelli in secretis eius reperti sunt, quorum unus GLADIUS, alter PUGIO titulo vocabatur, in quibus nomina morti destinatorum continebantur.

Inventa est et arca ingens variis venenis repleta, quibus postea a Claudio Imp. demersis maria infecta red dita, non sine piscium exitio, quos eiectos aestus in proxima litora eiecit. Cuspinianus in vita Calig. §. 18, 19.

II. Prodigium mortem eius antegressum. Inter prodigia, quae mortem eius praecesserunt, fuit hoc somnium, quo pridie quam periret, somniavit: Consistere se in caelo iuxta solium Iovis, impulsumque ab eo dextri pedis pollice, et interram praecipitatum.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Cum insaniret Caligula omnibus in rebus, Cassius Chaerea et Cornelius Sabinus militum praetorianorum Tribuni contra eum coniuraverunt, fuereque multi conscii huius coniurationis; in quorum numero fuit Callistus et eparchus: sed illi percussores fuerunt. Erat Chaerea vir antiquae virtutis morumque, qui Caio certis de causis infensus erat, quod Caius eum (etsi fortissimum virum) mulierem vocabat, eique quoties ad se veniret, signum dabat Cupidinis aut Veneris, aut aliud eiusmodi. Caligula dies festos agebat in palatio, et spectacu lum edebat; cumque ipse comederet, et epulum aliis daret, Pomponius secundus Consul ad pedes eius cibum capiebat, eosque frequenter osculabatur. Post ubi Caius saltare et tragoedias agere voluit, Chaerea nihil cunctandum ratus, ut eum animadvertit exeuntem e theatro, inspiciendorum puerorum causa, quos ex Graecia atque Ionia nobilissimos acciverat, ad canticum desuis laudibus canendum, conclusum in parvum et angustum locum interfecit: quo facto nemo eorum, qui aderant praesentes, manus ab illo abstinuit, sed mortuum confecerunt vulneribus: nonnulli etiam carnem eius degustaverunt. Imperavit annos 3, menses 10, dies 9. Dion in Caligula, §. 7.

Periit et uxor Caesonia, gladio a Centurione confossa, et filia parieti illisa. Dion in Caligula, §. 59.

AXIOMA.

Animus irritatus contumeliis, difficulter frenare iram et vindictae cupiditatem potest.

Nam contumelia est plus quam iniuria, vel est supremus iniuriae gradus. Est namque non simplex, sed stomachosa iniuria; uti Carolus Borbonius eam appellavit. Cic. 3. Verrin. Habet quendam aculeum contumelia, quem pati prudentes ac viri boni difficillime possunt. Quare homines contumeliis magis, quam ulla alia re offenduntur. Quia convicia videntur proficisci ex odio et malitia nimia. Contra violentas iniurias vi et armis conceditur defensio etiam hostibus. Pulchre inquit Isiodorus: Sagittas contumeliae, clypeus patientiae frangit. Cum quo congruit Hugo, ita scribens: Lingua dicitur, quia lingit adulando, mordet detrahendo, occidit mentiendo, ligat, et ligari non potest, labitur ut anguilla, penetrat utsagitta.

Certe, inquit alius, non tanto dolori est desperatae malitiae homini immitis castigatio, quanto, viro cordato et verecundo, pudori est unicum verbum asperius. Nam nullus dolor est maior, quam is, qui contumeliae mucrone vulnerat pectus, animumque hominis ingenuum.

Exemplum habemus in Cassio Chaerea viro fortissimo, qui, postquam a Caligula contumeliose tractaretur, quaesivit occasionem occidendi eum, nec quievit prius, quam Caligulam interfecisset.

Simile exemplum habemus in Carolo Borbonio, qui (sicut Ferronus refert) plerumque in ore habuit Aquitani cuiusdam scitum responsum. Is rogatus a Carolo VIII. Rege Galliae: Quo tandem praemio impelli posset, ut fidem sibi tot magnis rebus perspectam falleret: Non tuo, inquit, regno, non orbis imperio adduci possim; non omnium thesauris: Contumelia tamen et stomchosa iniuria possim.


page 488, image: s0560

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Interfecto Caligula et caede eius vulgata, non statim creditum est: Cum suspicio esset, ab ipso Caligula famam caedis simulatam et emissam, ut eo pacto erga se hominum mentes deprehenderet. Sed cum Praetorianae cohortes tumultuarentur, ac quaererent: Quis Caium occidisset? hac eas ratione sedavit Valerius Asiaticus vir consularis, quod in locum unde conspici posset, progressus exclamavit: Utinam ego eum interfecissem! Qua voce territi milites, turbarum finem fecerunt. Dion in Caligula §. 7.

Vixitannos viginti novem, imperavit annis tribus, mensibus novem, diebus octo et viginti. Et ita re ipsa magnoque suo malo se hominem, non Deum esse, expertus est. Dion ibidem.

V. IMPERATOR ROM. CL. TIBERIUS DRUSUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER Claudii fuit DRUSUS Maior, Augusti ex Livia privignus, et Tiberii Imp. frater, qui ante Christum natum anno 7. in Germania equo collapsus crus fregit, ex qua fractura tricesimo die mortuus est, anno aetatis 30. cum magna ex parte Germaniam domisset. Funus eius Romsm usque deductum est, portantibus id primum militibus, post primoribus urbium. Ex hoc Claudius Lugduni Calend. Aug. anno Mundi 3940. ante C. N. 30. natus est. Suetonius in Claudio §. 1, 2.

II. MATER fuit ANTONIA MINOR, ex qua Drusus complures liberos tulit, tres tantum reliquit, Germanicum, Claudium et Livillam. Suetonius in Claudio § 1.

AVIA fuit LIVIA August. Frater eius suit Germanicus, et ipse Caligulae patruus.

GENEALOGIA CLAUDII.

Livia, Augusti coniux.

Tiberius Imperator. Drusus iunior. Tiberius iunior. Drusus. —— uxor Antonia maior filia M. Germanicus. Caius Caligula. Claudius Imperato. Livilla soror.

Octavia —— huius frater Augustus Imperat. Antonia minor. Claudius.

II. Appellatio.

Dictus fuit his Imperator Tiberius Claudius Drusus. Suetonius §. 2. Mater Antonia eum nomine Patris DRUSUM, et nomine Patrui, nempe Tiberii Imperatoris, Tiberium Claudium nominari voluit.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *proswpografi/a, et ACTA IUVENILIA.

I. Statura corporis atque forma.

AUthoritas dignitasque formae non defuit vel stanti, vel sedenti, ac praecipue quiescenti. Nam et prolixo nec exili corpore erat, et specie canitieque pulchra, opimis cervicibus. Ceterum et ingredientem destituebant poplites minus firmi, et remisse quid vel serio agentem multa dehonestabant. Risus indecens, ira turpior spumante rictu, humentibus naribus, plecra linguae titubantia, caputque tum semper, tum in quantulocumque actu vel maximetermulum.

Fuit valetudinarius. Nam per omnem pueritiae et adolescentiae tempus variis et tenacibus morbis conflictatus est, adeo ut animo simul et corpore hebetato, ne progressa quidem aetate ulli publico privatoque muneri habilis existimaretur. Mater Antonia portentum eum hominis dictitabat, nec absolutum a natura, sed tantum inchoatum: ac si quem socordiae argueret, stultiorem aiebat filio suo Claudio. Avia Augusta Livia pro despectissimo semper habuit. Non affari nisi rarissime: non monere, nisi acerbo et breviscripto, aut per inter nuntios, solita. Soror Livilla, cum audiisset aliquando imperaturum, tam iniquam et tam indignam sortem populi Romani palam detestata est. Sed et avunculus maior Augustus valde de eo dubitavit, num honores gerereposset, nec ne: metuitque nemateria praeberetur hominibus deridendi et illum et familiam, si ad illos adhiberetur, qui et corpore et animomale affectus esse videretur.

II. Indoles animi.

Ingenio erat phantastico, sed tamen studiis apto. Nam in literis tum Graecis, tum latinis, egregie institutus fuit a Livio Praeceptore suo, adeo ut vir factus, graece latineque doctissimus esset. Libros enim 40. Historiarum, hortante Tito Livio, conscripsit. Totum Homerum meoria tenebat, ut in usu rerum saepe versus eius recitaret. Volaterran. l. 23.


page 489, image: s0561

NOTA.

Observatione dignissimum est, quod quidam homines admiranda memoria praediti fuerint.

I. Esdras Sacerdos universas Ebraeorum doctrinas habuit in memoria. Iosephus l. 11. c. 5. Antiq. Fudaicarum.

II. Cyrus Rex, qui immensos ductavit exercitus, omnibus militibus nomen reddidit. Sic L. Scipio, quod aeque mirum videri possit, populo Romano.

III. Mithridates, Ponti atque Bithyniae Rex inclitus, qui a Cn. Pompeio bello superatus est, duarum et viginti gentium, quas sub ditione habuit, linguas percalluit: earumque comnium gentium viris haud unquam per interpretem locutus est, sed ut quemque ab eo appellari usus fuit, perinde lingua et oratione ipsius non minus scite, quam si gentilis eius esset, locutus est. Gellius lib. 17. c. 17. Plinius lib. 25. c. 2.

IV. Caesar Dictator scribere et legere uno tempore, dictare et audire solebat: epistolas magni ponderis quaternas pariter dictabat; aut, si non aliud ageret, septenas. plinius.

V. Claudius Imperator. De quo iam dictum est.

VI. Aelius Adrianus Imp. tanta fuit memoria, ut locos, negotia, milites absentes quoque nominibus suis recenseret.

VII. Cyneas Pyrrhi Regis Legatus, postridie quam Romam venerat, Senatum et Equestrem ordinem proprio nomine salutavit.

VIII. Themistocles tanta fuit memoria, ut Simonidi artem memoriae pollicenti dixerit, se malle artem oblivionis: quod etiam meminisset, quae nollet; oblivisci non posset, quae vellet. Auctor Cic. l. 2. de Orat.

IX. Salustius totum Demosthenem memoria tenuit. Cicero.

X. Avicenna totam Aristotelis Metaphysicam memoria complexus est. Cicero.

XI. Hortensius tam excellentis memoriae fuit, ut, quae secum commentatus esset, ea sine scripto verbis iisdem redderet. Cicero.

XII. Cicero de se scribit. Nihil unquam audivi, quod non in memoria mea penitus insederit.

XIII. Seneca de se assirmat similiter, in Prooem. ad lib. Contr. se una lectione magistri sui duo milia vocabulorum memoriae commendasse: quae lectione finita eo ordine, quo dicta erant, et retrogrado memoriter recitavit; ducentos quoque versus, ab ultimo incipiens.

XIV. Studiosus quidam Patavinus iuris 3000. vocum audita, mox et eodem et inverso ordine reddere potuit, ut M. Muretus scribit.

XV. Charmidas quidam in Graecia quaecumque perlegisset volumina, ea memoriter legentis modo repraesentavit. Plin. l. 7. c. 24.

XVI. Clemens tanta valuit memoria, ut quicquid legendo semel evolvisset: memoriae firmiter infixum haberet.

XVII. Cenis concubina Flavii Vespasiani excellenti quoque memoria fuit praedita. Cum enim Antonia hera eius, Claudii mater, ad Tiberinm per eam nonnihill de Seiano scripserat, atque iusserat, ut illud, ne quis forte deprehenderet, statim deleretur: Frustra, inquit, Domina, iussisti; Haec enim atque cetera omnia, quae mihi imperas, ita semper in memoria habeo, ut ex ea deleri non possint. Ideo etiam Vespasianus eius consuetudine valde delectabatur. Dion in Vespasiano § 4. Plura exempla Drexelius in Aurifodina part. I. c. 2. pag. 6. et seqq. recenset.

DUBIUM.

Quaest. Quomodo Claudius bono ingenio praeditus, dici potuerit mwro\s2, stultus vel phantasticus; sicut mater Antonia portentum hominis eum appellavit, et si quem socordiae argueret, stultiorem aiebat filio suo. Nam qui est stultus, quomodo ille potest dici ingeniosus et ad studia literarum aptus? Videtur enim esse contradictio in adiecto.

Resp. Distinguendum inter ingenium et iudicium. Multi sunt ingeniosi, h. e. bono ingenio praediti, h. e. pollent docilitate et memoria, ut facile aliquid possint apprehendere et memoria comprehendere. Sed non sunt iudiciosi, h. e. de rebus inventis, et memoria comprehensis, accuratum iudicium ferre non possunt. Elegans exemplum habemus in coquo semifatuo Maximiliani I. Imp. in cuius vita historiam de coquo illo benevolus lector inveniet. Eadem quoque recitatur in historia nostra Patriarcharum.

II. ACTA VIRILIA.

I. OECONOMICA.

Circa acta eius Oeconomica tria sunt consideranda. 1. Coniuges quas duxit 2. Liberos quos genuit. 3. Generos quos elegit.

I. Coniuges.

Claudius sex Coniuges habuit.

I. Fuit Aemylia Lepida Augusti proneptis. Hanc quod parentes eius Augustum offenderant, virginem adhuc repudiavit. Suetonius in Claudio §. 26.

II. Livia Medullina. Hanc ipso die, qui nuptiis erat destinatus, ex valetudine amisit. Suet. ibid.


page 490, image: s0562

III. Plantia Herculanilla patre triumphali nata. Sed cum hac divortium fecit, ob libidinum probra et homicidii suspicionem. Suetonius ibidem.

IV. Aelia Petina patre Consulari nata. Sed etiam cum hac divortium fecit ex levibus offensis. Suetonius ibidem.

V. Valeria Messalina, quae libidinosa et intemperans fuit femina, quaeque temeritate et intemperantia omnes feminas suae aetatis superavit. Haec ceteras quoque mulieres coegit luxuriose et intemperanter vivere, effecitque, ut multae in palatio viris suis praesentibus ac videntibus cum adulteris coirent: earumque viros ipsa diligere, ac honoribus et dignitatibus augere; ceteros, qui id non paterentur, odio habere, ac modis omnibus perdere solita est. Dion in Claudio §. 4.

Messalina vero, amore Mnesteris saltatoris capta, cum ei persuadere non posset, ut secum coiret, petivit a Claudio viro suo, ut illum sibi obsequi iuberet, tamquam ipsi in quibusdam aliis rebus opera eius necessaria foret. Is, postquam ei Claudius praecepit, ut omnia quae Messalina imperaret, libenter faceret, cum illa rem habuit, tamquam id sibi quoque imperatum fuisset. Id enim Messalina saepe in multis aliis fecit. Nam quasi Claudio conscio sinenteque ei petulanter vivere, moechabatur. Tandem eo insolentiae processit Messalina, ut vivo Claudio, absente tamen, ad Ostiam, publice nuberet SILIO, cumque eo nuptias celebraret. Dion hanc Tragoediam describit §. 6. Messalina nupsit CAIO SILIO: harumque nuptiarum convivium magnificum et sumptuosum fecit, eique regiam domum donavit, in qua congessit omnes Claudii thesauros pretiosissimos: eumque ad extremum Consulem designavit.

Interficitur tandem Mnester, et Messalina iugulatur. De his Dion §. 6. ita scribit. Narcissus Claudio, cum solus esset, per pellices ipsius omnia, quae gererentur, significavit. Quibus cognitis rebus, Claudius in urbem subito reversus, magnum numerum hominum, sed inprimis Mnesterem occidit: post, ipsam quoque Messalinam iugulavit.

VI. Agrippina. Tandem Claudius Agrippinam fratris sui Germanici filiam, Domitii Neronis matrem, uxorem duxit: Et ne videretur propinquitate sanguinis incestum committere, eam in rem Senatusconsultum postulavit, ut imposterum nuptiae inter patruos fratrumque filias iustae statuerentur. Veruntamen Tacitus refert, non nisi unum repertum esse, qui talis matrimonii cupidus fuisser. Suetonius duos fuisse scribit. Sed hoc Senatusconsultum postea a Nerva Imperatore est abrogatum, qui severe talia matrimonia prohibuit. Neque id immerito. Nam cum manifesta lege divina pugnant, quae exstat Lev. 18. 12. Turpitudinem sororis patris tui non discooperies, quia propinqua est patris tui. Ex quibus verbis nos per analogiam sive consequentiam sic concludimus:

Sicut amita non potest nubere nepoti ex fratre; ita similiter neque patruus potest ducere fratris filiam.

Sed verum est prius:
Ergo et posterius.

Tacitus l. 12. annal. scribit: Agrippina salutatur Augusta: quae, ut potentiam suam exteris etiam ostenderet, COLONIAM in Ubios, ubi nata erat, veteranorum militum deduci iubet, quae AGRIPPINA appellata est.

NOTA.

Agrippinae notanda est summa tum felicitas, tum infelicitv.

I. Felicitas, ob ortum felicem, atque dignitatem singularem. De qua Fulgos. l. 8. c. 16. ita scribit: Agrippinae Augustae inter feminae Romanas, quae ante eam fuerunt, uni contigit: ut Romani Principis uxor, soror, mater ac filia haberetur. Germanici enim filia fuit, quem Tiberius successorem Imperii adoptaverat: Claudium Augustum virum habuit: Caligulae soror erat: denique Neronem peperit,

II. Infelicitas ob ulitam flagiciosam atque turpem. 1. Quia incestum cum Claudio Imp. pattuo suo commisit; uti antea dictum est. 2. Quia maritum suum Claudium boletonecavit; uti in cap. 3. dicemus.

II. Liberi.

Liberos ex tribus uxoribus tulit.

I. Ex Plautia Herculanilla tertia uxore Drusum et Claudium. Drusum Pompeiis impuberem amisit, piro per lusum in sublime iactato et hiatu oris excepto strangulatum, cui et ante paucos dies filiam Seiani despondisset.

II. Ex Petina quarta uxore suscepit Antoniam, quam Cn. Pompeio Magno, et deinde Fausto Syllae nobilissimis iuvenibus, collocavit. Suetonius §. 27.

III. Ex Valeria Messalina quinta uxore suscepit Octaviam et Germanicum, quem mox BRITANNICUM cognominavit. OCTAVIAM Neroni privigno suo collocavit. Suetonius ibidem.

BRITANNICUM vigesimo imperii die, inque secundo consulatu natum sibi, parvulum etiam tum et militibus pro contione manibus suis gestans, et plebi perspectacula gremio aut ante se retinens, assidue commendabat, faustisque ominibus eum acclamantium turba prosequebatur.


page 491, image: s0563

III. Generi.

Generi eius tres suerunt. 1. Nero privignus, cui Octaviam in uxorem dedit. 2. Cn. Pompeius M. 3. Faustus Sylla: illi primo et huic deinde filiam suam Antoniam desponsavit: e Generis Neronem adoptavit: Pompeium et Syllanum non recusavit modo, sed et interemit. Suetonius §. 27.

Tacit. lib. 12. Annal. scribit: NERO filius Agrippinae adoptatur a Claudio, Pallantis et Agrippinae consilio, eique virilis toga datur, et Princeps iuventutis appellatur, et Britannico filio Claudii longe praeponitur.

AXIOMA.

*ske/mma politiko\n Tyrannorum est, quod miram quandam legum simulent observantiam.

Exemplum habemus in Claudio Imperatore geminum.

I. Cum ipse Agrippinam fratris sui Germanici filiam duceret coniugem, ne videretur propinquitate sanguinitatis incestum committere, per Senatusconsultum hoc matrimonium confirmari petiit. Dion §. 6. Cornelius Tacitus lib. 12. Annal.

II. Cum Agrippinae impulsu NERONEM, eius filium primum, adoptasset, postea generum sibi etiam legisset, ne videretur contra leges sororem fratri iungere, filiam prius emancipavit, et alteri adoptandam tradidit.

II ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

CLAUDIUS annoaetatis 50 imperium adeptus est mirabili casu. Nam Caio Caligula sublato, Consule praesidiis collocatis in omnibus urbis partibus libertatem communem asserturi, Senatum non in curiam, sed in Capitolium vocarunt.

Sed dum alii populo Rem publicam restituendam, alii unum Principem habendum contendunt, atque hi rursus principatum deferunt alii aliis; consumptum est re infecta, quo reliquum fuit illius diei una cum nocte sequenti.

Interea milites aliquot praedandi causa Palatium ingressi, Claudium (qui, quod cum Caio fuerat, tumultum timens, in obscuro quodam angulo se occultaverat) inveniunt; ac initio quidem, alium quam erat, esse, secumque habere aliquid, unde praedam nanciscerentur, arbitrati, foras extrahunt, extractum atque ad genua ipsis prae metu procidentem, Imperatorem salutant, atque in castra perducunt, maestum ac trepidum, miserante obvia turba, quasi ad poenam raperetur insons.

Milites recepto intra vallum omnes imperium deferunt, quod stirpe Imperatoria ortus, et vir bonus habitus esset. Quos ille armatos pro contione in nomen suum iurare passus est, promisitque singulis quina dena HS. Primus Caesarum fidem militis etiam praemio pignoratus. Suetonius in Claudio §. 10.

Consules (cum aliquamidu missis Tribunis plebis ei edixissent, ne principatum capesseret, sed sub populi et Senatus, ac legum potestate esset) postquam a suis quoque militibus deseri se viderunt, (utpote, qui cum aliis hoc contendebant, ne ab aliis Imperatorem acciperent, sed omnibus darcent) ipsi Consules quoque assensi sunt, eique omnia quae ad principatum eius spectare videbantur, decreverunt.

Sic igitur Imperium adeptus est tiberius Claudius Nero, Drusi filius, Liviae Augustae nepos, frater Germanici, patruus Caligulae, qui ipsum haud dubio antea necasset, nisi eum contempsisset ob socordiam, quam partim natura, partim simulatione praese ferebat.

II. Imperii administratio.

I. ACTA CLAUDII BONA.

Claudius initio bonus Princeps fuit, sed postea degeneravit.

I. Acta caligulae paulatim abolevit. Nam pensiones a Caio caligula institutas, et reliqua eius acta, quae reprehensionem merebantur, antiquabat; non quidem simul, sed sensim per occasiones. In exilium ab eo immerito missos, atque inter eos etiam sorores eius, Agrippinam et Iuliam reduxit, ac bona eis restituit. Cum in carcere permulti essent, dimissis iis, qui propter Maiestatis crimen, aut aliud id genus in eum coniecti essent, exempla statuit in sontes, diligentissima inquisitione habita, ne vel noxii propter circumventos calum niis absolverentur, vel hi propter illos prirent. Nimias delicias, quae fuerant Caii temporibus, sustulit: latis legibus quae ad eam rem spectare viderentur. Cauponas enim, in quibus compotare solebant, evertit: vetuit que ne caro cocta, aut aqua calida usquam venderetur: atque in eos, qui non obremperarent, animadvertit. Dion in Claudio §. 2.

II. Parricidas Caligulae trucidavit, nempe Cassium Chaeream et Lupum, dicens: Rem mali exempli esse, Principem suum occidere. Quibus accessit voluntate sua Sabinus, qui ipsis morte


page 492, image: s0564

coniungi voluit. Dion §. 2. Suetonius in Claudio §. 11. Iosephus l. 19. Antiq. Iudaic. c. 3.

III. Quando privatum eum iniuria vel contumelia laesissent, (quod multi fecerant, hominem nullius pretii existimantes, atque Tiberii ac Caligulae gratiam captantes) eorum neminem, evicto crimine, ultus est.

IV. In initio statim imperii de se, idque non ficte aut simulate, edixit: Ne quis ipsum adoraret, eivesacrificaret. Nimios honores recusavit, et praenomine Imperatoris abstinuit. Suetonius §. 12. Statuatum et imaginum modum praescripsit. Imaginem sui unam modo argenteam, statuasque duas ex aere et lapide, initio sibi decetas admisit.

V. In re pecuniaria ab omni sordida exactione abstinebat, modestiamque et temperantiam populi Romani plurimi faciebat.

VI. Iudicia frequenter instituit. Nam ius, et cum Consul esset, et extra eum honorem, laboriosissime dixit. Nec semper praescriptam legum duritiem, sed multarum lenitatem ex aequo et bono, perinde ut afficeretur, moderatus est.

VII. Leges atque civiles ordinationes laudabiles tulit.

1. Legem tulit, ne Senatori ultra septimum ab urbe lapidem, iniussu Imperatoris, abesse liceret. Suidas.

2. Viatores in officio continuit. Nam ne per Italiae oppida nisi aut pedibus, aut sella, aut lectica transirent, edicto monuit.

3. Incendiis cavit. Puteolis enim et Hostiae singulas cohortes ad arcendos incendiorum casus collocavit.

4. Peregrinorum audaciam repressit. Peregrinae conditionis homines vetuit usurpare Romana nomina, sed duntaxat gentilitia: civitatem Romanam usurpantes in campo Esquilino securi percussit.

5. Populos ordinavit. Nam provincias Achaiam et Macedoniam, quas Tiberius ad curam suam transtulerat, Senatui reddidit. Lyciis, ob exitiabiles inter se discordias, libertatem ademit: Rhodiis ob paenitentiam veterum delictorum reddidit. Iliensibus, quasi Romanae gentis auctoribus, tributa in perpetuum remisit. Suetonius in Claudio §. 25.

VIII. Asinius Pollio, homo exiguae staturae et deformis, dives tamen, Claudio insidiatus fuerat, et tentaverat muneribus Praetorianos; ideo etsi supplicium meritus fuerat, tamen tantum relegatus est. Dio.

IX. Ingratos, de quibus patroni querebantur, in servitutem revocavit, et cum multi servos suos aegrotantes prorsus negligerent, atque aedibus expellerent, etiam, quicumque ex iis sanitatem recepissent, eos liberos esse iussit. Suetonius §. 25.

X. Urbis et annonae curam sollicite semper egit. Cumque fames ingens aliquando exorta esler, non modo ad praesens tempus copiae alimentorum, sed in perpetuum etiam prospexit. Occasionem commemorat Suetonius in Claud. §. 18. talem:

Cum arctior annona Romae ob assiduas sterilitates esset, detentus quondam Claudius medio foro a turba, conviciisque ac simul fragminibus panis ita instratus, ut aegre, nec nisi postico, evadere in palatium valuerit; nihil non ex eo cogitavit ad invehendos etiam in tempore hiberno commeatus. Nam et negotiatoribus certa lucra proposuit, suscepto in se damno, si cui quid per tempestates accidisset, et naves mercaturae causa fabricantibus magna commoda.

XI. Opera publica, eaque magnificentissima exstruxit. Nam nulla re posteritati magis, quam operum publicorum incredibili magnificentia, commendatus est.

I. Portum Hostiensem exstruxit ad frumentum in urbem Romam importandum. Quia antea naves hieme appellere ad Tiberis ostia non poterant. Hunc contra consilium archictectorum aedificavit. Cum enim hi interrogati; Quantos sumptus ea res postularet? responderunt, tam magnos, ut nollet eum portum facere: sperabant enim eum, cognita sumptus magnitudine, si praedixissent, a proposito deterreri. Sed is nihilominus sibi faciendum putavit, induxitque in animum rem dignam gloria atque magnificentia populi Romani. Primum quod loco non parvo perfosso in continenti, iactisque circum undique fundamentis, eo mare intromisit. Deinde in ipso mari factis utrinque magnis aggeribus, ac multo mari concluso, in eo insulam fecit, atque in ea turrim aedificavit, ex qua lumen navigantibus nocturno tempore praeberetur. Is locus, ut est, ita patria lingua Portus appellatur.

2. Fucini lacum derivavit. Nam ut Suetonius scribit §. 20. Fucinum aggressus est, non minus compendii spe quam gloriae, cum quidam privatosumptu emissuros se repromitterent, fi sibi siccati agri concederentur. Per tria autem passuum milia, partim effosso monte, partim exciso, canalem absolvit aegre, et post undecim annos, quamvis continuis xxx hominum milibus sine intermissione operantibus.

3. Aquae ductus a Claudio Caligula inchoatos ipse consummavit. Plinius lib. 36. c. 15. censet nihil admiratione dignius visum in toto orbe


page 493, image: s0565

terrarum, quam insignes et magnificos illos aquaeductus. Quippe a lapide quadragesimo, longo cursu ad eam excelsitatem summa arte levati, ut in omnes urbis montes, abundanti copia aquae influxerint, omnibusque privatis et publicis balneis, piscinis, domibus, euripis, hortis, suburbanis etiam et villis suffecerint: insigni arte ad hanc rem exstructis arcubus, summo labore perfossis montibus, adaequatis convallibus. Erogata in hoc opus sestertia quingenta quinquaginta quinque, seu ut Budaeus legit, sestertium quingenties quinquagies quinquies. Quae conficiunt in nostra moneta fere 14 tonnas auri.

II. ACTA CLAUDII MALA.

I. Mutabilitas in Iudiciis.

In Iudiciis mira animi varietate fuit: modo circumspectus et sagax, modo inconsultus et praeceps, nonnumquam frivolus amentique similis. Unde patet mixtura virtutum et vitiorum eius.

Nam cernebatur in eo;

I. Prudentia. Feminam non agnoscentem filium suum, dubia utrinque argumentorum fide, ad confessionem compulit, indicto matrimonio iuvenis. Suetonius §. 15.

Similiter cum cuidam notam appositam, deprecantibus familiaribus, ademisset; Litura tamen (inquit) exstat. Quibus verbis prudenter monere voluit, etiam remissa culpa manere tamen infamiae prioris vestigium. Alludens ad scripturam, quae licet spongia deleatur, aut graphio radatur, relinquitur tamen liturae vestigium. Suetonius §. 16. Erasmus lib. 6. Apophth.

II. Iustitia. Proclamante quodam praecidendas falsario manus, carnificem statim acciri cum machaera, mensaque lanionia, flagitavit.

III. Iniustitia. Politici tale Axioma habent. Iniustitia summa est, reos intactos dimittere.

Exempla habemus in Claudio.

1. Nam is recognitione Equitum iuvenem plenum probri, sed quem pater probatissimum sibi affirmabat, sine ignominia dimisit, habere dicens, censorem suum.

2. Alium corruptelis adulteriisque famosum, nihil amplius quam monuit, ut aut parcius aetatulae indulgeret, aut certe cautius, addiditque: Quare enim ego scio quam amicam habeas? Suetonius ibidem.

IV. Vesana iracundia. 1. Claudius iratus aliquando Iudaeo Gallico oratori causam apud se agenti, iussit eum proici in Tiberim, a quo tum, cum ius redderet, non longe aberat. Hac in re Domitius Afer, qui omnes patronos causarum suae aetatis superabat, perbelle iocatus est. Nam cum is, qui erat a Iudaeo destitutus, opem ab eo peteret, ita respondit: Quis tibi nuntiavit me melius quam illum natare? Dion in Claud. §. 6.

2. Suetonius in Claud. §. 15. stultissimae eius iracundiae tale adfert exemplum: Equitem Rom. obscenitatis in feminas reum, sed falso, et ab imponentibus inimicis conficto crimine, satis constat (cum scorta meritoria citari adversus se et audiri pro testimonio videret) graphium et libellos quos tenebat in manu, ita cum magna stultitiae et saevitiae exprobratione iecisse in faciem eius, ut genam non leviter perstrinxerit.

V. Animi stupor et vecordia. De quodam negotio ita ex tabela pronuntiasse creditur, Secundum eos sesentire, qui vera proposuissent. Suetonius in Claud. §. 15.

VI. Unde contetntus secutus est. Propter haec enim et sinmilia usque adeo eviluit, ut passim ac propalam contemptui esset. Nam Causidici patientia eius soliti abuit, ut descendentem e tribunali non solum voce revocarent, sed et lacinia togae retenta, interdum pede apprehenso retinerent. Ac ne cui haec mira sint, litigatori Graeculo vox in alter catione excidit, kai\ su/ ge/rwn ei)=, kai\ mwro/s2. i. e. Et tu senex, et tu stultus es.

II. *gunaikokratou/menos, h. e. usque ad furorem uxorius fuit.

Nam a Messalina uxore eius ac libertis vendebantur et ius civitatis, et officia regendorum et procurationum, et praefecturarum. Quin et reliquarum rerum omnium institura abeis exercebatur, ut venalia omnia magno iam pretio essent, et Claudius ipse coactus fuerit in campum Martium populo congregato pro tribunali rerum precia indicare.

Similiter C. Appium Syllanum (cui matrem Messalinae coniugio iunxerat, quemque inter amicissimos et propinquissimos aliquando habuit) subito interfecit, quod Messalinam, concubitu eius (erat enim extremae libidinis ac impudicitiae femina) recusato, ac per eam Narcissum libertum Prineipis offendisset. Is vero Narcissus cum neque verum neque probabile crimen obicere Syllano posset, finxit in somniis vidisse se Claudium manu eius occisum, idque ei adhuc in lecto cubanti tremebundus narravit. Excepitque sermonem Messalina, et verbis exaggeravit. Ita insomnium Appio Syllano mortem attulit.


page 494, image: s0566

III. In deligendis Consiliariis et domesticis infelix fuit.

Nam libertorum praecipue suspexit Posidem spadonem, quem etiam Britannico triumpho inter militares viros hasta pura donavit. Nec minus Felicem, quem cohortibus et alis, provinciaeque Iudaeae praeposuit, trium Reginarum maritum. Et Harpocram, cui lectica per urbem vehendi, spectaculaque publice edendi, ius tribuit. Ac super hos Polybium a studiis, qui saepe inter duos Coss. ambuabat. Sed ante omnes Narcissum ab epistolis, et Pallantem a rationibus: quos decreto quoque Senatus non praemiis modo ingentibus, sed et quaestoriis praetoriisque ornamentis ornari libenter passus est: tantum praeterea acquirere et rapere, ut querente eo quondam de fisci exiguitate, non absurde sit dictum; Abundaturum, si a duobus libertis in consortium reciperetur. Sueton. in Claud. §. 28. Quin etiam in alienorum libertorum scelera graviter animadvertens Claudius, ita suis indulgebat, ut quidam Pantomimus in theatro vulgatum illud proferret: *a)fo/rhto/s2 e)sin eu/tuxw=n masigi/as2, h. e. Tolerari nequit beatus verbero: universusque populus in Polybium eius libertum, qui et inter Consules medius incedere solebat, intueretur; ac Polybius clamaret, dictum esse ab eodem Poeta:

*basilei=s2 e)ge/nonto oi( tri\n o)/ntes2 ai)po/loi.
hoc est,
Reges quoque exstitere de caprariis.

Et ab hisce libertis tandem dementatus et eversus est Claudius. cum enim Bithymi, eo ius dicente, multis clamoribus Iunium Cilonem propter dwrofagi/an accusarent, qui praefectus ipsis fuerat, et Claudius, prae turba non intelligens, quid vellent, interrogaret assistentes: quidnam dicerent Bithymi? Narcissus mentitus, respondit, Agere eos gratias Iunio. Id ipse credens, subiecit: Praesit ergo adhuc eis biennium. Adeo ludibrio Principem Narcissus habebat.

Ausonius de iis, quae libertorum atque uxorum
causa commisit, hoc elegans tetrastichon fecit:
Claudius irrisae privato in tempore vitae,
In regno specimen prodidit ingenii.
Libert ina ferens nuptarumque improba facta,
Non faciendo nocens, sed patiendo fuit.

IV. Luxuira.

I. Convivia agitavit et ampla, et assidua, ac fere patentissimis locis, ut plerumque sexcenti simul discumberent. Convivatus et super emissarium Fucini lacus, ac pene submersus, cum emissa impetu aqua redundasset. Adhibebat omni coenoe et liberos suos, cum pueris puellisque nobilibus, qui more veteri ad fulcra lectorum sedentes vescerentur.

II. Convivae, qui pridie calicem aureum surripuisse existimabatur, revocato in diem posterum, calicem fictilem apposuit. Hic fuit Titus Iunius, qui apud Claudium Caesarem cenans, furtim poculum aureum sustulerat. Re cognita, Caesar eum postridie ad cenam iterum vocavit: mandavitque famulis, ut nullum ei aureum, sed tantum figlina pocula apponerent. Atque hoc quidem ob moderationem animi Caesaris comicam, risu magis quam ira dignum videri potest. Plutarchus Galb. §. 3.

III. Cibi, vinique quocumque tempore et loco appetentissimus fuit. Nec temere unquam triclinio abscessit, nisi distentus ac madens, et ut statim supino ac per somnum hianti pruna in os inderentur, ad exonerandum stomachum. Somni brevissimi erat. Nam ante mediam noctem plerumque vigilabat, ut tamen interdiu nonnumquam in iure dicendo obdormisceret, ??? vixque ab Advocatis de industria vocem augentibus excitaretur. Suetonius §. 33.

IV. Dicitur edictum meditatus, quo veniam daret efflatum crepitumque ventris in convivio emittendi, cum periclitatum quendam prae pudore ex continentia reperisset. Hinc Epigramma:

Edicto vetuit, crepitus ructusque teneri
Claudius. ô Medici Principts Imperium!

Ridiculum hoc edictum fuit, et Claudio conveniens. Nam nobis

Non est urbanus, cui retro sibilat anus.

Huc pertinet pluchrum Iul. Caes. Scal. AEnigma:

Ima a sede ruens cognatus fulminis alti,
Summani videor rite venire manus.
Vicini fugiunt, quatiuntur tecta cachinnis;
Ast si mutus ero, iurgia saepe cio.

V. Libido nesanda.

Libidinis quoque in feminas profusissimae suit. Suetonius §. 33. Neque id mirum: quia Bacchum et Cererem Venus comitatur.

VI. Ludendi voluptas.

Aleam studiosissime lusit; de cuius arte librum quoque composuit, et typis describendum curavit. Solitus etiam in gestatorio ludere, ita essedo alveoque adaptatis, ne lusus confunderetur. Suetonius ibidem.


page 495, image: s0567

VII. Crudelitas ac Sanguinolentia.

Natura quoque saevus atque sanguinarius exstitit. Gladiatoriis ludis nimis addictus fuit. In iis vero bestiae paucissimae peribant: homines multi, vel inter se pugnando, vel a feris occisi. Numerus eorum, qui ita in publico peribant, tantus fuit, ut Augusti statuam eo in loco positam transferri alio iusserit, ne vel semper inspiceret caedes, vel semper velata esset. Quo facto risum meruit, quod iis se exsaturaret spectaculis, quae aeneam omnique sensu destitutam statuam videre nollet. Inprimis vero delectabatur, si inter prandium, medio munere gladiatorio, caesos homines intueretur. Quamquam leonem, homines vorare edoctum, ideoque multitudini apprime placentem, occidisset, quasi non conveniret oculis Romanis tale spectaculum.

VIII. Timiditas et Diffidentia.

Crudelitatis comites sunt Timiditas et diffidentia. Exemplum habemus in Claudio. Hic namque primis imperii diebus, quamquam iactator civilitatis, convivia inire ausus non est, nisi ut spiculatores cum lanceis circumstarent, militesque vice ministrorum fungerentur: neque aegrum quemquam visitavit, nisi explorato prius cubiculo, culcitrisque et stragulis praetentatis et excussis. Reliquo autem tempore salutatoribus scrutatores semper apposuit, et quidem omnibus, et acerbissimos. Motu civili cum cum Camillus, non dubitans etiam citra bellum posse terreri, contumeliosa et minaci epistola cedere Imperio iuberet, vitamque otiosam in privata re agere: dubitavit, adhibitis Principibus viris, an obtemperaret. Sueton. §. 35.

Cum etiam ex Mathematicis didicisset Claudius Imper. eclipsin solis die 1. Augusti futuram, qui sibi esset natalis; et vereretur, ne populus eclipsi motus, male quid dese ominaretur; hanc solis defectionem in publico programmate proposuit, docuitque eam naturalibus causis accidere, atque ita praedici posse. Dion §. 60.

III. ACTA BELLICA.

I. Contra Claudium Camillus Scribonianus intra Dalmatias Imperator creatus est; sed is a militibus desertus, ideo se ipsum interfecit. Claudius militibus iis praemia distribuit, et ita coniuratio illa evanuit. Dion ibidem.

II. Bellum Britannicum. Aulum Plancium Senatorem virum clarissimum in Britanniam ducere exercitum iussit, qui postea Claudium ipsum accersivit, iussus id facere, si quid violentius eveniret. Imperator victoria potitus Britannis arma ademit, Plancioque eos regendos, reliquosque subigendos mandavit: generis suis et Pompeio et Syllano cum nuntio victoriae praemissis. Inde et ipsi et filio, Britannici cognomen, et triumphus, et ludi annui, et arcus tropaea ferentes, aliique honores a Senatu decreti. Romam deinde rediit, triumphavitque maximo apparatu. Ad cuius spectaculum commeare in urbem non solum Praesidibus provinciarum permisit, verum etiam exulibus quibusdam, atque inter hostilia spolia navalem coronam fastigio palatinae domus iuxta civicam fixit, traiecti et quasi domiti Oceani insigne. Currum eius Messalina uxor carpento secuta est. Crassus Frugi equo phalerato vectus, et veste palmata indutus fuit. Suetonius §. 17. Dion §. 4.

IV. ACTA ECCLESIASTICA, Quaesub Claudio in Iudaea, et alibi in Ecclesia, contigerunt.

I. De Apostolis, aliisque Sanctis.

I. Iacobus Maior, filius Zebedaei, frater Iohannis Evangelistae, ab Herode interfectus, martyrii coronam sortitus est. Eusebius.

NOTA.

Herodes Magnus occidit Infantes in Bethlehem. Matt. cap. 2. Herodes Antipas occidit Iohannem Baptist. Matt. 14. 10. Herodes Agrippa Maior nepos Herodis M. occidit Iacobum Maiorem. Actor. c. 12.

II. Anno Christi 44. Petrus Apostolus ab Herode in carcerem conicitur, et ab Angelo Domini ex eodem liberatur. Actor. 12.

III. Marcus Evangelista, interpres Petri Apostoli, Christum annuntiat Alexandriae et in Aegypto. Eusebius, A. C. 44.

IV. Paulus et Barnabas anno C. 44, et 45. commorantur Iconii, postquam ex antiochia I'isidiae erant eiecti. Actor. 14.

V. Paulus Lystris lapidatur, et pro mortuo effertur, sed ad se redit. Postridie autem cum Barnaba discedit, et Derben proficiscitur. Actor. cap. 14.

VI. Paulus et Barnabas, cum Derbae docuissent, reversi sunt Lystram, et Iconium, et Antiochiam Pisidiae. Denuo confirmant animos discipulorum, exhortanturque eos, ut perseverent in side; creantque Presbyteros per singulas Ecclesias. Actor. 14.


page 496, image: s0568

VII. Synodus Apostolorum Hierosolymis celebratur, A. C. 49. Vide Actor. cap. 15. Assessores huius Synodi fuerunt:

I. Iacobus, frater Domin, (h. e. Iacobus Minor) Simon Petrus et Iohannes. Adscendit quoque Paulus Ierosolymam ad Concilium; et cum eo Barnabas et Titus, cum iam quatuordecim anni a conversione eius praeteriissent.

2. Capita tractationis. Nazaraei in Antiochena Ecclesia contendebant, non sufficere solam fidem ad salutem: sed legem, circumcisionem et bona opera esse necessaria ad lalutem. Apostoli et Seniores convenerunt, et collectis suffragiis confirmarunt articulum iustificationis, salvari nos per gratiam Iesu Christi.

3. Paulo post hanc Synodum, Petrus a Paulo reprehenditur Antiochiae. Gal. 2.

VIII. Beata virgo MARIA, domini nostri Iesu Christi mater, ex hac vita mig ravit, A. C. 48. Eusebius. Explevit illa dimidium aetatis Sarae, quae vixit an. 127.

IX. Lucas Evangelista circa hoc tempus Evangelium suum scripsisse dicitur, quinto decimo anno post adscensionem Christi. Euseb. l. 3. Histor. Eccles. c. 4. Vixit ante conceptum Christum 15. post eius resurrectionem totidem, cum Christo 33. in universum 63. annos.

X. PHILIPPUS Apostolus, apud Hierapolin Asiae civitatem, dum Evangelium populo nuntiaret, cruci affixus lapidibus opprimitur. Eusebius, A. C. 53.

XI. Barnabas cum Marco navigat in Cyprum: Paulus vero cum Sila perambulat Syriam et Ciliciam, veniuntque Derben et Lystram, et assumunt Timotheum comitem residuae visitationis, A. C. 49.

XII. PAULUS et SILAS anno C. 50. cum non invenirent occasionem annuntiandi Evangelium in Phrygia, Galatia, Bithynia, iubentur proficisci in Macedoniam, et Philippis apud Liviam divertunt; sed paulo post comprehensi virgis caeduntur, ideo Thessalonicam se recipiunt: sed et hinc eiciuntur. Conferunt ergo se Athenas, ubi Paulus inscriptionem alt aris invenit, quae fuit huiusmodi; DIIS ASIAE, EUROPAE et LIBYAE, DIIS IGNOTIS et PEREGRINIS. Hinc sumpta occasione, cum videretur novos DEOS annuntiare, dicit se DEUM illum ignotum, cui altare inscripsissent, praedicare. Athenis scripsit Paulus utramque epistolam ad Thessalonicenses. Actor. cap. 17. inde discedit Corinthum circa autumnum, ubi commoratur sesquiannuo spatio. Actor. 18.

XIII. Paulus venit Corinthum A. C. 52. Act. 18

XIV. Paulus cum annum et sex menses Corinthi fuisset, verno tempore, assumptis Aquila et Priscilla, navigat in Asiam, et Aquilam et Priscillam relinquit Ephesi, et properat in Syriam, venitque Ierosolymam ubi cum aliquantulum fuisset commoratus, inde in Galatiam et Phrygiam revertitur, confirmatque discipulos. In hac profectione et Laodiceam venit, ubi scripsit EPISTOLAM primam ad Timotheum. Interea temporis absente Paulo venit Ephesum Apollo, vir disertus, qui institutus in Christiana religione proficiscitur ephesum. Act. 18.

XV. Paulus A. C. 53. peragratis superioribus provinciis redit Ephesum, ibi reperit duodecim viros, baptismat IOHANNIS baptizatos, iis imposuit manus, ut dona Spiritus Sancti acciperent, de quibus nihil inaudierant. Act. 19. v. 1, 2, etc. Non multo post cum besii Paulo depugnandum fuit. 1 Corinth. 15. v. 32.

XVI. Paulus A. C. 55. Ierosolymam venit circa Pentecosten, ibique ligatur. Actor. 21. a conversione eius anno 21, qui est 13 Claudii.

II. De Regibus.

I. Herodes Agrippa Rex de Claudio in adsequendo imperio bene meritus, augetur ab ipso provinciis, Ierosolymitana et Samaritana: quod olim ad hoc regnum pertinuissent; atque ita Iudaei tributum iterum, non Romanis, sed suo regi, pependerunt, Additur praeterea Agrippae principatus Lysaniae, atque ita amplius regnum consecutus est, quam olim Herodes Ascalonita habuit. Unde patet gratitudo Claudii erga Herodem Agrippam. Agrippa, cum Ierosolymam venisset, catenam, quam a Caligula dono acceperat, dedicat in templo, us esset signum benignitatis divinae, qua etiam infimi ad summos honores provehuntur. Ioseph. lib. 19. cap. 4.

II. Herodes Agrippa Maior, cum Caesareae ludos exhibuisset, et divinos honores, qui sibi a populo offerebantur, non recusasset, ab Angelo Domini percutitur, Act. 12. et quinto die post moritur, anno aetatis 54. regni 7. Iosephus lib. 19. c. ultimo.

III. HERODES rex Chalcidis regnum Agrippae Maioris defuncti administrat quinquennium. Iosephus.

Herodes Rex Chalcidis impetrat a Claudio Imper. A. C. 46. ius eligendorum summorum Pontificum, et potestatem in templum sanctumque aerarium: obtinetque haec omnia, ita ut etiam posteris eius idem ius manserit usque ad belli Iudaici exitum. Iosephus lib. 20. cap. 1.


page 497, image: s0569

IV. HIRODES Rex Chalcidis A. C. 49. moritur, 8 Claudii, cuius regnum Claudius dat Agrippae iuniori.

III. De Praesidibus.

I. Pilatus fit au)te/xeir, h. e. manu sua se interfieit (ut scribunt romani Historici) Anno 1 Claudii. Alii referunt ad annum 3. Caligulae. Periit anno 7 a morte Christi, quem ipse morti adiudicaverat, anno praefecturae suae 7. Cassiodorus etiam refert interitum Pilati ad annum 3 Caligulae.

II. Agrippae Claudius succedere primum voluit filium Agrippae adolescentulum, sed postea cogitans illum imparem esse tanto regno, iterum Iudaeam in provinciam redigit, et Syrivae attribuit, mittit que eo procuratorem Cuspium fadum, qui purgans Iudaeam latrociniis, stolam pontificiam poscit sibi custodiendam in arce Antonii.

Ann Christi 46. sub Cuspio Fado Theudas quidam praestigiator persuadet multitudini, ut assumptis suis facultatibus se sequerentur ad Iordanem fluvium, se eos per fluvium sicco pede deducturum. Sed Fadus immittit iis turmam equitum, mulros occidit, Theudam capit, et eius caput Ierosolymam affert. Iosephus lib. 20. c. 2.

III. Alexander Tiberius procurator Cuspio Fado in Iudaea succedit A. C. 47. Sub hoc fames in iudaea et in toto fere terrarum orbe ingens praedicta ab Agabo. Act. 11. 28. Quo tempore Regina Adiabenorum Helena, coempta ex Aegypto annona, famem Iudaeae sublevavit. Haec abdicato cultu idolorum legem ritusque Mosaicos amplexa erat. In Graecia tum modius frumenti (ut Eusebius habet) emptus fuit duodecim drachmis, esset modius Lipsiensis 28 floren. Iosephus lib. 20. c. 3. Eusebius lib. 2. histor. c. 11.

IV. CUMANUS TIBERIUS ALEXANDRO in Iudaea succedit. Sub hoc seditione exorta perierunt 30 milia Iudaeorum. Euseb. Ioseph. 20. cap. 3.

Cumanus ob provinciam male administratam Romae damnatur a Claudio, et exilio mulctatur. Tacitus.

V. Sublato Cumano, Felix solus Iudaeae praest, cum antea (teste Tacito) partem Iudaeae Cumanus, partem FELIX, apud quem postea causam dixit Paulus, tenuisset. Et Paulus hoc nomine se felicem praedicat: quod causam dicturus esset apud FELICEM, cui diu versato in ea provincia notae essent res Iudaicae. Actor. 24. 10. Cum autem Irosolymis male Res publ. a FELICE administraretur, Ionathan summus Pontifex ipsum sedulo officii admonet, cuius ille pertaesus, sicarios Ponrifici immisit, qui mixti famulitio Ionathae Pontisicemita interemerunt, ut auctor caedis plane ignoraretur: qua impunitate alllecti multos postea clam occiderunt, etiam in ipso templo. Iosephus lib. 20. cap. 6.

IV. De Pontificibus.

I. Theophilus. Hunc Agrippa Maior Pontisicatu movit anno C. 41.

II. Simon Canthara. Hunc idem Herodes Agrippa in locum Theophili ab officio remoti substituit, et Iudaeis Ierosolymitanis immunitates omnium rerum concessit. Iosephus lib. 19. cap. 5. A. C. 42.

III. MATTHIAS. Rex Agrippa Simonem Cantharam pontificatu movet, et eligit Ionathan filium Anani, qui et olim Pontifex fuerat: sed is excusans aetatem petit pontificatum fratri suo Matthiae tribuit, et obtinet, Iosephus lib. 19. c. 5, et 6. A. C. 42.

IV. Elionaeus Cithaei filius. Agrippa iterum removet Matthiam pontificatu, et substituit Elienaeum Cithaei filium. Anno C. 43. Iosephus lib. 19. cap. 7.

V. Iosephus Camyde filius. Hunc Herodes Rex Chalcidis frater Agrippae Pontificem elegit. A. C. 45. Iosephus lib. 20. c. 1.

VI. Ananias. Herodes Rex Chalcidis Ierosolymam venit, et Iosephum Camydae filium removet pontificatu A. C. 48. eligitque Ananiam, quem Paulus Actor. 23. 2. vocat parietem dealbatum, qui tamen tum temporis iterum remotus erat a pontificatu. Iosephus lib. 20. c. 3.

CAPUT III.

DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. PRodigia. Mortem Claudii haec prodigia denuntiare videbantur. Nam COMETA longo tempore visus est: pluitque sanguine, fulmen de caelo in signa Praetorianorum militum cecidit: templumque Iovis Victoris sua sponte apertum est: denique ex singulis ordinibus Magistratuum singuli mortui sunt. Dion Niceeus in Claud. §. 7.

II. Claudii vox temulenta. Claudius aliquando temulentus talem vocem protulit, Fatale sibi esse, ut coniugum flagitia ferret, deinde puniret. Quae vox ingentem terrorem iniecit Agrippinae, adeo ut deipso enecando cogitaret. Cornel. Tacitus, §. 14.


page 498, image: s0570

III. Claudii Britannicum successorem sibi substituturi cura. Claudius iratus propter ea, quae ab Agrippina fiebant, quaeque iam ad ipsum perferebantur: requirebat Britannicum, quem illa saepenumero de industria in conspectum patris propterea venire nolebat, quod Neroni filio suo, quem ex Domitio priore marito habebat, imperium parare conaretur. Quam rem Claudius cum perferre non posset, parabat eius potentiam minuere, et filium imperii sui successorem designare. Quo cognito, Agrippina metuens, eius consilium pervertere statuit. Dion. §. 7.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Agrippina Claudium, Britannico regnum tribuere volentem, neglecto filio suo Domitio Nerone, necavit boleto. Dio in Claud. §. 7. ita hanc tragoediam describit: Locustam mulierem veneficam, eamque celeberrimam Agrippina accersiri, ac per eam venenum, cui remedium adhiberi non poterat, in boleto parari iussit. Quo facto, Agrippina coepit ex ceteris boletis comedere: illum vero, in quo venenum erat, maximum atque pulcherrimum, ut Claudius comederet, perfecit. Ita ille ex insidiis captus, ex convivio, quasi vino confectus, exportatus est: id quod antea crebro factum fuerat. Noctu autem, postquam obmutuisset, atque obsurduisset, mortuus est 13. Octobris, A. C. 55. Vixit Annos 63, regnavit annos 13, et menses 8, dies 20.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Luctus Agrippinae, et Neronis simulatus. Agrippina et Nero Claudium se lugere simulabant, quem necaverant: atque in caelum efferebant eum, quem in convivio ex insidiis sustulerant.

II. Lucii Gallionis liber evulgatus. Similiter Lucius Iulius Gallio, frater Senecae, (qui et librum scripsit in Claudii mortem, quem a)pokoloku/ntwsin, quasi immortalitatem quandam esu boleti partam, nominavit) cum multa facete et urbane, tum hoc brevissime dixisse fertur: Claudium unco in caelum attractum esse. Cum esset consuetudo, necatos in carcere, trahi a carnificibus in forum magnis quibusdam uncis, deinde in flumen proici.

III. Neronis sermo sarcasticus. Ipse quoque Nero dictum protulit, quod non indignum memoria videtur. Is dicebat boletos cibum Deorum esse, quod Claudius boleto in numerum Deorum relatus fuisset. Dion. §. 7. etc.

VI. IMPERATOR ROM. DOMITIUS NERO.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER Claudii Domitii Neronis fuit Cn. Domitius Aenobarbus, vir omni vitiorum genere detestabilis. Fuit namque crudelis homicida, homo perfidus et incestuosus; quippe cum sorore sua LEPIDA sub excessu Tiberii incestum commisit, sed mutatione temporum evasit. Suetonius in Ner. §. 5. De quo merito dici posset, quod de Atavo Neronis Cn. Domitio dixit Licinus Crassus orator: Non esse mirandum, quod aneam barbam haberet, cui o s esset ferreum, et COR plumbeum. Suetonius in Ner. §. 2.

GENEALOGIA Neronis Augusti ex coniuge

SCR IBONIA. Filia nata fuit

I.

Iulia. Haec nupta fuit M. Agrippae.

II.

Agrippina Maior, quae nupta fuit Germanico.

III.

Agrippina Minor, quae fuit uxor Cn. Domitii Aenobarbi.

IV.

NERO.

LIVIA. Privigni fuerunt

Druius in Germania mortuus.

Germanicus. Huius ex Agrippina Maiorefilius fuit CALIGULA Imperator.

Claudius Imp. ab hoc adoptatus fuit NERO VI, Rom. Imperator, filius Agrippinae Minoris.

Tiberius Nero, et Augusti in Imperio successor.

II. Appellatio.

NERO, iuxta nomen patris dictus est Domitius. Verum cum Claudius Imperator matrem eius Agrippinam uxorem duxisset, consilio eius et Pallantis, Neronem adoptavit, eumque CLAUPIUM NERONEM, h. c. fortem et generosum


page 499, image: s0571

appellavit, cique annos 17 nato filiam suam OCTAVIAM uxorem dedit.

Regula.

Multi habent nomen, sed non omen. Exemplum habemus in hoc Imper. Nam ille a Claudio Imperatore adoptatus NERO est dictus, h. e. virtuosus et fortis. NERO enim (teste Gellio l. 12. c. 21.) verbum Sabinum est, quo significatur virtus et fortitudo. Itaque ex Claudiis, quos a Sabinis oriundos accepimus, qui erat egregia ac praestanti fortitudine, NERO appellatus est. Sabini autem id nomen a Graecis accepisse videntur, qui vincula et firmamenta membrorum neu=ra dicunt: Latini nervos. Verum hic Claudius Domitius Nero, non generosus in bonum, sed malum fuit. Nam omnium, quos terra unquam tulit, tyrannorum crudelissimus fuit, a quo tyrannos omnes crudeliter Imperium exercentes, NERONES appellamus. Quam eius nequitiam et petulantiam Domitius pater ex suis et Agrippinae moribus praedixit: Nullo (inquit) fieri modo potest, ut ex me et illa vir bonus nascatur, sicut Dio in Neron. refert §. 1. Vel (ut Suetonius in vita eius §. 6. narrat) Praesagio fuit Domitii patris vox, inter congratulationes amicorum negantis, quicquam ex se et Agrippina, nisi detestabile et malo publico, nasci potuisse.

Similiter NERO diem natalem formidolosum habuit. Nam cum natus esset prima luce, antequam sol ortus esse videretur, radii circa eum fulserunt. Qua ex re, tum etiam animadverso stellarum cursu, qui tum erat, atque earum coniuctione, quidam Astrologus duo simul praedixit, eum regnaturum esse, et matrem necaturum. Quod cum Agrippina intellexisset, demens subito exclamare coepit: Me vero occidat, dummodo regnet. Mira sane et dira haec fuit praedictio, quam ambitio mulieris impotentissimae calcat audacter; at non impune.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. Neronis Prosopographia, eiusque educatio.

NERO statura corporis pene erat iusta, corpore maculoso ac foedo, vultu pulchro magis quam venusto, capillo subflavo, oculis caesiis et hebetioribus, cervice obesa, ventre proiecto, gracillimis cruribus, et denique valetudine firma. Nam licet gulae ventrique maxime deditus esset, tamen per annos Imperii 14, tantum ter aegritudine correptus fuit, at que ita, ut neque vino, nec consuetudine reliqua abstineret.

Trimulus patrem amisit, cuius ex parte tertia haeres, ne hanc quidem integram accepit, correptis per coheredem Caium universis bonis: subinde matre etiam relegata, pene inops atque egens apud amitam Lepidam nutritus est, sub duobus padaggis, saltatore atque tonsore. Verum Claudio Imperium adepto, non solum paternas opes recuperavit, sed et Crispi Passieni vitrici sui hereditate ditatus est. Suetonius in Nerone §. 6.

Anno aetatis undecimo a Claud. Imp. adoptatus, et Annaeo Senecae, atque Aphranio Burrho in disciplinam traditus est, illo praeceptis eloquentiae et comitate morum honesta, hoc vero militaribus curis, et severitate morum, iuvantibus invicem, quo lubricam Principis aetatem, si virtutem aspernaretur, voluptatibus concessis, facilius retinerent.

Ingenio satis felici praeditus fuit. Nam in prima statim pueritia peritiam pingendi, caelandi et cantandi, non mediocrem habuit: Ad Poesin pronus, libenter ac sine labore carmina composuit. Ad Philosophiae quoque studia animum appulit, atque disci plinas liberales omnes fere puer attigit. A quibus tamen mater cum abstraxit, monens, eas Principi parum prodesse.

AXIOMA Studia Principum Philosophica debent esse moderata et recte ordinata.

Nam accurate distinguendum est inter Philosophiam Theoreticam et Practicam. Philosophia Practica proprium Principis est studium, praesertim autem Politica ei est discenda, quippe quae in vitis Principum gubernandis, docendisque iis, quae ad usum Rei publ. pertinent, maxime occupatur. At Theoreticae Philosophiae studia maxime illa subtilia, Principem quidem faciunt doctiorem, raro meliorem, saepe etiam improbiorem.

Quare hoc Theoreticae Philosophiae studium Princeps paucis delibare potest, amoenitatis causa. Et ita illud Neoptolemi Enniani Emblema intelligendum est: Degustandum ex Philosophia quippiam, non in eam ingurgitandum. Idem apud Philostratum Apollonius quoque intellexit, cuius verba ponderibus sunt praegnantia, Philosophiae studium in Rege vel Principe si moderatum sit, mirandam efficiet temperaturam: Sed nimia in eodem studio occupatio odiosa et molesta est, adeoque humilior, quam ut scenae regali conveniat. Et hactenus Agrippina mater recte fecit, quod filium Neronem ab hisce studiis aliisque quibus nimium deditus erat, abstrabere voluerit. In Mathematicis tamen studiis


page 500, image: s0572

Princeps maxime informandus est. Necessarium namque est, Principem regiones, populos, regna, provincias, transitus, portus, in animo descripta habere. Siderum quoque doctrina non leviter imbutum esse. Sicut Lucanus de Iulio Caesare scribit:

—— Media inter proelia semper
Stellarum, caelique plagis, superisque vacare solebat.

Symbolum eius erat,

Artem quaevis terra alit.

Nero ab Astrologis audiverat, fore ut imperio aliquando deiceretur: hoc Graecum iambicum Dimetrum identidem usurpasse legitur:

*to\ te/xnion pa=sa gh= tre/fei.
Artem quaevis tellus alit.

Putans, se tantum profecisse in arte canendi, ut etiam, si exigeretur, in quavis natione ob musices peritiam posset haberi in pretio. Cumque imminentibus, qui illum insequebantur, desalute desperans, cogitaret sibi vim adferre, subinde dicebat: Quantus artifex pereo. Meminerat fortassis Nero, idem usu evenisse olim Dionysio Tyranno: qui Syracusis expulsus, postea Coriuthi docuit; ut scribit Cic. lib. Tusc. Quaest. 3. Qui exul iam interrogatus, quem fructum percepisset ex Philosophia: respondit, ut vicissitudinem sortis meae aequo animo ferrem. Nam, ut Stoicis placet, *o/ sofo\s2 en au(tw=| perife/rei th\n ou)si/an. Id est, Sapiens in se ipso circumfert bona sua.

II. ACTA OECONOMICA.

I. Coniuges.

Coniuges tres Nero habuit.

I. Erat OCTAVIA Claudii Imperatoris filia, quam adoptatus a Claudio, uxorem duxit. Sed cito consuetudinem eius asperinatus, corripientibus amicis ac dicentibus: Dotem igitur ei, h. e. Principatum redde: Sufficere illi debere, respondit, uxoria ornamenta. Dion. §. 10. hoc dictum Burrho Praefecto eius tribuit, cuius ea par)r(hsi/a fuit, ut, cum aliquando a Nerone iisdem de rebus iterum rogaretur, palam dixerit: Ne me, de quibus rebus semel dixero sententiam, bis interroges. Deinde eam faepius strangulare voluit, et tandem ut sterilem dimisit. Sed improbante divortium populo, nec temperante sibi a conviciis, etiam relegavit. Tandem sub praetextu adulterii eam occidit.

II. POPPAEA SABINA, Quaestorio patre nata, et Equiti Romano antenupta. Hanc 12 post Octaviae divortium die, cum antea concubinae loco eam habuisset, in uxorem duxit. Haec mulier dolosa et fastuosa erat. Dolosa, quia repudiata Octavia, mariti potens facta, subornavit quendam ex Octaviae ministris, qui ei servilem amorem obiceret. Ancillis Octaviae ad quaestionem pertractis, quaedam cruciatu victae, falsis annuerunt, quaedam Dominae suae sanctitatem praedicarunt. Ex his una, Pythias nomine, instanti Tigellino in faciem respondit: mundior est, Tigelline, vulva Dominae meae, quam os tuum. Dio in Nerone §. 10.

Similiter supra modum fastuosa erat, quia eius equorum, quibus usa, pedes soleis aureis obducti erant. Hanc Nero unice dilexit, sed tamen ipsam quoque ictu calcis occidit, quod eum ex aurigatione sero domum reversum, gravida et aegra durius incesserat.

III. STATILIA MESSALINA. Haec Attici Vestini Consulis uxor erat. Verum eam per vim marito eripuit, eumque in ipsis nuptiis trucidavit.

II. Liberi.

Ex Poppaea Sabina unicam suscepit filiam, Claudiam Augustam. Sed eam adhuc infantem amisit.

III. Excessus in vita OEconomica.

Nero in statu OEconomico pessime sese gessit, variisque vitiis atque flagitiis sese contaminavit. Nam factus est.

I. ADULTER. Siquidem super ingenuorum paedagogia et nuptarum concubinatus, Vestali virgini Rubriae vim intulit. Suetonius in Nerone §. 28.

NOTA.

Padagogium Graece paidagw/gion. I. Accipitur in bonam partem, et notat locum in aedibus, in quo pueri servique commorantur, qui a Graecis pai=des vocantur. Plin. lib. 7. Epist. Puer in paedagogio mistus pluribus dormiebat. 11. Alii dicunt, quod vox Paedagogium accipiatur in malam partem, pro puerorum coetu, qui in deliciis habebautur. Et ita accipi a Suetonio in praesenti loco. III. Alii dicunt, hanc sententiam esse erroneam. Quoniam in castigatioribus exemplaribus Proagogia legatur, non Paedagogia. Est autem proagwgei=on Graeca dictio, quae productionem vel prostimitionem sonat, a)po\ tou= proagwgqiein, quod est producere vel prostituere. Et haec vox Proagogiae in histor. August. legitur pag. mihi 905. Deinde ACTEN emptam ex Asia in deliciis habuit. Nam huius amore ita captus erat, ut eam retulerit in familiam Attali, et Octavia uxore multo cariorem habuerit. Quod Agrippina mater aegre ferebat, quod propter Acten non amplius in eos, qui erant in palatio, imperium teneret. Dion in Nerone §. 2.

II. Incestuosus. Nam scribit Suetonius in Nerone §. 28. Illum matris concubitum appetiisse, sed ab obtrectatoribus eius, ne ferox atque impotens


page 501, image: s0573

mulier et hoc genere gratiae praevaleret, deterritum nemo dubitavit, utique postquam meretricem, quam fama erat, Agrippinae simillimam, inter concubinas recepit. Olim etiam quoties lectica cum matre veheretur, libidinatum inceste, ac maculis vestis praeditum affirmant.

III. Sodomita vel a)rsenokoi/ths2 fuit, h. e. paedico, vel masculi concubitor, qui cum masculis vel pueris concubuit. Nam Suetonius in Nerone §. 28. scribit: Nero puerum SPORUM, exsectis testibus etiam in muliebrem naturam transfigurare conatus est, cum dote et flammeo per sollenne nuptiarum celeberrimo officio, deductum ad se pro uxore habuit. Exstatque cuiusdam non inscitus iocus: Bene agi potuisse cum rebus humanis, si Domitius pater talem habuisset uxorem. Idem testatur Dion in Neron §. 12.

Quin et DORYPHORO liberto, quem Cornelius Tacitus §. 5. et Dio in Nerone §. 12. Pythagoram vocant, ipse denupsit, sicut ipsi SPORUS. Et novissime quasi genus lusus excogitavit, ut ferae pelle contectus cavea emitteretur, virorumque ac feminarum ad stipitem deligatorum inguina invaderet. Suetonius in Nerone §. 29.

NOTA.

Sodomia peccatum est atrociffimum, cum masculi cum masculis concumbunt. Originem traxit a Sodomitis. Genes. 19. v. 5. Hoc peccatum olim apud gentes valde frequens fuit, uti ex Epistolis Pauli, quas ad gentes conversas scripsit, luculenter patet. Rom. 1. v. 24, 26, 27. 1 Corinth. 6. v. 9. 1 Timoth. 1. v. 10. Illudque Deus in lege sua severissime prohibuit. Levit. 18. v. 22, 25. cap. 20. vers. 13. Et talis Sodomia etiamnum in Papatu permittitur.

IV. Parricida fuit. Nam licet necis Claudii, a quo adoptatus erat, non auctor, conscius tamen fuit. Neque id dissimulavit ipse, ut qui boletos, in quo cibis genere venenum ille acceperat, quasi Deorum cibum, postea proverbio Graeco collaudaresolitus sit. Quem quidem et mortuum omnibus verborum rerumque contumeliis insectatus est, modo stultitiae, modo saevitiae arguens. Nam et morari eum inter homines desiisse, producta prima syllaba, iocabatur, multaque decreta et constituta, ut insipientis atque deliri pro irritis habuit. Suetonius in Nerone §. 33.

V. Matricida fuit. Nam matrem suam Agrippinam, dicta factaque eius severius corrigentem, invidia hac primo onerabat, quasi cessurus im perio, et Rhodum abiturus esset. Mox et honore omni et potestate privavit, et contubernio atque palatio expulit. Minis vero et violentia eius territus perdere statuit. Et cum veneno ter tentasset, sentiretque antidotis praemunitam, lacunaria, quae noctu super dormientem luxata machina deciderent, paravit. Hoc consilio per conscios parum celato, solutilem navem, cuius vel naufragio, vel camerae ruina periret, commentus est. Verum nando istud quoque periculum evasit. Quod ubi Nero comperit, Aniceto Centurioni caedem matris demandat, qui assumptis ad iussa promitissimis, villam in quam delata erat Agrippina, statione circumdat, refractaque ianua, cum percussoribus in cubiculum irruit, qui cum lectum circumsisterent, illa distringenti ferrum Centurioni protendens uterum, ventrem feri, exclamat, rogans ministrum, ut utero dirum ensem conderet, adiciens: Hic, hic est fodiendus ferro, monstrum qui tale tulit. Post hanc vocem cum supremo mixtam gemitu, tristem animam tandem post fera vulnera reddidit, Cornelius Tacitus §. 14. Suetonius in Nero §. 33. Nero postquam accepit eam esse mortuam non credidit: nimirum propter magnitudinem temerarii facinoris diffidebat. Itaque cupivit eam videre, et denudatam penitus conspexit, tum vulnera eius contemplatus, nefarium sermonem habuit plus, quam caedes fuisset: Nesciebam (inquit) me tam pulchram matrem habere. Dion in Nerone §. 5. Cum autem ad urbem rediisset, et Agrippinae defunctae causa sacrificia fierent, sol obscuratus est, teste Tacito, Xiphilino, et Plinio, qui ait, Eclipsin factam pridie Calend. Maii, hora diei inter septimam et octavam, et eandem visam fuisse in Armenia a Corbulone, hora inter decimam et undecimam.

Dio in Nerone §. 6. et Suetonius in Nerone §. 45. scribunt: Quosdam ad statuam eius, urbem, occisa matre, reversi, apposuisse culeum, cum tabella cui inscriptum erat: Ego quid potui? Sed tu culeum meruisti. Quo significare voluerunt, dignum esse Neronem, qui in culeum eoniceretur. Culeus enim apud Romanos erat poena parricidarum. Hi namque vivi culeo, h. e. sacco coriaceo insuebantur: simul immissa vipera, simia, cane et gallo gallinaceo, atque ita in profluentem proiciebantur. De quo M. Tullius Cicero pro Roscio Amerino ita scribit: Quanto maiores nostri sapientius? Qui cum intelligerent nihil esse tam sanctum, quod non aliquando violarer audacia, supplicium in parricidas excogitarunt: ut, quos natura retinere in officio non potuisset, magnitudine poenae a maleficio summo arcerentur: hos in sui voluerunt in culeum vivos, atque ita in flumen deici. O singularem sapientiam iudicum! Nonne videntur hunc huminem ex rerum natura sustulisse et eripuisse, cui repente caelum, solem, aquam terramque ademerunt? Ut, qui eum necasset, unde ipse natus esset, careret


page 502, image: s0574

his rebus omnibus, ex quibus omnia nata esse dicuntur. Proverb.

Culeo dignus: Aut: Non uno culeo dignus.

Quadrat in hominem enormiter scelerosum, quem culeo dignum dicimus. Vide Pandect. Adag. p. 362. Wesenb. Parat. p. 952.

Domitiam quoque amitam suam veneno sustulit, ac bonis eius, quae Baiis et in mari Ravennati erant, ablatis, in iis magnifica tropaea statuit, quae ad nostram aetatem vigent. Dio in Nerone §. 6.

Similiter Crispinum privignum ex Poppaea matre, impuberem adhuc, qui ferebatur Ducatus et imperia ludere, mergendum mari, dum piscaretur, scrvis ipsius demandavit.

VI. Fratricida fuit. Nero metuens, ne mater Agrippina, quae astutissima erat femina, Britannicum Claudii Imper. ex Valeria Messalina filium naturalem et legitimum, et Octaviae fratrem, qui iure hereditario patri in imperio succedere debuisset, ad imperium promoveret, eum veneno sustulit, annum cum ageret decimum quartum. Cuius corpus ut vidit propter venenum livore decoloratum esse, gypso oblinendum et postero die raptim larvato funere efferendum curavit. Cumque per forum funus efferretur, maximo imbri de caelo omne gypsum, quod adhuc molle et tenerum erat, sublatum est: ut nefarium scelus non solum audiretur ab omnibus, sed etiam apertum ante omnium oculos poneretur. Dio in Nerone §. 3. De cuius morte Seneca Tragoediam scripsit, cui nomen est OCTAVIA, in qua deplorat mortem Britannici.

NOTA.

Larvata funera apud antiquos dicta fuerunt, cum cadavera ipsa ruina aedium detrita, vel alio casa mutilata, propter deformitatem publice oculis exposita, efferri ad funus non potuerunt: Sed loco eorum vel latvae quaedam, quae eorum faciem repraesentabant, vel plane involuta et vestibus tecta: Vide Camer. Hor. Sucis. lib. 1. cap. 96. Ita Plinuius scribit: Scipionem Aemylianum obvoluto capite elatum, ne livot vel tumor in ore appareret. Alias cadavera inhonesti ssima veste efferri moris fuisse, quae in vulgo civium et in tacito funere toga vulgata fuit: in Magistratibus toga praetexta, in Censoribus purpurea toga; sicut Iustus Lipsius veterum Historicorum auctoritate asserit.

IV. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Post mortem Claudii Imper. Nero artibus Agrippinae ad Imperium pervenit. Nam a Claudio adoptatus, Octaviam eius filiam uxorem duxit, atque ita a militibus anno aetatis 17 ad Imperium evectus, quibus donativum promisit ad exemplum paternae donationis. Merito de illo dici potest, quod de Bonifacio VIII, Papa Romano, dictum est. Intravit ut vulpes, (Nam Britannico legitimo et naturali filio, cui iure successio competebat, praelatus est.) regnavit ut leo, (Quia Tyrannus fuit, et plane tyrannice imperium administravit.) et exi vit ut canis. (Quia tragica et ignominiosa perit morte, uti ex dicendis patebit.) Dio in Nerone §. 1.

II. Imperii administratio.

I. Bona.

Ab initio Imperii bene et laudabiliter sese gessit ad quinque annos. Unde proverbium ortum est: Quinquennium Neronis. Et Traianus Imper. dicere solitus est: Cunctos Principes a primo Neronis quinquennio longissime abesse. Nam in eo fulserunt tales Virtutes.

I. Reverentia erga matrem. Agrippina enim principio administrabat omnia, quae ad principatum spectabant: ambo una exibant foras: saepenumero eadem lectica vehebantur: quamquam illa magna ex parte vehi, hic consequi solebat: illa respondebat Legatis, literasque ad populos et Principes et Reges mittebat. Quod cum diu factum esset, ferre graviter coeperunt Seneca et Burrhus, homines sapientissimi, et apud Neronem maximae auctoritatis. Horum alter praetorianis militibus praeerat: alter Praeceptor eius erat. Itaque commodam occasionem nacti, huic rei finem imposuerunt. Cum enim Legati Armeniorum venissent, velletque Agrippina in tribunal, ex quo Nero cum eis colloquebatur, ascendere, eamque illi appropinquare viderent, adolescenti, ut ante descenderet, et ad matrem excipiendam procederet obviam, persuaserunt. Quo facto non sunt reversi, alia simulata causa, ne barbaris hanc labem ignominiamque Imperii patefacerent. Cumque perfecissent postea, ut ne deinceps perimitteretur ei cura rerum publicarum, ipsi omnem potentiam consecuti sunt: quam quoqusque obtinere potuerunt, omnia sunt ab eis optime et iustissime administrata.

II. Humanitas erga Senatum; apud quem professus est, se ex Augusti praescripto regnaturm. Senatui ei gratias agenti, respondere solebat: Cum meruero.

III. Liberalitas erga Senatum et populum. Liberalitatis populo Romano exhibendae nullam occasionem omisit. Vectigalia graviora aut abolevit, aut minuit: Senatorum nobilissimo cuique, a re familiari destituto, annua salaria constituit, et urbem aedificiis novis splendidisque exornavit.


page 503, image: s0575

IV. Iustitia. In sententiis dicendis nihil temere fecit, leges utilissimas et aequissimas tulit, et quadrigariorum licentiam repressit.

V. Clementia. Cum ex more cuiusdam capitis damnati sententiae subscribere deberet, dixit: Utinam literas nescirem! Vox parsimoniam humani sanguinis promittens, si ex animo prodiisset. Quae vox Senecam movit, ut librum de Neronis clementia scripserit: In quo inter alia Neronem ita alloquitur: Animadversurus in latrones duos, Burrhus Praesectus tuus vir egregius, et tibi Principi notus, exigebat a te, ut scriberes, in quos et ex qua causa animadverti velles. Hoc saepe dilatum ut aliquando fieret, instabat. Invitus invito cum chartam protulisset, traderetque, exclamasti: Vellem ut literas nescirem! Nam non ignorabas, Clementiam primam esse virtutem ad benevolentiam bonamque famam apud omnes Principi conciliandam.

II. Mala.

Elapso quinquennio, Nero paulatim degeneravit. Nam aucta potentia, otium sectatus, Imperii negotia neglexit, et dissolutiorem vitae rationem amplexus, variis flagitiis se contaminavit. Dio in Nerone §. 2.

I. )*anomi/a et effrenis licentia.

Quodcumque enim incidebat ipsi in mentem, volebat; neque id putabat, pravum an rectum esset, quod petebat. Nam licentia est mater impudentiae; uti Plato de Legib. Dial. 3. inquit. Hinc sine rubore dicere solebat: Neminem Principum ante ipsum scivisse, quid sibi liceret. Sicut etiam quidam dixit: Reges esse supra leges. Germani pulchre efferunt:

Der Herr mag thun was ihm gelüst't/
An's Recht Er nicht gebunden ist.

'At male. Nam salutaris et pia est haec Evagrii admonitio Histor. Eccles. lib. 3. Imperatorem non ex eo, quod aliis imperat, spectari debere: Sed ex eo, quod se ipsum ita regere et moderari possit, ut nullum absurdum voluptatis genus sinat in animum irrepere, sed ita invictum se ab intemperantia praestet, ut vita eius sit tamquam imago virtutis, quam et imitentur subditi eius, et ad virtutem erudiantur. Cum qua congruit venustus hic versiculus:

Rex est, qui regnat: Cur non regit omnia solus?
Qui regit et regitur, rectius ille regit.

Et ovidius 3. de Amore pulchre:

Cûi peccare licet, peccat minus: ipsa potestas
Semina nequitiae languidiora facit.

Sed Nero contrarium fecit, ideoque licentia indies deterior factus est; Nam licentia ubi est, ibi nimirum quisque propriam vitae suae formam constituit, prout cuique placuerit: sicut Plato de Republ. Dial. 8. praeclare ait.

II. Quottidiana cum aulicis adulatoribus conversatio.

Hanc autem effrenam eius licentiam atque libidinem cum nemo auderet increpare, itaque coepit ille omnia contemnere, praesertim cum crebro a familiaribus suis audiret: Tu haec pateris? Tu hos times? ignoras te Caesarem esse? Teque in illos potestatem habere, non illos in te? Dio in Nerone §. 2.

III. Crebra Comessatio et turpissima Libido.

Epulas e medio die in mediam noctem protrahebat, refotus saepe calidis piscinis, ac tempore aestivo niveis. Cenitabatque nonnumquam et in publico, inter scortorum totius urbis ambubaiarumque ministeria. Suetonius in Nerone §. 27. Dio in Nerone §. 10. scribit, quod Nero in Amphitheatro aliquando sumptuosum convivium instituerit, cuius notandus

I. ORTUS. Convivii huius Praefectus erat Tigellinus: Apparatus cenae erat magnificus: magna vasa vinaria lignea erant in aqua posita, et in circuitu undique erant tabernae et diversoria aedificata. Ad hoc convivium invitatr erant multi divites Senatores, aulici atque cives, eorumque uxores, feminae nobilissimae et pulcherrimae, puellae, liberae, ancillae atque scorta.

II. PROGRESSUS. Nero et Tigellinus cum convivissuis medium locum tenebant, et in tapetis purpureis, mollibus stragulis epulabantur, ceteri in suis tabernis laetitiam capiebant, et largiter potabant.

III. EGRESSUS. Appropinquante autem vespera, Nero severissime demandabat, ne ulla vel mulier, vel virgo, ulli quicquam denegaret. Multitudo congregata faciebat iniuriam libidinose; poterat quisque ea, quam cuperet, potiri; negare licebat nemini. Tum enim servus cum domina, praesente domino suo, et gladiator cum virgine nobili, inspectante patre, rem habuerunt. Sequebantur inde gravissimae et turpissimae altercationes, vulnera, tumultus, non solum ab iis, qui intus erant, sed etiam iis, qui foris remanserant. Quibus ex causis multi homines mortui, multae mulieres suffocatae, multae raptae sunt.


page 504, image: s0576

Quaestio hic moveri potest Philologica: Quaenam Ambubaiae suerint?

I. Quidam Critici olim ea opinione fuerunt imbuti, quod Ambubaiae dictae sint inde, quod circa Baias versarentur: Quae erronea opinio etiam Torrentio placuit, eamque notis suis in Suetonium inseruit.

II. Porphyrius Philosophus Tyrius statuit, quod Ambubaiae fuerint mulieres vagae ac leves, quibus nomen ab ebrietate balbutientium verborum sit inditum.

III. Vera sententia haec est: Ambubaiae fuerunt Syriae mulieres, quae Romae in circo habitantes, duplici quaestu se sustentabant. Nam primo corporis sui copiam vulgo faciebant, et deinde instrumenta Mufica, nempe citharas vel fistulas pulsare norant, quas e patria, cum Romam peterent, una secum attulerant. Haec autem barbara instrumenta nomen nativum in urbe Roma retinuerunt, uti ex hisce Iuvenalis versiculis patet:

Iampridem Syrus in Tiberim deflexit Orontes,
Et linguam et mores, et cum tibicine chordas
Obliquas, nec non gentilia tympana secum
Vexit, et ad circum iussas prostare puellas.

Quod ut melius intelligatur, notandum est, quod vox
[Gap desc: Greek word]
, vel
[Gap desc: Greek word]
sit vox Chaldaica et Syriaca, quae significat fistulam ex novarum frugum calamo confectam, Graece ka/lamis2, cithara, instrumentum musicum. Arabes vero loco dagesch literam
[Gap desc: Greek word]
proferunt, dicentes
[Gap desc: Greek word]
Anbub, instrumentum musicum, fistula, tibia, hinc
[Gap desc: Greek word]
Ambubaiae, tibicines. Ita apud Suetonium in Nerone §. 27. legitur. Inter scortorum totius urbis, ambubaiarumque ministeria. Et apud Horatium:

Ambubaiarumque collegia.

Et hae tibicines in Syriaca lingua dictae fuerunt Ambubaiae.

IV. Musica cantatio, et auguratio.

Saepe Nero in scenam publice prodiit, et habitu citharoedi indutus, per plures dies cantavit, iactans hoc proverbium Graecum inter familiares suos: Occultae musicae nullum esse respectum. Dion in Ner. §. 7. scribit: Nero quinquennale certamen, sive, ut alibi vocatur, lustrale instituit, quod quovis anno quinto exacto ageretur. Fuit autem triplex: Musicum, gymnicum et equestre, (ut Suetonius habet) quod adpellavit Neronia. Iudices certaminum elegit ex Senatu praestantissimos. Neronia postmodum a Gordiano firmata sunt, teste Capitolino, anno aerae Christianae 240, actaque tum sunt Neronia tricesima septima. Tacitus §. 20. Cuius causa Gymnasium aedificavit, etc.

Similiter cum Tiridates Armeniorum Rex a Corbulone Duce belli victus esset, flexis genibus, sublatisque in caelum manibus Neronem venerabundus, DOMINUM ac DEUM suum appellavit. Nero illum Regem Armeniae fecit. Quo facto, cum Tiridates ad pedes Neronis se abiecisset, ei Nero diadema imposuit. Dio in Nerone §. 13. Sed statim subiungit Dio: Post haec Nero cithara publice cecinit, currusque, prasina veste indutus et galea aurigarum ornatus, agitavit. Quo viso Tiridates Neronem reprobare et detestari coepit.

V. Nocturna grassatio et debacchatio.

Post haec Nero publice incipiebat insanire, noctu per totam urbem debacchabatur: mulieribus puerisque stuprum inferebat: spoliabatque eos, qui sibi fierent obviam: percutiebat, vulnerabat, occidebat. Cumque haec faceret, purabat, clam homines esse, propterea quod variis generibus vestium et appositis comis uteretur: sed ex comitatu factisque facile agnoscebatur. Nec enim est ausus quisquam tot et tantas res securo animo facere. Nam domi esse, nulli tutum erat, Nerone in domos atque officinas insultante. Itaque Iulius Montanus Senator, commotus uxoris causa, facto in Neronem impetu, ei multas plagas inflixit: ita ut per multos dies in conspectum hominum non veniret. Quae res Montano nullum damnum attulit: Cui Nero ne iratus quidem omnino fuisset, (etsi putabat se iniuriam accepisse) nisi ipse veniam per literas petivisset. Quibus literis lectis, Nero ita respondit: Non ergo percussor Neronis se ipsum vita iam spoliavit? Dion in Nerone §. 4.

VI. Prodigalitas et profasio.

Nam divitiarum et pecuniae non putabat alium usum, quam profusionem: sordidos ac parcos nominans, quibus ratio impensarum constaret: lautos et magnificos, qui abuterentur et perderent. Hinc ipse sine delectu et iudicio publicae utilitati sacratas pecunias profudit, thesaurosque publicos exhausit. Dio de eo scribit §. 2. quod praetoriano militi dari iusserit aureorum centena milia; quumque Agrippina, ut ipsum intuentem summam tantae pecuniae paeniteret, uno in loco coacervasset, interrogavit, quantum esset numeratum; cognitaque summa, duplicati eam iussit: Non enim putavi, inquit, me tam exiguum munus dedisse. Unde patet, quod Nero modum neque largiendi neque absumendi tenuerit. Vestem nullam bis induebat. Et aedificando luxum ostendebat. De quo Sueton.


page 505, image: s0577

refert, quod domum aedificaverit urbi amplitudine non absimilem, quam post incendium, quo consumpta erat, restitutam, aurem appellavit. In cuius vestibulo colossus 120. pedum stabat ipsius effigie: Porticus triplices milliarias habuit. In medio stagnum maris instar, aedificiis undique circumseptum. Rura continuit cum arvis, vinetis, pascuis, silvis, pecudibus, feris. In ceteris partibus cuncta auro lita, distincta gemmis unionumque conchis erant. Cenationes laqueatae tabulis eburneis, versatilibus, ut flores e sistulis, et unguenta desuper spargerentur. Praecipua cenationum rotunda, quae perpetuo diebus ac noctibus vice mundi circumageretur. Suetonius §. 31.

AXIOMA. Tyranni civium sanguine sua madefaciunt caementa.

Unde fere sit, ut superbas Tyrannorum molitiones posteri ob id tantum evertant, ne ullum tyrannidis in civitate vestigium exstare possit. Domus aurea Neronis urbem fere ambitu complectebatur: at consequentium Imperatorum, qui in ea domo propter Neronis flagitiosam memoriam habitare vellet, inventus est nemo: sed paulo momento collapsa est; quippe quae innocentium civium sanguine exstructa fuisset. Bod. de Republ. l. 6.

VII. Novorum vectigalium impositio et rapina.

Thesauros, quos in thalamo regia habebat, ita exhausit, ut ei statim opus fuerit novis reditibus. Unde non tantum nova vectigalia populo imposuit, sed etiam locupletum opibus inhiavit, quas per vim et rapinam a multis abstulit. Dio in Nerone §. 2. Numquam cuiquam officium delegavit, quin haec adiceret: Scis, quibus mihi opus est? Et, Hoc agamus, ne quis quid habeat. Vox praedone quam Principe dignior. Dio, Suetonius in Nerone.

VIII. Caedes et homicidia.

Nero velut truculenta Bestia in perniciem humani generis nata, in quosvis, nullo necessitatis, familiaritatis aut amicitiae habito respectu, etiam in insontes, saeviebat. Nam antea audivimus, quod Patrem Claudium, Matrem Agrippinam, Domitiam Amitam, et Fratrem Britannicum velut Parricida nefarie occiderit. Quibus parricidiis varia et multiplicia adiecit homicidia atque latrocinia.

I. Thraseas et Soranus, qui nobilitate, opibus, ac omni genere virtutis primas partes tenebant, et si culpam coniurationis non sustinuerunt, tamen sub hoc praetextu postea e medio sunt sublati. Praeterea Dio addit: Thraseas propterea moritur, quod raro, tamquam minime approbaret Senatus decreta, in Senatum venerat, et quod numquam Neronem audiverat, dum cithara caneret, neque voci eius sacrae, ut reliqui omnes, sacrificaverat, aut approbaverat quicquam eius generis. Dio in Nerone §. 12.

II. Aulum Plancum iuvenem quoque interemit, cum eum ante mortaem per vim stuprasset, et quasi ille a matre dilectus et ad spem Imperii impulsus fuisset, additis hisce verbis: Eat nunc mater mea, et successorem meum osculetur.

III. Paridem saltatorem insignem interfici iussit, quod cum doceri ab eo cuperet, discere saltare non potuisset. Dio §. 16.

IV. Cinnam Tuscum mulctavit exilio, propterea, quod, cum is esset Praefectus Aegypti, se lavasset in balneo, quod Neroni venturo in Alexandriam paratum fuerat. Dio in Ner. §. 16.

V. Corbulo, accitus honorificentissime (quem virum Nero praeter cetera Patrem et beneficum appellabat) postquam Cenchrea appulit, ab eodem occidi iussus est, priusquam in conspectum eius veniret. Dio in Nerone §. 16.

AXIOMA. Aulica beatitudo mutabilis.

Exemplum habemus in Corbulone viro praestantissimo. Hic cum Armeniam occupasset, et pro Nerone multas praeclaras res gessisset: quibus auxerat Imperium Romanum, eidemque oblatum fuisset a militibus imperium, ut Neronem deiceret: Quod tamen acciperenoluerat, ut in fide Neronis perstaret: Sine causa post tantas res gestas a Nerone interfectus est: neque dignum laboribus et fide sua praemium a Tyranno accepit. Moriens nihil aliud dixit, quam a)/cios, dignus. qua voce se reprehendit, et quod tantis occasionibus oblatis a Nerone non defecerit, et quod inermis ad tyrannum accessisset. Dio ibidem.

VI. Senecam praeceptorem, ut aut mortem sibi ipsi conscisceret, aut mortis genus mandatum subiret, iussit; quamvis saepe iurasset, periturum se potius, quam nociturum. Moriturus dixit Seneca: Hoc est unum, quod de vita non possumus queri, neminem tenet. Placet, vive; non placet, licet eo reverti, unde venisti. Introitum ad vitam unum dedit Deus, exitus multos. Quibus dictis au)to/xeir factus (A. C. 66, 30. April.) et venas in brachiis et pedibus aperuit, sed ita cruciatus etiam cicutam bibit, et tandem stagnum calidae aquae invit. Tacitus lib. 15. cap. 63. Tale autem sibi ipsi Epitaphium concinnavit:


page 506, image: s0578

Cura, labor, meritum, sumpti pro munere honores,
Ita alias posthac sollicitate animas.
Me Deus a vobis procul evocat: ilicet actis
Rebus terrenis, hospita terra, vale.
Corpus avara tamen sollennibus accipe saxis,
Namque animam caelo reddimus, ossa tibi.

At melius Socrates docuit, nefas esse animam, iniussu imperatoris Dei, e corporis praesidio decedere. Quibus verbis a)utoxeiri/an improbavit.

VII. Uxor Senecae prohibita est mori, cum iam plurimum sanguinis emisisset. Ideoque per totam vitam postea pallida fuit.

VIII. Burrho alteri Praefecto Nero remedium ad fauces pollicitus, toxicum misit: Quo exstinctus est.

IX. Lucanus Poeta incisione venae iussu Neronis interfectus est. De Lucano hoc exstat carmen:

Corduba me genuit, rapuit Nero, proelia dixi
Quae gesserepares, hincsocer, inde gener.
Continuo numquam direxi carmina gressu,
Quae tractim serpant: plus mihi comma placet.
Fulminis in morem quae sunt miranda citentur,
Haec vero sapiet dictio, quae feriet.

X. Aper Centurio, qui contra illum coniuraverat, rogatus a Nerone causam coniurationis, aperte in os ei dixit: Quoniam alio pacto tibi non poteram subvenire. Alter vero coniuratorum Flavius Tribunus stipatorum militum ad Neronem dixit: Dilexi te, et odi supra omnes homines. Dilexi te, et fidelissimus tibi fui, quod te sperabam bonum Principem fore: Sed odisse te coepi, postquam parricida matris et uxoris, auriga, histrio, et incendiarius exstitisti. Tacitus. O horrendum homicidam atque latronem! Emblema Neronis erat: Ferrum tuetur Principem. Verum recte ei Seneca respondit: Sed melius fides.

Similiter cum Aruspices, visis nonnullis portentis, respondissent, interitum Neroni denuntiari, eique consilium dedissent, ut in alios id periculum averteret: Qua ex re complures interfecisset subito, nisi ei Seneca ita dixisset: Licet, inquit, quamplurimos occidas, tamen successorem tuum non potes occidere. Sicut Dion scribit §. 7. Cui Praeceptoris sui consilio si paruisset Nero, sempiternam nominis infamiam, mortemque temporalem sibi haud attraxisset.

IX. Incendia.

Nero quoque incendiarius fuit. Nempe cum offensus veterum aedificiorum deformitate et angustiis, ac flexuris vicorum, palam urbem incendit, missis hinc inde ministris discursantibus, atque ignes inicientibus. Ea clade per sex dies septemque noctes saevitum est. Ipse interim e turri Maecenatis incendium hoc prospectans, laetusque flammae (ut aiebat) pulchritudine, a(/lwsin Ilii, sive excidium Troiae decantabat in habitu suo scenico. Unde odium eius diabolicum in patriam cognoscitur, uti etiam ex detestabili eius voto apparet. Nam Tiberius crebro iactare solebat: *e)mou=qano/ntos gai=a mixqh/tw puri/. h. e. Me mortuo misceatur terra igni. Imo, inquit Nero, *e)mo= de\ zw=ntos, h. e. Me vero superstite. uti etiam ipso opere testatum fecit. Quamvis autem Nero, igne deleto urbem instauraret ad mensuram et composite, firmiorem etiam contra incendia et salubriorem: Tamen hisce omnibus efficere non potuit, quin auctor incendii illius diceretur. Ideoque ei rumori abolendo, subdidit quosdam reos, quos exquisitissimis poenis afficiebat, quos vulgus Christianos appellat. Uti inquit Tacitus lib. 15. Annal. c. 44. Dio in Nerone §. 11.

X. Magia.

Magicis quoque artibus Nero initiatus fuit: Quam tamen universam falsam vanamque comperit, sicut Plinius lib. 30. scribit. Exemplum memorabile recenset Franc. Petrarcha lib. 4. Memorab. Nero consulenos oraculum Delphicum, responsum accipit, ut annum 73. caveret. Quod cum audisset, homini considerato tanta securitas incessit, ut iam nihil metuens, et prosperitatem et aetarem integram sibi sponderet, quasi ante praenuntiatum tempus ab Apolline mori non posset, eoque vanitatis et insolentiae raptus est, ut pretiossimis quibusdam rebus maritima tempestate perditis, affirmaret, eas ad se vel piscium obsequio reversuras. Talibus intumuerat erroribus, cum subito ab omnibus destitutus ad turpissimam compulsus est mortem, utique consiliario dignus Apolline. Quamvis mendacii pater, ne quid mentitus videretur, consuetis ambagibus atque arte providerit, quod ipse Nero suprema illa nocte, audito clamore militari, suum exsecrante et Galbae nomen celebrante, sero licet, quiverit intelligere, et ad infelicitatis suae cumulum auctorem oraculi veridicum opinari. Galba enim successor tertium et septuagesimum annum tunc agebat.

XI. Detestanda superbia.

Nero Imperator Romanorum *ku/rios, h. e. DOMINUS, vocari primus voluit. Ab hoc enim titulo abhorruerunt Augustus et Tiberius Imperatores. Cum enim in theatro publico Mimus Dominum aequum et bonum vocaret Augustum, gravissime aversatus est istum titulum, et sequenti die severissimo edicto prohibuit, ne quis vel e liberis vel e


page 507, image: s0579

nepotibus Dominum se appellaret. Suetonius in Augusto, §. 53. Tiberius quoque Augusti successor Dominus a quodam appellatus, denuntiavit, ne se amplius contumeliae causa ita appellaret. Suetonius in Tiberio, §. 27.

At NERO primus ab adulatoribus suis Dominus appellatus est, uti pater ex Act. cap. 25. v. 26. ubi Festus Praeses Iudaeae Neronem *ku/rion DOMINUM appellavit. Similiter Tiridates Rex Armeniorum Neronem DOMINUM et DEUM suum, seque eius Servum nominavit. Quod Nero approbavit, et addidit: Ego te Regem Armeniaefacio, ut tu atque illi (nempe pater et fratres) simul intelligatis, in mea esse potestate Regna dare et adimere. Dion in Nerone §. 13. Plane sicut diabolus ad Christum dicebat Luc. 4. v. 6. Tibi dabo potestatem hanc universam, et gloriam illorum. (nempe omnium regnorum orbis.) Quia mihi tradita sunt, et cuicumque volo, do illam. Quae diabolica est superbia. Idem de Papa Romano iudicium esto:

Promittit Christo, nec habet dare munera daemon.
Ridiculum est? Caelum sic dare Papa potest.

XII. Mala conscientia.

Nero, occisa matre Agrippina per Anicetem, nec sceleris conscientiam, quamquam et militum et Senatus populique gratulationibus confirmaretur, aut statim, aut numquam postea ferre potuit: saepe confessus, exagitari se materna specie, verberibus furiarum, ac telis ardentibus. Dion in Nerone.

Suetonius ita scribit: Terrebatur Nero evidentibus portentis somniorum, et auspiciorum, et ominum, tum veteribus tum novis, numquam antea somniare solitus. Occisa demum matre, vidit per quietem navem sibi regenti extortum gubernaculum, trahique se ab Octavia uxore in arctissimas tenebras: et modo pennatarum formicarum multitudine oppleri, modo a simulacris gentium ad Pompeii theatrum dedicatarum circuiri arcerique progressu. Suetonius in Nerone §. 46.

AXIOMA. Magna conscientiae ratio est habenda.

Nam Cicero pro Milone recte inquit:

I. Magna vis est conscientiae in utramque partem, ut neque metuant aliquid, qui nihil commiserunt: et poenam semper ante oculos versari putent, qui sunt rei magnorum scelerum.

II. Nulla est in mundo immanior bestia, quam mala conscientia. Verissimum est quod Seneca dixit: Multos fortuna liberat poena, metu neminem. Quare: Quia infixa est nobis eius rei aversatio, quam natura damnavit. Etsi enim dolor conscientiae aliquantisper hebes est, iuxta effatum Iehovae, Genes. 4. v. 7. Peccatum tuum quiescet in foribus: Tandem tamen in malis saevire incipit: et accedit saepe ad naturalem dolorem perterrefactio, qua DEUS ipse ceu fulmine opprimit sontes.

III. Nihil magis pavidum est mala conscientia: cuius iudicium nemo hominum effugere potest. Quia perpetrata facinora morsu perpetuo non sinunt requiescere malos. Recte enim Cicero, quamvis Ethnicus, Sceleratos, inquit, homines agitant insectanturque Furiae, non ardentibus taedis, sicut in fabulis, sed angore conscientiae, fraudisque cruciatu.

Similiter Ambros. lib. 5. epist. 18. recte inquit: Nullus maior est dolor, quam is, qui peccati mucrone vulnerat conscientiam: neque ullum gravius est onus, quam peccatorum sarcina, et pondus flagitiorum. Exemplum habemus in Nerone.

ACTA POLEMICA.

I. Bellum in Britannia.

Augendi propagandique Imperii, tamen neque voluntate ulla, neque spe motus unquam; etiam ex Britannia exercitum deducere cogitavit: nec nisi verecundia, ne obtrectare parentis gloriae videretur, destitit. Gravem ibi cladem accepit, duabus praecipuis urbibus ab hoste captis ac direptis. Quae tanto indignior fuit, quod a Duce femina, Bunduica, accepta est. Saevitum in victos, praesertim feminas nobiles, crudeliter. Correcta tamen ca clades postea est a Suetonio Paulino, qui et Monam, vicinam Insulam, cum exercitu ceperat. Suetonius in Ner. §. 18. et Dio §. 8.

NOTA.

Effeminati Tyranni aurem (si aurem habuisset) vellit mulier virilem ani mum gestans, ut Romanis olim viris pudorem incuteret mundi Iudex.

II. Bellum Parthicum.

Contra Parthos, Armeniam invadentes, Domitium Corbulonem misit: qui feliciter re gesta perfecit, ut Tiridates Armeniae Rex Romae se sisteret Neroni, qui apud rostra triumphantis habitu residens, inter signa atque vexilla militaria, primo ad genua illum admisit, et dextra allevatum exosculatus, deinde precanti, tiara deducta diadema imposuit, verba supplicis interpretata praetorio viro multitudini pronuntiante. Productum inde in Theatrum, ac rursus supplicantem, dextro iuxta se latere collocavit. Ipse qui bellum nullum viderat,


page 508, image: s0580

Imperator propterea salutatus, Lauream capitolio consecravit.

III. Bellum Iudaicum.

Gessius Florus Iudaeae praeses, homo erat impurus, ac rapinis et crudelitate omnia exhauriebat: quare, ut Iudaei de ipso conqueri non possent apud Neronem, in id unice incubuit, ut eos ad rebellandum instigaret. quod ei ex voto cessit. Nero igitur magnum exercitum Duce Flavio Vespasiano contra rebellantes Iudaeos misit: qui totam Iudaeam expugnavit, et Romanis praesidiis munivit. Plenius autem de hoc bello in historia Flav. Vespasiani Imp. dicturi sumus.

IV. ACTA ECCLESIASTICA, Quae tum a Nerone gesta sunt, tum sub Nerone contigerunt.

I. NERO primus, adeoque acerrimus Christianorum PERSECUTOR fuit. Nam ipse primus inter Imperatores Romanos publicum per omnes Imperii provincias edictum promulgavit, de Christianis e medio tollendis. cuius haec verba fuerunt: Quisquis Christianum se esse confitetur, is tamquam generis humani convictus hostis, sine ulteriore sui defensione, capite plectatur. Histor. Eccles. lib. 5. cap. 19.

Huius edicti occasio haec fuit. Nero clam iusserat urbem incendi Romam, ut formam Troiani incendii spectaret, sicut in Act. Polit. §. 9. diximus. Istud facinus summam ei invidiam apud populum romanum conflavit. Quam cum nullis beneficiis eluere posset, in Christianos quasi incendiarios, crudelissime saevire coepit, culpa incendii urbis malitiose in illos translata, quod ipse petulanter exercuerat. Neque tantum vita privati sunt Christiani, sed pereuntibus etiam ludibria addita fuerunt, ut ferarum tergis contecti laniatu canum perirent, aut crucibus assixi, aut flammandi: atque ubi defecisset dies, in usum nocturni luminis urerentur. Tacitus lib. 15. Annal. cap. 44.

Illa autem inflammatio fiebat hoc modo: Illi miseri taeda, papyro, et cera supervestiebantur, inde stantibus ad palum gutturi uncus suffigebatur, ne motatione capitis picem effunderent, aut ignem declinarent. Postea in lamina ardente pix aut unguen in caput liquefiebat, ita ut toti arderent, noctuque luminis loco essent. Tantus autem Christianorum numerus ita combustus est, ut rivi pinguedinis humanae per arenam amphitheatri sulcum facerent; ut Poetae testantur. Dicebantur hi comburendi Cerei, item Sarmentarii.

Unde recte D. Paulus Neronem LEONEM 2 Tim. 4. v. 17. appellat.

DUBIUM.

Persecurio illa, quam Nero adversus Christianos instituit, communiter dicitur PRIMA. quod falsum esse videtur. Quia anno a Christo concepto primo, Herodes Ascalonita infantes Bethlehemiticos inaudito crudelitatis exemplo trucidari iussit. Matt. c. 2. Deinde Herodes Antipas A. C. 32. Iohannem Baptistam, Prophetam maximum, nuptias eius incestuosas improbantem, in custodia Macheruntica decollari iussit. Matth. 14. 6, ad 13. Marc. 6. v. 21, ad 30.

Resp. Prima Christianorum persecurio facta est non SUB Nerone, (quia ante eum infantes Bethlehemitici et Iohannes Bapt. martyrii corona coronati sunt, uti ex dictis pater) sed a Nerone, nempe quod attinet persecurionem Christianorum post Christi in caelos adscensionem ab Imp. Romanis factam. Ipse namque inter Imperatores primus fuit, qui publicis edictis Christianos persequi et affligi mandavit. Unde Tertullianus in Scorpiaco adversus Gnosticos ita scribit: Vitas Caesarum legimus: Orientem fidem Romae Nero primus cruentavit. Idemque Auctor in Apologetico ad gentes: Consulite commentarios vestros: illic reperietis, primum Neronem in hanc sectam, tum maxime Romae orientem, Caesariano gladio saeviisse. Quae sententia non in sensu absoluto, sed limitato accipienda est: Sicut etiam vulgata Historicorum Ecclesiasticorum sententia intelligenda est de Stephano Christi Discipulo, qui Protomartyr in N. T. vocatur, intellige hoc non absolute, (quia ante eum Infantes Bethlehemitici et Iohan. Bapt. martyres sunt facti) sed limitate, nempe post Christi in caelos adscensionem.

Vulgo autem a morte Christi, eiusque resurrectione usque ad Constantinum M. annis paulo minus trecentis decem insignes persecutiones numerantur, (licet multo plures ab historicis probatis referantur) ut scribit Augustinus lib. 18. cap. 52. de civitate Dei. Ordo decem illarum persecutionum sub Imp. Romanis factarum hic est.


page 509, image: s0581

Prima facta est a Nerone, Imp. roman. 6 circa Annum Christi 65

Secunda facta est a Fl. Domitiano, Imp. Roman. 12 circa Annum Christi 96

Tertia facta est a Ulpio Traiano, Imp. Roman. 14 circa Annum Christi 108

Quarta facta est a Antonio Philosopho et Lucio Vero, Imp. Roman. 17 circa Annum Christi 168

Quinta facta est a Septimio Severo, Imp. Roman. 21 circa Annum Christi 203

Sexta facta est a Maximino Thrace, Imp. Roman. 26 circa Annum Christi 237

Septima facta est a Decio, Imp. Roman. 31 circa Annum Christi 251

Octava facta est a Valeriano, Imp. roman. 33 circa Annum Christi 258

Nona facta est a Aureliano, Imp. Roman. 36 circa Annum Christi 275

Decima facta est a Diocletiano et Maximiniano, Imp. Roman. 40 circa Annum Christi 303

II. Anno Christi 55. Paulus Apostolus Ephesi scripsit priorem Epistolam ad Corinthios. Ephesino autem tumultu compresso, (quem Demetrius aurifaber concitaverat) Philippos in Macedoniam venit, ubi epistolam alteram ad Corinthios scripsit. Philippis digressus Achaiam et Corinthum profectus est, et Epistolam ad Romanos misit. Post per Macedoniam longo itinere Miletum abiit, ubi Presbyteris Ephesinis valedixit, indeque rhodum, Pataram, Tyrum, Ptolemaida, Caesaream, et rursus Ierosolymam pervenit: ibi tumultu in templo excitato capitur a Iudaeis, et a Lysia captivus Caesaream abducitur: ubi cum causam suam aliquoties apud Felicem et Festum dixisset, et periculum foret, ne capitalibus eius hostibus Iudaeis traderetur, ad Neronem Imper. appellat, cum iam annis duobus Caesareae detentus fuisset. Cum autem captivus ad Imperatorem mitteretur, navi impositus, ineunte hieme, naufragium fecit, sed salvus tamen cum omnibus simul navigantibus Romam pervenit anno C. 57, quo anno matrem suam Nero per Anicetum summo scelere sustulit. Romae biennio in libera mansit custodia, quottidie disputans contra Iudaeos. Multas etiam e vinculis scripsit epistolas, ad Galatas, ad Ephesios, secundam ad Timotheum, ad Philippenses, Colossenses et Philemonem. Anno Christi 59. vocatus ad tribunal Imperatoris, ut causam diceret contra Iudaeos accusatores, valedixit omnibus suis amicis, ad supplicium mortemque paratus, sed praesidio Dei tectus atque munitus ex ore Leonis liberatus est. Post liberationem per totum decennium fere docuit Evangelium in Italia, Gallia, et Hispania. Finito hoc tam longo et pleno laborum et contentionum periculo iterum romam retractus, a Nerone capite truncatus est A. C. 69. cum Evangelium praedicasset annos fere 34: quo temporis spatio curriculum amplius milliarium Germanicorum 2998 confecit. Hieron. in Catal. Euseb. lib. 2. cap. 25.

III. Petrum Apostolum quoque, eodem anno et die quo Paulus capitis damnatus est: iussu Neronis erucifixum esse, nonnulli veterum scriptorum sentiunt. De morte eius D. Hieronymus sic ait: A Nerone affixus cruci, martyrio coronatus est, capite ad terram verso, et in sublime pedibus elevatis, asserens se indignum, quod sic crucifigeretur, sicut suus Dominus. Eusebius lib. 2. Histor. Eccles. c. 15. Onuphr. et alii. Sunt tamen, qui diversum statuant, affirmantes, eum numquam Romam venisse, et Babylone in Aegypto (quae hodie Alcairum vocatur) interiisse: alii tradunt, quod Ierosolymis a Rege Agrippa trucidatus sit; in qua opinione est etiam Livius.

IV. Anno C. 63. Iacobus Minor, Alphaei filius, natus ex sorore matris Domini nostri, martyrio etiam coronatus est. Rexit hic Ecclesiam Ierosolymitanam triginta annis, cumque multi contionibus eius ad veram fidem in Christum converterentur, Scribae et Pharisaei summo odio eum prosequuti sunt; nec quieverunt prius, quam vel dolo vel vi eum e medio sustulissent. Statuerunt itaque eum in templi pinnaculo, et negare Christum iusserunt. Sed ille constanti pectore de pinnaculo Christum professus est: Idcirco a furiosis Iudaeis e fastigio templi praecipitatus dicitur: cumque ex lapsu illo nondum animam exhalasset, tendens ad caelum manus, dixit: Domine, ignosce eis; quod enim faciunt, nesciunt. Ita pro hostibus precantem insana turba lapidibus excepit, sed cum ne sic quidem moreretur, accurrit quispiam cum fullonis fuste, eumque in cerebrum illius impegit; ex quo mortuus est. Causa autem haec fuit: Festus Iudaeae Procurator diem suum obierat, et nondum venerat Ierosolymam successor eius Albinus: hac occasione a)narxi/as2 accepta, Ananias summus sacerdos, qui et iuvenis et Sadducaeus erat, concilium convocat, et compellit Iacobum, ut Christum Filium Dei neget, contradicentem lapidibus obrui iussit; unde dicto modo necatus est. Hieron. in Catal. Egesip. lib. 5.

V. Quia martyrium Marci Evangelistae etiam


page 510, image: s0582

in Neronis imperium incidit, breviter addemus, quonam mortis genere perierit. Cum ille in urbe Aegypti Alexandria libere Christum prositeretur, et in idolorum cultores inveheretur, impetum in eum fecerunt illi, funibus pedes eius constringentes, perque urbem crudelem in modum raptantes, saxis corpus alliserunt, consciderunt que, ut sanguis abunde proflueret. Carceri deinde incluserunt, mox e carcere extractum per urbis plateas immanissime raptarunt, donec spiritum Deo commendaret A. C. 64. Nicephorus lib. 2. cap. 43. Euseb. lib. 2. cap. 16. Histor. Magd. Cent. 1. lib. 2. cap. 3. et 10.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. PRodigia et portenta. Mortem Neronis prodigia et portenta sequentia praecesserunt. 1. Cometa Romae apparuit sex menses, praeter morem Cometarum, de quo vulgo iudicium fuit, portendere cum mutationem principatus: ideo et hoc addiderunt, neminem rectius Neronisuccedere posse, quam Rubellium Plautum, cui nobilitas per matrem ex Iulia familia. Is rumor Plauto huic exilium conciliavit, et cum familia in Asiam ablegatus est. Tacitus cap. 22.

2. Fulmen cecidit ante mensam Neronis, et (teste Apollonio) calicem ei excussit.

3. Terrae-motus quoque diversis in locis aliquot urbes graviter afflixere, et fames Romam.

4. Ex monumento Augustali sponte foribus patefactis exaudita vox est, nomine Neronem vocantis. Suetonius in Nerone §. 46.

II. Somnia omniosa. Nulla nox Neroni sub finem Imperii quieta fuit, variisque somniis territus est, cum antea numquam somniasset. Occisa matre, vidit per quietem navem sibi regenti extortum gubernaculum, trahique se ab uxore in arctissimas tenebras: sicut etiam supra in cap. 2. diximus.

III. Acclamatio ominosa. Cum ex oratione eius, qua in Vindicem perorabat, recitaretur in Senatu, daturos poenas sceleratos, ac brevi dignum exitum facturos, conclamatum est ab universis: Tu facies, Auguste. Suetonius §. 46.

IV. Militum defectio, et Galbae electio. Erat Galliae praeses vir iustus et fortis Iulius Vindex, qui, pertaesus tyrannidis, cum non toleranda esse Neronis scelera palam ostenderet, praesertim, cum et Gallia novis expilationibus oneraretur, facile persuasit universae Galliae et suis exercitibus, ut a Nerone deficerent. Priusquam autem rebellionem aperte praese ferret, scripsit ad Sergium Galbam Hispaniae Proconsulem, ut contra Neronem ad urbem Romam accederet, et orbem terrarum tanto tyranno liberaret, promisitque se suos exercitus adiecturum esse. Galba minime cunctandum ratus; quod comperisset, Neronem de se interficiendo mandata ad procuratores in Hispaniam misisse. A Iulio Vindice igitur et ab exercitu Imperator salutatus est.

V. Senatus decretum. Interea Senatus Neronem hostem iudicavit, constituitque ut ille nudus per publicum ductus, furca eollo eius inserta, virgis usque ad mortem caederetur, atque ita e saxo praecipitaretur.

VI. Neronis de Senatu occidendo, fugaque arripienda meditatio. Neo audiens militum defectionem, omnem Senatum veneno e medio tollere, incensaque urbe Alexandriam navigare in animo proposuit, ut canendo se aleret, memor illius sui vulgati: Quaevis terra alit artificem. Sed desperans de successu, cum sentiret se etiam a suis stipatoribus desertum, Galbamque adventare, cum libertis fugit: In illa autem fuga terrae motus factus est. Terraitem Neroni dehiscere visa, et spectra occurrerunt interfectorum ab eo.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Tragicus Neronis exitus. Nero ita in fuga constitutus, cum equites ad eum interficiendum a Senatu missos prope esse audivisset; nec tamen, uti ingemuit, amicum, a quo defenderetur, nec inter libertos inimicum, a quo confoderetur, inveniret; ipse furiarum taedis ardentibus agitatus, ferrum iugulo, tantus, ut dixit, artifex, admovit, seseque (facto sibi prius hoc epitaphio: Turpiter vixi, turpius moriar) iugulavit, adiuvante trepidantem manum impuro eunucho. Periit anno aetatis 32. Imperii anno 13. mense 7. die 28. Hic exitus testimonium est Iudicii divini, et congruit ad regulam: Omnis qui gladium acceperit, gladio peribit. Nam ille gladio Christianos persecutus fuerat, nunc gladio ipse suo perit. Exstincto Nerone, defecit Iulii et Augusti Caesarum progenies, et imperii successio ad alias familias est translata.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Populi exhilaratio. Ubi mors Neronis fuit pervulgata, tantum gaudium publice praebuit, ut plebs pileata tota urbe discurreret, redditam sibi libertatem significans. Suetonius.

II. Successorum Neronis misera conditio. Post interitum eius multiplex laniena secuta est. Nam


page 511, image: s0583

Galbam transfodit Otto, qui superatus a Vitellio, sibi ipsi manus violentas intulit. Vitellius autem a Vespasiano captus, religatis post tergum manibus, et laqueo cervici iniecto, in luto per plateas tractus, tandem occisus, eiusque cadaver a canibus laceratum est; sicut ex dicendis patebit, etc.

VII. IMPERATOR ROM. SERGIUS GALBA.

CAPUT I. DE ORTV.

NAtus est SERGIUS GALBA ex nobili Sulpitiorum familia, tertio post Christi Nativitatem anno.

PATER eius fuit GALBA SULPITIUS, consulatu functus, quamquam brevi corpore atque etiam gibber, modicaeque in dicendo facultatis causas industrie actitavit. Sueton. in Galba §. 3.

MATER fuit MUMMIA ACHAIA, neptis Catuli, proneptisque L. Mummii, qui Corinthum excidit. Suetonius ibidem.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, atque NATURA.

GAlba valde deformis et monstrosus fuit. Nam statura iusta fuit, capite calvo, oculis caeruleis, adunco naso, manibus pedibusque articulari morbo distortissimis; ut neque calceum perpeti, neque libellos evolvere aut tenere omnino valeret. Excreverat etiam in dexteriore latere eius caro, propendebatque adeo, ut aegre fascia substringeretur.

ACTA IUVENTUTIS.

In prima aetate artes liberales diligenter excoluit, et studium iuris secutus est. Quoniam et Pater eius, quamquam Consularis, Causidicus fuerat, et causas industrie actitaverat.

II. ACTA OECONOMICA.

I. CONIUGIUM.

Uxorem habuit nomine LEPIDAM, ex qua duos filios suscepit. Illa vero mortuae in caelibatu mansit, neque ulla conditione adduci potuit, ut aliud matrimonium iniret. Suetonius in Galba, §. 5.

2. VITA OECONOMICA.

I. Luxuria in Victu.

Cibi plurimi fuisse traditur, quem etiam tempore hiberno ante lucem capere consueverat: Inter cenam vero usque eo abundantem, ut congestas super manus reliquias circumferri iuberet, spargique ad pedes stantibus. Suetonius in Galba, §. 22.

2. Libido.

Libidinis in mares pronior, et eos nonnisi praeduros exoletosque, fuit. Ferebant in Hispania C. Icelum e veteribus concubinis, de Neronis exitu nuntiantem, non modo arctissimis osculis palam exceptum ab eo, sed ut sine mora velleretur, oratum, atque seductum. Suetonius ibidem.

III. ACTA POLITICA.

I. Ante Imperium.

I. Honores et Officia. Honores ante legitimum tempus iniit. PRAETOR in ludis Floralibus, novum spectaculi genus, elephantos funambulos edidit. Deinde Provinciae Aquitanicae anno fere praefuit: mox consulatum per sex menses ordinarium gessit. A Caio Caligula Imper. Gaetulico substitutus postridie quam ad legiones venit, sollenni forte spectaculo plaudentes inhibuit, data tessera, ut manus penulis continerent: statim per castra iactatum est, Disce miles militare; Galba est, non Gaetulicus. Part quoque severitate in ceteris rebus disciplinam rexit. Veteranum ac tironem militem opere assiduo corroboravit, matureque Barbaris, qui iam in Galliam usque proruperant, coercitis, praesenti quoque Caio talem et se, et exercitum approbavit, ut inter innumeras contractasque ex omnibus provinciis copias, neque testimonium neque praemia ampliora ulli perciperent. Ipse maxime insignis, quod campestrem decursionem scuto moderatus, etiam ad essedum Imperatoris per viginti passuum milia cucurrit. Suetonius §. 6.

Africam Proconsul biennio obtinuit, extra sortem electus, ad ordinandam provinciam et intestina dissensione, et Barbarorum tumultu inquietam. Ordinavitque magna severitatis et iustitiae cura, etiam in parvulis rebus. Militi, qui per expeditionem annona arctissima, reliquum cibariorum tritici modium, centum denariis vendidisse arguebatur, vetuit, simul atque indigere cibo coepisset, a quoquam opem ferri, et is fame extabuit. In iure dicendo cum de proprietate iumenti


page 512, image: s0584

quaereretur, levibus utrinque argumentis et testibus, ideoque difficili coniectura veritatis, ita decrevit, ut ad lacum, ubi adaquari solebat, duceretur capite involuto, atque ibidem revelato, eius esset, ad quem sponte se a potu recepisset. Sueton. in Galba, §. 7.

Ob res et tunc in Africa, et olim in Germania gestas, ornamenta triumphalia accepit et sacerdotium triplex, inter XV. viros, sodalesque Titios, item Augustales cooptatus; atque ex eo tempore prope ad Neronis medium principatum in secessu plurimum vixit, donec in opido Fundis moranti Hispania Tarraconensis oblata est. Suetonius §. 8. Quam per 8 annos varie et inaequabiliter rexit. Primo acer et vehemens, et coercendis quidem delictis vel immodicus. Nam et nummulario non ex fide versanti pecunias, manus amputavit, mensaeque eius affixit: et tutorem, quod pupillum, cui substitutus haeres erat, veneno necasset, cruce affecit: implorantique leges, et civem Romanum se testificanti, quasi solatio et honore aliquo poenam levaturus, mutari multoque praeter ceteras altiorem et dealbatam statui crucem iussit. Paulatim in desidiam segnitiemque conversus est, ne quid materiae praeberet Neroni, et (ut dicere solebat) quod nemo rationem otii sui reddere cogeretur. Suetonius in Galba §. 9. Cornel. Tacitus in Galba §. 9. Segnitiem in Galba sapientiam nominatam esse ait, quod minus suspecti sint Principibus desidiosi et segnes.

II. Futuri imperii praefiguratio.

Varia apud Historicos exstant futuri Galbae Imperii praesagia.

1. Augustus Imperator puero adhuc salutanti ipsum inter aequales, apprehensa buccula, dixit:

*kai\ su\ te/knon th=s a)rxh=s2 h(mw=n paratrw/ch. i. e.

Et tu fili aliquando Imperium nostrum gustabis. Suetonius §. 4.

2. Tiberius Imperator, cum comperisset eum imperaturum, verum in senecta: Vivat sane, (ait) quando id ad nos nihil pertinet. Suetonius ibidem.

3. Avo quoque, eius fulgur procuranti, cum exta de manibus rapuisset aquila, et in frugiferam quercum contulisset, summum, sed serum imperium portendi familiae, responsum est. Et ille irridens, Sane, inquit, cum mula pepererit. Nihil aeque postea Galbam tentantem res novas confirmavit, quam mulae partus: ceterisque ut obscenum ostentum abhorrentibus, solus pro laetissimo accepit: memor sacrificii dictique avi sui. Suetonius ibidem.

4. Cum Galba Hispaniam Tarraconensem ingressus esset, novum futurae dignitatis signum accepit. Accidit enim, ut, cum provinciam ingressus sacrificaret intra aedem publicam, puero e ministris acerram tenenti, capillus repente toto capite canesceret. Nec defuerunt, qui interpretarentur, significari rerum mutationem, successurumque iuveni senem, h. e. ipsum, Neroni. Sueton. §. 8.

5. Nec multo post in Cantabriae lacum fulmen decidit, repertaeque sunt 12 secures, haud ambiguum futuri imperii signum. Suetonius ibidem.

II. Imperii occupatio.

Cum Nero (in quo progenies Caesarum defecit) iam pridem omnibus ob scelera et flagitia invisus esset; Galbae delatum est a Iulio Vindice, Galliae praefecto, Imperium. Vindex ille tanto Neronis odio flagrabat, ut, cum is maximam pecuniae summam caput illius afferenti constituisset; ipse contra non dubitaret promittere caput suum, afferenti Neronis. Idem, licet Virginium Rufum Germaniae Praesidem, et a Nerone iam ad opprimendum se missum, in suas partes traduxisset; tamen manus sibi infert, cum suos milites nempe 20000. Gallos concidi ob illius errorem videret. Rumor etiam erat, milites Virginii Rusi tanta victoria elatos in hoc consensisse, ut vel Ducem suum Imperatorem declararent, vel eo detrectante, rursus ad Neronem deficerent. Galba igitur in extremo metu constitutus, Virginium Rufum per literas hortatus est, ut sibi socium se adiungeret in libertate Romanis confirmanda. Ipse cum sociis Cluniam Hispaniae opidum reversus, magis paenitentia factorum, et desiderio pristini consuetique otii, quam rebus necessariis parandis, tempus traxit.

Sed supervenientibus ad urbe nuntiis, ut occisum Neronem cunctosque in verba sua iurasse cognovit, deposita Legati, suscepit Caesaris appellationem. Iterque ingressus paludatus ac dependente a cervicibus pugione ante pectus; nec prius usum togae recuperavit, quam oppressis, qui novas res moliebantur, Praefecto praetorii Nymphidio Sabino Romae, in Germania Fonteio Capitone, in Africa Clodio Macro legatis. Suetonius in Galba, §. 11.

Ita Galbae primae nobilitatis et auctoritatis viro, ob peritiam rei militaris, et iustitiae studium, omnibus iam claris documentis perspectum, praeserum cum magnas copias haberet, Imperium offertur, non tantum a militibus, sed etiam a Senatu: Idque factum est anno aetatis eius 73.


page 513, image: s0585

III. Imperii Administratio.

Galba maiore tum favore, tum auctoritate adeptus est, quam gessit imperium. Paulatim enim degeneravit, variisque sese vitiis mancipavit. Qualia fuerunt:

I. Nimia libertis concessa licentia. Nam trium regebatur arbitrio, quos una et intra palatium habitantes, nec unquam non adhaerentes, paedagogos vulgo vocabant. Hi erant: Iunim legatus eius in Hispania, cupiditatis immensae: Cornelius Laco ex assessore praefectus praetorii, arrogantia socodiaque intolerabilis: Libertus Icelus, paulo ante annulis aureis et Martiani cognomine ornatus, ac iam summi equestris gradus candidatus. His diverso vitiorum genere grassantibus, adeo se abutendum permisit et tradidit, ut vix sibi ipsi constaret, modo acerbior parciorque, modo remissior ac negligentior, quam conveniret Principi electo atque illius aetatis. Suetonius in Galba, §. 14.

AXIOMA POLITICUM. Adulatores sunt Regum et Principum pernicies; quos illi improvide velut serpentes in sinu fovent.

Exemplum illustrehabemus in nostro Galba, qui libertis suis omnia venalia habentibus se committens atque dedens, ob gesta illorum malo consilio, irritavit in se totius Rei publ. odium et offensionem, invidiamque militum et exercitus, et tandem trucidatus est. Nam usitatum est in Regnis et Rebus publ. errata in gubernatione ab aliis commissa, ipsis Principibus asscribere et imputare, quos opinio est, multa corrigere et mutare posse, si ipsimet negotia cognoscerent, vel suo iudicio, vel admoniti. Sicut recte Philip. Melanchthon. in Chronic. lib. 4. p. 424. scribit: Nam mali Consiliarii Principes suos corrumpere solent.

Quemadmodum primum mobile tanta incitatione fertur, ut etiam secunda mobilia, h. e. stellas fixas et planetas secum rapiat: Ita Consiliariorum impetus saepe abripiunt bonos et moderatos Principes: ut aliquid durius decernant. Hinc Cicero in Epist. quadam ad Marcell. inquit. Multa victori eorum arbitrio, per quos vicit, etiam invito facienda sunt. Nulla igitur aula tam felix et tam bene constituta est, in qua non accidant talia fa/lmata.

II. Iniustitia. Populo Romano deposcente supplicium Haloti et Tigellini, solos ex omnibus Neronis emissariis vel maleficentissimos, incolumes praestitit, atque insuper Halotum procuratione amplissima ornavit: Pro Tigellino etiam saevitiae populum edicto increpuit. Sueton. in Galba, §. 15.

III. Avaritia. Galba invisus militibus propter avaritiam fuit. Nam cum donativum illis a Ducibus promissum, cum in ipsius absentis verba iurarent, ratum non haberet, et subinde iactaret: Legere se militem, non emere consuevisse: Itaque fremere omnes, et imperium huius dedignari. Primi obsequium rumpere ausi superioris Germaniae exercitus, qui et Praetorianos missa legatione in partes non difficillime traxerunt, praesertim quos M. Salvius Otto promissis mag nificis corruperat. Suetonius §. 16.

Quod cum nuntiatum est, despectui esse non tam senectam, quam orbitatem suam ratus, Pisonem Frugi Licinianum, (filio namque carebat) nobilem egregiumque iuvenem, ac sibi iam olim probat issimum, repente e media salutantium turba apprehendit, filiumque appellens produxit in castra, ac pro contione adoptavit. Quo faciliorem occasionem M. Salvio Ottoni praebuit perficiendi conata intra sextum adoptionis diem. Suetonius §. 17. O frigidum et imbecillum adversus imminentia pericula consilium!

CAPUT III. DE PROGRESSV. I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o/*u*m*e*n*a,

SOmnium Galbae. Galba vidit per quietem Fortunam Thusculanam torvo aspectu, in se iratam et quaerentem fraudatam se dono destinato, minantemque se quoque erepturam, quod ei dedisset. Nam Galba monile margaritis gemmisque confertim, ad ornandam Fortunam suam Thusculanam, ex omni gaza secreverat: Illud postea quasi augustiore dignum loco, Veneri Capitolinae dedicavit. Quo facto Galba exterritus, luce prima ad expiandum somnium praemissis, qui rem divinam appararent, Thusculum excurrit: sed nihil invenit praeter tepidam in ara favillam, atratumque iuxta senem in catino vitreo tus tenentem, et in calice fictili merum. Suetonius §. 18. Ita animus aeger prodigiis turbatus semper oberrat, veris remediis neglectis.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a,

Postquam Galba Pisonem, tristi vultu imperium acceptantem, adoptaverat, Ottonem imperii affectatorem magis contra se incitavit, qui furore percitus cum Praetorianis coniuravit contra Galbam, qui falso rumore deceptus (quasi Otto in castris a militibus esset caesus) e palatio in urbem descendens a coniuratis circumdatus, nemine (Sempronio Centurione excepto) repugnante, impetitur in


page 514, image: s0586

lectica, et repetitis ictibus interficitur ad lacum Curtii, mense 7. IMperii. Plutarchus in Galba, §. 7, 8.

Novissima Galbae verba.

Sunt qui tradant, ad primum tumultum proclamasse illum: Quid agitis, commilitones? Ego vester sum, et vos mei: donativum etiam pollicitum. Plures autem prodiderunt, obtulisse ultro iugulum: Et ut hoc agerent et ferirent, quando ita videretur, hortatum. Illud mirum admodum fuerit, neque praesentium quemquam opem Imperatori ferre conatum: et omnes quia accerserentur, sprevisse nuntium, excepta Germanicorum vexillatione. Hi ob recens meritum, quod se aegros et invalidos magnopere fovisset, in auxilium advolavere, sed serius, itinere devio, per ignorantiam locorum retardati.

III. *t*a\ *p*a*r*h*p*o/*m*e*n*a.

Caput Galbae a gregario milite est amputatum. Et quoniam illud capillo prae calvitie arripere non poterat, in gremium abdidit. Mox inserto per os pollice, ad Ottonem detulit. Ille lixis calonibus donavit, qui hasta suffixum non sine ludibrio circum castra portarunt, acclamantes identidem: Galba, cupide fruaris aetate tua! Suetonius in Galba, §. 20.

Galbae Elogium.

Hunc exitum habuit Galba, vir neque generis nobilitate neque opum splendore cuiquam aequalium secundus, et qui, sua aetate quinque Imperatoribus rerum potitis, omnium corum, qui in Principatu, cum honore et gloria vixerat, et magis auctoritate sua quam potentia Neronem everterat: cumque socios eius facinoris nemo Imperatoris titulo sit dignatus, quamquam id sibi ipsi arrogarent; Galba et vocatus est ad imperium, et oblatum Imperatoris titulum accepit. Plutarchus §. 8.

Sed maior privato visus, dum privatus fuit, et omnium consensu capax imperii, nisi imperasset, nti in quit Cornelius Tacitus.

Unde Ausonius ita de eo scribit:

Spem frustrare senex, privatus sceptra mereri
Visus es, imperio proditus inferior.
Fama tibi melior iuveni: sed iustior ordo est,
Complacuisse dehinc, displicuisse prius.

VIII. IMPERATOR ROM. M. SALVIUS OTTO. CAPUR I. DE ORTV.

I. MAIORES Ottonis fuerunt orti oppido Ferentino, familia vetere et honorata, atque ex Principibus Hetruriae.

II. Avus fuit M. Sylvius Otto, quis Senator est factus, nec praeturae gradum excessit.

III. PATER L. Otto, materno genere praeclaro, multarum et magnarum propinquit atum, tam carus, tam similis Tiberio Principi facie fuit, ut plerique ex eo procreatum crederent: urbanos honores, proconsulatum Africae, et extraocdinaria imperia severissime administravit. Eum etiam Senatus rarissimo honore prosecutus est: statua ei in palatio posita, postquam Equitis Romani fraudem detexerat, que, prodentibus servis, necem Claudio parare compererat; et Claudius allectum inter patritios collaudans amplissimis verbis, haec quoque adiecit; Vir, quo meliores liberos habere ne opto quidem.

IV. MATER fuit Albia Terentia, splendidissima femina, e qua natus est anno a Christo nato 34. 4 Calend. Maii. Suetonius in Ottone.

AXIOMA. Atrium plenum fumosis imaginibus, nobilem non facit.

Nemo enim vixit in nostram gloriam; nec quod ante nos fuit, nostrum est: Animus facit nobilem, cui ex quacumque conditione licet surgere supra fortunam. Exemplum habemus in Ottone.

II. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a.

Otto fuisse traditur modicae staturae, et male pedatus, seaurusque. Munditiarum vero pene muliebrium: vulso corpore, galericulo capiti propter raritatem capillorum adoptato et annexo, ut nemo dignosceret. Quin et faciem quottidie rasitare, ac pane madido linire consuetum, idque instituisse a prima lanugine, ne barbatus unquam esset. Suetonius §. 12.

CAPUT II. DE PROGRESSV. I. Acta ante Imperium.

A prima adolescentia prodigus et procax fuit, adeo ut saepe flagris obiurgaretur a patre.


page 515, image: s0587

Ferebatur et vagari noctibus solitus, atque invalidum quemque obviorum vel potulentum corripere, ac distento sago impositum in sublime iactare. Sueron. §. 2. Summum inter amicos Neronis locum obtinuit, omniumque consiliorum et secretorum partiteps fuit; idque ob congruentiam et morum similitudinem. Etiam in Poppaea Sabina rivalis fuit, quam Otto a marito abductam, nuptiarum sep ad se receperat, quamque Nero postea ad se rapuit, Quo facto, praetextu legationis, missus est a Nerone in Lusitaniam. Unde hoc distichon factum:

Cur Otho mentitus sit, quaeritis? exul honore,
Uxoris moechus coeperat esse suae.

Provinciam autem istam administravit Quaestorius per 10 annos, moderatione atque abstinentia singulari. Suetonius §. 3.

II. Imperii occupatio.

Magna imperii cupiditate flagrabat. Nam spem futuri imperii conceperat ex praedictione Seleuci Mathematici, qui brevi eum regnaturum promiserat. Quare nullo officii aut ambitionis in quemquam genere omisso, militum animos affabilitate et beneficiis ita sibi devinciebat, ut palam omnes praedicarent, ipsum solum successione imperii dignum. Suetonius §. 4.

Speraverat autem fore ut adoptaretur a Galba, idque indies exspectabat: sed postquam, Pisone praelato, spe decidit, ad vim conversus est, instigante super animi dolorem etiam magnitudine aeris alieni. Neque enim dissimulabat, nisi Principem se stare non posse, nihilque referre, ab hoste in acie, an foro sub creditoribus caderet. Quare corruptis pecunia militibus, Galbae ob avaritiam infensis, in castra latus, nihil magis pro contione testatus est, quam id demum se habiturum, quod illi sibi reliquissent. Quare Galbam simulato amicitiae officio salut atum venit, eumque ex improvisio cum Pisone, quem adoptaverat Galba, nefarie trucidavit. Suetonius §. 6, 7.

AXIOMA. *filarxi/a semper fuit causa magnorum scelerum.

Quia nihil familiarius est ambitiosis ingeniis, quam de dignitate et imperio certare, quibusvis artibus et machinationibus.

EXEMPLA.

I. Eteocles fratrem suum Polynicen ad societatem regni admittere nolebat; ideoque eum interficiebat. Euripides in Phoenissis hunc eius versum, quem semper in ore habebat, recitat:

*ei)/per gar\ a)dikei=n xrh\, tura/nnidos peri\
*ka/llison a)dikei=n, t) a)/lla d) eu)debei=n xrew/n.

Si ius violandum est, regnandi causa violandum est; aliis rebus pietatem colas. Quem versum etiam Iulius C. frequenter in ore habuit: testibus Suetonio et Cicerone lib. 3. Offic.

II. Ita quoque Galbam Otto imperii cupiditate accensus, vita privavit, verum non impune tulit. Nam conscientiae stimulis, quasi furiorum taedis ardentibus graviter exagitatus est, etiam portentis non obscuris territus, adeo ut paeniteret eum, scelere fraudeque trucidato Galba, viam sibi ad imperium aperuisse. Suetonius §. 7.

III. Imperii administratio. I. ACTA TOGATA.

Otto in Senatu multa benigne populariterque locutus, Consulatus sibi destinati partem Virginio Rufo assignavit: honores eorum, quos Consules Nero et Galba designaverant, ratos habuit: Sacerdotiis eos, qui aetate aut gloria reliquis anteirent, ornavit. Quos sub Nerone in exilium pro Galba restituerat, iis omnia bona, quaecumque non divendita reperisset, reddidit. Quo factum est, ut civium primi et praestantissmi (qui prius eum exhorruerant, non hominem rati, sed poenam quandam, aut impurum genium Rei publ. incidisse) in meliorem tum spem venerint, imperio laetum quasi vultum quendam ostendente. Interim Romanos universos nihil tanta affecit laetitia, quam sumptum de Tigellino supplicium. Nam vulgo indigne ferebant, eum solis adhuc aspectu frui, propter quem tot tautique viri, eius conspectu essent privati. Plutarch. in Othon. §. 1.

II. ACTA BELLICA.

Sub idem tempus cum Otto a Manibus Galbae turbatus esset: exercitus Germanici in verba Vitallii iurarunt. Quem sibi iungere aut placare studuit. Sed frustra. Ideoque milites suos adversus Vitellium duxit pug nam sitientes. Sic ergo bellum civile molitus, et quatuor proeliis cum eo conflixit, et tribus quidem, sed mediocribus proeliis ad Alpes et circa Placentiam, et ad aedem Castoris per Duces suos vicit, cum ipse quidem pugnae non adesset. Novissimo autem maximo praelio apud Bebriacum, vicinum Cremonae oppidulum, fraude superati sunt Duces eius, cum spe colloquii facta, quasi ad conditiones pacis militibus eductis, ex improvise dimicaretur.


page 516, image: s0588

CAPUT III. DE EGRESSV.

Circa quem tria sunt notanda. 1. *ta\ prohgou/mena. 2. *ta\ praxqe/nta. 3. *ta\ parepo/mena.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

Circa ta\ prohgou/mena notandum est constans Ottonis moriendi propositum. Cum enim videret imperium aut sibi deponendum, aut magna civium suorum strage tuendum esse, sponte mori statuit. Itaque amicis militibusque hortantibus, ne tam cito de belli eventu desperaret, negavit se imperium vitamque suam tanti facere, ut in periculum tales, tamque bene meritos conicere, aut belli civilis occasionem ullam praebere vellet, hoc Symbolo usus: Unus pro multis. Sensu est: Melius et honestius est, unum pro multis, quam pro uno multos mori. Praeclara sane vox et magnifica Imperatoris, qui salutem suam posteriorem salute communi duxerit.

OR ATIO eius proagw/nios.

Sufficiunt, inquit, ea quae facta sunt: Odi enim bellum civile, licet vincam: carumque habeo populum romanum, licet mecum dissentiat. Vincat Vitellius, postquam ita visum est Diis immortalibus: Sint incolumes milites eius, quando id mihi perplacet. Multo enim melius est mutoque iustius, unum pro multis. quam pro uno multos interire. Ego quidem Mutius esse malim, aut Decius, aut Curtius, aut Regulus; quam Marius, quam Cinna, quam Sylla: ut ne reliquos numerando persequar. Quamobrem nolite me cogere, ut efficiar unus ex iis, quos odi: nolite etiam invidere, si velim facta alicuius ex iis, quos laudo, aemulari, Vos ad victorem proficiscimini, atque illum colite. Ego me ita liberabo, ut omnes homines intelligant, eum esse Imperatorem a vobis delectum, qui non vos pro se, sed se pro vobis dedit. Dion in Othone §. 2. Vide etiam Cornelium Tacit. in Othone §. 12.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Mortis genus. Talia locutus in pugionem erectum, et utraque manu suffultum incubuit, semelque tantum ad dolorem vulneris ingemuit. Ad gemitum morientis ingressi liberti, servique, et Plotius Firmus praetorii praefectus, unum vulnus invenere. Ilico tota castra et urbem luctus pervasit, militesque cum clamore et lamentat ione ad fores accurrerunt, gravissimo dolore percussi, sibique ipsi maledicentes, qui non custodivissent Imperatorem; ac pro ipsis mori prohibuissent. Corn. Tacit. §. 12.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Funeris exsequiae. Composito cadavere, et exstructo rogo, Praetorianae cohortes corpus extulerunt cum laudibus et lacrimis, vulnus manusque eius exosculantes. Reliquiis terrae mandatis, sepulchrum neque mole, neque inscriptione invidiosum exstruxerunt. Obiit A. C. 69. anno aetatis 37. mense Imperii quarto. Suetonius §. 11.

Distichon Ausonii de illo tale est:

Fine tamen laudandus erit, qui morte decora
Hoc solum fecit nobile, quod periit.

Dio scribit §. 2. Ottonem, cum turpissime vixisset, mortuum esse honestissime; et imperio, quod nequissime rapuerat, optime decessisse.

*e)*p*i/*k*r*i*s*i*s.

Verum hoc Dionis, aliorumque Ethnicorum Historicorum iudicium prorsus est erroneum, quod mortem eius decoram et honestam appellant, non intelligentes, quod a)utoxeiri/a prorsus sit illicita et detestanda.

I. Quia de iure divino est prohibita. Pugnat namque cum sexto Decalogi praecepto: Non occides. Exod. 20. Quo non tantum alios, sed etiam nos ipso interficere prohibemur: tum caritas incipiat a se ipsa; neque ullus unquam propriam suam carnem oderit, sed potius foveat et conservet eam. Ephes. 5. v. 29.

II. Quia hoc est contra naturam, quae conservationem sui ipsius appetit, et mortem, quantum quidem fieri potest, aversatur.

III. Quia hoc est contra caritatem proximi, quae publicam societatem non imminuere, sed augere iubet: si itaque te interficias, Rem publ. cive privas. Arist. 5. Ethic. 4.

IV. Quia penes hominem non est potestas vitae et necis. Sed sicut vita nostra non nostra opera, sed divinitus nobis contingit; ita quoque non nobis, sed soli Deo licitum est pro lubitu eandem tollere: sicuti non licet absque insigni contumelia et iniuria in Dominum, servum alterius interficere. Thomas 2. secundae, quaest. 64. art. 5. Et praeclare Hieronymus ait: Non recipit Dominus animas, quae invito Domino ex corporibus exierunt.

V. Hinc etiam saniores Ethnici scelus hoc detestati sunt. Aristoteles 8. Ethic. 7. fortitudinis laudem huiusmodi hominibus denegat: eo quod non honestatis ergo, sed ex impatientia ad vitandum maius aliquod malum, mortem sibi consciscant. Pythagoraei dicebant, homines in hoc mundo, tamquam in certa quadam statione, ex qua sine


page 517, image: s0589

Imperatoris iussu discedere non auderent, constitutos. Cicero in Catone Maiori.

VI. Hinc etiam politicis legibus homines eiusmodi honesta sepultura non afficiuntur, neque etiam loco consueto, et modo, ad quem omnes exhorrescunt: quia videlicet non naturali et consueto modo vivere desierunt. Quod etiam olim Athenienses factitarunt, qui huiusmodi cadavera ex finibus suis exportarunt. Accurate tamen hoc loco distinguendum est inter eos, qui voluntarie et integra mente au)tofoni/an perpetrant, et eos, qui mente praeoccupata delirio, melancholia, mania, vel etiam corporaliter a diabolo obsessi, Deo permittente, manus violentas sibi inferunt; qui secundum regulam iudicari nequeunt, sed iudiciodivino committendi sunt. Danaeus l. 2. Ethicae Christianae c. 13.

IX. IMPERATOR ROM. AULUS VITELLIUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. MAiores et pater eius viri magni atque praeclari fuerunt.

I. AVUS fuit P. Vitellius, Eques Romanus, et Augusti Procurator. Suetonius in Vitellio §. 2.

II. PATER vero L. Vitellius, Praefectus Syriae fuit, et cum Claudio Principe duos ordinarios consultatus, Censuramque gessit. Vicarius quoque imperii fuit absente Claudio expeditione Britannica, vir innocens et industrius, sed amore libertinae perinfamis, cuius etiam salivis melle commistis, nec clam quidem, aut raro, sed quottidie ac palam arterias et fauces pro remedio fovebat. Idem miri in adulando ingenii, primus C. Caesarem adorari ut Deum instituit. Claudium uxoribus libertisque addictum, ne qua non arte demereretur, pro maximo munere a Messalina petiit, ut sibi pedes praeberet excalceandos: detractumque socculum dextrum, inter togam tunicasque gestavit assidue, nonnumquam osculabundus. Narcissi quoque et Pallantis imagines aureas inter lares coluit. Huius et illa vox est; saepefacias: cum saeculares ludos edenti Claudio gratularetur. Decessit paralysi altera die quam correptus est, duobus filiis superstitibus, quos ex Sextilia probatissima nec ignobili femina editos, Consules vidit: Et quidem eodem ambos totoque anno, cum maiori minor in sex menses successisset. Defunctum Senatus publico funere honoravit: item statua pro rostris, cum hac inscriptione: PIETAS immobilis erga Principem. Suetonius in Vitellio §. 2, et 3.

III. MATER dicta fuit Sextilia, probatissima et nobilissima femina. Suetonius §. 3.

IV. Vitellii Nativitas. Ex hisce parentibus Aulus Vitellius Imperator nauts est octavo Calend. Octobris, vel, ut quidam, septima Id. Septembris, anno 17 a Christo nato. Genitura eius infausta fuit. Nam eam a Mathematicis praedictam ita parentes exhorruerunt, ut pater magnopere semper contenderet, ne ei provincia vivo se committeretur: et mater missum ad legiones et appellatum Imperatorem praedolore statim lamentata fit. quoniam e specula praevidebant ingens illud damnum, quod imperio romano illaturus esset. Suetonius §. 3.

II. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a.

Erat in Vitellio enormis proceritas, faciesque rubicunda plerumque ex vinolentia, venter obesus, alterum foemur subdebile, impulsu olim quadrigae, cum auriganti Caio ministratorem exhiberet. Suetonius in Vitellio §. 17.

CAPUT II. DE EGRESSV. I. Vita privata.

PUeritiam primamque adolescentiam Capreis egit inter Tiberiana scorta, et ipse per petuo Spintriae cognomine notatus, existimatusque corporis gratia initium et causa incrementorum patri fuisse. Sequenti quoque aetate omnibus probris contaminatus, praecipuum in aula locum tenuit. Caio per aurigandi, Claudio per aleae studium familiaris. Sed aliquanto Neroni acceptior, cum propter eadem haec, tum peculiari merito, quod praesidens certamini Neroneo cupientem inter citharoedos contendere, nec, quamvis flagitantibus cunctis, promittere audentem, ideoque egressum theatro, revocaverat: quasi perseverantis populi legatione suscepta exorandum praebuerit. Suetonius in Vitellio §. 3, et 4.

II. ACTA OECONOMICA.

Duasuxoreshabuit.

PRIOR fuit PETRONIA, Consularis viri filia, ex qua suscepit filium Petronium, altero oculo captum. Hunc heredem a matre sub conditione institutum, si de patris potestate exisset, manu emisit, brevique (ut ereditum est) interemit, insimulatum insuper parrieidii, et quasi paratum ad scelus venenum ex conscientia hausisset.

POSTERIOR uxor suit GALERIA FUNDANA, praetorio patre nata. De hac quoque


page 518, image: s0590

liberos utriusque sexus tulit, sed marem titubantia oris prope mutum et elinguem. Suetonius §. 6. Haec Vitellium maritum suum ridere solebat, quod raro ornatu regali inveniretur. Dio in Vitellio §. 1.

III. ACTA POLITICA. I. Dignitas et Officia.

Trium Principum, nempe C. Caligulae, Claudii et Neronis indulgentia, non solum honoribus, verum et Sacerdotiis amplissmis auctus, proconsulatum Africae, post haec curam quoque operum publicorum administravit, et voluntate dispari et existimatione. In provincia singularem innocentiam praestitit biennio continuato cum succedenti fratri legatus substitutus esset. At in urbano officio dona atque ornamenta templorum surripuisse et commutasse quaedam ferebatur: proque auro et argento stannum et orichalcum supposuisse. Sueton. §. 5.

A. Galba in inferiorem Germaniam contra omnium opinionem missus est, contemptu magis, quam gratia electus. Nam Galba nullos minus metuendos put abat, quam qui de solo victu cogitarent, cum largitas epularum minime cum sapientia copuletur. Exituro viaticum defuit, tanta egestate rei familiaris, ut ex aure matris detractum unionem pignori dederit, ad itineris impensas, et ut domum suam elocaret, uxore ac liberis in meritorium tabernaculum abditis: etiam vix abire permissus est Suetonius §. 7.

In castraingressum exercitus, male erga Galbam Imp. animatus, pronusque ad res novas, lubens laetusque excepit, praesertim cum supra modum comem atque humanum erga omnes se praeberet, et nihil cuiquam poscenti negaret, atque etiam ultro ignominiosis notas, reis sordes, damnatisque supplicia, demeret. Suetonius §. 8.

AXIOMA. Inopia oboedientiores et mansuet iores redditum iri, ac quantumlibet gravia onera aequius faciliusque laturos, sperandum non est.

Hoch sentiebat Galba, cum relatum esset, Vitellium moliri res novas; diceretque nullos minus metuendos, quam qui de solo victu cogitarent. Itaque Vitellium gulae et ventri deditum in summa rei familiaris egestate, nulli quicquam in se metuendum relinquere. Sed falsum id esse, suo tandem periculo expertus est, et docuit, hominem in rerum angustias redactum, nullum non lapidem movere, ut animo et accensis longa egestate cupiditatibus satisfaciat. Quare probandum est Lycurgi iudicium, qui pauperem et sine laribus, longe magis in Republ. timendum esse dicebat, quam divitem et insolentem. Et silius Poeta ait:

Est desorme malum, et sceleriproclivis egestas.

Similiter Anti-Machiavellus l. 3. p. 806. prudenter statuit, quando inquit: Principi utilius est ad firmandas status sui opes, subditos divites, quam inopes habere. Paupertas enim ad res novas moliendas impellit. Exemplum non tantum in Vitellio, sed etiam in Ottone VIII. Imp. habemus, quem inopia ad imperium rapiendum instigavit. Neque enim dissimulabat (inquit Suetonius) nisi Principem se stare non posse, nihilque referre, ab hoste in acie, an in foro sub creditoribus caderet.

II. Imperium. I. Imperii occupatio.

Cum autem Vitellius exercitum, erga Galbam Imp. male affectum, largitionibus, comitate, ac nimia familiaritate ad suas partes pertraxisset: ecce mense vixdum exacto, subito a militibus, cum cibi vinique plenus esset, e cubiculo raptus, ita ut erat in veste domestica, Imperator est consalutatus, perque celeberrimos vicos circumlatus, strictum Divi Iulii gladium tenens, detractum delubro Martis, atque in prima gratulatione porrectum sibi a quodam. Non autem in praetorium rediit, quam flagrante triclinio ex camini incendio. Tunc quidem consternatis, et quasi omnie adverso anxiis omnibus, Bono, inquit, animo estote, nobis alluxit: nullo alio sermone apud milites usus. Consentiente deinde etiam superioris Germaniae exercitu, qui prius a Galba ad Senatum defecerat, cognomen Germanici oblatum ab universis cupiderecepit, Augusti distulit, Caesaris in perpetuum recusavit. Suetonius §. 8.

II. Imperii administr atio. I. In Ortu bonus.

Initia imperii eius fuerunt egregia. Nam virtutes in eo commendantur sequentes:

I. Iustitia, quam severe administravit, et ultionem de interfectoribus Galbae sumpsit. Licet enim ipse inimicus Galbae fuisset: iniquum tamen arbitratus est, non modo eiusmodi hominibus praemia dare; sed ne perpeti quidem, ut viverent, cum Principem suum pretio conducti occidissent. Centum enim atque viginti, quorum libellos Ottoni datos invenerat, exposcentium praemia ob editam in caede Galbae operam, conquiri et supplicio affici


page 519, image: s0591

imperavit. Quo ipso summi Principis spem ostendit. Suetonius §. 10.

II. Modestia. Nam saepe mentionem faciebat veterum sodalium, eosque habebat in honore. Neque enim turpe aut se indignum putabat, si aliquem ex iis agnoscere videretur, quod plerique faciunt, elati maximis et insperatis honoribus; qui oderunt eos, a quibus se intelligunt humiles et abiectos ante cognitos fuisse. Dion in Vitellio §. 1.

AXIOMA. Summae levitatis atque ingenii et iam pusilli est, pro secundo rerum successu se ipsum extollere, quasi fortunam in consilio haberit, certusque sit, eam numquam in posterum adversam fore. Franc. Patrit. lib. 4. de Reg. Tit. 18. pag. 286.

Exemplum habemus in Thoma Volsaeo, Regis Angliae Sacellano. Hic lanii fuit filius, ingenio, prudentia, doctrina, et in rebus agendis industria excellens, summum gratiae et auctoritatis locum apud Regem iamdudum adeptus, Cardinalis et Episcopus Eboracensis, et cedente ei Guilielmo Waramo, Cancellarius regni a Rege creatus, A. C. 1515. Has excellentis ingenii et fortunae dotes, insolentia et superbia foeda inquinabat. Itaque vetus quidam ipsius familiaris et condiscipulus, renovare cum eo veterem amicitiam, eaque frui cupiens, cum superbe ab ipso, negante unquam sibi eum notum fuisse, reiceretur: discedens, Miseret me, inquit, istius Cardinalis; qui nec se ipsum, nec veteres amicos amplius novit. Chytraeus in Chron. Saxon. l. 7. p. 213. At non ita sese gessit Vitellius: uti ex dictis patet.

II. In progressu factus est malus, atque ad ingenium rediit. CATALOGUS VITIORUM EIUS.

I. VANITAS: quam ostendit in itinere versus Romam. Namque itinere inchoato per medias Civitates ritu triumphantium vectus est, perque flumina delicatissimis navigiis, et variarum coronarum genere redimitis: inter profusissimos opsoniorum apparatus, nulla familiae aut militis disciplina habita, rapinas et petulantiam omnium in iocum vertens. Suetonius §. 10.

II. CRUDELITAS. Nam Ottone mortuo, cum campos adiisset, in quibus pugnatum erat, abhorrentibus quibusdam cadaverum tabem, hanc detestabilem emisit vocem: Optime olere occisum hostem, sed melius civem. Nec eo setius ad leniendam odoris gravitatem plurimum meri propalam hausit, passimque divisit pari vanitate atque insolentia. Suetonius §. 10.

Exempla crudelitatis alia.

Imperii magnam partem, nonnisi consilio et arbitrio vili ssimi cuiusque histrionum et aurigarum administravit, pronus ad cuiusque et quacumque de causa necem et supplicium.

I. Nobiles viros, condiscipulos et aequales suos vario genere fraudis occidit, etiam unum, venenum manu sua potrecta, in aquae frigidae potione, quam is affectus febre poposcerat.

II. Foeneratorum aut publicanorum nulli, qui olim debitum ab illo, aut portorium in via flagitassent, pepercit.

III. Ex hisce quendam in ipsa salutatione suplicio traditum, statimque revocatum, cunctis clementiam laudantibus, coram interfici iussit, dira et abominanda haec verba addens: Velle se pascere oculos.

IV. Alterius ponae duos filios adiecit, deprecari pro patre conatos.

V. Equitem Romanum proclamantem, cum raperetur ad poenam: Haeres meus es! exhibere Testamenti tabulas coegit. Utque legit, coheredem sibi libertum eius adseriptum, iugulari cum liberto imperavit.

VI. Mathematicos urbe expulit, infensus iis, quod eum infelicissimis auspiciis in lucem editum esse dixerant.

VII. Sabinum Vespasiani fratrem et reliquos Flavianos vi subita in Capitolium compulit, succensoque templo Iovis combussit.

VIII. Suspectus quoque de morte matris fuit, quasi aegrae cibum praeberi prohibuisset, vaticinante Catta muliere, cui velut oraculo acquiescebat, ita demum sirmiter ac diutissime imperaturum, si superstes matri exstitisser. Alii tradunt, ipsam taedio praesentium, et imminentium metu, venenum a filio impetrasse, haud sane difficulter.

Ex quibus crudelitatum exemplis cuivis patet, Vitellium non hominem, sed monstrum hominis fuisse. Suetonius §. 14. et 15.

III. *e*p*i*x*a*i*r*e*k*a*k*i/*a.

Lapidem memoriae Ottonis inseriptum intuens; Dignum eo Mausoleo, ait. pugionemque, quo is se occiderat, in Agrippensem coloniam misit Marti dedicandum. Suetonius §. 10.


page 520, image: s0592

IV. Prodigalitas, Luxuria et Crapula.

Vitellius valde prodigus fuit. et luxuriae crapulaeque deditus. Dion in Vitellio §. 1. de eo scribit: Fuit tempus Principatus Vitellii nihil aliud, quam Ebrietas et Comessationes. Cuius luxuriae multa edidit exempla. Nam Epulas (uti Suetonius §. 12. narrat) trifariam semper dispertiebat, in ientacula. prandia et cenas, comessationesque, facile omnibus sufficiens vomitandi consuetudine. Eodem quoque die aliud alii indicebat, nec cuiquam minus singuli apparatus quadringenis milibus nummûm constiterunt. Famosissima super ceteros fuit cena ei data adventitia a fratre, in quaduo milia lectissimorum piscium, septem milia avium apposita traduntur. Hanc quoque superavit ipse dedic atione Patinae, quam ob immensam magnitudinem ai)gi/da poliou/xou, h. e. olypeum Minervae dictitabat. In hac scarorum iecinora, phasianorum et pavonum cerebella, linguas phoenicopterum, et muraenarum lactes commiscuit. Hosce cibos et esculenta delicatissmia a Caparthio usque, fretoque Hispaniae per navarchos ac triremes apportari curavit, adeo ut dictum de eo sit: Si diutius vixisset, luxuriae sumptibus, et pretio mensarum, Romani Imperii opes eum abliguriturum fuisse.

Haec autem monstrosa Vitallii patina, non Minervae cleypeus, sed gulae infamia, barathrumque ciborum iure merito vocanda fuisset.

III. EGRESSUS.

Verum tandem Vitellius scelerum suorum gravissimas dedit poenas. Nam octavo Imperii mense desciverunt ab eo exercitus Moesiarum atque Pannoniae, ac pars in absentis, pars in praesentis Vespasiani verba iurarunt. A quibus e latebris extractus, et religatis post terga manibus, iniecto cervicibus laqueo, veste discissa, seminudus in forum pertractus est, inter magna rerum verborumque ladibria, per totum viaesacrae spatium reducta coma a capite, ceu noxii solent, atque etiam mento mucrone gladii subiecto, ut visendam praeberet faciem, neve submitteret, quibusdam stercore et coeno incessentibus, aliis incendiarium et patinarium vociferantibus. Tandem apud Gemonias minutissimis ictibus excarnificatus atque confectus, et postea unco tractus est in Tiberim. Periit cum fratre et filio, anno aetatis 57, mense 8. Imperii Suetonius §. 15, 16, 17.

X. IMPERATOR ROM. FLAVIUS VESPASIANUS.

CAPUT I. DE ORTV.

FLAVIUS VESPASIANUS natus est exfamilia Flavia, a flavedine capillorum sic dicta, quae tres continuos Romano Imperio Imperatores dedit, videlicet Flavium Vespasianum, Titum Vespasianum, et Domitianum.

PATER. Flavii Vespasiani fuit Sabinus Flavius, qui in Asia Publicanus fuit, cuique statuae a civitatibus sunt positae, sub hoc titulo: *kalw=s2 telwnh/s1anti, h. e. Probo Publicano.

MATER eius fuit Vespasiana Polla, filia Vespasii Pollionis, cuius complura monumenta exstiterunt eo in loco, qui ad sextum milliare a Nursia Spoletum euntibus, in monte summo appellatur Vespasiae; unde indicium sumi potest familiae ipsius splendoris ac vetustatis. Suetonius in Vespasiano §. 2.

AVIA eius PATERNA, fuit TERTULLA; a qua educatus est in praediis Cosanis. Suetonius §. 2.

VESPASIANUS natus est in Samniis ultra Reatem vico modico die 17. Novemberis, quinquennio antequam Augustus Imp. moreretur, anno post Christum natum nono.

OBSERVATIO.

VESPASIANUS habuit Capricornum in horoscopo ascendentem; uti etiam Augustus et Carolus V. Imperatores: De quo Axioma hoc notandum est:

OMNIS HABENS CAPRICORNUM IN HOROSCOPO ASCENDENTEM, FACIT MUTATIONEM IN IMPERIO ROMANO. Dicitur enim, hoc esse fatale signum in mutationibus Imperiorum: Philippus Melanchthon in locis Manlii pag. 416. Ita etiam Deus per hund Flavium Vespasianum formam Imperii, quod Tyrannide trium Principum (ut loquitur Egnatius) incertum diu et ruinosum erat, restituit et formavit.

NOTA.

Horoscopus, Graece w/ros1ko/pos2, para\ to\ skopei=n ta\s2 w=ra: h. e. a perspectandis horis; signisicat 1. Eam caeli partem, qua hora quaelibet ab inferiori Hemisphaerio surgit ab Oriente: Astrologi nostri tomporis appellant adscendens. Vide August. l. 5. de civitate Dei. 2. Horoscopus significat illud temporis momentum, quo quisque nascitur, quasi horae inspectionem et notationem. Persius Satyr. 6.


page 521, image: s0593

Geminos Horoscope Varo Producis genios, 3. Horoscopus est etiam Adiectivum, ut: Instrumentum et vasa horoscopa dicuntur, in quibus horae dignoscuntur. Plin. l. 2. c. 71.

CAPUT II. DE PROGRESSV. I. *pros1wpografi/a et Actaeius Iuvenilia.

FLavius Vespasianus statura fuit quadrata, compactis firmisque membris; vultu autem ingrato. Unde, cum quendam scurram, multa in alios effundentem dicteria, provocasset, ut et in se aliquid diceret; Dicam; inquit ille: CUM VENTREM EXONERARE DESIERIS: alludens ad formam Caesaris, qui faciem habebat cacaturieutis. Valetudine prosperrima usua est: quamvis ad tuendam eam nihil amplius quam fauces ceteraque membra sibimet ad numerum in sphaeristerio defricaret, inediamque unius diei per singulos menses interponeret. Suetonius §. 20.

II. ACTA OECONOMICA.

UXOR cuius fuit FLAVIA DoMICILLA, Statilii Capellae equitis Romani filia. Suetonius §. 3.

LIBEROS ex hac tres tulit, duos masculos; nempe Titum vespasianum, et Domitianum; et unam femellam, nomine Domitillam. Uxori ac filiae superstes fuit, et utramque, adhuc privatus, amisit. Post uxoris excessum, Cenidem Antoniae libertam, et quondam sibi dilectam in contubernium revocavit, eamque habuit etiam Imperator pene iustae uxoris loco. Suetonius §. 3. Haec femina singulari fide et excellenti memoria fuit praedita: Cum enim Antonia hera eius, Claudii mater, ad Tiberium per eam nonnihil des Seiano scripserat, atque iusserat, ut illud, ne quis forte deprehenderet, statim deleretur; Frustra, inquit, Domina, iussisti: Haec enim atque cetera omnia, quae mihi imperas, ita semper in memoria habeo, ut ex ea deleri non possint. Ideo etiam Vespasianus eius consuetudine valde delectabatur. Dion. Nicaeus in Vespas. §. 4.

VITA DOMESTICA.

In Flavii Vespasiani vita domestica multae, eaeque praeclarae, virtutes fulserunt.

I. Sobrietas.

Vespastanus sobrie et frugaliter vixit; Unde Auctor et Magister sobrietatis appellatus est.

II. Urbanitas.

Super cenam et alias valde comis erat, facetiis etiam et iocis subinde ludens.

1. Iocus cum Tito filio. Cum Titus filius eum reprehendetet ob avatitiam, quod etiam urinae vectigal aliarumque sordidarum rerum commentus esset; Vespasianus aureos ex eo vectigali acceptos ad nares eius admovit, sciscirans: Num odore offenderetur? et illo negante; Atqui, inquit, ex lotio est. Dion. Nicaeus §. 5.

2. Iocus cum ministro aulico. Vespasianus quendam e caris ministris, dispensationem cuidam fratri petentem, diu distulit; tandem ipsum candidatum ad se vocavit, exactaque pecunia, quantum is cum suffragatore suo pepigerat, sine mora ordinavit. Interpellanti mox ministro: ALIUM TIBI (inquit) QUAERE FRATREM; HIC QUEM TUUM PUTAS, MEUS EST.

3. Iocus in malum et procerae staturae hominem. Vespasianus utebatur etiam versibus Graecis tempestive satis. Nam de quodam procerae staturae, improbiusque nato homine, hunc versum Graecum usurpabat:

*makra\ biba\s2 krada/wn dolixis1kion e)/gxos.

H. e. Longis passibus gradiens, vibrans longam ex se iaculantem hastam.

4. Iocus in Cerylum libertum. De hoc liberto, qui, dives admodum, ob subtersugiendum quandoque ius Fisci, Ingenuum se et Lacheten, mutato nomine, coeperat efferre, utebatur hoc versu Graeco:

*w) *la/xhs2, *la/xhs2, e)pa\n a)piqa/nhs2,
*au=qis2 e)c u(parxh=s2 ei)rh/s1h| *kh/rulos.

H. e. O Laches, Laches, ubi mortuus fueris, rursum de novo diceris Cerylus. Suetonius in Vespasiano §. 23.

III. Moderatio in Vestitu.

In vestitu habituque valde moderatus, fuit, ita ut a gregario milite haud facile dignosci posset. Cuspinianus.

IV. Patientia.

Patienter et modeste tulit libertatem.

1. AMICORUM. Exemplum valde memorabile habemus in Helvidio Prisco, cuius dicendi par)r(hsi/an merito miramur. Hic cum ad eum Imperator Vespasianus dixisset, ne Senatum amplius veniret, Penes te, respondit, est, ne me Senatorem patiaris; quamdiu autem me loco non moves, est in Curiam mihi veniendum. Age, at ingressus taceto, ait Imperat. Nemeroga, et tacebo. At est


page 522, image: s0594

mihi rogandum. Et mihi dicendum, quod putavero rectum. VErum si dixeris, occidam te. Quando ego dixi, me immortalem esse? Tu tuum facies; ego meum. Tuum est, occidere; meum, mori non trementem.

2. Inimicorum. Nam Demetrium Cynicum in itinere obvium sibi, et neque assurgere neque salutare se dignantem, hisce verbis leviter castigavit; Tu quidem, inquit, nihil praetermittis, ut ego te interfici iubeam; ego tamen CANEM LATRANTEM NON OCCIDO.

Similiter patienter ferebat amicorum motus; contumeliis eorum, ut erat facetissimus, dictis iocularibus respondens. Namque Licinium Mucianum, quo adiutore ad imperium pervenerat, fiducia meritorum insolentem, lepide flectebat, adhibito aliquo utrique familiari, id unum dicens: NOSTI, MEVIRUM ESSE. Sext. Aurelius Victor.

V. Iustitia.

Non modo ipse ab iniuria abstinuit, sed etiam filios suos ab iniuria severe prohibuit. Apud Philostratum enim Apollonius ad Vespasianum ita inquit: *pai=de/s2 ei)si, *basileu=, du/o, kai\ gennai=oi, w(/s2 fasin. *a)/rxe tou/twn ma/lisa. ta\ gar\ e)kei/nois2 a(marthqe/nta se\ dh/pou diaba/llei. h. e. filii duo tibi sunt, ô Rex, (Titus et Domitianus,) et hi quidem, uti aiunt, generosi; Quare ipsis potissimum impera. Nam si illi forte aliquid deliquerint, id tuae culpae imputabitur, et intempestivae indulgentiae. Vide Philostr. lib. 5. c. 14.

VI. Modestia.

Vespasianus ea erat modestia, ut omnes, non ut Imperator, sed ut privatus, memor veteris fortunae, exciperet: sicut Dion Nicaeus in vita Vespafiani §. 3. scribit.

AXIOMA.

Magnates hinc discant, ne ad summos eminentiae et potentiae gradus evecti, veteris fortunae suae memoria apud eos aboleatur.

Exempla Biblica.

I. Iosephus Patriarcha in summo opulentiae, eminentiae atque potentiae gradu constitutus: tamen pristini sui status atque miseriae semper memor fuit. Nam ut miseriae suae semper recordaretur, filio suo Manassis nomen, ab oblivione imposuit, eumque MANASSEN vocavit, quasi oblivionis filium. Quia, inquit, DEUS fecit me oblivisci omnis laboris mei. Alterum vero filium vocavit EPHRAIM, ab augmentatione vel multiplicatione. Quia, inquit, DEUS fecit crescereme, in terra afflictionis meae. Vide Gen. 41. v. 51, 52.

Similia exempla humilitatis habemus in Iacobt Patriarcha. Gen. 32. 10.

In Rege Davide. 2 Sam. 7. 18.

Et in Maria Virgine. Luc. 1. 48.

Exemplaprofana.

I. De Agathocle Rege Siciliae. Hic figuli erat filius, et ad gubernacula regni evectus est; verum originis suae memor, pateras aureas et luteas simul mensae imponi iubebat.

Et miscebat opes pauperiemque simul.

De quo venustissimum Ausonii epigramma notadum est:

Fama est, fictilibus cenasse Agathoclea Regem,
Atque abacum Samio saepe onerasse luto.
Quaesitus causam, respondit; Rex ego qui sum,
Sicaniaefigulo sum genitore satus.

MORAIE. Fortunam reverenter habe, quicumque repente Dives ab exili progrediere loco.

II. Habemus in Willigiso Ottonis Tertii Imperatoris Praeceptore. Hic Oidinis septemviralis auctor instituendi fuit, A. Christi 997. Et ipse primus fuifse perhibetur in Dioecesi Moguntina septemvir. Verum ut suae conditionis (quia natus erat patre rhedario es pago Saxoniae Schöningen) memor esset, ROTAM, multis in locis depictam, sibi velut imaginem Humilitatis atque Modestiae probandae proposuit, cum hac inscriptione: Willigise, Willigise, recole, unde veneris; et prioris fortunae tuae memor, quis nuncsis, considera. Unde etiamnum Archiepiscopatus Moguntinensis infigne ROTA perduravit. Burusch. de Episcopatibus. Dresserus parte 2. millenario 6.

III. In Annalibus Magdeburgicis elegans exstat exemplum de Ludolpho a Kroppenstett / qui pauperis rustici filius fuit, sed ad Archiepiscopatum Magdeburgensem doctrina et virtute pervenit. Quem cum mater annis et inopia oppressa adire vellet, vitae mox finiendae subsidia petitura iussum est aulicis, qui pannosam Baucin Principis, conspectui offerri parum decorum iudicabant, habitu mutato, nobilique amictu ad Archiepiscopum indutam deduci. Qui tamquam ignotam repudiavit, matremque suam esse negavit; RUSTICAM EAM FUISSE, dicens, nec unquam tali habitu usam, nec per status conditionem aut rei inopiam uti potuisse: Educta igitur, et pannis suis reddita, postea ad Episcopum rursus ingressa est;


page 523, image: s0595

qui obviam ulnis amplexus, eamque matrem salutavit, et honestissime ad extremum usque halitum secum habuit.

USUS.

Hinc discant omnes turgidi et fastuosi homines, quid se deceat, qui, ubi paululum emersere ex luto, omnes infra se despiciunt; et non familiares et amices veteres modo, sed et caritatis affectus, atque necessitudines suas aversantur. Quos tales Seneca suis, et vivis coloribus depingit, cum ait. PARENTES SUOS NON AMARE, IMPIETAS EST; NON AGNOSCERE, INSANIA. Nec minus scite et pulchre August. inquit de decem plagis. Caninum est, parentes non agnoscere, et, quem ille vereatur aut revereatur, qui parentum nomen dediscit? Paucis verbis omnia complexus est Nazianzenus, cum inquit:

*r(ei=a kena)rn h/sato *qeo\n me/gan, o(\s2 geneth=ra.
Nempe DEUM facile abiuret, quicumque parentes
Abnegat, unde hausit vitam animamque suam.

Et hi homines recte vocantur patro/misoi kai\ mhtro/misei.

VII. Humanitas post balnea.

Flavius Vespasianus post balnea cenavit, neque ullo tempore faciliorem aut indulgentiorem fuisse, scribunt Historici, Eaque momenta domestici ad aliquid petendum magnopere captabant.

AXIOMA.

*o( *kaigo\s2, h. e. tempus oportunum, in Principum aulis, imo in omnibus negotiis, diligenter est observandum, secundum adagium: *gnw=qi kairo/n. h. e. Nosce tempus. Cum quo congruit Catonis versiculus:

Fronte capillata est, posthaec occasio calva. Quare, qui apud Principes aliquid impetrare volunt, illud tempus captare debent, quo remissiores, hilariores indulgentioresque solent esse. Sciant namque, plus pollere tem pestivitatem hanc ad successus petitionis, quam adipem leonis, aut sanguinem basilisci, ceteraque magicae vanitatis promissa. Contra qui parum tempestive Principes adeunt, saepessime repulsam patiuntur: Quibus illud Ovidii ingeri potest:

Non adiit apte; non legit idonea, credo,
Tempora.

Hoc probe callens Horatius, quantum opportunitas valeat, ita scribit:

—— Nisi dextro tempore, Flacci,
Verbaper attentam non ibunt Caesaeris aurem.

Idem mittens Augusto librum, monet portat orem, ut tempestive eum adeat, ut videlicet si validus, si laetus esset, si denique posset. Nam pulchre inquie Demosthenes in oratione ad Lept. Parvae occasiones magnarum rerum causae exsistunt.

III. ACTA POLITICA. I. Acta ante Imperium.

Antequam ad Imperium venit Vespasianus. multas et magnas res gessit.

In adolescentia.

I. Urbanis honoribus ornatus. 2. Ad provinciarum administrarionem missus. 3. In Creta Quaestorem egit. 4. In Thracia tribunum militum. 5. In Germaniam legatus a Claudio Imperatore missus. 6. Inde in Britanniaem transiens, tricies cum hoste conslixit; Duas validissimas gentes in deditionem redegit, unde triumphalia ornamenta, et duplex sacerdotium accepit; et Consulatum. 7. Africam sortitus integerrime administravit, nihilo opulentior inde reversus, ut, qui prope labefactata iam fide omnia praedia fratri obligarit, ac necessario ad Mangonicos quaestus dignitatis sustinendae causa descenderit, propter quod et Mulio vulgo vocabatur.

Imperii occupatio.

Cum Iudaei (permoti oraculo veteri; In fatis esse, ut eo tempore Iudaea profecti rerum potirentur) rebellarent, hoc oraculum ad se trahentes; Vespasianus a Nerone Imperatore cum exercitu ampliotead motum istum comprimendum in Iudaeam missus est: Quoniam industria eius cognita erat, ipseque ob generis et nominis humilitatem metuendus esse non videbatur. Cum autem strenue officio summi Ducis functus esset, post mortem Neronis et Galbae, Ottone et Vitellio de Imperio decertantibus, Imperator electus est a suis militibus; eamque electionem copiarum vicinarum Duces, qui in Aegypto et Mysia erant, initio statim suaserunt, et postea sua auctoritate confirmaverunt.

Prodigia futuri Imperii signa.

Vespasiano, longo tempore ante,b Imperium multis prodigiis somniisque significatum est, et velut praefiguratum.

I. Bos in agro, in quo ipse magnam vitae partem degebat, cenanti astitit flexis genibus, ac cervice pedibus subiecta.


page 524, image: s0596

II. Rutsus eo prandente, CANIS triclinio manum humanam mtulit, et sub mensa posuit.

III. Arbor cupressus eximia in agroavito sine ulla vi tempestatis evulsa radicitus, atque prostrata, postero die per se stetit ac vigere perseveravit.

IV. Cum in Achaia esset, somniavit, initium sibi suisque felicitatis futurum, simul ac DENS Neroni exemptus esset quod sequentidie evenit: Nam progressus in atrium, medicus dentem illi ostendit, Neroni reccnter exemptum.

V. Huc accedit Iosephi Historici natione Iudaei praedictio: Cum enim hic ex Iudaeorum captivis Nobilibus in vincula coniceretur, ridens ad Vespasianum ait; Nunaquidem me vincies; sed post annum mesolves, cum fueris Imperator factus, Unde patet, quod Vespasianus ad Principatum natus fuerit. Dion Nicaeus in vespas. §. 1. Sueton. §. 5.

II. Imperii administratio. I. ACTA TOOATA. I. VIRTUTES Eius.

DEUS per Vespasianum restituit formam Imperii, ordinem Provinciarum, distinctionem exercituun, leges et iudicia, cum sub tot portentis, Caligula, Clarodia Nerove, et in kiniena Ottonis et Vitellii magnae consusiones in toto Romano Imperio exstitissent. Nam Vespasianus per totum Imperrii tempus nihil habuit antiquius, quam prope afflictam nutantemque Rem publ. primo stabilire, et deinde ornare. Multae autem virtutes eius in Imperii administratione fulserunt.

I. Amor erga Remp.: Nam publioae salutis valde studiesus fuit; uti patet

I. Ex iudiciorum institutione. Nam frequenter in Senatum veniebat, cumque patribus omnia communicabat, saepe etiam ius in soro reddebat. Quod fisorte de quibusdam rebus non posset cognoscere propter senectutem, aut si quid absens seripserat ad Senatum, ea filiis, ut in Senatu legerent, plurimum iubebat.

II. Exlegum bonarum constitutione. Vespasianus leges et constitutiones laude dignas constituit. Nam litibus finiendis, quae maiorem in modum excreverant, sorte elegit, per quos rapto bello restiturentur, et qui iudicia centumviralia extra ordinem diiudicarent.

Similiter ad libidinem atque luxuriam, quae invaluerat, coercendam, auctor fuit Senatui sanciendae legis, ut mulier quae alienaserivo se iunzisset, ancilla haberetur. Sabellicus lib. 3. Emuad. c. 70.

III. Ex disciplinae militaris corrections. Nam milites Praetorianos, qui ad insignem licentiam audaciamque processerant, plurimis exauthoratis, ad disciplinam revocavit.

AXIOMA POIITICUM.

Omniae Res publ. ex tribus monosyllabis constat, quae sunt, Lex, Rex, Grex: De quibus Nicolai Reusneri in Aenigmatis notandum est epigramma venustissimum;

Lex Reginae, Magistratuo Rex, Grexque popellus,
Si bene babent, tunc et publica res bene habet.
Lex cen Rex mutus, Rex con Lex viva gubernat:
Grex Legi, et Regi paret utrique volens.

II. Magnificentia.

Vespasianus urbem Romam multis incendiis ac ruinis deformem reaedificavit et reparavit, et in vacuis areis, si possessores nollent, cuique aedificare permisit. Similiter templum in Capitolio statim aedificare coepit, primusque ruderibus purgandis manus admovit, ac suo collo quaedam extulit, iussitque ceteris illustrissimis et clarissimis viris, ut idem facerent, quo minus cetera multitudo operam suam denegare posset.

III. Prudentia.

Prudenter statuit, quod summa ex operibus publicis ad univerfos et singulos utilitas promanaret. Quia publicis operibus egestati simul ac ignaviae, (quae duae sunt omnium Rerum publicarum pestes antiquissimae) occurritur; Inertia e civitate expellitur, tenues fublevantur, otiosi exercentur, urbesque exornantur. Ideoque non modo Capitolium, sed urbis regiones duodecim incendio Neronis absumptas, civibus certatim manus operi admoventibus, paucis annis restituit. Et cum architectus aliquis grandes columnas exigua impensa in Capitolium perducturum se polliceretur, praemium obtulit, operamque remisit, dicens: Sineret se plebeculam pascere. Vide Bodin. lib. 6. de Republ. cap. 2. pag. 1049.

IV. Misericordia et sumpa/qeia ergareos et supplicio assiciendos.

Vespasianus insontes non punivit, sed neque caede cuiusquam unquam laetatus fuit; quinimo iustis etiam suppliciis illacrymavit et ingemuit; sicut Suetonius in eius vita scribit §. 15. Similiter Bias inter iudicandum lacrimas tenere non potuit.


page 525, image: s0597

Interrogatus de facto, respondit; Se quidem Legi, quae esset regula iustitia, date suum calculum, sed humanitati dare to\ sompaqi\s2, i. e. condolentiam. Pulchra quoque vox Autentui Veri Imper. fuit. Inbumanum plane esse humanis easibus et calamit atibus non ingemiscere: Innuens illum ab hominum natura esse alienissimum, qui aliorum miseriis non afficitur, ac in star lapidum in adversis amici rebus stat immotus. Capitalinus.

V. Heroica virtus.

Vespasianum heroito animo praeditum fuisse, inde patet, quia ommem mollitiem abominatus est. Exemplum elegans habemus de adolescente unguentum redolente. Cum enim ei adolescens quidam gratias ageret pro impetrata praefectura, illeque unguento fragraret, eum Vespasianus et nutu contempsit, et graviter increpuit, dicens; Mallem allium oboluisses, mox et literas concessas revocavit. Suetonius in Vespasiano.

VI. Caritas erga hostes.

Vespasianus, Vitellii hostis sui filiam in matrimonio splendidissimo locavit, magnisiceque dotatam mundo muliebri instruxit, offensarum minime meinor. Sextus Aurelius Victor.

VII. Amor erga literas et literatos.

Literas atque artes liberales, uti etiam Literatos vehementer amavit. Nam

2. Annales accuratos confici euravit; et tabularum aenearum 3000, quae conflagraverant, restituendarum curam suscepit, undique investigatis exemplaribus.

II. Scrutator naturae studiosissimus fuit. Hinc cum fama ad eum pervenisset, mirabilem esse maris mortui naturam, nempe quod in eo tauri et cameli fluitarent, nihil in eo mergi posset: Vespasianus hoc ipsum experiri volens, maleficos nonnullos, manibus post terga revinctis, iniecit: Quod cum factum esset, ipsi quoque natuarunt, neque ulla vi opprimi potuerunt. Vide Histor. nostram Patriarch, in historia Lothi, p. 222.

III. Astrologiae studium ab eo est excultum. Nam ati narrat. Suetonius §. 25, convenit inter omnes tam certum eum de sua suorumque genitura semper fuisse, ut post assiduas in se coniurationes ausus sit affirmare Senatui; Aut filios sibi successuros, aut neminem. Confer Eutropium in Breviar. l. 6.

IV. Doctis ex fisco stipendia constituit, et poetas artificesque praemiis affecit.

VIII. Beveficeutia.

Valde quoque beneficus fuit. Pulchrum exemplum habemus de Metia Pomposiano. Vespasianus admonitus ab amicis, ut caveret sibi a Metio Pomposiano: quoniam de hoc rumor increbuerat, fore ut aliquando regnaret, non solum sibi non metuit ab illo, sed et Consulern fecit: Ide admirantibus amicis: Erit, inquit, olim memor tanti beneficii. Erasmus lib. 8. Apophtheg. ex Sext. Aurel. Victore. Vafrum et humanitatis plenum fuit hoc eius consilium; Beneficiis enim certare, pulchrum est. Erasmuslib. 5. Apophth. Hinc Gregorius Nyssenus beneficentiam, xrhti/da et fundamentum Principatuum et IMperiorum appellat. Et in eandem sententiam pulchre et venuste ait Synesius, quando inquit; Beneficentia una commune hominis et DEI opus est, quo solo DEUM homo aemulatur. Imitatio autem talis copulat et conglutinat quasi hominem aemulantem, et eum, quem aemulatur, DEUM.

IX. Magnanimitas in toler andis iniuriis et calumniis. EXEMPLA.

I. De Histrione Phoeho, quem pro meritis Vespasianus ludibrio habuit. De quo Dion Nicaus in Vosp. §. 4. ita scribit: Cum Phoebus ad eum venisser purgandi sui causa, in eo quod Neronis temporibus in Graecia atque in Theatro, cum videret Imperatorem contra decorum facere, maerore ipsum affecisset; Vespasianus iratus, iussit eum abire; deinde roganti, quo ire deberet? respondit: In malam erucem. Itaque Phoebo defendenti se in hac causa non modo nullum damnum attulit, sed nec quid aliud quam hoc ipsum respondit. Abi in malam erucem!

II. De Vologaeso ambitioso Rege, quem Vespasianus convenienter coercuit. Nam hunc Vologaesum. qui ad eum seripserat his verbis: Rex Regum Arsazes Flavio Vespasiano salutem. Ne reprehendit quidem, sed ei iisdem verbis non adscriptis imperatoriis nominibus respondit. Dion Nicaeus ibidem.

III. De Sylvio. Hic cum in defensione divitis rei oblique mordens dixisset; Quid ad Caesarem, si Hypparchus sestertium millies possidet? notans Vespasianum velut inhiantem rei facultatibus: Caesar non modo non offensus, verum etiam dictum approbavit, quasi simpliciter prolatum. Suetonius.


page 526, image: s0598

X. Iustitia et severitas erga conspir antes et rebelles.

Licet Vespasianus fuerit Imp. optimus, mitis, benignus, comes, et denique vere salutaris Princeps; tamen hostes ei non defuerunt, tum externi, tum interni. Nam Civilis Batavus, aliique Germaniae Galliaeque et Sarmatiae populi, arma contra cum sumpserunt, Cives etiam insidias ei struxerunt.

1. Iulius Sabinus, qui Caesarem olim se esse dixerat: Atque cum ad arma venisset, victusque esset, villam, in quam perfugerat, cremavit. Illic voluncaria morte eum interiisse vulgo crediderunt. Verum ille in monumentum se cum uxore ab liderat, vitamque ibi per novem annos traduxerat; postea agnitus et Romam adductus est, cumque eo occisa est uxor eius Peponilla, (vel Epponina, uti Tatit. eam vocat) ex qua in monumento duos filios genuerat. Haec Imperatori Vespasiano filios suos propostuit, et misericordiae captandae causa salutem sibi et marito supplicando orans dixit: Ego, ô Caesar, hos in monumento peperi aluique, ut plures tibi supplices essemus. Qua otatione etsi ipsi et qui praeterea aderant, lacrimas excusserit, tamen veniam speratuam impetrare non potuit. Dion §. 5. Tacit. §. 15.

2. Alienus et Marcellus contra Vespasianum conspirarunt, quos sibi fidelissimos esse arbitrabatur, summisque auxerat honoribus, neque tamen ab iis interficitur, propterea quod patefacta coniur atione, ALIENUS in palatio statim ut surrexit e convivio, iussu TITI occisus est, ne quid noctu moliretur; Iam enim magnum numerum militum comparaverat. Marcellus autem damnatus in Senatu, guttur sibi novacula praescidit. Ubi hanc gnw/mhn addit Dion Nicaeus §. 6. Adeo (inquit) homines ingenio praediti, nullis beneficiis vincuntur quando isti paravere insidias ei, a quo tot beneficia acceperant.

XI. Bona Conscientia.

Vespasianus, quia bonus et salutaris Princeps exstitit, bonitati quoque conscientiae studuit. Unde a Senatu pater patriae ob paternum, quem erga subditos gessit, affectum dictus fuit. Unde etiam neminem metuit. Nam Dion Nicaeus §. 3. Ita de co scribit: Portae regiarum interdiu semper apertae, ac omni custodia destiturae erant. Haec ille. Quare Principes hoc adagium ob oculos sibi ponant: Ut umeris, amabilis esto. Diligi enim Princeps, nisi ipsediligat, non potest; inquit Plinius in Panegyric. Traiani. Benevolentia namque populi tutissmum est Principir munimentum, Sicut Eberhardus Dux Wyrtenbergitus, cum alius Princeps de vini copia, alius de vi auri argentique maxima gloriaretur, beatum se hoc nomine praedicabat, quod tutus in gremio cuiusvis subditorum suorum dormire posset. Bonus Magistratus civibus est carus: Tyrannus vero omnibus exosus. Nam illo in publicum procedente, tamquam ad clarum et beneficum sidus certatim advolant subditi: Hoc vero conspecto; tamquam malum aliquod seu noxium animal e cubili prosiliret, omnes defugiunt.

II. VITIUM.

Vespasianus etsi beneficus esset Princeps: tamen ob avaritiam solam culparuer. Nam vectigalibus et tributis etiam novis et gravibus provinciales afflixit, eaque in nonnullis provinciis duplicavit; Negotiationes quoque velut privato pudendas propalam exercuit, coemendo quaedam tantum, ut pluris postea distraheret. Hinc vectigale lotio exegit. Et officiariis pro spongiis utebatur. Nam procuratorum rapacissimum quemque ad ampliora officia ex industria solitus est promovere, quo locupletiores mox condemnaret. Quibus quidem vulgo pro spongiis dicebatur uti, quod quasi et siccos madefaceret, et humentes exprimeret. Sueton. in Vespasian. §. 16. Dion Nicaeus §. 5. tale exemplum av aritiae recenset. Cum legati nuntiarent, quod aliqui homimines statuissent eiponere statuam ad aureorum decem milia: ille iussit ut eam continuo ponerent, et cavam manum porrigens dixit: Vos vero mihi argentum date. Hoc enim eius fundamentum est. Vel. ut Suetonius refert, Ecce, pa/ra kata/basis2. Significans, ut eam pecuniam, quam in statuam decrevissent impendere mortuo, vivo darent in manum. Unde symbolum tale usurpavit: Lucri bonus est odor ex vequalibet.

Verum hanc pecunirarum cupiditatem quidam naturae eius et ingenio tribuerunt. Ut, bubulcus qudiem senex, qui negata sibi gratuita libertate, qua Imperium adeptum suppliciter orabat, hoc lepido avaritiam eius scommate carpebat, exclamans: Vulpem pilum mutare, non mores. Alii contracum excusarunt, et hanc pecuniae cupiditatem magnae aerariifiscique inopiae imputarunt. de qua initio statim Principatus testificatus ipse fuerat, et publice professus, quadringenties millies opus sibi esse, ut Res publica stare posset. Quod et verisimilius videtur, teste Suetonio §. 16. Quoniam tam magnam copiam non ad suas voluptates, sed ad publicos usus, qui necessarii erant, collegit, atque sumptus publicos in publicis aedificiis magnificentissimos semper fecit; sicut Dion inquit §. 3. Et in omne hominum genus liberalissimus fuit; sicut Suetonius refert §. 17.


page 527, image: s0599

Huc referri potest elegans epigramma Ausonii in honorem Vespasiani concinnatum:

Quaerendi attentus, moder ato commodus usu
Auget; nec reprimit Vespasianus opes.
Olim qui dubiam, privato in tempore. famam
Par aliis Princeps transtulit in melius.

Germanice ita reddi potest:

Er war begierig eunzunämen/
Doch war auch steissig auszugäben/
Nach Land's und Leute Nutz zu streben;
Ob er geringer Ankunfft war/
Vermehrt sein Lob doch immerdar/
Kam in die höchste Ehren=Schar.

II. ACTA SAGATA.

Vespasianus iussu Neronis Imperat. antequam ad IMperium evectus est, bellum Iudaicum gessit. Circa quod notanda sunt tria.

1. ORTUS, h. e. quomodo Praeses tum Iudaeae, tum Syriae, contra iudaeos, et qua occasione bellum gesserit.

2. PROGRESSUS, h. e. quomodo Flavius Vespasianus iussu Neronis bellum illud continuaverit.

3. ECRESSUS, h. e. quomodo Titus Vespasianus filius bellum illud consummaverit.

I. ORTUS.

ORTUS huius belli fuit Iudaeorum seditio atque vebellio; Quae facta est anno Neronu 12. anno post C. N. 67.

Seditionis et rebellionis occasio fuit gemina. 1. Interpretationis oraculi falisitas. Pererebuerat in toto Oriente vetus Oraculum: In fatis esse, ut eo tempore Iudaea profectirerum potirentur. Id Iudaei ad se trahentes, rebellarunt.

II. Huc accessit immanis Gessii Flori Praesidis in Iudaea (qui Albino successit) crudelitas et rapacitas. Nam ille, cum Ierosolmis a populo conviciis proscissus fuisset, Ierosolymam adscendit cum militibus, et forum rerum venalium militibus praedae dedit. Milites, accepta hac licentia, fere totam urbem spoliarunt, et praeterea sexcentos trucidarunt. Iosephus. Postea item Florus iterum Ierosolymam proficiscitur, et in Iuaeos crudeliter grassatur. Intercedit quidem Berenice, soror Regis Agrippae; sed et ipsa ludibrio habetur. Accidit hoc ipsum die 16. Maii. Inde FLORUS milites Caesarea accersit in urbem: quibus obviam, procedunt Iudaei. Milites irrum pentes in turbam, caedunt quosvis: unde multi occisi sunt, plures tamen ab ipsis Iudaeis in fuga in angustiis viarum contriti sunt. FIORUS interim occupat Antoniam arcem, et inhiat thesauris templi, Iudaei ne aditus sit in templum, porticum evertunt: atque ita provocati, initium belli faciunt. AORIPPA Rex metuens populo Iudaico Ierosolymam venit, et prolixa oratione pacem suadet, et persuadet quibusdam, sed seditiosi praevalent, qui templum occupant, et reliquos, qui pacem malebant, insupetiori urbe oppugnant. Ioseph. l. 2. de bello Iudaic, c. 15. et 16.

Postea seditiosi Ierosolymis die 14. Augusti Agrippae Regis palatium cremant, et inde arhivo, ubi custodiebantur publicae privatae literae, ignem inferunt, ut omnium debit orum ratio exstingueretur. Die 15. Augusti Iudaei Antoniam arcem oppugnant, et Menahemus cum multis abit Massadam, ubi armarium erat Regis Agrippae, et arma pro septuaginta milibus hominum, uti Iosephus scribit; et id castellum expugnat; potuusque armismis, seditiosos instruit, et expugnata turri tandem obsessos adiit, ut de pace agerent: Quod accidit die 6 Septembris Sequenti die Caesarienses Iudaeos secum habitantes, trucidant 20000 hominum: qua clade efferati Iudaei, Graecis in aliis urbibus paria reddunt, et multas urbes occupant, et homines trucidant. Graecicontra in tota Syria metuentes sibi a Iudaeis, et ne clade aliqua afficerentur, arma capiunt, et Iudaeos, qui in suis urbibus per totam Syriam habitabant, oppugnant, atque ita in singulis urbibus binae erant acies, Iudaeorum et Graecorum, oppositae, et infinita hominum milia trucidabantur, quorum numerus iniri non potuit, quoniam insepulti proiciebantur. Alexandriae in Aegypto in hac dissensione 50000 hominum occisa fuerunt, ita ut tota Provincia Syriae plena esset innumerabilium calamitatum. Iosephus de bello Iudaico lib. 2. cap. 17. et 19.

III. Cestii Galli Praesidis Syriae cum exercitu contra Iudaeos prosectio, eiusque repressio. Hic ut bello huic Iudacio obviam iret, tandem proficiscitur, Ierosolymam, assumptis Regum auxiliis, eoque pervenit die primo scenopegiorum, qui inciderat in diem 23 Octobris. cui Iudaei, contempta festivitate, obviam occurrunt, et in Romanum exercitum irruunt, quingentos milites occidentes. Ideo Cestius firmatis castris triduo quiescit usque ad diem 27 Octobris: quo Rex Agrippa binos legatos ad Iudaeos de pace mittit, quorum alter statim occiditur, alter vulneratus effugit. Ideo Cestius propius ad urbem accessit, praesertim cum comperiret, multos Iudaeos pacem malle quam bellum, atque itadiscoridia inter eos glisceret; et triduo discordiarum eventum exspectat. Quarto


page 528, image: s0600

autem die, qui erat 30. Octobris, urbem aggreditur, qua potitus esset, nisi Gessius Florus auctor belli, frande rem impedivisset. Cum autem ab urbe discederet, relinquit in castris 400. milites, et omnes munitiones et machinas; et noctu discedit. Iudaei contra dum orto die vident se ab his 400, qui plurimos ignes fecerant noctu, ad decipiendos Iudaeos, captos, omnes ad unum interficiunt, et CESTIUM insequuntur ad Antipatridem usque, ad tria milliaria fere Germanica, et Iudaei reversi poeana canunt, occisos spoliant, et machinas Ierosolumam adducunt. Perierunt Romanorum circiter 6000, et Gessius Florus auctor belli simul exinctus est. CESTIUS haec omnia perscribit ad Neronem, et culpam omnem in FLORUM derivat. Iudaei comtra in templo Praefecturas distribuunt, et Duces rerum gerendarum constituunt; ubi Iosephus Historicus utramque Galilaeam regendam accipit. Iosephus lib. 2. de bello Iudaic. cap. 23. et 24.

II. PROGRESSUS continet Vespasiani in Iudaeam expeditiovem, et belli Iudaici continuaionem.

NERO autem Imperator certior factus de clade Cestii, Flavium Vespasianum Ducem cum summa potestare in Iudaeam mittit ad debellandos Iudaeos. Ipse primo vere per Hellespontum terra profectus in Galilaeam venit, et 1. Gadaram urbem capit. 2. Iotapatum urbem munitam obsidione cingit die 21 Maii. In ea urbe Iosephus Historicus erat Dux, qui urbem acriter defendebat. Vespasianus vero cum exercitus iam oppugnando defessi essent, firmata obsidione, cum parte exercitus praedatum in Galilaeam abit. 2. Iapham urbem die 25. exscindit. 4. Ad Samariam urbem undeoim Iudaeorum milia per Cerialem die 27. Iunii trucidat. 5. Ad obsidendum Iotepntam redit, eamque capit die 47. obsidionis, die 1. mense Iulii: simul etiam captus est Iosephus historiae Iudaicaescriptor a Vespasiuno, et in vincula coniectus: Sed dum Vespasiuno et Tito praedicit, eos Imperatores suturos, retinetur in vinculis integro biennio. Iosephus de bello Iudaico lib. 2. cap. 14. et in principio libritertii.

Postea Vespasianus Gililaeam exercitu peragrat, et Tarichaeus ad lacum Genezareth capit, ubi ex captivis 6000. elegit, quos ad Noronem misit in Achaiam ad Isthmum persodiendum. Deinde Gamalem urbem, quae erat Romanae societatis, sed rebellaverat, post mensem die 23. Octobris capit. Postea Giscala evertitur, atqueita tota Galilaea expugnata est. Yosephus lib. 2. de bello Iudaieo cap. ultim.

OBSERVATIO.

Anno 13. Neronis, et anno post C. N. 68. mense Maio primum illata est in Iudaeam Aquila Romana, quae est signum in vexillis Romanorum; de qua vaticinatus est Moses Deuter. 28. v. 49. Adducet Dominus super te gentem de loninquo, et de extremis terrae finibus, in similitudinem Aquilae volantis, cuius linguam intelligere non possis, etc. Ita in terra sancta conspectum est, bde/lugma e)rhmw/sews2, h. e. abominario desolationis, h. e. desolationem futuram portendens. Hinc ad excidium urbis et templi intercesserunt anni tres cum dimidio: de quo tempore Danid Prophetu cap. 9. 24. et Christus Matth. 24. v. 15. vaticinati erant.

Subactio Iudaeae.

Deinde Flavius Vespasianus totam Iudaeam occupavit, et praesidiis Romanis munivit: nihilque restabat nisi urbs Ierosolyma expugnanda, et tria castella, Herodium, Massada et Macharon. Iosephus lib. 15. de bello Iudaic. cap. 12.

III. EGRESSUS.

Flavius Vespasianus ab exercitu Imperator creatus A. C. 70. Romam rediit, atque Tito filio suo belli Iudaici curam commendavit, eumque Ducem generalem constituit, qui urbem Ierosolymam obsidione cinxit, eamque solo aequavit: uti in vita Titi Vespasiani plenius dicemus.

TRIUMPHUS.

Vespasianus, devicta Iudea, cum filio suo Tito triumphavit. Vespasianus autem pater die triumphi defatigatur tarditate et taedio pompae: Merito se plecti dixit, qui triumphum quasi aut debitum maioribus suis, aut sibi speratum unquam tam inepte senex concupivisset.

Hic pulchra Quaestio moveri potest. Quare Honos scribatur cum aspiratione; Onus vero sine aspiratione?

Ratio lepida est et pulchra. quia ad honorem omnes aspirant et anhelant: Ad oniis autem nullus aspirat. Verum perperam et inverso ordine illi faciunt, qui hoc faciunt. Nam virtutis et honoris templa olim Romae fuere coniuncta, ut ad hunc, nisi per illam, nullus pateret aditus. August. de civitate Dei lib. 5. cap. 12. Huc pertinct venustus versiculus:

Si quaeratur honos, non fugiatur onus.


page 529, image: s0601

Fructus honos oneris, fructus honoris onus. Cum quo congruit venustum Germanorum proverbium;

Grosse Würden
Grosse Bürden.

Et huc quoque sapienter respexerunt veteres Romani, quod Agenorium, qui ad agendum excitaret: et Stimulam, quae ad agendum ultro stimularet: et Strenuam, quae faceret strenuum, intra urbem tamquam Deos colerent, qui statuerunt omnia laboribus vendenda esse. Plutarchus in Marcell.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *ta\ prohgou/mena fuerunt mortis Vespasiani.

I. Praesagia.

I. COmeta diu in caelo visus. De quo cum in morbo Vespasiani familiares eius nescio quid inter se colloquerentur, hoc audiens, ille: Desinite Nugari, inquit; Non enim mihi, sed Parthenorum Regi mortem portendit; ille enim comatus est, ego calvus sum. Dion in Vespasian. §. 6. Quo responso pulchre allusit ad figuram Cometae, qui est stella crinita.

II. Monumentum Augustisua sponte apertum est. Quod ostentum cum alii in sinistram partem de morte eius interpretarentur; ipse in bonam partem interpretatus est, dicens: Illam ad Iuliam Calvinam pertinere, quod ea esset de gente Augusti. Suetonius in Augusto §. 23.

II. Dicta eius ante mortem.

I. Colloquium cum Medicis. Cum Vespasianus praeter affectam graviter valetudinem usu aquae frigidae creberrimo intestina vitiasset, nec eo minus muneribusimperatoriis ex consuetudine fungeretur, ut etiam legationes audiret cubans, et eo nomine a Medicis increparetur, respondit: Imperatorem stantem mori oportere. Dion. §. 6. Sueton. §. 24.

II. Posteaquam autem credidit se moriturum; Ego, inquit, Deus efficiar. Dion. §. 12. Sueton. §. 23. Morientis Principis memorabile hoc Apopthegma fuit.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a, hoc est, MORS IPSA.

Com Vespasianus cubans legationes audivisset, ventris profluvio fessus consurgit, ac nititur, et eo ipso inter manus sublevantium exstinctus est, in villa propria circa Sabinos, Octavo Calend. Iulii annum gerens aetatis 69 superque mensem ac diem septimum. Suetonius §. 24. Cum regnasset annos decem, sex diebus exceptis. Dion. §. 6. Quod tempus ei per somnium oblatum, fuit adumbratum, Nam ita scribit Sueton. §. 25. Dicitur vidisse quondam per quietem Stateram in media parte vestibuli palatinae domus positam examine aequo: Cum in altera lance Claudius et Nero starent, in altera ipse ac filii. Nec res fefellit, quando totidem annis, parique temporis spatio utrique regnaverunt.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Encomium eius. Sextus Aurelius Victor tale de eo fert encomium: Flavius Vespasianus bonus fuit Imperator, quem ab Augusti morte post annos 56. Romana Res publ. exsanguis saevitia Tyrannorum, quasi fato quodam, ne penitus rueret, assecuta est.

XI. IMPERATOR ROM. TITUS VESPASIANUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER Titi Vespasiani fuit Flavius Vespasianus, cuius vitam modo descripsimus: Et huius filius primogenitus ille fuit.

II. MATER eius fuit Flavia Domicilla, Equitis Romani filia. Ex hac natus est; antequam pater eius ad imperatoriam dignitatem eveheretur.

III. Tempus nativitatis. Natus est 3 Calend. Ianuarii, h. e. 30. Decembris, anno post C. N. 43.

IV. Locus nativitatis. Natus est prope Septizonium in sordidis aedibus, cubiculo vero perparvo et obscuro. Sueton. in Tit. §. 2. Verum TITUS obscuris natalibus virtute multa lucem solis iubare splendidiorem intulit.

NOTA. Metoposcooi mirum de eo praesagium.

Tempore nativitatis aiunt Metoposcopum a narcisso Claudii liberto adhibitum, ut Britannicum aspiceret, constanossime affirmasse, Illum quidem nullo modo, ceterum Titum qui prope aderat, utique imperaturum. Suetonius in Tit. §. 2.

II. Appellatio.

TITUS dictus est ab AVO: Vespasianus vero a paterno cognomine. Propter iustitiam et


page 530, image: s0602

beneficentiam nominatus es amor et deliciae generis humani. Quia et in pace et in bello optimus Princeps fuit.

CAPUT II. DE PROGRESSV. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, Educatio et

I. ACTA IUVENILIA.

IN puero statim animi corporisque dotes exsplenduerunt magis magisque, deinceps per aetatis gradus. Forma egregia, et cui non minus auctoritatis inesset, quam gratiae: Praecipuum robur, quamquam neque procera statura, et ventre paulo proiectiore: memoria singularis, docilitas ad omnes fere tum belli tum pacis artes: armorum et equitandi peritissimus, Latinae Graecaeque linguae vel in orando vel in fingendis poematibus promptus et facilis, ad extemporalitatem usque: sed ne Musicae quidem rudis, ut qui cantaret et psalleret iucunde scienterque. Solitus quoque notis velocissime excipere, cum amanuensibus suis per ludum iocumque certabat: Imitabatur que chirographa quaecumque vidisset. Unde saepe solitus est dicere: Se maximum falsarium esse potuisse. Sueton. in Tit. §. 3.

Educatus est cum Britannico, (Claudii filio) ac paribus disciplinis, et apud eosdem Magistros institutus: Cui etiam statuam auream postea in palatio posuit, et alteram ex ebore equestrem, quae Circensi pompa praeferri solebat, dedicavit. Suetonius §. 2.

III. Vitia iuventutis.

TITUS, antequam ad imperium pervenit, variis vitiis inquinatus fuit. Nam invidiam sibi ingensque odium contraxit, antequam ad imperium pervenit, cum suspectissimum quemque, submissis, qui per theatra ac castra ad poenam deposcerent, quasi criminis convictum, oppressit.

II. ACTA VIRILIA.

I. OE CONOMICA.

I. Concubina eius erat Beronice Regina, soror Agrippae Regis. Haec cum fratre suo Romam venit. Ille praetoriis honoribus est auctus: Ipsa vero habitavit in palatio, coepitque cum TITO consuetudinem habere. Verum eam in uxorem non duxit: sed a dimisit, cum intelligeret, populum Romanum illud moleste ferre, quod cum ea consuetudinem haberet, et magni de iis rebus rumores perferrentur. Dion in Flav. Vespasiano, §. 5.

II. UXORES duas habuit.

1. Erat ARRICIDIA, Tertulli Equitis Romani atque Praefecti praetoriarum cohortium filia. Sed haec a)/teknos est mortua.

2. Erat MARTIA FURNILIA, generis nobilitate clara; cum qua, sublata filia, divortium fecit. Suetonius in Tit. §. 4.

II. VITA OECONOMICA.

Titus Vespasianus fuit temperans et frugalis. Nam convivia instituit, non profusa, sed iucunditatis plena; sicut Suetonius in eius vita scribit.

AXLOMA.

Convivium maxime ornat comitas convivalis, h. e. hi frons absit Stoica, et adsit vultus placidus, et sermones familiares: Ioh. Pont. de conviviis. Ita Augustus Imperator maior comitate quam sumptu convivia instituit. Nam et atcentes provocabat, et ad hilaritatem invitabat. Quocirca non pauci in hoc peccant, qui tristitiam ac supercilium ferunt ad convivia. Rectius ille, qui alloquens sic convivas hortabatur:

Protinus ante meum, quicquid dolet, exue limen.
Nam
Hospitis in mensa vultum, non fercula pensa.
Dat bene, dat multum, qui dat cum munere vultum.

Item: Hospes iucundus prandiagratae facit. Et pulchre ait Cicero lib. 13. Epist. Omne genus liberalitatis non tantum re, sed etiam verbis, vultu denique exprimi debet. Sic Ovidius non abs re Philemone, hospites suos, liberaliter et florido vultu accipiente, canit;

—— —— ante omnia vultus
Accessere boni, nec iners pauperque voluntas.

Germani pulchro et venusto hoc ipsum exprimuni proverbio;

Traun ein freundliches Gesicht
Ist das süseste Gericht.

II. ACTA POLITICA.

I. Ante Imperium.

Titui ante imperium invidiam sibi atque etiam odium contraxit: suspectissimum quemque, submissis qui per theatra et castra ad poenam deposcerent, quasi eriminis convictum, opperssit. Ita quibus Aulum Caecinnam virum Consularem ad cenam vocatum, ac vix dum triclinio egressum confodi iussit; propterea, quod chirographum eius praeparatae apud milites coiurationis deprehendisset. Praeter saevitiam suspecta quoque in eo luxuria erat, quod ad mediam noctem comessationes


page 531, image: s0603

extenderet, nec minus libido, propter Spadonum greges, et insignem Reginae Berenices amorem, cui etiam nuptias pollicitus ferebatur. Sed cum intelligeret, populum Romanum id moleste ferre, eam repudiavit. Suspecta fuit et rapacitas eius, adeo ut vulgus propalam alium Neronem eum et opinarentur, et vocarent.

II. Electio ad Imperium.

Titus eiusque frater Domitianus a Senatu Caesares designantur: et capta Ierosolyma Imperatoris nomen Titus obtinuit. Dion in Flavio Vespasiano §. 1. et 2.

III. Imperii administratio.

Titus imperium bene et laudabiliter administravit.

I. ACTA TOGATA.

TITUS fuit vir omnium virtutum genere adinirabilis, et omnibus favorabilis, adeo ut AMOR et DELICIAE generis humani diceretur. Eutropius in Brev. lib. 6. Suetonius in Tit. §. 1. Dion Nicaeus §. 1. tradit, Titum cum Augusto comparari posse in diversa aetate, huncque, si minus vixisset, numquam a Romanis dilectum fuisse; nequeillum, si plus. Nam Augustus in Principio curdelior fuit propter hostes et seditiones: postea longo tempore multis in populum Romanum beneficiis claruit. At Titus humane imperans, periit in robore gloriae, fortassis non vacaturus culpa, si diutius vixisset: Quia fortuna maiori quam virtute utebatur. Huc pertinet Axioma Politicorum: Plures, qui in iuventute crudeliter et pessime imperarunt; postea cum aetate mores in melius mutarunt, defervescente iuventutis ardore, et temeritate per experientiam temperata et emendata. Ut enim omnium rerum est satietas: sic etiam et voluptatum et crudelitatis. Nam tempus variatione sua non patitur eadem esse in uno statu, neque hominum quoque voluntates perpetuo pertinaces sunt. Petr. Greg. Tholos. l. 8. de Republ. p. 540.

Exemplum habemus in Tito, qui in iuventute, cum adhuc privatus viveret, multis vitiis inquinatus fuit. Sed cessit ei haec fama sinistra in bonum, conversaque est in maximas laudes; cum talem se suscepto imperio gessit, ut nullum in eo vitium tale repertum, sed contra virtutes summae in eo essent.

OBSERVATIO.

Titus aliter se gessit in imperio. cum esset patris in imperio socius, et cum esset SOLUS. Nam ita Dion de eo scribit: Titus ex quo tempore Principatum SOLUS obtinuit, mores statim mutavit, nec caedes fecit, nec amoribus servivit, ut antea: Sed comis, quamvis insidiis peteretur; et continens. Ideo dixit aliquando ad amicum: Dissimile est, inquit, indigere opera alterius, et iudicem esse, perinde ac postulare et dare.

AXIOMA.

Non eodem modo se gerunt ii, qui socii tantummodo regni sunt; et ii, qui SOLI regnum tenent: Propterea quod illi, neglecta Principatus gloria, immoderate eius potestare abutuntur, multaque ad invidiam et calumniam alterius faciunt. Qui autem intelligunt, omnia ex se pendere, magnopere existimationi student.

VIRTUTES.

I. Affabilitas.

Titus valde affabilis fuit. Unde admonitus ab amicis, quod plura polliceretur interpellantibus, quam praestare posset; respondit: Non oportet quemquam a Caesaris colloquio tristem discedere.

II. Beneficentia.

Titus valde beneficus erga omnes fuit. Nam inter cenandum aliquo die recordatus, quod nulli quicquam praestitisset, memorandam illam vocem edidit: Amici, diem perdidi. Laudanda sane Principis beneficentia tam peculiaris, qui omne tempus se perdidisse putabat, quo amicis bene meritis suum non praestitisset officium. Hinc Symbolum tale usurpavit: Princeps, orbis amor, bonus. Nicolaus Reusn. ita reddidit:

Principis a facie ne quis discedat amicus
Tristior: Haec laus est Principis una boni.

Et hoc Symbolum suum tam lo/gw|, h. e. verbo, quam e)/rgw|, h. e. opereipso, Titus expressit. Nam neque negavit quicquam petentibus; et ut, quae vellent, peterent, ultro adhortatus est: Et in rebus adversis Rei publ. ac calamitosis non modo Principis sollicitudinem, sed et parentis affectum unicum praestitit, nunc consulendo per edicta, nunc opitulando, quatenus suppeteret facultas.

AXIOMA.

Magni semper ingenii et fortunae inter Ethnicos habitum, omnes potentia superare, et tamen omnibus benefacere, omnibusque favorabilem esse. Unde in Codice Sacro Reges dicuntur pastores. Genes. 49. vers. 45. Iesai. 44. v. 28. Ierem. 12.


page 532, image: s0604

v. 15. Item vocantur eu)erge/tai, h. e. Benefici, ab ipso Christo Servatore nostro: Luc. 22. v. 25. Et in lingua sancta Princeps nominatur
[Gap desc: Greek word]
, h. e. beneficus et liberalis. Psal. 47. v. 10. Psal. 113. v. 8. Iob. 21. v. 28.

EXEMPLA.

I. Biblica.

Iosephus in Aegypto in carcerem coniciebatur, et homo ignobilis erat; sed e vinculis extractus, ecce stola regia repente est amictus, omniumque in aula favorem, non humana aliqua prudentia, sed caelesti nutu et providentia, est consecutus: Fuit enim Iehovah cum ipso. Gen. 39. v. 21. Et postea ob beneficentiam erga populum dictus est
[Gap desc: Greek word]
, h. e. Servator populi. Genes. 41. v. 43. Quoniam a Deo Regi Pharaoni in patrem datus sit, imo universo regno; sicut ipse Ioseph de se affirmat. Genes. 45. v. 8. Quo respiciens. B. Lutherus gravi consilio reddidit, Das Landes Vater.

II. Profana.

I. Ptolemaeus Res Aegypti, qui Ptolemaeo Philadelpho successit, a maximis suis in civitates suas meritis, appellatus fuit eu)erge/ths2, Beneficus.

II. Cyrus Rex Persarum Ob eu)ergesi/an dictus est pater; quia mitis erat, et omni ratione de subditis bene mereri studebat. Unde dicebat: Satius nihil est, quam bonam spem inicere hominibus; sicut Xonophon scribit.

III. Augustus Imperator ob defenfionem patriae atque beneficentiam erga cives Romanos appellabatur Pater patriae.

IV. Alexander Magnus valde beneficus erga omnes erat: Unde hoc Symbolum usurpabat: Regium esse, benefaccre, et male audire. Quo innuere voluit; liberalitatem aliquando etiam erga indignos exercendam esse. Plutarch. Pontan. cap. 30. de Liberalitate. Idem urbem dono dedit cuidam, qui se ipsum mensus tanti muneris invidiam refugiens dicebat: Illud non convenire sortunae suae. Non quaero, inquit Alexander, quid te accipere deceat, sed quid me dare. Seneca in lib. de Benef. cap. 6.

V. De Hadriano Imper. scribitur quoque, quod dixerit, sibi permolestum esse, si quem videret tristem.

NOTA.

Cavendum tamen est Principi, ne liberalitas degeneret in profusio nem. Nam non ita claudenda est res publ. unt eam venignit as aperire nonpossit; nec ita aperienda, ut omnibus pateat. Sicut graphice loquitur Cicero lib. 2. de Officiu. Nam aerarium nimiis largitionibus ex haustum, expilationibus subditorum postea impleri consuevit. Quare cum duo sint liberalitatis fontes, nempe Verum iudicium, et honesta benevolentia; teste Valerio Maximo lib. 4. Memor. cap. 7. Ideo recto iudicio et deliberato consilio largiti debet Princeps, ne scilicet caeco profusionis impetu regni opes dispergat, sed bene de Republica merentibus praemia iuxta regulam iustitiae distrbuat.

III. Mansuetudo et clementia.

Titus valde mansuetus et clemens fuit. Nam fratrem suum Domitianum, infidiari sibi non desinentem, non est ultus, sed eum hisce verbis ad monuit: Quid opus est, te Imperium parricidio petere, quod me volente obventurum est, imo quod iam habes, imperii particeps? Nonnumquam etiam secreto lacrimis et precibus oravit, ut tandem mutuo animo ergase esse vellet. Erasmus lib. 8. Apophth.

Pulcherrima haec est virtus Principibus viris digna. Nam ut eleganter inquit Plutarch. Planetae co tardius moventur, quo sunt in sublimiori sphaera; Ita quanto maior est Principum auctoritas, tanto magis suis affectibus moderari, eosque temperare debent. Spinaeus pag. 136.

IV. Innocentia et constantia.

Titus Vespasianus audiens, suos antecessores in Imperio multis iniuriis a subditis affectos: Nemo, inquit, me iniuria afficere aut contumelia potest; Quia nihil ago, quod alios laedere possit. Quo dicto ostendere voluit, vitae innocentiam esse certissimum corporis praesidium. Xiphilin. in vita Vespas. Ideo etiam calumniatores nihil curavit.

AXIOMA.

Qui bona conscientia praeditus est, ille calumniatores aut vulgi sermones non curat, fretus integritate conscientiae suae. Nam bona conscientia est reminiscentia actionum, bene a nobis gestarum, et approbatio mentis nostrae recte iudicantis, et de iisdem nobis testificantis. Huc pertinent monita Sapientum.

Cicero pulchre inquit: Alte spectare si voles, atque hanc aeternam domum contueri, neque sermonibus vulgi dederis te, neque in praemiis humanis spem posueris rerum tuarum: suis te illecebris trahat oportet ipsa virtus ad verum decus. Lipsius Cenat. 1. Epsit. 77. graphiceinquit: Mihi sententia de me, non nisi fertur apud me, nec quis sim, alium rogo: Interno isto iudice si probus audiam, quid addent aut dement mihi hi sermones? Similiter in lib. de Unic. relig. pulchre inquit: Aequo animo audienda sunt imperitorum convicia, et ad honestia


page 533, image: s0605

vadenti contemnendus est iste impetus. Et Cato pulchre inquit:

Si recte facias, ve cures verba malorum.
Arbitrii non est nostri, quid quisque loquatir.

Huc quoque pertinet elegans decastichon D. Conradi Rittershusii Profesl. in Acad Altorfina celeberrimi:

Nescia mens fraucum, inculpataeque integra vitae,
Scommata nullius, nullius arma timet.
Omnia contemnit, vent is velut obvia rupes,
Mendacesque sonos unius assis habet.
At quibus interno improbit as praecordia punctu
Rodit, et infandum polluit ora scelus,
Perpetuis animi furiis agitantur, et omnes
Quae suasit scelerum sarcina, scire putant.
Qui sapis, ad vitam sapias; gere conscia recti
Pectora, nec strepitu commoveare levi.

Deinde Titus Vespasianus insidiatores nihil curavit. Nam cum deprehendisset eos, qui in ipsum conspiraverant, deduxit illos in spectaculum, atque medius inter illos consedit, ac petitis de industria Myrmillonum gladiis, velut exploraturus aciem, unum uni et alterum alteri commisit, tamquam provocans eos ad id, quod moliebantur. Verum his perculsis: Videtisne (inquit) Principatum fato dari, frustraque tentari facinus, potiundi spe? Erasmus lib. 8. Apophth.

Huc pertinent Axiomata: Regna divinitus dantur. Et frustra appetitur regnum contra Dei decretum.

V. Iustitia.

TITUS I. Neminem civium laesit, eique bona sua eripuit, sed semper alieno abstinuit: et tamen nemini antese magnificentia minor fuit.

II. Delatoribus graviter infensus fuit, atque eos, qui propter praedam alios accusabant, caesos flagellis ac fustibus deportari iussit.

VI. Prudentia.

Signum summae prudentiae fuit, quod bonos Consiliarios elegerit. Nam ita de eo scribit Suetonius: Amicos elegit Titus, quibus etiam post eum Principes, ut et sibi et Rei publ. necessariis, ac quieverunt. Quo nomine etiam Claudianus Honorium commendat:

Ut fortes in Marte viros animisque paratos:
Sic iustos in pace legis, longumque tueris
Electos, crebris nec succedentibus urges.

Vide Hippol. a Collibus in Consil. pag. 239. et 240.

ACTA BELLICA.

Titus Vespasianus bellum, quod pater ipsius Flavius Vespasianus a Gessio Floro Praeside Iudaeae inchoatum continuaverat. absolvit et consummavit. Nam cum Flavius Vespasianus ab exercitu Imperator electus esset, eum Generalem belli Ducem constituit: Qui anno Christi 73 Ierosolymam obsedit et expugnavit.

Circa panoleqri/an autem sive excidium urbis Hierosolymae notanda sunt tria.

I. *ta\ prohgou/mena. 2. *ta\ praxqe/nta. 3. *ta\ parepo/mena.

I. *ta/ prohgou/mena sunt prodigia sive portenta, quae expugnationem et panoleqri/an urbis Ierosolymae sutn antegressa.

Prodigia autem illa erant quadruplicia.

1. In Caelo. Nam primo stella fulgida sive Cometa in forma gladii per integrum annum supra urbem Ierusalem stetit.

2. Luna Eclipsin per duodecim noctes continuas passa est.

II. In Aere. Visi quoque sunt ante occasum solis currus et quadrigae in tota illa regione per aerem ferri, et phalanges armatae in nubibus commisceri.

III. In templo. 1. Lumen in Azymorum festo, qui erat octavus mensis Aprilis, circa maximam templiaram tam clare fulsit, ut dies illuxisse putaretur. 2. Aenea templi Orientalis porta, cuius ostia viginti simul viri maxima cum disfficultate removebant, ferreis seris aeneoque pessulo conclusa, hora noctis sexta sponte patuit. 3. Bos cum sacificanda esset, agnum peperit. 4. Sacerdotes in festo Pentecostes interius ingressi templum sacrorum causa strepitum primo atque sonitum, deinde vocem audiverunt dicentem: *metabai/nwmen enteu=qen. h. e. Migremus hinc.

IV. In Urbe. Quadriennio ante bellum in festo Tabernaculorum IESUS quidam Anani rustici filius, cum Ierosolymam ad festum venisset, fanatico repente spiritu correptus, exclamare coepit: Vox ab Oriente, vox ab Occidente, vox a quatuor ventis, vox supra Ierosolymam et templum, vox super sponsos et sponsas, vox super omnem populum. Haec vociferans noctu atque interdiu, circuibat urbem. Et quamquam ob voces mali ominis verberaretur, tamen eandem perpetuo cantilenam canebat. Adductus ad Romanum Praesidem, et flagris caesus neque supplicavit, neque lacrimavit, sed voce lugubriter inflexa ad singulas plagas clamabat:


page 534, image: s0606

VAE VAE IEROSOL YMIS! donec Albinus Praeses hominem absolvit, insanire ratus. Ille vero usque ad bellum vociferebatur: Vae, vae Ierosolymis! In ffestis autem praecipue, triste illud augurium declamabat, idque fecit annos 7 et menses 5, donec in obsidione moenibus obambulans, rursus clamaret intenta voce: Vae, vae urbi et populo. Et postremo adiecit insolens hoc verbum: Vae etiam mihi! Et subito hostili tormenti ictu ad vocem illam percussus concidit.

Haec et similia portenta et prodigia Iudaeos ad seriam paenitentiam invitare debuissent: In quem sinem etiam a Deo praemissa sunt, et velut praecones paenitentiae extraordinarii exstiterunt. Siquidem Deus neminem punit, nisi prius monuerit, terruerit et pericula denuntiaverit; sicut venuste et eleganter scribit Origines in l. contra Celsum. Iosephus lib. 2. Iudaic. c. 12. Hic quoque diligenter notandum est, quod Apostoli aliique Discipuli sive Christiani ante obsidionem urbis Ierosolymae divinitus sint admoniti, ut ex urbe Ierosolyma tranfugerent in oppidum trans Iordanem, nomine Pellam, in ditione Regis Agrippae iunioris sitam, ubi conservati sunt.

II. *ta\ praxqe/nta, h. e. Obsessio, et expugnatio urbis Ierosolymae.

Circa obsessionem urbis Ierosolymae duo sunt notanda:

1. Obsidionis tempus.

2. Modus.

I. TEMPUS, quod rursus duplex est; nempe terminus a quo, et terminus ad quem.

1. TERMINUS a quo. Titus Vespasianus anno 73 a Christo nato, anno 2 Imperii patris Vespasiani, belli Iudaici vero 6, mensis Aprilis die 14, Ierosolymam circa festum Paschatos primum obsidione cingere coepit. Quae obsidio circa hoc azymorum festum procul dubio singulari Dei providentia facta est in graviorem atque atrociorem Iudaeorum poenam. Nam ingens hominum multitudo Ierosolymam confluxerat ex toto terarum orbe, ita ut numerarent ter centenas hominum myriadis, h. e. circiter tricies centena hominum milia, quae in urbe perinde ac in custodia et carcere circumelusa et obsessa fuit. Cogitabat namqua Deus de ingenti incendio excitando; propterea stipulas etiam arque paleas undiquaque ex omnibus angulis coacervare voluit.

Quod autem tantam hominum multitudinem urbs Ierosolyma capere posset, certum erat ex his, qui sub Cestio Gallo fuerant nominati. Is enim tunc, vires civitatis ac florem Neroni significare volens, contemnenti nationem, a Pontificibus periit, ut, si quô modô possent, multitudinem numerarent. Illi autem cum dies festus adesset, qui Pascha vocatur, agnos Paschales numerarunt, quorum inventi sunt ducenta et quinquaginta sex milia et quingenti. Ad unum autem agnum adhibebantur non pauciores quam decem, interdum et viginti. Si singulis agnis des 12 persona, habebis tricies centena milia hominum. Excipiuntur praeterea impuri, qui sequenti mense Pascha comederunt, quorum ingens fuit numerus. Iosephus de bello Iudaico.

2. TERMINUS AD QUEM. Duravit haec obsidio in mensem usque quintum. Iosephus l. 6. de bello Iudaico.

II. MODUS. Ierosolyma a Tito undique muro est circumvallata, atque in modum coronae undique cincta; plane sicut Christus Servator noster Iudaeis praedixerat. Luc. 19. 14.

Titus murum exstruxit, qui erat stadiorum 39, idque totum opus tridui spatio confectum est. Postea alios aggeres construxit, quibus urbem undique circumdedit.

URBS autem Ierosolyma erat urbs munitissima, quae humana arte et Marte videbatur inexpugnabilis. Nam quatuor muris erat circumdata, et turribus 80 firmissimis communita, quibus confidentes Iedaei Romanis gloriose insultabant, seque intra viginti annorum spatium ipsis non dedituros praesumebant: Quinimo arroganter et praesumptuose dicebant: Si vel pennas volatiles haberent, muros tamen suos ipsos non transvolaturos.

Oppugnatio et expugnatio urbis.

Circa quam duplex malum et miseria est notanda. 1. Extra urbem. 2. Intra urbem.

I. Mala et miseria extra urbem.

Ierosolyma murotriplici a parte, qua adiri poterat, cincta erat. Quare de iis expugnandis Titus sollicitus fuit, et dubio Marte saepe cum Iudaeis dimicavit. I. Murum primum septimo die Maii cepit, simulque eam urbis partem, quae ultra templum, septentrionem versus, recens erat adiecta, et ideo Neapolis dicta.

II. Deinde die 16 Maii alterum murum occupavit, atque simul inferiorem urbis partem in colle humiliorisitam, quam Acra vocabant.

III. Cum autem Iudaei amissis duabus urbis partibus ad deditionem a Tito clementer invitari, omnes conditiones pacis respuerent: (Nam Titus immensae eorum calamitatis misertus, misit


page 535, image: s0607

Iosephum natione Iudaeum, qui pacem iis persuaderet. Sed quod Iudaei velut furiosi iaculis illum petebant, ut vix conservaretur) idcirco tertium murum oppugnandum aggressus est, qui erat ad Antoniam arcem, ut magnificentissumam et amplissimam, ita et omnium in urbe munitissimam: Quam tandem vi cepit die 6 Iulii.

IV. Expugnata arce Antonia Titus TEMPLUM expugnare aggressus est, et quamvis Iudaei ad pacem petendam, ut templo parci posset, aliquoties provocati essent: illi tamen velut occaecati et dementati, legatos Titi conviciis atque telis repulerunt. Quare iracundia gregarii milites incensi, ignem citra edictum Titi in templum coniciunt, quod adeo repente ignem concepit, ut nulla ope humana deleri posset. Ita templum illud, in toto prbe celeberrimum, die 10 Augusti incendio est consumptum, et quidem eo ipso fatali et mense et die, quo ante annos 679 templum a Salomone exstructum, a Nabuzaradan Regis Babylonii Nabuchdonosoris Duce generali incensum conflagravit. Titus tamen omnia vasa et ornamenta, quae in templo erant, curiose contemplatus est. Quinto die post crematum templum sacerdotes se dedunt, qui omnesintersiciuntur. Nam dicebat Titus: Templo eremato, sacerdotum nullus potest esse usus.

V. Urbs superior, quae civitas David vocata est die 20 Augusti a Tito oppugnari caepta est, et die 7. Setembris in potestatem hostium venit.

II. Mala, et miseria intra urbem.

Clemens Alexandrinus venuste et eleganter inquit, quod DEUS interdum homines castiget 5, 6, vel 7. literis: Per quas intelligit tres illas grandes et epidemicas calamitates, (Land-plagen) quae sunt limo\s2, loimo\s2 kai\ po/lemos, hoc est, fames, pestis atque bellum. Hisce etiam tribus cum calamitatibus conflictabantur Iudaei. Etenim in urbe saeviebant.

I. GLADIUS. Nam ante obsidionem inges latronum colluvies in urbem Ierosolymam confluxerat, quae in tres cohortes divisae erant, quarum singulae singulos Duces habebant, qui erant Eleazarus, Iohannes, et Simon: Ille templum; Iste inferiorem civitatis partem; Hic vero superiorem urbem occupaverat, cum Titus urbem obsideret. Hivelut Cadmei fratres in mutua saeviebant viscera. et miseram civitatem miserandis cladibus immerserunt, imointer omnes civitatis ordines mera erat a)taci/a atque discordia. Pontifices in sacerdotes minores erant iniurii, potentiores opprimebant inferiores. Hinc ortae intestinae civium factiones, e quibus caedes, bonorum direptiones et miseriae innumerabiles oriebantur, adeo ut duodecim milia nobilium, quod arcana civitatis Romanis prodere dicerentur, caesa, illorumque bona latronibus diripienda sint permissa.

II. FAMES. Nam tempore obsidionis immanis admodum fames in urbe invaluit. Cui occasionem praebuerunt seditiosae in urbe grassantes factiones. Nam illae ex mera qua invicem ardebant, invidia atque odio, 140. aedes frumentarias publicas igne accensas in cineres redigebant, unde omni annona absumpta, incredibilis hominum numerus fame exstinctus est, ita ut necessitas eos cogeret immundis animantibus aliisque cibis inconvenientibus et non naturlaibus vesci. Nam ne a cingulis quidem et calceamentis abstinuerunt, et pelles scutis detractas, macerarunt et comederunt. Nonnullis etiam veteris foeni reiectamenta escae fuerunt. Alii colectas quisquilias parvi ponderis quatuor Atticis vendiderunt. Stercore columbino tosto pro sale usi sunt, idque ingenti mercati sunt pretio; multi foenum ore tenentes mortui considere; multi cloacas et cadaverum corpora perscrutati escam quaesiverunt. Certabant inter se armis domestici, si quid esculenti ad manus temere pervenisset: filii ex ore parentum cibum rapiebant, nec frater fratrem, nec soror sororem miserabatur. Qua ingenti miseria commoti multi ex urbe, dum adhuc durarer obisidio, in castra Romanorum confugerunt, ex quibus nonnulli aurum, quod habebant, deglutiebant, ne capti eo spoliarentur, idque, in castris cum excremento eiectum, colligebant: quo in uno deprehenso, famaque in castris sparsa, transfugas auro plenos venire, ideo miserorum ventres dissecabantur, et quidem una nocte 3000. et amplius Iudaeorum perierunt. Quod ne fieret, etsi Titus interdicebat, tamen eius minae parum aut nihil miseris profuerunt. Cum enim in paucis nummi reperirentur, ceteros praedae spes perdebat. Postea transfugarum nemo a Romanis amplius recipiebatur, sed omnes repellebantur in urbem: Cum vero nollent regredi, Titus omnes crucibus affigi iussit, ut ceteri in urbe manerent. Sed famis atrocitas et immanitas eos coegit, ut sponte ad hoc supplicium concurrerent, adeo ut spatium erucibus et cruces crecifigendis deessent: Tandem Titus manus iussit transsugis abscindi, eosque ita in urbem redegit. Imo tanta in urbe famis erat immanitas, ut matres proprios liberos mactarent et comederent. Iosephus lib. 7. de bello Iudaico c. 21. exemplum narrat dictu et auditu horrendum de Eleazari cuiusdam uxore genere nobili: quae immani et intolerabili coacta fame, filium


page 536, image: s0608

iugulatum et comedere voluti, sed a militibus assum odorantibus, ereptum e faucibus totum deglutire non potuit. Cum vero iugulo eius iam iam cultrum applicatura esset, talia verba protulit: sicut Iosephus scribit: Infans, in bello, in fame et in seditione cui teservavero? Apud Romanos enim si vixeris, serviturus es. Fames autem praevenit servitutem. Esto igitur cibus meus: in utero meo te sepeliam, quem antea in utero meo gestavi. Quo facto immani audito, titus elevatis ad caelum manibus, referente Egesippo lib. 5. c. 41. in haec verba erupit: Ad bellum quidem venimus: sed non cum hominibus dimicamus; adversus omnem rabiem belluarum et ferarum pugnamus! Diligunt ferae fetus suos, quos etiam in fame nutriunt; et quae alienis corporibus pascuntur, a consimilium ferarum abstinent cadaveribus. Hoc contra acerbitatem est, ut membra, quae genuit mater, voraret. Mundus ego ab hoc contagio sum; Tibi me absolvo, quaecumque in caelo potestas es: Scis, scis profecto, quia ex intimo affectu pacem illis frequenter obtuli, et quod non pudet dicere, victor rogavi: Parcere etiam ipsis, tantorum flagitiorum prodigiorumqueauthoribus, volui, parcere populo, et urbem servare. Sed quid facerem repugnantibus: Hactenus verba Egesippi.

III. PESTIS. Hanc immanem famem horribilis insecuta est pestis. Ananus Eleazarifilius, qui durante obsidione ad titum confugerat, sepultos esse in civitate affirmabat centena et quindecim milia atque octoginta. Egesippus testatur, sexies centena milia cadavera per obsidionis tempus extra urbem proiecta esse, eourm vero, qui intra moenia sepulta fuerint, haud numerum fuisse. Iosephus l. 7. de bello Iudaico c. 17. scribit, quod per totum tempus obsidionis undecies centena milia mortuorum sint inventa. O miseria super omnem miseriam! Unde Titus Vespasianus haec audiens, ex magna cordis sumpaqei/a| alta voce exclamavit: O DEUS, tu vides, quod ego haec non facio! Et haec immensa miseria usque in quintum duravit mensem.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Iudaeorum captivatio.

Iudeorum, qui toto bello comprehensi sunt, numerus fuit xc et VII M. Iosephus l. 7. de bell. Iud. cap. 17. Seditiosorum Dux Iohannes, cum duobus milibus, in cloaca periit. Simon vero se ipsum dedidit, qui ad triumphum conservatus est, et una cum co, quicumque ex iuventute, proceritate et forma corporis praestantes erant. Reliqua turba erat duplex. Quidam enim eorum, qui annum excessissent 17, Alexandriam ad ferenda onera missi, numero 17000. Tria milia in theatrum producti, partim a bestiis dilaniati, partim inter se commissi, trucdare alii alios coacti sunt, cum Titus Vespasianus Caesareae natalem fratris sui Domitiani celebraret. Reliqui vilissimo pretio venditi, et in omnes terras dispersi sunt. Qui vero intra annum 17. essent, ii vendebantur, et quidem pretio adeo vili, ut 30 uno denatio venales essent, quae iusta erat talionis poena. Sicut enim ipsi antea Dominum gloriae 30. argenteis emerant, Matth. 27. 3. sic 30. Iudaei uno argenteo sunt divenditi, atque sic in universum terrarum orbem dispersi, horrendum spectaculum in hodiernum usque diem facti sunt omni carni. Similiter cum Titus patris sui diem natalem celebarret Beruthi Suriae oppido, aliquot Iudaeorum captivorum milia in spectaculis bestiis dilanianda proiecit.

NOTA.

Iudaei respectudispersionis sunt duplices. I. Iudaei antique dispersionis (th=s pra/ths2 diasporas) dicuntur illi, qui in captivitate Assyriaca et Babylonica in omnes terras sunt dispersi. II. Iudaei th=s u(se/ras2 diaspora=s2, h. e. posterioru dispersionis, h. e. Iudaei qui Ierosolymis fuere superstites, perque omnes mundi plagas sunt divisi.

Hisce Pertus Apostolus priorem suam epistolam; sicut Ethnicis conversis posteriorem, inscripsit.

Verba Petri I Epist. c. 1. v. 1. ita sonant: Petrus Apostolus Iesu Christi e)kletoi=s2 parepidhmoi=s2 diaspora=s2, h. e. electis advenis, sparsim incolentibus Pontum, Galatiam, Cappadociam, Asiam et Bithyniam. Hic Petrus Apostolus per Advenas dispersos non imelligit gentes, (sicut quidam purant decepti loco, qui exstat Iohan. 7. 35. Ubi Iudaei inter se dicunt: Quo hic iturus est, quod nos non inveniemus cum? Num ei)s2 th=s diaspora\n thn *e/llhn/wn, h. e. in disper sionem gentium iturus est, et docturus gentes?) sed Iudaei sunt intelligendi. Verba autem Apostoli Petri, 2 Petr. 1. I. ita sonant: Simon Petrus Servus et Apostolus Iesu Christi, iis qui aeque pretiosam nobiscum sortiti sunt fidem, per iustitiam DEI nostri et Servatoris Iesu Christi. Unde pater, quod sicut Petrus Apostolus priorem epistolam suam Iudaeis dispersis, ita posteriorem gentibus conversis, h. e. omnibus Christianis, inscripserit.

II. Urbis Ierosolymae desolatio.

Postea autem urbs Ierosolyma a Tito est eversa et solo adaequata. Iosephus lib. 7. de bello Iudaico c. 17. Eusebius scribit, quod terra eius aratris dissulcata, nelapis super lapidem relinqueretur, sicut Christus Servator illis praedixerat. Luc. 19. v. 14. Fuit autem Ierosolyma moenibus et fortissimorum virorum praesidiis sic firmata atque munita, ut incredibile videreutur eam expugnari posse. Idcirco post expugnationem ipse Titus ad amicos dixisse fertur; *su\n *qew=| e)maxhsa/meqa, w)= a)/ndres2. h. e. Cum DEO expugnavimus, ô viri!


page 537, image: s0609

III. Desolationis duratio.

Haec desolatio urbis Ierosolymae in aeternum est duratura; sicut Daniel Propheta c. 9. v. 27. ante multasecula praedixit: Apud alas erunt abominationes desolationis, et usque ad consummationem (saeculi) cretum est, quod perseverabit desolatio. Lutherus reddidit: Vnd bei den Flügeleu werden stehen Grenel der Verwüstung; und ist beslossen/daß bis ans End über die Verwüstung tieffen wirdt. Hic per abominationes dosolationis non intelligenda est imago quaedam Idololatrica, in templo apud alas Cherubinorum posita, sicut quidam explicant; sed exercitus Romanus, sicut ipse Christus explicat. Luc. 21. 20. Ubi inquit: Dum videritis circumdari ab exercitibus Ierosolymam, tunc scitote, quod immineat desolatio eius.

Licet autem Iudaei saepissime conati sint contra DEI decretum templum et Politiam suam rursus instaurare: tamen semper conatus eorum irriti fuerunt, atque ab incepto opere magna sui clade et internecione desistere coacti sunt; sicut temporibus Iuliani Apostatae et Adriani Imperatoris contigit, uti suo loco dicemus.

IV. Coronarum oblatio.

Cum Aegyptii in transitu Tito Vespasiano coronas triumphales offerrent, eas recusavit, dicens: Ego hoc non feci; sed DEO irato, populum suum ob peccata castigare volenti, manus meas accommodavi Suidas.

V. Triumphatio.

Finito bello Iudaico, et Ierosolyma expugnata atque vastata, urbem Romam ingressi sunt, et unum communem triumphum ob res gestas egerunt, quam vis utrique Senatus proprium decrevisset. Iosephus de bello Iudaico l. 7. c. 24.

Circa hunc triumphum autem tres actus sunt notandi.

Actus primus, continet triumphi praeparationem.

I. Vespasianus pater atque Titus eius filius, urbem Romam ingressi, prope isidis templum nocte quiescebant, et cuncta turba militaris per turmas atque ordines progressa circa ostia constituta erat.

II. Vespasianus et Titus, prima iam aurora incipicnte, procedebant lauro coronati et purpurea veste amicti, atque ad Octavianas ambulationes transibant.

III. Ibi Senatus, et Ducum proceres, et honorati Equites, eorum adventum praestolabantur.

IV. Tribunal ante porticus factum erat, sellaeque eburneae in eo praeparatae: Quo cum adsc endissent, consederunt.

V. Milites inermes, vestibus sericis induti et laureati, eos excipiebant, eorumque Heroica facta depraedicabant.

VI. Vespasianus capite opertus, sollennia vota celebravit: idemque Titus fecit.

VII. Vespasianus in commune omnes milites allocutus, illis pro opera fideliter navata gratias egit.

VIII. Eos ad prandium, quod his ex more ab Imperatore parari solebat, dimisit.

IX. Ipse vero cum silio Tito ad portam triumphalem redibat.

X. Ibi et cibum prius capiebant, et vestibus triumphalibus induebantur: Uti et iam omnes duces vestibus triumphalibus amicti ad triumphum ibant.

Actus secundus, continet ipsam triumphi celebrationem.

I. Dii ad portam triumphalem victimae offerebantur.

II. Senatores atque cives spectacula varia, quae enarrari haud possunt, in omnibus, quae quisque excogitaverat, velartium factis vel divitiarum opibus, vel naturae novitate, exhibebant.

III. Totius belli Iudaici s1kiagrafia et velut pictura spectatorum oculis exhibebatur. Erat enim cernere ibi vastari fortunatissimam terram, totas vero interfici acies hostium, et alios sugere, alios captivos duci, murosque excellentes magnitudine machinis dirui, et castellorum exscindi munimina, et populosarum civitatum moenia disturbari. exercitumque intra muros infundi; caedisque omnia loca plena, et eorum, qui manu resistere non poterant, preces, ignemque templis immissum, aediumque super dominos post multam vastationem eversiones, atque amnis tristitiam, defluentis non in arva culta, neque ad hominum vel pecorum potum, sed per terram ex omni parte flagrantem. Haec cnim Iudaei bello passisunt: Ars autem, et confectorum operum magnitudo, nescientibus adhuc, facta tamquam praesentibus ostendebant.

IV. Captivi Iudaei ante spolia ducebantur, et eorum Dux SIMON GIORAE laqueo circumdatus, per forum trahebatur, in eorum contumeliam; sicut olim illi Christum duxerant, atque contumelia affecerant.

V. SPOLIA omnia mirabilia et pretiosa, quae ceperant, portabantur.


page 538, image: s0610

VI. Spolia in templo Ierosolymitano reperta erant, Mensa aurea ponderis talenti magni, et Candelabrum similiter auro factum, sed opere commutato ab usus nostri consuetudine. Nam media quidem columna basi haerebat, tenues autem ab ea cannulae producebantur formatae ad similitudinem fuscinae, ad summum, quaeque in lychni speciem fabricatae. Erant autem numero septem, et septimi diei, qui apud Iudaeos est, indicantes honorem. Posthaec portabatur Lex Iudaeorum (Torah) novissima spoliorum.

VII. Flurimi transibant Victotiae simulacra portantes, omnia ex auro et ebore facta.

VIII. Vespasianus prior ibat; Titus deinde sequebatur: Domitimus autem adequitabat, ipse quoque ornatus pulchtitudine, dignumque spectari exhibens equum.

IX Ex utroque latere varia pulsabantur instrumenta musica, exaudiebantur acclamationes et congratulationes, in quibus triumphatorum heroica facta decantabantur.

X. Finis pompae erat Iovis Capitolini templum. Ibi constitere, donec nuntiaretur Simonem Giorae Iudaeorum Ducem occisum esse, sicut vetus mos patrius erat. Tunc rursus iubilationes et ovationes editae, hostiae immolatae, et triumphatores gloriose in palatium deducti, epulisque magnificis excepti sunt.

Actus tertius, continens res gestis post triumphum.

Denique post triumphum Vespasianus Paci templum aedificari decrevit: Quod mira celeritate, et quae hominum cogitationem superaret, effectum est. Magna enim divitiarum largitate usus, insuper persectis id picturae ac figmentorum operibus exornavit. Omnia namque in illud templum collecta ac deposita sunt, quorum visendourm studio per totum orbem vagabanur, quomodo aliud apud alios situm esset, videre cupientes. Similiter in templum illud reposuit, quae Iudaeorum fuerant instrumenta; legem vero eorum et penetralium vela purpurea in palatio asservari demandavit.

CAPUT III. DE EGRESSV.

CIrca egressum notanda sunt tria: I. *ta/ prohgou/mena. II. *ta\ praxqe/nta. III. *ta\ tarepo/mena.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

Oratio Titi proagw/nios.

Titus Sabinos petens, cum sacrificanti hostia aufugisset, et tempestate serena tonuisset, subtristior ad primam statim mansionem, febrim nactus; Cum inde lectica transferretur, suspexisse dicitur, dimotis plagulis, Caelum, multumque conquestus: immerenti sibi vitam eripi: Neque enim exstare ullum suum factum paenitendum, excepto duntaxat uno. Id autem quale fuerit, nec ipse prodidit, nec quisquam coniectare potuit. Suetonius.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Titus febri exstinctus est in eadem, qua pater, villa, idibus Septemb. anno aetat. 42. cum imperasset biennium, et insuper menses duos, ac dies 20.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Luctus Senat ûs. Cum mors ipsius innotuit, non secus ac in domestico luctu publice maerentibus cunctis, Senatus noctu in curiam concurrens, cum sub vespera obitus eius nuntiatus esset, tantas ei mortuo egit gratias laudesque, quantas ne vivo quidem unquam aut praesenti congessit.

XII. IMPERATORROM. FLAVIUS DOMITIANUS.

CAPUTI. DE ORTV.

I. PATER Domitiani fuit Flavius Vespasianus.

II. MATER eius fuit Flavia Domicilla. Ex hisce parentibus Domitianus natus est 9. Calens. Novembr. Cum pater ipsius Consul electus esset. Suetonius in Domit. §. 1. A. C. 52. Cardanus refert ad annum Christi 54.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, et Acta Iuventutis.

I. RAtione Corporis Domitianus non erat deformis. Nam, ut Suetonius de eo §. 18. scribit, Statura fuit procera, vultu modesto ruborisque pleno, grandibus oculis, verum acie hebetiore, praeterea pulcher ac decens, maxime in iuventa, et quidem toto corpore, exceptis pedibus, quorum digitos restrictiore habebat: postea calvitio quoque deformis, et obesitate ventris, et crurum


page 539, image: s0611

gracilita. quae tamen ei valetudine longa remacruerant. Calvitio ita offendebatur, ut in contumeliam suam traheret, si cui alii ioco vel iurgio obiectaretur. Quamvis libello, quem de cura capillorum ad amicum edidit, etiam illum, et simul se consolans, haec verba inseruerit: Annon vides, quam ego quoque sim pulcher et magnus? Eadem tamen me manent capillorum fata, et forti animo fero comam in adolescentia senescentem.

II. Mente ferox, et animo non tantum deformis, sed et plane monstrosus erat. Nam ab optima patris indole plane degeneravit, et Calgulae atque Neroni, quam patri Vespasiano et fatri Tito similior fuit. Erat namque natura ferox et vafer, quem nec multis officiis imo nec lacrimis Titus clementissimus valuit demereri.

Versus Ausonii de Domitiani ingenio memoria sunt dignissimi.

Hactenus edideras geminos (dominos,) gens Flavia, iustos.
Cur, duo quae dederant, tertius eripuit?
Vix tanti est habuisse illos: Quia dona bonorum
Sunt brevia, aeternum quae nocuere dolent.

ACTA IUVENTUTIS.

I. Artes liberales in iuventute neglexit, non numquam tamen aut historiae carminibusve operam cognoscendis ullam, aut stylo dedit. Praeter commentarios et acta Tiberii Caesaris nihil lectitabat. Suetonius §. 20.

II. Rudis erat literarum, et tamen utcumque facundus, quia elegantiae sermonis et dictis notabilibus studebat. Nam aliquando dicebat: Vellem tam formosus esse, ut Metius sibi videtur. Et cuiusdam caput varietate capilli subrutilum et canum, Perfusam nivem mulso vocavit. Suetonius §. 20.

III. Sagittandi studio praecipue tenebatur, eratque tam doctus sagit tarum, ut inter patentes digitos extentae manus vel pueri vel viri procul positi iaculo transvolaret. Suetonius §. 19.

MONITUM.

Titi et Domitiani fratrum dissimillimorum vita opposita Principes monet, ne de generis nobilitate, sed de virtute glorientur. Non enim satis est, bonorum esse filium vel fratrem et consanguineum, sed te esse bonum convenit. Alias te Domitiani fatum manet, cuius pubertas et adolescentia probrosa, virilis aetas effera, vitae exitus fuit tragicus, et memoria remansit exsecrabilis. Hinc pulchre et eleganter inquit Chrysostomus in Matthaeum: Quid prodest ei, qui habet sordidos mores, generatio clara? Aut quid nocet illi generatio vilis, quem mores adornant? Ipse enim se vacuum ab omnibus bonis ostendit, qui gloriatur in patribus. Quid profuit Cham, quod fuerit noae filius? Aut Absolomo, quod fuerit Davidis filius? Nonne enim ille separatus de medio filiorum, qui secundum carnem frater fuerit natus, secundum animam factus est servus? Nec familia eius sancta potuit defendere impios mores.

Elegans epigramma Codri Urceol. in iactabundos Nobiles.

Sis licet ingenuis clarisque parentibus ortus;
Esse tamen vel sic bestia magna potes.
Adde decus patriae, et claros tibi sume propinques;
Esse tamen vel sic bestia magna potes.
Sint tibi divitiae, sit lara et munda supellex;
Esse tamen vel sic bestia magna potes.
Denique quicquid eris, nisi sit prudentia tecum;
Magna quidem dico, bestia semper eris.

Aliud pulchrum epigramma contra Nobiles virtute carentes.

Sint tibi Gallorum Rex et Regina parentes,
Et maneat virtus pectore nullo tuo:
Non tanti faciam te, quam tibi rustica mater
Si sit, et ignotus rusticus ipse pater.

II. ACTA OECONOMICA.

I. UXOR eius erat DOMITIA LONGINA, formosissima femina, quam Aelio Lamiae marito eripuit, eamque per biennium loco concubinae secum habuit: postea maritum eius clam intersici iussit, eamque sibi uxorem iunxit. Unicum ex ca sucepit filium in secundo Consulatu suo; eamque Augustam salutavit, sed paulo post eandem Paridis Histrionis amore deperditam repudiavit, intraque breve tempus, impatiens dissidii, quasi flagitante populo, reduxit. Suetonius §. I. et Dion in Domitiano. §. I.

II. IULIAM Titi fratris filiam adhuc virginem sibi in matrimonium oblaram, cum devinctus Domitiae nuptiis esset, pertinacissime recusavit. Sed non multo post alii collocatam viro, corrupit, et quidem Tito etiamnum vivente: Mox patreac viro orbatam ardentissime palamque dilexit, ut etiam causa mortis exstiterit, coactae conceptum a se abigere. Suetonius §. 22. Quod facinus tyrannicum eius prodit animum.


page 540, image: s0612

III. ACTA POLITICA.

I. Imprii occupatio.

I. CAESAR salutatus honorem praeturae urbanae cum consulari potestate suscepit titulotenus Quam iurisdictionem ad Collegam proximum transtulit. Suetonius §. I.

II. Per fraudulentiam ad imperium pervenit. Nam patre defuncto numquam iactare dubitavit relictum se Principem Imperii, sed fraudem testamento adhibitam. Neque cessavit ex eo insidias struere fratri clam palamque, quod correptum gravi valetudine, priusquam plane efflaret animam, pro mortuo deferri iussit, defunctumque nullo praeterquam consecrationis honore dignatus. saepe etiam carpsit obliquis orationibus et edictis. Suetonius §. 2. Titus eum successorem imperii designaverat: sed ipse vitae eius insidiatus est, eumque veneno sustulit: sicut alii tradunt.

AXIOMA.

*filarxi/a atque regnandi libido est multorum magnorumque scelerum fons et origo.

Hinc Eteocles apud Euripidem in Phoenissis (quam vocem Iulius Caesar semper in ore habuisse scribitur:) Si violandum est ius, regnandi causa violandum est; in aliis rebus pietatem colas. Versus Eteoclis tyranni, recusantis admittere fratrem Polynicen ad societatem regni, citat Cicero lib. 3. Offic. et Suetonius in vita C. Iul. Caesaris.

II. Imperii administratio.

In principio Imperii Domitianus fuit bonus, sicut pulchre quidam ait: Domitiani mitia fuerunt initia; sed postea factus est malus et Tyrannus.

I. VIRTUTES.

I. IUSTITIA. Domitianus ius aequabiliter administravit. Nam in foro tribunali ambitiosas centumvirorum sententias rescidit. Nummarios iudices cum suo quemque consilio notavit. Suetonius §. 8.

II. PRUDENTIA. Omnes a)taci\as2 in Republica sustulit. Nam 1. Tantam Magistratibus urbis, provinciarumque praesidibus coercendis curam adhibuit, ut neque modestiorem unquam, neque iustiores exstiterint. 2. Quaestorium virum, quod gesticulandi saltandique studio teneretur, Senatu movit. 3. Equitem Romanum, ob reductam in matrimonium uxorem, cui dimissae adulterii crimen intenderat, iudicum albo erasit. 4. Probrosis feminis lecticae usum admit, iusque capiendi legata atque hereditates. 5. Fiscales calumnias magna calum niantium infamia atque poena repressit: ferebaturque vox eius; Princeps, qui delatores non castigat, irritat. 6. Famosos libellos vulgo editos, quibus primores viri ac feminae notabantur, abolevit non sine auctorum ignominia.

AXIOMA. Saepe Principes peccant nimia crudelitate.

Qui enim facile cuivis credit, ille facile decipitur. Hoc ipsum prudentes Rerum publ. gubernatores diligenter observarunt, ne cuivis temere aures suas praeberent.

Exempla.

I. De Alexandro Magno. Hic delatoribus fidem habere noluit, Medicum sibi suum suspectum reddere laborantibus. Acceperat enim literas a Parmenione, quibus ei denuntiabatur, ne salutem suam Medico committeret, qui mille talentis a Dario Codomanno, et spe nuptiarum sororis eius, esset corruptus. Sed Alexander delationi huic fidem minime habens, epistolamque a Parmenione missam sinistra manu tenens, accipit poculum, et haurit intrepide: Tum epistolam Medicum Philippum legere iubet. Curtius lib. 3. pag. 55, et 56.

II. Mauritius Dux Saxoniae numquam solitus est calumniatorum delationes accipere, nisi ipsi sponderent, se affuturos coram, quando accusatos ea de re allocuturus esset. Nec possunt etiam delatores refutari melius, quam hoc modo, si iubeantur ea coram dicere in faciem praesentibus, quae de absentibus deferunt. Nam multi, proh dolor! viri boni talibus delationibus praegravantur, quia ipsorum excusationes non audiuntur. Assentiuntur autem plerumque Principes delatoribus, re nondum explorata. Peucerus in Chronic.

III. Idem observavit Domitianus Imp. Licet enim ille crudelis, simulator, suspicax et insidiator fuerit, summam tamen humani generis pestem iudicavit delatores, sycophantas et obtrectatores; quos urbe eiecit. Idem cum homines mordaces ac maledicos haberet odio, semper tamen eos dicere solebat peiores esse, qui maledicis aures praeberent, neque reprehenderent, quam ipsos maledicos.

7. Castrationem marium vetuit, iisque, qui talem instituerent, gravem poenam indixit.


page 541, image: s0613

III. Mansuetudo et clementia.

Domitianus mansuetus et clemens audire volebat. Nam quamvis immanis et sanguinis sitientissimus esset: Clementiam tamen tamquam necessarium Principis ornamentum laudibus efferre, et quoties in Senatu aliqua de re sententiam diceret, clara semper virtutis huius encomia orationi aspergere consueverat. Unde absente adhuc patre, ut ab omni caede abhorrere videretur, versum Virgilii recitabat:

Impia quam caesis gens est epulata iuvencis!

Et postea edictum promulgavit, ne boves immolarentur. Hic repetere nos oportet emblema antea recitatum, Domit iani initia quam fuerint mitia. Famam namque clementiae dictis consequi cupiebat, quam tamen factis evertebat.

IV. Magnisicentia.

Nam Domitianus bibliothecas incendio absumptas im pensissime reparare curavit, exemplaribus undique petitis, missisque Alexandriam, qui describerent emendarentque. Similiter aedificia collapsa aut incendio consumpta magnis sumptibus reparavit, et spectacula, quibus Romani singulariter delectabantur, populo Romano exhibuit.

II. VITIA.

I. Otium et levitas.

Domintianus in initio principatus plane nihil egit, sed illiberalibus exercitiis deditus fuit. Nam quottidie secretum sibi horarium sumere solebat, nec quicquam amplius quam muscas captare, easque stylo praeacuto consigere. Unde cum quidam quaereret: Num quis esset apud Caesarem? Fibius Crispus lepide respondit: Ne musca quidem. Suetonius §. 3.

AXIOMA. Principum studia atque exercitia non debent esse illiberalia.

Nam non sine causa Domitianus ab Historicis reprehenditur, quod voluptantem ex muscarum caede, quas accuminato concutiebat bacillo, quaereret. Nec minus incommode Commodus Imp. a Lampridio perstringitur, quod artifex esset in his, quae stationis Imperat oriae non essent; nempe quod calices fingeret, saltaret, cantaret, sibilaret, denique scurram et gladiatorem se perfectum ostenderet. Neque laudem in Principe exercitia ea merentur, quae sanguinem proliciunt, ut si quis lanium agere velit, et pecudes mactare, quae feri et crudelis animi documenta sunt.

Similiter levitatis signum in Domitiano fuit, quod in Imperii progressu delatoribus et calumniatoribus crediderit. Nam dum rapinis intendit animum, ita aures delatoribus patefecit, ut nihil cuiquam tutum esset. Grande hoc vitium fuit. Nam calumniatores humani generis sunt pestis. Unde lingua sycophantae vocatur lingua aspidis. Psalm. 140. v. 4. Quia sycophanta vel calumniator eadem opera tribus personis nocet. Nam 1. Conscientiam atrociter sauciat. 2. Auditorem veritate privat. et 3. Delatum iniuria afficit. Unde Bernhardus pulchre ait: Triplex lancea est detractoris lingua, quae uno ictu tres confodit, dicentem, audientem, et eum in fama, de quo detrahit: Ovenenata sagitta, tres simul penetrans! Ut vere sapientum quidam dixerit: Detractor habet diabolum in lingua, auditor in aure, et consentiens in corde. Et valde memorabile est carmen Solonis, quod exstat apud Laertium lib. 1.

Singulis probe observatis,
Vide, ne quis hastam occultam
In corde habens, te blando vultu alloquatur,
Et lingua duplex ex atramento sonet.

II. Tyrannica crudelitas.

I. Domitianus muscas quo tidie intersiciens, crudelitatem ex quottidiano illo exercitio didicit. Etenim stolidus primo muscas, deinde homines persequitur. Similiter centenas varii generis feras saepe in Albano secessu conficientem spectavere plerique, atque etiam ex industria ita quorundam capita figentem, ut duobus ictibus quasi cornua effringeret. Suetonius in Domit. §. 19. Nam venatores, qui venationibus perpetuo indulgent, plerumque sanguinarii et crudeles evadunt. Exemplum habemus in Nimrodo. Gens. 10. vers. 9. Et in nostro Domitiano. Similia crudelitatis exempla in eodem habemus, qui Metium Pomposianum, ob gen/esin Imperatoriam, quam habere vulgo ferebatur, et quod depictum orbem terrae in membranis, contionesque Regum ac Ducum e Tito Livio, circumferret, quodque servis nomina Magonis et hannibalis indidisset, occidit, quem pater eius Vespasianus occidere nolnit.

II. Dion de eo scribit §. 67. quod neminem unquam vere et ex animo dilexerit, praeter paucas mulieres: et quem se diligere simulabat, cum maxime interfectum cupiebat: ut idem Dion inquit.


page 542, image: s0614

III. Hypocritica Calliditas.

Nam crudelitati addebat hypocrisin et calliditatem: h. e. armatus erat crudeli calliditate. et callida crudelitate Nam securos hilaresque a se dimittebat, et spe gratiae plenos, quos mox interfecturus erat, et quo contemptius hominum patientia uteretur, numquam tristiorem sententiam sine praefatione clementiae pronuntiavit, ut non aliud iam certius atrocis exitus signum esset, quam Principis lenitas. Unde Cornelius Tacitus de eo ait: Domi Nani natura praeceps in ira, et quo obscurior, eo irrevocabilior. Erat namque simulator pessimus.

Hypocrisian quoque suam atque adeo stupendam dementiam hoc ipso ostendit, quod Senatoribus convocatis praebuerit cenam sepulchralem, quam apparavit in plane atra domo, ubi sellae erant nudae. Hospites absque comitibus ingredi iubebantur, ad quamlibet columnam sepulchrum paratum cum lychno parvulo: inde ibant pueri, sed plane atri tamquam spectra, saltabantque: paulo post venit ipse Imperator, habebatque orationem de morte, ita ut miseri plane putarent sibi moriendum esse. Cum eos satis diu detinuisset, dimisit eos, sed additis peregrinis comitibus, paullo post sequuntur munera Imperatoris cum pueris iam bene lotis, qui donabantur simul Senatoribus. Xiphil.

IV. Ambitio et superbia.

I. Domitianus magnificos sibi arrogavit titulos, qui superbi hominis sutn characteres. Nam eo dementiae processit, ut statim ad Imperium evectus omnes titulos in se receperit, seque Consulem in sequentes annos decem perpetuos fecerit, et Censorem perpetuum, per omnes vitae annos. Xiphilinus.

II. Pari arrogantia, cum Procuratorum suorum nomine formalem dictaret epistolam, ita exorsus est. Dominus et DEUS noster sic fieri iubet. Undeinstitutum posthac, ne scripto quidem ac sermone cuiusquam aliter appellaretur. Sueton. §. 13. Unde Martialis poeta lib. 8. in fine in quit: Edictum Domini DEI nostri. Item Statius lib. 4. En hic est DEUS; Hunc iubet beatis pro se Iuppiter imperare terris.

III. Principatum adeptus etiam in Senatu iactare non dubitavit; se et patri et fratri Imperium dedisse, illos sibi redidisse.

IV. Statuas sibi in Capitolio non nisi aureas et argenteas poni permisit, ac ponderis certi.

V. Post duos triumphos Germanici cognomine assumpto, Septembrem mensem et OCtobrem ex appellationibus suis Germanicum et Domitianum transnominavit, quod altero suscepisset Imperium, altero natus esset. Suetonius §. 13.

VI. Illud quoque superbiae et crudelitatis signum est manifestum, quod Consiliarios suos audire noluerit. Nam mos hic superborum et Tyrannorum Principum fuit, qui, ut suarum crudelitatum ac libidinum auctorem haberent Senatum, quae fieri vellent, in Senatu proponi curabant: Id autem improbare capitale fuisset. Ista quidem vis est, non rogandi Senatum quae velit. sed cogendi. Ex quo Plinius Iunior in Panegyrico de Domitiano: Videmus, inquit, curiam elinguem, in qua dicere quod velles, periculosim, quod nolles, miserum esset: Quia unus solus censebat, quod omnes sequerentur. Traianum vero cum in ceteris omnibus, tum in eo maxime laudat, quod eo rogante, sententias libere dicere liceret, vinceret que sententia, non prima, sed melior. Bodinus lib. 3. de Republ.

V. Odium erga Artes liber ales et Literatos.

Domitianus insectatus est Philosophos atque Mathematicos, et plurimosinterfecit, reliquos urbe et Italia exegit, deposuitque humanitatem, quam simulaverat; plurimosque alios sub diversis praetextibus, vel in exilium eiecit, vel trucidavit. Nervam quoque ut Imperio insidiantem pepulit: et Apollonium Tyaneum, ut Nervaeamicum, comprehensum totondit, et vinctum in iudicium adduxit. Cum vero Philosophus illi non cederet, sed eius acta ridere pergeret, verecundia motus eum dimisit. Qui quidem celebrem illum versum dixisse fertur:

*ou) men/ me ktane/eis2, e)pei\ ou(/ toi mo/rsimo/s2 ei)mi.
id est:
Me non occides: nec enim hoc tibi fata dederunt.

Atque e vestigio evanuisse. Suidas.

Occasio huius odii erga literatos fuere praesagia Chaldaeorum, qui tragicum exitum ipsi praedixerunt, quibus ille valde commotus est. Cum enim Mathematicum quendam. nec in ficiantem iactasse se quae ex arte praevidisset, sciscitatus esset de exitu vitae suae, et affirmantem, fore, ut brevi laceraretur a canibus, interfici eum sine mora iussit. Sed ad refutandam artis vanitatem, sepeliri quoque eum accuratissime curavit. Quod cum fieret, evenit, ut repentina tempestate deiecto funere semiustum cadaver discerperent canes. Dio ait, iussisse Domitianum, ut vivus ille combureretur, sed admoto igni tantam imbris copiam subito defluxisse, ut rogus exstingueretur, in quo canes eum, cum vinctis a


page 543, image: s0615

tergo manibus reperissent, dilacerarunt. Hoc Domitiano cenanti cum relatum est, vehementierga literatos odio repletus est, metumque ferri in eo vehementer auxit.

Monitum.

Ita etiam nostra non tempora tantum, sed etiam iudicia hominum bonis artibas, ac literatis iniqua sunt. Nam ut nunc res fluunt, Domitiani edicto opus haud erit. Bonaeartes enim in exilium ibunt sua sponte. Tempora enim instare videntur, quibus brevi, non dicam pretium, sed vix vita erit bonis literis. Tenebrae et baibaries imminent, perque totius Europae nostrae campos sese diffundent. At non ita Magnates literas et literatos tractent; sed erga eos eu)ergr/tai sint et liberales, Imitentur alexandrum Magnum, qui quasi stipatus semper incessit doctissimis viris. Cuius erga Aristotelem pro descripta natura animalium, quam larga fuit munisicentia? Donavit namque eum octingentis talentis, h. e. 800000 te 400 coronatis; ut viri docti rationem ineunt. Plutarchus in vita Alexandri. Velleius Paterc. lib. 1. Philip. Camer. in Hor. sucis. Centur. 1. cap. 4. et Cent. 2. c. 55. In huius argumenti consideratione cum olim versaretur Martialis poeta, sic tandem exclamare non dubitavit, lib. 8, ad Flaccum:

Sint Mecaenates, non deerunt, Flacce, Marones,
irgilium que tibi vel tua rura dabunt.

VI. Rapacitas.

Domitianus operum atque munerum impensis et stipendio exhaustus, quod militibus adiecerat, animum ad rapinas convertit, nihilque pensi habuit, quin bona vivorum et mortuorum, quolibet et accusatore et crimine, praedaretur.

VII. Imprudentia.

Anno Christi 84. cum ingens vini fuisset copia, parum vero frumenti, Domitianus putans nimio cultu vini agros negligi; edicit, ne quis in Italia novellet, qut vites propaget; ii autem qui extra Italiam sunt, per totum Roamanum Imperium vineta ut succidant, et fiumentum in iis conserant. Revocavit tamen postea hoc edictum, cum famosi minacesque libelli saepius hac de re spargerentur. Suetonius. In quibus hi versus erant:

*kh)/|n me fa/lh|s2 e)pi\r)izan, o(/mws2 e)/ti karpoforh/sw,
*o(/sson e)pisp ei=sai *kai/sari quomen/w|.
hoc est:

Etiamsi me reoseris usque adradicem; tamen tantum adhuc fructus feram, quantum libaminis loco infundi fufficiat Caesari cum mactabitur.

VIII. Mala Conscientia.

Mala conscientia fuit digna sceleium ac flagitiorum eius poena. Nam etiam Imperator pavidus semper atque anxius erat, minimis etiam suspicionibus praeter modum commovebatur. Unde et port icuum, in quibus spatiari consueverat, parietes phengitelapide distinxit, e cuius splendore per imagines quidquid a tergo fieret, providebat. Nec nisi secreto atque solus plerasque custodias, recetis quidem in manu catenis, audiebat. Suctonius §. 14.

AXIOMA.

Tyranni omnia metuunt. Sicut pulchre dicitur Psalm. 53. vers. 6. Ibi trepidaverunt timore, ubi non erat timor. h. e. malum timoris causa. Nam Tyranni semper trepidant instar folii volantis, et fugiunt nemine persequente: sicut dicitur Levit. 26. vers. 36.

Exempla.

I. Dyonisius senior filio suo dicebat: Metum ac vim, item catervam iuvenum stipantium, immensum barbarorum satellitium, adamantina Regum esse vincula. Risit eundem Plato, qui cum vidisset ipsum aliquando multis cinctum custodibus: Quod tantum malum, inquit, fecisti, ut a tam multis satellitibus necesse habeas custodiri: Plutarch. in Dione.

II. De Ludovico XI, Galliarum Rege, memorabile refert exemplum Comineus. Hic Rex ipse spontaneis vinculis sese induit, inque maiori metu versatus est, quam illi, quos aliquando captivos detinuerat. Ita enim sese in arce quadam (cum neque alio unico, neque genero, neque filiae, neque ulli alii, totus suspicionibus et diffidentia obrutus, fideret) inclusit, et custodiis circumsepsit, ut, teste Cominaeo, velut oculato teste, nullus arctiori custodia coerceri potuisser, quam ille se se ipsum cohibuit. Cominaeus lib. 4.

Unde venuste et eleganter scribit Aelianus in histor. Animal. Tyrannos suibus esse similes, quas si quis tetigerit, protinus inclamare incipiunt; mortem scilicet somniantes, cum nec vellera habeant, nec lac, nec aliud quicquam praeter carnes: Sic tyranni omnia metuunt, scientes, quod sicuti sues, ita et ipsi omnem vitam debeant.

III. ACTA BELLIC A.

Quatuor expeditiones partim sponte susceptas, partim necessario per Legatos gessit. Unam adversus Dalmatas, alteram adversus Cattos, h. e. Hessos.


page 544, image: s0616

De qua Dion ita scribit: Prosectus in Germaniam, ne conspectis quidem hostibus, rediit, atque triumphum egit. Suetonius §. 8. Tertiam et quartam expeditionem suscepit adversus Dacos, quorum Rex erat Decebalus, qui Daciam et vicinas regiones tenuit ad Istrum, ubi nunc est partim Transylvania, partim Walachia. Virtus Decebali hisce verbis a Dione describitur: Erat, inquit, Decebalus in cognoscendis rebus hostium perspicax, et in agendo sollers, promptusque ad invadendum et regrediendum, si res ita postulabat. Noverat enim optime insidias facere, proelium committere, optime uti victoria, atque acceptam cladem ferre moderate. Tanta virtus cum fuerit Decebali, Romanos exercuit annos circiter 16. ac vix tandem a Traiano Imperatore victus est. Licet autem Domitianus adversus eum expeditionem susceperit, tamen ad hostes non accessit; sed abdidit se in lustra libidinum, multosque amicos intersici iussit. Cumque Caius missus contra Decebalum cum legionibus trucidatus esset. Domitianus, cum Decebalum armis vincere non posset, annui tributi pensitatione pacem emit, rediitque triumphaturus, et passim tropaea victoriae collocavit.

IV. ACTA ECCLESIASTICA.

Secunda Christianorum persecutio coepit sub Domitiano.

I. Iohannes Evangelista A. C. 90. a Proconsule in Asia vinctus, Romam missus est ad Domitianum, ibi in oleum igneum demersus est; ex quo cum evasisset salvus, in Patmum Insulam relegatus est: uti scribunt Tertullianus, Hieronymus, et Origenes. Vide Apocal. 1. v. 9.

II. DOMICILLA Imp. Domitiani ex Sorore neptis, ab eunuchis suis Nero et Achillaeo, qui a D. Petro quondam religionem Christianam edocti fuerant, Christianae fidei doctrinam perceptam casti pectoris inclusit penetralibus. Quae cum Aureliano Flavio, Clementis, Domitiani frarris, filio, nubere recusaret, (putans, se Christianam cum gentiliviro non bene cohabitare posse) in Pontiam Insulam pro confessionen ominis Christiani deportata, longum ibi martyrium duxit; et tandem a Luxurio Aureliani Imp. fratre, sub Traiano Imp. cum sacrificare idolis nollet, una cum suis famulis, in urbe Tarraccina, in cubiculo cremata est.

III. Domitianus in Iudaeos, eorumque occasione in Christianos, multiplicem crudelitatem exercuit. Nam Cletum et Anacletum Episcopos Romanos occidi iussit, quibus successit Clemens. Timothens quoque, Onesimus et Dionysius Areopagita, martyrii corona coronati sunt.

IV. Tres virgines Vestales, ob stuprum damnatas, vivas defodi iussit, et incestuosos in foro virgis usque ad necem caedi mandavit: Addidit autem praeterea duos viros, totidemque mulieres, altereos Graecos, alteros Gallos, eosque in foro Boario vivos defodit. Fuerunt hi procul dubio Christiani. Omnium enim incommodorum aut cladium hi putabantur causa. Si Tiberis, inquit Tertullianus, ascendit, si caelum stetit, si terra mota est, si fames, si lues; statim, Christianos ad leonem, etc. clamatur.

V. Cum Domitianus Iudaeos quoque ex regio Davidis genere conquiri ac interfici iussisset, et ad eum nepotes Iudae Apostoli, homines tenues et rusticani, adducti essent, non modo liberos esse dimisit, et tamquam viles homines contempsit; sed etiam persecutionem publicis rursus edictis sustulit. Egesippus l. 3. cap. 20.

VI. Iohannes Evangelista, cum fere per quinquennium in Patmo fuisser, Apocalypsin suam scribit, circa finem imperii Momitiani; teste Eusebio, et Irenaeo lib. 5.

Viri Celebres in Republ. literaria.

Tempore Domitiani Imper. viri doctrina praestantes et celebres suerunt sequentes: 1. Iuvenalis. 2. Martialis. 3. Valerius Flaccus. 4. Silius Italicus, Poetae. 5. Epictetus Philosophus, qui Senatusconsulto cum ceteris urbe Italiaque pulsus Hierapolin concessit, vitamque diu ibi produxit. 6. Cornelius Tacitus Historicus. 7. Iulius Solinus. 8. Quintilianus (quem Valla lumen Romanae eloquentiae vocat) ex Hispania venit, et primus Romae scholam publicam aperuit, et salaria e fisco accepit. 9. Apollonius Tyanaeusi Philosophus insignis. 10. Iosephus Antiquit. Iudaic. scriptor, opus suum de antiquitate absolvit A. C. 94. ut ipse testatur in fine, anno 13. Principatus Domitiani, anno aetatis suae 56, a captivitate Babylonica 700. ab excidio urbis Ierosolymae 24.

CAPUR III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o/*u*m*e*n*a.

I. Multiplex interitus Domitiani.

PRAESAGIUM.

I. Chaldaeorum. Chaldaei Domitiano adhuc adolescenti et genus et tempus interitus eius praedixerant. Igitur tanto magis Tyrannorum ultor metus eum torquebat. Cum enim mortis tempus a Mathematicis ipsi praedictum instare putaret,


page 545, image: s0617

porticus suas (in quibus deambulare solebat) Phengitico marmore, nti etiam parietes eius incrustavit, ut ei lapides illius fulgore velut in speculo, non minus eorum qui a tergo, quam qui a fronte se offerrent imagines, eodem tempore repraesentarentur. Fulgos. lib. 9. cap. 14, Verum ista adversus mortem sollertia inanis fuit.

II. Praesagium Procli. A. C. 95. Proclus quidam in Germania praedixit annum et diem, qua Domitianus mori debebat. Is captus ad Domitianum mittitur, a quo in vincula compingitur, donec dies illa designata praeteriisset. Sed Domitianus dicta die occisus fuit.

III. Dictum patris eius facetum. Pater eius Vespasianus quoque MDomitianum filium suum in cena quadam a fungis abstinentem palam irriserat, ut ignarum sortis suae, quod non ferrum potius timeret. Suetonius §. 14.

IV. Ipsius Domitiani Praesagium. Praecedenti die caedem suam ominatus dixit, se metuere, ne luna in Aquario se cruentaret, circa horam quintam sequentis diei. Sed sequenti die ipsi de horis inquirenti sexta pro quinta annuntiata est, et paulo post occisus est, adhuc ante meridiem. Factum hoc est die 18 Septembris; ut Scriptores unanimi consensus testantur.

II. Omnium erga eum invidia ac odium.

Tandem, cum MDomitianus cunctis invisus esset, omnes tum amici, tum liberti intimi contra eum conspirarunt. Cuius conspirationis socia quoque fuit coniux eius Domitia. Cum enim illa reperisset catalogum interficiendorum scriptum in pagella, in quo et ipsius et multorum amicorum et libertorum nomina scripta erant: re deliberata cum illis, liberti Domitianum interfecerunt.

III. Cornicis eloquium.

Ante pauculos quam occideretur menses, eornix in Capitolio elocuta est: *e)/s2ai pa/nta kalw=s2. h. e. Bene cedent omnia. Nec defuit, qui ostentum sic interpretaretur:

Nuper Tarpeio quae sedit culmine cornix,
Est bene, non potuit dicere: dixit, Erit.

Nam sub Tyrannis numquam bene est; verum spes est, benefutu um. Nec enim Tyranni diu subsistere possunt. Ipsum quoque Domitianum ferunt somniasse, beatiorem post se laetioremque portendi Rei publ. statum. Sicut sane brevi evenit abstinentia et moderatione insequentium Principum, uti scribit Suetonius in Domitiano §. 13.

II. *t*a\ *p*a*r*h*p*o/*m*e*n*a.

Occisus est Domitianus in cubiculo inguina suffossus a Stephano Augustae procuratore, qui secretum eius colloquium petens, breemque gladiolum sinistro brachio occultas, manum tamquam fractam multis fasciis lanisque per aliquot dies ad avertendam suspicionem circumligaverat, eique libellum legendum tradiderat. Huic cum saucius repugnaret ac colluctaretur, septem vulneribus a libertis ceteris accurrentibus trucidatus est. Periit 14. Calend. Octobris, anno aetatis 45, Imperii 15.

III. *t*a\ *p*a*r*h*p*o/*m*e*n*a.

I. Cadaveris exportatio. Cadaver eius populari sandapila per vespillones exportatum, more gladiatorum.

II. Funeratio. Cadaver exportatum Phyllis nutrix in suburbano suo praedio funeravit, et reliquias templo Flaviae gentis clam intulit, cineribusque Iuliae filiae Titi, quam et ipsa educaverat, commiscuit. Suetonius §. 17.

III. Militum indignatio, et Senatus exhilaratio. Mortem eius gravissime tulerunt milites, iisque, quos auctores caedis fuisse putarunt: unum genitalibus amputatis, et in os coniectis: alios duos uno ictu iugularunt. Contra Senatus eius morte adeo laetatus est, ut repleta certatim curia non sibi temperaret, quin mortuum contumeliosissimo atque acerbissimo acclamationum genere laceraret, omniumque imaginum, titulorum et memoriae eius abolitionem decerneret. Suetonius in Domitiano §. 23.

NOTA.

Tyrannis occisis, et libertate restituta, viri boni tripudiant, pessimamque eorum memoriam obliteratam cupiunt.

IV. Appollonii Thyanei exclamatio. Admiratione dignum est, quod de Appollonio Thyaneo, Pythagorico Philosopho et Mago insigni, Scriptores prodiderunt. Erat, inquit, Philostratus, (apud Laertium) Appollonius tunc Ephesi in Asia, et in foro forte ad populum orationem habebat. Hic primum haesitare et loqui remissius incipiebat, postea subito quasi attonitus exclamavit; Euge Stephane, inquit, percute Tyrannum, percute homicidam. Et paulo post: Bene est percussisti, vulnerasti, occidisti. Factum est hoc codem die et hora, qua Domitianus occisus est, etc.


page 546, image: s0618

XIII. IMPERATOR ROM. NERVA COCCEIUS.

CAPRUT I. DEORTV.

NERVA COCCEIUS in oppido Narniensi in Italia natus, ex nobili Sabinorum familia oridundus fuit, vir in militia clarus et illustris. Sext. Aurelius Victor.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a.

I. Nerva spectabili forma praeditus erat, sed senectute languenti stomacho imbecillior: attamen senectus corporisque languor virtutes animi non minuebant, sed potius splendidiores reddebant. Dio in Nerva §. 2.

II. ACTA POLITICA.

Circa acta Politica notanda sunt duo: I. Imperii occupatio. 2. Imperii administratio.

I. Imperii occupatio.

Domitiano exitiali Tyranno Nerva successit, vir in privata vita moderatus, et in militia clarus atque strenuus, qui senex admodum, operam dante Petronio secundo, praetorii Praesecto, item Parthenio, interfectoribus Domitiani, Imperator factus est. Eutropius in Brev. lib. 8.

Invitus autem et coactus imperium suscepit: cumque illud suscepisset, mox rumore orto, vivere atque affore Domitianum, perinde trepidavit, ut colore mutato, verbis amissis, vix consisteret. Sed a Parthenio confirmatus recepta fiducia ad sollenne delinimentum conversus est. Qui cum in curia a Senatu gratanter exceptus esset, solus ex omnibus Arrius Antoninus vir acer, eique amicissimus, conditionem imperantium prudenter exprimens, amplexus eum, gratulari se ait, Senatui ac populo provinciisque, ipsi autem nequaquam, cui satius fuerit malos Principes semper illudere, quam tanti oneris vim sustinentem, non molestiis modo et periculis subici, sed famae etiam inimicorum pariter et amicorum, qui cum se mereri omnia praesumunt, si quicquam non extorserint, amici sunt ipsis quoque hostibus atrociores. Sextus Aurelius Victor.

AXIOM A.

Omnis bonos est onus.

Hinc Rex Alphonsus amico ac familiari cuidam suadenti, ut tranquille et voluptuose, dum posset, vitam ageret, nec corpus tot tantisque periculis obiectaret; respondisse fertur: Non temere a Romanis, illis quidem sapientioribus, Hororis templo Virtutis templum coniunctum esse, in quod nisi per virtutis templum introire nemini liceret. Quo insinuare voluerunt, ut mortales intelligerent, ad honoris fastigium non voluptatum via (quae deliciis atque illecebris affluens esset) sed virtutis, et illa quidem aspera et salebrosa, enitendum esse. Panormitanus in gestis Alph. lib. 1. Similiter Diocletianus adhuc privatus dicere solebat: Nihil difficilius esse, quam bene imperare. Id Flavius Vopiscus in Aureliano tradit se audivisse a patre suo, additque causam: Colligunt se, inquit, quatuor aut quinque simul ad decipiendum Imperatorem, consilium capiunt, dicunt, quid probandum sit, Imperator, qui domi clausus est, vera non novit: cogitur hoc tantum scire, quod illi loquuntur, facit Iudices, quos fieri non oporteret: Amovet a Republ. quos debebat retinere, Ita bonus, cautus, et optimus venditur Imperator. At vulgus ad Imperatoris titulum satis esse putat nasci aut eligi: Nasci utcumque. Eligi emptis suffragiis, ac sollennibus ceremoniis confirmari. Vopiscus.

II. Imperii Administratio.

Nerva etsi senectute et corporis languore correptus esset; tamen in eo animi virtutes excelluerunt, ipseque bene et laudabiliter imperium administravit. Nam sequentes eius virtutes ab Historicis magnisice depraedicantur.

I. Modestia.

In initio imperii statuas aureas et argenteas sibi fieri vetuit, bonaque, quaecumque adhuc inventa sunt in palatio, restituit iis, quibus ea Domitianus per vim et iniuriam ademerat. Dion §. 2.

II. Liberalitas, et in pauperes benignitas.

Civibus Romanis, qui in summa vivebant egestate, agrum dedit ad mille quingentas myriadas drachmarum, eius agri emptione divisioneque quibusdam viris Senatorii ordinis impetrata.

III. Iustitia.

I. Iustitiae cultorem quoque se ostendit statim,


page 547, image: s0619

postquam Domitiano occiso ad imperii successionem vocatus fuit. Nam servos omnes, quos contra Dominos suos conspirasse invenit, ceu ingratos persidosque iussit occidi, ut exemplum omnibus illius ordinis constitueret, ne improbe contra eos coniurarent, quorum, servitutis iure, acerrimi propugnatores esse debebant.

II. Iuravit in Senatu, nullum e Senatoribus suo iussu interfectum iri, idque iusiurandum facta etiam coniratione contra se ratum fecit. Dio §. 2.

III. In Republ. nihil suo arbitrio unquam statuit, semper primarios viros consiliis suis adhibens. Multas leges sanxit, inter quas etiam haec fuit: Ne mares castrarentur. Quam Domitianus quoque ante tulerat. Item: Ne quis fratris vel sororis filiam uxorem duceret. Dio §. 2.

IV. Dignos potissimum ad honores evexit, nec benesicentia cuiquam bono defuit.

IV. Clementia et lenitas in Coniuratos.

I. Virginium Rufum, qui saepe Imperator appellatus fuerat, collegam in Consulatu assumpsit. Dio §. 2.

II. Calpurnium Crassum ex antiqua Crassorum familia, et alios nonnullos, qui contra eum coniuraverant, cum nondum resccirent patefactam esse coniurationem, in spectaculo iuxta se collocavit, iisque gladios tradidit in manibus, ut (sicuti dicebat) an satis acuti essent, inspicerent, quemadmodum id fieri solet: Revera autem ideo hoc fecit, ut eis ostenderet, sibi nequaquam curae, si vel in eodem loco statim interficeretur. Dio §. 3.

USUS.

1. Hinc videmus, quod bona conscientia sit murus aheneus, iuxta illud Poetae:

—— Hic murus aheneus esto,
Nil conscire sibi, nulla pallescere culpa.

2. Mortis contemptus argumentum animi ab altiori sede venientis.

Exempla utriusque habemus hoc loco in Nerva Imperatore.

V. Aequitas et Civilitas.

Cum egeret pecunia, magnum numerum vestium, multaque vasa aurea et argentea, et reliquam supellectilem non modo de privatis suis, sed etiam de principalibus rebus, multa etiam praedia, multasque domos, atque in summa omnia, praeter ea, quae necessaria erant, vendidit. Dio §. 2.

VI. Morum integritas.

Nerva usque adeo bonus Princeps fuit, ut aliquando dicere ausus sit: Se nihil fecisse, quo minus posset, deposito Imperio, privatus tuto vivere. Cum quo congruit Symbolum eius, quod tale est:

Mens bona regnum possidet.

Quod desumpsit ex Seneca in Thyeie:

Mens regnum bona possidet.
Rex est qui metuit nihil.
Hoc regnum sibi quisque dat.

Erasmus Michael in suis Caesaribus ita reddidit:

Caesaris haec vox est Nervae: se Romula tali
Sceptra quidem et fasces sustinuisse manu:
Ut nihil borrescat privatam ducere vitam,
Et nihil insidias pertimuisse velit.

Cum quo congruit vox praeclara Eberhardi I. Ducis Wyrtenbergici. Cum enim, in Comitiis Wormatiensibus apud Vangiones habitis, singuli Principes singulas regionum suarum laudes depraedicarent, et unus de vini copia, alter vero de vi argenti maxima gloriarctur: Eberhardus hoc nomine se beatum praedicabat, quod tutus in gremio cuiusvis subditorum vel inermis dormire possit. Pulchrum et venustum tanti Principis dictum! Namque Iustitia et Beneficentia Principis, fidem atque benevolentiam parit multitudinis: benevolentia fidesque caritatem: caritas securitatem: securitas Imperii diuturnitatem. Quarum rerum omnium comes est immortalis gloria. Contra autem iniustitia et saevitia gignit metum: metus odium: odium insidias: insidiae interitum. Quas res perpetua comitatur infamia.

VII. Paterna Providentia.

Cum autem Nerva propter senectutem contemptui esset militibus, conscendit in Capitolium, et Marcum Ulpium Traianum in filii locum adoptavit, hisce unus verbis: quod felix faustumque sit Senatui, populoque Romano, mihique ipsi; M. Ulpium Nervam Traianum Principem facio, eumque adopto, Caesarem appello. Postea Imperii insignia ei misit in Germaniam, quam ipse tamquam Proconsul tunc temporis obtinebat, eumque hoc versu Homerico ad Imperium cohortatus est:

Telis Phoebe tuis lacrimas ulciscere nostras.

Itaque Traianus, quamquam Nervae propinqui non deerant, tunc Caesar ac postea Imperator factus est. Qua adoptione (ad quam accessit etiam Senatus consensus, optime de Romano Imperio promeritus est. Quoniam ille coniunctionem sanguinis postposuit publicae utilitati. Neque etiam cum deterruit, quod Troianus non esset Italus vel Italicus,


page 548, image: s0620

sed Hispanus; quodque ante eum nemo alterius nationis Imperium Romanum obtinuisset: censebat enim virtutem cuiusque, non patriam, existimari et ponderari oportere. Dio in Nerva §. 3.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Nerva Imper. iniuste damnatos sub Domitiano restituit, et ex exilio revocavit, vetuit que edicto, neliceret in Christianos saevire, aut sectae Iudaicae quempiam insimulare: et sycophantas quosdam occidi iussit, A. C. 96.

II. IOhannes Evangelista circa hunc annum ex Patmo suo Ephesum rediit, ubi post reditum annos quatuor vixit, et Ecclesias in Asia gubernavit. Reditum eius Deus illustri miraculo ornavit. Quia Drusiana, quae efferebatur, cum Iohannes urbem ingrederetur, per eum vitae restituta est. Eusebius, Nicephorus et Suidas.

III. Dionysius Areopagita eodem anno in Galliis prope Parisios martyrio coronatur. Trithemius.

IV. Iohannes Evangelista rogatur A. C. 97. ab Episcopis Asiae, ut Evangelium scribat, quo refutentur Cerinthus, aliique Haeretici. Et annuit quidem Iohannes; voluit tamen ut ieiunium propter hanc rem Ecclesiis indicerent, et pro felici successu Deum deprecarentur. Hieronymus in praefat. in Matth.

CAPUT III. DE EGRESSV.

NErva non multo post adoptatum Traianum, quoniam parum prospera valetudine utebatur, stomachi dolore mortuus est, anno aetatis 66, Imperii anno 1, mense 4, die 9. Corpus eius Augusto honore delatum, insepulchro Augusti reconditum est. Dion §. 3 Eo die, quo interiit, solis defectio facta est. Sext. Aurel. Victor.

ELOGIUM.

Nerva Imper. fuit vir probus, iustus et integer. Apollonius Thyaneus apud Philostratum ait: Se numquam ridentem, numquam ludentem eum vidisse.

Ausonius hoc epigramma de eo fecit:

Proximus ex stincto moderator sceptra Tyranno
Nerva senex, Princeps nomine, mente parens.
Nulla viro soboles, imitatur adoptio prolem,
Quam legisse iuvat, quam genuisse velit.

AXIOMA OECONOMICUM.

Annus 100 fatalis est Principum familiis. Eo enim anno familiae, deficientibus successoribus, intereunt: aut dignitatem pristinam a parenribuo ortam amittunt.

Exempla.

Ita centesimo anno ab eo tempore, quo Monarchia Romanorum sub Augusto Caesare coepit, imperium Romanum coepit regi per extraneos Principes, et translatum est illud Axioma et decus imperii primum ad Nervam, Traianum, Hadrianum, Hispanos, aliosque. Vide plura exempla apud Petrum Gregor. Tholos. lib. 21. de Republ. cap. 5.

XIV. IMPERATOR ROM.

M. ULPIUS TRAIANUS.

CAPUT I. DE ORTV.

ULPIUS TRAIANUS natione Hispanus fuit, ex urbe Tudertina oriundus: Ulpius ab avo dictus: Traianus a Traio paterni generis auctore, vel de nomine Traiani patris sic appellatus. Sextus Aurelius Victor.

NOTA.

Primus hic ex peregrinis, h. e. extra Italiam natus, Imperator factus est. Hactenus enim Romae vel in Italia nati: deinceps peregrini ad gubernacula imperii sederunt. Adeo ut recte dictum sit: Romam virtute externorum crevisse. ut inter Reges quoque Romanos Tarquinius Priscus olim peregrinus fuir. Et recte sentiebat Cocceius Nerva, cum hunc Traianum adoptaret; virtutem cuiusque, non patriam, existimari et ponderari oportere. Dio in Nerva §. 3.

CAPUT II.

DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a.

Traianus egregia forma praeditus erat. Nam ita Plinius in Panegyrico de eo scribit: Iam proceritas corporis, iam honor capitis, et dignitas oris, longe lateque Principem ostentant.

II. ACTA OECONOMICA.

I. Uxor eius fuit POMPEIA PLOTINA, femina sanctissima, (uti a Plinio iuniore vocatur) h. e. modestissima atque optima. quod vel inde patet. Nam cum post Traiani electionem primum in Capitolium iret, multique essent, qui Imperii felicitatem omnibus modis ei precarentur, adhuc in gradibus, unde ab omnibus conspici et exaudiri posset, ad populum circumfusum conversa: Talis, inquit, hucingredior, qualem me exire cupio. Quo


page 549, image: s0621

dicto innuere voluit, se non minus in Imperio, quam cum extra Imperium esset, omnibus optime velle. Unde sic se in Principatu gessit, ut omnino iusta reprehensione caruerit. Xiphil. in vita Traiani.

II. Saepe etiam maritum hortata est, ne provincias a procuratoribus suis divexari pateretur. Cui ille obtemperans, graviter in improbos illos fisci lienes invectus est. Nam ut, crescente in corporibus humanis liene, reliqui artus contabescunt: ita fiscum per similitudinem vocabat lienem; quod turgente Principis sisco, reliqua civitatis membra marcescant et aegrotent. Unde Plinius in Panegyrico ad Traianum praeclare inquit: Quae gloria tua est praecipua, saepe vincitur fiscus: cuius mala causa numquam est, nisi sub bono Principe. Pulchrum hac de re exstat emblema apud Alciatum, quod tale est:

Humani quod splen est corporis, in populire
Hoc Caesar fiscum dixerat esse suum.
Splene aucto veliqui tabescunt corporis artus:
Fisco aucto arguitur civica pauperies.

Regula Vitae.

Recte et venuste Cicoro l. 1. Offic. scribit: In rebus prosperis, et ad voluntatem nostram fluentibus, superbiam magnopere sastidiamus, arrogantiamque fugiamus. Nam ut adversas, sic secundas res immoderate ferre, levitatis est. Praeclara est aequabilitas in omni vita, et semper idem vultus, eademque frons.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperiioccupatio.

Nerva Imp. Traianum adoptavit et Caesarem creavit: quod Senatus Romanus approbavit, uti in histor. Nervaediximus. Decretum de adoptione, et insignia Imperii, a Nerva et Senatu ad se missa, accepit in urbe Colonia Agrippina, Et tum agebat annum aetatis 42. Quo tempore vigor corporis et animi maxime floret, neque adolescentiae impetu se efferens audacius, neque senili tarditate languescens.

Praesagium Imperii eius.

Antequam Imperium adipisceretur, per quietem somnium habuit: vidit virum iam grandem natu, veste purpurea et corona ornatum, et ab eo in sinistram partem iuguli sui, post in dextram, annulo signum imprimi. Dio in vita Traiani §. 1.

Omen felicis gubernationis.

Omen vero felicis gubernationis habitum fuit, quod cornix Imperium eius adveniens, e fastigio Capitolii denuntiaucrit, Atticis verbis clamans: *e)sai pa/nta kalw=s2. Omnia bena erunt. Sextus Aurelius in Traiano.

II. Imperii administratio.

Imperium ita administravit, ut eum omnibus Principibus merito praeferri scribat Eutropius. Nam iste talem (ut cum Sext. Aurelio Victora loquar) se Rei publicae praebuit, qualem vix aegreque exprin mere valuerunt summorum virorum miranda ingenia. Nam cum duo sint, quae ab egregiis Principibus exspectentur, sanctitas domi, et in armis fortitudo, et utrobique prudentia: Certe tantus in eo erat maximarum rerum modus, ut quasi temperamentum quoddam virtutes miscuisse viderentur Nam suam salutem sibi invisam affirmabat, si non esset cum salute Rei publ. coniuncta; uti Plinius in Panegyrico ait.

Hinc tale Symbolum usurpavit:

Qualis Rex, talis Grex.

Cum quo congruit dictum Syracidis c. 10. v. 2. Qualis est iudex populi, tales sunt ministri eius: Et qualis est Rector civitatis, tales et habitantes in ea. h. e. Subditi Magistratus sui ingenium plerumque imitantur.

Quod Symbolum Traiani intelligi potest dittw=s2.

I. *genikw=s2, sive in utramque partem. Nam sit plerumque, ut Princeps exemplo suo trahat subditos. Quorum non animis olum, sed oculis etiam eum servire oportet. Nam Principis vita censura est, secundum Plinium. Et Isocrates inquit ad Nicoclem: Totius civitatis mores ad exemplum Magistratuum conformantur. Similiter Cicero libro 1. Famil. epist. 9. inquit: quales in Republ. Principes, tales solent esse reliqui cives. Et Claudianus pulchre canit:

—— Totus componitur orbis
REgis ad exemplum: nec sic inflectere sensus
Humanos edicta valent, quam vita regentis.
MObile mutatur semper cum Principe vulgus.
Scilicet in vulgus manant exempla regentum.
Utque Ducum lituos, sic mores castra sequuntur.

II. *ei)dikw=s2. Sic Symbolum illud usurpari potest.

I. De imitatione virtutum. Sic Principes prudenti gubernatione non tantum prosunt Rei publsed exemplo etiam suo mores civium emendant; sicut Seneca in Thyeste act. 2. sq. 1. pulchreait:

Rex velit honesta; nemo non haec eadem volet.


page 550, image: s0622

Cum quo congruit venustum Ovveni epigramma ad Iacobum Angliae Regem:

O quanta exempli generoso in Principe vis est!
Tu vitando vetas, tu faciendo iubes.
Princeps principium motus: Rex regula vitae.
Cir cumfert caelum sidera; Rex populum.

2. De contagio vitiorum. Nam ita Salomon, Proverb. 29. 11. inquit: Princeps qui audit verba mendacii, omnes ministros habet impios. Nam si vitia concipiunt Principes, ea plerumque in civitatem infundunt: neque obsunt quod solum ipsimet corrumpuntur; sed etiam quod corrumpunt, plusque exemplo quam peccato nocent. Huc pertinet clegans dictum Ciceronis lib. 3. de Legibus. Non tantum mali est peccare Principes (quamquam hoc est magnum per se ipsum malum) quantum illud, quod permulti imitatores Principum exsistunt. Nam licet videre, si velis replicare memoriam remporum, qualescumque summi civitatis viri suerunt, talem civitatem fuisse: Quaecumque mutatio morum in Principibus exstiterit, eandem in populo secuturam. Huc pertinet pulchrum epigramma Ovveni, cuius titulus est Aulicismus.

Arrisit tibi Rex? ridebit et assecla magni
Regis: ut ad motum corporis umbra movet.
Perfricuit frontem Rex? Aulicus ilico vultum
Contrahit, ut, cum sol occidit, umbrafugit.

Virtutes Traiani speciales.

I. Iustitia.

Sextus Aurelius Victor ita de eo scribit: Traianus iustitiae ac iuris humani divinique, tam repertor novi, quam inveterati custos fuit. Haecille. Unde tantum innocentiae suae fidebat, ut praefecto militum praetorianorum, Sabuzano nomine, cum eum creaverat, gladium, quo accingi eum oportebat, nudum porrigens dixerit: Accipe gladium, quem pro me, si bene atque ratione imperavero, distringes: sin minus, eo ad interitum meum utere.

OBSERVATIO.

Usus GLADII duplex est, 1. Politicus, vel Iudicialis. Sic gladius est insigne iustitiae: sicut D. Paulus inquit ad Rom. 13. 4. Magistratus DEI minister est, tibi in bonum. quod si feceris id quod malum est, time. Non enim frustra gladium gestat. Unde patet, quod Gladius Magistratui a DEO concessus, sit publica potestas et auctoritas gladium stringendi ad bonorum defensionem, et malorum coercitionem. Hinc etiamnum usitatum est, ut in publicis sollennitatibus Gladius evaginatus Imperatori et Regibus praeferatur: quod symbolum est iustitiae, ut terror sontibus incutiatur, et insontes sciant, se sub protectione summi Magistratus ab iniuria et violentia sceleratorum tutos esse.

Huc pertinet venustus et elegans Dialogismus.

Quae DEA? Iustitia. At cur torvo lumine spectas?
Nescia sum flecti, nec moveor pretio.
Unde genus? Caelo. Qui te genuere parentes?
Mi Modus est genitor, clara Fides genitrix.
Aurium aperta tibi cur altera, et altera clausa est?
Una patet iustis, altera surda malis.
Cur gladium tua dextra gerit, cur laeva bilancem?
Ponderat haec causas; percutit ille reos.
Cur sola incedis? quia copia rara bonorum est.
Haec referunt paucos saecula Fabricios.
Paupere cur cultu? Semper iustissimus esse
Qui cupit, immensas nemo parabit opes.

II. Est Polemicus et militaris. Sic Gladius est insigne fortitudinis heroicae. Et hoc respectu etiam Magistratui a Deo concessus est gladius pugnandi pro aris et focis, h. e. pro religione et pace, ut subditi sint tuti adversus publicam latronum Rem publ. infestantium violentiam. Ita Gideon sextus iudex in Israel, in proelio contra Midianitas milites suos clamare iussit; Gladius Iehovae, et Gideon. Luth. Hie das Swert des Herren/ und Gldeons. Iudic 7. 20.

Similiter C. IUlius Caesar in heroicis Gabriel. Simeon. Symbolis pingitur stans super globum mundi, sinistra tenens librum, et dextra gladium, cum hac inscriptione: Ex utroque Caesar. Qua pictura adumbaratur, hisce duobus, nempe Literis et armis, Caesarem Imperium acquisivisse, acquisitumque conservasse.

II. Magna erga Senatum reverentia.

Senatum in summo honore habuit, et sine eius consilio nihil fecit: unde et a Senatu hic ei honos habitus est, ut Princeps optimus nominaretur. Et acclamari deinceps in Imperatorum sequentium electionibus solitum fuit, Augusto felicior, et Traiano probior.

III. Humanitas.

Traianus erga omnes erat humanissimus. Nam supra modum laudanda est vox eius graphica, qua amicis incusantibus, quod parum memor Imperatoriae Maiestatis nimium esset omnibus


page 551, image: s0623

expositus, respondit: Talem praestabo me Imperatorem privatis, qualem optarem ipse privatus. Erasmus l. 8. Apophth. Ita Traianus milites in bellis saucios ipse curabat, et cum ligandis vulneribus fasciae multis deessent, nesuae quidem vesti pepercit, sed in laciniis conscissam illis divisit.

IV. Comitas et affabilitas.

Haec virtus in admissione hominum et colloquio cum iisdem consistit. Laudabile vero semper Principibus, faciles interpellantibus aditus praebere, nec de occupationibus causari, ut olim Ausonius dicebat.

Quam virtutem unice amavit Traianus, vere optimus, de quo Plinius: Nulla apud eum in audiendo difficultas, nulla in respondendo mora: audiuntur statim, dimittuntur statim.

V. Liber alitas.

Erga Doctos adeo liberalis et munificus erat, ut Iuvenalis de eoscripserit:

Et spes et ratio studiorum in Caesare tantum:
Solus enim tristes hac tempestate Camenas
Respexit.

Similiter Plinius Iunior in Paneg. Traiani inquit: Quem honorem dicendi Magistris? quam dignitatem spientiae Doctoribus non habes? Ut sub te spiritum et sanguinem, et patriam receperint studia, quae priorum temporum immantias exilio puniebat.

Etiam in AMICOS liberalis erat, cum quibus, fi vitae conditione par esset, societatibus fruebatur. Saepe nonnullorum ignorantium domos ingressus est, cum eis ad cenam accumbens.

Romae repertum marmor in foro Traiani his characteribus insig nitum: Potentissima dos in Principe liberalitas atque clementia. Marlor. in Topog. lib. 5. c. 52.

VI. Prudentia et modestia.

Prudens et modestus fuit, quod libertatem sententias dicendi consiliariis suis concesserit. Plinius Iunior in Panegyr. de Domitiano ita conqueritur. Videmus, inquit, curiam elinguem, in qua dicere quod velles, periculosum; quod nolles, miserum esset. Quia unus solus censebat, quod omnes sequerentur. Traianum vero cum in ceteris omnibus, tum in eo maxime laudat, quod, eo rogante sententias, libere dicere liceret, vinceretque sententia non prima, sed melior. Bodinus de Republ. lib. 3. pag. 392.

VII. Magnificentia.

Traianus incredibili magnificentia exstruebat publica aedificia, vias et porticus.

A. C. 114. Forum Traiani cum columna perfectum est; ut inscriptio indicat. Monumentum autem positum suit, ut palam sieret, quantae altitudinis mons et locus tantis operibus sit egestus.

A. C. 116. Portum Anconae suis sumptibus instauravit, ut tutior esset navigantibus, Ideo hoc anno monumentum ipsi positum. Onuphrius.

VIII. Constantia in servanda Amicitia.

Traianus amicos suos, et vivos, et defunctos benigne amplexus est. Licet enim Sura (qui fide et amicitia cum Traiano coniunctus fuit) saepe apud eum ab invidis et inimicis accusatus esset: nihilominus tamen domum eius etiam non vocatus ad cenam venit, dimissaque custodia Medicum Surae primum omnium ad se vocavit, eique suos oculos tractandos et curandos permisit. quo facto tonsorem eiusdem venire iussit, qui mentum Imperatoris rasit. Nam haec vetus consuetudo civium Romanorum ac Principum fuit, et Aelius Hadrianus Traiani successor primus barbam nutrivit. Posthaec Traianus cenavit lotus, posteroque die amicis suis, qui Surae maledicere semper, eumque calumniari consueverant, respondit: Si me Sura interficere voluisset, certe heri me interfecisset. Hunc Suram post mortem Traianus affecit publica sepultura, eique statuam collocari iussit. Dion in Traiano, §. 1.

Similiter Marcellum adeo dilexit, ut ipsi imperium et provincias commendaret, si fatale quid sibi accidisset. Spartianus.

IV. ACTA BELLICA.

Traianus quinque potissimum gessit bella.

Bellum I. contra Germanos.

Primum bellum gessit contra GERMANOS: quos cum repressisset, et Germaniam trans Rhenum in pristinum statum reduxisset; inde Germanitus dictus est.

Bellum II. contra Dacos.

Secundum bellum gessit contra DACOS. Cum quibus acerrimo conflixit praelio. Quo plurimi quidem hostium caesi et victi sunt; tamen etiam apud Romanos tantus vulneratorum numerus fuit, ut decssent lintea, quibus vulnera obligarentur.


page 552, image: s0624

Quare Traianus suam superllectilem ad hanc rem distribuit. Dion. §. 2.

Traianus insequitur Decebalum Dacorum Regem, et ad Regiam ipsuius tandem pervenit, ubi iterum victoria potitur. Decebalus statim legatos ad eum mittir, qui pacem petant. Pax confecta, atque Traianus Romam reversus, de DACIS triumphavit. Unde Dacicus appellatus est. Quorum titulorum Iuvenalis Satyr. 6. meminit:

Dacicus et scripto radiat Germanicus auro.

Cum autem Decebalus in Dacia multa contra foedus faceret, et socios populi Romani depraedaretur; Traianus ipse contra eum proficiscitur. Utque commodius bellum cum Dacis gerere posset, pontem ingentem in Danubio ingenti sumptu aedisicat, qui habuit pilas e lapide quadrato 20. Et ponte perfecto, in Daciam venit, hostesque magno praelio vincit. Decebalus cum regiam et omnem suam ditionem in potestatem Romanorum venisse videret: ne vivus caperetur, mortem sibi ipsi conscivit. Traianus etiam thesauris Decebali potitus. in flumine Sargetia desossis; quos per captivos quosdam ibi absconderat, captivis istis postea interfectis. Inde pontis aedificati fornices abicit, atque in Daciam colonias deducit. Dion in Traiano §. 4.

Bellum III. contra Armenios.

Traianus Dacia in provinciam redacta, tertium bellum gessit cum Rege ARMENIORUM, qui insignia regni ac diadema regium a Parthorum Rege, quasi illi subiectus, sumpsisset. Ingresso autem Armeniorum ac Parthorum fines, multi Satrapae earum regionum cum muneribus ei occurrerunt. In quibus equus erat edoctus prioribus pedibus procidendo adorare, ac caput pedibus submittere gestu supplicantium. Regi Armeniorum regnum ademit, et Armeniam in provinciam redegit, limitemque Orientalis Imperii ab Euphrate ad Tigrim amnem protulit. Unde a Senatu Romano magnis honoribus affectus, atque Optimus cognominatus est. Dion. §. 6.

Bellum IV. fuit Parthicum.

Ex Armenia Traianus contra Parthos profectus Euphratem fluvium ponte iunxit, eumque, frustra resistentibus Barbaris, traiecit, et Assyria devicta ad Babylonem usque penetravit. Quam ob causam Parthicus a senatu appellatus est. Dion. §. 6.

Bellum V. fuit Iudaicum.

Iudaei A. C. 114. sub Traiano iam sene et in Assyria bellum gerente seditiones excitarunt. Nam in Cyrene Romanos et Graecos sine discrimine obtruncarunt ad ducenta et viginti hominum milia, nec caede contenti, humanis carnibus reliquos vesci coegerunt, occisorumque intestinis stillanti adhuc sanguine cincti, pellibus vero eorundem obvoluti, multos a vertice serris dissecuerunt medios, multos bestiis laniandos obiecerunt, alios digladiari inter se iusserunt. In Cypro Duce Artemions circiter ducenta et quadraginta milia hominum trucidata. Et huiusmodi caedes per universum fere terrarum orbem factae sunt. Contra hos autem seditiosos Iudaeos Traianus complures misit Duces cum exercitu, nempe Marcium Turbonem, Lucium Quietum, et alios, eosque profligavit, innumerabilemqueillorum multitudinem ferro necavit: Uti scribunt Dio, Xiphil. et Nicephorus.

Legem postea tulit, ut Iudaeo capitale esset, si in Cyprum venisset, sive casu, sive vi, sive errore eo deferretur.

Anno Christi 115. Iudaei etiam in Mesopotamia, cum tumultuarentur, multis milibus caesis domantur: siec contra eosdem in Aegyptum Marcus Turbo mittitur, qui infinitas Iudaeorum copias delet. Xiphilinus, et Dion in Traiano, §. 20.

Hic furor Iudaeorum eo magis mirandus est, quod recens adhuc erat memoria excidii Ierosolymitani. Nam a secundo Titi anno ad Traianum Imp. sunt tantum anni 34.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Viri Ecclesiastici.

I. Iohannes Evangelista anno Christi 99. Evangelium suum scripist. Hieron. Et A. C. 100. Ephesi placide in Domino obdormiit, anno aetatis 89. vel 91. uti Eusebius scribit, et Hieronymus. Ita mors beata S. Iohannis Evangelistae primum Christi centenarium clausit.

II. Successit ipsi Onesimus iPauli Discipulus in Episcopatu Ephesino; ut habet Egnatius epist. 16.

III. Anacletus A. C. 101. si vera Baron. scribit, Papa Romanus constituitur, die 3 Aprilis. Hic primus vetuisse dicitur, ne sacerdotes vel reliqui sacris initiati barbam aut comam nutrirent. Polydorus Virgilius.

II. Haeretici.

I. Papias Discipulus Iohannis Evangelistae Episcopus Hierapolitanus, vir magnae auctoritatis,


page 553, image: s0625

sed sectae de millenario, sive regno terreno piorum in terris per mille annos auctor. Eusebius.

II. Lucianus Sophista A. C. 104. blasphemus ille contionator fuit primum Antiochiae, post defecit ad gentiles, et tandem laceratus est a canibus: uti Suidas habet. Quamquam, si scripta eius attendas, videtur 70 annis posterior.

III. Martyres.

Traianus Christianos persecutus est. Circa quam persecutionem notanda sunt quinque: 1. Ordo. 2. Origo. 3. Persecutionis descriptio. 4. Duratio, et 5. Mitigatio.

I. ORDO.

Tertia haec fuit Christianorum persecutio. Prima facta est sub Nerone, quae Romae ab illo instituta est anno Christi 65. Secunda sub domitiano, A. C. 96. Tertia sub Traiano, A. C. 108.

II ORIGO.

Origo huius persecutionis fuit duplex.

I. FALSA PERSVASIO. Quia putavit TRaianus, se cultum praestare DEO, si Christianos persequeretur: sicut Christus Salvator noster praedixit. Iohan. c. 16. v. 2. Nam unam in IMperio Romano religionem esse debere praetexens, Christianos avitae religionis hostes haud ferendos statuit: uti etiam hodie Iesuitae hostes religionis verae perniciose docent.

II. PRAVA CONSILII SUGGESTIO. Nam sacerdotes Idololatrici subdole ei suggerebant, numerum Christianorum indies magis magisque crescere, et nisi omni conatu studioque opprimerentur, fore, ut tandem seditionem excitarent, ingensque damnum Romano IMperio inferrent. Egesippus in histor. Eccles. lib. 3. cap. 26.

III. PERSECUTIONIS DESCRIPTIO.

Horrenda haec sub Traiano Imp. fuit Ecclesiae persecutio. Quia ubique locorum sine ullo discrimine vel sexus vel aetatis, omnes qui Christum profitebantur, ad lanienam rapti et interfectisunt. Interquos fuerunt,

I. Simon Cananaeus, cognomento Iudas, patre natus Cleopha, Iosephi fratre, matre Maria, quae vocatur Cleophae, frater Iacobi Episcopi, cognomento Iusti, dissipatione facta Apostolorum, in Aegypto et Persia Euangelium praedicavit. Post obitum Iacobi in Episcopatu illi successit, functus Episcopi officio plus 40. annis. Vixit annos 20. supra 100. Multis suppliciis afflictus est per multos dies, et tandem cruci affixus, accusatus, quod esset ex genere Davidis, et Christianus. Vide Hieronymum in Catalogo Martyr. Euseb. l. 3. c. 32.

II> IGNATIUS Iohannis Euang. et Apostoli Discipulus, Antiochenae Ecclesiae Episcopus, anno Traiani secundo vinctus Romam mittitur: ibique cum fidem Christi abiurare nollet, Caesarisque superstitionem reprehendere non desineret, post varia tormenta, cum nihil de constanti decentique sententia remitteret, leonibus immanissimis obiectus; martyrio defunctus est. Adeo autem bestiarum rugitum non exhorruit, ut eo audito exsultante voce et triumphante animodiceret: Frumentum Christi sum, et dentibus bestiarum molor, ut purus panis Christi reperiar. Fruar bestiis mihi paratis, quas opto truculentiores mihi inveniri: eas et blanditiis demulccbo, ut crudelius medevorent: et illae si nolint, ego vi eas adigam. Nunc incipio Discipulus Christi esse; Facessat a me rerum omnium sive visibilium sive invisibilium admiratio, ut Iesum Christum assequar. Omnia suppliciorum genera a Diabolo excogitata in me coacerventur, ut Iesum Christum duntaxat adipiscar. Eusebius lib. 5. c. 30. Nicephorus lib. 3. cap. 39.

Idem. Id solum peto mihi, ut vires et intus et foris suppetant, ut non modo dicam, sed et velim; ut non solum dicar Christianus, sed et inveniar. Christianus cum odio habetur a mundo, diligitur a DEO. Melius mihi emori propter Christum, quam imperare finibus terrae. Vita sine Christo mors est. Meus amor crucifixus est. Non est in me incendium, quidpiam ameans, sed aqua viva, saliens in me, intus dicit mihi: Veni ad Patrem. D. Lodovicus Rabus, lib. 11. Martyr. pag. 219. scribit, quod Ignatius, a tortoribus valde excanificatus, animosus constansque permanserit, mediosque inter cruciatus nomen IISV semper invocaverit. Cum autem illi cum interrogarent: Quare hoc nomen Iesu tam saepe nominaret, et quodnam inde levamen haberet? Laeto hilarique vultu ille respondit: Nomen hoc cordi suo inscriptum esse, ideoque numquam eius oblivisci posse. Recte dixit. Nam

Iesu dulcis memoria Dat vera cordis gaudia.
Iesu/der süsse Name dein
Im Tod erquickt die Seele mein.

Cum autem mortuus esset, pectus eius dissecuerunt, cor eius exemerunt, illudque aperuerunt, nomenque IESV aureis literis ei inscriptum invenerunt. Quo viso, multi ab idololatrica religione ad Christum conversi sunt.

III. Martyrium quinque Virginum. Traianus Antiochiae quinque Virgines fidem Christi palam profitentes combussit, et ossibus earum ad


page 554, image: s0626

summum combustis, cineribusque aeri commixtis ahena quaedam alique vasa inde consici curavit, eaque publico lavacro, quod ibi magnificentissime construxerat, dicavit. Verum quicumque eo loturi ingrediebantur, simul atque calidas aquas attigissent, caligine simul et vertigine correpti, cum impetu inde procurrebant, et concidebant. Causa vero eius mali cognita, Traianus, ut alia ex aere puro vasa pararentur, mandavit; Priora autem illa in fornacibus conflata, in quinque transformavit Statuas, easque virginum combustarum forma et habitu ante fores balnei collocavit. Nicephorus lib. 3. c. 23.

IV. Phocas in Ponto Ecclesias gubernans, cum Neptuno sacrisicare nollet, in ardentem caminum coniectus, deinde in ferventes aquas demersus, ad Christum relicta hac aerumnosa vita commigravit.

IV. DURATIO.

Haec persecutio Christianorum sub Traiano Anno Imperii eius IIincipiebat, et usque in septimum annum se extendebat.

V. MITICATIO.

Mitigata tandem Imperatoris saevitia est per PLINII II Epistolam A. C. 110 Hic enim cum Proconsul in Bithynia esset, et in Magistratu suo multos Christianos interfecissetk multitudine et constantia eorum perterritus, epistolam ad Traianum misit, in qua describit Christianos, petitque se instrui, quomodo contra eos agendum sit, cum nemini noceant, scelera prohibeant, et suo Christo in coetibus antelucanis tantum hymnos cantent. Traianus rescripsit: Inquirendos Christianos non esse, accusatos et oblatos puniendos esse. Orosius, et Eusebius l. 3. Qui subiungit: Resedit quidem fervor persecutionis: hostibus tamen piorum magna oblata est nocendi occasio Tertull in Apolog. taxat edicti Imperatorii absurditatem in hunc modum: Rescripsit Traianus, Christianos inquirendos non esse, oblatos vero puniti debere. O sententiam necessitate confusam! negat inquirendos innocentes, et mandat puniendos ut nocentes; parcit et saevit, dissimulat et animadvertit. Quid te ipsum censura circumvenis? Si damnas, cur non et inquiris? Si non inquiris, cur non et absolvis? Latronibus vestigandis per universas provincias militaris statio sortitur. In reos Maiestatis et publicos hostes omnis homo miles est. Solum Christianum inquiri non licet, offerrilicet: Quasi aliud actura esset inquisitio, quam ablatio? Et ibidem ait: In Christianus nomen damnari et pu8niri; non crimen aut scelus: Solum nomen innocuum, hominibus innocuis, esse pro crimine propter quod plectantur.

Similiter cum Tiberianus Syriae Praeses A. C. 116. ad Traianum retulisset, se non parem esse Christianis occidendis, qui ultro supplicia appeterent, mandavit Traianus, ut ab iis abstineret.

IV. Viri in literis celebres.

I. Traianus fuit re et usu magis doctus, quam praeceptione diligentiori, qualis in Oratoribus requiritur. Ita enim vim eruditionis callebat, atque ex eius praescripto agebat, ut nihil fuerit, in quo non optime institutus videretur. Hinc quoque Bibliothecas Romae exstruxit, inter quas unam a Gentilicia appellatione sua ULPIAM nominavit.

II. Tempore Traiani Sloruerunt, 1. Plutarchus Chaeronensis, qui Praeceptor eius, eique valde familiaris fuit. Hic librum edidit de Imperatoria institutione, cum epistola, Traiano inscripta. in qua gratulatur ei de modestia et optimis moribus.

2. Lucius Florus, qui LIvii Epitomen edidit.

3. PLINIUS Secundus, qui fuit alterius Plinii scriptoris naturalis historiae nepos ex sorore; cuius hodie quoque Panegyticus ad Traianum et epistolae exstant.

CAPUT III. DE EGRESSV.

TRaianus, cum contra Agarenos in ARabia infeliciter pugnasset, curarum magnitudine adversa valetndine correptus, in Italiam proficisci cogitavit. Sed cum in Ciliciam venisset, stupote primum membris resolutis, initio apoplecticus, postea intercute repletus, apud Selinuntem Ciliciae oppidum, quae postea Traianopolis dicta, repente exstinctus est, anno aetatis 64, cum imperasset annos 19, menses 6, dies 15. Dion in Traiano, §. 10.

Ossa eius in urna aurea collocata, Romamque delata, sub columna fori Traiani Romae recondita sunt, cuius columnae altitudo in 140. pedes erigitur. Cassiodorus.

NOTA.

Traianus primus apud Romanos sepulchrum intra urbem constituisse dicitur ab Eutropio lib. 8.


page 555, image: s0627

QUAESTIO.

An Tranianus Imperator per preces Gregorii Papae Romani, ex inferno liberatus, in caelum transierit?

Ex sermone Iohannis Damasceni, de defunctis. Gregorius, qui Dialogos a nostris dicitur, veteris Romae Episcopus, vir (quod testantur omnes) sacrarum disciplinarum intelligentia celebris, cui etiam (ut ferunt) sacra facienti caelestis angelus socium se addidit, simul sacrificans; cum per forum Traiani lapidibus stratum iter faceret, validas preces ad misericordem, animabusque propitium Dominum habuit, ut Traiano Regi peccata dimitterentur. Et confestim vox divinitus allata, audita est in hunc modum dicens: Preces tuas audivi, et veniam Traiano do: Tu vero deinceps pro impio hostiam mihi ne offeras. Testatur autem Oriens et Occidens totus miraculum hoc germanum et irrefutabile. Hactenus fabula. De qua anxie disputantem vide Bellarminum lib. 2. de purgat. cap. 8. ubi scribit: Traianum non fuisse damnatum absolute ad inferos, sed solum punitum in inferno, secundum praesentia eius demerita, et suspensam sententiam propter praevisas B. Gregorii preces: et prae erea non immediate ex inferno ad caelum transiisse, sed prius corpori unitum, et tunc baptizatum, paenitentiam in hac vita egisse.

Verum nos breviter respondemus; quod tota haec fabella

I. Sit a)/grafos. Ideoque dicimus cum D. HIeronymo: Quicquid sine auctoritate Scripturarum sacrarum effertur, illud eadem facilitate reicitur, qua affertur.

II. Est a)nti/grafos. Quia Christus Salvator noster inquit Iohan. 3. vers. 18. Qui credit in Filium DEI, non condemnatur; qui vero non credit, iam condemnatus est. Iam vero ex inferno nulla est liberatio; sicut Abraham inquit ad divitem epulonem, Luc. 16. vers. 26. Inter nos et vos hiatus ingens firmatus est: ut hi qui volunt hinc transire ad vos, non possint, neque istinc huc transcendere.

III. Est para/logos. Quia ipse Bellarminus lib 2. de purgat. cap. 8. eam refutat, et ita se ipsum intricat; ut non satis mirari possis hominis (si legas) caecitatem.

XV. IMPERATOR ROM. AELIUS ADRIANUS.

CAPUTI. DE ORTV.

NAtus est AElius Adrianus anno Christi 78. Vespasiano septies, et Tito Vespasiano quinquies COSS.

PATER eius fuit AELIUS ADRIANUS, cognomento AFER, qui Adria Piceni oppido oriundus, inde nomen filio huic suo indidisse videtur. Fuit vir magnae auctoritatis et Senatorii ordinis, atque Imperatoris Traiani consobrinus.

MATER eius dicta est DOMITIA PAULINA a Gadibus oriunda. AElius Spartianus in Adriano §. 1.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a.

et Acta Iuventutis.

STatura fuit procerus, forma comtus, flexo ad pectinem capillo, promissa barba, (nam ipse primus Imperatorum fuit, qui barbam nutrivit) ut vulnera quae in facie naturalia erant, tegeret, habitudine robusta. Spartianus §. 14.

Anno aetatis 10. patre orbatus, Ulpium Traianum Praetorium tunc, consobrinum suum, et Caelium Tacianum Equitem Romanum, tutores habuit. Imbutusque impensius Graecis studiis, ingenio eius sie ad ea declinante, ut a nonnullis Graeculus diceretur. Nam ita de eo Dion scribit: *fu/sei de\ filolo/gos h)=n en e(kate/ra| th=| gla/ssh|, kai/ tina piza\ kai\ en e)/pes1i poih/mata pantodapa\ kate/leipe. h. e. Natura amans lirerarum utriusque linguae, et multa scripta partim soluta oratione. partim carmine composita reliquit. Potuit uno tempore scribere, dictare, audire, et cum amicis colloqui.

Quintodecimo anno ad patriam rediit, ac statim militiam iniit, venandi usque ad reprehensionem studiosus. Spartianus §. 1.

II. ACTA OECONOMICA.

I. UXOR eius erat SABINA, ex qua nullos liberos suscepit, et saepe cum ea divortium facere constituit; idque triplicem ob causam. 1. Quia sterilis erat. 2. Quia morosa et onerosa erat. 3. Quia adulterii suspecta erat. Quoniam cum Suetonio


page 556, image: s0628

Historico et Senatore nimiam familiaritatem habebat, qui etiam eo nomine a gradu dignitatis depositus fuit.

II. )*arsenokoi/ths2. Quia cum Antinoo formoso iuvene masculam Venerem exercuit. Hic, dum in Nilo cum Adriano vectatur, nave excidit et suffocatur, et postea ab Adriano inter DEOS relatus est; cum essent, qui animam eius in stellam mutatam se vidisse asseverarent. Urbem quoque in Aegypto aedificavit, quam ab eius nomine Antinoum vocavit, statuasque ei erexit. Ob quem immoderatum erga Antinoum affectum irrisus fuit. Dion §. 5.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Adrianus opera Plotinae uxoris Traiani Caesar nominatus est. Dion in Adriano, §. 1. Quare ex Syria provincia, ubi Traianus in Italiam proficiscens eum reliquerat, Romam contendit, secumque reliquias Traiani in urna aurea reconditas in curru triumphali vexit, ut optimus Imperator, ne post mortem quidem, triumphi amitteret dignitatem. Spartianus §. 3. Similiter cum ex peregrinatione Romam venisset, Plotinae Traiani coniugi, vita functae, cuius opera Imperium adeptus erat, amplissimos honores tribuit. Atratus enim per novem dies incessit, eique templum exstruxit; et carmina de laudibus eius secit. Dion in Adriano, §. 5.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

Bene et laudabiliter Adrianus Imperium administravit.

I. VIRTUTES.

I. Amor et studium erga Rem publ.

Nam Dion de eo scribit, ipsum frequenter in Senatu dicere solitum: Imperium se ita administraturum, ut sciret, rem populi esse, non suam privatam. Unde hoc Symbolum usurpavit: Nen mihi, sed populo.

Quod cum colophone Legum XII. tabularum congruit: Salus populi suprema lex esto. Nam omnes Principis actiones ad bonum publicum promovendum, non privatum, sint directae. Lipsius l. 2. Polit. cap. 6. quod etiam Seneca praecipit in lib. de Clementia, cap. 1. Princeps, inquit, existimat, non Rem publ. snam, sed potius se esse Rei publicae. Nam, fecundum LIvium, Res publ. incolumis iservat res privatas. Nimirum hoc uno Rex potissimum differt a Tyranno, qui summum crimen putat, populum aut Rem publ. esse divitem: teste Isocrat. At Princeps et Rex bonus, Non tam sibi quam populo consulit, corumque quibus praeest, commodis utilitatique servit. In quam sententiam etiam Cicero pulcherrime inquit: Si consulis populo, remove te a suspicione alicuius commodi tui. Fac fidem te nihil nisi populi utilitatem et fructum quaerere.

II. Reverentia erga Senatum.

Nam cum libertum suum videer duos inter Senatores ambulantem, misit, qui ei colaphum impingeret, diceretque: Noli inter eos ambulare, quorum adhuc potes esse servus: Simul Senatoriae diguitati consulens, et servi castigans insolentiam, quam de Caesare hero sumpserat. Dion.

III. Iustitia.

Iustitiae observantissimus fuit Adrianus. Nam cum in spectaculo populus clamore flagitaret, ut aurigam, qui placuerat, liberum esse iuberet, per tabeilam respondit: Iniquum esse quod peterent, et contra leges Iustitiae. Si enim servum alienum libertate donaret, fieret iniuria Domino. Dion. Spartian.

Similiter Provinciis quibusvis prospiciebat, et de securitate et utilitate in Praesides et Procuratores provinciarum ita studiose inquirebat, ut crederetur accusatores emittere; In diiudicandis vero controversiis adhibuit Iurisconsultos, Iulium Celsum, Salvium Iulianum, et Neracium Priscum. Spartianus. Iussit quoque Salvium Iulianum in suo nomine edictum componere, quod Praesides observarent in omnibus provinciis, ut idem ius in toto Imperio Romano administraretur. Eusebius.

IV. Clementia.

Adrianus adeo contempsit inimicos, ut uni, quem habuerat capitalem, forte obvio dixerit: Evasisti. Nam Principibus in offensis privatis debet esse satis, potuisse ulcisci. Dion. Idem Adrianus servum, qui in se armatus irruisset, condonata venia, curari iussit, quod esset furiosus.

AXIOMA. Fatui sunt implacabiles, vel non facile curantur.

Quia ponderosior est ira stulti, quam arena maris. Athomines sapientes facilius placantur. Nam 1. Cogitant, quanta sit imbecillitas hominis, iuxta illud Comici: Homosum, humani a me nihil


page 557, image: s0629

alienum puto. 2. Sciunt, iram per se quiddam rabidum, et irae non indulgendum, iuxta illud: Sapientes sunt patientes. Quare

Disce pati, si vis sapiens et sanctus haberi.

Item:

Nobile vincendigenus est Patientia: vincit
Qui patitur: Si vis vincere, disce pati.

V. Magnificentia.

Orbem Romanum circumivit, et multa passim opera magnifica exstruxit. Alexandriam a Romanis subversam publicis impensis restauravit. Nicomediae et Nicenae urbis aedificiis iplurimis terraemotu collapsis, ad instaurationes eorum, publicas impensas largitus est. In Britannia murum per octingenta milia passuum primus duxit, qui Barbaros a Romanis discerneret. Cum Pelusium venisset, Pompeii sepulchrum instauravit, hoc carmen adiciens:

Ossa viri magni tenui quam clausa sepulchro!

VI. Erga pauperes Benignitas.

Pueris ac puellis, quibus Traianus alimenta statuerat, incrementa dedit.

VII. Affabilitas et Humanitas.

Adrianus in colloquiis etiam humilimorum mire civilis et humanus erat, eosque detestari solebat, qui hanc humilitatis voluptatem ipsi inviderent, hoc praetextu, quod dicerent: Principis Maiestatem ubique servandam. Erasmus lib. 6. Apophthegm.

Idem dicere consueverat, sibi molestum esse, si quem videret tristem, cum tamen omnes Doctos quaestiunculis vexaret, sed vexatos donavit aliquo munere. Illum forte in foro transeuntem appellavit mulier quaedam: Audi me, Caesar. Verum is cum respondisset: Non ost mihi iam otium. Illa altius clamavit: Noli ergo imperare. Ad hanc vocem restitit, et mulierem audivit. Dion §. 3.

Ita legimus de Frederico Urbini (est Italiae oppidum in Umbria) Comite, eum tam comem fuisse, ut obvios quoscumque compellaret, et pileum quasi continuo manu teneret. Ab Octaviano Ubaldino necessario suo eam ob causam dicterio petitus, qui, si quando hominem valde negotiosum et festinantem conspiceret, eum Comitis Friderici pileo occupatiorem esse dicebat. C. Ens Epidorp. lib. 1.

VIII. Urbanitas.

Adrianus valde festivus et acerrimus in seriis ioeisque erat, et ex tempore carmen carmini reserre poterat. Ideoque cum Florus Poeta ei versus exhibuisset, quibus ipsius peregrinationes atque laborum tolerantiam perstringebat: (Imperator namque tempestates ita patienter tulit, ut instar Masinissae caput numquam tegeret;) hos scilicet:

Ego nolo Caesare esse,
Volitare per Sicambros,
Ambulare per Britannos,
Scythicas pati pruinas.

Ei Caesar respondit:

Ego nolo Florus esse.
Ambulare per tabernas,
Latitare per popinas,
Culices pati rotundos.

Similiter Adrianus in balneo veteranum quempiam, servuli penuria, sese marmoribus fricantem conspicatus, eum et servulis aliquot et sumptibus donavit. Quod reliqui veterani feliciter cessisse videntes, coeperunt et ipsi complures sub oculis Imperatoris sese marmoribus affricare, ut hoc modo Principis elicerent benignitatem. At ille evocatis senibus iussit, ut alius alium vicissim defricarent, atque ita pueris nihil opus fore. Is iocus postea in vulgi fabulam cessit. Spartianus.

II. VITIA.

I. Truculentia.

Quamprimum Adrianus adeptus esset imperium, eius inita fuere cruenta. Namstatim intersici iussit viros praestantissimos, nempe PALMAM, qui bis Consul fuerat, CELSUM, NIGRINUM et alios; et ne propterea in odium veniret, non modo se purgare voluit, verum etiam negavit, interposito iureiurando, eos iussu suo interfectos fuisse.

II. Ambitio.

Erat gloriae et honoris cupidissimus, ob eamque causam ceteris vel minimis rebus operam dedit. Nam et statuas fecit, et tabulas pinxit: Tum ea, quae in pace belloque gerantur, quaeque ad Regem privatumque pertineant, se profitebatur scire, multosque propterea quod in aliqua arte aut facultate excellerent, oppressit, et e medio sustulit: cupiens scilicet ipse omnibus antecellere. Dion §. 1.

III. Invidia.

Adrianus valde in vidus erat. Nam invidens gloriae Traiani, tres provincias ab eo debellatas, et in potestatem Romanorum redactas, reliquit, et Praesides ex Assyria, Mesopotamia et Armenia revocavit, quod difficile esset eas tueri, et finem Imperii Romani voluit esse Euphratem. Spartianus.


page 558, image: s0630

Magnis quoque ingeniis non viventibus tantum, sed etiam mortuis invidebat. Homeri gloriam extenuare conatus, Antimachum illius loco celebrare instituit. Cuius etiam nomen multi prius ignorabant. Sed et artifices, qui in arte sua excellebant, persecutus est; quorum multos depressit, multos occidit. Apollodorum insignem architectum primum exilio mulctavit, deinde interfecit hac de causa. Aedificaverat Adrianus templum Veneris ad viam sacram, eiusque formam ad eum miserat, ut ostenderet, magna aedificia etiam absque Apollodoro fieri posse; quaesiveratque, num quid taxaret in eo templo. Apollodorus magnos errores, in eo aedificio commissos, ostendit, quos Imperator iam corrigere non posset: igitur iratus eum interfici iussit. Xipbil. Confer Dionem in Adriano §. 2.

IV. Magin.

Dion in Adriano §. 5. scribit: Illum diviantionibus et magicis sacris crebro usum fuisse, atque solitum dicere; Se indigere anima, quae sponte occubuisset; atque Antinoi animam celebrasse, quae esset eiusmodi.

II. ACTA SAGATA.

I. Milites.

Milites egregia disciplina habuit, ita ut quae ab eo instituta essent, vim legis apud posteros habereat: quod ut facere posset, ipse exemplum eis praebuit, duriterque vixit. Quapropter facillime bella sedavit in toto orbe terrarum, cum nemini a militibus fieret iniuria, et subditi liberaliter haberentur. Xiphil. Neque tantum rei militaris scientia valuit, sed copias etiam et praesidia maiora, quam ullus ante ipsum Imperator habuit, nempe peditum ducenta, equitum quadraginta milia, elephantos 30, currus 2000 ad proelium instructos, ac trecenta milia armorum in supplementum, naves porro 2000, et classem omnibus rebus ornatam, pecuniae quoque vim magnam.

II. Bellum Iudaicum. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. Urbis Ierosolymae aedificatio, et a Gentibus inhabitatio. Adrianus Aeliam Captilinam urbem in eodem loco, ubi Ierosolyma quondam fuerat, A. C. 129. reparavit, deque suo nomine Aeliam appellavit; et ubi templum Domini fuerat, templum Iovis Capitolini exstruxit; idolis et abominationibus plurimis loca sancta inquinavit; statuam suam in sancto sanctorum collocavit, et in loco Sancti sepulchri Veneris templum condidit. Tum in urbe etiam Bethlebem, eo ipso in loco, ubi Christus fuit natus, Veneris et Adonidis aedem fundavit, atque adeo urbem gentibus implevit.

II. Iudaeorum seditio. Iudaei aegre ferebant gentes secum in eadem urbehabitare, et sacrum locum ita a gentibus pollui, adeo ut nisi ipse IMperator praesens, aut in vicinia fuisset, arma statim corripuissent. Quare clandestina consilia agitant de rebellione, et interim terram Iudaeam totam specubus subterraneis atque cuniculis muniunt, ut quoties violarentur, liberos haberent ad fugam exitus, invicem quoque subter terram calnculum commeare possent. Dux eorum erat Bencochab, vel Barcochab. h. e. Filius stellae. Nam idem est nomen: quia Ben et Bar filium significat. Quo nomine allufit ad vaticinium, Num. 27. v. 17. Orietur stella ex Iacob. Nam ut propter religionis speciem eo plures concurrerent, eorumque audacia cresceret, ipse sibi Messiae titulum tribuit. Hic annos aliquot in ipsa Iudaea tenuit 50 castella, et 980 vicos, et muniit oppidum Bethoron, situm in Beniamin et Ephraim, quod olim et Salomon munierat.

II. *t*a' *p*r*a*x*q*e/*n*t*a, sive BELLUM IPSUM.

Romani impetum Iudaeorum initio contempsere. Verum postquam universa provincia tumultuata est, et quae ubique gentium erant, cum eis conspiraverunt, tunc cognoverunt atque intellexerunt, quam grave et periculosum bellum illud futurum esset. Nam ex arce Bethoron Iudaei saepius irruptiones faciebant, et Romanos profiligabant, Tunc ergo Adrianus minime cunctatus, praecipuos Romanorum Duces contra eos misit. Quorum primus erat Iulius Severus, praestantissimusDux, qui in Britannia ad coercendos hostes transversum murum duxerat: Hic evocatur; sed multitudine et desperatione Iudaeorum cognita, aperte cum ipsis congredi non ausus est, sed eos interim commeatu exclusit. Deinde ipse Imperator in Syriam rediit, et oppidum Bethoron obsedit annos 3, et 6 menses. Ibi cum multi in proeliis interirent, et plues fame et peste morerentur, tandem oppidum vi captum est, et interfectus est Dux seditionis Bencochah; Quem postea Iudaei vocarunt Barcozbah, h. e. filium mendacii, quod falso iactasset, se recuperatorem Iudaeae, et Messiam esse. Sicut Rabbi Akiba, qui A. C. 135. floruit, scribit. Hic Akiba a Romanis fidiuclis excarnificatus obiit. Thalmudistae scribunt, quod, cum Barcochab Pseudo - Messiam inter cadavera quaererent, viderint ingentem serpentem circa occisi collum haesisse. Numerus interfectorum diversis in proeliis fuerunt circiter quingenta octoginta


page 559, image: s0631

milia hominum. In hoc bello potentia Iudaeorum, quanta reliqua fuit, fracta est. Eorum vero qui fame, morbo, ignique periere, infinita fuit multitudo, Nec tamen Romanis incruenta victoria fuit, quod cum desperatis esset pugnandum Arces vero et castra omnia destruxit Adrianus, cuncta oppida vastavit, et gente Iudaeorum tota eiecta, edictum proposuit, ut ne aspicere quidem ex loco editiore patrium solum ipsis in posterum liceret. Urbem autem gentibus, quibus Christiani mixti fuerunt, incolendam dedit.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/ *m*e*n*a.

I. Urbs Ierosolyma Aelia est nominata: nam Adrianus finito bello Iudaico, ut Iudaeos ab ingressu urbis Ierusalem facilius arceret, mutata veteri appellatione, Ierosolymam de suo nomine AELIAM nominavit.

II. Statua Adriani Equestris collocata est in loco, ubi antea erat Sanctum sanctorum.

III. Sues portae sunt insculptae Nam ut monumentum servitutis Iudaeorum exstaret perpetuum, suis imaginem ex marmore factam portae, qua Bethlehemum itur, imponi iussit, ut intelligerent Iudaei, se iam sub potestatem Romanorum redactos, et Politiam Mosaicam cum templi et metropolis suae ruina iam finitam esse.

IV. Iudaei ex urbe sunt eiecti, et gentibus urbs Ierosolyma inhabitanda est concessa.

V. Profanationis huius duratio. Haec profanatio duravit ad annos 180, usque ad tempora Constantini Magni.

VI. Iudaeorum venundatio. Innumerabilis praeterea Iudaeorum, diversae aetatis, et utriusque sexus multitudo in mercatu Terebinthi venundata est, h. e. in tabernaculo Abraham, ubi arbot Terebinthus erat, et quotannis mercatus exercebatut; a quo Iudaei postea plane abstinuerunt. Hieronymus.

Incidit haec Iudaeorum calamitas et alterum quasi excidium praecise in annum a Passione Christi. (quae anno 34. aetatis eius contigit) centesimum; postquam ipsi auctorem vitae et exhibitum iam ad crucem postulantes, clamaverunt: Sanguis eius super nos, et super filios nostros. Matth. 27. v. 25.

Postea tamen temporis impetrarunt Iudaei ab Imperatoribus certo pretio, ut liceret sibi semel in anno, die videlicet 10. Augusti, Ierosolymam ingredi, ac deflere casum et ruinam Ierosolymae, templi et totius gentis: idque factum est astantibus militibus ad certam horam; et, si plus flere vellent, plus pecuniae exigebant.

AXIOMA.

Speculum irae divinae nobis ostenditur in hac Iudaeorum panoleqoi/a| et ruina. Et sic impletum est vaticinium Danielis, quo ille ante annos 670. interitum et perpetuam vastitatem urbis Ierosolymae praedixerat. Similiter impletum est Christi vaticinium Luc. 21. v. 24. Cadent acie gladii, et captivi ducentur in omnes gentes, et Ierusalem calcabitur a Gentibus, donec impleantur tempora Gentium Unde patet, quod verum sit Axioma, Quod Deus decrevit, ab hominibus mutari non potest.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. A. C. 121. cum Antioninus, qui post imperavit, superioris ann Consul fuisset, a Senatu in Asiam in provinciam mittitur: ibi cum de Christianis quaestiones haberet, plurimi, qui religionem Christianam profitebantur, tribunal simul adeunt, seque Christianos esse profitentur, et si propterea mortem meriti sint, se mortem oppetituros dicunt. Antoninus obstupefactus eorum multitudine, paucos tantum iussit ad supplicum ducere, et reliquis dixit: Si vellent mori, et praecipitia et restes ipsis in promptu esse, tribunal ne amplius adirent. Spartianus.

II. A. C. 126. persecutio contra Christianos in Asia adeo invalescit, ut de iis non amplius exercerentur legitima iudicia; sed tantum clamore vulgi delati, tamquam magni criminis convicti, neci dabantur. Eusebius.

III. Apologia et intercessio pro Christinis est facta.

1. A Quadrato, qui erat Apostolorum Discipulus, et ab Aristide Philosopho; qui scriptos libros pro Christiana religione Adriano Imp. exhibuerunt. Eusebius lib. 4. cap. 3.

2. Hisce temporibus Serennius Granianus Legatus, vir apprime nobilis, literas ad Imperatorem misit, iniquissimum esse dicens, clamoribus vulgi innocentium Christianorum sanguinem comedi, et sine ullo crimine, nominis tantum et sectaereos fieri. Quibus commotus Adrianus, Minutio Fundano Proconsuli Aricae rescripfit, sine obiectu criminum, aut probatione, Christianos non condemnandos: Cuius epistolae ad nostram usque memoriam durat exemplum. Eusebius lib. 4.

Lampridius quoque in vita Alexandri Severi scribit: Adrianum Imp. voluisse Christo templum exstruere, et iussisse, ut in civitatibus templa sine simulacris (nempe in Christianorum usum) ponerentur. Sed prohibitum est ab aliquibus,


page 560, image: s0632

quidixerant, si id fieret, omnes Deorum templa deserturos, et Christianam religionem amplexuros.

Theologi.

I. Circa haec tempora ab Eusebio recensentur Episcopi Ierosolymitani. Post Iustum Zacchaeus, Tobias, Beniamin, Iohannes, Matthias, Philippus: Item Seneca, Iustus, Levi, Ephres, Ioses, et tandem Iudas; qui omnes, antequam Aelia Capitolina aedificaretur, ex circumcisione fuisse Ierosolymis scribuntur. At vero cum Ierosolyma a Tito everterentur, solo aequata fuerunt, et aratrum illis impressum est a Musonio Thyrrono munitionum praefecto. Quod signum erat, nemini hominum permissum esse citra Imperatoris consensum vel casam ibi aedificare. Quare urbs Ierosolyma diruta iacuit tantisper dum Adrianus Imp. Aeliam aedificaret. Quare non immerito quaeritur, cum successio Episcoporum Ierosolymitanorum habeatur, ubinam locorum sedem Episcopalem illi habuerint? Ad hoc dubium respondet Iosephus Scaliger in l. de emend. temp. Ecclesiam Ierosolymitanam in aliqua vicinia fuisse, sicut hodie Episcopus Antiochenus longe ab Antiochia habitat, et similiter Alexandriae Episcopus sedem suam habet Cayri, et tamen Episcopus Alexandrinus vocatur.

II. Aquila, qui Prophetas ex Ebraeo sermone vertit in Graecum, cuius Hieronymus saepius meminit, floret A. C. 130. Eusebius.

Haeretici.

Tempore Adriani haereses plurimae in Ecclesia ortae sunt, ut Carpocratis, qui facultates omnes communes esse voluit. Item Basilidis et Marcionis, qui duo principia statuerunt coaeterna, Bonum et Malum, et Stoicam necessitatem introduxerunt A. C. 118. Gnostici etiam tunc exortisunt. Et hae Haereses infamiae labem Ecclesiae asperserunt, eam in diversas opiones distraxerunt, persecutionibus occasionem praebuerunt, atque ita plus Ecclesiae, quam ipsae persecutiones, nocuerunt. Eusebius.

Vixit quoque tunc Lucianus Samosatensis, qui Gentilium Deos salse deridebat et lacerabat, Christo quoque conviciabatur, nominans eum a)neskolopi???me/non *sofisghn\, h. e. de palo suspensum Sophistam. Christianos vero sic subsannabat. Persuaserunt sibi, inquit, infelices Christiani, se immortalitate fruituros, perpetuoque victuros esse. Ideo et mortem magno contemnunt animo, ac non pauci sua sponte semet ipsos occidendos offerunt. Postquam vero semel a nobis desciverunt, Graecorum Deos constanter abnegant.

Viri celebres in Republ. literaria.

I. Euphrates Philosophus Stocius, morbo et senio confectus, potestatem petiit ab Adriano Imp. cicutam bibendi, ne id sibi post mortem ignominiosum esset; atque ita sponte e vita abiit A. C. 118. Xiphil.

II. Suetonius Historicus A. C. 127. floruit, qui Magister epistolarum Adriani fuit, hostis Christianorum acerrimus, qui illorum meminit in Nerone hisce verbis: quo sint genus hominum superstitionis novae et maleficae. Et Christum Salvatorem nostrum saepe vocat Chrestum.

III. Iustinus Philosophus, postquam et Stoicos, et Peripateticos, et Pythagoraeos, et Platonicos audivisset, ut cognosceret doctrinam de Deo, cum nullibi certi quid inveniret, ad Christianos se confert A. C. 128. uti ipsemet testatur in Dialogo. Praeclare hic de Ecclesia Christi est meritus, et postea martyr factus sub Antonino Pio; sicut scribit Eusebius lib. 4. cap. II, et 12.

Hic notandum est diligenter, quod multi hunc Iustinum Philosophum, propter nominis similitudinem, confundant cum eo, qui Trogi Pompeii librorum epitomas confecit. Qui tamen postea vixit.

IV. Iureconsulti, quos in diiudicandis controversiis Adrianus adhibuit, fuerunt sequentes: 1. Iulius Celsus. 2. Neracius. Priscus. 3. Domitius Labeo, et Salvius Iulianus. Spartianus.

CAP. III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

ADrianus, peragratis omnibus orbis partibus, capite nudo, et in summis plerumque imbrius atque frigoribus, in morbum incidit letalem: cumque sanguinem e naribus stillaret, et de vita pericl itari videretur, de successore eligendo sollicitus fuit. Et quidem successorem sibi adoptavit Lucium Ceonium Commodum Verum, quem Lucium Aelium Verum appellavit, eique tribunitiam potestatem concessit, et Caesarem eum creavit. Cum illum minus sanum videret, saepissime dixit: In caducum parietem nos inclinavimus. A. C. 136. Postea mortuo Aelio Vero Caesare, Adrianus A. C. 138. iterum Senatum convocavit, cui Titum Aurelium Fulvium commendavit, eumque ut successorem sibi adoptavit, et Aelium Antoninum appellavit: qui postea Antoninus Pius dictus est, sed ea lege, ut ille sibi duos adoptaret, Annium Verum, et Marcum Antoninum. Hi sunt, qui


page 561, image: s0633

postca duo pariter Augusti primi Rem publ. gubernaverunt. Spart. in Adriano §. 13.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Magnus morbi cruciatus. Adrianus Imperator, cum magicis artibus aquam intercutem eduxisset, sed eadem iterum repleretur, et morbo auctop, remediisque adhibitis, indies deficeret, ingentem cruciatum sensit, morique decrevit. Saepe autem venenum aut gladium sibi postulavit, sed frustra: cum nemo ea porrigere vellet. Ideo ex impatienti animo dixit: Miserum se esse, quod mori cum cupiat, non possit. Ideo tandem contempta diaeta, cibo et potu usus minime idoneo, mortem sibi acceleravit. Moriturus hosce versus fecisse dicitur.

Animula, vagula, blandula,
Hospes comesque corporis,
Quae nunc abibis in loca?
Pallidula, rigida, nudula,
Nec, ut soles, dabis iocos?

Spart. in Adriano §. 24.

Mortuus est A. C. 138, die 10. Iulii, cum vixisset annos 62, menses 5, et dies 19, et imperasset annos 20, mens. 10, et dies 29.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Sepultura. Cum Mausoleum Augusti plenum iam esset, ipse sibi tumulum paravit ex Pario lapide quadrata forma, quae postea MOles Adriani appellata est, supra quam hodie arx Pontificia exstructa est.

II. Senatus propter caedes quorundam civium, quas partim in Imperii initio, partim in exitu sive paulo ante motem fecerat, vix tandem a)poqe/w???in ei decernere voluit, nisi ANtoninus Pius successor eius Magistratum exorasset. Spartianus §. 14.

XVI. IMPERATOR ROM. ANT ONINUS PIUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

PATER eius fuit AURELIUS FULVIUS, e Gallia Transalpina oriundus, qui Consul fuit, homo tristis et aeger. Avus, Titus Aurelius Fulvius, qui per honores diversos ad secundum Consulatum et praefecturam urbis pervenit.

MATER fuit ARRIA FADILLA.

Avus Maternus ARRIUS ANTONINUS, bis Consul, homo sanctus, et qui Nervam miseratus esset, quod imperare coepisset.

Avia materna BOVINIA PROCILLA.

Natus est Antoninus A. C. 88, 13. Cal. Octob. sub Domitiano et Cornelio Dolabella, Coss. in villa Lanuvina. Capitolinus §. 1.

II. Appellatio.

I. NOMEN eius fuit ANTONINUS. Quod nomen ei a Matre impositum fuit, iuxta nomen Avi, quidictus Arrius Antoninus.

II. COGNOMEN fuit PIUS. PIUS a Senatu cognominatus est; idque ob varias rationes; quae dantur ab Historicis.

1. OE CONOMICA est, quod Socerum, fessa iam aetate, manu, praesente Senatu, levaverit. Deinde quod, cum Adrianus, a quo adoptatus erat, se ipsum interficere vellet, ingenti custodia et diligentia effecerit, ne id posset in effectum producere.

2. POLITICA, quod magnam partem Senatus ab Adriano morti destinatam servaverit.

3. PHYSICA et ETHICA, quod natura fuerit clementissimus, et erga omnes beneficentissimus. Nam nihil temporibus suis asperum fecit, nisi quod communi errore Principum Christianis minus aequus fuerit, donec Iustini et aliorum Apologiis placaretur. Capitolinus in Antonino Pio §. 1.

NOTA.

Aurelius Victor, Eutropius, et Capitolinus §. 1. eum appellant Aurelium Antoninum Fulivum Bovinium.

1. Aurelius Fulvius dictus est a patre Aurelio Fulovio, viro Consulari.

2. Antoninus dictus est ab Arrio Antonino, Avo materno.

3. Bovinius, ab avia omaterna Bovinia Procilla.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a.

INsignes corporis atque animi dotes habuit, quas Capitolin. §. 1. ita describit: Pueritiam egit Antoninus cum Avo paterno, mox cum matern, omnes suos religiose colens, atque adeo et consobrinorum et vitrici et multorum affinium hereditate diatatus est. Fuit vir forma conspicuus, ingenio clarus, moribus clemens, nobilis vultu, et placidus ingenio, singularis eloquentiae, nitidae literaturae, praecipue sobrius, diligens agri cultor, mitis, largus, alieni abstinens, et omnia cum mensura et sine iactantia. In cunctis denique


page 562, image: s0634

laudabilis, et qu merito Numae Pompilio ex bonorum sententia comparatur.

II. ACTA OECONOMICA.

I. UXOR eius erat Faustina, Annii Veri filia, quae malae famae mulier erat. Nam ita de ea scribit Capitol. §. 1. De Antonini uxore multa dicta sunt ob nimiam libertatem et vivendi facilitatem, quae iste cum animidolore compressit. Unde videmus, quod tot tantaque eius bona atque dona incommodis coniugii turbata sint. Faustina a Senatu Augusta, permittente Antonino, appellata. Capitolin. §. 2. Mortua est tertio Imperii eius anno, atque a Senatu consecrata; templum in honorem eius exstructum, et statuae aureae et argenteae ei sunt positae.

II. LIBERT. Quatuor liberos ex uxore sua Faustina suscepit, duos masculos, et duas foemellas: quarum maior Lamiae Syllano; et minor M. Antonino Philosopho desponsata est. Capitolin. §. 1.

III. Vita Antonini privata. Hanc Captiolin. §. 4. memorabilibus verbis describit, quando inquit: Victus Atonini Pii talis fuit, ut esset opulentia sine reprehensione, parsimonia sine fordibus, et mensa eius per proprios servos, proprios aucupes, piscatores et venatores instrueretur. Similiter amictus vulgaris et domesticus fuit, in quibus ab amicis visus est. Capitolinus §. 3.

IV. Adoptio. Adoptavit sibi de Adriani antecessoris sententia M. Antoninum fratris uxoris suae filium, et L. Verum, Aelii Veri filium; qui ab Adriano adoptatus, ante ipsum diem suum obierat. Et hi Antonino Pio successere.

V. Filii adoptivi informatio. Apollonius Chalcedonius Philosophus ab Antonino Pio Romam Chalcide evocatus, ut M. Antoninum Aurelium filium adoptivum in disciplinis Philosophicis informaret. Verum hic parum decore sese gessit, ideoque a sapiente Principe salse irrisus est. Nam cum Antoninus Pius in Tiberianam domum, in qua habitabat, eum vocaret, ut filium ei adoptivum in discip'inam traderet, ille recusare etiam et dicere ausus est: Non Magister ad Discipulum debet venire, sed Discipulus ad Magistrum. Irrisit eum Imp. dicens: Facilius fuit Apollonio a Chalcide Romam venire, quam e domo sua in palatium. Capitolinus. 3. 5.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Antoninus Pius per ADOPTIONEM ad Imperium pervenit. Nam ab Adriano Imperatore XV, post l. Commodi (quem ipse Aelium VErum appellarat) obitum, praeter omnem spem est adoptatus, cum iam honores maximos gessisset (erat enim quinquagenario maior) et virtutem ipsi Imp. aliisque approbasset. Hanc adoptionis causam ipse Adrianus Principibus Senatus, quos domum ad se vocaverat, reddidit, qui in lecto decumbens ita ad Senatum inquit: Mihi quidem, carissimi viri, natura filium non dedit; vos vero lege dedistis. Multum autem interest, nascatur, an adoptetur filius: Propterea quod is qui nascitur, talis est, qualem eum Dii immortales esse voluerunt: Eum vero, qui adoptatur, unusquisque sibi deligit. Ex quo fit, ut ille saepe nascatur mutilus et demens: Hic vero (quod certo iudicio fit) integer et sanae mentis deligatur. Quamobrem ego antea L. Commodum unum ex omnibus delegeram, qualem ne nasci quidem optare mihi potui. Sed cum eum mortis fata peremerint, alterum pro illo vobis inveni: eumque vobis do, nobilem, mitem, mansuetum, prudentem, qui nihil temere propter iuventutem, nihil propter senectutem negligenter potest facere: Vixit enim semper secundum leges, fuitque cum Imperio, moribus et institutis patriae, ut neque ea, quae ad Imperatorem spectant, ignoret, neque ils omnibus male uti possit. Hunc dico Aurelium Antoninum, quem, etsi intelligo difficillime molestis negotiis implicari, abesseque longissime ab hac imperandi cupiditate, tamen non diffido, eum curam habiturum mei vestrique, et Principatum invitum recepturum. Et ita Antoninus Imperat or factus est. Dion in Adriano §. 8.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

Neque vero Adrianum spes de Antonino concepta fesfellit. Omnino enim Imperatorem se omni virtute praestantem re ipsa probavit.

VIRTUTES. I. Amor erga Rem publicam.

Procuratores modeste suscipere tributa iussit: excedentibus modum, rationem factorum suorum reddere praecepit, nec unquam laetatus est lucro, quo provincialis oppressus est: imo tanta diligentia subiectos sibi populos rexit, ut omnia et omnes, quasi sua essent, curaret. Capitolin. §. 1. Ac ne cui gravis esset, in suis praediis fere semper vixit, expeditiones longinquas, et ad alienos abdicavit, dicens: Gravem esse provincialibus comitatum Principis etiam nimis parci. Capitolin. §. 4.


page 563, image: s0635

II. Prudentia.

1. Prudentia eius ex eo effulget, quod Rem publ. bene ordinavit. Nam viros bonos negotiis Rei pub. praesiciebat, iisque honores propter administrationis fidem atque industriam tribuebat. Dicere namque solebat: Homines tales, quales esse velis, nullo modo officiposse: iis vero, qui sint, ad Rei publ. utilitatem esse utendum.

2. Prudentiae quoque argumentum erat, quod in iudiciis ferendis consilia Iurisconsultorum admiferit, quales tunc erant Ulpius, Marcellus, Volusius, Vinidius, Verus, Salvius, Valens, Metianus et Iobolenus: nihilque egerit, de quo prius cum illis non conferret, hc Gnome sapienteusus: Aequius est, ut ego tot talimque amicorum consilium sequar, quam ut tot talesque amici meam unius sequantur voluntatem. At coutrarium fecit Iustinianus II. Imp. qui cum 16 annorum esset, Imperium adeptus, propriis consiliis usus est, atque hac ratione maxima incommoda Romano Imperio attulit. Cuspinianus.

3. Erat etiam illud magnae prudentiae argumentum, quod viros iustissimos ad Rem publ. administrandam quaereret: non libertos suos, aut amicos, Principis responsa aut iussa fingere, hoc est, sumum vendere, multorum exemplo, sineret, quin potius libertis suis severissime uteretur. Similiter etiam quod eosdem diutissime provinciis praesidere vellet, ita ut septenis, aut novenis annis, quosdam in iis detineret, praesertim bonos; neque tantum a se, sed etiam ab Adriano missos.

4. Salaria quoque multis, quos otiosos videbat, detraxit, dicens: Nihilesse sordidius, imo crudelius, quam si Rem publ. ii arroderent, qui nihilin eam suo labore conferrent. Capitolinus §. 4.

5. Ipse quoque, ne qua in re offenderet, vel sciens vel per imprudentiam, sedulo cavebat; quasi quam nemini negabat, sibi daturi veniam non essent.

III. Humanitas et Comitas.

Valde quoque humanus erat, et Imperatorium fastigium (ut Capitolin. at) ad summam civilitatem deduxit. Senatui tantum detulit Imperator, quantum, cum privatus esset, deferri sibi ab alio Principe optavit. Eadem humanitate et comitate in reliquos cives usus est. Nam admisit ad se amicos etiam privatis et domesticis vestibus indutus. Quin etiam amicis suis in Imperio non aliter usus est, quam privatus. Eorum convivia et ipse frequentavit. Mirabile et memorabile exemplum habemus de Omulo. Cum Imperator domum eius invisens, miransque columnas porphyreticas, quaereret, unde eas haberet? ille vero tamquam homo parum continentis vel animi vel linguae, respondit: Cum in alienam domum veneris, et mutus et surdus esto. Quam tamen ille inscitam hominis dicacitatem, uti alias, ita tunc quoque patienter tulit.

IV. Liberalitas.

Miranda huius Imperatoris fuit liberlaitas. Nam opes suas, quibus ante principatum abundabat, Rei pub. impendit, et in amicos, in civitates socias ac foederatas, in opera magnifica, inque homines tenuioris fortunae aut afflictos contulit; ut, qui ante Imperium ditissimus fuerat, suas opes Imperator amiserit. Quo nomine reprehensus ab uxore, quod congiarium militibus et donativum populo de proprio, ut promiserat, daret, dixisse fertur: Stulta, postquam ad Imperium transivimus, et illud quod habuimus ante, perdidimus. Inprimis autem erga doctos liberalis fuit: Rhetoribus atque Philosophis per omnes provincias et honores et salaria detulit. Multis vero, quos otiosos videbat, salaria dextraxit: uti antea diximus.

V. Candor.

Candorem amabat, et delatores detestabatur. Namdelatores, si non probarent ea quae dixerant, capitali poena affecit; si probarent, ablato praemio, dimisit infames. Quod idem quoque Vespasianus et Titus secerunt, qui delatores adeo detestati faerunt, et odio prosecuti, velut publico exitio destinatos, ut flagellis caesos, per amphitheatri arenam spectandos traducerent, ut poenis coerciti a delationibus abstinerent.

VI. Iustitia.

Adulteria quoque graviter punivit. Nam A. C. 159. legem de adulterio renovavit, Coss. Plauto Quintillo et Statio Prisco, quae aeque viris ac mulieribus castitatem tuendam praeciperet, cum antea tantum de mulieribus ageret. Cod. Theod.

VII. Clementia.

Admiranda eius clementia vit, mitissimasque sententias tum dixit, tum secutus est. Solus omnium prope Principum, civili sanguine se non respersit. Gravissimas iniurias etiam sibi factas populo condonavit. Quorundam machinationes improbas, ne investigari quidem est passus. Cum enim privatus honestissime sempe vixisset, in principatu etiam se ipsum vicit: et quod rarum ac prope inauditum,


page 564, image: s0636

adeptus Imperium, melior ac commodior exstitit. Quin imo non tantum iniurias verbales, sed etiam reales, h. e. furentis populi tela ac lapides aliquando aequo animo sustinuit; malutique ratione placare, quam vi et armis seditionem compescere.

Sub hoc Imp. unicus tantum Senator Romae proscriptus est ATTILIUS TITIANUS, Senatu puniente, quod reus affectatae tyrannidis esse.t Sic eiusdem criminis reus PRISCIANUS voluntaria morte periit. Iul. Capitol. CASSIUS vir Senatorius occisus, ipso non iubente, sed permittente; post etiam exstinctum doluit, dicens: Voluisse se sine Senatorio sanguine Impeirum transigere. Mira clementia in affectatorem Imperii? Idem. Reprehensus aliquando, quod nonnullos accusatos absolveret, respondit: Principatum non a poenis aut suppliciis, sed a mansuetudine potius auspicandum esse. Dion et Xiphil. in vita Antonini.

VIII. Pacis studium.

Antoninus Pius fuit Princeps ei)rhni/ko\s2. h. e. valde pacificus. Nam in Imperio nemini asper aut molestus, sed erga omnes bonus, lenis et mansuetus fuit. Unde Antoninus Numae Pompilio propter vitae sanctitatem et pacis studium, sicut Traianus Romulo propter Imperii amplificationem et belli gloriam, comparatur. Nihil enim pulchrius est in tota eius vita, quam perpetuum pacis studium. Unde quod Scipio olim Africanus dicere solitus fuit: Malle se unum civem servare, quam mille hostes occidere. hoc Symboli loco postea usurpavit M. Antoninus Pius Imp. *k*a/llion poli/thn e(/na sw/zein, to=u xili/ous2 tw= polemi/wn a)poktei=nai. Erasmus. Laetus in Caesar. Ital. tale deeo epigramma concinnavit:

Symbolon ore gerit, magnus quod Scipio clarum
Romanae solitus dicere saepe fuit.
Unum malle quidem bello servare colonum,
Quam sese hostiles perdere mille viros.

Quo symbolo infinuare voluit, pacem bello praeferendam, et in ipso bello hanc oportere primam esse Ducis curam, ut quam minima civium iactura paretur victoria.

IX. Perseverantia.

Fuit vir vere ptra/gwnos, h. e. quadratus, perpetuoque sibi similis. Quia virtutum decora usque ad finem vitae conservavit, ut plane docuerit, neque iugi pace ac longo otio absoluta ingenia corrumpi, eoque demum fortunatas urbes fore, si regna sapientiae sint. Ideoque provinciae sub eo cunctae floruerunt. Quia fingulari diligentia subiectos sibi populos rexit.

II. ACTA BELLICA.

Antoninus Pius bella nulli populo aut Regi intulit triumphi cupidine, aut Imperii amplificandi studio. Tueri enim parta, quam subinde aliis atque aliis inhiare, et composita turbare latissime regnandi libidine, praeoptabat. Tamen per Legatos suos plurima bella gessit, aut orientia restinxit. Nam et Britannos per Lollium Urbicum legatum suum vicit, muro cespititio submotis Barbaris ducto: et Mauros ad pacem postulandam coegit: et Germanos et Dacos multasque gntes, atque Iudaeos rebellantes, contudit per Praesides, ac Legatos. In Achaia etiam atque Aegypto rebelliones repressit. Alanos, seditiones molientes, saepe ad obsequium redegit. Ideoque cum propter virtutem summam, tum moderationem animi, tantum auctoritate valuit, ut ea sola tantum Imperium per 23 annos gubernarit, adeo trementibus eum atque amantibus cunctis Regibus, nationibusque et populis, ut parentem seu Patronum magis, quam Dominum aut Imperatorem reputarent, omnesque uno ore,m in morem caelestium, propitium optantes, de controversiis inter se Iudicem poscerent. Ad quem etiam Indi, Bactri. Hyrcani legatos misere, iustitia tanti Imperatoris comperta, quam ornabat vultu sereno et pulchro, procerus membra, decenter validus.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Viri in Ecclesia celebres.

I. Polycarpus, sub ANICETO Romano Pontifice, qui nonnullos apostolorum Magistros habuerat, Romam venit, plurimosque ad veram fidem convertit. Plura de eo in sequenti historia dicturi sumus: quia sub Antonino Philosopho martyrio coronatus est.

II. Tertullianus A. C. 139, cum omnes regiones universi orbis terrarum recensuisset, quo religio Christiana pervenisset, tandem concludit: Christi igitur nomen et regnum ubique puorrigitur, ubique creditur, ab omnibus gentibus colitur, ubique regnat, ubique adoratur. Idem testatur Irenaeus et Iustinus; qui narrant, etiam apud Scythas et Nomades Christi nomen praedicari.

III. Egesippus Iudaeus A. C. 159 ad Achristum conversus est, qui libris quinque historiam Ecclesiae Christi ad sua usque tempora complexus est.

IV. Telesphorus Papa A. C. 140. instituit cani in Ecclesiis: Gloria in Excelsis DEO. Sed nocte tantum Nativitatis Christi. Quam sollennitatem ipse tia lidit. Sigebertus.


page 565, image: s0637

V. Antoninus prohibet, ne Sibyllinorum aut aliorum gentilium vatum carmina, nec etiam Ciceronis libri de divinatione et natura Deorum legerentur, quod viderentur contra gentilium DEOS statuere: uti videre est ex apologia Iustini, et Arnobii scripto ad gentiles.

II. Maryres.

Persecutio Ecclesiae sub Antonino Pio A. C. 137. rursus orta est. Martyres sub eo facti sunt:

I. Felicitas, Romana vidua, cum filiis septem conversa, apud Imperatorem graviter accusabatur ab Ethnicis, iussu Caesaris a Publio urbis Praefecto examinata: et cum nec matrem nec filios seorsim admonitos ad defectionem poterat abducere, eos carnificibus tradebat: et spectante matre, Ianuarius plumbatis occidebaur; Silvanus praecipitio fustibus ad necem caedebantur; Silvanus praecipitio interimebatur; Alexander, Vitalis, et Martialis capite truncati: postremo mater ipsa capitali supplicio afficiebatur, quae toties marturium perpessa, quoties unum ex filiis occidi vidit. Nam fides CHristiana storga\s2 fusika\s2 e natura humana non evellit. Osiander in Histor. Eccles. cent. 2. lib. 2. c. 3.

Historia parallela habetur lib. 2. Macc. c. 7. ubi similiter mater cum septem filiis ab Antiocho tyranno afficitur martyrio.

II. Sixtus Papa, cum fere sedisset annos 10, ob Christianam religionem supplicio afficitur. A. C. 140.

III. Telesphorus Papa, cum sedisset annos 21, et menses 9, martyrio coronatur. A. C. 152.

Cum hi et plures alii propter Christianam religionem e medio sublati essent, tandem Antoninus Imper. A. C. 152. persecutionem Christianorum inhibuit, iussitque ut Christinaorum accusatores supplicium subeant, nisi quid contra Romanum Imperium tentasse deprehendantur. Si vero posthac (inquit in edicto) quisquam negotium talibus, tamquam talibus, facessere perrexerit, is qui defertur, ab accusatione sit absolutus et liber, etiamsi talis esse deprehendatur: delator vero poenae subiaceat. Causam hanc addit, quod suppliciis Christiani deleri non possint, cum ipsi mortem vitae praeferant. Iustinus. Eusbius lib. 4.

III. Haeretici.

I. CERDON, Magister Marcionis haeretici, qui Papa, Romam venit. A. C. 141. Eusebius.

II. VALENTINUS, Aegyptius natione, quod Episcopatu excidisset, Haeresiarcha esse incipit, A. C. 144. cuius multiplicia deliria exstant apud Tertull, Epiphan. Clementem, et alios. Hic haereticus qui hactenus docuerat in Aegypto, A. C. 152 Romam venit, ibique ultra 12 annos commoratur; sed haeresin suam tantum clanculum spargit.

IV. Viri in artibus celebres.

I. Herodes Atticus, vir Consularis, hoc tempore floruit: Qui hominem quendam eruditionis ac virtutis persuanone mirifice sibi placentem festiva quadam oratione vanitatis admonet. apud Gellium l. 1. Noct. Attic. cap. 2.

II. Phlegon Tallianus, Hadriani libertus, qui Olympiades Graecorum libris 16 descripsit, paulo ante annum Christi 141 desinit.

III. Pausanias A. C. 142. historiam suam scripsit paulo post Adriani tempora. Meminit enim belli Iudaici confecti, in Atticis: Item in Corinthiacis meminit Antonini.

IV. Maximus Tyrius tunc quoque vixit, qui L. Verum Caesarem Imperatoris filium adoptivum informasse scribitur. Eius plurima et pulcherrima scripta hodieque magna doctissimorum hominum admiratione leguntur.

V. Galenus, celeberrimus ille post Hippocratem auctor medicinae, hoc tempore floruit.

VI. Apollonius, Philosophus Chalcedonius, A. C. 147. ab Antonino Pio Romam evocatur, ut M. Aurelium Caesarem in Philosophicis institueret; sub quo Marcus ita profecit, ut Philosophus postea dictus sit.

VII. Mesomedes Lyricus vixit A. C. 145. qui modos musicos Citharoedis fecit, vel praecepta de modulis musicis. Huic Antoninus salarium imminuit, dicens; Nihil esse sordidius, imo crudelius, quam si ii Rem publ. arroderent, qui nihil in eam labore suo conferrent. Quibus verbis insinuare voluit, artem eius, voluptati potissimum comparatam, non aeque necessariam Rei publicae, ut ceteras, esse, quarum doctores in summo pecio habuit.

VIII. Salvius Iulianus Iuris Consultus, et Iustinus Historicus, qui Trogi Pompeii libros in compendium redegit, hoc tempore vixerunt.

IX. CRESCENS, Philosophus Cynicus, sed homo valde impurus, hoc tempore floruit. Hic, cum Iustino esset inimicus, effecit tandem ut postea martyrio coronaretur.

V. Prodigia sub Antonino.

I. Sub Antonio natus est biceps puer, et uno mulieris partu quinque pueri editi sunt.

II. Visus est in Arabia iubatus anguis, maior solitis, qui se a cauda medium comedit.

III. Quatuor leones sponte sua se capiendos in Arabia praebuisse, Capitolin. scribit.

IV. Hordeum in Moesia in culminibus arborum natum est.


page 566, image: s0638

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. ADoptio. Antoninus Pius Imper. de Adriani sententia adoptavit sibi M. Aurelium Antoninum, et L. Commodum Verum, silium Aelii Veri, qui ab Adriano adoptatus erat, sed ante ipsum obierat; uti antea diximus. Qui etiam Antonino Pio in Imperio successerunt.

II. Morbus, eiusque origo. Incidit in morbum, cum senio confectus caseum Alpinum in cena avidius comedisset, quem eadem nocte quidem reiecit nonnihil, sed tamen febris secuta est.

III. Oratio paraagw/nios ad M. Antoninum et Tribunum. Paulo antequam moriebatur, Rem publ. et filiam (cui patrimonium privatum reliquerat) M. Antonino, praesentibus Praefectis, commendavit, et dato Tribuno Aequanimitatis signo, atque ita conversus, quasi dormiret, spiritum reddidit. Xiphil. e Quadr.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Tertia die postquam in morbum incidisset, febri exstinctus est apud Lorium villam, A. C. 161, 6 Martii, anno aetatis 74, mense 6, die 26. cum imperasset annos XXIII, menses 6.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Sepultura. Sepultus est in mole Adriani.

II. Honores et Elogia. A Senatu cum iucunditate DIVUS est appellatus, cunctis certatim adnitentibus, et pietatem eius, clementiam, ingenium, sanctimoniam laudantibus. Decreti etiam sunt ei omnes honores, qui optimis Principibus ante delati erant. Eutropius.

XVII. IMPERATOR ROM. M. AURELIUS ANTONINUS, cognomento PHILOSOPHUS; ET L. ANTONINUS VERUS, COLLEGAE.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER M. Aurelii Antonini fuit geminus.

1. NATURALIS, ex quo genitus fuit, ANNIUS VERUS, frater Uxoris Antonini Pii, qui in Praetural decessit. Capitolin. §. 1.

2. LEGALIS fuit AURELIUS ANTONINUS PIUS, a quo, volente Adriano Imperatore, adoptatus est.

II. MATER fuit DOMITIA. CALVILLA vel CLAVILLA, Calvisii Tulli bis Consulis FILIA. Capitol. ibid. CINNA in libris, quos de familiis Romanis edidit, ita scribit: Gens Clavilla magno tum in honore erat, quippe quae se originem ducere gloriabatur a CAMILLO Ducum Romanorum celeberrimo iuxta ac felicissimo, qui urbem Romam a Gallis Captam obsesso ab iisdem Capitolio liberavit. Ad huius Camilli memoriam viri gente illa oriundi, Camilli, nominabantur: Itemque feminae eiusdem familiae Clavillae dicebantur in perpetuam memoriam filiae Camilli, cui Clavillae nomen erat.

III. FRATER eius fuit L. AELIUS (AURELIUS) VERUS, qui itidem ex Adriani Imper. consilio ab Antonino fuit adoptatus. Sic igitur duo isti, M. Aurelius Antoninus Philosophus, et L. VERUS Divi fratres in ure civili et in historiis nominantur; non quod natura fratres essent, sed lege adoptionis.

II. Appellatio.

I. NOMEN. M. AURELIUS ANTONINUS, initio dictus fuit ANNIUS ANTONINUS, a patie suo Annio Vero; sed adoptatus ab Aurelio Antonino Pio, pro Annio, AURELIUS vocari coepit.

II. COGNOMEN fuit PHILOSOPHUS, sic dictus ob excellentem literarum et Philosophiae scientiam, quae magnum illi adiumentum attulit ad felicem Imperii administrationem: sicut Dion scribit.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA ACADEMICA.

M. Aurelius Antoninus educatus est in Adriani gremio; qui illum VERISSIMUM nominabat, eique honorem sexenni etiam publice detulit, et octavo aetatis anno in Saliorum collegium retulit.

Studia eius Academica.

Dedit initio operam Philosophiae. Usus est Magistris variis: quos recenset Capitolin. §. 1. Inter


page 567, image: s0639

quos excelluerunt Apollonius Chalcedonius Stoicus Philosophus, qui a M. Antonio Pio Chalcedone Romam evocatus, eum in Philosophia diligenter informavit. Item Fronto Cornelius, Eutychius Proculus Siccensis, et SEXTUS Cheronensis Plutarchi nepos. Operam quoque Iuri navavit, audiens L. Volusium Metianum: tantumque operis et laboris studiis impendit, ut corpus infirmum redderet, atque in hoc solo pueritia eius reprehenderetur. Nam eruditio et doctrina est pastus ingenii, quod dum saginatur, corpus fit infirmum: et quod notandum, tantum in eo studium Philosophiae fuit, ut adscitus iam ad Imperatoriam dignitatem, attamen ad domum Apollonii discendi causa veniret. Capitolin. §. 1.

Studia equestria.

Amavit quoque pugillatum, luctamina, cursum, et aucupatum, pila lusit apprime, et venatus est, similiter in pingendo se exercuit. Sed ab omnibus hisce intentionibus studium Philosophiae eum abduxit, seriumque et gravem reddidit. Capitol. §. 1.

Honor erga Praeceptores.

Tantum honoris Magistris vis detulit, ut imagines eorum aureas in larario haberet, ac sepulchra eorum aditu, hostiis, floribus, semper honoraret. Praecipue autem Iulium Rusticum et reveritus est et sectatus, qui domi militiaeque pollebat, Stociae disciplinae peritissimum, cum quo omnia communicavit publica privataque consilia. Cui etiam ante Praefectos praetorio semper osculum dedit; quem et Consulem iterum designavit, cui post obitum a Senatu statuas postulavit. Capitolinus §. 1.

II. ACTA OECONOMICA.

I. UXOR eius fuit FAUSTINA, Antonini Imper. FILIA, quam A. C. 147. uxorem duxit, eamque adulteriis infamem in radicibus montis Tauri subito amisit morbo. M. Antonmus eam laudavit, dissimulata eius impudicitia. Monitus olim, ut repudiaret eam, si nollet occidere, dixisse fertur: Si uxorem dimittimus, reddamus et dotem. DOTIS nomine signans Imperium, quod ille a Socero adoptatus acceperat. Tantum sane valet boni Principis vita, sanctitas, tranquillitas, pietas, ut eius famam nullius proximi decoloret invidia: sicut pulchre ait Capitolinus §. 7.

II. FILIUS eius fuit COMMODUS, postea factus Imperator, sed ex adulterio natus. Hunc quidem optime educari et institui curaverat, sed spe sua frustratus est. Nam ( ut Capitol. scribit §. 7.) Antoninus felix fuisset, si filium non reliquisset.

AXIOMA ETHICUM.

*eu)tekni/a est singulare DEI donum, quae consistit in liberorum pietate, eorumque educatione honesta. Nam degenerant saepe etiam ii, qui maxima parentum cura ad pietatem et probitatem instituuntur; iuxta vulgatum Proverbium; *h9rw/wn te/kna ph/kata. HEROUM FILII NOXAE.

Exemplum habemus in COMMODO, Antonini Philosoph filio. PATER Antoninus reliquit hominibus ingens sui desiderium, et posteris virtutis suae memoriam sempiternam; Sed eius fortunae et felicitati hoc unum defuit, quod de filio, quem optime institutui curaverat, spe sua frustratus sit. Nam deinceps historia romana ex aureo regno in ferreum delabitur: Tanta sub Commodo accidit rerum Romanarum mutatio.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

M. Antoninus Philosophus a M. Antonino Pio adoptatus, Imperium est adeptus. Statim autem in consortem Imperii assumpsit L. AELIUM VERUM: et tunc quidem primum Rom. Imperium duos Augustos simul pari potestate fulgentes habere coepit. Capitol. Verum moribus dissimiles illi fuere. Nam M. Antoninus Philosophs laudatissimus Princeps, sed L. VErus voluptatibus deditus fuit. Verum Marci virtus texit viti Lucii, et moderatione et patientia Marci retenta est concordia: sicut inter dissimiles non potest retineri concordia, nisi alterius sapientia et sanet et ferat deteriorem.

II. Imperii administratio.

Aurelius Victor et Eutropius hisce eum elogiis exornant: M. Aurelius Imp. is fuit, quem facilius tacitus admireris, quam laudes; cum nulla oratio viri huius aequare virtutes possit. Nam cum a prima aetate constantem et quietam vitam sibi delegisset, semper eodem vultu conspectus fuit, neque propter laetitiam, neque propter metum mutato.

I. ACTA TOGATA.

Acta eius Togata continent catalogum virtutum eius. quae sequentes sunt.


page 568, image: s0640

I. Boni publici studium.

M. Antoninus omnia sua consilia studiaque ad Rei publ. utilitatem retulit. Fuit enim (teste Capitolino) per omnia moderatissimus in hominibus a malo deterrendis, invitandis ad bona, remunerandis copia, indulgentiaque liberandis; fecitque ex malis bonos, ex bonis optimos: Unde ei honores divinos omnis aetas, omnis sexus, omnis conditio ac dignitas dedit, et sacrilegus iudicatus est, qui eius imaginem in sua domo non habuisset.

I. Publicae pecuniae semper, quantum per honestatem potuit, pepercit, neque ipsa unquam est abusus, quin potius, ut aliena, abstinuit. Neque etiam in animum induxit, ut extra ordinem provincialibus aliquid imperaret. In foro Divi Traiani auctionem ornamentorum Imperilaium fecit, vendiditque aurea pocula, et crystallina, vasa item regia, vestem item uxoris sericam et auream gemmasque, quas multas in repositorio sanctiore Adriani repererat, tantumque auri inde redactum est, ut reliquias belli Marcomannici ex sententia persecutus fuerit. Postea dedit potestatem emptoribus, ut, si quis vellet empta reddere, atque aurum recipere, sciret licere, nec molestus ulli fuit, qui non reddidit empta. Capitolinus in eius vita.

II. Semper cum Optimatibus non solum de bellicis, verum etiam de civilibus rebus, priusquam aliquid ageret, consultabat. Ac si forte inter deliberandum (uti interdum fit) diversum aliquid ab illis sentiret, (illi enim erant Scaevola, Volusius, Metianus, Ulpius Marcellus, aliique graves et magni Iurisconsulti) tum dicebat; Aequius est, ut ego tot et talium amicorum consilium sequar, quam ut tot et tales amici meam unius voluntatem sequantur. Capitolinus in M. Antonino Philosopho, §. 8. Huic praeclaro Antonini dicto suffragatur vulgatum Adagium: Plus videre oculos, quam oculum.

II. Sapientia.

Sapientissimus Imperator erat, qui sagaci mentis oculo facile perspicere poterat, quaecumque ad Rei publicae saltuem petinebant. Unde hoc Symbolum usutpavit: Consulendum, et consilio parendum. Quamvis enim ipse prudens Imperator esset, tamen neque in civilibus neque in bellicis rebus quicquam agere solitus est sine consilio Senatus: Sentiens nimirum, eum, qui de sua unius sententia omnia gerit, superbum magis, quam sapientem iudicandum esse; sicut recte et graviter dixit Livius lib. 4. Decad. 5. Et ut Plautus ait in Milite; Nemo solus sapit. Cum quo consentit illud, quod Creon apud Euripidem in Phoeniss. inquit: *ei)=s2 a)nk\r ou) pa/nq) o(ra=|. Unus vir non videt omnia. Sibi placere vero infelix est insania, uti Sophocles loquitur in Antigono. Hinc M. Antoninus Philosophus semper in ore habuit Platonis sententiam, Tum demum florere civitates, si aut Philosophi imperarent, aut Imperatores philosopharentur. Capitolinus §. 10.

AXIOMA.

Quamvis Princeps ipsemet Sapientia et Consilio polleat; tamen sibi caveat, ne opinio propriae sapientiae ipsum adeo excantet, ut alienam aspernetur. Nam recte inquit Cominaeus cap. 44. Princeps facile evertitur, qui nullo, nisi sui ipsius consilio, utitur.

EPIGRAMMA. Consilio quicumque suo sapit, haud sapit ille: Consilio alterius qui sapit, ille sapit.

III. Benignitas et liberalitas.

Valde liberlais fuit, uti patet ex exemplis. Nam liberalitatem exercuit.

I. Erga ATHENIENSES. Cum enim Athenas venisset, magnos honores Atheniensibus tribuit, quorum in urbe omnes doctrinae Ministros annua mercede conductos constituit, ad omnium gentium utilitatem.

II. Erga Cives ROMANOS. Nam Athenis Romam reversus cives omnes viritim donavit aureis octenis; quantam summam numquam acceperant ante. Praeterea fisco aerarioque ab annis plurimis debita civibus remisit, et syngraphas de iis combussit. Dion.

III. Erga ALIOS, praesertim DIGNOS. Nam aliis civitatibus permultis ingentem pecuniam largitus est, afflictasque restituit, ut Smyrnam terrae motu concussam. Aurelius Victor scribit: Data promiscue est civitas Romana, multae urbes conditae, deductae, repositae, ornataeque, atque inprimis Poenorum Carthago, quam ignis foede consumpserat, Asiaeque Ephesus, ac Bithyniae Nicomedia terrae motu graviter concussa.

IV. Clementia.

Admirandae clementiae fuit hic Imperator. Nam, cum AVIDIUS CASSIUS (quo Duce in bellis orientalibus usus ante fuerat, et praeter alia Bucolos, h. e. Boum Pastores in Aegypto acerrimos et callidissimos Romanorum hostes, ipsorum quoque


page 569, image: s0641

artibus usus, represserat) Tyrannidem invasisset, impulsu Faustina Augustae, quae maritum apud hostem periisse credens, illi Imperium suasque nuptias destinarat, CASSIUS, cum iam expeditionem in eum adornaret Antoninus, a centurione quodam et alio milite occiditur, cui Imperator parcere statuerat, si in ordinem eum redegisset. Exstat eius apud Dionem admodum cordata oratio, animi clementis, et inprimis benigni index.

Similiter scripsit mansuetissimus hic Imperator ad Faustinam uxorem suam hisce verbis: Parcam liberis Cassii, et genero, et uxori: et ad Senatum scribam, ne aut proscriptio gravior sit, aut poena crudelior: Non enim quicquam est, quod Imperatorem Romanorum melius commendet gentibus, quam clementia. Haec Caesarem DEUM fecit: Haec Augustum conecravit. Idque re ipsa praestitit. Nam non tantum doluit Cassium etinctum, dicens: Voluisse se sine Senatorio sanguine Imperium transigere. Capitolinus §. 9. Caput Cassii interfecti allatum est ad ipsum; sed ipse non exsultavit interfectione Cassii, sed caput eius humariiussit. Literas apud Cassium inventas aboleri iubebat, ne cogeretur invitus aliquem odisse. Similiter amicis Cassii omnibus ignovit, etiam literis consciorum crematis, ne mansuetudo sua iis labefactaretur, ut invito extorqueretur. Filii Cassii media parte amplius acceperunt paterni patrimonii, et auro atque argento adiuti, mulieres etiam ornamentis; sicut Capitolin. in M. Antonio scribit §. 9. Ad Senatum scripsit Antoninus: Utinam possem multos ex inferis excitare. Non enim unquam placet in Imperatore vindicta sui doloris, quae, etsi iusta fuerit, acrior tamen videtur. Unde Dion de eo ita scribit: Erat Marcu dutus erga hostes omnes, sed affectu miserationis ferebatur ad humanitatem. Nam dicere solebat; Inhumanum plane esse, humanis casibus et calamitatibus non ingemiscere. Innuens eos ab hominum natura alienissimos, qui aliorum mmiseriis non afficuntur, ac instar lapidum in adversis amici rebus stant immoti. Huc pertinet Symbolum eius;

----- Regni clementia custos.
Ceumundi, sic est regni Clementia custos:
Nec virius maior Principis esse potest.

Qui enim non tam metum ex crudelitate, quam amorm ex bonitate animis subditorum indiderunt; Hi maxime absque periculo ad summum regni decus et fastigium pervenerunt. Similiter Appius apud Salustium: Equidem (inquit) cuncta imperia crudelia magis acerba quam diuturna arbitror. Neque quemquam in multis metnendum esse, quin ad eum ex multis formido recidat. Unde pulchre ait Seneca in Octavia: Magnum timoris remedium Clementia.

V. Diligentia.

Mirifica fuit hic Imperator diligentia, non belli tantum, sed etiam pacis temporbius. Etenim ex quo Imperator appellatus est, horis omnibus Rei publ. actibus incubuit. Nam, inquit Capitolinus §. 4. Semper, cum potuit, Senatui interfuit, etiamsi nihil esset referendum, si romae fuit: Si vero aliquid referre voluit, etam de Campania ipse venit. Comitiis praeterea eriam usque ad noctem frequenter interfuit, neque unquam recessit e curia, nisi Consul dixisset: Nihil vos moramur, P. C. Quinetiam iudiciariae rei singularem diligentiam adhibuit, fastis dies iudicarios addidit, ita ut 230. dies annuos rebus agendis litibusque disceptandis constitueret.

VI. Patientia.

Crucem et Calamitatem patienti animo tulit: uti o)fqalmofanerw=s2 patet ex epistola eius scripta in acerbissimo luctu super morte Verissimi filii unice dilecti, ad Catulum Censorium: Mihi quidem inquit, efficassimum videtur, in calamitosis vitae casibus, turbulentisque fortunae procellis esse remedium, ubi parum industria et longe minus vis prodest, ut doleamus tamquam homines, et dissimulemus tamquam prudentes. Si lingua palam exprimerent signuli, quaecumque clam in corde sentiunt: Caelum, credo, suspiriis rumperent,m humumque lacrimis inundarent. Quod si COR serio afflictum oculis liceret intueri corporeis, appareret me hercule quantum unica sanguinis gutta, quamintus sudat, omnibus praeponderet lacrimis, quas plorando foris offundit. Nam maximi dolores corporis nulla ex parte cum minimo animi cruciatu comparandi sunt. Omnibus quidem, quae corpori possunt contingere, malis remedia excogitarunt homines. At si aerumnosum COR loquatur, nemo audit; si lacrimetur, nemo videt; si queratur, nemo credit. Hactenus M. Antoninus. Hinc vox Ebraea
[Gap desc: Greek word]
, quae 1. proprie significat tectum aut velatum veste, vel quasi veste; uti l. 1. Samuel. 18. v. 28. legitur de sictitio Samuele, qui adscendit amictus pallio. 2. Metaphorice significat idem quod involutus, opertus, obtectus, et velut obrutus fuit, afflictionibus et miseriis: sicut quisquam veste sese operit atque tegit. Nam qui in magnis doloribus et calamitatibus est constitutus, illius COR stupore quasi contrahitur, obnubilatur, et magnitudine dolorum operitur, ne sese exserat


page 570, image: s0642

aut conspiciendum praebeat. Ita usurpatur Psalm. 61. 4. Dum obnubilatur (h. e. affligitur) COR meum.

VII. Veracitas.

M. Antoninus ab Adriano Imper. vocatus est Veracissimus, quod nullius unquam mendacii consors, numquam Veritatis expers fuerit deprehensus; sicut Anton. Guev. in Horologio Principum cap. 1. pag. 2. scribit.

VIII. Constantia et aequabilitas.

Aequabilis et constans in omnibus, nec ulla unquam in re mutatus fuit, in rebus secundis animo non efferebatur, neque in adversis deprimebatur. Et vere vir bonus erat, nec quicquam simulatum habebat. Dion.

IX. Famae studium.

Erat quoque famae suae curiosissimus, et requirens ad verum, quid quisque de se diceret, emendans, quae bene reprehensa viderentur. Capitolinus §. 8.

II. ACTA SAGATA.

Bella gessit quatuor.

I. Bellum Parthicum.

M. Antoninus statim ab initio L. Verum in societatem imperii assumpsit, data ei in uxorem LUCILLA filia, ut simul esset et gener et collega. Cum autem L. Verus voluptatibus abstraheretur, et timore bellico corrigeretur, seque Imperatorem esse recordaretur, a M. Antonino, conse ntiente Senatu, in bellum Parthicum missus, ne in urbe ante omnium oculos peccaret. Verum is voluptatibus enervatus, et luxuria deperditus, Antiochiae ferme haesit, venationibus indulgens; Duces tamen VERI contra Vologaesum Parthum, qui Romanis bellum fecerat, Armeniam invaserat, legatum cum exercitu Romano trucidaverat, prospere pugnarunt, hostesque domuerunt. Seleucia tum cum quadringentis hominum milibus capta est.

II. Bellum Britannicum, et III. Bellum Germanicum.

Eodem tempore movebatur bellum Britannicum et Germanicum. Nam Catti in Germaniam et Retiam irruperant. Adversus Britannos Calphurnius Agricola missus est: contra CATTOS Aufidius Tictorinus. Finito aurem bello Parthico, uterque Imperator magno apparatu in hostes movit, eosque proffigavit. Unde uterque Parthicus appellatus est. Capitolinus §. 3.

IV. Bellum Marcomannicum.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. DUCES fuerunt duo fratres Augusti, qui simul decreto Senatus in bellum hoc profecti sunt. L. Verus ad hoc bellum invitus se accinxit. Aquileiam tantum usque profectus reverti in urbem voluit. Sed cum fratre in vehiculo sedens, apoplexia correptus, periit anno Imperii undecimo. Post eius igitur obitum M. Antoninus bellum hoc Marcomannicum solus gessit. Capitolinus §. 5. Cadaver Romam a Marco deducitur, ubi in mole Adriani sepelitur, cum tribunitia potestas nona nondum esset completa.

II. APPARATUS. M. Antoninus ad hoc bellum cum omne aerarium exhausisset suum, neque in animum induceret, ut extra ordinem provincialibus aliquid imperaret, in foro Divi Traiani auctionem ornamentorum Imperialium fecit, (sicuti supra, ubi de virtutibus eius agitur, diximus) vendiditque aurea pocula, et crystallina, et myrrhina, vasa etiam regia, et vestem uxoriam sericam et auratam, gemmasque etiam, quas multas in repostorio sanctiore Adriani repererat; et per duos quidem haec venditio celebrata est, tantumque auri redactum, ut reliquias belli Marcomannici ex sententia persecutus, postea dederit potestatem emptoribus, ut, si quis vellet empta reddere, atque aurum recipere, sciret licere. Nec molestus ulli fuit, qui vel non reddidit empta, vel reddidit. Capitolinus §. 6.

III. HOSTES fuerunt MARCOMANNI et QUADI, per quos intelliguntur Moravi, Bohemi et Silesii. Nec vero dubium est, per Marcomannos praedictos populos intelligi: Quia Ptolemaeus expresse inquit, fuisse Bohemiae limites Sudetes montes, qui sunt iuga versus Meridiem, Voitlandos et Mysos, et e regione Silvam Gabretam, h. e. altitudinem latam. Et sub ea Silva fuisse Marcomannos, ubi nunc Moravia. Vicini Marcomannis fuerunt Quadi: Videlicet Silesiae pars et regio inter Vratislaviam, Cracoviam et ad Carpathum. In hoc limite Imperii semper bella difficilia Romani gesserunt. Philippus Melanchthon lib. 3. Chron. pag. 333.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Hoc bellummedia aestate Marcus Imper. gessit, et de Quadis atque Marcomannis insignem victoriam reportavit, precibus Christianorum adiutus.


page 571, image: s0643

Cum enim eius exercitus diebus quinque aquae penuria laborasset, et milites in angustiis montium Germaniae a Quadis cicumclusi, siti propemodum conficerentur, Imperatorem anxium et consternatum adiit Praefectus Praet. dictitans; Nihil esse, quod Christiani precibus impetrare non possint a DEO: et esse in Legione duodecima cohortem militum, qui omnes CHristum colerent. Ea re cognita, Antoninus petiit ab eis, ut DEO suo supplicarent: quod cum illi, positis in terra genibus, et ad Chrsitum profusis precibus fecissent, subito pluvia largissima divinitus missa est, qua Romani aquam ore et scutis excipientes recreati sunt: Cum contra Quados aliosque Germaniae populos fulmina persequerentur. De hac miraculosa victoria elegantes versus Claudiani, hominis a religione Christiana abhorrentis, notandi sunt, nis quod id Christianis acceptum non refert. Versus hi sunt:

Laus ibi nulla Ducum: Nam flammeus imber in hostem
Decidit. Hunc dorso trepidum fumante ferebat
Ambustus sonipes: Hic tabescente solutus
Subsedit galea, liquefactaque fulgure cuspis
Canduit, et subitis fluxere vaporibusenses:
Tunc contempta Polo mortalis nescia teli
Pugna fuit, Chaldaea mago seu carminaritu
Armavere DEOS, seu, quod reor, omne Tonantis
Obsequium MARCI mores potuere mereri.

III.*t*a\ *p*a*r*e*p*o(*m*e*n*a.

I. NOVA CHRISTIANAE LEGIONIS APPELLATIO. Hac re obstupefactus Imperator, Christianos magnis affecit honoribus, et in perpetuam rei memoriam Legionem eam, in qua illi militabant, nominavit FULMINATRICEM, Graece keraunobo/lon. Sic Quadi Christianorum beneficio a Romanis victi sunt, et M. Antoninus Imperator septimum appellatus est. Vide Dion. Capitolinum, Tertullianum in Apologetico, et ad Scapulam, Eusebium lib. 5. et Orosium.

II. LITERAE M. ANTONINI AD SENATUM. Exstant etiam literae M. Imp. quibus rem omnem Senatui Romano exponit, et Christianorum precibus divinum illud beneficium acceptum referendum esse testatur: Credibile est, inquit, Christianos, licet eos impios existimemus, Deum pro munimento habere in pectore. Simul enim atque humi sese abiecerunt et preces fuderunt ad ignotum mihi Deum, statim e caelo pluvia delapsa est, in nos quidem frigidissima, in nostros verohostes grando et fulmina: eorumque orationibus ac precibus statim Deus praesto fuit, qui neque vinci, neque expugnari potest. Quamobrem concedamus talibus, ut sint Christiani, ne qua tela eius generis contra nos petant et impetrent. Haec Antoninus.

USUS.

Hoc exmeplum memoria dignissimum est: Quia ostendit, legitimam militiam Deoplacere, et Deum propter Ecclesiam imperiis mundanis saepe benefacere: Sicut benefecit Cyro, Constantino Magno, Theodosio, propter Ecclesiam, ut scriptum est: Si quis dederit potum aquae frigidae ex minimis meorum, habebit mercedem. Matth. 10. Sicut exemplum viduae Sareptanae ostendit. Ac post hanc victoriam M. Antoninus decreta contra Christianos abolevit.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Martyres.

Quarta Ecclesiae persecutio in Asia orta est sub M. Antonino Philosopho contra Christianos, in qua martyrii corona coronati sunt,

I. POLYCARPUS Iohannis Euangelistae Discipulus, Ecclesiae Smyrnensis Episcopus, anno aetatis 86. Venerat is, imperante adhuc Imperatore M. Antonino Pio, Romam, plurimosque Hareticorum Marcionis et Valentini persuasione deceptos ad veram fidem reduxerat. Eumque IRENAEUS in prima aetate sua se vidisse ait admodum senem: et addit, quod audiverit a Polycarpo, quod Iohannes Euangelista abiens lavari, quum vidisset intus Cerinthum, exisilieirt de balneo non lotus, dicens: Quod timeat, ne balneum concidat, cum intus esset Cerinthus inimicus veritatis. Dictum factum. Nam vix Iohannes Euangelista erat egressus, cum balneum corrueret, et Cerinthus cum sociis misere in eoperiret. Ipse etiam Polycarpus aliquando Marcioni occurrenti et dicenti, Cognosce nos, respondit: Cognosco te primogenitum Satanae. haec Irenaeus lib. 3. cap. 3. Eusebius lib. 4.

Tandem vero Polycarpus in persecutione Asiatica vivus igni crematus est A. C. 162. anno post mortem Iohannis Euangelistae 60. Quae historia in Epistola Smyrnensis Ecclesiae apud Eusebium lib. 4. cap. 15. prolixe describitur. Nos eam in tria membra digeremus. 1. In Ortum. 2. Progressum. et 3. in Egressum.


page 572, image: s0644

I. ORTUS. Continet Colloquium Proconsulis Asiae, et Polycarpi Martyris.

Polycarpus cum esset vehiculo deturbatus, vox de caelo audita est : FORTIS ESTO, Ô POLUCARPE, et VIRILITER AGE. Postea Proconsul ad Polycarpum ait: Habeto aetatis tuae reverentiam, et parce ultimae senectuti tuae: iura fortunam Caesaris, gerens de prioribus paenitudinem, et conclama etiam Tu: TOLLE SACRILEGOS. Tunc Polycarpus torvo vultu populum aspiciens, elevata ad Caelum dextra, cum gemitu dixit: Tolle sacrilegos, etc. Proconsul dixit: BESTIAS habeo paratas, quibus obicieris, nisi cito paenitueris. At ille respondit: Adhibeantur. Nobis enim immobilis stat sententia, nec possumus de bono ad malum per paenitudinem commutari. Melius autem erat, si himutarentur ad bona, qui perseverant in malis. Tunc PROCONSUL, Ignete, inquit, faciam consumi, si tibi bestiae contemnendae videntur, nec propositi recipis paenitudinem. At ILLE: Ignem minaris, inquit, hunc qui ad momentum incenditur, et paulo post exstinguitur, quia ignoras futuri iudicii ignem aeternum, qui ad perpetuas poenas praeparatus est impiorum. Sed quid moraris? Adhibe utrum voles. Haec et multa alia dixit Polycarpus, ita ut responsionem et constantiam eius Proconsul magno stupore miraretur.

II. PROGRESSUS. Continet Polycarpi fiduciam, cum iamiam palo affigendus esset.

Cum autem expedita essent, quae ad ignem pertinebant, eumque vellentrogo impositum clavis affigere, ait Polycarpus: Sinite me. Qui enim dedit mihi fiduciam ignis supplicium ferendi, Ille quoque dabit mihi cor, ut et sine clavorum affixione flammas immobiliter perferam. Tunc illi, omissis clavis, vinculis usi sunt solis. Quibus post tergum manibus devinctis, velut erectus aries, et ex magno grege assumptus, acceptabile holocaustum Deo omnipotenti oblatus est.

III. EGRESSUS. Continet Precationem eius in ipso martyrio ab ipso profusam. quae ita sonat.

Deus, dilecti et benedicti Filii tui Iesu Christi Pater, perquem tui agnitionem suscepimus: Deus Angelorum et virtutum et universae Creaturae, ac totius iustorum generis, qui omnes coram Te vivunt: benedico Te, qui me in hanc diem atque in hanc horam perducere dignatus es, ut particeps exsisterem martyrum, et calicis Christi Tui in resurrectionem vitae aeternae, animae ac spiritus mei, per incorruptionem Spiritus Sancti: in quibus suscipiar in conspectu tuo hodie, tamquam sacrificium pingue et acceptabile. Sicut praeparasti et praesignasti, ita et fecisti. Verus es Tu et sine mendacio Deus: propterea et in omnibus laudo te, et benedico te, et glorifico te, per aeternum Deum, et Pontificem Iesum CHristum dilectm Filium tuum, per quem et cum quo Tibi cum Spiritu S. gloria, et nunc et in futura saecula. Amen. Et cum Amen dixisset, oratione completa, carnifices ignem subiciunt. Hactenus verba Epistolae Ecclesiae Smyrnensium. Flamma vero iam admodum emicante, ignis, facta camerae specie, ad morem veli nautici vento repleti, supra corpus Martyris stabat, eratque illud in medio, non tamquam caro ardens, sed tamquam aurum et argentum in camino ignitum. Unde et tanta boni odoris fragrantia sentiebatur, quasi vel tus, vel aliud quoddam pretiosum aroma spitaret. Tandem cum corpus illius ab igne non consumeretur, ferro transfossum copioso sanguine manavit, ita ut ignis exstinguereutr.

II. IUSTINUS Philosophus et Martyr A. C. 168. martyrum constantia et fortitudine ad Christianismum adductus est, et pro christi doctrina sanguinem suum fudit. Occasio haec fuit. Crescentem Philosophum vita morumque aemulatione Cynicum coarguit: qui convictum se dolens, cum improbis quibusdam, qui Magistratus gerebant, conspiratione contra IUSTINUM facta, tormentis quamplurimis eum affecit, et postremo gladius etiam confecit Pergami. Eusebius lib. 4. cap. 8. et 10.

III. BLANDINA, cum imperante M. Antonino Philosopho Lugduni et Viennae gravis persecutionis procella Ecclesiam Christi infestaret, tanto animi robore et virtute imbuebatur, ut tortores, qui illam vicissim omni suppliciorum genere a primo mane ad vesperam usque afflixissent, prope labore defessi languescerent, seque tum ab illa victos, tum nihil amplius habere reliquum, quod ei irrogarent, faterentur: Tandem trabi ligneae sublimis affixa, praeda bestiis incursantibus obicitur. At cum nulla bestia eius carnem tangere vellet, a trabe mox abrepta in carcerem iterum truditur, et ad aliud certamen reservatur, petque varia certaminum genera victrix facta coronam immortalitatis tandem assecuta est. Inter varia tormenta haec si bi de exclamavit verba: CHRISTIANA


page 573, image: s0645

SUM. Qua voce ita se recreavit, ut ad cruciatus costanter perferendos animus eius subinde novis viribus divinoque robore augeretur.

IV. ATTALUS civis Romanus, Pergamenus genere, columen et firmamentum Gallicorum Christi fidelium, primum bestiis obeictus est, quae mitiores ipsis hominibus a viri sancti corpore abstinent: post varia deinde tormenta, inter plurimam carnificum saevitiam, et poenis incutiendis feritatem, generosa animi constantia superarat: tandem prunis subiectus in sella ferrea torretur, et aeraes squamas candentes mollissimis et tenerrimis Martyris huius membris aspergunt, et agglutinant carnifices. Cumque nidor adustae carnis ad nares inspectantis populi perferretur, magna voce exclamavit: ECCE HOC EST VORARE HOMINES, QUOD VOS FACITIS. Quid a nobis velut occultum inquiritis facinus, quod vos apetta luce committitis? His verbis exprobrans ipsis calumnias de cenis Thyestis, quarum Christiani ab adversariis insimulabantur. Eusebius lib. 3. cap. 4. Nicephorus lib. 4. cap. 17.

V. ANICETUS Episcopus Romanus Romame interficitur Anno Christi 173, cum sedisset annos 9 fere, Hic constituit, ne Clericus comam nutriret.

II. Viri celebres in Ecclesia.

I. THEOPHILUS Heroni apud Antiochenos in Episcopatu successit, qui scripsit contra HERMOGENEM, et alios, quorum meminit Eusebius et Hieronymus. Hermogenes hic pictor primum fuit, postea Stocius, et multa deliria protulit, interque alia dixit, Corpus Christi in Sole esse repositum. Ex hac secta postea MANICHAEI orti sunt; sicut Nyssenus testatur. Eusebius.

II. MELITO Asianus, Sardiensis Episcopus, pro Christiana religione apologiam scribit ad Marcum Imp. A. C. 170. Eusebius.

III. Eodem anno APOLLINARIS Asianus et Hieropolitanus episcopus claret, qui et ipse Apologiam scripsit pro Christianis. Eusebius. Photius.

IV. IRENAEUS, Ecclesiae Lugdunensis Episcopus et Pol carpi auditor, contra Haereticos scripsit libros, qui exstant. Irenaei etiam temporibus (qui vixit A. C. 178.) adhuc durasse donum eiciendi daemonia, et sanandi multos, testatur ipse l. 2. adversus haereses. Nemo potest, inquit, numerum dicere gratiarum, quas per universum mundum Ecclesia a Deo accipiens, in nomine Iesu Christi sub Pontio Pilato crucifixi, per singulos dies in optiulationem gentium perficit, etc. Nec invocationibus Angelicis aliquid facit (Ecclesia) nec incantationibus, sed pure et manifeste orationes dirigens ad Dominum, qui omnia fecit, etc. Si itaque et nunc nomen Domini nostri Iesu Christi beneficia praestat et curat, vere et firmissime omnes ubique credunt in eum.

V. A. C. 179. Cum Iudaeus Catechumenus cum comitibus suis iter faceret per Arabiam desertam, et in morbum incideret gravissimum, adeo ut animam exhalaturus videretur, petiit a comitibus, ut sibi Sacramentum Baptismi impertirent. Cum igitur precibus aegroti moverentur, eumque baptizatum vellent, et tamen neque Sacerdos, neque aqua adesset; arena ter iniecta ipsum baptizarunt: quem tamen postea, cum ex morbo restitutus est, Episcopus aqua sacra ablutum voluit. Nicephorus lib. 3. cap. 37.

VI. ATHANA GORAS A. C. 165. librum apologeticum pro Christiana religione Imperatoribus M. Antonino Philosopho, et L. Vero obtulit. Eusebius.

CAPUT III. DE EGRESSV.

CIrca Egressum M. Antonini Philosophi notanda sunt tria: I. *ta\ prohgou/mena. 2. *ta\ praxqe/nta. 3. *ta\ parepo/mena.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

Ad ta\ prohgou/mena pertinet Oratio eius proagw/nios, quae fuit gemina. I. Ad MILITES. Nam ne ultimus quasi actus a reliqua vita discreparet, aequissimo animo discessit, rerum humanarum amore prorsus abiecto, et metu motis vacuus. Qua ingruente, Commodum filium militibus commendavit, tribunoque militum, postulanti tesseram, respondit: ABI AD ORIENTEM. EGO enim iam AD OCCASUM PERGO.

II. AD AMICOS TRISTES, ad quos iam vicina morte dixisse scibitut: QUID ME FLETIS, ET NONMAGIS DE COMMUNI MORTE COGITATIS? Iidem cum discessuri viderenturk ingemiscens ait: Si iam medimittitus, VALE vobis dico, vos PRAECEDENS. Cum ab eo quae reretur, cui Filium commendaret? respondit: VOBIS, SI DIGNUS EVERIT, et DIIS IMMORTALIBS.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Cum Cammodum filium suum ad se pauloante obitum vocasset, brevique post dimisisset, capur opeurit, quasi dormire volens: et ita exspiravit 17. Martii, A. C. 180, imperii anno 19, aetatis LXI, cum


page 574, image: s0646

cibo et potu aliquandiu abstinuisset. Sunt, qui eum a medicis, in gratiam Commodi filii, interemptum esseperhibent. Eutropius Brev. lib. 8. Sextus Aurelius Victor. Capitolinus.

III. *t*a\ *p*a*r*e*g*o/*m*e*n*a.

Incredibile dictu est, quantum ex obitu eius' dolorem ceperint omnes. Cives, milites, Senatores pariter eum lugebant, Fratrem, Patrem, Filium, oprout cniusque aetas sinebat, appellantes. Caelo receptum (quod de Romulo aegre fuerat creditum) omnes pariter consenserunt, in eiusque honorem templa, columnae, multaque alia, decreta atque excitata sunt. Capitolinus scribit, tantum illius amorem Regii funeris die apparuisse, ut nemo eum plangendum cenduserit, quod omnibus persuasum foret, a Diis eum terris commendatum, ad Deos rediisse. Et mox addit: Parum sane fuit, quod illi honores divinos omnis aetas, omnis sexus, omnis conditio ac dignitas dedit. Quinetiam sacrilegus iudicatus est, qui eius imaginem in domo sua non habuit, qui per fortunam vel potuit habere, vel debuit.

XVIII. IMPERATOR ROM. AURELIUS COMMODUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER eius fuit M. Aurelius Antoninus, Philosophus, ut putabatur.

II. MATER fuit Faustina, M. Antonini Pii Imp. filia, quae adulteriis infamis fuit, eumque non ex legitimo concubitu, sed ex adulterio genuit. Nam refert Iulius Capitolinus, in vita M. Antonini Philosophi §. 7. quod Faustina, cum aliquando gladiatores transire vidisset, unius ex his amore succensa; cumque longa aegritudine laboraret, viro de amore confessa est. Quod cum ad Chaldaeos Marcus retulisset, illorum fuisse consilium, ut occiso gladiatore, sanguine illius sese Faustina sublavaret, atque ita cum viro concumberet. Quod cum esset factum, solutum quidem amorem, antum vero Commodum gladiatorem esse, non Principem: qui mille prope pugnas publice populo inspectante gladiatorias Imperator exhibuit. Quod quidem verifimile ex eo habetur, quod tam sancti Principis filius his moribus fuit, quibus nullus lanista, nullus scenicus, nullus harenarius, nullus postremo ex omnium dedecorum ac scelerum colluvione concretus. Multi autem ferunt, Commodum omnino ex adulterio natum: siquidem Faustinam satis constat apud Caietam conditiones sibi et nauticas et gladiatorias elegisse: De qua cum diceretur Antonino Marco, ut repudiaret, si non occideret, dixisse fertur: Si uxorem dimittimus, reddamus et dotem. Dos autem quid habebatur, nisi Imperium? Quod ille a socero adoptatus acceperat. Tantum sane valet boni Principis vita, sanctitas, tranquillitas, pietas, ut eius famam nullius proximi decoloret invidia. Iulius Capitolinus §. 7.

II. Appellatio.

COMMODUS dictus hic Imperator per antiphrasin, h. e. nomine, sed non omine et re. Quia minime erat Commodus, quin potius cunctis incommodus. Erat namque

I. Morosus. Cum enima Patre in mortis agone constituto moneretur, ne Barbaros, valde iam attritos, permitteret vires recipere, morose respondit: Ab incolumi, quamvis paulatim, negotia perfici posse: a mortuo vero nihil. Similiter Consiliarios, quos pater illi prudentissimos adiunxerat, velut alter Roboam, spernebat, eorumque monitis locum relinquere nolebat.

II. Dolosus. Quia multorum vitae insidias struebat.

III. Onerosus. Quia plane crudelis et sanguinarius erat, adeo ut merito de hoc sanguinario homine dici possit, eum a nullo alio, quam a gladiatore vel lanista vitam hausisse, iuxta vulgatum illud:

*kakou=ko/rakos kako\n w)o/n.
Mali corvi malum ovum.

Unde Ausonius de M. Antonino inquit, eum prorsus felicem futurum fuisse, si hunc filium non genuisset.

Successore suo moriens (sed Principe pravo)
Hoc solo patriae, quodgenuit, nocuit.

III. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a.

Forma insigni praeditus erat. Nam ita de eoscribit Herodianus in Commodo §. 4. Commodo praeter aetatis florem etiam formae dignitas suffragabatur, congruens corporis modus, pulchra virilisque facies, tranquillae faces oculis, atque micantes, flava et crispa caesaries, ut in sole ambulanti velut igne quodam rutilaret, sic ut euntem quidam scobe aurea putarent conspergi: quidam etiam pro argumento divinitatis acciperent, ac radios esse illos circa verticem genitivos opinarentur. Ad haec lanugo malis proserpebat, easque quasi floribus convestiebat.


page 575, image: s0647

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

I. UXOR eius dicta fuit Crispina, Quintilii filia, quam Pater M. Antoninus ei uxorem dedit A. C. 178.

II. CONCUBINAE ei fueretrecentae, ex quibus MARCIA (quae postea illi necem procuravit) erat praecipua, quam prae reliquis diligebat. Inter hasce concubinas, quas ex matronarum et meretricum delectu ad formae speciem elegerat, in palatio per convivia et latebras bacchantis in morem agebat, et omnis generis libidines exercebat.

III. LUCILLA soror eius et Marci filia ab eo est occisa. Cum enim Commodus Crispinam uxorem duxisset, Lucilla soror domo exacta est, quae propterea fratri infensa, de eo trucidando consilia inivit cum adolescente nobili Quadrato; Sed stultus, dum pugionem nudat, dicit: Hunc tibi Senatus mittit, nec facinus subito perpetrat. Ideo comprehensus poenas amentiae dedit: Et hinc Commodi odium erga Senatum exortum est; quorum multos occidit. Soror quoque Lucilla occisa est, quaestionem exercente Perenne. Herod. in Commodo §. 4.

II. ACTA POLITICA.

I. Commodi electio.

Commodus A. C. 166. CAESAR appellatus die 12 Octobris. Iulius Capitolinus.

A. C. 176. M. Antoninus Commodum filium creavit AUGUSTUM, die Novembr. et sequenti mense Decembri cum eotriumphavit. Dion.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

Commodus optimi Parentis pessimus filius fuit, et plane degeneravit, adeo ut recte in illum quadret vulgatum illud adagium: )*andrw\n h(rw/wn te/kna ph/mata. Heroum filii noxae. Nam omnia quaecumque pater eius, laudatissimus ille Princeps, virtute sua, et superiores aliquot principes constituerant, non ita multo post conturbavit, pessimis artibus, crudelitati, avaritiae, superbiae, libidini, et id genus tyrannicis criminibus prorsus deditus.

CATALOGUS VITIORUM EIUS.

I. Ambitio et Superbia.

1. Commodi Superbia et ambitio apparet ex titulis eius. Quando enim ad Senatum scribebat ultimis suis temporibus, hoc utebatur titulo: Imperator Caesar Lucius, Aelius, Aurelius, Commodus, Antoninus, Augustus, Pius, Felix, Sarmaticus, Germanicus, Maximus, Britannicus, Pacator orbis terrarum invictus, Romanus, Hercules, Pontifex Maximus, Tribunitiae potestatis, XVIII. Imperator, VIII. Consul, VII. Pater patriae, etc.

2. Mensium quoque nomina in Calendario immutavit, eosque ex suis nominibus appellari iussit, atque ita numerari; Amazonius, Invictus, Felix, Pius, Lucius, Aelius, Aurelius, Commodus, Augustus, Herculeus, Romanus, Exsuperans. Dion.

II. Vesania et Impudentia.

In habitu et vestimentis. Tantae namque vesaniae et impudentiae erat, ut muliebri veste indutus publice in Senatu sedens saepissime biberit. In ludis celebribus, quos Romae per dies 14. edebat, Herculem se dicebat, leonina pelle involutus erat, manu dextra clavam gerebat, sinistra cruentum gladium, omnibusque erat terribilis. Inde cum laetitiae sededisset, quistultitiam eius ridebant, occidebantur. Cassius Historicus et Senator, foliis lauri de corona sumptis ea comedit, ut motu oris facto, risus dissimularetur. Dion. Herodian. §. 9.

III. Scurrilitas, Levitas et Petulantia.

Nam Lampridius iure merito illum perstringit, quod artifex esset in his, quae stationis Imperatoriae non essent, nempe quod calices fingeret, (vel frangeret; uti legendum putat Casaubonus) saltaret, cantaret, sibilaret, denique scurram et gladiatorem perfectum se ostenderet. Et hac quidem gladiandi arte valde sibi placebat, ac palmas, quas retulerat, numerabat. Pugnasse autem dicitur sepringenties tricies quinquies: et tantum palmarum gladiatoriarum retulisse numerum, ut mille contingeret. Quam eius intemperiem in caelum ferebant adulatores, et fortitudinis titulum insaniae aptabant. Cordati vero homines dedecus hoc Imperii, et portentum principatus detestabantur. Talem se omni vita omnibus exhibuerat: idque constare voluerat posteritati. Quicquid enim turpiter, quic quid impure, crudeliter, gladiatorie, leonice faceret, Actis urbis indi voluit: ut Lampridius scribit, auctore Mario Maximo. Ea autem patrabat pene quottidie, ut hominum oculis atque animis insultare non esset obscurum. Praeter reliquam enim petulantiam atque improbitatem, lavabat per diem septies atque


page 576, image: s0648

octies, et in ipsis balneis edebat: veste muliebri in theatro aut amphitheatro sedens saepissime potabat. Et, ut pudorem omnem atque honestatem proculcasse scias, dicitur saepe pretiosissimis cibis humana stercora (ô scelus!) miscuisse: nec abstinuisse gustu, aliis, ut putabat, irrisis. Cum scurris quoque hominibusque levissimis conversabatur. Nam ita Herodianus in Commodo §. 9. scribit: Scurrae, et qui turpissima quaeque repraesentabant, quasi addictum sibi habebant: aurigando etiam bestiisque conficiendis supra modum exercebatur: ob quae studia adulatores eum fortitudinis gloria celebrabant. Quare illa minus decore tractabat, quam modesto Principi conveniebat.

IV. Rei publicae negligentia.

Ipse omni Rei publ cura abiecta, omnia per Consiliarios suos fraudulentos atque adulatores peragebat. In subscribendo ita negligens erat, ut libellis una forma multis subscriberet: In epistolis autem plurimis, Vale, tantum scriberet. Unde per ipsius negligentiam, atque Consiliariorum fraudulentiam, ingens in Rem publicam damnum exundabat.

AXIOMA.

Principes non uno Consiliario omnia debent credere. Magni Principes plerumque habent unum vel alterum, cui omnia consilia credunt, atque ad illorum nutum pleraque peragunt. Si illi sunt boni, felicia sunt Imperia; si autem mali sunt, magnorum illi malorum causa exsistunt. Quare Principes uni Consiliario vel ministro non omnia debent credere, ne serpentem in sinu foveant. Nam tandem Consiliarius ille Principem, aut Princeps ipsum evertit.

Exempla.

Tales mali et persidi Consiliarii in aula Commodi erant diversi.

I. PERENNIS. Commodus enim, cui parens Consiliarios prudentissimos ex Senatoribus adiunxerat, parum admonitionibus eorum locum dabat; sed voluptatibus deditus Perenni, quem Praefectum Praetoriof. cerat, totum Imperium gubernandum tradebat. Herodianus. Hic postea contra ipsum Commodum conspirabat, et hae insidiae patefactae sunt in ipsis ludis Capitolinis ab homine ignoto: cui fides habita non est, sed statim ingecremabatur. Cum vero postea Perennis nummos cuderet, illi publicas insidias patefecerunt, et Perennis cum filio intersectus est.

II. CLEANDER. De quo talis apud Herodianum §. 8. historia exstat. Is erat quidam Phryx genere, ex ea nota hominum, qui publice per praeconem veneunt. Hic cum in domum Imperatoriam servitio esset traditus: Et cum ipso Commodo accrevisset, eo scilicet honoris atque auctoritatis est provectus, ut corporis custodiam, et cubiculi curam, praeterea militum praefecturam, solus obrineret. Ceterum divitiae et. luxus etiam illum ad Imperii spem inflabant. Quocirca grandi coacta pecunia, plurimum frumenti coe~mit. Id autem occlusumhabebat, sperans, sibi Romani populi atque exercitus voluntates adiuncturum: si prius rerum necessariarum penuria laborantes, magnis repente largitionibus demereretur. Idem gymnasium maximum aedificaverat: publicatis etiam balneis: ut eo modo populum inescaret. At Romani infensi iampridem, ac totius causam pestilentiae in eum conferentes, simul perosi hominem divitiis inexplebilem, prius quidem confertim per theatra identidem traducebant: deinde agente in suburbanis Commodo, repente universi magnis clamoribus concurrerunt, Cleandrum ad necem deposcentes. Recenset deinde Herodianus, quomodo is se diu auctoritate Imperatoris, inscii eius scelerum, armatis equitibus Principis, tutatus, et bellum cum pipulo in urbe, et militibus stationariis gesserit: donec Fadilla, maxima soror Commodi, cum alioqui nemini ad Caesarem, in alto secessu suburbano voluptatibus indulgenti, metu Cleandri, accessus pateret, insidias et bellum civile fratri detexit. Qui, cognita perfidia Cleandri, ei caput amputari, contoque praefixum circumferri, voluptuosum scilicet atque optatum populo spectaculum praebiturus, iussit. Itaid malum sedatum, atque utrinque dimicatio dirempta.

V. Socordia.

Symbolum eius fuit: Pedetentim, paulatim. Nam ad Patrem moriturum, cum ab eo res strenue agendas contra hostes moneretur, dixit: Ab incolumi, quamvis paulatim, negotia persici possunt; a mortuo nihil.

VI. Vesana iracundia.

Natus annos 12. cum lavaturus balneum tepidum invenisset, balneatorem in fornacem ardentem conici iussit.

VII. Crudelitas.

1. In Patrem, Marcum Imp., quem per medicos occidisse creditur. E vita enim discessit, non morbo, quo laborabat; sed peremptus a medicis, qui Commodo grat isicabantur. Dion §. 8.


page 577, image: s0649

2. Uxorem Crispinam, quam e medio sustulit.

3. Sororem Lucillam, quam, procurante Perenni, trucidavit A. C. 184. Herodianus.

4. Senatores. Quadratus adolescens nobilis Commodum occisurus nudato pugione, magna voce proclamavit: Hunc tibi Senatus mittit. Hinc prima maximaque odii causa adolescenti adversus Senatum exstitit; ut etiam Servium Iulianum et Paternum Senatores, a quibus facillime Imperio excuti potuisset, cum magnis exercitibus praeessent, occidi iusserit. Ita animum verba illa sauciaverant, ut omnes hostium loco haberet, semperque eius memoriae vox illa irruentis in se iuvenis inhaereret. Neque vero tantam hanc occasionem Perennis omisit, sed ei persuasit ut praecipuum quemque e medio tolleret, neque eminere quempiam pateretur: quorum ipse in bona impetum faciens, facile omnium eius aetatis hominum locupletissimus evasit. Herodianus §. 4.

5. Viros virtute et eruditione praestantes, et Patri M. Antonino Imp familiares, paucis exceptis, hic Tyrannus trucidari iussit. Eorum in numero fuere insignes Quintilii duo, et alterius filius Sext. Condianus, qui simulata morte effugere interitum et manus tyranni studuit frustra. Fuit et Cl. Pompeianus, cui Lucilla soror Commodi nupta erat. homo gravis et innocens; et Ulpius Marcellus, qui Britannos domuit, vir eximius virtute et continentia.

6. Miseros et debiles. Miseros quoque nonnullos ac pedibus debiles, per ludibrium deformatos in speciem gigantum, sagittis suis configebat: aliis aures, aut nares amputabat, oculis privabat, pedesfrangebat.

7. Denique crudelis in quosvis exstitit. Nam quendam morte mulctavit, quia C. Caligulae vitam a Suetonio descriptam legisset. Campofulg. l. 9. c. 2. Interdum quoque, si aliquem cerneret obeso ventre atque adipe molli, medium uno ictu secari iubebat, ut viscera eius a ventre discurrentia videret, utpote qui ex eo voluptatem ingentem caperet, quod aliis permagnum incussisset horrorem. Campofulg. ibid. Nec tantum in debiles quosdam homines, quos per ludibrium trucidare et gladiatores mactare consueverat, sed etiam in feras saeviit. Nam non modo cicures, sed et leones aut ursos uno die centum, pantheras, tigrides, elephantos, equos fluviatiles, struthos Maurusias, iaculis suis celerrime scitissimeque conficere norat. His pugnis tandem serviles illas acclamationes promeritus est: Dominus es, primus es, omnium felicissimus vincis, ab aevo vinces; Amazonie vinces! Dion.

VIII. Libidines.

Libidines Commodi et flagitia honeste nominari aut referri non possunt inhonestissima. Hac enim in purte Caligulas, Nerones, et quicquid est nequissimorum hominum ac perditissimorum, facile aequavit, imo superavit. Nam Lampridius de eo scribit, quod trecentas concubinas, e matronis ac meretricibus delectas, trecentos item alios puberes exoletos e plebe aeque ac nobilitate habuerit, stupra item sororibus omnibus intulerit, templa libidinibus foedarit, ut denique mulierculae istae in illius conspectu violarentur, mandaverit.

IX. Mala conscientia.

Cum autem tot tantaque scelera et flagitia perpetrasset, ista satis erant ad odium, quo se urgeri iure, eoque insidiis obnoxium non ignorabat. Itaque, ut videtur, Dionysii Syracusani exemplo, comam et barbam sibi ipsi adurebat, timore tonsoris. Nam nemini fidebat. Herod. in Commodo §. 9. Neque tamen interitum suum, iusto Dei iudicio ei ob facinora decretum, effugere potuit; uti in cap. 3. dicemus.

II. ACTA POLEMICA.

Commodus post obitum Patris, bellum quod fere confectum erat, Regibus hostium addictus, remittit, et pace facta Romam redit, ac utrumque triumphat. Xiphilinus.

Bellum I. contra Britannos.

In Britannia, cum hostes murum essent transgressi, qui intercesserant inter ipsos et Romanos, et Romanum exercitum clade affecissent. Commodus Ulpium Marcellum contra eos misit, qui industria et sedulitate milites plurimum exercuit, et inde Britannos ingenti damno affecit. Dion.

Bellum II. Parthicum.

Deinde bellum Parthicum Commodus per suos Duces confecit, et Mediam, Babylonem et Armeniam vindicavit. Unde Armenicus, Parthicus et Medicus est appellatus. Dress Mill. 5. pag. 298. Insuper etiam victi per Legatos sunt Mauri, victi Daci, Pannonia quoque composita.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Pax Ecclesiae data. Status Ecclesiae sub Commodo tolerabilis, et saevitia, quae antea longe lateque grassata fuerat, paulisper conquievit. Nam motus forsan precibus Marciae concubinae, quae Christianis favebat, persecutionem inhibuit. Quae pax


page 578, image: s0650

Ecclesiae a Commodo concessa, multos allexit ad Christianam religionem amplectendam. Eusebius histor. Ecclesiast. l. 5. c. 19. scribit; quod sub Imperio Commodi lex lata sit, quae delatores Christianorum non sinebat vivere. Ubi refert, quod delator Apollonii Martyris fractis cruribus punitus sit. Factum hoc A. C. 181.

II. Lucius, Britannorum Rex, legatos ad Eleutherium Papam Romam misit, ut Episcopum in Britanniam ablegarat, a quo Lucius Rex in Christiana religione institutus est, et ipsius quoque subditi; vera etiam ibi religio conservata est, usque ad tempora Diocletiani. Tertullianus de Britannis ait: Quod Britannorum Romanis inaccessa loca Christo sint subdita. Bed. A. C 181.

III. VERSIONES Bibliorum binae erant. Prima Septuaginta Interpretum, et Secuda Aquilae: Accessit hisce temporibus Tertia Theodotionis, qui haereticus et discipulus Tatiani fuerat: Inde se Marcionitis adiunxerat, postea Iudaeis, ubi Ebraeam linguam didicerat. Versio tamen eius propterea spreta non fuit. Baronius.

IV. Pantaenus Philosophus Christianus, celebrem Christianorum scholam Alexandriae instituit, ex qua multarum Ecclesiarum Doctores prodierunt. Alexandria ad Indos proficiscitur, Euangelium Christi annuntiaturus. Huius discipulus fuit Clemens Alexandrinus, cuius Opera nunc quoque exstant. Eusebius l. 5.

V. Origenes Alexandriae A. C. 186. nascitur, anno Imperii Commodi 6.

VI. Apollenius vir eruditissimus et Philosophus eximius, (a quibusdam Senator urbis Romanae habetur) cum de religione Christiana accusaretur, petiit, ut in Senatu potestas Ioquendi sibi daretur. Quod impetravit. Cum autem legisset Senatui Apologiam elegantissimam, quam pro Christianae religionis veritate scripserat, capite ob fidem Christianam truncatus est. Exsequutor supplicii Perennis fuit Commodi Imp. Praefectus praetorio, qui rursus ante vertentem annum occiditur. Delator vero Apollonii iuxta legem Romanam fractis cruribus mulctatus est. Eusebius lib. 5.

VII. Serapion, cuius scripta citat Eusebius, creatur Episcopus Antiochiae. Eusebius.

VIII. Eleutherus praefuisse toto sere Commodi Imp. tempore Ecclesiae Romanae scribitur, et primus Episcoporum istius Ecclesiae putatur morte non violentia decessisse.

IX. Victor ei successit, qui praeter alia, sacris interdixit iis, qui iniuria forte affecti, redire in gratiam nollent cum iis, a quibus laesi fuerant. Victor severitatis intempestivae, qui non consentientibus in tempus Paschale, quod diei Dominicae plures adstringebant, anathema dixit, revocante eum ab hac importunitate Irenaeo, Lugdunensi Episcopo, Polycrate autem pro Asiaticis, decima quarta Luna Pascha agentibus, dimicante. Eusebius l. 5. Histor. Ecclesiast. c. 23, 24.

X. Varia Synodi de Paschatis die in provinciis coactae sunt, quibus Ecclesiarum istarum Episcopi praesederunt. Quod tamen omnium ferme consensu (Asiaticis exceptis) in diem Dominicum est collatum. Hic merito dicendum est, dum Ecclesia vel tantillum quiescit, servi eius rixantur. Eusebius l. 5. c. 20, 21.

XI. Thalmud Iudaeorum conscribitur A. C. 191. anno Commodi II. Seder Olam.

Viri celebres in literatura.

I. Dion Cassius, qui et Cocceius sive Cocceianus, itemque Nicaenus dicitur, a patria Nicaea Bithyniae. Vixisse eum sub hoc Imperatore in urbe Roma, et in numero Senatorum fuisse, cumque ceteris Commodo foedam servitutem serviisse; Historiam vero, huius praesertim aevi, divino quasi iussu scripsisse, ipse locupletissimus est testis.

II. Aristides Adrianus, cuius multae supersunt hodie orationes.

III. Iulius Pollux, cuius Onomasticum Graecum multiplici eruditione refertum exstat.

PRODIGIA.

I. Capitolium fulmine tactum est, facta inflammatione maxima. Bibliotheca nobilissima et vicinae quoque aedes concrematae sunt A. C. 188. anno Imperii Commodi 8. Lamprid. Herodianus.

II. Anno Christi 192. anno Commodi 12. Incendium Romae ortum est, quo Pacis templum, magnificentissimum in tota urbe, et splendidissimum opus, cum tabulis, quae ad Imperium pertinebant, absumptum est. Et latius vagante incendio, etiam Templum Vestae funditus eo tempore ita deletum, ut Palladium quoque, arcanum Imperii pignus, vulgo conspiceretur, cum Virgines raptum id in palatium media sacra via transportarent. Saeviit hoc incendium et in aliis partibus urbis, neque ulla aqua exstingui poterat, etsi Commodus ipse instaret militibus, ceterique suarum rerum satagerent, donec multo imbre ignis restingueretur. Dion.

III. PESTIS Romae vehementissime grassatur, mortui sunt uno die ad duo milia. Fuerunt qui acus veneno oblitas in alios conicerent, id quod Domitiani temporibus etiam factum. Dion.


page 579, image: s0651

IV. FAMES Romanos affligit, cum Cleander Commodo familiarissimus et praefectus praetorio frumentum coemptum detineret. Qui propterea a Commodo, metuente sibi a tumultuante populo, occisus est. Herodianus.

V. Prodigia varia atque portenta in caelo ac in terris his calamitatibus accedebant, quae non praesentia tantum, sed et futura Imperii mala non obscure denuntiare videbantur, maxime propter scelera Principis, vel potius nefarii tyranni.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

CUm Imperator Commodus habitu athletico, deducente gladiatorum agmine, non ex Imperatoriis aedibus, sed ex ipso gladiatorio ludo purpura Imperatoria amictus in conspectum populi Romani, idque celeberrimo die, nempe Calend. Ianuar. prodire et pugnare vellet, Principis et Rei publ. dignitate postposita, ab impudenti hoc facinore dehortari multis lacrimis Marcia concubina vellet, uti etiam Laetus exercituum praefectus, et Electus cubiculi custos multis precibus illi persuadere tentarent, ne quid indignum Principe conaretur: Commodus hisce iratus, eosque fideliter recteque momentes ferre non poterat: Cum tamen eos ante ita complexus fuerat, ut in pugnis gladiatoriis victor per galeam eos oscularetur. Ideoque et Marcia et illorum et plurimorum Senatorum nomina in libello notaverat, quos illa nocte trucidaret. Verum is libellus mirifico casu, in manus Marcia devenit, per eamque caeteiis, quorum de capitibus agebatur, res omnis est indicata, structas sibi infidias praevenerunt, et in caput auctoris reiecerunt. Herodianus in Commodo, §. 11.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a. sive, Mors ipsa.

I. Mors a Marcia Concubina affecta. Illa enim redeunti ex balneis commixtum vino odoratissimo venenum in calice obtulit, quod ille, collecta siti lavando, temere ebibit; sed illud vomitu a se reiecit.

II. Mors a Narcisso perfecta. Nam multum cum evomuisset, veriti illi, ne veneno quoque omni eiecto colligeret sese, atque una omnes interfici mandaret; iuveni cuidam, nomine Narcisso, strenuo ac robusto, persuaserunt, ut ad Commodum ingrederetur, eumque strangularet: magna praemia se daturos polliciti. Hic irrumpens illum et veneno et crapula languentem, constricto gutture interficit. Hunc finem vitae Commodus habuit, 13 annos post parentis obitum imperio administrato, aetatis suae anno 31. Unus omnium ante Imperatorum nobilissimus, omniumque eius aetatis hominuum formosissimus.

III. *t*a\ *p*a*r*e*g*o/*m*e*n*a. h. e. Contumelia mortem eius insecuta.

Nam cadaver unco trahi, et in Tiberim praecipitari, flagitavit Senatus populusque Romanus ingenti studio. Honores, quos indebitos sibi rapuerat, autextorserat, eidem detrahi. Voces eorum e Maximo Mario historiarum conditore, cum aliae, tum hae memorabiles sunt, et inimicitiae in eum indices: Hostipatriae honores detrahantur: parricidae honores detrahantur: parricida trahatur. Hostis patriae, parricida, gladiator, in spoliario lanietur: hostis Deorum, carnifex Senatus: hostis Deorum, parricida Senatus. Hostis Deorum, hostis Senatus. Denique uncum ei efflagitare, quod sibi et Imperatori, et militibus praetorianis, ceteris item, adeoque toti Rei publ. inimicissimus fuisset, non destiterunt. Impuri gladiatoris memoria aboleatur. Gladiatorem in spoliario. Exaudi Caesar. Carnifex unco trahatur. Carnifex Senatus more maiorum unco trahatur. Saevior Domitiano, impurior Nerone, sic fecit, sic patiatur. Memoriae innocentium serventur: honores innocentium restituas, etc. Vide Lampridium in Commodo § 6.

XIX. IMPERATOR ROM. P. AELIUS PERTINAX.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

P. Aelius Pertinax ex humili et obscuro genere natus est anno Christi 128. in Apennino, in vico Martis.

Pater eius dictus fuit Aelius Successus, quem mercaturam fecisse; seu ut alii malunt, lateres coxisse, Historici tradunt. Herodianus Capitolinus.

Dion et Egnatius referunt, eum ex Afiica oriundum fuisse e civitate Alba Pompeia dicta.


page 580, image: s0652

NOTA.

Apenninus per duplex n; vel Apaeninus cum ae diphthongo, ut scribit Servius, quasi Alpes Poeni, quod eas Hannibal primus superavit: Mons est, qui Italiam mediam dividit, incipitque a Genua, et supra Carnos incumbit. Eius descriptionem vide apud Lucanum lib. 2.

II. Appellatio.

P. Aelius cognomento dictus est PERTINAX. Cuius cognominis ratio triplex dari potest.

I. Est OECONOMICA. Sic quidem affirmant, quod Pertinax sit a pertinaci lignariae negotiationis continuatione sic dictus.

II. ETHICA. Sic dictus est, quod immotam in omnibus propositis ac negotiis suis constantiam servarit.

III. POLITICA. Aurelius Victor scribit, quod coactus repugnansque Imperium susceperit: indeque tale sit cognomentum sortitus.

III. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a. CONSTITUTIO RATIONE

I. Corporis. Erat senex, cum ad Imperium perveniret, nempe sexagenario maior: persona eius erat gravis et civibus honorabilis, hostibus vero formidabilis: facie venustus, et corpore crassus atque obesus. Capitolinus §. 4. ita de eo scribit: Pertinax erat senex venerabilis, immissa barba, reflexo capillo, habitudine corporis pinguiore, ventre prominulo, statura Imperatoria, eloquentia mediocri, et magis blandus quam benignus, nec unquam creditus simplex.

II. Animi, Sicut insignibus corporis, ita quoque animi dotibus praeditus erat. Ingenium alacre et iudicium acutum habebat, ut exacte de quibusvis obiectis iudicare posset: erat quoque doctrina cultus, linguaque promptus, et literarum armorumque peritus. Et cum verbis esset affabilis, re erat illiberalis ac propesordidus.

CAPUT. II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXoreius dicta fuit Flavia Titiana. Capitolin. in Pertinace. §. 2. 4. ex qua filium et filiam suscepit.

CONCUBINA eius erat Cornificia. Cum enim uxor eius foedus coniugii violaret, et rem cum citharoedo haberet: Ille quoque hanc Cornificiam concubinae loco eligebat, eamque ardenter diligebat.

Vita Oeconomica.

Frugalitas et Tenacitas. Num. Iul. Capitolinus §. 4. ita de eo scribit: Pertinax prope sordidus erat, adeo ut dimidiatas lactucas et carduos in privata vita convivis apponteret: et nisi quod missum esset edulium, quotquot essent amici, novem libras carnis per tres missus ponebat. Si autem plus aliquid missum esset, etiam in alium diem differebat, cum semper ad convivium multos vocaret. Imperator etiam, si sine convivis esset, eadem consuetudine cenitabat, Amicis siquando de prandio mittere voluit, misit offulas binas, aut omasi partem, aliquando lumbos gallinaceos. Phasianum numquam privato convivio comedit, aut alicui misit. Cum sine amicis cenaret, adhibebat uxorem suam et Valerianum, ut cum eodem, qui docuerat, fabulas literatas haberet.

Observatio.

Graviter hac in re peccavit Pertinax, inter Imperatorem et privatam personam non distinguens. Quid enim Augusto indignius, quam ut, qui tam late imperet, animum tam angustum etiam in vilissimis rebus habeat? Scribit tamen Iulius Capitolinus, §. 3. Frugalitatem istam et Continentiam Pertinacis usui magno Rei publ. fuisse. Ceteri enim etiam, ut fit, exemplum eius imitabantur. Itaque vilitas annonae ex omnium continentia nata est, Nam Imperatorium sumptum, repudiatis non necessariis, ad soliti dimidium redegit. Atque huiusmodi institutis opes sibi et aerario parare, quod Commodi largitionibus exhaustum prorsus erat, quam non satis honestis rationibus quaerere, maluit.

II. ACTA POLITICA.

I. Ante Imperium.

Ante Imperium multis functus est domi militiaeque officiis ac honoribus, magnaque praeditus fuit auctoritate. Apud Ligures primum Professor fuit Grammatices: in quo munere Sulpitio Apollinari Praeceptori suo successit. Sed cum haud magnam pecuniae summam inde sibi comparare posset, per Lollianum Avitum ducendi ordinis dignitatem petiit. Ita propter industriam militarem primo Consul, postea Praefectus cohortis in Syria electus est. Inde in Mysia alam, et in Germania classem rexit, tandemque praefecturam urbis Romae promeruit. Aurelius Victor, Dion. Herodianus, Capitolinus.


page 581, image: s0653

II. Imperii occupatio.

Invitus et coactus Imperium suscepit, ut etiam inde cognomen Pertinacis nactus sit, teste Aurelio Victore. Patet hoc ipsum,

I. Ex ACTIS PRIVATIS. Cum enim Laetus Praefectus atque Eleclus, qui Commodum interfecerant, nocte intempesta paucis cum militibus ad eum venirent, ipse initio perterritus et expavefactus, putans, eos a Commodo ad se occidendum missos, pleno audaciae vultu minimeque pallenti dixit: Iampridem hunc exitum vitae singulis etiam noctibus sperabam, qui ex omnibus paternis amicis unus adhuc essem reliquus. Itaque demirabat, quonam tamdiu rem differret Commodus. Proinde quid statis, quin facitis imperata, meque a tristi aliquando ac perpetua formidine liberatis? At illi respondebant: Se adesse, ut Imperium illi offerrent. Quod initio ille plane recusabat. Sed cum illi urgerent, tandem re omni intellecta illorum potestati se permisit. Herod. in Pertinace, §. 1.

II. Ex ACTIS PUBLICIS. Postquam igitur illuxit, in curiam se contulit, neque ignem sibi praeferri, neque ulla Principatus insignia passus attolli, donec Senatus sententiam sciscitaretur. Sed I. eum simul atque viderunt, laetis acclamationibus unanimiter exceperunt, Augustumque et Imperatorem consalutarunt. 2. At ille recusare institit, tamquam rem invidiosam, nomen Imperii, et excusare senectutem, veniamque orare, multos esse dictitans patritios viros, quibus magis Imperium conveniret. Simul Glabrionem manu comprehensum protrahens, sessitare Imperatoria sella iubebat. Erat enim ille omnium Patritiorum nobilissimus, ad Aeneam, Veneris et Anchisae filium, seriem generis referens, idemque iterum Consul. Qui tamen ita tum locutus est: EQUIDEM egomet, quem tu omnium putas dignissimum, cedo tibi Imperio atque una mecum Senatus omnis summam tibi potestatem decerninis. 3. Tandem igitur vix dubitabundus, universis impense rogantibus, sellam Imperatoriam conscendit, modesta atque prudenti in Senatu oratione habita, quam describit Herodianus §. 3.

III. Imperii administratio.

In Imperii administratione variae eius virtutes fulserunt.

I. Gravitas.

I. INVERBIS. Cum enim Pertinax omnium votis, suffragiis et acclamationibus Imperator appellatus esset, Senatui gratias egit, et praecipue Electo Praefecto Praetorii, quo auctore ipse ad Imperium pervenerat. Postquam autem Laeto gratias egisset; Falco Consul dixit: Qualis Imperator es futurus? et vitio ipsi dedit, quod Laetum et Marcillam, aliosque ministres Commodi scelerum, non tolleret. Ille respondit: Iuvenis es, Consul, nec parendi scis necessitatem. Paruerunt inviti Commodo; sed ubi habuerunt facultatem, quid semper voluerint, ostenderunt. Atque ita Pertinax intempestivam Consulis censuram graviori censura castigavit.

II. IN FACTIS. Nam prima die, postquam Imperator salutatus est, petenti Symbolum Tribuno militum dedit; MILITEMUS. Sentiens ille, populum Romanum servire fas non esse: quem Dii immortales (ut cum Tullio loquar) omnibus gentibus imperare voluerint, et cuius propria et quasi peculiaris sit libertas. Eamque ob causam nullum omnino casum pro libertate eius, et dignitate patriae, Imperatori non ferendum esse: ac eum quidvis potius facere, et vel in bello emori oportere, quam servire, aut in servitute vivere. Mors enim, ut Cicero docet, servituti ant eponenda est: qua nihil est foedius aut miserius: cum ad decus et libertatem nati simus, quam aut tenere, aut cum libertate mori debemus, ut est in Philipp. 3. Et simul exprobravit segnitiem temporum superiorum. Militibus quoque edixit, ne cui ex populo contumeliam facerent; neve quem viatorem pulsarent: cuncta denique ad honestatem et moderationem reducere conabatur. Iulius Capitolinus, §. 2.

II. Modestia.

Singularis modestiae hic Imperator erat. Nam eadem die, qua ipse Augustus appellatus, etiam Flavia Titiana uxor eius Augusta est salutata. Capitolinus §. 2. Similiter et filium eius Pertinacem Senatus Caesarem appellavit. Verum Pertinax nec uxoris Augustae appellationem recepit, et de filio dixit: Cum meruerit. Capitolinus §. 3. Quin adeo sese aequabilem paremque ceteris praestabat, ut filium quoque iam adolescentem in aulam palatinam numquam adduxerit, sed intra privatos parietes retinuerit, sic ut in ludum quoque literarium ac gymnasia de more iret, nihil privatis absimilis, erudireturque, et omnia perinde ut quivis e medio agitaret, neque ullam aut tyrannicam, aut omnino Imperatoriam pompam ostentaret. Herodianus §. 4.

III. Iustitia.

Ut Rem publ. firmaret, leges utiles ac necessarias tulit.

I. Militibus edixit, ne cui ex populo contumeliam facerent, neve quem viatorem pulsarent:


page 582, image: s0654

cuncta denique ad honesti cultum, modestiamque referebat. Herodianus §. 4.

II. Imperatoris possessionibus nomen suum inscribi prohibuit, non esse illas dictitans Imperantium proprias, sed communes Romanorum et publicps. Herodianus ibid.

III. Vectigalia quoque omnia, quae ad contrahendas pecunias tyranni excogitaverant, in fluviorum ripis, in urbium pontibus, perque vias et itinera, penitus remisit, atque in antiquam libertatem revocavit, multaque item ad idem ex emplum facturus videbatur. Herodianus ibidem.

IV. De Testamentis. Legem quoque tulit, ut testamenta priora non prius essent irrita, quam alia perfecta essent, neve ob hoc fiscus aliquando succederet. Ipseque professus est, nullius se aditurum hereditatem, quae aut adulatione alicuius delata esset, aut lite perplexa, ut legitimi heredes et necessarii privarentur: addiditque Senatus - consulto haec verba: Sanctius, P. C., est, inopem Rem publ. obtinere, quam ad divitiarum cumulum per discriminum atque dedecorum vestigia pervenire. Iul. Capitolinus, §. 3.

V. De delatoribus. Delatores vinctos graviter puniri iussit: et tamen mollius, quam superiores Imperatores, unicuique dignitati, si delationis erimen incurreret, poenam statuens. Herodianus §. 4. Iulius Capitolin. §. 3.

VI. De Servis. Eos, qui calumniis appetiti per servos fuerant, damnatis servis delatoribus, liberavit, in crucem sublatis talibus servis; aliquos etiam mortuos vindicavit. Iulius Capitolinus, §. 3.

VII. De Agris incultis. Quicquid inculti soli vacabat, occupantibus Pertinax Imp. adiudicavit: decemque annorum immunitatem ac perpetuam libertatem agricolis concessit Cuspinianus.

IV. Comitas et mansuetudo.

Civilem sesalutantibus et interpellantibus semper exhibuit. Utebatur, inquit Dio, nobis perquam familiariter, erat enim affabilis. Audiebat piomte, si quis aliquid peteret, et clementer respondebat, quicquid videretur. Herodianus ita de eo §. 4. scribit: Ipse cum aut ingrederetur, aut ius diceret, comem scilicet et mansuetam indolem ostendebat: et cum Marcum inprimis referre videretur, seniores quidem admonitu delectabat, reliquos autem, a crudeli contumeliosaque tyrannide ad modestam vitam tranquillamque vindicatos, facile ad se amandum impulerat. Haec praeclara sane et maxime laudanda virtus in Pertinace fuit.

V. Clementia.

Cum Falco Consul Imperii affectati damnandus a Senatu esset, Pertinax ei pepercit, et a Senatu impunitatem eius petiit, dicens: Absit, ut, me tenente principatum, ullus Senator veliure interfici iubeatur. Iulius Capitolinus, §. 3.

VI. Liberalitas.

Liberalitatem suam in aerarii tenuitate civibus et militibus non deesse passus est. Immo vero aequasse hac parte se illos Principes, qui aerarium amplissimum possidebant, ipse gloriatur. Et certe donativa atque congiaria, quae Commodus promiserat, solvit Annonae consultissime providit. Praemia militantibus dari curavit.

VIII. Auctoritas.

Civibus, praesertim honestioribus sociis, praeterea et exercitibus, qui per provincias passim sparsi, mire carus, ipsis denique hostibus venerabilis erat: Ita ut Laetus praetorio praefectus, barbaros quosdam, qui a Commodo, ut pacem servarent, magnam vim auri acceperant, iam domum redeuntes revocare non dubitarit, et repetita ab iis pecunia dicere: Referte domum, Pertinacem Imperatorem esse. Eius enim virtutem magno suo malo cognoverant, cum in exercitu Marci militaret. Eandem virtutem civibus, quamdiu licuit, et praetorianis repraesentavit. Dion. Et Herodianus §. 4. ita scribit; Barbari, si qui aut frenos depulerant, aut seditiones moliebantur, metu virtutis, quam praestitisse eum superioribus bellis meminissent, iustitiaeque fide, cum neminem ab illo scirent ultro offendi, sed gratiam cuique pro meritis referri, vimque abesse, et crudelitatem, sponte se illi dediderunt. Legationes praeterea undique confluebant, gratulatum Romano populo, quod Pertinacis Imperio gubernarentur.

CAP. III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. MIlitum Praetorianorum et aulicorum contra Pertinacem conspiratio. Cum Pertinax et militum praetorianorum et aulicorum licentiam coerceret severioribus quasi frenis, in odium corum incurrit. Qui facile cum Laeto praetorii praefecto, homine avaritiae insatiabilis et lubricae fidei, in perniciem Imperatoris coniurarunt, et inter vina et epulas consilia inierunt Pertinacem e medio


page 583, image: s0655

tollendi, gravem ipsis atque onerosum, alterumque eius loco imponendi rebus Romanis, indulgentem atque intemperantem, nihilque denique non licentiae praebiturum. Herodian in Pertinate, §. 5.

II. Amicorum Admonitio. Pertinax Imper. ab amicis admonitus, ut praetorianorum militum infidias effugeret, qui iam conabantur Imperatorem de vita tollere: respondit; Se nequaquam male sibi conscium esse, ideoque non opus esse, ut contra Imperatoriam Maiestatem, atque anteactam vitam, latebris aut fuga consuleret vitae suae. Herodianus § 5.

III. Pertinacis constantia, proagw/nios oratio, et animosa militum compellatio. Pertinax Imper. cubiculo egressus, ac milites praetorianos in se irruere conspicatus, ita ad eos verba fecit: Me quidem, ô milites, si occiditis, neque ipsi rem magnam facitis, neque mihi sane gravem, homini videlicet huius aetatis et gloriae. Siquidem humanae vita finis certe est aliquis necessarius. Non ignoravit Imperator, semel esse moriendum: et sic non referre, quo mortis genere ultimum vitae diem claudamus. Herodeanus §. 5.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Trucidatio. At coniurati orationem eius vili pendentes, impetu in palatium facto, principem neque fugere neque occultare se volentem, oratione etiam gravi et conspectu suo gladios eorum morantem, tandem obtruncarunt, cum imperasset mens. 2. dies 25. Tausius quidam, Tungrorum unus, facinus illud auspicatus scribitur, et habstam in pectus Pertinacis primus iecisse. Illum vero Iovem Vitorem precatum, toga caput operuisse, atque a ceteris confossum esse. Iulius Capitolinus §. 4. Periit cum illo Electus. Is enim solus fugere non sustinuit e numero aulicorum. Praesto potius ei fuit, et multos militum vulneravit, duos confodit: itaque opem Imperatori suo, quoad potuit, tulit. Quem hoc nomine maxime admirari se, perpetuoque bonum virum iudicasse, Dion scribit.

III. *t*a\ *p*a*r*e*g*o/*m*e*n*a.

I. Contumeliosa tractatio. Parricida, qui eum interfecerant, caput eius, conto fixum, per urbem in eastra pertulerunt. Reliquiae eius, recuperato capite, in sepulchro avi uxoris locatae sunt, cum annos 67. et aliquot menses vixisset, imperasset nondum tres integros menses.

II. Populi indignatio et acclamatio. Populus mortem eius indignissime tulit: quia videbat omnia antiquata per eum posse restitui. Ideoque ei mortuo ad vocis usque defectum acclamavit: Per tinace imperante securi viximus, neminem timuimus. Patri pio, patri Senatus, patri omnium honorum.

III. Senatus conturbatio. Praecipue vero Senatus id indigne ferebat, communemque eam calamitatem existimabat, desiderans parentem optimum ac Principem indulgentissimum, rursumque tyrannidem metuens, quam cordi esse militibus intelligebat, etc.

XX. IMPERATORROM. DIDIUS IULIANUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. PATER fuit PETRONIUS DIDIUS SEVERUS.

II. MATER, Clara Aemylia.

III. Avus PATERNUS, Insubris Mediolanensis: MATERNUS ex Adrumetina Colonia.

IV. PROAVUS fuit SALVIUS IULIANUS, bis Consul, praefectus urbi, et Iuris-consultus, qui sub Imperatore Adriano floruit, quique primus edictum, quod varie a Praetoribus promebatur, in ordinem redegit, adeoque edictum perpetuum composuit.

EDUGATIO.

Educatus est. Didius Iulianus apud Domitiam Lucillam, matrem Marci Imperatoris. Aelius Spartianus, §. 1.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA ACADEMICA.

UXOR eius fuit MALLIA. SCANTILLA mulier valde a)/morfos et deformis. Ex qua suscepit filiam nomine Didiam Claram, excellenti formae venustate praeditam: quam Cornelio Repentino despondit; cumque urbis praefectum in locum Sulpitiani fecit. Aelius Spartianus, §. 2.

II. ACT A OECONOMICA.

I. Ante Imperium.

Hic Didius Iulianus ante Imperium ad varios dignitatum atque functionum gradus evectus est, uti Aelius Spaitianus §. 1. scribit. Nam


page 584, image: s0656

I. Quaestor ante annum, quam legitima aetus sinebat, designatus est.

II. Aedilitatem suffragio Marci consecutus est.

III. Praetor eiusdem suffragio fuit.

IV. Dux, legioni praefuit in Germania vicesimae secundae primigeniae.

V. Gubernator Dalmatiae. Nam Dalmatiam regendam accepit, eamque a confinibus hostibus vindicavit.

VI. Germaniam inferiorem et Bithyniam rexit.

VII. Fuit Romae Consul cum Pertinace, et in proconsulatu Africae eidem successit, et semper ab eo collega est et successor appellatus: maxime eo die, cum, filiam suam Iulianam despondens affini suo, ad Pertinacem venisset, idque intimasset, dixissetque debita reverentia; Quia collega et successor meus est.

II. Imperii occupatio.

Post Pertinacis Imperatoris caedem universa civitas Romana conturbata est, plebs universa stupebat, et Optimates in sua praedia ab urbe secesserant. Ecce milites, constituto supra murum vocalissimo quoque, Imperium venale proposuerunt, traditurosque se dicebant ei, qui plurimum pecuniae polliceretur, tutoque in aulam cum armis deducturos. Hoc militum edictum huic Iuliano viro Consulari, qui grandem habere pecuniam credebatur, vespere supra cenam nuntiatur inter vinum atque epulas: quippe homo alioqui vitae parum continentis habebatur. Persuadent igitur uxor atque filia, et parasitorum turba, ut relicta mensa acceleret, et quid agatur intelligat: ac subinde inter eundum adhortantur, occupet proiectum Imperium, superaturum largitione omnes competitores, qui tantum divitiarum possideat. Igitur ubi ad muros accessit, clamare occepit, se daturum quae vellent, habere se magnas opes, multos auri thesauros atque argenti. Praeterea militibus singulis plus multo argenti daturum, quam aut petere auderent, aut se accepturos exspectaverant. Neque in dando moram futuram: Nam domi eam pecuniam adservari. Herodianus §. 1.

Ita Iulianus a militibus, ingenti pecunia promissa, Imperator salutatus, e castris in forum atque Senatum deducitur, magno praetorianorum numero stipatus. Hi signa infesta inferebant urbi, non secus quam si ad magnum aliquod facinus edendum educerentur. Etenim valde ei studebant, et Commodi cognomen ei imponebant, gratiosum apud milites. Senatus minis istis ac vi militum perterritus, deesse novo huic Tyranno non audebat, ideoque illum in Imperio confirmabat. Dio.

SYMBOLUM EIUS FVIT:

In pretio pretium. Nam pecuniae omnia obedire, et in pretio pretium esse dixit; quod qui in numerato non habet, in pretio non est. Huc pertinet illud Nasonis:

Aureanunc vere sunt saecula: plurimus auro
Venit honos: auro conciliatur amor.

Hanc pecuniae tyrannidem pulchre admodum et eleganter describit Euripides in Bellerophonte: ex quo hosce versus ita convertit M. Cicero, teste Seneca:

Pecunia ingensgeneris humani bonum:
Cui non voluptas matris, aut blandae potest
Par esse prolis, non sacer meritis parens.

Verum si recte considerare, et recte iudicare volumus;

Non vi, non nummis, EMITUR VIRTUTE POTESTAS,
Et sancta melius longa tenaxque fide.

III. Imperii administratio.

I. Iulianus Imperium adeptus, deliciis continuo crapulaeque se dedidit, Rei publicae curam neglexit, vitamque mollissimam luxuque circumfluentem traduxit.

II. Spem militum fefellit, neque fidem promissorum implere potuit. Siquidem nec opes erant domi, quantas iactabat, et publicum aerarium sumribus illis insanis iampridem a Commodo fuit exhaustum. Quare cum milites habebat infensos, quia spe sua frustrati erant; tum a populo, totius rei conscio, facile contemnebatur. Herodianus in Iuliano, §. 2.

III. Populum muneribus corrumpere studuit. Verum is omnia eius promissa adspernatus, parricidam eum et Imperii invasorem appellaxit. Etiam irritatus quorundam caede, arma corripuit.

IV. Populus Pescennii Nigri, qui Syriam cum exercitu obtinebat, absentis fidem imploravit, ut quamprimum adesset, ipsosque a tantis contumeliis assereret.

V, Ipse Imperator a militibus suis salutatus est. Sed cum ille intempestivum ageret otium, Septimius Severus genere Afer, vehemens homo negotiis gerendis, ac ferox, vitaeque insuetus durae et asperae, ac laboribus facillime resistens, promptus excogitandis, acer exsequendis rebus, postquam Romanum principatum pendere sublimem quasique direptui expositum vidit, alterum


page 585, image: s0657

quidem ut desidem, alterum ut parum efficacem, contemptui habuit. Herodianus in Iuliano, §. 4. et Poscennium Nigrum, e Pannonia cum exercitu advolans, praevenit, atque persuaso Albino, Britanniae Praeside, ut quiesceret, pollicitus ei dignitatem Caesaream, celerrime in Italiam cum armatis contendit, adiunctisque sibi aliis, praetorianos et Inlianum prorsas conterruit.

VI. Senatus in templum Minervae a Consule vocatus, Severum Imperatorem appellavit: Pertinaci divinos honores decrevit: Iulianum, abrogato ei Imperio, capitis damnavit.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. MOrtis praesagia. Interitum eius, et trium ducum illorum orientem potentiam, denuntiasse visae sunt tres flellae circa Solem, Iuliano sacrificante, ab omnibus conspectae.

II. Visio Magica. In Iuliano fuit haec dementia, ut per Magos pleraque faceret, quibus putaret vel odium populi deliniti, vel militum arma compesci. Nam et quasdam non convenientes Romanis sacris hostias immolaverunt, et carmina profana incantaverunt, et ea quae ad speculum dicunt fieri, in quo pueri praeligatis oculis incantato vertice respicere dicuntur, Iulianus fecit. Tumque puer vidisse dicitur, et adventum Severi, et Iuliani decessionem. Aelius Spartianus §. 3. Atque ita Iuliani impietas, imminentis iusti iudicii praesagium fuit.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Iulianus acie prope Pontem Milvium devictus, cum in Palatium venisset, destitutus atque desertus ab omnibus, a milite quodam gregario inter foedissimas complorationes obtruncatus est, cum imperasset dies 66. uti Dion habet.

Vox *p*r*o*a*g*w/*n*i*o*s.

Iulianus, postquam ei Imperium abrogatum, et capitis damnatus esset, interfectus est, nec quidquam percussoribus dixit, nisi: Quid ego admisi? Quem occidi? Et tamen nonnullos civium interfecerat, etiam pueros complures necaverat, magicarum divinationum gratia. Marciam item et Laetum, necis Commodi auctores.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Corpus eius a Severo uxori Manliae Scantillae ac filiae ad sepulturam est redditum, inque proavi monumentum translatum, milliario quinto, via Lavicana.

EPITAPHIUM, ab Ausonio ei erectum.

Dii bene, quod spoliis Didius non gaudet opimis,
Et cito periuro praemia adempta seni.
Tuque, Severe pater, titulum ne horresce novantis:
Non rapuit Imperium vis tua, sedrecipit.

XXI. IMPERATOR ROM. SEPTIMIUS SEVERUS PERTINAX.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER eius MARCUS GETA, Eques Romanus fuit. Spart. §. 1.

II. MATER, FULVIA PIA appellata est. Spart. §. 1.

III. Natione Afer fuit; Et non alius Imperator Romanorum praeter ipsum fuisse legitur ex Africa oriundus. Itaque sic de eo Ausonius:

Punica origo illi, sed qui virtute probaret,
Non obstare locum, cum valet ingenium.

NOTA.

Hic primus et solus Africa oriundus, ad Imperii Romani fastigium ascendit, indulgente virtuti eius divina Providentia, favente Senatu, populo Romano et militibus.

II. Appellatio.

I. NOMEN eius fuit: SEPTIMIUS SEVERUS.

II. Cognomen Pertinacis statim ab Imperii initio in honorem Pentinacis, qui fraude Didii Iuliani erat trucidatus a Senatu atque militibus, ei impositum est. Iulius Capitolinus in Pertinace §. 5. Et Herodianus in Iuliano §. 5.

Hoc autem cognomen revera fuit omen. Nam Severus hic revera pertinax fuit; idque dittw=s2.

1. Ethice, ob naturam ingeniique indolem. Quia vehemens homo negotiis gerendis, ac laboribus facillime resistens, et promptus excogitandis acerque exsequendis rebus fuit. Herod. in Iuliano §. 4.

2. Politice. Quia pertinax in Imperio recusando fuit, et tandem invitus illud suscepit. Deinde plerique hoc cognomen ad pertinaciam eius in


page 586, image: s0658

parricidis Pertinacis occisi persequendis accommodarunt, dicentes: Eum Imperatorem esse vere Pertinacem, vere Severum.

CAP. II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a. Educatio et ACTA IUVENILIA.

ERat corpore robustus, nisi quod senex podagra laboravit. Acies mentis fuit acerrima et validissima, facie pulchra et decora: crines habuit longos, vocem amabilem: generosam indolem in prima pueritia protulit, et in vere (ut aiunt) autumnum. Nam literis latinis atque graecis imbutus fuit, in patria quoque Philosophiae et Astologiae operam navavit, anno 18. publice declamavit. Et nullum alium inter pueros ludum nisi ad iudices exercuit: cum ipse, prael atis fascibus ac securibus, ordine puerorum circumstante, sederet ac iudicaret. Postea studiorum causa Romam venit, latum clavum a Divo Marco petiit, et accepit, favente sibi Septimio Severo, affine suo, bis iam Consulari. Spart. §. 1. Educatus est a M. Antonino Philosopho Imperatore, equestri loco.

II. ACTA OECONOMICA.

Uxores duas habuit.

PRIOR erat MARTIA, quam duxit tempore Antonini Imp. cum adhuc privatus esset, eique Imperator factus statuas collocavit, ex qua filius ei natus est BASSIANUS.

POSTERIOR erat IULIA. Mortua enim uxore Martia, cum aliam vellet ducere, genituras sponsarum requirebat, ipse quoque matheseos peritissimus: et cum esset in Syria quaedam, quae id geniturae haberet, ut Regi iungeretur, eandem uxorem petiit, Iuliam scilicet: et accepit interventu amicorum: ex qua statim pater factus est. Aelius Spart. §. 1. Suscepit ex ea silium GETAM.

Hi fratres inter se primum puerilibus colluctationibus dissidere coeperunt: deinde palam dissensiones prae se tulerunt, adulatoribus ac ministris ad gratiam multa suggerentibus. Itaque pater legendam eis misit Micypsae orationem, quae apud Sallustium est, in qua dicitur: Concordia res parvae crescunt; discordia magnae dilabuntur. Bassianum. autem Caesarem fecit Severus adhuc superstes, eumque Anton in um appellavit, apposito Aurelii nomine, sive quod somniaverat, Antoninum sibi successurum, sive quod Severus ipse in Marci Antonini familiam transire voluerit. Marcum enim ex omnibus Imperatoribus tantum coluit, ut Antonini nomen omnibus deinceps Augustis asscribendum putarit.

Getam fratrem interficit postea Bassianus: de quo in historia eius postea dicemus.

Filias quoque duas ex Iulia suscepit, quarum unam Probo, alteram Aetio elocavit. Et cum Probo genero suo praefecturam urbis obtulisset, ille recusavit, dixitque: Minus sibi videri, praefectum esse, quam Principis generum. Utrumque autem generum statim Consulem fecit, utrumque ditavit. Aelius Spart. §. 2.

Licet autem Iulia, ipso adhuc vivo, adulterium exerceret, tamen ex nimio erga eam amore illud dissimulavit, patienterque tulit. Post obitum vero eius privigno suo Bassiano Caracallaenupsit; uti postea dicemus.

III. ACTA POLITICA.

I. Acta ante Imperium.

Ante Imperium ad varios dignitatum atque honorum giadus evectus est: quos Aelius Spart. §. 1. ordine describit.

I. Quaestor fuit. Hanc quaesturam diligenter administravit.

II. Omnibus sortibus natus, militari quaesturam sorte Beticam accepit, atque inde Africam petiit, ut mortuo patre rem domesticam componeret.

III. Dum in Africa est, pro Betica, Sardinia ei attributa est, quod Beticam Mauri populabantur.

IV. Acta quaestura Sardiniensi, legationem Proconsulis Africae accepit. In qua legatione cum eum quidam municipum suorum, LEPTITANUS nomine, praecedentibus fascibus, ut antiquum contubernalem ipse plebeius amplexus esset, fustibuscum sub clogio eiusdem praeconis cecîdit, Legatum P. R. homo plebeius temere amplecti noli. Ex quo factum est, ut in vehiculo etiam legati sederent, qui ante pedibus ambulabant. Aelius Spartianus §. 1.

V. Tribunatum plebis, Marco Imperatore decernente, promeruit, eumque severissime exercitatissimeque egit.

VI. Lugdunensem provinciam legatus accepit.

Varia futuri Imperii omina.

I. Cum rogatus ad cenam Imperatoriam palliatus venisset, qui togatus venire debuerat, togam praesidiariam ipsius Imperatoris accepit.


page 587, image: s0659

II. Sedit in sella Imperatoria temere a ministro posita, ignarus quod non liceret.

III. In hortis cum humi iacens epularetur cum filiis parca cena, pomaque apposita maior filius, qui tunc quinquennis erat, cum collusoribus puerulis manu largiore divideret, paterque illum reprehendens dixisset: Parcius divide: non enim regias opes possides: quinquennarius puer respondit; Sed possidebo.

IV. Astrologi praedictio. In quadam civitate Africana cum sollicitus Mathematicum consuluisset, positaque hora, ingentia vidisset Astrologus, dixit ei, Tuam, non alienam pone genituram. Cum autem Severus iurasset suam esse, omnia ei dixit, quae postea facta sunt. Aelius Spart. §. 1.

II. Imperii occupatio.

I. A Germanicis legionibus, ubi auditum est Commodum occisum, Iulianum autem cum odio cunctorum imperare, multis hortantibus repugnans Imperator est appellatus apud Carnutum Idibus Augustis. Aelius Spart §. 2.

II. Iulianus interfectores misit quosdam, qui Severum occiderent. Verum Severus, evitatis eorum manibus, quos ad se interficiendum Iulianus miserat, missis ad Praetorianos literis, signum vel deserendi, vel occidendi Iuliani dedit: statimque auditus est. Nam et Iulianus occisus est in palatio, et Severus Romam invitatus: quod nulli unquam contigit. Nutu tantum Severus victor est factus, armatusque Romam contendit, et honorifice a militibus et Senatu exceptus est, et Imperator appellatus: Aelius Spart. ibidem.

III. Imperii administratio.

I. TOGATA.

I. Imperii suscepti rationem in curia reddidit: causatusque est, quod ad se occidendum Iulianus notos ducum caedibus misisset. Aelius Spart. §. 2.

II. Pertinaci, cuius ita studiosus fuit, ut nomen eius etiam sibi sumeret, ingenti apparatu funus fecit, seque neminem Senatorum unquam interfecturum iureiurando confirmavit: quod tamen non multo post neglexit. Spart. ibidem.

III. Necem Pertinacis ultus est. 1. Milites, qui Pertinacem interfecerant, exauctoratos expulit ex Imperio. 2. Interfecit et Laetum Praefectum praetorio: qui auctor fuerat necis Commodi et Pertinacis.

IV. Amicos Iuliani e medio sustulit.

V. Rem publ. diligenter curavit. Nam rei frumentariae, quam mieimam repererat, ita consuluit, ut excedens ipse vita, septem annorum canonem Pop. Rom. relinqueret. Spart. §. 2.

VI. Populum ac milites muneribus ac donis plurimis affecit, simulque adeo multa indulsit, quae numquam antea acceperant. Nam et frumenti summam prius adauxit, et aureis annulis uti, et domi habere mulierem permisit; quae prius militibus interdicta fuerant.

VII. Plautianum aulicum, quem in deliciis habuit, sed superbia elatum, nimiamque licentiam sibi sumentem, interfici mandavit. Hic Plautianus enim Afer ex tenui loco evectus est ad summam potentiam et maximas opes a Severo: adeoque carus ei fuit, ut filiam eius dederit Severus Bassiano. Dion de Plautiano ita scribit: Omnia concupiscebat, omnia perebat, omnia accipiebat: nec gentem, nec urbem ullam relinquebat non spoliatam, sed omnia et undecumque rapiebat. Refert praeterea Herodianus, Plautianum praecipuae auctoritatis, post Severum, et filios eius Caesares, snperbia ita redditum trucem et horribilem, cum supremae dignitatis insignibus dum incederet, ut non modo non adiretur a quoquam, sed etiam, qui fortuito occurrebant, ab eodem verterent oculos. Quin et antambulones aliquot, quacumque iter faceret, denuntiabant, ne quis in proximo consistere, neve illum contueri auderet, sed averterent universi oculos, rerramque despectarent. Cetera magis tetra omitto. Talis cum esset, non potuit diuturna eius esse felicitas. Sed primum hoc furore punitus est, ut vitae Severi et Bassiani insidias strueret, quibus deprehensis, Plautianus a Severo in Palatium vocatus, ibi interfectus est: et cadaver monstratum Iuliae, ut laetaretur, et filiae Plautiani, ut dolore afficeretur. Hic fuit exitus hominis aulici, qui pot: ntiae suae fiducia nimiam licentiam sibi sumpserat, oblitus huius praecepti:

Fortunam reverenter habe, quicumque repente
Dives ab exili progrediere loco.

Monitum.

Omnes superbi sunt fatui, et omnes fatui sunt superbi. Si vis irritare fatuum, dicatur tantum aliquid contra eius opinionem, quam habet de se. Quia naturales fatui habent opiniones, se esse tales, et tales. Ista quando reiciuntur, tum irascuntur. Ceterum experientia testatur, plerumque eos, qui ex opificum progenie et sordida plebe (licet nonnulli, sed raro, ex iis, multis virtutibus claruerunt) emergunt, atque ad dignitates altiores, vel ingenio suo, vel alia sollertia ascendunt, multo insolentiores et propemodum intolerabiliores, magna cum


page 588, image: s0660

iactura Relpubl. esse solere, quam qui nobili, veteri, et celebri stirpe geniti sunt, ita ut veterum ille recte dixerit: Baiuli impurant, et mali sunt superiores bonis: metuo, ne navem fluctus opprimat. Unde rationem hanc reddit Claudianus:

Asperius nihil est humili, cum surgit in altum:
Cuncta ferit, dum cuncta timet: desaevit in omnes,
Ut se posse putet; nec bellua tetrior ulla est,
Quam servi rabies, in libera colla furentis.

VIII. Mansuetus fuit. Nam Pollenii Sabini mordax dicterium patienter tulit: Hic Pollenius Sabinus, qui erat homo omnium mordacissimus, cum audivisset, Severum Imperatorem adscriptum esse Marci familiae: Gratulor tibi, inquit, Caesar invictissime, quod patrem demum inveneris. Quasi antea patrem non habuisset propter ignobilitatem et obscuritatem generis. Xiphil. in vita Severi.

IX. Serverus filium suum Antoninum Caracallam socium Imperii facit, et ipsi Tribunitiam potestatem concedit: cum ipse sextam iniret, ut inscriptiones ostendunt; et alterum filium Getam Caesarem facit, atque in orientem proficiscitur. Anno Christi 198.

X. Pantheum vetustate corruptum Severus cum filio cum omni cultu restituit: ut inscriptio adhuc testatur.

XI. Symbolum eius fuis: LABOREMUS. P. Helvius Pertinax Imperator, factus Militum Tribunus, Symbolum dedit: MILITEMUS. L. Septimius Severus ei postea Imperio succedens, dari iussit aliud: LABOREMUS. Illi placuit omen belli; huic pacis. Pacis enim gratia omne suscipitur bellum, ut in ea sine iniuria cuiusquam vivatur; qua sublata, necleges, nec iudicia essepossunt, nec ulla omnino commercia hominum, aut artificia exerceri.

Monitum.

Cum otium perniciosissima res sit, recte antidotum eius, labor videlicet, commendatur. Quod Plato innuere voluit, ubi dicit: Virtutis ramos sudore ac labore produci. Hinc pulchrum et succinctum dictum, monens, otium fugiendum, et laborem sequendum, fluxit: SEGNIS IUVENTA, EGENS SENECTA. Quod tale epigramma, ex sibula cicadae et formicae, nescio cuius Poetae, peperit:

Stridore ingrato, campoi dum rauca patentes
Cicada cantrix complet aestu fervido,
Hiberni memor algoris formieareponit
Collecta grana, post quibus famem levet.
Te ne confectum senio male vexet egestas,
Sada, Labora, dum virens aetas finit.
Heu quam res misera est, canos gestare capillos,
Patique dura turpiter ieiunia!

Nemo autem facile ab honesto labore deterreri, eumque subterfugere; sed si coeptus est, in illo strenue pergere debet. Etsi enim omne principium in cunctis negotiis grave esse solet, tamen mox paulatim allevatio laboris, si paululum progressus fueris, (non secus ac si quis arduum montem ascensurus, licet anhelitus illi ob altitudinem et praecipitia interdum prope deficere videtur; superatis vero iis, ad fastigium pervenit; et inferiora despectans, voluptati potius quam oneri, ea sibi sunt) magno cum gaudio sentitur, donec ad finem perducatur. Hoc monere voluerunt veteres:

Incipe: dimidium facti est coepisse. Supersit
Dimidium: rursum hoc incipe; et efficies.

II. ACTA SAGATA.

Fuit insignis et felix bellator. Nam Aurelius Victor in Histor. Antiqu. de eo scribit, quod fuerio bellicosissimus omnium Imperatorum, qui ante eum fuerunt, adeo ut in nullo congressu nisi Victos discesserit.

Quatuor autem potissimum Bella gessit.

I. Bellum gessit contra Pescennium Nigrum.

I. ORTUS. Cum Didius Iulianus cunctis invisus esset, Septimius Severus a Senatu est electus, Romamque vocatus, splendidissima pompa Romam ingressus, et honorifice a Senatu exceptus est: cum prius literis ad Praetorianos missis effecisset, ut Iulianus in palatio occideretur. Ultus est igitur necem Pertinacis, exauctoratis etiam militibus, qui eum interfecerant, et interfecto Laeto praefecto Praetorio, qui auctor fuerat caedis Commodi et Pertinacis.

Eodem vero tempore a Syriacis legionibus Imperator appellatus erat Pescennius Niger, qui Ducis nomine Syriam et Aegyptum tenebat: et in Britannia Clodius Albinus Imperium affectabat.

II. PROGRESSUS. Severus Legibus Romae ac iudiciis rite constitutis ac firmatis, subito expeditionem contra Pescennium suscepit, tribus magnis proeliis ipsum vicit. Primum ad Cyzicum Ducem Nigri vicit. Postea maiori iterum victoria potitur ad Nicomediam, quae Severum receperat. Tandem ad Issum, ubi et Alexander olim Darium Regem Persarum vicit. Niger victus fugit Antiochiam, ubi non receptus in suburbio necatus fait. Herodianus.

III. EGRESSUS. Cum in exercitu Pescennii viginti milia trucidata essent, ipseque Antiochiam


page 589, image: s0661

luga se recepisset, ibi interfectus, et caput, pilo infixum, circumlatum est.

Initio belli contra Pescennium tototriennio obsedit Severus Byzantium, quod tanta pertinacia defenderunt Praesidiarii, ut ad humanas carnes perventum sit. Byzantii cum multis machinis et tormentis bellicis instructi essent a Prisco quodam infigni artifice, plurimum damni obsidentibus inferunt: urinatores praeterea habebant, qui neves hostium restibus alligabant, quibus postea Byzantium trahebantur, quasi sponte naves Byzantium properarent Facta tandem deditione, Severus muros demoliri iussit, nec instaurata est urbs, nisi post annos centum et amplius triginta, cum Constantinus Magnus, Byzantii nomine abolito, a seillam denominavit Constantinopolin.

Civitatibus Syriae et Aegupti, quae partes Pescennii foverant, iratior fuit Severus. Ingressus Alexandriam inscriptionem reperit; ut narrat Suidas, Domini Nigriest urbs. Quod cum aegre ferret Severus, obviam ei processit Alexandrinus populus vociferans: Novimus dixisse nos, Domini Nigri esse urbem: tu enim es Nigri Dominus. Qua prompta defensione placatus iis ignovit. Huc referri potest elegans adagium ex Proverb. 23. v. 10. Verbum in tempore dictum, est tamquam aureum pomum in patera argentea.

II. Bellum Parthicum et Arabicum.

Severus bellum persequitur in Oriente, adversus Parthos et Adiabenos, eosque gloriose vicit. Unde propter insignes victorias, Parthici, Arabici et Adiabenici nomen obtinet, et filium suum Antoninum Caracallam Calend, iunii Caesarem facit. Anno Christi 196. Dio.

III. Bellum contra Albinum.

I. ORTUS. Septimius Severus cum esset in Pannonia, appellatur ab exercitu suo Augustus fere invitus, die 15 Maii, anno Christi 193. Is, cum etiam Clodius Albinus, qui Britanniam et Germaniam cum fortissimo exercitu obtinebat, Imperator a suo exercitu salutatus esset, ne et cum Pescennio Nigro et Albino simul pugnare cogeretur, Albino persuadet ut quiescat, et dignitatem Caesaream accipiat, inde Romam versus movet. Albinus Caesar a Severo dissentire incipit, cum Severus Albino Caesaream dignitatcm non daret, et Albinus insuper Augustus dici vellet. Ideo utrinque praeparantur exercitus. Dion.

II. PROGRESSUS. Subitanea contra Albinum expeditio. Severus in Galliis ad Lugdunum cum Albino praelio concurrit, et primo die Dux eius vincitur: altero die, cum ipse in dextro cornu vinceret, dum fugentes hostes persequitur, exercitus eius in foveas fraude factas delabitur; et fortuna proelii fere conversa fuisset, nisi ipse sua manu milites in proelium reduxisset, et fugientes occidisset: Quin et Severus ipse de equo decidit, sic ut exstinctus putaretur.

III. ECRESSUS. Albini trucidatio. Tandem vincit magna clade, in qua etiam Albinus occisus, eiusque caput abscissum et ad Severum allatum est, qui Romam id misit, ut victorem se declararet: et ut exemplum illius necessarii caperent, quid ipsis patiendum foret, publice id patibulo affigi iussit. Accidit proelium A. C. 198. die 19 Febr.

IV. Bellum Britannicum.

Postremo in Britanniam traicit cum suis siliis corruptissimis moribus pridem viventibus, et in Imperii societatem a patre adscitis. Ibi Severus Britanniae gentes infestas subegit, et ut securitati provinciae magis consuleret, vallum per mediam insulama mari ad mare per 130 passuum milliaduxit. Et fractis hostibus, post civilia arma, Bassianus vitam senis ferro et veneno appetiit. Et iam Augusti nomen assumpserat, non contentus Caesaris titulo, quem pater dederat. Itaque ut audaciam filii impiam comprimeret Severus, aegrumse, et e pedibuslaborantem in tribunal deferri iussit; silium ipsum, tribunos, centuriones, cohortes, a quibus is intempestive attollebatur, reorum more citari iussit. Ibi illi metu supplicii (iam enim animadvertendum in eos erat) humi se abicere, veniamque supplices orare. Quam ille dedit, caput suum tangens, edita voce memorabili: Sentitisne tandem, caput imperare, non pedes?

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Viri in Ecclesia celebres.

I. Tertullianus Afer, patria Catthaginensis, nobilitate insignis, et varia doctrina instructissimus, scripsit de praescriptione contra Haereticos. A. C. 195. Qui hoc saeculo fuerint Christianorum ritus et mores, seribit Tertullianus adversus gentes, cap. 39. Colimus, inquit, in coetum et congregationem, ut ad Deum quasi manu facta, precationibus ambiamus orantes. Haec vis Deo grata est. Oramus enim pro Impp. ac potestatibus, etc. Modicam unusquisque stipem menstrua die, vel quando velit, et si modo possit, apponit. Nem nemo compellitur, sed sponte confert. Haec quasi deposita pietatis sunn. Nam inde non aliis quam egenis alendis dispensatur. Cena nostra de nomine rationem suam


page 590, image: s0662

ostendit; vocatur a)ga/ph id est, dilectio. Quantiscumque sumptibus constet, lucrum est, pietatis nomine facere sumptum. Siquidem inopes quosque refrigerio isto iuvamus.

II. A. C. 194. viguit controversia de Paschate inter Ecclesiam Romanam et Asianam, ob quam Victor Rom. Pontifex Episcupos Asiae excommunicare voluit. Ei per epistolas responderunt Polycrates Episcopus Ephesinus, et Irenaeus Episcopus Lugdunensis. Et hic quidem sensit, ob ceremoniarum rituumque diversitatem, doctrinae et fidei concordiam non rumpendam aut dissolvendam. Eusebius lib. 5.

III. Tertullianus, A. C. 199. relicta vera religione, ad Montanistas desciscit. Hieron.

IV. A. C. 200. Versionem Bibliorum edidit Symmachus, non de verbo ad verbum redditam, sed ut sententiae sententii responderent. Hieronymus.

V. A. C. 209. Minutius Felix, qui scripsit dialogum hominis Christiani et Iudaei, quem citat etiam Hieronymus, floret. Is dialogus hodie exstat apud Arnobium, et seorsim editus est a Iohanne Womero.

VI. ORIGENES, A. C. 203, aetatis suae anno 18, Alexandriae aperit ludum, multosque instituit ad fortiter subeundum martyrium.

A. C. 206. Origenes, cum simplicius intelligeret verba Christi Matth. 19. dehominibus castratis, se ipsum veriravit. Eusebius.

VII. Cyprianus, teste Hieronymo in Catalogo, tantum tribuit Tertulliani scriptis, ut poscens codicem scriptorum eius, plerumque solitus sit dicere amanuensi: Da magistrum; Tertullianum designans. A. C. 208.

II. Persecutio Ecclesiae et Martyres.

I. Severus cum in Orientem profectus esset, Plautianum reliquerat urbis Praefectum, hominem avarissimum et crudelem, qui occasione sumpta a milite quodam, Christianam religionem liberius profitente, et militiam denegante, persequitur Christianos, et plurimos interficit. A. C. 199.

II. Speratus A. C. 200. cum sociis Carthagine a Saturnino proconsule propter religionem sccuri percutitur: Proconsul vero, paucis diebus post, oculis privatur. Tertullianus ad Scapulam cap. 3.

III. Victor Papa supplicio a Praefecto urbis Plautiano ob religionem Christianam afficitur. A. C. 201. die 28 Iulii, cum sedisset annis novem, mense uno, et diebus 28. Succedit Zepherinus die 8 Augusti, seditque annis 18, et diebus octodecim. Hic ordinavit, ne in distributione Cenae Dominicae adhiberentur vel lignea, vel vitrea vasa, illa propter raritatem, qua vinum absorbetur, haec propter fragilitatem. Item ut omnes puberes uterentur sacra Synaxi in Paschate. Onuphrius.

IV. Iudaei Claudio latrone duce seditionem moverant: eam Severus comprimit, prohibetque sub gravi poena, ne liceret cuiquam Iudaeum aut Christianum fieri. Prohibuit praeterea Circumcisionem, et atrociter persequitur Christianos, adeo ut pii putarent, eum esse Antichristum. Eusebius lib. 6. cap. 6.

Verba edicti de persecutione fuerunt, ut praefecti provinciarum animadverterent in eos, qui coiissent illicitum collegium.

V. A. C. 203. Severus ex Syria in Aegyptum transit: Ibi ingentem multitudinem Christianorum supplicio afficit, inter quos etiam fuit LEONIDAS, pater Origenis, quem filius ipsius Origenes adhuc puer per literas ad martyrium alacriter subeundum exhortatus est. Philippus etiam Praefectus Aegypti Christianae religioni addictus, a SEVERO ab officio removetur et occiditur. Eusebius.

VI. Eodem anno multi Discipulorum Origenis ad supplicum rapti sunt, quemadmodum et Carthagine, aliisque locis. Virgines etiam quaedem Martyrii coronam acceperunt. Multi contra a Praesidibus liberum religionis cultum pecunia redemerunt.

VII. Irenaeus quoque A. C. 203. Lugdunensis Ecclesiae Episcopus, cum cruciatu occiditur, cum omnibus, qui ibi inveniebantur, Christianis. Eusebius.

VIII. A. C. 205. NARCISSUS Episcopus Hierosolymitanus, ob persecutionis metum, circa haec tempora in deserto aliquot annis later. Cui substituitur Dius, etc. Eusebius.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. Oratio proagw/nios= ad filios, quosad concordiam exhortatus est. Severus Imp. in gravissimum morbum incidens, posteaquam finem vitae suae instare animadvertit, ad se vocavit Marcum Antoninum et Gatam filios: a quibus, quid vellet, percunctatus; Facite, inquit, ut conveniat inter vos: locupletate milites, ceteros omnes contemnite. Sciebat enim, filios regni cupidissimos post mortem de successione disceptaturos: et nisi militum animos pecunia flecterent, penitus interituros esse. Dion, et Xiphil. in vita Severi.

II. Oratio de se ipso. Moriturus deplorans humanas miserias dixit: *pa/nta e)geno/mhn kai\ ou)de\n e)moi\ lusitelei=, h. e. Omnia fui, et nihil mihi prodest,


page 591, image: s0663

Sentiens, sese ex humili loco per literarum atque militiae officia, plurimis gradibus, favore fortunae, ad Imperii fastigium fuisse perductum: Sed nihil feliciter cessisse, aut nulla in re sibi placuisse. Aelius Spart. §. 6. Ultima eius verba dicuntur haec fuisse: Turbatam Rem publicam ubique accepi, pacatam etiam Britannis relinquo, senex et pedibus eger, firmum Imperium Antoninis meis relinquens, si boni erunt: imbecillum, si mali.

III. Mortis eius praedictio. Severus Imp. cum e Britannia rediret, non solum victor, sed etiam in aeternum pace fundata, surra quidam obviam factus, futura illi hunc in modum vaticinatus est: Fuisti Caesar, totum vicisti, sam Deus esto victor. Cuius divinatio licet iocus esse videbatur, constat nihilominus tamen, Caesarem paulo post periisse. Erasmus l. 6. Apophthegm. Aelius Spart. §. 8.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

I. Mortis genus. Narrat Aurelius Victor, Severum cum membrorum omnium, maxime pedum, dolorem pati non posset, veneni vice, quod ei denegabatur, cibum gravis ac plurimae carnis avidius infarsisse, quem cum conficere non posset, cruditate oppressum exspirasse. Aelius Spart. §. 7. scribit, Severum moderatissime cum moreretur laetatum, quod duos Antoninos pari imperio Rei publ. relinqueret, exemplo Pii, qui Verum et Marcum Antoninos per adoptionem filios Rei publ. reliquit. Sed illum multum spes fefellit. Nam unum patricidium, alterum sui mores Rei publ. invisum reddiderunt: sanctumque illud nomen in neutro diu bene mansit. Et neminem prope magnorum virorum optimum et utilem silium reliquisse, satis inde claret. Denique aut sine liberis viri interierunt, aut tales habuerunt plerique, ut melius fuerit, de rebus humanis sine posteritate dicedere.

II. Mortis locus. Severus discessit Eboraci in Britannia, die 4 Febr. cum vixisset annos 65, menses octo: imperasset annos: 7, menses septem, dies tres. Aelius Spartianus.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Sepulchrum. Cineres eius in vasculum alabstri coniecti, ex Eboraco Romam in loculo aureo a filiis ad vecti, et Marci Antonini sepulchro sunt illati. Aelius Spart. §. 6.

ELOGIUM eius.

De hoc Senatus ita iudicavit, illum aut nasci non debuisse, aut non mori, quod et nimis crudelis et nimis utilis Rei publ. videretur. Spartianus §. 6.

XXII. IMPERATOR ROM. ANTONINUS BASSIANUS CARACALLA, et fratereius GETA.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

PATER Bassiani Caracallae, fuit SEPTIMIUS SEVERUS. MATER fuit MARTIA, quam Severus duxit tempore Antonini Imp. cum adhuc privatus esset, eique Imperator factus statuas locari iussit.

II. Appellatio.

Dictus fuit BASSI ANUS; postea appositum a Patre ANTONINI nomen, cuius grata apud Romanos erat memoria. Spart. §. 2.

Cognomen fuit CARACALLA; quod accepit ab indumenti genere ad talos usque demisso, quod caracalla dictum fuit. Existimatur fuisse vestis discissa, et rursus consuta: quae forte omen fuit dilacerationis Imperii, et conservationis reliquiarum, tamquam laciniarum consutarum. Tali figura vestis et ipse usus est, et eius similes militibus et populo donavit. Rhod. l. 16. c. 10. derivat a ka/ra et calx, ut sit Graeco-latinum.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a. ACTA IUVENTUTIS, et Aetatis Virilis, ante obitum Patris.

Caracalla erat puer maximae spei. Nam ita de co scribit Aelius Spart. §. 1. Huius pueritia blanda, ingeniosa, parentibus affabilis, amicis parentum iucunda, populo accepta, grata Senatui, ipsi etiam ad amorem conciliandum salutaris fuit. Non ille in literis tardus, non in benevolentiis segnis, non tenax in largitate, non lentus in clementia, sed sub parentibus, visus. Denique, si quando feris obiectos damnatos vidit, flevit, aut oculos avertit: quod populo plusquam amabile fuit. Septennis puer, cum collusorem suum puerum ob Iudaicam religionem gravius verberatum audisset, neque patrem suum, neque patrem pueri, vel auctores verberum, diu respexit.

I. Sed pueritiam egressus desperatae malitiae


page 592, image: s0664

homofactus est, seu patris monitis, seucalliditate ingenii, sive, quod se Alexandro Magno Macedoni aequandum putabat, restrictior, gravior, vultu etiam truculentior factus, prorsus ut eum, quem puerum scirent, multi esse non crederent. Alexandrum Magnum eiusque gesta semper in ore habuit. Tiberium et Syllam in conventu plerumque laudavit. Patre superbior fuit: fratrem ob magnam eius humilitatem despexit. Spart. ibid.

II. Fraudulentia erga socerum suum Plautianum. Antoninus Caracalla, ut aliquando a socero, suo praeceptore austeriore liberaretur: substituit quosdam milites, qui dicerent, se missos a Plautiano ut Severum occiderent. Quapropter Plautianus statim occiditur: eius liberi, Plautilla uxor Caracallae, et Plautius in insulam Liparam relegantur, ubi post mortem Severi a Caracalla occiduntur; amici etiam quidam Plautiani ex Senatoribus occisi sunt. Dio.

III. Caracalla et Geta post mortem Plautiani, tamquam a Paedagogo liberati, turpissime vivunt, omnibus libidinibus sepolluunt, gladiatores sibi parant, et contrariis studiis dissidere incipiunt, adeo ut dum curru inter se certant, Caracalla crus frangeret. Dio.

IV. Fraudulentia erga fratrem Getam et Patrem. Caracalla saepius sibi proposuit Getam fratrem occidere, non tamen ausus est patre vivente: ideo in parentem quoque odium concepit, et aliquando ipsum a tergo occidere conatus est, nisi dererritus esset satellitum clamore. Vidit pater nudum gladium, non tantum id facinus punivit, sed paulatim maerore animi contabuit, cum alias gravi valetudine tentaretur. Dio.

AXIOMA.

Caracalla optimi parentis degener filius fuit. Hinc versus Ausonii:

Dissimilis virtutepatri, et multo magis illi,
Cuius adoptivo nomine teperhibes.
Fratris morte nocens, punitus fine cruento,
In risu populi tu Caracalla iaces.

II. ACTA OECONOMICA.

Caracalla duas uxores habuit.

PRTOR fuit PLAUTILLA, Plautiani Consulis filia. Cum hac nuptias celebravit anno Christi 203, cui pater tantum dedit, quantum Reginis quinquaginta satis fuisset: ditissimus enim erat Plautianus, ita ut de eo diceret populus, eum plus possidere quam tres viros, h. e. quam Severus cum duobus filiis. Spectacula inde edita per septem dies, occisaeque septingentae ferae, certaverunt sexaginta apri, et elephantes, et aliae bestiae. Dio.

Plautianus urbis Praefectus generum suum Caracullam assuetum voluptatibus et Imperio arcte habet; Caracalla contra uxorem suam filiam Plautiani male tractat, et pertaesus eius disciplinae, de eo trucidando cogitat. Dion.

POSTERIOR fuit noverca nomine IULIA; cuius filium occidit, eamque nefario incestu sibi iunxit; idque hac occasione. Cum pulcherrima illa esset, et quasi per negligentiam se maxima parte corporis nudasset; dixit Bassianus, Vellem, si liceret: respondisse illa fertur: Si libet, licet: Annescis te Imperatorem esse, et leges dare, non accipere? Quo audito, publice eam duxit, et uxoris loco habuit. Ea mulieris vox Caracallam ad detestabile facinus pertraxit. Aelius Spart. §. 3.

USUS.

Coniugium inter privignum et Novercam, (quale fuit inter Bassianum et Iuliam) est contra

I. Ius divinum. Nam Levit. 18. v. 8. Deus expresse inquit: Nuditatem uxoris patris tui non revelabis; est nuditas patris tui ipsa. Per uxorem patris intelligi etiam posset gemana mater. (sicut quidam accipiunt hanc periphrasin v. 11. Nuditatem filiae uxoris patris tui, quae genita est a patre tuo, non revelabis, quia soror tua ipsa: hoc est, germanam tuam sororem, quae et patris et matris respectu soror est tua, non duces in uxorem, cum v. 9. mentio fuerit facta sororis agnatae et uterinae, h. e. quae vel patris tantum, vel matris tantum respectu soror est) Sed cum v. 7. expressa prohibitio germanae matris praecesserit, ideo per uxorem patris, v. 8. rectius intelligitur noverca. (quo sensu etiam commode accipi potest v. 11. ut sit repetitio prohibitionis v. 9. propositae.) Levit. 20. 8. Vir qui concubuerit cum uxore patris sui, nuditatem patris sui revelavit: moriendo morientur ambo ipsi, sanguines eorum super eos. Deut. 22. 30. Non accipiat quisquam uxorem patris sui, neque revelet alam patris sui. Deut. 27. 20. Maledictus qui coierit cum uxore patris sui, quia discooperuit alam patris sui.

II. Ius naturae. Lex enim naturae in omnium gentilium saniorum cordibus, quorummens non est prorsus reproba, inscripta est. Rom. cap. 2. v. 15. Opus legis scriptum in cordibus eorum. Sed prohibitio coniugii inter novercam et privignum omnium saniorum gentilium cordibus, quorum mens non est reproba, est inscripta. Et ex hoc sundamento D. Paulus eum, qui novercam suam duxerat, non solum gravissimi peccati reum facit,


page 593, image: s0665

sed etiam excommunicationi subicit, ac satanae tradit. 1. Cor. 5. v. 1 et 5.

III. Ius gentium. Paulus ICtus lib. ult. de rit. nupt. ita scribit: Iure gentium prohibitum est, ne quis ex gradu adscendentium et descendentium uxorem ducat. Iam vero ius illud gentium est ipsum ius naturae. Nam Honorius et Theodosius Imper. rescripserunt; Naturae foedus non permittere concubitus cum matribus et filiabus. lege eum qui. C. de Episcop. et Cleric. Plutarchus in lib. de fort. Alexand. refert, Alexandrum Magnum docuisse Persas, matres revereri, earumque nuptiis abstinere. Tiraquell. ex Agathio l. 2. de bello Goth. docet, apud priscos Persas non fuisse matrimonia parentum et liberorum usitata. Et Pulutarchus in vita Artaxerxis memorat, ipsum filias uxores duxisse, contraleges Persarum et Graecorum. Virg. l. 1. Aeneid. apud inferos puniri dicit eum,

Qui thalamos natae invadit, vetitosque hymenaeos. Idcirco Antoninus Caracalla, qui novercam uxorem duxit, et NERO, qui matri stuprum intulit, non tantum infelicissime perierunt, verum etiam a populis odio habiti fuere, et Naturae monstra appellati. Similiter et Alexandrini Bassianum Oedipum: Iuliam vero Iocastam probrose nominarunt. Quamvis haec dicteria Alexandrini non impune tulerint. Nam Bassianus Alexandriam profectus est, simulans quasi legionem ex Alexandrinis lecturus esset: Verum ingentem eorum multitudinem inermem crudeliter trucidavit, adeo ut Nilus cruore tinctus stagnarit.

Monitum.

Hinc patet, quod impia voxfuerit Iuliae: Si libet, licet; An nescis te Imperatorem esse, et leges dare, non accipere? At contra Antigonus Rex, quodam dicente; Omnia Regibus honesta iustaque esse, praeclare respondit: Sunt, per Iovem, inquit, barbarorum duntaxat Regibus; at nobis ca duntaxat honesta sunt, et ea tantum iusta, quae iusta sunt. Graviter repulit adulatricem vocem, volentis, Omnia licere Regibus. Non enim Rex est honesti iustique regula, sed honesti iustique minister est. Atque utinam similes voces non audiant Christianorum aures; aut si audiant, smili severitate reiciant! Quid enim aliud dicunt, qui occinunt, Quod Principi placuit, legis vigorem habet? qui negant, Principem tenerilegibus? qui tribuunt illi geminam potestatem, ordinatam et absolutam, quarum altera possit, quod leges, pacta et foedera postulant, altera quodcumque libuerit? Erasmus l. 4. Apophth. ex Plutarcho in Apophth.

III. ACTA POLITIC A.

I. Imperii occupatio.

I. Pater Bassianum filium suum maiorem apposiro Aurelii Antonini nomine Caesarem appellavit. Spartianus §. 3.

II. Socium Imperii ipsum fecit, et tribunitiam potestatem concessit: cum ipse sextam iniret.

III. Milites eum Augustum crearunt. Cum enim pater Severus in Anglia pedibus aeger bellum moraretur, milites id aegre ferentes, filium eius Bassianum, qui una erat, Augustum appellarunt. Sed pater eius graviter eos increpavit: uti in Historia eius diximus. Aelius Spartianus §. 6.

IV. A patre ipse et frater Geta Augusti constituti sunt, qui pari potestate imperarunt. Nam Aelius Spartianus §. 7. in Severo scribit, Septimium Severum moderatissime cum moreretur laetatum, quod duos Antoninos pari Imperio Rei publicae relinqueret. Nam pater Severus Getam Augustum proclamavit, cum exercitum in Britanniam praemitteret A. C. 208. eique tribunitiam potestatem concessit.

II. Imperii administratio.

I. Crudelitas.

I. Bassianus, mortuo patre, cum tanta sibi copia relicta esset, quantam nemo antea possederat, tum ampliori etiam exercitu, quam cui obsistere ulla vis posset, potestatem summam nactus, factus est crudelis, et im omnem saevitiam convetsus, adeo ut Dio scribat, viginti milia hominum ad eo trucidata esse.

Exempla.

I. Defuncto patre omnes occidit Medicos aulicos, quod noluissent accelerare mortem patris, cum ipse citius parare necem patris iuberet, ipsi vero parum obtemperassent.

II. Fratrem suum Getam interfecit. Circa quod parricidium tria sunt notanda.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. Getae vaticinium. Bassiano, tum ioco, tum serio dicenti, omnes cum liberis occidendos: Geta puer dixit: Tu qui nulli parcis, potes etiam fratrem occidere. Id dictum tunc contemptum est; post cognitum est, fuisse vaticinium. Nam


page 594, image: s0666

parricidium postea commisit. Aelius Spartianus in Geta, §. 2.

II. Perpetuum fratrum dissidium. Nam pari honore Imperium gerentes ex Britannia Romam cum patriis reliquiis venerunt; in itinere neque diversoriis, neque mensa cadem utebantur, propter suspiciones mutuas de veneno. Cumque Romam venissent, in regiam discesserunt, partiti inter se domum, ianuisque secretioribus obstructis, publicis tantum atque atriensibus promiscue utente.s Quin et custodes corporis separatim sibi delegerunt, vix unquam congredientes, nisi pauxillum duntaxat, ut in publico a multitudine ipsa conspicerentur. Herodianus in Anton. et Geta, §. 1. Sed et mentes animique omnium Urbanorum, quicumque honore aliquo aut dignitate praestarent, diversi trahebantur, utroque seorsim literas clanculum missitante, magnisque pollicitationibus sibi homines adiungente. Multi Getam sectabantur, quod probus, moderatus, ac lenis, honestiora studia tractaret, ac disciplinarum viros celebres circum se frequenter haberet, placidus ac humanus in optimos quosque: cum frater Antoninus, ferox ac crudelis, esset nimis terribilis, ac factis saevus. Mater quidem discordantes inter se germanos in omnibus factis suis, et quidem levissimis in rebus, redigere in gratiam studebat: sed frustra. Quod cum multi amici paterni viderent, consentientibu, utrisque, et matre praesente, Imperium diviserunt, ut Europa omnis Bassiano cum meridionalibus cederet: Asia vero, et quicquid ad orientem erat, Getae.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Cum autem nihilominus indies odium ac discordiae gliscerent; (Nam sive duces ac Magistratus aliqui eligerentur, uterque amico suo potissimum suffragabatur: sive ius dicerent, semper diversa sentiebant, magno interdum illorum periculo, quorum res agebatur,) ideo tandem impatiens Antoninus, ac Imperii totius cupidine instigatus, Getam fratrem suum interficit. Ita enim de eo scribit Herodianus §. 2. Bassianus in fratris cubiculum irrumpens, nihil eum tale exspectantem, supra matris pectus, multo sanguine undantem obtruncavit, cum ille quidem de collo matris pendens, clamaret: Mater, opem fer mihi, interficior. Ac mater non tantum sanguine filii respersa est, sed etiam vulnus in manu accepit; nec tamen dolere ei licuit, sed laetari ac ridere coacta est.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Post parricidium varia in eo apparent vitia.

I. Insignis sophistica. Nam parricidae quaerunt praetextus varios suae immanitati. Quod et Bassianus fecit: Perpetrato enim parricidio per palatium currens, magnum se periculum effugisse, ac vix evasisse clamabat. Similiter ad castra veniens, insidias fratris inimici hominis narravit, et quomodo effugisset, multa mentitus: Tum insigni largitione pecuniae et annonae militum animos ad se traxit, ut unum ipsum Imperatorem declararent, Getam hostem appellarent. Hoc modo conciliatis sibi militum voluntatibus, sub veste loricam habens, cum armatis militibus curiam ingressus. de fratris insidiis questus est longa et oblique oratione, qua omnia involvebat, vix ut intelligi possent.

II. Simulatio hypocritica, quod etiam mortem fratris defleverit. Nam mirum sane omnibus videbatur, (inquit Spartianus §. 3.) quod mortem Getae toties etiam ipse desteret, quoties nominis eius mentio fieret, quoties imago videretur in statua. Similiter Bassianus cum fratrem occidisset, ac vereretur tyrannicam ex parricidio notam, audiretque posse mitigari facinus, si Divum fratrem appellaret, dixisse fertur: Sit divus, dum non sit vivus. Allusit ad vocem patris. Nam Severus gnarus geniturae illius, cuius, ut plerique Afrorum, peritissimus fuit, dixisse fertur: Mirum mihi videtur, Iuvenalis amantissime, Geta noster divus suturus, cuius nihil Imperiale in genitura video. Spartianus in Geta, §. 1.

III. Impudentia detestanda, et crudelitas tyrannica. Bassienus Imperat. magna laborabat invidia, quod fratrem occidendum curasset. Idcoque Aemylio Papiniano praetorii Praefecto, ob eximiam iuris prudentiam summae apud Romanos auctoritatis, negotium dederat, ut excusaret hanc caedem aliquo iuris praetextu et specie. Ad hoc postulatum tyrannicum, et iniustum, et impudentissimum respondit, ut vir gravis et iustus, Papinianus: Non tam facile est excusare parricidium, quam perpetrare. Quamobrem et occidi iussit Antoninus Papinianum, qui dignus erat Iureconsultus haberi, nimirum qui iustitiae et honestatis nomine, vitae periculum maluit subire, quam factum inhonestum probare. Talis quoque Helvii Pertinacis par)r(hsi/a fuit. Cum cnim Antoninus Caracalla ambitione sibi multa cognomina assereret, Germanici, Parthici, Arabici et Alemanici; Helvius Pertinax belle iocatus fertur: Adde etiam, si placet, Geticus Maximus. quod Getam fratrem occidisset. Aelius. Spartianus §. 3. Postea quoque filium Papiniani, qui ante triduum Quaestor opulentum munus ediderat, interimit. Iisdem diebus


page 595, image: s0667

occisi sunt innumeri, qui fratris eius partibus faverant. Occisi etiam liberti, qui Getae administraverant. Occisique nonnulli etiam cenantes, inter quos etiam Sammonicus Serenus, cuius libri plurimi ad doctrinam exstant. Helvium Pertinacem Cos. ob hoc solum, quod filius esset Imperatoris, occidit. Spartianus §. 1.

Virgines Vestales quatuor Caracalla occidi iussit, sed innocentes fere; quarum unam Clodiam ipse stuprare conatus fuerat, sed non potuit, vi venerea destitutus. Dion.

AXIOMA. Libido regnandi est multorum magnorumque malorum causa.

Ambitiosae naturae, quae assidue aestuant flammis ambitionum, non possunt quiescere: nec patiuntur eaedem politias esse quietas aut Imperia: co quod ambitio perpetuo adversatur iustitiae: et turbat ordinem proportionis Geometricae, non tribuens cuique suum locum. Nam ambitiosae naturae cum sint regnandi cupidae: quod clementia nequeunt, crudelitate obtinere conantur. Hinc Plutarchus in vita Demetrii: Sicut Geometrae postulant sibi ai)th/matk ita Tyrannorum a)i/thma est: Ut ponant, licere sibi intersicere fratres et amicos, ut soli regnont.

II. Prodigalitas.

Bassianus Imper. cum esset timidus, et semper metueret, ne Imperio excideret: et hanc ob catisam fratrem Getam tamquam aemulum tolleret: propterea studia militum praetorianorum sibi adiunxit, sperans se facile Imperium contra aemulos defensurum esse, si ab his amaretur et defenderetur. Eam ob causam maximis largitionibus eos placavit, quibus valde exhausit aerarium publicum. Dixit etiam aliquando ad milites; sicut haec eius oratio apud Dionem legitur: Iam mihi, commilitones, licet in vos maxima beneficia conferre. Ego cnim sum unus ex vobis, cupioque propter vos solos vivere: ut multa vobis largiar: Vestri enim sunt thesauri omnes.

III. Timiditas.

Tyrannicae naturae sunt. I. Regnandi cupidae. 2. Suspicaces. et 3. Timidae, quia perpetuo et vitae suae et regno metuunt.

Tales quoque Caracalla et Caligula fuerunt, qui arcas variorum venenorum plenas secum circumferebant: tum utalios, tum ut se ipsos veneno tollerent, si forte esset opus, ne in manus inimicorum vivi inciderent.

Iv. Ingratitudo.

Nam Cilonem praeceptorem suum, qui ipsum educaverat, a quo multa acceperat benesicia, quique Praefectus urbis patris temporibus fuerat, quem saepe patrem appellaverat, occidi iussit. Dion.

V. Rapacitas.

Antoninus Caracalla cum direptis civium bonis atque omnibus exhaustis aerariis, sua crudelitate ingentem corrasisset pecuniam, eamque indifferenter nefariis hominibus distribueret: obiurgatus a Iulia matre, ut pecuniis aliqua ex parte parceret, atque praedae optimae partem in alium usum sibi reservaret, strictum gladium ostentans matri, respondit: Laeto sis animo! quamdiu hunc habebimus, nulla nobis deerit pecunia. Ostendens, nullam pecuniam apud subditio adeo reconditam esse, quam sua crudelitate extorquere non posset. Dion et Xiphilinus in vita Antonini Caracallae.

Symbolum eius huc pertinet, quod tale fuit: Omnis in ferro salus. Quo innuere voluit; Nihil in toto Imperio esse, quod armata manu rapere non posset.

Verum imago animi sermo est; et quali vir, talis oratio: inquit Seneca. *m*a=ra ga\r mw=ros le/gei Stultus stulta loquitur; ut est apud Euripidem in Bacchis. Vox haec Caracallae index fuit mentis tyrannicae: cui omnis in ferro salus erat.

Praeclare vero Agesilaus Spartanorum Rex a quodam rogatus, cur Sparta esset sine moenibus, respondit: Cives amatos, et inter se consentientes, satis esse ad urbis praesidium. Et Antigonus Rex, amicis suadentibus, ut si Athenas caperet, sirmis eas et validis muniret praesidiis: Nullum (inquit) scio praesidium Imperii firmius, aut stabilius, quam civium benevo entiam. At omnium optime dixit Wenceslaus Rex Bohemiae, qui, cum totus eius exercitus fusus, et ipse in bello captus, atque in carcerem coniectus esset, interrogatus: Quo animo esset? respondit: Numquam meliori. Cum enim omnibus praesidiis humanis vallatus essem, vix de DEO cogitandi spatium dabatur; nunc illis omnibus exutus, DEUM solum cogito, et in eo spem omnem colloco, qui me, sat scio, non deseret, sed invocantem exaudiet. Aeneas Sylvius in histor. Bohemiae.

VI. Perfidia.

Caracalla Artabani Parthorum Regis siliam falso uxorem petiit. Sicque Euphrate traiecto,


page 596, image: s0668

magneque itinere facto, ad ipsam Artabani regiam appropinquabat: occurrit ei Rex in quadam ante urbem planitie, novum nuptum excepturus, generumque suum. Sed barbarorum magna multitudo, floribus indigenis coronati, at que induti vestes auro diversisque coloribus varias, festum agitabant, ad tibiarum fistularumque et tympanorum sonitus saltantes numerose. Sed ubi omnis multitudo confluxit, ac relictis equis pharetrisque et arcubus depositis, inter libamina et calices agitabant, collectique in unum barbarorum quamplurimi, temere inordinatique constiterant, nihil suspectantes mali, sed pro se quisque studentes videre novum nuptum: tum signo dato Antoninus militibus imperat, impetum caedemque in barbaros saciant; et ita ingens multitudo occisa. Herodianus in Antonino Caracalla, §. 6.

Simile persidiae exemplum erga Augarum Regem Osroenorum ostendit. Huic enim, cum ad eum tamquam ad amicum venisset, fidem fregit, comprehensumque in vincula coniecit, et Osroenen Rege destitutam cepit. In eo licebat ei Maccbiavelli doctrina scelus violare, et laudabile facinus esse contendere, quod cum utilitate coniunctum esset. Sed ci insidiae adversus Armenium non pariter processere. Cum enim Armeniorum Regem, a filiis dissidentem, ad se per literas amice vocasset, quasi concordiam inter eos reconciliaturus: iis quidem eodem modo, quo Augaro, usus est: Sed Arnienii, sceleratam eius perfidiam perosi, arma capere, quam ad eum deficere maluerunt.

VII. Subdola immanitas.

Eius immanitatis fuit Bassianus, ut iis praecipue blandiretur, quos ad necem destinabat, ut eius magis blandimentum timeretur, quam iracundia.

VIII. Stoliditas.

Cum Bassianus in omnibus rebus imitator Alexandri esse vellet, scholas Aristotelicas Alexandriae abolevit, et libros Aristotelis comburere conatus est, dicens: Aristotelem iuvisse consilium mittendi venenum ad necandum Alexandrum.

IX. Oblivio.

Caracalla adeo in literis et Philosophia profecerat, ut inter doctos numeraretur, magnamque diei partem philosopharetur. Verum ipsum postea tanta cepit oblivio doctrinae, ac si literarum nomen numquam audivisset. Suidas.

AXIOMA. Bona animi non sunt perennia.

EXEMPLA.

I. Georgius Trepezuntius, vir doctissimus, omnium Graecarum Latinarumque in senio oblitus est, acsi numquam literis operam dedisset. Volater. l. 21. Antroph.

II. Aetate Ciceronis quidam Grammaticus omnem artem suam oblivioni dederat, ita ut viginti quatuor Alphabeti literas recitare amplius non posset.

III. Messala Corvinus orator post aegritudinem, proprii nominis oblitus est, quamlibet alias ei sensus vigerent. Plinius lib. 7. c. 24. et Sabinus lib. 10. c. 9.

IV. Quidam Athenis vir eruditissimus, cum ictum lapidis capite excepisset, cetera omnia tenacissima memoria retinens; literarum adeo, quibus pracipue inservierat, oblitus est. Plin. lib. 7 cap. 24.

V. Quendam ex praealto tecto lapsum, matris, assinium et propinquorum oblitum, scribit Plinius ibidem.

IV. ACTA ECCLESIASTICA

I. Mortuo Severo, pix Christianis iterum concessa fuit fere per annos triginta octo.

II. Tertullianus defendit Montanistas, et damnat nuptias secundas, anno 160 post scriptam 2 Paulo epistolam priorem ad Corinthios: ut ipse testatur. Scribit etiam contra Psychicos.

III. Agrippinus Episcopus Carthaginensis concilium Episcoporum agit, et omnium rogata sententia Canonem de iterando baptismatesancit. Cypepist. 71.

Viri Celebres.

Tempore Caracallae complures viguere Iureconsulti, plerique omnes Papinianiauditores, Tarruntius, Paternus, Macer, Terentius Clemens, Menander, Archadius, Russinus, Papyrius Fronto, Anthius, Maximus, Hermogenianus, Africanus, Florentinus, Tryphonius, Iustus Callistratus, Venuleius, Celsus, Serenus Sammonicus, cuius libri plurimi exstabant. Inter cenantes interemptos refertur. Oppianus Cilix insignis Poeta, mortuus est circa sinem Imperii Caracallae, annos fere natus triginta, cui dedicavit Halieutica, vivente Severo, circa tempus ludorum saecularium, quos pater et filius simul exhibuerant. Cynegetica autem eidem Caracallae


page 597, image: s0669

dedicavit, mortuo Severo, et pro utroque luculentum praemium accepit. Sozomenus in praefat.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. NEcis occasio. Ipse Caracalla sui necandi oecasionem praebuit. Nam scripsit ad Maternianum quendam, cui rerum suarum omnium curam in urbe crediderat, et quem sibi ex amicis omnibus fidissimum putabat, consciumque omnium secretorum solum habuerat, magos undique optimos conquirat, atque evocatis manibus de fine ipsius vitae consulat, et an quisquam Imperio insidietur. At Maternianus navata Principi opera, sive id revera manes significaverant, sive alioqui Macrinum perosus, rescribit Antonino, Macrinum esse qui insidietur Imperio, eumque e medio tollendum. Hae literae per tabellarium cum reliquis obsignatae Caracallae sunt oblatae, quae fatali quasi socordia ipsi Macrino ab Imperatore aliis rebus tum intento sunt traditae, ut ipse eas seorsim inspiciat, ac si quid maioris momenti sit, renuntiet: sin minus, ipse de more suum, h. c. praefecti officium exsequatur: quippe talia identidem iniungere consueverat; Ipse deinde ad suum studium perrexit. Macrinus seorsim omnibus epistolis solutis, etiam in eam incidit, quae ipsi perniciem afferebat, quam ipse subtraxit.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Cognito ille periculo, quod ipsi impendebat, praevenire voluit. Nam Martialem Centurionem unum e custodibus corporis Antonini (quem ipse magna contumelia affecerat) magnis promissis adduxit, ut vindictam in se susciperet. Cumque Caracalla Parthis iterum bellum illaturus in medio itinere intere Carras et Edessam esset, a Centurione Martiali, dum ventris oneri levando intentus, subligacula deduxisset, pugione per aversum est traiectus, anno aetatis 43. cum imperasset post patrem annis 6. mens. 2. dieb. 5. Herodianus in Caracalla §. 7.

Regula.

Literae abamicis scriptae et nondum lectae, aliis non sunt temere committendae; Sicut Caracalla magno suo malo fecit. At prudentius fecit Alexander Magnus, qui, cum aliquando epistolam a matre Olympiade missam arcanam legeret, et Hephaestion, qui forsan assidebat, eam una percurreret, non prohibuit, sed annulum digito detractum ori eius imposuit: hac ratione silentium ei imperans, ne, quas ipsi monstraret literas, aliis vulgaret Plutarchus in Alexandro.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Martialis, occiso Caracalla, statim equum inscendit, ac fuga evadere est conatus. Ceterum Germani equites, quibus et delectabatur Antoninus, et custodibus corporis utebatur, Martialem consecuti missilibus confodiunt. Herodianus §. 7.

II. Macrinus primus supra cadaver conqueri, ac lamentari per simulationem coepit. Tandem igni tradito corpore, reliquis in urnam coniectas, matri eidemque uxori Iuliae ad sepulturam remisit, quae tunc Antiochiae morabatur in Syria.

III. Iulia iacens super urnam, mortem sibi ipsi conscivit. Hic tragicus incestae consuetudinis fuit exitus. Nam mater animi aegritudine obruta, ut misera esse desinat, aeternae miseriae porticum in gressa, filium subsequitur. Herodianus in Caracalla, §. 7.

Ausonius Caracalleae tale Epitaphium concinnavit:

Dissimilis virtute patri, et multo magis illi,
Cuius adoptivo nomine teperhibes.
Fratris morte nocens, punitus fine cruento,
In risu populi tu Caracalla iaces.

GETA frater CARACALLAE.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER fuit Septimius Severus.

II. MATER fuit Iulia, posterior uxor Severi, ex qua Geta natus est, et Noverca Bassiani Caracallae, quam ipse postea in uxorem duxit.

II. Appellatio.

I. Nomenfuit GETA, sic dictus vel a patrui nomine, vel avi paterni. Aelius Spartianus in Geta, §. 1.

II. Cognomen fuit Antoninus. Hoc cognomine dictus est Geta, quod in animo habuit Severus pater, ut omnes deinceps Principes, quemadmodum Augusti, ita etiam Antonini dicerentur: atque amore Marci, quem fuisse vel fratrem suum dicebat, et cuius Philosophiam literarumque


page 598, image: s0670

institutionem semper imitatus est. Spartianus ibidem.

Mortis omen matris ioco et patris silentio subtristi comprobatum. Nam ita scribit Aelius Spartianus in Geta, §. 1. Statim ut natus est Geta, nuntiatum est, ovum gallinam in aula peperisse purpureum. Quod cum allatum Bassianus frater eius accepisset, et quasi parvulus applosum ad terram fregisset, Iulia dixisse fertur ioco: Maledicte parricida, fratrem tuum occidisti. Idque ioco dictum, Severus altius quam quisquam praesentium accepit: a circumstantibus autem postea velut divinitus effusum approbatum est. Aelius Spartianus in Geta, §. 2.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

1. FUit adolescens moribus asperis, sed non impiis, a natura decorus, gulosus, cupidus ciborum et vini varie conditi. Fuit in literis assequendis et tenax veterum scriptorum, paternarum etiam sententiarum memor, fratrisemper invisus, matri amabilior quam frater, subbalbe tamen canorus. Vestitus nitidi cupidissimus, ita ut patri doleret: si quid accepit a praesentibus, ad suum contulit cultum, neque quicquam cuiquam dedit. Aelius Spartianus in Geta, §. 2.

2. Geta ingenium habuit festivum, uti aparet,

I. Ex quaestionibus Grammaticis. Nam familiare illi fuit has quaestiones Grammaticis proponere, iisque eos exercere, ut dicerent, singula animalia quomodo vocem emitterent: Agni balant, porcelli grunniunt, palumbes minuriunt, ursi saeviunt, leones rugiunt, leopardi rictant, elephanti barriunt, ranae coaxant, equi hinniunt, asini rudunt, tauri mugiunt; easque ex veteribus probarent.

II. Ex conviviis ab eo institutis. Habebat etiam istam consuetudinem, ut convivia et maxime prandia per singulas literas iuberet scientibus servis apponi, velut in quo erat anser, aprugna, anas: aliquando fasianus, farta, sicus: aliquando pullus, perdix, pavus, porcellus, piscis, perna; et quae in eam literam genera eduliorum caderent. Quare comis etiam habebatur in adolescentia. Aelius Spartianus in gGeta §. 3.

3. Caesar appellatus. Post Parthicum bellum cum Severus ingenti gloria floreret, Bassiano participe Imperii appellato, Geta quoque Caesaris et Antonini nomen accepit. Spartianus ibidem.

Cum autem Severus exercitum in Britanniam praemitteret, ipse interim filio suo minori Getae Tribunitiam potestatem concessit, et Augustum proclamavit. A. C. 208.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. INterfectus est a fratre Caracalla: uti in historia praecedenti diximus. Imperavit autem cum fratre annum I, dies 22.

II. Funus Getae accuratius fuisse dicitur, quam eius, qui a fratre videretur occisus. Illatusque est maiorum sepulchro, h. e. Severi, quod est in Appia via euntibus ad portam dextram, specie septizonii exstructum, quod sibi ille vivus ornaverat. Occidere voluit et matrem Getae, novercam suam, quod fratrem lugeret, et mulieres, quas post reditum de curia flentes reperit. Aelius Spartianus in Geta §. 3.

Symbolum eius suit: Nulla fides regni.
Nulla sides regni, nulla est communio sancta,
Nescit regnandi ius pietatis amor.

Quod et Lucanus confirmat his verbis:

Nulla fides regni sociis; omnisque potestas
Impatiens consortis erit.

Quod sane ita verum esse suo comprobavit exemplo M. Antoninus Caracalla Imp. qui ardens cupiditate regni intolerabili, P. Septimium Getam fratrem, socium atque consortem Imperii, cum veneno tollere non posset, clam ferro trucidavit in cubiculo.

Huc et referri possunt versus Senecae:

—— Ubi non est pudor,
Nec cura iuris, sanctitas, pietas, fides;
Instabile regnum est.

XXIII. IMPERATOR ROM. OPILIUS MACRINUS, et eius filius ANTONINUS DIADUMENUS.

CAPUT I. DE ORTV.

ORTUS Macrini vilis et ignobilis fuit. Fuit namque homo et libertinus ex Mauritania oriundus. Parentes eius qui fuerint, propter generis obscuritatem ignoratur.


page 599, image: s0671

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXOR fuit Nonia Celsae, (uti patet ex epistola Macrini ad uxorem, quae exstat apud Aelium Lamp. in Antonino Diadumeno §. 2. ex qua filium Diadumenum aliosque libero, suscepit.

Filius iste Diadumenus dictus est, vel ab avo materno, vel quod pro naturali pileo, diadema tenue, cum nasceretur, secum extulit; sed ita forte, ut rumpi non posset, venis intercedentibus specie sagittarii. Aelius Lamp. ibidem.

NOTA.

Diadema, dia/dhma a diade/w, redimio, revincio, basiliko\n e=nduma dicitur, h. e. regium gestamen, ex fascia, vel candida vel versicolore, (sicut id quoque Rodig. lib. 24 cap. 6. lect. antiq. notat) qua caput circumligabant Reges, uti et Reginae, ex qua insigne regium dignosceretur. Persarum Regum diademata peculiaria suere, (uti Artianus lib. 7 de expedit. Alexand. scribit) Regem Alexandrum paulo ante obitum, in paludibus, non procul a Babylone, in quibus multi Assyriorum Regum sepulchra conspiciebantur, navigasse, obortumque ingentem ventum, regium capitis ornamentum et diadema ei alligatum abripuisse, at que illud quidem, utpote gravius, in aquam procidisse: istud vero vento abreptum arundini cuidem ex iis, quae monumentis Regum adnataeerant, haesisse.

*p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a.

Pater Macrinus erat persona deformis et corpore et mente. Erat namque horrendus idololatra, impudens, perfidus et sanguinarius, unde Mezentius et Macellinus dictus est. Iulius Capitolinus in Macrino §. 5.

Filius vero eius DIADUMENUS iuvenis erat formosus. Unde etiam in circo, cum favor publicus in Diadumemum semper fuisset, acclamatum:

Egregioiuveni pater haud Mezentius esset.

IV. ACTA POLITICA.

I. Ante Imperium.

Macrinus fuit homo novus terrae filius. Qui recte Fortunaepila appellari potest, quia per varios fortunae gradus ad sublime Imperii fastigium ascendit. Nam sub Commodo fuit vitae sordidae, et prostibulum appellatus, gladiator, venator, tabellioque. Sub Severo remotus ab officiis, etiam miserrimus: et relegatus in Africam, ubi lectioni operam dedit, et declamavit, ut damnationis infamiam tegeret. Sub Antonino vero Advocatus fisci factus, patrocinante sibi Festo libeto, inde praesectus praetorii, ablegato collega. Antonium Caracallam Imperatorem suum dolo interimi curavit, et sic Imperium invasit. Iulius Capitolinus in Macrino §. 2. Ubi verba Aurelii Victoris refert.

II. Imperii occupatio.

Per fraudulentiam et violentiam ad Imperium pervenit. Nam Dominum suum Caracallam Imper. occidit, et tanta astutia procuravit ei necem, ut non videretur ab eo consilium caedis profectum. Interfecto autem Caracalla, cum milites propter nuntium allatum de aventu Artabani, Parthorum Regis, cum exercitu, qui iniurias acceptas ultum videbatur, incerti essent, quid agerent: Macrinus a consciis factionis Imperator delectus est. Herodianus in Macrino §. 1. Senatus eum Imperatorem odio Antonini Bassiani libenter accepit. cum in Senatu omnibus una vox esset, quemvis magis quam parricidam, quemvis magis quam incestuosum, quemvis magis quam impurum, quemvis magis quam interfectorem Senatus et populi. Iulius Capitolinus in Macrino §. 1.

Imperator factus et Severum se et Pertinacem voluit nuncupari, quae duo illi asperitatis nomina videbantur. Et cum illum Senatus Pium ac Felicem nuncupasset; Felicis nomen recepit, Pii habere noluit. Unde hoc pulchrum Epigramma in cum concinnatum est:

Histrio iam senior factus, gravis, asper iniquus,
Impius, et felix sic simulesse cupit.
Ut nolit pius esse, velit tamen esse beatus;
Quod natura negat, nec recipit ratio.
Nam pius et selix poterat dici atque videri,
Cui Imperium inselix est, erit ille sibi.

Similiter filium Diadumenum consortem Imperii fecit, eumque ANTONINUM appellari a militibus iussit, ut suspicio a Macrino interfecti Antonini militibus tolleretur. Alii vero tantum desiderium nominis huius fuisse dicunt, ut nisi populus et milites Antonini nomen audirent, Imperatorium non putarent.

Et cum Macrinus in contione ad milites filium suum Diadumenum appellaret Antoninum, a militibus acclamatum est: Macrine Imperator, Dii teservent! Antonine Diadumene, Dii teservent! Antoninum divum omnes rogamus, Iuppiter optime maxime, Macrino et Antonino vitam largire. Tu scis, Iuppiter, Macrinus vinci non potest: Antoninum habemus, omnia habemus. Antoninum Dii nobis dederunt patrem. Antoninus dignus Imperio. Aelius Lampridius in Diadumeno, §. 1.


page 600, image: s0672

Similiter ipse de hoc nomine Antonini in epistola ad coniugem valde gloriatur. Verba epistolae haec sunt: Quid boni adepti sumus, mea uxor, caret aestimatione, et sortasse de Imperio me putas dicere. Non magnum istud, quod etiam indignis fortuna concessit. Antonini pater factus sum. Antonini mater es facta. O nos beatos, ô fortunatam domum, praeclaram laudem nunc demum felicis Imperii. Dii faxint et bona Iuno quam colis, ut et ille Antonini meritum effingat; et ego quisum pater Antonini, dignus omnibus videar!

III. Imperii administratio.

I. ACTA SAGATA.

Artabanus Parthorum Rex, ob acceptam ab Antonino Caracalla iniuriam, maximis copiis Rom. fines ingressus est. Huic Macrinus occurrit, triduana pugna partim feliciter, partim infeliciter gesta: et Antonini Caracallae morte nuntiata, foedus cum Artabano icit, pacemque ab eo pecunia emit. Herodianus in Macrino §. 2.

II. ACTA TOGATA.

I. Bona.

I. In vita domestica sive privata erat partim temperans, partim intemperans. Nam ita de eo scribit Iulius Capitolinus §. 5. Vini cibique erat avidissimus, nonnumquam usque ad ebrietatem: sed vespertinis horis. Nam si prandisset vel privatim parcissimus, in cena effusissimus. Probandum tamen, quod, cum vini cibique avidissimum se, praesertim in cena agnosceret, convivio suo literatos adhibuerit, ut loquens de studiis liberalibus necessario abstineret.

II. Ius suum cuique reddidit. Nam in iure non incallidus fuit, adeo ut statuisset omnia rescripta veterum Principum tollere, ut iure, non rescriptis ageretur: nefas esse leges videri Commodi et Caracallae, et hominum imperitorum voluntates, cum Traianus numquam libellis responderit, ne ad alias causas facta praeferrentur, quae ad gratiam composita viderentur. Capitolinus ibidem.

III. In annonis tribuendis largissimus fuit, in auro parcissimus.

IV. Disciplinam sever am exercuit. Nam servos, qui a dominis suis aufugerant, repertos ad gladium ludi deputabat. Delatores si non probarent, capite affecit; si probarent, delato pecuniae praemio, infames dimisit. Capitolinus ibidem.

Imo milites severa disciplina continuit; aut poena acri a peccatis deterruit. Itaque cum quosdam milites hospitis cuiusdam expugnasse pudicitiam constaret, duos boves mirae magnitudinis vivos subito aperire iussit, atque his singulos milites inseri, capitibus, ut inter se colloqui possent, exsertis. Capitolinus §. 5.

II. Mala.

I. Crudelitas. Quod ille facinorosos punivit, nemo improbare potest. At vero, quod Mezentii supplicium retulit, quo ille vivos homines parietibus inclusit, et obstruxit, aliisque rebus saevum et asperum ingenium prodidit, nemo laudare potest. Unde etiam Mezentius dictus, iuxta versum:

Egregio iuveni pater haud Mezentius esset.

Et Macellinus, quod macelli specie domus eius cruentaretur sanguine vernularum. Iulius Capitolinus in Macrino. §. 5.

II. Luxuria et voluptuosa vita. Post bellum cum Artabano Parthorum Rege gestum, ipse Romam sui cupidam statim non petiit, vocante populo quottidie se, ac Macrinum vociferante; sed Antiochiae morabatur, barbam nutriens, et in cedens quam solebat lentius, tardissimeque, et vix adeuntibus se respondens, adeoque interdum submissa voce, ut ne exaudiri quidem posset.

III. EGRESSUS.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

Odium militum, in quod incurrit, I. Ob infelicem cum Parthorum Rege pugnam. Quod nempe aliquot proeliis cum eo cong ressus, parum prospere pugnasset, quodque ab eo, aliisque, pacem auro multo redimere coactus esset.

II. Propter perfidiam, quod militibus promissa praestare non posset.

III. Propter luxuriam, quam Antiochiae exercuit, ubi deliciis et luxui, et ludis histrionum et saltatorum deditus in odium militum venit.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Quia memoria Bassiani grata fuit militibus, et filius Bassiani dicebatur in Syria esse, qui postea nomen habuit Heliogabali, exercitus pecunia corruptus ab avia Heliogabali, ad cum defecit, et mox seditionem movit adversus Macrinum, qui post infelicem pugnam fugit in Bithyniam, ubi in suburbio latitans a militibus interfectus est anno aetatis 54. Cumque patrem occidissent, quidam


page 601, image: s0673

Diadumenum servare voluerunt: sed exstitit cubicularius, qui literas a Diadumeno ad patrem et matrem crudelitatis plenas scriptas coram militibus legit; quae exstant apud Lamprid. in Diadumeno §. 3. et 4. Atque ita Diadumenum quoque interfecerunt, postquam simul cum patre regnasset annum unum et menses duos. Unde videmus, quod literae scriptae Domino suo perniciem attulerint. Quod aliis sit exemplo, ut sibi caveant, nesecreta literis temere credant.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Contumelia mortem eorum consecuta.

Milites ambos interfectos magna contumelia affecerunt, capitaque eorum pilo imposita circumgestarunt. Lampridius §. 3. Et hic fuit exitus Macrini, cum non multo ante scripsisset ad Senatum Romanum, se nolle Imperium accipere, nisi volente Senatu. Quia multi Imperatores mallent interfici se, quam vivere non potiti hoc summo fastigio honorum: quod et ipsi accidit.

EPITAPHIUM.

Ausonius hos sequentes in Macrinum versus concinnavit:

Principis hic custos sumptumpro Caesare serrum
Vertit in auctorem caede Macrinus iners.
Mox cum prole ruit: gravibus pulsare qucrelis
Cesset perfidiam: Que patitur, meruit.

XXIV. IMPERATOR ROM. MARCUS ANTONINUS BASSIANUS, VARIUS HELIOGABALUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

PATER fuit BASSIANUS CARACALLA. Mater, I. Secundum quosdam fuit, IULIA uxor Severi, postea privigni sui Caracallae. Et ex ea suscepit Caracalla Heliogabalum.

II. Secundum alios fuit Soaemis, vel Somaea, concubina Caracallae.

Si mater statuitur prior, fuit ex incestu concubitu natus. Si posterior, fuit spurius. Sicut eum nominat Iulius Capitolinus in Macrino §. 3.

AXIOMA.

Quales parentes, tales filii. Ex malis parentibus mali nascuntur liberi. Quia arbor mala non potest bonos fructus ferre; uti Salvator noster ait. Matth. 7. v. 18. iuxta illud adagium, *kakou= ko/rakos kako\n w)o/n. Mali corvi malum ovum. Huc quoque referri possunt versus Theognidis.

)/*oute ga\r e)kskillhs2 r(o/da fu/etai, ou)d' u(a/kinqos.
id est,
Non ctenim e scilla rosa-nascitur, aut hyacinthus,

Et dictum Senccae lib. 13. epist. 87. Non nascitur ex malo bonum, non magis quam ficus ex olea: ad semen nata respondent

Cum quibus congruit Adagium Biblicum, quod exstat Ezech. 16. v. 44.
[Gap desc: Greek words]

*kaqw\s2 h( mh(thr, kai\ h( auga/thr.
Sicut mater, ita et silia eius.

Liberi utriusque sexus parentum mores ut plurimum imitantur. Unde vulgo de sobole mascula pronuntiatur illud Graecum: *tou= patro/s2 e)sti to\ paidi/on. Patris est filius. De foemellis autem inquit Chrysostomus:

Scilicet exspectas, ut tradat mater honestos
Atque alios mores natae, quam quos habet ipsa?

Et Michael Verinus sequentibus versibus exprimit.

Saepe patris mores imitatur filius infans:
Qualis erat mater, filia talis erit.
Casta refert castae genitricis silia mores:
Lascivae numquam filia casta fuit.

Et canon Logicorum est: Qualis causa, talis essectus. Ex hoc Canone Domitius Imp. de filii sui Neronis pessima vita vaticinabatur verissime: Fieri nequit, aiebat, ut ex me et coniuge Agrippina vir bonus nascatur. Dion in Domit. Idem de Heliogabalo dicendum.

II. Appellatio.

Varia habuit nomina. Nam dictus est MARCUS ANTONINUS BASSIANUS, VARIUS HELIOGABALUS.

I. Marcus dictus est a Marco Antcnino Bassiano Caracalla.

II. Antoninus. Quoniam nomen Antoninorum Romanis venerabilefuit. Unde cum nuntio Romam misisset, seque Antoninum Bassiani filium scripsisset, ingens eius desiderium factum est, et ipse in Romano Imperio ultimus Antoninorum fuit. Aelius Lampridius in Heliogabalo §. 1.

III. Bassianus. Quia Bassiani Caracallae filius credi voluit: Sicut etiam Moesa Avia huncBassianum filium esse Antonini dixit, quod paulatim omnibus militibus innotuit. Iulius Capitolinus in Macrino §. 4.

IV. Varius. Hoc nomen accepisse existimatur, vel ab avia materna Moesa, quae alias dicta Varia. Capitolinus ibidem. Vel Varii nomen idcirco ei


page 602, image: s0674

inditum a condiscipulis, quod vario semine, de meretrice utpote, conceptus videretur. Aelius Lamprid. m. Heliogab. §. 1.

V. Nomen Heliogabali est ab Idolo, cuius filius fuit hic Soaemidis filius. Fuit autem nomen urbis in Phoenicia Gebal, clara artificum industria, qui dicti fuerunt
[Gap desc: Greek word]
GIBLIM, qui in aedificatione templi Salomonis lapides pretiosos artifici ose dolaverunt. lib. 1. Reg. 5. 18. Inde nominatum est Idolum, El Gebal, id est, Deus Gebal. Postea Graeci El mutarunt in h(/lios Fortassis partim Graeca, partim Syriaca vox est, h(/lios et Gabal, quod significat terminum vel metam, quia Sol metas annorum facit. Et Heliogabalum Phoenices vocabant Solem. Iulius Capitolinus in Macrino §. 4.

NOTA.

Heliogabalus cum Syrus esset gente, de Sytiaci Idoli nomine nomen accepit: Adorabant autem Syri, sicut pleraeque gentes Orientales, praecipue Solem. Hoc nomen mitifice variatum apud Graecos quoque, et Latinos Scriptores. Nam in Epitoma Dionis locis diversis *eloiga/balos scribitur, et in excerptis )*eleaga/balos apud Heredianum )*elaioga/balos sed plerique ceteri Graeci *hlioga/balos, et Latini Heliogabalus, a)po\ to=u h(li/ou. Setvius ad 7. Aedn. Gabalus Romanus Solem se appellati voluit: nam Heliogabalus est dictus.

GENEALOGIA.

Sorores fuerunt:

I. IULIA, quae nupta fuit 1. Septimio Severo Imperatori XXI.

I. IULIA, quae nupta fuit 2. Bassiano Caraecallae, privigno, XXII. Imp.

II. Moesa, sive VARIA. Huius filiae fuerunt:

I. Soemis, vel Soaemis, vel Somaea, concubina Bassiani Caracallae.

Ex hac natus est Heliogabalus XXIV. Imp.

II. Mammaea nupta Vario Marcello.

Unde natus est Alexander Severus XXV. Imperator.

Unde patet, quod Heliogabalus et Alexander Severus fuerint Consobrini, dissimillimi cognati.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, et MORES.

HEliogabalus erat statura ac pulchritudine conspicuus, integer aevi, cunctorumque eius aetatis adolescentium formosissimus, quasi alter Absolon; sed mente erat deformis atque ad omnia vitia et flagitia proclivis, ab ineunte aetate luxu, superstitione, pessimis artibus a matre corruptus, cum qua etiam meritricio more vivebat, et aviae auspicio sacerdos Idoli Syriaci (quod El Gebal, h. e. Deus Gebal vocabatus) est factus. Unde etiam Heliogabalus est appellatus.

ACTA OECONOMICA.

Tres uxores duxit, et duplex divortium fecit. Nam ita de eo scribit Herodianus §. 3. Duxit I. UXOREM illustrissimam Romanam feminam, quam etiam Augustam appellavit, cumque ea paulo post div ortium fecit, ademptisque honoribus privatam vitam colere iussit.

II. Post illam vero captum se amore simulans, (ut aliquid virile saltem facere videretur) VESTALEM sacerdotem, quam sacrae leges castam esse et Virginem manere perpetuo volunt, abreptam e templo pro uxore habuit. Ita maestum tanto flagitio et piaculo Senatum per epistolam consolatus; humanum id esse peccatum, captum se illius puellae amore: ceterum Sacerdoti congruere Sacerdotis nuptias, ob idque etiam augustiores futuras.

III. Sed illam quoque panlo post dimisit, tertia uxore ducta, quae referre suum genus ad Commodum dicebatur.

Tandem stupri cupiditatem, quam assequi naturae defectu non poterat, in se convertens, muliebri nomine Bassianam se pro Bassiano appellari iussit, urbe tota obscenissimos inquirens, qui cum eo libidines exercerent.


page 603, image: s0675

III. ACTAPOLITICA.

I. Imperii occupatio.

Pervenit ad Imperium I. Per fraudulentiam, quod Avia Moesa sive Varia dixerat, ipsum esse Antenini Bassiani filium, quod paulatim omnibus militibus innotuit. Iulius Capitolinus in Macrino §. 4.

II. Per largitionem copiosam. Nam Moesa erat ditissima, quae profusas largitiones militibus dedit: atque ita legiones a Macrino sunt abductae. Suscepta enim illa noctu in oppidum cum suis, nepos eius Antoninus est appellatus, Imperii delatis insignibus. Capitolinus ibidem.

III. Per violentiam. Cum Macrinus initio eum propter aetatem et vitae genus contemneret, deinde auctum viribus opprimere non potuit. Quin ipse, (uti dictum) acie victus, et e fuga retractus, cum filio interfectus est: Heliogabalo Imperium firmatum. Imperium ergo nactus, nuntios Romam misit, simulque figuram nominis Heliogabali, cuius Sacerdotium gerebat, in tabula picta, denuntians, se sanguine Bassiani genitum esse, statimque in Senatu Princeps est appellatus.

II. Imperii administratio.

Imperium male administravit. Nam I. Veteres Consiliarios abrogavit, et novos instituit, nempe flagitiorum suorum administros ac scelerum, eosque maximis honoribus ornavit, opibus locupletavit, provinciis praefecit, urbanis ac militaribus officiis praeposuit: ut Eutychianum libertinum hominem, et Hieroclem, et Aurelium Zoticum, turpissima libidinum mancipia.

USUS.

Hic Zoticus fuit elegans et venusta aulici Sycophantae pictura. Nam familiaritatis nomine abutens, omnia Heliogabali dicta et facta vendebat fumis, quam maxime divitias enormes sperans, cum aliis minaretur, aliis polliceretur, omnes falleret; egrediensque ab illo singulos adiret, dicens; De te hoc locutus sum, de te hoc audivi, de te hoc futurum est. Ut sunt homines huiusmodi, qui si admissi fuerint ad nimiam familiaritatem Principum, famam non solum malorum, sed et bonorum Principum vendunt.

Praeterea sub Heliogabalo mulier primum in Scnatum admissa est, nempe eius mater, quam et sententiam in Senatu admissam rogari iussit, permisitque eam habere Senatulum mulierum: unde et prodierunt Senatusconsulta ridicula de legibus matronalibus, quae quo vestitu incederent, quae cui cederet, quae ad cuius osculum veniret, quae pilento, quae equo saginario, quae asino veheretur, quae carpento mulari, quae sella veheretur, et utrum pellicea, an ossea, an eborata, an argentata, et quae aurum vel gemmas in calceamentis haberent.

II. Libidinosus fuit Nam Zotico nupsit, et cum eo coiit, ut et pronubum haberet, clamaretque, Concide, Magire. Hic tantum sub eo valuit, ut ab omnibus officiorum Principibus sic haberetur, quasi Domini maritus esset. Et eo tempore quo Zoticus aegrotabat, quaerebat a Philosophis et gravissimis viris, an et ipsi in adolescentia perpessi essent, quae ipse pateretur, et quidem impudentissime: neque enim unquam pepercit infamibus, cum et digitis impudicitiam ostentaret, nec ullus in conventu et audiente populo esset pudor. Lampridius §. 4.

III. Luxuriosus fuit tum in Victu, tum in Amictu.

1. In Victu. Nam numquam minus centum HS. cenavit, h. e. triginta argenti libris: nonnumquam tribus milibus cenatus est: sexcentorum struthionum capita multis in cenis exhibuit: ut convivae cerebellis illorum vescerentur. Ad mare cum diversaretur, piscem numquam edit: cum a mari longius, omma e mari. Quin etiam non convivas modo, verum etiam rusticos in cenaculum intromissos luporum ac muraenarum lactibus pavit. Tenuit et hunc morem, ut quibusdam in cenis, solis phasianis vesceretur: ex eaque avi sola dapes omnes concinnari, ac missus universos e phasianis esse vellet: alibi omnia ex eadem una pecude: nonnumquam a solis pomis: aut lacte aliquando ex mellitis omnia, adeo totum se in hanc unam rem converterat. Plura vide apud Lampridium in Heliogab. §. 4.

Valde ridicula et prodigiosa quoque convivia agitare consuevit.

Nam ad balneum convocari iussit octo herniosos, ad convivium octo luscos, octo calvos, octo podagricos, octo surdos, octo insigniter nigros, et octo notabiliter obesos, octo nasutos: alii legunt vasatos, sensu obsceno, eam corporis partem intelligentes, quam inter serias res nominari non oportet. Et sic proverbium illud Graecorum, a(/pant) o)ktw\, (omnia octo) veluti exhibuit, iisdem etiam mandavit; proposito diligentiae praemio, ut ad se deserrent millena pondo aranearum. Et collecta dicuntur decem milia pondo aranearum inter unius Romanae urbis consepta. Admirantibus id factum, respondebat: Ex his collige magnitudinem urbis


page 604, image: s0676

Romae. Idem aliquando decem milia tum murium soricumve, tum mustelarum, colligenda curavit: ut Platina memorat. Parasitis quoque in secunda mensa saepe ceream cenam, saepe ligneam, saepoeburneam, aliquando fictilem, nonnumquam marmoream etiam vel lapideam exhibuit: ita ut omnia illis exhiberentur videnda de diversa materia, quae ipse cenabat, cum tantum biberent per singula fercula, et manus, quasi comedissent, lavarent. Aelius Lampridius in Heliogab. § 9.

2. In amictu. Nam usus est aurea tunica, et purpurea: usus et de gemmis Persica. Habuit et in calceamentis gemmas, et quidem scalptas: quod risum omnibus movit, quasi possent sculpturae nobilium artificum videri in gemmis, quae pedibus adhaerebant. Voluit uti et diademate gemmato, quia pulchrior fieret, et magis ad feminarum vultum aptus: quo et usus est domi. Herod. in Heliogab. §. 1.

Quin imo peregrinum vestitum assumpsit: quod cernens Moesa, ac iniquo ferens animo, supplex illi persuadere conabaturt, ut Romanum assumeret cultum, ne urbem curiamque mox ingrediens, peregrino barbaroque habitu spectantium oculos perstringeret, insolentes eiusmodi mundiciarum, ac reputantes, mulierculis quam viris eas congruentiores. Idem.

IV. Superbus fuite Nam non Romanas tantum exstinguere voluit religiones, sed per orbem terrae hoc unum studens, ut Heliogabalus Deus unus ubique coleretur. Lampridius §. 3. Nihil tamen indignius, quam quod Deum suum peregrinum, quem amnibus aliis anteponebat, humanis hostiis colere instituerit. Quod genus sacrificii Graeci a)nqrwpomantei/an appellant, h. e. vidinationem ex mactatorum hominum visceribus. Et quidem lectis ad hoc pueris nobilibus et decoris, per omnem Italiam, patrimis et matrimis, ut nempe maior esset utrique parenti dolor. Aelius Lampridius §. 3. Similiter superbiam suam in eo demonstravit, quod Senatores vocaret togata mancipia.

V. Crudelitas. Sabinum Consularem vitum, ad quem libros Ulpianus scripsit, quod in urbe remansisset, vocato centurione mollioribus verbis, iussit occidi. Sed centurio aure surdior imperari sibi credidit, ut urbe pellertur: itaque fecit. Sic vitium Centurionis Sabino saluti fuit. Removit et Ulpianum Iurisconsultum, ut bonum virum. Et Silvinum thetorem, quem Magistrum Caesaris fecerat. Et Silvinus quidem occisus est; Ulpianus vero reservatus. Lampridius in Heliogab. §. 6.

VI. Mala conscientia. Cum enim Heliogabalustot tantaque scelera atque flagitia commsisset, semperanxius paridusque fuit, et trepidantem conscientiam scientiam habuit. Unde ad mortem sollicite se praeparavit. Nam funes serico et cocco intortos paraverat: quibus si necesse esset, gulam sibi frangeret. Semper etiam ad manus habebat gladios aureos: quibus se occideret, si aliqua vis urgeret. Neque profecto inter attes tyrannicas ulla sollertior videtur, quam ut mature provideant Tyranni, ut mortem in potestate habeant; si quid immineat gravius. Saepe enim illis supremum illud auxilium ereptum est, cum maxime eo egent: Sicut Neroni contigit, qui nec amicum nec inimicum habuit, cuius manu periret: Anti-Machiavellus lib. 3. pag. 562, 563.

Symbolum eius fuit:

SVUS SIBI QUISQUE HAERES OPTIMUS.

Cum Heliogabalus turpissimam ageret vitam, quasi alter Sardanapalus, quidam ex familiaribus eius immanem hanc detestatus luxuriam, ei obiciebat: An non metuat, ne sibi aliquando egendum foret: Quid (inquit) melius, quam ut ipse mihi haeres sim, et uxori meae. Quo insinuare voluit, hominem sibi vivere, et genio indulgere, et voluptati suae obsequi debere, neque in crastinum cogitare.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

HEliogabali inconstantia et perfidia.

Consobrinum suum Alexianum, qui tunc vocabatur Alexander, consortem Imperii fecerat instinctumatris Soaemidis eiusque sororis Mammaeae, quae metuebant, ne oppresso ipso, Imperium perveniret ad alienum. Sed postea eum facti paenituit, eumque praemissis militibus occidi voluit. AElius Lampridius in Heliogab. §. 6.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Milites Praetoriani, qui Alexandrum amabant, eumque defendebant, itacundia excandescentes, ipsum Heliogabalum in latrina, ad quam fugerat, trucidarunt: cumque non posset cloaca propter angustiam foraminis cadaver excipere, per pontem Aemylium annexo pondere ne fluitaret, in tibetim cadaver eius abiectum, ne unquam sepeliti posset. Tractum est quoque per circi spatia, priusquam in Tiberim praecipitaretur. Aelius Lampridius ibidem. Vixit annos 18. Imperavit annos 3. menses 9. dies 4. Mater quoque eius mulier flagitiosa atque tali filio digna, itemque libidinum ministri, qui a partibus Heliogabali steterant, simul a militibus e medio sunt sublati.


page 605, image: s0677

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Ignominiosa nomina. Nomen Antoniniex publicis monumentis, Senatu iubente, erasum est: Et hic ultimus Antoninorum fuit. Contra autem appellatus est post mortem Tiberinus et Tractitius, et impurus: et solus omnium Principum tractus, et in cloacam missus, inque Tiberim praecipitatus. Lampridius §. 6. Et ita impletum est in eo quod dicitur Psal. 9. v. 6, et 7. Nomen eorum delevisti ad omnem aeternitatem. Inimici defecerunt frameae in perpetuum, et periit memoria eorum cum ipsis.

XXV. IMPERATOR ROM. AURELIUS ALEXANDER SEVERUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER fuit VARIUS MARCELLUS, vit genere nobilissimus. Lampridius in Severo §. 1.

II. MATER fuit IULIA MAMMAEA, macris Heliogabali Imperatoris soror. ibidem.

Huius feminae 1. Laus. Fuit femina Christiana, et religionem Christianam valde promovit. Nam Origenem virum celeberrimum Romam vocavit, ut veram ibi religionem doceret ac promoveret.

2. Vituperium. Fuit valde avara, Ideoque filio fuo magnum apud subditos odium excitavit. Nam simulavit, ideo se thesauros congerere, ut suppeditare Alexandro posset, quo is facile abundanterque suis largiretur militibus, et proprios tamen domi thesauros strueret. Ea res notam infamiae Imperatori attulit, qui etiam illo invito et indignabundo, mulier avida bona quorundam per fraudem, atque hereditates suppilabat.

III. Locus nativitatis. Natus est Alexander Severus urbe Arcena, in Templo Alexandri M. ad quod religionis ergo peregrinationem parentes eius susceperant. Lampridius in Severo §. 1.

USUS.

Ex Genealogiae Heliogabali, atque Alexandri Severi, (quam in historia eius proposuimus) patet, quod Heliogabalus atque Alexander Severus consobrini fuerint. Nati igitur sunt ex eadem stirpe Princeps deterrimus, et Princeps optimus Imperio salutaris, et quidem admiranda Numinis dispositione, quae hoc modo vices retum humanarum temperat. Omnium bipedum nequissimo eruditus, moderatus et temperantissimus Princeps succedit.

II. Appellatio.

I. NOMEN fuit AURELIUS ALEXANDER.

Alexander dictus est. Quoniam in Templo Alexandro M. dicato genitus est; in quo eum Mater, quae sollennitatis festivae causa cum marito eo venerat, enixa fuit. Quin etiam hic Mammaeae Alexander eadem die natalem suum habuit, qua Magnus ille Alexander mortuus est. Lampridius §. 1.

COGNOMEN est SEVERUS. Sic dictus fuit,

1. Polemice, h. e. a militibus ei hoc nomen impositum est, ob singulatem animi vigorem atque constantiam. Quoniam disciplinam militarem severe rexit, militumque petulantiam atque insolentiam compescuit, quod illi ingentem in praesentia reverentiam, magnamque apud posteros gloriam peperit, cum eo accessisset, ut de animi virtute nomen acciperet: Siquidem solus inventus est, qui tumultuantes legiones exauthoravit, inque milites delinquentes animad vertit. Lampridius in Se vero §. 3.

2. Politice. Quia ex Senatu et Equestri ordine, et ex ministerio aulico, impuros, obscenos, infames, quos Heliogabalus provexerat, removit.

Pius quoque et Sanctus dictus est. Quia cunctis amabilis erat, et utilis Rei publicae. Laempridius §. 1.

Nomina vero ANTONINI, et MAGNI, respuit: etiamsi a Senatu propter eximias virtutes offerrentur, et crebris acclamationibus in curia ita appellaretur, nihilominus tamen ille recusavit; inquiens: Onerosa esse tam insignia nomina. Lampridius §. 2.

Dominum se appellari vetuit. Epistolas ad se quasi ad privatum scribi iussit, servato tantum nomine Impüeratoris. Lampridius §. 1.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a. ACTA IUVENILIA.

I. ERat forma elegans, et venustate corporis decorus. Fuit et statura militaris, robur militis, valetudo eius qui vim sui corporis sciret ac semper curaret. Lampridius §. 1.

II. Studia literaria. In prima statim pueritia


page 606, image: s0678

artibus bonis imbutus, ne unum quidem diem sponte sua transire passus est, quo se non in literis et militia exerceret. Nam in prima pueritia Praeceptores habuit Valerium Cordum, et L. Veturium, et Aurelium Philippum libertum patris, qui vitam eius postea descripsit. Grammaticum in patria Graecum Nebonem, Rhetorem Serapionem, Philosophum Stilionem: Romae Grammaticos, Scaurinum, Scaurini filium, Doctorem celeberrimum: Rhetores Iulium Frontinum, et Bebium Macrinum, et Iulium Granianum, cuius hodieque orationes declamatae feruntur. Lampridius in Severo §. 1.

Postea in Imperio quoque literis incubuit. Nam facundiae fuit magis Graecae quam Latinae, nec versu invenustus. Et ad musicam pronus, matheseos peritus: et ita quidem ut ex eius iussu Mathematici publice proposuerint Romae, ac sint professi, ut docerent. Aruspicinae quoque peritissimus fuit. )*o*rneosko/pos magnus, ut et Vascones et Hispanorum et Pannoniorum augures vicerit. Geometriam fecit, pinxit mire, cantavit nobiliter: sed numquam alio conscio, nisi pueris suis testibus. Vitas Principum bonorum versibus descripsit. Lyra, tibia, organo cecinit: tuba etiam, quod quidem Imperator numquam ostendit. Lampridius §. 6.

II. ACTA OECONOMICA.

Uxores habuit duas.

Prior erat Martiani filia, quam, cognita eius contrase conspiratione, repudiavit.

Posterior erat Memmia, Sulpitii Consularis viri filia, Catuli neptis. Lampridius §. 5.

Vita privata.

I. Pietas erga Deum. Dici auspicium fuit religionis cura. Primum si facultas esset, h. e. si non cum uxore cubuisset, matutinis horis in Solatio suo (in quo et divos Principes, sed optimos electos et animas sanctiores, in queis et Apollonium, et quantum scriptor suorum temporum dicit, Christum, Abraham et Orpheum, et huiusmodi Deos habebat, ac maiorum effigies) rem divinam faciebat. Lampridius §. 7.

II. Pietas erga Matrem. In matrem Mammaeam unice pius fuit, ita ut Romae in palatio faceret diaetas nominis Mammaeae, quas imperitum vulgus hodie ad Mammam vocat. Et in Baianum palatium cum stagno, quod Mammaeae nomine hodie censetur. Lampridius §. 6.

III. Studia. Post actus publicos, seu bellicos seu civiles, lectioni Graecae operam maiorem dabat. De Republ. libros Platonis legens, Latina cum legeret, non aliis magis delectabatur, quam officiis Ciceronis, et libris de Republ. scriptis. Nonnumquam conferebat se ad Oratores et Poetas, inter quos summi faciebat Serenum Sammonicum, quem ipse noverat et dilexerat, et Horatium. Legit et vitam Alexandri, quam praecipue imitatus est: etsi in eo condemnabat ebrictatem et erudelitatem in amicos, quam vis utrumque defendatur a bonis Scriptoribus, quibus saepius ille credebat. Lampridius §. 7.

IV. Exercitia Corporis. Post lectionem operam palaestrae, aut sphaeristerio aut cursui, aut luctaminibus mollioribus dabat. Atque inde unctus lavabatur, ita ut caldariis vel numquam vel rato, piscina semper uteretur, in eaque una hora prope maneret: biberet etiam frigidam Claudiam ieiunus ad unum prope sextarium. Lampridius ibidem.

V. In vestitu continentia. Gemmas de calceamentis et vestibus tulit, quibus usus fuerat Heliogabalus: veste alba usus est, nec aurata, paenulis, togisque communibus. Vestes scricas ipse raras habuit: holosericas numquam induit, subsericam numquam donavit. Usus est ipse coccina saepe. In urbe tamen semper togatus fuit, et in Italiae urbibus. Praetextam et pictam togam numquam nisi Cos. induit: et eam quidem, quam de Iovis templo sumptam alii quoque accipiebant, aut Praes. aut Coss. Accepit praetextam etiam cum sacra faceret, sed loco Pont. Max. non Imperatoris. Boni linteaminis appetitior fuit, et quidem puri, dicens: Si lintei idcirco sunt, ut nihilasperum habeant, quid opus est purpura? In linea autem aurum mitti etiam dementiam iudicabat, cum asperitati adderetur rigor. Fasceis semper usus est. Braccas albas semper habuit, non coccineas, ut prius solebant. Gemmarum quod fuit, vendidit, et aurum in aerarium contulit, dicens: Gemmas viris usui non esse. Lampridius §. 10.

Similiter et uxori suae continentiam in vestitu praecepit, dicens: Matronas regias contentas esse debere uno reticulo, atque inauribus, et baccato monili, et corona, cum qua sacrificium facerent, et unico pallio auro sparso, et cyclade, quae sex unciis auri plus non haberet. Prorsus censuram suis temporibus propriis moribus gessit. Imitati sunt cum magni viri, et uxorem eius matronae pernobiles. Lampridius ibidem.

Cum ab amicis reprehenderetur, quod immemor Maiestatis Imperatoriae, non pretioso vestitu, auro gemmisque corpus etiam exornaret, respondit: Principatum ac Imperium in virtute esse, non in corporis decore.

VI. Frugalitas in conviviis. Convivium neque opimum neque nimis parcum, sed nitoris summi fuit. Ita tamen, ut pura mantilia mitterentur. Ipse


page 607, image: s0679

cibo plurimo reficiebatur, vino neque parce, neque copiose, affatim tamen frigido semper puro usus est, aestate vino cum rosa condito. Lampridius §. 6.

VII. Conversatio cum amicis. Cum amicis tam familiariter vixit, ut communis esset ei saepe consessus, iret et ad convivia corum: aliquos autem haberet quottidianos, etiam non vocatos. Salutaretur vero quasi unus de Senatoribus, patente velo, admissionalibus remotis: aut solis iis, qui ministri ad fores fuerant: Cum antea salutare Principem non liceret, quod cos videre non poterat. Lampridius §. 1.

VIII. Conversatio cum honestis. Ad salutationem nonnisi honestos et bonae famae homines admittebat, iubebatque, (uti in sacris Eleusinis dicitur) ut nemo ingrederetur, nisi qui se innocentem nosceret.

A mulieribus famosis matrem suam salutari vetuit. Kampridius §. 6.

Fures inprimis vehementer oderat, per praeconem edicere solitus, ut nemo salutaret Principem, qui se furem esse nosceret, ne aliquando detectus supplicio capitali obnoxius fieret. Saepe dicere solebat: Solos fures de paupertate conqueri, dum scelera vitae suae tegere volunt. Saepe etiam sententiam de furibus notam recitabat, quae Graece sic effertur:

*o( polla\kle/yas2, o)li/gadou\s2, e)feu)cetai.

i. e. Qui multa rapuerit, et pauca suffragatoribus dederit, salvus erit.

IX. Disciplina domestica. Servos et ministros peccantes coram se caedi iussit. Ancillam suam, quae adulterium cum servo suo fecerat, capite punivit. Multos servos e familia propria, qui peccaverant, legibus puniendos publicis Iudiciis dedit.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Post mortem Heliogabali a militibus Praetorianis Imperatoi appellatus est, et a Senatu confirmatus, uno die honores omnes accepit, nempe Augusti, ut et patris patriae nomen et ius proconsulare, et tribunitiam potestatem, et ius quintae relationis, qui aliis, nonnisi ex intervallo tempo. rum attributi fuerant. Cuius rei hanc eausam fuisse prodidit Lampridius, quod cito innotescere Senatus voluit, Alexandrum Imperio dignum iudicatum esse, ne militum audacia alius forte deligeretur Imperator.

AXIOMA.

Fere semper crudelissimos Tyrannos excipiunt iustissimi et moderatissimi Reges. Quorum enim exitus perhorrescunt, corum facta imitari pudet: vel quod certis legibus et conditionibus Imperium accipiunt. Bodinus lib. 4. de Republ. cap. 1. pag. 590.

Ita Heliogabalo, naturae portento, Alexander Severus virtute nemini secundus successit. Stulti enim et furiosi Principis interitus virtute conspicuum successorem cunctis venerabiliorem et exoptatiorem reddit.

II. Imperii administratio.

Optime Rem publ. administravit. In qua administratione fulsere egregiae eius virtutes.

I. Sapientia.

Sapienter Rem publ. reformavit et ordinavit, quia

I. Iudices omnes a republ. et a ministeriis atque muneribus, quos impurus ille Heliogabalus ex genere hominum turpissimo provexerat, removit. Lampridius §. 4.

II. Senatum et Equaestrem ordinem reformavit.

III. Tribus, et eos qui militaribus nituntur praerogativis, purgavit.

IV. Palatium suum comitatumque omnem purgavit, abiectis ex aulico ministerio cunctis obscenis et infamibus, nec quemquam passus est esse in Palatinis, nisi necessarium hominem. Iureiurando deinde constrinxit, ne quem asscriptum, h. e. vagantium haberet, ne annonis Rem publ. gravaret, dicens: Malum tutorem esse Imperatorem, qui ex visceribus provincialium homines non necessarios nec Rei publ. utiles pasceret. Lampr. §. 4.

V. Eunuchos de ministerio suo abiecit: et uxori ut servos servite iussit. Et cum Heliogabalus mancipium eunuchorum fuisset, ad certum numerum cos redegit: nec quicquam in palatio curare voluit nisi balnaea feminarum. Cum plerosque Eunuchos rationibus et procurationibus proposuisset Heliogabalus: hic illis et veteres sustulit dignitates. Idem tertium genus hominum eunuchos esse dicebat: nec videndum, nec in usu habendum a viris, sed vix a feminis nobilibus. Lampr §. 5.

VI. In Magistratibus et Senatoribus creandis cautus et circumspectus fuit. Nam Praefectum praetorio sibi ex Senatus auctoritate constituit. Praefectum urbis a Senatu accepit, alterum Prae fectum praet. fecit: quine fieret, etiam fugerat, di


page 608, image: s0680

cens: Invitos, non ambientes, in Republica collocandos. Senatorem numquam sine omnium Senatorum consilio qui aderant, fecit. Senatores nonnisi ad summorum in palatio virorum suffragium fecit, dicens: Magnum virum esse oportere, qui faceret Senatorem. Idem libertinos numquam in equestrem locum redegit, asserens: Seminarium Senatorum equestrem locum esse. Lampridius §. 4.

Non concessis officia esse venalia. Nam pulchre dixit: Necessarium est, ut qui emit, vendat, nec sine rubore puniri potest is, qui, quod emit, vendit. Qui enim per largitionem officia adepti sunt, dant operam, ut ita potestatem gerant, quo illam lacunam rei familiaris explere possunt: ut Cicero 4. in Verrem inquit. Plura vide in System. meo Tolitico, pag. 363.

VII. Sapienter leges condidit. Nam tanta aequitate fuit, ut nullas voquam sanciret leges, nullam constitutionem sacraret sine viginti iuris peritissimis, et doctissimis et sapientissimis viris: nec in alla re iudicium ferret, quin prius iret per sententias singulorum, et scriberetur, quid quisque dixisset. Cum de Iure ac negotiis tractabat, solos adhibebat doctos et disertos: Si de re militari, milites veteres et senes.

VIII. In legibus exsequendis rigorosus exstitit. Nam severissimus Iudex contra facinorosos fuit, praesertim contra fures, appellans eosdem quottidianorum scelerum reos, ac damnans acerrime, ac solos hostes inimicosque Rei publ. vocans. Eum Notatium, qui falsum causae breviarium in consilio Imperatorioretulisset, incisis digitorum nervis, ita ut numquam posset scribere, deportavit. Cum quidam ex honotatis, vitae sordidae et aliquando furtorum reus, per ambitionem nimiam ad militiam adspirasset, idcirco quod per Reges amicos ambierat, admissus statim in furto praesentibus patronis detectus est: iussusque a regibus audiri, damnatus est re probata. Et cum quaereretur a Regibus, quid apud eos paterentur fures, illi responderunt, Crucem. Ad eorum responsum in crucem sublatus est. Lamprid. §. 6.

IX. Balnea ordinavit. Nam ne quid populo incommodaretur, nocturna balnea, oleo pro luminibus praebito, concessit.

X. Balnea mixta probibuit. Nam licet sub Heliogabali Imperio Romae balnea fuerint: tamen Dion Historicus refert, Adrianum Imper. vicos a feminis discretos lavati voluisse: quam legem Severus Alexander confirmavit. Hoc Iustinus Imperator imitatus est.

II. Mansuetudo et humanitas.

Tantae mansuetudinis fuit, ut omnibus se blandum affabilemque praeberet: Ut amicos non solum primi ac secundi loci, sed etiam inferiores aegrotantes inviseret: Ut sibi ab omnibus, libere quae sentiebant, dici cuperet: Et cum dictum esset, audiret, et cum audisset, ita ut res poscebat, emendaret atque corrigeret. Si minus bene factum esset aliquid, etiam ipse convinceret, idque sine fastu, et sine amaritudine animi consensum omnibus semper offerret. Dies denique numquam transiit, quin aliquid mansuetum, civile, piumque faceret: sed ita ut aeratium non everteret. Cum autem ei obicerent nimiam civilitatem et Mammaea mater, et uxor Sulpitii, viri consularis filia, Catuli neptis, et saepe dicerent: Molliorem tibi potestatem et contemptibiliorem Imperii fecisti: ille respondit: Sed securiorem et diuturniorem. Lampridius §. 5.

III. Beneficentia.

Cogitabat secum, et descriptum habebat, cui quid praestitisset: et si quos sciret vel nihil petiisse, vel non multum, unde sumptus suos augerent, vocabat eos, et dicebat: Quid, cur nihil petis? an me vis tibi fieri debitorem? Pete, ne privatsis de me queraris. Agnoscebat, Principem debere recte suo fungentibus officio; nec aequum iudicabat, ut probe suo defunctus officio privatus egeret. Lampridius §. 12.

IV. Clementia.

Imperium eius a)nai/maton, h. e. incruentum dictum est. Licet enim iusta severitas ei in milites, in Iudices improbos, denique in homines malos, et Rei publ. pestes non defuerit; tamen nullum Senatorem occidit. Nam cum Ovinius Camillus, antiquae familiae Senator, rebellionem moliretur, et tyrannidem affectaret, hominis fraude intellecta, eum ad le vocari iussit, et egit gratias, quod Rei publ. curam sua sponte suscipere tentaret. Mox ad Senatum processit, ac tanti sceleris conscientia trepidum, consortem Imperii appellavit, in palatium recepit, ornamentis imperialibus et melioribus, quam utebatur ipse, decoravit, profectionisque comitem adhibuit. Cumque Imperator ipse pedibus iter faceret, invitavit Ovinium, et equo sedere iussit: denique mori paratum dimisit. Lamprid. §. 10.


page 609, image: s0681

V. Iustitia.

Iustitiam severe administrabat Togatus, et Sagaius.

I. TOGATUS, quando erat in foro. Nam si unquam furem vidisset Iudicem, paratum habebat digitum, ut illi oenlum erueret: tanto odio prosequebatur Iudices, qui furtorum fama laborassent, at si eos casu aliquo videret, commotione animi choleram stomacho evomeret, toto vultu inardescente. Lamprid.

*dwrofagi/an graviter punivit. Exemplum habemus insigne in Vetronio Thurino, de quo Lampridius ita scribit: §. 8. Thurinus, inquit, quem familiarem habuerat Alexander, vel omnia fingendo fic vendiderat, ut eius quasi stulti hominis, et quem ille in potestate haberet, et cui multa persuaderet, infamatet Imperium: sicque omnibus persuaserat, quod ad nutum suum omnia faceret. Denique hac illum arte deprehendit, ut quendam immitteret, qui a se quiddam publice peteret; ab illo autem Thurino occulte quasi praesidium postularet, ut pro co Alexandro secreto suggereret. Quod cum factum esset, et Thurinus suffragium promisisset, fingens, se quaedam Imperatori dixisse, cum nihil dixisset, sed in eo pendere, ut adhuc impetraret, eventum vendens: cumque iterum iussisset Alexander interpellari, et Thurinus, quasi agens aliud, nutibus annuisset, neque tamen interim quidquam dixisset, impetratum autem esset, quod petebatur, Thurinusque ab illo, qui meruerat, fumi venditor, ingentia praemia percepisset: accusari eum Alexander iussit, probansque per testes omnibus, et quibus praesentibus, quid accepisset, et quibus audientibus, quid promisisset, in foro transitorio ad stipitem illum ligari praecepit, et fumo apposito, quem ex stipulis atque humidis lignis fieri iusserat, necavit, praecone dicente: Fumo punitur, qui vendidit fumum. Ac ne in una tantum causa videretur crudelior fuisse, quaesivit diligentissime, antequam eum damnaret: et invenit Thurinum saepe et in causis ab utraque parte munera accepisse, cum eventus venderet, et ab omnibus, qui aut praeposituras aut provincias acceperant.

II. SAGATUS. Quando erat in militia, severe disciplinam militarem rexit. Nam ita de eo Lampridius scribit: §. 13. In expeditionibus si quis de via in alicuius possessionem deflexisset, pro qualitate loci, fustibus, aut virgis caedebatur, aut alioqui condemnabatur. Si dignitas personae tales poenas non recipiebat, gravissimis contumeliis afficiebatur, cum diceret: Vellesne hoc in tuo agro fieri, quod facis in alieno? Clamabat saepius, quod a Christianis audierat, idque per praeconem, quoties aliquem emendabat, dici iubebat: Quod tibi fieri nolis, alteri ne feceris. Quid nunc dicemus de militibus Christianis? Qui sive quo eant, sive redeant, furantur, rapiunt, constuprant, pulsant, abigunt pecora, pertusis vasis sinunt effluere vinum. Quid multis? Crudelius tractant suos, quam hostes. Et hoc hodie, si Superis placet, appellatur ius militare, et ad haec counivent Principes.

Cum etiam Alexander Severus quandam amiculam affectam iniuriis a milite audisset, exauctoratum eum militia servum ei dedit, quod artifex carpentarius esset, ut eam pasceret.

Qui de eo fumum vendiderat, et a quodam militari centum aureos acceperat, in crucem tolli iussit per eam viam, qua esset servis suis ad suburbana Imperatoria iter frequentissimum.

VI. Modestia.

I. In titulis magnificis non acceptandis. Alexander Severus Imperator ereatus, cum vix annos 16. natus esset, ob virtutes eximias, titulis magnificis a Senatudecoratus, numquam in animum induxit, ut se Magnum et Patrem patriae cognominari pateretur; Oportere enim, aiebat, ut res gestae maturiorque aetas ea nomina pararent. Praeterea dixit; Displicet primum aliena adsumere, deinde gravari me vestra benevolentia sentio. Haec enim insignia nomine sunt. Et subiungit Historicus Aelius Lampridius suum iudicium: Multo clarior visus est, alienis nominibus non receptis, quam si recepisset, atque ex eo constantiae ac plenae gravitatis famam obtinuit.

II. In honoribus oblatis recusandis. Nam ipse se adorari vetuit, cum iam coepisset Heliogabalus adorari Regum more Persarum. Praeterea Epigramma, quod in laudem Pescennii Nigri fuerat adscriptum illius statuae ad vivum effictae, cum Praefecti suaderent eradendum, Severus noluit, dicens: Si talis fuit, scient omnes qualem vicerimus: si talis non fuit, putent nos omnes talem vicisse. Aelius Lampridius, §. 4.

III. In Consiliariis suis modeste audiendis. Alexandro Severo erat numerosissimum Consilium: In quo Iuris consulti non pauciores erant viginti: inter quos fuere Fabius Sabinus, Cato dictus sui temporis, Domitius Ulpianus, Iulius Paulus: qui vertices legum dicti: Pomponius legum peritissimus: Alphenus Florentinus, Africanus, Martianus, aliique permulti Iuris Professores, discipuli Papiniani: qui Iuris Asylum dictus est. Sine quibus nec ullam legem sancivit, nec de ulla re graviori statuit, sed ita, ut iretur per sententias


page 610, image: s0682

singulorum, ac scriberetur quid quisque dixisset: datoque spatio ad inquirendum et cogitandum, priusquam dicerent, ne incogitati de rebus gravioribus dicere cogerentur.

AXIOMA. Vix unquaem reperire licuit Rem publ. aut Principatum storentem sine consilio. Petr. Gregor. Theolos. lib. 23. de Republ. cap. 4. pag. 1460.

Nam optimum quemque Principem Consiliariis stipatum fuisse Regimus. Raro, inquit Velleius, eminentes viros non magnis adiutoribus ad gubernandam fortunam suam usos invenies. Vulgare enim est, plus videre oculos quam oculum. Quod non de oculo corporis tantum debet intelligi, sed de oculo mentis, qui vere est oculus humanae conversationis, ut felicius ea contineatur, quo plures habuerit videntes et perspicientes oculos, nempe Magistratus providos, aequos et iustos, vigiles et sollictos. Anchora unica non ita navim servat, ut plures dem issae. Idem l. 4. cap. 5. p. 189.

VII. Magnificentia.

In aedificiis et operibus publicis exstruendis. Opera veterum Principum instauravit: ipse nova multa constituit: in his thermas nominis sui iuxta eas quae Neronianae fuerunt, aqua inducta; quae Alexandrina nunc dicitur. Nemus thermis suis de privatis aedibus suis quas emerat, diruptis aedificus, fecit. Alexandrinum opus de duobus marmoribus, h. e. prophyretico et Lacedaemonio, primus instituit, palatio exornato hoc genere marmorandi. Statuas colosseas in urbe multas locavit, artificibus undique conquisitis. Alexandri habitu nummos plurimos figuravit, et quidem electreos aliquantos, sed plurimos tamen aurcos. Aelius Lampridius §. 6.

VIII. Humilitas.

Alexander Severus cursore numquam utebatur, nisi servo suo, dicens: Ingenuum currere, nisi in ???cro certamine, non debere. Coquos item, Piscatores, Fullones et Balneatores non habuit, nisi servos suos: nolens quemquam ingenuum sordidis ministeriis dehovestare.

IX. Fautor literarum ac literatorum fuit, eosque muneribus ornavit.

Ulpianum pro tutore habuit, primum repugnante matre, deinde gratias agente, quam saep a militum ira obiectu purpurae strenue defendit: atque ideo summus Imperator fuit, quod eius consiliis praecipue rem publ. rexit. Lampridius §. 13. Rhetoribus, Grammaticis, Medicis, auruspicibus, Mathematicis, Mechanicins, Architectis salaria instituit, et auditoria decrevit, et discipulos cum annonis pauperum filios, modo ingenuos, dari iussit. Lampridius §. 11. Insigni Poetae Oppiano pro singulis versibus florenum aureum dedit, unde eius carmina Aurea sunt dicta.

II. ACTA SAGATA.

I. Milites suos noverat. Nam eos sic ubique scivit, ut in cubiculo haberet breviarium, in quo et numerus, et tempora militantium descripta erant, semperque cum solus esset, et rationes eorum, et numerum, et dignitates, et stipendia recenseret, ut esset ad omnia instructissimus. Denique cum inter militares aliquid ageretur, multorum exprimebat nomina. De promovendis eriam sibi annotabat, et perlegebat cuncta pittacia, et sic faciebat diebus pariter annotatis, et quis, et qualis esset, et quo insinnante promotus. Lampridius.

II. Sabutis militum studiosissimus fuit. Nam (uti Lampridius scribit) dixit: Miles non timet, nisi vestitus, calceatus, armatus et satur, et habens aliquid in zonula. Verissimum enim est, quod ad Ursinum Platina scriptum reliquit, Romanam scilicet Rem publ. omnium florentiss. fuisse, cum cives paupertate gloriarentur. Siquidem eo tempore, teste Petrarcha, omnium gentium fuere victores: tum vero vinci coepere, dum divites facti sunt. Ita ad adventum divitiarum cessere victoriae, ac virtutes, simulque opum comites; deliciae ac libidines subiere: ut non immerito scriptores quidam temporum illorum Romanae paupertatis interitum questi sint. Eodem modo Iuvenalis conqueritur:

Nullum crimen abest. facinusque libidinis, ex que
Paupertas Romana perit.

III. Expeditionem contra Artaxerxem Persarum Regem suscepit, quam tanta militaris disciplinae reverentia et cultu administravit, ut non milites, sed Senatores ire viderentur. Ideoque victor etiam evasit.

IV. Expeditionem in Germaniam infelix fecit. Nam in ea periit, uti in cap. 3. dicemus.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Mater eius Mammaea, Moesae filia, mulier Christiana fuit, quae Origenem ob doctrinae excellentiam tum celebrem accersivit, et doctrinam religionis ab eo didicit.


page 611, image: s0683

II. Initio Imperiisub ab Ulpiano ICto persuasus Christianis minime favit: unde factum, ut multi ob Christianam religionem fuerint interfecti.

1. Agrippitus adolescens annorum 15, cum idolis sacrificare nollet, apud Praeneste comprehensus, loris caesus et pedibus suspensus; cum aquae bullientis prae fervore superfusione necari non posset, nec bestiis subiectus vulnetari, ad extremum gladio percussus est. Inter huius tormenta, civitatis Praeses, ex tribunali subito procidens exanimatus est. Histor. Magd. Cent. cap. 12.

2. Quiritius Romanus Patricius, cum matre Iulia aliisque infinitis, Romae sanguinem pro Christo fudit. Hist. Magdeb. cent. 3. cap. 12.

3. Martina virgo Romana ob Christianae fidei professionem horrendum in modum cruciata, et tandem gladio est percussa. Histor. Magdeb. ibidem.

4. Cecilia virgo, quia Idolis sacrificare nolebat, ob Christi professionem, aquis ferventibus torquebatur, et tandem decollabatur. Sabellicus.

III. Postea Christianam religionem minime odit; sed Christi imaginem in larario habuit, et templum ei facere voluit, eumque inter DEOS recipere: sed prohibitus est ab iis, qui consulentes sacra, repererant, omnes Christianos futuros, si id optato evenisset, et templa reliqua fore deserenda. Lampridius §. 11.

IV. Delectatus est Christiana sententia: Quod tibi fieri non vis, alteri nefeceris. Quam sententiam usque adeo dilexit, ut et in palatio et in publicis operibus praescribi iuberet. Lampridius §. 13.

V. Origenes A. C. 230. Alexandriae floruit, ubi Clementi Alexandrino praeceptori suo in Cathedra Catechetica successerat. Inter ceteros labores etiam e(capla= composuit, h. e. S. Bibliorum Volumen in sex columnas distinctum:

Prima erat Ebraea, scripta Ebraeis literis.

Secunda Ebraea, scripta Graecis literis.

Tertia, Graeca interpretatio Septuaginta interpretum.

Quarta Aquilae.

Quinta Symmachi.

Sexta Theodotionis.

Hoc modo voluit et linguam Ebraeam conservare, et consideratis interpretationibus eligi maxime propriam. Hi libri in Ierichunte asservati sunt, quorum similes adhuc Hieronymi tempore reliquos fuisse apparet, quia saepe recitat illorum interpretum verba. Sumptus suppeditavit Ambrosius homo opulentus, quem Origenes haereseos convictum in veritatis viam revocaverat.

Viri celebres.

I. ULPIANUS conditor multarum legum, quae in Pandectis continentur, interfectus est a Praetorianis militibus A. C. 226. Eusebius, et alii.

II. Floruit quoque tum temporis Dion Cassius, patria Nicaenus. Qui benevolentia singulari Alexandri usus est, et Consulatum secundum cum ipso Imper. gessit: praeterquam, quod provinciis aliquot cum imperio praefuit. Historiam quidem sui temporis divino, ut ipse significat, admonitu scripsit; etsi dein altius, adeoque ab urbe condita filum narrationis exorsus est. Quae, ut et aliorum praestantium scriptorum eximia opera, temporum iniuria, (an hominum incuria, sive improhibitate?) magnam partem periere, non exigua rei literariae, imopublicae, fraude. Eius historia A. C. 230 desiit.

CAPUT III. DE PROGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

INter signa quae mortem eius praecesserunt, fuit hoc quoque: Mulier fatidica in Gallia ex sacerdotum familia, qui Druidae nominabantur, proficiscenti in Germaniam dixit: Vade, nec speres victotiam, nec confidas militi tuo.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Altera expeditione in Germaniam suscepta, cum milites asperius regeret, venit in odium; et quidem matris Mammaeae accusata est avaritia, quae dicebatur expilate provincias, et impedite liberalitatem filii erga milites. Erat autem barbarus Thrax inter Duces Maximinus, ad quem deferebatur Imperium. Huic ipse magnum honorem, et officium illustre in exercitu mandarat. Sed ab eo oppressus est cum matre, et magno amicorum numero apud Moguntiam. Alexander matrem moriens accusasse dicitur, tamquam odii militaris et caamitatis causam. Impervavit annis 13, diebus 9: vixit annis 29, mensibus 11, diebus 7.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Sic igitur periit Imperator laudatissimus, magno cum dolore universi Senatus ac populi Rom. Omnibus enim carissimus fuit propter eximias et prope inusitatas virtutes, in illa praesertim aetate, (neque dum annum trigesimum impleverat, cum occisus est,) atque ab homine Syro, vix exspectandas.


page 612, image: s0684

XXVI. IMPERATOR ROM. MAXIMINUS THRAX, eiusque Filius MAXIMINUS IUNIOR.

CAPUT I. DE ORTV.

HIc de vico Thraciae vicino, barbaro etiam patre et matre oriundus, quorum alter e Gothia, alter ex Alanis, genitus esse perhibetur. PATRI nomen MICEA; MATRI, ABABA fuisse dicitur. Capitol. §. 1.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a. ACTA IUVINTUTIS.

MAgnitudine corporis fuit conspicuus, robore giganteo praeditus, forma virili decorus, ferus moribus, asper, superbus, contemptor. Corporis staturam inde aestimes, quod octo pedes (referente Cordo) excedebat digito: pollice ita vasto, ut uxoris dextrocherio, h. e. armilla, pro annulo uteretur. Cui magnitudini respondebant vires. Tanta etiam velocitate pedum fuit, ut currentem equum cursu aequaret. In lucta adeo robustus erat, ut facile omnes vinceret: et pugno fortissimum quemque in pectore percussum prosternere poterat. Quinimo illa prope in vulgi ore sunt posita, quod hamaxas manibus attraheret, rhedam onustam solus moveret: equo si pugnum dedisset, dentes solveret; si calcem, crura frangeret: lapides tophicios fricaret, arbores teneriores scinderet. Unde alii Milonem Crotoniatem, alii Herculem, Antaeum alii vocabant. Et Proverbium ortum. Caliga Maximini. Quod quadrat in homines robustos et immodicae proceritatis. Atque ut statura ac robore erat prorsus athletico, ita edacitate ac bibacitate facile eo in genere excellentissimum etiam vincebat. Bibisse saepe vini amphoram Capitolinam uno die constat: comedisse libras carnis XL, aut etiam (ut Capitolinus ex Cordo refert) sexaginta. Sudores saepe suos excipiebat et in calices mittebat, ita ut duos aut tres sextarios ostenderet.

II. ACTA OECONOMICA.

I. Uxor eius est a)ia)numos, quia nomen eius ab Historic is non exprimitur.

II. Filium habuit sibi cognominem, et Imperu consortem. Hic fuit

1. Formosus. Nam ita de eo scribit Iulius Capitolinus §. 1. Maximinus tantae pulchritudinis fuit, ut passim amatus sit a procacioribus feminis.

2. Procerus. Nam proceritas eius fere ad staturam paternam perveniebat. In ipso flore iuventutis literis et Graecis et Latinis imbutus ad primam disciplinam.

3. Superbus. 1. In Congressibus. Adolescens superbiae fuit insolentissimae, ita ut etiam cum pater ipsius, homo crudelissimus, plerisque honoratis assurgeret, ille resideret.

III. In salutationibus superbissimus erat, et manum porrigebat: genua sibi osculari patiebatur, et nonnumquam etiam pedes: quod numquam passus est senior Maximinus, qui dicebat: Dii prohibeant, ut quisquam ingenuorum pedibus meis osculum figat.

IV. In vestibus. Vestibus tam accuratus fuit, ut nulla mulier nitidior esset in mundo. Usus et clypeo gemmato inaurato, et hasta inaurata. Fecit et spathas argenteas, similiter aureas: omnino quicquid eius pulchritudinem posset iuvare. Capitol. in Maximino Iuniore §. 1.

4. Delicatus. Vitae laetioris, vini parcissimus, cibi avidus, maximesylvestris, ita ut nonnisi aprugnam, anates, grues et omnia capitva ederet. Capitolinus ibidem.

III. ACTA POLITICA.

I. ANTE IMPERIUM.

1. Maximinus pater in prima pueritia fuit Paster in Thracia.

2. Nonnumquam procer, qui latronibus insidiaretur, et suos ab incursionibus vindicaret. Capitolinus §. 1.

Tirocinia belli.

I. Sub Septimio Severo prima stipendia fecit. Occasio, qua Septimio Severo innotuit, haec fuit: Natali Getae filii minoris, Severus militares dabat ludos, propositis praemiis argenteis, h. e. armillis, torquibus et balteolis. Hic adolescens et semibarbarus, et vix adhuc latinae linguaegnatus, prope Threcisca Imperatorem publice rogavit, ut sibi daret licentiam contendendi cum iis qui iam non mediocri loco militarent. Capitolin. ibidem. Magnitudinem corporis Severus miratus, primum eum cum lixis composuit, sed fortissimis quibusque, ne disciplinam militarem corrumperet. Tunc Maximinus lixas uno sudore devicit, XVI acceptis


page 613, image: s0685

praemiis minusculis, non militaribus, iussusque militare. Postea volens Severus explorare, quantus in currendo esset, equum admisit multis circuitionibus: et cum Imperator laborasset, neque ille accurrendo per multa spatia desiisset, ait ei, Quid vis, Threcisce? nunquid delectat luctari post cursum? Tum, Quantum libet, inquit, Imperator. Post hoc ex equo Severus descendit, et recentissimos quosque ac fortissimos milites ei comparari iussit. Tum ille more solito VII fortissimos uno sudore vicit, solusque omnium a Severo post argentea praemia torque aureo donatus est, iussusque inter stipatores corporis sui semper in aula consistere. Hinc igitur factus conspicuus, inter milites clarus, amari a Tribunis, a commilitonibus suspici, impetrare ab Imperatore quod vellet, locis etiam militiae a Severo adiutus cum esset adolescens. Capitolinus §. 1.

II. Sub Antonino Caracalla ordines duxit, centuriatus, et ceteras militares dignitates, saepe tractavit. Ibidem.

III. Sub Macrino (quod vehementer eum odisset) militiam deseruit, et in Thracia in vico ubi genitus fuerat, possessines comparavit, semperque cum Gothis commercia exercuit. Ibidem.

IV. Sub Heliogabalo fimiliter a militia cessit. Nam sub impurissimo Principe fortitudo bellica luget. Et quoniam huius obsceno dicto exceptus, et perpetua morum turpitudine offensus, alieno prorsus ab eo fuit animo. Capitolinus §. 1.

V. Sub Alexandro Severo. Occiso Heliogabalo, ubi Maximinus comperit Alexandrum Princiem nominatum, Romam contendit. Quem Alexander miro cum gaudio, mira cum gratulatione suscepit, ut in Senatu verba faceret talia: Maximinus P. C. tribunus, cui ego latum clavum addidi, ad me confugit, qui sub impura illa bellua militare non potuit: qui apud divum parentem meum Severum tantus fuit, quantum illum fama comperitis. Statim denique illum Tribunum legionis quartae ex tironibus, quam ipse composuerat, dedit. Accepta igitur legione, statim eam exercere coepit. Sed cum cum quidam Tribuni reprehenderent, dicentes, Quid tantum laboras, cum eius loci iam sis, ut Ducatum possis accipere? dixisse fertur, Ego vere quo maior fuero, tanto plus laborabo. Exercebat cum militibus ipse luctam, quinos, senos et septenos iam grandaevus ad terram prosternens. Denique in videntibus cunctis, cum quidam Tribunus, superbior, magni corporis, virtutis notae, atque ideo ferocior dixisset: Non magnam rem facis, si Tribunus tuos milites vincis. ille ait: Visne congrediamur? Cumque adversarius annuisset, venientem contra se palma in pectus percussum supinum reiecit, et continuo dixit, Date alium, sed Tribunum Capitolinus § 2. Postea Alexander eum in suam perniciem omni exercitui praefecit. Denique totum eius exercitum, qui sub Heliogabalo magna ex parte torpuerat, ad suam militarem disciplinam retraxit. Capitolinus ibidem.

II. ACTa IN IMPERIO.

I. Imperii occupatio.

Per seditionem et tyrannidem pervenit ad Imperium. Nam Alexandrum Severum, a quo ad tot dignitates erat evectus, interfici iussit. Ipso vero occiso hic Maximinus, sine decreto Senatus, Augustus ab exercitu appellatus est. Filium sibi cognominem Imperii consortem fecit. De quo in epistola quadam scripsit: Ego cum propter affectum, quem pater filio debet, Maximinum meum Imperatorem appellari permisi, tum etiam ut populus Rom. et Senatus ille antiquus iuraret, se numquam pulchriorem Imperatorem habuisse. Capitolinus §. 3.

II. Imperii administratio.

Maximinus pestis Rei publ. fuit. Quia immanem crudelitatem exercuit.

I. In Dominum suum: Quem, tamquam parricida ingratissimus, nefarie trucidavit.

II. In ministros Domini suit. Quos similiter omnes variis modis interfecit.

III. In milites. Cum enim videretur disciplinam militarem regere velle, alios in crucem sublatos, alios animalibus nuper occisis inclusos, alios ferios obiectos, alios fustibus elisos interemit: cuius exemplo civilia etiam corrigere voluit. Quod non convenit Principi, qui velit diligi. Erat enim ei persuasum, nisi crudelitate, Imperium non teneri. Iulius Capitolinus §. 3.

IV. In conscios ignobilitatis suae. Nam ignobilitatis tegendae causa omnes sui generis conscios interemit: nonnullos etiam amicos, qui ei saepe misericordiae ac pietatis causa pleraque donaverant. Capitolinus ibidem.

V. In Senatores. Romae enim Senatores ab accusitoribus, quos subornaverat delatos plurimos cito interfici iussit etiam absens. Propter hanc crudelitatem alii Cyclopem, alii Busiridem, alii Scironem, nonnulli Phalarim, multi Typhonem vel Gygemeum vocarunt. Capitolinus § 3.

Scribit praeterea Capitolinus ibidem, quod crudelius animal non fuerit in terris: omnia sic in viribus suis ponens, quasi non posset occidi. Denique cum immortalem se prope crederet, ob


page 614, image: s0686

magnitudinem corporis sui virtutisque munus, quidam in theatro, illo praesente, dicitur versus Graecos dixisse, quorum haec erat Latina sententia:

Et qui ab uno non potest occidi, a multis occiditur.
Elephas grandis est, et occiditur.
Leo fortis est, et occiditur.
Tigris fortis est, et occiditur.
Cave multos, si singulos non times.

Et haec Imperatore ipso praesente iam dicta sunt. Sed cum Maximinus interrogaret amicos, quid mimus scurra dixisset, dictum est ei, quod antiquos versus cantaret contra homines asperos scriptos; et ille, ut erat Thrax et barbarus, credidit.

AXIOMA. Nemo confidat in fortitudine sua.

Huc pertinent dicta Scripturae Ierem. 9. v. 23. Sapiens non glorietur in sapientia sua: neque fortis in fortitudine sua: neque dives in divitiis suis. Sed qui gloriatur, in Domino glorietur. Item Psalm. 147. v. 10. Non in fortitudine equi voluntatem habebit: nec in tibiis viri beneplacitum erit ei.

Exemplum habemus in Maximino Imp. hic in fortitudine sua confisus, tandem misere periit. Simile exemplum Valerius Maximus lib. 9. c. 12. et Gellius lib. 16. cap. 15. de Milone Crotoniate referunt. Ille, cum iter faciens quercum in agro cuneis adactis fissam vidisset: fretus viribus, accessit ad eam, insertisque manibus divellere conatus est: quas arbor, excussis cuneis, in suam naturam revocata compressit, eumque, cum tot gymnicis palmis, lacerandum feris praebuit. Unde Ovidius in Ibin vers. 611.

Utque Milo robur diducere fissile tentes,
Nec possis captas inde referre manus.

III. ACTA BELLICA. Bellum in Germania gestum.

Ingressus Germaniam Transrhenanam, vicos per quadringenta milia soli hostilis incendit, greges abegit, militem divitem reduxit, plurimos interemit, cepit innumeros. Victa Germania, literas Romam ad Senatum et ad populum misit, se dictante conscriptas, quarum sententia haec fuit: Non possumus tantum P. C. loqui, quantum fecimus. Per 400. milia Germanorum vicos incendimus, greges abduximus, captivos abstraximus, armatos occidimus, in palude pugnavimus. Pervenissemus ad silvas, nisi altitudo paludum nos transire non permisisset. Iussit praeterea Tabulas pingi, ita ut erat bellum ipsum gestum, et ante curiam proponi, ut facta eius pictura loqueretur. Exstat oratio eius ad Senatum missa, cuius hoc exemplum est: Brevi tempore P. C. tot bella gessi, quot nemo veterum. Tantum praedae in Romanum solum attisli, quantum sperari non potuit. Tantum captivorum adduxi, ut vix sola Romana sufficiant. Capitolinus in Maximino §. 4.

IV. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Fuit Ecclesiae persecutor. Maximinus ad Imperatoriam dignitatem evectus, atrocissimam adversus Christi Ecclesiam movit persecutionem in Oriente. Causa in eos saeviendi Maximino fuit, quod Alexander amasse atque in honore habuisse eosdem fuerat visus. Tanto igitur peius illecos oderat, et crudelius lacerabat, ut et alios Alexandri amicos. Initium fecit a Pastoribus et Ministris Christianae Ecclesiae, ratus, his ductoribus et Doctoribus sublatis, facile vulgus a Christo arceri posse. Eusebius l. 6. c. 28.

II. Mandatum dedit, ut Fraeceptores in scholis Acta Pilati praelegerent. Historia ita se habet: Maximini Imperatoris in persequenda Ecclesia Ministri, Pilati et Servatoris nostri rerum gestarum tamquam commentarios quosdam, omniblasphemia et convicio contra Christum refertos, confinxerunt, quos de sententia Imperatoris in totum regnum mittunt, perque literas iubent, ut Ludimagistri pro aliis disciplinis pueros in hisce sedulo exerceant, hosque illis memoriae mandandos tradant. Quibus ad hunc modum confectis, alius Dux exercitus apud Damascum Phoeniciae, mulierculas quasdam infames, impurasque e medio foro arripit, easque gravibus tormentis eo perpellit, ut asseveranter dicerent, cum, quod olim fuissent Christianae, tum quod nefandi sceleris cum Christianis consciae exstitissent, et quod in suis ipsorum templis, quae Graeci Dominica vocant, res obscenas et libidinosas gessissent. Quarum voces in Commentarios relatas, Imperatori etiam ostendendas curavit, cuius iussu in singulis urbibus locisque haec scripta divulgantur. Verum Dux iste, non longo temporis intervallo interposito, sibi ipsi manus graves inferens, debitum suae improbitatis supplicium luit.

III. Martyres, qui in hac persecutione Martyrii corona coronati sunt.

I. Ambrosius, qui industria Origenis ab haeresi Valentiana liberatus, et Orthodoxae religioni impense deditus, eundem Origenem haud mediocriter ad scribendum impulit. Nam et studium eius


page 615, image: s0687

alacritate sua incitavit, et opibus suis laudabili, at raro exemplo adiuvit. Notarios enim (taxugra/fous2) amplius septem aluit, qui per vices dictantis verba exciperent: et totidem librarios, in iisque puellas, e)pi\ to\ kalligrafei=n h)skhme/nas2, i. e. eleganter scribere doctas, a quibus libri eius describerentur, quos tum plures et perutiles adornabat.

II. Lucianus, moribus, continentia et eruditione praecipuus, Antiochenus Presbyter, Nicomediae in praesentia Imperatoris verbis iuxta et factis Christum professus, fidei rationem reddidit. Quare arripi iubetur in carcerem, et ibi absque tumultu populi necari. Anno Maximini secundo, a nato Christo 239. Eusebius libro 9. cap. 6. Nicephorus lib. 7. cap. 16.

III. Gordius sub Maximino honeste militans, propter veritatis Christianae confessionem combustus est. Inter gravissimos cruciatus se ipsum ex Psalmo 118. consolatus: Dominus mibi adiutor, non timebo, quid faciat mihi homo! Dominus mihi adiutor, et ego despiciam inimicos meos. De huius fide et constantia peculiarem sermonem conscripsit Basilius Magnus pag. 365.

IV. Protoctetus Ecclesiae Caesariensis Presbyter, in persecutione gravissima pasus, nihilominus in confessione Christi constans permansit. Osiand. in histor. Eccles. Cent. 3. lib. 2. cap. 6. ex Eusebio et Histor. Magd. citat.

V. Pamphilus, patria Laodicenus, ibidem Presbyter, vir pius et religiosus, Bibliothecam magno studio Caesareae construxit. Chytr. Onom. Defendit Origenem, et falso errores tantos ipsi assignari asserit. Tandem cum multas tribulationes, certamina et afflictiones esset perpessus, martyrii corona coronatus est. Eusebius hunc tanto amore est complexus, ut non tantum vitam eius libro peculiari describeret, verum etiam eius nomine pro suo cognomine uteretur. Vide Osiand. histor. Ecclesiast. Cent. 3. l. 2. c, 6. Eusebium lib. 7. c. 20.

VI. Dorothea, virgo Alexandrina nobilis et dives, formae et decoris gloria conspicua, unde quidam mirum ac specialem Dei figmentum eam esse putarunt, fuit quoque pia et honesta. Huius pulchritudinem postquam Maximinus cognoverat, spurcis voluptatibus erga eam aestuare coepit, ad eamque contemerandam animum suum intendit. Cum autem ob Religionem Christianam ad supplicium raperetur, per occultos nuntios de stupro eam interpellavit. Respondit ipsa: Aeque nefas sibi esse, templum corporis sui, quod semel Deo consecrasset, idolorum cultu et libidinis contagione polluere; proinde se ad mortem esse paratam. Ad quae response cum ille, libidine accensus, acrius in calesceret, et vi agere statueret, illa ex manibus eius erupit, et facultatibus suis, domoque ac familia relicta, noctu clam cum paucis fidissimis famulis discessit, Tyrannumque amentem atque vanum inlusum dereliquit. Eusebius lib. 8. c. 18.

CAP. III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. Odium Senatus, populi Romani, militumque contra eum. Nam iusta in eum odia erantcum delatores evocaret, accusatores immitteret, crimina fingeret, innocentes occideret, damnaret omnes, quicumque in iudicium venissent, ex ditissimis pauperrimos faceret, nec aliunde, nisi malo alieno pecuniam quaereret: deinde sine delicto Consulares viros, et Duces multos interimeret: neque quidquam sibi ad extremam crudelitatem reliquum faceret. Capitolinus §. 5. Ideo Senatus alios Imperatores, nempe Gordionanos duos, Augustos appellavit, qui fuerunt Gordianus senex, et filius eius Gordinanus iunior. Capitolinus §. 6. Interfecti deinde omnes delatores, omnes accusatores, omnes amici Maximini. Maximinus ipse cum filio hostis appellatus: missae ad omnes provincias literae, ut communi saluti libertatique subvenirent. Tacitum id Senatus consultum dicebatur, adiuratis qui aderant, ne quis eliminaret. Sed statim omnia comperit Maximinus, ut se habent hominum mentes, erubescentium saepe, non cognosci per sega quae sciunt, et humiles se putantium, nisi promissa prodant arcana.

II. Maximini iracundia. Maximinus, his auditis vehementi ira incensus, cum infesto exercitu Romam contendit. Italiam vero ingressus, sublatis per provinciales omnibus quae victum praebere possent, fame coepit laborare.

Aquileia portas ei clausit. Ea civitas oppugnationem fortiter sustinuit. Cumque nervi ad emittendas sagittas deessent, funes de capillis mulierum fecit, unde postea victo et interempto Maximino, Romana civitas appellata est. Capitolinus §. 2.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Maximinus, suspicatus ignavia suorum bellum trahi, Duces suos interemit eo tempore, quo minime oportebat, militesque iam ob famem murmurantes ex iratis iratiores reddidit. Itaque medio forte die cum a proelio cessarent Maximinus, et silius eius, quiescentes in tentorio occiduntur,


page 616, image: s0688

conclamantibus cunctis militari ioco, Ex pessimo genere ne catulum quidem habendum. Capitolinus §. 7.

Iuniorem Maximinum superbia inprimis perdidit, qua ipsum patrem superabat; uti supra dictum. Maximinus Pater anno aetatis 65, Imperii 3, Filius vero anno aetatis 21. periit.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Capita eorum praefixa contis Aquileiensibus demonstrarunt. Postea Romam missa. Capitolinus §. 2.

II. Statuae atque imagines Maximini in oppidis vicinis sunt deiectae, et eius Praefectus praetor occisus est cum amicis clarioribus. ibidem.

III. Sepulturae privati. Nam cadavera illorum in profluentem missa, et capita eorum in campo Martio exsultante populo sunt exusta. Capitolinus in Maximino iuniore §. 2.

IV. Prodigia mortem eorum antegressa. Inter prodigia, quae Maximini mortem antecesserunt, scribitur, canes duodecim circa tentorium ululasse, ac prima luce mortuos deprehensos esse. Lupos item quingentos simul ingressos esse in urbem, in quam Maximinus se contulerat, utpote quae deserta a civibus, primum ei patuisset.

XXVII. IMPERATOR ROM. GORDIANI duo, I, et II, sive PATEr et FILIUS.

Tres fuerunt Gordiani: sicut ex Arriano et Dexippo Graecis Scriptoribus docet Capitolinus in Gordianis. §. 1.

GORDIANUS I, vel SENIOR.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER eius fuit Metius Marullus.

II. MATEr fuit Ulpia Gordiana. Stemmata eius fuere nobilissima. Nam originem paternam ex Gracchorum genere habuit, maternam ex Traiani Imp. patre, avo, proavo Coss., socero, prosocero, itemque alio prosocero, et duobus absoceris Coss. Ipse Cos. ditissimus ac potentissimus, Romae Pompeianam domum possidens, in provinciis tantum terrarum habens, quantum nemo privatus. Captolinus §. 1.

II. Appellatio.

Nomen eius fuit Gordianus senior vel I. Cognemento dictus Antoninus. Capitolinus in Gordiaenis § 5.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a.

COrporis habitu ac specie erat conspicuus, et moribus probatis ita ornatus, ut nihil possis dicere, quod ille aut cupide, aut immodeste, aut immoderate fecerit. Ex se aut suis natos natasque mirifico amore et pietate complectebatur. Socerum suum Annium Severum, instar patris, colebat ac venerabatur. Studiis quoque diligenter incubuit, unde etiam ad magnam eruditionem pervenit: sicuti eius scripta testantur. Nam adolescens cum esset, poemata scripsit, quae omnia exstant, et cuncta illa quae Cicero ex Demetrio, Arato, aliisque Latinis versibus expresserat, ea ipse quoque Gordianus, et plura etiam, est opersecutus: idque ideo, ut Ciceronis poemata nimis antiqua viderentur. Scripsit praeterea, ut Virgilius Aeneidos, Statius Achilleidos, et multi alii Iliados; ita etiam ille Antoniniados, h. e. Antoninum Pium, et Antoninum Marcum, versibus disertissimis, libris 30, vitam illorum, et bella publice privatimque gesta, complexus. Postea vero ubi adolevit, in Athenaeo controversias declamavit, audientibus etiam Imperatoribus suis. Capitolinus in Gordianis §. 1.

II. ACTA OECONOMICA.

I. UXOR eius fuit Fabia Orestilla, Antonini proneptis. Captiolinus §. 5.

II. LIBEROS habuit tres, duos filios, unum Consularem, qui cum ipso Augustus appellatus est: et filiam nomine Metiam Faustinam, quae nupta est Iunio Balbo consulari viro. Capitolinus §. 1.

III. ACTA POLITICA.

I. Ante Imperium.

I. Ipse Consulaetum gessit cum Alexandro Severe. Capitolinus §. 1.

II. Post Consulatum Proconsul Afriicae factus, annitentibus cunctis, qui Alexandri Imperium etiam in Africa clarum per Proconsulis dignitatem haberi atque esse voluerunt. Tanta autem huius Gordiani iustitia et modestia fuit, ut Afri ingenti


page 617, image: s0689

amore eum prosequerentur, quantum neminem ante Proconsulum. Etenim alii eum Scipionem, alii Catonem, alii Mutium, Rutilium ac Laelium alii dicere, et honorificentissimis acclamationibus nomen eius celebrare.

II. Electio ad Imperium.

Cum Maximinus Imp. non modo cives ac Senatum, sed etiam milites a se abalienasset, propterea, quod ingentem crudelitatem exerceret; milites qui in Africa erant, Gordianum Proconsulem senem octogenatium accipere purpuram Imperatoriam vi et minis adegerunt. Et Senatus militum istorum studium paulo post suis sententiis comprobavit: ipsum cum filio Gordiano Augusti nomine decoravit: faustis insuper acclamationibus et incredibili affectu celebravit. Nam cum Praefectus legeret Gordianorum literas ad Senatum et ad se missas, tunc acclamavit Senatus: Dii vobis gratias. Liberati ab hostibus sumus, si penitus liberemur. Maximinum hostem omnes iudicamus. Maximinum cum filiis diis inferis devovemus. Gordianos Augustos appellamus. Gordianos Principes agnoscimus. Imperatores de Senatu dii conservent. Imperatores nobiles victores videamus: Imperatores nostros Roma videat, etc. Capitolinus in Gordianis §. 7.

Hic Gordianus non ita multo post tristi fato interiit: sicut in sequenti filii eius historia dicturi sumus.

GORDIANUS II, vel IUNIOR.

I. ORTUS.

I. PATER eius fuit supra dictus GORDIANUS senex, Proconsul Africae. Capitolinus §. 5.

II. MATER dicta fuit Fabia Orestilla, Antonini proneptis. Primis natalis sui diebus Antoninus a Senatu est appellatus, deinde Gordianus vulgo haberi coeptus. ibidem.

II. PROGRESSUS.

I. *pros1wpografi/a, ingenium et mores.

Gordianus forma conspicuus; memoriae singularis; in studiis gravissimae opinionis, et bonitatis insignis fuit, adeo ut semper in scholis, si quis puerorum verberaretur, ille lacrimas non teneret. Literatos homines in pretio habuit. Vini fuit appetentior, praesertim conditi: cibi parcus, ut intra punctum temporis vel prandium, vel cenam finiret. In amores mulierum pronior, in hortos item, balnea, vestes sumptuosas, et id generis delicias, existimationem suam nonnihil afflixit.

II. Officia et dignitates.

I. Quaesturam Heliogabalo auctore promeruit, quae idcirco, quod luxuriosa Imperator lascivia iuvenis, non tamen luxuriosa neque infamis, praedicata est. Capitolinen §. 5.

II. Praeturam urbanam Alexandro Severo auctore tenuit, in qua tantus iurisdictionis gratia fuit, ut

III. Consulatum statim etiam mereretur.

IV. Cum patre Gordiano ab exercitu Imperator creatus, et a Senatu Augustus appellatus, literaeque ad Proconsules, Praesides, Legatos, Duces, Tribunos, Magistratus, civitates et castella missae sunt his verbis: S. P. Q. R. per Gordianos Principes ab illa tristissima bellua liberari coeptus, salutem, quam nunc primum recipere coepit, omnibus ac singulis dicit. Diis faventibus Gordianum Proconsulem, virum sanctissimum ac gravissimum, Senatorem et Principem meruimus, Augustum appellavimus: nec solum illum, sed etiam in subsidium Rei publ. filium eius Gordianum nobilum Iuvenem: vestrum est, consentire, ad salutem Rei publ. obtinendam, et ad illam beluam Maximinum, atque illius amicos, ubicumque fuerint, persequendos. A nobis etiam Maximinus cum filio suo hostis est iudicatus.

III. EGRESSUS.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

Refert Iulius Capitolinus in Gordianis §. 5. quod Mathematicus quidam Gordianis hisce, seni et iuveni, Imperium, genus mortis, et diem et loca, quibus essent perituri, cum a spe Imperii longe abessent, obstinata constantiae veritate praedixerit; eaque Gordianus senior postea Imp. cum iam nihil timeret, narraverit.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Maximinus, ubi comperit Gordianos contra se Impp. esse electos, cum exercitu Romam iter intendit. Interim Capelianus Mauritaniae praeses, Maximino fidelis in Africam irruit, et gordianum iuniorem praelio vicit et trucidavit, qui adeo obrutus multitudine caesorum, ut corpus eius diu quaesitum non potuerit inveniri. Senior vero Gordianus, cum videret nihil virium in suo exercitu esse, ad eam desperationem est adactus, ut in cubiculo semet ipsum laqueo suspenderet. Imperarunt anno uno, mensibus esx. Capitol. in Gord. §. 4.


page 618, image: s0690

III. *t*a/ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Senatus Roman. cognita Gordianorum nece, Maximini naturalem et iam necessariam crudelitatem timens, iterum duos Imperatores Maximum Pupienum et Clodium Balbinum contra Maximinum elegit: partim ob egregiam omnium de virtute illorum opinionem, partim ob amorem Senatus ac bonorum in Gordianos. Refert Capitolinus, Gordianos duos a Senatu inter divos esse relatos.

XXVIII. IMPERATOR ROM. MAXIMUS PUPIENUS, et CLODIUS BALBINUS.

CAPUT I. DE ORTV.

MAXIMUS PUPIENUS virtutibus clarus, sed genere fuit ignobilis. Nam pater eius fuit faber ferrarius, sive, ut alii volunt, rhedarius. Capitolinus §. 2.

CLODIUS BALBINUS e nobilissima et vetustissima familia oriundus fuit, a Balbo Cornelio Theophane originem ducens. ibid.

CAPUT II. DE PROGRESSV. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a. Ingenium et mores.

MAXIMUS vultu fuit et gravissimus, et verecundus, statura procerus, corporis qualitate sanissimus, motibus aspernabilis, attamen iustus, neque unquam usque ad exitum negotiorum vel inhumanus, vel inclemens. Rogatus semper ignovit; nec iratus est, nisi irasci illum debuit. Fuit praefectus urbis, vir quidem genere ignobilis, sed virtutibus clarus, et honoribus gestis insignis. Capitolinus §. 2.

Balbinus statura aeque fuit procerus, corporis qualitate conspicuus, in voluptate nimius, quam quidem adiuvabat divitiarum abundantia. Nam fuit a maioribus dives, et ipse multa hereditatibus per se ipse collegit. Eloquentia clarus, vini, cibi, rei Venereae avidus, vestitu cultus. Fuit Cos. itemque Rector infinitarum provinciarum. Capitolinus ibidem.

I. Electio ad Imperium.

Cum duo Gordiani Pater et Filius in bello contra Maximinum periissent; et quidem Filius Gordianus Iunior a Capeliano Maximini Duce occisus; pater vero laqueo vitam sibi finivisset: Senatus duos alios Impp. adversus Maximinum elegit, nempe Maximum Pupienum et Clodium Balbinum. Cum autem consultatio illa difficilis et sollicita esset, remedium a Maximo Balbino propositum est, duos Principes eligendos esse. Tum statim Vectius Sabinus ex familia Ulpiorum, rogato Consule, ut sibi dicere ac interfari liceret, sic exorsus est: Scio P. C. hanc rebus novis inesse oportere constantiam, ut rapienda sint consilia, non quaerenda: verbis quinetiam plurimis abstinendum sic atque sententiis, ubi res perurgent. Cervices suas quisque respiciat, uxorem ac liberos cogitet, avitas patriasque fortunas, quibus omnibus imminet Maximinus, natura furiosus, truculentus, immanis, causa vero (ut illi videtur) satis iusta treuculentior. Ille quadrato agmine, castris ubique positis, ad urbem tendit, vos sedendo et consultando diem teritis. Longa oratione opus non est: faciendus est Imperator, imo faciendi sunt Principes: Unus, qui res domesticas, alter qui bellicas curet: unus, qui in urbe resideat: alter, qui obviam cum exercitu latronibus pergat. Ego Principes dico; vos firmate, fi placet: sin minus, meliores ostendite. Maximum dico atque Balbinum, quorum unus in re militari tantus est, ut nobilitatem generis splendore virtutis allexerit: alter ita clarus nobilitate est, ut et morum lenitate Rei publ. sit necessarius, et vitae sanctimonia, quam a prima aetate in studiis semper ac literis tenuit. Habetis sententiam P. C. mihi sortasse periculosiorem, quam vobis: sed nec vobis satis tutam, si non aut alios, aut hos Principes feceritis. Post haec acclamatum est uno consensu: AEquum est, iustum est. Sententiae Sabini omnes consentimus. Tu igitur, Maxime, et Balbine, Augusti, dii vos Principes fecerunt, dii vos conservent! Vos Senatum a latronibus vindicate, vobis bellum contra latrones mandamus. Hostis publicus Maximinus cum filio pereat, hosteam publicum vos persequimini. Felices vos iudicio Senatus: felicem Rem publ. vestro Imperio. Quod vobis Senatus detulit, fortiter agite; quod vobis Senatus detulit, libenter accipite. His atque aliis acclamationibus Imperatores facti sunt Maximus atque Balbinus.


page 619, image: s0691

II. Imperii administratio.

I. Maximus, susceptis votis in Capitolio, adbellum contra Maximinum missus est cum exercitu ingenti, praetorianis Romae manentibus. Inter quos et populum tanta seditio orta est, ut ad bellum interstnum veniretur, urbis Romae pars maxima incenderetur, templa foedarentur, omnesplateae cruore polluerentur; cum Balbinus homo senior seditionem et tumultum sedare non posset, nisi infantem Gordianum purpuratum ad populum longisfimi hominis colle super positum produxiffet. Quo viso, populus et milites usque adeoplacati sunt, ut amore illius in concordiam redirent. Neque unquam quisquam in illa aetate sic amatus est, merito avi et avunculi, sen patris, (ut quidam dicunt) qui pro populo Romano contra Maximinum in Africa vitam finierant. Tantum apub Romanos memoria bonarum rerum velt. Cum hae Romae geruntur Maximus Pupienus apud Ravennam bellum parabat ingenti apparatu, timens vehementissime Maximinum: de quo saepissime dicebat, se non contra hominem, sed contra Cyclopem bellum gerere. Et Maximinus quidem apud Apuleiam ita victus est, ut a suis occideretur: caputque eius et filii perlatum est Ravennam, quod a Maximo Romam transmissum est. Capitolmus §. 3.

II. Occiso Maximino, Maximo Pupieno honores a Senatu delati. Nam missi sunt ad eum legati Senatores xx, quorum nomina sunt apud Cordum: (in his Consulares IV. Praetorii VIII. Quaestorii VIII.) cum coronis et Senatus consulto, in quo ei statuae anratae equestres decernebantur. Ex quo quidem Balbinus ad iram ist commotus, dicens: Maximum minus quam cum laborasse, cum ipse domi tanta bella compressisset, ille autem otiosus apud Ravennam resedisset. Ingredienti vero urbem Maximo Balbinus et Gordianus, et Senatus, populusque Roman. obviam processerunt: acclamationes primum publicae fuerunt, quae milites contingebant. inde in Senatum itum est: ubi dictum: Sapienter electi Principes sic agunt; per imperitos electi Principes sic pereunt: Cum constaret, a militibus factum esse Maximinum, Balbinum autem et Maximum a Senatoribus. His auditis, milites gravius saevire coeperunt in Senatum, praecipus qui sibi triumphare de militibus videbatur. Capitolinus §. 4.

III. Balbinus cum Maximo urbem, cum magna moderatione, gaudente Senatu et populo Romano, regebant: Senatui plurimum deferebatur: Leges optimas condebant, moderate causas audiebant, res bellicas pulcherrime disponebant. Capitolinus ibidem.

CAPUR III. De EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. ODium militum. Milites eos propterea oderant, quod auctoritare Senatus ad Imperium evecti essent, cuius acclamationibus statim ab initio factis, non parum irritati fuerant: Sapienter electi Principes sic agunt: per imperitos electi Principes sic pereunt.

II. Occasio necis erat ipsorum discordia. Nam illa, et mutua invidia aut contemptus malum accelerabant: Cum nempe Balbinus, Maximum quasi ignobilem; Maximus, Balbinum qu asi timidum et ignavum, contemneret. Capitolinus §. 4.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

I. Cades. Cum Milites Balbinum et Maximum inter se discordare viderant, ipsis occasiodata facile, discordes Imperatores posse interfici. Cum igitur multi et milites et aulici ludis scenicis essent occupati, et in Palatio soli Principes remansissent, impetum in eos fecerunt, atque ambos, regalibus vestibus nudatos, ex palatio per mediam civitatem ad castra raptare conati sunt. Sed ubi compererunt Germanos supervenire ad illorum defensionem, ambos occiderunt, relictos in medio itinere. Capitolinus §. 4.

II. Tempus Imperii. Maximus et Balbinus anno uno imperarunt, cum Maximinus imperasset cum filio per triennium.

III. Prasagium cadis. Exitum illi sibi ipsis iam inde ab initio aminari visi erant. Nam Maximus, cum et sibi et Balbino iudicio Senatus Imperium deferretur, Balbino dixisse fertur; (ut Herodianus dicit;) Quid tu, Balbine, et ego, merebimus, cum hanc tam immanem belluam exitio dederimus? Cumque Balbinus dixisset: Senatus populique Romani, et orbis terrarum amorem ferventissimum. Dixisse fertur Maximus: Vereor ne militum odium sentiamus, et mortem. Capitolinus §. 5.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Elogium eorum. Hunc finem habuerunt boni Imperatores, indignum vita et moribus suis. Nam neque Maximo Pupieno forties, neque Balbino benignius fuit quicquam. Capitolinus §. 5.

Verum bonis Imperatoribus indigna fuit sanguinaria haec Rom. Res publica.


page 620, image: s0692

XXIX. IMPERATOR ROM. M. ANTONIUS GORDIANUS III.

CAPUT I. DE ORTV.

I. AVus fuit Gordianus I. alias Senior dictus.

II. PATER fuit Gordianus II. alias Iunior dictus. De quibus duobus Imperatoribus antea diximus.

Hitres Gordiani omnes Augusti appellati sunt, duobus in Africa interemptis, in Persidis finibus tertio. Capitolinus §. 5.

CAPUT II. DE PRO GRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a.

FVit iuvenis laetus, pulcher, amabilis, gratus omnibus, in vita iucundus, in literis nobilis, prorsus ut nihil praeter aetatem deesset Imperio. Amatus est a populo et Senatu et militibus ante Philippi factionem, ita ut nemo Principum. Capitolinus §. 1.

NOTA.

Gordianum seniorem Augusti vultum sic repraesentasse (refert Capitolinus §. 5.) ut et vocem et mores, et staturam eiusdem ostentare videretur. Filium vero Pompeio simillimum visum, quamvis Pompeius obesi corporis fuisse negetur. Nepotem autem Scipionis Asiatici faciem retulisse. Quod pro sui admiratione (inquit) tacendum esse non credidi.

II. ACTA OE CONO MICA.

Gordianus adolescens, duxit uxorem filiam Misithei, doctissimi viri, quam causa eloquentiae dignum parentela sua putavit, et Praefectum statim fecit. Capitolinus §. 1.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperiioccupatio.

I. CAESAR appellatus fuerat eodem tempore, quo Maximini adventantis metu, Senatus ex viginti viris, quos ad Rem publ. tuendam delegerat, Maximum Pupienum, et Clodium Balbinum Augustos dixit, ambos ex Consulibus. Tunc populus et milites Gordianum parvulum, annos agentem 8ut plerique asserunt) undecim; ut nonnulli, tredecim; ut Cordus dicit, sedecim; petiverunt ut Caesar appellaretur: raptusque ad Senatum, atque inde in contione positus, indumento Imperatorio tectus, Caesar appellatus. Capitolin. §. 1.

II. Maxitno Balbino furore militum interemptis, Augustus appellatus est a militibus et populo et Senatu omnibusque gentibus, ingenti amore, studio et gratis, cum hactenus Caesar fuerat. ibidem.

Amabatur autem merito et avi et patris, qui ambo pro Senatu et pro populo Roman. contra Maximinum arma sumpserant, et militari vel morte, vel necessitate perierant. ibid.

III. Prodigia non diu imperaturi Gordiani haec fuerunt:

1. Eclipsis Solis tanta accidit, ut nox crederetur, neque sine luminibus accensis quidquam agiposset. Capitolinus §. 1.

2. Terrae motus imperante Gordiano tantus contigit, ut magnae urbes corruerint, et ingens hominum multitudo ruinis oppressa sit. Capitolinus §. 3.

II. Imperii administr atio.

Prudenter et laudabiliter Imperium administravit consilio et opera Misithei soceri sui. Nam licet et ipse Gordianus pro aetate quidem saperet; tamen soceri consiliis, viri praestantissimi, non mediocriter adiutus. Status igitur Rei publ. bonus et optabili tum exstitit: quod improbis hominibus, qui Principis animos atque aures occupare perniciofis sermonibus, ut fit, soliti hactenus fuerant, omnis aditus praeclusus ad Imperatorem esset: bonis contra amicitia eius pateret: idque soceri consilio effectum erat. Quam temporum felicitatem Misitheus ipse Imperatori per epistolam gratulatur: Cuius exemplum hoc est: Domino filio et Augusto, Mitsithens, socer et Praefectus. Evaisse nosgravem temporum maculam, qua per spadones et per illos, qui amici tibi videbantur, (erant autem vehementes inimici) omnia vendebantur, voluptati nobis est, et eo magis quo tibi gratior emendatio est: ut si qua vitia fuerant, tua non fuisse satis constet., mi fili venerabilis. Diis igitur gratias, quod, volente te ipso, emendata res publica est. Delectat sane, boni Principis esse socerum, et eius qui omnia requirat et omnia velit scire, et qui pepulerit homines, per quos. antea velut in auctione positus nundinatus est. Cui is respondens alia epistola, non dissimulat, antea se quoque istorum artibus et calliditate in errorem impulsum, Magistratus et honores quibus non debuerit, mandasse. Et addit memoria omnium, maxime tamen Principum dignam vocem: Diis gratias, quod, te insinuante, qui nihil vendis, didici ea, quae inclusus scire non poteram. Mi pater, verum


page 621, image: s0693

audias velim: Miser est Imperator, apud quem vera reticentur. Qui cum ipse publice ambulare non possit, necesse est ut audiat, et vel audita, vel a plurimis roborata, confirmet. Hactenus verba epistolarum, quae exstant apud Capitolinum §. 2. Unde patet, quod fidelia consilia sint nervi corporis politici.

III. ACTA POLEMICA.

I. Sabiniani factio. Contra Gordianum III, Venusto et Sabino Coss. inita est factio in Africa. Verum is mox in ordinem coactus est per Mauritaniae Praesidem; et qui sceleris socios se praebuerant, Carthaginem venerunt, Ducem tradiderunt, et fassi de errore suo, aut etiam culpa, veniam impetrarunt. Capitolinus §. 1.

II. Bellum contra Persas.

1. ORTUS. Bellum hoc consilio Misithei soceri incepit, quippe quem ducta eius filia Praefectum praetorii fecit.

2. PROGRESSUS. Bellum hoc felicissimo successu Misithei consilio ad finem perduxit. Nam fecit iter in Moesiam, atque in ipso procinctu quicquid hostium in Thraciis fuit, delevit, fugavit, expulit, qtque submovit, et Persas frequentibus proeliis edomuit: Inde per Syriam venit Antiochiam, quae a Persis iam tenebatur. Illic frequentibus proeliis pugnavit et vicit, Sapore Persarum Rege submoto. Et post Artaxerxem Antiochiam recepit: Carras et Nisibin, quae omnia sub Persarum Imperio erant. Denique effectum est pugnante Gordiano et consiliis Misithei subnixio, ut Persae, qui iam Italiae minitabantur, in regnum, pugnante Gordiano, redirent, totumque Orientem Res publ. Romana detineret. Capitolinus §. 3.

3. EGRESSUS. 1. Epistola Eucharistica Gordaiani ad Senarum missa, qua de rebus gestis scribens, Misitheo Praefecto suo et socero ingenres gratias agit: Ubi inter alia inquit: Valeat tantum Misitheus Praefectus parens noster, cuius ductu et dispositione et haec transegimus, et reliqua transigemus. Vestrum est igitur supplicationes decernere, nos diis commendare, Misitheo gratias agere. Capitolinus §. 3.

III. Senatus candor. His literis in Senatu lectis, quadrigae Elephantorum Gordiano decretae sunt, utpote qui Persas vicisset, ut triumpho Persico triumpharet. Misitheo autem quadriga equorum ex triumphalis currus et titulus huiusmodi: Misitheo eminenti viro, parenti Principum, praeceptori, praefecto totius urbis, tutori Rei publ. S. P. Q. R. vicem reddidit. Capitolinus ibidem.

USUS.

Hinc apparet grati et boni Principis effigies, et Senatus prudentia et candor.

IV. Apparatus triumphi, quem describit Capitolinus §. 4.

CAP. III. DE EGRESSV.

I. INteritus Misithei. Periit fraudibus Philippi. Nam Philippus eum propter pleraque vehementer timuisse fertur, atque ob hoc per medicos insidias eius vitae parasse, et quidem hoc genere: Cum effusione alvi Misitheus laboraret, atque a Medicis sistendi ventris gratis poculum iuberetur accipere, mutatis quae fuerant, id fertur datum, quo magis solveretur: atque ita exanimatus est. Capitolinus §. 4.

II. Interitus Gordiani. Circa quam tria notanda sunt:

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. Philippi fraudulentia. Nam naves frumentariae primum artibus Philippi sunt aversae: deinde in ea loca deducti sunt milites, in quibus annona haberi non posset. Hinc Gordiano infestos milites statim reddidit, non intelligentes, artibus Philippi iuvenem esse deceptum. Capitolinus §. 4.

II. Philippi calumnia. Addidit etiam Philippus, ut rumorem per milites spargeret, adolescentem esse Gordianum, Imperium non posse regere. ibidem.

III. Principum corruptela. Corrupit praeterea etiam Principes Philippus, effectumque ut palam ad Imperium posceretur. Imperium igitur Philippo mandatum est, iussumque a militibus, ut quasi tutor eius Philippus cum eodem Gordiano pariter imperarer. Capitolinus ibidem.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

I. Controversia inter eos oborta. Suscepto igitur Imperio, cum et Philippus se contra Gordianum superbissime gereret, et hic improbitatem hominis ignobilis ferre non posset: apud Duces et milites Gordianus de eo conquestus est. Verum cum. et milites rogasset, rum Duces aperte ambiisset, et se Philippi factione minorem haberi videret: saltem ut aequale inter eos Imperium esset, summopere precibus contendit, nec impetravit: Petiit dehinc, ut loco Caesaris haberetur, neque id obtinuit. Sollicitavit etiam, ut Praefecti loco esset Philippo; sed et hoc negatum est. Ultimae preces


page 622, image: s0694

fuerunt, ut eum Philippus pro Ducehaberet, et vivere pateretur. Ad quod Philippus quidem pene consenserat. capitolinus §. 4.

II. Gordiani trucidatio. Verum cum secum ipse cogitaret amorem populi Romani et Senatus erga Gordianum, et totius Africae et Syriae, cum et nobilis esset, et nepos ac filius Imperatorum, et bellis gravibus totam Rem publ. liberasset, metueretque fieri posse, ut factione militum aliquando Imperium Gordiano redderetur: cum recentes in Gordianum irae militum famis causa vehementes essent, clamantem in conspectum duci iussit, ac spoliari et occidi: Quod cum primum dilatum esset, post, ut iusserat, impletum est. Capitolinus §. 4.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Ars Philippi Parricidae nova. Philippus, ne a crudelitare nancisci Imperium videretur, Romam literas misit, in quibus scripsit, Gordianum morbo periisse, seque a cunctis militibus electum. Nec defuit, ut Senatus de his rebus, quas non noverat, falleretur. Appellato igitur Philippo Principe, et Augusto, Gordianum adolescentem inter DEOS retulit. Capitolinus §. 4.

II. Calliditas eius Arabica. Philippus, cum interfecisset Gordianum, neque imagines eius tolleret, neque statuas deponeret, neque nomen abraderet, eum Divum semper appellans etiam apud ipsos milites, cum quibus factionem fecerat, serio animo et peregrina calliditate veneratus est Capitolinus §. 5.

III. Iusta Numinis adversus Gordiani interfectores vindicta. Quod de Caesare memoriae traditum est, hoc etiam de Gordiano Cordus evenisse scribit. Nam omnes quicumque illum gladio appetiverunt, (qui novem fuisse dicuntur) postea interemptis Philippis, sua manu suisque galdiis, et iisdem quibus illum percusserant, interiisse dicuntur. Capitolinus ibidem.

IV. Gordiani sepulchrum. Milites Gordiano in finibus Persidis sepulchrum pararunt, Euphrati imineus, eiquehunctitulum inscripserunt, Graecis, Latinis, Persicis, Iudaicis et Aegyptiacis literis, ut ab omnibus legeretus: DIVO GOR DIANO, VICTORI PERSARUM, VICTORI GOTHORUM, VICTORI SARMATARUM, DEPULSORI ROMANARUM SEDITIONUM, VICTORI GERMANORUM: SED NON VICTORI PHILIPPORUM. Quod ideo videbatur additum, quia in campis Philippicis ab Alanis tumultuario praelio victus abscesserat: simul etiam, quod a Philippis videbatur occisus. Quem titulum evertisse Licinius dicitur, es tempore, quo est nactus Imperium, cum se vellet videri a Philippis originem trahere. Capitolinus §. 5.

Attigit Gordianus annum aetatis XXII. Imperavit solus annis sex. Vere de eo versus usurpari possunt, quos senex Gordianus de filio Gordiano recitasse fertur; ut habet Iulius Capitolinus in Gordianis:

Ostendent terris hunc tantum fata, neque ultra
Esse sinent: nimium vobis Romana propage
Visa potens, Superi, propria haec si dona fuissent.

Symbolum eius fuit.

Miserum esse Imperatorem apud quem vera reticentur. Qui cum ipse publice ambulare non possit, necesse est ut audiat, vel audita, vel a plurimis roborata confirmet. Quod etiam ante eum Manlius Torquatus prudenter consideravit. Is enim cum esset declaratus Consul, oculorum valetudinem excusavit, impudentem dicens et Gubernatorem et Imperatorem esse, qui cum alienis oculis ei omnia agenda sint, postulet, sibi aliorum capita ac fortunas committi. Huc Horatius spectasse videtur, cum inquit:

Segnius irritant animos demissa per aurem,
Quam quae sunt oculis subiecta fidelibus, et quae
Ipse sibi tradit spectator.

Similiter et Antiochus, allata purpura et diademate: Age (inquit) ex quo haec indui, heri primum vera ipse de me audivi. Sentiens miseriam in eo esse Regum ac Principum, ut raro admodum verum audiant et cognoscant: adeoque male agi cum ea Republica, in qua plus valet obsequium aurium, quam Iudicii veritas. Recte etiam Satyricus: Quid violentius aure Tyranni?

XXX. IMPERATOR ROM. M. PHILIPPUS ARABS.

I. ORTUS.

I. Generatio.

M. Iulius Philippus, Rostris Arabiae urbe obscuris parentibus natus est: cuius fortunae, humilitas generis non obfuit Pomponius Laet. in Philipp. §. 1.


page 623, image: s0695

II. PROGRESSUS.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a. Ingeninm et mores.

Erat robusto corpore, calliditate Arabica instructus et speciosus. Ateneris annis, relicto patrio solo, militare coepit: nec difficile hoc puero fuit. Nam Arabes optimi sunt equites, et militiam Romanam noscere coeperunt, in Oriente res gerente Pompeio. Ibidem.

II. ACTA OECONOMICA.

I. UXOR eius fuit Severa Marcia Otacilla, quae Christiana fuit, et marito persuasit, ut Christianam religionem assumeret, et una cum filio Philippo a Fabiano Episcopo sacra baptismatis aqua ablueretur. Pomponius Laetus tale de co fert iudicium: Philippus homo Punica fraude deterior, qui, ut scelera tegeret, cultum Christiani nominis simulabat.

II. FILIUS eius fuit C. Iulius Saturninus Philippus. Is traditur fuisse a)ge/lastos, et ludis saecularibus ridentem patrem severo vultu inspexisse, velut illum corrigeret.

III. ACTA POLITICA.

I. Ante Imperium.

I. Strenuitate viam sibi ad altiora aperuit. Nam ipse haud parum diligens per gradus promotionis adscendit. primo Comes ordinis, deinde Dux, post praesectus praetorio. Tandem in Perside, post mortem Misithei, exercitui a Gordiano est praefectus, et loco parentis iuvenis eum habuit.

II. Misitheo inelyto Duci successit, qui dolo ipsius periit. De quo in Gordiano III. cap. 3. diximus.

II. Imperii occupatio.

Per fraudulentiam ad Imperium pervenit.

I. Factus est socius vel Collega Gordiani. Hunc in odium apud milites per calumniam vocavit, inopiam commeatus, quam ipse fraude sua induxerat, incuria Imperatoris invectam mentitus. Et ita factum est, ut College primum iuveni illi daretur. Quod fastigium honoris et potentiae cum illo non contentus obtinuisse, Gordianum inde deiecit.

II. Solus regnavit. Nam postquam Gordianum (frustra militum fidem implorantem, et vel secundum, vel inferiorem etiam dignitatis locum dari sibi in exercitu postulantem) vita expulisset, Imperii fasces corripuit, et non a militibus tantum, sed et Senatu, dolis circumvento, Augustus est appellatus.

III. IMperii administratio.

I. Filium suum C. Iulium Saturnium Philippum in itinere consortem Imperii fecit.

II. Ludos saeculares Romae celebravit, et scenicos ludos in Pompeii theatro tribus diebus totidemque noctibus pervigil populus spectavit, funalibus atque lychnis tenebras vincentibus: et cum multitudo sollennibus ludis intenta esset, incendium aus ex luminaribus, aut ex ignibus coalitum, in curiam divagatum est. Pomp. Laetus, et. 2.

III. Scitharum irruptio, imperante Philippo, Scythae, quos Misithei prudentia et virtus paulo ante cohibuerat, in provinciae populi Rom. impressionem fecerunt, omniaque ferro et flamma late populati sunt; ne quid de provincialium iniuriis ac direptionibus dicam. Pomp. Laetus, §. 2. Expeditioni huic propere praefectus est Marinus quidam, Dux limitis Sarmatici: qui ab exercitu Illyricorum Imperator est appellatus.

IV. Contra illum mittitur Decius. Philippus his cognitis Decium, virum artibus bellicis clarum, misit contra Scythas cum supplemento copiarum: qui cum ad exercitum pervenisset, concordi assensu ab exercitu Illyrico Imperator, renuens et repugnans, verum odio Philippi, est factus. Dux experientia rerum cautus, ne a Principe accusari posset, neve locum calumniis praeberer, fidissimo nuntio literas ad Philippum dedit, quibus se excusabat, suppliciter exorans, ne turbato animo ferret, promittens, se redditurm, quo invitus cepisset, Imperii fasces Pomp. Laetus, §. 2.

V. Expeditio Philippi contra Decium. Imperator iracundia praecipiti legiones conscriptas in Decium duxit, etiam debili tum per aetatem corpore, interitum Duci et exercitui minitatu. At illa tempestas in ipsius caput conversa est.

III. EGRESSUS.

Postquam Philippus ipse eductis copiis contra Decium profectus, a militibus Veronae trucidatus est, capite medio supra ordines dentium praeciso. Filius quoque, quem XII. tantum annos natum Romae reliquerat, a Praetorianis necatus est Ambo Philippi Imperium obtinuerunt annos quinque, iuxta setum Aurelium. Cassiodorus vero septem annos illos imperasse tradit.


page 624, image: s0696

Res Ecclesiae.

Philippum primum ex Imperatoribus Romanis fidem Christo dedisse, et opera Fabiani Episcopi cum filio et coniuge baptismate tinctum fuisse, plurimi affirmant. Cumque in vigiliis Paschatos Ecclesiasticae multitudini iungi desideraret, ab eo, qui tunc Ecclesiae praeerat, prius admissus non est, quam se iis, qui propter peccata in paenitentiae loco constitutierant, coniungeret. Euseb. l. 6. c. 33.

Verum Pomponius Laetus contrarium affirmat, qui ita de eo scribit §. 2. Philippus Punica fraude deterior, qui, ut scelera tegeret, cultum Christiani nominis simulabat. Imperante Philippo exorti sunt quidam in Arabia, qui animas in hoc praesenti tempore una cum corporibus mori ac corrumpi, et in futura resurrectione simul cum illis vitae denuo restituendas dixerunt. Convocata igitur ob hanc causam haud mediocri Synodo, rursus vocatus Origenes de quaestione hac ita publice disputavit, ut mentes eorum, qui antea seducti fuerant, ab erroreaverterentur.

XXXI. IMPERATOR ROM. DECIUS PATER et FILIUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

DEcius Bibali inferioris Pannoniae urbe natus, claris parentibus. Pompon. Laetus, §. 1.

II. Appellatio.

Nomina habuit diversa. Nam alii eum vocant,

I. Messium Decium.

II. Decium Traianum, et dicunt, quod Traiani cognomen a Senatu ei sit impositum. Quia Traiano Imper. gloriosissimo probitate et fortitudine similis fuerit.

CAPUT II. DE PROGRESSV. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, et mores.

FVit forma egregia praeditus: ab ineunte aetate spem optimae indolis praebuit: postea cum aetate virtutes in eo creverunt.

II. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius fuit Triphonia, ex qua filium fuscepit, qui etiam DECIUS est dictus, vel Hetruscus.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

I. Coactus Imperium suscepit. Nam cum a Philippo contra Marinum esset missus, milites Illyricani unanimi consensu eum Imperatorem facerunt, et renuentem ac repugnantem, strictis ensibus coegerunt.

II. Postea a Senatu confirmatus, et Augustus appellatus est.

III. Filium consortem Imperii fecit. Qui admirandam erga patrem reverentiam ostendit; de qua ita scribit Valerius Maxim. lib. 4. Decius Imper. cum Decium filium suum Imperiali diademate proponeret insigniri, renuit filius, dicens: Vereor, ne si fiam Imperator, deiscam esse filius. Malo non esse Imperator, sed humilis filius, quam Imperator et filius indevotus. Imperet pater meus; meum Imperium sit, parere humiliter imperanti. Nam parentum affectum exuit, qui mole superposita filium exstinguit. Prius enim alendi et nutriendi sunt pueri: et cum praecesserint, quos praecedere debent, invite adscendant.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

Fuit oprimus Imperator actibus et virtutibus, in bello et pace.

I. Valde modestus fuit.

Nam cum de Censore eligendo potestatem Senatui dedisset, Valerianus absers Censor lectus; ea censura probata, Decio patre ac filio Consule, modestia Decii hoc passa est. Ipsi Imperatores enim postquam res publica unius nutu gubernari coepta est, Censores erant. Decius, cuius vita sanctissimis institutis numquam adversata, cupiens nihil agere, nisi quantum Senatus iuberet, censuram amplissimo ordini permisit. Huius Imperatoris vita, quae et civilis et militatis fuit, multos habuisset laudatores, si a Christianorum cruciatibus abstinuisset. Nam ius quintae relationis et proconsulare Imperium unde Augusti omnes proconsules dicti, nec non et ius tribunitiae potestatis, quod Augustus primus sibi perpetuo vindicaverat, arbitrio Senatus populique Romani permisit, Patris patriae cognomen accepit.

II. Rei publica curam habuit. Priusquam enim ad urbem rediret, civiles in Gallia motus sedavit: cumque ad liberandas Thracias profectus, Patribus Rem publicam commendavit.


page 625, image: s0697

III. Elogium eius. Decius Senatus iudicio Traiano adaequatus, nomenque Optimi Principis meruit, quod et artibus omnibus ac virtutibus instructus, et placidus ac civilis domi, et in armis promptissimus esset. Pomp. Laetus, §. 2.

II. ACTA BELLICA. Bellum contra Scythas sive Gothos.

I. ORTUS. 1. Decii victoria in primis congressibus. Cum Gothi navalibus et terrestribus copiis omnia infestarent, Decius profectus est una cum filio ad liberandas Thracias, ubi victor in primis congressibus, hostes in angustias locorum, quae in Dardaniis sunt, compulit, et obsedit: expugnasserque fame, ni proditus a suis fuisset. Pomp. Laetus, §. 1.

2. Hostium Legatio. Hostium Dux per Legatos petiit, ut Decius omni praeda relicta, cum suis eum trans Istrum abire sineret.

3. Decii recusatio. Minime hostium petitioni locum dare voluit Decius, sed avidus illosperdendi, qui toties fractis foederibus irruperant, et qui provincias Romani Imperii quiescere non sinerent, et Traiano illuserint.

II. PROGRESSUS. 1. Treboniani Galli emissio. Iam voti fere compos Decius, Trebonianum Gallum Ducem limitis Moesiae ad obsidendos aditus, ne fugerent, cum bona copiarum parte misit.

2. Treboniani Galli proditio. Gallus Imperatoris consilium barbaris patefaciens eos monuit, ut diviso exercitu suo alios sisterent in insidiis prope paludes, alii proelium moverent Decio, fugamque simularent versus paludes: Barbari, nonnihil addentes consilio Galli, rem peragunt.

CAPUT III. DE EGRESSV.

CUm in pugnam descenderent, Decius miratus est, quod, qui modo perculsi erant metu, iam arma poscerent, ignarus proditionis, et victoriae certus copias educit. Hostis statim terga dedit. Insequitur Decius. Cum ventum est ad insidias, atrocissima pugna ac caedes maximae utrinque factae sunt. Quo in proelio cum filiis Imperatoris fortiter quidem dimicaret, in prima acie interfectus est. Quod cum nuntiarent patri milites, et pluribus verbis eum solari vellent, animose dixit: Unius militis sibi videre exiguam iacturam. Pater vero ut caedem filii ulcisceretur, vel, ut morte sua finem dolori inveniret, quo, cum impigre decertaret, longius proveheretur: forte equo sedens, ne in hostium manus aut vivus aut mortuus perveniret, equo incitato in paludem se intulit; in qua periisse putatur. Nam cadaver, quamquam summa cum diligentia quaesitum, nusquam repertum est. Privicaci tamen animo ipse sibi interitum conciliavisse scribitur, cum hostes prorsus perditos vellet, neque ulla conditione discedere eos trans Istrum pateretur. Pomponius Laetus, §. 2.

Decius quinquagenarius occubuit, Imperii biennio nondum finito. Aliqui tamen imperasse scribunt menses triginta.

ACTA ECCLESIASTICA.

Horrendus persecutor Christianorum fuit. Nam ita Cyprianus contra Demetrianum habet: Christiani sub Decio domibus privabantur, patrimonio spolibantur, catenis premebantur, careceribus includebantur, bestiis obiciebantur, ignibus puniebantur. Quibus tormentorum generibus Eusebius ex Dionysio Alexandrino praeterea addit: Picem ferventem, lapidationem, calamos acutos in faciem et oculos impulsos, tractiones per strata viarum, illisiones ad lapides, verbera, flagellationes, exustiones, transverberationem viscerum per sudes, gladium, membrorum fractionem, e sublimi praecipitationem.

Alii item Historici, eqvuleos, lacerationes per ungues ferreos, lampades ardentes lateribus admotas, suspendia, et quavis morte graviora metalla.

MARTYRES sub DECIO.

I, FABIANUS. Episcopus Romanus A. C. 251. primo in exilium eiectus in persecutione Deciana, cui Philippus thesauros suos contulerat, occisus est.

II. SIXTUS, Romanus Episcopus vicesimus quintus, sub Decio martyrii coronam accepit.

III. LAURENTIUS natione Hispanus, Diaconus et Thesaurarius Ecclesiae Romanae: cuius in craticula iacentis fidem, inter medias flammas elucentem, graphice depingit Prudentius: et gravissimo elogio ornat Ambrosius l. 1. Offic. c. 41. et lib 2. c. 28.

Historia eius breviter sic habet: Laurentius videns Sixtum Episcopum ad mortis supplicium duci, flere coepit, non passionem illius, sed suam remansionem. Ideo eum sic ex maerore allocutus est; Mi pater, quo abis sine filio tuo: Quo Sacerdos sine Diacono progredieris: Respondit Sixtus: Fili, non te relinquo; post triduum me sequeris: asservaberis ad maius certamen subeundum: nos


page 626, image: s0698

seniores i n hoc facile certamen descendimus; Tibi autem iuniori longe difficilius et victoria clarior parata est. Custodi ergo interim thesauros Ecclesiae in usum pauperum.

Cum autem a Laurentio petitum esset, ut thesauros Ecclesiae, ab Episcopo sibi concreditos, Imperatoris traderet, tribui spatium petit ad eos colligendos 35 disponendos. Interea vero omnes mendicos, pauperes et aegrotos convocat: eosque constituta hora post triduum Praefecto urbis et satellitibus ostendit, addens: Hos Ecclesiae thesauros esse: quibus si quid detur, hoc non perire, sed cum amplissimo foenore in caelo reddi.

Hac oratione corvi hiantes delusi et exacerbati, tradunt Laurentium carnificibus, qui eum ferreae craticulae, cui prunae ardentes substratae erant, imponunt. Ipse autem in craticula iacens, summa cum alacritate animi gloriabarur, se non terreri, sed suaviter refrigerari carbonibus illis. Et postquam vapor (ut Prudentii verbis utar) diutius decoxit exustum latus, ultro e catasta iudicem compellat affatu brevi: Converete pertem corporis, satis crematam iugiter. Et fac periculum, quid tuus Vulcanus ardens egerit. Praefectus inverti iubet. Tunc ille, illuso tyranno, inquit: Coctum est, devora, et experimentum cade, sit crudum, an assum suavius. Caelum suspicit, et congemiscens obsecrat, miseratus urbem Romulam.

Post longam precationem Laurentii, hic finis orandi fuit: Et finis idem vinculi carnalis erudit: volens vocem secutus Spiritus.

IV. BABYLAS, Episcopus Antiochenus, cum siliis tribus iussu Decii occisus est.

V. ALEXANDER, Episcopus lerosolymitanus, vir veneranda canitie gravis, post datam consessionem de Christo, Caesareae, coram tribunali Praesidis Romani in vinculis obdormivit. Eusebius lib. 6. cap. 31.

VI. MARCELLINUS Romae vir praestans et eruditione excellens fuit, qui cum attentiore animo versum Virgilii,

Iam nova progenies caelo demittitur alto.

secum perpenderet, et altius sensum eius rimaretur, de adventu et regno Christi tandem cogitare coepit, per caelestem Regem mundum reformandum esse, et aetatem auream (ut vocant) instituendam, agnoscens. Hic sub Decio, capite humeris avulso, in Martyrum collegium cooptatus est.

VII. IULIANUS, podagrae doloribus oppressus, cum aliis duobus, qui eum gestabant, ad Iudicem adducitur; quorum alter extemplo fidem denegat, alter nomine Cronion cognomento Eunus, et senex ipse Iulianus, Dominum ingenue confitentur: qui per totam urbem camelis insidentes deducti, et ita sublimes verberibus caesi, tandem immenso quodam rogo, et supra modum exardescente, hominum multitudine undiquaque circumfusa, comburuntur Alexandriae, sub Imperio Decii, anno Christi 253. Eusebius libro 6. cap. 34.

VIII. METRANUS, vir aetate confectus. Hunc Alexandrini correptum, impia verba contra DEUM loqui mandant, cuius corpus, propterea quod eorum voluntati repugnabat, futibus caedunt, vultum oculosque praeacutis arundinibus pungunt, ipsumque extra urbem abductum lapidibus obruunt. Eusebius lib. 4. c. 16.

IX. ASCLEPIADES Episcopus Antiochiae cum 40 Virginibus piis necatus est. Vincent. l. 18. cap. 52.

X. DIONYSIA, quamquam erat multorum liberorum parens, illos tamen Domino in amore minime praetulit, Alexandriae sub Decii tyrannide, post varia tormenta, capite obtruncato, mortem oppetiit. Eusebius lib. 6. cap. 34.

XI. QUINTA. Cum Antiochiae ex impii cuiusdam vatis instinctu, imperante Decio, ad patriam et antiquam superstitionem defendendam magno impetu gentiles ferrentur, ad idolorum delubra deducta, et falsos ibi DEOS venerari iussa est. Quae cum talem cultum detestaretur, pedibus constrictis, per universae urbis platreas, asperis saxis constratas, eam raptabant: et simul ac corpus eius ad saxa molaria allisissent, et flagris pariter lacerassent, ad suburbia tractam crebro saxorum coniectu trucidabant. Cusebius l. 6. cap. 34.

XII. APOLLONIA. Virgo id temporis cum primis admiranda et admodum provesta aetate, Alexandriae sub Decio comprehenditur, maxillisque eius crudeliter diverberatis, omnes dentes illi excutiuntur, atque rogo in suburbio exstructo, minantur ei gentiles, nisi verba blasphemiae una cum ipsis palam eloqueretur, se eam vivam crematuros. Illa paululum temporis ad deliberandum precata, et dimissa eorum manibus, sine mora insiliit in rogum, sic que flammarum incendio absumpta est, A. C. 253. Eusebius ibidem.

MONACHATUS ORIGO.

Imperante Decio, multi relictis domibus suis et facultatibus universis, in solitudinem metu gravissimorum crucitatuum concesserunt: unde vitae Monasticae origo. Cuius auctores exstitisse scribuntur. PAULUS THEBAEUS (qui primus Eremita factus) et Antoninus quidam, et ad Constantini usque aevum ab illo tempore vitam


page 627, image: s0699

solitariam egisse. Multi in hac persecutione religionem Christianam abnegarunt, idque duplici modo. Quidam aperte Diis sacrificarunt, hos nominaverunt Sacrificatos, vel Thurificatos, vel Idololatras. Quidam vero Libellatici dicebantur, qui abnegarant quidem religionem, sed libellum a Praesidibus acceperant, ne publice cogerentur Diis sacrificare. Quo in numero ponitur etiam perillustris isto tempore Ecclesiae Doctor ORIGENES.

Suidas de Origene, ut et Niceph. lib. 5. c. 32. commemorant, quod post varia pericula, e quibus sub Deciana persecutione eugaserat, ad aram adductus cum impuro Aethiope, illique optio data fuerit, ut vel sacrificaret, vel corpus Aethiopi contaminandum exhiberet: illum autem maluisse sacrificare: ob quam causam excommunicatione ab Ecclesia proscriptus fuerit, praesertim etiam cum post illam abnegationem in absurdas opiniones, Satana instigante, inciderit. Cum autem contumeliam excommunicationis ferren non posset, relicta Alexandria, in Iudaeam venit. Ierosolymis autem iussus contionari, conscenso suggestu haec verba Psal. 50. v. 16. recitavit: Peccatori vero dixir DEUS, ut quid tu, etc. statimque libro complicato cum lacrimis et eiulatu sedit, omnibus cum eo plorantibus.

XXXII. IMPERATOR. ROM. TREBONIANUS GALLUS, eiusque Filius VOLUSIANUS, et AEMYLIANUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

CVibius Trebonianus Gallus, Patricius, vel a Patriciorum familia oriundus fuit.

II. Appellatio.

Hic Imperator 1. vocatur C. Vibius Trebonianus Gallus a Pomponio Laeto, §. 1. Sextus Aurelius Vibium Gallum eum vocat.

II. Historicus quidam eum vocat Vibium Gallum Hostilianum. Sed error. Nam distinctae fuerunt personae Vibius Trebonianus Gallus, et Hostilianus. Ut diserte docet Sext. Aurelius Victor. Nam ita de eo scribit: Vibius Gallus cum Volusiano filio imperaverunt annos duos. Horum temporibus Hostilianus Perpenna a Senatu Imperator creatus, nec multo post pestilentia consumptus est.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. Imperii occupatio.

PEr fraudulentiam ad Imperium pervenit. Nam Decius Imper. ipsum Ducem limitis Mysiae constituerat, eique mandarat, ut aditus obsideret, ne Scythae fugerent. Verum ille proditor factus, dum Imper. consilium hostibus patefecit, cuius insidiis Decius periit. De quo in ipsius historia cap. 3. diximus.

Ipse igitur, Decio cum filio trucidato, a militibus Imperator appellatus est, et a Senatu confirmatus.

Postea Romam rediens Filium suum Volusianum Imperii consortem fecit.

NOTA.

Galli numisinata dolosa. In numismatibus exprimi iussit, VIRTUS AUGUSTORUM. de se ac filio; quasi virtute, non dolo, principatum assecutus.

II. Imperii administratio.

I. ACTA POLITICA.

I. Hypocrisis et immanitas. Initio Imperii, Decii memoriam cum honore ac benevolentia usurpabat, et alterum ex filiis eius superstitem adoptabat: sed progressu temporis veritus, ne, qui rerum novarum studiis adsueti, regiarum in Decio virtutum memoriam aliquando suis cum amicis repetentes, eius filio summam rerum traderent, mortem homini per insidias parat, nec adoptionis ulls, nec honesti ratione habita.

II. Socordia. Nihil laude dignum cum filio suo Volusiano in Imperio gessit.

II. ACTA ECCLESIASTICA.

Hostis et persecutor Christianorum acerrimus fuit. Nam ita de eo Eusebius lib. 7. c. 1. scribit: At ne Gallus (inquit) malum Decii aut videre potuit, aut cavere: sed in eundem lapidem offensionis impegit. Cuius cum regnum floreret initio, et cuncta ei ex sententia cederent, sanctos viros, qui pro pace regni eius, DEO summo supplicabant, persecutus est, cum quibus et prosperitatem suam pariter fugavit et pacem.

Edicta Imperialia contra Christianos promulgavit: quae quocumque pervenissent, horribilem pestlentiam secum traxerunt.


page 628, image: s0700

Poena divina.

1. Caruit prosperitate. Nam totum Romanum Imperium a Barbaris est vastatum: uti postea dicemus.

2. Deus Rom. Imperum punivit pest. Nam ea ab Aethiopia oriens, consumptis fere verlus Meridiem corporibus, per Orientem vagata est. Inde ceteras orbis partes invasit, et ubique maximam hominum partem exhausit, plerisque locis inhabiratis relictis. Ea labes vix decimo, aut, ut alii scribunt, xv anno, saevire desiit. Eusebius lib. 7. c. 1.

III. ACTA BELLICA.

I. Gallus Trebonianus ignominiosum foedus cum Scythis percussit, non sine Romani nominis ignominia. Tunc primum populus Romanus Scythicae servitutis iugum accepti. Pomp. Laetus in Gallo. Tributum fuit aurearum drachmarum 200. ibidem.

II. Foederis ruptio. Cum negligenter Imperium Gallus administraret, Seuthae ruperunt foedus, et primum nationibus sibi finitimis turbas dederunt: deinde paulatim progressi, ad ipsum usque mare sita rapinis exhauserunt: adeo qui lem, ut nulla romanae ditionis gens ab eis non vastata manserit, sed omnia prope oppida destituta moenibus, et iisdem munitorum magna pars capta fuere.

Scitharum exemplo, alii quoque hostes surrexerunt, armaque ceperunt. Iam in viscera Syriae penetrant Parthi, et Armenias, fugato Rege Tyridate, occupant, cuius liberihostibus se dederunt.

Scythae magna onusti praeda, in Dardanidos, velut regni sedem redeunt. Attamen pretio non contenti, rursus Italiae minabantur. Pomp. Laetus in Gallo.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. SCitharum ab Aemyliano repressio. Cum Scythae quicquid occuparunt in Europa, securi plane possiderent, et iam in Asiam quoque transgressi essent, omniaque ad Cappadociam, et Pesinuntem et Ephesum usque diripuissent, Aemylianus Legionum Pannoniae Dux in illis locis eos aggressus est, et gloriose devicit. Zosimus in Gallo, Volus. Aemyl.

Aemylianiortus, officium et fortitudo.

1. Aemylianus fuit Libycus, ex Mauritania oriundus: a pueritia coepit stipendia mereri, et cum aetate ad alios atque alios honores subinde evectus est. Pomp. Laet. in Aemyliano.

2. Aemylianus milites spc praemii ad pugnam accen dit, dum pro contione iis id policitus est, si hostes vicissent, ibidem.

3. Milites spepramii accensi ad conserendas cum barbaris manus, incitatiores facti sunt, et castris educti, tanto impetu in hostes elati sunt, ut non fugarint modo hostes, sed magna ex parte ceceiderint, illorumque regiones, praedis abactis, pene exhauserint. Hinc Aemylianus praemia promissa militibus persolvit. Pompon. Laetus in Aemyliano.

4. Militum gratitudo. Postquam Aemylianus exercitui praemia persolvisset, ille, ut vicissim se gratum praestaret, Imperatorem eum salutavit. ibidem.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Galli cum filio contra Aemylianum profecto et occisio. Postquam Gallus comperisset Aemylianum a militibus Imperatorem esse appellatum, una cum filio adversus eum profectus est. Milites, qui cum Gallo erant, amplitud ne copirum ipsum longe inferiorem essevidentes, simulque ad hominis ignaviam negligentiamque respicientes, eum cum filio necarunt, cum vixisset annos quatuor minus quinquaginta, Imperium vero cum filio duobus tantum annis obtinuisset.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

1. Aemylianus a Senatu confirmatus. Nam Gallo eiusque filio occiso, ad Senatum scripsit, se Imperatorem electum esse, promisitque se liberaturum Thracias, et Mesopotamiam, et Armenias recuperaturum, et depulsurum undique hostes nominis Romani.

2. Amilitibus suis occisus. Priusquam opus quod se effecturum dixerat Aemylianus, aggrederetur, milites, qui in Alpibus fuere, Valerianum Imperatorem fecerunt. illi igitur, qui sub Aemyliano erant, his cognitis, ne civili bello et cognatorum sanguine se invicem inficerent. contemplantes praeterea humilitatem generis Aemyliani, et nobilitatem Valertani, simul et laudatissimos mores: sublato Aemyliano, cum vixissot annos 40, et tres menses imperasset, Valeriano se tradiderunt.

Illorum Symbola fuere.

I. C. Vibii Treboniani Galli. NEMO AMICUS IDEM, ET ADULATOR.

Nemo potest Satanae pariter servire, Deoque:

Sic et adulator nullus amicus erit.


page 629, image: s0701

II. C. Vibii Volusiani, filii, Symbolum: SINE VANO PUBLICA FAMA.

III. C. Iulii Aemyliani: NON GENS, sed MENS.

Non genus aut genius: NON GENS, si credere fas est.
SED MENS nobilitat nobilitata virum.

XXXIII. IMPERATOR ROM. P. LICINIUS VALERIANUS.

CAPUT I. De ORTV.

I. Generatio.

EX nobili Corneliorum familia Valerianus fuit oriundus. PATES eius dictus est Valerius Flaccus.

II. Appellatio.

I. NOMEN. Pomponius Laet. in Decio §. 1. eum vocat P. Cornelium Licinium Valerianum.

II. COGNOMENTO, dictus est COLOSIUS.

CAPUT I. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXores habuit duas.

PRIOR est a)nw/umos. Ex hac suscepit filium Gallienum, in Imperio successorem.

POSTERIOR fuit MARIANA, ex ea suscepit P. Cornelium Licinium Valerianum Iuniorem.

II. ACTA POLITICA.

I. Ante Imperium.

Valerianus sub Decio Censor factus est. De cuius censura pluchra exstar narratio apud Trebell Poll. §. 1. Cum deliberatio instituta esset, cui censura deferri deberet, (nam id Decius Imp. in Senatus potestate posuerat) primus Praetor edixit: Quid vobis videtur P. C de censore deligendo? Arque cum, qui erat Senatus Princeps, rogasset, absente Valeriano: (nam ille in procinctu suo cum Decio agebat) omnes una voce dixerunt, interrupto more dicendae sententiae; Valeriani vita censura est. Ille de omnibus iudicet, qui est omnibus melior. Ille de Senatu iudicet, qui nullum habet crimen. Ille de vita sententiam ferat nostra, cui nihil potest obici. Valerianus in tota vita sua censor fuit. Prudens Senator, modestus Senator, gravis Senator. Amicus bonorum, inimicus tyrannorum: hostis criminum, hostis vitiorum. Hunc censorem omnes accipimus, hunc imitari omnes volumus. Primus genere, nobilis sanguine, emendatus vita, doctrina clarus, moribus singularis, exemplum antiquitatis.

Hoc S C. ubi Decius accepti, in conventu summorum virorum, praesente etiam Valeriano, legi iussit: Felicem te, inquit, Valeriane, Senatus sententia, imo animis atque pectoribus: totius orbis humani suscipe censuram, quam tibi detulit Romana resp. quam solus mereris, iudicaturus de moribus nostris. Tu aestimabis qui manere in curia debeant, tu equestrem ordinem in antiquum statum rediges, tu censibus modum pones, tu vectigalia firmalbis, divides statum, res publicas recensebis: Tibi legum scribendarum auctoritas dabitur: tibi de ordinibus militum iudicandum est: tu arma respicies: tu de nostro palatio, tu de iudicibus, tu de praefectis eminentisfimis iudicabis. Excepto denique Praefecto urbis Romae, exceptis Coss. ordinariis, et sacrorum rege, ac maxima virgina Vestalium, (si tamen incorrupta manebit) de omnibus sententias feres. Laborabunt autem et illi ut tibi placeant, de quibus non potes iudicare. Haec Decius. Ad quae Valerianus respondit: Quaeso, sanctissime Imperator, ne ad hanc necessitatem me alliges, ut ego iudicem de populo, de militibus, de Senatu, de omni penitus orbe, iudicibus, et tribunis ac Ducibus. Haec sunt, propter quae Augustum nomen tenetis: apud vos censura resedit: Non potest hoc implere privatus. Veniam igitur eius honotis peto, cui vita impar est confidentia, cui tempora sic repugnant, ut censuram hominum natura non quaerat.

II. Electio ad Imperium.

Valerianus a militibus Imperator electus est, acta prope iam aetate. Annorum enim 70 erat, et vita superiori omnibus probatus, magnoque in honore habitus fuerat. Itaque ad supremum illud honorum ac potentiae fastigium ascendit, teste Pollione, non 8ut solet) tumultuario populi concursu, non militum strepitu; sed iure meritorum, et quasi ex totius orbis una sententia. Hic filium Valerianum iuniorem et filium Gallienum Imperii socios sumpsit.

Valerianus filius iunior circa Mediolanum sepultus est. Trebell Boll.

III. Acta in Imperio.

I. ACTA EC CLESIASTICA.

Initio Imperii non malus Imperator fuit, et innocentis vitae, Christianis amicus: Et quidem eos tanta clementia complectebatur, (tametfi ipse Christianus non esset) ut tota illius aula referta esset


page 630, image: s0702

Christianis. Postea verodepravatus est, et a veritate deiectus per quendam doctorem pessimum, magistrum, Principem Aegyptiorum Magorum, ut in Christianos saeviret. Eo quod intelligebat, Magicas incantationes et Satanicas praestigias (quibus ipse delectabatur) Christianorum praesentia impediri, dissipari atque confundi. Eo enim insaniae progras. sus Imper. ut abominanda sacrificia perficerer, pueros mactaret, infelicium parentum liberos immolaret, nuper nata viscera scrutaretur, et figmenta Dei, quasi ex hisce facinoribus fortunatus, dirimeret ac rescinderet. Eusebius lib. 7. c. 9. Eccles. Histor.

Martyres sub eo.

I. MARINUS, vir militaris, Hierosolymorum civis, honore et divitiis clarus: cum sub Valeriano inter collegas suos ad honoris gradum altiorem eveheretur, quidam ex collegis obliqua agitatus invidia, non posse Marinum superiorem adipisci honorem, exclamat, eo quod esset Christianus. Interrogatur ergo a iudice Marinus, num ita se res haberet? Ille ita esse, et vere se esse Christianum, clarissima voce testatur. Tres igitur ei deliberandi horae decernuntur a iudice. Cumque a tribunalibus fuisset egressus, Theotecnus Episcopus Caesariensis, apprehensa manu eius, perducit eum ad aedem sacram, ibique multis verbis in fide confirmans, et tandem gladium (quo militarem dignitatem designabat) ei ostendens, et librum (Euangelium) rursus offerens, utrum e duobus istis mallet, interrogat. Marinus vero promptissima fide cum manum ad Euangelium tetendisset; Obtine (inquit Theotecnus) quod elegisti, ô fili, et contemnens praesentemd vitam, aeternam sperato, confidens perge et suscipe coronam, quam tibi Dominus praeparavit. Regressus continuo ad tribunal evocatur per praeconem: aderat enim tempus statutum. ille vero nec moras patitur, nec exspectat interrogantem, sed continuo sibi et deliberatum asserit, et ex paternis legibus confirmatum, quod Deo obtemperare oporteat magis, quam hominibus. Quem iudex ilico capite puniendum pro tali responsione pronuntiat. Eusebius l. 7. cap. 12.

II. Cyprianus, Episcopus Carthaginensis, (in cuius scriptis singula prope verba spirant martyrium) capite truncatus, Martyrii coronam et gloriam obtinuit, A. C. 258.

III. Sub Imperio Valeriani et Gallieni 300 simul Carthagine, vitae huic caducae Christum et veritatem praeferentes, Martyrii gloriam consecuti sunt. Praefectus siquidem civitatis, haud procul a fornace calcaria, prunas et tus poni iussit, et iis, quos Christianae fidei nomine suspectos habebat, praecepit, ut vel in honorem Iovis prunis tus inicerent, vel in calcariam illam fornacem se praecipites darent. Ibi omnes ex ardenti pietatis zelo in fornacem se ipsos ultro et citra ullam moram coniecerunt, ubi ex calcis fumo et pulvere suffocati sunt. Henricus de Erfford. et Vincent.

II. ACTA POLITICA.

Iustitiae amantissimus fuit. Nam ut iustitia commutativa vigeret, confici iussit modium ex orichalco, idque in foro Constantinopolitano suspendi, ut iusta mensura in commerciis moderaretur: Quibusdam etiam, qui falsa mensura usi fuissent, manus abscindi et publicopalo affigi iussit. Suidas.

III. ACTA POLITICA.

Postquam Christianos persequi coepit, omnis eius fortuna et felicitas evanuit. Nam undique in Imperio Romano seditiones et bella oriebantur.

I. Germanorum in Italiam irruptio, qui usque ad Ravennam progradientes, omnia passim vastabant ferro slammisque. Sebast. Franc.

II. Vicarius eius Claudius, infensissimus Christianorum hostis et persecutor, a Diabolo obsessus ita torquebatur, ut blasphemam linguam sii ipsi mordendo truncaret, et tandem a Diabolo interficeretur. Henricus de Erfford. lib. 6. cap. 27.

III. Persarum irruptio, contra quos ipse Valerianus anno quarto Imperii in Orientem profectus, ubi proditione Macriani Ducis clade ingenti afficitur, ipse postea sive nimium credulus, sive alias proditus, a Persis captus est.

CAPUT III. DE EGRESSV.

Valerianus dignum crudelitate sua exitum habuit. Nam cum quadriennium imperasset, a Persarum Rege Sapore victus et captus, qpud Parthos miserabili perpetuaque servitute consenuit. Rex enim equum conscdensurus, Valeriani cervice incurvata pro scabello uti solitus est, ita ut Valerianus Regem non manu, sed dorso attollere cogeretur, nec ullis precibus aut pretio in libertatem posset restitui: sed tandem excoriatus et sale conspersus, miserrime periit. Agathias l. 4. de bell. Goth.

Hic Valerianus humanae fragilitatis et calamitatis speculum fuit. Nam ut nullum Principem unquam maiori favore orbis accepit, quam Valerianum: sic nullus eo calamitosior Romano Imperio praefuit.


page 631, image: s0703

XXXIV. IMPERATOR ROM. P. LiCINIUS GALLIENUS.

CAPUT I. DE ORTV.

GALLIENUS Valeriani Imp. filius fuit, a quo cum consensu Senatus creatus est.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA IUVENTUTIS, eiusque educatio.

I. BEne a patre educatus, et studiis egregi excultus fuit. Fuit nempe oratione, poemate atque omnibus artibus clarus. Huius est illud epithalamium, quod inter centum poetas praecipuum fuit. Nam cum fratrum suorum filios iungeret, et omnes Poetae Graeci Latinique epithalamia dixissent, idque per dies plurimos, cum ille manus sponsorum teneret, ut quidam dicunt, ita dixisse fertur:

Ite, ait, ô pueri, pariter sudate medullis
Omnibus inter vos: non murmura vestra columbae,
Brachia non hederae, non vincunt oscula conchae.

AXIOMA.

Non decet eruditio Principem, quae a iustitiae, Gravitatis, fortitudinis et vigilantiae studio seiuncta est. Quid enim turpius, quam si audias, bonus poeta, malus Princeps? Nam aliud in Imperatore quaeritur, aliud in oratore vel poeta flagitatur.

II. Fuit ingeniosissimus.

EXEMPLA.

I. Cum taurum ingentem in arenam misisset, exiisetque ad eum feriendum venator, neque perductum decies posset occidere, coronam venatori misit, mussitantibusque cunctis, quid rei esset, quod homo ineptissimus coronaretur, ille per curionem dici iussit, Taurum toties non serire difficile est. Trebell. Poll. in Gallieno §. 4.

II. Cum quidam gemmas vitreas pro veris vendidisset eius uxori, atque illa, re comperta, flagitasset vindictam, Caesar iussit hominem corripi, quasi leoni obiecturus. Deinde in caveam, dum populus exspectat horribilem leonem, prosiliit capus. Cunctis rem tam ridiculam mirantibus, per curionem dici iussit: Imposturam fecit, et passus est. Eadem opera fefellit impostorem, et irrisit uxorem. C. Rhodig. lib. 6. cap. 26. putabat, satis esse, quod eum terrore, et terribilis mortis exspectatione cruciasset. Erasmus in Apophth. pag. 492.

II. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius fuit PIPA; uti a Sexto Aurel. Victore, vel PIPARA, uti a Trebell. Pollione vocatur. Hanc per pactionem, concessa parte superioris Pannoniae a patre Marcomannorum Rege, duxit. Ex qua suscepti duox filios.

1. Cornelium Valerianum, quem Avus Licinius Valerianus Caesarem fecit. Sextus Aurelius Victor.

2. Gallienum Saloninum, sic dictum a patre et Avo. Nam fuit filius Gallieni: et nepos Valeriani. Trebell. Poll. §. 1. Saloninus dictus 1. vel ab urbe Salonis, quia in ea natus fuerat, vel 2. a matre Salonina. Trebell. Poll. in Gallieno §. 1. Hunc Gallienum Saloninum Pater in locum Cornelii filii sui subrogavit. Sextus Aurelius Victor.

Hic in iuventute ludricum furtum commisit. Nam cum cingula sua plerique militantium, qui ad convivium venerant, ponerent hora convivii, Saloninus puer, sive Gallienus, his auratos constellatosque baltheos rapuisse perhibetur. Et cum esser difficile in aula Palatina requirere quod periisset, ac taciti militares viri detrimenta pertulissent, postea rogati ad convivium cincti accubuerunt. Cumque ab his quaereretur, cur non solverent cingulum. respondisse dicuntur: Salonino deferimus. Atque hinc tractum morem, ut deinceps cum Imperatoore cincti discumberent. Trebell. Poll. in Salonino Gallieno §. 1.

III. ACTA POLITICA.

I. Togata.

I. Imperii occupatio.

Pater ipsum Augustum fecit, et postea a Senatu est confirmatus; quod nfaustum fore, Tiberis inundatio, quae tum accidit, significavit. Sext. Aurel. §. 1.

II. Imperii administratio.

Initio Imperium feliciter, mox commode, et ad ultimum perniciose gessit. Nam iuvenis in Gallia et Illyrico Multa strenue fecit, occiso apud Mursiam Ingenuo, (qui purpuram sumpserat) et Trebelliano. Diu placidus et quietus: mox in omnem lasciviam dissolutus, tenendae Rei publ. habenas probrosa ignavia et desperatione relaxavit.


page 632, image: s0704

Vitia eius. I. Ingratitudo erga Parentem captivum detestanda.

Cum SAPOR Rex Persarum Valerianum captivum detineret, multi pro ipso Principes intercessere, ut eum libertati restituerent. His igitur atque similibus Regem Persarum argumentis hortati sunt. Quia I. vel fato, vel virtuta gens Romana plurimum possit, videret, ne, quod senem Imperatorem cepisset, et id quidem fraude, male sibi cederet posterisque suis. Nam et Gallos, qui olim Romanos vicissent, et urbem incendissent, Afros quoque saepe a Romanis victoriam reportasse, nunc tamen Romanis servire: et Mithridatem Ponticum totam Asiam tenuisse, et a Romanis tamen victum esse, quorum iam sit Asia. 2. romanos item graviores tunc esse, quando vincuntur. 3. Valeriano esse etiam filium Imperatorem, et nepotem Caesarem. 4. Esse praeterea omnem orbem illum Romanum, qui totus contra Saporem insurrecturus sit. Unum ergo senem cepisti, et omnes gentes orbis terrarum infestissimas tibi fecisti.

Bellum igitur Odenatus Rex Palmyrenorum in vindictam Valeriani Persis indixit. Nisibin et Carras statim occupat, tradentibus sese Nisibenis atque Carrenis, et increpantibus Gallienum. Nec defuit ramen reverentia odenati erga Gallienum. Nam captos satrapas insultandi prope gratia et ostentandi sui ad eum misit. Qui cum Romam deducti esset, viacente Odenato triumphavit Gallienus, nulla mentione patris facta, tantum abfuit, ut quidquam pro patre auderet, ut etiam de captivitate eius gaudere potius videretur. Vagabantur Exercitus, murmurabant Duces, omnes in maerore erant, quod Imperator Romanus in Perside serviliter teneretur.

Ubi de Valeriano patre, quod mortuus esset, comperit: Id quod Philosophorum potimus de filio amisso dixisse fertur: Sciebam me genuisse mortalem. Ille dixit: Sciebam patrem meum mortalem essc.

II. Luxuria et miser anda Sollertia in Victu et Amictu.

Gallienus natus abdomini et voluptatibus, dies et noctes vino stuprisque perdidit orbem terrarum. Ab iis qui circum eum erant requirebat: Ecquid babemus in prandio? et quae voluptates paratae sunt? Et qualis cras erit cena? quales Circenses? Sic confecto itinere, celebratisque hecatombis, ad domum regiam rediit: conviviisque et epulis depulsis, alios dies voluptatibus publicis deputabat. Tempore veris cubicula de rosis fecit: De pomis castella composuit: Uvas triennio servavit. Hieme summa melones exhibuit. Mustum, quemadmodum toto anno haberetur, docuit. Ficos virides, et poma ex arboribus recentia, semper alienis mensibus praebuit. Mantilibus aureis semper stravit. Gemmata vasa fecit, eademque aurea. Crinibus suis auri scobem aspersit, radiatus saepe processit. Cum chlamyde purpurea gemmatisque fibulis, et aureis, Romae visus est, ubi semper togati Principes videbantur: purpuream tunicam aureatamque virilem, eandemque manicatam habuit. Gemmato baltheo usus est, caligas gemmatas annexuit. Trebell. Pollio §. 3. et 6.

III. Prodigalitas.

Lavit die septimo aestate, vel sexto: hieme secundo vel tertio. Bibit ex aureis semper poculis, aspernatus vitrum, dicens, nil esse eo communius. Semper vina variavit. Neque unquam in uno convivio ex uno vino duo pocula bibit. Trebell. Polio §. 6.

IV. Immanitas et crudelitas.

Nimiae in milires crudelitatis fuit. Nam et terna milia, et quaterna militum singulis diebus occidit. ibidem.

V. Scurrilitas.

Patet ex iocis intempestivis.

1. De morte patris, cum eum diem suum obiisse comperisset, dixit: Sciebam patrem meum esse mortalem.

2. Cum Rex Persarum, quasi captivus, per pompam duceretur, quidam scurrae miscuerunt se Persis, diligentissime scrutantes omnia, atque uniuscuiusque vultum mira inhiatione rimantes. A quibus cum quaereretur quidnam agerent illa sollertia; illi responderunt: Patrem Principis quaerimus. Quod cum ad Gallienum pervenisset, non pudore, non maerore, non pietate commotus est, scurrasque iussit vivos exuri. Quod populus factum tristius, quam quisquam aestimat, tulit: Milites vero ita doluerunt, ut non multo post vicem redderent, Trebell. Pollio §. 3. Ita scurra publicus a privatis scurris irrisus, quorum nugae flebiles. Nec enim tutum tyranno illudere.

3. Provinciarum defectionem, quasi levissimam rerum iacturam, ioco solitus eludere Cum enim nuntiatum esset, Aegyptum descivisse, Quid? Sine lino Aegyptio esse non possumus? Dum Asiam vastatam comperisset: Quid, inquit, sine deliciis


page 633, image: s0705

Asiae esse non possumus? Perdita Gallia arrisit, dixitque: Num sine trabeatis sagis tuta Res publica non est? Pessimi Principis voces, cui quidlibet potius est Republ. Trebell. Pollio.

Ah miser Princeps in incendio Reip. scurriliter iocatur. At bonus Princeps est sumpaqh/s2. Unde SOLI comparatur. Nam Solis partes sunt, illustrare radiis orbem: Principis vero virtus est, egenorum misereri. Porro is clarior est Imperator, qui pius est. Ille namque cedit succedenti nocti: hic autem rapacitati pravorum non concedit indulgere quicquam, sed lumine veritatis iniquitatis occulta coarguit.

VI. Subita Audacia.

Erat in Gallieno subitae virtutis audacia: nam aliquando iniuriis graviter movebatur. Denique ad vindictam Byzantiorum processit. Et cum non putaret recipi se posse muris, receptus alio die omnes milites inermes, armatorum corona circumdatos, interemit, fracto foedere quod promiserat. Trebell. Pollio in Gallienis §. 3.

VII. Ineptia.

Interfectis militibus apud Byzantium, quasi magnum aliquid gessisset, Romam cursu rapido convolavit: convocatisque patribus, decennia celebravit, novo genere ludorum, nova specie pomparum, exquisito genere voluptatum, quas Trebell. Pollio in Gallieno §. 3. fusius describit. Unde videmus, quod personati Principes larvis delectentur.

VIII. Ambitio et superbia.

Statuam sibi maiorem colosso fieri praecepti Solis habitu, sed ea imperfecta periit. Trebell. Pollio §. 6. Stulta haec ambitio Gallieni fuit. Non enim statuae, sed virtutes hominem nobilitant: et ridiculi sunt, qui mortuis lapidibus sibi famam et decus parare conantur.

IX. Socordia et neglecta Reip. cura.

Hinc sub Gallieno luctuosa Imperii facies fuit Nam Terrae motus, et hiatus horrendi, diluvia, pestilentia, bella tam interna quam externa, undique Romanum Imperium afflixerunt. Neque id mirum: Quia caelum et terra sub ignavorum Principum et seditiosorum subditorum pondere fatiscunt, impiosque ad poenas debitas pertrahunt. Nonne enim horrendum est, quod sub Gallieni ignavi et luxuriosi Principis Imperio, non uno, sed plurimis ac diversis locis, 30 Traiani exstiterint, qui eius contemptu Imperium occuparunt? Quorum hic est Catalogus.

I. CYRIADES.

II. POSTHUMUS.

III. POSTHUMUS iunior.

IV. LOLLIANUS.

V. VICTORINUS

VI. VICTORINUS iunior.

VII. MARIUS.

VIII. INGENVUS.

IX. REGILLIANUS.

X. AURELIUS.

XI. MACRIANUS.

XII. MACRIANUS iunior.

XIII. QUIETUS.

XIV. ODENATUS.

XV. HERODES, Odenatislius.

XVI. MOEONIUS.

XVII. BALISTA.

XVIII. VALENS.

XIX. PISO.

XX. AEMZLIANUS.

XXI. SATURNINUS.

XXII. TETRICUS senior.

XXIII. TETRICUS iunior.

XXIV. TREBELLIANUS.

XXV. HERENNIANUS.

XXVI. TIMOLANUS.

XXVII. CELSUS.

XXVIII. ZENOBIA.

XXIX. VICTORINA.

XXX. CENSORINUS.

IV. ACTA ECCLESIASTICA.

Gallienus initio imperii una cum Patre Valeriano Ecclesiam persecutus est, uti patet ex sexto hymno Prudentii, quo describit Fructuosi Episcopi martyrium, et inter cetera sic canit:

Iussum est Caesaris ore Gallieni,
Quod Pr4inceps colit, ut colamus omnes.
Aeternum colo Principem, dierum
Factorem, dominumque Gallieni.

Ipse patris sui calamitate motus, manifestoque Dei iudicio territus, pacem Ecclesiae reddidit: et edictis divulgatis persecutionem relaxavit: quorum unum recitatur ab Eusebio his verbis: Imperator Caesar P. Licinius Gallienus, Pius, Fortunatus, Augustus, Dionysio, et Pinnae, et Demetrio, ac reliquis Episcopis. Beneficentiam doni mei per universum mundum publicari mandavi; ut a locis, qui disciplinae gratia detinentur, discedant: et ob hanc causam etiam vos exemplo huius rescripti mei uti potestis; ne quisquam negotium vobis facessat: et hoc, quod a vobis licite perfici potest, iam diu antea est a me concessum. Quapropter Aurelius


page 634, image: s0706

Cyrenius, qui maximo negotio praeest, exemplar a me datum custodit. Exstat et alia quaedam illius constitutio: quam ad alios Episcopos misit, permittens eis loca ea recipere, quae Coemeteria vocantur.

CAPUT II. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

CUM Claudius successor eius videret, quod nullam Rei publ. curam haberet, omnesque fines a Barbaris vastari, ipsum hortatus est, ut tandem socordiam excuteret, et contra hostes proficisceretur. Pollio.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Gallienus a Claudio persuasus, ut contra hostes tandem moveret, in Gallias proficiscitur. Ubi Macrianus et Heraclianus Duces contra eum e medio tollendum conspirarunt, cum alias a Republica removeri non posset. Ideo factis insidiis ipsum interficiunt cum fratre Valeriano et filio Gallieno apud Mediolanum, anno aetatis 50. Imperii 15. Cum patre regnavit annos 7. solus octo. Sextus Aurelius Victor.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e *a.

Senatus interitum Gallieni graviter tulit, ideoque de parricidis vindictam sumere voluit; sed invito Claudio, tum quia vulgi in Gallienum odia exstitere, id efficere non potuit. Victor, Pollio.

XXXV. IMPERATOR ROM. CLAUDIUS, et Frater eius QUINTILLUS.

CAPUT I. DE ORIV.

CLAUDIUS e Dalmatis fuit oriundus. Plerique putant eum Gordiano satum, dum ille adolescens a muliere Matura institueretur ad uxorem. Sextus Aurelius Victor.

Duos habuit fratres. QUINTILLUM et CRISPUM. Claudio nulli filii fuere. Quintillus vos reliquit. CRISPUS habuit filiam CLAUDIAM, ex ea et Eutropio, nobilissimio gentis Dardanae viro, Constantius Caesar est genitus. Trebell. Pollio in Claudio §. 4.

II. Appellatio.

Vocatur MARCUS AURELIUS CLAUDIUS, uti eum Pomp. Laetus nominat.

CAPUT II. DE PROGRESSV. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, et MORES.

CLAUDIUS insignis morum gravitate, insignis vita singulari, et unica castimonia, vini parcus, ad cibum promptus, statura procerus, oculis ardentibus, lato et pleno vultu; digitis usque adeo fortibus, ut saepe equis et mulis ictu pugni dentes excusserit. Fecerat hoc etiam adolescens in militia, cum ludicro Martiali in campoluctamen inter fortissimos quosque monstraret. Nam iratus ei, qui non balteum sed genitalia sibi contorserat, omnes dentes uno pugno excussit. Pollio §. 4.

III. ACTA POLITICA.

I. Ante Imperium.

Priusquam ad Imperium perveniret, ingentia habuit Senatus iudicia. Nam cum esset nuntiatum illum cum Macriano fortiter contra gentes in Illyrico dimicasse, acclamavit Senatus: Claudi, Dux forttissime, habeas virtutibus tuis, devotioni tuae. Claudio statuam omnes dicamus. Claudium Consulem omnes cupimus. Qui amat Rem publ. sie agit. Antiqui milites sic egerunt. Felicem te Claudi iudicio Principum, felicem te virtutibus tuis: Consulem te, te Praefectum. Pollio §. 5.

I. Imperii occupatio.

1. Gallieni morientis sententia Imperator designatus est. Sextus Aurelius Victor.

2. Milites, quos fere contra ingenium perditae res recta consulere subigunt, ubi afflicta omnia perspexere, avide approbarunt. Sextus Aurelius Victor.

3. A Senatu itidem confirmatus, qui ingenti eum honore decoravit: scilicet ut in curia clypeus ipsi aureus, item in Capitolio statua aurea poneretur. Eutropius Breviarii l. 9.

Senatus acclamationes honorificae in Claudium.

Cum nuntiatum esset Claudium Imperatorem factum, haec in illum dicta sunt: Auguste Claudi, Dii te nobis praestent: (dictum sexagies.) Claudi Auguste, Principem te, aut qualis tu es, semper optavimus: (dictum quadragies.) Claudi Auguste, te resp. requirebat: (dictum quadragies.) Claudi Auguste, tu frater, tu pater, tu amicus, tu bonus Senator, tu vere Princeps: (dictum octuagies.) Claudi Auguste, tu nos ab Aureolog vindica: (dictum quinquies.) Claudi Auguste, tu nos a Palmyrenis vindica: (dictum quinquies.) Claudi Auguste, tu nos


page 635, image: s0707

a Zenobia et a Victoria libera: (dictum septies.) Claudi Auguste, Tetricus nihil fuit: (dictum septies.) Trebell. Pollio in Claudio §. 4.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

Fuit boni Principis decus. Nam ita de eo scribit Trebell. Pollio §. 1. Quid magnum viri ille domi forisque non habuit? Amavit parentes. Quid mirum? Amavit et frates. Iam potest dignum esse miraculo. Amavit propinquos: res nostris ternporibus comparanda miraculo. Invidit nulli, malos persecutus est. Fures iudices palam aperteque damnavit. Stultis, quasi negligeret, indulsit. Leges optimas dedit. Talis in rep. fuit, ut eius stripem ad Imperium summi Principes eligerent, emendatior Senatus optaret. Ipse si diutius in Imperio vixisset, Scipiones bonos et Camillos, omnesque illos veteres suis vittutibus, suis consiliis, sua prudentia reddidisset.

Frugalitatem amavit.

Nam Cuspin. de eo scribit, ipsum in cibo ac pout adeo moderatum fuisse, ut omnibus admirationi fuerit.

II. ACTA SAGATA.

I. Deliberatio de ordine belli. Illud etiam in Claudio memorabile, quod accepto Imperio, cum in Senatu variarent sententiae, utri prius bello occurrert, tyrannorum, an Gothorum? Gothos censuit prius aggrediendos, quod hi Rei publicae hostes, Tyranni Principis essent. Egnatius.

II. Aureolum tyrannum, conflictu habito, a Rei publicae gubernaculis depulit. Aurelius Victor.

III. Bellum contra Scythas, et Sarmatas, Illyricum. Macedoniam, et loca vicina vastantes suscepit. Scythae enim collectis auxiliis, assumptis Herulis, Peucis et Gothis, sex milibus navibus, cum 320 milibus militum in Moesiam veniunt. Claudius etsi destitueretur militibus (quod Tetricus obtineret Gallias et Hispanias; ubi erant vires Imperii, et Zenobia in Oriente sagittarios haberet:) tamen contra Scythas profectus est, et binis proeliis cum iis certavit, et in Moesia et ad Marcianopolin: ubi etiam multi Gothi periere, tot feminae captae sunt, ut singuli mil tes vel ternas haberent captivas: nec regio in Romano Imperio fuit, quae non haberet servum Gothum. Trebell. Pollio.

De eo bello ipse ad Senatum scripsit, quae epistola exstat apud Trebell. Pollionem §. 3. P. C. militantes audite, quod verum est: Trecenta viginti milia Barbarorum in Romanum solum armati venerunt. Haec si vicero, vos vicem reddite meritis: si non vicero, scitote, me post Gallienun: velle pugnare. Et quia non scuto, non spathae, non pila iam supersunt, Republ. fatigata a plurimis, qui contemptu Gallieni Principis defecerunt.

Exstat et ibidem Epistola, quam Claudius, Barbaris devictis, ad Iunium Brocchum scripsit. Verba ita sonant: Delevimus 320 milia Gothorum, duo milia navium mersimus. Tecta sunt flumina scutis, spathis et lanceolis omnia littora operiuntur. Campi ossibus latent tecti, nullum iter purum est, ingens carrago deserta est. Tantum mulierum numerum cepimus, ut binas et ternas mulieres victor sibi miles possit adiungere.

IV. Bellum conira Alemannos Claudius, exstincto Aureolo, receptis legionibus adversus aciem Alemannorum haud procul a lacu BENACO tantam multitudinem fudit, ut aegre pars dimidia superfuerit. Aurelius Victor.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

Vincentius de eo scribit, quod acerbam contra Christianos moverit persecutionem. Nam 272 Christianos extra muros Salariae educi, in amphitheatro includi, et a militibus transfodi curavit, Milites praeterea 46, a Dionysio Romano Episcopo baptizatos, capitibusplecti, et in eodem statim loco terrae mandari praecepit. Item 121 propter Christianae fidei confessionem martyrio affecit. Osiand. Histor. Eccles. cent. 3. l. 3. c. 25.

CAP. III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

CLaudius priusquam Syrmii decederet, convocatis Ducibus, Tribunis et praefectis, de eligendo post ipsum Imperatore, longa orationis serie Aurelianum probavit, eumque exercitus mox elegit. Pompon. Laetus.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Mortuus est Cludius Syrmii in Pannonia ex morbo gravit et contagioso. anno C. 170. cum imperasset annum unum et menses novem. Sextus Aurel. Victor.


page 636, image: s0708

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Honor illi a Senatu habitus. Nam illi clypeus aureus post mortem totius Senatus iudicio in Romana curia collocatus. Expressa thorace vultus eius imago. Illi populus Romanus sumptu suo in Capitolio ante Iovis optimi maximi templum statuam auream decem pedum collocavit. Praeterea totius orbis iudicio illi in rostris posita est columna, cum palamata statua superfixa, librarum argenti mille quingentarum. Pollio §. 2.

ELOGIUM eius.

Senatus populusque Roman. illum, ante, in et post Imperium sic dilexit, ut neque Traianus, neque Antoninus, nec quisquam alius Princeps sic amatus sit. Idem §. 5.

QUINTILLUS, Frater eius.

Post obitum Claudii frater eius QUINTILLUS, vir sanctus, et virtute, moderatione, innocentia Claudio fratre non inferior, delatum sibi omnium iudicio suscepit Imperium, non hereditarium, sed merito virtutum: Qui factus esset Imperator. etiamsi frater Claudii Principis non fuisset. Trebell. Pollio. §. 4.

Oraculi responsum de eo.

Cum frater Claudius in Apennino de Quintillo Oraculum consuleret, responsum huiusmodi accepit:

Ostendent terris hunc tantum fata.

Augustum eum Sentus appellavit. sed cum Aureliani viribus, quem milites Imperatorem fecerant, se imparem videret, qui ad urbem adventare nuntiabatur, venas solvit, atque ita die 18 Imperii decessit. Alii, ut Pollio, Eutropius et Cassiodorus scribunt, quod se gravem et serium contra milites ostendisset, ac verum Principem prae se ferret, eo mortis genere, quo Galba et Pertinax periere, interemptum esse.

Plura de eo non exstant Nam ob brevitatem temporis, nihil dignum Imperio gerere potuit, etc.

XXXVI. IMPERATOR. ROM. VALERIUS AURELIANUS.

CAPUT I. DE ORTV.

AURELIANUS familia obscuriore ortus. PATER enim eius fuit aedituus in Pannonia. Strig. part. 1. Locor. pag. 94. Flav. Vopisc. vero scribit §. 2, eum Dacia sive Moesia oriundum, patre, Aurelii clarissimi Senatoris colono inter Daciam et Macedoniam, genitum esse.

MATER sacerdos fuit templi Solis in eo Vio, ubi cum marito habitavit, divinationum aliquid habens, adeo ut propter prodigia et auspicia, quae filio puero multa contingebant, (quae apud Flavium Vopisc. §. 2. exstant) Imperium eius ominata fuerit: et aliquando cum marito iurgata, cum eius et stultitiam increparet, et vilitatem, eruperit in hanc vocem: En Imperatoris patrem.

AXIOMA. Multi ex obscuris parentibus nati, ad summas dignitates atque honores evecti sunt.

EXEMPLA habemus.

I. In Aureliano nostro, cuius virtus ac fama toti orbi terrarum perspecta fuit; et tamen eius patria propter ignobilitatem adhuc in occulto manet, cum quidam in Sirmia, nonnulli in Moesia, alii in Dacia, oriundum esse dicunt.

II. In M. Iulio Licinio Imper., qui in Dacia progenitus patre admodum inope agricola: imo et is aliquo tempore patrem in atatione cultuque agrorum adiuvit.

III. In Maximo Pupieno Imperatore, qui fabri ferrarii, vel qui plaustra conficiebat, filius fuisse perhibetur.

IV. In Davide, qui ex pastore Rex factus.

V. In P. Aelio Pertinace Imperatore, qui patrelibertino, atque eodem mercatore, natus est.

Non enim refert de magnis Principibus scire, ubi quisque sit genitus, sed qualis in Republ. fuerit.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, et Natura.

FVit decorus, et gratia viriliter speciosus: statura procerior, nervis validissimis, vini et cibi paulo cupidior, libidinis rarae, severitatis immensae, disciplinaesingularis, gladii exercendi cupidus. Ab ineunte aetate ingenio vivacissimus, vitibus clarus: nullum unquam diem praetermisit, quam vis festum, quam vis vacantem, quo non se pilo et sagittis, ceterisque armorum exerceret officiis. Flav. Vopisc. in Aurel. §. 2.


page 637, image: s0709

II. ACTA OECONOMICA.

I. Aurelianus solam filiam reliquit. Et Aurelianus Proconsul Africae eius nepos fuit. Flavius Vopiscus, §. 10.

II. Exercitia quottidiana. In porticu Miliarensi, quam in hortis Salustii ornaverat, quottidie equos et se fatigavit, quamvis non fuerit bonae valetudinis. Flav. Vopisc. §. 12.

III. In servorum suorum delictis castigandis cumprimis severus exstitit, dum eos, quoties peccassent, coram se caedi iubebat. Ibidem.

IV. Ancillam suam, quae adulterium cum servo suo fecerat, capite punivit. Ibidem.

V. Modestia in habitu. Vestem holosericam ipse in vestiario suo non habuit, nec alteri utendam dedit. Et cum ab eo uxor sua peteret, ut unico pallio blatteo serico uteretur, ille respondit: Absit ut auro fila pen sentur! Flavius Vopicus §. 12.

VI. Convivium de assaturis maxime fuit. Vino rubro maxime delectatus est. medicum ad se, cum aegrotaret, numquam vocavit, sed ipse inedia se praecipue curavit. Rarus in voluptatibus fuit, sed mimis admodum delectatus est: cumprimis Phagone quodam, qui tam capaci gula ac ventre fuit, ut uno die ante mensam eius aprum integrum, centum panes, vervecem et procellum comederet: biberet autem infundibulo apposito plus orca.

NOTA.

Orca 1. Varroni vas vinarium teres est, quod Itali hodie Botitacio vocant. 2. Plinius vocat cadum salsamentarium, quod Itali Barile de tonina appellant.

Similiter Bonosum Imper. Aurelianus frequentem in aula habuit, qui bibit, quantum hominum nemo. Huic Aurelianus Hunilam, nobili gente Gothicam mulierem, nulla alia de causa uxorem dedit, quam ut eius indicio Gothorum omnia consilia et arcana cognosceret. De hoc Aurelianus dicere solitus: Non ut vivat natus est, sed ut bibat. Si quando legati Barbarorum ad Bonosum venissent, ipsis propinabat ut eos inebriaret, et ab his per vinum omnia cognosceret, et extorqueret veritatem. Quantumlibet bibisst, semper securus videbatur et sobrius. Praeterea tantum mingebat, quantum biberat, sic ut eius vesica numquam gravaretur. Postea cum a Probo superatus laqueo vitam clausisset, emanvit iocus, Amphoram pendere, non hominem. Flavius Vopiscus.

Certe eiusmodi hominum (si modo homines, non amphorae doliave pertusa, nominandi sunt) sepulchris inscribendum esset Epitaphium cuiusdam parasiti, repertum Romae extra Portam Capenam, ubi olim sepulturarum monumenta apud veteres Romanos posita erant: qnod est eiusmodi:

HEUS HIC SITUS EST OFELLLIUS
BUBALUS BIBULUS, QUI DUM
VIXIT, AUT BIBIT AUTMINXIT.
ABI PRAECEPS.

Non multum dissimile est Epitaphium Timocreontis, ut a Lylio Gyraldo ex Athaenei lib. 10. refertur.

*polla\ piw\n kai\ polla\ fagw\n, kai\ polla\ kak) ei)pw\n
)*anqrw/pous2, kei=mai *timokre/wn *r(o)dios.
id est:
Multa bibens, et multa vorans, mala multaque dicens
Ipse viris, iaceo Timocreon Rhodius.

III. ACTA POLITICA.

I. ACTA ANTE IMPERIUM.

I. Adulta aetate per gradus ad dignitates militares evectus propter insignem virtutem bellicam. Nam erumpentes Sarmatas in Illyrico cum trecentis praesidiariis solus attrivit. Flavius Vopiscus §. 2. Refert Theoclius, Aurelianum manu sua bello Sarmatico uno die 41 occidisse. Plurimis autem et diversis diebus ultra nongentos quinquaginta.

Cum essent in exercitu duo Aureliani tribuni, hic, et alius, qui cum Valeriano captus est, huic signum exercitus apposuerat: Manu ad ferrum: ut si forte quaereretur, quis Aurelianus aliquid vel fecisset, vel gessisset, suggereretur, Aurelianus manu ad ferrum; atque sic cognosceretur. Flavius Vopiscus ididem.

II. Disciplinam, militarem severe exercuit. Nam militem, qui adulterium cum hospitis uxore commiserat, ita punivit, ut duarum arborum capita inflecteret, et ad pedes militis ligaret, atque arbores ipsas subito dimitteret, ut scissus utrinque penderet. Hinc militibus ita timori fuit, ut sub eo, posteaqum semel cum ingenti severitate castrensia peccata correxit, nemo peccaverit. Flav. Vopiscus §. 3.

Huic Vopiscus haec verba tribuit ex epistola quadam militari vere aurea, ad Vicarium suum scripta: Si vis Tribunus esse, imo si vis vivere, manus militum contine. Nemo pullum alienum rapiat, ovem nemo contingat. Uvam nullus auferat, segetem nemo deterat: oleum, sal, lignum, nemo exigat: annona sua contentus sit. De praeda hostis, non de lacrimis provincialium, habeat: arma tersa sint: ferramenta Samitata, calceamenta fortia. Vestis nova vestem veterem exch dat. Stipendium


page 638, image: s0710

in balteo, non in popina habeat: in hospitiis caste se gerat: qui litem fecerit, vapulabit.

Haec epistola nostri saeculi militarem confusionem coram DEO et hominibus graviter perstringit atque damnat.

II. ACTA IN IMPERIO.

I. Imperii occupatio.

Aurelianus virtutis via ad fastigium Imperii adscendit. Nam Claudius Imper. bellum contra Gothos ipsi potissimum credidit, in quo secundis proeliis usus Rem publ. in integrum restituit. Unde Claudius ipsum successorem Imperii elegit, et ipse statim consensu omnium legionum factus est Imperator. Vopisc. §. 5.

Leicet enim Senatus Claudii morte nuntiata fratrem eius Quintillum Augustum appellaverit; tamen ipse non diu Imperium obtinuit, quia sibi ipsi mortem conscivit. Aurelianus igitur, Quintillo interfecto, solus Imperium obtinuit. Vopiscus §. 5.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. Beneficentia in amicos. Amicos suos honeste ditavit, et modice, ut miserias paupertatis effugerent, et divitiarum invidiam patrimonii moderatione vitarent. Vopiscus §. 12.

II. Privilegia concessa. Dedit facultatem, ut aureis, qui vellent, vasis uterentur, et poculis, et ut argenteas privatihaberent carrucas, cum antea aerata et eborata vehicula fuissent. Ibidem.

III. Iste primus Imperator fuit, qui diadema capiti innexuit: gemisque et aurata omni veste, quod adhuc fere incognitum Romanis moribus videbatur, usus est. Sextus Aurelius Victor.

IV. Fuit saevus et sanguinarius, et trux omni tempore, etiamfilii sororis interfector. Idem.

II. ACTA SAGATA.

I. Bellum contra Suevos et Sarmatas gessit, eosque gloriosissime vicit. Vopisc. §. 5.

II. Bellum contra Marcomannos. Ab his per errorem cladem accepit Nam a fronte dum ipse non curat occurrere, subito eruperunt hostes: dumque illos a dorso persequi parat, omnia circa Mediolanum graviter vastata sunt. Postea tamen ipsi quoque Marcomanni victi sunt. Ibidem.

Calliditas Marcomannorum bellicam fortitudinem Romanam pene evertit. Aurelianus enim cum vellet omnibus simul facta exercitus sui constipatione concurrere, tanta apud Placentiam clades accepta est, ut Romanum pene solveretur Imperium. Et causa quidem huius periciuli perfidia et calliditas Barbarici fuit motus. Nam cum congredi aperto marte non possetn, in silvas se densissimas contulerunt, atque ita Romanos vespera incumbente turbarunt. Flav us Vopisc. §. 6.

III. Bellum contra urbem Tyanam in Cappadocia sitam. Cum Tyanam venisset, eamque occlusam reperisset, iratus dixisse fertu: Canem in hoc oppido non relinquam. Tunc et militibus acrius incumbentibus spe praedae, et Haraclammone quodam; timore neinter ceteros occideretur, patriam suam prodente, civitas capta est. Sed Aurelianus duo statim praecipua, quorum unum severitatem ostenderet, alterum lenitatem, ex Imperatoria mente monstravit. Nam et Heraclammonem proditorem patriae suae sapiens victor occidit: et cum milites iuxta illud dictum, quo canem se relicturm apud Tyanaeos negaret, eversionem urbis exposcerent, respondit iis: Canem, inquit, negavi in hacure me relicturum: canes onnes occidite. Capta autem civitas est miro modo. Nam cum Heraclammon locum ostendisset aggeris naturali specie tumentem, qua posset Aurelianus occultus adscendere, ille conscendit, at que elata purpurea chlamyde, intus civibus, foris se militibus ostendit, et ita civitas capta est, quasi totus in muris Aureliani fuisset exercitus. Flavius Vopisc. §. 6.

IV. Occupatio Antiochiae. Recepta Tyana, Antionchiam, proposita omnibus impunitate, brevi apud Daphnen certamine obtinuit: atque inde praeceptis quantum probatur venerabilis viri Apollonii parens, humanior atque clementior fuit. ibidem.

V. Bellum contra Zenobiam Reginam. Contra Zenobiam et Zabam sociam eius apud Emessam magno certamine pugnavit. Cumque Aureliani equites fatigati iam pene discederent, ac terga darent, subito vi numinis, quod postea proditum, hortante quadam divina forma, per pedites etiam restituti sunt. Fugata est Zenobia cum Zaba, et plenissime parta victoria. Recepto igitur Orientis statu, Emessam victor Aurelianus ingressus est, ac statim ad templum Heliogabali tetendit, quasi communi officio vota soluturus. verum illic eam formam numinis reperit, quam in bello sibi faventem vidit. Quare et illic templa fundavit, donariis ingentibus positis: et Romae Soli templum posuit maiore honorificentia consecratum. Post haec Pa myram iter flexit, ut, ea oppugnata, laborum terminus sieret. Sed in itinere a latronibus Syris


page 639, image: s0711

male accepto frequenter exercitu, multa perpessus, et in obsidione usque ad ictum sagittae periclitatus est. Denique fatigatus, ac pro malis fessus, literas ad Zenobiam misit, deditionem illius petens, vitam promittens. Quarum exemplum hoc est: Aurelianus Imper. Roman. orbis, et receptor Orientis, Zenobiae ceterisque, quos societas tenet bellica. Sponte facere debuistis id, quod meis literis nunc iubctur: deditionem praecipio impunitate vitae proposita, ita ut illic Zenobia cum tuis agas vitam, ubi te ex Senatus amplissimi sententia collocavero. Gemmas, argentum, aurum, sericum, equos, camelos in aerarium Romanum inferas. Palmyrenis suum ius servabitur. Hac epistola accepta, Zenobia superbius insolentiusque rescripsit, quam eius fortuna poscebat. Eius quoque epistolae exemplum exstat apud Vopiscum §. 7. Zenobia Regina Orientis, Aureliano Augusto. Nemo adhuc praeter te quod poscis, literis petiit. Virtute faciendum est, quicquid in rebus bellicis est gerendum. Deditionem meam petis, quasi nescias Cleopatram Reginam perire maluisse, quam in qualibet vivere dignitate. Nobis Persarum auxilia non desunt, quae iam speramus: pro nobis sunt Saraceni, pro nobis Armeni. Latrones Syri exercitum tuum Aureliane viderunt: quid igitur, si illa veneri manus, quae undique speratur? Pones profecto supercilium, quo nunc mihi deditionem, quasi omnifariam victor, imperas. His acceptis literis, Aurelianus non erubuit, sed iratus est: statimque collecto exercitu ac Ducibus suis, undique Palmyram obsedit, neque quicquam vir fortis reliquit, quod aut imperfectum videretur, aut incuratum. Nam et auxilia, quae a Persis missa fuerant, intercepit: et alas Saracenicas Armeniasque corrupit, atque ad se modo ferociter, modo subtiliter transtulit, denique post multa certamina mulierem potentissimam vicit. Victa igitur Zenobia, cum fugeret camelis, quos dromadas vocitant, atque ad Persas iter tenderet, equitibus misfis est capta, atque in Aureliani potestatem deducta. Victor itaque Aurelianus, totiusque iam Orientis possessor, cum in vinculis Zenobiam teneret cum Persis, Armenis, Saracenis, superbior atque insolentior egit ea, quae ratio temporis postulabat. Flavius Vopiscus §. 7.

VI. Expeditio in Occidentem. Pacato Oriente in Europam rediit victor, et Carporum copias afflixit: unde Carpicus dictus: Quod cognomen, cum deforme videretur, repudiavit. Interim Palmyreni, qui iam victi et contusi fuerant, Aureliano rebus Europensibus occupato, rebellarunt. Itaque eo reversus, urbem captam penitus evertit ac delevit: atque prorsus crudeliter omnem aetatem sexumque concidit, ita ut ipsum iam caedium, quae patratae fuerant, paenitert aut pigeret. Securior deinceps in Europam rediit, atque illic omnes, qui vagabantur, hostes virtute sua contudit.

Sed dum Aurelianus res per Europam Asiamque omnem ingentes ageret, Firmus quidam exstitit, qui sibi Aegyptum sine insignibus Imperii, quasi ut esset civitas libera, vindicavit. Ad quem continuo Aurelianus revertit, et Aegyptum statim recepti.

Hac quoque expedita difficultate, Occidentem petiit, et Tetricum unum de triginta tyrannis, qui Gallias adhuc obtinebat, in potestatem suam redegit, non invitum, adeoque sponte ad ipsum transeuntem, quod militum petulantiam et improbitatem ferre non posset. Flavius Vopiscus §. 8.

VII. Triumphus. Princeps igitur totius orbis Aurelianus, pacatisper Occidentem Gallis, atque undique terris, Romam iter flexit, ibique de Zenobia et Tetrico, h. e. de Oriente et Occidente, triumphum egit. Ibidem.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

Aurelianus in initio Imperii tantum abest, ut iniquus is aut inimicus Christianis fuerit, ut suam etiam, in postrema et frequentissima contra Paulum Samosatenum Synodo Antiochiae, auctoritatem interposuerit: et Samosatenum, domo Episcopali cedere nolentem, exire compulerit. Eusebius l. 7. c. 30. Attamen cum natura barbaurs et sanguinarius esset, (ut Eutropius scribit) adeo ut nec a propria sororis silii caede abstineret: alienus tandem a Christianis factus, persecutionem in eos movere proposuit. Eusebius et Platina.

CAPUT III. DE EGRESSV.

POstquam Aurelianus Romae triumphum egisset, rursus ex urbe ad bellum Vindelicum discessit, ubi Boios, (quos nunc Bohemos nominamus) oram Vindelicam populantes, repulit. Inde ad Illyricum rediit, ac Persis bellum rursus indixit. Sed cum eo proficisceretur, fraude notarii sui Mnesthei periit: (cui Aurelianus necem minitatus fuerat) qui ad quosdam militares viros, amicos ipsius, nomina pertulit annotata, falso manum eius imitatus, tamquam Aurelianus ipsos pararet occidere. Itaque ut praeveniretur, ab iisdem interfectus est in itineris medio, quod inter Constantinopolin et Heracliam est. Eutrop.


page 640, image: s0712

Breulib. 9. Sextus Aurel. Victor. Imperavit annis v. mensib. v. Ibid.

Illo interfecto, cum esset res prodita, et sepulchrum ingens, et templum, detulerunt ii a quibus interemptus est. Mors quoque eius inulta non fuit Nam Mnestheus ad stipitem affixus, et bestiis obiectus est.

Senatus mortem eius graviter tulit; gravius tamen populus Rom. qui vulgo dicebat: Aurelianum paedagogum esse Senatorum. Vopiscus §. 9.

XXXVII. IMPERATOR ROM. M. CLAUDIUS TACITUS, eiusque Frater FLORIANUS.

CAPUT I. DE ORIV.

I. MCLAUDIUS TACITUS fuit vir nobilis Romanus, qui Romae Senatoris et postea Consulis officio functus erat.

II. NOMEN. Alii vocant eum P. Annium Tacitum. Alii M. Aurelium Tacitum.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

I. TEmperantia in victu. Ipse vitae fuit parcissimae, ita ut sextarium vini toto die numquam potaverit, soepe intra heminam. Prae omnibus oleribus affatim ministratis, lactucis indulsit. Somnum enim se mercari illa sumptus effusione dicebat. Amariores cibos appetivit. Balveis raro usus est, atque in senectute validior fuit. Panem nisi siccum numquam comedit, eundemque sale et aliis rebus conditum. Mensam suam numquam nisi agrestibus opimavit. Phasianum, nisi suo et suorum natali, et diebus festissimis, non apposuit. Vopiscus §. 4.

II. In vestitu modestia Togis et tunicis iisdem est usus, quibus privatus. Uxorem gemmis uti non est passus. Vopiscus ibidem.

II. ACTA LITERARIA.

I. Legit senex minutulas literas ad stuporem: nec unquam noctem intermisit, qua non aliquid vel scriberet, vel legeret, praeter posterum Calendarum diem.

II. Cornelium Tacitum Historicum parentem suum non i. avit, et de eo mandata dedit, ut quotannis exemplaria aliquoties describerentur, quo legi ab omnibus posset. Mensem Septembrem Tacitum appellari iussit, propterea quod eo mense et natus, et IMperator factus esset. Flavius Vopiscus § 4.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Post necem Aureliani milites ad Senatum scripsere, postulantes, ut alium Rei publicae Principem Patres eligerent. Neque enim eorum quemquam, qui Aurelianum occidissent, Imperatorem se passuros. Senatus, qui non ignorabat, Principes a se electos militibus non placere, rem ad milites retulit. Qui iterum ad Senatum; isque itidem ad milites. Dumque id saepius sieret, non invido, non tristi, sed grato religiosoque certamine inter Senatum, et exercitum, interregnum per sex vel septem menses fuit, sic ut Res publ. Imperatorem, dum bonus quaerebatur, non haberet. Egnatius. Cum autem rumor emersisset, Claudium Tacitum Imperatorem esse faciendum, discessit ille Roma, atque in Campania duobus mensibus fuit, Sed inde dedeuctus, illi Senatus consulto interfuit, in quo unanimi omnium consensu Imperator designatus est, et omnis Senatus Tacito acclamavit: Tacite Auguste, Dii te servent. Te delegimus, te Principem facimus, tibi curam Rei publ. orbisque mandamus. Suscipe imperium Senatus auctoritate: tui loci, tuae vitae, tuae mentis est, quod mereris. At ille senectutem suam excusando: Miror P. C. in locum Aureliani fortissimi Imperatoris vos senem velle Principem facere. An probaturos senem Imperatorem milites creditis? Videte ne Rei publicae non eum, quem velitis, Principem detis: et mihi hoc solum obesse incipiat, quod unanimiter delegistis. Post haec acclamationes Senatus hae fuere: Et Traianus ad Imperium senex venit: Et Adrianus ad Imperium senex venit; Et Antoninus ad Imperium senex venit. Et tu legisti: Incanaque menta Regis Romani, Et quis melius quam senex imperat? Imperatorem te, non militem sacimus: Tu iube, milites pugnent. Habes prudentiam, et bonum fiatrem. Severus dixit: Caput imperare, non pedes. Animum tuum, non corpus eligimus. Tacite Auguste, Dii te servent!

Omnium igitur acclamatione et a populo et ab exercitu libenter receptus est. Vopiscus §. 2. et 3.

II. Imperii administratio.

I. Leges vestiarias tulit. Nam holosericam vestem omnibus viris interdixit. Vopiscus §. 4.


page 641, image: s0713

II. Thermas publicas aedificavit. Domum suam destrui praecepit, et in eo loco thermas publicas fieri privato sumptu iussit. Ibidem.

III. Thermas omnes ante lucernam claudi iussit, ne quid per noctem seditionis oriretur. Ibidem.

IV. Senatum coluit. Postquam Imperator esset electus, talem ad Senatum orationem habuit: Mihi liceat P. C. sic Imperium regere, ut a vobis me constet electum, ut ego cuncta ex vestra facere sententia et potestate decrevi. Vestrum est igitur ea iubere atque sancire, quae digna vobis, digna modesto exercitu, digna populo romano esse videantur. Vopiscu §. 3.

V. Interfectores Aureliani e medio sustulit. Vopiscus §. 4.

CAPUT III. DE EGRESSV.

EXpeditionem adversus Barbaros ingenti multitudine a Maeotide erumpentes suscepit, in qua sexto mense Imperii insidiis militaribus interemptus est. Flav. Vopiscus. §. 4. Aurelius Victor vero scribit, quod 200. die Imperii apud Tarsum febri exstinctus sit.

FLORIANUS.

Hic frater Taciti germanus fuit, qui post fratrem arripuit Imperium, non Senatus auctoritate, sed suo arbitrio, quasi hereditarium esset Imperium. Verum vix duobus mensibus Imperium tenuit, et occisus est Tharsi a militibus, qui Probum imperare audierant. Vopiscus in Floriano, §. 1.

S. Aurelius Victor vero et Egnatius scribunt, quod solutis sibi venis ad Probi Imperantis nuntium obierit, etc.

XXXVIII. IMPERATOR ROM. M. AURELIUS PROBUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

PROBUS oriundus fuit e Pannonia civitate Sirmiensi, nobiliore matre, quam patre, patrimonio moderato, affinitate non magna.

PATER eius fuit DALMATIUS, vel ut alii volunt, Maximus, qui initio Hortulanus, et postea Dux militum factus in Aegypto mortuus est. Vopiscus in Probo, §. 2.

MATER eius fuit CLAUDIA.

II. Appellatio.

PROBUS dictus fuit. Fuit autem Probus et nomine et re: quia probus. virtuosus et salutaris Princeps fuit. Unde Valerianus Imper. eum in epistola quadam ad Mulvium Gallicuanum praefectum praetorio nominat Probum vere probum. Eius verba haec sunt: Miraris fortassis, quod ego imberbem Tribunum fecerim, contra constitutum Divi Adriani. Sed non multum miraberis, si Probum cogitas adolescentem vere probum. Numquam enim alius mihi, cum eum cogito, nomen occurrit. Quod nisi nomen haberet, potuit habere cognomen, etc. Vopiscus in Probo, §. 2.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA POLITICA.

I. Ante Imperium.

PROBUS adhuc adolescens corporis moribus tam clarus est factus, ut Valeriani iudicio tribunatum prope imberbis acciperet. Vopiscus §. 2.

Res item magnas ante adeptum Imperium gessit. Unde a Valeriano, Gallieno, Claudio, Aureliano. Tacitoque Imper. maxime commendatus fuit. Cuius rei epistolae ipsorum, quae apud Vopiscum exstant, testes sunt. His quoque militum amor, qui ingens erga Probum semper fuit, accessit, eosque ipse quoque crua, qua par erat, amplexus. Neque enim unquam ille passus est peccare militem. Si quid praedae fuit, ita id divisit, ut sibi nihil praeter tela et arma servaret. Quinetiam dum de praedato repertus esset equus non decorus, neque ingens, qui, quantum captivi loquebantur, centum ad diem milliaria currere diceretur, ita ut per dies 8. vel 10. continuaret, et omnes crederent Probum tale animal sibimet sevaturum, iam primum dixit: Fugitivo militi potius, quam forti hic equus convenit. Vopisc. §. 3.

II. Imperii occupatio.

I. A militibus electio. Cum ad exercitus in Oriente nuntius venisset de Taciti obitu, animus fuit militibus praevenire Italicos exercitus, ne iterum Senatus Principem daret. Sed cum Sermo esset, quis fieri deberet, et manipulatim in campo Tribuni milites alloquerentur, dicentes: Requirendum esse Principem aliquem fortem, sancum, verecundum, clementem, probum: Idque per multos circulos, ut fieri assolet, diceretur: Quasi divino nutu undique ab omnibus acclamatum est:


page 642, image: s0714

Probe Auguste, Dii te servent! Deinde concursus est factus, et cespititium Tribunal, appellatusque Imperator. Ornatus etiam pallio purpureo, quod de statua templi oblatum: Atque inde ad palatium deductus, invitus et saepe dicens: Non enim et vobis expedit, milites: non mecum bone agitis. Ego enim vobis blandiri non possum. Flavius Vopiscus, §. 4.

II. Senatus confirmatio. Cum ab exercitu qui Tarsi erat, iam Imperator esset factus, post a Senatu fuit consirmatus. Nam ab omnibus acclamatum est: Probe Auguste, Dii te servent! Olim dignus et fortis, et iustus, bonus Ductor, bonus Imperator. Exemplum militiae, exemplum imperii, Dii te servent! Assertor rei publ. felix imperes. Magister militia, felix imperes: te cum tuis Dii custodiant. Et Senatus antea te delegit. Aetate Tacito posterior, ceteris prior. Quod Imperium suscepisti, gratias agimus, Tuere nos, tuere rem publ. Bene tibi committimus, quos antea servasti. Tu Francicus, tu Gothicus, tu Sarmaticus, tu Patthicus, tu omnia: et Prius fuisti semper dignus imperio, dignus triumphis; felix gagas, feliciter imperes. Ibid.

III. Imperii administratio.

Spei de se conceptae egregiis factis respondit. Nam accepto hoc S. C. secundum orationem permisit Patribus, ut ex magnorum iudicum appellationibus ipsi cognoscerent, Proconsules crearent, legatos Consulibus et ius praetorium Praesidibus darent: leges, quas Probus ederet, Senatus consultis propriis consecrarent. Statim deinde, si qui de interfectoribus Aureliani superfuerant, vario genere vindicavit. Vopiscus §. 5.

II. ACTA BELLICA.

I. Bellum contra Tyrannos. Quorum fuere tres: 1. Saturninus Gallus. 2. Proculus. 3. Bonosus.

1. Contra Saturninum. Hic e Gallis oriundus, ea virtute et rei militaris fuit scientia, ut Aurelianus Imper. limitis Orientalis ducatum ei crediderit, edicens serio, ne unquam Aegyptum videret. Huius enim provinciae ingenia mobillia non iniuria suspecta prudentissimus habebat Imperator. Et salutatus ibi primum Saturninus est Augustus. Quod nomen tunc quidem fugit, at non multo post sumpsit: etsi non ignorans, quantum periculi eo ipso adiret. Cum enim eum animarent vel ad Imperium, qui induerant purpuram, in haec verba disseruit; Nescitis, amici, quid mali sit imperare. Gladii et tela nostris cervicibus impendent: imminent hastae undique, undique spicula; ipsi custodes timentur, ipsi comites formidantur: Non cibus pro voluptate, non iter pro auctoritate, non bella pro iudicio, non arma pro sudio. Adde, quod omnis aetas in Imperio reprehenditur. Senex est quispiam, inhabilis videtur: sin minus, inest furor. Nam quod Imperatorem me cupitis, in necessitatem mortis me trahitis. Sed habeo solatium mortis, solus perire non potero. Haec talis oratio non indigna erat Duce literato, et qui bonis disciplinis, inprimis Rhetoricae operam dederat: non modo Romae, sed et in Africa.

Fertur autem Probus et clementes ad eum saepe literas misisse, et veniam esse pollicitum: sed milites qui cum eo fuerant, non credidisse. Obsessus igitur prope Apaniam in castro quodam, ab iis, quos Probus miserat, invito Probo, occisus est. Flavius Vopiscus in Saturnino.

2. Contra Proculum. Hic patria fuit Albingaunus, natus ad Alpes maritimas, latrociniis in adolescentia assuetus, et tribunus postea multis legionibus praefuit, et fortia facta edidit. In Galliis hortantibus Lugduensibus, qui ab Aureliano afflicti fuerant, sibique a Probo metuebant, imperium assumpsit. A Probeo victus et fugatus, tandemque interemptus est, producentibus eum Francis, (quibus, ut ait Vopiscus, familiare est, ridendo sidem frangere) ad quos confugerat. Vopiscus.

3. Contra Bonosum. Hic origine Britannus fuit, Galla tamen matre natus, filius Paedagogi literarii. Nihil ipse literarum didicerat, et non tam militaribus studiis, etetsi nec ea neglexerat) quam bibacitate nomen sibi et laudem quaesitum iit. Potus enim cibique fuit capacissimus: dequo Aurelianus dixerat: non eum natum esse, ut vivat, sed ut bibat. Legatos Barbarorum ita vino deponere potuit, ut omnia secreta illorum expiscaretur. Is quoque Imperium ad Rhenum assumpsit, sed longo graviqeu certamine a Probo superatus est. Itaque vitam laqueo finivit, et ob eam rem dictus est amphora pendens. Vopiscus.

4. Gessit et alia maxima bella felicissimo successu. Nam Gallias a Germanis liberavit, civitatibus LX. nobilissimus receptis cum omni praeda: hostium prope CD. milibus caesis, reliquis vero ultra Nicrum fluvium et Albim submotis. Denique virture sua et prudentia eo hostes redegit, ut novem eorum Reges ad pedes ipsius se abicerent. Eadem virtute et felicitate deinde Rhaetias, Illyricum, Thraciam, Isauriam, Pamphyloiam, et alias provincias, terrore hostilium incursionum liberavit: Persas ac Parthos fama nominis sui ac rerum gestarum terruit, et ut pacem supplices peterent, adegit.


page 643, image: s0715

5. Duellum cum Aradione. Contra hunc pugnavit, et singulari certamine in Africa prostravit: et quia fortissimum ac pertinacissimum virum vicerat, sepulchro ingenti honoravit, quod adhuc exstat, tumulo usque ad ducentos pedes terrae lato, per milites; quos otiosos esse numquam est passus. Vopisc. §. 3.

III. ACTA TOGATA, sive VIRTUTES.

I. Fortitudo eius bellica, quae effulget 1. Ex dicto de equo celeri illi oblato: Fugitivo militi potius, quam forti, hic equus convenit. 2. Ex sacto, h. e. duello cum Aradione: de quibus antea diximus.

II. Prudentia de latronibus. Cum multa Barbarorum loca purgasset latrociniis, ubi per venisset ad Isauros, dixit, ab illis locis facilius arceri latrocinia, quam tolli. Sentiens, esse dandam operam, ne latronibus illuc esset aditus, neve iuvenes latrocinari discerent. Itaque loca omnia, quae angustum haberent aditum, veteranis concessit: addens, ut eorum filii ab anno 18. ad militiam mitterentur, ne ante latrocinari discerent, quam militare. Hoc tum recte Probus, cum multum interesset inter militiam et latrocinium: nunc frivolum est. Vopiscus.

III. Opera ergegia in Aegypto per milites struxit in plurimis civitatibus. In Nilo quoque cum multa fecit, ut vectigal frumentarium solus adiuverit; tum pontes, templa, porticus, basilicas labore militum struxit: ora fluminum multa patefecit, paludes plerasque siccavit, atque in his segetes agrosque constituit. Vopiscus in Probo §. 3.

IV. Diligentia. Non passus est, militem esse otiosum, sed multa opera militari manu perfecit, dicens: Annonam gratuitam militem comedere non debere. Vopiscus.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. Mortis antecedentia, quae sunt

I. *lexqe/nta. 2. *praxqe/nta.

*l*e*xqe/nta, h. e. dicta. 1. Symbolum: Numquam militem otiosum esse passus est, dicens: Annonam gratuitam militem comdere non debere. Quod dictum a militibus gravate ex eo fuit auditum.

2. Votum. Dixit praeterea: Brevi milites necessarios non habebimus. Vopiscus in Probo §. 7. et. 8. Quo significabat, Barbaras nationes omnes Imperiod Romano iam subiectas esse. Verum hisce dictis invisum militiubus et gravem, vel potius intolerabilem sereddidit.

II. *p*raxqe/nta, h. e. Patrii soli amplificandi studium. Cum Sirmium venisset, ac solum patrium fecundari cuperet et dilatari, ad paludem quandam siccandam multa milia militum adhibuit.

II. Mors ipsa.

Cum milites multo labore onerarentur, illius pertaesi, aliqui tumultuantes, seditionem adversus Probum moverunt, illumque, confugientem in turrim ferratam, (quam speculae causa editissimam exaedificaverat) interfecerunt, anno Imperii sui sexto, mense IV. Aurelius Victor.

III. Consequentia.

Reliquus exercitus, dolens exstinctum esse iustum, fortem, felicem et utilem Imperatorem, sepulchrum ei fecit huiusmodi titulo marmori inciso: HIC PROBUS IMPERATOR, ET VERE PROBUS SITUS EST: VICTOR OMNIUM GENTIUM BARBARARUM: VICTOR ETIAM TYR ANNORUM.

XXXIX. IMPERATOR ROM. M. AURELIUS CARUS, cum filiis CARINO et NUMERIANO.

CAPUT I. DE ORTV.

DE Origine, vel patria eius, diversae sunt Histoncorum sententiae.

1. Quidam dicunt, quod natus fuerit Narbonae, quae civitas in Illyrico sita fuerit. Verum haec sententia non potest consistere. Quoniam civitas illa in Illyrico dicta fuit Narbis, Graece *narbi\s2, uti testatur Stephanus.

2. Alii tradunt, quod natus sit Narbone. Narbo enim, Graece *narbw\n, olim amplissimum fuit Galliae Braccatae emporium; teste Strabone lib. 4. Et in hac civitate natus, indeque Narbonensis appellatus sit.

3. Alii scribunt, quod fuerit Romanus: quoniam ipse in Epistolis suis se Romanum profiteatur. Verum nos dicimus, quod Carus vocet se Romanum non natione, (quoniam non in Italia, sed in Gallia


page 644, image: s0716

erat oriundus: unde etiam Narbonensis dictus:) sed habitatione. Quia ius civitatis in urbe Roma habuit, ibique ad varios dignitatum gradus evectus est.

Appellatio.

I. NOMEN. CARUS dictus fuit, non tantum nomine, sed et re. Nam erga omnes amabilis et humanus fuit, et egregiis suis virtutibus omnium amorem sibi conciliavit; uti partet ex epistola Probi Augusti ad Senatum, quae a Vopisco ita recitatur: Probus Augustus Senatui suo salutem dicit; Felix esset nostra Resp. si qualis Carus est, aut plerique vestrum, plures haberem in actibus collocatos. Quare equestrem statuam viro morum veterum, si vobis placet, decernendam censeo, addito eo, ut publico sumptu eidem exaedificetur domus, marmoribus a me delatis. Decet enim nos talis integritatem remunerare viri.

II. COGNOMEN. Dictus fuit PERSICUS. quod cognomen praeclara a Persis reportata victoria meruit.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a,

CARUS in iuventute sua valde formosus fuit et ingeniosus, in senectute vero calvus factus est. In prima pueritia Romam venit, ibique artes liberales fideliter didicit: praeterea etiam in palaestra aliisque exercitiis equestribus studiose se exercuit: virtutibus suis praestantibus magnum apud omnes amorem et favorem meruit, iuxta vulgatum illum versiculum:

Nobilis est omnis, quem nobilitat sua virtus.

II. ACTA OECONOMICA.

CARUS in coniugio duos filios gen vit. Unus dictus fuit Numerianus, qui ergregie fuit moratus, et paternis vestigiis institit: Alter dictus fuit CARINUS, qui plane degeneravit, et homo omnium contaminatissimus fuit. Unde etiam pater infesto erga eum animo fuit, eumque saepius exheredare voluit.

II. ACTA POLITICA.

I. Togata.

I. Per civiles et militares gradus Praefectus praet. a Probo constitutus est. Vopiscus in Caro.

II. Occiso Probo, Imperator a militibus est electus. Nam in illo munere tantum sibi apud eos amorem conciliavit, ut interfecto Probo, tanto Principe, solus dignissimus Imperio videretur. ibidem. Senatus militarem suffragationem libenter comprobavit: quia videbat virtutem eius nobilitate generis et eruditione esse ornatam.

III. Beneficia a Probo Imp. in se collata grata mente agnovit, dum statim, initio Imperii, mortem eius acerrime ultus est.

IV. Filios suos consortes Imperii fecit, cumque iis biennium regnavic: Carinum Galliae praefecit; Numerianum vero secum retinuit.

II. Acta Sagata.

I. Bellum contra Sarmatas. Sarmatae, audita morte Probi, rursus in Pannoniam et Thraciam irruptiones fecere; sed CARUS primus omnium eos repressit, 16000 interfectis, et 20000 captis.

II. Bellum contra Persas. Pacata vicinia, in Asiam transivit cum filio Numeriano, et bellum Persicum, quod Probus inceperat, continuavit: nullo sibi occurrente Mesopotamiam obtinuit, et Ctesiphontem recepit: occupatisque Persis domestica seditione, victoriam ab eis referens, Persici nomen meruit.

Huc pertinet memorabilis Historia de ARSACIDAE, Persarum Regis iuvenis atque insolentis, ad CARUM Imp. legatione, et huius mascula atque heroica responsione. Unde paret admiranda Cari magnanimitas, cum singulari humanitate coniuncta, et vere mirabilis modestia, omnem affectatam pompam tum in comitatu, tum in victu et amictu spernens. Hanc historiam Iustus Lipsius in notis ad lib. 2. Polit. cap. 15. recenset hisce verbis: CARUS Imp. bellum inferebat Persis, et iam ad Armeniorum limites pervenerat. Illic militem curare corpus, et cibum e suo commeatu capere iussit, mox ex hostico (Parthorum agros ostendebat) petendum. Dum id agunt, ecce hostium legatos, qui adveniunt. Atque illi opinabantur futurum primo, ut ad Proceres quosdam aulicos deducerentu: deinde dierum aliquot intervallo ad Imperatorem. Atqui inciderant casu in ipsum iam cenantem. Circumstabat frequens miles, sed auro aut argento nihil cultus. Ipse veste punicea indutus, iacebat in herba. Cibus erat, vetus aliquod nigrum pulmentarium: et in eo frustula quaedam salsae suillae carnis. Cum autem legatos vidisset, nihil turbatum aiunt, nec quidquam immutasse; sed vocasse ad se ultro, et dixsse: Scirent quod ad se venissent. Nam Carum hunc ipsum esse. Iubere igitur ut renuntient iuveni suo Regi: Nisi resipiscat,


page 645, image: s0717

futurum ut intra unam Lumam omnis eorum silva, et omnis ager, magis nuda et levia sint, quam Cari ipsum caput. Et simul cum dicto pileum sustulit, et caput ostendit, tam glabrum, quam galea eius quae adiacebat. Et siquidem appeterent, iussit manum in ollam mittere. Sin minus, statim abire, et extra Romana praesidia esse, tamquam legatione omni iam defunctos.

CAPUT. III. DE EGRESSV.

CARUS, cum ad fatalem Imperii Romani terminum, nempe ad fluvium Tigridem pervenisset, in morbum incidit, inque tentorio exstinctus repertus est, cum simul vehementissimum tonitru caderet, quo multi exanimati sunt: ideo ipse etiam fulmine interiisse putatur. Imperavit annis 2.

EXEMPLA.

Omnia regna mundi fatales suos terminos agnoscunt, ultra quos progredi feliciter non possunt. Prima enim Assyriorum et Chaldaeorum, fatalem terminum habuit Hellespontum, angustum illud fretum inter Asiam et Europam prope Constantinopolin interiacens. Testatur hoc exemplum Semiramidis. de quo vide Diodorum Siculum l. 2. de rerum antiqu. cap. 5.

Sccunda Monarchia Medorum et Persarum, fatalem terminum habuit, non tantum Hellespontum, cum prima Monarchia communem; sed etiam versus Septentrionem terminus illi fatalis fuit Tanais fluvius, et mons Caucaus. Isque eidem cum Monarchia tertia Graecorum communis fuit. Sic Darius Hystacpis et Xerxes Hellespontum cum exercitu transgressi, re infecta magnisque cladibus acceptis, intra fatales terminos revocati sunt. Sicut testatur Strigelius in Chron. p. 71. Cyrus primae Monarchiae Persicae fundator. ad Colchidem a Tomyri Massagetarum Regina victus est. Herodotus lib. 1. Darius Hystaspis, contra Scythas profectus, re infecta domum est reversus. Herodotus l. 1. Et notandum est, quod nullus Rex in Septentrionem altius ascenderit Dario, sed tamen ultra Tanaim fluvium non est progressus. Alexander Magnus, non irritatis feris gentibus Septentrionis, portas Caspias ferratis repagulis obseratas clausit, ut gentes Scythicas hoc pacto ab Asiae aditu arceret. Plutarchus in vita Alexandri. Quarta denique Monarchia Romanorum versus Orientem fatalem terminum habuit Euphratem. Quandocumque enim Romani ultra Euphratem progressi sunt, semper infelices fuerunt: sicut testantur exempla Cari, Traiani, Valeriani, Iuliani Apostatae, Imp. Romanorum; de quibus consulantur Philippus Melanchthon in Chron. lib. 3. p. 163. Cuspinianus et Flav. Vopiscus. Unde patet, omnia regna mundi et Imperia esse periodica, sive finita. Solum Christi regnum autem esse oecumenicum, seu infinitum.

II. NUMERIANUS.

Hic CARI fuit filius, et propter nobilitatem, optimos mores, eruditionem et patris memoriam, a senatu et exercitu dilectus, imperioque non indignus visus est. Sed cum mortem paentis adeo defleret, ut oculos affligeret, lectica gestatur, factione Arrii Apri soceri sui, et praet. Praefecti, qui invadere Imperium conabatur, occisus est. Licet autem per plurimos dies facinus occultaretur, tamen foetore cadaveris in lectica relicti scelus proditum est. Diocletianus statim Imperator est proclamatus, qui in contione iuravit, se caedis Numeriani consicium non esse. Ideo Aprum auctorem caedis statim occidit, atque ita expletum est Oraculi vaticinium, eum imperaturum, si Aprum occidisset.

III. CARINUS.

Hic maior natu filiorum Cari, homo omnium contaminatissimus, et prorsus dissimili ingenio fuit. Huic enim lascivire, libidinari, in suos saevire, et Caligulam quendam aut Neronem agere, vita erat. ltaque et Carus, eius sceleribus cognitis, exclamasse fertur: Non est meus. Cum Carinus audiisset; quid patri et fratri accidisset, et Diocletiannum Imperatorem factum, accurrit in Italiam, et Sabinum Iulianum, qui Imperium sumpserat, in campis Veronensibus vincit. At nihilomninus in tanto periculo multis libidinibus se polluit. Nam matrimonia aliorum nobilia adlteriis corripuit, novem uxores brevi tempore duxit, easdemque plerasque praegnantes repudiavit. Postea contra Diocletianum in aciem progressus, multis proeliis cum eo conflixit. Sed ultima pugna commissa, ab exercitu suo desertus, ad Murtiam profligatus, et a suo tribuno interfectus est, cuius dicebatur coniugem stuprasse. Flav. Vopiscus.

Res Ecclesiae. I. Episcopi Romani.

Horum temporibus vixisse in Ecclesia scribuntur Eutychianus et Caius, Episcopi Romani. Quorum ille, vir sanctus, trecentos amplius martyres suis manibus sepelisse dicitur: Hic ordines sacros instituisse, ut Clerici quiasi per gradus ad maiores


page 646, image: s0718

dignitates adscenderent, fierentque ostiarii primum, tum lectores, dein exorcistae, tum acoluthi, post Diaconi, hinc Presbyteri, postremo Episcopi.

II. Martyres.

BABYLAS episcopus Antionchenus, cum Numerianum Imperatorem ad sacra Christiaorum spectanda admittere noluerat, dicens: Non licere, eum, qui cruore et Idolorum sacrificiis polutus esset, in domum Dei tam praecipitanter ingredi, et divina mysteria contaminatis oculis spectate: vel (ut Suidas refert) non passurum se, ut Lupus ovile Domini ingrederetur: Ob hanc causam ad mortem est condemnatus. Erat autem senex octuagenarius, qui scipione utes ad locum supolicii pergebat: vinctus fer reis catenis. Cum autem ad locum supplicii veniret, laeto spiritu ac voce dicebat ex Iesaiae cap. 8. v. 18. Ecce ego et pueri mei, quod dedit mihi Dominus. Postea duo a Carnifie pertebat. 1. Ut tres filii sui primo loco coram oculis suis occiderentur, ne post mortem suam forte a Gentibus persuasione inducti a Christianismo abducerentur. 2. Cum, occisis filiis, et ipse martyrium iamiam subiturus esset, rogabat, ut catenas, quibus vinctus erat, fetreas una cum suo coropore sepelirent, ut in hoc ornamento in extremo iudicio coram tribunali Iesu Christi apparere posset: Quo impetrato, se ipsum ex Psalmo 116. vers. 7, 8, 9. consolatus est, dicens: Revertere anima mea in requiem tuam: Quia Dominus benesecit tibi. Quiaeripuit animam meam de morte, oculos meos a lacrimis, pedes meos a lapsu. Ambulabo coram Domino in terris vivorum. Et postea animo vultuque imperterrito collum Carnifici feriendum praebuit: et sanguine suo doctrinam de Christo crucifixo obsignavit. Statuit namque Martyr hic sanctissimus, se per mortem, quam pro Christo patiebatur, in aeternam quietem ingredi, et ab omnibus huius vitae miseriis liberatum, iustitiae coronam accepturum a Christo iusto iudice. 2. Tim. 4. v. 8. Docere igitur BABYLAS exemplo suo omnes sanctos voluit, quomodo tres ex Psal. 116. aureoli versiculi citati sint usurpandi, quomodo et nos sanguine nostro veritatem Euangelii obsignare oporteat, nempe quod cum Babyla nos ipsos consolari, et medio in mortis agone, assistente Spiritu sancto Paracleto nostro, nos animare debeamus. Quoniam ex miseriarum valle omnibusque periculis in portum vitae aeternae, et in terram viventium ingrediemur, abi aeternae laetitiae corona a Deo triuno coronabimur.

XL. ET XLI. IMPERATOR ROM. VALERIUS DIOCLETIANUS, et AURELIUS MAXIMIANUS HER CULEUS, Collegae.

CAPUT I. DE ORIV.

I. Generatio.

DIOCLETIANUS obscuris parentibus ortus, in Dalmatia natus est.

PATER eius secundum quosdam Senatoris cuiusdam libertinus, secundum alios Scribae filius fuisse traditur.

MATER eius dicta fuit DIOCLEA.

II. Appellatio.

I. NOMEN. Ante Imperium dictus fuit DIOCLES, a matre Dioclea. Ubi vero orbis Romani potentiam accepit, Graium nomen in Romanum morem convertit, et se DIOCLETIANUM appellavit.

II. COGNOMEN eius fuit IOVIUS. Nam postquam ad Imperium pervenit, et Maximianum collegam assumpsit, felicissima sibi congomina indidere. Diocletianus Iovius, Maximianus Herculeus, appellati sunt: velut ille Iovis, hic Herculis haeres. Pomponius Laetus §. 1.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, Natura et mores.

COrpore fuit robustus et formosus. Ab ineunte aetate artibus bellicis deditus, et industria sua ad varios dignitatum gradus ascendit. Vopiscus vocat eum virum insignem, callidum, amantem reip. amantem suorum, et ad omnia, quaecumque tempus requirebat, paratum: Consilii semper alti, nonnumquam tamen effrontis, sed prudentis; nimia pervicacia motus inquieti pectoris comprimentis. Eutropius. lib. 9. de eo scribit, quod fuerit callide moratus, sagax, et admodum subtilis ingenio, et qui severitatem suam aliena invidia vellet explere: diligentissimus tamen, et sollertissimus Princeps. Quamquam fastum insolentiamque (de qua postea dicemus) omnes iure improbant.


page 647, image: s0719

II. ACTA OECONOMICA.

Habuit filiam nomine VALERIAM, quam matrimonio iunxit Galerio Maximino, quem Caesarem fecerat. Uxor vero eius ignoratur.

III. ACTA POLITICA.

I. Togata.

I. Futuri Imperii praesagium.

Cum Diocletianus apud Tungros in Gallia moraretur quadam in caupona, in minoribus adhuc locis militans, et cum Druide quadam muliere rationem convictus sui quottidiani faceret, at illa diceret: Diocletiane, nimium avarus, nimium parcus es: Ioco non serio Diocletianus respondisse fertur; Tunc ero largus, cum Imperator fuero. Post quod verbum Druis dixisse fertur: Diocletiane, iocari noli: nam Imperator eris, cum Aprum occideris. Semper exinde Diocletianus in animo habuit Imperii cupiditatem; ideque Maximiano conscio, cui hoc dictum a Druide ipse retulerat. Denique, ut erat solitus, risit et tacuit. Apros tamen in venationibus, ubi fuit facultas, manu sua semiper occidit. Denique cum Aurelianus Imperium accepisset, cum Probus, cum Tacitus, cum ipse Carus, Diocletianus dixit: Ego semper apros occido, sed alter semper utitur pulpamento. Cum vero Aprum Imperio inhiantem confodisset, conversus ad milites dixit: Tandem Aprum fatalem occidi. Flav. Vopiscus. Praeterea manu sua Apro percusso dixit: Gloriare, Aper; Magni Aeneae dextera cadis.

II. Electio ad Imperium.

Hisce factis, Imperator ab exercitu factus, magnoque honore a Senatu populoque Romae exceptus est.

NOTA.

Druidae, vel Dryides, I. secundum Plinium appellati sunt a dru=s2 quercus, quod quernis umbraculis delectarentur, vel, quod una cum quercubus et nasci, et mori crederentur. Et ab eadem voce dicti sunt Druidae: Quia visco, et hac arbore, in qua ille nascitur, nihil habebant sacratius. II. Casaubonus vero hanc sententiam refutat, dum inquit: Non assentior Plinio, conicienti, Druidas a voce Graeca esse appellatos. Quin potius Strabonis prudentissimum consilium seqor, negantis, in appellationibus gentium Barbararum Graecas etymologias esse quaerendas. Quare Druidas non magis voce Graeca sic fuisse vocitatos censeo, quam reliquos eiusdem gentis et aetatis Sophos, Bardos dico et Vates, sive Eubages. Haec Casaubonus. III. Gesnerus et Philippus Melanchth. Druidae, inquiunt, dicti a fide, quod eis tamquam Sacerdotibus et sapientibus fides a vulgo haberetur. Drau / drou / fides est Germanis. Inde feminarum nomina: Gariodrudae, Ariodruda.

III. Imperii administratio.

Sapienter Remp. gubernavit, eiusque sapientia pater 1. ex Dictis. 2. ex Factis.

1. Ex dictis. Saepe dicere solitus est, nihil esse difficilius, quam bene imperare. Id Flav. Vopiscus in Aureliano tradit se audivisse a patre suo, et addit causam. Colligunt (inquit) se quatuor aut quinque, simul consilium ad decipiendum Imperatorem capiunt: dicunt, quid probandum sit. Imperator qui domi est, vera non novit; cogitur hoc tantum scire, quod illi loquuntur: facit iudices, quos sieri non oportebat: amovert a Republ. quos debebat retinere. Ita bonus, cautus, optimus venditur Imperator. At vulgus ad Imperatoris titulum satis esse putat nasci, aut eligi: nasci utcumque: eligi emptis suffragiis, ac sollennibus ceremoniis confirmari.

Similiter Philosopho cuidam immunitatem petenti sapienter respondit: Petitio tua, inquiens, pugnat cum professione tua. Profiteris enim eam artem, quae docet affectus vincere; et iam ostendis, te ab avaritia superari.

II. Ex factis. Quia Rem publ. sapienter ordinavit. Recte dicitur: Vir sapiens observat to\n kairo\n, h. e. temporis opportunitatem. Eandem quoque Diocletianus prudenter observavit. Nam cum periculosus esset Imperii Romani status propter hostes Imperium undique turbantes, de salutari Rem publ. tranquillandi remedio cogitavit, videlicet, ub Collegas sibi fideles adiungeret.

Quae 1. Maximianum anno C. 285. Caesarem creavit. Cum vero plura bella orirentur A. C. 286. eundem Augustum proclamavit, eique tribunitiam potestatem concessit cum Consulatu in sequentem annum.

II. Hi duo Augusti Diocletianus et Maximianus, inter se concordantes, rurusus duos Caesares, quos sibi adiunxere, fecerunt: Ille quidem Galerium Maximinum; hic Constantium Chlrum. Coniugiis etiam foedera confirmata sunt. Diocletianus filiam Valeriam in matrimonium collocavit Maximino: Maximianus Herculeus privignam Theodoram Constantio Chlooro. Licet enim hi uxores iam haberent, eas tamen dimittere iussi sunt, ut ita praedictis Augustis non tantum adoptione, sed etiam affinitate iungerentur. Constantius dimisit Helenam, e qua filium iam Constantinum habebat, qui postea imperium solus obtinuit, et Magni cognomen accepit.

2. Diocletianus quoqne initio clemens et modestus fuit. Tandem tamen, prospero secudarum rerum curusu, eo usque insolentiae processit, ut


page 648, image: s0720

mortalitatis oblitus, se tamquam Deum aborari voluerit, velut in ipso esset caelestis maiestas; ideo fratrem Solis et Lunae se nuncupavit. Proicere se quoque homines humi venerabundos, atque osculum pedibus figere pati coepit: et gemmas calceis vestibusque inseruit: cum ante ipsum omnes Imperatores consulari tantum salutatione contenti fuissent, et solam Chlamydem purpuream privato habitui adiecissent. Eusebius, Pomponius Laetus. Postea hoc fere imitati sunt Romani Episcopi: calceos suos gemmis et margaritis ornanres, eosque Monarchis aliisque hominibus exosculandos praebentes. Euseb.

IV. ACTA SAGATA.

I. Bellum contra Carinum. Initio imperii exercitum reducens ex Asia, vicit Carin um in Dalmatia, qui patri CARO succedere conabatur. Uti in historia Carini diximus.

II. Aegyptum, quem Achilleus quidam pene totam ad rebellionem concitaverat, recepit: obsessa Alexandria 8. mensibus: magnam multitudinem trucidavit, et Achilleum, qui se nominaverat Imperatorem, bestiis dilaniandum obiecit.

III. Bellum in Gallia. Cum novi in Gallia tumultus a hominibus orirentur, qui se Bagaudas vocabant, ut hodie sunt die Banditen oder Cossaken / qui Duces habebant Amandum et Aelianum. Contra eos Diocletianus Maximinaum valido cum exercitu misit: is eos celeriter oppressit ac delevit.

NOTA.

Bagaudae apud Salvianum, Eusebium et alios, vel Baccaudae sunt factiosi, rebelles et latrones. Bagauda vel Baccauda ipsum est latrocinium, motus agrestium, seditio, tumultus. Eumenius panegyrico de scholis instaurandis: Latrocinio Bagaudicae rebellionis obsessa. Eius generis sunt, quos Poloni Cosakos, in deserto Muscoviae vocant. Item Bandelieri, in montibus Pyrenaeis: et Martolossi, in montanis Pannoniae; ut scribit Cunradus Rittershusius lib. 5. in Salvianum.

IV. Bellum in Africa. Maximianus exercitum iu Africam transtulit, et Quinquagenarios, (alii Quinquegentianos vocant, qui erant milites quinquagenarii, et supra eum numerum annorum, ideoque agros sibi dari voluerunt, eoque nomine Africam diripuerunt) proeliis fatigatos, ad loca aditu difficilia compulit, tandem tamen eos in proelium coactos vicit, inque alia loca transtulit. Eutropius. Victor.

V. Denique per Maximinum Galerium, Narsem Persarum Regem vicit, ideo post tot victoris maximus triumphus a Senatu ei decretus, et inclita cognomina Principibus indita sunt a devictis populis. Splendidum igitur triumphum Diocletianus et Maximianus Romae egerunt, ducentes secum Regis Persarum Narsis coniugem, sorores ac liberos. Verum in ea fortuna adeo se superbum praebuit Diocletianus, ut divinos honores Imperatoribus habendos praeceperit, Regum Persicorum more adorari voluerit, et pedes osculandos cunctis absque discrimine exhibuerit: de quo antea dixmus.

V. ACTA ECCLESIASTICA.

Diocletianus anno Imperii 19, instante Dominicae Passionis festo, Nicomediae, ubi regia sedes erat, edictum publicavit: quo praecipiebatur, ut templa atque oratoria Christianorum everterentur, soloque aequarentur: libri Bibliorum sacrorum cremarentur, et qui Magistratus, officii aut dignitatis alicuius honorem fuissent adepti, de gradu turpiter deponerentur: Privati vero, qui in professione Christiane religionis perstarent, libertate privarentur. Eusebius lib. 8. c. 2.

Occasionem hostes fidei Christianae ad stimulandum Diocletianum, et ad hoc facinus nefarium perpetrandum, desumpserunt ex conflagratione partis alicuius palatii regii Nicomedici, quam calamitatem in Christianos contulerunt. Unde Imperator, inaestimabili furore succensus, iussit omnes nostros acervatim collectos, alios gladio obtruncari, alios ignibus comburi. Eusebius l. 8. c. 6.

PHILOSOPHI quoque hisce temporibus flammae persecutionis oleum addiderunt, et contra religionem Christianam disputarunt. Nam Philosophi fuerunt maximi Christianorum persecutores in Ecclesia primitiva. Rursum ex medio inimicorum suorum Deus excitavit ARNOBIUM Rhetorem, qui constantia martyrum permotus, ad religionem Christianam accessit, eamque contra reliquos philosophos defendit. Idem postea etiam fecit LACTANTIUS, Arnobii Discipulus, ex Philosopho Episcopus factus.

Sub Diocletiano martyrii coronam acceperunt:

I. Anastasia, nobilis apud Romanos femina, a suo marito excarnificanda iudici traditur, quae, cum situm et squalorem carceris esset perpessa, cremata est. Fast. Ecclesiast.

II. Cassianus, Ludimoderator Brixiae in Italia, in foro Cornelii, pueros in schloa informavit. Cum idolis sacrificare recusaret; detractis vestibus, et vinctis post tergum manibus, discipulis suis excruciandus traditus est. Hi stylis acutis, quibus


page 649, image: s0721

literas tabulis ceratis inscribere solebant, eum pungunt. Ut autem quisque puerorum infirmior fuit, ita dolores et cruciatus ei maxime auxit, Nam robustiores, qui stylis ad vitalia usque viscera penetratunt, mortem citius promverunt Petrus de Natal lib. 7. Osiad. H. E. Cent. 4. lib. 1. cap. 12.

III. Petrus Sanctus, quidam aulicus Diocletiani cubicularius, nudus in sublime sublatus, toto corpore flagris caesus laceratusque est ad ossium usque nudationem: aceto postea sale mixto in purulentis corporis partibus perfusus, in craticula igne leni tostus, in modum carnis vescendae, tandem laeto spiritu exspiravit. Euscbius lib. 8. c. 6.

IV. Diodorus Episcopus in specu quodam cum sacram Synaxin celebraret, obstructo aditum cum omnibus Christianis periit. Ita etiam Marinus Senator.

Duravit haec saevitia circiter decennium, et numerati potest inter exempla diuturnae crudelitatis praecipua, quae Ecclesia sensit, qualem in Aegypto Pharaonis, et deinde Antiochi Epiphanis tempore experta est.

Edictum propositum, simile Antiochi edicto: ut omnes homines ubique sacrificarent Diis Imperatorum: non sacrificaturi afficerentur poena: et ut templa et libri delerentur. Nulla magna urbs fuit, in qua non quottidie circiter centum ad supplicia rapti sunt. Conspectum est, bestias parcere multis, qui eis obiecti erant, et ne incitatae quidem sanctos Dei martyres attingere voluerunt, sed circumiverunt saepius, eosdem lustraverunt, et tandem procul ab eorum corporibus abscedentes in spectatores impios crudelissime saevierunt. Ita ostendit Deus, bestias mitiores esse tyrannis. Referunt Historici, teste Osiandro H. E. cent. 4. lib. 1. cap. 7. in uno mense Christianorum virorm, mulierum, et puerorum 17000. caesa fuisse.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

DIOCLETIANUS anno vigesimo Principatus exacto, de Imperio deponendo coepit consilium, eius causa fuit.

I. POLITICA, quia laborum et periculorum, quae cum ista fortuna ferme iuncta, pertaesus: sive quod magnis rebus gestis vereretur, ne fortunam etiam adversam experiretur.

II. ECCLESIASTICA, quod Christi nomen, uti speraverat, deleturum se desperaiet, pofteaquam singularem Christianorum in morte constantiam perspexisset. Postea quoque ipse eiusque collega amdicis confessi sunt, se id ex desperatione fecisse, quod Christiano delere, eorumque Religionem exstinguere non potuissent. Nicephorus lib. 7. cap. 20. Licet enim Maximianus initio Dicoletiani consilium approbare noluerit, tandem tamen Diocletianus in sententiam suam collegam pertraxit. Ambo igitur una die, Diocletianus Nicomediae in Bithynia, Maximianus Mediolani Imperii purpuram exuerunt, habitum privatorum receperunt, vitamque privatam agere coeperunt. Maximianus in Lucaniam, Diocletianus Salonas in patriam concessit. Cum a Maximiano post quadriennium admoneretur, ut Imperium una repeterent, contradixit: Se peste (inquit) liberatum nolle amplius venena imbiere. Satis se pro Republ. elaborasse, ex tempus appetiisse, ut sibi vivat, et vixisse non posse testari, nisi postquam in patria sua olera sevisser. Et addit: Utiam Salonae visere posses olera nostris manibus sata! profecto numquam istud tentandum iudicares.

NOTA.

Owenus lib. 2. Epigr. Regum Statum miserrimum venusto hoc Epigrammate pulchre depinxit:

Dum non vult alter, timet alter, dicere verum
Regibus, ô miserum Regus in orbe statum!

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Tandem Diocletianus metu Constantini, cum Maxentium Constantinus interfecisset, veneno hausto ipse mortem sibi conscivit. Cum vixisset annos 78, imperasset annos 20.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Diocletiano (cum novem annos post Imperium vixisset) contigit, quod nulli unquam, ut, cum privatus obiisset, inter Divos tamen relatus sit. Eutropius.

II. VALERIUS MAXIMIANUS HERCULBUS.

CAPUT I. DE ORTV.

FVit genere Pannonius, apud Sirmium ortus, semiagrestis quidem militia, tamen et ingenio bonus. Sextus Aurelius Victor.


page 650, image: s0722

Appellatio.

NOMEN eius fuit Valerius Maximianus: cognomine dictus fuit Herculeus; quod a Diocletiano ipsi inpositum est.

CAPUT II. DE PRO GRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

VVOR eius fuit EUTROPIA. Ex qua suscepit filium maxentium, qui postea Imperator actus; et filiam nomine Faustam, quam Constantio Chloro in matrimonium elocavit.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

A Diocletiano est Caesar creatus, postea vero Augustus ab eodem appellatus; uti in historia Diocletiani diximus.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

Homo saevus et truculentus in omni vita fuit, ingeniique immanitatem vultus quoque torvitate praetulisse accepimus, inquit Aurelius Victor. Eundem non modo Diocletiano prompte semper in tristioribus obsecutum, sed ultro, et suopte ingenioita crudelem fuisse, ut ab illo mitigandus etiam, etque ad moderationem revocandus fuerit, illumque non iniuria nominasses poetae verbis: Monstrum horrendum, informe, ingens! De quo item merito illud eiusdem ingeminares: Dii, talem terris avertite pestem! Vere enim ille pestis, clades, pernicies, furia, et quicquid in immanem dici tyrannum potest, exstitit.

Cum Imperium esset depositurus, Constantium Mediolani Augustum creavit; sicut Diocletianus Nicomediae Galerium.

II. ACTA SAGATA.

Bella gessit I. In Gallia, ubi Bagaudas oppressit.

II. In Africa, ubi Quinquagenarios in ordinem redegit, seditionemque illorum sic repressit; ut pacem illos vix tandem impetrare sineret. Vide Histor. Diocletiani cap. in Acta Sagata.

III. Germani, Burgundiones et Alemanni in Gallias irruperunt, omnia caede, rapinis, vastationibus et incendiis miscuerunt; qui tamen paulo post, cum Maximinus eos interclusifset, et fame et peste conflictari coeperunt, quos hisce cladibus absumi Maximianus passus est. Ammianus.

IV. Cum Germani Rhenum glacie concretum transiissent, et Gallias vastare incepissent, Maximianus eos repulit, et paulo post ponte in Rheno facto, usque ad Danubii fontes Germaniam vastavit. Marcell.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

Acerrimus Christianorum persecutor fuit; uti et Diocletianus, de quo antea. Ita namque Orosius lib. 7. c. 25. de iis scribit: Diocletianus in Oriente, Maximianus in Occidente vastari Ecclesias, affligi intersicique Christianos, decimo post Neronem loco, praeceperunt. Quae persecutio omnibus fere anteactis diuturnior atque immanior fuit. Nam per decem annos incendiis Templorum, proscriptionibus innocentium, caedibus martyrum, incessabiliter acta est. Ut Sulpitius Severus de iisdem l. 2. sacr. Histor. scribit, Dioletiano et Maximiano imperantibus, acerbissima persecutio exorta, quae per decem cotinuos annos plebem Dei depopulata est, qua tempestate omnis fere sacro martyrum cruore orbis infectus est; quippe certatim gloriosa in certamina ruebatur, multoque avidius tum martyria gloriosis mortibus quaerebantur, quam nunc episcopatus pravis ambitionibus appetuntur. Nullis unquam bellis magis mundus exhaustus est, neque maiori unquam triumpho vicimus, quam cum decem annorum stragibus vinci non potuimus. Haec ille.

Martyres.

I. Susanna virgo, quod nollet nubere Maximiano Imp., religionis causa carceri includitur A. C. 295. et sequenti anno gladio trucidatur cum multis aliis. Baronius.

II. MAURICIUS, qui Legionis militum Thebanorum tribunus fuit. a Maximiano ad castra Caesariana prope oppidum Ottodurum vocatus e Syria, ut per Deorum aras praesentes iurarent, velle se Christianos armis persequi: qui maluerunt omnes trucidari, quam contra Christianos pugnare. Hanc sententiam postquam Maximianus cognovit, ira percitus, decimum quemque ad supplicium capitis legit: hoc cum relicti non curarent, sed fortius animarentur, Mauricius eos ad constantiam piam adhortaretur, ipsique affirmarent, se pro defensione Rei publ., non contra Christianosarma suscepisse, et vitam sibi eripi potius passuros, quam Christum abnegaturos, iterum decimum quemque securi percussit. Sed cum neque hac saevitia fracti essent; attonitus tandem in eos omnem exercitum suum misit, totamque istam legionem iugulari praecepit. Osiand. Histor. Magd. cent. 4. c. 12. p. 830.


page 651, image: s0723

III. Cum Maximianus nihil proficeret, non caede (ut antea Fecerat) in milites grassatus est, sed novo modo. Nam damnavit eos ad labores serviles, ad aedificandas thermas Romanas et Carthaginenses. Eusebius.

CAP. III. DE EG RESSV.

MAximianus, cum imperasset annos 18, suasu Diocletiani Imperium deposuit, sed postea eum paenituit, quod collegae assenserat: quare in urbem Romam se contulit, simulans se filio Maxentio ad gubernacula auxilio fore. Inde tumultus ortus, quod milites indignarentur, haec ab illo tentari. Eum tumultum suppressit, cum diceret, se hoc figmento experiri voluisse, an milites Maxentium amarent. Inde profectus ad Constantinum generum suum in Gallias, cui clanculum infidias struxit. Sed res aperta est viro per Faustan uxorem. (ea enim mariti salutem tueri, quam patris scelus tegere maluit.) Maximianum igitur Constantinus persequitur, captumque Massiliae strangulari iudet. Cadaver eius Mediolani sepultum est. Aurelius Vict. Zosimus.

Symbolum eius fuit.

MELIUS MORI, QUAM SIBI VIVERE.
Qui vivit sibi solus, homo nequit esse beatus,
MALOMORI: nam sic VIVERE NOLO MIHI.

XLII. IMPERATOR ROM. CONSTANTIUS CHLORUS, et GALERIUS MAXIMINUS, COLLEGAE.

His adiunguntur:

SEVERUS.
MAXIMIMUS IUNIOR.
M. AURELIUS MAXENTIUS.
C. VALERIUS LICINIUS.

Nam Galerius Maximinus Severum et Maximinum (qui et Maximianus vocatur) iuniorem, sororis suae filios, collegas sibi adscivit, Severo e medio sublato: in eius locum rursus elegit Licinium. Maxentius vero se ipsum Augustum appellavit.

I. CONSTANTIUS CHLORUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER eius fuit EUTROPIUS, Romanorum nobilissimus, qui genus suum ad Aeneam retulit.

II. MATER fuit CLAUDIA, neptis Claudii Imper. ex fratre.

II. Appellatio.

I. NOMEN fuit CONSTANTIUS

2. COGNOMEN, CHLORUS, Graece *xlwro\s2, quod pallido colore praeditus fuerit.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXores habuit duas.

I. Fuit HELENA, Celi Regis Angliae filia, ex quanatus Constantinus Magnus.

II. Fuit THEODORA, Maximiani privigna. Exqua nati sunt: I. Annibalinus, pater Dalmatii. 2. Constantius, pater Galli et Iuliani Apostatae. 3. Constantia, uxor Licinii.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

A Maximiano Caesar est creatus, uti a Diocletiano Galerius. Antequam veroilli Imperio se abdicarent, Constantius et Galerius comprobante Senatu Augusti appellati sunt.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. Constantius Chlorus et Galerius Maximinus Imperium diviserunt: Ita ut Constantius Galliam, Hispaniam, Britanniam, Africam; Galerius Illyricum, Graeciam, Asiam, Aegyptum obtineret. Ille tamen, qua erat animi moderatione, Italiam etiam Africamque Galerio remisit, reliquis contentus.

II. Salutis publicae studiosus fuit. Licet enim brevitemporis spatio Imperio praefuerit, virtutem tamen in eo civibus approbavit. Nam thesauros subditorum non quaesivit, sed benevolentiam eorundem obtinere studuit. Amicis ergo


page 652, image: s0724

admonentibus, quod in augendo fisco videretur indiligentior, respondit: Fublicas opes rectius a privatis haberi, quam intra unum claustrum reservari. Bonus Princeps, qui magis a suis diligitur quam timetur, habet quicquid cives possident. Similiter elegans de illo Historia legitur apud Eusebium l. 1. circa quam quinque membra sunt notanda.

1. Diocletiani legatio. Cum fama passim pervagatus hic sermo de Constantio esset, quod propter clementiam et benignitatem in subditos, nullos sibi thesauros reponeret: Diocletianus, qui adhuc summum Imperii gradum obtinebat, legatis ad eum missis, dissolutam eius in Republ. administranda negligentiam increpare, et paupertatem tamquam probrum obicere, et ad eam rem confirmandam, argumenti loco usurpare, quod nihil prorsus pecuniae haberet in thesauris reconditum.

2. Constantii Chlori petitio. Ipse vero legatis, qui ab Augusto venerant, aliquandiu detentis, ex omnibus populis suae ditioni subiectis eos, qui maximis divitiarum copiis circumfluebant, in unum convocavit, pecunia sibi opus esse dicens, et hoc tempus opportune oblatum, quo quemque propensum studium et benevolentiam erga Dominum ac Regum suum declarare par esset.

3. Subditorum prompta oblatio. Quo audito, subditi occasionem hanc diu optatam benevolae suae in illum voluntatis siguificandae statuentes, obiecta omni cunctatione, mature aeraria eius auro, argento, aliisque opum et facultatum generibus complere, studio quodam et ardore interse contenderunt, quo alius alium in largiendo superaret; idque laeto et hilari vultu praestiterunt.

4. Thesaurorum ostensio. Hac re confecta, Constantius legatos ab Augusto missos thesauri sui spectatores fecit, eosque testes esse iussit eorum, quae oculis vidissent. Qui rem gestam admirantes, ad Diocletianum redierunt.

5. Thesaurorum restitutio. Constantius post legatorum discessum, pecuniae illius Dominos denuo accersivit, eosque obsequii ac fingularis benevolentiae causa humanissime tractatos, suis receptis omnibus facultatibus, domum redire iussit.

III. Liberalis fuit. 1. Erga quosvis. Nam facilem et amabilem cunctis se praebuit, unde plurimum dilectus est.

2. Erga doctos. Nam apud Clivienses Rehetore in publica schola exstincto, Eumenium Professionioratoriae praefecit, dato stipendio sexcentis milibus nummum. Nazian.

IV. Humilis fuit, et au) ta/rkeian amavit. Nam paucis natura fuit contentus; fictilibus in mensa, more Agathoclis Siculi, usus est. Apparatum et vasae argentea ab amicis conquisivit, quando mensam exornare voluit. Eutropius.

II. ACTA SAGATA.

Bellum contra Alemannos gessit. Cum enim Alemanni sive Germani Rhenum glacie concretum noctu trai erent. et Lingonas, ubi Constantius erat, invaderent; Constantius his obviam profectus praelio superatus est, et saucius fugit ad Vindonis oppidum, contendens tanto discrimine, ut clausis portis reste in murum extraheretur: inde adventante exercitu, et receptis animis, erupit, et post quintam horam 6000 hostium domuit. Eutropius. Illo quoque tempore Spiram ad Rhenum condidisse scribitur, nomine a cohorte Imperatoria facto, ubi et matrem Claudiam sepeliit.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Constantius, quamquam ipse Christianus initio non esset, tamen illos odio prosecutus non est, neque suppliciis, ut Imperatores superiores, et Imperii socii, eosdem affecit; quin potius patrocinioeos texit. Postremo suprerstitionem Ethnicam Christiana religione, et vera pietare, mutavit, sancteque reliquam exegit vitam, cum familia universa. Eusebius c. 11. et 12.

II. In explorandis animis aulicorum suorum singulari strategemate usus est. Circa quod notanda sunt tria. 1. Ortus. 2. Progressics. 3. Egressus.

I. ORTUS, continet Constantii commenti propositionem. Proposuit edictum, voluntati suae longe contrarium, quasi nollet in aula sua Christianos ferrre. Libera igitur eis optione data, hanc conditionem tulit, ut vel Diis Ethnicis immolando, integram haberent potestatem commorandi apud ipsum, et solitis honoribus perfruendi: vel sin minus hoc exsequerentur, aditu ad ipsum prohiberentur, et consuerudine eius ac familiaritate, prorsusque repellerentur ac reicerentur.

II. PROGRESSUS, continet Aulicorum segregatisnem. Sincere igitur Christum qui amplectebantur, spretis dignitatibus, a comitatu Imperatoris discedebant: qui e diverso nomine-tenus Christianierant, ut priorem locum et gradum retinerent, a Christo defecerunt.

III. EGRESSUS, continet sententiae pronuntiationem. Constantius patefacto commento, quod celaverat, illos DEI desertores graviter obiurgatos, tamquam servitio suo indignos, aula excedere iussit, addens hanc vocem: Sisidinon fuerunt Numini, h. c. Christo, quem colebant, nequde mihi fidem praestabunt, neque certam operam navabunt ad


page 653, image: s0725

me, meumque Imperium, tuendum. Ceteros, quorum constantiam in fide Christianaperspexerat, hovoribus, praemiis ac beneficiis collatis sibi devinxit, inquiens: Id genus homines in praecipuis maximeque necessartis amicis et familiaribus numerandos esse multoque pluris, quam aeraria ingenti thesauro referta, merito aestimandos.

AXIOMA. Qui DEO non est fidelis, neque homini sidelis esse potest.

Hoc Axiomate Constantius Chlorus usus est, uti ex historia citata videre est.

Idem quoque Rex Theodoricus Afer Arianus observavit, qui ministrum habuit Orthodoxum, quem mirifice dilexit. Hic gratum facere cupiens hero suo, simulavit se velle amplecti dogma Arii. Theodoricus vero levitate hominis offensus, in iracundiaiussit eum interfici: Numquam se posse, inquiens, fidelitatem sibi polliceri de eo, qui DEO infidelis esset.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

COnstantii Oratio proagw/nios Cum esset moriturus, filio coronam imponens, ad eum et ad Senatum dixit: Nunc mihi mors vita ipsa dulcior est futura: nunc optatus adest obitus. Nam filium Imperatorem relinquo, qui Christsanorum lacrimas absterget, et tyrannorum crudelitatem vindicabit.

AXIOMA. Monita Principum proagw/nia magnos relinquunt aculeos in animis, tum subditorum, tum liberorum.

EXEMPLA.

I. MOSES moriturus dixit: Ego scio contentionem tuam, et cervicem tuam durissimam. Adhuc vivente me et ingrediente vobiscum, semper contentiose egistis; quanto magis, cum mortuus fuero, etc. Deuter. cap. 31. vers. 27, 28, 29, 30.

II. IOSVA moriturus populum ad legem DEI foedere astrinxit, et saxum ingens erexit, quod testis esset adversus eum, ne datam DEO sidem falleret. Cap. 24.

III. DAVID ex hac vita migraturus ad Salomonem filium et regni heredem ait; Ego ingredior viam universae terrae; confortare, et esto vir: et observa ut custodias mandata Domini DEI tui. 3 Reg. 2.

IV. THEODOSIUS Imper. in agone mortis constitutus vocavit filios Arcadium et Honorium, illisque nihil aliud mandavit, quam ut veram pietatem integram servarent, per quam eos asseveravit pacem habituros, et bella sopituros, victoriamque a DEO consecutoros esse. Niceph. lib. 13. histor. cap. 1.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Constantius Eboraci in Britannia morbo quodam correptus diem suum obiit, Imperii anno 15, aetatis 56. Socrates, Nicephorus.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Ipso mortuo, filius Constantinus Magnus ei in Imperio successit.

II. GALERIUS MAXIMINUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

PArentibus ignobilibus in Thracia Ripensi fuit oriundus.

II. Appellatio.

1. NOMEN eius fuit GALERIUS MAXIMINUS.

2. COGNOMINE dictus fuit ARMENTARIUS, inde quia in iuventute sua fuit Pastor.

CAPUT II. DE EGRESSV.

I. ACTA OE CONOMICA.

UXOR eius fuit VALERIA, Diocletiani Imper. filia. Hic namque cum Galerium Caesarem creasset, praeter adoptionem, etiam affinitate sibi iungere voluit, eique filiam suam in matrimonium locavit.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Eaximinus A. C. 291. creatus est Caesar cum Constantio Chloro. Nam Diocletianus cum Maximianum collegam sibi adiunxisset, hi duo Augusti, cum per varia loca pullularent beilla nova,


page 654, image: s0726

et pluribus Ducibus fidelibus opus esset, inter se concordantes, alios duos Caesares fecerunt: Ille Galerium Maximinum: hic Constantium Chlorum. Et postea antequam Diocletianus et Maximianus Imperio se abdicarent, comprobante Senatu, Augusti appellati sunt.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOG AT A.

I. Cum ad Imperium pervenisset, illud cum Constantio Chloro collega suo divisit, ita ut Constantius Italiam, Galliam, Hispaniam, Britanniam, Africam; ipse vero Illyricum, Graeciam, Asiam, Aegyptum obtineret. Sed Constantius Africae et Italiae administrationem recusavit, Galerioque remisit; uti et supra dictum.

II. Galerius Severum et Maximinum Tuniorem e sororibus nepotes Caesares creavit, quorum illum Italiae et Africae praefecit; hunc Orienti. Ipse vero obtinebat Illyricum. Exstincto autem Severo, Licinium Collegam assumpsit.

III. Libidinosus homo fuit, multaque adulteria commisit. Eusebius lib. 8. cap. 17.

IV. Magiae ita curiosissimus fuit, ut nihil absque Diabolorum, Augurum, Magorum, Sacrificorumque consilio incepetit. Euseb. ibidem.

II. ACTA SAGATA.

I. Bellum gessit contra Persas. Cum Diocletianus esset in Aegypto, ut res in Oriente turbatas sedaret, Maximinum Galerium contra Narsem Persarum Regem misit, qui modo Armenias, modo Mesopotamiam acri bello quatiebat. Galerius itaque cum eo congressus est, et duobus proeliis eum fugavit. Inde animosior factus, iterum non longe a Carris cum Persis congressus, paullo inconsultius, quam antea, dum sperat vincere, superatur, amissoque fere toto exercitu, ipse vix fuga evasit. Itaque repulsus in Syriam rediit, atque inde ad Diocletianum, ad quem cum ante occursum eius, in itinere, adversi belli fama pervenisset, coactus est Galerius (qui purpura, utpote Caesar, indutus erat) mille passus ante carpentum irati Augusti pedes currere instar gregarii militis. Nec auditus tamen. Tandem Diocletianus post minas, ex lectissimo supplemento exercitum reficere, et in Persiam redire illum iussit, ad ignominiam abolendam. Galerius igitur ex militibus Daciae, Illyriae ac Misiae, pugnacissimas robustissimasque copias coegit, et contra Persas meliori auspicio profectus, hostem invenit in Armenia maiore. Ibi priusquam manus consereret stationes hostium ipse gregarii militis habitu diligentissime exploravit, et noctu ex improviso castra hostilia aggressus, atque felici victoria est usus. Persas namque devicit, castra eorum exuit, Regis quoque coniugem et liberos captivos deduxit. Pace igitur facta, quinque provincias recuperavit, et limitem Imperii Tigridem constituit, captivosque Regi Persarum remisit. Eutropius. Victor.

II. Bellum contra Maxentium Maximinus cum de morte Severi nuntium accepisset, Imperii consortem legit Licinium. Eo in Illyriis relicto, Romam profectus est contra Maxentium, qui a Praetorianis Imperator erat electus. Sed cum in itinere cognovisset de futura militum defectione, si cum Maxentio conflixisset, in Illyriam rediit, et iam paenitebar elegisse Licinium. Sed paullo post in morbum incidit, quo etiam incidit: uti postea dicemus.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

Galcrius Maximinus acerrimus Christianorum persecutor fuit, adeo ut igne, ferro, clavisque eos cruciaverit, immanibus bestiis laniandos obiecerit, im mare praecipitaverit, membris mulctaverit, varieque afflixerit. Perpraefectum suum edictum publicum promulgavit, et ad maiorem reverentiam, gladium, crucem, rotam et flagella in medio erexit, ut per intuitum statim a Christo abducerentur. Mandati summa fuit: Ne quis Christum profiteretur. Multi metu tormentorum perculsi defecerunt; multi quoque in ipsa tortura constantes manserunt.

Martyres sub Galerio Maximino.

I. GLYZERIUS Presbyter a Galerio cremari iussus, cum antea crudelissime esset verberatus. Universum postea coetum Christianum in domo quadam congregatum Galerius combuslit. Eusebius.

II. AGNES Virgo, Dorothea, et Sophronia martyrii coronam sub hoc Imperatore acceperunt. Baronius.

III. ANDREAS, qui tribunus militum fuerat in Armenia, et propter religionem exautoratus, in Cilicia in monte Tauro comprehensus (ubi secreto hactenus egerat) die Dominica occisus est. Eusebius.

IV. PAMPHILUS, Caesariensis Ecclesiae Presbyter, martyrio cum multis aliis coronatus est. Insignis fuit Scriptor Ecclesiasticus et laboriosus. Eius nomen amoris ergo assumpsit sibi postea Eusebius. Ibidem.


page 655, image: s0727

V. PETRUS Alexandriae Epicopus, capite amputato factus est martyr. Hic ARIUM, quod cum Meletio sentiret, sua Ecclesia eiecit; sed post ipsius obitum ad Ecclesiam reversus est. Eusebius.

VI. QUIRINUS Episcopus, manuali mola ad collum ligata, e ponte praecipitatus in flumen, diutissime supernatavit; et cum spectatoribus collocutus, ne suo supplicio a religione Christiana deterrerentur, oravit DEUM ut mergeretur; idque vix obtinuit. Eusebius.

VII. GORDIUS Centurio. in duriffima persecutione, baltheo militari abiecto, sponte in exilium abiit; reversus autem, cum in urbe Caesarea Martis festum celebraretur, et populus frequens ad certamina cognoscenda in theatrum confluxisset, ipse superius adscendit, et ingenti voce illud Pauli Rom. c. 10. v. 20. exclamavit: Ecce inventus sum ab iis, quime non quaerunt: His qui me non intelligebint, palam apparui. Praeses iratus interrogat eum, unde et qua de causa huc venisset. respondit; Reversus sum ut palam ostenderem, me edicta tua omnino nihil curare, sed Iesum Christum spem meam et praesidium profiteri, etc. Irritatus Praeses iubet eum flagris, rota, eqvuleis, et omni tormentorum genere excruciari. His tamen non expugnatus est. Praeses iterum blanditiis, pollicitationibus, ut Christum abnegaret, sed frustra, tentavit. Damnavit ergo eum tandem ad rogum. Postquam autem ad supplicium duceretur, a populo et amicis, osculis et verbis ad oralem tantum abnegationem rogatus, respondit: Corde creditur ad iustitiam, ore fit confessio ad salutem. Tandem his et aliis dictis, vultu alacri et gaudente, non mutato colore, in ignis supplicium volens se dimisit. Osiand. histor. Eccles. cent. 4. lib. 1. cap. 22.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

CUm Galerius per annos quatuorfere Ecclesiam Christi graviter afflixisset. tandem ex ultione divina eum foedissimus morbus invasit, ulcere orto circa inguina, unde vermes enati: quo morbo in furorem quasi actus, medicos multos (qui opem ferre non potuerunt, vel etiam metu saevissimi hominis con???ingere locum affectum, et medicamenta admovere non fuerant ausi) trucidavit. Uterque etiam oculus putredine evulsus fuit, et carnes eius ossibus suis deciderunt. Agnoscens itaque manum DEI, ob iniustas Christianorum neces ipsum punientis, gravis paenitentia eum subiit, atque edictum suo et Constantini nomine edidit, ut Christianis parceretur, ac templa conventusque darentur simul orans, ut ipsi pro lmperatoris salute preces et vota facerent. Eusebius lib. 8. cap. ult ubi verba edicti recitat.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Cum medici cruciatibus eius mederi non possent, vitae taedio vim sibi gladio intulisse, Egnatius scribit. Solus annos duos, cum Caesaribus et Licinio Imperii consorte sedecim, Imperio praefuit.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Post mortem eius multain eum tam verbis quam scriptis convicia dicta sunt, statuae eius deiectae, stercore et atramento sutorio maculatae. Memoria eius exstincta, progeniesque exstirpara est. Nicephor. lib. 7. cap. 39.

III. SEVERUS.

SEverus, qui a Galerio Maximino avunculo suo Caesar creatus, cum audiret Maxentium Romae a praetorianis Augustum appellatum esse, collecto exercitu Romam tendit, Maxentium pulsurus: quem Maxentius proelio vincit, et Roaennae includit. Maximianus pater hosce motus sedaturus, ex Lucania Romam venit, et Severo persuadet, ut salva fide Romam veniat: quod etiam fecit. Fraudibus igitur Maximiani circumventus, apud tres Tabernas Romae exstinctus est, laqueo gula fracta. Factum altero Imperii anno. Zofim. lib. 2.

IV. MAXIMINUS IUNIOR. (alias etiam Maximianus vocatur.)

I. ORTUS. Galerii Maximine e sorore nepos fuit.

II. PROGRESSUS.

I. Imperii occupatio.

A Galerio Maximino avunculo suo Caesar ereatus, et Orienti praefectus est. Cumque audivisset, Licinium quoque Augustum esse factum, se ipsum Augustum appellavit. Zosim.

II. Imperii administratio.

I. ACTA ECCLESIASTICA.

Aserrimus Christianorum persecutor fuit: et si non truculentior, tamen non inferior Maximino avunculo suo. Licet enim avunculus eius edictum divulgarit, ut Christianis parceretur, et templa atque oratoria redderentur; tamen ipse Christianorum felicitatem perferre non potuit. sed


page 656, image: s0728

statim sexto post Maximini Galerii edicti promulgationem mense Christianos rursus probibuit conventus habere; indeque persecutio rursus exasperata est. Edidit namque blasphamum contra Christianos edictum, in quo omnes calamitates, quae impiis gentibus aliquot annis acciderant, Religioni Christianae fert acceptas: et hortatur Res publicas, ut Christianos in exilium eiciant. Unde Praesides ficultatibus Christianos exuebant, ad mortem condemnabant, in carcere necabant, bestiis obiciebant. Haec persecutio praecedenti fuit ulto acerbior. Eusebius lib. 9. c. 7. Osiand. histor. Eccles. cent. 4. lib. 1. cap. 27.

Tandem gravibus doloribus exagitatus, edicto publico securitatem et libertatem Christianis reddidit. Eusebius lib. 10. c. 3.

II. ACTA BELLICA.

Bellum gessit contra Licinium. Cum enim Constantinus et Licinius Mediolani de libertate religionis decretum sanxissent, Maximinus quia se dignitate inter reliquos primum censeret, eorum edictis irritatus in Illyricum impetum fecit. Licinius contractis copiis primum clade quidem affectus est, post tamen Maximinum Thracia expulit: ubi Maximinus iterum copias collegit, sed maiore clade victus, abiectis insignibus Imperii, in fugam se recepit.

III. EGRESSUS.

Maximinus a Licinio victus, ne vivus caperetur, se ipsum Tarsi strangulavit, ut Pomponius Laetus refert.

Aurelius Victor vero et Eusebius scribunt, quod (postquam a Licinio victus) Tarsum in Cilicia se receperit, ibique acerbissimi corporis cruciatibus repente correptus sit, et atroci liquescentium membrorum ardore consumptus, eo propemodum morbi mortisque genere, quo Galerius, perierit, cum quadriennio Caesar, triennio Augustus imperasset.

V. M. AURELIUS MAXENTIUS.

I. ORTUS.

Maximiani Herculei filius fuit.

II. PROGRESSUS.

I. Imperii occupatio.

Maxentius, quod a patre in eligendis Caesaribus praeteritus esset, et invidens gloriae Constantini, qui Augestus a patre creatus fuerat, adiuvantibus praetorianis militibus, et quibusdam tribunis, quos promissis magnificis impleverat, Imperium invadit. Zosim.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA, et ECCLESIASTICA.

Patri suo Maximiano Herculeo, asperitate morum, crudelitate et sceleribus non dissimilis, homo insanus fuit, nullumque scelus intentatum reliquit: fuit namque,

I. MAGUS. Unde Pomponius Laetus Magicis artibus, quam Imperio, aptiorem eum fuisse recte sentit.

II. LIBIDINOSUS, et mulieribus stuprandis insatiabilis. Cum enim nobilissimae et castislunae feminae Sophreniae amore captus esset, ad eamque magistros libidinis, ut ad se eam ducerent, misisset; maritus autem ipsius metu mortis eam abduci vetare non posset; illa petit se ornandi tempus; et impetravit. Ingressa vero cubiculum, flens genibus oravit, tamquam pudicitiam DEO immolatura, pectusque ac viscera correpto mucrone transfodit. Illi vero cum torquerentur mora ad eam irrumpunt; compertoque quid accidisset, rem, uti evenerat, ad Maxentium referunt. Quo exemplo non solum ipse non deterritus, sed magis ad libidinem accensus fuir.

III. PERSECUTOR CHRISTIANORUM fuit. In ingressu Imperii, ut populi favorem obtineret, simulavit se Christianam religionem amplecti, ideoque persecutioem adversus Christianos inhibuit: interea vero de ipsorum interitu nocte dieque sollicitus fuit. Eusebius.

II. ACTA SAGATA.

I. Patrem Maximianum, qui de ipso evertendo consilia agitabat, Roma exclusit.

II. Africa qua a Praefecto Alexandro exclusus fuerat, potitus est. Alexandrum igitur captum cum multis aliis supplicio affecit. Zosim.

III. Cum Constantino Magno multis proeliis conflixit; sed victus est.

III. EGRESSUS.

Maxentius iterum cum Constantino Magno congressus, tandem praelio victus ad pontem Milvium, ipseque fugiens in Tiberim, rupto illo ipso ponte quem in Constantini interitum fabricatus fuerat, cum magna multitudine mersus periit, corpusque eius vix repertum est. Eusebius lib. 1. de vita Constant. c. 32. Pomp. Laetus. Christiani ideo dixerunt, interitum Maxentii similem fuisse poenae Pharaonis. Et ita in eo implerum est illud Prov. 26. v. 26. Qui fodit foveam, incidet in eam: et qui volvit lapidem, revertetur ad eum.


page 657, image: s0729

Cum quo convenit illud Sir. 28. v. 1, 2. Qui proicit lapidem in altum, huic recidit in caput. Qui foveam fodit. IPSE cadit in illam. Qui damnum inferre vult aliis, hic saepe ipse plectitur; nesciens, unde hoc eveniat.

VI. C. VALERIUS LICINIUS.

CAPUT I. DE ORTV.

ORTUS eius ignobilis fuit. Nam in Dacia parentibus agricolis natus est.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius fuit CONSTANTIA, Constantini Magni soror. Constantinus enim cum potitus esset Occidentis Imperio, teneretque eam partem, in qua plurimum roboris erat, Italiam, Hispaniam; Africam, Gallia, Germaniam, et Britanniam: cum Licinio, tenente Illyricum, foedus fecit, adque concordiam confirmandam, ius affinitatis adiunxit, Constantia sorore ipsi desponsata; nuptiaeque sequenti anno Mediolani celebratae sunt, et Christianis liberum religionis exercitium permissum; idque utriusque Imperatoris edicto firmatum est. Victor. Codex.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

A Galerio Maximino Augustus appellatus est. Victor.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. Fuit a)/mousos, h. c. contemptor literarum et literatorum. Vix eim ob inscitiam nomen suum decretis subscribere potuit, quippe literas virus et pestem publicam appellavit, ipse pestis et abominatio orbis. Unde omnes Doctos Roma expulit, per derisionem et barbaram arrogantiam vocans eos nulicos mures.

AXIOMA I. Magnum decus et ornamentum est Principum et Personarum illustrium, si literis et artibus liber alibus sint imbuti.

Exempla invenies in Monarch. III, inhistoria Alexandri M. cap. 2. et Monarch. I.

AXIOMA II. Contra autem Principes illiterati saepenumero non laudem, sed labem, sibi acquisiverunt.

EXEMPLA.

I. Ludovicus XI. Rex Galliae, noluit filium suum Carolum VIII. erudiri literis, ne, dum literarum sectaretur otia, regni negligeret negotia: Deinde etiam, ne historiarum cognitione timidus redderetur, aliorum magis exempla intuens, quam suo genio obsequens. Onuphrius. et hoc votum Regis fuit omen Siquidem filius ipsius Carolus (ut Aemylius l. 10. habet) haec tantum quinque verba, ex monito patris Latina scivit: Qui nescit dissimulare, nescit imperare. Haud dignum tanto Parente et filio tum factum tum verbum. Magis probanda vox est Uladislai, Bohemiae et Ungariae Regis: Non videri sibi homines, qui literas ignorarent. Aeneas Sylvius lib. 3.

II. Simile exemplum habemus in Licinio.

Huc referri potest valde pathetica Eruditionis querela, quae exstat apud Herm. Busch.

Negligor a multis, curant mea semina pauci:
Quaetolle, et nullus vivet in orbe Deus.
Res regit, ars eget, et populos sors lubrica versat:
Cedit virtutes, Rex ibi nunc, ubires.
Scit modo rem darefraus, pietas mendicat ubique:
Nunc emitur magno nil, nisiscirenihil.

II. ACTA POLITICA.

I. Bellum gessit cum Maximino, quem gloriose vicit. Vide historiam Maximini.

II. Bellum gessit cum Constantino Magno. Circa quod notanda sunt tria: 1. Ortus. 2. Progressus. 3. Egressus.

1. ORTUS vel OCCASIO fuit, I. Provinciarum Maximini demortui occupatio. Licinius, post victoriam de Maximino partam, omnes eius regiones sibi sumit. Constantinus id iniquum esse dicit, et partitionem aequam petit. Cum hoc negaret Licinius, dissidium inde ortum est.

2. CHRISTIANORUM PERSECUTIO. Licinius pactorum oblitus, persecutionem in Christianos molitus est. Constantinus igitur, per literas officii eum mones, ut a malitia desisteret, verum ei persuadere non potuit. Cedrenus.

II. PROGRESSUS. Cum Constantinus videret, admonitionem suam nihil apud Licinium proficere, bello eum aggressus est, et tribus proeliis vicit. Zosim.

1. Proelium factum in Pannonia, ubi victus Licinius confugit in Macedoniam.


page 658, image: s0730

2. In Thracia prope Adrianopolin. Cum Licinius in Macedonia vires reparasset, magnasque copias coegisset, cum Constantino iterum in Thracia congressus est. Verum Constantinus eum vicit triginta militibus occisis, et castris captis. Licinius ergofugit, et se Byzantio inclusit: tandem autem, cum urgeretus, in Asiam transiit.

3. In Asia non procul a Chalcedone. Licinius in Asia reparato exercitu, iterum cum Constantino ad facrum promontorium, 200 a Chalcedone stadiis, congressus, succubuit: et cum antea haberet exercitum constantem e centum et triginta millium militibus, vix 20000 evaserunt. Cedrenus.

III. EGRESSUS. Licinius, perditis omnibus, victori se permisit. Scribunt quidam, ante deditionem uxorem Constantiam concessisse ad fratrem, eumque orasse pro mariti imperio: deinde pro titulo tantum; et non impertasse. Cum pro salute precaretur, flexisse animum fratris. Ita iussum esse Licinium, sine purpura et insignibus, ad Constantinum venire: missumque esse Thessalonicam, ut illic privatus cum uxore vitam degeret.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

Persecutor Christianorum fuit accrrimus. Initio quidem Christianis favere, artesque liberales promovere visus est, sed pessima dissimulatione. Nam postea Ethnicismum amplexus, religionemque Christianam exsecratus est. Christianos ex aula sua eiecit, impiisque edictis et suppliciis immanissimis omnem sincerioris religionis cultum ex animis hominum exstirpare conatus est.

Martyres sub eo.

I. BASILIUS, Amasenus Episcopus, vir Apostolicae doctrinae clarissimus, stigmata martyrii in corpore suo gessit, multisque tormentis perpessis, tandem capitis supplicio affectus est. Osiander H. E. cent. 4. cap. 34.

II. PAULUS, Neocaesariensis Episcopus ambarum manuum usu, Imperatoris huius tyrannide, ferro ignito venis ac nervis perustis, orbatus est.

III. THEODORUS Dux exercitus, carus initio Imperatori, postea ab eodem cruci affixus, et subulis in meatibus secretioribus corporis excarnificatus, capite trancatus fuit. Osiand. ex Nicephor. lib. 7. cap. 14.

IV. Quadraginta milites Christiani. Qui cum inter aulicos proceres magni essent nominis, veritatis confessionem favori et gratiae Imperatoris praeposuerunt. Saevientis igitur Tyranni furor nudatos omnes, et sub brumam Sebastiae stagno congelato frigore impositos necari iussit. Osiander.

CAP. III. DE PROGRESSV.

CUM Licinius Thessalonicae privatus viveret, quod uxor eius Constantia a fratre suo Constantino Magno precibus obtinuerat, quiescere non potuit; sed de recuprando Imperio consilia egit, militesque conscripsit. Constantinus, his cognitis, eum occidi iussit. Licinius itaque a militibus Thesalonicae interemptus est, cum vixisset annis 70, imperasset annis fere 15. Victor.

PERIODUS II. IMPERATORUM CHRISTIANORUM a CONSTANTINO M. usque ad IUSTINIANUM M.

XLIII. IMPERATOR ROM. CONSTANTINUS MAGNUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

AVus eius fuit EUTROPIUS, ex nobilissima familia Romana natus.

AVIA fuit CLAUDIA, filia Crispi fratris Claudii Imperatoris.

PATER eius fuit CONSTANTIUS CHLORUS, Imperator optimus et religiosissimus, qui erthodoxam religionem tandem ipse amplexus est, et constanter defendit, inque fidem aulicorum suorum diligenter inquisivit; ut in historia eius diximus.

MATER eius fuit HELENA, Celi Regis Angliae filia, Heroina longe religiosissima. Eusebius scribit, eam in visione monitam, ut Ierosolymam proficisceretur, ibique locum Passionis et resurrectionis Christi lustraret. Nicephorus lib. 8. Histor. Eccles. cap. 30. narrat, eam in Gethsemane Basilicam exstruxisse, in memoriam B. Mariae Virginis, matris Salvatoris nostri, ibidem sepultae, cuius sepulchrum adhuc in ea monstrari, Bernhard. Breidenbachius commemorat. Similiter Ruffinus. l. 1. Histor. Eccles. c. 8. refert, HELENAM Crucem Christi, in qua ipse pependerit, in terra occultatam invenisse, una cum clavis quibus cruci affixus sit, eosque


page 659, image: s0731

ad filium Constantium portasse: ex quibus ille frenos composuerit, quibus in bello uteretur; ex aliis vero galeam belli usibus aptam armaverit: Atque ad clavum Christi in freno Constantini accommodat D. Ambrosius in oratione de obitu Theodosii allegorice dictum illud Zachariae c. 14. v. 20. In die illa erit, quod super frenum est equi, sanctum Domino.

Aedificavit quoque Helena in urbe Bethlehem templum pretiosissimum ex marmore confectum, eo in loco, ubi Christus ex Maria Virgine in hunc mundum natus est. Eusebius.

Denique Helenae matris instinctu Constantinus Magnus templum Veneris foedissimum, quod gentiles in contumeliam Christianae religionis super sepulchrum Christi exstruxerant, demolitus est, et templum pretiosissimum in hovorem Christi ibidem exstruxit: sicut Theodoretus lib. 1. cap. 26. et Eusebius in vita Constantini lib. 3. cap. 25. scribunt.

Mortua est Helena anno Christi 329, aetatis suae 80, et Constantinopoli in templo Sanctorum Apostolorum honorisice sepulta est. Cedrenus. Petrus de Natal.

GENEALOGIA CONSTANTINI MAGNI, et POSTERORUM eius, haec traditur.

EUTROPIUS natus ex nobilissima familia Romana.

Huius UXOR CLAUDIA, fila Crispi fratris Claudii Imp.

Horum filius CONSTANTIUS CHLORUS. Cuius uxores fuerunt

HELENA Britannica. Ex qua natus

THEODORA, Maximini Herculei privigna. Ex qua nati sunt

CONSTANTINUS MAGNUS.

Annibalianus, pater Dalmatii.

Constantius, pater Galli et Iuliani Apostatae.

Constantia, uxor Licinii.

Minervina. Ex qua natus Crispus.

Fausta, filia Maximini Galerii. Eius liberi:

CONSTANTINUS. CONSTANS. CONSTANTIUS. CONSTANTIA, uxor Galli. HELENA, uxor Iuliani Apostatae.

II. Appellatio.

Dictus est CONSTANTINUS cognomento MAGNUS, ob rerum gestarum gloriam atque magnitudinem. Nam fuit Ecclesiae pater, patronus et custos pius, benignus, liberalis, placidus atque aequus: et politiae caput, praesidium atque firmamentum. Hinc victo Maxentio, Senatus populusque Romanus eum appellavit liberatorem et fundatorem quietis atque aeternae securitatis. Et diligenter nonandum est, quod solus Constantinus in toto populo Romano cum imperaret, cognomen Magni induerit, quod antea tres inter tot Duces a rebus gestis cognomen acceperunt, ut magni dicerentur, nempe Alexander Macedo, Antiochus III, et Cn. Pompeius.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

*p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, et ACTA IUVENILIA.

CONSTANTINUS M. insigni forma iuvenis erat, excellentibus corporis animique dotibus praeditus, facie venustus, modestus atque probus, literis tum Graecis tum Latinis egregie excultus, quas Nicomediae in civitate Bithyniae didicerat. Exercitatus quoque in artibus equestribus, erat magnanimus, inque rebus gerendis strenuus atque industrius. Eutropius brev. lib. 18.

In iuventute sua in aula Diocletiani Imp. et postea in exercitu eius in Aegypto vixit. Tandem extremam iuventutem egit sub GALERIO MAXIMINO Imp. in Oriente, a quo adhuc


page 660, image: s0732

adolescens missus est cum exercitu contra Sarmatas, quos Praeter omnium opinionem fugavit et profligavit. Ducem Sarmatarum catena vinctum ad Galerium duxit. Qui ea victoria tamen minime est laetatus: quoniam perdere adolescentem quaerebat, ut olim Eurestheus Herculem. Eamque ab causam etiam hortatus est eum, ut cum leone in theatro pugnaret. Constantinus gloriae avidus in certamen descendit, feramque gloriosissime vicit: quo nomine spectatores miris eum laudibus efferebant. Subridens Imperator, maioribus eum periculis obicere cogitabat. Constantinus autem insidiis se peti intelligens, cum fidissimis quibusdam aufugit, et ad patrem suum Constantium Chlorum in Britanniam paulo ante mortem eius rediit. Quo mortuo, regnum Gailiarum et Hispaniarum testamento sibi relictum accepit. Pomponius Laetus.

USUS.

Pulchre P. Syrus inquit:

Formosa facies muta commendatio est.

Et Latinus Pacatus in Panegyrico Theodosii inquit: Augustissima quaeque species plurimum creditur trahere de caelo. Et Virgilius lib. 5. Aeneidos:

Gratior est pulchro veniens e corpore virtus.

Exemplum insigne habemus in Constantino M. Unde Eumenius in Paneg. Constantini recte scribit hisce verbis: Non frustra Doctissimi viri dicunt, naturam ipsam magnis mentibus domicilia corporum digna metari, et ex vultu hominis ac decore membrorum colligi posse, quantus illos caelestis Spititus intrarit habitator.

II. ACTA OECONOMICA.

Constantinus M. duas uxores habuit.

PRIOR dicta est MINERVINA, ex qua suscepit CRISPUM: quem veliementer dilexit, ob raras eius virtutes, eumque Caesaris titulo ornavit. Zosimus §. 8.

Praeceptor CRISPI fuit Lactantius Firmianus, vir disertissimus, sed adeo pauper, ut plerumque etiam rebus necessariis indiguerit. Huius Lactantii Praeceptor fuit ARNOBIUS Rhetor, qui cum adversus Christianos quaedam scripsisset, postea resipuit, et ad Christum conversus est.

POSTERIOR uxor eius fuit FAUSTA, Maximiani Herculei Imp. filia, ex qua suscepit tres filios, nempe CONSTANTINUM II. CONSTANTEM et CONSTANTIUM. Et duas filias; CONSTANTIAM, et HELENAM.

Monita.

I. De CRISPO notandum, quod pater eum vehementer dilexerit, eumque una cum Constantino filio et Licinio iuniore sororis filio Caesares designaverit. Verita autem Fausta, (sed revera infausta) ne privignus Crispus peritia et fortitudine suafilio suo obesser, finxit illa, se eius amore captam, ideoque eum saepiusad libidinem provocavit. Renuentem vero et detestantem incestum ad maritum detulit, quasi pudicitiae suae vim inferre voluerit. Quare Constantinus pater irae nimium indulgens, filium Crispum Polae in oppido Istriae intersici iussit, sicut et factum est. Verum cum Constantini mater Helena tantam calamitatem aegro animo ferret, et intolerabilem ex caede iuvenis dolorem perciperet, atque veritatem facti et delationem falsam demonstraret: Mox Imperator iustitiae studiosissimus, ut matrem (quam maxime observabat) consolaretur, malum maiori malo sanavit. Nam cum balneum accendi supra modum iussisset, Faustam ei inclusit, quae nimio vapore atque calore suffocata est; mortuaque inde extracta. Zosimus in Constantino §. 8.

II. De tribus filiis Constantini M., nempe Constantino iuniore, Constante et Constantio, usurpari potest vulgatum illud adagium: *h(rw/w\n te/kna ph/mata. h. c. Heroum filii noxae.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

CONSTANTINUS, mortuo patre, regnum Galliarum Hispaniarumque et Alpium Cottiarum testamento relictum accepit. Eum antea pater Caesarem fecerat, caelesti nuntio admonitus cum aegrotaret, ut primum Constantinum successorem faceret, qui esset a Tyrannis Romanum Imperium liberaturus, et militibus Dei opem laturus. Similiter milites Praetoriani, cum Constantius Chlorus Imp. e vita igresset, neminem ex legitimis ipsius liberis idoneum regno iudicabant; sed Constantinum ad hoc aptum videntes, simulque spe magnificarum largitionum erecti, Imperatoris dignitatem ei tribuebant. Zosimus §. 8.

AXIOMA.

Annus 100 Principibus familiis est fatalis. Illo enim familiae deficientibus successoribus intereunt: Aut dignitatem pristiam a parentibus ortam amittunt.

Exemplum habemus in hac historia. Nam A. C. 306. Imperium Romanum ad Constantinum M. est translatum.

Constantinus M. initio imperavit cum quatuor, nempe Diocletiano, Maximiano, Maxentio, et


page 661, image: s0733

Maximino. Hisce autem quatuor Tyrannis exstinctis, regnavit cum Licinio. Constantinus rexit Occidentem: Licinius vero Orientem, qui Maximinum deleverat: Tum pax fuit in Imperio Romano circiter quinquennium.

II. Imperii administratio.

Circa Imperii administrationem notanda sunt acta eius. 1. Togata, ubi occurrunt virtutes et vitia. 2. Sagata.

I. VIRTUTES.

I. Iustitia.

I. Constantinus M. iustitiae studiosissimus fuit. Nam sanctissima eius constitutio de palatini suis coercendis relata est in Codicem Theodosianum. Verba haec sunt: Si quis, inquit, est, cuiuscumque loci, ordinis, dignitatis, qui se in quemcumque comitum, amicorum vel palationorum meorum, aliquid veraciter et manifeste probare posse confidit, quod non integre atque iuste gessisse videatur, intrepidus et securus accedat, interpellet me: ipse audiam omnia, ipse cognoscam, et si fuerit comprobatum, ipsemet vindicabo: dicat securus, et bene sibi conscius dicat. Si probaverit, ut dixi, ipse me vindicabo de eo, qui me usque ad hoc tempus simulata integritate deceperit. Illum autem, qui hoc prodiderit et comprobaverit, et dignitatibus et opibus augebo. Ita mihi summa divinitas semper propitia sit, et me incolumem praestet, ut cupio, felicissima et florente Republ. Hactenus verba constitutionis.

Huc peritinet Axioma Politicum: Multum facit ad perpetuitatem Imperii, si non modo Princeps ipse ab iniuria abstineat, sed etiam suos severe ab iniuria probilbeat.

II. Laudanda est quoque huius Imp. Lex sive Consitutio, quae similiter relata est in Codicem Theodosianum, et directa est contra dwrofagi/an. Non sit, inquit, venale iudicis velum, non infame licitationibus Secretarium, non visio ipsa Praesidis cum pretio, etc. lege 1. C. Theod. de Rect. Provinc.

II. Odium adulatorum.

Hostis adulatorum infensissimus fuit. Nam eos pestes et pernicies aularum: item tineas soricesque palatii appellare solebat; uti Aurelius Victor scribit. Tales adulatores sive aulico-politicos Heliogabalus, alias improbus Imperator, alligabat rotae aquaticae, vocans eos amicos Ixionicos. Antoninus Pius Imp. eos in exilium pellebat, dicens: Nihil esse crudelius, quam si Remp. ii arroderent, qui nihil in eam suo labore conferrent. Huc pertinet elegans responsum Bionis. Ille enim interrogatus, quodnam esset animal omnium maxime noxium? Si de feris (inquit) percunctaris, Tyrannus: Si de mitibus, Adulator. Laertius lib. 1. cap. 6. Similiter idem Bion eos qui auscultarent adulatoribus, dicebat similes esse amphoris, quae auribus circumaguntur. Erasmus lib. 8. apophth. ex Plutarcho.

III. Modestia.

Non ambitiosus, sed modestus erat. Unde Traianum, Imp. alias laudatissimum, semper appellare solebat Herbam parietinam, propterea quod omnibus operibus suis, qua novis, qua innovatis, titulos ascripserit pomposos; sicut Aurelius Victor de eo scribit.

IV. Vigilantia et Rei publ. cura.

In administranda Republ. fuit valde sollicitus, in conservando milite admodum cautus, examinator meritorum scrupulosus, atque Palatinas dignitates velut ex quodam tribuens perpendiculo. Marcell. lib. 21.

V. Clementia, tum Togata, tum Sagata.

Domi erga delinquentes crudelis non fuit: sicut Marcellinus narrat. Nam cum ei Amphilochius quidam deferretur, ut perduellis et obstinatus, quique indignus esset lucem ulterius intueri: Desinite, ait, urgere hominem, ut existimo, sontem, sed nondum aperte convictum: Et mementote, quod, si quid admisit huiusmodi, sub obtutibus meis conscientiae ipsius sententia punietur, quam latere non poterit.

AXIOMA. Princeps non omnia delictaultimo supplicio et morte vindicare debet.

Utenim Medico multa funera: ita Principi multa supplicia et invidiosa sunt, et periculosa. Est enim angustianimi, ad quaevis delicta carnifices statim advocare, hastam ubique et gladios in promptu habere; ungulas item et rotas, et alia talia. Quaedam enim delicta contemnenda sunt potius, praesertim ab infimae sortis aut conditionis hominibus designata, qui infra iram Principis esse debent et animadversionem, vel levius punienda, aut condonanda quandoque prorsus Personis honoratioribus, eorumque voluntas officiis et humanitate immutanda. Generosa in hanc rem est vo Flavii Vespasiani Imp. ad Demetrium Cynicum, qui cum nonsolum nec assurgeret ei, nec salutare eum dignaretur, non


page 662, image: s0734

quiesceret etiams contra statum Imperii, et Personam Caesaris loqui: Tu quidem, inquit Imperator, nihil praetermittis, ut ego te intersiciiubeam, ego tamen canem latrantem non occido: uti scribunt Suetonius et Dio. Itaque divine prorsus, et supra sexus sui conditionem LIVIA olim ad AUGUSTUM dicebat: Viden', ut Medici rarissime sectiones et ignes adhibeant, ne vitias corporis magis exasperent: Pleraque lenibus corporis exercitiis, et mitibus medicamentis molliunt ac sanant: Eandem rationem curandi animos tu sequere. Audaces, inquietos ac sinistri consilii homines immedicabilique et continuae malitiae adsuetos, exscindere te iebeo, ad exemplum earum corporis partium, quae medicinam non patiuntur. Reliquos, qui propter aetatem, imperitiam, imprudentiam, aliove caesu quodam, sive volentes, sive inviti peccant, verbis castigare minis corrigere, aliave tolerabili ratione te tractare velim. Suetonius.

Tale quoque exemplum hoc loco in Constantino M. habemus.

Similiter in BELLO sanguinarius non fuit. Eusebius l. 2. de vita Constantini c. 13. ita scribit: Diligentem adhibebat cautionem, ne inter dimicandum multorum fieret caedes, multumque sanguinis esfunderetur. Unde non magis suorum, quam hostium saluti prospexit: Quapropter suos, cum victoriam essent abepti, hortari solebat, ut captivorum misererentur; et cum homines essent, naturae humanae nequaquam caperet eos oblivio. Atque si quando militum animos ferociores cerneret, auri munusculo eos refrenabat, et praecipiebat, ut, qui aliquem ex hostium numero vivum cepisset, certa quadam auri summa remuneraretur. Hanc autem veluti illecebram ad hominum conservationem Imperatoris excogitavit prudentia, adeo ut infiniti etiam ex ipsis Barbaris incolumes evaserint, Imperatore vitam ipsorum redimente.

VI. Liberalitas et Beneficentia.

Si quos privatos dilexit Imperator, opibus honestavit, non dignitate praetoria aut Consulari, ut Principes priores fecerant. Cuspinianus.

Unde feuda hereditaria ab ipso primum sunt instituta. Nam ante ipsum ex veteri consuetudine Tribunis, Praefectis, Comitius et Ducibus, qui pro augendo Imperio consenuerant, dabantur agri et villae, ut necessaria eis suppeterent, quoad viverent. Verum Constantinus sanxit primus, ut agri, villae, oppida, quad ad victum emeritorum contributa erant, ad heredes transirent; unde milites sibi magis obnoxios atque obstrictos reddidit. Pomponius Laetus.

VII. Felicitas.

Constantinum M. non supplicantem Daemonibus, sed ipsum verum Deum colentem, tantis Deus implevit muneribus, quanta optare nullus auderet, Augustinus lib. 5. de civitate Dei, cap. 25.

VIII. Imperii Romani divisio.

Constantinus A. C. 330. distribuit Romanum Imperium in duas partes; in Occidentem, et Orientem. OCCIDENTIS iterum duas partes fecit: GALLIAM ET ITALIAM. GALLIA comprehendit ipsam Galliam, Hispaniam, Britanniam et Germaniam. Habuitque Gallia Provincias 17, Hispania 7, Britannia 5.

ITALIA comprehendit ipsam Italiam, Africam et partem Illyrici. Habuitque Italia Provincias XVII, Africa v, Pars Illyrici VI.

ORIENTIS iterum duas partes fecit, Asiam scilicet et Thraciam, Thracia habuit Provincias duas, Macedoniam et Daciam. Asia vero Afiam ipsam, Aegyptum, Pontum. Asiae Provinciae XXV, Pontix fuere.

Hinc AQUILA Imperii Romani pingitur biceps. Quo pertinet venustum Epigramma:

Picta biceps Aquila, hinc occasum, hinc aspicit ortum:
Alter (ait) nostri est Caesaris, alter erit.

IX. Opera eius, atque aedificia magnifica.

I. Constantinus M. urbem Constantinopolin aedificavit. Nam tradunt Historici, Constantinum Magnum, cum statuisset Imperii sedem ex urbe Roma in Orientem transferre, quo facilius Parthorum excursiones compesceret, Byzantium petivisse, eumque sibi locum divinitus ostensum delegisse: Mox urbem ampliasse, nova moenia erexisse, sublimes excitasse turres, magnificentissimi operibus exornasse, tantumque illi decoris adiecisse, ut altera ROMA non immerito dici posset. Scriptores vetusti, qui florentem viderunt, Deorum potius in terris habitaculum, quam Impp. putaverunt. Nam Constantinus eam valde munivit, et multis ornamentis exornavit. Pleraque autem ornamenta ex tota Asia et Europa, et Africa, ad eius dedicationem advecta sunt. Unde D. Hieron. dicere solitus est: Constantinum nudasse urbes, ut Constantinopolin ornaret. Urbis nomen ne/an *r(w/mhn, h. e. NOVAM ROMAM vocavit; sed vicit obstinatio vulgi, ut a conditore CONSTANTINOPOLIS vocaretur.


page 663, image: s0735

II. Constantinus dedicavit Constantinopolin A. C. 330. ibique Constantii Caesaris quinquennalia celebravit.

III. Eodem anno templum Apostolorum Constantinopoli aedificavit, et templum PACIS. civibus etiam qui Constantinopoli habitare volebant, annonam dedit, unde urbs brevi temporis spatio in immensum aucta est, ita ut magno spatio pomoeria proferrentur. Distribuit autem civibus quotannis octuagies centenea milia medimnorum frumenti, quae sunt ultra vicies quater centena milia modiotum Lipsiensium.

IV. Constantinus aliquot Nobiles viros Romae excitavit, qui Constantiniopolin commigrarent, illamque aedificarent. Nam miro strategemate usus est in Byzantio amplificando et exornando. Duodecim enim illis Romanis, quos contra Persarum Regem cum exercitu misit, annulos clam ademit. Quo fine autem hoc ab eo factum sit, narrat Codinus in libro de originibus Constantinopolis a Georgio Dusa edito, cuius verba sunt ponderibus praegnantia: Constantinus M. cum vellet civitatem Byzantium maxime a Romanis inhabitari, annulos cuiusque viri occulte accepit, ipsosque (videlicet quatuor Magistros, Adum, Protasium, Scolyasbrum, Philoxenum; et octo patricios, Probum, Dominum, Darium, Maurum, Rhodanum, Salionem, Modestum Praefectum, Eubulum) cum magno exercitu contra Sabarum Persarum Regem misit, ubi in Persia 16. menses commorabantur. Imperator vero Constantinus, legatis Romam missis, uxores ipsorum, liberos, et familias Byzantium vocavit. Constituit etiam opifices, ut domos ipsorum, et loca singula, ubi et quomodo sitae essent, in orane maritima vel continente, ut formam structurae, et quales gradus essent tortuosi, observarent. Assumptis ergo secum familiis vocatorum Byzantium redierunt, ibique singula simili modo condiderunt, in iisque familias ipsorum habitare iusserunt. Cum itaque Romani illi ex Persia potiti victoria rediissent. et 365. centenaria allata recepissent, Imperator eos convivio excepit, illisque dixit: VULTIS ABIRE ROMAM? tentans eos. Illi autem dixerunt, se ante duos menses non reversuros. Imperator vero dixit: Vesperi dabo vobis aedes vestras. Iusserat enim Euphrati accubitori suo, qui et Constantinum M. Christianum effecerat, ut unicuique aedes suas restitueret. Ut igitur viderunt portas, atria, gradus, mensuram et formam, altitudinem et prospectum fenestrarum Romanis similem; putabant, se per somnium esse Romae. Cum vero et familias suas invenirent, obstupescebant, et cum interrogarent suas familias, et penitus intelligerent, erediderunt non esse phantasiam, sed prudentiam Imperatoris, quod invitos et nolentes degere hic iusserit.

V. Constantinus M. Drepanum Bithyniae Civitatem restauravit, et in memoriam matris suae HELENAE, Helenopolin appellavit. A. C. 327. sicut D. Hieronymus scribit.

X. Lex de Adulteris puniendis.

Constantinus quoque legem tulit, violatores coniugii gladio puniendos esse. Quae constitutio congruit cum iure divino. Nam Levit. cap. 20. v. 20. et Deut. cap. 22. v. 22. Deus ita praecipit: Si moechatus quis fuerit cum uxore alterius, et adulterium perpetravit cum coniuge proximi sui, morte moriantur et moechus et adultera. Deut. c. 22. v. 23. Si puellam virginem desponderit vir, et invenerit eam aliquis in civitate, et concubuerit cum ea, v. 24. educes utrumque extra portam civitatis illius: et moriantur. Confer Ezech. 16. vers. 38. Unde patet, quam graviter erret Alexander III. Pontifex Romanus, qui in iure Canonico cap. At si Clerici, extra de iudiciis, rescripsit Salertinano Archiepiscopo de adulteriis et aliis criminibus, quae sunt minera, posse Episcopum cum Clericis post peractam paenitentiam dispensare. Verum haec sententia pontificis iuri divino, et constitutioni Constantini M. e diametro est contraria.

Symbolum eius.

Symbolum eius: IMMEDICABILE VULNUS ENSE RECIDENDUM.

Constantinus M., qui magnus fautor proborum, et strenuus osor improborum fuit, frequenter dicere solitus est: Pro utilitate Reip. Imperatorem non debere labores recusare, neque cuiquam omnium, ac ne propriis quidem membris suis parcere, publicae tranquillitatis conservandae causa: Quin imo partem corporis rescindere, si remedium non admittat, sin contrae, favere; sicut Pomponius Laetus scribit. Idcirco in animadvertendo plerumque usurpasse perhibetur hunc Ovidii versiculum:

Cuncta prius tentanda: sed Immedicabile vulnus
Ense recidendum: ne pars sincera trahatur.

Quo insinuare voluit, improborum genus illud pestiferum atque impium ex hominum communitate exterminandum esse. Quemadmodum etiam Hippocrates desperatis morbis vetat adhibere medicinam. Nam quamadmodum membra quaedam amputantur, si et ipsa sanguine et tamquam sipiritu carere coeperint, et noceant reliquis: Ita ista in hominis figura feritas et immanitas belluae a


page 664, image: s0736

communi tamquam humanitate corporis segteganda est; uti praeclareloquitur Cicero lib. 3. Offic.

II. VITIA. Axioma. Mixtura virtutum et vitiorum in Heroicis Personis esse solet.

Exemplum habemus evidens in Constantino Magno. Hic enim graviahabuit s1fa/lmata, eaque duplicia.

I. ECCLESI ASTICA. Nam a Sorore sua deceptus Arium in Concilio Nicaeno damnatum revocavit, ipsiusque dogma in Filium dei blasphemum Ecclesiis obtrusit; atque magnum Athanasium, veritatis propugnaculum, in exilium eiecit. Qua re acuit et auxit rabiem Arianorum. Nam horribiles secutae sunt confusiones post ipsius mortem, desaevientibus Arianis in Orthodoxos, iuxta Axioma Politicorum: Lapsus magnorum Principum trahunt secum magnam multorum ruinam.

II. POLITICA. Nam cum devicto Licinio solus cum filiis suis Monarchiam obtineret, per insolentiam mutatus, et crudelior factus est.

1. CRISPUM filium suum iam Caesaris dignitate ornatum insignemque iuvenem indicta causa occidit, ob meram suspicionem, quasi cum FAUSTA noverca rem habuisset: Veritate autem comperta, ipsam Faustam uxorem suam in balneo supra modum calefacto suffocavit.

2. LICINIUM sororis suae filium egregiae indolis iuvenem, eiusdem Faustae instinctu interfecit.

3. Innumeros trucidavit amicos: inter alia mandavit a suis deceptus supplicium esse sumendum de quodam innocente, vel, ut alii volunt, de tribus militibus seu Capitaneis, qui per calumniam erant accusati apud Constantinum. Verum Nicolaus Episcopus in oppido Myra accurrens repressit lictorem, stringentem gladium, ut caput eis amputaret. Postea scripsit Imperatori, illis fieri iniuriam; et indicavit causas. Quod Nicolai factum Imperatori probatum fuit. Philippus Melanchthon in Postilla. Et cum in multis flagitiis grassaretur, cum tamen multae magnaeque in eo virtutes essent, adeo, ut cum Alexandro M. conferri posset, sicut Eusebius inquit, divinitus lepra percussus est, et ab Eusebio baptizatus sanitati est restitutus: uti postca dicemus.

II. ACTA AGATA.

I. Oratio Militaris.

Constantinus M. militibus suis peculiarem orationem praescripsit, quam cum hoste pugnaturi recitarunt. Quae talis fuit: Deus clementissime: nos te solum nostrum agnoscimus Dominum, te solum colimus, tamquam protectorem nostrum: A te solo petimus et exspectamus victoriam: per te solum hostes nostros vincimus; a te solo habemus omne bonum quodcumque habemus: a te solo exspectamus omnia, quibus indigemus: Te adoramus et invocamus, ut Dominum nostrum Constantinum eiusque filios salvos et superstires conserves, illosqu€ adversus omnia mala protegas, iisque victoriam clementer largiaris, propter Iesum Christum Filium tuum unigenitum, AMEN.

II. Bella. Bella gessit Constantinus potissimum quinque.

I. Contra Maximianum, socerum suum.

Cum Maximianus cognomento Herculeus an. C. 308. Imperium, quod cum Diocletiano collega suo Nicomediae deposuerat A. C. 304, recipere conatus esset, eamque ob causam Constantino genero suo insidias struxisset, FAUSTA Mximiani filia, et Constantini coniunx, dolum detexit, et maritum adversus parentis iniurias tutata est. Constantinus igitur Maximianum captum Massiliae strangulariiussit. Eusebius.

II. Contra Maxentium, Maximiani filium.

Constantinus contra Maxentium bellum gessit anno C. 311. et 312. Circa quod tria sunt notanda. 1. *ta\ prohgou/mena. II. *ta\ praxqe/nta. et III, *ta\ parepo/mena.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. Multiplex Maxentii maleficium. Maxentius Romanos tyrannico dominio per quatuor annos premebat, multos iniuste interficiebat, perque tum fraudulentiam tum violentiam uxores civium rapiebat, easque nefarie stuprabat. Exemplum memorabile habemus de Sophronia Romana, quae ad mandatum Maxentii per stuprorum ministros vocata, sibi ipsi manus violentas intulit: sicut in vita Maxentii supra diximus.

II. Senatus-consultum. Cum autem Tyrannus ille tam horribiliter Romae grassaretur, Senatus


page 665, image: s0737

per literas Gonstantinum M. e Gallia accersivit, ut Maxentii furores compesceret.

III. Caeleste prodigium. Constantinovero dubitante, an Romam duceret exercitum, et praeterea anxius esset, quomodo sine magna hominum strage et sanguinis effusione Maxentium vinceret, DEUS illi dedit illustre victoriae signum: Nam in ipso meridie caelo sereno, multis simul astantibus et videntibus, cernit CRUCEM fulgentem cum expressis circa eam literis: *e)n tou/tw| ni/ka. i. e. IN HOC VINCE. Per somnum etiam Christus ei apparens iussit, ut crucis signum pro vexillo in proeliis uteretur.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.


[Gap desc: illustration]

I. Conflictus. Signum Constantinus ex auro opere subitario consici curavit iuxta speciemquae apparuisset, cum duabus literis Graecis XP, quae nomen Christi exprimerent, illudque signum militaribus vexillis inseruit, et maxime Labaro, quod inter ea primum, et ante Imperatorem gestabatur. De quo venuste et eleganrer inquit Prudentius:

Christus purpureum gemmanti textus in auro
Signabat Labarum.

Postea statim Romam cum exercitu properavit, atque copias Maxentii aliquot proeliis fudit.

II. Maxentii interitus. Maxentius praelio cum Constantino congressus, cum videret equites suos victos. ne urbe excluderetur, per pontem Milvium in urbem redire maturavit. Sed rupto illo ponte, quem in interitum Constantini fabricatus fuerat, in Tiberi submersus est, iuxta adagium, quod exstat Proverb. c. 26. v. 26. et Psalm. 7. v. 14. Foveam fodit, et incidit in foveam quam fecit. Atque ita Constantinus praeclaram obtinuit victoriam, atque omni Italia atque Africa potitus est, anno Imperit sui septimo.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

I. Populi Romani exhilaratio. Nuntiata hac victoria in urbe, et viso capite Maxentii, quod conto praefixum circumgestabatur, Romanis, quos dura tyrannide annis 4 vel 5 oppressos tenuerat, iucundum praebuit spectaculum.

II. Laeta Constantini victoris exceptio. Similiter universa civitas Constantinum victorem in urbem ingenti laetitia et congratulatione accepit, imolaetissimis populi vocibus atque clamoribus repleta fuit. Adeo acceptius, praestantiusque Tyrannorum depulsoribus nihil est: inquit Aurelius Victor.

III. Statuae Mnemonicae erectio. Cum Constantinus urbem ingressus esset, ut tam admirandae victoriae gloriam non sibi, sed Christo acceptam se ferre testaretur, tropaei loco erigi media in urbe iussit statuam suam, quae manu dextera crucis Christi signum teneret, eiusque salutarem virtutem omnibus ostentaret ac promulgaret, addita insuper hac inscriptione: Hoc salutari signo, vero fortituadinis indicio, civitatem iugo servitutis liberavi, et Senatum populumque Romanum in libertatem vindicavi, ac pristinae dignitati splendorique restitui.

IV. SENATUS GRATITUDO. Senatus etiam arcum ei cum hoc elogio dedicavit: Imper. Fl. Constantino S P. Q. Romanus, quod instinctu divinitatis, mentis magnitudine, exercitu suo, tam de Tyranno, quam de omni eius factione, uno tempore iustis Rem publicam ultus est armis, Arcum triumphis insignem dicavit, liberatori Urbis, fundatori quietis. Eusebius, Socrates et Sozomenus.

V. PAX et QUIES ECCLESIAE. Postea Constantinus omnibus populis atque gentibus ad Romanum Imperium pertinentibus, similiter Ecclesiis DEI, opulenta subsidia suppeditavit. Sigonius.

III. Bellum contra Licinium Affinem suum.

Constantinus sororem suam Constantiam Licinio in uxorem dederat, et Mediolanum progressi nuptias celebrarunt, ibique pactum iniverunt delibertate religionis concedenda, anno C. 313. At Licinius pactorum oblitus, persecutionem adversus Christianos instituit, eosque ex aula sua pellit, et Ethnicismum amplectitur. Quem per literas officii monens Constantinus, ut a malitia desisteret, non persuasit. Cedren. Anno C. 320. Licinius adhuc atrocius persequitur Christianos, sancitque, ne Episcopi amplius docerent, et ne mulieres cum viris precationis causa convenirent. Occidit etiam multos, interque alios BLASIUM, et 40 virgines, et aliquot Episcopos. Cum autem Licinius nihil remitteret de persecutione Christianorum, nec ulla ratione ab iis exagitandis avocari posset, magni utrinque exercitus contrahuntur, et magni fiunt apparatus: Constantinus contrahit copias Thessalonicae, Licinius in Thracia, anno C. 322. Tandem Constantinus, confectoexercitu 120000 peditum, et 10000 equitum, contra Licinium, qui habebat


page 666, image: s0738

125000 peditum, et 15000 equitum, tribus proeliis Licinium vicit, qui Imperio se abdicavit, et salute per uxorem Constantiam impetrata, Thessalonicae privatus vixit. Referunt Historici, quod in pugna Constantini, contra Licinium ad Hadrianopolin facta, duo Equites sint visi, qui Legiones hostium ceceiderunt, quos Angelos fuisse dubium non est. Cum autem Licinius aliquanto post res novas moliretur, iussu Constantini iugulatus est. Eutropius. Victor.

Anno C. 326. Constantinus Romam de Licinio tyranno triumphans inivit, ibique vicennalia celebravit.

Constantinus M., A. C. 315, cum provincias composuisset, CRISPUM et CONSTANTINUM filios Caesares creavit, quibus iunxit LICINIANUM, Licinii filium, nondum 20 menses natum. Zosimus. Sed id non satis felix futurum, defectu Solis iisdem mensibus facto, ut Aurelius Victor scribit, patefactum est.

IV. Bellum contra Sarmatas.

Constantinus A. C. 316. contra Sarmatas profectus est, eorumque Regem Rausimodum praelio vicit, qui occasione usus Istrum transgressus Pannonias crudelissime vastavit. Constantinus victos secutus, tandem etiam eos vicit, et Pannonia expulit.

Anno C. 321. Constantinus iterum bellum acre cum Sarmatis gessit, et tandem, transmisso Istro, Rausimodum Regem victum in fuga interfecit, victis pacem dedit, et Thessalonicam reversus est, ibique portum aedificari iussit.

V. Bellum contra Gothos.

A. C. 332. Gothi regionem Sarmatarum ingressi, et remoto limite Istri praesidio, se in Thraciam et Moesiam intulerant. Ideo Constantinus contra eos profectus victoriam ab illis reportavit, et trans Istrum removit, iisque tandem pacem dedit, hac conditione, ut militum 40000, si quando opus esset, Imperatori traderent. Sigon. Gothi ut Imperatori militem praestare possent, servos suos ad militiam instituunt, iisque arma tradunt. Servi contra in dominos suos arma vertunt, cosque sedibus suis pellunt. Domini profugi ad Constantinum veniunt, ab eoque petunt locum habitationis, qui eos in provincias recepit, et quosdam sacramento militari adegit. Id cum postea alii Imperatores imitarentur, magnam calamitatem Imperio accersiverunt. Zosimus.

IV. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Constantinus primus ex Imper. Christianus factus, Christumque amplexus est, atque Christianos etiam Imperatores reliquit. Sigon. lib. 4.

Epistola eius ad Saporem Persarum Regem memorabilis apud Eusebium lib. 4. cap. 19. de vita Constantini exstat, in qua inter alias pias monitiones haec verba leguntur: DEUS puram solummodo mentem et animum omni labe vacantem ab hominibus flagitat; quibus ille virtutis et pietatis actiones ponderat. Quod etiam Philippus Melanchth. hoc disticho venustissimo expressit, ex quo patet, quales preces DEO sint gratae:

Casta DEUS mens est, casta vult mente vocari,
Et castas voluit pondus habere preces.

Cum quocongtuit elegans Distichon Gregorii Nazianzeni:

Optimum opus manuum, has in caelum tendere puras,
Atque pio castas fundere ab ore preces.

Sicut enim vasa pice referta, si melle aut vino ea replere velimus, effundi ante et mundari oportet: Ita mentes et corda nostra a stultis et futilibus huius mundi desideriis et tetris peccatorum sordibus, quibus ea plena scatent, expurgari ante et munda reddi necesse est, ut sapientiae ac iustitiae et vitae divinae, ceu ipsius DEI capacia, reddantur. Et in eundem sensum Ecclesia canit: Aufer a nobis Domine cunctas iniquitates nostras, ut possimus puris mentibus introire in sancta Sanctorum

II. Constantinus M. Personus Ecclesiasticis magna privilegia concessit, tamen ab omnimoda iurisdictione saecularis potestatis eas non exemit, sed in ipsis etiam Episcoporum causis Iudicium exercuit, ac suae in illis iurisdictionis satis evidens documentum dedit, quando ad Synodum Nicaenam publico edicto ipsos convocavit. In Epistola ad Vicarium Africae scribit: Scias, quod tam super plebe quam Clericis his qui primisunt, sum diligentissime quaesiturus, idque iudicaturus, quod verissimum et religiosissimum esse manifestum est. Privilegia autem Personsi Ecclesiaticis concessa haec sunt: Prohibet illos novis collationibus obligari, concedit liberos esse ab hostibus excipiendis, removet ab ipsis indebitae conventionis iniuriam, et iniquae exactionis improbitatem, extraordinariorum munerum necessitatem, parangariarum praestationem, nisi habeant possessiones. l. de his. C. de Episc. et Cler. Sed de universa et omnimoda eorum exemptione nihil addit. Deinde Ruffinus ibidem, lib. 10. histor. cap. 2. addit: Episcopos in illo Concilio sua negotia ad Imperatorem detulisse,


page 667, image: s0739

ipsumque a singulis frequenter fuisse interpellatum. Ergo controversiarum suarum iudicem ipsum agnoverunt. Quare falsum est, quod Bellarminus aliique Pontifici scribunt, non posse Clericos a iudice saeculati iudicari, etiamsi leges civiles non servent.

III. Constantinus M. A. C. 313. Maximo, saevissimo Orientis Tyranno et Christianorum hoste infensissimo, e vivis sublato, Christianis templa passim vel instituit, vel instauravit, vel illa ex fundamentis nova erigi iussit. Eusebius l. 10. cap. 3. Encaenia sive Consecrationes templorum a Christianis ingenti laetitia celebratas, graphice describit hisce verbis: Celebre spectaculum, inquit, et nobis omnibus spectabile ac desideratum ante oculos proponebatur, dedicationum scilicet festivitates per urbes singulas, templorum nuper exaedificatorum consecrationes, frequentes Episcoporum in unum conventus, peregrinorum longe ab exteris regionibus accedentium concursus, mutuae populi in populum benevolentiae, propterea quod membra corporis Christi in unam quasi harmoniae et concentus conspirationem coibant: una erat sacri spiritus virtus et potentia, quae per universa Ecclesiae membra permeavit. Una omnium mes et sententia: una et consentiens ex omnium ore laus divinitatis: accurata sacrorum mysteriorum administratio: decori Ecclesiae ritus, Psalmorum cantu et hymnorum divinitus nobis traditorum recitationibus celebrati. Cuiusque item aetatis genus, cuiusque sexus multitudo, ut maris et feminae, totis cogitationibus, viribus, laeta mente, alacri animo, per preces et gratiarum actiones DEUM Omnium bonorum auctorem venerati sunt. Singuli etiam Ecclesiarum praesides singulas orationes Panegyricas habuerunt: et ut cuique dicendi vis et facultas suppetebat, sic quisque eam celebritarem praedicavit.

IV. CONSTANTINUS M., sex Tyrannis et hostibus Christianorum crudelissimis exstinctis, videlicet Diocletiano, Maximiano, Galerio, Maxentio, Maximino et Licinio, solus summa rerum potitus, ad religionem Christianam instaurandam, stabiliendam et amplificandam, omnem curam, studia ac laborem contulit; publico edicto Christianis de libertate religionis cavit; piis Doctoribus stipendia constituit, atque adeo non tantum Politiam, sed etiam Ecclesiam bene gubernavit ac protexit, publicum religionis exsereitium suis subditis concessit. Eusebius l. 10. cap. 5. Et paullo post, pacem religionis constituit, ne quis alteri ob religionis diversitatem molestus esset: qua effecit, ut non tantum Christianis liberum maneret religionis exercirium, sed etiam ut Ethnici hac mansuetudine ad veram religionem se converterent. Nam pulcherrime inquit Theodoretus lib. 1. cap. 6. Currebant assidue omnes nationes ad fidem Christi, et baptizabantur, patria simulacra atque idola confringentes: Quod idem P. Diacon. lib. 11. testatur.

Biblia suis sumptibus saepius describi, atque in exteras Nationes hinc inde mitti curavit, ut vera religio longe lateque propagaretur.

Novum Testamentum sibi semper praeferri mandavit: Quo insinuare voluit, quod ipse ex eo veram DEI atque Christi agnitionem hauserit, inque ea constanter perseverare, subditosque suos protegere vellet. Unde de felici illius temporis statu recte dici potest, quod tempore Constantini M. Imperatoris duo fuerint OCULI Imperii Romani, videlicet LEX et RELIGIO; iuxta Epigramma Omeni venustissimum:

LEX et RELLIGIO iunxerunt foedera: pravas
Haec hominum mentes comprimit; illa manus.

V. Constantinus M. religiosissimus crucis supplicium, quo Christus secundum morem Romanorum affectus est a Pontio Pilato, lege sustulit; referente Sozomeno lib. 1. histor. Eccles. cap. 8. et Histor. Tripart. lib. 1. cap. 9. ne salutate crucis signum subserviret ad perniciem hominum, et poenis vilesceret damnarorum.

VI. Constantinus primum Septimanae diem, h. e. diem Solis, in locum Sabbathi Iudaici publico cultus divini exercitio ab Apostolis destinatum, (quia Christus eo die a morruis refurrexit: uti colligitur ex historiis Euangelistarum Matth. cap. 28. v. 1. Marc. 16. v. 1. Unde primus Septimanaedies vocatur h(me/ra kuriakh\, h. e. Dies Dominicus, Apocal. cap. 1. vers. 10.) peculiari postea constitutione confirmavit, Anno C. 321. referente Eusebio lib. 4. de vita Constantini cap. 18.

VII. Constantinus M. libros Sibyllinos in pretio habuit, ex iisque Iudaeos refutavit.

VIII. Constantinus M. plures religiones in Imperio tolerare noluit. Nam Idolorum templa clausit, et solam religionem Christianam vigere iussit. Quae tamen constitutio Constantino non a(plw=s2 (sicut Pontificii contendunt) sed kata/ accipienda est. Nam 1. Accurate distinguendum est inter Haereticos. Quidam enim sunt haeresiarchae, h e. haeresin propagantes: Quidam vero sunt seducti, h. e. haeresin amplectentes et sectantes. 2. Accurate distinguendum est inter duplicem Rei publicae statum, nempe liberum et pressum. Quod Haeresiarchas sive Doctores attinet, illi in libera Republ. plane non sunt tolerandi, sed abigendi et relegandi. Cives vero seductos et haeresin amplectentes


page 668, image: s0740

tolerare possunt Ptincipes, si nempe tranquille et pacare vivant. Praesertim autem, si spes aliqua illorum conversionis futurae nobis affulgeat; sicut Constantinus M. prudenter observavit. Quod si vero status Rei publ. perturbatus est, ac Haeretici sive haeresiarchae sine sanguinis effusione removeri nequeunt, tunc tempori aliquid concedendum est, valeatque tum monitum Taciti prudentissimum: Tu iterum atque iterum vide, annon connivere interdum melius sit, quam intempestivis remediis delicta accendere.

IX. Constantinus M. in haereticos famosos et pestiferos usque ad sanguinem non saeviit, sed eos in exilium eiecit. Quod factum eius minime est culpandum, sed maxime probandum. Nam 1. Ad fidemo nemo cogi potest ac debet. DEUS enim requirit populum voluntarium, et cultum spontaneum. Psalm. 110. v. 3. Nec placent ipsi coacta servitia. Levit. 19. vers. 5.

2. Saevire in haereticos usque ad sanguinem, est haereticum et antichristianum. Ergo Ecclesia Christiana ab eo abstinere debet. Antecedens probatur ex vulgato illo Augustimi dicto, quod exstat lib. 3. contra Cresconium Grammaticum cap. 50. Nullis bonis in Ecclesia Catholica placet, si usque ad mortem in quemquam, licet haereticum, saeviatur. Similiter illud ipsum pater ex praxi haereticorum. Nam in Histor. Tripart. lib. 12. cap. 4. de Nestorio haeretico narratur, quod, in prima sua ad Episcopatum Constantinopolitanum inauguratione, palam ad Imperatorem dixerit: Da mihi, ô Imperator, terram ab haereticis liberam; et ego caelum tibi reddam: Tu mihi haereticos exstirpa, et ego Persis delendis tibi adero.

X. De Concilio Niceno, oecumenico I.

Anno C. 325. Constantinus M. Concilium Nicenum Oecumenicum primum convocavit. Circa quod triplicia acta sunt notanda.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a. Hoc est, Antecedentia, quae ante Concilium facta sunt.

I. OCCASIO, quae fuit haereseos ab Ario disseminatio. Nam ARIUS Presbyter Alexandrinus blasphemum hoc dogma spargere coepit de Filio DEI, quo lo/gon, sive Filium DEI negabat esse o(maou/sion kai\ sunai/dion Patri, h. e. eiusdem essentiae cum Patre, cique coaeternum. Contra vero affirmabat, illum summam esse Creaturam ex nihilo conditam. Ideoque his verborum formis utebatur: *h)n pote o( pagh\r, o(/te ou)k h)=n lo/gos. h. e. Erat Pater, cum nondum esset filius; Item, *e)k tw= mh\ o)/ntwn, h. e. ex non exsistentibus, sive ex nihilo, Filius esse coepit.

II. CONCILII NICENIA Constantino Maegno CONVOCATIO. Ut autem haec controversia exorta componeretur, Constantinus Magnus praecipuos Ecclesiarum per omnem Asiam, Africam, et Europam convocavit Episcopos. Nam ut Eusebius lib. 3. de vita Constantini scribit: Videre ibi erat Syros, Cilices, Phoenices, Arabes, Palaestinos, Thebanos, Libycos, Mesopotamios, Persas, Scythas, Ponticos, Galatas, Pamphylios, Cappadoces, Asianos, Phrygios, Thraces, Macedones, Achaeos, Epirotas, et Hispanos. Circa hanc autem convocationem duae circumstantiae sunt notandae. 1. Tempus. 2. Locus.

1. Quod TEMPUS attinet, fuit hoc Concilium convocatum a Constantino Magno A. C. 325.

2. LOCUS huius Concilii fuit geminus, generalis et specialis.

Locus generalis fuit Nicaea, Asiae et Bithyniae Metropolis, quam primus Antigonus Philippi filius condidit, et Antigoniam nominavit. Postea Lysimachus a nomine uxoris Antipatri filiae eam Nicaeam appellavit. Et in hac urbe hoc Concilium Nicenum congregatum, et Symbolum in ea conscriptum.

Locus specialis fuit aula Constantini Imp. De quo ita scribit Theodoretus lib. 1. cap. 7. Cum iam universi convenissent, praeparatus erat ab Imperatore locus amplus in Regia, instructus subselliis et soliis, quae Episcoporum numero sufficere possent, atque ita debito ipsis honore habito iussit eos introire, et consultate de re proposita. Ipse quoque cum paucis postremo omnium ingressus est, et parvo in soliolo assedit. Eusebius quoque affirmat, consessum istum in aula Imperatoria, non in aliquo templo habitum fuisse. lib. 3. vita Constant. cap. 10.

NOTA.

Symbolum Nicenum habuit nomen et omen. Nam a)po th=s2 ni/khs2, h. e. a victoria nomen accepit, ut invictum eius robur ipso nomine insinuaretur. Sicut etiam Symbolum Athanasianum ab immortalitate nomen habet. Quemadmodum enim ipse Athanasius a Patribus PROPUGNACULUM VERITATIS appellatus est: Ita quoque Symbolum eiusvere arx invicta veritatis fuit, cui, quamdiu Sol et Luna stabit, nihil ab interitu periculi erit. Ita etiam Augustana Confessio Augustum ab Augusta Vindelicorum urbe nomen divina providentia accepit, ut AUGUSTANA appellata sit. Quod nomen ei fuit omen. Voluit namque DEUS eo ipso insinuare, quod religio Lutherana, in Augustana Confessione comprehensa, sit vere augusta, perque totum terrarum orbem admirabili incremento propagata; sicut ipse Bellarminus Iesuita in


page 669, image: s0741

oratione in Gymnasio Romano A. C. 1576. habita, quae Tomo primo controversiarum praefixa est, affirmat: Quis enim (inquit) ignorat, pestem Lutheranam (intelligit Augustanam Confessionem) in Saxonia paullo ante exortam mox Germaniam pene totam occupasse: inde ad Aquilonem, et Orientem profectam, Daniam, Norvegiam, Sueciam, Gothiam, Pannoniam, Hungariam absumpsisse: tum ad Occidentem, et Meridiem pari celeritate delatam, et Galliam, Angliam, Scotiam, florentissima quondam regna, brevi tempore populatam: ad extremum Alpes transcendisse, et in Italiam usque penetrasse? Errant igitur Pontificii, qui scribunt, Concilium Nicenum a Silvestro Romano Episcopo convocatum esse, cum illud non Silvestri, sed Iuli i tempore celebratum esse, ex Athanasit apologiis clarum est: et clarissimi scriptores, Eusebius, Socrates, Theodoretus, et alii, uno ore testantur, a Constantino Magno Imper. hanc Synodum esse convocatam.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a. h. e. Acta in Concilio.

I. PRAESES huius Concilii fuit geminus. 1. Politicus. 2. Ecclesiasticus.

1. POLITICUS et summus fuit Constantinus Magnus.

2. ECCLESIASTICUS atque secundarius fuit Eustathius, Episcopus magnae Antiochiae: quod apparet ex oratione ipsius, qua laudum flosculis coronam texuit regio capiti Constantini: ut loquitur Theodoretus lib. 1. cap. 7.

II. ASSESSORES. Congregati sunt in hac Synodo Episcopi 318. ut ait Ruffinus lib. 1. cap. 1. et Socrates lib. 1. cap. 8. et Theodoretus lib. 1. cap. 7.

III. CAUSA IMPELLENS fuit Alexander Alexandriae Episcopus, qui multis precibus a Constantino contendit, ut Synodum indiceret. Epiphanius lib. 2. tom. 2. haer. 69. Quod etiam de consilio quorundam Episcoporum Constantinum fecisse testatur Ruffinus lib. 1. cap. 1.

IV. MATERIA, ob quam hoc Concilium convocatum, et de qua re in hoc Concilio actum, fuit quadrigemina.

PRIMA CONTROVERSIA fuit inter Alexandrum Alexandriae Episcopum et Arium Alexandriae Presbyterum exorta de DIVINITATE FILII DEI, quam ille affirmavit, hic negavit. De qua Socrates lib. 1. cap. 5. et 6. ita scribit: Disputaverat in conventu quodam Alexander exactius et accuratius de divina essentia, cuius unitatem in Trinitate esse dixerat: ubi continuo Arius, Dialecticus magis quam Theologus, arbitratus Episcopum suum Sabellii dogma, de tribus in unam eandemque redeuntibus personam, inducere, illis quae ab Episcopo suo dicta erant, animo acerbo occurrit, afferens in medium argumentationem rationis humanae magis, quam scientiae aut fidei: Si Pater, inquit, genuit Filium, initium certe suae essentiae habebit Filius, ac constabit et sequetur inde, fuisse aliquando tempus, in quo filius nondum exstiterit. Ex hoc vero rursus sequetur, habere illum hypostasin ex non exsistentibus. Et hanc quidem disputationem Arius, velut incendium ex scintilla natum, per universam Aegyptum, Libyam, Thebaida, et vicinas provincias divulgavit.

SECUNDA CONTROVERSIA fuit diversitas in observatione dici Paschatos, quam Imperator in unam conformem observationem reducere iamdudum serio cogitaverat: uti testantur Historici, et Athanasius in epistola de Synodis Arimini et Seleuciae.

TARTIA CONTROVERSIA fuit Nov ATI et MILETII, qui docuerunt, eos, qui post Baptisinum et iustificationem lapsi fuissent, neque in gratiam apud DEUM, neque in communionem Ecclesiae recipi posse, etsi veram paenitentiam egerint.

QUARTA fuit, an Sacerdotibus maritis consuetudo coniugalis sit prohibenda.

V. FORMA sive PROCISSUS.

I. SESSIO. Ingressus in istum Theologorum conventum Imperator non armatis militibus, sed amicis, reverentiam Episcopis exhibuit, orantus veste ex auro contexta, et gemmis fulgente: nec prius consedit, nisi ab Episcopis nutu id petentibus rogatus: et non in altiore sede, sed parvo in soliolo posito assedit, ac Episcopus Eustathius in dextro ordine primam sedem occupavit.

II. ORATIO 1. Eustathii. 2. Imperatoris.

1. Eustathius Episcopus Antiochenus primum hymnum, quo DEO omnipotenti gratias egit, recitavit: postea ipsi Imperatori gratias egit, quod curam Ecclesiae gereret, et legitimam veritatis inquisitionem institui curaret: denique et Episcopos hortatus est ad sententias moderare dicendas.

2. Imperator Constantinus quoque oratione pia et clementi Episcopos ad concordiam, animorumque coniunctionem cohortatus est. In qua inter alia haec sententia vere aurea eminet: Intestina, inquit, seditio in Ecclesia DEI conflata. multo plus molestiarum, et acerbitatis, quam quodvis bellum pugnave, in se complectitur.

Et imprimis memorabilis est pii Imperatoris sententia, quam annotavit Theodoretus lib. 1. cap. 7. e qua patet, solam sacram scripturam in eo Concilio fuisse Iudicem Arianae controversiae. Sic autem Theodoretus ait: Laudatissimus Imperator, Nihil, dixit, esse indignius, quam hostibus domitis,


page 670, image: s0742

cum qui rebellaret, inveniretur nemo, ipsos se mutuo impetere, et voluptatem ac risum conciliare inimicis: praesertim in disputationibus rerum divinarum, in quibus haberent sanctissimi Spiritus doctrinam praescriptam. Euangelici enim et Apostolici libri, nec non Antiquorum Prophetarum oracula. plane instruunt nos, inquit, de sensu Numinis Froinde hostili posita discordia, sumamus ex dictis divini Spiritus explicationes quaestionum.

III. CONTROVERSIARUM DICISIO.

I. Controversiae de Deitate Filii Dei.

1. Confessionis Arii praelectio, laceratio, combustio atque damnatio. Facta potestate utrique parti, quae quisque de fide haberet, dicendi atque respondendi, primum omnium recitatus est libellus Eusebii Nicomediensis, (qui strenuum Arii defensorem sepraebebat) qui Confessionem Arii continebat, plenam blasphemiis in divinitatem Christi. Theodoret. lib. 1. cap. 8. Sed cum impiae eius scripti voces omnium, qui aderant, consensu, indigna Christianorum auribus et oculis iudicarentur, liber, postquam lectus fuerat, in medio omnium, cum confusione auctoris, discerptus est.

2. Episcoporum concertatio. Postquam ille liber blasphemus esset discerptus, utriusque partis acerriam contentio insecuta est, Arii patrocinium susclpiente Eusebio Nicomediano, Veritatem defendente Alexandro Alexandriae Episcopo, et Athanasio. Constantinus autem Imperator omnes clementer audivit, et succurrendi utrique parti studio (spe pacis et concordiae constituendae) placide alios, qui contentiosius disputabant, conciliabat: alios benedisserentes laudabat: sermone alios mansueto flectebat: in toto negotio unum illud spectans, ut in consensum mutuum omnes, qui tum ibi aderant, reduceret; quod etiam factum est. Effecit namque ut unanimiter veram de divinitare Christi sententiam tenerent. Eusebius lib. 3. de vita Constantini. Socrates lib. 1. cap. 8. Theodoretus lib. 1. cap. 7.

3. Libellorum accusatoriorum combustio. Contigit in ea Synodo etiam hoc: Cum Constantino dati essent libellic accusationum, quas privatim habebant inter se Episcopi, obsignatos omnes asservari iussit, dicens: Prius publicam causam agendam esse. Sub exitum Synodi, inspectantibus omnibus, in ignem coniecit, adhuc obsignatos, addens haec verba: Sacerdotum crimina non afferenda esse in publicum. Unde effulget pietas Constantini in vitiis Sacerdotum tegendis. Socrates lib. 1. cap. 8. Sozomenus lib. 1. cap. 17.

4. Symboli Niceniconscriptio et subscriptio. Post longam disputationem scriptum est Symbolum Nicenum, expresse inserta voce o(moou/sios. Plurimum autem laboratum fuisse ab Episcopis in excogitandis vocabulis, quae in explicanda Filii DEI divinitate usurparentur, Athanasius in epistola contra Arianos testatur; et ab ipso tandem EUSEBIO Nicomediensi Ariano fuisse vocabulum o(moou/sion forte fortuna suppeditatum; quo unico vocabulo totum Arianae haeresis nervum inceiderunt. Quod vero ad Symbolum Nicenum attinet, id hodie multis inlocis auctum est. Recitabo autem illud, quemadmodum primo conscriptum et a trecentis et octodecim Episcopis approbatum est: ut testatur Athanasius ad Iovianum, et ut exstat apud Socratem lib. 1. cap. 8. his verbis: CREDIMUS in unum DEUM, Patrem omnipotentem, omnium visibilium et in visibilium Creatorem: et in unum Dominum IESUM CHRISTUM, filium DEI: natum ex patre, et unigenitum; h. e. ex substantia Patris: DEUM ex DEO, lumen de lumine, DEUM verum de DEO vero, genitum non factum, et CONSUBSTANTIALEM Patri, per quem omnia: qui propter nos homines, et propter nostram salutem de caelo descendit, et HOMO FACTUS est. Passus est, et resurrexit tertia die, et adscendit in caelos, venturus inde ad iudicandum vivos et mortuos. Et in Spiritum Sanctum.

Qui vero dicunt, quod erat aliquando tempus cum non esset antequam genitus erat; vel quod ex nihil ortus sit; vel quod ex altera essentia; quam ex Patris substantia genitus; vel quod Filius DEI creatus sit, quodque converti et mutari possit: istis Catholica et Apostolica DEI Ecclesia anathema denuntiat.

Huic Concilio Niceno, seu Decreto piorum Episcoporum, Constantinus Imper. ipse subscripsit, qui ad Episcopos dixit: Se adfuisse cou unum ex ipsis, seque valde laetari, quod fuerit ipsorum comminister, donec omnium conveniens inquisitio facta, et prolata in lucem veritate, concordia constitutasit.

Quod autem Synodus Nicena nihil diserte de divinitate Spiritus Sancti pronuntiavit, inde factum est, quia tunc nondum erant Pneumatomachi, h. e. nemotum temporis divinitatem Spiritus Sancti in dubium vocabat, aut impugnabat: ut Nazianzenus et Basilius referunt.

II. Coutroversia de Paschatis celebratione.

Altera causa in Concilio disceptata, et tandem unanimi consensu comprobata fuit, ut Pascha ab omnibus ubique Christianis eodem die celebraretur. De qua re ita scribit Constantinus in Epistola ad Ecclesias apud Socratem lib. 1. cap. 6. et


page 671, image: s0743

Theodoretum l. 1. c. 10. Ut autem summatim (inquit) et breviter dicam: communiter omnium placuit iudicio, sanctissimum Paschatis festum uno et eodem die esse celebrandum. Indecorum enim est, aliquam esse in tanta sanctitate differentiam, et honestius, eidem adhaerere sententiae. Haec Constantinus. Dies vero celebrationi Paschatis dicta fuit Dominica, proxime sequens Plenilunium primi Mensis, ne videlicet Christiani cum Iudaeis Pascha celebrarent. Fuere autem Synodi hae rationes: Non debere Christianos tempus celebrandi Paschatis a Iudaeis sumere, aut ea in parte Iudaeos imitari. Quia gens illa impia Christum occiderit, atque a DEO abiecta atque excaecata sit, ita ut quandoque Iudaei uno anno bis Pascha celebrent: et ne Iudaei gloriari possint quod Christiani necesse habeant tempus Paschatis ab ipsis discere.

III. Controversia Novati et Miletii.

Similiter Novati et Miletii dogma de neganda lapsis paenitentia in hac Synodo Nicaena damnatum et refutatum est. Sozomenus. Socrates lib. 1. cap. 7.

IV. Controversia de Coniugio Sacerdotum.

Erant qui Sacerdotibus maritis coniugalem consuetudinem prohiberi vellent. Sed contradixit senex Paphnutius Episcopus in Thebe Aegyptiaca, cui in confessione oculus olim effossus erat. Hic negavit coniugia dissolvenda esse, et consuetudinem coniugalem affirmavit esse castitatem. Hanc Paphnutii sententiam Synodus approbavit. Verum de hac re nullam legem tulit, sed cam in cuiusque arbitrio, non in necessitate poni voluit. De aliis autem rebus, ut sibi rectum videbatur, leges, quibus Ecclesiae status gubernaretur, conscripsit, quas omnes asscribere nimis prolixum foret: potest autem Studiosus eas petere ex Sozomeno l. 1. c. 23. Ruffino l. 1. 6. 6. et histor. Magdeb. cent. 4. c. 9. pag. 659.

Philosophi versutissimi a Laico conversio, facta in Concilio Niceno.

Memorabilem hic subiungemus historiam de idiora cum Sophista disputante. Supra diximus, quod in Concilio Niceno 318 Episcopi fuerint congregati: sed praeter hos plurimi etiam Presbyteri et Legati Episcoporum, qui propter senectam et morbos accedere non poterant: laici quoque multi, viri docti, et pii, praeterea Philosophorum dialecticorumque doctissimi adfuerunt. Erat inter hos Philosophus quidam, ut sibi videbatur, argutus. Is contra religionem Christianam ex Philosophicis principiis (in corona multorum hominum, ut fit) disputabat cum aliquibus Episcopis, (extra Synodum) neque ab illis. Episcopis compesci poterat: quia, dum cum Philosopho philosophice disputabant, semper ille cavillationes et rimas in veniebat, per quas elaberetur. Accedit igitur confessor Christi quidam, admodum senex et simplex, ex illustrium confessorum numero, qui tametsi dialecticarum et philosophicarum argutiarum nihil tenebat: nihilominus tamen cum Philosopho illo disputate coepit. At haec res petulantibus, qui confessorem hominem simplicem esse cognoscebant, risum movebat quidem, at modestis iniciebat timorem, qui veriti sunt, ne senex ille a Philosopho vinceretur, et una cum ipsius persona etiam ipsa Christiana religio ludibrio exponeretur. Perrexit autem senex in suo instituto, et novo disputandi genere sophistam aggressus, ait ille: In nomine Iesu Christi, audi Philosophe quae vera sunt. Et mox summam Apostolici Symboli paraphrastice et ner vose recitavit, et Philosopho dixit: Credis ista, Philosophe? Quibus obstupefactus Philosophus, respondit, Credo. et victum se ab illo sene confessus est, et reliquos suae professionis homines hortatus est, ut et ipsi fidem Christianam susciperent. Interrogatus deinde conversus ille Philosophus, cur non ab Episcopis convinci potuisset: respondit, Dum illi verbis (philosophica argumenta intelligens) mecum egerunt, verba verbis opposui. Sed ex huius senis ore egressa est virtus, cui ego resistere non potui. Socrates l. 1. cap. 8. Sozom. lib. 1. cap. 18. Histor. Magd. cent. 4. cap. 2.

III. **ta\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a, h. e. Actapost Concilium.

I. Transactis omnibus rebus, propter quas Synodus ea fuerat convocata, Imperator Constantinus res bene ac feliciter gestas sibi gratulatus, Synodum universalem (quae ultra triennium duravit) regali et festivo convivio excepit, ac muneribus singulos donavit. Digressuros iam, placida oratione ad concordiam conservandam hortatus est; et in fine orationis petiit, ut pro se suoque Imperio Deum precarentur: et ita singulis ad sua redeundi potestatem fecit. Sozom. lib. 1. cap. 25. Eusebius in vita Constantini lib. 3.

II. Decreto Nicaeno (de divinitate Filii Dei) stabilito et publicato: Constantinus Imp. Epistolam scripsit ad Ecclesiam Alexandrinam, propterea quod ea prae aliis falso Arii dogmare fuerat horribiliter perturbata et quassata. In ea epistola gratulatur


page 672, image: s0744

Ecclesiae Dei, quod veritas vicerit, et concordia in religionis negotio restitura sit. Et Arii dogma impium exsecratur; Ecclesiam autem Alexandrinam hortatur, ut Synodi Nicaenae decretum, absque ulla cunctatione, obviis ulnis amplectatur. Socrates l. 1. c. 9. Hist. Magd cent. 4. cap. 9.

Sed et aliam Epistolam Imperator Constantinus in publicum emisit, Episcopis et populis inscriptam. Iu ea Arium haereticum graviter insectatur: et Arianos merito Porphyrianos appellandos censet: propterea quod Porphyrius aliquando blasphemos libellos contra religionem Christianam scripserat. Et severissime mandat, ut omnia Arii scripta igni tradantur et deleantur, addita hac comminatione: Si quis scriptum ab Ario compositum celasse deprehensus fuerit, nec confestim protulerit, ignique combusserit, eam morte puniendum. Confestim enim (inquit Constantinus) atque deprehensus in hoc facinore fuerit, capitis supplicium subibit. Ibidem.

III. Imperator quoque Constantinus scripsit Epistolam bene longam (quae hodie tota exstat) ad Ecclesiam Nicomediensem, in qua eorum Episcopum Eusebium haereseos, tyrannidis, seditionis et fimilium malarum artium accusat; eumque merito in exilium relegatum esse docet: et iis, qui de eo retinendo aliquid conaturi sunt, graves poenas comminatur. Theodoretus l. 1. c. 19.

IV. Arius et Eusebius cum iam in exsilio essent, in omnes partes suam confessionem mittunt, conanturque probare, se idem cum orthodoxis sentire. Quapropter ab exilio revocantur: Arius quidem hac conditione, ne Alexandriam rediret; Eusebius contra privatim ab Athanasio Episcopo Alexandrino petit, ut recipiatur Arius. Cum nihil impetraret, occasione oblata CONSTANTIAM, Constantini sororem, Licinii coniugem, in suas partes traducit, et, ut sibi et Arianis faveat, efficit; cuius auxilio literas impetrat a Constantino cum minis scriptas ad Athanasium, ut Arium recipiat: quod si nolit, se missurum, a quo Episcopatu moveatur et relegetur. Athanasius tamen convenienti excusatione iram Imperatoris mitigat, et Arii reditum impedit: inde Eusebius de deiciendo Athanasio consilia agitat. Biennium fere post Arius et Eusebius Athanasio crimen intentant apud Constantinum; primum, quod tributum instituisset in Aegypto; et deinde, quod pecuniam misisset PHILUMENO cuidam, qui contra Imperatorem rebellabat. Sed cum in utraque re mentirentur, iterum in exilium pelluntur anno C. 329. Et simul THEGGNIS, Nicaeae Episcopus. Anno vero C. 331. EUSEBIUS Nicomediensis, et THEOGNIS, cum hactenus in exilio fuissent, paenitentiam simulantes, offerunt libellum fidei suae Episcopis, et recipiuntur in Ecclesiam. Athanasius, Baronius.

V. A. C. 332. Eusebius restitutus novas insidias struit Athanasio, et per Meletianos ipsum accusat caedis Arsenii, cuius trucidati se habere manum Meletiani affirmabant. Ille Arsenius autem pretio conductus interim latet: quem Athanasius tamen inquisitum multo labore tandem invenit. Athanasius.

VI. A. C. 334. Eusebius iterum calumniatur Athanasium apud Constantinum, et efficit, ut ab Episcopis Caesareae Palaestinae Concilium indiceretur, in quo Athanasius disceptaret de sua causa. Verum Athanasius comparere noluit, idque sufficientibus causis probavit. Athanasius.

VII. Cum Athanasius sese Imperatori purgasset, ei reconciliatur, novasque calumnias factio Ariana contra Athanasium excogitavit, atque ad Imperatoris aures detulit. Imperator igitur Synodum in Tyro, ad cognoscendam causam Athanasii, indicit; cui praesedit Dionysius Comes cum militibus, qui Arianorum partes fovebat. Athanasius comparet cum Episcopis Aegyptiis quadraginta septem: iudex fuit Eusebius Historicus cum complicibus Arianis. Accusatores Athanasii fuerunt Meletiani. Accusationes fuerunt: Prima, quod hospitam stuprasset: quam Athanasius refutavit, cum ostenderet, se ignorum esse hospitae illi: Muliercula enim introducta Athanasium praesentem prorsus non agnovit, sed eius Diaconum (pro Athanasio) de erepta pudicitia accusavit. Secunda, quod Arsenium occidisset: quem praesentem vivum Athanasius exhibuit. Tertia, quod Macarius Presbyter calicem fregisset: neque tamen id probari potuit, Ita confusi sunt Athanasii adversarii. Ariani ne causa caderent, legatos mittunt in Aegyptum, inquisitum de tota vita Athanasii. Verum non ex Christianis legatos eligunt, sed ex Paganis. Athanasius cum nihil aequi obtineret, a Synodo discedens ad Imperatorem proficiscitur. Eusebius contra, quod Athanasius finem Concilii non exspectasset, eum condemnat, Episcopatu indignum iudicat, et Meletianos in Ecclesiam recipit, et ne quis cum Athanasio communicare velit, ad omnes Episcopos perscribit. Quam Eusebii temeritatem Imperator Constantinus graviter molesteque tulit, et Epistola satis dentata ad Synodum scripta reprehendit; eiusque Synodi Arianos Theologos ad Praetorium suum, causam dicturos, evocavit.

Quibus Imperatoris literis perturbara Arianorum (praecipue Nicomediensis) factio, ad


page 673, image: s0745

Imperatorem Constantinopolim venit, et Eusebius Historicus praemittit orationem suam panegyricam, in tricennalibus de laudibus Constantini habitam, ut benevolentiam sibi conciliaret: tandem omissis illis accusationibus, quae anno praecedenti (nempe A. C. 335.) Tyri propositae fuerant, novam calumniam Imperatoris Constantini auribus instillat: quasi Athanasius minatus fuisset, impediturum se, ne frumentum, quod devehi ex Alexandria Constantinopolim consuevisset, posthac mitteretur; idque probavit per Aegyptios quosdam pecunia corruptos. Quae calumnia rantum apud Imperatorem (cui tamen pietas et probitas Athanasii antea satis perspecta fuerat) valuit, ut Athanasio indignatus in Galliam eum relegarit, omisso iudicio, et inaudita causa. Itaque Athanasius ad Trevirim civitatem (quae tunc ad Galliam pertinebat, nunc vero Germaniae urbs. et sedes Archiepiscopi et Electoris Trevirensis est) exularum abiit, ubi in exilio degit annos 2, cum 4 mensibus. Nihil tamen defuit ei in exilio, nec ipsi Episcopus surrogatus est, cum non ut exul dimitteretur, sed ne aliorum Episcoporum insidiis tolleretur. Intercesserunt pro eius restitutione crebris supplicationibus populus Alexandrinus, Antonius Monachus, et virgines castiratem professae; sed restitutionem Athanasio, vivo Imperatore Constantino Magno, numquam impetrarunt. Decrevisse tamen Constantinum, dum adhuc in vivis esset, revocare Athanasium; sed morte praeventum, id negotii filio Constantino commisisse, Scriptores Ecclesiastici tradunt: de qua re in historia sequenti dicemus. Socrat. lib. 1. cap. 37. Theod. lib. 1. cap. 26.

VIII. Cum Athanasius, propugnaculum illud veritatis, in exilium eiectus esset, ad Ecclesiam Alexandrinam reversus est ARIUS dolosissimus ille haereticus, anno C. 336. cum iam tricesimus Imperatoris annus exactus esset. Cuius causa cum tumultus magnus excitaretur, quod suspecta multis piis fides illius esset: Constantinopolim vocatus est ab Imperatore, ut Synodi Nicenae decretis subscriberet. Quod ille fecit quidem, sed fraudulenter et dolose. Dogma enim suum in charta quadam scripsit, scriptumque sub ala occultavit, atque ita iuravit, sic se credere atque sentire, quemadmodum in charta scripsisset: intelligens nempe non orthodoxam confessionem, sed heterodoxam sub ala occultatam. Socrat. lib. 1. cap. 38.

USUS.

Fraus ista est homine Christiano indigna prorsus, Deoque summe exosa: uti patet ex Psal. 5. v. 7. Iob. cap. 15. v. 34. 1 Petr. 2. v. 1. Quare Salvator noster graviter pronuntiavit apud Matth. cap. 10. v. 32. Omnis qui confitebitur me coram hominibus, confitebor et ego illum coram Patre meo, qui in caelis est. Qui autem negaverit me coram hominibus, negabo et ego cum coram Patre meo, qui in caelis est. Proinde occultatores eiusmodi produnt semet ipsos, quod veri Christiani minime sint, neque fidem habeant veram: quippe quae semper in externum confessionis actum erumpit, quemadmodum de se fatetur David, Psal. 116. v. 10. Credidi, propter quod locutus sum.

Cum Arius Archihaereticus iste ad hunc modum fidem dedisset. Imperator mandavit Alexandro Episcopo Constantinopolitano, ut Arium ad communionem iterum admitteret: quod ubi recusavit Episcopus Alexander, minas iactavit Eusebius, et pericula intendit. Alexander vero humanis praesidiis omnibus destitutus, cum iam dies appropinquaret, quo recipiendus ad communionem erat Arius, tota nocte preces ardentes cum suis adhibet Deo, ut vel mori sibi contingeret optans, antequam tale facinus in se admittat, vel divina ope aliqua sublevaretur. Hic tantum effecerunt preces Episcopi, ut, cum mane ad consessum publicum iturus esset cum factione sua Arius, in itinere ad latrinam deflectere cogeretur, ob sensum torminum et angorem, quem in corpore et anima percipiebat. Mox in isto loco foedo intestina effudit. Socrates l. 1. c. 38. Histor. Magd. cent. 4. c. 9.

OBSERVATIO.

Octo Concilia oecumenica post Christi nativitatem sunt celebrata.

I. Concilium convocatum fuit A. C. 322. a Constantino Magno Nicaeam, quod duravit trienium, et aliquanto diutius: de quo supra diximus.

II. Concilium a Theodosio Magno convocatum fuit Constantinopolim contra Macedonium A. C. 385. Nicephorus lib. 12. cap. 10. Socrates lib. 5. cap. 8. de quo Synodus ipsa ad Theodosium: sunelqo/ntes2 ei)s2 th\n *konstantinou/polin kata\ to\ gra/mma th=s2 sh=s2 eu)/sebei/as2.

III. Convocatum fuit a Theodosio iuniore Ephesum contra Nestorium A. C. 433. Euagr. lib. 1. cap. 2. Socrates lib. 7. cap. 33. Nicephorus lib. 14. cap. 34.

IV. A Martiano Imp. convocatum fuit Chalcedonem adversus Eutychen A. C. 458. Euagr. l 1. cap. 3.

V. A Iustiniano A. C. 552. Constantinopolim convocatum fuit.

VI. A Constantino Pogonato, h. e. Barbato, Byzantii institutum fuit A. C. 681.


page 674, image: s0746

VII. Ab Irene Leonis IV. Imp. uxore habitum fuit Niceae, cum ipsa cum Constantino adolescente adhuc Imperio praeesset, A. C. 788.

VIII. Constantinopolim convocatum fuit ab Imperatore Basilio A. C. 860.

CAPUT III. DEEGRESSV.

I. *t*o\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*o*n.

MOrtis Constantini M. nuntia fuit Stella crinita, quae permultos ante dies clarissime fulsit. Sigon. lib. 4.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

I. Sapores Rex Persarum acertime Christianos persecurus est, quorum A. C. 326. ad 1800 interfecit. A. C. 336. Mesopotamiam vastaverat, et iam Nisibin obsidebat: igitur Constantinus Imperator A. C. 337. expeditionem suscepit in Persiam. At vero cum ad thermas Pythias pervenisset, vehementi febri corripitur: morbo autem ingravescente, Nicomediam (quae est urbs Bithyniae a Nicomede Rege, qui eam condidit, appellata) translatus est. Voluit autem Constantinus in Iordane fluvio baptitari, ideoque usque ad finem vitae Baptismum suum distulit; sed morte praeventus, ab Eusebio Nicomediensi Episcopo Ariano baptizatus est. Quae res Christiani Principis fidem apud plerosque indubium vocavit. Sed non est verisimile, eum Principem, qui per omnem vitam suam Ariani dogmatis hostis fuerat, in extremo vitae spiritu ei dementiae consensisse, quam summo studiode suo Imperio prius eliminaverat.

II. Condidit et Constantinus Testamentum, quo filios suos tres pronuntiavit Augustos: quibus addidit fratris Annibaliani filium Dalmatium, quem Caesarem fecit, et mortuus est A. C. 337, die 22 Maii, cum vixisset annos 66, imperasset an. 30, mens. 9, dies 27.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Cadaver Constantini Constantinopolim delatum, et in basilica Apostolorum honorifice terrae mandatum est.

II. Constantinum morti vicinum baptizatum esse (uti Historici Ecclesiastici testantur) certum videtur, cum filii ipsius idem imitati sint: ut Constantius in agone fere baptizari voluerit, Constantinus et Constans interfecti sint, priusquam baptizazarentur. Baronius. et alii.

III. Quo Imperium Constantini tam religioni, quam Imperio gentium constituendo fuit salutarius: eo mors eius tam Ecclesiae, quam Politiae fuit luctuosior Ecclesia enim patrem, patronum, custodem benignum, liberalem, placidum, aequum et pium amisit. Politia veor praesidio, firmamento et denique capite suo orbata est. Idcirco luctus et squalor, planctus et maeror ingens ubique exortus est. Quin milites etiam ipsi flebilibus vocibus plurimis et diuturnis suum dolorem contestati sunt. Cives per orbem vagi ac vix mentis compotes, quanto bono et ornamento privati essent, lacrimis et clamoribus ostenderunt. Reliqui lamentis et querelis acerbissimum vulnus, quod Ecclesia et Res publ. illius morte acceperat, deplorarunt. Quid multis? Nullius humani ingenii flumen est tantum, ut consequi magnitudinem maestitiae; nullius dicendi postas tam late patet, ut lacrimis proferre queat, quas tanti Principis obitus expressit.

XLIV. IMPERATOR ROM. CONSTANTINUS II, sive iunior. CONSTANS et CONSTANTUS fratres.

FIlii Constantini M. successerunt patri. Ac CONSTANTINUS quidem ex testamento patris Hispaniam Galliam, Alpes et Britanniam: CONSTANUS Italiam, Africam, Graeciam et Illyricum: CONSTANTIUS minimus natu Thraciam Asiam, Aegyptum, et Orientem regendum suscepit. DALMATIUS autem patruelis Constantini, quem una cum filiis successorem fecerat, paulo post in militari tumultum, sive iubente sive connivente Constantio, occisus est.

I. CONSTANTINUS.

Constantinus ex posteriore coniuge Constantin. M. nomine Fausta natus est. Hic cum superbior et inquietior esset ceteris, non contentus provinciis a patre traditis, posthabita pietate erga parentem mortuum et fratres, confisus opibus Gallicanis et equitibus Hispanis, et Alpino peditatu, contra fas et ius bellum fratri Constanti intulit, ut Imperio eum deiceret: et primum invasit propinquas regiones, et Aquileiam usque pervenit. Cuius in agro obviam ci fiunt milites a fratre missi, qui conatum eius repellerent. Et cum Constantinus longe viribus praestaret, incautius congreditur: lapsusque in insidias, quibus exercitus circumventus, in medio caesus est. Equus Principis vulnere ictus,


page 675, image: s0747

sessorem Constantinum deiecit. Cum iaceret humi sine purpura incognitus, multis ictibus confossus est anno aetatis XXV, Imperii triennio nondum finito. Eutropius, Pomponius Laetus.

Res Ecclesiae.

Antea diximus, quod Athanasius, dum falso apud Imperatorem Constantinum Magnum deferretur, in Galliam sit relegatus; Constantinus tamen illum revocare decreverit, sed morte praeventus, id negotii filio suo Constantino natu maximo commiserit. Constantinus igitur iunior, mortuo parente, regio diplomate ATHANASIUM Alexandriam ad Episcopatum recipiendum remisit A. C. 338. in quo parentem excusavit, praetendens, quod Athanasium ad tempus in Gallias ablegaverit, ut ab hostium suorum insidiis tutus esset. Socrates lib. 2. c. 6. Theod. lib. 2. cap. 2. Sozom. lib. 3. cap. 2. Athanasius.

II. CONSTANS.

Cum Constans anno aetatis suae vicesimo fratrem suum bello superasset, ipsi ad suam partem omnes provinciae, quas frater tenuerat, accesserunt; itaque solus imperium tenuit Occidentis. Fuit autem initio iustus et strenuus, sed postea sive debilitate naturae, sive amicis suadentibus, animum ad delicias flexit: ex quo in leves articulorum incidit aegritudines, quae hominem reddiderunt difficilem, morosum, austerum. Unde factus est subditis gravis, militibus vero (liberalitate neglecta) carus esse desiit. Quare conspiratio contra eum inter Centuriones exorta, et in urbe Germaniae Augusta Rhetica clandestinis consciorum consiliis factus est Imperator Magnentius, qui tunc beneficio Constantis praeerat Rhetiae. CONSTANS igitur cum ex Pannonia in Gallias abiisset, ac morbi molestias crebris venationibus ibi mitigare studeret, saepe ad silvas divertebat, et ubique cum formosis pusiunculis ludebat et bacchabatur, quorum tenera aetate fruebatur, vel potius abutebatur. MAGNENTIUS (quem Constans paulo ante in Illyria, in tumultu militari obiecto paludamento texerat atque servaverat, cum milites eum occidere vellent) percussores misit, qui servatori suo mortem inferrent. Hi Constantem ex venatione fessum, in tentorio quiescentem, nihilque tale cogitantem, trucidarunt. Alii scribunt, eum vigilantem (cum percussores adventare sciret) in propinquum templum abiisse, insignia Imperii deposuisset; nihilominus tamen ibi ab altari abstractum et caesum fuisse, anno Imperii 13, aetatis 30. Eutropius, Pomponius Laetus, Iohannes Baptista Egnatius.

Res Ecclesiae.

Supra diximus, quod CONSTANS initio strenuum iustumque Imperatorem egerit, sed progressu temporis omni cura Imperii omissa, voluptatibus et foedis libidinibus se dederit. Nihilominus tamen veram religionem amplexus est, eamque, ut et pios doctores, quantum potuit, zelo magnodefendit. Cum Athanasius a Constantio Imperatore iterum in exilium esset eiectus, ille apud Constantem Imperatorem de iniuriis Arianorum graviter questus est. CONSTANS igitur fratri suo Constantio Imp per literas significavit, se validum contra illum exercitum esse educturum, nisi Athanasium Ecclesiae Alexandrinae restitueret, et religionem Christianam persequi desisteret. Tripart. lib. 4. cap. 7. Histor. Magd. cont. 4. cap. 9. Athan. Apolog. 2. Cuspinianus. Ruffin. lib. 1. cap. 19. Socrates lib. 2. cap. 22. Sozomen. lib. 3. cap. 17. et lib. 4. cap. 11.

MAGNENTIUS. Pseudo-Imperator et Tyrannus.

Constante Imperatore (insidiis Magnentii) occiso, milites coniurati Magnentium Imperatorem salutarunt. Quae cum Romae nuntiata essent, NEPOTIANUS Constantini ex sorore nepos, qui ante annos 14. Consul fuerat, Imperium arripuit. Sed Heraclides Senator factionis Magnentianae fautor populum decepit, factaque proditione Nepotianum (simulans se cum illo loqui velle) obtruncavit. Caput pilo fixum per urbis itinera deportatum est. Sic Nepotianus dies 28 saltem Imperatoris nomen liabuit. MAGNENTIUS igitur dolo Imperator factus, Constantis nomine literas sub illius signo scripsit, qui vel cohortibus praeerant, vel urbibus, eosque statim venire ad Imperatorem iussit, quos omnes in itinere caedi iussit, ut non essent qui motum facerent. Constantius tunc in Oriente adversam fortunam in bello Persico experiebatur. Itaque Magnentius ingenti exercitu Italiam petiit, et Mediolani aliquandu commoratus, fratres suos DECENTIUM et DESIDERIUM Caesares fecit, et cum exercitu ad Hispaniam occupandam, et ut Gallias tuerentur, dimisit. Tota enim Italia et Africa iam erant MAGNENTII.

CONSTANTIUS in tanto Imperii discrimine copias undique collegit, imperium defensurus, et GALLUM Patruelem Caesarem fecit, eumque in Oriente reliquit; ipse vero cum exercitu in Europam reversus est, ut fratris caedeni ulcisceretur. Sed ne Roma civili bello vexaretur, misit ad


page 676, image: s0748

Magnentium, concedens Galliam, si arma deponeret. Verum non parente Magnentio, septuaginta milia hominum adversus cum duxit. His cum exercitu triginta millium Magnentius occurrit, cum quo Constantius ad Mursam in Pannonia acerrime conflixit. Etsi autem victor fuit Constantius, tamen in eo praelio vires Romanae ita ceciderunt, ut peregrinae gentes, quae postea in Italiam et Galliam infusae sunt, reprimi non potuerint. Caesa sunt enim in eo proelio ex duobus illis exercitibus contrariis supra 54000 praestantissimorum militum. Constantius cum ex tumulo, in quem conscenderat, planitiem totam cadaveribus repletam vidisset, ingemuit, et caesos omnes sepeliri; qui vero vulnerati non perierant, eos curari ac conservari iussit. MAGNENTIUS cum reliquiis cladis in Italiam fugit, ubi ad Ticinum Constantii Duces vicissim fugavit; sed cum a Romanis in urbem non admitteretur, in Galliam transcendit, ibique per fratres novum exercitum reparavit. Sed priusquam dimicationis aleam iterum subiret, legatos Episcopos misit ad Constantium: nihil provinciarum quaerens, sed ut Ducis titulo militare sibi liceret: quibus nihil responsum est. Quod cum exercitus Tyranni accepisset, plerique milites adierunt victorem. Tyrannus vero intelligens sibi dimicandum fore, exercitum novo milite supplevit, misitque, dum milites cogeret, assuetum patricidam multis pollititationibus Antiochiam, qui GALLUM (quem Constantius in Oriente reliquerat, ut imperium contra Persas defenderet) confoderet; ut, illo caeso, Constantius, relictis rebus Hesperiae, cogeretur Orientem petere propter Persas. Cum sicarius Antiochiam pervenisset, in domum cuiusdam vetulae divertit, vicinam fluvio Oronti, qui per eam urbem labitur. Hic a cena communicavit rem cum paucis, quos ad se invitaverat, nihil metuens mulierem aetate confectam. Quae clam se proripuit, et quod audierat, ad GALIUM retulit; qui statim comprehendi omnes, atque, confessos in quaestionibus, necari iussit. MAGNENTIUS, quia tale consilium irritum fuerat, rursus Constantio se opponere statuit: sed magno proelio victus est: animo tamen minime lapsus proelium instauravit: ubi cum tertio vinceretur, Lugdunum aufugit, ibique vires adversus Constantium reparare voluit; sed cum ibidem a Constantii copiis obsessus esset, amicos quosdam suos, quorum ei fides suspecta fuit, occidit, et fratrem DESIDERIUM vulneravit. Inde sibi manus intulit mense Imperii 42. Hic finis fuit hominis perfidi, ingrati et seditiosi.

DECENTIUS frater ipse etiam laqueo vitam finivit: sed DESIDERIUS, ex vulnere revocatus, ad Constantium accessit, veniam impetravit, et ab eo liberaliter exceptus est Tripart. lib. 5. c. 4. Pompon. Laet. Oros. Victor. Eutrop. Iohan. Baptist. Egnatius. Cuspin. Zonar. Zosim. Fasti Sic. Histor. Magd. cent. 4. cap. 16.

III. CONSTANTIUS.

CAPUT I. DE ORTV.

1. PATER fuit Constantinus Magnus.

2. MATER fuit FAUSTA, posterior uxor Constantini M. Ex hisce parentibus natus est Constantius A. C. 316.

CAPUT II. DE PROGRESSV. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, et statura.

STatura fuit parva. Romam enim aliquando ingressus est cum triumpho, ubi cum arcus triumphales transiret, anseris instar cervicem inclinavit: quapropter a quolibet derisus est. Facundia laudem quaesivit, eamque cum assequi propter ingenii tarditatem non posset, aliis invidit. In bello strenuus et fortis: In cibo et potu vero valde intemperans fuit.

II. ACTA OECONOMICA.

Uxores habuit complures, quas omnes valde amavit, (adulterium enim vitavit, ac summe odit) inprimis vero summo amore prosecutus est coniugem suam nomine EUSEBIAM, cuius instinctu IULIANUM Imperii collegam fecit: Ipsa defuncta, aliam nomine FAUSTINAM matrimonio sibi iunxit, quae in puerperio mortua est, et filiam peperit FAUSTINAM POSTHUMAM, quam GRATIANUS inuxorem duxit.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Supra diximus, quod Constantius ex testamento patris Thraciam, Asiam, Aegyptum et Orientem regendum acceperit. Sublatis vero duobus fratribus Imperii consortibus, et MAGNENTIO Tyranno, eiusque sociis Imperium invadere tentantibus, oppressis, solus imperio potitus est.

II. Imperii administratio.

I. Acta Togata.

I. Constantius fuit homo impius, ingenii levis et inconstantissimi, qui, quod amici, consiliarii,


page 677, image: s0749

et aulici eius ipsi suadebant, faciebat, iisque fidem habebat; unde ab iis deceptus et seductus est, iuxta proverbium: Qui facile credit, facile decipitur. Patri enim cum succederet, adhuc erat adolescens, agens annum aetatis decimum, qua in aetate facile ab astutis hypocritis deceptus est, et inprimis in summo pretio habuit Eusebium eunuchum et cubicularium suum, cui in omnibus obtemperavit, ab eoque persuasus, amplexus est Arianos furores, cum tamen Eusebium Episcopum Nicomediensem huius Principis animum ad Arianos inflexisse, alii affirment. Marcellinus.

II. Memorabile est Helpidii factum, qui, imperante Constantio, praetor Romae fuit, amans iustitiae. Huic Constantius aliquando mandatum dedit, ut innocentem torquendum curaret. Sed respondit HELPIDIUS animo magno: Rogo te, Imperator, ut munus a me in alium transferas. Propter hoc factum cariorem illum habuit Imperator.

III. LEONTIUS Episcopus in Mysia ad Istrum reprehendit Constantium in Synodo: quem tamen alii laudabant, quod postularet, quod a Synodo agi vellet: Mirorte, Imperator, inquiens, cum ad alia negotia ordinatus sis, alia tamen aggredi. Commonefactus hac voce, ex consessu discessit. Quae humanitatis exempla in hoc Imperatore laudanda sunt.

IV. CONSTANTIUS, cum Romae triumphum ageret, interrogatus quid de Roma urbe splendidissima sentiret? Unum, inquit, mihi placet, quod didici, ibi quoque mori homines.

V. Tempore Constantii multi fuerunt voluptatum artifices. Nam ita Marcellinus de Constantii tempe??? scribit: Paucae (inquit) domus, studiorum serii ???ultibus antea celebratae, nunc ludibriis ignaviae torrentes exundant, perflabili sono, vocali tinnitu fidium resultantes. Denique pro Philosopho cantor, et in locum Oratoris doctor artium ludicrarum accitur, et Bibliothecis, sepulchrorum ritu, in perpetuum clausis, organa fabricantur hydraulica et lyrae ad speciem carpentorum ingentes, tibiaeque et histrionici gestus instrumenta non levia.

VI. Constantius ambitiosus fuit. Ita enim de eo scribit Ammianus Marcellinus: Constantius, inquit, saepius laureatas literas ad Senatum misit de victoriis suis, mentitus impudenter cum odiosa sui iactatione, se inter primores in acie versatum vicisse, supplices gentium Reges erexisse, cum proelio numquam interfuisset.

VII. Seleuciae in litore maris Syriaci sitae, insignis portus a Constantio magnis Reip. sumptibus institutus est. Cedrenus.

VIII. CONSTANTIA urbs (Cofniß) a Constantio Imp. aedificata A. C. 356.

IX. CONSTANTIUS, Magnentio Imperium arripiente, contra eum proficisci coactus est. Quia vero tunc temporis bellum in Oriente contra Persas gerebat, GALIUM (qui natus est in Massa Veternensi, patre Constantio, fratre Constantini Magni, matre Galla, Rufini et Cerealis, qui Consulares erant, sorore) Caesarem fecit A. C. 351, eique sororem suam Constantiam in uxorem dedit, et in Oriente, ut Imperium contra Persas defenderet, reliquit: ipse vero in Europam reversus, cum exercitu contra Magnentium profectus est. GALIUS igitur in Oriente relictus, absente Constantio, stimulante uxore multa crudeliter et petulanter fecit: inter quae hoc etiam admisit. Vagabatur noctu cum satellitibus incognitus per lupanaria et tabernas, explorans quid de Caesare sentirent, notansque singulos, qui oblocuti essent: post reperto aliquo sigmento trucidabat. CONSTANTIUS; his cognitis, Domitianum praefectum praetorioad Gallum misit, qui persuaderet ei venire ad Imperatorem. Quod cum parum proficeret, addidit praefectus ille mandata, et minas. Indignatus GALLUS, comprehendi hominem iussit, et custodiae tradi. Quastorem etiam Montium, qui hoc facinus non probabat, in vincula coniecit, et uxore suadente (cuius impulsu etiam multos alios innocentes viros occidit) ambos per forum tractos, et verberatos, in fluvium proici mandavit. Idem accidit multis aliis, quicumque ab adulatoribus ut nocentes deferebantur. Cum igitur GAILUS indies suspectior fieret, a Constantio Imp. blande evocatur una cum uxore Mediolanum, ut deliberarent de Imperio recte administrando. Sed Constantia. uxor Galli Caesaris, soror Constantii, febri correpta in Bithynia moritur. GALLUS vero, cum Constantinopolin venisset, ludos edidit. Inde cum Istriam versus adhuc in hieme proficisceretur, a praesidiariis Constantii prehensus, et POLAM Istriae deductus est: ubi cum rationem gubernationis et tyrannidis dare non posset, illi ut noxio, manibus post tergum revinctis, cervicem absciderunt. Truncus in foro relictus est. Quod ubi Constantius Imp. audivit, adeo hoc facto intumuit, ut se totius orbis Dominum vocari vellet. Multos etiam ex aula Galli Consiliarios adduci iussit, quorum plerosque Aquileiae trucidavit. Ammianus, Pomponius Laetus.

Appendix, de seditione Iudaeorum.

Cum Iudaei Diocaesariani animadverterent, omnia in Romano Imperio turbarum esse plena, armis arreptis noctu interficiunt milites


page 678, image: s0750

praesidiarios, Palaestinam perrumpunt, et Romani Imperii iugum a cervicibus suis excutere student. Itaque GALLUS Caesar, qui tum Antiochiae erat, misso exercitu, Iudaeos opprimit, multis milibus eorum occsiis usque ad innoxiam aetatem; et civitates eorum, Diocaesaream, (quae et Sepphurim appellabatur) Tyberiadem et Diospolim, plurimaque alia oppida, partim ignitradit, partim diruit, et inpristinam servitutem eos redigit. Socrates lib. 2. cap. 33. Sozomen lib. 4. c. 7. Cedrenus.

I. Acta Sagata.

I. Bella gessit Constantius cum Magnentio Tyranno, qui Imperium arripuit, quem gloriose vicit: de quo supra in historia Magnentii prolixius diximus.

II. Bella gessit cum SAPORE Persarum Rege, et licet in bellis civilibus contra Tyrannos felix fuerit, tamen in bellis Persicis adversa fortuna usus est. A Persis enim multa et gravia perpessus, saepe captis oppidis, obsessis urbibus, caesis exercitibus: et fere nullum ci contra Saporem prosperum proelium fuit. Eutropius, Ammianus, Cedrenus.

III. Cum QUADI et SARMATAE tumultuarentur in Pannoniis, ad eos compescendos ipse Imperator profectus est. Istrum transiit, regiones longe lateque vastavit, et totam gentem in deditionem accepit: unde Sarmaticus appellatus est.

IV. Exercitum quoque eduxit CONSTANTIUS contra Alemannos: sed cum pacem peterent, foedus cum iis inivit. Cum enim Alemanni Optimates suos misissent, delictorum veniam et pacem petituros, Constantius Imp. ex tribunali oratione ad milites habita in haec verba disseruit: Arduos vestrae gloriae gradus, quos fama per plagarum quoque accolas extremarum diffundit, excellenter accrescentes, Alemannorum Reges et populi formidantes, per Oratores quos videtis, submissis cervicibus concessionem praeteritorum poscunt et pacem: quam ut cunctator et cautus utilium monitor, si vestra voluntas adest, tribui debere censeo, multa contemplans. Primo ut Martis ambigua declinentur: dein ut auxiliatores pro adversariis asciscantur, quod pollicentur: tum autemut incruenti mitigemus ferociae flatus perniciosos saepe provinciis: postremo id reputantes, quod non ille hostis vincitur solus, qui cadit in acie, pondere armorum oppressus et virium: sed multo tutius etiam tuba tacente sub iugum mittitur voluntarius, qui sentit expertus, nec fortitudinem in rebelles, nec lenitatem in supplices animos deesse. In summa, tamquam arbitros vos, quid suadeatis, operior, ut Princeps tranquillus, temperanter adhibere modum allapsa felicitate decernens. Non enim intertiae, sed modestias humanitatique (mihi credite) hoc quod recte consultum est, assignabitur. Mox ut dicta finierat, multitudo omnis, ad quae Imperator voluit, promptior, laudato consilio consensit in pacem, ea ratione maximepercita, quod norat, expeditionibus crebris fortunam eius in malis tantum civilibus vigilasse: cum autem bella moverentur externa, accidisse plerumque luctuosa. Ammianus.

V. Cum hostes undiquaque fines Romani Imperii invaderent, et CONSTANTIUS omnibus obviam ire non posset, Ducibusque tantam rem committere non auderet, LULIANUM Galli fratrem accersitum Romae proclamavit Caesarem A. C. 355, die 6 Novembris, cui sororem Helenam in matrimonium dedit, ac contra Alemannos rebellantes, in Galliam dimisit; qui ab eo ad Argentoratum memorabili proelio victi sunt. Idem postea descendens ad Agrippinam Coloniam, recepit eam a Francis: quos Salios nominant, a flumine Sala dictos, ut Marcellinus habet. Hi Tungrorum sedes, h. e. regionem Iuliacensem tunc tenebant. Postea et Francos Attuarios vicit, qui fuerunt ubi nunc Leodium est. De his autem in historia Iuliani rursus mentionem faciemus.

Appendix de Pseudo-Imperatoribus Vetrannione, Britannione et Silvano.

I. VETERANNIO (vit probus et grandaevus, cunctisque amabilis diuturnitate et felicitate militiae, morum veterum, ac iucundae civilitatis: sed liberalium artium prorsus expers fuit, adeo ut ne elementa quidem literarum, nisi grandaevus acceperit) cui Pannonia tuenda data fuerat, Imperium sibi sumpsit: idque perscripsit ad Constantium, significavitque se ipsi amicum futurum, et Imperium contra Magnentium defensurum. Verum Constantius strategemate eum ab Imperio deiecit. Cum enim contra Magnentium cum exercitu proficisceretur, et in Pannoniam venisset, inducias fecit cum Vetrannione, ne cum duobus simul pugnaret: atque interim exercitum eius ad se traduxit, ipsique purpuram detraxit, ac Prusiam in Bithyniam misit, ipsique sumptus honestos praebuit; quam vitam etiam Vetrannio omni regno praetulit. Socrates, Eutropius.

II. BRITANNION ab exercitu Illyricano Mursae Imperator appellatus est. Sed hic Constantium adiit, eique obvius factus in Thracia, supplex veniam petiit, et impetravit. Constantius eum senem Ducem amplexus est, ac patrem eum vocavit, cenaeque adhibuit. Postea in Bithyniam


page 679, image: s0751

dimisit, iussitque ut opida contribuerent ad senis victum: qui plures servos secum ducens, magna quiete illic vixit annis 6, ac post diem suum obiit. Pomponius Laetus.

III. SYLVANUS Dux praestantissimus, Germanis Galliam vastantibus, in Galliam a Constantio missus A. C. 355. benerem gessit. Inde in invidiam vocatus, a quibus insimulatus de invadendo Imperio, Silvanus qui innocens tum erat, cum nosset Constantii in huiusmodi crimine inexorabilem saevitiam, ut se defenderet, revera sumpsit Imperium, contra quem misit Constantius Ducem Ursicinum, qui admissus persuasit militibus, ut Silvanum occiderent, postquam in mensem alterum praefuisset. Ammianus.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. CONSTAUNTIUs Ariana haeresi infectus fuit, quae eum impulit, ut persecutionibus Ecclesiam DEI affligeret, et Arianis, ut idem facerent, permitteret. Cuius mali origo haec fuit: Constantinus moriturus (ut supra diximus) a presbytero Ariano baptizatus est, cui Testamentum suum tradidit, ut id Constantio filio (qui inter absentes silios citius ceteris adesse poterat) redderet; quod et factum est. Ea res Presbytero illi Ariano favorem etiam apud Imperatorem Constantium peperit, eique liberum in aulam accessum fecit. Presbyter praecipuum Imperatoris eunuchum et cubicularium, cum reliquis eunuchis Ariano dogmate inficit: Hi Imperatoris coniugi Arianismum persuadetn: sic virus illud etiam Imperatorem corripit. Oriuntur per totam aulam disputationes de fide: colloquuntur de ea eunuchi cum mulieribus; quippe quae in errores flexibiliores erant. Disputant inter se et milites ac civitas tota. Denique per alias quoque provincias hoc malum grassatur: hinc igitur perturbationum fiunt plena, per Orientem universum, omnia Ita Arianismus de novo, quasi incendium, quod semel restinctum videbatur, vires acquisivit, et Orientales Ecclesias horribiliter vastavit. Socrates lib. 2. cap. 2. et alii.

Huc pertinet somnium Antonii, de quo ita Sozomenus lib. 6. histor. Eccles. cap. 5. scribit: Traditum est, (inquit) ANTONIUM, priusquam Ariani essent Ecclesiarum potiti gubernaculis, regnante Constantio, secundum quietem mulos altare insultantes calcibus, et sacram mensam evertentes vidisse, illicoque praedixisse, tumultum ex adulterinis permixtisque doctrinis ortum, et rebellionem ex illis, qui alienam ab Ecclesia Catholica opinionem tenerent, excitatam, Ecclesiam DEI postea occupaturam, Euseb. l. 4. histor. Ecclesiast. cap. 15.

II. Adrianopolitani cum Arianorum communionem pio zelo aversarentur, apud Imperatorem Constantium ab Arianis acerbissime accusantur. Constantius (qui erat Arianorum mancipium) Adrianopolitanos Arianis adversantes capite truncari mandavit. Cum igitur Arianis tanta licentia ab Imperatore daretur, ipsi in quoscumque inciderunt, qui eorum haeresin aversarentur, eos indignis modis flagris constringebant, multosque e natali solo expellebant. Athanasius.

III. Ariani, ut, quibuscumque rationibus possent, simplicioribus fucum facerent, Imperatori Constantio persuaserunt, ut Synodus Niceae Thraciae convocaretur, ut deinde incauti putarent, huius Synodi Decreta esse illius magni Concilii Niceni dogmata. Convocantur igitur Niceam Episcopi; et Occidentales, etiam inviti comparere coguntur. Conscribunt Ariani formulam fidei novam a vera Nicena fide dissentientem, et Synodum Nicenam unius literae adiectione corrumpunt, pro o(moou/sion pontentes o(moiou/sion: id est, quod filius non esset unius cum patre substantiae, sed similis substantiae. Hoc dolo nebulones illi Arianismum occultarunt. Itaque haec dolosa formula a plerisque vel impostura deceptis, vel terrore adactis, subscripta fuit. Qui enim subscribere recusabant, in ultima terrarum loca deportabantur. Theodoretus lib. 2. cap. 21.

Cum autem CONSTANTIUS praedictum Nicenam Synodum Nicomediam transferre constituisset, (fortasse ut plura Decreta ibi in favorem Arianorum conderentur) oppidum illud Nicomedia terrae motu eversum, et igne consumptum est. Narrat Sozomenus, Arsarium quendam ex relatione divina hanc cladem civibus praedixisse, eosque ut paenitentiam agerent, admonuisse; sed irrisum fuisse. Sozomenus lib. 4. cap. 16.

IV. CONSTANTII iussu Sirmn in Pannonia Synodus coacta tentavit inter Orthodoxos et Arianos conciliationem, proposita certa CONCORDIAE FORMULA, in qua vox o(moou/sios omissa erat. Verum ea ex re maiores dissensiones natae sunt, cum utraque pars ambiguam fidei formulam pro se interpretaretur. Socrates lib. 2. Sozom. lib. 4.

V. CONSTANTIUS Imperator, post omnes vias stabiliendi Arianismi per varia Concilia tentatas, tandem universos tam Arianos, quam Catholicos Episcospos, Occidentis quidem ARIMINI urbe Italiae, Orientis vero SELEVICIAE Isauriae oppido, A. C. 359. convocatos, non prius dimisit, quam in praescriptam Arianae perfidiae formulam consensissent. Inde factum, ut septem integros


page 680, image: s0752

detenti menses, ac morae pertaesi, tandem alii precibus, alii minis expugnati, omnes ad unum Arianae formulae subscriptione vocabulum ou)si/as2 et o(moousi/ou damnaverint: praeter unum HILARIUM, ex Gallia in Oriente tunc exulantem, qui quasi granum tritici solus relictus, atque in Galliam reversus Catholicam fidem restituit: Italiae quoque Episcopos in viam revocavit, prout Sulpitius Severus l. 2. Histor. sacr. retulit: qui de Ariminensi Synodo, qua Episcopi 400 convenerant, concludens: Hoc (inquit) modo Concilium Ariminense dimissum bono initio, foedo exitu est consummatum.

VI. Supra diximus, quod Athanasius a Constantino Magno in Galliam sit relegatus, verum ab ipsius filio natu maximo Constantino Imperatore restitutus A. C. 338. Sed Ariani (qui Alexandriae erant) id indignissime ferentes, anno sequenti Athanasium apud Lucium Papam accusant. Athanasius per legatos se excusat, promittitque se causam suam Romae acturum. Lucius igitur Papa A. C. 344. in causa Athanasii Romae Synodum indicit, ubi Athanasius tempestive se sistit, Ariani contra venire detrectant. Interim dum exspectat adversarios suos, Romae manet sesquiannum, ibique Symbolum suum conscribit, et Synodo offert: quod tum repositum fuit in Archivis, nec publicatum, nisi, quantum ex historiis conicere licet, post trecentos fere annos, ubi in Concilio Toletano quarto quaedam ex eo translata verba recensentur. A. C. 341. Athanasius a Concilio Romano absolvitur, et Alexandriam ad Episcopatum remittitur. Verum Ariani, coniuratione facta, adversus eum frequentes subinde seditiones movebant. Hanc occasionem arripiens Eusebius Arianus Nicomediensis Episcopus (bipedum nequissimus) Athanasium apud Imperatorem Constantium (virum mobilem, levem et inconstantem) accusat, quod Athanasius seditionum illarum causa esset, propterea, quod absque consensu et decreto alicuius Concilii, auctoritate sua propria in sedem suam rediisset. Constantius igitur Imperator eum iterum Alexandria expulit. Rursus igitur exulat, et Romae aliquantisper delitescit: deinde ad Constantem Imp. accedit, qui victor Occidentem tenebat: apud hunc tandem res eo deducitur, ut consensu fratrum Constantis et Constantii Synodus indicta sit, quae in Illyrico in urbe Sardica convenit anno fere Christi 347. Convenerunt in urbe Sardica Episcopi 347. inter quos praecipui fuere Athanasius, Osius Cordubensis Episcopus ex Hispania, (quem epistola Synodi dicit grandem natu fuisse, eu)ghro/taton, et maxime dignum honore, propter perpetuam constantiam in Confessione veritatis, inter multas afflictiones) Maximus Ierosolymitanus, Paphnutius, Spiridion, Serapion: qui omnes Niceno Concilio interfuerant. Haec Synodus testata est, se amplecti Nicenum Symolum, et damnat ab eo dissentientes. Exstat Synodi decretum apud Theodoretum, in quo haec verba sunt: *mhde/ pote pate/ra xwri\s2 ui(ou=. mh/te ui(o\n xwri\s2 patro\s2 mh/te gene/sqai, mh/te ei)=nai dun)asqai.

Tanta autem fuit calamitas eius aetatis, ut eodem tempore a)ntisu/nodos in Thracia in urbe Philippopoli convenerit. Arianis enim, qui advenerant Sardicae, in Concilium ut introirent, persuaderi non potuit, quod nollent communicare cum Athanasio et Paulo (de quo postea dicemus) sedibus suis pulsis: ideo clanculum discedunt, et mira calliditate consilium ineunt de corrumpendo Concilio Sardicensi. Philippopoli igitur conveniunt, Concilium celebrant, Canones conficiunt, et vocabulum o(moou/sion anathemate feriunt, idque magna celeritate, et ad omnes Ecclesias nomine Sardicensis Concilii eius Canones transimittunt. Hinc factum, ut cum dubitaretur, quinam essent veri Sardicensis Concilii Canones, utrique facti sint suspecti. Interim qui Sardicae convenerant, harum rerum ignari, de Symbolo Niceno agunt, idque integrum servandum (ut supra dictum) decernunt.

Sed ut ad Athanasium redeamus, Constantius, a fratre Constante coactus, eum Alexandriae Ecclesiae restituit anno C. 348, et alios exsules, quos Sardicense decretum absolverat. Constantius autem, mortuo fratre Constante, audacior factus, omnia, quae prius Orthodoxis indulserat, revocavit, et Concilium Mediolani indixit circa annum Christi 355. Convenerunt ex Oriente pauci, ex Occidente vero ad trecentos. Ipse Constantius, qui se Dominum Orbis ferebat, Concilio praesedit cum militibus, ac Athanasium accusavit, perque milites vim adhibuit; nec passus est de fide agi, nisi Athanasius damnaretur. Sed Orthodoxi ipsi vehementer restiterunt: ideo in exsilium eiecti sunt. Liberius Papa Romanus consolatur exules: ideo ipse etiam media nocte, ne tumultus fieret, abreptus Mediolanum deportatur, et, cum damnationi Athanasii subscribere nollet, in Thraciam in exilium ablegatur.

Anno C. 356. CONSTANTIUS Syrianum Ducem cum exercitu Alexandriam misit, qui Athanasium in Templo comprehenderent. Quare Syrianus Dux nocte quadam advenit instructus 5000 militibus armatis, et templum totum ita circumdederat, ut ne unus quidem inde evadere posse videretur. Athanasius vero in cathedra sua residens, iussit Diaconum recitare Psalm. 118. quo finito,


page 681, image: s0753

ut abirent universi domum, mandavit. Circumdederat iam exercitus etiam sacrarium, in quo erat Athanasius. Adhortatus est ergo eum chorus, ut sese subduceret. At ille noluit cedere, priusquam omnes, qui aderant, incolumes evasissent. Ut igitur discedere maturarent, rogavit. Cumque magna pars digressa esset, postremi de choro Athanasium abduxerunt secum, atque ita, neque Duce, neque inilitibus animadvertentibus, ille elapsus est Athanasius in Apolog. ita de se scribit: Testor veritatem, per milites, quorum aliqui sacrarum cingebant, alii per templum oberrabant, inoffense transivimus, Dominio Duce et Protectore, nihilque illis sentientibus elapsi sumus.

Athanasius ita miro modo evasit: ceteri vero Episcopi in tota Aegypto, Libya, et Pentapoli sedibus suis eiecti, et Ariani substituti sunt. Imperator autem Constantius Athanasium toto orbe profugum nusquam delitescere patiebatur, ad eumque inquirendum Exploratores misit, amplissimis pronuntiatis praemiis, si quis vivum maxime, sin id minus, caput eius certe attulisset. Quapropter et in puteo aquam non habente, et in quo Solem numquam adspicere poterat, sex continuis annis ipsum latuisse, Ruffinus et Sozomenus auctores sunt: donec ab ancilla, quam muneribus exploratores pellexerant, indicatus: sed DEO monente, latebras mutavit. Mortuo autem Constantio, ad Ecclesiam suam rediit. Theodor. lib. 3. cap. 8. Eusebius histor. Eccles. lib. 10. cap. 24. Nicephorus lib. 9. cap. 34. et lib. 10. cap. 19. Ruffinus lib. 1. cap. 18, 19. Sozomenus lib. 4. cap. 20. Baron. Histor. Mag. deb. cent. 4. cap. 3. Socrates lib. 1. Tripart. lib 4. cap. 2, 3, 4, 5.

Cum Athanasius primum A. C. 336. in Gallias relegaretur, ipsi Episcopus non est surrogatus, cum non ut exul dimitteretur, sed ne aliorum Episcoporum insidiis tolleretur. A. C 336. a Constantino Iuniore Ecclesiae Alexandrinae restitutus est. A. C. 341. Episcopatu iterum depositus est. In locum eius iussu Imperatoris Constantii obtrusus Alexandrinis Gregorius quidam, peregrinus et exterus homo, neque Alexandriae baptizatus, neque plebi cognitus, neque a Presbyteris postulatus. Hunc Eusebiani Episcopum crearunt Antiochiae triginta sex suffragiis; atque inde deuxerunt Alexandriam non cum Presbyteris aut Diaconis civitatis, sed cum militibus Constantii, iisque ut plurimum Ethnicis. Hi irruerunt in Ecclesiam, in qua Athanasii Audicores pii ad exercendum cultum divinum convenerant. Ibi ab immisso exercitu mactati sunt alii, pedibus alii obtriti; multi in carcerem coniecti, multi in exsilium missi. Virgines (sacrae) denudatae: multi item spoliati: sacra mysteria (i. e. sacri calices et simila) ab Ethnicis direpta et in terram abiecta sunt. Sic igitur in sedem Alexandrinam Gregorius collocatus est.

Episcopos per Aegyptum Gregorius alios virgis caedi, alios durissimis vinculis constringi: alios (inter quos Sarasamnon fuit, confessor olim sub Ethnicorum Imperatorum persecutionibus) in exsilium mitti curavit: quosdam flagris caesos usque ad mortem ad metalla damnavit. POTAMEN, et ipse olim confessor, qui altero oculorum in persecutione orbatus fuerat, iussu Gregorii plagis ita concisus, ut pro mortuo sit abiectus, tandem vero spiritu per fomenta recollecto, paullo post ex dolore et plagis mortuus est.

Alia impressio militum trium millium facta est in templum Christianorum orthodoxorum ipso die Paschatis: in qua vim atrocem feminae et pueri passi: plurimi interfecti, virgines denudatae, corporaque interfectorum sepulturae reddi negata, et canibus obiecta sunt. Anno Christi 348. Athanasius ad Ecclesiam Alexandriam reversus est; Priusquam autem rediret, Grogorius Tyrannus intrusus ille Episcopus ab Auditoribus trucidatus est. Sozomenus lib. 3. cap. 7. et lib. 4. cap. 4. Athanasius apolog. 2. Item in Epistola ad solitariam vitam agentes. Histor. Magdeb. cent. 4. cap. 11.

A. C. 356. (uti ex praecedentibus patet) Athanasius iterum ab Episcopatu eiectus est, ipsi surrogatus Georgius natione Cappadox In hoc homine non fuit laudabile quicquam, nihilominus tamen Constantius Imperator eum magni faciebat: Itaque Epistola Imperatoris Alexandrinis fuit commendatus. Cum Alexandriam venisset, tyrannidem atrocissimam et immensam in orthodoxos exercuit, cum socio atque exsecutore suae impietatis et crudelitatis, Sebastiano duce. Hic nebulo tandem iustas tyrannidis poenas dedit Mortuo enim Constantio, Ethnici (quos etiam maxime exagitarat) eum vinculis constrictum in carcerem iniecerunt, et postea trucidarunt. Sic malus et impius per malos et impios homines punitus est Theodoretus l. 2 c 14. Sozomenus l. 4. c. 10. et 30. Scorates l. 3. c. 2. Nazianzenus.

VII. Praeter Athanasium, iussu Constantii, mu'ti Christiani et orthodoxi Episcopi in exilium eiecti.

1. Cum Eusebius Episcopus Nicomediensis mortuus esset anno C. 342. Paulus patria Thessalonicensis. (vir verae pietatis amantissimus, et Nicenae fidei assertor strenuus, et periculorum contemptor: unde Arianorum rabiem in se concitavit)


page 682, image: s0754

Episcopus in eius locum creatus est. Id idigneferens Imperator, convocata Synodo, Paulum ab Episcopatu deposuit: huic successor datus est Eusebius Nicomediensis Arianus, cuius supra in histor. Constantini Magni mentionem fecimus. Hoc vero Eusebio (nebulone pessimo) tandem defuncto, Orthodoxi Paulum in Ecclesiam reduxerunt. Quo cognito, Constantius Hermogenem praetorem cum copiis militaribus Constantinopolin misit, ut Paulum Episcopatu deiceret, et Macedonium (quem Ariani in Episcopum Constantinopolitanum ordinarunt) in eius locum in Ecclesiam introduceret. Ob id tota civitas perturbata, et seditio orta est. Hermogenes, militari manu assumpta, aedes Pauli circumdedit et incendit: subduxerat autem sese ex aedibus: populus vero efferatus hoc facto, Hermogenem occidit. Imperator igitur Constantius iratus Constantinopolin properat, et non tantum Paulum Constantinopoli eicit, sed et urbem dimidio frumenti, quod civibus in singulos annos erogabatur, medimnis scilicet Atticis quadringentis mille, mulctavit.

Anno C. 343. Paulus Episcopus Romam profugit, ubi convocatis Episcopis decreto Iulii Papae in Episcopatum Constantinopolitanum reducitur. Imperator mittit Philippum Praesidem, proximae post ipsum (Imperatorem) auctoritatis, ut illum rursus urbe eiceret, et Macedonium Episcopum constitueret. Philippus, metuens motum populi, Paulum humaniter invitat ad balneas, simulans se necessariis de rebus cum ipso collocuturum. Venit Paulus: Edictum Imperatoris Philippus ostendit, cumque clam per fores occultas educit, ac navi, ad id adornata, exulatum Thessalonicam mittit. Philippus igitur Macedonium, ianum Episcopum, militari manu in Ecclesiam inducit. Homousiani (qui recte de Christi divinitate sentiebant) prohibent ingressum, in locis angustioribus. Milites vero strictis gladiis perrumpunt, protritis, caesis et oppressis hominibus 3150.

A. C. 348. Paulus, cum Constans Imperator id impetrasset a fratre, Constantinopolin rediit, et receptus est. Mortuo autem Constante, Paulus, Arianis acriter resistens, ferro vinctus a Constantio Imperatore iterum in exilium relegatus est, et in Cucuso Cappadociae, circa deserta montis Tauri, ab Eusebianis (Arianis) in arctissimo et obscurissimo loco reclusus, ibique relictus eo proposito, ut ibi fame moreretur. Cum autem Eusebiani post sex dies ad eum ingressi adhuc spirantem invenissent, eum strangularunt. Corpus eius post aliquot annos, Imperatore Theodosio mandante, honorifice Constantinopolin est transsatum. Sozomenus lib. 3. cap. 3. et 4. et 7. Socrates lib. 2. cap. 12. Histor. Magdeb. cent. 4. cap. 3. et cap. 10. et 11. Athanasius.

2. LUCIUS Episcopus Adrianopolitanus Nicenae fidei assertor constantissims a Constantio Imperatote in exilium eiectus Romam venit, et ab Episcopo Romano Iulio ad Ecclesiam suam remissus est. Sed non diu ea fcilicitas duravit. Cum enim Imperator Constantius (occio fratre Constante) solus rerum potiretur, Ariani, freti patrocinio Constantii, gravissimam in Orthodoxos persecutionem moverunt, in qua Lucius ab Arianis catenis vinctus, inque carcerem detrusus, vitam finivit. Socrates l. 2. c. 15. et 26. Sozomenus l. 3. c. 8. 12. et 23. Item l. 4. c. 2.

3. EUTROPIUS Adtianopolitanus Episcopus, fidei professione sincerus, Christi amantissimus, Eusebium Arianum Episcopum acerrime oppugnavit, et per Adrianopolim transeuntes hortatus est, ne Eusebii illius impietati aures praeberent. Irritatus itaque Imperator Constantius hoc pii viri zelo, et exacerbata Constantii coniux, una cum factione Arianorum, hunc Christi confessorem in exilium expulerunt. Theodor. lib. 2. cap. 16. Athanasius.

4. LIBERIUS Pontifex Romanus A. C. 355. a Constantio relegatus est (de quo supra diximus.) Hic, cum Sirmii in Pannonia iussu Imperatoris Concilium celebraretur, et nova Confessio ab Arianis cuderetur, ei subscripsit, et insuper in damnationem Athanasii consensit. (OSIUS etiam, iam centenraio maior, subscripsit, sed in damnationem Athanasii consentire noluit.) Inde Romano reversus, sed quod subscripsisset, et cum Arianis communicasset, non receptus est. Athanasius eum excusat, quod magis coacte, quam voluntarie peccaverit, siquidem Episcopi subscribere a Constantio coacti, additis cruciatibus et tormentis. Histor. Eccles. Ruffinus l. 1. cap. 21. et 22. Theodoretus lib. 2. cap. 15. 16. et 17. Nicephorus lib. 9. cap. 33. Athanasius.

5. HILARIUS celebris scriptor Ecclesiasticus. Episcopus Pictaviensis, anno C. 355. et alii, iussu Constantii in exilium eiecti sunt. Sulpitius.

6. De OLYMPIO in Thracia, pio viro, et Arianis infesto, Constantius publico edicto mandavit, ut interimeretur. Theodoretus. Socrates.

Sed et alii multi Episcopi in exilium sunt eiecti, quorum nomina brevitatis studio, omittenda censui. Hic adiungam duo notatu dignissima exempla perseverantiae in orthodoxa religione, de Silvano et Eusebio Samosateno.


page 683, image: s0755

1. SYLVANUS, Constantium tyrannum ad fidei orthodoxae defectionem eum hortantem, sibi mortemetiam minitantem, audiens: Potestatem quidem habes, inquit, nos puniendi: nos autem Patrum statuta non destruemus. Theodor. lib. 5. Eccles. cap. 24.

2. EUSEBIUS Samosatenus, cum nollet Constantio Imper. mittere decretum Arianorum contra Melitum factum: Imperator minatus est, se abscissurum dextram eius manum Quo audito Eusebius ambas porrexit, inquiens: Decretum non dabo, clarum Arianae pestis indicium. Theodoretus in Tripart. histor. cap. 49. lib. 3.

Prodigia.

1. Sub Constantio post Synodum Antiochenam, in qua Athanasius condemnatus fuit, secutus est terrae motus passim in Oriente, maxime vero Antiochiae, quae integrum annum concussa fuit. Nec dubitarunt pii et intelligentes viri, DEUM eo terrae motu punivisse Arianam impietatem, in Oriente grassantem. Etiam in Berytho, Phoeniciae civitate, terrae motu maiorem eius oppidi partem corruisse, scribit Eutropius: eaque calamitate multos gentiles ita perterrefectos, ut Ecclesiam seu templum Christianorum ingrederentur, et sponderent, se Christianos fore, si liberarentur. Sozomen. lib. 3. cap. 6. Eutropius lib. 11. Tripart. lib. 4. cap. 10. Socrates lib. 2. cap 10.

2. Grassantem in Oriente Arianismum DEUS crebris terrae motibus ultus est. Itaque Dyrrachium urbs Dalmatiae A. C. 342. terrae motu periit. Neocaesarea in Ponto terrae motu subversa est: excepta Ecclesia et Episcopo, ceterisque qui ibidem reperti sunt. Roma eodem anno periculose toto triduo tremuit, et quaedam in Campania urbes eversae. Cedrenus. Eutrop. Hieron. Orsius l. 7.

3. A. C. 359. Monstrum natum est Antiochiae, infans ore gemino, cum dentibus binis et barba, quatuor oculis et duabus auriculis. Ammianus.

4. Circa tempus mortis Constantii ingens fuit terrae motus, quo bona pars Constantinopolitanae urbis concidit. Sunt qui asserant, etiam plures Orientis urbes eo tempore terrae motu horribiliter concussas esse: neque mirum: terra enim Arianorum blasphemias ferre non potuit. Eutrop. Honor.

CAPUT III. DE EGRESSV.

SUpra diximus, quod Iulianus a Constantio Imper. Caesar creatus et contra Germanos in Gallias missus sit. Is igitur cum Gallias a Germanis liberasset, a militibus suis Augustus appellatus est. Iulianus autem (ut erat vafer et astutus) per literas excusavit se Constantio, et rogavit, ut sibi ea dignitas consirmaretur, promittens, se ipsi non aliter, quam antea, cum Caesar esset, obtemperaturum. Constantius autem, ea excusatione non contentus, cum Iuliano expostulavit, illique sese opponere sibi proposuit. Idicrco e bello Persico, quo tum erat occupatus, Constantinopolin rediit, ubi se curavit baptizari ab Euzoio Ariano. Inde movens, cum Tarsum in Ciliciam venisset, febricula tentatus est: quam excuti posse laboris itinere putavit: sed cum morbus ingravesceret, sub Tauri montis radicibus efflavit animam, A. C. 361, die 3 Novembris, aetatis 45, cum imperasset cum patre annos 12, solus vero annos 24, et menses fere sex. Socrates lib, 2. cap. ult. Ammianus. Zonaras.

In historia Ecclesiastica cent. 4. cap. 3. de eius morte sic legitur: Cum autem inter Cappadociam et Ciliciam Mopsocrenis, quod est ad Mopsi fontes, esset, prae sollicitudine apoplexia correptus, vitam finivit.

Nec Constantius perfidiam et impietatem suam perpetuo impune tulit. Primum enim infeliciter ei res bellicae, quas in Oriente gerebat, cessere. Deinde sub exitum vitae misere conquestus (uti Nicephorus testatur) quod fidem innovasset: (in constantia enim sua in religionis negotio plurimum damni Ecclesiis dedit: novemque formulas fidei dissimiles, annis 24 quibus imperavit, conscriptas comprobavit.) Quam rem inter mala, quae regno suo indigne accidissent, enumerabat. Tandam etiam in eo poentientiae gemitu, ac querelis, tristi ac violento morbo vita excessit, etc.

XLV. IMPERATOR, IULIANUS APOSTATA.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER fuit CONSTANTIUS, frater Constantini Magni.

II. MATER fuit BASILINNA, quae eum Constantinopoli genuit una cum fratre GALLO, circa annum Christi fere 331.

II. Appellatio.

I. NOMEN. Dictus est IULIANUS. Nazianzenus inquit, eum dictum fuisse Idolianum, quod Idolorum templa a Constantino Magno clausa aperuisset, eaque Ethnicis restituisset.


page 684, image: s0756

II. CONGNOMEN. Cognomento dictus fuit APOSTATA, in lingua Arabica vocatur
[Gap desc: Greek word]
, h. e. Apostata, quod a fide Christiana, quam antea professus fuerat, descivit, et prolapsus est TOTUS de TOTO in TOTUM.

1. TOTUS; Quia sciens atque volens defecit tota mente atque voluntate, non coacte, sed sponte; neque ex ignorantia aut infirmitate, sed ex destinata malitia, a DEO et vera religione se avertit.

2. De TOTO. Quia totum corpus doctrinae caelestis, adeoque totum fundamentum fidei Christianae sciens volensque deseruit, et malitiose impugnavit.

3. In TOTUM prolapsus. Quia adeo obfirmavit animum suum, ut DEUM, Christum, Spiritum S., Legem et Euangelium, omniaque salutis media, ludibrio exposuerit, nullasque salutares admonitiones admiserit, sed in proposito suo usque ad extremum vitae halitum perseverare praesumpserit.

Unde patet, eum peccasse in Spiritum S. Vide Syst. nostrum Theolog. pag. 132. Quare recte Nazianzenus (scribens in Iulianum apostatam) eum comparat chamaeleonti: Sicut enim chamaeleon, inquit, facile variatur, omnesque assumit colores praeter candidum; ita et ille ex Christiano factus est Ethnicus: ineratque ei humanitas, sed inhumana; suadelaque eius nil aliud erat, quam violentia, et immanitatis excusatione probitas, ut videretur iure ad violentiam confugere, cum persuadendo nil proficere posset.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, Natura et Mores.

NAzianzenus quam primum IULIANUM adspexit, coniecturam de ipsius moribus et ingenio sumpsit. Cuius haec sunt verba in oratione 2. contra Gentiles, quam de eo scripsit: quae etiam a Socrate lib. 3. histor. Eccles. cap. 19. referuntur: Fecit me vatem gestuum ipsius deformitas, et ingens admiratio: siquidem optimus vates est, qui ex coniecturis optime ratiocinatur. Nequaquam vero mihi haec boni hominis signa videbantur: Colli crebrae conversiones, humeri alternis subsultantes, oculi torvi, vagabundi, et suribundum quiddam contuentes, pedes instabiles, crebrae geniculationes. Nasus contumeliam et contemptum spirans, figura vultus derisionem significans, quoquo modo variabatur. Risus crebri altum crepantes; nutus, renutus sine scrmone: sermo interruptus, non complens sententiam: interrogationes crebrae, confusaneae et stultae: responsiones inconcinnae, coacervatae, inter se dissidentes, et sine ordine. Quis singula describat? Talem vidi ante facta, qualem postea facta ipsa ostenderunt. Et si adessent, qui tunc mecum fuerunt, et eadem viderunt, testes essent huius meae narrationis, qui meminerunt etiam, me edidisse hanc vocem: *oi)=on kako\n h( *r(wmai/wn *a)rxh\ tre/fei h. e. Quantum et quale malum Romanum alit Imperium!

Recte igitur in eum quadrat dictum illud Salomonis Proverb. 6. v. 12, 13, 14, 15. Homo Belial, (vetus versio habet, homo apostata) vir iniquus, graditur ore perverso, annuit oculis, terit pede, digito loquitur, pravo corde machinatur malum, et omni tempore iurgia seminat: huic extemplo veniet perditio sua, et subito conteretur, nec habebit medicinam.

II. ACTA IUVENILIA.

1. IULIANUS traditus fuit in pueritia educandus et erudiendus EUSEBIO Nicomediensi Episcopo, a quo in vera religione informatus; quam etiam prompto spiritu amplexus ac professus est. Cumque ingenio valeret, ac eloquentiae laude clarus esset, cito Lectoris officium in Ecclesia Nicomediensi ipsi fuit assignatum. Interea cum privatim LIBANIUM (qui Christianorum acerrimus hostis erat, et tunc Nicomediae rhetor) in religione consuleret, eumque praelegentem audiret: item Iamblichum, Maximum Byzantium, et alios Philosophos Ethnicos: ab his pravis Praeceptoribus depravatus, eorumque blanditiis deceptus, a mente sana et vera religione abductus, et Ethnica religione imbutus et infectus est. Clam igitur post lectionem sacrorum librorum, Philosophorum scripta legit. Athenas vero missus, solos Philosophos audivit; Unde apud Ammianum Marcellinum Graecus literio vocatur, quod nimius circa Philosophorum disputationes fuerit. Idem refert, quod milites Iulianum appellarint specie sapientiae stolidum, einen gelehrten Fantasten.

2. Iulianus in iuventute sua quoque magicas artes a Maximo Philosopho Ethnico, et res magicas exercente, didicit, et iuxta Magorum praecepta divinationum causa hostias humanas mactare coepit: sicut postea dicemus.

3. Iulianus, puer sedecim annorum, nomen inter clericos professus est. testibus Nazianzeno. Sozomeno lib. 5. cap. 4. Theodor. lib. 3. cap. 4. Ruffino lib. 1. cap. 32. Pempon. Laeto. Egnat. Eutrop. Histor. Magdeb. cent. 4. cap. 3.


page 685, image: s0757

III. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius fuit HELENA, Constantini Magni filia, quam ipsi Constantius Imperator, cum ab eo Caesar crearetur, in matrimonio iunxit. Hanc autem Constantini coniux Eusebia in odio habuit, propterea quod sterilis esset. Poculum igitur toxicatum ei porrexit, et persuasit, si illo uteretur, ipsam gravidam et fecundam redditum iri. Quod et factum est: eventus tamen fuit infelix. Nam quoties gravida facta, toties abortum peperit. Tandem cum maritus eius Iulianus contra Constantium exercitum educeret in Thraciam, ex angustia partus decessit: Cadaver eius Romam translatum, et in suburbio ad plateam Nomantanam dictam sepultum est.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio, eiusdemque administratio.

I. Iulianus, fratre suo GALLO (quia Constantio Caesar creatus erat) propter tyrannidem occio, in eius locum electus, et a Constantio Imper. CAESAR creatus est, et initio Principatus spem boni Principis de se praebuit: Unde similis existimatus Tito, ut frater Gallus Domitiano: successibus etiam bellorum comparatus Traiano, clementia Antonino, moderatione M. Aurelio, literarum studio magnis Philosophis: et quod mirabile dictu est, postquam solus imperavit, populi Romani hostes omnes intra terminos suos se continuerunt: Sed postea vitiis atque flagitiis foedissimis multiplices gloriae cursus obnubilavit. Fuit autem Iulianus collega Constantii sexnnio. Quare ab eo res gestas eo temporis spatio breviter pertexemus.

MEMBRUM I. Continens acta eius, cum esset Caesar et Imperii socius.

1. Anno C. 355. IULIANUS a CONSTANTIO Caesar electus, et in Galliam cum exercitu Kalend. Decembris missus est.

2. A. C. 356. Iulianus cum Viennae Galliae hibernasset, Augustodunum venit die 24 Iunii. Inde Brotomagum Germanosque pepulit, et Coloniam Agrippinam restituit. Hinc Treviros profectus apud Senonas hibernavit, ubi per triginta dies obsessus a Germanis, sed frustra. Ammianus.

Hoc anno S. MARTINUS Sabariensis militiam sub Iuliano deseruit, dictitans, se militaturum DEO. Sulpitius.

2. A. C. 357. Iulianus ex hibernis egressus, Rhemos pervenit: Barbatio vero legatus Iuliani in Rauracos iter instituit, interim Germani Lugdunum vastarunt, quos Iulianus redeuntes et interceptos egregie ultus est. Inde tres Tabernas in Alsatia a Germanis vastatas instauravit. Barbatio vero a Germanis victus, et quod male cum Iuliano conveniret ad Constantium abiit.

Mense Augusto GERMANORUM Reges sex ad tres Tabernas consederunt, quorum praecipuus fuit Chonodomarius. Eos Iulianus aggressus vicit, et Chonodomarium ex fuga retractum cepit, Romamque misit, ubi tandem morbo, caro, consumptus est. Ceciderunt ex hostibus 6000. praeter eos qui in Rheno submersi sunt. Romanorum ultra 200. Post victoriam Iulianus Moguntiam se recepit, et Moenum transgressus, viciniam vastavit, idque post aequinoctium. Ibi Germani pacem petiverunt, et inducias impetrarunt decem mensium. Interim Iulianus quaedam castella, quae ad Mosam munita a Germanis erant, obsedit, media hieme, et deditione accepit: reliquum exegit Parisiis. Ammianus.

4. IULIANUS cum hiemem Parisiis exegisset anno Christi 358. ante Iulium adhuc mensem, cum exercitu ad Francos perrexit, qui Salii vocantur: sed incidit in maximas difficultates, cum commeatuum ratio haberi non posset. Ponte igitur perfecto, cum Rhenum transiisset, occurrit Regi Francorum; qui pacem petiit, et commeatum obtulit. Id.

5. A. C. 359. Iulianus ne provincias tributo exhauriret operam dedit, horrea praeparavit, et munivit contra Germanos civitates septem, inter quas fuerunt NOVESIUM, BONNA, BINGIUM, etc. Inde ponte perfecto Rhenum transiit, contra hostes movit, eosque in deditionem accepit. Ammianus.

6. A. C. 360. cum Britanni tumultuarentur, ad eos compescendos Iulianus misit Lupicinum: et Ursicinus Dux praestantissimus calumniis oppressus, et a militia remotus est. Idem.

Hoc anno CONSTANTEUS expeditionem adornavit in Persas, et propterea misit in Gallias, et evocavit fortissimos Centuriones et milites, praecipue Germanos et Gallos, qui cum inviti trans Alpes in Orientem proficiscerentur, mota seditione Iulianum Augustum proclamarunt. IULIANUS autem haec ad Constantium perscripsit, sibique ignosci petivit. Verum Constantius ea excusatione non contentus id aegerrime tulit, iussitque ut intra potestatem Caesaris se contineret. Ammianus.

IULIANUS interim in Francos movit, quos


page 686, image: s0758

invenit valde securos, quasi nemo cum exercitu ad sc in tanta viarum asperitate accedere posset; sed Iulianus eos vicit, et ad Rauracos pervenit. Idem.

7. A. C. 361. Constantinus Imp. misit praesidia in Africam contra Iulianum, et Germanos instigavit, ut Iuliano rebellarent, ne ex Gallia discedere auderet. Iulianus contra, cum melius sibi videretur, aperte inimicitias Constantio denuntiare, quam ipsi amicum esse, mota semel re, ne, sicut frater GALLVE, tolleretur, pacata primo vere Germania, exercitum in multas partes dividit, et diversis viis in Illyricum et Thraciam tendit. In itinere ad diversas civitates misit literas, in quibus vituperavit Constantium, eosque hortatus est, ut sibi fideles esse velint: interim duae legiones, memores fidei datae Constantio, Aquileiam occuparunt, eamque contra Iulianum defenderunt. Iulianus igitur eam obsidendam statuit, sed obsessi magna cum clade obsidentium se fortiter defenderunt. Constantius cum audiisset, Iulianum Italiam praetergressum, et iam appropinquare Thraciae, copias contra eum ducere decrevit, sed in itinere mortuus est; sicut in historia eius in cap. 3. diximus.

MEMBRUM II. Continens Acta eius, cum imperaret solus, aut ad Imperium adspiraret.

IULIANUS mortuo Constantio solus Imperium administravit annum unum, et menses septem.

1. IULIANUS semper in animo secum versans Imperium et Imperatoriam Maiestatem, de ea re passim per Graeciam occulte vates consuluit. Quinquennalia edens, ambitioso diademate usus est, gemmarum fulgore distincto. Cum initio principatus coronam vilem gestare consuevisset, se Constantii hostem aperte profiteri coepit. Sigonius lib. 6.

2. In bellum contra Persas profecturus, interminatus erat, se Galilaeos (ita Christianos nominabat) post victoriam de Perus relatam funditus eversurum. Quibus verbis superbiam suam declatavit, et ante victoriam triumphum cecinit. Potius enim considerare debuisset dictum illud Regis Achabi, qui ad Benhadad Regem Syriae ipsi minitantem inquit: Non glorietur accinctus aeque ut discinctus. 1 Reg. 20. v. 11. Luth. Der den harnisch anlegt / sol sich nicht rühmen / als der ihn hat abgelegt.

Sensus huius adagii est: Qui arma induit pugnaturus, non ita glorietur, ac si victoria parta, illa deponeret. Nam Accinctus est, qui arma induit, ad pugnam se comparaturus. Hic gloriari nondum potest, quia adhuc incertus est belli eventus. Discinctus est, qui parta victoria, salvus et incolumis ex pugna rediit. Hic gloriari potest, laetusque praedam dividit.

Graphico igitur hoc adagio Achabus adversarium suum Benhadad, iactabundum, modestiae vult admonere, quod nemo ante victoriam triumphum debeat canere. Quia victoria sit a)llopro/sallos, h. e. dubia et anceps, quae modo in hanc, modo in illam partem inclinet, (uti Homerus novo verbo Martem vocat, quod subinde partes mutet) vel, ut Ioabus inquit per nuntium ad Regem David, 2 Samuel. 11. v. 25. Nunc hunc, nunc illum consumit gladius. Unde idem Homerus diversis in locis vicotiram vocat vi/khn e(teralke/a, h. e. victoriam alternam, h. e. alternatim, nunc his, nunc illis obtingentem. Et a veteribus Bellum vocatur creperum. Quia

Partem ad utramque volat dubiis victoria pennis.
Ovid.

vel

Ancipiti quoniam bello turbatur utrinque.

Etenim levissimus saepe atque inopinatus casus ex victo victorem, et ex victore victum exercitum reddit: Et numquam minus, quam in hoc eventus respondet. Incerta est fortuna pugnantium, priusquam ad summum perveniatur. sicut ex historia Achabi patet. Hoc autem Achabi adagium si Iulianus observasset, non adeo cristas erexisset, nec tam graviter a Deo punitus fuisset: sicuti in cap. 3. dicemus.

3. Simile insolentiae exemplum est, quando IULIANUS gloriatus fuit, Alexandri Magni animam in se successione quadam immigrasse. Hic merito exclamare possimus cum Salomone, ex Ecclesiaste cap. 1. vers. 2. Ovanitas vanitatum, et omnia vanitas.

USUS.

Hoc notare debebant Pontificii, qui singunt, non interruptam Episcoporum et Pontificum Romanorum successionem esse Ecclesiae notam. Quibus recte respondet Christoph. Agric. cum contra Pistorium scribit p. 1. Quoties successionem appellas, toties secessionem te dicere, sancte assevero. Ac Nicolaus Vignierius in Apol. pro Venetis contra Papam huc accommodat, quod hodierni Pontifices Romani merito comparentur Vibio Ruffo, de quo Xiphil in vita Dionis refert, quod in sella Iulii Caesaris sedens gloriatus fuerit, se propter illam sellam esse Caesarem. Itemque IULIANO Imperatori, qui Alexandri Magni animam in se successione quadam immigrasse fingebat, cum illi, eadem phtenotide


page 687, image: s0759

laborantes, propter Petri cathedram Ecclesiae Monarchas se esse glorientur, et Petri animam quasi successionis quodam iure in se habitare sibi persuaserint.

Deinde dicimus, quod successio sit duplex: una quidem locorum et personarum; altera doctrinae. Illam vocare possis externam, hanc vero internam Successio locorum et personarnm est accidens quoddam externum et mutabile, nec quicquam valet absque doctrinae successione, doctrinae autem successio est verae Ecclesiae propria. Personae aliae in aliorum locum subeuntes non faciunt successorem, sed perpetuus doctrinae consensus, qui fidei vinculo posteriores prioribus coniungit, ut recte scribit Gallasius in Comment. lib. 3. Irenaei cap. 3. At talis successio doctrinae in Papatu non est, sicut alibi demonstravimus.

QUAESTIO.

Q. An milites Iuliani Apostae recte fecerint, quod in aciem contra Christianos progredi ab Imperatore iussi, arma deposuerint.

Aff. Nam oboedientia Magistratui a subditis debita, certos ac determinatos habet limites. Oboediendum est Magistratui usque ad aras. hoc est: In omnibus rebus subditi oboedientiam Magistratui praestare debent, quae non pugnant contra Deum, conscientiam et proximi caritatem. Quando autem quicquam praecipit, quod est contra Legem Dei, et naturae, h. e. contra pietatem et honestatem, tum illi neutiquam obtemperandum est. Id quod probatur 1. Expressis S. Scripturae dictis. 2. Exemplis.

I. DICTA.

I. Actor. 5. vers. 29. Oportet Deo magis obedire, quam hominibus.

II. Matth. 22. vers. 21. inquit Christus: Daete quae Caesaris, Caesari: et quae sunt Dei, Deo. Ubi in priore membro diserte exprimitur, quid Caesari dandum sit: videlicet quod est Caesaris: ac posterius membrum limitat prius, ita dandum est Caesari, quod est Caesaris, ut tamen quod Dei est, Deo relinquatur. Quod si ergo Caesar, ea quae Dei sunt, sibi arrogat, h. e. quando contra Deum vel pietatem, vel honestatem aliquid praecipit, non est ei parendum. Nam duplex est hominis obligatio: (uti ex verbis Christi patet) Altera est superior, qua quilibet in sua conscientia Deo soli obstrictus est, adeo ut eius mandata et voluntatem omnium hominum mandatis praeferre debeat: Altera vero est inferior, qua Magistratui et Parentibus homo devinctus est, quae tamdiu rata est, quamdiu Mandata Dei et Magistratus consentiunt: Si autem hi aliquid contra Dei mandata praecipiunt, tum negligendi sunt. Matth. 10. v. 27. Luc. 14. v. 26.

II. EXEMPLA.

I. Obstetrices Aegyptiacae timebant Deum, et nolebant exsequi mandatum Regis Pharaonis, de infantibus Ebraeorum in flumen proiciendis eis datum. Exod. 1. v. 17.

II. Parentes Mosis infantulum tribus mensibus, Exod. 2. v. 2. occultarunt, contra mandatum Regis. Id quod fidei tribuit Epist. ad Hebr. c. 11. v. 23. Fide Moses natus occultatus est mensibus tribus a parentibus suis, eo quod vidissent, elegantem infantem; et non timuerunt edictum Regis. h. e. credebant, Deum et ipsos, et infantulum conservaturum, ideoque una cum puero periclitari, quam in Deum et puerum peccare maluerunt.

III. Satellites Saulis impii Regis recte fecerunt, quod noluerint etiam iussi a Rege extendere manus suas in Sacerdotes Domini innocentes. 1 Samuel. 23. vers. 17.

IV. Tres socii Danielis, Sadrach, Mesach, et Abednego, statuam Nabuchdonosoris adorare nolebant. Daniel. 3. v. 18.

V. Daniel Propheta contra Regis Darii mandatum fenestris apertis orat. Daniel. 6. v. 10.

VI. Mulier Ebraea una cum septem liberis mori maluit, quam iussu Antiochi contra legem Divinam carne suilla vesci. 2. Macc. 7.

VII. Apostoli cum a Concilio Ierosolymitano in Christi nomine loqui ac docere prohibiti essent, cordate ei respondent: Si iustum est in conspectus Dei, vos potius audire, quam Deum, iudicate.

VIII. Hormisdas, Persa nobilis, qui cum a Rege Gororane iuberetur negare Deum Christianorum, respondit: Nec iustum, nec utile, praecipis, Rex: Nam qui docetur, ut Deum omnium facile contemnat, ac neget, facillime quoque spernit Regem. Histor. Tripart. lib. 10. cap. 31. Tandem decollatus est.

Referenda huc exempla omnium Martyrum, qui exquisitissima supplicia maluerunt subire, quam a veritatis confessione discedere.

IX. Ita quoque Milites Iuliani recte fecerunt, quod, ab eo in aciem contra Christianos progredi iussi, arma deposuerint. Hac de re Augustin. in enarr Psalmi 124. ita scribit: Iulianus, inquit, exstitit infidelis Imperator. Nonne exstitit Apostata, iniquus idoloatra? Milites Christiani servieruns Imperatori infideli. Ubi veniebatur ad CAUSAM CHRISTI, non agnoscebant, nisi illum, qui in caelo erat, quando volebat, ut idola colerent, ut


page 688, image: s0760

thurificarent, praeponebant illi Deum. Quando autem dicebat: Producite aciem, ite contra illam gentem, statim obtemperarunt. Distinguebant Dominum aeternum a Domino temporali, et tamen' subditi erant, propter Dominum aeternum, etiam Domino temporali.

ACTA OECONOMICA.

Triplex IULIANI in statu Ecclesiastico fuit status sive habitus, Quemadmodum enim Bonifacio VIII, Pontifici Romano, tale Epitaphium in honorem (scilicet) erectum est: Intravit ut VULPES, regnavit ut LEO, exivit ut CANIS: idem etiam epitaphium IVALIANO Apostatae merito erigi potest. Nam 1. Intravit ut VULPES, 1. Christianum se simulando. 2. Christianis insidiando.

II. Regnavit ut Leo, 1. Blasphemias evomendo. 2. Christianos persequendo.

III. Exivit ut CANIS, tragicum exitum sortiendo de quo in cap. 3. dicemus.

I. Intravit ut Vulpes.

I. CHRISTIANUM SE SIMULANDO. Nam initio facilem se omnibus praebuit, et ut Christianus videri ac haberi posset, (cum tamen iampridem occulte a vera religione desciverat) in festo Epiphaniae Christianorum templum ingressus est, et nomen Christi sollenniter invocavit. Omnibus, qui a Constantio propter. religionem sinceram exilio mulctati fuerant, reditum ad suos concessit, et tam Arianos quam orthodoxos in sedem suam restituit, eosque convocatos concordiae admonuit: Audite me, inquit, quem audiverunt Alemanni et Franci. Proscriptis bona sua reddidit, populo denuntiari curavit, ne quem Christianorum laederent, aut contumelia afficerent. Omnium inde benevolentiam sibi conciliare studuit, omnesque sibi beneficiis devinxit. Ammianus, Socrates, et alii.

II. CHRISTIANIS INSIDIANDO. Ne autem IULIANUS Tyrannus aut crudelis haberetur, aliam prorsus viam a superioribus Imperatoribus in persequenda Ecclesia tenuit. Illi non magis sanguinem Christianum miserabantur, quam lanii pecudes. Hic vero, etiamsi illos malo animo et tyrannico aequaret; morbum tamen fucata mansuetudine ita dissimulare ac tegere scivit, ut ab Historicis et Politicis hominibus in numero bonorum, et moderatorum Principum sit positus. Uti testatur Iohannes Spinaeus p. 137. Nam

1. Gentilitiam religionem propagaturus, extertam Ecclesiae Christianae formam infeliciter aemulari allaboravit. In quo autem IULIANUS simia Christianorum fuerit, clare indicat Nazianzenus, dum ait Orat. 1. in Iul. tom. 1. edit. Paris. pag. 101, 102. IULIANUS quidem (inquit) scholas in omnibus civitatibus, et sacraria subselliaque, partim altiora, partim humiliora, exstruere parabat: profanorum etiam dogmatum lectiones et explicationes instituere, tam quae mores componerent, quam quae in abstrusiorum rerum tractione versarentur: tum precationum alternatim canendarum formam, ac supplicii in eos qui peccarent, pro delicti modo constituendi: imitationum item et perfectionis, atque omnia quae nostrae haud dubie disciplinae sunt: diversoria etiam et hospitales domos aedificare: monasteria item et Virginum coenobia instaurabat, quae videlicet ille in nostris rebus praesertim admiratus fuerat.

2. IULIANUS Sacerdotibus suis paganis mandavit, ut ad spectacula procederent: ne in tabernis biberent: nec ullis artibus aut operibus turpibus vel impudentibus praessent. Hoc fuco speravit impiissimus apostata, se effecturum, ut Christiani brevi tempore omnes gentilismum amplecterentur.

3. Sed et alium dolum excogitavit. Cum enim Imperatores Calendis Romanis solerent milites remunerare, et aurum illis distribuere: IULIANUS curavit, iuxta thronum, cui insidebat, aram cum prunis, et in propinquo tus poni. Et qui Imperatori adstabant, admonebant accedentes milites, ut aliquid thuris arae imponerent. Id cum quidam fecissent, nec intellexissent, hoc a Iuliano in honorem Deorum suorum institutum fuisse, in convivio admoniti sunt a sodalibus, quod frustra Christum invocarent, qui, adolendo tus, Servatorem suum abnegassent. Ibi milites illi Christiani deplorabant sua peccata, et ad Imperatorem procurrentes aurum acceptum abiciebant: postulantes, ut aurum suum reciperet: se pro peccato suo, quod manu, non mente admisissent, paratos esse propter Christum mori. Indignatus Imperator, non quidem eos occidit, ne martyrii honorem consequerentur: Sed tamen eos a militia exclusit, et palatio expulit. Fuit inter hos milites quidam nomine ROMANUS: hic cum Iuliano fraudem supra commemoratam graviter obiecisset, sententiam mortis accepit. Cum autem carnifex iam gladium exseruisset, nuntius vero, ab Imperatore Iuliano missus, Carnisicem inclamaret, ne feriret. ROMANUS iratus dixit: Scilicet Romanus dignus non fuit, qui Christi martyr diceretur. Sozom. lib. 5. cap. 17. Theodoretus lib. 3. cap. 16. Histor. Eccles. A tormentis enim (uti supra diximus) et atrocioribus coactionibus aliquandiu abstinuit propter ea: 1. Ne


page 689, image: s0761

Tyrannus aut crudelis haberetur. 2. Quod ex praecedentibus Diocletiani persecutionibus didicerat, Christianam religionem per martyria maiorem splendorem et incrementa accepisse. Ratus se hac ratione paganismum facilius omnibus persuasurum. Unde Nazianzenus ita de eo scribit: Illud, inquit, in illo admodum pravum et malignum, quod cum nec aperte nos in servitutem pertrahere posset, nec tyrannice cogere praepudore vellet, leoninaepelli vulpinam, aut si mavis, Minois larvam praetendens, leniter vim adferebat.

Et alio in loco inquit: Iulianus suae persecutioni miscuit persuasionem, ideoque superioribus fuit nocentior et perniciosior, et ut Idolorum cultus susciperetur, honoribus magis homines provocare, quam tormentis cogere studuit, non tam Christianorum corpora occidens, quam vaferrimis technis ex eorum cordibus Christum evellere tentans.

II. Regnavit ut Leo.

I. BLASPHEMIAS EVOMENDO. Postea IULIANUS se aperuit, ac hostem Christianorum acerbissimum praestitit, os in caelum posuit, et altissimo maledixit. Psal. 73. Nam

1. In numismate Symbolum fecit: IOVEM, diadema ipsi imponentem; PALLADEM ipsi circumdantem chlamydem: MERCURIUM, ipsi tribuentem sceptrum. Quo Symbolo SS. Trinitatem cavillari voluit.

2. Eodem modo dedit operam, ut in publicis imaginibus iuxta ipsum IVAPITER depingeretur, velut e caelo apparens, coronam et purpuram, quae sunt Imperii insignia, ipsi praebens, MARS item et MERCURIUS in eum intuentes, et tamquam obnutu oculorum testificantes, quod vir esset, tum in dicendi arte, tum in re militari spectatus. Sozomenus l. 5. Histor. Ecclesiast. c. 16.

3. CHRISTUM blasphemavit, quando eum per contumeliam GALILAEUM et Nazarenum appelavit. Theodoretus et Cassiodorus in Tripart. historia.

4. CHRISTUM mendacii arguere voluit. Nam Iudaeos accersivit, ut suam politiam in odium Christianorum instaurarent, eisque defensionem et immunitatem promisit. Iudaei ergo confluxerunt, templumque Iudaicum Hierosolymis aedificare coeperunt: Postquam autem fundamenta iacerent, magno et horribili terrae motu inter fulmina totum opus disiectum est, et multa milia Iudaeorum ruinis oppressa sunt. Cum vero illi terraemotu et fulmine repulsi, de novo magno animorum ardore rursus aedificationem aggrederentur, horrendi flammarum globi e fundamentis erumpentes, exustis aliquoties operariis, locum illum fecere inaccessum. Accesserunt et alia prodigia, quibus Iudaei ab opere coepto repulsi sunt atque deterriti. Ruffinus lib. 1. cap. 28. Socrates lib. 3. cap. 22. Theod. lib. 3. cap. 20. Sozomenus lib. 5. cap. 22. Zonar. Nicephorus, et alii.

5. Verba Decalogi cavillatus est. Nam ex verbis Decalogi, quibus Deus vocatur Zelotes, sic argumentatur apud Cyrillum pag. 107.

I. Homo zelotes et invidus reprehensione dignus est. Quomodo igitur zelotypia Deo tribui potest?

II. Si Deus verus est zelotes, quomodo passus est in genere humano alios coli Deos? Nam si ipso invito culti sunt, non est omnipotens: Si volente, non est abominanda gentium superstitio.

Sed respondet Cyrillus, Deum quidem ab omni passione alienum et immutabilem esse, sed aeternam illam displicentiam et odium peccati appellari zelum, appellatione petita ab humano effectus, aversante antea dilectam cum indignatione: Ita hac voce notatur Dei amor erga suos, et odium adversus peccatores. Etsi autem Deus odit Idololatriam, eandem tamen certo consilio volens toleravit, voluntate nimirum consequente et iudiciaria, vindicante hominum spontaneam a vero Deo a)postasi/an, caecitatem et amentiam, ut Rom. 1. v. 24. Hinc Paulus Act. 14. v. 16. ait, Deum praeteritis aetatibus dimisisse omnes gentes ingredi vias suas: et Act. 17. v. 30. dissimulasse tempora ignorantiae, quia videlicet gentes foedere desponsationis cum Deo ante multa saecula exciderant. Id Ecclesiae Iudaicae et Israeliticae exemplo patet, quae quia foedere circumcisionis Deo erat obstricta, quamprimum ad Idola deflexit, fame, bellis et servitute oppressa fuit: ut historia Iudicum et Regum testatur.

6. Calumniatus est CHRISTUM, legem talionis eum sustulisse his verbis: Ne quis resistat malo. Matth. 5. v. 39. et ita IULIANUS Christianam religionem tamquam seditiosam gravissime accusavit.

Verum respondeo, distinguendum esse inter vindictam publicam et privatam. Non reprehendit Chrsitus vindictam publicam, cuius exercitium Magistratui est concessum. Rom. 13. v. 4. Sed reprehendit opinionem Iudaeorum, existimantium, cuilibet privato concessam esse talionis irrogationem.

7. IULIANUS Apostata hanc caritatis regulam Matth. 5. v. 44. Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos, etc. reprehendit, dicens, hoc dilectionis Praeceptum tollere Magistratus officium, et evertere Politias.


page 690, image: s0762

Resp. Falsum hoc est: Prohibet Christus, ne iniurias nobis illatas privato ausu et arbitrio vindicemus: nuspiam vero prohibet, ne Magistratus auxilium et defensionem contra eos, qui nos affligunt, imploremus; quinim ipse provocavit ad officium Magistratus, cum a male feriato servulo contra ius et leges caederetur. Ioh. 18. v. 23.

I. IULIANUs Apostata ex his verbis, Aedificemus turrim, cuius caput pertingat ad Caelum. Genes. 11. v. 4. ansam arripuit Scripturam immaniter calumniandi. Esto, inquit, quod omnes homines conveniant, linguaque et voce una utantur, omnemque terram in lateres et calcem coquant; quando usque ad caelum pertingent? Eetiamsi fune subtilius producatur, ipsis filum ducentibus. Infert, non magis credendum esse Mosi haec scribenti, quam Homero fabulanti de ALCIDIS, quod superimpositis tribus montibus, Pelio, Ossa et Olympo, Iovem e caelo exturbare voluerint. Hanc igitur fabulam manifestam cum veram censeatis, inquit, et de Deo opinemini, quod territus sit humanae vocis unitate, eiusque gratia illorum linguas confuderit, adhuc audetis vobis Dei scientiam arrogare?

Resp. Ad hoc aliqui simpliciter dicunt, quod sit vana et ambitiosa superborum hominum hyperbole, quasi dicerent, turrim se excitaturos, cuius altitudo oculis terminari nequeat. Sicut Deut. 1. v. 28. urbes Chananaeorum ad caelum usque munitae seu muratae vocantur. CYRILLUS autem l. 4. contra Iulian. ita occurrit, ut dicat, audaces istos homines per caelum aut ipsum firmamentum intelligere, et proinde conatum illorum esse et summe stultum et plane impossbilem; aut more Scripturae caeli nomine nubes et sublimitatem indicare, sicut Psal. 107. de nautis dicitur, quod concitata tempestate, fluctuum marinorum impetu adscendant usque ad caelos, vicissim descendant usque in abyssos. Quod autem Deus non formidaverit hominum vanissimos conatus, ex eo probat, quod ad eos descendit et obviam it temerarus: timentis est fugere; hosti occurere, nonnisi fortis animi.

9. IULIANUs odio religionis Christianae iussit conscribi quendam librum, cuius titulus: ACTA PILATI. in quo horrenda scelera de Christo conficta continebantur. Hunc librum turpissimus apostata passim in Romano Imperiodi vulgari, quin et pueris in schola ediscendum proponi curavit, ut Christi ac Christianae religionis odium omnibus instillaret. Meminit horum Actorum Nicephorus l. 1. Histor. Eccles. c. 16. et ex temporis cirumstantia salsitatem eorum arguit. Acta illa (inquit) passionem et mortem Christi referunt in septimum Tiberii annum, quo tempore, ut ex Iosepho constat, Pilatus nondum Iudaeae praefuit, sed 12 Tiberii anno ei est praefectus. Hoc ergo praevidens Spiritus sanctus per amanuenses suos S. Euangelistas diligenter annotari voluit, quam diserte Pilatus de Christi innocentia testificatus fuerit, et hoc suum testimonium aliquoties repetiverit, ut vanissima illa Iudaeorum et gentilium mendacia, antequam essent nata, exstinguerentur.

10. IULIANUS cum scripta legisset, in quibus doctrina Christiana defenderetur, reddidit ea, cum hac brevi inscriptione: *a)ne/gnwn, e(/gnwn, kate/gnwn. h. e. Legi, cognovi, condemnavi. Niceph. l. 10. cap. 25. Cui mox responderunt illi: *a)ne/gnws2, a)ll) ou)k e)/gnws2, ei) ga\r e)/gnws2, ou)k a)\n kate/gnws2. Legisti, sed non cognovisti: si enim cognovisses, non damnasses. Sozomenus l. 5. c. 8.

11. Caesareae Philippi statuam Christi ab Haemorrhousa positam, ad quam herba pellendis omnibus morbis accommoda crescebat, deiecit, et suam in eo loco posuit; quae fulmine paulo post deiecta est. Cedrenus.

12. Oraculum Apollinis, quod nato CHRISTO, sicut et reliqua, sublata potestate tenebrarum, virtute verae lucis obmutuerat, instaurare decrevit, ad hanc rem peragendam Orbasio, Medico ac Quaestore suo, Delphos misso. Qui cum eo pervenisset, et opus inchoasset, eum tale a Daemone responsum accepisse, refert Cedrenus Graecus historiae scriptor:

Corruit artifici vario Cortina labore
Constructa, hoc Regi redeuntes dicite vestro:
Nec casa, nec Phoebi reddens oracula laurus
Ulla super, nullae veniunt a fonte loquelae.
Exstincti laticesque profunda silentia servant.

Huc etiam spectant versus, quos citat Porphyrius libro peri\ eu)logiw=nfilosofi/as2, tales videlict:

*oi) o)i/ moi, tri/podes2, stonaxh/sate, o)i/xet) *a)po(llwn.
*o)/ixet), e\pei\ flogo/en mebia/zetai ou)ro/nion fw=s2.
Vae, vae mihi, tripodes, lugete: periit Apollo;
Periit, quoniam ardens mihi vim infert caeleste lumen.

AXIOMA ECCLESIASTICUM. Idololatraetandem confunduntur.

Hoc ipsum expertus est IULIANUS Apostata, de quo Ruffinus lib. 1. cap. 33. scribit, quod quodam tempore. Christianos Antiochiae Daphnen (est ingens lucus et opacus 40 stadiis distans ab Antiochia Syriae, aquis fontanis irriguus, in cuius medio fanum est et asylum Apollinis. Auctor Strabo l. 15.) vocarit, ut inde asportarent corpus Martyris BABYLAE ibidem sepulti, quoniam Apollo in


page 691, image: s0763

Daphne tesponsa illi amplius haud dabat, praetendens, hoc fieri propter Martyrem Babylam, cuius corpus in vicinia sepultum erat. Cum autem Christiani catervatim Daphnen venirent, loculum Babylae cum gaudio sublatum inde asportabant, inter eundum alta voce cantantes verba illa Davidis ex Psal. 97. Confundantur omnes, qui adorant sculptilia, et confidunt in simulacris suis.

Idem quoque Nabuchadonosori accidit: sicut ex cap. 3. Danielis patet.

II. CHRISTIANOS PERSEQUENDO. IULIANUS Christianos atrociter persecutus, eorum cultum impedire summopere studuit, illosque ad paganismum amplectendum cogere conatus est. Nam

1. Reditus Ecclesiis eripuit, ne possent ali docentes et discentes, et virulentos iocos addidit: Se facere expeditiores ad regnum caeleste spoliatos facultagibus, quia in ipsorum libris scriptum sit: Beati pauperes, quia eorum est reguum Caelorum. Matth. 5. vers. 3.

2. Christianos exactionibus et mulctis pecuniariis (eos qui Diis sacrificare nolebant) duriter afflixit. Nacti hanc occasionem provinciarum praesides, ipsi etiam, emolumenti sui causa, longe gravioribus exactionibus Christianos, quam ab Imperatore mandatum illis esset, exhauriebant: nec a capitalibus suppliciis interdum sibi temperabant. Christianis super iniuriis Praefectorum conquerentibus, IULIANUS respondit: Vestrum est, cum afflictamini, laetari. Hoc enim Christi vestri praeceptum est Socrates lib. 3. c. 14.

3. Templa Christianorum destruxit, et quicquid pecuniarum et sactorum vasorum inventum fuit, diripuit, et thesauris suis intulit. Clericis omnem immunitatem, honores et annonam, a Constantino ipsis deputatam, ademit, legesque pro illis latas e medio tulit.

4. IULIANUs divinum baptismum cruoribus abominandis eluit. Templum in foeni receptaculum et equorum stabulum convertere tentavit. Zonar. Dixit: Iam templum habent Chrsitiani: Sed ego ubi a Persico bello rediero, medium eius foeno reponendo, partes ab utroque latere stabulum equorum parabo, ut videam ubinam suam spem collocent; sed sagitta divinitus emissa occisus est: sicut postea dicemus. Zonar. tom. 3. ann. fol. 119.

5. Templa paganorum, sub CONSTANTINI M. Imperio diruta ab illis, qui ea demoliti fuerant, restaurare, aut aestimatam pecuniam pro illis solvere coegit: Qui neutrum horum praestare possent, graviter torquebantur: multi Clerici, Sacerdotes, aliique Christiani carceribus includebantur. Sozom. lib. 5. c. 4.

6. Coetus Ecclesiasticos dissipavit, Episcopis et aliis Ecclesiarum Doctoribus, et praecipuis corum auditoribus in ultimas Imperii Romani terras exstrusis. Sperabat enim Tyrannus, fore ut Christiani, qui doctrina Euangelica et Sacramentis carerent, per diuturnam cessationem ad paganismum accederent. Sozomenus lib. 5. cap. 8, et 11.

7. Constituit, ne Christiani militiam exercerent. Multitudinem Christianorum omnem describi, et tributum ab illis exigi praecepit. Socrates, Sozomenus.

8. IULIANUS Apostata, quantus Philosophiae, in convincendis falsarum opinionum asserribus, usus sit, bene noverat: ideoque quia videbat, Ethnicam idolomaniam a Christianis eo potentius redargui, quo diligentius Philosophiam excolerent, iubebat ipsorum scholas claudi, ne addiscerent liberales artes, quo ita furori Ethnico minus ab istis resisti posset; Propriis enim, aiebat, vulneramur pennis: ex nostris armati conscriptionibus contra nos bella movent. referente Ruffino lib. 1. cap. 32.

Quod occasionem praebuit Apollinari utrique, patri et filio, omni dicendi genere probe instructis, ut scholas aperirent: et alter pro Homeri poemate heroicis versibus Moysis libros et veteres Ebraeorum res usque ad Saulis regnum componeret, et Tragoedias ad imitationem Euripidis, et argumenta Comica ad Menandri exemplum tractaret, Pindari etiam lyram attingeret: alter vero sacra Euangelia, et Pauli Epistolas ad Platonis imitationem Dialogis includeret. Socrates.

9. IULIANUS fontes omnes, quibus homines in Daphne et Antiochia utebantur, carnes item in macello, panes, fructus, olera, et quicquid quottidiana victus ratio exigit, Ethnicis suis lustrationibus, et impiis ceremoniis inquinavit; putans. (insanus homo,) si Christiani hisce rebus uterentur, hoc ipso probaturos ipsius Ethnicam impietatem. Theod. lib. 3. cap. 15.

10, Christianos omnes aula sua et militia expulit, eosque honoribus spoliavit: inter quos fuerunt IOVIANUS, VALENTINIANUS, et VALENS, qui post ipsum imperarunt. Diacon. Theod.

11. Omnes sceleratos et nequam homines fovit, illis immunitates dedit, et sceleratis eorum contumeliis impunitates, concessitque potestatem illudendi Christianis, quacumque petulantia fieri posset. Hos qui gnaviter hoc faciebant, honoribus domi militiaeque ornabat. Unde tandem eo dementiae processerunt, ut Sacerdotum Mulierumque virginitatem custodientium, alvos miserrime dissecarent, hordeo replerent, et extrema cum


page 692, image: s0764

contumelia porcis obicerent. In Palaestina, et nominat im in urbe Ascalone et Gaza, Christianos flagris concidebant, pronos et supinos trahebant, ad pavimenta illidebant, lapidibus et fustibus verberabant, aqua ferventi perfundebant, verubus transfigebant, capita eorum confringebant, donec cerebrum exstillaret: postea in loca cadaverum abiciebant, igneque succenso comburebant, reliquias quas ignis non absumebat, inter ossa Camelorum et Asinorum miscebant, nepro ossibus humanis agnosci possent. Theod. lib. 3. cap. 6. Sozomenus lib. 5. c. 9. et 15. Hist. Magd. cent. 4. cap 3.

Iam nomina quaedam eorum, in quos tyrannidem exercuit, seu exerceri permisit IULIANUS, recensebimus.

I. BASILIUS, Ancyranae Ecclesiae Presbyter, perpetuus Arianorum hostis, circumeundo et exhortando Christianos ad constantiam in vera religione, et ad odium Ethnicae impietatis totus deditus, raptus ad supplicium, post multa tormenta fortier tolerata, animam Christo reddidit. Sozomenus lib. 5. cap. 11.

II. Ex Iuliani Apostatae mandato in Meroe, quae Phrygum est civitas, gentis eius Praeses templum, quod diuturno squalore deformatum fuerat, aperuit, ibique divorum gentilium simulacra erexit. Quam rem iniquo ferentes animo Macedonius, Theodulus et Tatianus, noctu fanum ingressi, simulacra ista comminuerunt. Et cum multi eius rei suspecti in iudicium pertraherentur, ipsi se ipsos detulerunt. Atque ubi Diis sacrificare, quod in compensationem delicti facere iubebantur, nollent, Praefectus variis tormentis excruciatos craticulis subiecto igni tandem eos imposuit. Quod cruciatus animo sustinentes fortissimo, atrocissimasque poenas irridentes beati Christi Martyres, ad Praefectum dixere: Side carnibus assis, Amache, gustare cupis, in alteram nos verte partem; ne tibi edenti, si semiassi simus, insuavior fiat cibus. Socrates lib. 13. c. 15. Sozomen. lib. 5. c. 11. Niceph. lib. 10. c. 10.

III. Apud Arethusios MARCUS senex, CONSTANTINO imperante, Idolorum quoddam templum everterat, eoque loco templum, quod Christiani postea frequentarunt, aedificaverat. Ob id Arethusii, animadversa Iuliani voluntate, Marcum comprehendunt, nudant, totumque verberibus lacerant: mox in cloacas foetidas coniciunt, inde retractum, pueris stylis compungendum proponunt: postremo in corbe collocatum, iusculoque et melle inunctum, suspendunt sub dio in gravissimo aestu, vespis et apibus arrodendum. Marcus vero in his miseriis et cruciatibus nullum dolorem prodidit: sed impiis istis hominibus ex fide alacriter insultans, tandem ab ipsie dimissus est. Sozomenus lib. 5. cap. 9. et 10. Theod. Histor. Magd. cent. 4. cap. 3.

IV. CYRILLUS Heliopoli, quae iuxta Libanum sita est, Diaconus, imperante Constantino, inflammatus ardore divino, multa simulacra, quae adorarentur, in illis locis confregerat. Cuius facti memores, imperante Iuliano, impii et abominabiles Idololatrae, non modo ipsum interemerunt, sed etiam ventre dissecto, gustarunt iecur illius. Nec tamen hoc fugit omnia contemplantem oculum, dederuntque illi dignas facinore poenas. Nam quotquot illius sceleris participes fuere, primum dentes, qui simul exciderant universi, deinde et linguas amisere, quae ipsae putredine et fluxibus consumerentur. Postremo aspectu etiam privati sunt, suoque malo praedicarunt vim pietatis. Theod. lib. 3. cap. 7.

V. NESTOR Confessor comprehensus, vinculis et flagris afflictus, extra portas semianimis abiectus est. Sozom. Theod.

VI. Caesariensium, qui templum Fortunae destruxerant, alii occisi, alii exilio damnati sunt: eorum vero Episcopus EMPSYCHIUS occius est. Sozomenus.

VII. IULIANUS Apostata (uti supra diximus) impudenter adversus verum Dei cultum arma ferens, et fontes sceleratis victimis contaminabat, et quae in foro exponebantur, panes, carnes, fructus et olera, et alia omnia esculenta, eadem sceleris macula inquinabat. Quae cum viderent Christiani, etsi non poterant non gemere, lamentari, et scelera illa impense detestari: tamen eisdem vescuntur, Legi Apostoli obsecuti: Quicquid in macello venditur, comedite, nihil diiudicantes propter conscientiam. 1 Cor. 10. v. 25. At duo tamen viri re militari praestantes, IUVENTIUS et MAXIMIANUS, scutati milites et satellites Imperatoris, in quodam convivio acerbius, et maiore cum animorum ardore horrenda illa scelera deplorantes: Tradidisti, inquiunt, nos Regi iniquo, qui te deseruit supra omnes gentes terrae. Quae verba unus ex convivarum numero indicavit Imperatori. Ille confestim optimos viros illos ad se adduci iubet: percuntatur, quid dixerint: Illi insigni quodam zelo incitati: Nos, inquiunt, in vera educati religione, ô Imperator, et legibus, inprimis praeclaris, quas Constantinus tulit, non possumus non graviter et acerbe iam lamentari; cum videamus omnia impio scelere referta, et tum esculenta, tum poculenta nefandis et exsecrabilibus victimis contaminata, etc. Quae cum audivisset impius atque scelestus Apostata, graves et acerbas plagas illis


page 693, image: s0765

imponi iussit, atque sic hac vita privavit; imo vero iniquo et calamitoso illo tempore eripuit, et coronas victoriae eis conciliavit. Theodoretus lib. 3. cap. 14. Hieronymus.

VIII. CHRISTINA sub IULIANO propter fidem in Christum multiplicem Idololatrarum saevitiam experta est. Suus ipsi pater non pepercit, sed eam tetro inclusit carceri, et ne ad supplicium producta suam fidem profiteri posset, novo crudelitatis modo linguam ei praecidit. Tandem sagittis confixa, Martyrii cursum absolvit. August. super Psalm. 120.

IX. Occisi sunt et alii clari viri, propter religionis Christianae professionem, Artemius Dux Aegyptiorum militum, qui ideo capite trunctaus est, quod sub Constantino plurima gentilium simulacra deiecisset. Donatus Grammaticus cum parente utroque occisus est: item alius Donatus Episcopus Aretiae. Hilarianus Ierosolymorum Episcopus. Priscus Presbyter Romanus. Priscillianus Clericus. Benedicta femina. Pigmenius Presbyter. Gordianus. Demetria virgo. Iohannes Presbyter. Paulus et Iohannes, Constantiae (filiae Constantini) cubicularii. Theodoretus lib. 3. cap. 18. Ivo. Vincent. Regino. Hist. Magdeb. cent. 4. cap. 3.

X. VALENTINIANUS Imperatorem Iulianum, sub quo tribunus erat militum, infanum Fortunae comitatus, ab aedituo, aqua lustrali, pro ritu et superstitione Idoloatricorum sacerdotum, aspersus est. Ibi non celavit pro pietate fervorem suum. Aedituo enim pugnum inflixit, quod pollutum se, non purgatum diceret, sinumque chlamydis protinus avulsum abiecit, pedibusque conculcavit. Quo conspecto sceleratissimus Iulianus imperat in exilium eum deportari, in castellum quoddam situm in deserto, ubi vitam suam degeret. Sed is elapso anno uno, et paucis mensibus, mercedem tulit confessionis suae Romanorum Imperium. Ruffinus lib. 2. cap. 2. Theodoretus lib. 3. cap. 16.

XI. Praecipue admiratione digna fuit nobilissima femina PUBLIA, quae Antiochiae erat magistra virginum castitatem prositentium. Assiduus erat is coetus in laudando et celebrando DEO. Praetereunte autem Iuliano Imperatore clara voce canere iussit illud Psalmi 115. Simulacra gentium argentum et aurum, opera manuum. Os habent, et non loquuntur; Oculos habent, et non vident, etc. Similes illis fiant, qui faciunt ca: et omnes, qui confidunt in iis. Audiens haec Imperator, indignarus mandavit, ne quid amplius, ipso praetereunte, accinerent. Sed PUBLIA ex fide contemnens Imperatoris mandatum, curavit, ut Imperatore praetereunte virgines altius canerent, et prioribus Psalmi versiculis adiungerent Psalm. 68. vers. 1. Exsurgat DEUS, et dissipentur inimici eius, etc. Graviter id molesteque tulit Imperator, iussitque eam in palatium vocari, ibique satellitibus mandavit, ut honestissimae Matronae, et quidem iam senio venerandae, crebras alapas impingerent. Illa hanc contumeliam summum honorem suum interpretata, domum rediit, et ut antea consueverat, sacras cantiones, quae in IULIANI furorem et impietatem competere viderentur, cum coetu suo frequenter cecinit. Theodor. lib. 3. c. 19. Hist. Magdeb. cent. 4. cap. 3.

XII. MARES Episcopus oculis ob senectutem orbatus, audiens IULIANUM in Sacello Solis sacrificare Diis gentilium, palam Imperatorem obiurgavit. Ad quem conservus Imperator, cum dixisset, Abi tu potius ad Galilaeum tuum (Christum intelligens) ac iube tibi aperire oculos, tum MARES respondit: DEO meo gratias pro caecitateago, qui ideo mihi visum ademit, ne te apostatam in DEUM blasphemum, et omnia plane pietate nudatum, coram videre cogar. Sozomen. Tripart. lib. 6. cap. 6. Alii hoc dictum Eguinario Episcopo (quem Fulgosus lib. 6. c. 2. Inarium appellat) asscribunt.

XIII. Inter ceteros Episcopos IULIANUS Athanasium quoque vehementer persecutus est, ad eumque comprehendendum Comitem cum exercitu misit. Athanasius vero Nilo navim ingressus est, et ad Thebaidem regionem confugere constituit. Comes, qui ad ipsum occidendum ab Imperatore missus, cognito eius itinere, instanter eum insequi eoepit. Et cum forte applicuisset Athanasii navicula ad quendam locum, comperit a praetereuntibus post tergum esse percussorem suum, et iamiam nisi prospiceret, imminere. Conterriti omnes, qui simul aderant socii, hortabantur eum, ut navi relicta, in solitudinem aliquam se abderet. At ille magno animo navem, in qua vehebatur, converti iubebat, ut percussoribus suis obviam iret, inquiens: Nolite, ô filii, turbari: eamus magis in occursum percussori nostro, ut cognoscat, longe maiorem esse eum, qui nos defendit, quam qui persequitur. Quid fit? Occurrentem atque praetereuntem navem Athanasii vident quidem percussores, sed nihil minus suspicantur, quam Athanasium in ea vehi. Ideoque nihil hostile moliuntur, sed quaerunt tantum: Ecquid sciant, ubi Athanasius sit? Quibus respondent socii Athanasii: Modo praeteriit, nec longe abest. Ita delusi hostes cursu celerrimo Athanasium insecuti sunt. Ipse vero Alexandriam reversus delituit ibi tantisper, dum IULIANUS exstinctus est.


page 694, image: s0766

Tandem post innumeros pro tuenda orthodoxa doctrina susceptos labores placide in Christo Alexandriae obdormivit A. C. 371, die 2 Maii, cum praefuisset Ecclesiae Alexandrinae annos 46. Ruffinus histor. Eccles. lib. 10. cap. 34. Socrates histor. Magdeb. cent. 4. cap. 3.

Exemplum memor abile de Ecebolio Sophista.

Ecebolius Sophista Constantinopolitanus levis homo in religionis negotio fuit, pro re nata varios colores induens. Nam dum Imperium tenerent Christiani Imperatores, et ipse acris exstitit religionis Christianae assertor. Ethnicis vero Imperium tenenribus, ut IULIANO foedissimo apostata, et ipse ethnicus factus est, et gentilis. At sublato IULIANO, rursus Christianus factus, ad fores templi paenitentiam agens, seu potius fingens, pronus se in terram proiecit, praetereuntesque acclamavit: *path/sate/ me, to\ a(/las2 an) ai/sqhton. Proculcate me salem fatuum. Socrates lib. 3. cap. 13. Nicephorus lib. 10. cap. 23. Allusit ad dictum Christi Matth. cap. 5. v. 13. *e)a\n to\ a(/las2 mwranqh=|, en ti/ni a(lisqh/setai; h. e. Si sal infatuatus fuerit, in quo salietur? Confer Marc. 9. v. 50. et Luc. 14. v. 34.

Prodigia et Miracula.

1. Propter impietatem IULIANI Imperatoris, et propter Arianorum blasphemias gravissimi hinc inde terraemotus exstiterunt, aedificia et domus passim subruentes, adeo ut tutum nusquam esset, vel domi vel sub aethere morari: in quibus Nicomedia die 2 Decembris A. C. 362. vesperri, et non mediocris pars Niceae urbis collapsa est. Praeterea siccitates immensae omnes terrae fructus perdiderunt. Quo factum est, ut homines, necessariorum ex terra fructuum inopia, carnibus animantium brutorum, Alexandriae et in Aegypto, vesci coacti sint. Hieronymus. Sozomen. lib. 6. cap. 2. Chronic. Func. fol. 109. Theodor. lib. 4. cap. 4. scribit, fimem illam ingentem, ob impietatem Iuliani, et frumentum, Ecclesiis a Constantino donatum, raptum, sub Ioviniano Imper. adhuc durasse.

2. DEUS praeterea duobus illustribus miraculis eodem tempore adversus Iudaeos et Ethnicos iram suam ostendit. Diximus antea, quid Iudaeis acciderit, cum Ierosolymae, concedente Iuliano, rursus templum condere coepissent. Terraemotu disiectae sunt moles, absorpti multi homines, et pars operum et machinarum, hominesque fulminibus accensi perierunt.

Eodem tempore in alia orbis terrarum parte Delphicum templum, quod Ethnicis praecipuum fuit, divinitus, non hominum manibus, deletum est terraemotu et fulminibus, cum IULIANUS legatos eo misisset, interrogaturus de eventu belli Persici. Saepe antea direptum et aliquoties deletum est Delphicum templum, sed rursus exstructum. At post hanc eversionem divinitus factam, numquam deinde restauratum est. Primi narrantur Phlegiae, qui fuerunt in Thessalia Iaphitae, combussisse Delphicum templum. Deinde partes aliquas, Xerxis milites. Post hunc Phocenses ipsi: deinde Brenni exercitus accendit. Toties et instauratum est. At post Iulianum nulla facta est instauratio.

Horum duorum templorum, Iudacici et Delphici, eversio divinitus facta eodem tempore, insolentiam Iudaeorum et Ethnicorum valde repressit, et pios confirmavit. Haec miracula in IULIANI historia considerare valde prodest.

3. Adhuc addam duorum adolescentum exempla, qui propter religionem Christianam magnos cruciatus sustinuerunt, et a DEO divinitus servati sunt.

I. Apud Daphnen, ubi IULIANUS sacrificare consueverat, Sacerdotis Ethnici filius aufugerat Antiochiam ad Christianam feminam, a qua in vera pietate institutus est. Occultatus est aliquandiu ibidem: tandem comprehensus, a parente multis verberibus male mulctatus, candente etiam veru in pedibus et dorso inflicto, cubiculo inclusus, ibique (haud dubie, ut a religione Christiana deficeret, aut fame periret) relictus est. sed eundem DEUS mirabiliter ex ea captivitate liberavit. Theodoretus lib. 3. cap. 14.

II. IULIANO apostata Ecclesiam vexante, Sallustius, qui tum Praefecti Magistratum Antiochiae gerebat, multos Christianos postridie eius diei, quo Babylae Martyris ossa, (de quo supra diximus) ex luco Daphnensi in urbem Antiochenam transferentes, cecinerant ex Psalm. 97. v. 7. Confundantur omnes, qui adorant sculptilia, gloriantes in simulacris suis, ex mandato Imperatoris comprehendit, et carceri includit, inter quos Theodorum iuvenem ad stipitem tortorium suspensum a prima diei hora usque ad decimam infandis affecit tormentis et suppliciis: neque a tormentis cessatum est, nisi cum eum non amplius vivere tortores putarent: nihilominus tamen inter tormenta invictus et divina virtute cotroboratus, subinde Psal 115. repetiit, nullumque doloris indicium praebens, ipsis tortoribus et iudici horrorem incussit. Quam iuvenis constantiam cum stupore admiratus Sallustius, ubi ad Imperatorem venit, Nisi, inquit, Christianos affligere destiterimus, ipsis quidem laudem et gloriam brevi parabimus, nos autem ridendos


page 695, image: s0767

omnibus proponemus. Porro Sallustii sententia latidata; et captivi illi dimissi sunt, et Theodorus post eam confessionem longo vixit tempore. Socrat. lib. 3. cap. 19. Theodor.

Ruffinus Historiae Ecclesiasticae scriptor memorat, se cum hoc Theodoro longo tempore post collocutum esse, et interrogasse: Annon, cum verberibus tormentisque adflictaretur, maximum sensisset dolorem? Illum respondisse: Se initio aliquantum doloris sensisse; at postea ei adstitisse adolescentulum (qui haud dubie fuit sanctus Angelus) qui linteo molli et frigido faciem sudore manantem continenter tergeret, et bono animo esse iuberet: ac tempus illud torturae iucundum magis, quam laboriosum, reddidisse. Et cum carnifices ab eo cruciando cessarent, se non voluptatem, sed afflictionem ideo sensisse, quod is qui eius levasset cruciatum, una discesserat.

Haec historia memoratu dignissima est, ex qua consolationem capere debemus, Dominum DEUM nostrum iis, qui propter nominis suigloriam persecutionem et tormenta patiuntur, ita aerumnas et dolores (alias intolerabiles) mitigare, ut perferre, atque in confessione vera perseverare possint.

CAPUT III. DE EGRESSV.

SUpra diximus, quod Iulianus Imperator intraverit ut Vulpes, regnaverit ut Leo, exiverit ut Canis, h. e. tragicum exitum sortiendo: de quo in hoc capite adhuc nobis dicendum est. Illud autem quo melius intelligi possit, in tres partes dispescemus. 1. in ta\ prohgou/mena. 2. in ta\ praxqe/nta, et 3. in ta/ parepo/mena.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. IULIANI Oraculorum, de eventu belli, interrogatio. IULIANUS adversus Persas bellum moturus horrenda magico instituit, et oracula de eventu belli consuluit. Inter alia ita de eo Historici scribunt: IULIANUS apostata, cum carris iter in Persas faceret, speluncam quandam subiens, ibi scelestis sacris operatus est, iisque peractis, paucis consciis huius rei adhibitis, fores seris occ lusit, ac consignavit, apposita custodia. Eo autem in illa expeditione interfecto, fores eius speluncae paullo post a curiosis hominibus, qui noscere cuperent, quid Imperator ibi tam serio custodiri iussisset, apertae sunt: in qua inventa est muliercula capillis suspensa, extensis manibus; ex cuius iecinore immanis ille apostata, ventre dissecto, victoriam scilicet de Persis explorare voluerat. Cedrenus. Godfridus Viterbiensis, et Urspergensis.

II. Iuliani comminatio, et Athanasii vatidiea consolatio. Iulianus cum Oraculorum mendacibus responsis deceptus, somniaret victoriam, interminatus est, se Galilaeos, post victoriam de Persis relatam, funditus eversurum. Cum ergo multi rabiem eius Ecclesis metuendam dicerent, Athanasius populo maesto et flenti, se circumstanti, dixit: Nolite, ô filii, conturbari; nubecula enim est, et cito pertransibit. Hoc dicto Athanasius simul Christianos consolatus est, et Iuliani interitum, qui mox secutus est, praedixit, sicut ex sequentibus patebit.

III. Libanii Sophistae scomma sarcasticum. Antiochiae vir quidam pius adolescentibus doctrina instituendis operam dabat, a quo (Iuliano in Persis agente) Libanius Sophista, et Iuliani in religione Ethnica Praeceptor, quo nostram religionem irrideret, sciscitatur: Ecquid faceret fabri filius? Qui divina completus gratia respondit: Huius, inquit, universitatis opifex DEUS, quem tu per ludibrium Fabri filium nominas, parat Iuliano loculum. Nec multi dies praeteriere, cum fama de Iuliani morte advolavit, eiusque cadaver loculo reconditum ad sepulturam allatum est. Nicephorus.

IV. Didymi in somnis visio, Didymus Alexandrinus, (cuius liber de Spiritu sancto in operibus Hieronymi adhuc exstat) cum ob scelera Iuliani, animo admodum esset sollicito ac maesto, uti sequente nocte nihil comederet, forte in solio assidens somno oppressus est, ac velut extra se positus videbatur sibi videre equos albos in aere cursare, et qui in eis vehebantur, eos ita praedicare: Nuntiate Didymo: IULIANUM haec ipsa hora interfectum esse. Quod etiam eventu fuit comprobatum. Sozomenus histor. Ecclesiastica lib. 6. cap. 2. Nicephorus.

V. Stellarum in firmamente caeli situatio. Supra fidem esse videri possit, quod narrat Zonar. tomo tertio: Pridie quam periit Iulianus, (inquit) Ethnicus quidam ex ordine iudicum Antiochiae iuxta praetorium excubans, vidit congeriem stellarum, literas in hanc sententiam exprimentem: Hodie Iulianus in Persia occiditur. Notato tempore postea cognitum, eodem die fuisse interemptum.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Iuliani adversus Persas expeditio, eiusque tragicus et subitaneus interitus. (DEUS enim impios evertit nil tale cogitantes, idque subito et in momento. Nam in impiis DEUS interdum speculum iraesuae nobis ob oculos ponit, quando eos in


page 696, image: s0768

medio impietatis eursu repentina atque violenta morte opprimit.) Iulianus anno Christi 363. die 5 Martii cum exercitu 65000. Antiochia discessit, et adversus Persas profectus, initio habuit felices successus, et occiso magno hostium numero, urbem Persiae primariam Ctesiphonta obsedit. Petenti pacem Regi Persarum, Iulianus dare pacem recusavit. Persae vero commeatum intercluserunt, ideo in castris Iuliani magna fuit penuria, eiusque exercitus fame et siti pressus est. Tandem hostes accesserunt, et pugnatum est acriter die 11 Iunii. (uti duo Historici scriptores Eutropius et Ammianus, qui huic expeditioni interfuere, scribunt.) Iterum congressi sunt die 26 Iunii, ubi Iulianus hasta vel iaculo vulneratus est. (Nemo autem in hunc usque diem certi aliquid scire potest, an Iulianus a Persa aliquo, an vero a suo milite, an ab Angelo, vel Daemone occisus sit: Multum enim Ecclesiastici Scriptores hac in parte discrepant.) Vulnere autem illo mox exstinctus anno aetatis 32, cum solus annum unum, et menses septem post Constantii mortem imperasset. Sozom. lib. 6. cap. 2. Theodoretus lib. 3. cap. 25. Socrates lib. 3. cap. 21.

Iulianus moriturus fertur manum sanguine suo implevisse, illumque in aerem proiecisse, et Christum, debellatorem suum, rabiose allatrasse hoc scommate: Vicisti, Galilaee. (Galilaeos enim per contumeliam Christianos nominabat, ipsumque Christum Galilaeum.) Ita simul et victoriam confessus est, et blasphemiam evomuit. Theodoretus lib. 3. cap. 25. Cassiodorus in Tripart. lib. 6. cap. 47. et Nicephorus lib. 10. cap. 35. qui et illud refert, Iulianum iam moriturum anima secedente a corpore, divinius quodammodo, quam pro hominum captu potuit, oculos intendisle, ita ut Christum viderit, et exclamasse: Saturare, Nazarene.

De Iulianiexitu praeclave Nazianzenus: Vulnus ipsum accepisse tempestivum, (ait) totique mundo salutare: Et cum stolidus ille, omnia ex visceribus victimarum se cognoscere putret, unum hoc vulnus propriis visceribus infligendum ignorasse. Histor. Magd. Cent. 4. cap. 2.

Fuit ita Athanasii vaticinium de IULIANO verum, qui cum Iuliani rabiem non diuturnam fore opinaretur, dixit: Nubeculam esse, cito transituram. Allusit ad dictum Salomonis Prov. 10. v. 15. Quasi tempestas transiens non erit impius. TEMPESTAS enim,

I. Ratione ORTUS, magno cum fragore strepituque ingruit. vide Esa. 28. vers. 2. Ita quoque IULIANUS ab bellum contra Persas profecturus minas spirabat, omnesque Christianos rediturus medio tollere volebat.

II. Ratione PROGRESSUS, Tempestas ingens damnum facit, omnia tenebris involvit, Solemque oculis hominum eripit: Sic quoque IULIANI tempore, cum ille panoleqri/an et interitum omnibus Christianis minitaretur, omnes terrore perculsi fere desperabant.

III. Ratione EGRESSUS. Tempestas subito transit, et post eam Sol exoritur. Tob. 3. v. 22. Ita quoque eum IULIANUS subito praeter omnium hominum exspectationem exstingueretur, omnes Christiani laetantes tripudiabant.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Sepultura. Cadaver IULIANI in suburbio Tarsensi terrae mandatum est, et nulli funus deduxerunt, nisi multitudo scurrarum, empaectarum, et nequissimorum hominum, qui in exsequiis saltantes tibiis gingrinis cecinerunt, eique apostasiam et nefanda facinora exprobrarunt, exclamantes: O maxime fatue! ubi nunc tua sunt vaticinia? Vicit Deus et Christus eius. Nazianzenus in contione funebri. Athanasius et Rabus lib. 2. Mart. fol. 367. referunt, quod, cum eum humare voluerunt, terra ingenti motu sit concussa, quasi exsecrandum eius cadaver, quod receptaculum multorum Daemonum fuit, in se recipere nollet; Tandem illud ab igne, subito e terra exorto, consumptum est: quod praeludium fuit ignis infernalis, quo in aeternum torquendus esset.

Unde pater, quod recte quadret in IULIANUM dictum illud Psalmi 79. v. 12. Redde vicinis nostris septuplum in SINUM eorum, improperium eorum qnod exprobrarunt tibi Domine. Hoc si IULIANUS considerasset, non ita Christum et Christianos illusisset, ideo illusio reddita in sinum ipsius. Quod in pulcherrimo hoc Einblemate ostenditur:

Cernis, ut is caelum foedo qui conspuit ove:
Non caelum: imo suos conspuit ipse SINUS!
Et tu qui caeli Dominum contemnis, in illum
Non quot verba iacis, tot tibi probra vomis?

II. Christianorum exhilaratio. Supra diximus, quod IULIANUS Galilaeorum (h. e. Christianorum) vitam) vitam Diis suis voverit, si victor redirer. Verum DEUS impia consilia impii morte dissolvit. (ut loquitur Orosius) Antiocheni igitur nuntio mortis Iuliani audito, adeo exhilarati sunt, ut festum tripudium egerint, laetissima ista acclamatione per toram urbem intonante: Maxime fatue, ubi sunt tua vaticinia? Vicit DEUS et Christus eius. Hist. Eccles.


page 697, image: s0769

III. IULIANI apostatae avunculi, Felicis et Elpidii Ethnicorum tragicus exitus.

I. IULIANUS, Iuliani Imperatoris avunculus, in Ecclesiam (vivo apostata) crudelissime saeviit, Antiochiae in templo Christianorum adversus sacram mensam minxisse dicitur, atque Euzoio Episcopo eum prohibere conanti colaphum infregisse. Sed confestim in gravem morbum illapsus, visceribus putredine exesis, excrementis non amplius per meatus suos, sed per os egredientibus, interiit. Addit Sozomenus, etiam carnem eius putrefactam, in vermes conversam esse, qui in profundo abditi, vivam carnem tamdiu depasti sunt, donec eum interimerent. Theodoretus lib. 3. cap. 13. Sozom. lib. 5. cap. 8.

I. FELIX thesaurarius IULIANI Imperatoris, cum Christianus antea fuisset, in gratiam impii Imperatoris, ad impietatem Ethnicam defecerat. Hic in eodem Christianorum Antiocheno templo vasa sacra conspicatus, blasphemo ore dixerat: En qualibus vasis ministratur Mariae filio! DEO igitur apostasiae et blasphemiarum poenas dedit. Sanguine enim dies noctesque ex ore emisso, infelicem animam effavit, et aeternae morti traditus est. Theodoretus et Sozom. ibid. Niceph. lib. 10. cap. 29.

3. ELPIDIUS Iuliani Imperatoris domus praefectus, blasphemus in Christum: affectatae tyrannidis suspicione omnibus bonis exutus, et carceri inclusus, in situ squaloreque miseranda morte interiit. Niceph. l. 10. c. 29. Histor. Magd. Cent. 3. cap. 3.

XLVI. IMPERATORROM. IOVIANUS vel IOVINIANUS, vel IUVIANUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. PATER fuit VARRONIANUS, Pannonicus et vir praeclarus, Comes ordinum, incola agri Singidunensis in Pannonia, qui non procul abest ab Ulpia Traiana, quae nunc Corona nominatur. Hic Varronianus non ita dudum deposito militiae onere, tamquam emeritus, privatae tranquillitati sese dederat, et in avitos agros secesserat, ut agricolationi incumberet.

II. MATER eius ignoratur.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, et ACTA IUVENILIA.

IOVIANUS Imperator fuit formosissimus, statura procerus, membris robustus, laetus ingenio, et generoso pectore praeditus. In Iuventute in vera religione diligenter informatus fuit, in qua usque ad finem vitae perseveravit. Cum enim Christiani, lege lata a Iuliano, militia exuerentur, symbolum militiae, quam religionem Christianam, deserere maluit.

II. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius fuit CHARITA, filia Lucilliani, ex qua unum suscepit filium, nomine VARRONIANUM, quem cum adhuc infans esset, Consulem creavit. Infans hic (uti Ammianus refert) nullis blandimentis adduci potuit, ut curuli sella veheretur.

III. ACTA POLITICA.

I. Acta ante Imperium.

IOVIANUS antequam ad Imperium pervenit, militiam secutus est, variisque militaribus officiis summa cum laude functus. Fuit et millenarius miles, cuius opera tunc IULIANUS, necessitate exigente, usus est: quia fortis et strenuus fuit.

II. Imperii occupatio.

I. Acta ante electionem.

1. Salustii electio, eiusque excusatio. Post Iuliani Imperium, altero statim die, qui fuit 5. Calend. Iulii, circumfusis undique hostibus, collecti duces exercitus Rom. de Principe alio creando deliberarunt: ubi Salustius praefectus praetorio a militibus ad Imperium electus est, sed is propter morbum et senectutem se excusans, imperialem dignitatem suscipere noluit.

2. Militis cuiusdam oratio. Postquam Salustius hoc modo se excusasset, miles quidam honoratior assurgens: Quid, inquit, haec mora hostibus utilis, nobis exitiosa nunc prodest? Cum maturare, non certare ob Principem, haec necessitas poscat? Quod si hoc bellum Imperator aliquis absens mandasset, quod saepe factum esse annales nostri testantur, annon militem aliquem raperetis, qui instantibus periculis occurreret, atque in commune consuleret? Id


page 698, image: s0770

et nunc agite, nisi et Mesopotamiam omnem et exercitum perdere mavultis.

2. Ipsa Electio.

I. IOVIANI a militibus electio. Tumultuantibus igitur paucis, Imperator tandem a multis electus est Iovianus, qui et Iovinianus et Iuvianus dicitur.

II. IOVIANI exceptio. Cum Iovianus ad Imperium capessendum a militibus raperetur, illud repudians exclamavit: Se Christianum esse, nec velle imperare exercitui Idola colenti, et Christum repudianti. Eutrop. lib. 11.

III. Militum exclamatio. Haec cum dixisset Iovianus, milites omnes una voce confessi sunt; Se quoque esse Christianos, et Christi nomen venerari. Imperium igitur Iovianus capessivit. Socrat. Soz. Theod. Cuspin. in Coss.

3. Acta post Electionem.

Militum lacrimatio. Antesignanis IUVIANUM clamantibus Augustum: Qui in medio, quique postremi erant, opinati, Iulianum medicamentis forte recreatum revixisse; ingenti laetitia affecti sunt: Sed cum Imperator novus purpuratus per castra duceretur, primoribus comitantibus, in lacrimas effusi sunt omnes: Quod fuit auspicium haud felix praesentis Imperii. Sed propter Iuliani amorem mox in Iuvianum quoque consenserunt, quod a nominis illius similitudine unatantum litera immutata esset.

III. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

IOVI ANUS pius et religiosissimus Imperator, imperium (cui tantum octo mens. praefuit) summa cum laude administravit, siquidem praeclaris virtutibus praeditus, et ut veram religionem propagaret unice sollicitus fuit; de quo statim dicemus. Commendatur inprimis hic Imperator, quod concordiae studiosissimus fuerit. Nam cum sollicitaretur, ut responsum daret Macedonianis supplicantibus: Odi, respondit, omne contentionis genus: Concordiam autem unice amplector et amo. Nicephor. Callist. lib. 10. cap. 40. Hist. Eccles.

II. ACTA BELLICA.

Pacem fecit cum Sapore Rege Persarum. Circa quam pacificationem tria sunt notanda.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

Causa huius pacificatiois fuit ingens necessitas. IOVIANUS cum a militibus esset electus, in tentotium reductus, adhibitis Tribunis et Comitibus de immenso periculo verba facit Nam et in castris Romanis tum fames erat et rerum omnium penuria, et hostis obitu Iuliani elatus, agmen Romanorum a tergo utgebat.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a, h. e. Ipsa pacificatio.

IOVIANUS igitur, cum regredi non posset, Persis instantibus, et obiecto Tigride, pacem, quam SAPOR ipse obtulit, accepit in annos triginta, et con cessit eis quinque provincias Transtigridanas, quas Galerius Maximianus acceperat, et cum his Syngaram et Nisibin, clarissimas urbes, et partem Mesopotamiae, sola Ctesiphonte servata. Ruffin. lib. 3. cap. 2.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

1, Haec pacificatio cum ignominia fuit coniuncta. Quia veteres Romani imperii fines valdde sunt imminuti. Cui calamitati atque iacturae accessit maior ignominia. Veritus est enim populus Romanus ARSACI Regi Armeniae, amico et fido, auxilium contra Persas ferre. Ex quo libertas armorum victricium tunc corruisse visa, et pacem illam necessariam tunc corruisse visa, et pacem illam necessariam quidem, sed ignobilem ac turpiter factam esse iudicatum est. Quod ante Iovianum, annis mille, centum et duobus de viginti fere, ex quo Romanum Imperium conditum erat, numquam acciderat. Nam et legiones Romanae ita apud Claudium per Ponrium Telesmum, et in Hispania apud Numantiam: et in Numidia sub iugum missae sunt, ut nihil tamen finium traderetur, et ut Romanis omnibus istis bellis conditio pacis, accepta ex necessitate, mutata postea fuerit: sic enim et Samnitibus, et Numantinis, et Numidis confestim bella illata sunt, neque pax rata fuit.

2. IOVIANI a subditis exsibilatio. Iovianus cum pacem (iactura multarum provinciarum) fecisset, derisus est, et cantionibus, et versibus, et libellis exceptus famosis. In quibus et haec fuere: Venisti e beilo; utinam ibi periisses. Et, *du/s1pari, forma praestantissime. Et reliqua quae commemorat Suidas. Qui et anum quandam refert, cum pulchritudinem et proceritatem eius conspicata esset, exclamasse: Quanta longitudo et profunditas, tanta est stultitia.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Magna fuit huius Principis pietas. Religionem enim Christianam, quam semel amplexus erat, etiam sub Iuliano apostata constanter retinuit: maluitque militiam, ac quam cumque dignitat em


page 699, image: s0771

amittere, quam contra religionem suam Imperatori, impia mandanti, obtemperare: Quin etiam prius imperium suscipere noluit, quam omnes una voce proclamassent, se Christianos esse.

Symbolum eius: SCOPUS VITAE CHRISTUS.

Quo Symbolo IOVIANUS unum suae vitae SCOPUM Christum praedicavit: quem propositum esse oporteat Rei publicae gubernatori: quo intueri, et quo cursum suum dirigere debeat. Nam omnis Christi actio, nostra est institutio, quem imitari vivendo, tutissimum est; secundum Augustinum. Quippe, qui (ut Bernhardus loquitur) origo est omnium virtutum: siquidem et prudentia vera in Christi doctrina, et iustitia in misericordia, et temperantia in vita, et fortitudo in passione eius conspicitur.

II. IOVIANUS, Athanasium, et alios Episcopos, quia Constantio et Iuliano in exilium pulsi fuerant, Ecclesiis suis restituit. sed et Valentinianum, quem Iulianus quod Christianum se professus esset, exilio mulctaverat, revocavit. Socrates lib. 3. c. 22. Sozomenus, Egnatius.

III. IUDAEIS, et gentibus, ne sacra sua palam exercerent, interdixit; et edicta, quae Iulianus pro gentilibus contra Christianos publicaverat, abolevit. Histor. Magd. cent. 4. cap. 3.

IV. Frumentum, quod Constantinus Magnus olim Ecclesiis distribui mandaverat, Iulianus vero ademerat, Ecclesiis reddi, lata lege super ea re procuravit. Quia vero tunc ingens fames non patiebatur totam conferri Constantini largitionem, trientem IOVIANUS tum praeberi iussit: totum pollicitus, cum fames cessasset. Ibidem.

V. IOVINIANUS Imp. ut fuit piissimus Princeps, sollicitus, qua ratione et vera religio propagaretur, et Ecclesiis, per Arianam impietatem perturbatis, pax pia restitueretur, Ab Athanasio per literas petiit, ut de necessariis rebus circa religionem Synodus institueretur. Athanasius igitur Synodum Episcoporum ex Aegypto, Thebaide ex Libya convocavit, et cum illis decrevit, sidem Nicaenam, ut Apostolicis dogmatis consentaneam, servandam esse. Eaque de re Synodicam Epistolam Athanasius ad Imperatorem misit, vel, ut alii putant, ipse Imperatoriattulit: in qua Sunodi Nicaenae decreta confir mantur, et Macedonii haeresis (quae Spiritus sancti divinitatem impugnabat) damnatur. Literis istis lectis, Imperator sententiam Synodi de religione confirmavit, seque in ea usque ad extremum vitae halitum perseveraturum dixit. Ibidem.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

MOrs IOVIANI aliquot prodigiis fuit significata. Nam Cometa interdiu conspectus est. Conflagravit locupletissima Bibliotheca Antiochena. Lana item magno agmine de caelo pluit. Chron. Phil. Fasc. temp. fol. 48.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

IOVIANUS, postquam pacem cum Rege Persarum fecisset, Constantinopolin cum exercitu properavit: apud oppidum Dadastana inter Galatiam et Bithyniam, laesus hiberno frigore, cum in cubiculum recens calce illitum venisset, et calefieri id ex prunis iussisset, sive odore noxio, sive calefactione ac nimia, noctu suffocatus, mortuus inventus est A. C. 364, die 17 Februar. cum imperasset menses 7, dies 22, vixisset annos 23, vel, ut alii volunt, 33: vel, ut quidam affirmant, 40. Eutropius, Orosius, Sozomenus l. 6. c. 6. Chron. Hedionis. Histor. Magd. cent. 4. cap. 3.

Hieronymus in Epitaph. Nepotiani ita de eius morte scribit: IOVIANUS gustatis tantum Imperialibus bonis, foetore prunarum suffocatus interiit, ostendens omnibus, quid sit humana potentia.

Alii mortis repentinae causam afferunt nimiam edacitatem, qua inter cenandum eo die genio indulsisse scribunt. Ego vero calumniam hanc esse credo, ab hostibus religionis Christianae confictam.

AXIOMA.

*makrobio/ths2, h. e. vitae longaevitas, secundum ordinarii iudicii divini regulam, promittitur piis, Exod, 20. vers. 12. Deuter. 5. vers. 16. Ephes. 6. v. 3. At contra braxubio/ths2, h. e. vitae brevitas, secundum absconditi iudicii divini decretum etiam piissimis interdum, deque Ecclesia Christi et religione orthodoxa praeclare meritis, divinitus constituta mirabili cum eventu fuisse legitur.

Exemplum huius rei memorabile habemus in IOVINIANO Imper. qui post susceptum imperium, non diutius quam septem menses, et aliquot dies, rerum gubernacula tractavit.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

IOVINIANI cadaver Constantinopolin translatum, ac ibi, cum luctu gemituque omnium Christianorum, honorifice terrae mandatum est, quod


page 700, image: s0772

tam pium probum que Imperatorem tam cito amisissent, qui Ecclesiam Christi ad piorum votum atque utilitatem restaurare potuisset.

XLVIL IMPERATOR, VALENTINIANUS I, vel Magnus, eiusque frater VALENS, collegae.

I. VALENTINIANUS.

CAPUT I. DE ORTV.

VALENTI NIANUS ordiundus fuit ex oppido Pannoniae Cibala, quod non procul fuit a Taururo, quod nunc est Belgradum. PATER eius fuit GRATIANUS restiarius, cognomento dictus funarius, eo quod venalitium funem ei portanti quinque milites extorquere nequiverint. P. Diacon. Appendix S. Aurelii Victoris.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a.

VAlentinianus fuit vultu decens, sollers ingenio, animo gravis, sermone cultissimus: ad loquendum parcus, severus, vehemens, infestus vitiis, maxime avaritiae, cuius fuit acer punitor. Genera vetustissimorum meminisse solebat: nova arma meditari: fingere terra seu limo simulacra: prudenter uti locis et sermonibus. Ibidem.

II. ACTA OECONOMICA.

I. Uxores.

VALENTINIANUS. duas coniuges habuit simul.

Primo matrimonio sibi iunxit SEVERAM: deinde ea vivente, neque repudiata, alteram nomine IUSTINAM duxit: illectus ad hoc peccatum prioris uxoris stultitia, quae marito Valentiniano Iuctinam, pulchritudinis eximiae nomine commendaverat. Ac ne hoc delictum plurimos offenderet, legem Valentinianus tulit ac promulgavit, ut omnes qui vellent, impune bigamiam contraherent. Sed exemplum Imperatoris nemo imitatus est. Socrates lib. 4. cap. 32. Nicephorus lib. VI. cap. 31.

II. Liberi.

1. Expriore uxore SEVERA, ei natus est GRAZIANUS, qui Imperator factus.

2. Ex IUSTINA (quae Arianae baeresi fuit addicta, sed vivente matito Valentiniano I. non ausa fuit profiteri se esse Arianam. Illo vero defuncto, quia filius Valentinianus II. adolescens erat, palam id professa est, orthodoxos persequi coepit, filiumque ad idem faciendum, sicut postea dicemus, instigavit; ideo tandem in exilium est eiecta.) VALENTINIANUS unicum suscepit filium Valentinianum II, qui postea Imperator factus est; et tres filias, IUSTAM, GRATAM, et GALLAM; quam in uxorem duxit Imper. Theodosius Magnus.

III. ACTA POLITICA.

I. Ante Imperium.

1. Sub Iuliano apostata fuit Tribunus militum, a quo, quod orthodoxus erat, in solitudinem relegatus est. Hinc Theodoretus lib. 3. ita de eo scribit: Cum IULIANUS in fanum Fortunae (inquit) choreas ducens ingrederetur, et aeditui utrinque ad ianuas consisterent, ut introeuntes aqua lustrali expiarent: Valentinianus tribunus Imperatorem praecedens, ubi videt aquae guttam suae lanae aspersam, pugno caedit aedituum, seque inde non expiatum, sed turpi labe pollutum, ait. Quod factum Iulianus conspicatus, Valentinianum ad Castellum in solitudine situm relegavit, ibique vitam degere iussit. At Valentinianus anno et paucis mensibus interiectis, imperium tamquam mercedem suae pietatis et confessionis obtinuit, et, ut orosii verbis utar, retribuente Christo loco persecutoris sui accepit Imperium.

2. VALENTINIANUS, post mortem Iuliani, ab Imp. Ioviano ab exilio revocatus, et iterum Tribunus militum factus est.

II. Electio ad Imperium.

Statim post obitum IOVIANI Imperator declaratus est, sed quia aberat, decem dierum interregnum fuit, et cum Valentinianus die 24 Februar. Constantinopolin aveniret, eo die Imperium adire noluit, quod tum annus bissextilis esset, et diem intercalarem (quo Res publ. Rom. aliquoties iacturam passa est) infaustum esse iudicaret. Die igitur sequenti, qui fuit 25 Februarii, omnium unanimi consensu cum acclamationibus et laudibus solitis Imperator electus, et Augustus nuncupatus est.

III. Acta in Imperio.

I. ACTA TOG ATA.

Hic Imperator insignibus virtutibus praeditus fuit, vitiis tamen non prorsus caruit.


page 701, image: s0773

I. VIRTUTES.

I. Iustissimus fuit. Nam

1. In urbe Constantinopoli aeneum modium collocavit, ne mensurae diminui possent, et quibusdam, qui diminuerant, praecidit manus; quas ibi suspendit. Sudias.

2. In id quoque intentus fuit Valentinianus, ut thesauri iuste acciperentur, h. e. ne per iniuriam fiscus augeretur, aut per iniuriam exhauriretur. Idem.

3. Cum Berenica vidua de quodam Praeposito suo Rhodamo, qui eam iniuriis affecerat, conquesta esset, Valentinianus iudicem ei dedit Salustium, praefectum praetorio. (qui vir tantae integritatis fuit, referente Suida, ut postquam imperium Valentinianus suscepisset, adire Imperatorem iuberet, si quis iniuria a se affectus esset. Verum nemo questus est.) Ab hoc condemnatus praepositus, cum iudicium illius nihili faceret, ab Imperatore in Hippico crematus est, omnibus bonis ipsius viduae assignatis. Exemplum illud fuit iustae severitatis.

II. VALENTINIANUS auctoritatis observantissimus fuit.

1. Constituit, ne quis vestes auratas, praeter Principem, et purpuram gestaret. Quia etiam purpurea vestis, cuius color rubicundus, sanguinis imperium et necis inferendae potestatem notavit.

2. Cum a Valentiniano Imperatore milites postularent, ut socium Imperii constitueret, hoc responsi ab eo tulerunt: Ut me privatum ad Imperialem dignitatem extolleretis, in vestra erat potestate. At postquam me iam elegistis, quod petitis, in meo est arbitrio, non vestro. Vobis tamquam subditis competit parere, mihi vero quae facienda sunt cogitare. Sozomenus lib. 6. Histor. Ecclesiaest. cap. 6. Nicephorus lib. 11. cap. 1.

USUS.

Hinc refutari possunt Bucherius lib. 1. de abdicat. Henrici III. cap. 10. Rossaeus de potestate Rei publ. lib. 1. c. 1. n. 6. in fin. Et Magdeburgenses in discursu de iure Magistratus in subiectos. Qui subditos Magistratu superiores esse contendunt, hisce ficulneris in nixi praesidiis. Constituens est praestantior constituto. Atqui subditi constituunt Regem, Rex ab illis constituitur. Ergo.

Resp. Aliud est constiruere aliquem infra se, aliud vero constituere aliquem supra se. Respectu priori constituens est superior constituto, sed non respectu posteriori. Sic Principes, postquam alternatim Rem publ administraverant, et postea Numae lampada tradebant, illum ut superiorem nolentes volentes agnoscere cogebantur. Liv. lib. 1. Halicarn. lib. 5. Hoc accurata lance expendit Valentinianus Imperator uti supra diximus.

III. VALENTINIANUS prudentissimus fuit, praecipue in Magistratuum et collegarum electione.

1. Cum hostes Imperii exoriebantur complures, (Alemanni enim Gallias et Rhetias populabantus; Sarmatae, et Quadi, Pannonias: Picti, et Saxones, et Scoti, Britannos: Mauri et aliae gentes, Africam: Persae, Armeniam: Gothi, Thraciam) ac ita collega magnopere indigeret, fratrem suum VALENTEM, universorum sententiis congruentibus, Imperii consortem, et Augustum pronuntiavit Calend. April. A. C. 364. et diademate ornavit, eodemque vehiculo secum, ut participem legitimae potestatis, cum magno decore ex suburbano, ubi eum produxerat, Constantinopolim reduxit. Ammianus.

2. VALENTINIANUS, cum periculosissimo morbo decumberet, adeo, ut multi de eius salute desperarent, et de novo Imperatore creando consilia conferrent, ubi hoc comperit, filium suum GRATIANUM nondum puberem Augustum proclamavit, A. C. 367. die 24 Augusti.

II. VITIA.

I. Non leve admisit delictum Valentinianus, quod duas ux ores simul in matrimonio habuerit, et legem publicaverit, licere cuivis duas simul habere uxores. Siquidem Princeps non potest dispensare contra leges divias, quia est Minister Dei. Rom. 13. v. 4. Non enim est supra, sed infra illas, et ad observandas eas obligatus, sicut dicitur Iosuae 1. v. 8. Non recedat volumen Legis huius ab ore tuo, sed meditaberis in eo diebus ac noctibus, ut custodias et facias omnia, quae scripta sunt in eo. E. non contra, sed iuxta Legem Dei Princeps agere debet. Iam vero Christus tamquam verus Deus digamiam in N. T. prohibuit, Matth. 19. vers. 5. 6. Erunt DVO in carnem unam. Si duo debent esse in carnem unam, iuxta Christi mandatum: Ergo digamia simultanea, h. e. ut quis duas uxores simul habeat, in N. T. est prohibita.

II. Non leviter quoque peccavit in eo, quod nimis credulus fuerit. Nam si infidis ei hominibus, quibus se quasi fidissimis et prudentissimis dederat, carere, aut probatis uti licuisset, perfecti Imperatoris laudem consecutus fuisse putaretur.

III. Reprehenditur item in hoc Imperatore, quod natura aedmodum suerit iracundus, ita quidem, ut cum Quadorum Legatos, nimium iniqua ab illo populo admissa excusantes, auditet, prae iracundia subito concideret: sicut in cap. 3. dicemus.


page 702, image: s0774

I. I. ACTA SAGATA.

I. Difficilia bella gessit cum Saxonibus: (quorum in bellis Impp. primum hic fit mentio cum quibus et postea tanto cum periculo dimicatum est, ut Sidonius Apollinaris Episcopus Arelatensis scribat: Nullus hostis hoste Saxone truculentior est: nec robore tantum et audacia, sed etiam consilio et arte vincit: Improvisus aggreditur, provisus elabitur, etc.) Vicit tamen Saxones Valentinianus infra Coloniam Agrippinam in Tungris. Chron. Philipp. Crusius.

II. Repressi sunt a Valentiniano et Alemanni, quorum sedes tunc fuit, ubi nunc est Suevia. Contra eos ad Nicrum arces condidit, liisque praesidia imposuit, Chron. Philipp. Ammianus.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. VALENTINIANUS pius et in vera religione constans Imperator fuit. Id circo cum sub Iuliano apostata Christianum se profiteretur, et Ethnicismum amplecti nollet, ab eo in exilium eiectus est: sicut supra diximus.

II. VALENTINIANUS orthodoxos promovit, et subditis suis liberum religionis exercitium concessit. Nam de eo scribit Ammianus, ipsum hoc moderamine Principatus inclaruisse, quod inter religionum diversitatem medius steterit, nec quemquam inquietaverit, nec interdictis minacibus subditorum cervices adid, quod ipse colebat, inclinarit, sed has partes intemeratas reliquerit.

III. Electionem AMBROSII ad Episcopatum Mediolanensem approbavit. Cum Auxentius Episcopus Mediolanensis vitam cum morte commutasset, et populus ad eligendum novum Episcopum convenisset, orta discordia res fere ad certamen venit. AMBROSIUS cum Liguriam eo tempore gubernaret, et ad sedandum tumultum ad templum ac currisset, de concordia ita disseruit, ut communibus omnium suffragiis nemo alius quam ipse Ambrosius, Catechumenus adhuc, necdum baptizatus, ad Episcopi functionem vocaretur. Verum cum Ambrosius dignitatem Episcopatus repudiaret, Valentinianum de re gesta fecerunt certiorem: qui electionem eius approbavit, laetari se dicens, tantam esse in praeside corporumque custode pietatem, ut Deus censuerit animas ei commendandas esse. Hoc itaque modo Ambrosius a fiscibus ad pedum Episcopale pervenit. Socrates lib. 4. Histor. Eccles. cap. 25. PROBUS praefectus praetorio cum Ambrosium in Liguriam mitteret. dixit; Vade ac age, non ut iudex, sed ut Episcopus. Quo apophthegmate non solum Ambrosium monuit, quanta religione Magistratus ei gerendus esset, verum etiam de futuro eius Episcopatu vatidicam vocem edidit.

IV. VALENTINIANUS, par)r(hsi/an Episcopi Ecclesiae benigno animo se suscepturum professus, ut refert Theod. lib. 4. Histor. Eccles. cap. 5. Est vobis (ait ad Episcopos ad se accersitos, cum eligendus esset Episcopus Mediolanensis) utpote sacris et divinis literis institutis explorate cognitum, qualis debeat esse is, qui sit ad Episcopatum gerendum delectus: et quod necesse sit, gregem suum non doctrina solum, verum etiam praeclara vivendi ratione moderari, et se cuiusque virtutis exemplar ei praebere, suaeque disciplinae rectam vitae et morum institutionem testem habere. Quare hominem in fide ita instructum in sede et gradu Episcopali iam collocate, uti et nos, a quibus hoc gubernatur imperium, ei vere et ex animo capita inclinemus, et illius reprehensionem (nam cum simus homines, errore labi necesse est) velut medicinam animorum cupide amplexemur. Et rursus cap. 6. libertatem AMBBROSII cupide amplexatus est. Nam paucis post diebus, cum D. Ambrosius valde libere apud Imperatorem verba faceret, resque nonnullas tamquam minus recte a Magistratibus administratas coargueret, respondit Imperator: Novi iampridem tuam in loquendo libertatem. Qua explorate cognita, non modo non tuae in Episcopum ordinationi restiti, verum etiam suffragatus sum. Quare sicut divina praescribit Lex, nostrorum animorum erratis medicinam facito. Ista sunt ab Imperatore et dicta Mediolani, et factitata.

USUS.

Veritas in aulis exulat. Hoc ipsemet Ludovieus XI, Rex Galliae professus est. Illum enim dixisse aliquando Historici referunt, se in regno suo, et potissimum in aula propria, abundare omnibus rebus, una excepta. Quam vero innueret rem, dum quaereret unus ex familiaribus aulicis, Veritatem esse respondit. Quare prudens et pia eius ad filium in regno successorem fuit haec admonitio: Ita te gerito, ut confessarii, necessariique et familiares possint te libere admonere mali, quod feceris, et docere facta tua. Siquidem natura humana in his rebus, quae ad voluptatem pertinent, ad id saepius inclinatur, quod sibi detrimento esse solet, atque id unum profuturum putat, quod ipsa cupit perficere: Hincque revera in fraudem inducta, neque quid conducat, sollertia prospicere, neque periculis admonita, vel molestiam animi discere, vel ad id quod decet, redire potest.

V. Idololatriam Valentinianus abrogavit. Nam inter cetera eius mandata etiam hoc exstat lege 7.


page 703, image: s0775

de Paganis: Nemo cultus vel adorationis causa clausa Idolorum templa aperiat. Longe enim a nostris temporibus abesse debet, ut maledictis idolis antiquum honorem restituamus, eorumque postes templorum coronis ornemus.

VI. Noluit fratri suo Valenti summaxei=n, eique adversus Gothos auxilium ferre. Quoniam, dixit, apostata factus est, et impia Arianorum dogmata amplexus. Theodoretus lib. 4. cap. 31. Praeterea ei denuntiari iussit: Non decere ei auxilium ferre, qui contra Deum, eiusque Filium, bella nefaria gereret, ne in malitia sua confirmaretur, sicut Nicephorus scribit lib. 11. cap. 48, et 49. Saepe etiam fratri hortator fuit, ut et veritatem amplecteretur, et ne saevitiam in recte sentientes exerceret. Philippus in Chron.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

Oratio proagw/nios. VALENTINIANUS moriturus una se tantum gloriari victoria dixit. Rogatus, qua? respondit: Inimicorum nequissimum devici, CARNIM MEAM.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a

Mors eius considerari potest tripliciter.

I. Physice, h. e. mortis genus; de quo ita scribunt Historici: Intulerant Quadi bellum vicinis Pannoniis: sed territi Valentiniani adventu pacem petivere. Ibi cum legationi Quadorum (apud Brigionem oppidum, quod Brega Silesiae esse existimatur) responderet, qui latrocinia excusabant; subita ira incensus, cum magna vocis contentione eos obiurgaret, apoplexia interiit. Pomponius Laetus, P. Diacon. Appendix S. Aurelii Victor.

II. Chronologice, h. e. quando mortuus sit. nempe A. C. 375. aetatis 55, Imperii anno II, mense 8, die 22. Socrat. Ammian.

III. Theologice. Sine baptismo deccssit. Hic Quaestio moveri potest, An sit salvatus, quia non fuit baptizatus.

Resp. De salute eius nullo modo dubitandum. Nam pertinet huc regula Theologorum: Non privatio, sed contemptus Sacramentorum damnat. Et recte D. Ambrosius in Oratione funebri sic de eo scribit: Respexit Deus ardens desiderium illius, quo Baptismum expetivit. Quo etiam referenda est illa observatio, quod Christus, cum dixisset, Marc. 16. Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit: in antithesi nequaquam dixerit: Qui vero non crediderit, nec baptizatus fuerit, damnabitur: innuens scilicet, Baptismum non esse absolutae necessitatis, ut sine eo etiam in casu necessitatis nemo possit fieri salvus. Bern. Epist. 77. postquam multa ex Ambrosio et Augustino citasset; Vide, inquit, ne forte ob hoc Salvator, cum diceret, qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit, etc. caute et vigilanter non repetierit: Qui vero baptizatus non fuerit, sed tantum: Qui vero non crediderit, condemnabitur: nimirum innuens, solam interdum sidem sufficere ad salutem, et sine ipsa sufficere nihil. Eodem sensu Lutherus tom. 2. Ienensi Lat. 787. monstrat, Christi fidem in Sacramento adeo esse necessariam, ut etiam sine Sacramento servare possit: ideo noluit adicere, Qui non crediderit et non baptizatus fuerit.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Cum Valentinianus vita excederet, nec Valens, nec Grtatianus, collegae ipsius, in vicinia fuere. Duces igitur Valentinianum II, puerum, qui propius aderat, sexto die Imperatorem proclamarunt: quod postea non improbarunt, nec Gratianus, nec Valens.

II. AMBROSIUS in Orat. de Valentiniano I, Imperatore Christianissimo, ita loquitur: Valentinianus meus candidus et ruber, habens in se imaginem Christi. Sicut de Christo sponso caelesti legitur, Cantic. 5. vers. 10. quod sit candidus et rubicundus. Candidus ob integritatem et innocentiam: Rubicundus vero, per fidem in Christi sanguinem, qui Christi imaginem in se portat. Et porro inquit: Ne iniuriam putes; charactere enim Domini inscribuntur et servuli, et nomine Imperatoris signantur milites. Iam vero nos omnes sumus Christi servi, et milites spirituales, qui sub vexillo eius militant. Sicut autem servi vexillum Domini, et milites signum sui Ducis gestant: ita quoque Christi character atque signum in nobis inveniri debet.

II. VALENS.

CAPUT I. DE ORTV.

HIC VALENS fuit Imperatoris Valentiniani frater. Genealogiam igitur eius vide in historia praecedenti.


page 704, image: s0776

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

I. UXOR eius dicta fuit DOMITIA, vel DOMINICA, callida et astuta femina, et haeresi Arianae addicta. Quae etiam marito blandimentis suis persuasit, ut a vera religione deficeret, et Arianismum amplecteretur.

AXIOMA.

Corruptiones in Religione a (malis) mulieribus plerumque sunt profectae. Unde malae mulieres a D. Hieronymo vocantur Ianua Diaboli, via iniquitatis, etc. Hieronymus in Regul. Monach. de castitate, tom. 4. p. 268.

Exemplum hoc loco habeinus in VALENTE. plura vide in historia Iustiniani Magni.

II. Unicum ex hac uxore VALENS suscepit filium nomine GALLUM. Hic ob peccata parentum in pueritia iusto Dei iudicio per mortem abreptus est. De quo ita scribit Socrates lib. 4. cap. 21. Filius Valentis (inquit) qui tenera admodum aetate fuit, forte adeo graviter aegrotare coepit, ut Medici de eius vita penitus desperarent. Cuius Mater Dominica Imperatrix retulit ad Imperatorem, se per quietem ab horrendis visis valde divexatam fuisse, puerumque propter contumeliam, quam BASILIUS Episcopus fuisset ab eo perpessus, morbo afflictari. Quae Imperator animo diligenter complectens, accersit BASILIUM, et quo illius faceret periculum, sic eum alloquitur: Si vera tua sunt de fide dogmata, precare, ne filius meus moriatur. Tum Basilius, Si, inquit, credes, Imperator, quemadmodum ego, et efficies, ut Ecclesia ad concordiam reducatur, vivet puer. Cui cum Imperator minime consentiret, Idcirco, inquit, Basilius de puero fiat voluntas Dei. BASILIUM, cum haec dixisset, dimitti iubet. Puer statim post exit e vita.

AXIOMA.

Deus peccata parentum etiam in liberis punit. Exod. 20. v. 5.

Exemplum hoc loco habemus in Valente Imperatore eiusque silio Gallo.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

A fratre Valentiniano I. consors Imperii factus est A. C. 364. Calend. April. sicut in historia praecedenti diximus. Ille Valentinianus Oecidenti praefuit: Valens Orienti. Infelix autem fratrum dissimilitudo fuit. Nam ille orthodoxorum fautor ac protector fuit: Hic vero Arianorum. Ideo de Valente sic loquitur Nazianzenus: Insurrexit repente nebula grandine plena, et pernicies calamitosa, quae omnem Ecclesiam contrivit et discerpsit. Christi cultor pariter, et Christi osor: Qui post persecutorem (Iulianum) persecutor fuit., et post Apostatam non quidem apostata, sed nihilo meliorem Christianis se praebens.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. VALENS Imperium ut Tyrannus (de quo in Act. Ecles. plenius dicemus) administravit. Nam sciscitatus a necromantico, quis post se regnaturus esset? respondit Magus, fore illum cuius nominis primae literae essent THEOD. (indicabat Daemon Theodosium M. Imperatorem.) Quare Valens omnes qui Theodori, vel theodosii, vel theoduli, vocabantur, occidi iussit; sed non potuit theodosium M. successorem occidere. Interque alios Theodosiolus vir nobilis Hispanus neci datus est. Hic fuit Dux praestantissimus, et a Valentiniano missus seditionem in Africa sedavit: Firmum, qui Regem se constituerat, vicit, atque ita, dum Africam et Mauritaniam iterum regnosubiecit, benede Imperio Rom. meritus est. Postquam autem rescivit, Valentem Tyrannum de se occidendo consilia inivisse, prius Carthagine baptismo accepto, gloriosa morte occumbens, percussori iugulum ultro praebuit. Ceteri igitur, novi periculi metu, nomina sua mutarunt. Socrates lib. 4. cap. 19. Sozomenus lib. 16. cap. 35. P. Diacon. lib. 12. Zonar. Tom. 3.

II. Nullis liberalibus studiis Valentem Imp. eruditum fuisse, fatetur Ammianus Marcellinus l. 13. iussit tamen ut Eutropius res Romanas ab urbe condita usque ad suam aetatem colligeret. Id non ineleganter praestitit Eutropius, cuius etiamnum exstat (ut appellatur) Breviarium. Balduinus de Institutione Histor. lib. 1.

II. ACTA SAGATA.

I. Bellum contra Procopium.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a. Procopii sedito.

PROCOPIUS cognatus IULIANI, (quem Iulianus etiam voluerat successorem) Imperium


page 705, image: s0777

sibi sumpsit. Latuerat hic diu in Cappadocia, et extrema inopia coactus Chalcedone tandem amicos invenit, quibus fretus Constantinopolin properavit, et pellecta in societatem suam multitudine, dum cognationem sobolis Constantini iactitavit, regiam occupavit: et ut favorem obtineret multitudinis, Constantii filiam posthumam cum matre Faustina secum duxit, quasi pro iis defendendis bella gereret, et primum quidem exercitum contra se missum in suas partes pellexit, inde Helenopolin occupavit, Nicaeam obsedit, et tandem tota Bithynia potitus est. Ammianus.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a. Valentis cum Procopio conflictatio, eiusque a proditoribus traditio.

VALENS Imperator turbatus Procopii astu, quod et Constantinopoli potitus esset una cum regia, et deinde Scitharum 10000 accersivisset, quibus tot regiones occupasset, in animo habuit ad conditiones pacis descendere, quod et fecisset, nisi a Ducibus prohibitus fuisset. Ideo Nicomediam occupavit, et Chalcedonem obsedit, sed probris exagitatus obsidionem solvit. Inde accepit nova auxilia e Germania; et proelio cum Procopio congrediens militibus tesseram dedit, auctoribus Ducibus suis, Augustus, quam vocem subinde ingeminarent: Quo facto Procopii exercitus signa ad Valentem detulit, et procopius in silvas fugit, sed mox proditoribus Gomario et Agelone, quos fidos sibi esse putaverat, captus et vinctus Valenti est traditus. Procopius igitur ad arborum duarum non longe inter se distantium vertices adductos, pedibus aliigatus, eisdem mox ad naturalem statum suum redire permissis, discerptus est. Socrates lib. 4. c. 3. Sozomenus lib. 6. cap. 8. Nicephorus l. 11. cap. 4. Ammianus.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a

I. Proditorum Procopii horrenda trucidatio. VALBNS utrumque Procopii proditorem Gomarium et Agelonem novo supplicii genere crudelem in modum serris dissectos interemit, spreto iureiurando, quo se illis benevolum semper fore receperat. Ididem.

Hic notandum Axioma illud Politicum: Proditionem quidem gratam esse principibus, Proditores autem invisos.

II. Urbis Chalce donis a Valente Imp. devastatio. Valens Procopio e medio sublato Chalcedonem cepit, et muros eius diruit, quod Procopii partibus adhaesissent, et se contumeliis affecissent. In lapidibus autem vaticinium inventum fuit huiusmodi; Hos lapides transferendos Constantinopolin, ad aqua ductum aedificandum. idque paulo post factum est in aquaeductibus Valentinianis. Soc.

II. Bellum contra Gothos.

I. Difficilia bella gessit Valens cum Gothis, cum quibus saepe dubio Marte pugnatum est. Et licet contra eos Valens Traianum Ducem praestantissimum cum validissimo exercitu miserit, tamen ille a Gothis victus et profligatus est. De quo ita scribunt Theod. et Niceph. Valens, ubi traiecto Bosphoro venit in Thraciam primum, quoniam bellum vehementer extimescebat, longo tempore Constantinopoli ipse commoratus est: Traianum ducem contra Brabaros misit cum exercitu. Ac postquam Traianus ab hostibus superatus rediisset, ignaviam ei et timiditatem in convivio Imperator obiecit. Ille autem ea dicendi libertate, quae virum fortem et strenuum decet: Non ego, inquit, ô Imperator, victus sum; sed tu ipse sponte tua victoriam a te ipso reicis, qui ita cum Deo belligeras, momentumque quod ab eo provenit, repellens, ad hostes potius transmittis. Deus enim semper vincit: et victoria illis favere solet, qui auspicium ductumque eius sequuntur. Is nunc ab adversariorum partibus stat, quod contra Deum aciem instruere non desinis. Theodoretus l. 4. cap. 29. Nicephorus l. 11 cap. 40.

II. Deinde Valens ipse contra Gothos expeditionem suscepit, sed infeliciter pugnavit: de quo in cap. 3. plenius dicturi sumus.

III. Bellum contra Persas.

Cum Sapores Persarum Rex Armeniam invaderet, valens contra eum exercitum misit: praecipit tamen Ducibus, ut magis defenderent, quam bellum inferrent. Igitur lacessiti occasionem captantes vicerunt, et ab utraque parte in hiberna redierunt. Ammianus.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Valens Imperator initio recte sensit de vera religionis doctrina, quod testatur edictum ab eo una cum Valentiniano fratre ad Episcopos dioeceseos Asianae, Phrygiae, Cataphrygiae, ac Pacatianae, missum: Deinde vero cum contra Gothos, qui Thraciam depopulati fuerant, expeditionem esset moturus, prius baptizari voluit, quare persuasione coniugis, quae Ariano veneno infecta erat, ab EUDOXIO Constantinopolitano Episcopo Ariano baptismum accepit: eique defensionem Ariani dogmatis et diversum sentientium persecutionem


page 706, image: s0778

iureiurando spopondit. Et mox, quod impie promiserat, scelerate perfecit. Etsi autem a fratre Valentiniano piissimo Imperatore per literas obiurgatus, atque ut a persecutione desisteret, admonitus fuit: tamen non obtemperavit, sed magis etiam contra Orthodoxos exasperatus est. Nam

1. Edictum in Oriente promulgavit, ut omnes orthodoxi Episcopi Ecclesiis pellerentur. Uno igitur eodemque tempore in exsilium expulit Episcopos, Meletium Antiochia, Eusebium Samosatis, Pelagium Laodicea, Barsen Edessa. Denique omnes Episcopos (excepto Athanasio Alexandriae, Paulino Antiochiae, et Epiphanio Cypri Episcopo, quos in suis sedibus reliquit) quotquot cum Euzoio Ariano Episcopo communicare nolebant, graviter afflixit: quorum aliquos variis suppliciis affecit, quosdam pecuniis mulctavit, quosdam flagris cecidit: multos in flumine Oronte, quod Antiochiam praeterlabitur, submersit. In summa hoc egit acerrime, ut tota Religio Christiana in Arianismum verteretur. Socrates l. 4. c. 1, 2, Theod. l. 4. c. 13. et 16. Sozomenus l. 6. c. 7. et 18.

2. Legem tulit, iubens, ut Monachorum multitudo per deserta Aegypti habitans, ad militiam cogeretur; recusantes vero per Tribunos et milites fustibus caedi et interfici mandavit. Socrat. l. 4. c. 32. Theod. l. 4. c. 26.

3. Tandem Valens, mortuo fratre, tamquam ruptis repagulis, prorsus Satanico furore in Christianos et doctores pios grassatus, et eo vesaniae progressus est, ut odio orthodoxorum gentibus ac Iudaeis, nec non Haereticis omnibus, licentiam daret sacra sua celebrandi, et idololatricas vanitates a Ioviano destructas, reflorescere permitteret: Iovisque cultum, et Bacchi, sacraque Cereris iam non in occulto, tamquam sub pio aliquo Imperatore, celebrarentur, sed per medias plateas bacchantes ubique cursitarent: cum illis solum inimicum se Princeps ostenderet, qui doctrinam Apostolicam praedicarent.

4. Venerunt ad Valentem Imperatorem Ecclesiastici viri octoginta et unus Nicomediam: Hilibellum supplicem de iniuriis illatis ab Arianis Imperatori offerunt. Imperator autem illo lecto, furore accensus, Viros illos comprehendi et interfici mandat, idque clam Modesto Praefecto iniungit. Hic multitudinis seditionem metuens, manifeste interficere eos noluit, sed navem paravit, se eos in exilium missurum simulans. Id supplicii ipsi fortiter et animose accipiunt. Nautas autem in piscatoria navicula pone sequi iussit, et navem succendere. Hoc ubi factum, piissimiielli viri innocentes mediis in fluctibus perierunt. Imperator vero relicta Nicomedia Antiochiam venit, ibique aliquandiu commoratus, Homousianos multos, variis modis excruciatos, neci dedit, plerosque vero fluviis submergi curavit. Socrates l. 4. cap. 16, 17. Theod. l. 4. cap. 18. 24. Histor. Magd. cent. 4. c. 3.

5. Ab Antiochia Edessam (sub praetextu visendi ibi reliquias S. Thomae Apostoli) profectus, cum cognosceret, plerosque Christianos ibi ab Arianismo abhorrere, (nam illis Valens Ecclesia interdixerat: nihilominus tamen extra moenia in campis conventus egere, Christumque magno animo, spretis impiorum minis, docuerunt, et palam confessi sunt) praesidem generalem Modestum Imperator contumeliosis adortus est verbis, eique alapam impegit, eo quod principiis non obstitisset, et ad Arianis dissentientes non urbe expulisset. Praefectus hac contumelia accepta, Imperatori morem gerere, sed neminem occidere constituit. Clam igitur illis significavit, uti caverent, ne postridie eius diei solitum in locum precandi causa convenirent, sedulo prospiciens, ut vel pauci eorum, vel nemo in discrimen veniret: At Edesseni spretis penitus eius minis, multo maiore studio quam antea, consuetum locum compleverunt. Qua re nuntiata, Modestus quid ageret omnino non habuit. Ac licet rerum praesentium status eum incertum animi reddidisset, tamen in campum ire perrexit. Interim mulier, filio manu secum tracto, et amiculo, contra quam sexum muliebrem deceret, negligenter sibi circumiecto, perinde quasi ad rem festinans optatam, cohortem militum, quae Praesidem anteibat, perrupit. Quod cum vidisset Modestus, eam ad se accersit, causam festinationis interrogat. Tum illa, Uti, inquit, ocius ad campum, in quo populus Ecclesiae Catholicae coactus est, veniam. Tune sola, inquit Modestus, nescia es, Praesidem actutum eo profecturum, et quos ibi offenderit, interfecturum? Imo vero, inquit, audivi, et propterea cursu celerrimo mihi opus est, ne post tempus veniam, et ita martyrio a Deo oblato destituar. At cur, quaeso, inquit praeses, puerum tecum ducis? Ut ille quoque, inquit, communis martyrii fiat particeps, parque praemium consequatur. His auditis a muliere, et intellecta praesentia animorum omnium: renuntiat ad Imperatorem VALENTEM, Frustra, inquit, ista caedes patrabitur. Nam insaniam solum decerpemus ex hoc facinore, nec exstinguemus promptitudinem illorum. Atque his verbis exspectatorum malorum sensuma multitudine avertit: licet Presbyteri et Diaconi ad Praetorem raperentur, ut horum alterum fieret: ut vel ipsi admitterent Lupi societatem, vel exigerentur urbe, mitterenturque in ultima quaedam loca. Sozomenus lib. 4. cap. 18. Socrates


page 707, image: s0779

lib. 4. cap. 18. Theodor. lib. 4. cap. 17. Histor. Magd. ibidem.

6. VALENS Alexandriae Lucium quendam Episcopum constituit Arianae sectae addictum, qui instar lupi Ecclesiam vastavit, sic grassatus persecutionibus, ut nec in gentilium persecutionibus simile quidquam sit factum. Theod. lib. 4. cap. 15. Sozomenus lib. 6. cap. 5. Socrates lib. 4. cap. 21.

7. VALENS Gregorium Nazianzenum, et Basilium cognomento Magnum Episcopum Caesareae (qui Arianis, haeresin suam blasphemiasque magno furore in Oriente disseminantibus, fortiter sese opposuit, et conticescentibus aliis, ipse vere solus orthodoxam fidem libere confessus, ut pro Scintilla exstinctae propemodum fidei per universum orientem habitus sit: sicut Nazianz. eum in Epist. ad Basil. nominat: neque vel blandimentis, vel minis ab hoc proposito deterreri potuit) ex Ecclesiis suis eicere, et in exilium mittere cogitabat, sed tantorum virorum reverentia fuit retractus. Sozomen. lib. 6. cap. 7. et 18. Inprimis vero Basilii constantia, et heroica animi magnitudo admiratione digna est, qui verbis Psalmi 24. v. 1. Domini est terra et plenitudo eius, etc. contra VALENTIS Imper. minas se erexit, et Praefecto, horrenda quaevis minanti, alacriter restitit. recitat historiam Theodoretus lib. 4. hist. Eccles. cap. 19. Cum Valens Imperator plerosque Episcopos, aliosque Ecclesiarum ministros, quosdam blandiendo, praemiis inescando, precibus, persuasione; alios minis, bonorum proscriptione, exiliis atque suppliciis ad Arianismum impulisset, et solum BASILIUM constantem superesse videret: Demosthenem quendam hominem furibundum et audacem ad Basilium cum atrocibus comminationibus misit. Hunc contumeliis debacchantem Basilius irrisit, inter alia ei dicens: Tuum est, de pulmentariis cogitare, et non divina dogmata decoquere. Missus post Demosthenem est Praefectus, cui nomen MODESTUS: qui astutia primum Basilium aggressus est, et existimavit, pollicitationibus ac muneribus Basilium ab orthodoxa sententia Arianorum impiam haeresin pertrahi posse: Itaque accersitum ad se Basilium honorifice tractavit, placideque allocutus hortabatur, ut tempori cedere, neque tot Ecclesias adducere in discrimen vellet tenui exquisitione dogmaris: promittebat et ab Imperatore illi amicitiam et multa beneficia: At divus ille vir, adolescentulis congruere tales sermones, respondit. Nam hos et similes inhiare eiusmodi rebus: qui vero essent innutriti divinis literis, eos nullam syllabam illarum in discrimen venire pati posse, solereque, si res poscat, nullum genus mortis pro illis subeundum recusare. Imperatoris quidem amicitiam magni se pendere cum pietate; qua remota, perniciosam esse. Non enim personarum dignitate, sed fidei integritate, Christianismum dignosci: ut refert Nazianzenus. Ferebat hoc aegre Praefectus, aiebatque, eum desipere. Tum M. Basilius: Utinam aeterna haec mea sit desipentia. Denuntiato igitur exilio, iubet eum cogitare, quid agat, et postero die sententiam suam explicare: Ibi M. Basilius respondit: Eundem se illi postridie quoque reversurum; videret modo, ne animum ipse mutaret, et minas exsequi nollet. Haec Theodoretus. GREGORIUS autem Nazianz. orat. 30. quae est in laudem Basilii inscripta, haec adicit: Praefectus Basilio: Quid? potestatem hanc meam et Imperatoris non pertimescis? Cur vero pertimescam? respondit Basilius: Quid fiet, quid patiar? Quid patieris? intulit ille: bonorum proscriptionem, exilium, cruciatus, mortem. Tum Basilius: Si quid aliud habes, id nobis minitare. Horum enim, quae adhuc commemorasti, nihil nos attingit. Quoniam primum bonorum proscriptioni obnoxius non sum, quippe qui nihil habeam: nisi forte laceris et detritis hisce pannis indiges, ac paucis libellis, in quibus mihi vita sita est. Nec vero exilium ullum cognosco, qui nullo loco circumscriptus sum, ac neque terram hanc, quam nunc incolo, meam habeo, et eam omnem, in quam proiectus fuero, pro mea duco: Imo universam terram DEI esse scio, cuius advena ego sum et peregrinus. Cruciatus autem, quid in me poterunt, cum corpus prope nullum, et ossa sine carnibus circumferam? nisi forte primam plagam dixeris; huius enim solius inferendae potestatem habes: Quin nec mortem formido; quippe quae beneficii loco mihi erit: citius enim me ad DEUM transmittet, cui ???vo et munere meo fungor, maximaque ex parte obii, et ad quem iamdudum propero. Haec Nazianzenus. Haec cum a Praefecto MODESTO nuntiarentur Valenti Imperatori, minas suas et vim contra Basilium aliquantum remisit. Non multo autem post iterum iratus Valens, in templum cum satellitio irruit, ut Basilium inde abduceret. Cum autem videret, Basilium nihil consternatum, alacriter officium suum in templo administrare, nullam ei vim intulit, sed pietatem et reverentiam simulavit. Cumque ad aram accederet, munera oblaturus subita vertigine correptus ac tremebundus totus collapsus fuisset, nisi a Diacono quodam apprehensus et sustentatus fuisset. In sacrarium igitur illatus, amice cum Basilio de religione contulit. Spes tunc magna erat, meliorem fore Imperatorem: Sed a Consiliariis improbis ad impietatem pristinam paullo post retractus, iterum Basilium in


page 708, image: s0780

exilium mittere cogitavit. Sed miraculis deterritus est. Sella enim, qua vehebatur, dissolura est. Deinde cum literis relegationis Basilii subscribere vellet, penna fissa est. Assumit secundam, et similiter tertiam; quibus idem contigit. Cum autem pertinax in subscribendi proposito perseveraret, manus ilico trepidare atque horrendum in modum tremere incepit. Quo facto Valens vehementer conturbatus, literas discerpsit et abiecit. Denique filius Imperatoris (de quo supra dictum) subito in morbum desperatum incidit. Imperator Basilii preces pro filii salute petens, audivit, Si ipse Imperator veram fidem sectaretur et Ecclefias uniret, se bonam spem de salute filii facere; sin minus, aliud eventurum. Cum autem Valens non consentiret; insuper etiam Arianorum preces imploraret, et praedictum filium per Arianum Sacerdotem (quod Basilius prohibuerat) baptizari curasset; filius mortuus est.

MODESTUS vero Praefectus precibus Basilii ex gravi morbo sanatus est, atque conversus.

Postea EUSEBIUS, Praefectus Ponti, Basilium conficto crimine accusavit, ad tribunal adduxit, minatusque est, se inflictis verberibus hepar tandem ex mediis visceribus illi extracturum. Cui Basilius: Gratum quid mihi (inquit) profecto feceris, si hepar, quod omnia membra reddit infirma, extraxeris; (ut ex habitu corporis colligere poteris:) ita enim corpus omne meum a molestiis semel liberabis. Non ausus est autem Eusebius Praefectus in Basilium aliter quam verbis minacibus saevire; parum enim abfuit, quin vulgus Praefectum trucidaret, nisi Basilius id prohibuisset. Theod. Histor. Eccles. l. 4. cap. 17. et in Hist. Tripart. 7. cap. 36. Socrat. lib. 4. cap. 26. Sozomen. lib. 6. cap. 16. Histor. Magdeb. Cent. 4. cap. 3.

Prodigia.

Impetante VALENTE, multis prodigiis fignificata mala, quae ex impietate et saevitia Valentii orta sunt. Nam

I. A. C. 365. die 21 Iulii horrendae fuerunt tempestates, quas secuti sunt terrae motus vehementissimi, adeo ut orbis terrarum mutaretur. Alicubi enim, ubi antea pedibus conficiebatur iter, iam navigandum erat, et mare in quibusdam locis digrediebatur, et campi exoriebantur. In insula Creta tum decem urbes perierunt. Socrat. lib. 4. cap. 3. Sozom. Oros.

II. Eodem anno apud Atrebatas lana vera de nubibus pluusae mista defluxit. P. Diacon.

III. A. C. 367, die 2 Iulii, Constantinopoli delapsa grando adeo magna fuit, ut manum globus unus impleret, et lapidibus similis esset.

Ac scribit auctor Fasciculi Temporum, grandinem eam tum homines, tum iumenta interfecisse, eamque per itam DEI demissam tum multi affirmarunt, eo quod Imperator Valens Ecclesiasticos multos viros, ideo quod Eudoxio communicare nollent; (ut supra dictum) exiliis afflixisset.

IV. A. C. 368. ingens terramotus in Asia exortus; quo concidit Nicaea urbs Bithyniae, quae saepe antea terrae motibus horribiliter concussa fuerat, undecima mensis Octobris funditus est subversa. Nec multo post Germae civitatis Hellesponti multae partes alio terraemotu deiectae et coneussae sunt. Quibus tamen neque Eudoxius neque Imperator motus, persequi a se dissentientes destiterunt. Socrat. lib. 4. c. 10. Hieron. in Chron. Fast. Sic.

V. Circa annum fere Christi 374 magna fuit siccitas Caesareae: Quam deinde fames secuta est, vivo Basilio, qui divites gravissimis orationibus hortatus est, ut tenuioribus ficultatibus suis subvenirent. Basil. serm. 3. in divites. et Hieron. in Chron.

VI. A. C. 375. Fames gravissima in Phrygia regionem illam oppressit, ut incolae sedes suas mutare alioque confugere coacti fuerint. Causam plerique assignarunt crudelitati Valentis, qui octoginta Presbyteros (de quibus supra diximus) navi impositos comburi curaverat. Socrates lib. 4. cap. 16. Cent. 4. cap. 3.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

ISAACI Monachi praedictio. Ferunt, Isaacum Monachum, e vicina solitudine egressum, ubi vidit Valentem cum exercitu egredi, contenta voce eidixisse: Quo proficisceris, ô Imperator, qui auxilio DEI, quem contra bellum gesseris, prorsus destitutus es? Nam quoniam tu multorum linguas ad blasphemias adversus eum loquendas acuisti, et pios laudibus eum celebrantes Ecclesiis exturbasti, idcirco ille Barbaros adversus te concitavit. Desine igitur tu bellum contra eum facere, et ipse bellum contra te commotum sedabit. Redde gregibus optimos pastores, et victoriam facile reportabis. Quodsi, his omnibus neglectis, bellum suscipias, reum eventu experiere, quam dutum sit tibi contra stimulos calcitrare. Nam neque ipse reverteris, et exercitum praeterea amittes. Cui admodum iratus Imperator; Revertar, inquit, et te interficiam, falsaeque praedictionis poenas abs te re


page 709, image: s0781

petam. Tum ille minas neutiquam veritus, clara voce, Eneca, inquit, si quid falsi me dixisse deprehenderis. Verum vaticinio eventus respondit. Socrates lib. 4. cap. 35. Sozom. lib. 6. cap. 37. Theod. lib. 4.. cap. 31, 32.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

VALENTIS adversus Gothos expeditio, eiusque tragicus exitus. Valens A. C. 378, die 30. Maii (ut Socrates habet) Constantinopolin venit. Ubi a plebe probris lacessitus, quod Gothos in Thraciam recepisset. Cui iratus Valens urbe discedit die 11 Iunii. Gothi sibi metuentes, Episcopum de pace ad Valentem miserunt; verum nihil impetrarunt, sed vindictae cupidus etiam Gratiani exercitum, qui prope aderat, exspectare noluit, sed die 9 Augusti pugnavit: ubi, cum Gothi ex insidiis equitatum vicissent, pedites in angustias coegerunt, eosque trucidarunt, quamquam non ceciderunt multi. Praestantissimi viri in hac clade desiderati sunt, et vix tertia pars exercitus effugit. Valens desertus a suis armigeris, neminem habuit, a quo tueretur: ideo sagitta vulneratus, in casam quandam munitam deportatus est: qua obsessa, cum qui intus essent, valide se defenderent, tandem Gothi ignem iniecerunt, ac Imperator in ea (hostibus ignorantibus, quis intus esset) crematus est. Qui ex incendio fugientes capti sunt, haec hostibus nuntiarunt. Ita poenas dedit iniustae saevitiae, quam adversus orthodoxos exercuerat. DEUS enim tarditatem, poenae gravitate compensat. Exstinctus est Valens A. C. 378. aetatis 50. cum impersset annos 14. mens. 4. dies 9. Socrat. lib. 4. cap. 38. Theod. lib. 4. cap. 36. Sozom. lib. 7. cap. 40.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Poena talionis. Dignum consideratione est in Valente; quod modus poenae cum modo delicti tandem congruat. Ipse iusserat 80 Presbyteros navibus impositos comburi. Rursus igitur in casa, in quam se occultaverat, combustus est, atque ita ad inferos (ex igne terreno in ignem infernalem) descendit. Et refert Orosius, Gothos petiisse, ut mitterentur ipsis Episcopi, a quibus religionis Christianae doctrinam discerent, et Valentem eis misisse Doctores Arianos: atque ita Gothos primae fidei suae rudimenta ab Arianis accepta in posterum retinuisse. Iusto itaque DEI iudicio Valens a Gothis crematus est, quorum ille animis pestiferum erroris virus infuderat.

XLVIII. IMPERATOR, GRATIANUS et VALENTINIANUS II. sive iunior. Fratres et Collegae.

I. GRATIANUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER fuit Imp. VALENTINIANUS PRIMUS.

II. MATER fuit severa. Ex hisce parentibus natus est in urbe Syrmio: sicut in Hist. Valentiniani I. Imper. diximus.

II. Appellatio.

Dictus fuit GRATIANUS. Habuit nomen et omen. Reipsa enim Gratianus fuit. 1. Active, quia erga omnes gratiosus et beneficus fuit. 2. Passive, quia apud omnes gratiosus, h. e. acceptus fuit. Victor. P. Diacon. Egnat.

CAPUT II. DE PROGRESSV. I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, et ACTA IUVENILIA.

EGregiis corporis et animi dotibus ornatus fuit. Nam,

1. Forma egregia fuit praeditus.

2. Literis ab ineunte aetate haud mediocriter institutus fuit. Praeceptorem habuit Ausonium Burdegalensem; (cuius exstant poemata quaedam, quem Gratianus tandem ad Consularem dig nitatem Romae evexit.) a quo didicit carmen eleganter scribere, ornate loqui, explicare controversias more Rhetorum.

3. Cibi, vini, somnique parcissimus, et libidinis victor fuit. Vict. P. Diacon. Pompon. Laet. Egnat.

II. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius fuit CONSTANTIA POSTHUMA, Constantini II. filia, cuius Mater Faustina fuit. quae Posthuma dicta est, quia Faustina mater praegnans erat, cum Constantinus moreretur; et post mortem demum eius nata est. Cum autem Constantia adolevisset, Gratiano est desponsata, sed nullos ex ea liberos suscepit.


page 710, image: s0782

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

GRATIANUS a patre VALENTINIANO I. insignibus imperii ornatus est, cum nondum pubertatis annos egressus esset. Cum ergo tam pater, quam patruus mortem obiissent, Gratianus utrique successit.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. Hic laudatissimus Princeps Imperium bene administravit; et insignibus virtutibus praeditus fuit. Nam,

1. Pius et religiosissimus, atque a prima adolescentia religioni orthodoxae addictissimus fuit, in qua etiam usque ad extremum vitae halitum constans permansit.

2. Valde humanus et liberalis fuit, adeo ut aegrotos ipsemet inviserit, illisque, quo ex morbo convalescerent, medicamenta attulerit: Pauperibus item et suis victum et amictum praebuerit.

II. GRATIANUS VALENTINIANUM II. fratrem consanguineum, quem exercitus perum adhuc vix quadrimum Imperatorem salutaverat, ab imperii societate non repulit; sed omnia ei communia fecit, et imperium cum eo divisit, et ipsi cessit Gallia, Hispania, Germania et Britannia: Valentiniano vero Italia, Illyricum et Africa. Zonaras.

III. GRATIANUS cum animadvertisset, Thraciam Daciamque possidere Gothos, atque ab Hunnis et Alanis extremum Romano nomini periculum instare; accitum ab Hispania Theodosium, ingentis animi et pietatis virum, et propter fortitudinem ac res gestas celebrem, Magistrum militiae fecit, eumque contra Barbaros cum exercitu misit: cumque feliciter eum bellum gessisse intellexisset, consortem Imperii fecit, concessa ipsi purpura, ac Orientis et Thraciae imperio ei tradito.

IV. Quemadmodum nemo sine vitiis: Ita et hic Imperator suos habuit naevos. Nam,

1. Cum Theodosium consortem Imperii fecisset, ex Pannonia in Gallias reversus gubernationem Imperii neglexit, et ludis, venationi, et arti scite sagittandi totum sese dedidit. S. Aurel. Vict.

2. Exercitum Romanum neglexit, atque militibus Romanis Alanos, Barbaros (quorum vestitu utens interdum incedebat) praetulit, unde animos Romani exercitus a se abalienavit: sicut postea in cap. 3. dicemus.

II. ACTA SAGATA.

Gratianus Alemannos, qui se in Germaniam ingenti exercitu (Ammianus habet ultra quadraginta milia) infuderant, apud Argentariam oppidum Galliarum felici praelio, ita ut ex tanto exercitu vix quinque milia effugerint, vicit, confisus auxilio divino: cuius ope, parvo excrcitu, et minimo suorum incommodo, prope innumerabilem hostium multitudinem profligavit. Commissum est hoc proelium apud Argentoratum (quam urbem et Argentariam scriptores nominant) A. C. 378. Paul. Oros. lib. 7. c. 23. P. Diacon. Ammian. Marcell.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Gratianus paternae pietatis aemulus fuit, et pro pace et rranquillitate Ecclesiis reddenda sedulo laboravit. Valenti patruo haeresi Arianae addicto contra Scythas opem petenti, negatis auxiliis respondit: Non esse cum Dei hoste societatem belli coeundam. Zonaras.

II. GRATIANUS Valentis patrui sui crudelitatem, quam in Confessores sincerae doctrinae exercuerat, palam damnavit, eosque doctores et Episcopos, qui a Valente in exilia pulsi erant, revocavit, compensatisque damnis singulos Ecclesiis suis restituit; Haereticos vero ex agris et finibus Ecclesiae exterminavit, et Orthodoxam religionem unice fovit ac propagavit. Cumque Ariani ex Oratoriis seu templis passim profligarentur, expulsi Ariani doctores seorsim conventus colligebant, et seditiosum vulgus adversis Orthodoxos concitabant. Theod. lib. 5. cap. 2. Sozom. lib. 7. cap. 15. Ambros. lib. 5. Epist. epist. 26. Cent. 4. cap. 3. Socrat. lib. 5. cap. 2. Platina, etc.

III. Exstat Epistola Gratiani ad Ambrosium Mediolanensem Episcopum scripta, in qua prositetur, se amplecti Symbolum Nicaenum. et in fine Epiphonema addit: Agnoscere se, hanc suam confessionem non ita splendidam scriptam esse, ut magnitudo rei poscat; sed dicere se de DEO, quantum in hac infirmitate humana iuxta scripta prophetica et apostolica possit, non tantum, quantum de magnitudine rerum divinarum se dicere posse optet. Philipp. in Chron.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

CUm GRATIANUS exercitum negligeret, et Alanos, quos ingenti auro ad se transtulerat,


page 711, image: s0783

veteri ac Romano militi anteferret, adeoque barbarorum comitatu et prope amicitia caperetur, ut nonnumquam eodem habitu iter faceret, in odium apud romanos milites venit. Victor.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Cum MAXIMUS quidam Dux ercitus Romani, qui in Britannia tyrannidem arripuerat, Gallias ex improviso adoriretur, et Gratianus contra eundem pugnaturus esset, legiones ab eo defecerunt, a quibus ex ceptus Maximus, eiusmodi dolo Imperatorem circumvenit.

Andragathius Praefectus Classis, et socius Maximi lectica gestatus, occurrere Gratiano iussus est. Interim rumor est sparsus, adventare uxorem Gratiani, quae Lugduni Galliae maritum exspectaret. Hunc rumorem Gratianus verum esse ratus, neque insidias metuens, ad vehiculum ultro accurrit, ex quo Andragathius armatus prosiliens, Gratianum nihil tale timentem occidit A. C. 383. die 25 Augusti, cum vixisset annos 29. (secundum Marcellinum 34) imperasset annos 16, dies sex, cum patre Valentiniano annos 8, et paucos menses: Cum patruo Valente et fratre Valentiniano iuniore annos tres: Cum Theodosio annos 4, et mens. fere septem. Socrates lib. 5. cap. 11. S. Aurelius Victor. Crusius Part. fol. 167.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Cadaver Gratiani interfecti, Valentiniano, saepe id per legatos poscenti, reddere Maximus noluit, ne exuviarum conspectu dolor militibus renovatetur. Non tamen diu post Tyranni et parricidae iustas luerunt poenas. Nam THEODOSIUS M. Maximum comprehensum interfici iussit, Andragathius vero se in mare parecipitem dedit. Zonaras.

II. VALENTINIANUS II. sive iunior.

CAPUT I. DE ORTV.

I. PATER fuit VALENTINIANUS I.

II. MATER fuit IUUSTINA. Haec tota Ariano veneno fuit infecta, sed vivente marito, qui orthodoxus erat, non ausa fuerat prositeri, quod Ariano dogmati esset addicta. Ipso autem mortuo, quia filius adolescens erat, palam id professa, et Catholicos, quos potuit, sedibus suis eiecit. Nam

1. Inter ceteros orthodoxos Episcopos Ambro. sium acerrime persecuta est, et filium, ut idem faceret, instigavit.

2. Haec impia femina (consentiente filio Valentiniano) BENEVOLUM Legum Scriptorem vocavit, atque ut Legem contra Homousianos conscriberet, iussit: Sed ille recusavit, se impia verba posse proferre et contra DEUM loqui. Mox vero, ne inceptum reginae frustrari videretur, celsior ei honor promissus, si impleret iniuncta Benevolus, qui nobilior in fide esse, quam in honoribus cpueret: Quid mihi, ait, pro impientatis mercede altiorem promittis gradum? Hunc ipsum quem habeo, tolle, tantum mihi conscientia fidei maneat illaesa. Haec dicens, ante pedes impia praecipientium cingulum (militare ornamentum insigne) sibi ipsi detractum abiecit. Alios igitur ad legis proscriptionem sollicitavit Iustina. Legis haec fuit sententia: Ut qui cum Ariminensi (Ariana) Synodo, iisque qui postea Constantinopoli congregati fuerant, sentirent, intrepide in Oratoriis convenirent, et in religionis Arianae exercitio pergerent. Si qui vero detrectarent, supplicium mortis subirent. Theodo. l. 5. c. 13. Ruffin. l. 2. c. 16. Socrat. l. 5. c. 11.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA POLITICA.

Imperii occupatio, eiusdemque administratio.

I. VALENTINIANUS iunior statim post mortem patris Valentiniani Primi ab exercitu (cum Gratianus morti paternae non adesset) quadrimus adhuc puer Imperator appellatus est anno C. 375. Qua de causa Gratianus peregre reversus, milites acriter insectatus est: Quosdam etiam auctores fraternae salutationis supplicio affecit, (uti Zonaras refert) quod se, qui Imperator esset, non consentiente, alium elegissent. Neque tamen recusavit, quo minus fratrem Imperii consortem haberet, eumque collegam ascivit, Imperium cum eo divisit: atque ille in Oriente, Valentinianus vero in Occidente imperavit.

II. VALLNTINIANUS, quia quadrimus adhuc puer fuit, cum ad Imperii fastigia asscendit, nihil imprimis notatu dignissimum in Imperio gessit, nisi quod instinctu matris Arianis faverit, et Orthodoxos persecutus sit. Quare Maximus, qui Imperium arripuerat, er per literas significavit, ut paternam fidem servaret, neque Ecclesiis molestus esset, alioqui se coactum iri, bello ipsum reprimere. Valentinianus vero adhuc adolescens, non


page 712, image: s0784

ausus resistere matri, sibi tamen metuens a Maximo, Ambrosium rogavit, ut pacis sequester fieret: Sed legatio haec frustra fuit. Maximus enim placide quidem legatis respondit, et foedus renovavit: sed ut audiit, legatos Alpes transiisse statim cum exercitu insecutus, inopinanti Valensiniano supervenit, qui assumpta matre fugit classe Thessalonicam, deinde in Orientem properavit ad Theodosium. Quem cum per literas compellasset, de ope sibi ferenda contra Maximum respondit is: Haud mirum esse, si servus Dominum suum contemptui habeat, cum ipse deserta fide vera, atque matris illecebris pellectus, verum DEUM ac Dominum, et creatorem suum, contemptui habuerit. Ut autem non defuturum se ei esse promiserat, si veram fidem amplecteretur: Sic cum ille venisset ad illum, liberaliter eo excepto, et copiis ingentibus comparatis, relicta Constantinopoli Thessalonicam cum Valentiniano venit: inde Mediolanum progressus est, superatisque Alpibus circa Aquileiam Maximum tyrannum cepit et occidi iussit. Eo igitur interfecto, Valentinianus in Occidentis imperium restitutus est. Nam Theodosius ei omnia, quae Maximus obtinuerat, reddidit, monuitque relictis Arianis Orthodoxorum fidem sequeretur, et a persecutione illorum abstineret. Cumque Theodosius Constantinopolim reverteretur, Valentinianus ex Italia in Gallias se contulit. Eas post interitum Maximi circiter quinquennium rexit. Socr. Sigon. Egnat. P. Diacon. Pompon. Laetus.

II. ACTA ECCLESIASTICA.

Supra diximus, quod Valentinianus iunior a matre Arianis favente corruptus, illorum dogma amplexus, et Orthodoxos persecutus sit. Nam,

I. In Italia Orthodoxos persecutus est, et Arianos suis sedibus restituit, capitali supplicio constituto, si quis hoc impedire vellet. Socrates.

II. VALENTINIANUS instinctu matris D. Ambrosium Mediolanensem Episcopum Arianis haereticis cedere, et irarum plenus collecta manu levis armaturae templum (Basilicam vocant) in quo tunc Ambrosius erat, obsedit, atque illum sacris prodire foribus iussit. Cui Ambrosius: Hoc (inquit) mea sponte facturus non sum, neque prodam lupis stabulum ovium mearum, nec tradam templum illis, qui in DEUM blasphemi sunt: Verum si me occidere decretum tibi est, hic intus ensem hastamque in me defigito: talis enim perquam grata mors mihi futura. Cum autem ministri Imperatoris templi traditionem urgerent, dicentes: Imperatori licere omnia: Ipsius esse universa: Respondit Ambrosius; Noli te gravare, Imperator, ut putes, te in ca, quae divina sunt, Imperiale aliquod ius habere: Noli te extollere. Sed si vis diutius imperare, esto DEO subditus. Scriptum est: Quae DEI, DEO; quae Caesaris, Caesari, etc. Imperator cum videret, se constantiam Ambrosii expugnare non posse, a proposito suo tunc destitit. Theod. l. 5. cap. 12, 13. Sozom. l. 5. c. 11. et Ambrosius Epistola 34. ipse fatetur, Valentinianum tanto deinde in se incubuisse affectu, ut, quem antea persequebatur, nunc diligeret: quem antea ut adversarium repellebat, nunc ut parentem putaret.

CAPUT III. DE EGRESSV.

ARBOGASTES Francus a Gratiano Imp. Comitis locum in aula, propter insignem belli peritiam, consecutus, eundem retinuit etiam sub Valentiniano invito, potestateque ita abusus est, ut omnia ex suo arbitrio Imperatorem facere vellet: quod sibi non ferendum Valentinianus aliquando gladium in ipsum strinxit, sed impeditus ab aliis eum post Comitatu amovere conatus est. Arbogastes ergo eum apud Viennam Galliae strangulari curavit. A. C. 392. die 15 Martii. Epiphan. P. Diacon. Theodosius.

XLIX. IMPERATOR ROM. THEODOSIUS MAGNUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

THEODOSIUS MAGNUS natione fuit Hispanus, ex nobilissima et generosissima prosapia satus, quae originem duxit a Traiano.

1. PATER eius fuit HONORIUS.

2. MATER fuit THERMANTIA.

II. Appellatio.

I. NOMINE dictus fuit THEODOSIUS.

II. COGNOMEN fuit MAGNUS, a rerum gestarum magnitudine.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, Natura et Mores.

I. VUltu, moribus et successu similis fuit TRAIANO Principi: summa in eo clementia,


page 713, image: s0785

incredibilis in suos pietas: rei militaris sagax, nec a literis alienus, simplicium ingeniorum admirator, portus tranquillus et murus Ecclesiae, oculus Rei publicae et praesidium fuit multo magis quam Achilles Graecorum, aut Hector Troianorum: quippe quem ad extremum vitae halitum nihil tam sollicitum habuit, quam cogitatio et cura de Ecclesiae et Rei publicae salute atque incolumitate. Adeoque magis gavisus est, (ut Augustinus scribit) se membrum Ecclesiae esse, quam quod in terris regnaret. Egnatius.

II. Educatio. A puero in vera religione, pietate et bonis moribus informatus, et hoc ipso Traiano felicior fuit.

II. ACTA OECONOMICA.

I. UXORES habuit duas.

PRIOR fuit PLACILLA, insigni pietate et virtute femina Nam,

1. Maritum ad pietatem, et ut originis suae et conditionis memor esset, admonuit. Cum videret maritum a pietatis veraeque religionis studio alienum magis esse, quam deceret, eum hisce verbis admonuit: *a)ei/se, w)= a)/ner, prosh/kei logi/zesqai, ti/ me\n h)=sqa pa/lai, ti/ de\ ge/gonas2 nu=n. Semper tibi marite cogitandum est, quis olim fueris, et quis nunc sis. Si enim perpetuam eius rei obtinueris memoriam, non prorsus te ob accepta beneficia erga DEUM ingratum praestabis: sed ex praescripto legum DEI, quod ab eo accepisti, gubernabis Imperium; et ita eum, qui tibi, ut fideli ministro, commisit, rite coles. Niceph. Callist. l. 2. c. 24.

2. Valde liberalis erga pauperes fuit. Nam ad sublevandos cos, qui mutilata haberent corpora, nihil non diligentiae et curae adhibuit, nec ad eam rem servorum opera usa est, sed illa ipsa hoc fungi ministerio voluit. Simili quoque ratione Ecclesiarum hospitia visere, aegrotis in lecto decumbentibus curationem adhibere, tractare ollas, iusculum gustare, patinam illis deferre, frangere panem, offas porrigere, eluere pocula, omnia denique alia munera obire, quae servi et ancillae exsequi solent. Atque illi, qui eam ab hoc genere ministerii avocare studerent, respondit: Aurum distribuere decere Imperatorem, se autem pro ipso Imperio ei, qui id ipsum dederat, illam operam offerre debere. Theodoretus lib. 5. cap. 18.

3. Maritum suum monuit, ne cum Hareticis rem haberet. Cum enim Eunomius Episcopus Arianus disertissimus in gratiam Theodosii se insinuare vellet, metuebat Placillae, ne Haereticus ille peiqanologi/ais2 suis, h. e. verborum lenociniis Imperatorem circumveniret, ipsique venenum infunderet, crebro Imperatorem ab ipsius conversatione dehortari solebat. Nam illa verbo DEI et Symbolo Nicaeno firmissime adhaerebat. Sozom. lib. 7. cap. 6. Et hanc coniugem suam Theodosius atdentissime dilexit, adeo ut post obitum eius statuas passim in honorem eius erigi, inque urbibus collocari iusserit.

II. POSTERIOR. UXOR fuit GALLA, Valentiniani soror, pia femina. Precibus huius Coniugis adductus est Theodosius, ut Maximum tyrannum bello aggrederetur et puniret.

II. Liberi.

I. Ex priore uxore Placilla suscepit duos filios, Arcadium et Honorium.

1. Informatio Filiorum, et exhortatio ad eos. Theodosius liberis suis virtutis Magistrum, qui eos literi et moribus bonis imbueret, praeficere volens, Arsenium Diaconum Ecclesiae Romanae, eruditione et virtute celebrem, (ingenti numerata pecunia) conduxit, eique filios suos informandos tradidit; monens illum, ut cum iis, non ut cum Imperatoribus, sed vulgaribus discipulis ageret: et ut plagas, sicubi negligentes essent, et officium non facerent, adhiberet: eosque prorsus pro filiis haberet. Cum autem Imperator aliquando de improviso Arsenii ludum literarium ingressus, videret filios suos in sellis collocatos, Arsenium vero stantem docere, graviter indignatus est, et praecepit ut Arsenius sedens doceret, filii vero stantes auscultarent: qua in re Arsenius Imperatori sic volenti, paruit. Zonaras. Niceph. l. 12. c. 23. Socrates l. 4. c. 23.

2. Ingratitudo Arcadii erga Arsenium. Contigit aliquando, ut Arsenius Arcadio plagas, pro certo aliquo delicto, infligeret; ibi Arcadius iratus, Praeceptori Arsenio insidias vitae struit, atque de eo occidendo cogitat. Sed Arsenius consilio eius cognito, clam Regia egressus, statim se in vitam solitariam contulit, ibique instar Angeli vixit. Etsi autem Theodosius Imperator eum diligentissime passim quaeri praeceperit, tamen nusquam inventus est. Tandem, cum Arcadius post parentis mortem Arsenium in deserto Schetim sancte vivere comperisset: misit ad eum, qui ipsius nomine veniam delicti, et benedictionem ab Arsenino peterent. Tandem enim Discipuli, provectiore aetate, intelligunt, quid Praeceptorum officium requirat: et quam ingrati, cum discipuli essent, fuerint. Ibidem.

II. Ex posteriore uxore Galla unicam suscepit filiam, quae nominata PLACIDIA, et postea Constantio Imperatori nupta fuit.


page 714, image: s0786

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

GRATIANUS ipsum Imperii consortem elegit: Nam cum Scythae post cladem Valentis Imperatoris elati successu rerum Thraciam finitimaque loca vastarent, et coerceri nullo modo possent, Theodosium virum fortissimum et religiosissimum accersit. Hunc igitur, Ducem delectum, ablegat contra Barbaros: qui praelio victor, magnam Scythicae gentis multitudinem caedit, ceteris in fugam coniectis, qui vel a victoribus deprehensi, vel a sese invicem obtriti perierunt. Barbaris igitur illis fere omnibus interfectis, Theodosius exercitu illic relicto, ipse victoriae nuntius ad Gratianum tum in Pannonia degentem contendit. Cum ergo Imperator veritatem cognovisset, deque internecione Barbarorum plane constaret, Theodosii celeritatem admiratus est, et rem bene gestam laudibus prosecutus. Iam quia Valentis etiam partem post illius interitum consecutus, providebat, se tam immensam tanti imperii molem sustinere solum non posse: Theodosium novae Romae Imperatorem appellat, partim ut eius industriam remuneraretur: partim quod neminem ed imperii societatem magis idoneum iudicaret. Tradit igitur illi universum Orientem et Thraciam: Occidentem sibi reservavit. Zonaras §. 1.

II. Imperii administratio.

Optimus fuit Imperator; bello et pace praestantissimus, Ecclesiae instaurandae et Rei publ. reparandae natus: Orthodoxae doctrinae amantissimus: atque summis quibusque Principibus comparandus.

I. ACTA TOGATA.

Acta eius Togata continent catalogum Virtutum eius, quae sequentes sunt:

I. Sapientia.

Sapienter Rem publ. administravit, quia leges ei salutares tulit. Nam

I. Sanxit, ne nova lex ulla promulgaretur; nisi quae ab omnibus antea tam proceribus Caesarei palatii, quam a Patribus conscriptis tractata esset: et tum universorum consensu, tum Imperatoria auctoritate confirmata. Bene enim, inquit, cognoscimus, quod cum vestro consilio fuerit ordinatum, id ad salutem nostri Imper ii et gloriam redundare.

II. Leges de luxuria frenanda tulit, incepitque ab ipsa avia, quam instituit frugalissimam. Superiores vero Imperatores parum lautos se putabant, nisi hibernae rosae poculis innatarent, et aestivam glaciem falerno refrigerando adhiberent, qui dapes non sapore, sed sumptu aestimabant, quicquid attulerat extremus Oriens, vel extra Imperium sita Colchis, etc. Sigon.

III. ARCADIUM natu maiorem filium A. C. 383. creavit Augustum, eique Orientis Imperium tradidit. Zonaras.

IV. Theodosius cum iniret annum Imperii 15. filium suum minorem HONORIUM A. C. 393. appellavit Augustum, eique Occidentis Imperium tradidit. Idem.

II. Clementia.

Divus Ambrosius clementiam eius magnopere commendat, cum in Oratine funebri ait: Si magnum est misericordem aut fidelem quemcumque hominem invenire, quanto magis Imperatorem, quem potestas ad ulciscendum impellat, sed revocet tamen ab ultione miseratio. Quid praestantius fide Imperatoris, quem non extollat potentia, superbia non erigat, sed pietas inclinet? De quo Salomon in Prov. c. 19. 12. praeclare ait; Iniqui Regis irritatio similis rugitui leonis. Sicut autem ros in herba, sic et hilaritas eius. Quantum igitur est deponere terrorem potentiae, praeferre suavitatem gratiae? Beneficium putabat se accepisse augustae memoriae Theodosius, cum rogaretur ignoscere. Et tunc propior erat veniae, cum fuisset commotio maior iracundiae.

Huius elegans historia a Zonara recitatur: Eo tempore, quo Eugenius bellum grave et periculosum commovit, coepit Theodosius Imperator pecunia defici. Plus igitur exigere undique instituit, quam ante contributum fuerat. Eam ob rem Antiocheni (quibus tributa nova imponebantur) ita indignati sunt, ut et verbis contumeliosis debaccharentur in Imperatorem, et statuas prioris eius uxoris in foro sitas revellerent, et in publicas vias traherent. Mox furore iracundiae, tamquam tempestate, mitigato, paenitere eos coepit commissorum, et intelligere, in quod discrimen coniecta esset civitatis salus. Deplorare igitur temeritatem, et confiteri delictum, et cum lacrimis et eiulatu implorare Deum, ut leniret Imperatoris animum, et preces illas miserabilibus modis decantare. Flavianus Episcopus in illo periculo non subtraxit opem civibus suis, et profectus ad Imperatorem, deprecando conatur illum placare. Cum vero parum se proficere sentiret, et atrocem poenam meditari Imperatorem animadverteret, neque interpellare amplius eum auderet, et angeretur respectu civitatis suae, tale cepit consilium, Solebant Synphoniaci


page 715, image: s0787

pueri ad epulas Imperatoris aliquid accinere, ut ipse exhilaratretur. Impetravit igitur ab iis Flavianus, quorum curatio ea erat, ut pueros Antiochenarum supplicationum carmina decantare paterentur. Quae audiens Imperator, tanta misericordia affectus est, ut pateram, quam forte manibus tum tenebat, lacrimis profusis rigaret.

III. Modestia.

D. Ambrosius legem Imperatori Theodosio, quia iracundiae prermiserat iudicium, praescripsit, ut causarum de caede cognitiones ad 30 diem protraherentur. Qoniam, inquit, iracundiae permisisti iudicium, et non rectae rationi, sed animo irato obsecutus, sententiam pronuntiasti: conscribe legem, qua deinceps sententiae per iracundiam pronuntiatae, irritae sint et nullius momenti: Cognitionesque causarum de caede et publicatione bonorum ad triginta dies scriptis proditae maneant, uti recta ratione de illis iudicium des. Atque diebus illis confectis, qui decreta illa scripserint, mandata tua tibi ostendant. Ac tum quidem compressa iracundia, ratione sola causam expendens inquires in decreta, et ita perspicies, iniquane sint, an aequa? Quod si iniqua deprehenderis, certum est, ea decreta scriptis mandata te dilaceraturum: sin aequa, confirmaturum: sicque manifesto intellecturum, numero dierum interiectarum, nihil de auctoritate decretorum recte sancitorum detractum esse. Theod. d. l. fol. 588. Sozomenus lib. 7. cap. 24. fol. 761.

Simile exemplum habuimus in AUGUSTO Imp. qui Athenedoro Philosopho causationem senctutis flagitanti, ut sibi liceret domum redire, concessit. At cum ille Caesari dixisset: Vale, volens aliquod Philosopho dignum monumentum deponere, adiecit: Auguste, cum fueris iratus, ne quid dixeris fecerisve, priusquam Graecarum literarum viginti quaturo nomina apud te recensueris. Erasm. lib. 4. Apophthegm. p. 298.

Huc pertinet elegans simile Plutarchi: Ut equis non in ipso cursu frenum inicimus, sed ante cursum: Sic qui propensi sunt ad iram aut libidinem, ante rationibus ac monitis refrenandi sunt, prius quam in periculum ventum sit.

Pulchrum quoque Modestiae et Clementiae exemplum est, quod exstat apud Zonaram: Interea dum imperator in Occidente versatur, Iudaei conciliato et annuente Honorato urbis Praefecto (nam Paganus erat) magnificam in foro aerario Synagogam exstruunt. Sed urbana multitudo ea re irritata, Praefecto maledicit: illo maledicta negligente, synagogam igne iniecto cremat. Praefectus rem ad Imperatorem perscribit, qui eam audaciae poenam statuit, ut sumptus Synagogae persolverent, eamque Iudaeis instaurare liceret. Hoc magnus Ambrosius cognito, cum quodam Dominico festo Imperator Mediolanensem Ecclesiam ingrederetur, sic exorsus est: Cur, Imperator, eum, qui te ex privato Regem fecit, suo grege tibi commisso, qui caput tuum prius squalidum diademate exornavit, tu contumeliis afficis; eos, a quibus ille reicitur, iis praeferendo, a quibus colitur, vi etiam illata, ut in media urbe, in qua Christus colitur, synagogam Christi interfectoribus aedificent? Ea reprehensione verecundatus Imperator: Numquid, inquit, Episcope, in Republ. bene constituta plebi concedenda est quidvis temere et impudenter audendi licentia? At ne illud quidem, inquit D. Ambrosius, concedendum est, ut Iudaei in medio Christianae urbis Synagogas habeant, et blasphemis precibus piorum aures obtundant. Ne vero istud decreveris, sanctissime Imperator. His lenitus Theodosius, Byzantiis remisit mulctam, et Iudaeos intra urbem Regiam habere synagogam vetuit.

IV. Auctoritas.

Cum Theodosius foedus cum Gothis iniisset, Athalaricus Rex Gothorum, qui Fridigerno successerat, Constantinopolin ad Theodosium venit, ab eoque benigne susceptus est. Qui cum civitatis aedificia, et populi, quasi ad festum diem exornati, frequentiam cerneret, ac per singula mente inhaereret, postea etiam regiam Imperatoris ingressus, cum ordinem gubernationis, Senatorum et Ducum et Principis pietatem, iustitiam et modestiam considerasset, agnoscens a Deo hoc Imperium ordinatum esse, nec felices fore eos, qui evertere illud conarentur: Sine dubio, inquit, Deus terrenus est Imperator, contra quem quicumque manus levare annixus fuerit, ipse sui sanguinis reus erit. Ille cum vita excessisset, ab Imperatore, exsequias eius praecedente, honorfica atque sollenni sepultura corpus eius terrae est mandatum. gothorum autem gentes, Rege ipsorum defuncto, allecti virtute et benignitate Theodo sii, in fidem ac verba eius iurarunt, atque ex eo foederati dicti sunt.

V. Publicae salutis studium.

Publicam salutem magis quam privatam respexit; idque tum in vita, tum in morte.

1. In vita, uti patet ex oratione eius ad Arsenium habita. Cum enim ei filios in disciplinam tradidisset, sempiterna memoria dignum, et vere imperiale illud verbum prolocutus est: Si talkes se praebituri essent, ut mores vitamque suam ad disciplinam et leges Dei componerent, propensum se fore, ut


page 716, image: s0788

eis Imperium in manus tradat, ad civium et subditorum commodum et utilitatem accommodatum: sin minus, conducibilius esse, ut sic privati vitam agerent, quam doctrina nulla cum periculo imperarent. Nicephorus Callist. lib. 12. cap. 23.

2. In morte, qui magis de Ecclesiae salute, quam de morte sua sollicitus fuit. Inde D. Ambrosius in oratione quadam funebri eum hisce verbis commendat: Dilexi (inquit) virum, qui cum corpore solveretur, magis de Ecclesiae salute, quam de morte propria angebatur.

Vitia eius.

Mixtura virtutum et vitiorum in Herocis naturis esse solet. Exemplum habemus in Theodosio, qui licet multis iisque praeclaris virtutibus fuerit ornatus, nihilominus tamen quoque sua vitia habuit. Nam

I. AVARUS fuit. Cum enim bellis frequentibus fisco exhausto tributa nova praeter solitum imposuisset civitatibus: Populus antiochenus illud tributum novum indigne tulit. Et cum Exactores cerneret multa enormia perpetrare, et ex civibus quosdam suspendere: nonnullos crudeliter tractare: aliosque in carcerem conicere: seditionem movit, atque Imperatoris, eiusque Coniugis Placillae statuas deiecit, et cum ignominia per civitatem in luto traxit.

II. (*ocu/xolos, sive Iracundus fuit. Nam ex eius decreto, quod praecipitis iracundiae impetu promulgatum fuerat, magna et miserabili clade Thessalonicenses affecti sunt. Rapuerat auriga gubernator Ludorum Circensium adolescentem ad stuprum. Hunc aurigam Praefectus Udericus incluserat carceri. Instante autem sollenni equestri certamine, populus Thessalonicensis illum, velut ad eam concertationem necessarium, dimitti postulabat. Quod quoniam non impetrabat, in gravem seditionem efferbuit, ac tandem etiam praefectum ipsum interfecit. Qua re nuntiata, Imperator praeter modum excanduit, et certum eorum numerum, qui adfuerant, interfici praecepit. Ex quo civitas multis iniustis caedibus impleta fuit, caesis hominum septem milibus. Siquidem peregrini, qui modo vel adnavigarent, vel de via advenerant, ex improviso apprehendebantur, fiebantque miserabiles clades. In quibus et hoc quoque: Mercator pro duobus filiis captis, offerens se ipsum mori pro illis contendebat, quo illi servati postent. Idque ut impetraret, pretii loco, quicquid auri habebat, miltibus offerebat. Hi verohominis calamitosi miserti, preces eius ea conditione admiserunt, ut unum de filiis prae altero eligeret, pro quo moreretur; duos vero dimittere se absque periculo non posse dixerunt: ne praefinitus occiendorum numerus imminueretur. Pater itaque utrumque lamentabundus, ac plorans intuitus, neutrius electionem facere sustinuit, sed in continua haesitatione, donec interficerentur ambo, suspensus mansit, aequali utriusque amore victus. Diaconus.

II. ACTA SAGATA.

I. Bellum gessit contra Maximum tyrannum, qui Gratianum interfecerat, sibique Gallias vindicabat. De hoc bello orosius et P. Diaconus ita scribunt: Theodosius iustis necessariisque de causis ad bellum civile permotus, cum a duobus Augustis fratribus et ultionem Gratiani interfecti sanguis exigeret, et restitutionem Valentiniani miseria oraret, posuit in Deo spem suam, seque adversus Maximum tyrannum sola fide maior (nam longe minor erat universi apparatus bellici comparatione) proripuit. Andragathius Maximi Comes summam belli administrabat. Qui cum largissimis miltum copiis astuto consilio omnes Alpium et fluminum aditus communisset, dum navali expeditione incautum hostem praevenire et obruere parat, ineffabili iudicio Dei sponte eadem claustra, quae obstruxerat, deseruit. Ita Theodosius, nemine sentiente, ne dicam, repugnante, vacuatas Alpes intravit, atque Aquileiam improviso adveniens, magnum hostem et trucem Maximum, et ab immanissimis quoque Germanorum gentibus tributa ac stipendia solo terrore nominis exigentem, sine dolo et controversia clausit, cepit et occieit: Andragathius Comes, cognitae Maximi nece, praecipitem e navi in vicino fluvio semet ipsum proiciens, suffocatus est. Theodosius itaque (Deo procurante) victoriam obtinuit, atque hoc formidolosissimum bellum sine sanguine duorum morte confectum est.

II. Bellum contra Eugenium et Arbogastum. Hi, post Valentiniani II. interitum, ingenti exercitu ex Romanis et Barbaris collecto, terribile bellum adversus Theodosium movent, et ne in Italiam irrumperet, undiquaque Alpes claudunt et obsident. Theodosius vero Imperator omnem spem in Christum collocans, in vexillis pingi literas curavit, significantes nomen Christi. Iussit et aureos cudi, in quibus vexillum ipse tenebat, in quo erant eaedem literae, *x*r*s. Adductis igitur ex Thracia copiis, praeter omnem spem potitur claustris, et se dimittit in campos, prope Aquileiam, et statim pugnandi copiam facit. Ubi pugnatum ancipiti marte: veteresenim legiones aequo marte pugnabant, auxiliares autem copiae Gothorum vincebantur, et eorum decem milia cadebant. Ideo


page 717, image: s0789

Theodosius tota nocte precibus apud Deum pro victoria supplicans, et prostratus in terra dixit: Omnipotens Deus, tu nosti quia in nomine Christi filii tui ultionis iustae proelia suscepi Si saevis in me, vindica: si vero cum causa probabili, et in te consisus huc veni; porrige dexteram tuam, ne forte dicant Gentes: Ubi est Deus eorum? Et statim petitione frustratus non est. Nam matutino tempore aciem iterum instruit: ubi in ipsa pugna repente tempestas caelo immissa opitulata est tanta ventorum mole a tergo suo in hostium oculos atque acies, ut non solum quaecumque in eos iaciebantur, concitatissime raperet, verum etiam tela ab hostibus emissa in eorum corpora retorqueret, ictusque eorum frustrarentur. Ideo fortissimae hostium cohortes Duce Arbetione ab Eugenio ad Theodosium transeunt: ubi fide accepta iubentur Eugenium, qui in colle eventum proelii exspectabat, vinctum adducere: quod et factum est. Eugenius igitur captus ante pedes Theodosii prostratus veniam petiit, ac circa pedes eius a militibus capite truncatus est. Arbogastus vero fuga elapsus, cum cognovisset, quia vivere non posset, post biduum proprio gladio se peremit. P. Diaconus in Theodos. §. 14.

De hoc praelio Poeta Claudianus, quamvis a Christi nomine alienus, in eius tamen laudibus dixit:

O nimium dilecte Deo, cui militat aether,
Et coniurati veniunt ad classica venti.

III. ACTA ECC LESIASTICA.

Theodosius Imperator religiosissimus fuit. Nam

I. Idololatriam sustulit, idolorumque templa funditus evertit. Hoc nempe requirit officium Regum et Principum, ut nutricii sint Ecclesiae, impium cultum auferant; contra, veram rleigionem promoveant.

Tulit ipse leges, quibus sanxit, ut simulacroroum delubra, ubicumque locorum in Imperio suo invenirentur, ex ipsis fundamentis everterentur, et pretiofior simulacrorum materia in alimenta pauperum expenderetur.

Similiter Templum Serapis subvertit, eiusque simulacrum igni combussit. Moris erat in Aegypto, ut mensura ascendentis Nili fluminis ad templum Serapis (in quo colebatur Alexandriae) deferretur, velut ad incrementi aquarum et inundationis auctorem. Subverso autem eius simulacro, ignique consumpto, omnes simul negabant, Serapin iniuriae memorem aquas ultra affluentia solita largiturum. Sed ut ostenderet Deus, non Serapin; qui multo Nilo erat posterior, sed se esse, qui aquas fluminis temporibus suis iuberet excrescere; tanta ex eo et deinceps fuit inundatio, quantam fuisse prius aetas nulla meminerat. Et ideo ulna ipsa, id est, aquae mensura, quam ph)/xun vocant, ad aquarum DOMINUM in Ecclesia coepta deferri. Haec gesta ubi religioso Principi Theodosio nuntiata sunt, extentis ad caelum manibus, cum ingenti fertur exsultatione dixisse: Gratias ago tibi, CHRISTE, quod absque urbis illius magnae pernicie tam vetustus error exstinctus est. Ruffinus Histor. Ecclesiast. lib. 2. cap. 30.

II. Bapitzatus est ab Acholio. Cum Theodosius Thessalonicae in morbum incideret, baptizari se voluit ab Acholio Ecclesiae eius Episcopo, quem ad se vocatum interrogavit prius de doctrina, ne ab haeretico Episcopo baptizaretur. Is cum se Symbolum Nicaenum amplecti porfessus esset, Theodosium, ab ineunte aetate recte institutum Christianis legibus, baptizavit. A. C. 380. Ambros. lib. 7. epist. 59.

III. Edictum de vera religione sanxit. E morbo recreatus edicto sanxit, ne quis catholicus haberetur, nisi secundum Apostolorum dogmata crederet unum esse Deum, tres vere distinctas divinitatis personas, eiusdem esentiae, maiestatis, et potentiae. Quod decretum lib. 7. cap. 4. Sozomeni attingitur in Codice integre recitatur, et sic incipit: Cunctos populos, quos clementiae nostrae regit Imperium, etc.

Eodem anno Ariani, cum 40 annis oratoria obtinuissent, urbe Constantinopoli sunt egressi: Homousiani vero vicissim ingressi, Ecclesias receperunt. Socrates, Marcellinus, Sozomenus.

NOTA.

Hoc Anno (nempe A. C. 388.) Iubilaeus Mundi 87. Mosis 37. Praedicationis Christi 7 fuit. Unde pater, quantis eventibus insignis sit hic Iubilaeus Mundi: videlicet Theodosii baptismo, eiusdem consulatu primo, et Ecclesiae Dei triumpho de haereticis victis, omnium clarissimo.

IV. Mirum consilium de tollendis dissidiis in Ecclesia. Mirum et memoria hominum sempiterna dignum est eius Consilium, quod de componendis Ecclesiae dissidiis et tollendis haeresibus suscepit. Advocavit Constantinopolin quarumcumque sectarum Episcopos, et Nectarium Episcopum Constantinopolitanum consuluit, quonam pacto sanari Ecclesiae vulnera, et coire concordia posset? Cui respondit Nectarius, Esse virum disertum ac rerum peritum, adeoque sanctarum literarum et Philosophiae gnarum, Sisinium, qui censeat, disputationibus non modo non uniri schismata, sed angeri etiam contentiones atque haereses. Ideoque suasit, omissis Dialecticis pugnis, proponendum esse Episcopis


page 718, image: s0790

Symbolum orthodoxae Ecclesiae, quaerendumque utrum illud probent nec ne. Quod si probent, bene esse: sin reiciant, absque disputatione vel monendos esse, ut in viam veritatis redeant, vel reiciendos esse penitus. Hoc cum fecisset, confusi multi ab errore destiterunt, et orthodoxis sese adiunxerunt.

Socrates diserte inquit lib. 5. cap. 10. *to/te oi( par) e(ka/stois2 deinoi\ ta\s2 le/ceis2 a)kribou=ntes2, ti\ oi)koi=on do/gma ene/grafon. id est, Eo tempore, quicumque in vocibus exiliter ad calculum revocandis acuti volebant videri, peculiare dogma scribebant. De Theodosio autem addit, cum singulorum dogmata collegisset, precatum esse attente: sunergh=s1ai au)tw| to\n qeo\n pro\s2 th\h th=s a)lhqei/as2 e)pilogh\n. Ut a Deo iuvaretur in veritatis collectione atque propagatione.

V. Iudaei Synagogam exstruunt, verum Ambrosii monitu diruitur, mandante Theodosio, de quo supra dictum est.

VI. Valentiniano Theodosius reddit omnia, quae Maximus obtinuerat, monetque ut relictis Arianis orthodoxam fidem sequatur, et a persecutione Orthodoxorum abstineat. Sigon.

VII. Episcopos orthodoxos vocavit. De quo Sozomenus lib. 7. Histor. Eccles. cap. 7. refert. quod Imperator Theodosius GREGORIUM, ob vitam et doctrinam admiratus, dignum censuerit Praesulatu Constantinopolitano, h. e. quod ipsum Episcopis in Concilio ibidem congregatis nominaverit: sed cum Gregorius hoc munus aversaretur, electus fuit NCTARIUS: quae electio qualiter facta fuerit, cognosci potest ex Theodoreto, qui lib. 5. Histor. Ecclesiast. cap. 9. recitat epistolam Synodicam Episcoporum in Concilio II. generali Constantinopol. congregatorum ad Damasum et Episcopos Romae congregatos, in qua inter cetera sic loquuntur: Constantinopolitanae recenti, ut sic loquamur, Ecclesiae Reverendissimum et Dei amantissimum Nectarium Episcopum praeposuimus in generali nostro Concilio, et praesente amantissimo Dei Imperatore Theodosio, cum omnium Clericorum ac totius civitatis approbatione. Ne autem existimetur Imperatorem fuisse praesentem tamquam kwfo\n pro(s1wpon et sine ullo per iudicium suffragio, notetur, quod Sozomenus lib 7. Histor. cap. 8. memoret, Imperatorem iussisse, ut Sacerdotes nomina eorum, quos ad ordinationem dignos iudicarent, chartae inscriberent, ac sibi ex omnibus illis unius electionem reservarent: quod cum ab Episcopis esset factum, Imperatorem elegisse Nectarium in Constantinopolitanae Ecclesiae Episcopum.

VIII. Theodosius gloriatus est de Christianismo suo. De quo Augustinus scribit: Theodosium dicere fuisse solitum: magis se gaudere, quod membrum Ecclesiae Dei esset, quam quod in terris regnaret. Extra Ecclesiam enim (ut idem Augustinus testatur) non est salus. Nec ulla maior est in terris dignitas, quam Christianorum, qui servi Dei appellantur, quoniam in ornatu sancto Dominum adorant, Psal. 96. v. 9. eique sacrificant. Psal. 110. vers. 3.

IX. Liberalis fuit in Ecclesiae ministros. De nimia enim liberalitate in ministros verbi et pauperes cum moneretur, respondit: Numquam defuturain fisco regio pecuniam, quamdiu Ecclesiarum Doctores et homines egeni ex eo sustentarentur.

X. Cum Theodosius bello finito Constantinopolin rediisset, Arianos templo primario eiecit, eosque in suburbium removit, et templum Nazianzeno tradidit. Ariani contra Sicarium mittunt, qui Nazianzenum trucidet: is vero paenitens facti, veniam petit et impetrat. Nazianzenus.

XI. A. C. 381. CONCILIUM oecumenicum secundum, iussu Theodosii, Constantinopoli celebratur a 150 Episcopis, contra Macedonianos pneumatoma/xous2, h. c. negantes Spiritum sanctum esse Deum.

Symbolum quoque Nicaenum repetitum, confirmatum, et verborum quorundam adiectione declaratum atque illustratum est. Socrates 5.

XII. Per 8. menses Theodosius ab Ambrosio excommunicatus est. Ubi 1. notanda Occasio. 2. Theodosii excommunicatio, eiusdemque obsequutio. et 3. Publica absolutio, et in Ecclesiam receptio.

I. Occasio. Theodosius, cum Thessalonicae seditio quaedam orta esset, iussit promiscue saeviri in vulgus. Misit igitur eo militum cohortes, a quibus trium horarum spatio ad septem milia hominum trucidata sunt; uti supra dictum.

II. Eam ob causam ab Ambrosio excluditur octo mensium spatio. Nam Ambrosius huiusmodi cladem gemitibus plenam audiens, cum Theodosius Mediolanum venisset, et sollenniter in sacrum voluisset intrare templum, occutrit foris ad ianuas, et ingredientem his sermonibus a sacri liminis ingressu prohibuit, dicens: Nescis, Imperator, perpetratae necis quanta sit magnitudo, neque post causam tanti furoris mens tua molem praesumptionis agnoscit? Sed forte recognitionem peccati prohibet potestas Imperii; Decet tamen ut vincat hic ratio potestatem. Scienda quippe natura est, eiusque mortalitas atque resolutio, et pulvis progenitorum, ex quo facti, et in quem redigendi sumus: et non, flore purpureo confidentem, infirmitates operti corporis ignorare. Coaequalium hominum es Imperator et Conservorum. Unus enim omnium


page 719, image: s0791

Dominus, Rex et Creator. Quibus igitur oculis aspicies illius templum, qui est omnium Dominus? Quibus pedibus sanctum illud solum calcabis? Qui, quaeso, manus, iniusta caede et sanguine respersas, extendere audes, et eisdem sacrosanctum Domini corpus accipere? Aut quomodo venerandum eius sanguinem ori admovebis, qui, furore irae iubente, tantum sanguinis tam inique effudisti? Recede igitur, recede, ne secundo peccato priorem nequitiam augere contendas. Sed capesse vinculum, quo, ut ligeris, Dominus omnium caelitus sententiam dat. Quod quidem vinculum vim habet, et morbum animi depellendi, et te ad sanitatem restituendi.

Huic orationi Imperator oboediens (nam divinis educatus eloquiis accurate norat, tum quae essent Sacerdotum officia, tum quae Regum propria) cum gemitu et lacrimis ad palatium suum revertitur. Et ipse sic paenitentiam egit, ut populus pro illo orans magis fleret videndo Imperatorem prostratum, quam timeret peccando iratum; ut Augustinus loquitur. Nam cum excommunicatus esset, largum lacrimarum fontem ex oculis effudit: cumque ex eo quaereretur, quare tam lamentabiliter fleret, respondisse fertur: Et templum et caelum clausum mihi est. Recte dixit, caelum sibi clausum esse: quamdiu excommunicatus viveret. Nam ipse Christus Matth. 18. v. 18. inquit: Quaecumque ligaveritis super terram, ligata erunt in caelo.

III. Publica absolutio, et in Ecclesiam receptio. Theodosius, elapsis ab excommunicatione octo mensibus, cum instaret dies festus Natalitiorum Christi, receptus est ab Ambrosio in Ecclesiam, pronuntiata ei absolutione publica postactam paenitentiam. Eodem submonente, Imperator tulit legem (quam propria manu literis confirmavit) qua cognitiones causarum de caede, et poenae capitales, ab Imperatore iniunctae, in diem tricesimum differri iubebantur. Sic igitur sacratissimus Imperator ingredi limina praesumens, non stans Domino supplicavit, neque flexit genua: sed pronus in pavimento iacens, Davidicam proclamavit vocem: Adhaesit pavimento anima mea, vivifica me secundum verbum tuum. Manibus barbam, capillosque evellens, frontem percutiens, et pavimento lacrimarum guttas adspergens, veniam ut impetraret poscebat. Hanc historiam recitans Theodoretus l. 5. hoc Epiphonemate claudit: Tali, tantaque virtute, et Ambrosius et Imperator erant illustres. Nam utrumque ego admiror: illius quidem libertatem; huius vero oboedientiam: Itemque fervoris flammas illius, et huius fidei puritatem. Confer P. Diaconum in Theodos. §. 7, 8, 9, et 10.

Monitum Theologicum.

Heus, Theodosi, adesto, ut non modo Principes Christianos, verum etiam de faece vulgi homunciones, tot sceleribus pollutos, tecum loqui et serio paenitere doceas: Vel exemplo isto, coram Deo et Angelis eius sceleratissimis Christianis, qui hodie terrarum et caeli propudium apparent, cordis duritiem exprobra, et horrendos denuntia exitus.

Viri in Ecclesia celebres.

I. ACHOLIUS Episcopus Thessalonicensis, qui Theodosium baptizavit, hoc tempore floruit.

II. BASILIUS Magnus A. C. 381. mortuus est; de quo in praecedenti historia etiam dictum est.

III. AMBROSIUS Episcopus, dum templum Mediolanense Arianis tradere recusat, periculis obicitur, Iustina Valentiniani iunioris matre, et Ariana labe infecta, exitium ei moliente. Qua de revide Ambrosium l. 5. Epist. 33, et 34.

IV. AUGUSTINUS A. C. 388. in Paschate ab Ambrosio bapitzatus est, cum esset 34 annorum, postea revertitur Romam, et hac aestate Romae commoratur, ut ineunte vere in Africam naviget, et scribit librum de moribus Ecclessae Catholicae, et alterum de moribus Ecclesiae Catholicae, et alterum de moribus Manichaeorum. Augustinus Anno Christi 391. factus est Presbyter in Ecclesia Hipponensi, cui praefuit annos 40, aetatis circiter 37.

V. GREGORIUS NAZIANZENUS A. C. 389. moritur.

VI. DIDYMUS Alexandrinus vixit A. C. 392. Admiratione dignum est, quod de illo D. Hieronymus refert, eum a parva aetate oculis captum artes liberales praeclare didicisse, et commentatios scripsisse in Psalmos et Euangelia, etc. Et anno Christi 392 iam excessisse annum aetatis 83. Exstat eius liber de Spiritu S. quem Hieronymus in Latinum vertit.

VII. IOHANNEM Monachum Theodosius Imperator A. C. 393, apud Thebaidem ob futurorum scientiam celebrem, et cuius praedictioni de Maximo opprimendo eventus responderat, de eventu belli adversus Eugenium consulit: cui ille victoriam pollicetur, ut scriptum reliquerunt plerique Scriptores Ecclesiastici.

VIII. AMPHILOCHIUS Iconii Episcopus, a Theodosio vocatus, Concilio Constantinopoli celebrato interfuit A. C. 394. Hic ab Imperatore Theodosio postulavit, ut Atiani in Dei filium maledici ex urbibus eicerentur, aut saltem


page 720, image: s0792

conven agitare prohiberentur. Imperator petitionem eam, quod durior inhumaniorque sibi esse videretur, non comprobavit. Cum itaque recta oratione nihil se proficere posse perspiceret Episcopus: Obliqua oratione Imperatorem flectere conatus est. Paucis igitur diebus interiectis, rursus in aulam Imperatoris venit, et cum Imperatorem submisse et suppliciter salutasset: Filium eius Arcadium, qui nuper ad Imperium electus fuerat, inhonoratum reliquit, et veluti cum puero colloquens, manuque caput eius demulcens: Salve et tu, fili, inquit, Imperator, quod senem Amphilochium rudiori animo esse, et rustice agere existimaret, quomodo filium salutare deberet, docuit. Atque ille, sufficere illi talem honorem, dixit. Imperator ita percitus, et, veluti filius iniuria affectus esset, graviter commotus, cum convicio episcopum abduci iussit. Ille quamvis protruderetur, conversus pavulum, consiliumque occultatum animo proferens: Tu, inquit, cum homo sis, tui filii neglectum iniquo fers animo. At quomodo putas Deum omnipotentem ferre contemptum Filii sui, Salvatoris nostri, quem Ariana impietas inducit? Delectatus hoc dicto Imperator Episcopum revocat, veniam precatur, eiusque artificium admiratus, decreto, Arianorum conventus sustulit. Zonaras §. 5. Nicephorus l. 12. c. 9. Sozomenus l 7. c. 6.

IX. IOANNES CHRYSOSTOMUS, patria Antiochenus, ordinatur Episcopus Ecclesiae Constantinopolitanae anno Christi 398. Hic Antiochenae Ecclesiae Presbyter adhuc, eas orationes scripsit, quae Statuarum titulum prae seferunt. Zonaras §. 4.

X. GREGORIUS Nazianzenus, Episcopus rerum divinarum peritissimus, qui pridem orthodoxos clam in S. Anastasiae aede ob haereticorum impudentiam et audaciam docuerat: Post apertas orthodoxis a Theodosio Ecclesias, palam filium eiusdem cum Patre naturae, et Spiritum sanctum cum utroque adorandum et glorificandum predicavi:. Nam Macedonius, qui exiguo tempore Patriarcha Constantinopolitanus fuit, non ferebat, ut Spiritus vel Deus nominaretur, vel pari cum Patre Filioque potentia, eademque natura praeditus diceretur. Quamobrem iussu Theodosii II. Concilium oecumenicum est indictum, cui 150. episcopi interfuerunt, qui Spiritum sanctum et Deum esse statuerunt, et Patri Filioque potentia parem; Macedonii eiusque sectatorum blasphemiam in Spiritum S. damnarunt, et Ecclesia Catholica eiecerunt, in Symbolum Nicaenum inserta clausula illa, quae incipit (ET IN SVIRITUM SANCTUM) usque ad sinem, Zonaras §. 4.

XI. PAULINUS relicto vitae splendore, et erogatis bonis suis in pauperes, fit Christianus A. C. 384. et in agro Nolano senescit.

XII. Eodem annos SEVERUS SULPITIUS illustri genere prognatus, Christianam religionem prositetur in Galliis; sequens vestigia Martini Episcopi Turonesis. Sulp.

XIII. HIERONYMUS A. C. 395. sacra Biblia ex Ebraeo vertit latine, et sua versione antiquat eam, quae ex 70. Interpretibus versa in usu erat. Sigeb. Antiqua autem illa versio ex 70. retenta fuit postea in Psalmis, neglecta versione Hieronymi.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. MORBUS. Post victoriam ab Eugenio reportatam Ambrosium accersivit Aquileiam, et inde cum eo Mediolanum accessit, ubi assumpto Honorio triumphat A. C. 394. et paucis diebus post intercutis morbo laborare coepit.

II. TESTAMENTUM. Ingravescente morbo, duobus filiis testamentum condidit: ARCADIO Orientem, HONORIO Occidentem regendum tradidit, et illi Rusinum, huic Stiliconem tutorem adiunxit.

III. Oratio proagw/nios. Theodosius moriturus vocavit silios Arcadium et Honorium, eosque ardenti affectu serio cohortatus est, per salutem ipsorum et Rei publ. obtestans, ut sua vestigia insequentes hoc sibi unice curae esse vellent, quo fidei et pietatis doctrina pura et incorrupta conservaretur, et ad posteros propagaretur: In eo conatu nullis laboribus ac sumptibus parcerent. Nam in hoc uno summam felicitatis esse positam; hacque ratione unica, nec ulla alia recte firmari pacem, confici bella, erigi tropaea, et parari victorias. Theodor. lib. 5. cap. 25. et alii.

Parentes ante mortem liberos suos ad pietatem et virtutem exhortentur, iisque benedicant.

EXIMPLA.

I. Biblica.

I. ISAA CUS moriturus filiis suis, nempe IACOBO et ESAV, benedictionem non tantum optat, sed etiam donat. Quae benedictio Gen. 26. descripta exstat.

II. IACOB moriturus 12. filios suos benedicit: quae benedictio continetur in c. Gen. 49. av. 1.


page 721, image: s0793

usque ad v. 28. In illis namque ordine 12 filios suos Iacobus benedixit, illisque praedixit, qualis cuiusque tribus sors futura sit.

III. DAVID moriturus ad Salomonem filium suum, et regni heredem ait: Ego ingredior viam universaeterrae, confortare et esto vir, et observa ut custodias mandata Domini Dei tui. 3 Reg. 2.

IV. TOBIAS in hora mortis suae vocavit ad se Tobiam filium suum, et septem iuvenes nepotes suos, dixitque eis: Audite filii mei patrem vestrum: Servite Domino in veritate: et inquirite, ut faciatis, quae placita sunt illi: et filiis vestris mandate, ut faciant iustitias et eleemosynas, ut sint memores Dei, et benedicant eum in omni tempore in veritate, et in tota virtute sua. Tob. 14. v. 5, 10 et 11. Plura exempla invenies in histor. Constantii Chlori Imp. patris Constantini M.

II. Profana.

I. Scilurus Scytha octoginta liberos masculos habens, cum esset moriturus, fasciculum iaculorum singulis porrexit, iussitque rumpere. Id cum singuli recusassent, eo quod videretur impossibile, ipse singula iacula exemit, atque ita facilie confregit omnia, filios admonens his verbis: Si concordes eritis, validi invictique manebitis; contra si dissidiis et seditionibus distrahemini, imbecilles eritis, et expugnatu faciles. Non potuit Scytha magis Scythice rem ob oculos ponere. Fratrum scilicet inter se concordiam quovis muro firmius esse munimentum. Plutarchus in Apophtheg. Stob. serm. 82.

II. SEVERUS Imp. moriturus ad se vocavit M. Antonium et Getam filios, a quibus quid vellet percunctatus: Facite, inquit, ut conveniat inter vos, locupletate milites, ceteros omnes contemnite. Sciebat enim, filios regni cupidissimos post mortem de successione disceptaturos: et nisi pecunia militum animos flecterent, penitus interituros esse. Dion.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Theodosius, A. C. 395, hydropisi mortuus est Mediolani, cum vixisset annos 50, imperasset annos 17. Victor. P. Diaconus.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Corpus eius eodem anno Constantinopolin translatum, ibique magnifice sepultum est. Zos. P. Diaconus.

Postremus hic Imperator Orientis et Occidentis Imperium solus tenuit. Et mors eius vere fuit fatalis ad ruinam et interitum Imperii Occidentalis: ut secum abstulisse pacem et quietem Ecclesiae et Rei pub. pene omnem videatur. Statim enim ab eius obitu Italia magno motu labefactata, nec multo post in hostium ditionem potestatemque redacta est, ut ex sequentibus patebit.

L. IMPERATOR ROM. ARCADIUS et HONORIUS Collegae.

I. ARCADIUS.

I. ORTUS.

I. PATER eius fuit THEODOSIUS MAGNUS.

II. MATER fuit PLACILLA.

II. PROGRESSUS.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a. Natura et Mores.

Formosus fuit, et ingenio sollerti praeditus, inque vera religione ab Arsenio diligenter informatus, cui, cum ab illo plagas ccepisset, insidias struxit: de quo in historia Theodosii M. plenius in c. 2. diximus.

II. ACTA OECONOMICA.

I. UXOR eius fuit EUDOXIA, ambitiosa et superba mulier, et polupra/gmwn, quae negotiis Imperii sese immiscebat. Ideoque a Iohanne Chrysostomo reprehendebatur. Qui ipsius instinctu bis in exilium eiectus est.

II. LIBERI. Ex uxore Eudoxia suscepit unicum filium, nempe THEODOSIUM II, qui postea Imperator factus, et tres filias Flaccillam, Martianam, et Pulcheriam: quae virginitatem perpetuo servavit, summa bonitate, integritate et sanctitate; religionis observantissima cultrix. Pomp. Laetus.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

A patre suo Theodosio M. adhuc vivente consors imperii electus est anno 5. Imperii eius. Post mortem vero eius Imperator Orientis (ut et frater eius Occidentis) ex testamento Patris factus est. Ipse vero moriens, quia nondum per aetatem Imperio maturi esse videbantur, testamento Imperii tutores ordinavit, qui liberorum aetatem adultam supplentes, regni curam gererent, Rufinum Arcadio, Honorio Stiliconem adiungens. Victor.


page 722, image: s0794

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

Consiliarios suos Arcadius et Honorius in summo honore habuerunt, eorumque dignitatem defenderunt. Nam legem tulerunt: Quisquis scelestam inierit factionem, aut factionis ipsius susceperit sacramentum, vel dederit: de nece etiam Virorum illustrium, qui consiliis et consistorio nostro intersunt: Senatorum etiam (nam ipsi pars corporis nostri sunt) cogitaverit: (eadem enim severitate voluntatem sceleris, qua effectum, puniri iura voluerunt:) Maiestatis reus esto.

Verum tutores et Consiliarii perfidi fuerunt, et potestate sibi concessa abusi sunt. Nam,

I. RUFINUS, homo improbus, a quo Arcadius totus pendebat, clam missis muneribus Gothos sibi conciliavit, Regique Alarico, ut arma caperet contra Arcadium, persuasit. Hunc enim metu isto perterritum impellere moliebatur, ut collegam se adscisceret, atque Imperatorem se nominaret, ut pulchre ait Claudi anus:

—— apprehensa vest morantem
Increpat Arcadium, scandat sublime tribunal,
Participem sceptri socium declaret honoris.

Verum Stilico cum exercitu transit in Graeciam, ut Alaricum (qui a Rufino clam erat evocatus, qui eam vastet: quod libentissime fecit, et urbes quasdam exscindebat, praeter Thebas et Athenas) pellat: sed fraude rufini Stilico accipit mandatum ab Arcadio Imp. ut omisso hoste exercitum statim Constantinopolin mittat: qua de re iratus, ipse quidem in Italiam regreditur, sed Gainae Duci mandat, ut fraudem Rufini ulciscatur, et eum trucidet; quod et factum est, cum Arcadius exercitui obviam iret, ubi Rufinus a militibus occisus est. Caput eius cuspidi affixum, ad portam urbis Constantinopolis collocatum est, ut spectantibus ludibrio esset. Dextra etiam contumeliae causa per urbem circumlata, additis his verbis: Date stipem viro inexplebilis avaritiae. De quo similiter Claudianus l. 1. in Rufinum.

Dextera quin etiam Iudo concessa vagatur
Aera petens. poenasque animi persolvit avari
Terribili lucro, vivosque imitata retentus
Cogitur adductis digitos inflectere nervis.

USUS.

Status piorum in hac vita est instar Comoediae: Impiorum vero instar Tragaediae. h. e. Pii in vitae progressu eruce et calamitate premuntur, sed in vitae egressu ab eadem librerantur et exhilarantur: Contra autem impii in vita sua summa felicitate atque gloria fruuntur, sed tandem in exitu vitae horribiliter a DEO puniuntur. Unde sit ut non tantum pii in Ecclesia, sed etiam gentes extra Ecclesiam hac mirabili planeque inaequabili piorum et impiorum sorte scandalizentur. Quia Crucis mysterium, quod rationi humanae est absconditum, non intelligunt. De quo pulcherrimi versus Claudiani lib. 1. in Rufin. sunt notandi:

Saepe mihi dubiam traxit sententia mentem,
Curarent superi terras, an nullus inesset
Rector, et incerto fluerent mortalia casu.
Nam cum dispositi quaesissem foedera mundi,
Praescriptosque maris fines, annique meatus,
Et lucis noctisque vices: tunc omnia rebar
Consilio firmata DEI, qui lege moveri
Sidera, qui fruges diverso tempore nasci,
Qui variam Phoeben alieno iusserit igne
Compleri, solemque suo: porrexerit undis
Littora: tellurem medio libraverit axe.
Sed cum res hominum tanta caligine volvi
Adspicerem, laetosque diu florere nocentes,
Vexarique pios: rursus labefacta cadebat
Relligio, causaeque viam non sponte sequebar
Alterius, magnumque novas per inane figuras
Affirmat, magnumque novas per inane figuras
Fortuna, non arte, regi: quae Numina sensu
Ambiguo vel nulla putat, vel nescia nostri.
Abstulit hunc tandem rufini poena tumultum,
Absolvitque DEOS. iam non ad culmina rerum
Iniustos crevisse queror: tolluntur in altum,
Ut lapsu graviore ruant.

II. EUTROPIUS. Huius quidem simma apud Arcadium potentia fuit, et primus ex eunuchis dignitatem Consularem ab Imperatore obtinuit: sed Rufino, cui successit, nihilo melior fuit. Nam vendidit Magistratus: provincias, quibus vellet, eripuit: honoratissimos quosque calumniatus est, eosque in exilium egit. Stiliconem etiam in Occidente hostem Imperii publice declaraii iussit: insuper GILDONEM Comitem in Africa ad suas partes traduxit, et ut Africam occuparet, eamque tamquam iussu Arcadii obtineret, decrevit. Et hic notandum, ipsum sedulo operam dedisse, ut lex ab Imperatoribus promulgaretur, ne quisquam ad Ecclesias, tamquam ad asylum, profugeret: Sed ut hi, qui eo profugerant, inde abriperentur. Qua lege confestim ille ipse poenas dedit. Nam cum illius fallacia deprehensa, quod Imperatori perfidus esset, imperiumque affectaret, Imperator ipsum e medio tollere sibi proposuit. Quod cum Eutropius animadverteret, ad Ecclesiam, ubi


page 723, image: s0795

securus esse putabat, confugit. Verum secundum legem latam ex templo extractus est, illique caput parescindi Arcadius iussit. Socrates Histor. Eccles. lib. 6. cap. 5.

AXIOMA. Perniciosa consilia plerumque in auctores redundant, a quibus profecta sunt.

EXEMPLA I. BIBLICA.

I. HAMAN patefactis calumniis, quibus impetraverat edictum de tota gente Iudaeorum delenda, penas meritas deditasque ersolvit. Nam de ea ipsa furca, quam Mardochaeo erexerat, ipse suspensus est. Esther. 7.

II. ACHITOPHEL, etsi consilium eius callide excogitatum erat in perniciem Davidis, tamen divinitus impeditum est, et in caput auctoris redundavit. 2. Sam. 17.

II. PROFANA.

I. LYCURGUS legem scripsit, ne mulieres in festo mysteriorum curru veherentur; quae vero id fecisset, mulctam lueret, quam ipse idoneam putans constituerat. Prima vero ipsius uxor adversus hanc legem deliquit, atque damnata poenam subivit. Aelian. lib. 13.

2. ZALEUCUS Locris occidentalibus leges dedit, ut adultero bini oculi effoderentur. Filio Zaleuco paulo post in adulterio deprehenso, ne auctoritas legum imminueretur, curat filio unum, sibi alterum erui oculum.

3. CHARONDAS Tyrius prohibuerat in Senatum inferre telum seu gladium. Cum aliquando properaret in curiam, et oblitus fuisset deponere gladium, proptereaque suam ipsius legem violasse diceretur, se ipsum suo gladio transfodit.

4. Exemplum habemus in EUTROPIO, de quo iam dictum.

III. GAINA (ab aliis vocatur CAIANUS) haud diu post Gothorum auxilio fretus, Arcadium ex Imperio excussurus bellum civile contra eum movit: Thraciam et loca vicina igni ferroque vastat: Constantinopolin quoque astu occupare conatur, sed divinitus servata est. Nam cum Gaina Regiam noctu incendere conaretur, et domum incustoditam Praesidis esse constaret, conspectus est exercitus Angelorum in muris, qui milites Gainae depulit: ideo ad Hellespontum properat, cum hostis ab Imperatore declaratus esset. Contra eum mittitur ab Arcadio Fravita, qui Praefectus maris erat, qui Gainae copias, dum transire conantur, vincit, demergit, et victor ad Imperatorem redit. Gaina victus trans Istrum cum suis properat: ubi HUIDES Hunnorum Princeps, ut Arcadio rem gratam faceret, saepius praelio cum Gaina congreditur, eum vincit tandem, et obtruncat, caputque eius Constantinopolin mittit, ubi pilo suffixum fuit. Zosimus.

IV GILDO Africam suo dominio subicit, impeditque ne frumenta Romam mitterentur. Propter hanc perfidiam reprehensus a fratre Macezel (ab aliis scriptoribus vocatur Mascelzer vel Mazesceles) se Ducem contra eum offert. Gildo cum haec comperisset, fratris liberos iugulat, et scelus scelere cumulat. Sed Macezel caedem filiorum ulturus, ex Italia copias contra eum adduxit, cumque dies ac noctes aliquot precibus ac vigiliis consumpsisset, cum quinque milibus septuaginta milia militum, DEI nutu, sine praelio in deditionem accepit. Nam cum ad eos, qui primo occurrerant, pia verba pacis iactaret, signiferum quendam insolenter obsistentem gladio percussit in brachio, eumque manu debilem ipso coegit vulnere inclinare vexillum. Quo viso, auxiliarii Gildonis Barbari terga ilico dederunt. Gildo et ipse arrepta navi fugit, sed vento in Africam repellitur; ubi capitur et strangulatur, et urbs Roma statim difficultate annonae sublevata est.

Verum Macezel elatus rerum secundarum insolentia, et tumens, posthabito sanctorum consortio, cum quibus antea DEO militans vicerat, etiam Ecclesiam DEI temerare ausus est, atque ex ea quosdam non dubitavit extrahere. Secuta mox poena sacrilegum est. Nam iisdem superstitibus atque insultantibus, quos ab Ecclesia ad poenam protraxerat, post aliquantum solus ipse punitus est. Probavitque in se uno, ad utrumque semper divinum vigilare iudicium, quando, et cum speravit, adiutus est, et cum contempsisset, occisus est. P. Diacon. in Arcad. et Honor. §. 3.

Alii Historici vero referunt, quod, cum Aricam armis receptam ad se trahere conatus esset, a miliribus, qui imperii eius pertaesi, obruncatus sit.

II. ACTA ECCLESIASTICA.

I. PIETAS. Constantinopol Arcadius precaturus templum ingressus erat. Successerat autem ad proximam domum promiscui generis immensa hominum turba, ut propius Imperatorem contuerentur. Vixdum Imperatore digresso, domus ea maxima templo cohaerens, in qua fuerat hominum multitudo, subito corruit, cum ingenti admiratione et stupore populi. Sequebatur autem exclamatio, ob orationem pii Principis ruinam


page 724, image: s0796

imminentem suspensam, tantamque multitudinem fuisse liberatam. P. Diaconus.

II. Instinctu uxoris Eudoxiae CHRYSOSTOMUM bis in exilium eiecit. Eudoxia inimica fuit Chrysostomo eius fastum taxanti, nen quievit priusquam eum Episcopatu deiceret, atque in exilium pelleret, marito ad hoc facinus persuaso. Mandato ergo Archadii Ecclesia Constantinopolitana pellitur A.C. 402: Sed cum populus tumultuaretur, et Chrysostomum desideraret, revocatus, inque solium suum restitutus est. Socrates. Verum cum in Eudoxiam Augustam linguam exacuens pro contione quaedam dixisset liberius, mandato Arcadii iterum in exiliumabdicatur A. C. 404. Statua namque argentea Eudoxiae Imperatrici non longe a templo Sophiae Constantinopoli collocata, quum inde ecclesiasticae ceremoniae, quando ludi populares ibi celebrarentur, impeditae sunt: Chrysostomus publice huiusmodi ludos vituperat. Quod in sui contumeliam Eudoxia arripiens, alios Episcopos consilio Theophili convocat, qui Chrysostomum eiciant. Quare Chrysostomus effervescens, suam contionem ita inchoat: Herodias denuo commovetur, insanit: saltare pergit, denuo caput Iohannis in disco accipere quaerit. Secundo mense post, quo Chrysostomus in exilium pulsus, (quod paulo ante Pascha factum) templum Sophiae incensum fuit, et aliqua pars urbis cum curia deflagravit. Inusitatae quoque magnitudinis grando Constantinopoli decidit, et Eudoxia in partu miserabiliter exstincta est mense tertio post Chrysostomi damnationem.

III. Ioannes Chrysostomus cum exulasset annos 3, menses 5, ad Christum migrat A. C. 407. 14 Septembr. cum vixisset annos 52, et Episcopatum Constantinopolitanum tenuisset annos 5. mens. ferme 6. Nicephor. lib. 13. cap. 34. Socrat. Zonaras.

CATUT III. DE EGRESSV.

ARcadius A. C. 408. mortuus est, cum vixisset ann. 31. regnasset cum patre ann. 13, post eius obitum ann. 13, mens. 3, dieb. 15. relicto filio Theodosio, quem, cum se mori cerneret, videns filium parvulum esse, (fuit enim octo annorum) consideransque ne a quodam insidiis appeteretur, Imperatorem appellavit, et ei Curatorem per testamentum fore statuit Hisdigerden Persarum Regem. Onuphr. Socrat. P. Diacon. in Arcad. et Honor. §. 4.

II. HONORIUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. PARTER eius fuit THEODOSIUS M.

II. MATER fuit PLACILLA. Ex hisce parentibus natus est A. C. 384, die 9 Septembris.

III. SOROREM habuit PLACIDIAM, ex posteriore Theodosii M. Uxore Galla natam. Haec Adulpho ab Alarico Rege Gothorum propinquo eius est desponsata, atque in matrimonium locata. Multum ea Romano imperio prosuit. Nam cum Adulphus (alii habent Ataulfus) ad urbem Romam funditus evertendam cum exercitu esset regressus, Placidiae intercessione servata est, quae mariti animum blandmentis suis a proposito avertit. Cum vero Adulphus dolo militum periisset, vidua est relicta. Honorius vero frater cum Constantium patricium adversus Constantinum Tyrannum cum exercitu mitteret, ei spem fecit coniugii cum Placidia sorore et Imperii, si Tyranum esset oppressurus. Oppresso ergo Constantino Tyranno, belloque finito, Honorius Constantio Placidiam dedit uxorem, illumque Imperii consortem fecit. Genuit autem ex ea Valentinianum III, et filiam Honoriam.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

I. UXORES habuit duas, ambas Stiliconis Vicarii sui filias. PRIOR dicta est MARIA, quae repentina morteobiit, antequam in domum Imperatoris deducta fuit. POSTERIOR dicta est THERMANTIA, quam Stilico pater luctu finito ei desponsavit; Sed etiam repentina morte exstincta est, antequam Honorio copularetur. Unde nullam post se sobolem reliquit. Nam sorores ambae (ut dictum) quas duxerat, antequam nuptiis et concubitu eius potirentur, morte praereptae fuerunt.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

A. C 343. apatre Theodosio Augustus appellatus est. Pater vero cum esset moriturus, quia nondum fuit aetas matura Imperio, Stiliconem ei adiunxit tutorem, et postea ex testamento patris occidentis Imperator factus est. Vide historiam Arcadii cap. 2. Act. Polit.


page 725, image: s0797

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. Gladiatoria certamina Romae prohibuit, hac occasione, quod monachum Telmatium populus, qui caedes hasce ex indignatione abominabatur, lapidibus obruerent. Sig.

II. Bonos Consiliarios elegit. Quo nomine eum laudat Claudianus:

Ut Fortes in Marte viros animisque paratos,
Sic iustos in pace legis: longumque turis
Electos: crebris nec succedentibus urges.

III. Ignavus et negligens fuit in gubernatione; adeo ut literis, quas suo nominescribi iusserat, non lectis prius subscribere soleret. A qua consuetudine parum laudabili avocatura eum soror Placidia, literis scribi iubebat, in quibus Imperator affirmaret, se nuptui dare sororem cuidam ex infimae sortis famulis. Quibus cum manu sua Imperator subscripssset: soror assumptis secum literis istis Imperatorem accessit, supplexque coram eo in genua provoluta, de iniuria et contumelia, qua ab ipso afficeretur, dum infelices adeo sibi pararentur nuptiae, conquesta est. Mox Imperatori, vanas eas querelas esse contendenti, literas manu ipsius subscriptas obtulit. Ubi cum manum suam ille agnosceret, pravam et parum tutam esse consuetudinem suam intellexit, et deinceps ea abstinuit.

IV. Ingratus fuit erga sororem eiusque liberos. Placidia, post mariti Constantii obitum, (qui immatura morte sublatus est) cum liberis, ob suspicionem in vitatorum hostium, iussu Honorii pulsa. A Theodosio vero II, Arcadii filio, honorificelibenterque suscepta est.

II. ACTA SAGATA.

I. RADAGAISUS Rex Gothorum, 200000 militum in Italiam duxit; in Venetam regionem, Aemyliam et in Hetruriam transiit. Stilico se hosti nullibi obieicit, quod eae regiones essent patentioribus campis, in quibus parvis suis copiis ab immensa illa multitudine timebat. Radagaisus vero divinitus conterritus. Nam cum Florentiam iam obsidione premeret, Fesulani montis iugo urgente undique timore concluditur, agminaque, quibus angusta dudum videbatur Italia, latenti spe in unum ac parvum verticem truduntur. Ubi cum fame et siti conficerentur, Stilico ipsum aggreditur, et salvis suis omnibus ad centum milia hominum trucidat. Rex Radagaisus solus spem fugae arripiens in fuga captus a Romanis in vincula conicitur, ac paulisper retentus vita privatur. Tanta vero multitudo captivorum Gothorum fuisse fertur, ut vilissimarum pecudum modo singulis aureis passim greges hominum venderentur. Zosim. P. Diaconus. §. 5. Orosius.

II. ALARICUS non diu post, qui antea apud Theodosium ductor exercitus contra Eugenium fuerat, Italiam ingressus est: cum ab Honorio sedes, in quibus suo cum exercitu consistere posset, expeteret, Honorius deliberato consilio Gallias concessit. Qui dum ad Gallias pergens ob recuperationem iumentorum apud Pollentiam resedisset, Stilico in perniciem Reip. Gothos pertentatos, dum eos insidiis aggredi cuperet, belli summam Sauli Pagano Duci commisit. Qui ipso die Paschatis Gothos nihil tale suspicantes adoritur: qui perturbati, atque initio propter diei sacri religionem cedentes, demum arma corripiunt, more solito se cohortantes, victoremque virtute potiori prosternunt. Hinc in rabiem furoris excitati, coeptum iter deserentes Romam contendunt, cuncta, per quae ierant, igne ferroque vastantes. Urbs biennio circumsessa, capta est Kalendis Aprilis, anno 18 Honorii, anno U.C. 1164. A. C. 410. eamque Gothi devastant, plurima miraculorum eius incendunt, multosque Senatorii ordinis diversis subdidere suppliciis: Dato tamen prius praecepto, ut si qui in sancta loca, praecipue in sancto rum Apostolorum basilicas Petri et Pauli, confugissent, his nulla vis inferretur: Deinde ut milites sola praeda contenti, a caede et sanguine abstinerent ac sibi temperarent; quod summa fideservatum est. Gothi tamen imperium Romanum deridentes, Imperatorem fecerunt quendam nomine ATTALUM, quem una die tamquam Imperatorem fecerunt procedere, altera vero servi schemate ministrare. Die tertia instante gothi sponte discedunt ab urbe. Deinde per Campaniam, Lucaniam, Brutiamque, simili strage bacchantes, Rhegium pervenerunt, in Siciliam transfretare cupientes. Quo cum transmeareascensis navibus vellent, perpessi naufragium, plures suorum ibi amisere. Inter haec Alaricus dum deliberaret quid ageret, apud Consentiam subita morte defunctus est. Gothi Basentium amnem de alveo suo captivorum labore derivantes, Alaricum in medio alveo cum multis opius sepeliunt, amnemque meatui proprio reddentes, ne quis locum scire posset, capitivos, qui interfuerant, interficiunt. Regem deinceps ATAULFUM Alarici affinem Gothi constituentes, Romam redeunt: Si quid residuum suit, more locustarum eradunt, auferentes exinde Placidiam Honorii sororem, quam sibi Ataulfus apud Forum Cornelii coniugio sociavit. Eam divino iudicio velut obsidem ac pignus Roma huic barbaro Regi tradidit. Nam illius iuncta


page 726, image: s0798

coniugio, multum Reip. profuit et commodavit: uti in cap. 1. supra diximus. Et cognitu non indignum est, quod cum nuntiatum Honorio, Romam perditam; credidit ille de catello, vel, ut alii narrant, de amissa ave vel gallina sua, quam cum in deliciis haberet, Romae appellationem ei indiderat: admiratusque vehementer, tam subito periisse eum, quicum paulo ante festivissime luserat. Egnatius. Orosius. P. Diaconus §. 6 et 7. Agath.

III. Stilico Honorii socer filio Eucherio regnum quaerit. Is cum tutor constitutus esset imperii occidentis a Theodosio Magno, immemor beneficiorum a Theodosio in se collatorum, immemor etiam affinitatis cum Honorio, regnum filio affectans, ingentia Rei pub. mala intulit. Nam quia Vandalorum perfidae et dolosae gentis genere editus, Suevos, Alanos, Burgundos et populares suos vandalos, magna spe praedae ad Gallias hostiliter invadendas occulte sollicitavit, sperans fore, ut aut Honorius bello occumberet, aut silius in regni consortium veniret. Postea Gothos ex insidiis opprimens, reliquiis ipsorum occasionem praebuit, ut Romam regrederentur, eamque obsidione cingerent: ut iam antea dictum est. Tandem ubi Imperatori Honorio exercituique Romano haec tam ingentia damna patefacta sunt, iussu Honorii interfectus est. Eius quoque filius Eucherius, primum fuga elapsus, postea obtruncatus traditur. Orosius. P. Diaconus §. 8.

IV. COnSTANTINUM quoque Tyrannum, eiusque filium, ut et ATTALUM Romani sanguinis haud ignobilem virum, (qui a Gothis Imperator fuerat factus) inque Africa tyrannidem arripere conantem, Honorius per Constantium socerum suum vicit.

V. Cum Heraclianus Africae Comes (qui Honorii partes antea fortiter gesserat, verum superbia elatus ab eo descivit) cum immensa satis incredibilique classe navium Romam contenderet, et litora Italiae crudelissime vastaret, a MARINO Duce Honorii victus est, et amisso exercitu, arrepta navi solus. Carthaginem rediit, ubia militibus occisus est. Oros.

Hunc Heraclianum tria milia navium et septingentas habuisse dicitur. Quem numerum nec apud Xerxem quidem praeclarum Persarum Regem, et Alexandrum Magnum, vel quemquam alium Regem fuisse, historiae tradunt. P. Diaconus §. 9.

VI. VALLIA Rex Gothorum pacem init cum Honorio. Nam cum ipse in Africam esset traiecturus, a Ducibus Honorii impeditur, atque ideo necessario foedus firmissmum cum Honorio pepigit, et accepit partem Hispaniae cum conditione de debellandis Vandalis. Isiodorus. P. Diaconus §. 10.

Honorius devictis Gothis Romae triumphat, et Attalum, qui a Constantio victus, ipsique missus, post peractum triumphum, in quo manibus post tergum devinctis ante currum ductus erat, manu dextera truncat, vitaeque relictum Liparam relegat. Prosp. Iordan. Sigon.

CAPUT III. DE EGRESSV.

HOnorius cum annos triginta duos cum patre, 13 cum fratre, et 15 cum fratris filio Theodosio imperasset, febri correptus est: ad quam hydrops accessit, ex quo mortuus Romae A. C. 423, aetat. 44. nullis relicitis heredibus. Corpus eius iuxta beati Petri Apostoli in mausoleo sepultum est. P. Diaconus §. 11. Chron. Hedion.

ACTA ECCLESIASTICA.

I. Viri sub Arcadio et Honorio in Ecsia celebres.

I. AUGUSTINUS Hippone ordinatur Episcopus A. C. 395. agebat tum annum 41. Antecessor eius Vaerius adhuc erat in vivis, atque ita duo Episcopi erant unius Ecclesiae. August. Prosp.

II. S. Martinum Episcopum Turonensem, A. C. 379. ex hac vita migrasse aetat. 81. scribunt Gregorius Turonensis, Marianus contractus, sigebertus. Sed alii habent annum obitus 395. alii 399. alii 404.

III. D. AMBROSIUS moritur A. C. 398. Moriturus ad circumstantes sacerdotes dixit: Non sic vixi, ut me pudeat inter vos vivere: nec mori timeo, quia bonum habemus Dominum.

IV. SULPITIUS SEVERUS Episcopus Bituricensis ad annum Christi 400 Chroniconsuum perduxit: qui quantus vir fuerit, scripta eius testantur. De Sulpitio refert Gennadius, eum a Pelagianis deceptum, et culpam agnoscentem, silentium usque ad mortem tenuisse.

V. EPIPHANIUS Episcopus Salaminae, Constantinopoli in Cyprum rediens, moritur in itinere. A. C. 402. Socrat. 6. Trip. 10.

VI. CYRILLUS in Episcopatu Alexandrino succedit Theophilo Alexandrino defuncto.

VII. GAUDENTIUS et IOVIUS Comites Honorii Imperatoris falsorum Deorum templa in urbe Carthagine everterunt, et simulacra fregerunt. August.

VIII. D. HIERONYMUS de Ecclesia DEI


page 727, image: s0799

scriptis suis bene meritus, Palaestinae apud Bethlehem A. C. 420. ad Christum migravit. P. Diaconus §. 10.

II. Viri in Repub. Literaria celebres.

I. CLAUDIANUS Poeta vixit temporibus Arcadii et Honorii, qui illorum temporum res gestas eleganter et accurate descripsit.

II. RUFFINI et SEXTI AURELII VICTORIS Chronica hoc saeculo deinunt, quorum ille res Ecclesiasticas descripsit: Hic vero vitas Imperatorum, facto initio ab anno primo Monarchiae Augusti, victo ad Actium Antonio: quae narrationes continent 424. annorum historiam.

III. PRUDENTIUS Poeta, anno Christi 404, edidit libros Cathemerinon: quia in praefatione ait, se ista scribere agentem annum aetatis 57.

IV. PROCOTIUS Caesariensis a morte Arcadii belli Persici et Vandalici historiam orditur.

V. OROSII Presbyteri Hispani Chronicon, quod ille iussu D. Augustini scripsit, fere A. C. 416. finitur.

LI. IMPERATOR ROM. THE ODOSIUS II.

CAPUT I. DE ORTV.

I. PATER eius fuit ARCADIUS Imperator Theodosii M. filius.

II. MATER fuit EUDOXIA. Ex hisce parentibus natus est THEODOSIUS II. A. C. 401. die 10 Aprilis. Socrat. 6.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a. Natura et Mores.

FUit formosus, venusta facie praeditus, membrisque decorus: Constantinopoli Pulcheriae sororis et Antemiae tutoris consilio et opera in studiis et artibus liberalibus diligenter informatus est, inque iis insignes progressus fecit. Nam sacras literas sine codice recitavit, loquentibus Episcopis responsum ex divina lectione dedit, et cum in aliis Mathematicis libris versatus, tum Astronomiae non ignarus, inque Philosophia praeclare edoctus fuit, quam quidem ita didicerat, ut non tam verbo eam profiteretur, sicut Philosophi in scholis de ea disserentes, sed ut re et opere eam exsequeretur. Fuit praeterea equitandi et sagittandi peritia excellens, pingendo fingendoque dexter. Zonaras. P. Diaconus.

I. ACTA OECONOMICA.

I. Uxor eius fuit EUDOCIA, quam ipse Pulcheriae sororis consilio, cum ex ephebis esset egressus, in uxorem duxit: Fuit autem Eudocia forma excellenti praedita, et omni doctrinae genere perpolita, atque in eloquentiae studiis exercitata, quae et Heroico carmine poemata multa conscripsit de victoria Arcadii, deque victoriis mariti. *o(mhrdkentra (sive Centones Homeri) ab ipsa dicuntur congesta.

Antea autem dicta fuit ATHENAIS. Quam cum pater LEONTIUS Philosophus Atheniensis splendidam fortunam ex arte cognovisset consecuturam: testamento suas opes duobus filiis reliquerat, Valerio et Genesio, filiae tantum centum aureis legatis, hac adiecta clausula, quod fortuna eius suffectura ei esset. Fratres igitur patrimonio sibi vendicato, Athenaidem, legitimam suam postulantem et iniuriae testamentum accusantem, paternis aedibus expulerunt. Quae a matertera suscepta, et Constantinopolin perducta, causa exposita Pulcheriae supplicant. Quae cum puellam formossissimam, et integra aetate esse vidisset, rogat, An adhuc viri expers esset? Eo cognito, sacra Baptismatis aqua per Atticum Episcopum Constantinopolitanum ablutam, Christianam fecit, et pristino nomine mutato in Eudociam, fratri, Theodosio despondet, diademate ornat, et Augustam appelat. Zonar. §. 4.

LIBERI. Genuit ex hac theodosius II. unicam siliam, nomine EUDOXIAM, quam Valentinianus III. Imperator sibi matrimonio iunxit. P. Diaconus §. 18.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

A patre suo Arcadio adhuc in cunis vagiens Augustus appellatus est, qui moriturus eum testamento heredem Imperii scripsit, et tutorem ei adiunxit, non fratrem Honorium, sed Isdigerdem Regem Persarum, cum quo foedus inierat. Hac occasione religio Christiana in Persia propagata est. Isdigerdes sidem Arcadii minime adspernatus, et pacem cum Romanis toto vitae suae tempore coluit, et statim a morte Arcadii Antiochum eunuchis ceteris in aula sua honoratiorem Constantinopolin misit, atque per eum literis transmissis Magistratus


page 728, image: s0800

monuit, ut Imperatori suo parerent, minatus ultionem, si qui secus facturi essent. Sed Anthemius thodosio tutor datus est, cuius sapientia Imperii publica negotia feliciter gubernata sunt. Zonar.

II. Imperii administratio.

A. C. 408. initium Imperii eius fuit, quo anno pater ipsius mortuus est. Verum quia tum puer erat octennis, Imperium loco eius aliquandiu virtute et sapientia administray it Pulcheria virgo.

I. ACTA TOGATA.

I. Virtutes.

I. SAPIENTIA. Cum in Oriente imperaret, audita Honorii patrui morte, Valentiniano Constantii et Placidiae filio Imperii insignia dedit. Sextus Aurel. Victor.

II. PIETAS. Religiosissimus Imperator fuit. Nam,

1. Instituit aulam suam veluti scholam, in qua ad pietatem se suosque exercuit, habens ordine distributa tempora lectionum et psalmorum.

2. Inter exercitia pietatis celebratur, quod studio Christianitatis corpus orationibus et ieiuniis macerarit, et mane cum uxore et sororibus precationes dicere et psalmos canere solitus sit.

3. Sacrorum librorum eorundemque interpretum congerendorum adeo fuit studiosus, ut ea laude Ptolemaeo Philadelpho inferior non esset. Noctu eis legendis operam navavit, lucerna sponte sua, machina quadam movente, sibique ipsi oleum infundente, comparata, ne quis ministrorum eius in laboribus eiusmodi molestiam quampiam subiret. Niceph. l. 14. c. 3. Theodoretus l. 5. c. 36. Socrates lib. 3. cap. 22.

4. Uxorem EUDOCIAM Hierosolymam misit gratificos hymnos DEO oblaturam. Quae plurima dona Ecclesiis contulit, et postquam operam rebus divinis dedisset, domum reversa est. P. Diaconus. §. 18.

III. CLEMENTIA et MANSUETUDO. Adeo mansuetus et clemens fuit, ut omnes etiam, qui vere sacerdotes sunt, mansuetudine sua superarit, iram, tristitiam, libidinemque devicerit, nullaque vindicta animum exsaturaverit, etiam lacessitus. Cum igitur a quodam familiarium interrogaretur, cu nullum se laedentium morti subiceret? Utinam mihi, inqui, esset possibile ad vitam motuos revocare. Paucos igitur morte condemnavit: Et si quos supplicio dignos adiudicavit, mox consilium mutavit, priusquam ad supplicium ducerentur, revocans id insigni quadam clementia. Cum ipsealiquando in amphitheatro spectator sederet, et populus damnatos efflagitans clamaret; crudeli bestiae artifex obiectus pugnet: compescuit Imperator immitem turbae vocem, dicens: Nescitis, quod nos consuevimus clementer spectare. innuens: Ubicumque adest Princeps, illic oportere omnia mitius geri. Erasmus lib. 8. apophthegmatum.

II. Vitia.

I. SOCORDIA. Valde negligens fuit in quibuscumque literis, quae ei offerebantur, subscribendis, antequam eas aut legisset aut expendisset. Quod ne faceret, utque sententiam literarum consideraret, a Pulcheria sorore admonitus, affirmabat, a nemine strui sibi fraudem, et sicre se, quid literae continerent. Quare illa ad socordiam fratris corrigendam huiusmodi commento usa est. Nomine illius syngrapham componit, qua sibi Eudocia Augusta in servitutem traderetur; eaque Imperatori, ceu aliud quiddam esset, oblata, efficit, ut subscriberet. Quod cum sigillo mox confirmasset, Pulcheria Eudociam ab illo accersitam abire non sinit, quaesitaque retentionis causa, profert literas, quas ille non lectas subscriptione confirmasset; itaque convincit, eum subscribere plurimis, quae neque norit, neque etiam fortasse fieri velit, simulque acriter eum reprehendit, et ut deinceps in re tanti momenti cautior esset, graviter ac amice monuit. Zonaras §. 8. Suidas. Nicephorus l. 4. c. 13. Socrates lib. 7. cap. 22.

AXIOMA. Non temere quibus libet literis non lectis annulus imprimendus est.

Magnum enim levitatis et supinae negligentiae indicium est, praesertim in Principe viro, tabulas vel diplomata non lecta nec expensa annulo obsignare, vel annulum signatorium cuivis temere committere: Quod Cicero Qu. Fratri studiose cavendum monet in elegantissima illa et plane aurea, quam ad ipsum Asiae minoris Rectorem scripsit, epistola; his verbis: Sit annulus tuus non ut vas aliquod, sed tamquam ipse tu: non minister alienae voluntatis, sed testis tuae. Hoc enim sentit Cicero, quemadmodum Turnebus lib. 27. cap. 1. Adversar. interpretatur, ne passim sinat annulum suum a quovis, ut domestica vasa, tractari, vulgoque et temere sine delectu quidvis obsignari: sed eo solus utatur, alius non abutatur, solusque, quod ius fasque sit, annulo signet. Vas igitur est, ut si Graece skeu=os


page 729, image: s0801

diceres. Vasorum autem in domestica familia usus est communis.

II. INGRATITUDO et IMPRUDENTIA. Quae inde patet, quod sororem suam ex aula removerit. Grysaphius Eunuchus, qui plurimum apud Imperatorempoterat, ascita Eudocia adiutrice, facilitati Principis illudens, persuadet, ut Pulcheria ab administratione rerum amoveatur. Ea igitur aula expulsa, vitam privatam agit, et in Hebdomo quietam. Eadem simplicitate in fraudem sese allici passus est a Grysaphio Eunucho, ut Eutychianos tueretur. At Imperator vix tandem ad sanam mentem reversus, considerata Pulcheriae delatione: iusta indignatione commotus contra Eunuchum, eum relegat, opibus eius confiscatis, (quem Pulcheria paulo post interfici iussit) et sororem petita venia revocat. Zonaras §. 8. Cedrenus, Marcellinus.

III. SUSPICIO atque IRACUNDIA contra uxorem. Incurrit Eudocia in odium Imperatoris tali de causa. Pomum inusitata magnitudine sibi oblatum Imperator, admiratus, uxori misit. Id illa Paulino dedit viro erudito, eaque de causa sibi familiari. Is rei ignarus, illud Imperatori offert, ut rem Miram. Quo ille agnito et occultato, uxorem rogat, ubi sit malum ipsi missum. Illa verita, ne id suspicaretur maritus, quod iam suspicabatur, se comedisse respondet. Verum illo acrius urgente, iureiurando affirmat, se iam comedisse. Tum ira percitus Imperator, pomum profert. Sic illa in manifesto mendacio deprehensa, suspicio mariti consirmatur, Paulinus insons occiditur. Eudocia cum se invisam esse cerneret, facultatem abeundi Hierosolymam petit. Quo cum magnis opibus profecta, et templa aedificavit, et paupeibus atque eius loci monasteriis multa dedit. Inde, post mariti obitum, eodem rediit, ibique mortua est. Zonaras §. 8.

IV. InVIDIA. Theodosius, moenia translaturus, et urbem Constantinopolin amplificaturus, munus id Cyro praefecto mandat: qui magno studio et celeritate Chersaeum murum, a mari ad mare pertingentem, intra dies sexaginta absolvit. Urbana igitur multitudo, et opere delectata, Praefectique celeritatem admirata, publice exclamat: Constantinus condidit, Cyrus renovavit. Quamobrem Cyrus invisus et suspectus Imperatori, vel invitus tondetur ut Clericus. Idem §. 6.

II. ACTA SAGATA.

Gessit Theodosius II bella, sed per Duces. Ipse verosi quando bella moverentur, secundum Davidis exemplum ad Deum confugiebat, sciens eum praeliorum auctorem, et hostes oratione superabat. Nam

I. IONNES, qui inter Scribas Imperatoris primum locum obtinuit, cum prosperum fortunae cursum moderate ferre non posset, Imperium arripit. Adversus quem mittit Theodosius Ducem ARDABURIUM, qui in bello Persico res magnas gesserat. Ille cum Salonas venisset, inde transmittit in Aquileiam; sed vento adverso flante, Tyrannus apud Ravennam illum aggressus inclusit, illoque comprehenso spem novam obtinendi imperii concepit. His auditis, THEODOSIUS anxio et sollicito animo fuit, ne quid mali Ardaburius a Tyranno perpeteretur: ASPAREM Ardaburii filium quoque cum exercitu adversus tyrannum mittit. Aspar cum infinitas Barbarorum copias ad auxilia tyranno ferenda accessisse certior factus esset, incertus animi erat, quid ageret. Preces itaque pii Imperatoris illo tempore plurimum momenti habuerunt. Nam Angelus Dei, in habitu et forma pastoris, Ducem itineris Aspari se praebuit: et per stagnum, Ravennae adiacens (in ea namque civitate Tyrannus commoratus, Ducem Ardaburium tenuit) copias eius deduxit, qua via nemo unquam iter fecisse commemoratur. ASPAR itaque copiis per stagnum, cuius aqua divina ope penitus exhausta fuit, traductis, portas civitatis, quas apertas offendit, ingressus, Tyrannum opprimit, Ardaburiumque liberat. Ravennam crudeliter depopulatur, eo quod illius cives maxime Tyrannicae parti favissent: Castinum magistrum militum damnat exilio, cuius factione arripuisse Iohannes tyrannidem credebatur. Imperator vero sanctissimus suam erga Deum pietatem declaravit: Relictis enim oblectamentis, quibus tum intentus erat, protinus ad Ecclesiam Dei profectus, pro victoria divinitus parta Deo gratias egit, et universo coetui, ut idem faceret, auctor fuit. Socrates lib. 7. c. 23. P. Diaconus §. 12.

II. BELLUM contra BARBAROS. Post necem Tyranni Iohannis, Barbari, quosille ad auxilium sibi contra Romanos ferendum accersiverat, in sines Romani Imperii incursionem facere constituerunt: Quo audio Imperator, uti solebat, istarum rerum curam Deo commendavit: atque precibus se totum dedens brevi quod in optatis erat, est consecutus. Primum illorum Dux, nomine RUGAS, fulminis ictu interiit. Deinde pestis subsecuta, maximam partem hominum, qui ei parebant, e medio sustulit: ignis etiam de caelo delapsus, complures eorum, qui supererant, absumpsit. Eo tempore Proclus Episcopus prophetiam ex Ezechiel. cap. 38. v. 21. 22, 23. petitam in Ecclesia docuit, eamque praeclae ad salutem iam tum Romanis a Deo datam, non sine maxima omnium commendatione,


page 730, image: s0802

accommodavit. Socrat. H. E. lib. 7. cap. 41, et 42. Verba textus haec sunt: Et convocabo adversus eum in cunctis montibus meis gladium, ait Dominus Deus: gladius uniuscuiusque in fratrem suum dirigetur. Et iudicabo eum peste, et saguine et imbre vehementi, et lapidibus immensis: ignem et sulpur pluam super eum, et super exercitum eius, et super populos multos, qui sunt cum eo: Et magnificabor, et sanctificabor: et notus ero in oculis multarum gentium, et scient quia ego Dominus.

III. GENSERICUS Rex Vandalorum, Carthagine in Africa sub praetextu pacis potitus, Siciliam cum classe aggreditur, eamque graviter vastat. Theodosius igitur bellum contra Gensericum et Vandalos movet, per Duces suos Ariobindam et Anaxillam. Verum illi longis cunctationibus negotium differentes, Siciliae magis oneri, quam africae praesidio fuere. Interea ATTILA et BLEDA fratres Hunnorum Reges, transmisso Istro immensas Hunnorum copias in Imperii Romani fines traducunt. Theodosius igitur Hunnorum adventu teritus, exercitum Romanum ad Orientalium Provinciarum defensionem ex Sicilia revocat, et ne gemino bello implicaretur, foedus cum Vandalis init. Verum quia Hunni Thracias et Illyricum saeva depopulatione vastare, omniaque castella et civitates in servitutem redigere pergebant, et pene Byzantio imminebant, Theodosius cogitur legationem Attilae Hunnorum Regi mittere, et sex milia librarum ei pro recessu praebens, mille librarum annuum tributum persolvere pollicetur. Procopius, Marcell Sigon. P. Diacon.

III. ACTA ECCLESIASTICA:

I. Per baptismum interdum homines corporaliter sanati sunt. Quod est Symobolum spiritualis mundationis atque sanationis. Elegans historia contigit tempore Theodosii II. Imp. Socrates lib. 7. c. 4. Histor. refert, Iudaeum quendam paralyticum, et multis annis lecto affixum, omnibus medicamentis et Iudaeorum precibus ad sanitatem illi restituendam nihil conferentibus, cum tandem vera fiducia ad baptismum Christianorum, velut ad remedium efficacissimum, confugisset, postquam ab Attico Episcopo Constantinopolitano de side in Christum recte institutus esset, una cum lecto ad baptismum deportatum: quem cum sincera fide ab Attico recepisset, subito a morbo liberatum ac longi temporis sanitate divinitus donatum fuisse; atque hoc ipsius exemplo multos ex gentibus ad usum, amorem et admirationem Baptismi invitatos, et Christo Incrifactos esse.

Similiter Vincentius lib. 23. c. 76. narrat; quod leprosus quidam ab Arnulpho baptizatus, statim inter baptziandum coeperit sanari, et aliam induere carnem.

Similiter Socrates lib. 5. Histor. cap. 6. scribit: Theodosium morbo correptum, posteaquam ab Episcopo Thessalonicensi baptizatus fuisset, melius habuisse.

II. NESTORIUS cum triennium pontificatui praefuisset, docuit, B. Virginem Mariam non esse dicendam qeoto/kon. h. e. Deiparam: sed xristoto/kon, h. e. Christiparam. Christum vero hominem tantum esse asserebat: in eoque Dei filium, ut in Propheta quodam, habitasse nugabatur: eumque dividens, affirmabat, Dei Verbum non assumpsisse carnem e casto sanguine matris Dei, sed alium esse Fllium et Verbum Dei, alium Christum, qui silius esset adoptivus, et gratia Deus factus.

SYNODUS igitur EPHESINA oecumenica tertia Episcoporum amplius 200, auctoritate et mandato Theodosii II. Imp. A. C. 431. convocata est. Huius Concilii Rector fuit CYRILLUS Episcopus Alexandrinus, cuius divina scripta apud orthodoxos in summa veneratione merito habentur. Hic ubi fidem suam exposuisset: Non alium esse Filium, qui a Patre ante saecula natus est, et qui ex Maria virgine natus est. Nestorius surgens: Ego, inquit, bimestrem aliquem et trimestrem Deum numquam consitebor. Posthac ergo non veniam ad vos. Cum ergo saepe vocatus comparere nollet, lectis eius scriptis, legitima Concilii sententia condemnatus est. Cedren. Euagr. Zonaras §. 5.

Non multo ante mortem Theodosii mota est etiam ab Eutyche Archimandrita, sive Abbate Constantinopolitano, controversia, qua naturarum in Christo, proprietatumque Essentialium, distinctionem impugnabat. Docebat enim, Dominum nostrum Iesum Christum duas naturas post incarnationem non retinuisse, sed ambas in unam naturam contemperatas et permixtas esse: et quemadmodum NESTORIUS ex duabus naturis duas in Christo personas asseverabat; ita Eutyches, argumentando procedens ab una persona ad unam naturam. Euagr. Contract. Nicephorus, Marianus, Zonaras.

Indicta est igitur A. C. 449. SYNODUS EPHESINA II; infelix, latrociniis infamis, et propterca appellata lh|strikh\, id est, praedatoria: sive latrunculorum concursus: quia opera Chrysaphii Eunuchi, qui Eutycheti patrocinabatur, milites armati introducti, et Episcopi vicoacti fuerunt, ut subscriberent. Nam DIOSCURUS Alexandrinus Episcopus, instar indomiti asini exsiliens, Flavianum Episcopum Constantinopolitanum recte


page 731, image: s0803

sentientem calcibus impetiit, et pugnis maxillas eius tundere non prius destitit, quam Concilio expulisset, qui quidem post triduum ex plagis illis mortuus est. Ipsum tamen EUTYCHIS DOGMA, a mala ortum radice, non potuit diu florere vel eu)tuxei=n: sed biennium, mortuo Theodosio, redditaque Episcopis linguae libertate, in Concilio Chalcedonensi defloruit et emarcuit.

III. THEODOSIUS privilegia templorum ampliavit. Servi fugitivi confugerant ad templum Constantinopolitanum ob crudelitatem heri sui: Hi cum a Clericis admonerentur, ut paululum ab altari secederent, ne impedimento essent sacris ceremoniis, duos Clericos trucidant, quasi ab Asylo detruderentur, et deinde sibi ipsis manus inferunt: ita profanatum fuit templum. Quapropter Theodosius privilegia templorum amplianda censuit, ipsaque inviolabilia sanxit in toto sui ambitu, ab altari usque ad fores ultimas, et arma ipsis inferri prohibuit. Theod.

IV. Burgundiones facti sunt Christiani, A. C. 428. Cum Burgundiones trans Rhenum habitantes ab Hunnis crebro infestarentur, animo expendentes quam firmum praesidium Romanorum Deus afferat iis, qui eum colunt, omnes communi consensu ad credendum in Christum se contulerunt, atque ad civitatem quandam Galliae profecti, postulant ab Episcopo, ut Christianorum baptismo donentur. Cumque post septem Christianae institutionis et indicti ieiunii dies baptizati essent, illi animo fidenti Hunnos aggressi cum numero pauci essent, nempe 3000, vicerunt ac fuderunt decem milia Hunnorum. Ex eo tempore gens Burgundionum religionem Christianam ardenti studio coluit. Socrates 7. Trip. 12.

V. D. AUGUSTINUS, cum GENSERICUS Hipponem obsideret, mense 3 obsidionis, ne urbis suae ruinam cerneret, in illa ipsa urbe, cuius erat Episcopus, septuaginta et sex vitae annis expletis, ex quibus 40 in clericatu seu Episcopatu transegerat, pia et placida morte sopitur. P. Diaconus.

II. Viri in Ecclesia celebres.

I. PALLADIUS ad Scotos in Christum credentes a Caelestino Pontifice Romano primus mittitur Episcopus. A. C. 430. Beda Histor. Anglicae cap. 13. Prosper.

II. EVAGRIUS Scholasticus epiphanensis Chronicon suum Ecclesiasticum ab hoc tempore orditur, quo Nestorius Ecclesiam erroribus et seditionibus replevit. Complexus est Euagrius narrationes annorum 164. usque ad 594 CHRISTI.

III. CYRILLUS Episcopus Alexandrinus, qui Nestorii blasphemiam refutavit, cum sedisset annis 32. moritur A. C. 444.

IV. VINCENTIUS Lyrinensis librum scripsit pro Catholicae fidei antiquitate, adversus profanas haereticorum innovationes. A. C. 434. Anno 3, post Synodum Ephesinam.

V. MAXIMUS Taurinensis Episcopus, cuius homiliae ab Alcuino collectae passim leguutur, tempore Theorossii II. vixit.

VI. MARUTHAS Episcopus legatione fungens apud Persas, filium Regis a daemonio liberat. Unde pax Christianis apud Persas concessa. A. C. 438. Sigeb.

VII. EUDOCIA Augusta habebat Presbyterum SEVERUM et IOHANNEM Diaconum, qui sibi erant a contionibus. Saturninus Comes a Theodosio missus ambos trucidat. Causa a Marcellino non additur. EUDOCIA irata protinus Saturnmum occidit. Marcellinus.

VIII. Imperante Theodosio II. in Ecclesia quoque clari fuerunt SEDULIUS Scotus, PHILIPPUS Presbyter, IUNILIUS Episcopus, et PROSPER Aquitanicus, quorum omnium seripta ad nos pervenerunt.

III. Haeretici.

I. NESTORIUS Antiochia accersitus factus est Episcopus Constantinopolitanus A. C. 4 28. Fuit homo superbus et arrogans: Tu mihi, dixit publice pro contione ad Imperatorem, in profligandis haereticis sub veni, et ego tibi in vincendis Persis auxilium feram. Hunc propterea purofo/ron (Gallice boute feu) appellarunt. Hic Nestorius multa turbavit in Ecclesia, donec tandem excitaret illam turbam contra Communicationem Idiomatum: propter quam in concilio, quod Theodosius Ephesi edixerat, damnatus est: uti supra dictum.

Scribitur autem, quod miserrimam fortunam in exilio expertus sit. Et quidam dicunt, hiatu terrae ipsum absorptum esse. Euagrius vero testatur, linguam ipsius ante mortem vermibus erosam.

II. ANASTASIUS presbyter, qui cum Nestorio constantinopolim venerat. Is pro contione aliquoties dixerat, Mariam non esse appellandam qeoto/kon, id est, Deiparam: sed genitricem hominis: Quod postea defendendum sibi suscepit Nestorius, et libros de ea re scripsit, eosque Monachi in Aegyptum deutulerunt. Cyrillus contra ea de re publicam Epistolam scripsit, monuitque, libros illos caute esse legendos. Scripsit eriam ad Nestorium, eumque de tota re rectius edocuit, et admonuit, ne Ecclessiam turbare velit. Verum cum ab impietate non desisteret, causamque suam defenderet, in


page 732, image: s0804

perpetuum exilium relgegatus est. Et Theodosius edictum publicavit, ut libri Nestorii comburerentur. Et ut Constantinus olim Arianos iusserat vocari Porphyrianos peculiari nomine: Ita Theodosius iussit Nestorianos vocari Simoniacos. Sigonius, Socrates, Euagrius.

III. MANICHAEI Romae cum clanculum suum errorem propagassent hactenus, deteguntur, et libri eorum comburuntur A. C. 443. Baronius.

IV. Accidit et hoc sub Theodosio II, quod de Moyse Cretensi narrant Historici. In Creta Insula, ubi plurimi Iudaei habitabant, Iudaeus quidam seductor finxit esse se Mosen, qui olim Israelitas per mare rubrum deduxerit: eoque nomine se caelo demissum esse dixit, ut Iudaeos per mare reduceret in patriam. Circuibat itaque toto anno unamquamque illius Insulae civitatem, suadebatque Iudaeis ut crederent, monens ut omnes pecunias et possessiones relinquerent, per siccum mare deducti ad repromissionis gaudia pervenirent. At illi hac spe capti, omne opus proprium negligebant, contemnentes etiam possessiones suas, et dimittentes eas quibuscumque personis. Cumque venisset dies, quam designaverat Iudaeus seductor ille, eo praecedente sequebantur omnes cum coniugibus et liberis. Deduxitque eos ad quandam rupem declivius incumbentem, iussitque ut comarum schemate semet ipsos involverent. Hoc ergo faciebant priores: et cum venirent ad rupes, repente moribebantur, tam dilacerati acutis rupibus, quam in aqua necati. Plures tamen periissent, nisi nautae et piscatores Christiani vicini servassent quosdam, et ceteros desilire prohibuissent. Cumque voluissent illum seductorem perimere, comprehendere nequiverunt: repente namque disparuit, deditque suspicionem quod olim fuerit daemon erroneus, humano schemate circumamictus. Ea occasione multi tunc Cretensium Iudaeorum ad Christianam fidem conversi sunt. Socrates, P. Diaconus in Theodosio II, §. 16.

IV. Prodigia.

I. A.C. 446. Septem dormientes, qui ad ducentos fere annos in quadam spelunca obruti iacuerant, reviviscunt. Tempore enim Decii, metu horrendae saevitiae, quae in Christianos exercebatur, ex urbe Epheso in montem cavum secesserunt, ibique somno oppressi sunt A. C. 251. Quod cum cognovisset Caesar, edicto acerbo iussit cavernas montis occludi, ut fame illi contabescerent. Hinc dormivisse dicuntur annos amplius 196, scilicet ad Theodosii iunioris inaperium usque. Cumque experrecti essent et esurirent, ad panem emendum unus ex illis Ephesum mittitur, qui quod nummos Decianos antiquos haberet, suspectus fuit de thesauro invento: sed re tota comperta, Theodosius etiam eo profectus est, et hosce septem iuvenes paulo post defunctos in eadem spelunca honeste sepeliri mandavit. Sigonius, Cedrenus, Nicephorus.

II. A. C. 443. Saevissimabyems fuit. et tanta vis nivium cecidit, ut vix sex mensium spatio resolutae fuerint: unde ingens et hominum et pecudum multitudo interiit.

III. A. C. 446, ingens Constantinopoli terrae motus factus, quo murus cum 57 turribus corruit: pervasit hic totum terrarum orbem, et sex menses duravit. Byzantii autem in maximum coniecti metum, a ruinis aedificiorum sibi timentes, muros reliquerunt: et extra urbem in loco qui Campus dicitur morati sunt, una cum Imperatore Theodosio et Proclo Episcopo Constantinopolitano continuis precibus incumbentes, Deumque ut propitius eis esset, et ab imminenti calamitate orbem liberaret, obtestantes. Et cum aliquando motu eo grassante, terra veluti fluctuans concuteretur, et homines per metum eam ex fundamentis ipsis exstirpatum iri vererentur, et omnes Litaniis et supplicationibus dediti collacrymarent, ex profundo intimoque animo misericordiam divinam implorarent: tum miraculum praeter opinionem omnium, quod sensum et mentem omnem excedat, subsecutum est. Subito namque e medio, inspectantibus omnibus, divina quadam vi puer in aerem sublimis ad caelum usque tractus et sublatus, ita ut iam non appareret, divinam vocem, qua Angelis Deum laudibus ferre mos est, audivit: eaque voce percepta, rursum prior per aerem via reversus descendit: et Episcopo Proclo, ipsique Imperatori, et multitudini supplicationibus hymnisque Deum celebranti, ab angelis canentibus se verba haec audisse renuntiavit: Sanctus Deus, Sanctus fortis, Sanctus immortalis, miserere nostri. Quae ubi Proclus intellexit, statim ad eum modum populum psallere iussit: et terrae motus statim etiam constitit, omninoque conquievit. Imperator vero Theodosius, et inter feminas omnium digna Pulcheria, tanto miraculo perculsi, constitutione Imperiali confestim, ut per orbem omnem divinus hymnus iste concineretur, decreverunt. Puer verborum ministerium exsecutus, paulo post exspiravit. Nicephorus lib. 14. cap. 46. P. Diaconus §. 18.

IV. A. C. 450. (quo anno Theodosius mortuus est) iterum ingens Constantinopoli terrae motus factus tribus diebus, ut nemo se amplius tectis credere auderet, Fasti Siculi.


page 733, image: s0805

IV. ACTA AC ADEMICA.

I. Vetustissima BONONIENSIUM ACADEMIA a Theodosio iuniore Imp. fundata et constituta est die 9 Maii A. C. 423. Qui eandem privilegiis amplissimis, quorum capita adhuc publice descripta in auditoriis leguntur, donavit.

II. Constantinopoli quoque ACADEMIAM instituit, et confirmavit die 27 Februarii A. C. 425. squae haberet Oratores tres, Grammaticos denos in Latina et Graeca lingua, Sophistas quinque, Philosophum unum, Iuris Doctores duos. Cod.

III. THEODOSIUS Iurisconsultis suit, eruditione, fideac prudentia praestantibus, negotium dedit, ut omnes Principum constitutiones a Constantino usque, inutilibus praetermissis, in unum Corpus redigerent, ut sententiae in controversiis ex iis dicerentur. Id opus A. C. 435, die 25 Febr. Constantinopoli editum, et CODEX THE ODOSIANUS appellatum est.

CAPUT III. DE EGRESSV.

CUm Theodosius venatione se exerceret, equo delapsus, afflictus, inque lectica domum relatus, et paulopost Constantinopoli mortuus est. A. C. 450, aetatis 50, (ut habet Theodorus, Lector et alii) cum post patrem Orientis Imperio praefuisset an. 42, mens. 2, dies 28. Sepultus est in sepulchro Theodosii I, et patris Arcadii.

LII. IMPERATOR, VALEN TINIANUS III.

CAPUT I. DE ORTV.

I. PATER eius fuit CONSTANTIUS Patritius Romanus, quem Honroius misit adversum Constantinum Tyrannum, illo vero oppresso, ei sororem dedit uxorem, illumque Imperii consortem fecit: sed cum vix semestre imperasset, maerore confectus, quod a Theodosio in societatem Imperii non reciperetur, obiit. Prosper.

II. MATER fuit PLACIDIA, ex posteriore Theodosii Magni uxore GALLA nata.

III. SOROREM habuit Honoriam. Haec libidine inflammata, eunuchum legatum ad Attilam Hunnorum Regem misit, coniugium et regnum ei offerens. Misit igitur Attila legatos ad Valentinianum, qui suasionibus minas adicientes Honoriam petebant; sed priusquam legati Roma reverterentur, Attila (qui alioquin etiam more genris plures habebat coniuges) puellae ciusdam eximiae inter suos nobilitatis amore captus (cui Hildico nomen fuit) nuptias cum ea celebravit, in quibus cum vino et Veneri nimium indulsisset, iamque supinus obdormivisset, ferociter stertens, nocte ea exstinctus est, sanguine copioso per os atque per nares erumpente. Honoria igitur cum spe sua frustraretur, aliis se substernit: inde gravida facta, Constantinopolin mittitur. Sigonius, Marcell.

CAPUT II. DE PRO GRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, NATURA, atque EDUCATIO.

VAlentinianus corpore, membris et facie egregia atque spectabilis fuit persona; sed animi dotibus, quae ad Imperium requirebantur, caruit. Quia pater immatura morte obierat, et mater educationem neglexerat, adeo ut otio atque voluptati deditus, omnis generis vitia atque flagitia perpetraret. Unde Occidentale Imperium sub eo, et cum eo ruinam est passum. Ipse namque postremu??? Imperatorum in Occidente usque ad Caroium Magnum fuit.

II. ACTA OECONOMICA.

I. UXOR eius fuit EUDOXIA, Theodosii II filia. Haec namque bimula ipsi, cum puer esset sex annorum, desponstata est. A. C. 424. Tandem igitur Valentinianus uxorem ducturus, ad sponsam sibi olim promissam Constantinopolin proficiscitur, et EUDOXIAM II, promissam sibi, matrimonio iungit, cumque ea Thessalonicae nuptias celebrat A. C. 437. Marcell. Fasti Siculi.

II. Liberi: Filias ex ea suscepit duas, PLACIDIAM II, et EUDOXIAM III, quae post obitum patris in ingentem miseriam coniectae sunt. Nam una cum Matre omnibusque thesautis a Genserico Vandalorum Rege (quem tamen magnis muneribus, ut sub eius tutela viveret, ab eoque defenderetur, Romam evocaverat) captivae sunt abductae. Eaugrius lib 2. cap. 7.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Valentinianus puer sex annorum Caesar creatus est a Theodosio II. Cum vero feliciter rem gereret, acclamatione totius Italiae Augustus ab Augusto Theod osio appellatus est A. C. 425. Marcell. Sig.


page 734, image: s0806

II. Imperii administratio.

I. ACTATOGATA.

Adhuc matre vivente mediocriter se continuit; ipsa vero defuncta in omnis generis scelera proiectus fuit. Nam in eo vitia reprehenduntur sequentia.

I. Crudelitas.

I. Valentinianus Aetium virum bellicosissimum et Ducem suum fidelissimum, qui Attilam in campis Catalaunicis fugarat, eique terror fuerat, interfecit. Occasio autem haec fuit: Maximus (qui postea Valentiniano occiso Imperium rapuit) uxorem habebat formosissimam, cuius pudicitiae Valentinianus insano amore incensus, vim intulit. Quod nefarium facinus cum vindicare Maximus cuperet, ante omnia de Aetio e medio tollendo, quem unum suis conatibus obstare intelligebat, consilium suscepit. Multis igitur muneribus apud aulicos effecit, ut calumniarentur Aetium apud Imperatorem, quasi Imperium arrepturus esset, omnemque rerum gestarum gloriam in se transmoveret. Imperator ficto crimini fidem habens, interogavit familiarem quendam; Nunquid putaret, Aetii mortem Rei publ. profuturam? Cui ille respondit: Hoc ipse videris, Imperator: Ego sat scio, si Aetium occideris, tibi ipsi manum dexteram esse praecisurum. Nihilominus Aetium ex Gallia Romam accersitum, et nil tale vel meritum, vel metuentem, sua manu occidit Valentinianus, et insana cupiditate et crudelitate sibi et toti Imperio cladem attraxit. Nam et ipse instinctu Maximi, a quodam satellite Aetii interfectus est, atque ita simul cum ipso Occidentis Imperium corruit, et Res publica salutis suae dexteram amisit. Procop. in Vandal. Diacon.

II. Marcellinus lib. 29. de crudelitate eius ita scribit: Illud tamen (inquit) nec praeteriri est aequum, nec sileri, quod, cum duas haberet ursas saevas, hominum ambestrices, Micam auream et Innocentiam, cura agebat enixa, ut earum caveas prope cubiculum suum locaret, custodesque adderet fidos, etc. Innocentiam denique post multas, quas eius laniatu cadaverum viderat sepulturas, ut bene meritam, in silvas abire dimisit innoxiam.

II. Effusa libido.

Petronii Maximi Senatoris et Patricii Romani uxorem, quam perdite deperibat, ad se pellectam per vim stupravit, teste Procopio in lib. 1. de bello Vandal. Erat Maximo (inquit) uxor ut formosissima, ita pudicissima: qua Valentinianus amore captus cum potiri cuperet, reque admodum ardua foret, rem iniquam excogitavit. Maximum iussit ad se in palatium venire, quo cum tesseris ludens auro certo proposito, annulum eius victor nactus est. Hunc clam ad uxorem misit, viri nomine, ut quam primum, signo perspecto, in palatium salutatum Eudoxiam Imperatricem veniret. Illa subito apparet: quam ceiti Ministri, quibus res nota ac mandata erat, protinus in aula excipientes, longe in gynaeceum duxerunt, ubi Valentinianus occurrens, vim ei intulit. Illa posthaec maesta domum regressa calamitatem fatumque suum deflere, virumque magnopere detestari coepit, ut qui occasionem huic rei nimi temeriatete sua, annuli annuli sigillique sui datione, praebuisset.

II. ACTA SAGATA.

Bella gessit cum Attila Hunnorum Rege, quem primum per Aetium Ducem vicit, postea vero foedus cum eo inilt.

Historia sunoptikw=s2 ita comprehendi potest: Attila Hunnorum Rex, immanissimus Tyranus, (qui se Regem Hunnorum, Gothorum, Danorum, metum orbis scripsit, Deique flagellum semet ipsum appellare sollitus) e Pannonia, (cum prius fratrem suum Germanum Blebam occidisset, eiusque regnum rapuisset) cum quingentis (iuxta Iornandem vero et Sigebert. cum septingentis) milibus hominum, Macedoniam, Mysiam et Achaiam, utrasque etiam Thracias, immanissima rabie devastavit: et ad occidentale imperium demoliendum animum intendit. Ut autem Romanos a Gothis, qui tum in Italia habitabant, seiungeret et distraheret, simulabat se amicum esse Gothis, et cum Romanis proelium commissurum: interim eadem barbarica astutia Romanorum etiam amicitiam appetens, pollicebatur, se adversus eorum hostes Gothos arma moturum. Idcirco ad Valentinianum Imperatorem legatos misit, rogatum ut patiatur, qui invadat Gothos, infidos Romanorum socios, quos publicae omnium gentium pacis perturbatricem delere constituisset: nihil sibi cum Romanis esse negotii, et viros eos fortes et bonos credere, quibus cum, si vellent, vires et consilia sua communicare, atque foedus et amicitiam inire cuperet. Sperans, separatim se utrosque collisurum, faciliusque deleturum. Verum Valentinianum Attilae doli minme laturunt: omnes igitur Galliae Reges, Theodoricum Gothorum, Gundericum Burgundionum, Merovicum Francorum, et Sangibanum Alanorum Regem sollicitat defoedere, cum omnium salus agatur, et Aetium patricium Romanum, non minus civilium,


page 735, image: s0807

quam bellorum peritissimum, totius belli Ducem constituit. Theodoricus laetus nuntio accepto, cum immensa Westgothorum multitudine in campos Catalaunicos, qui sunt in Gallia, simul cum duobus filiis natu maioribus torismundo et Theodorico descendit. Eo venit et Aetius cum Romanis militibus, et auxiliaribus Francis, Saxonibus, Burgundionibus, Armoricis, Britonibus, aliisque Germanicis et Celticis nationibus. Attila Hunnos, Sarmatas, Scythas, Suevos, Gepidas, Quados, Herulos, ductabat cum pluribus Regulis. Numquam duos maiores exercitus inter sese oppositos fuisse scribitur. Commissa est pugna in campis Catalaunicis atrocissima ab hora nona diei, tota nocte, usque ad sequentem diem, tantumque sanguinis fusum est, ut parvus aquae rivulus, subito immodicus torrens essectus, cadavera peremptorum secum traheret. In eo praelio namque ex altero exercitu Theodoricus Gothorum Rex, ex altera parte vero totus exercitus peremptus est. Ceciderunt ad centum et octoginta milia ex utraque acie, praeter nonaginta milia Gepidarum et Francorum, qui mutuis vulneribus ceciderunt. Attila cum se superatum esse videret, de vita sua desperants, ex equitatoriis sellis ingentem pyram construxit; eo consilio, ut, si coarctaretur, sese supposito igne cremaret, ne Rex tantarum gentium in potestatem hostium deveniret. Et deletus fuisset Attila, nisi Aetlus, stulto plane consilio, Torismundo caedem patris Theodorici ulcisci cupienti consuluisset, expedire, ut paternum regnum defenderet, potius quam hostem persequeretur.

Attila vero magno illo metu liberatus, in Pannoniam rediit, exercitu maximo reparato rursus Italiam invasit, Aquileiam obsedit; idquo per triennium. Cumque ipsius milites famem diutius tolerare non possent, et de solvenda obsidione cogitarent: Ecce Attila, videns cionias fetus suos exurbe obsessa portare ex nido in agrum, acclamat suis militibus: Adspicite, inquit avesiam futurorum praescias, relinquere civitatem perituram. Statimque novo animi impetu adhibitis machinis tormentisque urbem capit, diripit: cives partim trucidat, partim captivos adbducit, et civitarem incendio consumit: Postea immanissimus hostis multas urbes in deditionem accipit, diripit; quasdam incendit et solo aequat. Cumque tandem ad urbem Romam, cui minime parcendum putavit, properaret, Valentinianus legatum Pontificem leonem ad eum, ut urbi parceret, misit. Qui postquam ad Regem Attilam accessit, Oratione sua cuncta quae petiit, obtinuit, atque non solum urbis Romae, sed et totius Italiae salutem reportavit. Nam Attila ab illo persuasus, statim exercitum ex Italia in Pannoniam reduxit. Iornandes. Sigebertus, P. Diaconus.

AXIOMA. Deus vehementes hostium impetus saepe frangit, eorum cor et voluntatem invertit, ut ex hostibus fiant amici.

I. LABAN et ESAV, volente DEO, ponunt ferocia corda adversus Iacob. Genes. 31. vers. 24. Gen. 33. v. 4.

II. NABUCHDONOSOR antea erat lupus, h. e. atrox verae religionis contemptor, atque Ministrorum DEI persecutor; Postea vero factus est ovis, hoc est, verae religionis amator, atque piorum defensor. Dan. 3. v. 14.

III. AHASVERUS Rex Persarum totam Iudaeorum gentem in omnibus ditionibus atque provinciis suis Regio edicto deleri mandaverat: Sed DEO cor eius immutante, hostes Iudaeorum in universo Regno deleti sunt. Esther 8. vers. 2, 8, 10, etc.

IV. DARIUS Rex Persarum Danielem Prophetam calumniis Aulicorum suorum circumventus, in speluncam leonum abici praecipiebat; postea vero eum gemitu lacrimisque compellabat, eumque cum gaudio ingenti ex eadem extrahi mandabat. Dan. 6. v. 16.

II. PROFANA.

2. ATTILA, cum ingentem in Italia exerceret tyrannidem, et Romam properaret, obviam ei progreditur LEO Pontifex Romanus, omniaque quaecumque vellet, ab eo impeetravit. Interrogatus, quare omnibus Leonis votis atque petitionibus annuisset, respondit: Se non a Leone, sed ab alio viro aetate grandaevo et maiestate conspicuo, vestibus sacerdotalibus induto, et gladium strictum in manu tenente, sibi metuisse. Hic autem vir grandaevus gladium strictum dextra tenens, ipse DEI Filius fuit, qui dixit: Non relinquam vos orphanos: veniam ad vos. Ioh. 14. v. 18.

II. ALEXANDER M., capta Tyro, bellum inferre Iudaeis decreverat, atque animo infesto lerosolymam magno cum exercitu venerat; sed conspecto summo sacerdote Iaddo, ex equo desiliens, supplex illi honorem habuit: nec pacem duntaxat benigne Iudaeis concessit, sed etiam tributa remisit, cumque Regiis muneribus Templum ornasset, exercitum victorem sine maleficio per Iudaeam in Assyriam traduxit. Ioseph. lib. 11. de Antiq. Iudaic. cap. 8.


page 736, image: s0808

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Pallii usum Episcopis concessit. Nam ita de eo scribit Cuspinianus. Valentinianus, inquit, frequenter versabatur Ravennae, et urbem iterum exstruens adornabat egregie, ipsamque Principem constituebat 14 civitatum, et potestatem faciebat illius Episcopo utendi tunica quam pallium vocant, quae tunc temporis tantummodo Caesaribus gestari consueverat, et ex hoc surrexit lis illa inter Episcopos Ravenates et Romanes: hi enim illis pares esse volebant. Hinc constat, unde pallia sint orta; quis primus illis fuerit usus, eorundemque usum concesserit, et quod Papa multo post demum tempore pallii gestandi licentiam impetraverit. Ut enim Pontifices Romani alia Regalia, et quae tantum Maiestate Caesarea digna sunt, sibi adsciscunt: sic et istud pallium sibi vendicarunt.

II. Valentinianus constituit, ne Clerici causas diiudicent, et ut ne Clerici forum politicum declinet, nisi quis sponte ad Ecclesiasticum Magistratum provocet, ne etiam Curiales fiant Monachi.

Prodigia.

Sub Valentiniano hostes occidentale Imperium undiquaque invaserunt, illudque crudeliter devastarunt: cuius ruinam et vastationem multa in caelo terrisque praecesserunt prodigia. Terrae motus assidui contigerunt: cometae visi sunt, eclipses Lunae conspectae sunt: caelum arsit, intermixtis per igneum ruborem clarioribus lineis, in stellarum figuras formatis, cuius flammae ad Occidentem vergentes apparuerunt: Ursorum, cervorum ac similium ferarum bestiarum accessus ad frequentes hominum coetus conspectus est.

CAPUT III. DE EGRESSV.

CUm Valentinianus uxori Maximi vim intulisset, ille ut ulcisceretur iniuriam uxori suae illatam, Aetii a Valentiniano nefarie trucidati fatellites conduxit, qui Valentinianum occiderunt anno Christi 455. aetat. 36. Imperii anno 30. e quibus annos 25 cum Theodosio II, cum Marciano vero 5 regnavit. Mortem eius occasus Imperii im occidente secutus est. Nam Roma primo a Tyrannis, postea ab ipsis Barbaris agitata est, Franci Galliam, Scoti, Picti, et post eos Saxones Britanniam, Hunni Europam, Vandali Africam alii alias provincias occuparunt ac vastarunt, donec nomen et maiestas Imperii in Occidente concidit.

APPENDIX IMPERATORUM illegitimorum atque TYRANNORUM, qui post obitum VALENTINIANI III. in Occidente regnarunt.

I. MAXIMUS.

I. ORTUS.

FVit Patricius Romanus, ex illius Maximi familia, quem Tyrannide occupata Theodosius M. debellarat.

II. PROGRESSUS.

I. Imperii occupatio.

Occiso Valentiniano, statim palatium cum satellitibus ingressus est, et Imperium nemine obstante arripuit.

II. Imperii administratio.

Imperii administratiofuit Tyrannica. Nam occupato Imperio, statim Eudoxiam Valentiniani uxorem vi compressam turpibus nuptiis sibi copulavit.

III. EGRESSUS.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

Occasio exitus tragici fuit Garrulitas. Nam Eudoxiae novae coniugi impudenter aperuit, Valentinianum sua opera esse occisum. Illa igitur vindictae cupida, occulte nuntios cum muneribus ad Gensericum Vandalorum Regem mittit, qui orent, ut caedem Valentiniani ex foedere nuper inito ulcisceretur, et se urbemque Romam Maximi tyrannide liberaret.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Gensericus precibus Eudoxia annuens, armata cum classe et copiis magnis Romam de improviso venit. Cives igitur pavore correpti ex urbe in loca tutiora profugiunt: in qua trepidatione Maximus tyrannus fugam capessens, a Romanis primum lapidibus petitus, deinde dilaniatus et membratim dissectus, in Tiberim abicitur die 77 post, quam tyrannidem arripuerat.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Gesericus tertio inde die Roam praesidio vacuam, nullo adversante ingressus, a leone quidem episcopo et eudoxia flexus, ne urbem incendat, eam tamen totam per quatuordecim dies diripuit: et non solum privatas civium domos spoliavit, sed etiam


page 737, image: s0809

sacrarum aedium donaria auro gemmisque ornata, nonnulla etiam aurea vasa e templo Hierosolymitano a Tito allata rapuit, eaque una cum Eudoxia et duabus eius filiabus Plcidia II. et eudoxia III, multisque milibus captivorum in africam secum asportavit, et Eudoxiam III. Valentiniani filiam natu maiori filio suo Honorico uxorem dedit, Placidiam III. postea Constantinopolim misit, ut nuberet Olybrio, ex Romana clade profugo, cui desponsata fuerat: Eudoxiam vero Valentiniani viduam sibi retinuit. Procop Zonaras.

II. AVITUS.

I. ORTUS. Imperii occupatio.

Avitus magister militum a meximo erat creatus, et, ut Galliae consuleret, iussus. Hic eotempore, quo Maximus occisus, apud Theodoricum Gothorum Regem legationem obibat, et decernitur Imperator, si ipse Imperium resumere velit; quod maxime suadet Rex Theodoricus, et milites prompta voluntate ipsum Imperatorem coronant A. C. 455. die 10 Iulii, die 28 post occisum Maximum. Sidon. Marcianus Imperator, etiamsi de auxilio ferendo a Patriciis Romanis invocaretur, et ut Imperatorem novum crearet, tamen vel aetatis vel insitae ingenio tarditatis causa nihil molitus est. Sigonius.

II. PROGRESSUS. Imperii administratio.

Imprudenter fecit Avitus, quod, cum ex Gallia (ubi a Theodorico et militibus Imperator creatus erat) in Italiam rediret, Gothicum auxilium a se dimiserit.

III. EGRESSUS.

Cum Avitus ob Maximum et dignitatem Imperatoriam a Marciano Imper. et populo in odio haberetur, Ricimer Suevus militiae magister eum iussu Marciani Imp. Roma pepulit, comprehensumque coegit imperio se abdicare: ne igitur contemptus viveret, Placentiae Episcopus factus est, cum tantum decem menses et 15 dies Imperator in Occidente fuisset. Verum cum senatus non contentus hac degradatione, mortis poenam illi irrogaret, in Gallias fugit, ubi maerore animi mortuus est. Sidon. Cassiod.

Interregnum.

Secutum est interregnum, ita ut nemo Imperator esset Romae mensibus decem, et 15 diebus, Sidon.

III. MAIORANUS.

I. ORTUS. Imperii occupatio.

Leo I. eum militiae magistrum creavit, eumque ad Imperium occidentale occupandum misit. Cum igitur Maioranus in Italiam venisset, 'prope Ravennam Imperator creatus est, A. C. 457.

II. PROGRESSUS. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. Cum Sidonius Poeta Maiorano Panegyricum carmen scripsisset, coronatus, et statua ipsi in honorem posita est.

II. Cum videret Maioranus, monumenta publica et saxa ad reaedificandam Romam in privatos usus converti, edixit, ne amplius monumenta veterum diruerentur.

II. ACTA SAGATA.

Fortis bellator fuit. Nam,

I. Cum Gensericus Campaniam popularetur, ipsi insidias struxit Maioranus, et Vandalos atque Afros victos Italia cedere coegit. Sigonius.

II. Classe comparata in Africam traiecit, et Mauritaniam recepit: ubi cum in morbum incidisset, Vandali classem eius afflixerunt; et re infecta in Italiam rediit. Interim Theodoricus Gothorum Rex a Genserico persuasus, fit Romanorum hostis, et fines Romanos populatur. Ad Rhodanum usque pervenit in Gallias populando, et Lugdunum oppidum capit. Sigonius.

II. MAIORANUS A. C. 460, hieme in Galliam cum exercitu profectus, Gothos ex oppidis, quae occupaverant, eicit, et data pace provinciam perlustrat. Idem.

IV. MAIoRANUS ex Galliis in Hispaniam venit, ut inde parata classe Vandalos adoriretur, sed proditione suorum et consilio hoc Vandalis detecto, classe a Vandalis spoliatur, et ipse in Italiam revertitur. Isid.

III. EGRESSUS.

Maioranus Alanos Gallia expellere conatur, Alani contra. dum Italia sine praesidio est, versus Italiam movent, quapropter Magistrum militiae RICIMERUM, natione Gothum, cum exercitu


page 738, image: s0810

advocat, et eum Alanis opponit. At hic Imperatorem comprehensum die 2 Augusti A. C. 461. Imperio removet, et die 7 Augusti trucidat, cum imperasset annos quatuor, et menses quatuor. Secutum est Interregnum II. quod III menses et XII dies duravit. Sigonius.

IV. SEVERUS.

Huic successit Severus, qui A. C. 461. in Occidente Imperator factus et Augustus falutatus est. Huius auspiciis Ricimer Alanos, in Italiam qui transierant, delevit, et Biorgorem Regem eorum occidit. Verum hic Severus cum annos tres et menses decem imperasset, veneno (ut putatur) Ricimeris fraude peremptus est. Senatus Romanus, cum tot hostes essent Imperii, petit A LEONE, ut mittat Imperatorem, si videatur: sed in hac consultatione et hunc et sequentem annum consumit. Secutum igitur INTERREGNUM III. anni 1. et mens. prope octo. Interim Ricimer militiae Dux, magna armatus potentia, Rem publ. administravit. Cedr. Cass. Onuphr. Tanta fuit fortunae in Occidente vicissitudo, ut quatuor Impp. Occidentales decennii spatio post captam Romam interierint. Maximus, Avitus, Maioranus et Severus.

V. ANTHEMIUS.

Ricimer Dux, ex cuius nutu Occidentale Imperium pendebat, cum Leone Imper. ita transigit, ut mittat, qui Imperator esset Occidentis, qui filiam suam sibi despondeat, ut ita ipse socer fieret Imperatoris, illumque in potestate haberet. Mittitur igitur Anthemius, qui coronatur Imperator A. C. 467. die 12 Aprilis, et cum filia Ricimeris nuptias celebrat. Verum Ricimer cum sibi satis potentiae habere videretur, nec alterius opibus indigere, noluit alieno Imperio subsesse. Insidias igitur struit ???. Quae cum patefactae essent, Mediolanum fugit, et bellum Imperatori minitatur: sed pax conciliatur per Epiphanium Episcopum Ticinensem, virum doctum et pium. Ricimer nondum quiescere potuit, sed sequenti anno, quo cum Anthemio erat reconciliatus, bello eum prosecutus est, Romam obsedit, et generum suum captum occidit anno Imperii 5, mens. 3. Roma tunc tertio, postquam ab Alarico et Genserico capta et direpta fuerat, spoliata est.

RICIMER tamen hoc scelere perpetrato non diu laetatus est. Nam die 34 post generi caedem, morbo repentino correptus, exstinctus est.

VI. ANICIUS OLYBRIUS.

Anthemio in Imperio successit Olybrius, qui uxorem habuit Placidiam II. Valentiniani Imperatotis siliam. Hic vix degustato Imperio mortuus est: nam tantum menses 3, et dies 23 imperavit. Secutum est Interregnum per IV menses.

VII. GLYCERIUS.

Post Severum invito Senatu a militibus factus est Imperator Glycerius A. C. 473. Interea vero eidem dignitati destinatus erat a Leone Iulius Nepos; qui sequente anno cum classe in Italiam venit, et Glycerium omni auxilio destitutum Imperio deposuit, cum in eo annum unum, menses tres et dies 21. transegisset: illumque Episcopum Salonae in Dalmatia fecit.

VIII. IULIUS NEPOS.

Hic, pulso Glycerio, Imperium in Occidente invasit A. C. 774. Quia vero hostes in Gallias irruptiones faciebant, Nepos Imp. ut laboranti Galliae subveniret, ORESTEM genere Gothum, Magistrum militiae facit, qui instructus exercitu fidem fefellit, et incautum Imp. Ravennae, cum annum unum, mens. 2. diesqu 21 regnasset, deiecit A. C. 475. Postea A. C. 480 ex insidiis a suis comitibus occisus est. Vetus Chronicon.

IX. ORESTES.

Orestes, cum Nepotem Imp. Imperio deiecisset, Imperium arripuit, illudque silio suo Momillio adhuc puero tradidit, et cum Genserico Vandalorum Rege in Italia atque aliis pacem firmavit A. C. 475. Amici vero Nepotis Imp. ut mortem eius ulciscerentur in Oreste, legatos ad odoacrem Herulorum Regem mittunt, ut veniat, et poenas de Oreste sumat: id libenter fecit Odoacer, quia Romanorum divitiis ipse pauperrimus inhiabat. Expeditione igitur suscepta A. C. 476, vere novo Danubium transgressus cum magno exercitu, ex Gepidis, Herulis, Rugiis, et Thuringis conflato, in Italiam Veronam primum pervenit, et Orestem persecutus: qui adversus forrissimam multitudinem nihil se praevalere conspiciens, maxime cum eum iam quidam suorum deseruissent, metu trepidus, intr Ticinum se munitionis fiducia conclusit. Mox adveniens cum exercitu Odoacer urbem Ticinum obsidet, et tandem capit: vastantur omnia rapinis, saevit ubique gladius, divina quoque privataque aedificia ignis absumit. Odoacer, qui expugnata urbe Rex Italiae proclamatus est, Orestem captum Placentiam adduci iussit; ubi spectante exercitu eum interfecit. A. C. 476, die 28 Augusti.

X. AUGUSTULUS.

I. ORTUS.

Fuit ORESTIS patricii Imperat. fillius, et


page 739, image: s0811

dictus Momillius Augustulus. Nomen Augusti autem inter Imperatores est fatale. Augustus ab augendo est primtivum: quia imperium auxit. Augustulus est diminutivum: quia imperium revera diminuit.

AXIOMA. Quando est finis regni, tunc ultima et prima nomina plerumque congruunt.

Vel, Regna saepe in iis deficiunt, a quorum nominibus incipiunt.

EXEMPLA.

I. Sub DARIO filio Astyagis, regnum Persarum coeperat et creverat: sub Dario ultimo corruit ac desiit.

II. Regnum Macedonum Philippus pater Alexandri Magni instauravit: Philippus ultimus Persei pater ad ruinam inclinavit.

III. CONSTANTINUS MAGNUS Constantinopolin condidit: et Constantinus Palaeologus ultimus amisit.

IV. Sub AUGUSTO Imperatore et Monarcha Italia floruit. Sub AUGUSTULO robur Italiae exstinctum esse, Historici tradunt.

II. PROGRESSUS. Imperii occupatio, eiusdemque administratio.

Cum adhuc puer esset, a patre suo Oreste Imperator creatus est A. C. 475. Verum cum cerneret, universam Italiam Odoacris viribus subigi, inopinabili metu perterritus, sponte miserabilis, purpuram abiciens, cum vix XI mensibus Rem pub. obtinuisset, imperialem maiestatem deposuit.

III. EGRESSUS.

ODOACER, capta urbe Ticino, Ravennam profectus est: quam cum paucos dies obsedisset, in potestatem accepit. Tandem Romam proficiscens, eam quoque sibi subiugavit, et Augustulum, qui se abdicaverat, in quodam Campaniae castello exulare, privatumque vivere iussit. Atque ita Romanorum Imperium in Occidente, quod post victum Pompeium, incipiendo a Iulio Caesare, annos 352 steterat, desiit, barbaris et peregrinis Italiam firma possessione tenentibus.

INTERREGNUM hoc, quo Occidens Impp. Romanos non habuit, duravit annis 324, mensibus 4, usque ad CAROLUM MAGNUM Romae coronatum anno Christi 800 completo.

ODOACER ad constituendum regnum animum adiciens, sibi Gothos adiungit, et tertiam partem agrorum ipsis in Italia attribuit, quod et Orestes ipsis promiserat. Consulum dignitatem, ad contundendam eorum superbiam, aufert, et sedem regni constituit Ravennae. Primus ille Italiae Rex (Regem enim Italiae se appellari voluit, illustrititulo Imperatoris reiecto et repudiato) in Occidente regnavit ann. 16, mens. 6, diebus 3. Onuphr.

SEQUENTES IMPERATORES regnarunt tantum in Oriente usque ad CAROLUM MAGNUM.

LIII. IMPERATOR, MAR TIA NUS.

CAPUT I. DE ORTV.

EX Thracia Martianus fuit oriundus, humili genere natus.

PATER eius fuit vir militaris, qui variis officiis militaribus functus, ad summos dignitatum gradus pervenit. Unde Euagrius lib. 2. Martianum militaris viri filium appellat.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXor eius fuit PULCHERIA. Ex qua nullos suscepit liberos: quia ipsa hoc pacto eum ad coniugium invitavit, ut iuramento confirmaret, se virginitatem ipsius intactam esse conservaturum.

II. ACTA POLITICA.

I. Ante Imperium.

Prima stipendia in Lydia menit, et postea militiam secutus est: in qua cum res praeclaras gereret, varia officia, quibus summa tum laude functus, est assecutus.

Futuri Imperii praesagia.

Cum aliquando, cum sua legione adhuc gregarius miles in expeditionem profectus, et in Lycia aegrotans a commilitonibus relictus, duorum fratrum Iulii et Tatiani hospitio usus esset, recuperata valetudine, cum hospitibus venatum exiit: Languidiores facti, ex ardore Solis procumbunt humi


page 740, image: s0812

requiescendi causa, et obdormiscunt circa meridiem. Tatianus prior a somno excitatus, aquilam videt expansis alis umbram facientem Martiano, et solis ardorem prohibentem. Ille fratrem, ut hoc prodigium videret, excitavit: rem inusitatam ambo admirati, uterque Martiano id nuntiantes, regnum ei portendi pronuntiarunt: et abeuntem viatico ducentorum argenteorum prosecuti sunt, petentes, ut sui, imperio potitus, meminisset.

Hoc idem prodigium postea ei accidit. Cum enim adhuc miles privatus contra Vandalos militaret, et in bello captus in Vandalorum castris quiesceret, Rex captivos videre cupiens, Aquilam supra caput Martini vidit Itaque liberum eum abire iussit, et insuper oravit, si ipsi Imperium daretur, ut cum Vandalis pacem faceret. pompon. Laet. Zonaras §. 1.

II. Imperii occupatio.

A Pulcheria, Arcadii Imper. filia, Theodosii II. sorore, (antequam eam sibi matrimonio iunxit) ad Imperium promotus hoc modo: Theodosii II. Imp. mortem celavit, quamdiu potuit. Interim nondum sepulto Theodosio, Imperium Martiano, quem virum bonum et Imperio atpum esse videbat, obtulit, idque his conditionibus: Si iuramento confirmet, quod ipsius vitae, potestati, ac maxime pudicitiae minime insidiari, sed haec omnia salva et integra conservare velit. Postquam Martianus Pulcheriae haec sub iuramento confirmasset, eum Imperatorem salutavit, accersitis Patriarcha et Senatu illud consentientibus, et capiti eius diadema imposuit.

III. Imperii administratio.

I. ACTA TOG ATA.

I. Erga subditos benignus, iustitiae et pacis studiosissimus fuit. Nam saepe dicere solitus est, seu Symboli loco usurpavit: Dum in pace vivere licet, non decere Imperatorem arma sumere. Quod Goltzius ita reddit:

Quamdiu pacate vivere licet,
Non est Principi decorum arma sumere.

Et D. Reusnerus his versibus comprehendit:

Pacefrui, quando fas ost, fas Marte carere:
Nam pacem quaerit Rex quoque Marte bonus.

II. In eo quoque laudanda est Constantia in promissis. Antea enim diximus, quod Vandalorum Rex ipsum, cum a se dimitteret, oraverit, ut pacem cum Vandalis faceret, si ad imperium pervenirer: quod Martianus se facturum promisit. Accepto igitur imperio, cum Vandalis foedus pacemque fecit, illamque inviolatam servavit.

III. GRATITUDO. Hospites quoque et benefactores suos veteres remunerandos censuit. Quare Tatianum eiusque fratrem ad se venire iussit: Illum Constantinopolitanae Praefectum constituit; Huic vero Illyricae provinciam tradidit.

II. ACTAECCLESIASTICA.

I. Pius et religiosissimus Imperator fuit. Cumque Ecclesiae Christi novo atque blasphemo Eutychis dogmate plurimum turbarentur, huic malo optimus Princeps occurrendum censuit, priusquam per longiorem moram malum invalescens, ingentem ruinam Ecclesiae attraherer. Quare universalem illam et maxime celebrem Synodum Chalcedone Bithyniae, quae nominatur CONCILIUM OECUMENICUM IV, congregari curavit A. C. 451, die 8 Octobr. cui 630. Episcopi interfuerunt. Ipse quoque Martianus, quo, inventa veritate, dissidia tollrentur, huic Synodo interfuit, et in prima sessione sanctam Synodum sic allocutus est: Cum primum per electionem in regnum de secreto DEI provesti sumus, inter tantas publicas utilitates nullum magis nos constrinxit negotium, quam restam et veram fidem Christianorum, quae sancta et veneranda consistit, indubitatam omnibus declarare. Et tandem post longa certamina Martianus perfecit, ut decretum plurimorum consensu fieret, in quo primum omnes testati sunt, se amplecti Nicaenae Synodi Symbolum. Deinde damnata sunt dogmata Nestorii et Eutychis.

II. MARTIANUS A. C. 452, edictum proposuit, quo mandavit, ne quis tentet aliquid scribere, dicere, edere contra Synodi Chalcedonensis decretum, neve scripta contraria quisquam apud se habeat. In Codice Titul. de Haereticis et Manichaeis.

III. Admonitus a Leone Pontifice, edictum misit ad Alexandrinos, ut Orthodoxam sidem amplecterentur, et sequerentur vestigia Theophili et Cyrilli, aut poenam haereticis dignam exspectarent. Cod.

CAP. III. DE EGRESSV.

CUm annos sex, menses totidem, dieseque 10 imperasset, sive ex morbo, sive veneno Asparis patricii nutu dato, apud Constantinopolin admodum senex occubuit. A. C. 407. Zonaras in Marciano §. 2. Diacon. et Theod. Lector.


page 741, image: s0813

LIV. IMPERATOR, LEO MAGNUS, sive Primus.

CAPUT I. DE ORTV.

LEO cognomento MAGNUS, Graecanici sanguinis e familia Bessica oriundus fuit.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

II. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius dicta fuit VERINA; e qua duas filias suscepit, ARIADNAM et LEONTIAM: quarum illam primo Asparis filio, deinde Aspare interfecto Zenoni uxorem dedit: hanc vero Martiano patricio, Anthemii filio, qui Romae imperavit. Zonar. in Leone Magno §. 3.

II. ACTA POLITICA.

I. Ante imperium.

Fuerat LEO tribunus militum. Alii etiam Asparis procuratorem fuisse tradunt, alii vectigalium publicorum Praefectum.

II. Imperii occupatio.

Promotus est ad imperium ASPARIS Patricii suffragiis ac factione. Aspar enim etsi multum poterat, non tamen Imperator a populo Constantinopolitano creatus est, ob Arianae sectae studium. Quare ipse Leonem, sive suapte auctoritate, sive a populo accepta potestate, Imperatorem declarat, stipulatus, ut Ardaburium filium suum Caesarem faceret: quod cum ille promisisset, ad regium fastigium est evectus A. C. 457. LEO autem primus e Graecis imperium Romanor. tenuit, et ille primus ab Episcopo Constantinopolitano Anatolio coronatus est. Nec vero coronatio seu Episcopus imperium dedit; sed testis fuit, eum qui clectus erat, Chrstianum esse, et alienum a falsis dogmatibus: eamque ob causam professio doctrinae ante coronationem perebatur: ut postea in Anastasii Imp. electione dicemus.

III. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. CLEMENS fuit et beneficus erga suos, praecipue autem erga egentes et inopes: Itaque saepe solitus est dicere: Quemadmodum Sol, quibus affulserit, iis calorem impertit: Ita Princeps Clementiam impertiat iis, quos aspexerit. Cedrenus.

II. Doctos viros in pretio habuit, eosque stipendiis liberaliter fovit.

III. Politicae pacis ita studiosus fuit, ut aliquando dixerit: Utinam is sit temporum meorum status, ut mihi liceat stipendia militum in literarum Magistros conferre.

IV. Asparis filium Caesarem creavit. Asparinamque promiserat, se filium ipsius consortem Imperii esse assumpturum. Quod promissum, cum non statim, postquam imperium adeptus, implevisset: Aspar veste illius apprehensa dixit: Imperatorem tali purpura amictum non decet mentiri. Cui respondit ille: Etiam cogi et instar mancipti traht nefas est. Sed cum tandem resistere non posset, necessitati cedens, filium illius e patricio Caesarem fecit. Id factum neque Senatui gratum fuit, populumque ad seditionem impulit. At ille tum et verbis et factis seditionem repressit. Nam cum non multo tempore post Aspareiusque filius Ardaburius vitae Leonis Imp. insidiarentur, ac dicerent: *fa/gwmen t\n *le/onta pri\n au)to\n h(ma=s2 arisqh=sai, (h. e. Devoremus nos Leonem prius, quam ipse de nobis prandium instruat) iussu Leonis occisi sunt.

V. LEONEM INVIOREM e Zenone et Ariadna genitum infantem adhuc, Imperii consortem fecit. A. C. 473. Cass. Cedrenus, Zonaras.

VI. MAIORANUM militiae Magistrum fecit, eumque ad accipiendum imperium occidentale dimisit; qui cum in Italiam venisset, prope Ravennam Imperator coronatus est: uti in historia eius diximus.

II. ACTA SAGATA.

Bella gessit per Duces, cum Genserico Vandalorum Rege, et contra eum Marcellinum, Heraclium, et Basiliscum duces suos misit. Marcellinus insignis Dux Sardiniam recepit, Vandalos inde expulit, et in Siciliam transiit: ubi dum Duces Leonis fidelissime adiuvat, ab ipsis fraude occiditur, eirca mensem Augustum A. C. 468. Alter Dux Heralcius Tripolin recepit. Basiliscus vero Verioae uxoris Leonis Imp. frater, cum magna classe contra Gensericum in Africam profectus, rurpissime navalit praelio victus est, et ipse primus aufugit: sive ignavia, sive proditione hostibus victoriam concedens. Hac pugna Gensericus fere tota classe Leonis Imp. quae e mille navibus constabat, potitus est. Procopius, Nicephorusm, Zonar. Sequenti vero anno, nempe A. C. 470. Basiliscus, ut pristinum decus


page 742, image: s0814

militiae Romanae recuperaret, iterum elasse cum Genserico prope Siciliam pugnavit, eumque gloriose vicit. Procopius.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Ecclesiae tranquillitatem et concordiam magno studio quaesivit, et ad omnium provinciarum Episcopos scripsit, petiitque ut suam quisque de Chalcedonensi Concilio sententiam perscriberet, obtestans, ut ita de controversis rebus iudicium facerent, ut qui Deo rationem essent reddituri. Illi vero uno omnes suffragio et sensu Chalcedonense Concilium probarunt.

II. Alexandrini audita morte Martiani Imp. Proterium Episcopum Catholicum A. C. 457, in hebdomade magna ante Pascha in templo interficunt, et Timotheum Aelurum Eutychianum Episcopum faciunt. Leo Papa certior factus, de hac re scribit ad Leonem Imp petitque alium dari Episcopum Catholicum. Timotheus igitur Eutychianus sede sua eicitur A. C. 460, et in exilio arcta custodia detinetur, aliusque Episcopus eligitur eodem nomine TIMOTHEUS.

III. LEO, Pontifex Romanus, anno C. 461. moritur, cum sedisset annis fere 21. Cui succedit HILARIUS.

IV. PETRUS FULLO, Eutychianus, Antiochiam profectus, ibi turbas cievit contra Episcopum, quem tandem sede deiecit. Sed Petrus hic edicto LEONIS tandem in exilium eicitur, paenitentiam tamen simulans, intercedentibus aliis, ipsi permissum, ut Constantinopoli esse posset. Onuphrius.

V. Gennadius Episcopus Constantinopolitanus, cum sedisset annis 13, mens. 2, moritur A. C. 471, mense Augusto.

Res mirae, et prodigia.

I. Imper ante Leone Antiochia urbs horrendo terrae motu fere tota concidit, et in agro Byzantico pluvia cineris, palmi altitudine decidit: ante vim illam pulveris decidentis nubes ignitae consepectae sunt. Quibus prodigiis perterritus Imperator, urbe relicta, longo tempore apud sanctum Mammantem habitasse fertur. Postea Imperator ad urbis instaurationem praeter vectigalia donavit ipsis mille auri talenta. Euagrius, Nicephorus, Zonaras.

II. A. C. 469. ingens incendium Constantinopoli exstitit, a mari ad mare pervagatum. Ea flamma per quatuor dies urbem depasta est, eamque fere totam consumpsit. Fasti Siculi, Zonaras.

III. Constantinopoli et in Bithynia vehmentes pluviae per quatriduum caelitus delapsae, montes in planum deduxerunt, et vici aquis involuti, in summo fuerunt periculo. Atque ubi antea paludes herbidae exstiterant, haud procul inde dissita Nicomedia ex multis fasciculis, qui in illam comportabantur, Insulae effectae sunt. Euagrius, Sigebertus.

IV. Per Tholosam, urbem Galliae, tota die sanguis largissimo rivo fluxit. Theod. Lector.

V. Pictori cuidam, aggresso Christum forma Iovis pingere, manus exaruit. Eum facinus confessum Gennadius precibus suis sanavit. Cedrenus, Zonaras.

VI. A. C. 468, cum ossa Elisaei Alexandriae in Monasterium Pauli leprosi translata essent, illorum contactu a lepta sanatus est. Chronic. Hed. fol. 229.

CAPUT III. DE EGRESSV.

LEO ventris profluvio laboravit, quo adeo attenuatus, ut quasi pelluceret: ideo paulo post vitam cum morte commutavit A. C. 474, cum annis 17 summa cum laude imperium administrasset. Cadaver eius Constantinopoli honeste terrae mandatum est.

LEO II, sive Iunior.

Hic Leo iunior ex Ariadna filia Leonis I, et Zenone genitus, et ab avo Caesar appellatus, adhuc infans, A. C. 473. Annovero sequenti, avo mortuo, Augustus proclamatus est. Verum parentem suum Zenonem (quem Leo I. nequaquam idoneum regno iudicavit, ob animum minime regium et formam Imperio indignam) statim in Imperii consortium assumpsit, illi manibus suis diadema imposuit, et paulo post, cum unum tantum annum Imperium tenuisset, morbo exstinctus est. Egnat. Diaconus, Pomponius Laetus.

LV. IMPERATOR, ZENO ISAURICUS.

CAPUT I. DE ORTV.

ZENO sic dictus est, quia ex Isauris Ciliciae humilibus parentibus natus, et ex obscura et incognita villa oriundus fuit.


page 743, image: s0815

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, Natura et Mores.

FOrma et animo foedissimus fuit. Corpore namque Pani similis, facie hirsuta, pedibus pilosis, statura inconcinna, moribus deformis, expers doctrinae, et earum artium quae in Imperatore requituntur; quibus vel Imperia secure retinentur, vel tuto administrantur.

II. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius fuit ARIADNA, Leonis Magni Imp. filia.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

A filio suo LEONE II. Imperii consors electus est A. C. 474. Filio vero mortuo, qui brevi tempore in Imperio vixit, solus regnavit.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. Tyranno quam Principi similior fuit. Nam multos illustres viros occidit, et neglectis Imperii curis turpissimis voluptatibus se dedidit. In aula eius potentissimus fuit Sebastianus quidam, qui Zennem, quo voluit, impulit, nec quidquam in aula confici sivit sine pretio et mercede. Magistratus enim omnes vendidit, pretio tum sibi reservato, tum Imperatori communicato. Quod si quis accessisset, qui paululum quiddam adiceret, is praeferebatur. Intoto denique palatio nihil fuit rerum omnium, quod venale non esset. Hoc saepe fit in aulis, ut Principes habeant tales quosdam Ministros, ad quorum nutum et voluntatem reguntur: Qui si salutares et boni sunt, felicia sunt imperia; sin mali, magnorum malorum causam praebent.

II. Cum ZENO plerumque Chalcedone commoraretur, Verina Augusta socrus eius occasione absentiae usa, altero Zenonis Imperii anno, fratrem suum Basiliscum incitavit, ut bellum adversus Zenonem moveret. Basiliscus igitur, sororis consilium secutus, e Thracia, (ubi vitam degebat) e Senatu quibusdam graviter adiutantibus, Zenoni bellum intulit. Zeno cum esset homo timidus, et effoe minatus, nec quicquam virile tentare auderet, cum uxore Ariadna ad Isauros populares suos confugit. Basiliscus fuga illius laetatus, in urbem profectus, et in campo Imperator salutatus est. Quamobrem et uxorem suam Zenonidem corona Augustali ornavit, et Marcum filium Caesarem appellavit. Fuit autem moribus Zenone nihilo melioribus, deque religione perperam sensit, ab uxore in Eutychis et Dioscori sectam impulsus, et orthodoxorum Ecclesias multis malis affecit. Chalcedonense Concilium edicto tyrannico abrogavit, et Acacium Patriarcham, ut sanctionem sua, habito Concilio, comprobaret, cogere voluit. Sed urbana multitudo orthodoxorum in Ecclesia congressa, Basiliscum maledictis insectata est, et Chalcedonense Concilium sanctum appellavit. Cum igitur Senatui et populo invisus esset Basiliscus, Duces ab eo contra Zenonem cum exercitu missi, hortatu Senatus, ex hostibus amici Zenonis facti, eum Constantinopolin secum reduxerunt, cum menses 20 exulasset, et a Senatu populoque receptus est. Basiliscus autem post cladem acceptam in templum confugit; sed inde ab Acacio Praesule eiectus, in castellum quoddam Cappadociae missus est, ubi fame et frigore cum suis periit. Nam cum Zeno iussisset illos hiemis tempore neque veste, neque cibariis iuvari: Basiliscus et uxor, mutuo se corporibus complexi, et collacrymantes interierunt. Ita Basiliscus persecutionis in orthodoxos, et rapti Imperii poenas dedit. Euagrius, Frocopius, Cedrenus. Socrum autem Verinam Zenonem in exilium misisse, Zonaras scribit.

II. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Laudatur inprimis edictum Zenonis, quod e(nwtiko\n, h. e. formula concordiae directa ad componendum et tollendum omnia Ecclesiae dissidia atque certamina, appellatur apud Euagrium lib. 2. c. 14. Cuihaec adiecta est clausula: Quicumque aliud senserit, aut sentit, vel in hoc, vel in ullo alio tempore, quam Chalcedone aut alia quacumque Synodo decretum est, eum damnamus.

II. Postea vero Zeno clanculum a Synodo Chalcedonensi defecit, et subrogavit haereticos Episcopos, olim propter Eutychianismum damnatos, iam vero paenitentiam simulantes. Baronius.

III. BASILIUS Praefectus Romae legem fert, ne Pontifex inscio se ullus eligatur. Sigonius.

IV. Tumultus oritur Antiochiae in templo, in quo Stephanus Episcopus cum multis aliis ab Eutychianis occisus est. Alius igitur in locum eius electus et ordinatus est Constantinopoli A. C. 479, qui Antiochiam mitteretur. Decret.


page 744, image: s0816

V. Hunnericus Vandalorum Rex edicit, A. C. 480, ut liberum religionis exercitium permittatur in Africa tam Catholicis quam Arianis: impetravit hoc intercessione sua Imp. Zenon et Placidia. Cod.

VI. Hinc factum, ut Eugenius Episcopus Orthodoxus Carthagine ordinaretur, et templa orthodoxorum, quae iam annis 24 conclusa fuerant, aperirentur.

VII. Vandali plurimi in Africa, dum religio libera est, Orthodoxorum Episcoporum doctrinam sequuntur, unde Arianorum Episcopi invidia aestuantes, paulatim Hunnericum ad persequendos Orthodoxos instigant. Carnifices autem templis apponunt, ne Vandali una cum Afris Orthodoxorum templa ingrediantur. Victor.

VIII. Zenon Imperator intercedit pro Orthodoxis in Africa apud Hunnericum. Legatus eius eo venit A. C. 484. die 20 Maii. Hunnericus edicit omnibus Catholicis, ut ad sequentem annum primo die Febr. Carthagine sint, ad disputationem, ibique suum Homousion ex sacris literis probent. Idem.

IX. A. C. 485. Calend. Februar. tandem Carthagine conveniunt et Orthodoxi, et Ariani, Ubi Ariani Orthodoxos obtundunt clamoribus, quod vocabulum Homousion in sacris literis osten dere non possent, et Hunnericum eo deducunt, ut Catholicos damnaret, et die 24 Febr. edictum promulgaret, quo omnia supplicia iis, qui ad Arianos non transiissent, constitueret. Eo tempore Hunnericus Ariana impietate totus infectus, parentisque sui Genserici vestigiis insistens, tam horribilem persecutionem in Africa adversus Christianos recte de sacrosancta Trinitate sentientes excitavit, ut vix ulla huic comparari possit: neque enim Ethnici maiori crudelitate unquam in Christianos saevierunt, quanta Ariani in Africa immanitate Orthodoxos excarnificarunt. Et innumerabiles in hac persecutione martyrio coronati sunt. Inter alia Hunnericus multis manus et linguas praecidere iussit, quorum quidam postea recte et integre loqui potuerunt, Christo ipso, pro afflictione, eos hoc miraculo remunerante. Scribit Victor lib. 3. Zenonem quendam nomine Reparatum in aula habuisse, cui lingua in persecutione Africana fuerit praecisa, qui nihilominus tamen perfecte loqui potuerit, et ob id in magna apud Imperatorem veneratione fuerit.

Secuta est hanc persecutionem. et fames, et pestis in Africa. Nam primum acciderunt ingentes siccitates, et quidem durabiles adeo, ut non modo fontium scaturigines, sed et magnorum fluminum exsiccarentur alvei. Unde factum, ut terra humore ac rigatione destituta, hominum et reliquorum animantium generi sua dona ad vitae conservationem proferre non posset. Quare cum temporis progressu paulatim absumerentur, quae longo tempore ad ingruentem aliquam necessitatem recondita erant: nec terra vices redderet, secuta est fames ingens, quae eo usque brevi crevit, ut iam homines animantibus ipsorum pabula inviderent, et propter tenerarum herbarum exiles radiculas cum iis certamina subire non detrectarent. Erant non pauci, viri etiam ingenui, et honesto loco nati, qui ultro sese servituti tradere optabant, tantum ne fame perirent: sed non erat, qui illos reciperet. Cumptimis autem Vandali (atrocissimi Orthodoxorum hostes) maxime premebantur: qui paulo ante spoliis multarum provinciarum, et praesertim Africae occupatione, fuerant opulentissimi. Hanc rerum inopiam secuta est horrenda pestis: eaque tanta, ut passim semitae cadaveribus repletae conspicerentur: neque erant, qui mortuos sepelirent.

HUNNERICUS quoque, qui Christum de divinitatis suae throno deicere nitebatur, in medio furoris sui cursu ab eo, quem persequebatur, repressus est. Nam, ut auctor est Victor, putrefactione correptus, et vermibus scatens, magno cruciatu, et meritis suis digna morte exstinctus est A. C. 485, cum regni dominationem annos fere 8. sceleratissime tenuisset.

Prodigia sub Zenone.

I. Eo tempore, quo Basiliscus Imperium arripuit, maximum incendium Coustantinopoli exstitit, quo praestantissima pars urbis periit, etiam Bibliotheca, in qua centum viginti milia librorum reposita fuerunt: inter quos fuit opus Homeri, exuviis draconis, centum et viginti pedes longis, inscriptum aureis literis. Cedrenus, Zonaras.

II. Anno Christi 478. ingens terrae motus Antiochiae et Constantinopoli fuit. Corruerunt multa templa, domus, rostraque sunditus, et obruta est immensa hominum multitudo. Cecidit etiam globus columnae fori, et statua Thcodosii Magni, quae columnae Tauri imposita erat. Cedrenus, Zonaras.

CAPUT III. DE EGRESSV.

DE interitu Zenonis sunt, qui vivum ab uxore inclusum sepulchro tradant, frustraque resipiscentem et opem quaeritantem obiisse. De quo haec habet Zonaras: Tradunt (inquit) quidam, Zenonem gulae et ebrietati indulgentem, erroire mentis afficisolitum, et prolapsum a mortuo nihil destitisse.


page 745, image: s0817

Cum vero ispi etiam coniugi Ariadnae invisus esset, sie inebriatum, pro mortuo in monumentum imperatorium ab illa coniectum, lapide maximo, qui pro operculo esset, imposito: factumque sobrium, vociferatum quidem esse lamentabiliter; sed nemine curante, misere periisse. Alii dicunt, cum aegrotus acerbissimis doloribus urgeretur, pro morruo habitum, et in sepulchro positum, sed in eo ad viram rediisse, et sub saxo misere lamentasse: neminem vero ipsum liberasse, cum Ariadna uxor severe id prohibuisset: Ideo tandem fame (uti Cedren. et Sturm. referunt) mortuus est, cum ipse lacertos suos devorasset. Imperavit autem annos 17, maiore cum hominum odio, quam laude, etc,

LVI. IMPERATOR, ANASTASIUS DICORUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

NATUS est in Macedonia, in urbe Dyrrachio, quae antea dicta fuit Epidamnus, ad mare sita, et nomen accepit ab Epidamno Barbaroum Rege.

PATES eius ignoratur. MATER fuit Manichaea.

II. Appellatio.

I. NOMEN eius fuit ANASTASIUS, quod idem est atque IOACHIMUS, ex Ebr.
[Gap desc: Greek word]
Ioiakim, vel Ioachim, h. e. resurrectio Domini vel Iehovae. Rad.
[Gap desc: Greek word]
, h. e. surrexit, erexit, constituit.

II. COGNOMEN. 1. Graecum, *di/koros, physice a naturae vitio, i. e. a binis pupillis, diversis coloribus praeditis. Nam dextera pupilla nigrior, laeva vero magis glauca sive caerulea fuit. *ko/ros enim pupillam notat. 2. Latinum. Sic Silentarius dictus est.

1. Politice, ab officio. Quia aulicus Secretarius, antequam ad Imperialem dignitatem evectus est, fuit. Aulici autem Consiliarii dicti sunt Silentiarii, a silentio; vel Secretarii, quod acta Regum suorum secreta habere debeant.

2. Ecclesiastice. Quia voluit, ut Concilium Chalcedonense silentio obrueretur: uti Euagrius testatur.

AXIOMA.

Regum arcana sunt occultanda.

Hinc Angelus apud Tobiam inquit, cap. 12. v. 8. Arcana Regum bonum est occultare. Magnum hoc profecto est, arcanum Principis in scrinio pectoris habere repositum, verum verborum, quam rerum, potior nobis debet esse custodia: sicut pulchre inquit Lucianus in Epigrammate, quod exstat libro 1. Antilog. Tit. 51.

Arcane dictum linguam obsignare memento. Dictorum maius depositum est opibus.

Et Siracides c. 19. v. 10, et 11. ita monet: Si quid audilti, hoc abditum sit, et tecum sepeliatur, et habebis conscientiam quietam: neque enim ideo tibi venter disrumpetur. Stultus autem non aliter erumpit, atque maturus fetus. Memoria aeterna dignum est, quod Q. Curtius lib. 4. Histor. scriptum reliquit: Persas Regum arcana incredibili fide celare; non metum, non spem, elicere vocem qua occulta prodantur: Quia veteres Reges disciplinam silentii vitae periculo sanxerunt, et linguam gravius castigarunt, quam ullum probrum. Inde consilium dicitur a silendo; sicut notat Hippolytus de Collibus p. 271. Et Consiliarius
[Gap desc: Greek word]
venit a Chaldaica voce
[Gap desc: Greek word]
secretum, mysterium. Unde Consiliarius, vi vocis, recte dicitur vir secreti, aut Secretarius, sive Silentiarius.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. Acta Oeconomica.

UXOR eius fuit ARIADNA, Leonis Magni Imp. filia, et Zenonis vidua, cum qua die post tumulationem Zenonis quadragesimo nuptias celebravit. Euagrius l. 3. c. 29.

II. Acta privata ante Imperium.

I. Ethica. 1. Fuit pius et devotus, Nam templum mane ante cantum galli intravit, nec ante finitam contionem exivit, atque ieiuniis Deo fidem suam probavit. 2. Ab ineunte aetate fuit mansuetus. et 3. Erga pauperes benignus, ita ut eam ob causam a quolibet laudibus evectus sit.

II. Polemica. Fuit miles, variisque militaribus officiis summa cum laude functus est.

III. Politica. Ex milita venit in aulam, ubi Secretarius factus est: sicut supra mentionem fecimus.


page 746, image: s0818

III. Acta in Imperio publica.

I. Elecito.

Zenone mortuo, Ariadnae Augustae arte et ingenio, quae Senatum et Legiones in suas partes traxerat, Urbicio eunucho, cuius magna tum erat auctoritas, suffragato, ad Imperium Anastasius evectus est.

Huic electioni contradixerunt 1. LONGINUS, Zenonis imperatoris frater; sed nihil profecit ac tandem ab Anastasio victus est: uti postea dicemus.

II. Cum coronandi Imperatoris ius ad regiarum transisset urbium Episcopos, (quos Patriarchas, h. e. Patrum seu Episcoporum Principes vocabant, interdum et Archiepiscopos) EUPHEMIUS Patriarcha Anastasium diademate ornare noluit, quoad data syngrapha (fuit namque Eutychianus) polliceretur, se Chalcedonensis Concilii decreta servaturum, et in dogmatibus Ecclesiasticis nihil mutaturum esse. Quod cum Anastasius affir masset, et syngrapham nominis subscriptione et sigillo corrobor asset, ab Euphemio coronatus est, illumque secundum a Patriarcha legimus coronatum.

Anastasio autem, imperatorio habitu in circo sedenti, populus uno ore acclamavit: Sicut vixisti, ita etiam impera. Quipe nondum sumpto Imperio, ante galli cantum templum adire sol bat, ibique dum concio dimitteretur, adstabat Deum placans: frequenter ieiunabat, et eleemosynam pauperibus ac mendicis erogabat. Cedrenus, Euagrius.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

Bona.

Initio fuit probus, et Rem publ. bene administravit; sed postea degeneravit.

I. Pacificus fuit, et in id unice incubuit, ut pacem et concordiam tam in statu Ecclesiastico, quam in politico conservaret. Euagrius l. 3. c. 30.

II. Non fuit sanguinarius. Nam cum aliquando ad Vicarium suum Phoeniciae scripsisset, ut inquietos quosdam Episcopos loco moveret: ipse rescripsit, hoc absque tumultu et caede fieri non posse. Tum Anastasius Imp. respondit, ut a proposito abstineret, addita hac ratione: Mea voluntas non est, ut cam ob causam tumultus inter cives exsistat, multo minus gutta humanisanguinis effundatur. Euagrius lib. 3. cap. 34.

III. Iustus fuit. Nam

1. Vectigal, quod xrusa/rguron, h. e. Aurargenteum dicebatur, et subditos premebat, abolevit. Huiusmodi autem illud erat: Omnes mendici et pauperes, omnes meretrices, omnes liberti in agris et urbibus, annuum fisco tributum expendere cogebantur. Exigebatur tributum de equis, mulis, bobus, et asinis: De unoquoque homine nummus argenteus: de equo, mulo et bove tantundem: de asino pholes (nummigenus est) sex, et de cane totidem. Quotributo attriti homines utrinque lamentabantur. Eo igitur abrogato, Anastasius commentarios illos in Hippico, inspectante populo, cremavit. Zonaras.

2. Magistratus et officia suburbana, prius venundari solita, non voluit esse venalia, sed ea sinc pretio concessit. Idem.

IV. Beneficus fuit. Postquam cum Ariadna nuptias celebrasset, literas regias confecit, quibusea, quae ad id tempus fisco a nonnullis deberentur, remisit. Zonaras.

Acta mala.

Licet Anastasius initio bonus fuerit, tamen postea degeneravit. Nm paulo ante obitum, cum multos de insidiis suspectos haberet, eos in carcerem coniecit, ut supplicio eos afficeret, inter quos etiam Iustinus et Iustinianus, qui postea rerum potitisunt, fueruot: Sed deterritus est somnio. Nam apparuit ei in somnio species quaedam terribilis: Tibi quidem, ô Imperator, inquiens, permissum est reliquos insidiatores tollere; Iustino autem et Iustiniano, ne quid mali feceris: nam uterque suo tempore Deo inserviet. Illos igitur Anastaisus dimisit, et a crimine laesae Maiestatis eos absolvit.

II. ACTA SAGATA.

Bella gessit per Duces.

I. LONGINUS Zenonis Imp. frater seditionem movit adversus Anastasium, contra quem Duces cum exercitu misit, qui saepius cum eo conflixerunt, et tandem vicerunt. Et quidem Longinus victus Constantinopoli in theatro circumductus, posteaque Niceae variis cruciatibus interfectus est. Anastasius victoriae ergo populo viritim pecuniam distribuit. Marcellinus.

II. Vitalianus, Aquilonis Praefectus, contra Anastasium seditionem movit. Zonaras de hoc bello ita scribit: Vitalianum, ait, Mysis et Scythis sibi conciliatis seditionem movisse, nec solum ex agro Byzantio praedas egisse, sed etiam classe Constantinopolim obsedisse. Huic vero Imperatorem per Marianum praefectum restitisse. Commissa enim pugna navali, ex machina quadam facta a Proclo (qui tum in Philosophia et mechanicis operibus


page 747, image: s0819

florebat, neque Archimedis tantum cognorat omnia, sed et ipse nova quaedam adinvenerat) classis hostium debellata est. Fabricaverat enim Proclus specula ferrea cavea, ingentis magnitudinis, eaque de muro e regione suspenderat, in quae cum radii solares reflexi impegissent, ignis inde, fulguris instar erumpens, classiarios ipsasque naves hostium combussit: quod olim Archimedem excogitasse, Romanis Syracusas obsidentibus, Dion refert.

Nicephorus vero et Pomponius referunt, Vitalianum Anastasium ad pacem petendam adegisse, nec ab urbe Constantinopoli discessisse, priusquam ab Imperatore 900 pondo auri accepisset.

III. Anastasius bellum gessit per Duces cum Cabade Persarum Rege, quod tandem Iustini Imp. tempore finitum est.

Huic Cabadi, (i. e. glorioso) propter legem, qua uxores iusserat esse communes, regnum ademptum, ipseque vinctus in carcerem, qui lh/qh, i. e. Oblivio, dicitur, coniectus, atque eius loco Baldus frater Rex creatus fuerat. Cum autem eius coniux aditum ad eum peteret, tandem custos carceris ea conditione promisit se aditum concessurum esse, si secum concumberet. Illa marito hoc significat, qui spe liberationis iubet uxorem voluntati eustodis parere. Quod cum faceret, mulier postea familiariter intromissa, virum tandem liberavit, indutum muliebri veste: qui cum evasisset, adiutus ab amicis regnum recuperavit, et fratrem, qui biennio regnaverat, interfecit.

IV. Bulgari, gens ignota, ex Borealibus finibus progressa A. C. 499, Thraciam vastarunt, obvium Anastasii exercitum conciderunt, ad quatuor milia Romanorum cum aliquot Comitibus trucidarunt. Sed donis postea ab Anastasio mitigata, paulisper recesserunt.

v. Getae Duce Mundone A. C. 505. Macedoniam et Thessalonicam vastant, Sbinianus Consul contra ipsos missus praelio succumbit, et ingens accipitur clades. Pecunia igitur, cum ferro non possent, id quod Anastasio familiare erat, amoventur. Marcellinus.

VI. ANASTASIUS A. C. 508. dum Theodoricus Galiam defendit, Duces mittit cum centum navibus, et octo milibus militum, qui Italiae littora depopulentur, qui multa praeda parta Constantinopolin reversi sunt.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

Quia Anastasius Imper. Eutychiana haeresi infectus erat, longe lateque ea pestis in Ecclesiis grassata est, ipseque variis modis contra Ecclesiam peccavit.

I. Perfidia. Licet enim chirographo suo, antequam coronaretur, promiserat, idque iureiurando confirmaverat, se dum imperaret, nullum novum dogma in Ecclesiam introducturum, sed decreta Chalcedonensis Synodi rata habiturum; tamen his neglectis, ausus est Syngrapham suam ab Euphemio, et postea a Macedonio reposcere.

II. Persecutione Religionis et Orthodoxorum tyrannica.

I. EUPHEMIUM Constantinopolitanum Patriarcham, insigni pietate et constantia clarum, exilio mulavit: Vera causa erat, vindictae cupiditas, quod aliquando (antequam Anastasius imperium nactus esset) ab Euphemio excommunicatus fuerat: altera causa fuit, quod Euphemius illi chirographum redderenolebat. Praeterea Eupphemius Synodum ex Episcopis collegerat, in qua damoati fuere ii, qui Concilium Chalcedonense abrogare conabantur. Praetextum autem alkium huius exilii obtendebat Imperator: videlicet Euphemium res novas in Ecclesia tentasse; et novorum tumultuum atque seditionum auctorem exstitisse; quorum nihil verum erat. Sed et Episcopis quibusdam (adulationibus et figmentis suis) persuasit Anastasius, ut Euphemium excommunicarent, et ab Episcopatu deponerent, cum sedisset annis 6, et menses fere sex. Euagrius, Nicephorus.

II. Euphemio successit Macedonius, vir pius atque in doctrina constans, quem similiter Anastasius in exilium egit. Nam huic Macedonio chirographum Anastasii (cuius supra mentionem fecimus) custodiendum reliquerat Euphemius. Quod cum rescivisset Imperator, a Macedonio id poposcit. Macedonio vero id reddere recusante, quomodo eum ab Episcopatu deiceret, cogitavit Anastasius. Subornavit igitur Macedonio 1. Calumniatores, qui stupri vel adulterii Macedonium accusarent. macedonius vero subducta tunica, viribus se carere ostendens, eam calumniam facile et palam refutavit. 2. Percussores eidem subornavit, qui tamen a parricidio, pietate et beneficentia Macedonii absterriti sunt. 3. Ut autem Anastasius animos piorum a Macedonio abalienaret, per Praefectum quendam Celerem in vulgus sparsit, Macedonium damnasse Synodum Chalcedonensem. Etsi autem et hoc absurdum figmentum facile diluebat Macedonius, quia palam erat, quod Anastasius antea ab eo postulasset, ut a Chalcedonensis Synodi decretis ad Eutychianos deficeret, verum ille postulationi Anastasii refragarit; nihilominus tamen CELEER ille praefectus noctu ex urbe abreptum in exilium eum abduxit, cum quindecim annis sedisset. Et cum Sangrae in exilio degeret Macedonius,


page 748, image: s0820

Anastasius missis interfectoribus eum trucidari iussit.

In locum eius substituit Imperator Episcopum Timotheum, Eutychianum hominem impurum, quem Constantinopolitani kh/lwna, Huren-hengst, appellabant. Ad huiusmodi autem scelera Anastasium impulit Severus Monachus, qui praesidio Iudaeorum usus, ultra trecentos Syriae Monachos interfecit, eorum cadavera avibus lanianda proiecit, et Christianorum templa spoliavit.

III. FLAVIANUS Antiochenus Episcopus, postquam multas insidias et claumnias ab Eutychianis Episcopis perpressus esset, tandem cum Chalcedonense Concilium damnare nollet, ab Anastasio exulare iussus est, et petram quandam excelsam et praeruptam in finibus Palaestinae incolere. Revocatus est autem ab exilio, idque haud dubie post mortem Anastasii lmperatoris: nam illum acerrimum hostem habuit Flavianus. Euagrius lib. 2 cap. 31, et 32. Nicephorus lib. 17. cap. 9.

IV. Anastasius Severum Monachum, luem totius Orientis, et Principem eorum qui Acephali dicti sunt, quique omnibus artibus Orthodoxos in Oriente persequebatur, Episcopum Antiochenum facit A. C. 513.

V. ANASTASIUS edicto sanxit, ut hymno sive carmini, quod trisa/gion dicitur, adicerentur haec verba: Qui crucisixus es pro nobis. Haec additio Eutychianae haereseos pars erat, quasi ipsa Trinitas fuisset crucifixa. Quod cum haud ferendum sibi ducerent Orthodoxoi, non modo reclamarunt, (quod probari poterat) sed et in Eutychianos conviciantes convicia regesserunt, insuper agrestem quendam Monachum (quem huius additionis auctorem falso putabant) Anastasio admodum carum obtruncarunt, eiusque caput hastae praesixum circumgestarunt, cum inscriptione: Hic amicus fuit hosti sanctae Trinitatis. Certatum est armis et igne, ita ut res Constantinopolitana in magno versaretur periculo. Imperator igitur Anastalius nihil remedii superesse videns, sine corona ad Hippodromiam venit, et per praecones denuntiat, se imperium depositurum. Populusigitur ea re a sur ore revocatus, et mitior factus, Imperatorem rogat, ut coronam retineat: et pacem atque tranquillitatem Imperatori promittit. Ita tandem sedatus est periculosssimus ille tumultus. Euagrius lib. 4. cap. 44. Nicephorus lib 16. cap 45. Theod. Cedrenus, Marcellinus.

VI. Anastasius indicit Synodum Sidone celebrandam A. C. 512. Ubi conveniunt Eutychiani, damnant Nestorianos, et qui Synodum Chalcedonensem amplectebantur. Marcellinus.

III. Superbia et pertinacia.

Anastasius nullas admonitiones curavit.

I. Symmachus Papa scripsit ad eum, ut caveret sibi ab haereticis; sed literas eas sprevit, et Orthodoxis vim afferre non desiit. Quam ob rem a symmacho excommunicatur: cuius excommunicationi respondet Imp., eamque nullam esse demonstrat, et maioribus sceleribus Papam obnoxium affirmat. Ideo Symmachus contra apologeticum edit. Baronius.

2. Hormisda, Pontifex Romanus, legatos ad eum misit, qui de haeresi Eutychis relinquenda Imperatorem admonerent. Verum eos male accepit, et non satis auditos, per posticum emisit, et fragili navigio imponi iuslit in Italiam deveh ndos, cum mandatis, ne alicubi in Graecia in urbes diverterent, et scripsit ad Hormisdam Romanum Pontificem: Nos imperare volumus: nobis imperari nolumus. Diaconus, Iornandes, Baronius.

3. Digna est memoria atque imitatione Episcopi Oeniandi libertas, qua ad Anastasium usus est. Hunc enim lmperator admodum disertum, et qui ora omnibus de passa Deitate Christi assertoribus obturaret, eum ad se vocatum hortatus est, ut dogma suum amplecteretur, pollicens, eum; quicquid petiisset, ilico accepturum. Cui Episcopus: Tu, inquit, potius ad Orthodoxos transi; ne, dum opiniones impiorum hominum, Severi, Eutychis, et Dioscori amplecteris, aeterno igni addicaris. Simulque apprehendens Imperatoris chlamydem: Haec, ait, vestis nequaquam te post mortem sequetur, ô Imperator: Sed sola comitabitur te pietas, ac virtutum habitus. Missam sac Ecclesiam, quam Christus suo redemit sanguine. Indoctus es, et ratiocinandi ignarus, neque ullum Ecclesiae decretum perfecte intelligis, tantum imposturis et scurrilibus calumniis fatuos terres. Satis tibi sit dignit atis, quod Imperator es: Antistites Ecclesiae vexare noli. Ad haec Imperator pudore suffusus, obmutuit. Tametsi autem pauperrimus fuit hic Episcopus: tamen ne obolum quidem accipere ab Imperatore voluit, maiorem scilicet fidei et pietatis in Deum, quam ullius commodi sui rationem habens. Zonaras, Cedrenus.

Alia Acta Ecclesiastica, sub Anastasio Imperatore facta.

I. ALAMANDURUS Agarenorum Princeps, Euangelio Christi, quod a sinceris Doctoribus audivit, credidit, et cum magna populi sui parte ad Christum conversus et baptizatus est: ad quem SEVERUS Episcopus Antiochenus Theopaschita duos legatos misit, ut eum ad suam haeresin


page 749, image: s0821

pertraheret. Qui cum docerent, duas Christi naturas in unam esse confusas, unde colligeretur, etiam Deitatem Christi cum carne passam esse: ille convicturus eos, ut qui absurda dicerent, huiusmodi figmento mirabiliter eos arguit. Alamandurus enim ait ad eos: Literas accepi hodie, quia Michael Archangelus mortuus. Illis vero dicentibus, hoc impossibile fore; ait Princeps: Et quomodo Deus secundum vos nudus crucifixus, nisi duarum naturarum esset Christus, quandoquidem nec Angelus mori potest? Ex hoc dicto legati Severi, hominis acumen ingenii admirati, spe traducendi eius in suam opinionem abiecta, discesserunt. P. Diaconus in Anastasio §. 6. Zonaras §. 11.

II. IMMIRENI populi Persiae, habitantes in extrema ora plagae australis, imperante Anastasio, Euangelion Christi amplexi sunt, et Episcopum sibi dari petierunt. Theod. lect lib. 2. Niceph. lib. 16. c. 37.

III. DEUTERIUS Episcopus Arianorum quendam nomine Barbam baptizans, ausus est contra institutum Domini sic dicere: Baptizote, Barba, in nomine l'atris per Filium in Spiritu sancto. Ad quae verba statim aqua, quae ad baptizandum fuerat allata, nusquam comparuit. Quod aspiciens qui baptizandus erat, confestim ad Catholicam Ecclesiam fugiens, iuxta morem fidei baptismum Christi suscepit, et omnibus notum fecit miraculum. P. Diaconus § 4. Zonaras §. 12.

IV. OLYMPIUS quidam Arianorum antistes in Africa, cum in Elyanensium balneo horrendas blasphemias in sacrosanctam Trinitatem evomuisset, tribus igneis fulmineis iaculis divinitus immissis misere periit, et combustus est. P. Diaconus § 4. Sabellicus Enneade 8. lib 2.

V. CABADES Rex Persarum, Anastasio regnante, atrociter Christianos persecutus est: et quibusdam sermonis organa ademit: qui tamen nihilominus (ut refert Nicephorus) expedite et clare (etiam amissis instrumentis sermonis) locuti sunt: quosdam poplite enervavit, qui tamen postea ambulasse scribuntur. Hinc Prudentius peri/ stef. Hy. 14. v. 928 ita canit:

Christum loquenti lingua numquam desicit.
Ne verba quaeras quo regantur organo,
Cum praedicatur ipse verborum dator.

Aurea haec sententia est, et exemplis multis confirmata. Nam non solum sub hoc Cabade talia contigerunt, sed etiam in aliis persecutionibus: et praecipue multos homlnes Christianos (cuius in Historia Zenonis Imp. mentionem fecimus) quibus Vandali linguam exsciderant, recte et integre locutos esse Historici tradunt.

Tandem vero Cabades sub fine Imperii Anastasii in Christianos mitior factus: hac occasione. Erat inter Persiam et Indiam oppidum: (quod alii Scriptores Asubdabar, alii Trundadaero appellant) de quo Cabades Rex Persicus audierat, quod in eo ingens thesaurus pecuniae et pretiosissimarum gemmarum reconditus esset: qui tamen a Daemonibus custodiretur, ut ne moeo thesauropotiri posset. Cum autem Rex adversus daemones illos Persica, deinde etiam Iudaeorum Magia adhibita, nihil efficeret: tandem ad Christianorum opem (quos audierat, cos adversus Daemones plurimum posse) confugit, et vocato ad se Christianorum (qui in ipsius regno habitabant) Episcopo, ut voti sui compos fiat, petit. Episcopus plurimos Christianos convocat, atque coniunctis precibus a Deo impetrant, ut fugatis daemonibus, Rex et oppido et thesauris potiretur. Ea res Regem in stuporem et admirationem rapuit, ita ut Christianorum Episcopum in magno honore haberet, et non modo Christianis nullam porto exhiberet molestiam, verum etiam omnibus suis subditis liberam potestatem amplectendi Christianam religionem (quam antea extreme persecutus fuerat) permitteret. Theod Lector. lib. 2. et 16. Nicephorus lib. 16. cap. 36, et 37. P. Diaconus, Zonaras.

Prodigia.

I. Temporibus Anastasii terrae motus horrendi exstiterunt.

1. Byzantii multis in locis aedificia corruerunt. Zonaras.

2. Antiochia pene tota collapsa est, civibus ruma oppressis. Idem.

3. In Dardania Anno Christi 518. 24 castellae paucis horis collapsa sunt, quaedam plane absorpta, quaedam dimidia sui parte subsederunt. marcellinus.

II. Mons Vesuvius ruptus est in vertice, tantumque incendii evomuit, ut vicinos agros et regiones una cum fiuctibus exusserit. Itaque supplices facti Regi Longobardorum Theodorico, tributorum remissionem ad certum tempus impetrarunt. Theodoricus Rex in Epistola ad Faust um Praepositum Histor. Magdeb cent. 6. cap. 13. pag. 789.

III. In urbe Alexandria multi viri, mulieres, et pueri a Daemonibus obsessi, repente ut canes latrarunt. P. Diaconus. Hist. Magdeb. cent. 6. cap. 13. pag. 791.


page 750, image: s0822

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. VIsionis prodigium. Zonaras refert, Anastasium in somnio vidisse virum terribilem, qui librum manu gestans diceret: Ecce ob perversitatem fidei tuae annos 14 vitae tuae deleo.

II. Vaticinium de genere mortis eius. Ex oraculo didicit, sibi fatale esse, ut fulmine interiret. Ut autem hoc omen averteret, pr Proclum Philosophum Ethnicum, et Mechanicum, optimum aedificium quoddam, Tholotum dictum (concameratum, seu ex fornicibus fortibus factum, exstrui curavit, in quo tutus a fulmine esset.

II. *t*a\ *p*r*a*x**e/*n*t*a.

Licet Anastasius putaret) se in illo aefificio, a Proclo exstructo, a fulmine tuto vivere posse; hoc tamen frustra fuit. Nam cum aliquando tonitrua horrendum in modum resonarent, et fulgura multa eliderentur, atque ipse e cenaculo in cenaculum descenderet, et alios atque alios thalamos subiret: in quodam regio cubiculo mortuus est inventus, cum vixisset annos 88, imperasset annos 27, menses 3. Zonaras in Anastasio §. 13.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Mortuus ex tholoto exportatus, et in Templo Apostolorum sepultus, iuxta uxorem suam Ariadnam (quae orthodoxa fuit) positus. Cedrenus. Zonaras.

ETITAPHIUM.

Creditur hic flammis mortuus esse Iovis.
Er herschte als ein Kettzer mit betrug:
Darumb ihn zu letzt das wetter erschlng.

LVII. IMPERATOR, IUSTINUSI, vel THRAX.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

HUmili et ignobili genere ortus, nempe patre armentario in Thracia.

II. Appellatio.

Nomen eius fuit IUSTINUS. A quibusdam vocatur Flavius Anicius Iustinus. Item Iustinus Senior.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXORES habuit duas. PRIOR Uxor eius dicta fuit LUPICIA, quam, (postquam ad Imperium pervenit) mutato eius nomine in EUPHEMIAM, diaemate ornavit, et Augustam appellavit. Zonaras.

POSTERIOR fuit THEODORA, quam, mortua Euphemia, A. C. 523. duxit, et coronavit. Cedrenus.

II. ACTA POLITICA.

I. Ante Imperium.

A teneris annis subulcus, deinde bubulcus, post lignarii minister fuit. Anno aetatis 16 militare coepit, promptus manu et hostem ferire doctus. Sed cum militiam sectaretur, mutata sorte altiores dignitatis gradus paulatim obtinuit, et primum Dux militiae factus, deinde ad praetorii praefecturam evectus, post Comes factus, et inter Senatores Constantinopolitanos exceptus est.

II. Electio ad imperium.

Astutia ad imperium pervenit. Nam cum post Anastasii mortem de Imperatore eligendo deliberaretur: Amantius spado Anastasii supremus eunuchus, homo potens et ditissimus, Theocritiano tribuno, uni ex necessariis suis, imperium tradere cupiens, ingentem pecuniae vim Iustino attulit, pecuniam inter Duces ac milites distribueret, atque efficeret, ut Theocritianum Imperatorem eligerent. At Iustinus pecuniam illam quidem accepit: sed occulte militum suffragia sibi ita coemit, ut Imperator ipse eligeretur. Quod aegre ferens Amantius, cum multis aliis insidias novo Principi struxit; sed iis cognitis, e medio cum suis sublatus est. Is eventus cum somnio Amantii congruit, qui eodem tempore, quo Anastasius in somniis aliquot vitae suae annos ex libro deleri vidit, etiam ipse somniarat, se coram Imperatore stantem, a magno quodam porco prostratum devorari. Theocritianum vero, qui imperio inhiabat, comprehensum, et custodiis detentum, ac saxis caesum, in mare Iustinus proici iussit, ut tam imperio, quam sepultura privaretur. P. Diaconus. Pomp. Laetus. Egnatius. Euagrius lib. 4. cap. 1, 2.

Primus Iustinus a Iohanne Episcopo Romano coronatus est, quem postea Rex Theodoricus occidit.


page 751, image: s0823

III. Acta in Imperio.

I. ACTA TOGATA.

Fuit literarum ignarus: tamen bene imperium administravit, et omnem lapidem movit, ut ea quae ab antecessore suo Anastasio erant turbata, in tranquillum statum reducerer. Nam,

I. Cum Vitalianum Comitem, magnaeque auctoritatis virum, qui Anastasium in ordinem redegerat, metueret, eum sibi conciliavit, et primum praefectum militiae fecit, et in sequentem annum (nempe A. C. 520.) eum Consulem designavit. Euagrius.

II. Vitalianus Consul, cum omnia videretur ita agere, ut Iustinum aliquando Imperio excuteret, quod et in Anastasium ausus olint fuerat Iustinus, illum septimo Consulatus mense obtruncari iussit. Euagrius.

III. Iustinianum, qui post Imperator factus Vitaliano interfecto, Ducem et Consulem fecit, qui tum magnifica edidit spectacula. Pecuniam enim publice distribuit, et in Circoviginti leones, triginta pardi, exceptis aliis feris, exhibiti sunt.

IV. Dyrraechium et Corinthum urbes terrae motu eversas Iustinus restauravit anno Christi 521. Cedr.

V. Cum in omnibus fere Imperii urbibus nocturnae caedes fierent, acriori custodia eas muniri iussit Imperator, et tumultuantes compesci.

II. ACTA SAGATA.

Unicum tantum bellum gessit. De quo ita Historici scribunt; Moto inter Persas et Romanos bello, Iustinus, missis legatis cum muneribus ad Regem Hunnorum Zeliobem, societatem eius ambivit. Assensus est Zeliobes, sed et Cabadi Persarum Regi, petenti, operam suam obtulit, ad eumque cum exercitu profectus est, Romanos oppugnaturus. IUSTINUS igitur, missis de pace legatis, Persarum Regem per literas monuit, ne Hunnis confideret, qui societate cum Romanis iureiurando sancita, magnaque pecunia accepta, illos belli tempore prodituri essent. CABADES secreto accersens adse Zeliobem, cum, interrogatus hic, munera se accepisse a Romanis confessus esset: iratus hominem sustulit, et noctu exercitu misso, Hunnos fere omnes, paucis fuga elapsis, trucidavit, suspicatus dolo os ad se venisse. Cum Romanis veropacem fecit, et filii sui Cosroe natu minimi cui regnum destinaverat, tutorem Iustinum constituit: verum tutelam Imperator recusavit.

II. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Religionis verae studiosissimus erat Iustinus, et mox initio Imperii Chalcedonensem Synodum se amplecti ostendit, et constanter in ea sententia permansit. Ideoque Arianos, Nestorianos et Eutychianos Episcopos, qui errores contra receptas Synodos defendebant, rempotos ab officiis in exilium expulit: Orthodoxos vero Episcopos, ab Anastasio expulsos, ab exilio revocavit, et Arianorum haeresin exstinguere, eorumque Ecclesias Catholica religione consecrare coepit. Quod cum in Italia Rex Theodoricus, Ariana haeresi totus infectus, cognovisset, IOANNEM Papam Romanum, Theodorum Importunum et Agapetum viros Consulares, una cum Agapeto alio, patricio Romano, Constantinopolim mittit ad Iustinum Imperatorem, cum hac comminatione, nisi Arianis sua templa redderet, eosque persequi desisteret, se Catholicos in Italia gladio exterminaturum. Ioannes Roman. Pontifex, eiusque comites, Constantinopoli honorifice excepti, de sua et tot millium hominum salute solliciti, multis fletibus ab Imperatore Iustino petunt, ut, quamquam iniusta esset legationis suae causa, clementer tamen eam acciperet, et Italiae periturae consuleret. Quorum lacrimis Iustinus permotus, id, quod Regis Theodorici nomine postulaverunt, concessit: Arianis sua templa reliquit, eosque persequi desiit. Diacon. Iornand

Cum vero Iohannes Papa, una cum sociis in itinere longinquo diutius, Theodorici Regis opinione, moraretur: ipse interim a Satana ad crudelitatem stimulatus, Symmachum et Boethium, exconsules, viros catholicos, gladio peremit, et reversos Legatos in carcerem detrusit, eosque ibi fame et siti necavit. Non tamen hanc crudelitatem Theodoricus Rex diu impune tulit. Post exstinctos enim illos praestantes viros, in animi maerorem maximum incidit: oblatos in mensa pisces apiciens, imaginatus est, se interfectorum capita videre: certe 90 die a morte Ioannis Papae subito ex hac vita discessit, (non relicta mascula sobole:) sunt qui apoplexia, alii profluvio ventris exstinctum scribant. Non meliorem vitae exitum ipsius exercitus habuit: Milites enim, qui in Arvernensi urbe (regionem namque Arvernorum hostili et armata manu ingressus est Rex Theodoricus, eamque horribiliter vastavit) templum Iuliani Martyris spoliaverant, a daemonibus obsessi, infestis dentibus propriis sese morsibus lacerarunt P. Diacon. Sabellicus l. 2. Enneade 8. Greg. Turon. l. 3. c. 11. et. 12.

II. HORMISDA Papa legatos mittit Constantinopolim et ad Imperatorem et ad Episcopum,


page 752, image: s0824

efficitque, ut iterum Ecclesia Orientalis cum Romana in communionem redeat, et nomina Episcoporum haereticorum Constantinopoli, ut et Imperatorum Zenonis et Anastasii, ex tabulis sacris deleantur. Baron.

III. A. C. 250. Synodus Constantinopoli acta contra Eutychianos: qui cum ubique damnarentur ab Orthodoxis, Nestoriani etiam se vicisse credentes, Nestorii memoriam et aliorum celebrandam censent in Syria: sed Imperator id fieriedicto prohibuit. Idem.

IV. Dux Lazorum (Persici poplisunt) nomine Zatus, regnante Cabdade Persarum Rege, a Persis defecit: et ad Imp. Iustinum Byzantium profectus, ab eo petiit, ut, abiecto Paganismo, baptizretur, et Christianus fieret, ac ut Regis nomen atque dignitatem in suo populo acciperet. Hunc Iustinus humanissime tamquam filium excepit, et honorifice tractavit, eumque baptizari curavit, et Regem salutavit: eumque corona regia ornatum, et chlamyde alba Imperatoria donatum, a se dimisit. Hoc medio ipsius subditi ad veram DEI agnitionem atque ad aeternam animarum salutem pervenerunt. Diacon. Zonaras.

II. Schismatici et Haeretici.

I. Fuit adhuc, Iustino imperante, in vivis Severus Episcopus Antiochenus haereticus, cuius etiam supra mentio facta est: is cum non pastorem, sed lupum ageret, et Ecclesias Christi dogmate suo Eutychiano, et aliis suis malis artibus multipliciter perturbaret et affligeret, quippe qui diripiendis Ecclesiae bonis suae potius avaritiae quam animarum saluti consuleret: unde abominatio desolationis, et pestiferum monstrum vocabatur: Episcopatu Antiocheno deiectus est, et Ecclesia prorsus eiectus A. C. 519. Niceph. lib. 17. cap. 2. Casp. Hed. lib. 6. cap. 3. et 4. Euagrius lib. 4. cap. 4. refert, mandato Iustini Imperat. Severo linguam exsectam fuisse, eo quod Chalcedonensi Concilio anathema indicere non desisteret.

II. PAULUS Episcopus Antiochenus ob mores dissolutos et vitae turpitudinem, cum metueret accusatores, sponte Episcopatu abit A. C. 521. et paullo post moritur. Euagrius.

III. Alexandrini fere omnes ad Eutychianos defecerant sub impiis Episcopis, ideo novus Episcopus orthodoxus eo mittitur ASTERIUS, Idem.

III. Viri celebres.

I. SYMMACHYS, et BOETHIUS Symmachi gener, a suis maioribus gentis nobilitatem adepti, inter Romanos et Senatorios viros Principes erant; et Consulatus utrique dignitate perfuncti, Philosophiae supra ceteros studuerant, et tam civium quam externorum inopiae succurrendo multis saluti fuere. Hi postquam ad ingentem gloriam evaserunt, deterrimos quosque in sui invidiam concitarunt. Ab his delatoribus Theodoricus Rex persusus, Symmachum et Boethium perinde ac res novantes occidit, eorumque bona publicavit. Sed paucis diebus post Rex quoque exstinctus est: uti supra diximus. Procopius.

II. PRISCIANUS et FESTUS tempore Iustini Constantinopoli floruerunt. Cassiodor.

III. CASSIODORUS Ecclesiasticus Scriptor, claris parentibus Ravennae ortus, propter excellentem in Philosophia eruditionem primum Theodorico, Gothorum et Italiae Regi, Praeceptor datus est, Ab eodem Rege deinde ab uno dignitatis gradu ad alium sublatus est: ita, ut a Praeceptoratu ad Cancellariatum evectus, inde Senator, et Sacri Palatii Quaestor factus: postea Consul ordinarius, praeterea Officiorum Magister, ac postremo Patricius Romanus (quae summa tum dignitas fuit) declaratus sit. Cum autem et varios praestantium virorum casus, Gothorumque crudelitatem in bonos et innocentes viros consideraret: dignitatibus praedictis renuntians, Monachus factus, Abbatiam Ravennatem suscepit. Multos ibi libellos conscripsit, quorum aliqui adhuc exstant. Et quantum ex iis colligi potest, de sacrosancta Trinitate, et de Persona Christi, t aliis quibusdam religionis Christianae articulis, recte sensit. Naevos autem habuit quosdam: nec mirum, cum in Theologia non a iuventure institutus, sed in studiis Philosophicis bonam aetatis partem, et maiorem forte in politicis negotiis consumpsent. De Iustificatione igitur male docuit, hominem martyrio, elecmosynis, aliisque bonis operibus remissionem peccatorum consequi. Et Paenitentiam ita describit, ut nulla ibi fiat mentio de fide in Christum. Sed et Scripturam interdum inepte allegat: verbi gratia, dum ex verbis Psalmi tertii: Tu autem Domine susceptor meus, etc. incarnationem Filii DEI docere voluit: Quia Filius DEI naturam humanam susceperit. Historiae Magd. Cent. 6. cap. 10. Et ipsius Cassiodori scripta.

IV. EPIPHANIUS, Tyri Episcopus, episcopatum suum amittere maluit, quam in impiam piae Synodi Chalcedonensis condemnationem consentire. Niceph. lib. 16. cap. 30. Euagrius lib. 3. cap. 33.

V. Iustini temporibus vixit Germanus, Ecclesiae Capuanae Episcopus, vir doctus atque pius.


page 753, image: s0825

Hic legatus missus est in Graeciam ad Iustinum Imper. ut religio per Anastasium depravata restauraretur. Susceptus est ab Imperatore admodum benigne. Et dum Germanus ille in Graecia fuit, multos, qui Eutchianisino in dubium ducti fuerant, in fide vera confirmavit. Interdum enim ex aliis, et quidem longe dissitis regionibus Ecclesiis per falsos Doctores perturbatis consulendum est. Diaconus. Histor. Magd. Cent. 6. c. 10. pag. 690.

CAPUT III. DE EGRESSV.

QUia Iustinus senexerat, et tandem morbi ad senectam accedebant; Iustinianum ex sororen nepotem, cum in feriis paschatos inciperet aegrotare ex pede, quem sgitta laeserat, socium Imperii assumpsit, praesentibus Epiphanio Patriarcha, et praecipuis Senatoribus. Quarto abhinc mense vitam cum morte commutavit Calend. Augusti anno C. 527. Cum imperasset annos novem, dies 23. Zonaras.

Velius tale Epit aphium ipsi concinnavit:

Accipit imperium Thrax: armentarius ante
Iustinus frugi Caesar, obitque pius.

Prodigia sub Iustino.

I. A. C. 526, die 29 Maii, horrendus terraemotus Antio chiam tremefecit: in ipso tempore prandii, cum ubique ad ignem coqueretur cibus, ortum est incednium: quo, quicquid a terraemotu superfuit, consumptum est. Perierunt hominum multa milia, et inter ceteros Euphrasius Antiochiae Episcopus terraemotu obrutus obiit: Incendium sex diebus duravit, omnes aedes templaque corruerunt: atque ita urbis huius praestantissimae decor periit. Ab omni hominum memoria non exstitit tanta irae DEI in urbem aliquam grassatio. Iustinus Imp. hac clade nuntiata, gravissime indoluit, abiectisque diademate et purpura, sacco indutus, et cinere conspersus, per multos dies luxit: ad urbis quoque instaurationem pecunias, et opifices misit. Euagrius lib. 5. cap. 5. Iohannes Eunccius l. 7. Comment. fol. 140. Marcellinus.

II. A. C. 519. Cometa visus est in Oriente eius formae, quam Pogoniam a barbae similitudine nontinant, et radios versus Occasum misit.

III. Eodem anno Anabarza, secundae Ciliciae Metropolis, terrae motu concidit. Zonaras, in Iustino §. 14.

IV. Edissa urbs illustris Osroenae provinciae submersa est: cum Scirtus fluvius, qui eam mediam perfluit, ita exundasset, ut et urbis aedificia deicerentur, et fluctibus abriperentur, et cives partim ruinis aedium, partim undis opprimerentur. Ibidem.

v. Concidit magna pars terraemotu Pompeiopolis, urbe media dehiscente: atque in eo hiatu multi cives absorpti, auxilium clamoribus imploratunt: sed nemo illis opem ferre potuit. Zonar. Hist. Magd. Cent. 6. c. 13. p. 791.

VI. Imperante Iustino, mulier quaedam e Cilicia instar gigantis fuit, cum proceritate corporis, tum aliorum membrorum proportione. Nam supra quosvis proceros viros integrum cubitum eminebat, pectore et humeris supra modum latis, cum et cetera omnia, ut et mulier et facies, brachiorum et cubitorum firmitas ac magnitudo, et digitorum crassitudo, et reliqua, longitudini et latitudini responderent. Zonaras.

PERIODUS III. A IUSTINIANO ad CAROLUM MAGNUM.

LVIII. IMPERATOR ROM. IUST INIANUSM.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

HUmili genere ex civitate Biderina Illyrica oriundus fuit. Parentes eius propter generis ignobilitatem ab Historicis non nominantur, nisi quod ex Iustini senioris sorore nepos fuerit.

II. appellatio.

I. NOMEN. Dictus est IUSTINIANUS, tum nomine, tum re: quia patronus iustitiae fuit, et iudicium severe exercuit.

II. COGNOMEN. Cognomine dictus est MAGNUS, propter rerum gestarum magnitudinem. Tribuitur ipsi quoque cognomen Flavius Anicius Iustinianus, et praeterea multos sustinit titulos honorarios, quod nempe Alanicus, Francicus, Gothicus, Alemannicus, Germanicus, Anticus, Vandalicus, Africanus, appellatus sit, a regionibus quibus bello potitus est, inque suam potestatem redegit.


page 754, image: s0826

CAPUT II. DE PRO GRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, et ACTA IUVENTUTIS.

I. INsignes habuit corporis atque animi dotes. Nam ab ineunte aetate literis operam navavit, iisque egregie excultus fuit.

Iustinianum igitur nec iura, nec latinas literas novisse, et quovis a)nalfabh/tw| rudiorem fuisse et imperitiorem, imprudenter et impudenter scribit et nugatur, post Suidam, Laurentius Valla l. 6. elegant. cap. 35. Alciatus lib. 4. dispunct. cap. 7. et Antonius Faber praefat Rational. 1. parte Digestor. Primum enim ipse Iustinianus in §. penult. Prooemii Institutionum asserit: Institutiones hasce per compilatores sibi oblatas fuisse: quas ipsemet legerit, et recognoverit, et plenissimum robur eis accommodaverit. Deinde Platina gravissimus auctor, in libro de vitis Pontificum Romanor in Bonifacio secundo, affirmat: IUSTINIANUM tanti ingenii, tantaeque doctrinae fuisse, ut non mirum sit, si leges Romanas dispersas et incompositas in ordinem redegerit: et addit, eum non solum iura condidisse; sed de Christi quoque Salvatoris nostri incarnatione libros quosdam scripsisse atque edidisse. Idem, post Isiodorum, adstruit Giphanius in Commentario sive Orat. de Imp. Iustiniano. Idemque Antonium Sabellicum, et Frocopium, Scriptorem fidelissimum, de Iustiniano Imp. memoriae tradidisse testatur Haenonius disput. 1. controvers. 2. et Ortolphus Fomannus disp. 1. th. 27. sub lit. C.

Et huc Iustinianus Imp. in principio suarum Institutionum Iuris respexit, ubi sic orditur: Imperatoriam Maiestatem non solum armis decoratam, sed etiam legibus armatam esse oportet, ut utrumquetempus, et bellorum et pacis, recte possit gubernare: et Princeps Romanus non solum in hostilibus proeliis victor exsistat: sed etiam per legitimos tramites calumniantium calamitates expellat.

II. Similiter in exercitiis Equestribus excelluit Iustinianus, et in aula usque ad 44 aetatis annum versatus, ad varios dignitatum gradus et honores evectus est, omnibusque amabilem se praestitit.

II. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius dicta Fuit THEODORA, ex qua suscepit filiam, ex qua natus est IUSTINUS II.

Fuit autem haec mulier,

1. Haeretica, nempe Eutychiana.

2. Haereticos promovit. Nam in locum Epiphanii Episcopi Constantinopolitani demortui promovit ANTHIMIUM Trapezuntinum Episcopum, qui cum Eutychianus esset, plurimum damni Ec clesiis intulit.

3. Maritum, qui initio orthodoxus erat, ad a)postasi/an pellexit.

4. Fuit avara, et maritum avaritia (qui etiam, ut postea dicemus, hoc nomine culpatur) superavit. Nam ita de ea scribit Zonaras: Imperatrix (inquit) Imperatori sive licentia, sive quovis modo faciendae pecuniae sollertia non cedebat, sed et maritum longo intervallo potentia superabat, et novos eosque varios quaestus ingeniosissime reperiebat. Hinc subditi gemino onere premebantur Nam et annua tributa exaggerabantur, et nova excogitabantur. Alii, ut perperam de religione sentientes, mulctabantur: alii, ut immodeste et petulanter viventes, opibus privabantur, etc. Zonaras in Iustiniano §. 1.

AXIOMA. In coniuge eligenda sollicitus sit Princeps, ne asciscat sibi talem, quae haereticis opinionibus sit pertinaciter dedita, nec semper participem consilii uxorem assumat.

Testantur enim Historiae tum Sacrae tum Profanae, ex gynaeceo virus haereticum in totam provinciam saepius sparsam, et polupragmosu/nhn mulierum, immiscentium se negotiis Ecclesiasticis aut Politicis, ut plurimum fuisse infelicem, et Regna et Res publ. turbasse.

EXEMPLA I BIBLICA.

2. De SALOMONE Rege omnium sapientissimo memoratur, quod mulieres alienigenae, Idololatricis cultibus addictae, averterint cor ipsius, idque inclinarint, ut sequeretur DEOS alienos. 1 Reg. 11. vers. 6.

II. ACHAB impulsu Iesabelis uxoris, quae fuit filia Ethbaal Regis Sidoniorum, servivit Baal, et adoravit eum. 1 Reg. 16. v. 31.

III. Filia ACHAB impulit IORAM filium Iosaphat, ut coleret Idola Regum Israel.

IV. HERODES suasu coniugis Herodiadis Iohannem Baptist. aulicum suum contionatorem interfecit. Matth. 14. v. 10.

II. PROFANA.

I. CONSTANTIA Licinii vidua, soror Constantini M. Imper. imbuta Arii blasphemiis,


page 755, image: s0827

persuasit fratri constantino, ut Arium ab exilio revocaret, retractaret decretum contra Arium, eiusque causam cognosci denuo curaret.

II. EUDOXIA Augusta Arcadii uxor effecit, ut Chrysostomus in exilium pelleretur. vide Historiam Arcadii cap. 2.

III. BASILISCUS, qui, Zenone in exilium pulso, imperium rapuerat, a coniuge incitatus, edicto proposuit, quibus abolevit sententias et decreta Synodi Chalcedonensis.

IV. LUDOVICUS PIUS, Caroli Magni filius, Imperator, totus pependit a consiliis uxoris: ab eaque persuasus, multa et iniuste et crudeliter fecit. Ea de causa incurrit in odium apud Proceres: qui incitatis contra eum filiis, praetextu occultarum molitionum novercae, regno amotum carceri incluserunt.

V. Ita quoque IUSTINIANUS, ab uxore persuasus, ab orthodoxa sententia ad Eutychianos descivit: et praebuit causam magnis motibus et tumultibus in Ecclesia.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

De electione eius ad imperium ita scribit Zonaras in Iustino §. 14. Cum (inquit) Principes Iustinum Imper aliquando orarent, ut Iustinianum (cui post Vitaliani caedem Duci et Consuli creato rerum omnium administratio incumbebat) collegam ascisceret, purpura prehensa: Vobis, inquit, optandum est, ne hanc iunior aliquis induat. Ac tum quidem preces eorum sic elusit. Illi vero, parvo tempore interiecto, Nobilissimi titulum Iustiniano decreverunt, et ab Imperatore impetrarunt, ut id decretum suis literis comprobaret. Nec multo post Iustinus Imper. in morbum incidit ex vulnere cruris, eoque in spe vitae dubia invalescente, Patriarcha Epiphanio et primoribus advocatis, Iustinianum nepotem decernit, et suis manibus eius capiti diadema imponit. Cumque populus in equestre theatrum convenisset, Iustinianus coronatus ingreditur, et ab omnibus faustis acclamationibus exceptus, in regiam revertitur, annos eo tempore XIV. natus.

IUSTINIANUS autem, eiusque uxor Theodora, ab Euphemio Episcopo Constantinopolitano sollenniter coronati sunt, et cum Iustino quatuor mensibus regnavit: ipso vero defuncto, solus imperium administravit.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOgATA.

I. Publicae salutis studiosissimus suit, et mox ut imperialia iura suscepit, ad reparandum Rei publ. statum animum intendit. Nam in lib. 1. sub sin. C. de cad. toll. non minus pie quam prudenter inquit: Quod communiter omnibus prodest, hoc rei privatae nostraeque utilitati praeferendum esse censemus: nostrum esse proprium, subiectorum commodum, imperialiter existimantes. Florente enim Republica, etiam privatae res florere, et contra corruente Republ. privatae quoque res corrucre solent.

Unde Spartana illa femina apud Plutarchum ob eximium erga patriam amorem magnam meruit laudem. Quae cum quinque haberet liberos, in eo praelio, quo haud longe ab urbe pugnabatur, et venientem quendam inde interrogaret: Quo in statu rerum summa versaretur? respondente autem illo, filios eius omnes interiisse: Mulier ad eum: Haec a te non Petii: sed ut patriae res se haberent, rogavi. Cum ist subiunxisset: Pulchre omnia se habere: Lugeant ergo miserae, inquit; Ego victrice Patria, beatam me esse iudico.

II. Leges salutares atque utiles tulit. Nam A. C. 529, cum ipse Consul secundo esset, universo imperio instaurando et emendando (quod domi haereses, foris hostes infestabant) totum se prorsus heroico animo dedit: tum vero maxime de iuris civilis disciplina constituenda atque illustranda saepenumero, et serio quidem, cogitavit. Etenim cum probe sciret, Rem publicam non magis sine bonis legibus, quam corpus sine mente et animo temperari atque constare posse.

PRIMO igitur TRIBONIANO, Quaestori suo, viro acutissimo, aliisque iuris prudentiae laude et rerum usu atque experientia praecellentibus viris iniunxit, mandavitque, ut ex tribus Codicibus antiquis, Gregoriano, Hermogeniano et Theodosiano, et legibus abs se, vel aliis Imperatoribus editis, unum Codicem Constitutionum conflarent. Codicem illum iam compositum A. C. 529, Imperii sui 3, indictione septima, Id. April. edendum curavit, et Iustinianaeum sive Iustinianum Codicem appellavit.

SECUNDO A. C. 530, mens. Decembri, Iustinianus Triboniano, ceterisque Iurisconsultis, mandavit, ut veteri iure enucleato, Digestorum sive Pandectarum volumen componerent, et in certos libros ac titulos totum ius antiquum, per 1400 pene annos confusum, digererent. Proximo deinde anno, videlicet A. C. 531, et sequenti, Pandectae a Triboniano, Dorotheo, Theophilo, eorumque Collegis, quos in tam arduo difficilique politico Opere conficiendo sibi adiunxerant, ex innumeris veterum Iurisconsultorum responsis et voluminibus collectae sunt. Duo enim milia librorum erant, et


page 756, image: s0828

tricies centena milia versuum. (ut dicitur in Prooemio Pandectar. §. 1.) Per versus autem Imperator intelligit membra orationis integra, vel Periodos sive paragraphos.

NOTA.

Pandecta dicti sunt a pa=n, i. e. totum, et de/xomai i. e. contineo: quod omnia iutis vetusti generis complectantur. Latino vocabulo Digesta dicuntur.

Hi Pandectarum libri A. C. 533. Indictione undecima ad exitum omnino perducti et absoluti sunt.

TERTIO, ut Methodus iuris discendi certa et expedita exstaret, Institutionum quoque opusculum Iustiniani Imp. mandato ex variis Pandectarum, et prioris Codicis fragmentis, nec non multorum veterum Commentariis concinnatum; ut velut Eiptome legitimae scientiae, et quasi infantia quaedam esset, foresque quodammodo penetralia iuris ingredi volentibus aperiret, in lucem conspectumque hominum pervenit. Ceterum Institutiones quidem serius, quam Pandectae, compositae sunt et absolutae: paulo tamen prius editae. Nam Institutiones II Kalend. Decembr. A. C. 533. Pandectae vero Kalend. Ianuarii evulgatae confirmataeque sunt: nec tamen illae in foro valere, suumque obtinere robur sunt iussae, nisi ex quo die et hi valerent.

Institutiones autem ab instituendo, hoc est, erudiendo et docendo, non immerito derivantur. Sunt quippe praeceptiones, quibus instituuntur et docentur sive informantur homines, testibus Valla lib. 4. elegant. cap. 11. et Ausonio Popma lib. 3. de differ. verbor. in verbo, Institutiones, etc. Et in his Institutionibus simplicissimae traduntur ea pleraque, quae ad generalem totius iuris civilis cognitionem pertinent: quibus tamquam elementis ac fundamentis iuvenes imbuti atque suffulti, facilius possunt graviora et perfectiora legum scita sustentare, auctore Imperatore in d. l. 2. §. sed cum prospeximus. 11. C. de vet. iur. enucleand. Quo spectat elegans hoc distichon Philippi Melanchthonis:

Continet hic legum tenuis praecepta libellus,
Primaque Romani semina iuris habet.

QUARTO. Cum Iustinianus animadverteret, ab eo tempore, quo suum Codicem primum ediderat, tot novas iam se cumulasse Constitutiones, ut alterum prope Codicem occupare possent: idcirco superiorem illum Codicem recudit; quinquaginta novis Decisionibus, multisque aliis Constitutionibus, quas interea temporis condiderat, auxit ac limavit: et quae au)tinomi/an aliquam habere videbantur, sustulit et omisit: eumque sic recognitum, actum et interpolatum, Kalend. Decembr. A. C. 534. indictione 12, anno imperii Iustiniani 8, denuo, priore abrogato, publicavit Atque novus hic et secundo editus Codex (qui propterea Codex repetitae praelectionis dicitur) hodie solus superest, eoque Iurisconsulti utuntur.

QUINTO. Iustinianus denique anno Imperii sui 9, Christi autem 535, indictione 13, et reliquis sequentibus, usque ad mortem fere, novis indies controversiis ex negotiorum varietate emergentibus, novas alias Constitutiones, quas modo Novellas, modo Authenticas vulgo nuncupant, edidit atque promulgavit.

Ita thesaurus iuris Romani ingentis pretii, ac immortalitatis memoria prosequendus, prodiit; quo nihil habet maius Imperium Romanum, nihil gloriosius, nihil ad tuendam pacem, et conservanda civi lia officia firmius atque stabilius. Gratiam igitur si non parem tanto merito, at pro suo tamen quisque studio, se debere memori mente profiteatur necesse est. Quia ipse Iustinianus Imper., Digestis, sive Pandectis et Institutionibus Iuris absolutis, Deo gratias egit: Omni, inquit, Romani iuris dispositione composita, et in tribus voluminibus, hoc est, Digestorum seu Pandectarum, et Institutionum, nec non Consitutionum perfecta, et tribus annis consummata, quae primum neque toto decennio compleri posse sperabatur, Omnipotenti Deo et hanc operam ad hominum sustentationem piis obtulimus animis. Has autem leges vigorem suum obtinere ex III. nostro felicissimo sancimus Consulatu praesentis XII indictionis, 3 Kalend. Ianuar., in omne aevum valituras, et una cum nostris Constitutionibus pollentes. Data 17 Kalend. Ianuar. Constantinopoli Iustiniano August. III. Cos.

EMBLEMA.

Exstat Numisma, in cuius una facie stat Imperator palliatus, ac censa face comburens libros. A tergo conspiciuntur duae Statuae similiter palliatae, afferentes libros, in memoriam Iuris a Iustiniano constituti. Ante eas statua mulieris consistit ornata galea cristata, tenens dextera globum, cui victoria alata insistit. Sinistra vero cornucopiae imaginem habet, qualem Augustus olim quoque usurpavit. Inscriptio numismatis est: IURA et LEGES, DEPRAVATAS ANTEA, RESTITVI.

III. Honestatis quoque custos, et lasciviae vindex acerrimus fuit. Nam cum deprehendisset Episcopos nonnullos masculorum corruptores: eorum aliis virgam virilem amputari iussit, aliis calamos acutos in meatus genitalium inseri, eosque in forum, quasi in triumpho produci iussit. Erant in eodem crimine Civium ac Senatorum multi, quos castratos, nudisque corporibus in forum productos miserabiliter perdendos curavit: ut documentum


page 757, image: s0829

animadversionis severae in impuros statueret, et ad pudicitiae cultum reliquos inflammaret.

IV. Statuit quoque Iustinianus, si vir ad balneum extraneae mulieris accederet, eum privari debere donatione propter nuptias: mulierem autem dote, si cum alio viro lavaret.

V. Cum Iustinianus immunitatem asylorum nimis latam et amplam Rebus publ. obesse videret, contraxit, §. quod si delinquentes. Authent. de mandat. Princip. Ubi excipit homicidas (voluntarios,) adulteros et virginum raptores, quos nullis asylorum privilegiis frui permittit.

In iure Canonico tria hominum genera ab asylorum immunitate excluduntur, Latrones publici, qui vias obsident, nocturni grassatores, qui agros vastant; et qui in templo vel coemeterio enormia scelera committunt, freti illa spe, quod ibi futuri sint illaesi. l. immunitatem extra de immun. Eccles Haereticos etiam et excommunicatos noluit iure asylorum frui, si sc. propter ipsam haeresin in periculum veniant. FRANCISCUSI, Galliarum Rex, constituit, ut delinquentes ad Ecclesias confugientes capiantur, salvo iure, si redintegrari debeant, sique cognoscatur, an immunitate Ecclesiae gaudere debeant, vel minus. Petr. Gregor. lib. 13. de Republ. cap. 23. num. 11.

Congruit haec constitutio cum iure divino. Nam Exod. 21. v. 14. Deus ita praecipit: Si quis per industriam proximum suum ocoidcrit, ab altari meo avelles eum, ut moriatur.

Et Ioabum iussu Regis Salomonis a Benaia circa altare occisum esse legimus. 1 Reg. 2. v. 30.

VITIA.

Licet hic Imperator initio eximiis virtutibus praeditus fuerit, tamen eas progressu temporis ingentibus vitiis obscuravit et foedavit. Nam

I. AVARUS fuit. 1. Stipendia liberalium artium Magistris (dudum ab aliis constituta) detraxit, eaque in aerarium nimis exhaustum sumptuosis aedificiis retulit: unde detrimentum scholae ingens acceperunt, et studia literarum imminuta sunt.

2. Adeo pecuniae factus est avidus, ut opulentos homines malis artibus dolose pecunia emungerer, officia publica, administrandae Rei publicae necessaria, hominibus levissimis, opificibusque illiberalibus, et tributorum collectoribus pro auro venderet. P. Diaconus, Pomponius Laetus, Egnatius, Zonaras, Euagrius.

II. IUSTITIAE adeo nullam amplius curam gessit, ut clara die, in media civitate Constantinopoli, praedationes, latrocinia, grassationes, furta et homicidia impune a cinaedis designarentur; quos non modo non supplicis affecit, verum etiam in summo honore habuit. Eos vero, qui talium hominum iniustam vim a se propulsare conabantur, ad capitale supplicium condemnavit. Iidem.

III. IUSTINIANUS erroneam iuramenti formulam Magistratibus novis praescripsit, ut non modo per Deum omnipotentem et filium eius unigenitum DN. I. C., sed et per sanctam et gloriosam Dei genitricem, et semper virginem Mariam, ac per sanctos Archangelos Gabrielem et Michaelem, iurarent. Novell. 9.

Sed cum iuramentum sit species cultus soli Deo debiti, quo gloria omniscientiae ac omnipotentiae ipsi tribuitur, ideo Status Augustanae Confessioni addicti has iurandi formulas non recipiunt: unde placuit in pacificatione regligionis A. C. 1552. Passavii inita, ut in Camera Imperiali deinceps Assessoribus, vel causas ibidem agentibus aut defendentibus, liberum esset, utrum sub hac formula, vel per Deum et Euangelium, iurare vellent. Monet autem Wesenbecius in paratit. de iureiur. num. 6. intelligendum hoc de Verbo hypostatico, h. e. de Filio Dei, non de litera Euangelii.

II. ACTA SAGATA.

Bella gessit tum Interna, tum Externa, toti Christiano orbi maxime commoda et salutaria. Et licet Iustinianus ipse bello nihil gesserit, nec proeliis interfuerit; tamen consilio, virtute et felicitate suorum Ducum res magnas confecit.

Duces eius fuere: I. Bellisarius. II. Narses. III. Iohannes. IV. Mundus. v. Constantianus. Horum autem insigni fortitudine, prudentia, rei militaris scientia, et felicitate prae ceteris tres priores praediti fuere: ac inprimis virtus atque industria Bellisarii eminuit, adeo ut Imperator ipse in monetarum suarum epigraphis decus romanorum illum appellarit.

I. BeLLA INTERNA.

I. Diximus supra, Iustianum Imp. ad avaritiam cor suum inclinasse. Itaque, ob expilationes subditorum, gravis orta est Constaentinopoli seditio, populusque furens repudiato Iustiniano Pompeium Probumque (Anastasii Imp. nepotes, qui de evertendo Iustiniano coniurarunt) Imperatores depoposcit. Hanc autem seditionem Iustinianus non sine magno labore per Bellisarium repressit, et in ea amplius 40 milia liominum interierunt, multa praeclara aedificia sunt exusta, et monumenta destructa. Hypatius vero Pseudo-Augustus, seditionis auctor, interfectus est. Punit enim Dominus Principum avaritiam et rapacitarem seditionibus:


page 758, image: s0830

seditiosos vero caedibus et aliis gravibus suppliciis. Zonar. Procopius.

II. Bellum Iudaicum. Samaritani et Iudaei in Caesarea Palaestinae seditionem moverunt, et quendam Iulianum regia corona ornatum sibi praefecerunt. Hi Christianorum Ecclesias combusserunt, et plurimos interfecerunt. Stephanum eius urbis Praefectum occiderunt, eiusque bona praeconis voce publicarunt. Hos Iustinianus a Deo sibi in manus traditos occidit, ac Iuliano caput amputavit. Zonaras, P. Diaconus.

II. BELLA EXTERNA.

I. Vandalicum contra Gilimerem.

Circa hoc bellum cum GILIMERE notanda sunt tria: 1. *ta\ prohgou/mena. 2. *ta\ praxqe/nta, et 3. *ta\ parepo/mena.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. Iustiniani ad Gilimerem legatio. Gilimer, Genserici quondam Regis Vandalorum nepos, rei militaris peritus, et aliena invadere promptus; sed homo improbus, et Christianorum persecutor crudelissimus; Hilderichum Regem ut ignavum et inertem, apud Vandalos accusavit, et hac calumnia oneravit, quod Vandalos simul cum tota ditione Iustiniano prodere vellet. Quae omnia Vandali facile credentes, Gilimerem constituunt Regem, et Hilderichum post septem annos regni cum omnibus familiaribus eius in vincula coniciunt. Idcirco Iustinianus Imp. legatos in Africam misit, et a Gilimere petiit, ut tandem Hilderichum eiusque cognatos carcere liberaret, sibique mitteret, se ipsis prospecturum, ut commode vivere possint.

II. Gilimerirecusatio, et Christianorum persecutio. Legati Iustiniani nihil obtinere potuerunt, sed Gilimer Hilderichum arctius custodivit, omnesque Christianos in Libya opprimere tentavit.

III. IUSTINIANI ad bellum praeparatio. Iustinianus, Christianorum intolerabilibus calamitatibus motus, pro eorum defensione arma suscipere decrevit, dixitque, se non conquieturum, nisi et iniusta vi oppressum Hilderichum vindicarit, et tyrannum ultus fuerit. Itaque tam exercitum quam classem ingentem, et victualia praeparavit, et Bellisario belli summam commisit.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

I. Bellisarii cum Gilimere pugna et victoria. Bellisarius, mense Aug. A. C. 533, cum classe in Siciliam venit, ubi Amalassuntha Athalarici mater dominabatur, quae exercitui commeatum obtulit. Inde tertio mense postquam Constantinopoli abierat, in Africam venit, et cum GILIMERE (qui cum audivisset Iustinianum adversus se bellum esse suscepturm, Hilderichum cum cognatis, quos in custodia tenebat, statim occidi iussit) proelium commisit, fratrem eius Zationem in pugna trucidavit, Gilimerem fugavit, et in Numidiam usque perse cutus est. Interim Carthaginem, 95 anno postquam a GENSERICO occupata fuerat, recepit, et antequam urbem ingressus, tali oratione ad milites usus est: Videte, inquit, Commilitones, quam prospera facta sint nobis, quomodo sobr ietatem erga Afros ostenderimus: videte, et honestatem in Carthagine conservate, et ne quis quemquam opprimat, nec quicquid ipsius, surripiat. Cum enim multa mala fuissent a Vandalis barbaris viris perpessi, Imperator noster misit nos eis ad libertatem denandam. P. Diaconus in Iustiniano §. 4.

Sed his omissis, ad GILIMEREM redeamus. Hic (uti dictum) a Bellisario victus ad Maurusios properavit: quem ille Bellisarius persecutus, in parvo monte in novissimis Numidiae circumclusit. Gilimer cum trimestri spatio in illo monte obfideretur, omnibus necessariis deficientibus, petiit ab obsidentibus sibi dari Panem unum, Spongiam et Citharam: significans, se eo redactum esse, ut optet integrum panem videre et gustare, quia non vidisset panem ex quo ascendisset in montem: Spongiam ei necessariam esse ad abstergendas lacrimas: Citharam vero, ut praesentem calamitatem flebilibus numeris leniret et demulceret.

II. Gilimeris captura. Tandem inopia victus Gilimer se Bellisario dedidit, qui ipsum et Duces Vandalorum in custodia honorifice habuit, ut ad Imperatorem perducerentur. Atque ita Bellisarius, cum tribus mensibus pugnasset, nempe a Kalendis Septembribus usque ad Kalend. Decembris, totam Libyam (quam Vandali 95 annis tenuerant) Imperio Iustiniani subiecit. P. Diacon. in Iustiniano §. 3.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

TRIUMPHUS. Magnus Bellisario honos ob victoriam a Gilimere reportatam ab Imperatore habitus, et triumphus decretus, ludi quoque equestres in theatro acti, ipso Imperatore, Senatu omnique populo praesente. Gilimer quoque vinctus catenis una cum uxore et regia familia in triumpho ductus. Qui cum Imperatorem in alto throno sedentem vidisset, in hippodromo constitit, populum ex utraque parte astantem circumspexit, ac demum se ipsum, in quod fatum pervenisset, consideravit: nec flevit, sed pleno ore risit, nihilque aliud dixit, quamillud Salomonis Eccles. 1. v. 2. Vanitas


page 759, image: s0831

vanitatum, et omnia vanitas! Cum itaque eum ingenti dolore perculsum mente captum esse putarent; ferunt illum dixisse: se ridere fortunae humanae vicissitudines, ut qui modo Rex fuisset, iam serviret. Imperator autem Iustinianus Gilimerem benigne habuit, et praedia aliqua amoena, unde vivereposset, ei contulit, illaque cum suis cognatis incolere iussit. Haec historia describitur a Procopio lib. 3. de bello Vandalico, P. Diacono, Zonara, Iornande, Agath.

II. BELLA GOTHICA.

I. Contra theodatum.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

Occasio huius belli fuit Amalassunthae caedes. Athalaricus Rex Italiae octavo regni anno exacto moritur. Mater eius Amalassuntha THEODATUM Regem constituit: is accepti beneficii immemor, contra datam fidem Amalassuntham carceri inclusam et relegatam scelerate obtruncat. Ob quam caedem Iustinianus se ad bellum paravit.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

IUST INIA NUS Amalassunthae necem armis ulturus, Bellisarium adversus Theodatum misit, ut Italiam a Gothica tyrannide liberaret. Bellisarius eo anno, nempe A. C. 535, quo adversus Gothos profectus est, Siciliam a Gothis occupatam recepit, et Iustinianus Duce Mundo eodem anno Dalmatiam eripuit. De quo plura Procopius in Gothicis.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

THEODATI trucidatio. Gothi Theodatum ob ignaviam et Amalassunthae uxoris suae indignam caedem omnibus invisum A. C. 536. interficiunt, et VITIGEM sibi Regem constituunt. Procopius, Marcellinus.

II. Contra Vitigem Gothorum Regem.

Collectas contra Theodatum copias bellique vires Bellisarius in Vitigem successorem convertit, et Romam exactis Gothis A. C. 536. die 10 Decemb. recuperavit, anno 60. postquam a Gothis occupata fuerat. Etsi autem sequente anno a Vitige Gothorum Rege iterum obsessa est Roma, et conclusus in ea cum magna egestate Bellisarius: tamen irrita obsidione eam pressit Vitiges. Nam virtus Bellisarii maxime eo tempore conspecta est, et saepius irruptionem in Vitigis exercitum (qui e centum et quinquaginta milibus Gothorum constabat) fecit, unoque die triginta milia Gothorum perierunt. VITIGES tandem omissa obsidione, cum sexagies septies ibi dimicatum esset, ducit exercitum ad oppugnationem Arimini. Postea obsidionum et deditionum variae vices fuerunt. mediolanum etiam a Gothis deletum est, magna ibi caede facta. Tandem ad Ravennam Bellisarius accessit, ubi granaria conflagraverant. Ibi cum de pacis conditionibus saepe colloquia haberentur, tandem astute Bellisarius obtinuit, ut Ravenna dederetur, in qua erat Vitiges: quem captum cum uxore ipsius et thesauris omnibus Constantinopolim misit. In eum tamen IUSTINIANUS Imp. nihil aspere constituit, quia perfidia suorum captus erat. Ideo propter reverentiam regii nominis inter patricios relatum tuendies finibus adversus Parthorum sive Persarum excursiones praefecit: ibique Vitiges vitam finiit. Procopius, Euagrius, Marcellinus, Iornandes, Diaconus.

III. Contra Totilam Gothorum Regem.

ILDOBALDUS a Gothis Regi Vitigi sufficitur, sed is anno primo Regni in convivio obtruncatur. Huic successit ALARICUS, qui eodem anno iugulatus est. Hinc Gothi TOTILAM Regem salutarunt. Is conscripto undique exercitu totam Italiam invadit, et Romam recuperavit, anno Christi 546. Capitolium incendit, praecipua aedificia diruit, et moenium tertiam partem evertit: incolis etiam alio translatis urbem deformatam ac vacuam reliquit. Cum autem IUSTINIANUS intellexisset, Gothos rursus superiores esse in Italia, Bellisarium secundo in Italiam misit: qui Romam recepit, cives hinc inde dispersos revocavit, et moenia destructa reparare et resarcire coepit. Totilas triennio post rursus Romam cepit, eamque aliqua ex parte instauravit, et quantum antea studii in ea desolanda, tantum nunc in ea reparanda adhibuit ac ostendit, ut insaniam quam superior desolatio ipsi pepererat. novo beneficio, mansuetudine atque clementia aboleret. Quotquor etiam ad sacras aedes confugerant, inviolatos esse iussit.

Roma quoties capta sit.

I. Tempore Honorii, Alaricus Gothorum Rex biennio Romam circumsessam cepit anno Christi 410. V. C. 1161.

II. Tempore Martiani, Genesericus Vandalorum Rex Romam spoliavit, abducta inde Eudoxia,


page 760, image: s0832

quae fuerat coniux Valentiniani Imp. A. C. 455. V. C. 1206.

III. Tempore IUSTINIANI, Totilas (uti supra dictum) urbem circiter biennium circumsessam (in qua obsessi tantam pertulerunt famem, ut canes, mures, ac cetera immunda animalia, herbas hortales, quas etiam pecudes non attingunt, devorarent) cepit A. C. 549. V. C. 1300. Anno post Carthaginis destructionem septingentesimo. Quod ideo adiungo, quia Scipio incendium Carthaginis adspiciens ac lacrimans dixit: Se cogitare, simile fore aliquando excidium Romae, iuxta versui:

Illa dies veniet, fato qua Roma peribit.

Deinde cum Bellisarius, qui Romam destructis muris receperat, discesisset, triennio post destructionem Totilas rursus eam cepit, et instauravit.

In illa expeditione autem Romanorum nonnulli elapsi, Constantinopolin properant, et Romam iterum a Totila captam IUSTINI ANO exponunt. Qui statim NARSETEN, eunuchum suum et egregium bellatorem, cum manu valida misit, ut afflictis subveniret. Is ingressus Italiam magno cum Gothis praelio conflixit: quibus ad internecionem pene consumptis TOTILAS interficitur, anno Tyrannidis decimo, illique Benedictus abbas hoc praedixerat. Nam inquit ad illum: Multa mala facies, romam ingredieris, novem annos regnabis, et decimo morieris. Cuius dictis eventus respondit, ac Benedicti adhortatio Totilam flex isse dicitur, ut minus crudelis in victoriis fuerit. Procopius, Sabellicus. Enneade 8. lib. 2. et 3. Blondus lib. 6. Decad. 1.

IV. Contra Teiam Gothorum Regem.

Totilae successit Teias postremus Rex Gothorum, qui ipso anno, quo Totilas victus, (nempe A. C. 552.) cum Narsete strenue ac fortiter dimicavit, et victus atque fugiens occisus est. Hoc ultimo praelio, quo de summa rerum decertatum est, tanto animorum ardore Gothi pugnarunt, ut ne quidem occiso Teia Rege ante pugnandi finem fecerint, quam Narses per praeconem iis veniam daret, quo arma ponerent. Finitum ita bellum Gothicum, quod octodecim annos duraverat, et Gothorum in Italia imperium concidit, quod a principio Odoacri duraverat annis 77, a regno Theodorici Veronensis, usque ad mortem Teiae annos fere 50. Iustinianus, debellatis Gothis, Italiam tamquam Occidentalis Imperii provinciam Narseti ordinandam ac gubernandam permisit, qui tamquam Procon sul sedecim annos Italiam rexit. Deinde Longobardi et Exarchi lacerarunt eam, donec Caroli Magni virtute et felicitate Italiae pax utcumque restituta est.

III. BELLUM PERSICUM.

Imperante Iustiniano; COSROES Persarum Rex, rupto pacis foedere, Ciliciam, Syriam et Antiochiam populatus est; sed Iustinianus cum exercitu adversus cum misit Bellisarium, qui COSROEM gloriose devicit et repressit. Nam trans Euphratem Persas abire coegit; veteres firmavit limites, iura Imperii toto Orienti asseruit: cum victoria redeuntem, et aureo curru triumphantem, Iustinianus magna laetitia excepit. Pomponius Laetus.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. IUSTINI ANUS anno Imperii sui tertio legem promulgavit, ut non essent Pagani, nec haeretici, nisi soli orthodoxi Christiani, datis illis induciis usque ad menses tres ad conversionem. P. Diaconus in Iustiniano §. 2.

II. Quia Iustinianus ante omnia religionis curam suscipiebat, operamque dabat, ut quicquid esset reliquum contagii haeretici, id omne exstirparet, ideo persecutionem Graecae religionis et omnium haeresium instituit. Cumque multos procerum labe Ariana infectos deprehenderet, bonis eorum publicandis, et suppliciis irrogandis, magnum aliis terrorem incussit. Hac severitate tantum effecit, ut exteri etiam multi, abiecta idolomania Ethnica, ultro fidem Christianam amplexi sint.

1. GETHES Herulorum Rex, cum propinquis, Consiliariis, et populo magno Constantinopolin veniens, baptizatus est. P. Diaconus in Iustiniano §. 1.

2. ADADUS Adumitarum Rex, qui victoria singulari ad Christum conversus, Episcopos sibi a IUSTINIANO mitti petiit: a quibus baptizatus est, cum omni populo, et Christianam fidem prositeri coepit

3. ABASGI populi Ethnicam impietatem abiecerunt, et Christianam religionem sunt amplexi: ad hos enim populos Iustinianus Euangelii Doctores miserat, Euagrius l 4. c. 23.

4. Sarmatae ad Tanaim fluvium habitantes, ad Christum conversi, Episcopum a Iustiniano petierunt. Idem.

5. GORDAS Hunnorum Rex, qui sunt iuxta Bosphorum, accessit ad Imperatorem, et sactus est Christianus, honorifice susceptus est ab Imperatore, qui multis ei praestitis donis, misit eum in regionem ipsius ad custodiendas Romanas res, et


page 761, image: s0833

Bosphorum civitatem, quaepro eo quod Romanis per singulos annos boves pro pecuniis inferebat, Bosphorus appellata est. p. Diaconus §. 1.

6. Iustiniano adhuc sinceram religionem promovente, vidua illustris nomine Boazer ex Hunnis, qui dicuntur Saber, una cum centum milibus gentis suae, (Iustiniano adiuvante) fidem Christianam et baptismum susceperunt: quae sane magna fuit ad Christum accessio. P. Diaconus §. 1. Procopius l. 2. de bell. Goth. Euagrius l. 4. c. 20.

III. Synodum etiam Iustinianus anno Imperii sui 24. A. C. 551. Constantinopoli indixit, quae dicitur Oecumenica V. Convenerunt ad hanc Synodum Constantinopoli Episcopi circiter 155. et in ea confirmata sunt decreta praecedentium Conciliorum universalium quatuor: cum orthodoxa fide vero pugnantia, utpote Samosateni, Arii, Nestorii et Eutychis dogmata damnata sunt. Origenis quoque deliramenta iussu Iustiniani Imperatoris examinata, et communi calculo damnata sunt. Cuiusmodi autem ea fuerint, commemorat Nicephorus lib. 17. cap. 28.

1. Siquis dicit aut sentit, hominum animas veluti prius exstantes intellectuales mentes sive naturas, et sanctas virtutes, praeexistere, contemplatione vero divina exsatiatas, atque in deterius prolapas, et quod in eis caritas Dei refrixerit, inde yuxa\s2, hoc est, animas, quasi refrigescentes nominatas, et poenae gratia in corpora demissas esse, anathema sit.

2. Si quis dicit aut sentit, animam Domini praeexsistere, unitamque esse Dei Verbo ante incarnationem et nativitatem ex Virgine, anathema sit.

3. Siquis dicit aut sentit, prius formatum esse corpus Domini nostri Iesu Christi in utero Virginis sanctae, et deinceps unitum esse ei Dei Verbum, atque animam, ut quae prius exstiterit, anathema sit.

4. Si quis dicit aut sentit, omnibus caelestibus ordinibus assimilatum esse Dei Verbum, ita ut pisi Cherubin factus sit Cherubin, et ipsi Seraphin Factus Seraphin, omnibusque adeo supernis virtutibus prorsus esse exaequatum, anathema sit.

5. Si quis dicit aut sentit, in resurrectione rotundae et orbicularis figurae hominum corpora iri resuscitatum, neque confitetur, erectos nos excitatum iri, anathema sit.

6. Si quis dicit, Caelum et Solem, et Lunam, et Stellas, et aquas, quae supra caelos sunt, animatas quasdam esse et materiales virtutes, anathema sit.

7. Si quis dicit aut sentit, Dominum Christum in saeculo futuro pro Daemonibus, quemadmodum et pro hominibus, crucifixum iri, anathema sit.

8. Si quis dicit aut sentit, virtutem Dei terminatam esse, eamque tantum in creatione condidisse, quantum complexa sit, anathema sit.

9. Si quis dicit aut sentit, temporanea esse Daemonum et impiorum hominum tormenta, finemque ea tempore aliquo habitura, sive restitutionem daemonum aut impiorum hominum futuram, anathema sit.

Anathema sit Origenes, qui et haec promulgavit, una cum derestandis eius et exsecrandis dogmatibus, et homines omnes, qui haec sentiunt, aut asserunt, aut aliqua ex parte, quocumque prorsus tempore, ea defendere audent: in Christo Iesu Domino nostro, cui gloria in saecula saeculorum. Amen.

APPENDIX.

1. Quidam scribunt, quod in eadem Synodo, quae circiter biennium duravit, auctoritate Iustiniani, dies natalis Christi, et dies Purisicationis Mariae primum sint institutae, ut sollenniter quotannis celebrarentur. verum melior est eorum sententia, qui statuunt, quod festum Purificationis Mariae (quod Veteres u(papa/nthn h. e. Festum exceptionis, ab a)panta/w, h. e. occurro, excipio, alio nomine dixerunt) a Iustiniano Imperatore A. C. 541. institutum sit. Ratio appellationis haec est, quod nempe Simeon puerum Iesum in templo Ierosolymitano oblatum et praesentatum exceperit, inque ulnis suis cum docologi/a| gestarit: sicut Lucas Euangelista cap. 2. scribit.

2. Exstat et in Liturgia Graeca precationis formula, quae vel in ipsa Synodo, vel post eam composita est, in qua confessio est illustris contra multos errores. Verba haec sunt: Unigenite Fili et Verbum Dei, qui, cum immortalis sis, assumpsisti humanam naturam propter nostram salutem, ex sancta Dei genitrice, et sine mutatione naturarum. Homo factus et crucifixus es, Christe Deus, morte mortem proculcans, et simul glorisicaris cum Patre et Spiritu sancto. Salvanos.

IV. Templum *sofi/as2 condidit Iustinianus Imperator in honorem Christi, qui est sapientia Dei Patris. Ei templo mensam sacram dediavit ad usum Cenae Dominicae, sumptuosissime exornatam gemmis et auro, cum hac inscriptione: Tua ex tuis tibi offerimus servi tui Iustinianus et Theodora, quae benigne accipias, Fili et Verbum Dei, qui incarnatus es, et crucifixus es pro nobis. Custodi nos in fide


page 762, image: s0834

Catholica, et hanc Rem publ. quam nobis commisisti, ad tuam gloriam.

Hoc templum crematum fuerat quondam a populo in seditione; sed longe pulchrius Iustinianus restituit, et Constantinopoli perfectum est. A. C. 557. Longitudo eius fuit pedum 260. Altitulo pedum 180. Latitudo 115. Et cuiusvis fornicis latitudo fuit pedum 66. etc. Euagrius.

V. IUSTINIANUS A. C. 552. die 8. Febr. sanxit, ut Iudaei sacra Biblia non Ebraice, sed usitata lingua, ubi vivunt, legant, ut in Graecia Graece, in Italia Latine, atque in aliis locis: In graecia tamen versionem septuaginta Interpretum retineant. Cod. Unde videre est, sacra Biblia etiam a Iudaeis in omnibus linguis lecta fuisse, ut intelligerentur. Cur igitur a Pontificiis id Christianis interdictum?

VI. IUSTINIANUS quoque post recuperatam Italiam noluit, quemquam creari Roman. Pontificem sine sua approbatione: idque serbvatum est usque ad Constantinum IV. qui iuri suorum praedecessorum (nota vocem iuris) in hac parte cessit Hoc ipsum Bellarminus lib. 4. de Eccles. cap. 8. fatetur; et tamen idem spiritu vertiginis abreptus statim ibidem §. sequenti addit, quod Impp. se miscuerint electioni, id factum esse vel vi et quasi Imperatorum, vel quia Pontifices id iudicabant necessarium ad Ecclesiae defensionem.

VII. De vocatione et ordinatione Episcoporum atque Clericorum sine muneribus talem quoque legem tulit Iustinianus: Sancimus, quotie opus fuerit Episcopum ordinari, Clericos et Primates civitatis, cuius futurus est Episcopus, mox in tribus Personis decreta facere, propolitis eis sacrosanctis Euangeliis, periculo suarum animarum dicentes in ipsis decretis, quia neque propter aliquam donationem, neque propter aliquam promissionem, aut amicitiam, aut aliam quamlibet causam, sed scientes eos rectae et catholicae fidei et honestae esse vitae, et literas nosse, hos elegerunt. Nov. 123. c. 1.

Similem legem tulerunt Leo et Anthemius Imp. I. Si quemquam. C. de Episcopis et Clericis: Si quemquam vel in hac urbe regia, vel in ceteris provinciis, quae toto orbe diffusae sunt, ad Episcopatus gradum prouchi Deo auctore contigerit, puris hominum mentibus, nuda electionis conscientia, sincero omnium iudicio provehatur. Nemo gradum Sacerdotii venalitate pretii mercetur: quantum quisque meretur, non quantum dare sufficit, aestimetur. Profecto enim quis locus tutus, et quae causa poterit esse excusata, si veneranda Dei templa pecuniis expugnentur? Quem murum integritatis aut vallum fidei providebimus, si auri sacra fames penetralia veneranda perrepat?

Convenit cum his Constitutionibus dictum illud Petri ad Simonem Magum, cum pecuniam offerret Apostolis, mercaturus ab illis potestatem conferendi Spiritum sanctum; Pecunia, inquit Petrus, tua tecum sit in perditionem! Act. 8. v. 20.

VIII. IUST INI ANUS circiter annum Christi 540. publicavit leges, quae Patronis Ecclesiae tribuunt denominationem et praesentationem Pastorum, auth. de sacros. Episc. cap. 18. et in Novel. 57. cap. 2. Leges illae Imperatoriae amplius 600 annis publicatae sunt ante compilatum per Gratianum ius Canonicum.

IX. Leges quoque Ceremoniales tulit. Nam Novell. 3. cap. 1. statuit, ut determinatus sit numerus Clericorum Constantinopolit. Ecclesiarum. Cap. 2. Ne liceat Clericis de minore Ecclesia in maiorem per patrocinium transire. Novell. 6. decrevit, quomodo oporteat Episcopos et reliques Clericos ad ordinationem adduci. Novell. 137. cap. 37. iubet Episcopos et Presbyteros non in secreto, sed ea voce, quae a fidelissimo populo exaudiatur, divinam oblationem et precationem, quae fit in S. Baptismo, facere, etc. Imitatus est hac in re,

1. MOSEN populi Israelitici ducem, qui mandato divino non solum forenses et iudiciales, sed etiam ceremoniales, sive ecclesiasticas leges tulit complures.

2. DAVIDEM, qui promulgavit legem de reducenda Dei arca, 1 Paral. 3. v. 5. distributione officiorum inter Levitas. 1 Paral. c. 23. v. 5.

3. IOSAPHaTUM, qui Sacerdotibus certa praescripsit mandata. 2 Paral. 19. v. 8. Indicit ieiunium publicum tempore calamitatis publicae. 2 Paral. 20. v. 3. quod et a Ninivitarum Rege factum. Ion. 3. v. 7.

X. De legitima bonorum Ecclesiasticorum dispensatione statuit IUSTINIANUS, Novell. 3. c. 3. Ecclesiarum reditus in pios actus et personas vere egentes per Patriarchas et Oeconomos erogandos.

Rectissime ab eo statutum. Ut enim cultus divinus in populo vigeat, non solum requiritur ministrorum idoneorum vocatio, per quos sc. populus de illius vera norma ac forma instruatur, ac legum Ecclesiasticarum promulgatio, per quas externum eiusdem ex ercitium ad ta/cin kai\ eu)xhmosu/nhn dirigatur; sed etiam bonorum Ecclesiastic orum dispensatio, quibus de honesta sustentatione ministris prospiciatur, eademque ad usus convenientes ac Deo gratos applicentur.

XI. Privilegia Presbyteris concessit. Statuit namque, ut Presbyteri a muneribus personalibus, quae obeuntur industria et opera adhibita, immunes


page 763, image: s0835

essent: si enim ad illa astringerentur, fieri non posset, quin a suo munere abstraherentur; ac confunderetur dignitas Sacerdotis, ut dicitur l. nec honore. C. de Episcopis et Cleric. l. fin. C. de excus. mun. Sic ergo Ecclesiae ministri cogendi non sunt, ut in acie versentur, (nisi sacrorum causa) ut vigilum munus una cum aliis subeant, etc. Ubi tameo quidam addunt limitationem, si patria in extremo versetur discrimine, ac praesemissimum sit periculum, ne in manus hostium veniat, tum pesonas Ecclesiasticas, si sint numero plures et armorum peritae, teneri ut Rei publ. periturae opem ferant.

XII. Clericos politicis legibus quoque subiecit Iustinianus; uti constat l. omnes 10. de legib. et constitut. Princip. Omnes secundum leges vivant, etiamsi ad divinam domum pertineant.

Idem fecit Valentinianus Imperat. uti apparet ex Epistola eius ad Episcopos Asiae, quam refert Theodor. lib. 4. Histor. cap. 7. Probos Episcopos non solum Dei, sed etiam Regum legibus obtemperare debere.

XIII. Opes Ecclesiasticas Iudaeis ablatas restituit, et Ierosolymam in templum remisit. Cum enim Belisarius Gilimerem Vandalorum Regem vicisset, eum Constantinopolin captivum abduxit una cum spoliis amplissimis, a Genserico Romanis quondam detractis: inter quae etiam fuerunt Iudaeorum multae res nobiles, quae Titus Vespasianus capitis Ierosolymis Romam transportaverat. Has autem opes Iustinianus iudicavit in Byzantium palatium minime inferri oportere: ideoque illas Ierosolymam in Christianorum templa remittendas mandavit.

XIV. IUSTINIANUS l. 6. et 8. c. de Haereticis, et lib. 6. C. de summa Trinitate, legem tulit; ut haereticorum scripta igni traderentur.

Sed hac constitutione poftea quidam abusi sunt, et in optimos quosque libros saevierunt. Qua de re gravissime olim Arnobius ad versus Gentes: Quod si haberet vos aliqua pro vestris religionibus indignatio, has potius literas, hos debuistis eurere olim libros, istos demoliri. Nam nostra quidem scripta cur ignibus meruerint dari, in quibus summus oratur Deus, pax cunctis et venia postulatur Magistratibus, exercitibus, Regibus, familiaribus, inimicis adhuc vitam degentibus, et resolutis corporum vinctione, et quae ibi sequuntur plura.

XV. MONETA. IUSTINIANUS fidei suae et orthodoxae religionis monumentum erexit tale: In nummis suis aureis imaginem Christi cum cruce excudit, cum hac inscriptione et veluti Symbolo: IESUS CHRISTUS REX REGNANT: UM Quod et Constantinum Magnum ante eum fecisse constat, qui Paulino illo Symbolo delectatus fuisse scribitur, ABSIT MIHI GLORIARI, NISI IN CRUCE DOMINI NOSTRI IESV CHRIST I.

Suidas refert, Iustinianum statuam suam equestrem in columna posuisse; quae laeva globum tenuit, cruce in eo desixa: quae fignificaret, eum ob fidem in crucem, terrae Dominum factum. Globus enim is terra est, ob rotundam eius figuram: Fides autem eiist crux, ob incarnatum Deum illi affixum. Dextram porrexit versus Orientem, seditionem Persarum significans: et extensione ac repulsione manus clamitavit, ne Romanas provincias ingrederentur: State, ne progredimini; neque enim id vobis expediet.

XVI. IUSTINIANI APOSTASIA. In extrema tandem senecta Iustinianus coniugis Theodorae (quae haeresi Eutychianae addicta fuit) illecebris et blandimentis persuasus, in haeresin Aphthardocitarum incidit, A. C. 563. qui carnem Christi incorruptibilem, h. e. omnis infirmitatis, mutationis et alterationis expertem fuisse finngebant, non modo post, sed etiam ante resurrectionem. Et hunc errorem edicto proposuit, et eum ab Episcopis approbari voluit Histor. Ecclesiast. Etsi autem scribitur, quod Iustinianus ab Agapeto Pontifice Romano coram Constantinopoli fuerit obiurgatus, et in viam reductus: tamen ea Iustiniani conversio non satis firmos aut consonantes testes habet. Scribit quidem P. Diaconus in Iustiniano §. 2. quod ante finem vitae in viam redierit. Iustinianus (inquit) tandem ex voluntate DEI monitis Agapeti acquiescens, ad catholicae fidei confessionem, pariter cum multis qui simul desipiebant, reversus est. Sed §. 15. contrarium habet: Iustinianus, inquit, in Aphthardocitarum haeresin prolapsus, edicto ubique alieno a pietate transmisso, DEO praeoccupante, defunctus est.

Viri in Ecclesia celebres.

I. EUSTOCHIUS Episcopus Hierosolymitanus, Zelo DEI ardens, cum Origenistas expellere magno fervore conaretur: atque ea in re adversarium haberet Theodorium, Origensitarum fautorem et Imperatori Iustiniano acceptum, iubente Iustiniano, ab Episcopatu iniuste deiectus est. Euagrius lib. 4. cap. 17, et 38.

II. EUTYCHIUS Episcopus Constantinopolitanus. Hunc Iustinianus haereun ipsius impugnantem Episcopatu Constantinopolitano deiecit, et variis in locis detentum tandem Coenobio inclusit A. C. 564, cum sedisset annos 12, menses duos. Niceph. Pat.


page 764, image: s0836

III. Temporibus Iustiniani celebris fuit Vidtor Cemmensis Ecclesiae in Africa Episcopus. Hic historiam ab exordio mundi, usque ad primum Iustini Imp. annum pertexuit. In exilium autem eiectus est, quod tria quaedam Iustiniani prava capitula (perversa dogmata) impugnaret. Postea ab exilio revocatus, cum eadem capitula oppugnare non cessaret, Constantinopoli in Monasterium detrusus obiit. Isiod. Honorius Augustodunensis lib. 6.

IV. ANASTASIUS Episcopus Antiochenus constanter et animose restitit Imp. Iustiniano Aphthardocitarum haeresi addicto, et ut omnes sacerdores erroneaesuae opinioni subscriberent volenti. Hac autem in re Anastasio, ipsos in veritate confirmante, Imperatori non sunt obsecuti. Iustinanus igitur Anastasium in exilium extrudere decrevit, sed effectum mors Imperatoris impedivit. Euagr. lib. 4. cap. 40, 41, 49. et lib. 5. cap. 5. lib. 6. c. 25. Diaconus.

CAPUT. III. DE GERESSV.

IUSTINIANUS Imp. cum annos XXVIII, menses VII, et dies XIII imperasset, mortuus est Anno C. 565. Idibus Novembris: anno aetatis circiter 84. Nam imperium adeptus est natus annos 45.

Euagr. lib. 4. cap. 41. et lib. 5. cap. 10. Niceph. lib. 27. cap. 31. et Zonaras Tomo III. ita de exitu Iustiniani scribunt: Iustinianus Imp. (inquiunt) Aphthardocitarum haeresi addictus, cum errorem Ecclesiis publicis edicitis obtruderet, et exilii, quo Anastasium aliosque recte sentientes Episcopos mulctare constituerat, librum dictaret, invisibili ictus plaga, vel, ut alii scribunt, furore mentis captus, ex hac vita excessit.

Prodigia sub Iustiniano.

I. A.C.528, die 29 Novemb. Antiochia, biennio post superiorem cladem, terrae motum passa est, quo et aedificia multa corruerunt, et 4780 homines ruinis oppressi perierunt. Cives itaque discalceati urbe exeuntes, et DEUM supplicationibus ac Litaniis placantes, cum crebris eiulatibus exclamarunt: *ku/rie e)le/hson Ibi vir quidam pius, visione divina monitus, praecepit civibus, ut superioribus aedium suarum postibus in scriberent: CHRIsTUS NOBISCUM; STATE. Hoc facto ira DEI resedit, ac terrae motus sedatus est. Iustinianus reparatam a se Antiochiam nuncupavit Theopolim. Cedren. Diac. Euagr. Niceph. lib. 17.

II. A. C. 538, ingens FAMES, quod agri inculti mansissent, Italiam invasit. Qui in Aemylia habitabant, sedibus acbonis suis relictis, fame impulsi, in agrum Picenum prosugiebant. Atque ibidem non minus quam quinquaginta milia hominum fame interierunt. Tandem, humanos affectus superante fame, homines ab humanis carnibus non Abstinuerunt, matres liberos mactarunt, duae feminae septendecim viros interfecerunt et comederunt. Cumque homines fame exhausti genibus in terram innixi, herbas quascumque evellere niterentur, deficientes viribus, in terram moribundi procubuerunt et exspirarunt, neuqe erant qui eos sepelirent . In dioe cesi Mediolanesi reperta est mulier, quae defuncti filioli carnes comedit. Neque homines a muribus, canibus, et aliis rebus foedis abstinebant, quin talia, quasi fame rabidi, devorarent. Procop. de bello Gothico. Blondus Decad. 1.

III. A. C. 542. PESTIS Inguinaria, orta in Aethiopia Orientem invasit, et poste totum Orbem pervasit, quae quasdam civitates plane exhausit. Haec horrenda lues (quae non eodem modo aegrotantes affecit, nec semper contagione nocuit, sed diversimode omnes exagitavit) quinquaginra duos annos duravit. Euagr. lib. 4. cap. 29. Procopius seribit, hanc pestem tam violentissime grassatam, ut ad decem milia hominum singulis diebus Constantinopoli morerentur.

IV. A. C. 543. per universum terratum orbem Terraemotus fuit, quo Cyziciurbs Incerum collapsa est, et dimidia absorpta. Cedrenus.

V. Sub imperio Iustiniani A. C. 546. urbs Constantinopolis, et vicinaloca, terrae motu per quadraginta continuos dies gravissime aussata est. p. Diaconus §. 13.

VI. Anno 17 imperii Iustimiani apparuit quidam ex regione Italorum, per villas discurrens, nomine Andreas, habens secum canem ruffum et caecum, qui iussus ab eo faciebat miracula. Nam cum ad illum spectandum populus confluxisset, multi suos annulos in unum acervum congestos ante canem posuerunt, quos, domini iussu, cuique suum citra errorem ore attulit, Similiter et diversorum Principum numismata mixta prrexit per nomina. Idem rogatus, quis ex iis qui adessent dives esset, quis pauper? quae mulier meretrix, quae vidua, quae uxor? et id genus alia: ea quoque omnia absque omni errore demonstravit, veste cuiusque ad quaestionem ore prehensa. Zonaras in Iustiniano §. 6. P. Diaconus §. 12. Cedren. Chronicon Hedionis.

VII. A. C. 548. Cetus piscis ingenus marinus quem Porphyrium appellarunt, cum Byzantiis ultra quinquaginta annos molestus fuisset, et classi


page 765, image: s0837

Imperatoriae plurimum nocuisset, captus est. Non ille quidem Semper apparuit, sed ex intervallis. Ceterum quoties apparuit, cum multas naves demerfit, cum multis hominibus exitium attulit. Qui cum multis machinis peteretur, eaeque omnes essent irritae, tandem in persequendis delphinis captus est: qui tum prope terram confugissent, ille impetum non inhibuit, donec proxime terram provectus, in uliginem et profundum lutum incidisset, unde emergerenon potuit. Quo accolae cognito, marinam illam belluam securibus et bipennibus confecerunt, et funibus, qua crassior erat, alligatum, boum iugis in terram pertraxerunt. Eius longitudo fuit triginta cubitorum, latitudo decem. Zonaras in Iustiniano §. 12.

VIII. A. C. 552. Ingens terrae motus in Graecia fuit, quo plurimae urbes eversae sunt, et inter ceteras Naupactum, Petra, Corona, et aliae. mare quoque plurima loca in Graecia operuit, quod cum in suas sedes recessisset, omnis generis incognitos pisces in in terra reliquit. Procopius.

IX. A. C. 557. Constantinopolis iterum horribili terrae motu concussa est, duravitque plurimis diebus. Iustinianus ea de causa coronam in Natalitio festo deposuit, et impensas, quae in spectaculis absumebantur, egenis distribuit. Agath.

X. Eodem anno Romae tantus hiemeterrae motus fuit, ut is urbem plus vastaverit, quam nulli hostes. Idem.

LIX. IMPERATOR, IUSTINUS II, cognomento CUROPALATES. (alias Iustinus iunior.)

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

NAtione fuit Illyricus, ex sorore Iustiniani antecessoris sui natus.

II. Appellatio.

I. MOMEN. Dictus est IUSTINUS.

II. COGNOMEN. Cognomine dictus est I. SECUNDUS, sive IUNIOR, ad differentiam IUSTINI I. qui fuit Imperator in ordine LVII. 2. CUROPALATES Quia suit Praefectus praetorii, antequam ad imperium per venit. Zonaras §. 1.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius fuit SOPHIA. Ex qua nullos suscepit liberos. Fuit autem SOPHIA

I. Valde imperiosa et procax mulier. Nam Narseti, Italiam Ducis nomine obtinenti, per probrum obiecit, quod eunuchus esset, eumque relicta Italia ad trahenda una cum puellis pensa in gynaeceum redire iussit. Ad quae verba Narses dicitur haec responsa dedisse: Talem se telam exordiri, quam ipsa numquam pertextura sit. Paulo post Longobardos in Italiam pertraxit. Nam animus generosus contumeliae est impatiens.

II. LIBERALIS fuit. Nam novo quodam exemplo foeneratoribus omnibus perquisitis, et aere alieno, quod eis sive ex syugraphis, sive pignoribus positis deberetur, debita de suo dissolvit, omniaque pro pignore tradita dominis veris restituit, cunctis chirographis deletis. Zonaras in Iustino §. 8.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

AIUSTINIANO vivente Imperator designatus, et postea cum coniuge Sophia sollenniter ab Eutychio Patriarcha coronatus est. P. Diaconus §. 1. Euagr. lib. 5. cap. 1.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. IUSTITIAE studiosissimus fuit. Cum Iustinus saepe morbo laboraret, neque frequenter prodiret in publi um, multi ad inferendas aliis iniurias, etiam in ipsa urbe Constantinopoli, audaciores sunt redditi: de quibus vindicandis cum cogitaret, quidam ei pollicitus est: Si Praefectus crearetur, et potestatem ad certum tempus in omnes acciperet, neminem inventum iri, cui iniuria fierer. Ea pollicitatione delectatus Imperator, hominem Praefectum designavit. Is cum pro tribuvali aliquando sederet, et quidam exillustrioribus Senatoribus accusatus a quodam, semel atque iterum ad eum accersitus, contempto apparitore, se non sisteret, quin potius ad Imperatoris convivium, ad quod invitatus erat, se conferret: praefectus ille, vir iustus et severus, Regiam ipsam ingressus, quamvis convivio iam inchoato, ad Imperatorem ait: Se illi promisisse, intra tantum tempus relicturum neminem cui sieret iniuria, idque omnino


page 766, image: s0838

effecturum, si potestatis Imperatoriae auxilium atque auctoritas sibi suppeteret. Sin ipse Impratoriniurios foveret, eisque amicis et convivis uteretur: se nullum facturum operae pretium. Aut igitur illis licentiam non dandam esse, aut sibi Magistratum abrogandum. Ad ea cum Imperator, Si vel ipse cuiquam iniuriam fecisset, secuturum se esse ad tribunal, profiteretur; Praefectus reum e convivio in praetorium abdu xit, auditaque utrinque causa, illum, cum sontem invenisset, plagis affecit, et accusatori damnum cum multiplici accessione pensare iussit. Ex eo homines sui emolumenti cum aliorum detrimento studiosi, modestiores facti, et ad iniuriam tardiores, cum iis quos laeserant, transegerunt. Zonar. in Iustino §. 1.

II. Tranquillitatis publicae protector fuit. Nam cum Aetherius et Avitus, ac medicus, qui cum ipsis erat, Imperatori insidias struerent, illis patefactis, iussu Imperatoris interfecti sunt. P. Diaconus.

III. Mansuetus et humanus erga fratrem suum Biduarium fuit. Adversus fratrem ira incensus Iustinus, ipsum iniuriis laceravit, et ubiculariis, pugnis caesum illum in conspectu concilii Senatorum educere, praecepit. Erat enim Magister imperialium stabulorum. Quo comperto, Sophia contristata, et lamentata coram Imperatore est. Quem facti paenituit, et descendens ad eum in stabulum, introivit subito cum praeposito Cubiculariorum. Biduarius autem, viso Imperatore, fugit a loco in locum per superiora praesepis, prae timore Imperatoris. At Imperator clamabat: Adiuro tibi per DEUM, frater mi, exspecta me. Et cum iterum fugeret, apprehendit eum, et amplexatus osculatusque est eum, dicens: Peccavi tibi frater mi; sed suscipe me, ut fratrem tuum unicum et Imperatorem. Ex diabolica enim operatione hoc factum esse novi. Qui cecidit ad pedes eius, et flens ait: Mi Domine et Frater, vere potestatem in me habes; veruntamen in praesentia Senatus deformasti servum tuum: modo Domine his rationem redde: et ostendit ei equos. At vero Imperator rogavit eum secum manducare, et pacisicati sunt. Paulus Diaconus §. 2.

II. VITIA.

I. AVARITIA. Licet initio Iustinus hominum animos largitionibus sibi conciliaverit; tamen progressu temporis tanta av aritia correptus fuit, ut Senatores et opulentiores pecunia emungeret, sub quocumque praetextu: ac ne pauperibus quidem et Ecclesiis pepercit, sed res earum quaestus gratia divendidit, et opes iniuste coactas in arcas ferreas, quas multas confici curaverat, congessit. Euagr. F. Diacon. §. §.

II. CRUDELITAS. Imperator Iustinum cognatum suum, prudentia militari celebrem, quem suspectum habebat, illum imperium affectare, iam militum Ductorem Avaris ad Istrum oppositum, blande revocavit, vinculis constrictum Alexandriam misit, illumque una cum aliis occidi iussit. Euagrius.

II. ACTA SAGATA.

I. Anno tertio imperii Iustini Longobardi Italiam invaserunt. Huic mutationi occasionem praebuisse dicitur Sophia, Iustini Imper coniunx, quae Narseti scripsit, ut ad pensa, muliebre opus, rediret: eunuchus enim fuit, ut supra dictum. Qui iratus dixit, se telam talem exorsurum, quam illa numquam esset absolutura. Sollicitavit igitur Narses Longobardos, qui tunc Pannoniam tenebant, ut Italiam occuparent. Non antem statim Longobardi in Italiam sunt profecti, sed fere triennium exspectarunt. Numerus-Longebardorum fuit ducentorum millium. Hi A. C. 568. Italiam invaserunt, ubique pulsis praesidiis Imperatoris Orientis; et Longobardico regno instituto, annis 206 (suque ad annum Christi 744) eam teuvere: quo temporum intervallo Italiam omnem, praeter Romam, in ditionem suam, sub 24 Regibus redegere. Quorum primus Rex fuit Alboinus, qui, quum Italiam esset ingressurus cum exercitu, vovit, se omnes Christianos deleturum: idque re ipsa perficere coepit. Templa diripuit, sacerdotes interemit, Monachos de arboribus suspendit. Mediolanum urbem cum expugnasset, omnes cives. eo quod Christiani essent, trucidavit. Hanc Italiae vastationem multa pro ligia denuntiaverunt: Conspectae sunt igneae acies in aere dimicantes: Sanguis ex terra et parietibus scaturiens, et alia multa, ut semper magnae calamitates prodigiis denuntiantur. Diaconus. Onuphr. Pomp. Laet. Chron. Funccii fol. 119.

Cum autem Lengobardi Italiam invaderent, Iustinus eodem misit Longinum, qui primus Exarchus, h. e. Imperatoris vicarius fuit dictus, scilicet in ea parte, quae nondum a Longobardis erat subacta.

Fuerunt autem Exarchi (Ertz-Hertzogen) Legati et Vicarii Imperatorum Graecorum, eiusque provinciae Rectores, quam Longobardi non poterant occupate. Fuitque arx eorum, seu aulae domicilium Ravennae. Fuerunt praeterea Exarchi ea auctoritate, ut Pontifex Romae ereatus, ab Exarchis confirmaretur. Sed paulatim extulit se potentia Pontificum, cum ad eos non modo urbs Roma, sed tota vicinia respiceret. Etsi enim Pontifices nullam sibi porestatem tum arrogabant in cives, quae penes


page 767, image: s0839

Senatum urbis erat: tamen propter reverentiam ordinis sacri, multa ad eos negotia, etiam politica, delata sunt, quae suis consiliis moderarunt. Et quamquam initio non tam suae, quam urbis Romae potentiam restituere conati sunt: tamen cum ad potentiam usurpandam paulatim assuefierent, gustata eius dulcedine, id agere coeperunt, ut non tam urbis, quam suam potentiam augerent. Ac Pontifices quidem in Italia ea sibi vendicarunt, quae non procul ab urbe aberant. Exarchi et ipsi potentiam suam descripserunt certis limitibus, circa Ravennam, forum Livium, Faventium, Regium Lepidi, Parmam, Placentiam, etc. Quae vero sunt extra has urbes, intra Padum, et Apenninum, ad occasum et septentrionem, ea universa cesserunt Longobardis. Defenderunt autem nonnumquam Pontifices Exarchi, nonnumquam et oppugnarunt; donec Longobardi urbibus illis, quas Exarchi reliquas tenuerant, potitisunt. Postea Pontifices pulsis Exarchis, (quibus tribuuntur anni 175) Francos attraxerunt: ex quibus Pipinus, superato Astulso Longobardorum Rege, Ravennam cum adiacentibus urbibus Romano Pontifici tribuit: quod Carolus Magnus, et Ludovicus Imp. comprobarunt, atque ea regionis Italicae pars Romandiola postea dicta. Onuphr. Chronic. Hed. Chron. Philip. Funccius lib. 8.

Haeduae res (nempe initia regni Longobardici in Italia, et initia Exarchartus in ltalia) in huius Imperatoris gubernationem memoria et notatu dignissimae incidunt.

II. Bella gessit Iustinus cum Persis toto quadriennio per Ducem Martianum patricium, qui proelium commisit cum Persis: et licet in eo magnae clades utrinque acceptae sunt, tamen victoriam a Persis reportavit. Ceterum Rex Persarum Hormisdas Ardamenum cum ingentibus copiis misit ad provincias Romanorum diripiendas: qui longe lateque pervagatus, maximque praeda rapta domum rediit, Martiano patricio ei obviam ire non auso. Id Imperator aegerrime tulit, atque imperium Martiano abrogatum, in Archelaum contulit, et cum Persarum Rege pacem fecit. Zonar. §. 2. Euagrius.

III. Cum Bulgari Thraciam infestarent, contra eos Iustinus misit Tiberium, et hostes trans istrum removit, victorque Constantinopolin rediit. Gerund.

IV. Iudaeos in Christianos saeientes repressit. Iudaeus quidam Dunaas nomine, in Homeritarum regione Moysen se esse mentitur, multos Iudaeos in spem libertatis erexit. Collecto igitur ex suae farinae hominibus exercitu, magnam tyrannidem in ea regione exercuit, oppida multa vi cepit, et vastavit urbem Negram municissimam, cum vi occupare non posset, fucata pace facta, in eam intromissus, omnes Christianos crudeliter trucidavit, et urbem incendit. Contra hunc nebulo nem Imperator Iustinus Ducem Aethiopum Elesbaan cum exercitu misit. Is pio atque Christiano zelo Iudaeorum exercitum animose aggressus, auctorem seditionis vivum cepit, exercitumque Iudaeorum prostravit. Dunaam illum Pseudo-Moysen, ex quisitis prius tormentis excruciatum, interfici curavit. Niceph. lib. 17. cap. 6.

III. ACTA ECCLESI ASTICA.

I. Hic Imperator a Iustiniano iniuste eiectos Episcopos revocavit, eisque mandavit, ut in suum quisque episcopatum reverteretur, in religione vero novi nihil moliretur: ut scribit Euagrius lib. 5. cap. 1.

II. IUSTINUS omnes subditos suos, proposito edicto pie et erudite conscripto, ad Christianae fidei veritatem amplectendam exhortatus est. Euagrius lib. 5. cap. 4.

III. Postea Imperator religione orthodoxa contempta, Pelagiana dogmata amplexus est.

IV. Anastasium Episcopum Antioclienum in exilium eiecit, propter pecuniam aerarii Ecclesiastici ab ipso consumptam; quam absque dubio in pauperes Anastasius distribuit: et videtur Iustinus isti pecuniae, quia totus avaritiae deditus fuit, manus rapaces inicere voluisse. Euagrius. Diaconus.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. CUM Iustinus Pelagii haeresin sectaretur. et recte sentientes doctores et auditores premeret, iusta DEI ultione magnam Imperii romani cladem a Persis accepit: quam cum acerbe et immoderate ferret, in insaniam et phrenesin delapsus est. Sophia igitur coniux, feminae prudens, scripsit ad Cosroem Persarum regem, eumque dehortatus est a vastatione Imperii, bellantem hac ratione contra feminam viduam et aegrotum Imperatorem, cum ipse aegrotus antea ex Romano Imperio Medicos acceperit. Per legatum igitur Traianum, qui has literas attulerat, inducias impetravit annuas. Interim persuasit Iustino, ut Tiberium Imperii successorem declararet. Morbo igitur cum liberatus esset, adque saniorem mentem rediisset, Tiberium (quem


page 768, image: s0840

iam antea Exeubitorum Comitem adoptatum Caesarem appellarat) accersito patriarcha Eutychio, et senatu atque omni Clero Eccleisiae convocato, Imperatorem appellavit.

II. Oratio proagw/nios. TIBERIUM, Imperatoria corona et penula indutum, in aperto Imperialis aulae Palatio, Pontifice, Senatu, sacerdotibus omnibus, civibusque praesentibus, ita allocutus est Iustinus: Ne, (inquiens) Tiberi optime, umbra huius phantasiae seu apparatus, et huius vestis splendor te decipiat, quibus ego miser deceptus, meae oblitus conditionis, extremis poenis factus sum obnoxius. Tu, quaeso, peecata mea corrige: id quod facies, si recte et benigne Rem publ. ad ministraveris, nec omnino istis (Principes et Consiliarios demonstrans) parueris. Nam illi ipsi in eas, quas cernis, me coniecerunt aerumnas. Alia vero huius generis plurima adiecit, quibus cunctos Auditores ad consternationem et copiosas lacrimas commovit. Postremo vero addit: Honora, Tiberi, DEUM, et eius Ec clesiam, ut tu quoque ab iis honoreris: et olim quidem heram dominam (Sophiam,) nunc vero matrem tuam. Qui facultates habent, retineant; quibus eae desunt, eis tribue: ut alios omnes, sic teipsum, observa. Memineris, et quis antea fueris, et quis hodie factus sis; et non superbies, neque peccabis. Meum intuere exemplum, quis paullo ante fuerim, et quis nunc sim. pauperes inprimis dilige, et eleemosynis eos iuva. Hac oratione finita, Episcopus pro more preces recitavit: quibus cum omnes respondissent Amen; Tiberius ad pedes Iustini procidens, Si, inquit, volueris, sum: Si nolueris, non sum. Iustinus vero respondit: DEUS qui fecit caelum et terram, omnia quaecumque dicere tibi oblitus sum, in animum tuum subiciat; teque sanctissimo suo timore instituat, ut per ipsium tibi omnia recte, feliciter, prospereque eveniant. P. Diaconus §. 3. Zonar. §. 2. Euagrius lib. 5. cap. 13. Niceph. l. 17. cap. 40.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Iustinus non longo tempore post, quam Tiberium Imperatorem appellasset, regnique successorem declarasset, pie et placide in Domino obdormivit, cum imperasset annos 10. mens. 10, dies 20. Euagr. l. 5. c. 11. Huttich. Onuphr. vero et Zonaras annos XIII Imperio eius attribuunt.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Corpus eius honorfice Constantinopoli terrae mandatum est. Euagrius.

ENCOMIUM.

Micillus quasi Epitaphium sequentes de eo versus composuit:

Ingenio et pietate minor, non tempore tantum,
Hic fuit: ast ingens cultor Avaritiae.
Regna sub hoc Longi ceperunt Itala bardi:
Ipse pedum morbo, mentis egenus obit.

LX. IPERATOR ROM. TIBERIUS II.

I. ORTUS.

FVit natione thrax. Patentes autem eius ignorantur.

Appellatio.

Primo vocatur TIBERIUS II. deinde quoque appellatur TIBERIUS ANICIUS CONSTANTINUS.

II. PROGRESSUS.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, Natura et Mores.

Fuit statura procerus, forma venustus et decorus, ut nemo illius temporis hominum cum illo comparati potuerit: Ingenio summo, animo candido ingenuoque fuit praeditus, ut omnium sibi favorem conciliarit.

I. ACTA OECONOMICA.

I. UXOR eius dicta fuit Anastasia.

II. LIBERI. Duas ex Anastasia su scepit Filias, CHARITONEM et CONSTANTIN AM: quarum illam Duci GERMANO, hanc vero MAURITIO, qui ipsi in Imperio successit, in matrimonium dedit. Zonaras.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Quomodo Tiberius ad Imperium pervenerit, in historia Iustini cap. 3. prolixius ex plicavimus: igitur non opus est hoc loco repetere.

II. Imperii administratio.

Principis boni et strenui officio functus est. Nam,

I. MUNIFICUS erga subditos fuit. Tributa enim nova quaedam abolevit: et cum


page 769, image: s0841

Longobardi sub Papa Benedicto Italiam vastarent, gravique fame urbs affsigeretur, vasorum aliquot milia, quae frumento essent onusta, ex Aegypto navibus Romam perferri curavit, suaque munificentia et misericordia afflictis succurrit.

II. LIBERALIS fuit erga PPUPERES. Quicquid enim avaritia sua IUSTINUS contraxerat, TIBERIUS pauperibus liberalissime distribuit. Hac de causa a SOPHIA, Iustini uxore, (tunc relicta vidua) reprehensus fuit, quod Remp. videretur ad paupertatem redacturus, dicente: Quod ego multis annis congregavi, tu intra exiguum tempus prodige dispergis. Ad quae Tiberius respondit: Confido in Domino, quod non deerit pecunia fisco nostro, quam diu pauperes Eleemosi nam inde accepturi sunt. Est enim is thesaurus ingens, de quo Dominus dixit Matth. 6. v. 20. Thesaurizate vobis thesauros in Caelis, ubi neque aerugo, neque tinea corrumpit; et ubi fures non effodrunt, neque furantur. Ergo de his quae Dominus tribuit, congregemus thesauros in caelo, et Dominus nobis augere dignabitur in hoc saeculo.

Neque Imperatorem hunc optimum et piissimum exspectatio praemiorum Liberalitatis fefellit. Cum enim per palatium aliquando deambularet, vidit in pavimento domus tabulam marmoream, in qua aurea crux Christi erat sculpta, et ait: Cruce Domini nostri frontem nostram et pectora munire debemus; et ecce eam sub pedibus calcamus. Et hoc, dicto citius iussit eandem tabulam auferri de fossa. Qua levata atque erecta, inveniunt subter et aliam hoc signum habentem; quam et ipsam iussit auferri. Qua amota, inveniunt et tertiam: iussuque eius cum haec fuisset ablata; inveniunt ingentem thesaurum, habentem supra mille auri centenaria. Sublatumque aurum pauperibus multo abundantius, quam consueverat, Iargitus est. Sed et Narsetis thesauros nactus est. Hic enim ipsi a sene quodam, qui solus huius ingentis thesauri, quem Narses sibi comparaverat, et sub terra in cisterna quadam occultaverat, conscius erat, narsete defuncto monstratus est. Tantum ibi auri atque argenti repertum, ut per multos dies vix a deportantibus cisterna evacuari posset P. Diaconus in Tiberio II. §. 2. Pompon. Laet. Egnatius. Haec autem pene omnia secundum suum morem erogatione largiflua egenis Tiberius distribuit; et quo plura erogavit, eo amplioribus a DEO ornatus fuit divitiis.

III. CLEMENS et MANSUETUS fuit. Cum enim augustalem Coronam accepturus esset, cumque iuxta consuetudinem ad spectaculum circi populus exspectaret, insidias ei struxit Sophia Augusta, ut Iustinianum Iustini nepotem ad dignitatem Imperatoriam eveheret. Tiberius per locasancta prius procedens, deinde vocato ad se Pontifice urbis cum Coss. ac Praefectispalatium ingressus, indutus purpura, diademate coronatus, throno imperiali impositus, cum immensis laudibus in regni gloria confirmatus. Patres quoque clamarunt: Anastasia Augusta, tu vincas: salva, Domine, quos imperare iussisti. Quo audito, Sophia perculsa est animo. Volebat namque nubere Tiberio, et permanere Augusta: et nesciebat, quod uxorem haberet. Procedenteautem Imperatore ad villam, ut iuxta ritum Imperialem triginta diebus vindemia se recrearet, Sophia clam vocato Iustiniano illum ad regnum promovere voluit. Quo comperto, Tiberius cutsu veloci Constantinopolia regreditur: apprehensamque Augustam omnibus thesauris spoliavit, solum ei victum quottidiani alimenti relinquens: segregatisque pueris eius ab ea, alios de fidelibus suia ordinavit, qui ei parerent: serioque mandavit, ut nullus de prioribus (famulis) ad eam accessum haberet. Iustinianum vero (nepotem Iustini) verbis solummodo obiurgatum, tanto in posterum amore prosecutus est, ut filio eius filiam promitteret suam, rursumque filio suo filiam eius expeteret. Sed haec res (ob quam causam impedita sit, ignoratur) in effectum non est perducta. P. Diaconus §. 1. et 3. O insignem huius Imperatoris clementiam et mansuetudinem! Sienim et Augustam Sophiam et Iustinianum secundo iam per insidias rebellantes e medio sustulisset, nemo ei id vitio vertere potuisset.

II. ACTA SAGATA.

Bella gessit per Duces cum Persis duo.

I. Bellum gessit per Ducem Iustinianum. Tiberius ad Hormisdam Persarum Regem de pace renovanda legatos misit: qui cum renovationem eam recusasset, Tiberius ad bellum Persicum ingentes copias conscripsit, et Iustinianum, (cuius supra mentionem fecimus) virum illustrem, Orientis Ducem creavit. Qui contra Persas profectus, castris prope illos positis, iis persuasit, ut triennii pacem cum Romanis facerent. Tertio anno iam exeunte, Hormisdas cum fuis copiis Armeniam invadit: quae res terrorem incussit Romanis legionibus: Sed, Iustiniani Ducis sui cohortationibus, animis receptis, pugnare cum Persis non recusarunt. Ac quamdiu Persae sagittis utebantur, Romanis superiores esse videbantur, qui se clypeis obsepiebant, nec contra ibant. Sed cum animad verterent, Persas iam pharetras exhausisse, densatis clypeis, et clamore bellico sublato, illos invaserunt. Ibi hostes, nec ad exiguum tempus corum impetu


page 770, image: s0842

tolerato, in sugam versi plaerique cadunt. Accipiunt et interea Romani Persarum fupellectilem, et regium tabernaculum, totumque clarissimum apparatum. Regis Persici supellex et elephantes, quorum fuere multi, Imperatori selecti; cetera vero militibus concessa sunt. Iustinianus cum exercitu victoriam persequens, multas in Perside urbes cepit, ac longe lateque praedas egit: pervenit etiam in Mediam Hyrcanici maris, et cum hiems adesset, in Perside hibernavit.

II. Bellum gessit Tiberius cum Persis per Ducem Mauritium, circa quod tria sunt notanda: 1. ta\ prohgou/mena, 2. ta\ praxqe/nta, et 3. ta\ parepo/mena.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

OCCASIO huius belli haec fuit. Caganus Avarium Dux a Tiberio fabros petiit, qui sibi balneas aedificarent. Iis missis, pontem in Danubio struere coegit opifices, ut flumen citra periculum traicere, et Romanas provincias populari posset. Quo cognito, Imperator exercitum XII millium robustorum iuvenum ex gentibus collegit, quem a se Tiberianum vocavit. Cedr. Diaconus.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Imperator Mauritium Comitem Praetorianorum exercitui praepositum contra Persas misit, qui hostem aggressus praelio commisso victoriam ab eo reportavit, omnes praeterea urbes, quas Persae Impp. Romanis olim ademerant, recepit, postea Constantinopolim reversus est, et multos Persas secum captivos abduxit. Cedrenus.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Mauritius reversus dedevictis Persis triumphavit, ab Imperatore honorifice ex ceptus, et Caesar appellatus est. Captivos autem Persarum omnes honeste vestitos in patriam Tiberius remisit; quos cognati praeter spem conspicati, magna cum admiratione Imperatorem collaudarunt. P. Diaconus. Zonaras.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

Hic Imperator in religione orthodoxus, valde pius et religiosissimus fuit; inque decretis Synodorum, quae contra haereticos tradita fuerunt, constanter perseveravit. Plura deeo in Actis Eccles notatu digna non invenio.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

TIberius Imperator, cum cucurbitas serotinas comedisset, in tabem incidit. Cum igitur sentiret, finem vitae suae non procul abesse, Iohanne Patriarcha, Patribusque conscriptis convocatis, in tribunal lectica est deportatus: et quia loqui non poterat, per anagnosten, quae rebus Romanorum erant utilia, manifesta fecit populo, et MAURITIUM generum suum Augustum declaravit. Quia autem in oratione Tiberii, ex scripto recitata, multa insunt, quae merito animis omnium Principum infix esse debebant, partem illius adscribere placuit: Certaminum (inquit) omnium multo maximum est, non solum pace belloque recte administrare imperium, sed etiam se ipsum vincere in successore deligendo: In quo multi decepti affectibus errant, cum certa Imperii pernicie: quin et optimum et pulcherrimum Epitaphium est, et monumentum praeclarissimum Principis decedentis, bonum relinquere successorem. Tu ergo, Mauriti, mihi fac pulcherrimum Epitaphium, et sepulchrum meum exornes virtutibus. Potestatis summae licentiam fac frenes ratione et Philosophicis artibus. Non fias dissimilis tui propter imperium. Sapienter moderare statum Imperii fluctuantem perpetuis belli periculis. Est quidem imperium res sublimis et excelsa, quae tollit in altum: sed recte cogitata saepe excutit. Noli putare, quod plus sapias ceteris; sed alios audi; et quamquam tibi fortuna arriserit, tamen non plus fidas tuaesapientiae, et successibus, quam consiliisaliorum. Benevolentiam civium retine. Obiurgationem magis ama, tamquam magistram, quam assentationem. Potestas quidem natura sua res talis est, quae reprehendi non patitur; sed iracundiae tuae imperet humanitas, et misericordia: arrogantiae autem timor. Imperii sceptrum cogites non potentiam immoderatam, sed splendiam setvitutem esse, etc.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Tiberius non longo tempore post, cum Mauritium Imperatorem declarasset, ex hac mortali vita placide decessit: cum imperasset annis sex, mensibus decem, diebus octo. Cedren. Pompon. Laet. Victor. P. Diaconus §. 5.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Subditi huius Imperatoris mortem graviter


page 771, image: s0843

tulerunt. Corpus eius Constantinopoli in templo Apostolorum honorifice terrae mandatum est. FAsti Siculi.

ENCOMIUM.

Micyllus tale de eo epigramma, quasi Epitaphium concinnavit:

Ast hic divitias regni elargitur egenis:
Erg alios facilis, nec gravis ipse sibi.
Devicit Persas; et successore creato,
Ipse domi placida morte quitus obit.

LXI. IMPERATOR, MAURITIUS CAPPADOX.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

NAtus est in Cappadocia, regione Pontica, (ut scribit Solinus) quae laevo latere utrasque Armenias, Comagenenque tangens, dextro multis Asiae populis circumfusa, ad Tauri iuga, et Solis ortus attollitur. Euphrates eam ab Armenia maiore dividit. Appianus minoris Armeniae partem, Ptolemaeus vero minorem Armeniam esse scribit. Dicta Cappadocia a Cappadoce amne, ante Leucosyria vocata. Unde Cappadoces, Leucosyrii.

Euagrius scribit, ipsum e civitate Arabisso in Cappadocia sita (ubi Maiores eius, qui e familia veterum Romanorum originem traxere, habitarunt) oriundum fuisse.

II. Appellatio.

I. NOMEN. Dictus est MAURITIUS.

II. COGNOMINE appellatus est CAPPADOX: quia in Cappadocia natus fuit. Cappadox enim ponitur proco, qui est e Cappadocia.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, et ACTA IVVENTUTIS.

FOrma egregia, sed vultu severo et corpore tobusto praeditus fuit, magnamque aluit barbam. Ab ineunte aetate operam navavit literis, in quibus tantum profecit, ut vir doctus evaserit: unde eloquentiam magni fecit, et in optimis quibusque disciplinis versatos maximis honoribus affecit. Fuit praeterea vir cordatus, inque rebus magnis gerendis admodum diligens; otium vero ut omnium vitiorum initium, et voluptatem ut pestem et interitum hominis, cane et angue peius odit.

II. ACTA OECONOMICA.

I. UXOR eius dicta fuit CONSTANTINA, quae fuit Tiberii Imp. filia: hanc Tiberius, cum diem mortis imminere sentiret, regalibus ornamentis ornatam Mauritio, cum a Persis victoriam reportasset, tradidit, dicens: Sit tibi imperium meum cum hac puella concessum: utere eo felix, memor semper, ut aequitate et iustitia delecteris. Paul. Diaconus.

II. LIBERI. Ex uxore Constantina liberos suscepit septem, quatuo filios: 1. THEODOSIUM, quem Augustum appellavit, et collegam Imperii fecit; postea ei GERMANI filiam elocavit. 2. CONSTANTINUM. 3. TIBERIUM. 4. ADVOCATUM. Et tres filias, quarum unam nomine GORDIAM, PHILIPPICO Duci in Oriente in uxorem dedit. Alii dicunt, quod haec Gordia Philippi uxor, fuerit Mauritii Imperat. soror.

III. ACTA POLITICA.

I. Ante Imperium.

I. Quia a puero instudiis omnibusque exercitiis equestribus diligenter se exercuerat, in aulam ascitus, et a Iustino II. Imperat. Secretarius est constitutus.

II. Propter eximias virtutes et industriam consilio Sophiae Augustae factus est Comes praetorianorum.

III. TIBERIUS cum praefecit exercitui, misso contra Persas.

II. Imperii occupatio.

Cum Mauritius a Persis victor Constantinopolin reversus esset, a Tiberio Augustus est appellatus. Tiberio vero defuncto, indutus purpura, redimitus diademate, ad curiam processit, et applausu acclamationibusque populi, primus ex Graecorum genere in Imperio confirmatus est. P. Diaconus.

III. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

In initio Imperii fuit gloriosus; sed in egressu factus est clamitosus.

Theodosium filium suum Imperii socium et successorem designavit; qui a Iohanne Patriarcha in festo Paschatos Constantinopoli coronatus est. A. C. 591, sed ad plenam Imperii administrationem


page 772, image: s0844

non pervenit: quia Phocas Imperium rapuit, et Mauritium una cum filiis occidit; ut postea dicemus.

VIRTUTES MAURITII.

Magnae in eo fuerunt virtutes. Nam

I. Publicae salutis et pacis studiosus fuit. Anno primo Imperii Mauritii, Caganus Sirmio potitus, insigni civitate Europae, legatos misit ad Mauritium, postulantes, ut octoginta milibus auri, quae per annos singulos accipiebant a Romanis, adhuc viginti milia adderentur. Imperator pacis conservandae studio non detrectavit. Postea etiam Cagano Elephantem petenti, quod eiusmodi belluam numquam vidisset: maximum eorum, quos habebat Imperator, misit. Similiter et lectum aureum sibi mitti petivit; sed et hoc Imperator facere non recusavit. Zonaras. P. Diaconus.

II. Prudens et Magnanimus fuit. Quo nomine laudat eum Euagrius: Fuit, inquit, vir prudens, in rebus gerendis diligens, et animo constans. Inscitiam autem tamquam matrem audaciae odit; et timiditatem, quae ei vicina et finitima est, sic a se depulit, ut in temeritate periculum, in cunctatione securitatem esse censeret Euagr. l. 5. c. 19. et l. 6. c. 1.

II. LIBERALIS fuit. Anno namque Imperii sui secundo ingentem subditis suis et Coss. Constantinopolitanis thesaurum donavit, unde PATREM PATRIAE, et CONSULEM OPTIMUM eum appellarunt. Suidas. Chron. Hed. P. Diaconus §. 1.

IV. CLEMENS, nec sanguinarius fuit. Nam Suidaas ita de eo scribit: Mauritius, inquit, duas res inter se contrarias coniunxit: summam animi magnitudinem, et clementiam, ab omni despicientia et supercilio alienam. Et Euagrius addit, Imperatorem operam dedisse, ut nullius sanguis, qui laesae Maiestatis reus fuit, funderetur. Euagrius lib. 5. c. 2.

V. Fuit amator venitatis. Aures namque supervacaneo sermoni obturavit, non cera, ut est apud poetam, sed ratione; qua tamquam clave sermonibus hominum autes, tum aperiret, tum occluderet. Euagrius lib. 5. cap. 19.

V. Diligens fuit. Quia de nocte consilium capere solitus est. Prudenter ab eo factum: nam nox ob silentium, solitudinem, vacationem a labore, tranquillitatem, collectionem et contractionem animi, aptior est meditationi, et consilium coctius proveniresolet. Unde pulchreinquit Homerus l. 2. Iliad.

*ou) xrh\ pannu/xion eu(/dein boulhfo/ron *a)ndra,
*w(= laoi/ t) e)pitetra/fatai, kai\ to/ssa me/mhle.

Hoc est,

Turpe Duci, somno totam traducere noctem,
Cui multi pepuli commissi, plurima cura.

VITIA.

I. AVARITIA et IRACUNDIA. Hunc excellentem et gloriosum Imperatorem avaritia tandem perdidit, cumque vita et Imperio exuit. Explendae enim avaritiae causa rapinas et caedes dissimulavit, milites, contra Scythas, et quidem asperrimo anni tempore, bellum gerentes, stipendiis defraudavit, et cum induciae inter ipsum et Caeganum Avarium Regem factae essent, brevi post violatae sunt, Ducesque Mauritii trucidarunt triginta milia Avarium, Sclavorum et Gepidarum, et ceperunt tredecim milia hominum; quos Mauritius ad Caganum remisit. Deinde Caganus Romanas provincias rursus aggressus. Tunc Imperator, misso Commentiolo cum numerosissimo exercitu, mandasse fertur, ut legiones, quibus ob seditiones quasdam et tumultus infensus erat, proderet hostibus. Itaque temere cum Barbaris congressus Commentiolus, ipse cum suis fugam, cui se ante pararat, capessit, ceteris partim caesis, partim captis, ad numerum duodecim millium. Caganus, pestilentia exercitum eius infestante, animo aeger domum properans, Mauritio significat, si captivos redimere velit, ut in singulos nummum unum pendat: quod cum Imperator facere nollet, omnes iussu Cagani occisi sunt; de quo infra in act. sag. et cap. 3. dicendum erit. Zonaras in Mauricio §. 3. Chron. Funccii. P. Diaconus.

II. ANIMI *a)taci/a. Haec simul et vitium et poena praecedentium fuit: et non tantum benevolentiam populi in adversa fortuna amisit, sed etiam virtus languefacta est, et multi errores consiliorum secuti sunt, sicut dicitur: Aeger animus semper errat. Nam Philippicum Ducem, cui nupta erat filia (vel, ut alii volunt, soror) Mauritii, inclusit in carcerem, falso suspicans, eum regnum appetere. GERMANUM, cui nupta erat soror uxoris Mauritii, velut auctorem suarum calamitatum incusabat, et poenas ei minabatur, qui, cum eum prehensurus esset, fugit in templum: unde extrahi eum, imo etiam exire volentem, multitudo minime pati voluit. THEODOSIUS Imperatoris filius, cui Germani filia nupta erat, caesus est fustibus: qui pater suspicabatur, eum adiuvare consilia soceri contra ipsum. P. Diaconus.

II. ACTA SAGATA.

Mortuo Tiberio, Imperatori Mauritio intulerunt bellum, ab ZOriente Persae: ab Occidente in Europa Avares, qui sociis Hunnis paulo ante ex Asia effusis occupaverant Ungariam, oppressis Gothis et Gepidis.


page 773, image: s0845

I. BEILUMIN ORIENTE GESTUM CONTRA PERSAS.

I. Sub Iustino contra Cosroem, Perfarum Regem.

I. Cosroes A. C. 572, irruit in Armeniam. Iustinus Imp misit Martinum Ducem, copiis tamen non satis instructum: qui Mesopotamiam petiit, et Nisibim obsedit: sed adeo contemptus est a Persis, ut ne portas quidem clauderent. Cumque Iustinus Imperat. Martinum ducem insuper ab exercitu removeret, exercitus ipse obsidionem solvit magno cum Iustini dedecore. Artabanus igitur Persarum Dux, cum nullus ipsi oppositus exercitus, Orientem crudelissime vastavit, Apameam, Heracleam, diripuit et incendit. Antiochiae etiam muros deiecit. Cum autem Iustinus Imp. deliquium mentis inde pateretur, Sophia coniux eius scripsit ad Persarum Regem Cosroem, et ab Imperii vastatione eum dehortata est, siquidem contra feminam viduam, et aegrotum Imperatorem bellum gereret: inducias igitur annuas ab eo impetravit.

II. Rex Persarum Cosoes rupta pace bellum Iustino intulit A. C. 578. Tiberius (tunc temporis Iustini Dux, verum iam Caesar creatus) contra ingentem exercitum collegit ex transalpinis fere circa Rhenum incolentibus, item ex Moesia, Illyrico et aliis: eumque Duce Iustiniano misit contra Persas, qui Regi Persarum persuasit, ut aliquandiu cum Romanis pacem faceret: interim Iustinus moritur, et Tiberius ci in Imperio succedit.

II. Sub Tiberio contra Cosroem, eiusque filium Hormisdam.

I. Finito induciarum tempore, Iustinianus Dux Tiberii Persas aggressus est, et praelio commisso, paululum abfuit, qum Rex Persarum caperetur: castra et tentorium eius capta sunt, una cum omnibus thesauris. Cosroes igitur bello et animo fractus, maerore confectus, legem tulit, ne unquam Persarum Rex Romanis bellum inferat: quam legem cum magna Regni Persici infamia tulit; ideo servata non est. IUSTINIANUS vero Dux in mediam Persiam ingressus, A. C. 579, iterum Cosroem fugavit: quo casu adeo exterritus est, ut moreretur, cum regnasset annos 48. Successit ei filius Hormisdas, qui bellum cum Romanis continuavit. Euagr. Zonaras.

II. A. C. 582. Tiberius cum exercitu contra Persas misit Mauritium, qui a Persis egregiam reportavit victoriam, dum castra Hormisdae et supellectilem eius cum elephantis cepit, quae Imperatori tantum reservata sunt, reliqua militibusdata, urbes quoque omnes atque munitiones, quas olim Persae Romanis ademerant, Mauritius recuperavit. Non multo post Imperator Tiberius, Mauritio successore electo, vitam cum morte commutavit.

III. Sub Mauritio contra Hormisdam.

I. A. C. 584. MAURITIUS Ducem Philippicum cum manu validissima contra Persas misit: qui cum proxime Nisibim pervenisset, atque inde in Persiam irrupisset, multa praeda abacta, in reditu impressionem in Mediam fecit, et oppidis vastatis, non minore praeda ibi parta Constantinopolim rediit. Cedrenus.

II. A. C. 585. Philippicus, iterum Persicos fines ingressus, rem aeque prospere gessit; sed propter morbum Martyropolim, atque inde Byzantium redit.

III. Philippicus A. C. 587, denuo Persas oppugnaturus, milites suos percontatus, an alacres essent ad pugnandum cum Persis; iis vero etiam iureiurando alacritatem suam testantibus, hostes aggressus est. Qui, etsi ad tempus restiterunt; tamen, cum Dux equos illorum caedi iussisset, et multi equi vulnerati cecidissent, Persae victi, magnaque clade accepta, fugam capesserunt. Philippicus vero illustrem victoriam consecutus ad bina milia captivos Constantinopolim misit. Postea iterum ad tria milia cepit, atque ita feliciter res gessit. Zonaras.

IV. A. C. 588. PRISCUS Dux Philippici loco in Persiam missus, qui elato supercilio quosvis contempsit: quapropter in odium venit, milites tentorium eius diripuerunt, eumque Edessam usque fugarunt. Cum vero repetitus ab exercitu redire nollet, exercitus ipse sibi Ducem elegit GERMANUM ex Phoenicia, (cuius supra mentio facla est) qui invitus tantum onus suscepit. Mauritius contra Philippicum eo ablegavit, sed nihil effecit. Persae igitur videntes, Romanum exercitum in seditione agi, fines Romanos invaserunt; sed a GERMANO Duce et militibus seditiosis ita excepti sunt, ut ne unus quidem in Persiam reversus sit. Cedrenus, Euagius.

V. Rex Persarum A. C. 589, captivos suos bello captos, in carcere, qui dicitur Lethe, conclusit. Illi autem occasione data contra eos qui se custodiebant insurrexerunt, se vinculis exsolverunt, et occiso Marusa, caput eius Byzantium attulere: quos Imperator cum magno gaudio suscepit. Interim Commentiolus Dux in Persiam missus est, qui multa


page 774, image: s0846

spolia Imperatori Constantinopolin misit. Hormisda igitur Rex Persarum Baram Ducem cum magno exercitu ad Imperii Romani fines vastandos ablegavit. Quo comperto, Imp. Mauritius cum magna potentia contra cum misit Ducem ROMANUM, qui cum Bara congressus gloriose cum devicit, et fere omnes Barbari in eo praelio perierunt. Hoc audito, Hormisda, Barae, imperio illi abrogato, ignominiae causa vestem muliebrem transmisit, ac legato eius per literas mandavit, ut eum occideret. Ceterum Bara, quautis in malis esset reputans, literas ab Hormisda ad se missas esse comminiscitur, quibus iracundiam suam adversus omnem exercitum declaret: easque militibus con vocatis, palam omnibus, recitari iubet, ac Hormisdae saevitia et immanitate commemoranda eos incitat ad bellum ei inferendum. Subito igitur eum aggressi, captum in carcerem coniecerunt. At ille professus, se consilium eis de Persarum imperio daturum, quod toti nationi bono futurum, monet, Ne filium suum Cosroem Regem creent, hominem inexplebilem, iniustum, insolentem, atque intolerandi supercilii; sed alium e suis filiis. Sed ei sententiae Procerum nonnullis refragatis, populares contra cum eoncitati, filium, cui regnum decreverat, et matrem in conspectu illius statim occiderunt: Ipse oculis erutis, in carcerem compactus: Cosroes a tota gente Rex electus. Is ad tempus patrem bene tractavit, et quamquam e custodia non eduxit, in ea tamen omnem ei cultum et obsequium praestitit. Qui cum nihil, quod a filio profi cisceretur, gratum haberet, imo contumelias pro beneficiis reponeret: iratus Cosroes, patrem latera fustibus tundendo occidi iussit. Id facinus odium Persarum ei peperit. Suscepta contra Baram expeditione, quosdam ex proceribus suis illis studere suspicatus, ac militari seditione perterritus, cum paucis ad Romanos confugit. P. Diaeconus, Zonaras.

VI. Mauritius cognito, Persas Cosroem regno pepulisse, illumque ad Romanos aufugisse, Praetori Commentiolo iussit, apud Hierapolim Cosroe~m suscipere, et imperialibus obsequiis honorare. Mauritius itaque filium sibi Cosroem Regem Persarum faciens, Narsetem cum legionibus auxilio misit ad regnum recuperandum. Is cum Bara congressus, illustri victoria potitus est, Persarum multis occisis, et ad sex milia captis, quos Cosroes ad se adductos iaculis omnes confecit. Bara superatus, fuga salutem quaesivit. Porro exercitus Romanorum Barae tabernaculum et suppellectilem accipientes, cum elephantis ad Costroen attulere. Itaque Cosroes magua victoria potitus, solium suum recepit. Verum Narses rediturus ad propria, Cosroi dicebat: Memor sis Cosroes praesentis diei, quo Romani tibi regnum donant. At ille fraudulentam occisionem metuens, petiit a Mauritio mille Romanos in custodiam sui habendos. Imperator cum magno Cosroem amore prosequeretur, petitioni eius locum dedit, et foedus cum eo inivit, quod duravit usque ad initium imperii Phocae. Iidem.

II. BELLUM IN OCCIDENTE CUM CAGANO REGE AVARIUM.

I. CAGANI insolentia. Caganus, postquam Sirmium nobile in Pannonia oppidum occupasset, missis ad Mauritium legatis, postulavit, ut LXXX milibus auri annui tributi adhuc viginti milia adderentur: quod Imperator pacis causa concessit. Inde elephantem sibi a Mauritio voluit mitti: quod etiam Imperator fecit. Verum homo insatiabilis, aut rumpendae pacis causas quaeritans, centenis illis alia vicena milia postulavit adici. Quod cum Imperator recusaret, ille bello Romanis illato, Sigidonem civitatem subvertit, et multas alias urbes Illyrico subiacentes subegit, minatus, se longum murum eitam eversurum. Itaque Mauritius, missis ad Barbarum legatis, pacem cum eo fecit. Zonaras.

II. Sed Caganus, ut insatiabilis et perfidus, dolo Romanos aggressus, ipse quievit. Sclavorum vero gentes quasdam ad populandas provincias concitavit, quae usque ad longum murum sunt progressae. Quapropter Imperator Commentiolo Duce creato, Barbaros improviso adventu Romanis finibus expulit, multis caesis, et praeda omni, captivisque receptis. Verum Caganus, exercitu reparato, cum infinita multitudine Thraciam ingressus. Cum igitur Cagani potentiam magnam esse Dux Mauritii Priscus videret, legatum ad illum misit Theodorum Medicum, sagacitate atque intelligentia ornatum. Hic legatus cum audiret Caganum alta spirantem, et cunctarum se gentium Dominum iactitantem, hac veteri historia recitata mitigare eum studuit. Audi Cagane, inquit, utilem narrationem: Sesostris Rex Aegyptiorum illustris et felix, opibusque clarus, plurimas nationes servituti subegit: Unde in superbiam prolapsus, in curru ex auro et lapidibus pretiosis constructo vehi solitus est: iugo subegit quatuor ex Regibus a se superatis, qui currum traherent. Id cum fieret in festivitate quadam insigni, unus ex Regibus saepe oculos retrorsum vertebat, contemplatus volutationem rotarum. Hunc percontatus Sesostris, cur ita respectaret? Intuens rotae volubilitatem, inquit ille, in qua summa cito fiunt ima, cogito fortunae instabilitatem, alias excelsa humiliantem, alias humilia


page 775, image: s0847

exaltantem. Sesostris parabolam intelligens, noluit currum a Regibus postea trahi. His auditis, Caganus subrisit, et ait, se pacempsectari. Priscus autem Cagano reddidit praedam pro transitu, exuvissque omnibus sumptis, sine dispendio amnem transivit. Porro Caganus, his susceptis, magnifice laetabatur. P. Diaconus.

III. Cum iam alta pax esset in Oriente propter amicitiam cum Persis iunctam, et Cosroes restitutus esset; Caganus in Europa et Thracia tumultuatur. Mauritius Imp. ipse, cum ver inciperet, praeter voluntatem suorum in Thraciiam contra hostes proficiscitur. Exeunte autem eo, ad Septimium urbem Solis Eclipsis facta est: cumque esset apud Rhegium, multitudinem pecuniis animavit. Cum autem venatum pergeret, sus silvestris valde grandis impetum contra Imperatorem fecit. Equus ob terrorem miraculi eicere eum nitebatur. Diutius ergo tumultuatus, Imperatorem iactare nequivit. Itaque sus a nemine actus abscessit. In Perinthum praeterea navigio iter faciens, ventis vehementibus, et pluvia facta, nautisque desperantibus, scapha Imperatoris asportabatur, ita ut inopinate salvus ad locum, qui dicitur Daonium, vix veniret. Nocte vero illa, muliercula pariebat, et voces miserabiles emittebat: cumque mane factum fuisset, misit Imperator videre, quod acciderat. Et invenerunt puerum natum, oculorum et palpebrarum exsortem, manibusque carentem; a lumbo autem erat ei ut cauda piscis naturaliter haerens. Quo viso, Imperator praecepit, ut occideretur. Hac quoque die Imperatoris equus, qui aureo erat circumdatus ornatu, repente scissus est cadens. Imperator ex his omnibus auguratus tristis erat: nulla ideo re tentata, domum redibat. P. Diaccnus § 9.

IV. Cum Caganus vicina Sirmii et Sigidonem devastaret, Mauritius praetorem Europae PRISCUM adversus cum ire mandavit. Priscus vero Sylvianum, Subpraetorem factum, praecurrere iussit: et contra Barbaros procedentes bellum inivere, et Romani ab iis victoriam reportavere. Quo audito Caganus, magno exercitu sumpto, Sylviano occurrere properabat. At Sylvianus visis multitudinibus stupefactus, ad Priscum se contulit. Caganus Romanorum recessum comperiens, ad matitima se contulit, deinceps ad satctum Alexandrum, et hunc omnia devoranti igni tradidit, et occasione capta Priscum Ducem obsedit. His auditis, Mauritius, quid foret agendum, haesitabat. Tum optimo inito consilio armatur contra infinitum numerum Barbarorum, et uni excubitorum magnis donis atque promissionibus persuadet, ut sponte in Barbaros irruat; eique dat literas ad Priscum, continentes haec: Gloriosissimo Praetori Prisco. Noxium Barbarorum conatum ne formides: ad perditionem enim eorum factum est hoc. Scito enim, quia cum multa confusione revertetur Caganus in regionem suam, quae sibi a Romanis deputata est. Propterea perseveret gloria tua, penes Zurulum circumvagari faciens illos. Mittemus enim per mare naves, et captivabimus familias eorum; et cogetur ad propria, confusione refertus atque iactura, remeare. Caganus, literis comprehensis ac lectis, cum suis timeret, pacem cum Prisco fecit, paucisque muneribus acceptis, in regionem suam regressus est. P. Diaconus §. 10. Zonaras.

V. CAGANUS aliquot annos post, nempe A. C. 599 foedere dissoluto, contractis copiis suis Dalmatiam in vadit. PRISCUS Dux paucos quosdam exploratum mittit, qui ex insidiis Caganum aggressi, eum praeda exuunt, et salvi ad Priscum revertuntur. Euagrius.

VI. CAGANUS anno sequenti in Moesiam circa festum Paschatis irruit, quo tempore exercitus Romanus inopia commeatuum laborabat. Id enim cum cognovisset Caganus, Prisco Praetori Mauritii nuntiari iussit, ut plaustra sibi mitteret, ad deportanda ipsis alimenta, quo festivitatem Paschalem cum hilaritate celebrarent. Quadraginta ergo plaustra plena commeatu Romanis misit. Vicissim et Priscus species Indicas Cagano remisit, piper videlicet, et folium Indicum, et costum, et casiam, et alia aromata pretiosa. Fuerunt igitur induciae inter utrumque exercitum, donec festum durabat. Postea proeliis aliquoties concurrerunt: modo Romani, modo Barbari victi sunt. Deinde Mauritius cum numerosissimo exercitu contra Caganum misit Ducem Commentiolum, cui clam in mandatis dedit, ut legiones, quibus ob seditiones quasdam et tumultus infensus erat, hostibus proderet. Temere ergo hic cum Barbaris congressus, ipse cum suis fugam, cui se antea paraverat, capessit. Ceteri partim caesi, partim capti sunt, ad numerum duodecim millium. Ea victoria Caganus elatus in Thraciam descendit, et usque ad longum murum processit. Cumque Commentiolus venisset Byzantium, maxima urbi turbatio et aestus incubuit, ita ut timore detenti, consilium caperent Europam deserendi, et in Asiam et Chalcedoniam migrandi. Quin et Imperator Cagani adventu ita turbatus, ut de relinquenda Constantinopoli cogitaret. Legatos igitur Mauritius misit, qui pacem cum Cagano componerent: in cuius tractatione Imperator promisit quinquaginta milia aureorum annua. Interim exercitum Cagani pestis inguinaria infestavit, et septem filii eius uno die partim febri,


page 776, image: s0848

partim peste mortui sunt: ingens praeterea Barbarorum multitudo hac inguinaria peste periit; ita ut post triumphale gaudium cum carminibus et canticis, lamentationes et lacrimae, et luctus sine consolatione possideret Barbaros. CAGANUS igitur animo aeger domum properans, et cum captivis in itinere impediretur, significavit Mauritio, se illos redditurum, si pro singulis singula numismata redderet. Quod cum Imperator recusaret, unum pro singulis nummum postulavit. Cum vero nec hunc, nec etiam eius dimidium consequi posset, Caganus furore concitus, iis omnibus obtruncatis, domum rediit. Hos igitur captivos non liberatos, martyres recte dicere possis. Zonaras, P. Diaconus, Cedrenus.

II. ACTA ECCLESIASTICA.

MAURITIUS pius et religiosissimus Imperator fuit. Nam in pietate ac timore Deo servivit, veram religionem defendit, sinceros verbi divini doctores promovit, et salutem Ecclesiae summo studio quaesivit.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

INgressus Mauritii fuit felix et gloriosus; sed exitus tragicus et calamitosus, quem multa praecesserunt prodigia, et somnia.

1. Anno Antiocheno 637 ineunte, A. C. 588, urbs Antiochia ingenti terrae motu corruit. Perierunt ad 60000 hominum. Euagrius.

2. Cum in Aegypto Menas praefectus in Niloamne iter faceret cum populo, in loco qui *de/lta dicitur, Sole oriente, in flumine visa sunt animalia, speciehominis, mas et femina. Mas erat bene compositus, pectore amplo terribili aspectu, fulvo crine, intermixtis canis, usque ad lumbos nudus, ceteras partes aqua tegente. Hunc praefectus iuramentis constrinxit, ne destrueret adspectum, priusquam omnes saturati hoc inopinato spectaculo. Mulier et mammas habebat, et levem faciem, ac demissos crines. Usque ad horam nonam populus cum admiratione animalia ea spectavit, quae hora nona in flumen demersa sunt. Zonaras, Diaconus.

3. Anno Imperii Mauritii 13, in suburbanis Byzantii duo pueri nati sunt; quorum alter quadrupes, alter duos vertices habuit. Diaconus §. 12.

4. Conspectus est Cometa, qui ab ensis specie cifi/as2 dicitur. Diaconus.

5. Monachus quidam strictum circumferens gladium, per plateas exclamavit: brevi Mauritium gladio periturum. Idem.

6. Herodianus quidam Mauritio palam, quae ipsi eventura essent, denuntiavit. idem.

7. Mauritii confessio, eiusque somnium. Imperator tandem in se reversus, et sciens quod nihil Deum lateat, sed omnibus reddat secundum opera ipsorum, et paenitem facti de captivis non redemptis, quod sic homicidii reus factus esset, expedire iudicavit, in hac vita se recipere a peccato, et non in futura. Ad omnes igitur Ecclesias scripsit, culpam deprecatus, iussitque pro se apud Deum intercedi, ut poena divina mitigaretur. Non multo post nocte quadam in somnio vidit imaginem Salvatoris nostri, in sublimi cruce pendentem, et iuxta eum stantem multitudinem trucidatorum, ipsum accusantium. Visum est igitur Mauritio, se a Christo vocari. Accedit igitur ad CHRISTUM, sic interrogantem eum: Mauriti, utrum vis luere poenam pro captivis his interfectis, in hac vita, an in altera: Ille supplex procumbit, rogat ut sibi parceret in altera vita: ac in hac potius sumeret poenas. Tunc CHRISTUS: Ergosi vis in altera vita non puniri, in hac vita lues tuorum peccatorum poenas: ideoque tradam te in potestatem Phocae, ut interficiat te cum tota familia. Mane expergefactus Mauritius, ac nimium illo somnio perterritus, ad se vocavit Philippicum, quem ante suspectum habuerat, dixitque ad cum: Philippice, saepe habui te suspectum, quod affectares regnum meum: iam vero te omni suspicione libero. Simulque ad pedes Imperaetor se proiecit, dicens: Ignosce mihi propter Dominum, quia peccavi tibi: modo enim certissime scio, quod nihil peccaveris in me. Nam hac nocte mihi revelatum est in somnio, me interficiendum esse a Phocae. Quaerit igitur, qualis esset? Ibi Philippicus inquit: Nihil est quod verearis a Phoca: est enim homo timidus. Ibi statim Mauritius subiecit: Si timidus est, est homicida. Omnis enim timidus est homicida et crudelis. Sicut in veteri proverbio dicitur: *pa=n deilo\n foniko/n. Zonaeras, Diaconus.

8. Magna populi seditio, et tumultuaria PHOCAE electio. Causa amissi Imperii et tragici exitus Mauritii fuit avaritia et iracundia. Nam

I. Ducem Commentiolum cum ingenti exercitu misit contra Caganum, eique mandavit, ut milites, quibus infensus erat, hosti proderet: quod Commentilous fecit, et ita ad duodecim milia Romanorum a Barbaris capti Sed postea Caganus Mauritio ostendit, se illos redditurum, si in singulos nummum unum penderet. Recusante Imperatore, medium nummum postulavit: verum cum nec tanti milites redimere vellet, partim ex tenacitate,


page 777, image: s0849

partim militum odio, Barbarus iratus omnes interfici iussit. Quare milites Mauritii de clade a Cagano accepta inter sedisceptarunt, et culpam eius in Commentiolum contulerunt, qui exercitum prodidisset: et Recuperatores ad Imperatorem miserunt, qui Commentiolum accusarent; inter quos etiam fuit PHOCAS, qui post imperavit. Huic Imperator, cum causam exercitus liberius ageret, colaphos infligi et barbam evelli iussit; et querimoniam populi adversus Commentiolum non suscepit, sed hos re infecta dimisit. Unde in tantum odium venit, ut in die Natali Christi ingrediens templum, pene lapidibus obrutus sit. Cedrenus, Diaconus.

II. Tum Duci mandarat Imperator, ut Istro cum copiis traiecto, inde per hiemem commeatum peteret. Id consilium IMperatoris ab avaritia profectum erat, ut legionibus latrocinio se sustentantibus, militaria stipendia lucraretur. Concitata ergo seditione, milites statim Phocam Centurionem, super clypeos elatum, Exarchum proclamarunt: qui propositum urgens, Constantinopolim totum exercitum duxit: et cum ad urbem pervenisset, a factioso populo intromissus, statim diademate ornatus est a Patriarcha Cyriaco: qui a tyrannode Orthodoxa fide, et ut sine perturbatione ser varet Ecclesiam, professionem extorsit. Mauritius Phocae adventu cognito, orto etiam in urbe tumultu, media nocte exutus Imperatoria stola, et privata vest amictus, cum uxore liberisque fugam arripuit: filium autem Theodosium ad Cosroem Regem Persarum misit, ut recordaretur eorum, quae ubi facta fuerant a se, et vicissitudinem benefici rependeret filio suo. Zonaras, Diaconus.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Cum inter Prasinos et Venetos de stationibus controversia orta esset, Phocas satellites quosdam misit, qui turbam compescerent; quorum unus cum tribunum Venetum per contumeliam pepulisset, Veneti indignati clamarunt: Abi, cognosce statum rerum, disce ordinem: Mauritius nondum est mortuus. His auditis, Phocas in caedem Mauritii incitatus, missis militibus Chalcedonem, (quo ae. grotus cum coniuge et parvis filiis et filiabus fugerat) eum ex fuga retraxit. Suntque ibidem in portu Eutropii, Phoca spectante, primum filii eius necati: ex quibus cum infans quaereretur, dixit Mauritius, eum esse apud nutricem. Missum est ad illam, ut afferretur infans. Nutrix, misericoridia mota erga Imperatoris filium, ipsum abdidit in loco, et suum filium pro eo mactandum carnifici tradere voluit. Pater agnovit, suum non esse, nec voluit infantem alium pro suo interfici. Dixit igitur ad Phocam: Iste non es tmens: parcas alieno innocenti sanguini, et iubeas adferri meum. Coacta est igitur nutrix adducere Imperatoris infantem; qui adductus, patre etiam intuente, est transfossus: et quidam referunt, quod eo occiso, lac cum cruore effluxerit, sic ut spectatores omnes lamentarentur. Deinde tres filiae; post has mater CONSTANTINA, boni Principis Tiberii filia: (quamquam alii referunt, quod Constantina prius post mortem Mauritii cum tribus filiabus sit occisa.) Spectaverat Mauritius filiorum et filiarum neces mirando silentio; sed cum videret, sanctam coniugem etiam feriri, (uti expresse habet Philippus in Chron. p. 538. Item in Locis Manl. p. 118. Et in Locis Theolog. 457.) hanc edidit confessionem suorum delictorum: IUSTUS ES, DOMINE, et RECTUM IUDICIUM TVUM. Psal. 119. v. 137. Tandem et ipse securi cervicem subiecit, et mortem subiit, repetito iterum hoc versiculo Psalmi: Ustus es, Domine, et rectum iudicium tuum. Anno aeratis 63, Imperii 20. Onuphrius.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Philippus in Chron. scribit, cadavera in littora esse abiecta, et ex edicto Phocae, multis diebus in campo iacuisse, donec feterent; deinde autem ab eunucho quodam in templo sepulta esse. Zonaras vero §. 4. in Mauritio refert, quod uxor Mauritii CONSTANTINA post mortem mariti cum tribus filiabus sit occisa, et in aede Divi Mamantis vicina moe nibus sepulta, atque eius sepulchro hoc Epitaphium inscriptum ab eunucho, sive cubiculario Iustiniani Pharasmane, qui sepulturam curavit:

Hic sita quae Regum (dolorheu!) miseranda dusrum:
Uxor Mauritii, filia Tiberii.
Quae, partu monstrante meo, fecunda probavi,
Multorum esse etiam posse bonum Imperium.
Militis huc furor, et populi levis ira, maritum,
Me, sobolemque meam sanguinolenta tulit.
Heu mihi, quid gemitis Nioben? Ego mortua spiro,
Aspera continuis saxa rigo Lacrimis.
Cladibus haud Hecubae certent Iocastaque nostris,
Nam levior dolorest: caesus uterque parens.
Saeve, quid infantes perimis, vitiique dolique
Ignaros? Aetas quid dedit illa mali?
Non libi Roma meis iam praebeo frondibus umbras,
Turbine Threicio stirpitus interii.

II. THEODOSIUS Mauritii filius a patre ad COSROEM Regem Persarum praemissus erat, auxilia contra Phocam petiturus. Hunc quoque ex


page 778, image: s0850

fuga retractum Phocas trucidari iussit. Is ante mortem hanc precationem effudit: Domine Iesu Christe, tu scis, me nullum hominem iniuria affecisse: nunc ergo mihi eveniat, ut iubet tua potentia. Miscell.

III. Caesi quoque sunt Mauritii amici et duces: PETRUS Mauritii frater, GERMANUS socer Theodosii, et filia eius, Theodosii coniux, COMMENTIOLUS, et alii.

LXII. IMPERATOR, PHOCAS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

EXobscura familia in Thracia oriundus fuit. Parentes eius ignorantur.

II. Appellatio.

PHOCAS appellatus est foedo nomine atque omine, iuxta versum:

Conveniunt rebus nominasaepe suis.

Nam *fw/kh, Phoca est, bellua marina, valde vorax, corio et pilis tecta, per somnum mugiens. Unde et vit ulus marinus appellatur. Coit canum more, paritque in terra animalium ritu. Huc pertinet illud Virg. l. 4. Georg.

—— Et turpes pascit sub gurgite Phocas.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, et Mores.

COrpore Phocas scribitur deformis fuisse, aspectu terribilis, capillis flammantibus: qui argumentum fuerunt naturae adustae. Mores tribuuntur ei immites et feri.

II. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius LEONTIA dicta fuit, ex qua unam suscepit filiam, nomine DOMNENTIAM, quam Prisco patricio matrimonio iunxit.

III. ACTA POLITICA. Imperii occupatio.

Cum Mauritius ob avaritiam apud milites in odium incurrisset, illi concitata seditione Phocum, Centurionem super clypeos elatum, Exarchum proclamarunt. Phocas igitur cum exercitu Constantinopolin profectus; quo cum venisser, a seditioso populo in urbem intromissus, ibique ab Episcopo et Senatu exceptus, et cum professus esset, se recte sentire in religione Christiana, in templo D. Iohannis Imperator proclamatus, mense Novembr. A. C. 602. et a Patriarcha Cyriaco coronatus est; ubi duobus moratus diebus, tertia die introivit regalia, super imperialem sedens carrucam. Porroquinta die coronavit LEONTIAM uxorem suam Augustam. P. Diaconus. Zonaras.

1. INGRESSUS eius fuit I. FRAUDULENTUS. Quia militum cor furatus est, cum ab iis Legatus missus ad Mauritium, insolentius contra Imperatorem locutus est. Professus quoque est, se recte sentire de religione.

2. VIOLENTUS. Quia sanguine Mauritii, eiusque totius familiae occisae, Imperium suum stabilivit.

II. PROGRESSUS fuit tyrannicus. Quia uti potestatem acquisivit, ita usurpavit; nempe crudelitate grassatus est in Mauritium, eiusque uxorem, liberos atque amicos, sanguine eorum omnia complendo, adeo ut verius Tyrannus, quam Imperator fuerit.

III. EGRESSUS fuit tragicus: uti postea dicemus.

Regula I.

DEUS Tyrannos dat in ira sua. Hoseae cap. 13. V. 11. Exemplum habemus in hoc Imperatore, quo Sol vix ullum vidit indigniorem et iniustiorem. Nam Codrenus scribit, quendam ex religiosis, Phoca imperante, DEUM ad disceptationem provocare ausum, quaesivisse, Cur tam impium Christianis imposuisset Imperatorem? Postea eundem audivisse vocem, cum quidem neminem videret, sibi dicentem: Se deteriorem alium invenire potuisse neminem: at hoc meruisse Constantinopolitanorum peccata.

Regula II.

Seditiosi consumi solent a Tyrannis, quos ipfi elegerunt.

EXEMPLA.

I. Sichemitae Abimelechum declararunt Regem: paullo post Duce quodam Gahale ab eo defecerunt. Abimelechus ira percitus urbem invadit, seditiosos opprimit, puberes omnes occidit, urbem amplam unum rogum facit, et in patriae ruderibus salem seminat. Iudic. cap. 9. v. 45.

II. Memorabile est, quod Cedrenus refert, seditiosos illos milites, qui neglecto Mauritio Imp.


page 779, image: s0851

Phocam ad tyrannidem evexerant, adeo fuisse sub Phoca consumptos, ut cum HERACLIUS creatus Imper. accuratam militum recensionem ageret, de universa militum multitudine, quos a Mauritio conscriptos Phocas acceperat, tantum duo superfuerint. Tam felix eis fuit imperium Phocae, quem illi coronaverant.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

Initio bonam de se spem praebuit subditis, exspectantibus per ipsum Romani imperii restaurationem: quia vir militaris erat, et saepe victoriam ab hoste reportarat. Sed ille, postquam Imperatoriam dignitatem consecutus fuerat, totum sese vitiis dedidit, et Rem publicam minime curavit. Nam,

I. Fuit IGNAVUS. Quoniam cum aulicis suis Persico more solitus est secreta omnia disponere Hi legatos audiverunt, iudicia administrarunt, Magistratus damnarunt. Imo desidia atque ignavia eius hostes Romani imperii undiquaque potentiores facti. In occidente Germanias, Gallias, Hispanias, et bonam Italiae partem, Pannonias item et Moesiam magis magisque abstulerunt. In Oriente vero Persae Mesopotamiam, Syriam, Palaestinam et Phoeniciam subegerunt: in Atmeniam, Cappadociam, Paphlagoniam et Galatiam incursiones fecerunt. In Europa Avares Thraciam vastarunt. Ita quidem, ut quasi umbra tantum quaedam de imperio Romano restaret. Diaconus. Pomp. Laetus.

II. AVARUS fuit. Longe studiosius enim Mauritio colligendae undique pecuniae incubuit, et avarissime tributa exigenda mandavit: imo tantae fuit av aritiae, ut subditos, quibuscumque posset modis, expilaret, et undiquaque opes corraderet: militibus quidem stipendia non omnino denegavit, sed ca nimium parce praebuit. Diacon. Pomp. Egnat.

III. LIBIDINOSUS suit, adeo ut raptas coniuges aliorum stupraret.

IV. CRUDELIS, PERFIDUS, et EBRIOSUS fuit. Nam 1. Mauritium, eius coniugem, liberos, omnesque cognatos misere trucidari iussit: uti in historia praecedenti dictum. 2. NARSES ab co defecerat, Edessa occupata, et acceptis a Cosroe Persarum Rege auxiliis. Postea frater Phocae ad eum missus est, qui iureiurando fidem ei firmavit, nihil eum mali passurum ab Imperatorre, si rediret ad eum. At Phocas nulla fidei datae ratione habita, vivum eum cremavit: quod magnum dolorem Romanis attulit. Sic enim formidolosus Narses fuerat Persis, ut pueros quoque suos, nominando Narsetem, terrerent. Zonaras. P. Diaconus.

3. Cum Phocas Circenses ludos edidisset, ac sub vesperam vino se ingurgitasset, et tardius rediret, clamavit populus: Expergiscere Phoca! Cumque non statim ad spectaculum procederet, vociferati sunt: Rursus vinum bibisti, rursus mentem amisisti. Ob hoc convicium ira correptus, multis membra praecidit, multosque viros nobiles et praestantes occidit. Zonaras. Diaconus.

4. Cum praetoriani milites conviciis Imperatorem lacessivissent, furore percitus multos occidit, multos truncavi; nonnullos in mari demersit: plurimos praefecto ad supplicium in praetorio custodiendos tradidit. Praetoriani contra praetorium et curiam cremarunt, et effregerunt carceres: quibus iratus Phocas omnes simul exauthoravit. Zonaras. Miscell.

5. Annoimperii sui quinto, filiam Domnentiam Prisco Patritio et Comiti excubitorum in uxorem dedit, et factis magnificis nuptiis in palatio Marniae, iussit fieri ludum equestrem; in quibus, quod imagines Prisci et Domnentiae publice propositae essent, a populo ambo Augusti proclamti sunt. Id vero Phocas molestissime tulit, et statim eos, qui imagines proposuerant, decollari iussit, ac Priscum generum odio habere coepit: et inquisitione facta, cum plurimi suspecti essent novarum rerum, eosdem in carcerem coniecit: qui cum angustior esset, plurimi in tanto foetore defuncti sunt. Matrona autem quaedam proxime carcerem habitans, cum miserias captivorum nosset, sponte cessit aedibus suis, easque Phocae dedit ad ampliandum carcerem. Zonaras. Miscell. et Glicas.

V. TIMIDUS fuit. Cum Imperator Mauritius somniasset, se tradi iugulandum suo militi Phocae, ideoque Philippicum interrogaret, qualis esset Phocas, isque respondisset, centurionem ambitiosum esse, sed timidum: Sitimidus est, inquit Imperator, homicida est. Hoc enim vetustas dixit, *pa=n deilo\n foniko\n.

Plutarch. in Artaxerex Tit. 1. p. 1024. Timiditas in tyrannide funestissima est: Placidus, mansuetus, et suspicione liber, animus fortis. Unde immites et maxime indomitae ferae meticulosae sunt pavidaeque. Generosae ex audacia confidentiores, non declinant consuetudinem, vel eorum attrectationem.

II. ACTA SAGATA.

Cosroes Persarum Rex, certior factus de Mauritio Imperatore amico suo caeso, arma Phocae intulit, quinto mense post occisum Mauritium. Contra hunc Phocas misit cum exercitu Narsetem et Germanum: cum his Cosroes praelio congressus.


page 780, image: s0852

cos vicit, et magna clade adfecit. Cedren. Diacon. Nicephorus.

Postea cum Imperator non haberet exercitum, quem hostibus opponeret, et rem militarem negligeret; hostes imperii Romani undiquaque potentiores facti: ita ut eo ventum sit, ut tantum quasi umbra quaedam de imperio Romano restaret, et aut nomen imperii deleretur, aut Phocas occumberet. Cedrenus, Zonaras, Diaconus.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. MAURITIUS Imp. Constantinopolitanum Episcopum passus fuerat se nominare Oecumenicum, h. e. universalis Ecclesiae Praesulem. Quam arrogantiam reprehendens Gregorius Pont. Roman. exclamat: O tempora, ô mores! Ardet undique bellis orbis terrarum, trucidantur ab Idolorum cultoribus Christiani, delentur a Barbaris urbes et templa: et tamen sacerdotes, velut insu Itantes calamitatibus, vanitatis nomina usurpant, et titulis profanis sese ostentant. Nomen tamen Oecumenici Romano Episcopo Phoca concessum, Bonifacius III. Gregorii successor cupide arripuit. Atque inde initium sumpsit Tyrannis Hierarchiae Romanae, cum sedem Romanae Ecclesiae, sogante Bonifacio, Phocas statuisset, caput esse omnium Ecclesiarum, et Romanum Episcopum iussisset superiorem esse Constantinopolitano et ceteris omnibus. Similiter Bonifacius a Phoca impetravit PANTHEON templum, ab Agrippa tempore AUGUSTI Imp. exstructum, idque in honorem virginis Mariae ROTUNOAE, et omnium Martyrum consecratum est. Anastas.

II. A. C. 609 ingens Antiochiae seditio mota est, qua Iudaei Christianos crudelissime persecuti sunt, multos occiderunt, et Anastasium Episcopum in foro combusserunt. Phocas exercitum misit Antiochiam, iussitque quaestionem haberi. Multi iudaeorum partim occisi, partim mutilati, urbe eiecti sunt. Zonaras, Diaconus, Miscell.

Prodigia.

I. Imperante Phoca, orbem tetrarum, praecipue vero Italiam, gravissuna et intolerabilis fames pressit. Tantus etiam fuit hiemis tigor, ut mare frigore congelatum, pisces postea mortuos eiceret. Chron. Funccii fol. 121.

II. Miraculum quoddam refertur a Sigeberto, quod videlicet pauper quidam a nautis eleemosynam petierit. Cui illudentes nautae refponderunt, se praeter lapides nihil habere Mendicus igitur istam impietatem nautarum exsecrans, inquit: Omnia ergo, quaecumque manducabilia sunt in navi, vertantur in lapides; quod et factum est: lapidum enim duriciem omnia, quae prius manducabilia fuerant, sortita sunt, licet color et forma ciborum pristina manerent. Sive autem vere hoc factum, sive ab aliquo confictum est; certe miseri non sunt irridendi, nisi DEI itam et vindictam severam in nos provocare voluerimus. Sigebertus in Chron. Hist. Magd. Cent. 7. cap. 13. pag. 560.

III. Merito quoque magnum prodigium dici potest, quod imperium Roman. Monstrum Imperatoris, nempe Phocam, habuerit; et quod Pontifex roman. Episcopus Occumenicus a Phoca constitutus sit.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

CUm eo ventum esser, ut aut nomen imperii deleretur, aut Phocas occumberet: milit Senatus et ipse Dux Priscus legatos ad Her aclianum, eius Heraclii patrem, qui post imperio potitus est, Africae et Libyae Praefectum, orantes, ut se a tyrannide Phocae vindicaret.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Heraclianus igitur cum classe et magnis copiis militum filium Heraclium: GREGORAS patricius cum multis equitibus, et magno exercitu misit Nicetam, ea conditione, ut uter prior urbem occupasset, et Tyrannum sustulisset, is imperio potiretur Antervertit autem HERACLIUS, et commissa ad portum pugna, superior evasit, adiuvante Prisco, qui praefecti honore fungebatur. Regiam vero cum multis militibus Photius occupavit, unus ex illustribus, cuius uxorem Phocas vi constupraverat. Cumque satellites desperata falute regia cessissent, Tyrannum solio deturbavit, direptaque purpurae, pullam ei vestem induxit, et captivum heraclio exhibuit. Qui cum dixisset: Itane miser Rem publ. administrasti? Phocas ex desperatione respondit: Tu vero melius eam administrabis? Ob quod dictum iratus Heraclius, calcibus in eum insiliit, et castrari iussit. Alii eum statim occisum, alii manibus et pedibus prius amputatis, et virilibus (ob lasciviam, et multorum coniuges adulterio contaminatas) exsectis, postremo obtruncatum esse tradunt. Atque ita Tyrannus imperium male partum, maleque adminiltratum, male amisit, cum per octennium imperio insultasset. Cedren. Zonar.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Infelix Tyranni cadaver, quod eius reliquum


page 781, image: s0853

fuit, in Bove (est locinomen) crematum est, ubi caminus fuisse perhibetur aereus, forma bovis, Pergamo translatus: unde et loco nomen factum.

II. Sunt et Tyranni fratres, aliique necessarii interfecti. Zonaras, Cedren. Onuphr.

AXIOMA.

Omnis fere Tyrannus tragicum habet exitum.

Id quod testantur exempla tum sacra, tum profana.

I. SACRA.

I. PHARAONEM gravissimas poenas dedisse Iegimus. Fluctibus enim maris Rubri obrutus est, totusque exercitus cum eo: sicut scriptum exstat Exod. 14. v. 28.

II. ABSALOM propter tyrannidem, incestum et impietatem, alique scelera, quae in fratrem Amnon, sororem, ipsumque Parentem exercuerat, iusto DEI iudicio, in fuga e quercu pendens cappillitio, misere transfoditur 2 Sam. 18. v. 14.

III. ACHAB propter iniuste lapidatum Naboth, in praelio sagitta ictus occumbi: eoque in loco, quo canes fanguinem Naboth linxerant, lambunt etiam ipsius sanguinem canes. 2 Paralip. 18. v. 34, 38. Iuxtaillud 1 Reg. 21. v. 21. 2 Reg. 6. vers. 7.

IV. Idem testatur exemplum Iezabelis, 2 Reg. 9. Antiochi Epiphanis, 2 Maccab. 9.

V. HERODES Ascalonita Christum occidere tentans, plurimosque pueros nec tradens, Matth. 2. v. 16. propter tyrannidem graviter punitur a DEO: ut legere est apud Iosephum lib. 17. Antiquit. Iudaicar. cap. 7. Item lib. 1. de bell. Iudaic. cap. 21.

VI. HERODES Tetrarcha, alias ANTIPAS dictus, qui Iohannem Baptistam decollavit, in exilio miesere periit: teste eodem Iosepho lib. 18. Antiq. Iudic. cap. 14.

VI. HERODES ACRIPPA, qui Iacobum patruelem Domini interfecit, a vermibus erosus animam efflavit: ut patet ex Act. c. 12. v. 22, 23.

II. PROFANA.

I. NERO primus auctor persecutionis in Christianos, interfecit Octaviam uxorem: matrem praeterea Agrippinam, cuius dissecuituterum, ut videret, quo in locoipse, antequam nasceretur, delituisset: etiam praeceptotem Senecam, Apostolos item Petrum et Paulum sustulit. Is violentas sibi inferre manus tandem coactus est. Eutropius lib. 8.

II. DOMITIANUS persecutor Iohannis Euangelistae, non sine sanguine occubuit. Nam in cubiculo a suis propriis ministris, conscia etiam uxore Domitia, multis vulneribus trucidatus est. Sueton. Eutrop.

III. TRAIANUS horrenda paralysi, et simul hydropisi, exstinctus est.

IV. DECIUS in voraginem abiectus, ab eadem absorptus est.

V. GALERIUS et MAXIMINUS in eos inciderunt morbos, quos nulli medici sanare, imo ne ferro quidem potuerunt. Unde divinam esse plagam ipsimet fateri coacti sunt: ut exstat apud Eusebium lib. 8. et. 9.

VI. Ita quoque tyrannus Phocas miserabili morte exstinctus est. Nam (uti supra dictum) detruncata suntei brachia et pedes: et sic iacuit diu, ut duriter excruciaretur, nec cito mori posset.

LXIII. IMPERATCR HERACLIUS.

CAPUT I. DE ORTV.

PATER eius dictus HERACLLANUS, qui Africae et Libyae Praefectus fuit.

MATER eius ignoratur.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

I. UXORES habuit duas.

PRIOR fuit FABIA, quam in coronatione (mutato eius nomine) EUDOCIAM appellavit.

POSTBRIOR dicta fuit MARTINA fratris eius filia.

II> LIBERI.

Ex priore uxore suscepit 1. filium HERACLIUM iuniorem, quem A. C. 613. in autumno Augustum appellavit, mutato nomine Heraclii in CONSTANTINUM. 2. filiam EPIPHANIAM, quae tamen ante Heraclium nata, et similiter a patre A. C. 613. in vere Augusta dicta est.

Ex posteriore uxore suscepit filios: FABIUM, quem et Heracleonam vocavit; et DAVIDEM. Zonaras in Heraclio §. 6. et 7. Miscell.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Occiso Phoca, mox consensu Senatus et


page 782, image: s0854

militum Imperator electus, et a Sergio Patriarcha coronatus est. Eodem quoque die Eudociam sponsam diademate ornavit. Ita simul et Imperatorias et nuptiales coronas acceperunt: eodem die et Imperatores appellati. Zonaras, Cedrenus.

II. Imperii administratio.

I. Initio pie, iuste et laudabiliter imperium administravit. Et quidem duabus rebus maxime insignis est ipsius gubernatio: quarum altera felix fuit, repressio Cosrois Persici Regis; altera calamitosa universo generi humano, videlicet initia et sectae regni Mahometici.

Palam autem hic Princeps fortissimus et victoriosissimus professus est, neminem sibi praeter DEUM auxiliari posse: in quo vincere praeclarum sit, ac decorum: quo volente, unus mille facile persequatur. Unde hoc Symbolo usus est: ADEO VICTORIA.

Sic et Euripides scribit in Supplicibus:

*a)reth\ ou)de\n fe/rei
*brotoi=sin, ei) mh\ to\n xrh/zont) e)/xei.

id est,

Nil fortitudo proderit mortalibus,
Sinon opitulator DEUS sit maximus.

Quod cum in aliis rebus, tum maxime in bello et militia verissimum est: in qua praecipue non tam fortunae, aut fortitudini militum, aut virium magnitudini confidendum est; quam virtuti, et bonitati divinae, et iustitiae ipsius causae. Testantur hoc ipsum tum S. Scripturae dicta, tum exempla.

I. Scripturae dicta.

I. Psalm. 20. v. 5, 6, 7, 8. Laetabimur in salutari tuo, et in nomine DEI vexillum nostrum erigemus: impleat Dominus omnes petitiones tuas. Nunc cognovi, quod Dominus salvabit unctum suum: exaudiet illum de caelo sancto suo: dextera eius salvat potenter. Hi in curribus, et hi in equis: nos autem DOMINI DEI nostri recordabimur. Illi incurvati sunt, et ceciderunt: nos autem surreximus, et erecti sumus.

II. Psalm. 33. vers. 16, 17. Non salvatur Rex per multam virtutem: gigas non salvabitur in multitudine virtutis suae. Fallax equus ad salutem: in multitudine potentiae non liberabit.

III. Psalm. 140. v. 7. Domine DEUS, virtus salutis meae: texisti caput meum in die belli.

IV. Victoria a Domino est. 2 Sam. 1. vers. 21. 1 Maccab. 3. v. 18, 19.

V. Non copiae, nec vites victoriam afferunt, sed auxilium DEI. 2 Paral. 14. v. 11.

VI. Apparatus et vires non sunt sufficiens causa victoriae: sed auxilium DEI, celeritatem, magnitudinem animorum, et alia multa concurrere oporter. 1 Reg. 20.

VII. Proverb. cap. 21. v. 31. Paratur ad pugnae diem equus: sed a DEO est victoria.

II. Exempla.

I. BIBLICA.

I. ABRAHAM habens in comitatu trecentos et octodecim servos, potentissimorum Regum exercitus vicit. Genes. 14. Quo facto nemini dubium reliquit, victoriam non in multitudine militum, sed in bellatorum alacritate consistere, et virtutem nulli numero succumbere.

II. GIDEON Dux populi Israelitici, cum trecentis militibus, qui una manu tubas, altera testulae gestabant, innumerabiles Midianitarum copias superavit. Midianitae in sua potentia sunt confisi: Gideon vero eiusque milites in nomine Domini, clamantes: Gladius Domini et Gideonis. Illi ceciderunt: hi vero steterunt. Iudic. cap. 7.

III. PHILISTAEI tribus copiis, et bene armati in terram Israel sese infundunt anno Mundi 2960. Tot erant milites, quot arenae maris. At Israelitarum tantum sexcenti erant, non armati, sed duo tantum ex illis omnibus arma et gladios gerebant, videlicet Saul et Ionathan: alias hasta aut gladius in Israel non inveniebatur. Et tamen illi ceciderunt, hi steterunt. 1 Sam. 13. v. 20. 22.

IV. GOLIATH viribus et vastitate corporis confidens, nec visu facilis, nec dictu affabilis ulli: Exser citum Israeliticum omnem, prae suo robore et mole contemnit, et ex eo provocat clamore fortissimum quemque mane et vesperi, dies totos quadraginta. Ad eius conspectum trepidarunt universi, nec audebat quisquam, etiam praemiis amplissimis invitatus, cum eo congredi. Missus in castra David, eius in DEUM maledicta impia non fert, et regio permissu certamen cum eo singulare suscipit. Itaque tiro adolescens, accedens ad virum militarem: ad armatum hasta et clypeo, instructus funda et lapillis, cum risu et convitio excipitur: sed nomine DEI sui invocato, David primo ictu, cassidem aeneam perrumpit, frontem eius parvo lapillo dividit, eumque gladio proprio obtruncat, et spolia opima corpori detrahit. 1 Sam. 17.

V. ABIA bellum cum Ierobeamo gessit: ille in aciem produxit bellicosissimorum virorum quadraginta milia Hic vero exercitum habuit octingenta milia virorum, qui etiam electi erant, et ad bella fortissimi, in quibus considebat, et Abiam ita


page 783, image: s0855

cingebat, ut locus evadendi non esset. Abia vero pressus calamitate, et in angustias extremas compulsus, salutem a DEO expetit, dicens:


[Gap desc: Greek word]

*meq) h(mw=n en arxh=| *kurios.
DEUS nobiscum est in prima acie.
Gott ist mit vns an der spitzen. Paral. 13. vers. 12.

Tantus igitur pavor hostibus iniectus est, ut ad conspectum corum, quos circumvallaverant, trepidarent, inque fugam se conicerent. Abia eos insequens, quingenta milia gladio tollit. 1 Paral. 13. vers. 17.

VI. ASA Rexin Iuda habuit in exercitu suo portantium scuta et hastas, de Iuda trecenta milia: de Beniamin vero scutariorum et sagittariorum ducenta octoginta milia, omnesque illi viri fortissimi. Egressus est autem contra eos Zara Aethiops cum exercitu suo, 1000000, et 300 curribus. (maximus hic fuit exercitus, cuius mentio fit in Bibliis.) Zara confidit in multitudine exercitus sui: Asa autem in Domino. Inocavit enim Dominum, et ait: Domine, non est apud te ulla distantia, utrum in paucis auxilieris, an in pluribus: adiuva nos Domine Deus noster: In te enim, et in tuo nomine habentes fiduciam, venimus contra hanc multitudinem. Domine, Deus noster tu es, non praevaleat contrate homo. Exterruit itaque Dominus Aethiopes coram Asa et Iuda: fugeruntque Aethiopes, et persecutus est eos Asa, et populus qui cum eo erat, et ruerunt Aethiopes usque ad internecionem, quia Domino caedente contriti sunt, et exercitu illius proeliante. 2 Paral. 14. v. 11.

VII. Tradunt Ebraei, Iudam Maccabaeum hoc Symbolum militibus suisdedisse: DEIEST VICTORIA, 2 Maccab. 13. v. 15. eumque hac in Deum fiducia fretum hostes fortissimos et numerosissimos parva manu prostravisse, indeque eum dictum esse Hebraice
[Gap desc: Greek word]
Macchabi, h. e. Maccabaeus, nimirum a literis Ebraicis, quae sunt initiales singularum dictionum huius versiculi, qui in Ebraeo sic habet:
[Gap desc: Greek words]
micamocha baelim Iehova. Sie enim a prima dictione mi capias primam literam m, a secunda primam ch, a tertia primam b, a quartai, easque coniungas. facies Machabi, i. e. Machabaeus. Ita tradit R. Isaac ben Hole. Reuchlinus lib. 3. Cabalae. Mercerus in abbrev. Ebraicis. Sixtus Senensis lib. 1. biblioth. et Genebrardus in Cironologia.

II. PROFANA.

I. XERXIS copiae pene innumerabiles primum a trecentis Lacedaemoniis ad Thermopylas luxatae, deinde a Themistocle in pugna Salaminia fractae, tandem vero a Pausania ad Plataeas prorsus exstinctae sunt. Strigel.

II. HENRICUS V. Imperator Silesiam, quae tunc Poloniae parebat, cum exercitu ingressus, Libusium oppidum limitaneum cepit, illudque donavit Archiepiscopo Magdeburgensi: Glogoviam frustra oppugnavit, et Boleslao pacem dedit. Ubi cum forte Caesar legatis ingentem auri et argenti thesaurum monstrasset, subindicans, paratos esse belli gerendi nervos: Hic, inquit, Polonos perdomabit. Unus ex legatis Polonicis stultam Caesaris iactantiam notans, annulum aureum digito detractum ad reliquum auri cumulum adiecit: addens haec verba: Iungatur aurum auro. Quo scommate nihil offensus est Caesar, respondit Germanlca lingua: Hab danck: quod est: Ago gratias. Inde mansit universae familiae nobile nomen, ut Habdanckii appellentur. Paullo post Henricus V. non procul a Vratislavia acerrimo praelio victus est a Bolestao R. Polon. in camppo Canino; cui nomen fecit concursus canum post pugnam cadaver laniantium. Crom. Curaeus.

II. VITIA.

Supra diximus, quod Heraclius insignibus virtutibus praeditus fuerit; tamen vitiis non prorsus caruit. Nam,

I. In haeresin Monotheletarum lapsius est: de quo plenius in Actis Eccles. dicemus.

II. Ad aruspicinam et incantationes conversus, totum sese Satanicis praestigiis et artibus facinandum tradidit.

III. Cum ipsius prima coniunx mortua esset, et funus ornatu regio per forum ad sepulturam efferretur, puella quaedam barbara per fenestram exspuens, elatum cadaver sputo attigit. Nulla mora interposita, innocens illa puella Imperatoris iussu comprehensa, rogo imposita viva cremata est; quae sanefuit immanis crudelitas. Zonar. Pompon. Laet. Egnat.

IV. Post mortem Fabiae fratris sui filiam Martinam in uxorem duxit (contra naturae et DEI leges) captus formae illius pulchritudine: atque ut crimen incestus palliaret, legem insupet tulit, ut idem omnibus eius subditis liceret. Propter istum incestum creditum est poenam ei hanc contigisse, ut membro genitali per priapismum sursum semper arrecto, vultum suo lotio permingeret, nisi tabella imo ventri opposita prohiberet. Niccph. Egnatius.


page 784, image: s0856

II. ACTA SAGATA.

I. Bella cum Cosroe Persarum Rege in Oriente gesta.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. Cum Cosroes omnes provincias Imperii Romani percurreret, easque crudeliter vastaret; Imperator Heraclius vero non haberet exercitum, quem hostibus opponeret, cum Phocas rem militarem neglexisset: (vix enim duos in venit milites, qui a Mauritio lecti erant) legatos ad Cosroem misit, ab eo petentes ut tandem finem faciat fundendi sanguinem humanum in Romano Imperio, cuius beneficio habeat, ut Rex a Mauritio scilicet sit constitutus: sed legati sine responso sunt dimissi, Zonar. §. 6. Cedrenus.

II. Cosroes et Persae anno Christi 615, Imperii Heraclii quinto, Iordane occupato, Palaestinam et urbem Ierusalem vi expugnarunt, et per Iudaeorum manus interfecerunt, ut fertur, ad 90 milia hominum. Nam Iudaei a Persis Christianos emptos necaverant; Zachariam Praesulem Hierosolymitanum, et lignum crucis Christi, cum reliqua praeda, in Persidem abduxerunt. Cedrenus, Diaconus.

III. Anno Imperii Heracliisexto cepit Cosroes totam Aegyptum, et Alexandriam et Libyam usque ad Aethiopiam, multaque praeda accepta, et exuviis quamplurimis et pecuniis, ad propria remearunt. Diaconus §. 2.

IV. Anno septimo Imperii Heraclii, castrametati sunt Persae contra Carthaginem, quam et bello ceperunt. Idem.

V. Heraclius abhorrens a bello, anno Imperii sui 8, anno Christi 618, iterum legatos misit ad cosroem, qui admonerent eum, quantum deberet Romano Imperio, et ut tandem faceret modum suae felicitatis, et pacem concederet: Verum Cosroes, cui animus erat perdendi omnia, his contemptis legatis, spretisque pacis conditionibus, superbe admodum et contumeliose respondit, dicens: Non parcam vobis, donec crucisixum abnegetis, quem DEUM fatemini esse, et Solem adoretis. Auxerant superbiam Cosrois priores successus Phocae tempore. Imperator igitur pace desperata, bello Persas invadere constituit; cumque aerarium exhaustum esset, quicquid auri et argenti in Ecclesiis reperit, id signavit, et ea moneta militem conduxit.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Heraclii cum Ducibus Cosrou pugna, eiusque victoria.

I. Heraclius anno Imperii sui 12, A. C. 622, indictione decima, cum Pascha celebrasset, sequenti die, feria secunda, vesperi, eduxit exercitum Constantinopoli contra Persas: et quidem eo alacrius hosti occurrit, quia non Imperii causa tantum, sed multo magis propter defensionem Ecclesiarum et Christianae doctrinae dimicandum esse intelligebat. Porro filium suum urbi praesidio reliquit, ipsique tutorem constituit caganum, cum quo firmam amicitiam pepigerat. Saes Dux a cosroe missus totam Asiam vastavit, Chalcedonem usque pervenit, et cum Heraclio de pace egit: a qua Heraclius non aversus misit legatos ad eum septuaginta; qui perfidia plusquam Punica in vincula coniecti, et ad Cosroem missi sunt: qui ratus, quod Saes non simul Heraclium cepisset, eum revocavit, et vivo cutem detraxit. Cedrcnus.

II. Saeocciso, Cosroes alium misit ducem nomine Sarbaram. Missus praeterca a Cosroe Dux Anastasius, ad vastandam Asiam minorem et obsidendam Chalcedonem; sed hic magno Heraclii bono, relicta superstitione gentili, a Persis ad Christianos confugit, Sacris Christianis initiatus, et post aliquot annos a Persis captus, adque Cosroem abductus, martyrio coronatus est.

III. Heraclius, assumptis copiis Turcorum, in itinere plures copias contraxit, easque ad pugnam exercuit. Nam diviso dupliciter exercitu, acies et congressiones invicem sine sanguine fieri iussit. Clamorem bellicum, et carmina et iubilum, et impetum in alterutrum surgendi habere hos docuit, ut reperti in bellis nil mirarentur, sed fidenter impetum in hostem facerent. Cumque in venisset exercitum in desidia multa et formidine constitutum, et per multas terrae partes disseminatum, actum in unum collegit, talique oratione ad eos usus est: Videte, fratres et filii, quod inimici DEI conculcaverunt regionem nostram, et urbes exterminaverunt, et altaria concremarunt, et mensas incruentorum sacrisiciorum sanguinibus et homicidiis repleverunt: quae flagitia non admittunt, flagitiosissimis repleverunt voluptatibus. Itaque rursus cuneos ad belicum exercitium armans, agmina duo armata ordinans, tubas quoque ac clypeorum phalanges efficiens, et populus thorace indutus astabat. Nam cum acies statuisset cautius, congressiones agere invicem iussit. Impulsiones autem vehementes, ac percussiones in alterutrum efficiebantur, et habitus belli ostendebantur. Eratque horribile


page 785, image: s0857

visu spectaculum, sine timore periculum, et ad strages impetus sine sanguine, non nisi advenientenecessitate, quatenus unusquisque percepta occasione caedis innocuae permaneret tutior. Cum ita Heraclius milites ad pugnam instruxisset, omnibusque armatis ab iniustitia penitus abstinendum, et pietatem sectandam praecepisset, relictis Persarum Ducibus recta in Persiam profectus est, ubi primum Persarum equit atum vicit, inde copias in Perside in hiberna collacavit, ibique in hieme aliquot proeliis Persicum exercitum attrivit, et tandem vicit, mediaque hieme anno Christi 522. Constantinopolim reditt. Cedrenus. P. Diaconus §. 3.

IV. Heraclius A. C. 623, Imperii sui 13, a regia urbe profectus, celerirer in aRmeniam properavit. Cosroes autem Rex Persarum misit Sarmanazarium cum exercitu, ad Romanorum fines vastandos. Heraclius scripsit ad Cosroem, ut aut pacem amplecteretur, et 70 Legatos suos restitueret, aut sciret, se cum exercitu suo Persidem ingressurum. Sed nihil responsi accepit. Ideo 20 Aprilis Persidem ingressus est. Quo Cosroes comperto, Sarnabaram Ducem, quem in Asiam minorem miserat, ut et Sarmanazarium revocavit, et collectis ex tota Perside militibus suis, Sathin Ducemillis praefecit, atque contra Imperatorem procedere iussit. Sed Heraclius nihil territus, advocato exercitu suo, verbis exhortatoriis incitavit eos, dicens: Viri fratres, DEI amorem in mente sumamus, iniuriam huius requirere satagamus. Fortiter hostes nostros aggrediamur, quin multa dira in Christianos operati sunt: revereamur Romanorum imperium, quod sui ipsius est Domini, et non alterius, et stemus adversus hostes impiis telis armatos. Induamus fidem, nec formidemus interemptionem, et interemptricemgentem: quia intra Persarum regionem con sistimus, ingensque fuga fert periculum. Viriliter agamus, et Dominus DEUS cooperabitur, et perdet inimicos nostros. Cumque Imperator his et aliis quam plurimis commonitionibus populum exhortatus esset, respondit ei unus pro omnibus: Expandisti angustiam cordis nostri, Imperator, os tuum in admonitione dilatans. Acuerunt sermones tui gladios nostros, et hos animos, qui vinci nequeant, operati sunt. Expeditos nos tuis verbis exhibuisti: erubescimus in pugnis te aspicientes procedere, et iussiones tuas in omnibus sequimur. Imperator autem cum exercitu ad Persidem interiorem accessit, urbes multas vastavit regias aliquot sedes Cosrois cremavit, et inulta milia captivorum secum traxit: qui cum sibi oneriessent, quinquaginta eorum milia in libertatem restituit, et exercitum in hiberna distribuit. Cedren. Diacon. in Heraclio §. 5.

V. A. C. 624. Cosroes Sarrablagan Praetorem constituit, virum facinorosum, et elatum: tradensque eiexercitum, eos videlicet, qui dicuntur Cosroegetae ac Perozitae, in Albaniam eum direxit ad Heraclium. Cumque ingressi essent fines Albaniae, non sunt ausi cum Heraclio congredi. At Imperator mox ut ver accessit, ex Albania in Persiam moturus, a Duce Sarrablaga obsessus est; qui bellum vide batua conficere posse, si Sarbaras alter Dux Persarum eum exercitu accessisset. Pervenit igitur cum exercitu suo Sarbaras, quos omni virtute armavit Cosroes, et destinavit per Armeniam adversus Heraclium. Sarrablagas vero secutus post tergum Heraclii, non est cum eo in conflictum congressus, exspectans uniri Sarbarae, et ita cum Heraclio proelium committere. Cognito autem Romani Sarbarae impetu, metu correpti sunt, ad pedes Imperatoris prociderunt cum lacrimis, scientes, quale sit malum non cedere servum domini voluntatibus, et paenitentiam agentes super inobedientia sua, quam nequiter perpetraverant, dicentes: Auxiliatricem manum, Domine, priusquam pereamus, miseris praebe. Cedimus enim tibi, in quibu scumque praeceperis. Tunc Imperator acceleravit congredi cum Sarrablaga, priusquam alter adveniret: praelio igitur commisso, Sarrablagam vicit Cosrois Duces cum convenissent, iterum pugnarunt: sed et tum victi sunt. Advenit post tertius Dux Sathin, quo recreati Heraclium insecuti sunt; cuius auxiliares Lazii una cum Abasgis, et alii, timore perculsi, Imperatorem deseruerunt. Sathin hoc animadvertens, furore multo una cum Sarbara Heraclium persecutus est. Ast Imperator collecto exercitu, hos verbis exhortatus est: Multitudo vos, fratres, inimicorum non conturbet. Deo quippe volente unus persequetur mille. Mactemus ergo nosmetipsos pro salute fratrum nostrorum, et sumamus coronam Martyrii, quo et suturum tempus nos laudet, et Deus reddat mercedes. His atque aliis verbis milites animosos reddidit: interim vero caute et timide progressus est, reddiditque Persas securos. INde noctu cum equitatu regressus, incautos hostes in castris invasit, et plurimos occidit, insignique praeda potitus cum gaudio in Armenia intrepidus hiemavit. Miscell. Diaconus.

VI. A. C. 625. Imperii sui 15 Heraclius per Taurum montem primo vere ad Martyropolin et Amidam exercitum deduxit, ibique eum refecit. Inde Euphratem transiit mense Martio, et tandem Samosatam occupavit: ibi per totam aestatem Persas variis proeliis attrivit, et tandem exercitum in hiberna distribuit. Miscell. Cedrenus, et Diaconus.


page 786, image: s0858

VIII. A. C. 626. Cosroes hac hieme legatos misit ad Hunnos, Avares, et Sclavos, cum multis muneribus; eosque invitavit, ut secum Heraclio bellum inferre vellent, et Constantinopolim expugnare. Quo cognito, Heraclius exercitum suum tripliciter dividit: tertiam partem Constantinopolim, ut ibi praesidio esset, misit; quibusdam vero traditis Theodoro fratri suo, contra Sathin bellare praecepit. Theodorus primus ad hostem venit, et Sathin praelio vicit. Hoc comperto, Cosroes contra Sathin ira inflammatus est. Qui sibi ab illo metuens, maerore animi mortuus est, quem salitum ad se deferri iussit Cosroes, et multis verberibus mulctatum in frusta discerpi iussit. HERACLIUS ipse humiliore parte exercitus accepta in Laziam profectus, et in ipsa degens, Turcas ab Oriente, quos Cazaros vocant, in auxilium evocavit; qui ruptis Caspiis portis, in Persiam irruerunt in regionem Adragiae, una cum praetore Zeibil, qui dignitate secundus a Cagano erat: et in quaecumque loca peragrarunt, tam Persas depraedarunt, quam civitates et villas igni tradiderunt. Profectus vero Imperator his occurrit a Lazica. ZEIBIL hoc viso, accelerans collum eius amplexus est, electisque 40 milibus virorum fortium Imperatori in auxilium dedit, ac deinde in regionem suam reversus est. His autem Imperator acceptis, Persiam longe lateque vastavit. At vero Sarbaras Dux Persarum Chalcedonem properans, Avaresque Thraci urbi appropinquantes hanc depopulari pararunt, multis machinis, adversus eam commotis: Et navium sculptarum ex Istro multitudine infinita seu innumerabili delata sinum maris repleverunt. Decem dies urbem obsidentes, bellum terra marique gerentes, Domini virtute superati sunt. Ideo Avares discesserunt, et ad loca sua reversi sunt: Sarbaras autem obsidionem Chalcedonis continuavit, et hiberna ibi aedificavit. Miscell. Diaconus.

VIII. A. C. 627. Imperii sui 17. Heraclius mense Sept. iterum Persiam ingressus cum Turcis, Cosroem in angustias redeghit; sed cum lacesseretur a Persis quottidie, et hibernum tempus ingrueret, Turcae relicto imperatore abierunt. At Imperator nihilominus perrexit, et allocutus est milites suos, dicens: Scitote, fratres, quia nemo nobis vult auxiliari, nisi solus Deus, ut ostendaet potentiam suam; Quoniam non in multitudine populorum seu armorum est salus; sed in eos, qui sperant super misericordiam eius, mittit adiutorium suum. COSROES vero cum magno exercitu Razatem, virum bellicosum ac fortissimum, contra Heraclium destinavir. Imperator Calend. Decemb. ad fluvium Zaban prope Niniven castra metatus est, et die 12 Decembr. acerrimo praelio cum Persis congressus; eos Duce praestantissimo caeso vicit, et arces ac regias Cosrois cepit, destruxit, et incendit. Interim Cosroes cum iis in locis nihil firmum videret, sumptis suis thesauris, et spoliatis arcibus, Ctesiphontem properavit: quam tamen non ingressus est, quod praedictum ei esset ingens periculum in ea urbe. Ideo Seleuciam abiit. Heraclius vero in palatiis Cosrois mansit, et Natalitia Christi, ac Epiphanias festum ibi celebravit, et septimo Ianuarii ex eo loco discessit. Miscell. Diaconus.

IX. HERACLIUS A. C. 628. novo anno ineunte Cosroem ex omnibus suis palatiis fugavit, eaque destruxit. Cosroes contra, quod Sarbaras Dux, qui in Asia contra Heraclium bellum gerere debebat, nihil moveret, literas misit ad alium Ducem, nomine Cartharigam, cui mandavit, ut Sarbaram occidat, et exercitum in Persiam reducat; sed is qui literas detulit, circa Galatiam a Romanis comprehensus est. Qui comprehenso eo nescientibus Persis, eum Byzantium dedu xerunt, et Imperatoris filio tradiderunt. At Imperator (nempe Heraclii filius) cognita veritate, protinus Sarbaram accersivit, qui cum introisset, astitit Imperatori: Imperator autem huic epistolam, quam Cosroes ad Cartharigam miserat, tradidit, eique praelegit. At ille rei veritate comperta, statim foedus cum filio Principis et Patriarcha fecit, aliamque epistolam confinxit, in qua addidit, etiam alios quadringentos satrapas et ribunos, et centuriones interimendos, eamque convocatis tribunis et centurionibus recitandam curavit. Zonaras, Diaconus, Cedrenus.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Persarum in Cosroem odium. Heraclius adhuc in Persia cum exercitu commorans, scripsit ad Cosroem: Ego persequutionem patior, et pacem unice desidero. Non sponte Persiam vast avi, sed a te lacessitus. Quare arma deponentes pacem amplectamur: exstinguamus ignem, priusquam universa in flammet. Cumque Cosroes hanc Heraclii admonitionem non admitteret, Persarum adversus se ingens odium excitavit. Quo accessit strategema illud Archisatrapae Sarbarae. De cuius nece cum Cosroes ad Cartharigam compraetorem eius literas misisset, eaeque, nuntio intercepto, in manus Sarbarae pervenissent, alteras ipse Cosrois nomine confinxit, quibus sua et multorum Praefectorum tribunorumque militarium caedes mandaretur: Hae literae cum palam recitatae essent, omnes iracundia inflammati, communi consilio ad Romanorum Imperatorem se conferre statuerunt. Diaconus, Zonaras.


page 787, image: s0859

II. Tragicus Cosrois exitus, eiusque causa. Post haec etiam aliud accessit infortunium ad Cosrois interitum maturandum. Nam cum plures haberet filios, reiecto Siroe natu maximo, alteri nomine Mardasae regnum tradere conatus est. Quod cum cognovisset Siroes, conciliatis sibi quibusdam Satrapis, parentem Cosroem invasit, ferreis compedibus eum alligavit, et magnis ponderibus circa collum gravatum in tenebricosum locum, ubi thesauros deponere Cosroes Volebat, detrusit; parumque panis et aquae ei porrigi iussit, et hoc modo fame illum cruciavit, dicens: Comedas aurum, quod incassum collegisti; propter quod etiam multos fame necasti, et Romanos contra Persas concit asti, ac caedibus mutuis cladibusque grassari coegisti. Deinde Mardasam, cui regnum ille destinarat, ceterosque liberos in conspectu illius trucidari mandavit. Postremo Cosroem post 15 diem iam fame maceratum carcere eduxit, ipsumque, metae loco collocatum, et telis Ducum Persicorum confossum sustulit, cum annos regnasset 25. Sic inter spicula nequissimam animam reddidit, qui conviciorum ac blasphemiarum tela in Christum crucifixum eiaculatus fuerat, et arma impia ei intulerat. Cedrenus, Diaconus, Zonaras.

USUS.

Pulchrum poenae talionis exemplum habemus in Cosroe. Hic enim patrem suum HOrmisdam in carcerem coniecit, et deinde occidi iussit. Idem ipsi contigit a filio Siroe. Nam iussu filii primo in carcerem coniectus, et fame maceratus, postea vero sagittis confectus est.

III. SIROES regno potitus scripsit ad Heraclium, scelerati Cosrois interitum ei annuntians, pacemque cum eo fecit firmissimam: et captivos omnes, quotquot in tota Perside carceribus inclusi tenebantur, reddidit, una cum Hierosolymitano Patriarcha Zacharia, et ligno S. Crucis, quod Persae ante annos 12 Hierosolymis abstulerant. Similiter qui a Romanis captivi tenebantur, domum redeundi potestas data est. Recepta est tum a Romanis Africa, Aegyptus, et quicquid terrarum fuerat ex Romano Imperio a Persis occupatum, a Mesopotamia ad oram Syriae, et ad mare Erythraeum, Arabia tantum excepta, quam Mahometus sua labe infecit, sibique subiecit. pax denique his conditionibus confirmata est, ut limes Persici et Romani Imperii Tigris esset, atque Persae Mesopotamiam armis haud infestarent. Cedrenus, Diaconus.

IV. Heraclii triumphus. Hisce Heraclius acceptis, cum sex annis Persidem oppugnasset, septimo anno Constantinopolim reversus est. Populus civitatis, audito adventu ipsius obviam illi cum Patriarcha et filio Constantino processerunt, portantes ramos olivarum et lampades, laudantes eum cum gratulatione et lacrimis, accedens autem filius Imperatoris, cecidit ad pedes eius: et cum amplexatus esset eum, ambo lacrimas profuderunt. Quo viso, populus Deo hymnos Eucharisticos cecinit, atque cum gaudio et acclamationibus Imperatorem exceperunt: Qui ingressus est urbem, sedens in aureo curru, sine ornamentis triumphalibus, tenens crucem in manibus pro lauro, ac publice gratias agens Christo pro victoria; cuius memoria ut posteritati consecraretur, Ferias exaltatae crucis instituit. Diaconus, Zonaras, Cedrenus, Miscell.

II. Bellum cum Cagano, Rege Avarium

I. CAGANUS A. C. 619. Imperii Heraclii pono, bellum Imperatori intulit, et ad Thraciam vastandam exercitum eduxit. Heraclius, qui nec Persis resistere poterat, legatos ad Caganum de pace misit, quae fraudulenter promissa est: hac tamen conditione, Si Imperator ipse praesens pacem confirmaret. Imperator, ne quid in se desiderari pateretur, hosti obviam profectus est cum omni obsequio regio, ac muneribus multis ad suscipiendum Caganum, recepturus ab eo iuramenta faciendi invicem sponsiones pacificas. At Barbarus, spreto iureiurando et foedere, subito tyrannige contra Imperatorem profectus est, eumque comprehenderestuduit. Stupefactus ergo Imperator super insperatae rei molimine, fuga elapsus Constantinopolim reversus est. Barbarus autem omne regium instrumentum et comitatum, pecuniam quoque, et multa milia captivorum, diripuit, atque impune domum rediit. Zonaras, Diacon.

II. Anno Imperii sui decimo, Heraclius bellum contra Persas moliens. primum omnium firmam pacem cum Cagano facere sibi constituit. Legatis igitur ad Caganum missis, super his quae nequiter acta fuerant ab eo conquestus, et ad pacem adhortatus est. Qui se paenituisse pollicitus, foedus cum Heraclio inivit. Zonaras, Diaconus.

III. Cum Heraclius adhuc in bello Persico occupatus esset, Caganus iterum foedere rupto Byzantium agrum, dum Imperator abfuit, invasit: verum illi, quos Heraclius discedens silii sui curatores, et publicarum rerum administratores reliquerat, multos viros fortes in barbaros, propter absentiam exercituum secutos, ex improviso immiserunt, eorumque multa milia occiderunt; reliqui turpi fuga se in sedes suas receperunt. Miscell.


page 788, image: s0860

II. ACTAECCLESIASTICA.

I. HERCLIUS, bello Persico finito, A. C. 629, primo vere Constantinopoli Hicrosolymam profectus est, reportans eo S. crucis lignum a Persis recuperatum, et actis Deo gratiis, votisque persolutis, Patriarcham Zachariam sedi suae restituit. Narrant autem, Heraclium ornatu regio voluisse humeris suis susceprum crucis lignum importare in urbem; sed prohibitum esse, porta sponte sua occlusa. Itaque admonitum haud scio Angeli ne, an Zachariae Patriarchae voce, ornatum regium deposuisse, et pedibus nudis ingressum esse, iterum sese aperiente porta absque ulla hominum opera. Addunt etiam, Angelum dixisse: Cum Salvator mundi hanc portam ingrederetur, nullo ornatu regio incedebat Quid igitur tu tibi vis?

II. HERACLIUS cum esset Hierosolymis, omnes Iudaeos urbe sancta expulit; adiuncto edicto, ne iis intra tertium milliare adire eam liceret. Cedrenus, Diaconus.

III. A. C. 629, in memoriam divini beneficii, et quod devicto Cosroe Persarum Rege, crucem Domini a Persis ablatam recepisset, atque Hierosolymae urbi restituisset, FESTUM EXALTATIONIS CRUCIS, 14 Septembris quotannis celebrandum, instituit.

IV. Hierosolymis Edessam et Hierapolim profectus, ubique Ecclesias constituit. Cum Edessae versaretur, in colloquium descendit cum Athanasio Iacobitarum Patriarcha, qui erat vir eloquens, callidus et dolis plenus, qui cum promitteret, se Synodum Chalcedonensem recepturum, constituitur ab Imperatore Patriarcha Antiochenus. Inde quaestionem movet, an una vel duae voluntates in Christo Deo et homine dicendae essent. Imperator cui haec nova videbantur, consulit Syrum alexandriae Episcopum, et Sergium Constantinopolitanum; quos cum videret consentientes de una voluntate, ipse etiam horum auctoritate motus, hanc sententiam amplectitur, et Ecclesia Orientis iterum misere turbata est errore MONOTHELETARUM. Verum cum Sophronius tum Praesul Hierosolymitanus, subiectis sibi sacerdotibus convocatis, per Concilii modum demonstrasset: Qui unam in duabus Christi naturis voluntatem atque actionem affiumarent, eos palam unam quoque naturam statuere; eique IOHANNES Papa Romanus assensus esset: Imperator edictum proponit: neque unam, veque duplicem in Christo actionem asserendam esse. Id edictum non modo orthodoxis, sed Monotheletis ipsis quoque ridiculum visum est. Zonaras, Diaconus, Cedrenus.

V. Imperante adhuc Heraclio in Oriente, Occidentales Saxones audierunt BERINUM, docentem de Christo Servatore. Berinum enim Henorius Papa ad ipsos miserat. Atque hoc modo conversi ab Idolorum Ethnico cultu ad Christum, una cum suo Rege Cynegildo, Baptismum acceperunt. Ita iis ipsis temporibus, quibus Mahumeth in Oriente coepit opprimere religionem Christianam, ea alia orbis parte emersit. Christus enim semper regnat et triumphat, et regnum suum salutiferum degente ingrata aufert, et ad aliam gentem transfert, quae cupide veritatem complectitur. Beda lib. 3. cap. 16.

VI. Eduinus, Anglorum Rex, a Paulino Episcopo baptizatus est, una cum suis nobilibus ac plebe plurima, A. C. 627, die Paschatis, 12 Aprilis. Beda lib. 2. cap. 14.

VII. IUDAEI A. C. 616 ex Hispania in Gallias profugiunt odio religionis Christianae, quam recipere nolebant. Sed in Gallia eandem sortem experiuntur, ut cogantur vel Christianifieri, vel facultates suas amittere. Causa, cur Iudaei ad religionem Christianam coacti sunt, videtur fuisse, quod praedictum esset, religionem Christianam a circumcisis eversum iri: quod creditum fuit de Iudaeis, cum Saraceni id postea tentarint.

VIII. MAHUMED Pseudo-Propheta, Turcicae impietatis et Tyrannidis auctor et propagator, cum venenum suum toto decennio occulte hominum animis infudisset, tandem collecto exercitu, armata manu, dogmata suapropagare, et homines ad ea amplectenda vi cogere non dubitavit. HIc A. C. 622, metu inimicorum suorum ex urbe Mecha coactus est profugere: et ab hac fuga ordiuntur suam Aeram sive annos Muhametani, qui sunt anni mere lunares duodecim mensium. Incipit autem haec AERA ARABUM, sive anni HEGIRAE die 15 Iulii, vesperi occidente Sole, Iudaeorum more, quando inchoatur feria sexta. Novilunium Iudaicum fuit die 14 Iulii, feria quarta, horis 7, et scrupulis 112, post Solis occasum. Quia autem HERACIIUS Arabibus Scenitis, qui ipsi egregie militaverant, stipendia diutius solvere recusabat, quippe Praefectus Heraclii contumeliose canes eos nominasset, illi irati cum Mahumete se coniunxerunt. Horum viribus auctus et poteus factus Mahumet, progressu temporis multas provincias sibi subiecit. Arabes enim freti multitudine et viribus suis, primum Damascum et Phoeniciam occuparunt, et in Christianos, parere seditiosis et assentiri falsis dogmatibus recusantes, crudeliter saevierunt, et aaliquoties copias Heraclii profligantes, a Romano Imperio Phoeniciam, Syriam,


page 789, image: s0861

Mesopotamiam, et Aegyptum avulserunt. Persas postea, regia stirpe excisa funditus, sibi subiecerunt, Ecclesias everterunt, et Christi nomen summis viribus delere conati sunt: in quibus locis quottidie Christiani, non aliter quam oves, magno agmine mactati sunt. Ut autem facilius in officio subditos contineret Mahumed, cum animadverteret, ex disputatione de religione macimas dissensiones in Imperiis oriri, Alcoranum condidit; quem tamen post eius mortem primum rhythmis comprehensum alii ediderunt. P. Diaconus, Zonaras.

Prodigia.

I. Ingentes terrae motus per 33 dies Palaestinam, et per totum ferre annum Italiam concusserunt. Sigeberius, P. Diaconus.

II. Imperante Heraclio, Cometa forma gladii in caelo appar vit a Meridie usque ad Septentrionem sese extendens. Quo prodigio augescentem Saracenorum potentiam significatum fuisse putant. Hist. Magd. cent. 7. cap. 13. p. 561. Annales.

III. Lues elephantina in Italia grassata est, quae adeo deformavit aegrotos, ut quando defuncti erant, agnosci non possent. Marian. Scot.

CAPVI III. DE EGRESSV.

CIrca finem Imperii Heraclii, Resp. Christiana ingentem cladem accepit. Seribitur enim, quod contra Agarenos (quos hodie Saracenos et Turcas appellamus) stultissimo consilio ex portis Caspiis copias de gente saevissima (quam Alexander M. olim super mare Caspium propter corum populorum immanitatem occlusissse dicitur) eduxerit, ut eius gentis opera Saracenos profligaret. Deus igitur iratus per Angelum suum 50000 hominum in exercitu Heraclii occidisse scribitur. Barbari enim populi a Christianis Principibus non sunt in orbem Christianum introducendi. Plus enim cladis et calamitarum tales adiutores dare solent, quam auxilii fuo praesidio praestant. Id quod Saraceni in Orientem evocati, suo exemplo docuerunt: quippe qui totum Orientale Imperium tandem devorarunt. Hac insigni calamitate Imperatoris animus ita fractus et prostratusest, ut ex animi aegritudine in morbum incideret, et accedente hydrope vitam cum morte commutaret, A. C. 641, mense Martio, cum imperasset an. 30, menses 10. Fuit hic primus Imper ator, quem Constantinopolitanus Patriarcha consirmavit, et postremus, quem exercitus Romanus elegit. Post eum enim Impp. Romani Imperium, vasi hereditario iure, filiis suis reliquerunt. Otho Frisigensis lib. 5. cap. 9. Gotfridus Viterbiensis parte 16. Chronic. Histor. Magadeb. cem. 7. cap. 13. p. 561. Cedrenus.

LXIV. IMPERATOR, CONSTANTINUS III.

I. ORTUS.

I. Generatio.

I. PATER eius fuit HERACLIUS.

II. MATER fuit FABIA EUDOXIA. Ex hisce Parentibus Constantinus III. natus est: uti in historia Heraclii diximus.

II. Appellatio.

Dictus fuit 1. HERACIIUS CONSTANTINUS 2. Constantinus tertius. (Nam primus huius nominis Constantinus M. fuit: Secundus, filius eius natu maximus, CONSTANTINUS II.) Antea dictusfuit Heraclius, sed in coronatione nomen eius mutatum, et Constantinus appellatus est.

II. PROGRESSUS.

I. EDUCATIO.

Pater eum a teneris unguiculis diligenter educari curavit, tum in studiis, tum in equestribus exercitiis, ita ut omnes magnam de eo spem conceperint.

Symbolum eius:

INSANIA LAETA VOLUPTAS.

Qui dulce malum voluptatem dixit, recte dixit: Omnia enim, quae de voluptate dici possunt, uno quasi verbo est complexus. Blanda siquidem res est voluptas, quae pulcherrima specie utilitatis et iucunditatis hominibus blanditur; sed ea tamen perniciosa et turpis: quae in maximam tandem molestiam et calamitatem, cum infamia et dedecore coniunctam, conicit eos, quos semel amice complexa est. Ex quo recte Plato, teste Tullio, escam malorum voluptatem appellat: cum ait: *de/lear tw= kakw=n h( h(donh/. Sic nimirum ut Princeps Lyricorum ait:

—— Virgo Formosa superne,
Desinit in turpem piscem malesuada voluptas,
Utilitasque boni specie fucata.

Nam est falsae utilitatis et voluptatis omnino quidem virginea facies, cuiusmodi est Scyllae, ac Sirenum: sed quaeblandissimae sunt dominae: nigra


page 790, image: s0862

profecto, et venenosa cauda, quaeut scorpius, incautos vulnerat.

Congruunt haec cum adagio Salomonis: Post risum venit tristitia, et gaudium occupat luctus. Proverb. 14. v. 13.

Exemplum habemus in Philistaeis. Horum enim voluptas quam derepente in luctuossissimum desiit exitium, cum ad cakptivum et excoe catum Simso nem illudendum convenissent? Iudic. 16. vers. 23, 25, 30.

II. ACTA OECONOMICA.

I. Uxor eius fuit GREGORIA, quae et Anastasia appellata, Nicetaeviri celeberrimi filia.

II. Ex ea suscepit filium, nomine Constantem, qui postea Imperator factus est.

III. ACTAPOLITICA.

Electio et coronatio. Puer adhuc unius anni coronatus est A. C. 613, patre Heraclio sic volente. Quod Imperator ideo fecisse videtur, quia bello gravi et periculoso contra Persas occupatus erat. Voluit igitur sibi successorem constituere, ne ex dissidiis in eligendo Imperatore Res publ. Romana quateretur. Neque tamen consultum fuisset, si tot annos a tutoribus Principis pueri regeretur. Sed Heraclius imperium in sua familia hoc modo, ex affectu humano, retinere studuit. Chronicon Funccii.

Narrat Cedrenus, eum a quibusdam admonitum, quod corona Imperatoria cum patre sepulta esset: ideo Callinico cubiculario mandasse, ut cam sibi afferret. Is sepulchro aperto, cadaver Heraclii instar aquae dissipatum reperit: coronam vero capiti adhaerescentem, una cum crinibus revellens, cum lamentatione ad Constantinum adtulit, qui solvi atque aestimari eam iussit. Aestimata autem est libris 70.

III. EGRESSUS.

Causae mortis eius fuerunt duae.

I. Haereticorum instigatio. pyrrhus enim haereticus Patriarcha Constantinopolitanus, et complices eius, cum viderent, Constantinum religioni orthodoxae esse addictum, et sincerae religionis Doctoribus et Episcopis assentiri, eosque promovere; novercam Martinam instigarunt, ut eum e medio tolleret.

II. Novercae ambitio. Heraclius post mortem Fabiae Eudoxiae, matris huius Constantini, duxit fratris filiam Martinam, ex qua natus est HERACLEONAS. Hunc ut faceret Imperatorem mater, veneno sustulit Constantinum, sexto mense (alii quarto) postquam Patri Heraclio successerat, et silium suum Heracleonam substituit. Zonar. Chron. Funccii fol. 123.

LXV. IMPERATOR, HERACLEONAS, cum matre MARTINA.

I. ORTUS.

HERACLEONAS ex incestu est natus. Nam secunda Heraclii uxor Martina fuit fratris eius filia, ex qua Heracleonas genitus.

II. PROGRESSUS.

II. Imperii occupatio.

Per fraudulentiam et violentiam ad Imperium pervenit. Nam sublato Constantino, Imperium sibi et filio HERACLONAE vindicavit MARTINA.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOG ATA.

1. Vix decennis erat, cum ad Imperium perveniret Heracleonas. Ideoque male administratum fuit. Iuxta illud Ecclesiast. 10. vers. 16. vae terrae, cuius Rex puer est!

2. Coronam ex sepulchro patris ablatam templo Sophiae dedicavit.

3. Legatum quoque Constantini, militibus viritim tria numismata distribuit. Zonar.

II. ACTA SAGATA.

Sub Heracleona A. C. 641. Saraceni Caesaream Palaestinae, post septennii obsidionem expugnarunt, et in ea septem Christianorum milia obtruncarunt. P. Diaconus, Zonaras, Cedrenus.

III. EGRESSUS.

1. Cum Heracleonas cum matre male Imperium administraret, in omnium odium incurrit. Senatus igitur iussu capti, et primum Martinae lingua praecisa est, ne oratione, qua plurimum valebat, populum commoveret: Puerum vero Heracleonam naso mutilarunt, ne decor aut gratia in vultu ad commiserationem populum flecteret: deinde ambo in Cappadociam relegati; cum Imperium sex menses tenuissent, ibi in carcere mortui sunt. Cedrenus, Zonaras, Diaconus, Egnatius.

2. PYRRHUS quoque, qui insidiarum adversus Constantinum conscius fuit, exilio est mulctatus. Quidam referunt, quod ex fuga retractus, interfectus sit, etc.


page 791, image: s0863

LXVI. IMPERATOR, CONSTANS II.

CAPUT I. DE ORIV.

I. Generatio.

AVus eius fuit HERACLIUS Imp. Cuius nepos fuit hic Constans II.

PATER fuit Imp. Constantinus iunior.

MATER fuit Gregoria, Nicetae patricii filia.

II. Appellatio.

Dictus fuit CONSTANS, a bono omine. Quia parentes eius putarunt, eum in pietate et Christianis virtutibus constanter et perseveranter victurum. Verum habuit quidem nomen, sed non omen: ut ex dicendis patebit.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA IVVENTUTIS.

AVus Heraclius et pater in studiis liberalibus omnibusque exercitiis Equestribus eum informandum diligenter curarunt: in quibus etiam ita profecit, ut magnam de eo spem omnes conceperint.

II. ACTA OECONOMICA.

Uxor eius quaenam fuerit, ab Historicis non memoratur. Ex ea autem. suscepit filios tres, 1. CONSTANTINUM POGONATUM, qui ipsi in Imperio successit. 2. TIBERIUM. 3. HERACLIUM.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Pulsis in exilium Heracleona cum matre, a Senatu sine suffragiis militum Imperator electus est A. C. 642. mens. Febr.

II. Imperii administratio.

I. ACTATOGATA.

Patri dissimillimus fuit: quia omnis generis vitiis se dedidit. Nam

I. CRUDELIS fuit. Fratrem Theodosium, quem Imperii consortem ferre noluit, Ecclesiaeque mancipaverat, et Diaconum effecerat, tandem intersecit. Interfectus ipsi Constanti crebro per quietem visus est habitu Diaconi, poculum sanguine plenum porrigens, atque dicens: Bibe, frater. Ac si diceret: Inebriare fraterno sanguine, quem fudisti. Quare quasi alter Cain cogitavit Constans fugere. Loca igitur frequenter mutavit, et alias atque alias in Imperio urbes adiit. Cedrenus, Diaconus, Baronius.

II. Fuit libidinosus, adeo ut subditorum uxores et virgines ad stupra raperet. Egnatius, Diaconus.

III. Fuit homo inexplebilis avaritiae. Nam A. C. 663. Romanm venit: et quicquid aeris inveniri potuit et in templis, et in tectis, secum abstulit; adeoque paucissimos intra dies plus ornamentorum urbi detraxit, quam barbari infusi per tot annos. Tegulas enim aereas, quibus tecta fuerat Basilica Divae Mariae, quae olim Pantheon dicta est, Constantinopolin remisit. Primo Neapolin, inde in autumno Rhegium, et tandem in Siciliam, cum totam terram expilasset, abiit: ibi per aliquot annos haesit, gravis molestusque subditis: similiter in vicinis insulis atque provinciis, Calabria, Sardinia, Africa. Cedrenus, Zonaras, Diaconus.

II. ACTASAGATA.

I. Imperante Constante Saracenorum (hodie Turcas vocamus)potentia indies crevit. Muhavias enim Dux Saracenorum cum scaphis 1700 insulam Cyprum invasit, urbem Constantiam cum tota insula cepit, eamque horribiliter vastavit. Imperator igitur Constans, cum Muhavias magnos in rebus bellicis adversus Christianos haberet successus, pacem (vel potius inducias) cum eo ad biennium fecit. Chronicum Funccii fol 123.

II. A. C. 654. Constans cum Muhavia pugnavit, sed infelici successu: Muhavias, ut Constantinopolin aggrederetur regiam sedem, ingentem classem aedisicavit Tripoli: quae cum iam fere fuit parata, fratres quidam buccinatoris filii, Christiani professione, astu carcerem solverunt, in quo plnrimi captivi detinebantur; quorum auxilio fulti, omnem illum apparatum classis cremarunt. Sed nihilominus Saraceni classem aliam compararunt, cum Constans Imp. classe pugn turus adventaret; qui ea nocte, quae pugnam praecessit, somnium habuit, in quo videbatur sibi esse Thessalonicae, cum in Lycia esset. Expergefactus narravit somnium coniectori cuidam. Qui ait: O Imperator, utinam nec dormivisses, nec somnium aspexisses! nam esse Thessalonicae, *qe\s2 a)/llw| vi/khn, innuit, quod


page 792, image: s0864

interpretatur, Cede alteri victoriam, id est, ad inimicum tuum victoria vertitur. Et ita factum est. Nam inito praelio Constans succubuit, et mutata veste in aliam navim transiatus vix evasit. Theophan. Miscell. Diaconus.

Tunc et Rhodum Saraceni spoliarunt. Cedrenus.

III. Constans Imp. cum in Imperio ita vagaretur, tandem exercitum collegit, et contra Longobardos in Italiam profectus est A. C. 663. Luceriam expugnavit, et alia multa oppida Longobardis eriputi, Beneventum etiam obsedit et oppugnavit. Romoaldus Dux Beneventi, qui filius er at Regis Grimoaldi, imploravit parentis au xilium, qui tamen statim adesse non potuit: ideo Romoaldus aliquoties ex urbe in castra erupit, et feliciter cum Imperatore proeliatus est. Imperator, audiens Grimoaldum cum exercitu adventare, obsidionem solvit, Neapolim se recepit, et paulo post magna pugna a Romoaldo victus est. Diaconus.

IV. SAPOR Piaefectus Armeniae rebellavit Imperatori Constanti A. C. 667. et legatos ad Mahuviam Saracenorum Prin cipem misit auxilia petitum, Constans Imp. eodem legatos amandavit. Sed Saracenus favit Sapori, ipsique auxilia misit. Verum Sapor hic brevi spatio temporis dedit rebellionis poenas. Cum enim equus in ipsis portis urbis exsultaret et lasciviret, caput Afflixit portae, qua plaga defunctus est. Cedrenus.

V. MAHUVIAS eodem anno filium suum in Romaniam misit, multosque captivos abduxit, ac urbe Amatio in Phrygia potitus, quam firmavit quinque millium praesidio: sed Constans hanc urbem recepit in hieme, trucidato omni praesidio. Idem.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Avi sui impietatem in sectanda haeresi Monotheletarum secutus, (instigante praesertim Constantinopolitano Episcopo Paulo,) acerrime omnes, qui ab illa haeresi abhorrerent, aut contra docerent, persecutus est.

I. Abbatem MAXIMUM in Africa virum doctissimum et sanctissimum, una cum duobus Discipulis, lingua et manu truncari curavit, postea in Chersonam relegavit, Cum triennium apud Alanos in exilio egisset, mortuus est A. C. 660. Causa fuit, quod hic Maximus in Synodo, cum Martino Pontifice, Monotheletarum etrorem damnaverat. Zonaras, Diaconus.

2. MARTINUM Episcopum Romanum (qui Monotheletarum haeresin in Synodo damnaverat) Constans Imp. per Exarchum Theodorum Calliopam capi, vinctumque Constantinopolim mittiiussit, atqueinde in Chersonesum eum relegavit, ubi et mortuus est. Chron. Funccii p. 123.

3. Multi praeterea pii Doctores omnia adversa propter sincerae doctrinae professionem et defensionem contra haereticos Monotheletas a Constante perpessi sunt.

II. CONSTANS Imp., suasu Pauli Episcopi Constantinopolitani Monotheletae, et quod Episcopi in Africa, et aliis locis, ubi vel a Saracenis vel aliis hostibus vastabantur, Monotheleris vehementer contradicerent, nehi Episcopi in universum abalienarentur, proponit edictum A. C. 648. quod peculiari nomine Typum appellavit: in quo iubet utramque partem in controversia de voluntate in Christo tacere. At vero cum hoc modo non liceret de voluntate Chisti loqui, atque ita nec de duabus in Christo naturis, THEODORUS Papa Typum hunc, ut impium, convocato concilio damnat, et Paulum Episcopum, quod auctor huius typi esset, anathemate ferit.

Contra autem Imperator omnes Typo subscribere voluit: illos vero qui recusabant, et non approbabant, crudelissime exagitavit. Anastasius.

III. Constantinus Patriarcha Constantinopolitanus mortuus A. C. 666. cum annum et aliquot menses sedisset. Successit ei THEODORV shomo versutus et subdolus, qui Monotheletarum errorem, quantum potuit, promovit. Nicephorus.

CAPUT III. DE EGRESSV.

COnstans tandem invisus omnibus propter saevitiam et avaritiam, cum Syracusis in balneo libidini vacaret, per insidias inter lavandum occisus est, situla, qua calida aqua profundi solebat, graviter ipsius capiti impacta, ab Andrea Trocli filio, cum imperasset annos XXVII. Cadaver ipsius ibidem magna cum sollennitate a suis, ut decuit, terrae mandatum est. Diaconus, Zonar. Anastas. Chron. Funccii fol. 124.

LXVII IMPERATOR, CONSTANTINUS IV. cognomento POCONATUS.

CAPUT III. I. ORTUS.

I. Generatio.

PATER eius fuit CONSTANS II. cuius filius natu maximus fuit.


page 793, image: s0865

II. Appellatio.

I. NOMEN. Dictus fuit HERACLTUS CONSTANTINUS IV.

II. Cognomento dictus POGONATUS. Cum enim Constantinopoli discederet, parva lanugo mentum circumdabat: reversus est autem e Sicilia barbatus. Unde Pogonati seu barbati inomen reportavit. P. Diaconus.

CAPUT II: DE PROGRESSV.

II. ACTA OECO NOMICA.

UXOR fuit ANASTASIA, ex qua genuit IUSTINIANUM, qui postea Imperator factus est.

I. ACTA POLITICA.

II. Imperii occupatio.

Cum Constans Imp pater eius in Italiam proficisci vellet, cum consensu et suffragio Senatus atque procerum ab eo in consortium Imperii assumptus et coronatus est A. C. 663. Ita absente Patre Imperium Orientis administravit in annum septimum. Patre autem eius trucidato, ad plenam regni administrationem pervenit A. C. 670, et solus regnavit ann. 17.

II. Imperii administratio.

I. ACTATOGATA.

Bene et laudabiliter Imperium administravit. Unde LEO II. Papa eum in epistola sua vocat Regem magnum a DEO coronatum, seque famulum ipfius dicit, et petram, super quam fundata sit Ecclesia, esse Christum. Nondum enim plenam iurisdictionem Pontifices usurpabant.

Tantum in hoc Imperatore reprehenditur, quod in fratres suos crudelitatem exercuerit. Cum enim duos fratres suos initio Tiberium et Heraclium consortes Imperii recte tulisset, postea vel invidia motus, vel dominandi libidine percitus, vel quia filium suum successorem procurare voluit, (iam enim Imperatores Romani sibi Imperium hereditarium facere coeperunt) utrumque fratrem naribus truncavit, ne posthac Imperii dignitate fruerentur. Populus enim tres illos Imperatores, quasi in honorem Trinitatis, una veneratione honorabat; quod Constantino intolerabile videbatur. Cedren. P. Diaconus, Chron. Funccii fol. 125.

II. ACTASAGATA.

I. Bellum contra Mizizium.

Constante Imperatore Syracusis occiso, Armenius quidam Mizizius, quem alii mezentium vocant, vir audax, et proceritate ac pulchritudine insignis, adeo ut forma nec pictae fictaeve imagini cederet, militum favore fretus, quod bello Persico honestissimum ordinem duxerat, Imperium invadere conatus est. Sed res audacter magis quam feliciter mota est. A Constantino enim Imperatore classe victus et oppressus est, socii huius facinoris in vincula coniecti, et una cum capite Tyranni Constantinopolim deqortati sunt. Chron Funccii fol. 124. Diaconus.

II. Bellum in Sicilia.

Constantinus, audita patris morte, mox in Siciliam cum magna classe contendit, necem patris ulturus. Cumque, pubertatis annos tum primum egressus, imberbis Byzantio discessisset, barbamque in expeditione ad parernam caedem vindicandam nutrivisset, rediens vulgo a barba promissa Pogonatus sive Barbatus dictus est. Non enim prius se quieturum ostenderat, quam Tyrannum et ceteros paternae caedis auctores ultus esset, in quibus Iustinianus Patricius capite truncatus. GERMANUS Patriarcha, etsi egressus eam aetatem, qua castratio fieri solet; eunuchus tamen fieri iussus est, eo membor, quo vir erat, abscisso. Diaconus, Egnatius.

III. Bellum cum Saracenis sive Agarenis.

I. ORTUS.

I. Saraceni A. C. 668. bellum Africae intulerunt, et ad octoginta milia hominum captivos abduxerunt. Cedrenus.

II. A. C. 669. Saraceni, cum tanti motus essent in Sicilia, ipsi observantes dissidia, eam quoque invaserunt, et Syracusas obsessas tandem ceperunt, editaque ingenti caede, et praeda atque ornatu omni, quem Constans Roma abstulerat, et ex tota ltalia convexerat, onusti, Alexandriam reversi sunt. Idem hodie observat Turca, qui a Christianorum concertationibus occasiones captat et arripit regnum suum dilatandi.

III. Saraceni A. C. 671. vastarunt Lyciam et Ciliciam, et praepararunt ea, quae necessaria futura erant ad oppugnandam Constantinopolin.


page 794, image: s0866

IV. Saraceni A. C. 672 ingenti classe Thraciam aggressi sunt, et. Constantinopolin obsederunt tota aestate. Hinc Constantinus Imp. motus, Saracenis se opponere sibi proposuit, et classem ingentem paravit.

II. PROGRESSUS.

1. Saraceni cum Constantinopolin obsidione cinxissent, Constantinus Imp. classe animose se eis opposuit, A. C. 672; pugnavitque cum iis saepissime usque ad autumnum Tunc Saraceni tlassem Cyzicum abduxerunt, ibique hiemarunt, sequenti vere Constantinopolin reversuri.

2. Cum Saraceni ad obsidionem Constantinopolis reverli essent, Constantinus per duces suos eos classe vicit, et ad 30000 eorum occidit, anno Christi 673.

Ferunt, quod tum Gallinicus, quidam artificiosus architectus, ad Heliopolin Syriae ad Romanos profugerit.Is ignem in aqua ardentem (quem Graecum ignem vocant) invenit. Hoc mirabili et tunc temporis novo artificio usi sunt Romani, et Saracenorum naves (Barbaris illis nihil tale suspicantibus) exusserunt: pars quae incendio superfuerat, scopulis illisa periit. Cedrenus, Sigebertus, Zonaras, Chron. Funccii fol 125.

III. BGRESSUS.

Saraceni, hac clade accepta, spe deiecti, ac potius inetuentes, ne a Romanis invaderentur, pacis ineundae consilium iniverunt. Mardaitae quoque Libanum ingressi occuparunt speculas Libani, A. C. 676. easque ita muniverunt, ut essent inexpugnabiles. Ad hosce transfugerunt servi, captivi, et indigneae Saracenorum, et plurimis damnis Saracenos affecerunt: Qua re Saraceni adeo territi sunt, ut pacem cum Romanis facere accelerarent. MVHAVIAE igitur petenti per legatos pacem Constantinus annuit, ac misso Iohanne Patricio, cognomine Pitzigandi, viro facundo et prudenti, (quem Arabes summo honore exceperunt) cum Saracenis transegit, pace scriptis tabulis in annos 30 firmata, hac lege atque conditione, ut Arabes Romanis quotannis decem milia pondo auri, servos centum, et quinquaginta equos generosos tributi nomine penderent. Haec pax Romano imperio honori fuit, et dicitur altera porta calamitatum Orientis. Nam pace ea cognita, ceteri hostes Romanotum ad Occidentem, pacem atque concordiam, missis legatis, ac muneribus, ab Imperatore petierunt et impetrarunt. Cedren. Zonar. Chron. Funccii fol. 125.

NOTA.

Agareni et Saraceni sunt iidem populi. Nam ex Mose notum est, posteros Ismaelis, qui ex agar natus est, tenuisse Arabiam. Inde Agra urbs nominata est ab Agar matte Ismaelis, et gens Agraei, qui in 1 lib. Paral. 5. vocantur Agareni, incolae Arabiae. Nomen idem Agareni exstat Psal. 83. v. 6. In ea regione, in qua fuisse Agarenos certum est, collocat Ptolemaeus Saracenos: quia Tuscae noluerunt se nominari Agarens: ab Ancilla Abrahae, quae dicta fuit Agar; sed Saracenos, a Sara coniuge Abrahae, quae suit libera atque Domina. Verum gravitet errant. Nam
[Gap desc: Greek word]
Serakin, h. e. Saraceni, Garacener, recte appellantur Turcae, a radice
[Gap desc: Greek word]
Serik, quae in lingua Chaldaica idem est, at que vanus vel levis. Et
[Gap desc: Greek word]
Sarik, in lingua Arabica idem est atque fur, vel latro Sic Genes. 37. v. 25. Turma Ismaelitatum appellatur in Targ. Ierosolym. Saracenorum. Luth. Ein ahusfen Ismaeliter, das ist, Saracener. Et ita hodie arabes, Turcae atque Tartari, non a Sara Abrahae coniuge, sed a levitate, furacitate, atque praedandi sludio dicuntur.

IV. Bellum cum Bulgaris.

I. ORTUS.

Bulgari anno fere Christi 578. ex Sarmatiae finibus egressi, kThraciam tumultuosius sunt adorti, omniaque terroribus compleverunt. His Romanas ultra Danubium provincias late vastantibus, Constantinus terra marique occurrere paravit, amgna classe e mari in Danubium traducta.

II. PROGRESSUS.

Bulgari apparatu Constantini Imp. territi, munitione quadam occupata, quae fluminibus et limo cingebatur, quieverunt. Sed nec Romani eos invaserunt. Itaque cum utrinque dies aliquot per otium transacti essent, Barbari Romanos esse ignavos rati, atque eventu quodam insperato confirmati, fiduciam novam animis receperunt. Imperator enim ingenti pedum cruciatu affectus cum quinque navibus discessit ab exercitu, balneis usurus, relictis Ducibus suis, quibus in mandatis dederat, ut velitationibus hostes ad pugnam elicerent. Verum rumore in castris Romanorum temere orto, Imperatorem metu hostium fugam cepisse, omnes turpiter fugerunt, nemine persequente. Id praeter spem factum, adeo Bulgaris animos auxit, audaciamque acuit, ut tergis fugientium inhaerentes, multos intersicerent, neque pauciores caperent, et Danubio traiecto, tentoria in Romanorum terra figerent.

III. EGRESSUS.

Cum Bulgari ab eo tempore Romanas provincias Vastare non desisterent, Imperator coactus,


page 795, image: s0867

pacem cum eis fecit, pacto tributo annuo, cum dedecore Romani Imperii;et concessa eis ad inhabitandum Mysia, quam ditionem Danubio proximam hodie quoque gens illa ferox obtinet. Unde et nomen est Bulgariae. Existimantur autem Bulgari dicti essea Volga, vel Bulga fluvio, cuius fontes non procul absunt a Livonia, in paludibus Moscoviae. Is flu vius adeo crescit, fluens versus Orientem, ut 25 navigalibus ostiis in mare influat. Cedren. Egnat. Chron. Funccii fol. 125. Annales.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

CONSTANTINUS Imp. religioni orthodoxae addictus fuit, ideo in religionis negotio pie et prudenter egit. Cum enim videret Ecclesias per Monotheletarum haeresin misere distractas, in hoc summo studio incubuit, ut Ecclesiis pia pax restitueretur, et controversiae religionis legitime dirimerentur. Qua de causa ex omnibus nationibus doctissimos quosque Theologos convocavit, et Constantinopoli Synodum Oecumenicam VI. celebravit A. C. 681. Convenerunt autem in ea Synodo Univerfali ex occidente et oriente Episcopi 150. alii numerant 170, alii 289. Hanc diversitatem inde ortam puto, quod haec Synodus non uno anno fuerit absoluta. Itaque sieri potuit, ut initio quidem pauciores adessent, progressu vero temporis plures advolarent, aut fortasse ab Imperatore evocarentur. In hoc Concilio, praesente Imperatore, praesentibus etiam Agathonis Papae Romani legatis, et Georgio Patriarcha Constantinopolitano, et Theophane Antioncheno, decretum factum: Duas in Christo voluntates, et duas operationes praedicandas et credend is esse. Cum igitur haec synodus Monotheletarum haeresin (unam in Christo voluntatem ac operationem ponentium) condemnasset, Imperator eam haeresin, una cum ipsius defensoribus et propugnatoribus ex Ecclesiis penitus eliminavit. P. Diaconus. Sigeb. Zonar. Palmer. Regino. Ado Viennen sis. Honorius in Chron.

Prodigia.

I. A. C. 670. Hiems adeo vehemens et diuturna fuit, ut et homines et animalia plurima interirent. Cedrenus.

II. Fere eodem tempore pestis admodum gravis per integrum annum Ticinum afflixit. Magno quoque terrore populorum mense Maio A. C. 670. ignis in caelo emicuit per decem dies. P. Diaconus. Sigebert. Chron. Funccii fol. 124.

III. A. C. 676. Cometa terribilis per tres menses apparuit.

IV. A. C. 677. LOcustae magnis agminibus per Syriam et Mesopotamiam volitarunt. Et hoc flagellum DEI teiam Ethanici agnoverunt, atque IRAM DEORUM vocarunt. P. Diaconus. Honorius in Chron. Funccii fol. 125.

V. A. C. 680. Ingens terrae motus Mesopotamiam concussit, ita quidem, ut in urbe Edessa Basilicae adscensus et Trullus corruerit. P. Diaconus.

VI. A. C. 682. Mons Vesuvius exarsit, perque aliquot dies flammas et cineres copioseeiecit, et omnia circumquaque virentia corrupit. Idem.

VII. Eodem tempore fames et pestis Syriam et Libyam graviter afflixerunt. Diaconus, Honorius.

VIII. Adhuc imperante Constantino, in Anglia sanguine pluit. Histor. Magdeb. Cent. 7. cap. 13. pag. 564.

Exemplum memorabile de cane, indice homicidae, Cedrenus narrat, circa haec tempora accidisse. Nam cum quidam solus comitante cane iter faceret, interfectus est a latrone, quales itinera obsidere solent. Subducente autem se latrone, canis eo in loco permansit, domini cadaver ostendens. Forte alius quidam eo pergens super venit, qui cadaver in viam proiectum cernens, misericordia motus, terra effossa id sepeliit. Canis officium hoc pergratum habuit, seque ultro comitem ei ac servum adiunxit. Erat autem is homo conditione caupo, et solebat canis iis qui cauponam intrarent, qut exirent, adulari. Aliquanto tempore interiecto, is etiam latro, qui auctor caedis fuerat, in eam cauponam bibendi causa intravit: quem canis agnoscens, mox allatravit, atque in faciem eius insiliit. Quod saepius factum DEI instinctu, apud multos suspicionem excitavit: comprehensusque latro, et coram iudice constitutus, cum facinus, ut a se perpetratum erat, confiteretur, divinae vindictae poenas dedit.

CAP. III. DE EGRESSV.

COnstantinus inchoaturus annum decimum octavum imperii, mense Septembr. A. C. 685. facta pace in imperio Orientis et in Ecclesia, placide decessit, cum imperasset totos annos septendecim. Cedrenus.

LXVIII. IMPERATOR, IUSTINIANUSII.

HIc Iustinianus, quia, cum iam annos decem imperasset, ab imperio fuit depositus, et postea rursus ad imperium pervenit. Eius historiam hoc modo explicabimus, ut consideremusillum 1. ut


page 796, image: s0868

Imperatorem Constitutum. II. ut Imperatorem Relegatum et Depositum. III. ut Imperator. Restitutum. Et quoniam interea temporis, quo exulavit, Leontius et post eum Tiberius Absimarus imperii gubernacula tenuerunt; de Iustiniani Restitutione primum post historiam Tiberii dicturi sumus.

I. Iustinianus constitutus.

I. ORTUS.

I. Generatio.

I. PATER fuit CONSTANTINUS pogonatus.

II. MATER fuit ANASTASIA.

II. Appellttio.

I. NOMEN. Dictus est Iustinianus, a futuro omine. Quia parentes spem de eo conceperunt, fore ut iustitiam studiose coleret.

II. COGNOMEN, Iustinianus Secundus: Sic dictus, quoniam ante eum fuit Imperat. Iustinianus I, cognomento Magnus. Deinde cognomine dictus est (*rino/tmhtos, RHINOTMETUS, a praeciso naso. Cedrenus.

II. PROGRESSUS.

I. ACTA OECONO MICA.

Iustinianus cum novem fere annos imperasset, a Leontio imperio pulsus est, sed variis artibus imperii recuperationem quaesivit: ideo ad Caganum Avarium Principem se contulit, a quo honorisice exceptus, sororem eius in uxorem duxit, nmine THEODORAM; ex qua unum suscepit filium nomine TIBERIUM, spe concepta, fore, ut ab affine novo in imperium reduceretur. Sed Barbarus a Tiberio Imperatore pecunia corruptus, duos es suis familiaribus percussores ordinavit, qui hunc affinem et generum suum e medio tollerent: De quo ille praemonitus a Coniuge, quae per servum istud consilium cognoverat, duos illos (seorsim utrumque) ad se accersitos, suspendit ambos, laqueo gula fracta. Ablegata deinceps uxore, et navicula conscensa, ad Terbellin sive Trebellium Bulgarorum Principem confugit. Chron. Hedion Hist. Magd. Cen. 7. cap. 3. fol. 58.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Post obitum Patris, anno aetatis 16 Imperator electus, et a Patriarcha Callinico coronatus est, A. C. 686.

II. Imeprii administratio.

I. ACTA TOGATA

Iustinianus patri Constantino dissimilimus, boni Principis pessimus, im0erium male administravit, et in subditos crudeliter saeviit.

I. Fuit nimis credulus. Habuit namque in aula sua duos assentatores. Quorum unus Stephanus eunuchus, Imperatoriae pecuniae quaestor, et Sacellarius ab eo designatus, qui regebat consilia de religione, genere barbarus, crudelitate vero et immanitate plus quam barbarus, gravis omnibus fuit, non tantum in rebus gerendis, sed in poenis etiam infligendis: idque tum in plebeios, tum in potentissimos quosque: adeo ut matrem quoque Imperatoris flagellis in curru ceceiderit, ut literatores pueros suos virgis caedere solent. Alter, Theodosius quidam, fuit publicorum vectigalium quaestor, qui quamquam Monachus prius fuerat, tamen logothetes generalis ab iMperatore constitutus est. Hi duo eorundem scelerum socii, Imperarorem ad maiorem furorem incitarunt, eumque, cum multis malis Rem publ. afficerent, in omnium odia adduxerunt. Diaconus, Sabellicus, Egnatius.

II. Fuit crudelis. Nam cum A. C. 693 intentus esset Iustinianus aedificando triclinio et moenibus palatii, praefecit operi homines crudeles, qui non tantum operarios verberibus et flagris exceperunt, sed etiam eosdem fumo excruciaverunt, et alios illustres viros supplicio affecerunt, qut vivos combusserunt. Cedrenus. Infra crudelitatis ipsius rursus mentionem faciam, cum de Iustiniano restituto historia pertexenda est.

II. ACTA SAG ATA.

I. Bellum cum Saracenis.

Iustinianus starim initio imperii sui exercitum in Armeniam misit, Saracenos inde pepulit, et eandem imperio Romano restituit. Quapropter Abdelmelech Saracenorum Calipha continenter de pace apud Iustinianum sollicitavit. Quae A. C. 686 confirmara est his conditionibus: Ut ipse Iustinianus eos, qui Libanum insederant, removeret. Fuerunt haec praesidia Syrorum ad 12000: qui eiusmodi munitionem construxerant, ut essent inexpugnabiles, et imperii provincias tutabantur, et ex Saracenorum provinciis praedas agebant. Ipse contra Abdelmelech Iustiniano in singulos dies praestaret mille nummos, servum unum et equum; et tributa Cypri, Armeniae et Iberiae aequaliter dividerentur. Sed remotis hisce praesidiis, in Libano vicinae regiones a Saracenis crudeliter vastatae sunt, Miscellae.


page 797, image: s0869

II. Bellum cum Bulgaris.

Iustinianus, postquam pacem cum Saracenis firmasset, eaque pactio certa videretur, rupit foedus cum Bulgaris, quibus tributum pendere amplius noluit, Mysiamque a patre ipsis concessam caedibus ac incendiis vastavit A. C. 687. Illi vero saltibus et locorum angustiis obstructis, in eam necessitatem adegerunt Imperatorem, ut captivis cum omni praeda restitutis, pacem sibi precario redditam, suo suorumque sacramento de novo sancire coactus sit.

III. Bellum rursus cum Saracenis gestum.

Iustinianus Imperat. Saracenis, qui auream monetam, non cum Romano, sed Arabico signo signatam, pro tributo attulerant, et alias pacem infide colebant, et provincias Romanas misere depopulabantur, pacem renuntiat A. C. 690, Multum deprecantibus Saracenis, et massas aureas pro tributo exhibentibus; atuqe ita non necessarium bellum movit.

II. PROGRESSUS.

Eodem anno Iustinianus exercitum fortissimum triginta millium ex Sclavis collegit, et contra Saracenos eduxit. Saraceni non parati ad bellum per omnia sacra bellum deprecati sunt; sed nihil impetrarunt, et insuper primo praelio succubuerunt: ideo ad fraudem conversi cum Sclavis egerunt, ut accepta pecunia, quantam Imperator numerabat, domum redirent; et ita 20000 averterunt, et Imperatorem turbatum hac re vicerunt.

III. EGRESSUS.

Imperator turpi fuga, cum paucis conservatus, cum ad Leucaden pervenisset, defectione Sclavorum irritatus, etiam reliquos Sclavos, qui remanserant, occidi, et cadavera in mare proici iussit. Saraceni ab eo tempore impune Roman. imperium invaserunt, etiam Sabbario Patricio Armeniae praetore, post Imperatoris cladem, ad Saracenos se conferente, eisque tradente Armeniam. Cedren. Diaconus. Miscellae.

II. Iustinianus relegatus et depositus.

Iustinianus A. C. 694, iratus Constantinopolitanis, Stephano Praefecto urbis mandavit, ut sumpta occasione omnes cives Constantinopolitanos una nocte trucidari per milites curaret, facto initio a Gallinico Patriarcha. Habuit autem tum in carcere LEONTIUM patritium, quem eodem tempore carcere liberavit, eique praefecturam Graeciae mandavit. Hunc, dum in portu navigandi tempus exspectat, hortantur amici, ut occalionem ulciscendae iniuriae elabi non sinat: astu igitur Praetorium occupat, et qui in carcere erant, liberat; et per eosdem Iustinianum inperio deicit, cum annos novem vel decem regnasset; eum captum naso truncat, et in Chersonesum relegat. Cedren. P. Diacon. Sigebert. Hist. Magd. Cent. 7. fol. 58.

LXIX. IMPERATOR, LEONTIUS.

I. ORTUS.

1. PAter eius fuit Patritius et Senator Constantinopolitanus.

2. NOMEN. Dictus fuit LEO, vel LEONTIUS.

II. PROGRESSUS. ACTA POLITICA.

I. Ante Imperium.

1. Fuerat LEONTIUS unus ex Ducibus Iustiniani, et Iberiam, Albaniam, et alias regiones sub Imperatoris ditionem subegerat.

2. Iustinianus eum de imperii affectatione suspectum per biennium in vinculis habuit. Postea carcere emissum Graeciae Ducem fecit.

II. Imperii occupatio.

Per violentiam ad imperium pervenit. Nam (uti supra diximus) cum e carcere evasisset, Iustinianum violenta manu aggressus est, eumque imperio deiecit: ac ita, pulso Iustiniano, eodem die Imperator factus et a Partiarcha Gallinico coronatus est.

LEONTIUS quoque, occupato imperio, duos Sycophantas aulicos Theodosium et Stephanum (quorum supra mentio facta est) comprehensos funibus ad pedes alligatis per urbem trahi, et postea in foro comburi iussit. Hic exitus Sycophantarum aulicorum non mitior fuit, quam setani apud Tiberium, et Plautiani apud Severum, et apud Arcadium Eutropii, quod terreret accedentes ad Imperatorem. Cedrenus, Diacon. Chron. Funccii fol. 157.


page 798, image: s0870

III. EGRESSUS.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

Bellum contra Saracenos. LEONTIUS contra Saracenos in Africam infusos Iohannem Patricium, virum strenuum, cum classe misit, qui Saracenos bello superatos inde expulit, rebusque suis gestis ad Imperatorem perscriptis, quid porro de eius sententia sibi faciendum esset, certiorem se fieri postulavit. Sed redierunt saraceni maiori classe instructa ad provinciam amissam recuperandam: Quibus cum se imparem videret Iohannes Patricius, portu relicto ad Imperatorem se contulit, ut copias maiores impetraret.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Verum cum classiarii a Saracenis ex Africa eiecti, partim pudore afficerentur, quod hostibus cessissent, partim iracundiam Leontii metuerent, ne ad poenam raperenturm, Absimarum, (qui et Tiberius dictus) Imperatorem salutarunt. Is igitur cum classe Byzantium profectus, antequam Leontius exercitum pararet, acceptis a primoribus portae clavibus, quae eis sub fide iurisiurandi creditae fuerant, in urbem intromissus, Leontium in potestatem redactum praeciso naso in Dalmatia monasterio inclusit, cum annis tribus imperasset. Zon aras. hron Funccii, fol. 125. Hist. Magd. Cent. 7. p. 668.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Annos septem post, quam Leontius ab Absimaro imperio pulsus, Iustinianus restitutus est, hic Leontium e monasterio traxit, vinctum in pompa per urbem duxit, eiusque cervicem pedibus calcavit, inde capite eum truncari iussit. Cedron. Diaconus, Zonaras.

LXX. IMPERATOR, TIBERIUS III, cognomento ABSIMARUS.

I. INGRESSUS.

PEr seditionem ab exercitu Romano imperator proclamatus est, et statim ab eodem Tiberius appellatus.

II. PROGRESSUS.

I. Cum ab exercitu Imperator esset salutatus, improviso Constantinopolim occupavit, Leontium cepit, et praeciso naso in monasterium detrusit.

II. Philippicum nobilitate praestantem virum, cuius caput aquila obumbrasse dicebatur, ob hanc causam Chersonam in exilium relegavit: verebatur enim, ne in imperio ipsi succederet; quod tamen nihilominus postea factum est.

III. Absimarus imperio potitus, mox fratrem suum Hrraclium equestri et pedestri exercitu instructum contra Saracenos, qui Syiiam et vicinas aliquot regiones occuparant, misit. Hic Syriam ingressus animose et feliciter, Samosatam usque progressus, cum hostibus conflixit, ad ducenta milia Saracenorum occidit, atque amplis spoliis hostium ditatus victor ex Syria rediit. Zonaras, Diaconus.

IV. Heraclius Absimari frater Armeniam quoque recepit: quam Mahomeius tamen, qui tum Saracenorum Dux erat, iterum sibi parere coegit, ac Principes Armeniorum propter defectionem vivos cremavit. Iidem.

V. Tunc temporis Saraceni etiam Ciliciae arma intulerunt, cum quibus Heraclius congressus maiorem partem ferro confecit; ceteros captos atque vinctos ad Imperatorem fratrem misit. Sed Africam et Libyam supra Aegyptum Saraceni sine ullo impedimento saepe devastatam, nunc demum retinuere, tertiam orbis partem diu habitam.

III. EGRESSUS.

A Iustiniano, cum is imperium recepisset, occisus est, cum imperasset annos septem.

Mycillus tale de eo epigramma concinnavit:
Classicus Augustum creat hunc Exercitus, qrmis
Dum LEO vi raptum continet imperium.
Ergo et regnantem capit, atque in carcere servat,
Dum rediens exul Caesar utrumque necat.

III. Iustinianus restitutus. Circa Iustiniani restitutionem tria sunt notanda.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

Iustiniani ad Caganum fuga, et Cagani persidia. Iustintanus cum ab imperio eiectus esset, peres Chersonam exsu abat, et interim de recuperando imperio consilia agitabat. Chersonenses autem incolae, propter ipsius crudelitatem, quam, cum adhuc in imperio esset, exercuerat, de ipso vel interficiendo, vel certe capiendo consultabant. Sentiens hoc Iustinianus, inde ad Caganum, Chazarorum Regem, aufugit. Huncu ut sibi firmiori vinculo sociaret, eius sororem Theoddoram uxorem duxit. Cum autem Absimarus Imp. Caganum multis muneribus sollicitaret, ut Iustinianum vel captivum ipsi mitteret, vel interficeret, animadvertit Iustinianus soceri Cagani insidias: itaque ad Trebellium


page 799, image: s0871

Bulgarorum Ducem confugit, et Theodoram Cagano remisit. Diaconus.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Iustinianus cum ad Trebellium confugisset, ipsius filiam in uxorem sibi petit et amplissimis muneribus promissis copias militares ab eo impetrat; cum quibus Thraciam invadit, et imperium recuperaturus Constantinopolim obsidet, ubi multis conviciis ac civibus proscindîtur: sed tertio die per aquaeductum noctu ingressus urbem, ea potitur. A. C. 703. Cedren. Sigebert. Chron. Funccii fol. 126.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Uxorisrevocatio. Iustinianus, recuperato imperio, uxorem Theodoram, quam prius repudiaverat, cum filio Tiberio Constantinopolin reducit, eamque una cum filio coronat. Cedrenus, Chron. Funcii fol. 126.

II. Crudelitatis eius in adversarios descriptio.

1. Absimarum et Lcontium in vinculis per forum atque theatrum circumductos ludis Circensibus spectaculo exhibuit, cumque collis eorum ante seproiectorum pedibus insultasset, demum capita illis praecidi iussit. Cedrenus. Diaconus.

2. HERACLIUM Absimari fratrem cum pluribus circa moenia suspendit.

3. GALLINICUM Patriarcham Constantinopoiitanum, qui in Leontii partibus fuerat, deposuit, et excaecatum Romam relegavit A. C. 703. Cum sedisset annos; 2, substituit ei Cyrum Monachum, qui regni recuperationem ei praedixerat. Cedrenus, Zonaras

4. Saevitiae eius argumentum hoc traditur, quod quoties truncas nares emungeret, aut guttam rheumatis defluentem manu detergeret, toties unum ex eis, qui Leontio faverant, ad supplicium rapi iusserit. Diaconus.

III. BELLUM cantra BULGAROS. Diximus supra, Iustinianum, auxilio Trebellii Ducis Bulgarorum, imperium recuperasse: Verum malam gratiam Bulgaris retulit; Nam contra pacis pacta equestribus et navalibus copiis Bulgarorum regionem invasit. Buîgari perterriti inopinato malo, primo ad montes sese receperunt. Cum autem animadverterent, Romanos cupiditate praedae passim sine ordine vagari, de improviso eos aggressi sunt, et magnam stragem fecerunt. Imperator re infeliciter gesta, in castellum munitum confugit, et paullo post equis plerisque, quos reliquos servarat, nervos incidit, ne hostibus usui essent ac navibus conscensis magno cum dedecore Byzantium rediit. Cedrenus, Zonaras, Diaconus.

IV. BELLUM contra CHERSONENSES. Iustinianus recordatus, quod Chersonenses cives olim, cum apud eos exularet, de eo vel tradendo vel occidendo cogitassent, prorsus eos delere apud se constituit. Igitur Duces cum exercitu misit, A. C. 710, cum mandatis, ut quosvis trucidarent, masculos et feminas, adultos et infantes. Hi captis Chersonensium castellis, crudelissime grassati sunt, adultos mactarunt, parvulis vero pepercerunt, quos Iustinianus Constantinopoli voluit occidi. Tudunum, Chersonesae Principem Zelum, aliosque 40 viros ex primatibus una cum familiis suis, vinctum ad Imperatorem miserunt. Alios vero septem praestantes viros verubus ligneis affixos ad ignem assarunt: alios in profundum maris demerserunt. Qui his malis super fuerunt Chersonenses, eos ad se mitti iussit Imperator, haud dubie crudelissimis suppliciis excarnificaturus. Sed eos Dominus tolerabiliore mortis genere tyrannidi Iustiniani subtraxit: Oborta enim tempestate, circiter hominum septuaginta milia naufragio perierunt. P. Diaconus. Zonaras. Cedrenus, et Miscellae.

IV. PHILIPPICI ELECTIO, et IUSTINIANI TRUCIDATIO. Iustiniani furore in Chersonenses nondum expleto, novum exercitum in Chersonam misit, mandans, ut omnes infantes occiderentur, et ut omnia ad solum usque everterentur. Chersonenses igitur, qui reliqui adhuc erant, a Cagano Rege auxilium petiverunt; a quo adiuti, classem Iustiniani represserunt et vicerunt: quae cum sciret, Iustinianum crudelissimum esse, et suppliciis exsatiari non posse, ad hostes defecit, et Philippicum Imperatorem salutavit. Philippicus igitur auctus exercitu et classe, Constantinopolin navigat, urbem capit, et filium Iustiniani Tiberiumpuerum interfecturus, gulam eius in conspectu aviae paternae Anastasiae (Theodora enim mater iamdiem suum obierat) discindit, Iustinianum ipsum capite truncat, cum imperasset ante depositionem an 10, post reditum vero anno. 6. Atque demum in hoc Iustiniano iuniore defecit Heraclii progenies, elapsis ab Heraclii principio annis centum. Cedrenus, Diaconus, Zonaras.

LXXI. IMPERATOR, PHILIPPICUS BARDANES.

I. ORTUS. Imperiioccupatio.

PEr seditionem ad imperium pervenit. Nam cum Iustiniani saevitia iam plane intolerabilis esset, exercitus eius ab eo defecit, et Philippicum


page 800, image: s0872

Imperatorem salutavit; qui militum manu instructus Constantinopolin profectus est, urbem cepit, et Imperatorem Iustinianum cum ipsius progenie occidit.

II. PROGRESSUS. Imperii administratio.

I. ACTA POLITICA.

I. Togata.

I. Gubernatio eius infelix fuit. Licet enim in dicendo disertissimus, et in inveniendo prudens fuerit: tamen ad res gerendas omnium fuit ineptissimus, et ingenio plane sinistro: ut inquit Zonaras. Aurelius Victor hominem vocat, in quo multum eloquentiae, sapientiae parum fuerit.

II. PRODIGUS fuit. Nam opes Imperii iampridem congestas exiguo tempore dissipavit. Diaconus.

II. ACTA POLITICA.

I. Saraceni, pro more suo, in omnes nocendi occasiones intenti fuerunt. Ideo cum viderent Philippicum valde ignavum esse, Ciliciam ingressi sunt, et multas eius regionis urbes vi expugnarunt. Quanta ibi Christiani mala a populo barbaro et saevo perpessi sint, facile aestimari potest. Diaconus.

II. Philippicus quoque Thraciam a Bulgaris vastari passus est, qui ad auream usque portam urbis Constantinopolitanae pervenerunt, magnaque praeda et captivis pene innumeris abductis, domum impune se receperunt. Cedrenus, Chronicon Funcii fol. 126.

III. Sed et ARABES, Mysiam pervagati, multos Christianos odio religionis sincerae interfecerunt, et regionem illam cum castris plurimis occuparunt. Cum enim Dominus populum aliquem punire (propter peccata) decrevit, non modo hostes crudeles immittit; verum etiam ignavum dat Magistratum, qui hostes repellere non audet, nec subditos adversus hostem tueri curat.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Haereticus (ut quidam tradunt) factus est, nempe Monotheleta. Ipsi enim praedictum fuerat a Monacho quodam Monotheleta, foreut imperaret, si sextam Synodum abrogaret: et Monachus ille Philippicum iuramento obstrinxerat, ut, si quando Imperium consequeretur, Synodum illam universalem (in qua duae in Christo voluntates et operationes asseruntur) abrogaret, Cum igitur Philippicus ad Imperium esset evectus, plurimos Episcopos Constantinopolin convocavit. Patres illius Pseudosynodi, cognita Imperatoris voluntate, et exsilium metuentes, Imperatori gratificati sunt, et universalem illam legitimam et orthodoxam Synodum damnarunt. P. Diaconus, Zonaras, Beda lib. 2. Concil.

II. Philippicus statim Cyrum Patriarcham in exilium eiecit, et Monotheletarum antesignanum Iohannem constituit.

III. Philippicus consensu suorum Episcoporum audacior factus, ad Romanum Pontificem misit suae Synodi decreta: et ut ea approbaret, mandavit, et alibi etiam illa recipi severe praecepit. Verum Pontifex Roman. contra illam Constantinopolitanam haereticam Synodum Romae Concilium collegit; in quo Philippicus ut haereticus excommunicatus est, una cum Monacho suo Iohanne, quem Patriarcham Constantinopolitanum fecerat. Diaconus, Anastasius, Sigebert. Beda, Platina.

III. EGRESSUS.

I. Cedrenus scribit, quod Philippicus, cum prandisset foris apud quosdam Proceres, reversus domum ad somnum se composuerit, Rufus vero Praefectus hac occasione usus, ipsi Philippico, nemine conscio, oculos effoderit, rem ad Artemium detulerit, qui sequenti die Pentecostes Imperator proclamatus sit.

II. Zonaras ita tradit: Cum Philippicus, inquit, peractoequestri certamine publico, balneo Zeuxippi usus, ad convivium Senatores quosdam et victores ludi vocasset, Senatores ipsum discumbentem comprehenderunt, oculosque ei effoderunt, pridie Pentecostes. Die Dominico Pentecostes Senatus et populus coacti Artemium Imperatorem elegerunt. Neque tamen tunc occisus est Philippicus, verum in carcerem coniectus, cum biennium et aliquot menses imperasset: in quo tandem periit.

III. P. Diaconus refert, quod Artemius Philippicum regno expulerit, cum annum unum et menses sex imperasset, oculisque privarit per Theodorum Patricium, qui eum, ut secretiora ipsi quaedam narraret, in oratorium abduxerit, luminibusque privarit.


page 801, image: s0873

LXXII. IMPERATOR, ARTEMIUS, vel ANASTASIUS II.

I. ORTUS.

APopulo et Senatu Constantinopolitano, reiecto Philippico, Imperator est creatus; uti iam in Historia Philippici diximus.

II. PROGRESSUS.

I. ACTATOGATA.

Hic quamdiu Imperiopraefuit, bene illud administravit, et omni doctrinae genere eruditus, et ad res gerendas versutissimus fuit.

II. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Veram religionem amplexus est, quaeque ad eam promovendam pertinebant, optime instituit.

II. Sextae Synodo universali consensit, id quod per literas Constantino Pontifici Romano ostendit, se fautorem esse et fidei Catholicae, et Synodi sextae. Diaconus, Egnatius.

III. Patriarcham Constantinopolitanum haereticum removit, et priorem Patriarcham ab exilio revocatum restituit.

III. ACTA POLITICA. Bellum cum Saracenis.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

Saraceni Romandiolam vastarunt, et cum multa praeda domum redierunt, classem etiam ad Constantinopolim occupandam instruxerunt. His cognitis, Imp. Artemius et ipse triremes, aliasque cum igni Graeco naves, aedificavit, civesque commeatum habere in triennium iussit. Miscell.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Artemius cum sciret in Syria classem aedificaria Saracenis ad obsidendam Constantinopolim, instructa classe Duces misit cum mandatis, ut Alexandriam in Aegypto, si detur occasio, occuparent. Ubi autem renuntiatum est, Alexandria naves Saracenorum discessisse Phoenicen versus, ad materiam pro navibus construendis avehendam, iussit classem suam in Rhodo convenire, iunctasque naves in hostes progredi. Erat copiarum naulium Dux IOHANNES, magnae Ecclesiae Diaconus, et tributorum ratiocinator generalis, cui milites iubenti, ut naves a Rhodo solverent, parere recusarunt, eumque seditione orta interemerunt. Omissa autem expeditione coepta, partim domum aliqui redierunt, partim Byzantium petierunt.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Exercitus, ne ad Imperatorem iratum regredi cogeretur, consilia inter se agitarunt de bello in Artemium convertendo. Cumque Adramyttium pervenissent, Theodosium quendam publicorum vectigalium exactorem, Imperatorem invitum salutarunt.

III. EGRESSUS.

I. Artemius, hoc cognito, Theodosium ab exercitu Imperatorem esse declaratum, classem paravit, urbemque custodia munivit. Verum Theodosius cum classe Canstantinopolin venit, et exercitum Artemii vicit, et Constantinopoli, postquam sex mensibus eam obsedisset, et terra marique aggressus esset, potitus est: Artemium, qui Nicaeam fugerat, cepit, detondit, et habitu monastico indutum Thessalonicam in exilium misit; cum imperasset an. 1. mens. 3. Diaconus, Egnatius.

II. Persuasus autem Artemius, post annos aliquot sub LEONE III. a Magistro militiae Niceta, rerum novarum studioso, ad Bulgaros se contulit, Iustiniani exemplo, si forte horum auxilio Imperio restitui posset. Magnis igitur cum copiis Bulgarorum Constantinopolin venit, sperans se a populo benigne susceptumiri. Sed cum res haec ex sententia non successisset, Bulgari, pecunia a Leone corrupti, Artemium ei tradiderunt: a quo occisus est, omnes quoque Nicetae facultates, (postquam et ipse iussu Leonis esset interfectus) quae magnae fuerunt, publicatae sunt. Quotquot etiam Artemii coniurati inquiri potuerunt, Leo e medio tolli curavit, inter quos et summus Thessalonicae Sacerdos neci traditus est. Ita Artemius, qui ab Imperio deturbatus privatam vitam delegerat, dum ambitionis stimulo correptus, denuo se fluctibus ac procellis Imperii immergere studuit, insperato periit. iuxta adagium: *ka/mhlos e)piqumh/sasa ke/rata, kai\ ta\ w)=ta a)pw)lese.


page 802, image: s0874

LXXIII IMPERATOR, THEODOSIUS III, sive THEODOSIUS ADRAMYTTENUS.

I. ORTUS.

AN. Christi 716 milites Romani, ab Artemio contra Saracenos missi, hunc Theodosium invitum Imperatorem elegerunt: idcirco cum classe Constantinopolin profectus, et Artemio capto, inque exilium misso, Imperium adeptus est.

II. PROGRESSUS.

Fuit Princeps bonus, ingenio facili et perbenigno praeditus; et ob comitatem carus omnibus fuisse traditur. Ab haeresibus abhorruit, et picturam sex Synodorum, quam Philippicus deleverat, in gratiam Pontificis restituit. Tranquillitatis in Ecclesia et Politia studiosus fuit, ad bella extera vero gerenda ignavus. Diaconus, Zonaras.

Symbolumeius:

PATIENTIA REMEDIUM MALORUM.

Quod Reusnerus includit hisce versiculis:

Antidotum vitae PATIENTIA: sola malorum
Victrix: si bene vis vincere, discepati.

Item:

Qui patitur, se sanat homo: Patientia sanat,
Quod cruciat: victrix et levat omne malum.

III. EGRESSUS.

Theodosius, cum audivisset, LEONEM Orientis Praefectum ab exercitu Augustum esse salutatum, a civilibus bellis abhorrens, ultro Imperium (quod invitus ac ceperat) deposuit, et una cum filio Clericus factus A. C. 717, cum nondum annuo spatio (vel, ut Zonaras habet, biennio) imperasset, in eo vitae genere diu et tranquille versatus est. Zonaras, Diaconus, Cedrenus, Egnatius.

LXXIV IMPERATOR, LEO III. ISAURUS. CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

LEO ignobili et obscura familia in Isauria oriundus fuit. Pater eius sutor sive sartor fuisse traditur.

II. Appellatio.

I. NOMEN. Dictus est I. LEO, a futuro omine.

II. COGNOMENTO dicitur TERTIUS: quia duo ante ipsum LEONES dicti Imperio praefuere.

2. ISAURUS, a patria Isauria, quae est regio Asiae minoris, proxima Ciliciae ad Taurum montem, quam Publius cognomento Isauricus subegit, et multas piratarum munitiones, quae in ora maritima erant, vi cepit. Strabo lib. 12.

3. CONON dictus est: quia templis imagines eiecit, ignique tradidit. Unde Graeci eum ei)konoma/xon, id est, imaginum oppugnatorem appellarunt. Cedrenus, Diaconus.

DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius dicta fuit MARIA, vel MARINA: ex qua suscepit filium anno Imperii sui tertio, nomine CONSTANTINUM COPRONYMUM, quem A. C. 720. in Paschate Imperatorem creavit. Miscell. Zonaras.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Hic LEO adeo obscuri nominis fuit, ut sedentariam artem opificis instar exercuerit: sed cum in bello periculorum contemptor esset; et multa egregia facinora perpetrasset, tandem ad Imperii fastigium evectus est A. C. 717.

II. Imperii administratio.

I. ACTA SAGATA.

I. OMAR Amiras Saracenorum Damasci veris tempore ingentem classem 400 navium misit Constantinopolin A. C. 718. et paulo post itidem aliam 360 navium. Contra ambas Leo Imp. feliciter pugnavit. Bulgari insuper ab Imperatore contra Saraconos, qui late regiones populabantur, evocati; qui eorum 22000 occiderunt. Duravit ea obsidio fere biennium. Sed divinitus repressisunt. Nam exercitus Saracenicus frigore, fame et pestilentia periit. Tandem etiam igni e mari emergente Saracenica classis tota fere combusta est, reliquae naves prodigiosa grandine submersae, ut vix quinque Damascum redierint. Miscellae. Vincent. l. 23. c. 147. Chron. Funccii fol. 127.


page 803, image: s0875

II. Exercitus et copiae Imperatoris, praesertim navales, tumultuantur contra Imperatorem, Duce Agalliano et Stephano, ac Constantinopolim adoriuntur, A. C 727, sed vincuntur die 18 Aprilis, et Graeco igni naves cremantur, aut demerguntur. Agallianus se in marepraecipitat: capti vel in mare proiciuntur, vel capite plectuntur. Miscellae.

II. ACTA ECCLESI ASTICA.

I. LEO A. C. 622 Iudaeos et Montanos vi coegit, ut baptismum susciperent. Iudaei vero abluebant baptismum: et Montani domos religioni suae destinatas ingressi, semet ipsos combusserunt. Stultum autem fuit inceptum Imper. Leonis: Dum enim animus hominis non informatus est sana doctrina, ut veritati credat, frustra cogitur; et tales coacti non manent constantes. Chronic. Funccii fol. 127. Diaconus.

II. LEONI Imperat. A. C. 723. promittitur vita et Imperium, vel ad centum annos, si simulacra et imagines evertere velit: qua promissione inductus, consilium init de demoliendis imaginibus. Cedrenus.

III. A. C. 725. LEO proponit Edictum de evertendis imaginibus, cui resissit vulgus primum, et qui imagines deiciebant quosdam occidit. GERMANUS etiam Episcopus rem magnopere dissuadet, et Gregorius Papa Romanus prolixa Epistola Imperatorem dehortatur: ubi affirmat, Imperatoris non esse, pronuntiare de fide, et novitate aliqua violare antiqua dogmata Ecclesiae, quae a sanctis Patribus essent praedicata. Miscellae.

IV. GREGORIUS Papa A. C. 726. Imaginum cultum Idololatricum usque adeo defendit, ut LEONI tributa, non tantum Romae, sed etiam passim in Italia exhiberi prohiberet. Iratus LEO mittit praecipuum quendam aulicum, Martinum, eique praecipit, ut Gregorium Papam aut veneno, aut alio modo tolleret, aut captum Constantinopolin adduceret. Sed nihil horum Imperatori successit: Papa enim a suis strenue defensus fuit. Chron. Funccii fol. 127. Anastasius.

V. LEO Imperator eodem anno persequitur imaginum cultores, et inprimis Monachos, quorum aliquot cum suis libris et omni suppellectili in suo coenobio combussit. Inde seditio Constantinopoli orta, et statuae Imperatoris eversae sunt: Unde factum ut multi occiderentur, inque exilium eicerentur. Graeci etiam classe Constantinopolin oppugnare incipiunt: sed eorum naves Graeco igni combustae sunt. Cedrenus.

VI. IOHANNES Damascenus, genere nobilis, et in aula Saracenica Damasci in magna dignitate constitutus, pro imaginibus retinendis scripsit ad Episcopos Ecclesiae. LEO Imperator hisce literis edoctus, manum illius imitatus est, et scripsit ad Amiram, periculumque Damasceno creavit. Quibus Damascenus motus ex aula recessit, et Ecclesiae se mancipavit. Dictus hic fuit alio nomine melw|do\s2, sive cantor, quod musica et cantilenis fingendis delectaretur. Cedrenus.

VII. LEO circa annum Christi 730 Synodum Constantinopolin convocavit. In qua controversia de imaginum cultu et veneratione, deque intercessione Mariae virginis ac sanctorum, ac de mortuorum reliquiis, discutienda fuit proposita. Disputatum est in utramque partem inter Patres acriter. Tandem ex mutua sententiarum collatione effulsit: Sanctorum intercessionem esse fabulam: imaginum et reliquiarum cultum atque adorationem esse meram Idololatriam, verbo Dei contrariam. Damnata igitur sunt a Patribus, ex regula verbi divini, cultus et veneratio imaginum. Huic decreto omnes, qui adfuere, subscripserunt. Verum his decretis restitit Germanus Constantinopolitanus Patriarcha, qui totus Pontificiis superstitionibus erat addictus. Cum igitur nihil plausibile amplius pro sua sententia afferre posset, Patriarchatu Constantinopolitano sese abdicavit: In cuius locum Anastasius Presbyter ordinatus est. Diaconus, Zonaras, Regino lib. 1. Chron. Bergomensis lib. 10.

VIII. Imperator, ad exsequenda decreta Synodi, imagines et statuas in medio urbis congestas comburi iussit, et picturas parietibus illitas albario obtexit. Sabellic. Sigebert.

IX. GREGORIUS Papa A. C. 732. romae Concilium celebrat in causa de imaginibus. Decernitur legatio a Pontifice ad Imperatorem. Item, Senatus regni Italici similiter legatum mittunt Constantinopolin, deprecatum pro imaginibus; sed fere annuo spatio detinentur, et sine responsione legatidimittuntur. Anastasius.

X. GREGORIUS Papa A. C. 733. iterum supplicat Imperatori cum aliis illustribus viris in Italia pro restituendis imaginibus, sed frustra id fuit: legati detenti per 8 menses re infecta redeunt. Idem.

XI. LEO Imp. A. C. 735 crudelissime grassatur in Episcopos et Monachos, qui imaginum cultum defendebant: quibusdam cutem in capite detraxit, et barbam pice liquenti illitam accendit, inde eosdem iugulavit: quosdam ad aeternos carceres condemnavit. Mend.

XII. LEO Imp. A. C. 736 pergit in eiciendis Episcopis, qui imagines defendebant. Oecumenicum quoque Professorem cum 12. Collegis


page 804, image: s0876

in Schola Constantinopolitana (a Constantino instituta) in aedibus Regiis, noctu, ignibus subiectis combussit: Propterea quod nollet Professor ille (cum suis Collegis) approbare sententiam leonis, de imaginibus delendis. Sabellicus, Regino, Sigebertus, Diaconus.

Prodigia.

I. A. C. 717. Hiems vehementissima fuit, qua in Asia terra centum diebus totis nive ita obducta fuit, ut pleraeque animantes et ferae perirent. Cedrenus.

II. Eodem anno Tyberis Romae ita exundavit, ut urbis muros in humilioribus locis transcenderet, domos everteret, agros vastaret, segetesque perderet. P. Diaconus, Sigebertus, Anastasius.

III. A. C. 729. bini Cometae exorti, (inquit Beda) quorum alter Solem Orientem praecedebat, alter Solem Occidentem sequebatur; unde Beda magnam cladem ominatus est futuram ex Oriente, et ex Hispania, vel Occidente.

IV. Eodem tempore, quo Constantinopolis a Saracenis obsessa est, peste fameque circiter 300000 civium perierunt.

V. In Oriente circa finem Imperii Leonis gravi terraemotu Bithynia et Thracia concussae, et muri Byzantini magna ex parte collapsisunt. Ad quorum refectionem cum leo novum tributum subditis imposuisset, reprehenditur, quod ad privatum quaestum suum potius, quam ad publicum bonum intentus fuerit. Duravit autem tributum illud etiam in multas sequentes aetates. Chron. Funccii fol. 128.

CAPUT III. DE EGRESSV.

LEO (vere Leo) cum diu Ecclesias intempestivo zelo in removendis imaginibus turbasset, quas multo commodioribus rationibus abolere, aut certe earum abusum prohibere potuisset, ex morbo intestinorum mortuus est A. C. 741, die 28 Iunii, cum imperasset annos 20, menses duos. Miscellae, Chron. Funccii fol. 128.

LXXV. IMPERATOR, CONSTANTINUS COPRONYMUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER eius fuit LEO ISAURUS Iconomachus.

II. MATER fuit MARIA. Ex hisce Parentibus Constantinus Copronymus natus est. Suidas inquit: ELEONE nata est versuta pardalis, de serpentino semine, aspis, atrox et serpens volaticus, etc.

II. Appellatio.

I. NOMEN. Dictus est CONSTANTINUS.

II. COGNOMEN. I. Cognomento vocatur Constantinus QUINTUS: quia ante eum quatuor Impp. huius nominis fuere.

2. COPRONYMUS dictus, quia infans cum baptizaretur, sacri lavacri aquas ventris excrementis polluit.

Simile exemplum habemus im Imp. Wenceslao, Caroli IV filio, qui aquam baptismi, cum baptizaretur, stercore egesto foedasse scribitur. Atque ita uterque recte Copronymus dici potest, quia hic in Occidente, ille in Oriente aquam baptismi conspurcavit.

3. CABALLINUS a quibusdam vocatus, ideo quod caballino stercore plurimum delectaretur.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXORES habuit tres, et filios quatuor.

PRIMA uxor fuit Cagani Scitharum Ducis filia, quam pater Leo III, cum eam in religione Christiana institui, et sacra baptismatis aqua ablui curasset, HELENAM appellavit, eique in uxorem dedit: ex qua Constantinus unicum suscepit filium LEONEM IV, in imperio successorem.

SECUNDA fuit MARIA ARMENIA, ex qua nulli ipsi nati sunt liberi: quia illa non multo post, quam eam in uxorem duxerat, vitam cum morte commutavit.

ERTIA dicta fuit EUDOXIA, ex qua tres suscepit filios, CHRISTOPHORUM, NICEPHORUM et NICETAM, quos A. C. 769 Caesares fecit.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Vivo parente Augustus appellatus, et a Patriarcha, cui nomen fuit GERMANUS, coronatus est A. C. 720. Patrivero defuncto in imperio successit A. C. 741.

II. Imperii administratio.

I. Sub hoc Imperatore maximum detrimentum


page 805, image: s0877

cepit Res publ. plurimisque rebus imperii ius dignitasque imminuta est. Historici enim referunt, eum a Deo defecisse: magicis maleficiis, luxuriis, cruentis sacrificiis, caballinis stercoribus et lotio delectatum, eosque qui male olerent magnifecisse. Libidinibus et Daemonum invocationibus gavisum esse, et tyrannice et illegitime imperio abusum, legumque a Patribus traditarum persecutorem fuisse, etc. Eumque nec Christianum, nec Iudaeum, nec Paganum, sed colluviem quandam impietatis fuisse: instar Africanarum ferarum, quae ex diversi generis coitu multiformes, confusaque specie, et immanitate nasci perhibentur. Diaconus, Zonaras, Sigebertus, Cedrenus, Chron. Funccii fol. 127.

II. Constantinus Iros et Armenios evocatos in Thraciam deduxit, ut ibi habitarent; multos etiam cum suis familiis in ipsam urbem Constantinopolin recepit, ut urbs peste evacuata iterum repleretur.

III. A. C. 766. Constantinus Imperat. legatos misit ad Pipinum Franciae Regem, cum muneribus. Illi attulerunt inter alia Organum, instrumentum musicum, numquam in iis regionibus visum; ad cuius exemplum postea alia instrumenta efformata sunt, et in templis usurpata: unde postea nostra Musica, quae in consonantiis progreditur, inventa est. Voluit autem hac ratione Pipino persuadere, ut et ipse imagines demoliri velit. Annales Franc. Avent.

II. ACTA SAGATA.

I. Bellum contra Saracenos.

Constantinus Imperat. statim cum ad imperium pervenisset, contra Saracenos in Asiam movit. Interim Artabasdus, (alii Artavastus) qui affinis eius erat, et LEONIS Isaurici filiam uxorem habebat, imperium invasit. Ideo Constantinus, etsi contra Saracenos res fortiter gesserat, tamen in Asia hibernare coactus est. 'Artavastus interim, ut vulgum sibi conciliaret, imagines Constantinopoli restituit, et liberos Constantini captos in vinculis habuit. Miscellae.

II. Bellum contra Artavastum, affinem suum.

1. Filius Artavasti (vel Artabasti) exercitum eduxit contra Constantinum anno C. 742. mense Augusto, sed turpiter victus est. Miscellae.

2. Constantinus Imp. et Artavastus de imperio disceptantes, arbitrum fecerunt Walid Saracenum, et uterque sibi ab ipso auxilia petiit. Walid vero utrique infensus, cum hoc modo imperium iniuriis opportunum esset, Natoliam invasit, et omnia crudeliter vastavit. Miscellae.

3. Constantinus Imp. A. C. 743. Chalcedonem venit; inde per Abydum in Thraciam accessit. et ad murum in conspectum civium castra Iocavit. Artabasdus autem urbe egressus, praelio cum eo disceptavit, et victus in urbem fugatus est. Cum vero Constantinus classe omnem commeatum impediret, et iam Constantinopoli ingens esset fames, Artavastus a plebe pulsus, et Constantinus Constantinopoli vi potitus est, Artavastum Pseudo imperatorem cum duobus filiis captum oculis privavit, alios proceres et defectionis auctores trucidavit. Cedrenus, Miscellae, Chron. Funccii fol. 128.

4. Constantinus, cum urbem per milites diripuisset, Patriarcham multis contumeliis affectum, et in urbe in asino aversum sedentem circumduxisset, tandem dignitati restituit. Et vocato legaro Pontificis Romani, Divo Petro aliquot praedia donavit. Anastasius.

III. Bella contra Bulgaros.

V. Constantinus contra Bulgaros exercitum eduxit. A. C. 759, sed infelici successu. Victus enim et in acie multipraestantissimi viri perierunt, et cum dedecore Constantinopolim reddit. Miscellae.

II. Constantinus A. C. 763, die 16 Iunii, per Thraciam in Pontum Euxinum cum exercitu navigavit, et ad Anchialum castra metatus est: cui occurrit TELESIS Bulgarorum Rex magno exercitu, ultimo Iunii, et praelio decertarunt. Sed Bulgari cum horis fere octo pugnassent, victi sunt. Ideo Bulgari Regem suum, quod videbatur cum Constantino conspirasse, aut alias infeliciter pugnasse, trucidarunt. Constantinus Constantinopolim rediens triumphavit. Miscellae.

III. Constantinus A. C. 764. Bulgaros in spem pacis coniecit, interea eos ferro et incendio vastavit. Miscellae.

IV. Constantinus A. C. 765, infida pace cum Bulgaris facta, iterum inopinato in Bulgariam irrupit, et tuguria multa Bulgarorum corrupit; re tamen infecta rediit.

V. A. C. 766, die 21 Ianuarii, movit contra Bulgaros, classe comparata ad Anchialon, quae fere tota tempestatibus disiecta est, et hominum multa milia perierunt. Miscellae, Cedrenus, Chron. Funccii fol. 129.

VI. Anno C. 774. Constantinus mense Martio in Bulgariam expeditionem instituit, qua pax Bulgaris exorta est, quam tamen non sancte servarunt: ideo Constantinus eos obruit, et 12000 corum interfecit, ita ut ne unum ex suis amitteret. Inde


page 806, image: s0878

iterum pax constituta est, ne alter alterum laederet. Cedrenus.

VII. A. C. 775, mense Augusto, Constantinus bellum contra Bulgaros movit, sed ibi anthrace correptus, febribus mortuus est die 14 Septembris. Miscellae.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. CONSTANTINUS A.C. 754 decreta fecit contra imagines, ut omnes simul vocarentur Idola, ne quis imagines haberet: permisit tamen omnibus, ut per crucem Christi iurarent. Theoph.

II. CONSTANTINUS A. C. 755, occasione controversiae de imaginibus tollendis, Synodum Constantinopolin convocavit, ex trecentis et triginta octo Episcopis, et in ea non solum imaginum cultus, sed etiam ipsae imagines a Patribus damnatae, ac ne fierent prohibitae sunt. Verba decreti sic habent: Qui ab hoc die imaginem ausus fuerit sibi parare, aut adorare, aut in Ecclesia aut in privata domo constituere, aut clam habere, si Episcopus fuerit aut Diaconus, deponitor: Si vero solitarius aut laicus, anathemate percellitor, imperialibusque constitutionibus subicitor, ut qui divinis decretis repugnet, et dogmata non observet.

Huius autem Synodi Decreta Constantinus Imperator crudelissime exsecutus est: et quidem ipsius mandata saevissime exsequebantur praecipui Imper. officiarii et Praefecti, longe acerbius quam Christiana modestia et mansuetudo requirebat. Etsi enim homines superstitiosi, qui imaginum cultum mordicus retinebant, graviter peccabant: tamen instituendi potius, quam affligendi et occidendi erant. Et Imperator non modo imaginum adorationem prohibuit, verum etiam Sanctorum reliquias igni tradidit, et titulum Sancti, neque mariae virgini, neque Apostolis, neque Martyribus tribui voluit. Sacerdotes et Monachos, adversantes abrogationi imaginum, variis et atrocibus suppliciis e medio tollebat. Andream quendam Monachum, a quo reprehendebatur ob abrogatum imaginum cultum, flagris occidit. Alium quendam Monachum Stephanum, virum celebrem, ob similem causam post multa tormenta interfecit, et in fossam condemnatorum abiecit. Multos etiam Senatorii ordinis ob imaginum cultum extremo supplicio affecit. PETRUM Stiliten a Metra, nobilem virum, ab officio removit, in carcerem coniecit, postea tractum per plateas in locum supplicii proici iussit. Constantinum Patriarcham in exilium misit: eundem revocatum, alapis caedi, et asino impositum, in ludis Circensibus circumduci, conspui, pulvere conspergi, et tandem capite plecti iussit. Multa milia hominum, qui in Synodum illam de abolendis imaginibus non consentiebant, e medio sustulit. Quosdam oculis privavit, nares praecidit: quosdam saccis insutos, et lapidibus aggravatos in mare proiecit: Multa monasteria cremavit, vel in profanos usus transtulit. Diaconus, Zonaras, Sigebertus, Chron. Funccii fol. 128.

III. A. C. 771. Constantinus apud Ephesum Monachos coegit, ut monachas uxores ducerent. Chron. Funccii fol. 129.

IV. CONSTANTINUS Nicetam Episcopum Constantinopolitanum fecit, tantum eam ob causam, quod imagines pictas de parietibus abraderet, ligneas exureret, metallicas conflaret, et in alias formas refunderet. Fuit autem hic Nicetas natione Sclavus, serviligenere ortus, eunuchus, in muliebribus ministeriis a puero versatus; prosanarum et sacrarum literarum adeo rudis, ut vix legere nosset. Diaconus, Zonaras, Sigebertus.

Prodigia.

I. A. C. 746. magnus in Syria terrae motus fuit. Innumerabilia in urbibus perierunt hominum milia, corruerunt templa et monasteria. Cedrenus.

II. Eodem anno Pestis Siciliam, deinde sensim omnes maris insulas, et totam denique Graeciam invasit. Chron. Funccii fol. 128.

III. Tenebrae caliginosae (inquit Cedrenus) fuerunt a die 10 Augusti, usque ad 15. A. C. 746. Miscellae extendunt has tenebras usque ad diem 25 Augusti. Anastasius has tenebras inchoat a die 4 Augusti, easque extendit usque ad diem 15 Octobris.

IV. A. C. 747. Pestis Constantinopolim graviter afflixit, et cruces Constantinopoli, quasi oleo factae, in vestimentis hominum apparuerunt. Inde pestis adeo invaluit, ut totae domus occluderentur, et deessent qui defunctos sepelirent. Iumentis igitur cadavera exportarunt, eaque sepulta sunt in propugnaculis, suburbiis, cisternis: tandem horti quoque effossi, et vineae, ut sufficerent loca sepeliendis defunctis. Chronicon Funccii fol. 128. Cedrenus.

V. A. C. 750. Terrae motus prodigiosus in Mesopotamia et Syria fuit. Non enim aedificia (ut alias in terrae motibus fieri solent) corruerunt: sed integrae urbes ex uno loco in alium, et quidem ultra miliare unum, translatae fuerunt. In Mesopotamia terra disrupta fuit ad duo milia passuum, et ex ea voragine ascendit alia terra alba, simulque animal praenuntians adventum peregrinae gentis contra Saracenos. Chron. Func. fol. 128. Annales Misc.

VI. A. C. 756. iterum tanta fuit saevitia pestis in


page 807, image: s0879

urbe Constantinopoli, ut propemodum habitatoribus exhauriretur. Itaque ne Imperator vacuae urbi imperaret, novos colonos undiquaque collegit, ac Constantinopolim traduxit. Chron. Funccii fol. 129.

VII. A. C. 764. mense Febr. cum hiems desaeviisset, pontus per Bosphorum in Propontidem ingentiaperpulit glaciei fragmenta, quibus plus quam triginta hominum insistere poterant, et tuto in mari invehi: muros urbis Constantinopolitanae haec fragmenta alicubi everterunt. Sequente Martio mense continuae fuerunt traiectiones stellarum. Misc.

VIII. A. C. 767. tanta siccitas in Thracia fuit, (cum nec pluvia nec ros de caelo caderet) ut cisternae, thermae, fontes et fluvii Constantinopoli deficerent. Diaconus, Sigebertus, Chron. Funccii fol. 129.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

COnstantini in Bulgaros expeditio. Supra diximus, quod Constantinus saepius adversus Bulgaros bellasusceperit. Cum igitur postremum adversus eos expeditionem suscepisset, carbunculus eum invasit.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Cum Conflantini pedem carbunculus corripuisset, vehementes quoque et calidae febres accesserunt, quae eum sic urebant, ut vociferaretur, se viventem in ignem coniectum esse, quo etiam morbo exstinctus est A. C. 775, cum imperasset annos 34, menses 2, et diu multumque non modo in cultores imaginum (qui doceri meliora, non interfici et iugulari debebant) sed etiam in alios multos bonos viros, qui ipsius scelera improbabant, crudelissime saeviisset.

Quidam Historici addunt, eum elephantico morbo fuisse correptum, et adusti spumantisque sanguinis vitio putridam carnem, nervos et ossa destituisse, eumque ulceribus replevisse.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Post mortem ipsius, Irene cadaver Copronymi soceri refossum hortatu Theodori Episcopi publice cremari, et cinerem in mare iactari iussit, quod imaginum cultum abrogasset. Diaconus, Zonaras, Sigebert. Ivo in Chron. Sabellicus Ennead. 8. l. 8.

LXXVI IMPERATOR, LEO IV.

I. ORTUS.

I. Generatio.

I. PATER fuit CONSTANTINUS COPRONYMUS.

II. MATER fuit HELENA CHAZARA, pia et religiosa femina.

II. Appellatio.

Dictus est LEO IV, quia tres ante ipsum Imp. LEONES dicti fuere.

II. PROGRESSUS.

I. ACTA OECONOMICA.

UXOR eisu fuit IRENE, ex qua suscepit filium nomine CONSTANTINUM, qui ipsi in Imperio successit.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Anno Christi 771. a patre Augustus appelatus, et a Patriarcha Constantinopolitano coronatus est. Patre vero defuncto, solus Imperium administravit.

II. imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. LEO Imperator dum Constantinopoli res Imperii ordinat, rogatur a proceribus Imperii, ut filium suum Constantinum velit creare Imperatorem; quod facturum se pollicetur LEO, si sibi iurent omnes et singuli, se nullum alium imperare passuros, nisi filium Constantinum, post suum obitum. Iuratur in die Parasceves ante Pascha, et Dominica Paschatis Constantinus creatur Imperator, A. C. 776, die 14 Aprilis.

II. Mense Maio Nicephorus Caesar, frater Leonis, consilia init cum quibusdam proceribus de deiciendo fratre leone: sed eos leo comprehendit, et maiestatis resos attonderi, et captivos in Chersonesum mitti iubet. Miscellae.

II. ACTA SAGATA.

A. C. 779. Leo exercitum 100000 hominum in Syriam misit: qui commisso praelio, quinque Amirades, et sex Arabum milia conciderunt. Chron. Funccii fol. 130. Miscellae.


page 808, image: s0880

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Eiusdem cum patre fuit religionis. Nam imaginum adorationem prohibuit, et id edictum violantes, Iacobum Protospatharium, et Papiam, et Strateium, et Theophanem, cubicularios suos, et alios horum similes, graviter punivit contumelia tonsurae, et carcere.

II. Leo apud coniugem Irenen quasdam imagines reperit; eas Irene negat, se conscia, paratas esse: Suspicatur igitur Leo, eas ab aulicis subministratas fuisse: quapropter aulicos quosdam (uti dictum) occidit, et a coniuge sua postea se abstinet. Miscellae.

III. TELERICUS Bulgarorum Rex, a suis pulsus, Constantinopolim fugit; ubi honorifice suscipitur a leone, instituitur in Christiana religione, creatur Patritius, baptizatur, et accepti uxorem, Irenes Imperatricis consobrinam.

III. EGRESSUS.

Leo coronam ex iaspidibus et aliis gemmis consertam, quam Imperator mauritius (aliis heraclius) in honorem DEI erexerat, et in templo Sophiae deposuerat, captus gemmarum et auri splendore e templo abstulit, dicens: Eum, cuius sit templum, pauperiem et non gemmas probasse, et simul suo capiti diadema illud imposuit. Verum hunc LEONIS Imp. sarcasmum DEUS ultus est, ut carbunculi in capite enascerentur, et accedente febre valida misere vitam cum morte commutaret A. C. 780, die 6 Septemb., cum imperasset annos 5, et dies sex. Zonaras. Diaconus. Blondus Decad. 2. lib. I. Chron. Funccii fol. 130.

Micyllus, tale de eo, quasi Epitaphium, epigramma composuit:

Aemulus hic patris, rapto diademate sacro
Exornasse comas dicitur ipse suas.
Ergo et sacrilegam mox percutit ultio frontem,
Ustus obit, facto tuberis igne caput.

LXXVII. IMPERATOR, CONSTANTINUS VI cum Matre IRENE.

I. ORTUS.

I. ORtus Imperii fuit tranquillus, in quo Irene, marito suo LEONE IV. defuncto, cum filio 10 annis regnavit.

II. Irene una cum filio ambo idolorum cultum de novo restituebant et tuebantur: duo enim Episcopi Constantinopolitani sibi succedentes, PAULUS et postea TARASIUS, Idolorum cultum approbabant. Ideo A. C. 785. Synodus convocatur, et Episcopi sive legati ipsorum conveniunt die7 Augusti, Constantinopoli in templo Apostolorum decretum facturi de restitutione imaginum et cultu ipsarum. Cum vero ii qui adorationem imaginum improbabant, minus audirentur, seditione plebis et militum Synodus disturbatur, et Episcopi domum redeunt.

IRENE Imperatrix irata plebi et militibus, ut otiosum vulgus Constantinopoli eiceret, in initio decimae indictionis, indicit expeditionem, quasi versus Saracenos profectura: sed cum in Thraciam venisset, populo arma ademit, et multos in naves impositos in insulas passim misit. Diaconus, miscell.

III. Cum IRENE eos, qui imaginum cultum in Synodo Constantinopolitana oppugnaverant, fraude armis privasset, in exilium eiecisset, seque exercitu munivisset, iuxta consilia Legatorum Romani Pontificis, indixit synodum Niceae A. C. 788, (aliis Ano 787) ad quam circiter 350 Episcopi, Abbates et Monachi convenerunt, referente P. Diacono lib. 23. rer. Romanar. ac Sigeberto in Chron. Ubi primum lectae sunt literae Imp., Pontificis Romani, inde aliorum Episcoporum, recitata quoque fuit Epistola Adriani Pontificis ad Tarasium Patriarcham Constantinopolitanum, in qua eum hortatur, ut deinceps etiam venerandas imagines, primum iuxta humanam figurationem Christi DEI et Hominis, secundum nos, et pro nobis et propter nos incarnati, deinde inviolatae et verae Deiparae, postremo omnium Sanctorum suorum colere et adorare pergat. Hanc Adriani sententiam sese probare omnes istius Concilii Patres testati sunt. hanc Synodum Nicenam II. Graeci vocant Oecumenicam VII. sed paullo post A. C. 794. CAROLUS MAGNUS Synodum Francofurdianam propter haeresin Felicis (quod CHRISTUS sit Filius DEI adoptivus secundum humanam naturam) convocavit: in ea Pontifex Adrianus petiit confirmari acta Synodi Nicenae; quod Patres istius Francofurdianae Synodi absque legitimo examine facere recusarunt. Instituta igitur disquisitione, et facta collatione decretorum utriusque Synodi, tum illius, quae sub Constantino Copronymo prorsus damnaverat ac reiecerat Imagines, quasi nec pingere nec habere eas liceret, tum huius, quae sub Irene Imperatrice non modo habendas, sed etiam adorandas et colendas asseveraverat, mediam sententiam amplectuntur, ac statuunt, quod imagines habere in templis et privatis locis per se non sit impium vel illicitum,


page 809, image: s0881

sed eas adorare et venerati sit a fide Christiana alienum, et cum superstitione gentilium congruat. Reprobant igitur Adriani Pontificis et Graecorum de cultu imaginum decreta. In hac Synodo convenerunt Episcopi, Sacerdotes, Abbates et Monachi ex Gallia, Italia et Germania. Avent. l. 4. Annal. Regino l. 2. Blondus l. 1. decad. 2.

IV. Anno Christi 780. Constantinopoli seditio oritur, ubi quidam Nicephorum fratrem Leonis carcere liberare et Imperatorem constituere conantur; sed Irene Principibus revocat in mentem iuramentum, quod dederant Leoni, et seditiosos aut in carcerem conicit, aut in exilium pellit. Patruos vero omnes, Nicephorum, Christophorum, et alios duos, sacerdotes facit, cum eos attondisset. Miscell.

v. A. C. 781. Irene Helvidium praefectum Siciliae facit: qui tamen favebat clanculum Nicephoro fratri Leonis, eumque promotum cupiebat; sed Irene, re comperta, ipsius uxorem et liberos carceri includit. Anno sequenti exercitum contra Helvidium mittit, eumque aliquot proeliis fractum Sicilia pellit, qui cum Nicephoro in Africam ad Saracenos fugit. Miscell.

VI. Irene A. C. 781. mittit legatos ad Carolum Magnum, qui conciliarent nuptias inter filium suum Constantinum et Rothrudin filiam Caroli: additur legatis Elisaeus eunuchus, qui Rothrudin Graecam linguam et mores Graecorum doceret. Sed coniugium hoc postea impeditum fuit ab ipsa Irene: quae verebatur, ne filius invalesceret potentia plus quam sibi usui esset.

VII. Irene A. C. 784. cum filio Constantino in Thraciam ecurrit, locum condendae urbis electura.

VIII. Irene Ann. C. 788. filio suo Constantino uxorem dat Mariam Armeniam, patre quidem pio, sed ignobili ortam, nuptiae hae apparantur mense Novemb. invito tamen Constantino. Miscell.

II. PROGRESSUS.

Progressus fuit turbaturs. Irenes primo gubernatio fuit tranquillior, quamdiu ei paruit filius: simul ac vero ille Imperium suis consiliis regere voluit, inter matrem et filium dissensus ortus est. Nam,

I. Cum Constantinus quosdam matri addictos removeret, illaque sentiret Principes quosdam aulae studere filio, ut se remota solus Imperator fiat, eos intercepit, et detonsos in Siciliam ablegavit in exilium, et exercitum populumque coegit, ut sibi, neglecto filio, fidelitatem iurarent. Verum exercitus Constantinopolitanus Armenia evocatus, ut fidelitatem iuraret Imperatrici Irenae, pertaesus Imperii muliebris, et quia in Constantini verba prius iurassent, Constantinum Imperatorem poposcerunt, quorum exemplum deinceps et ceteri omnes secuti sunt: ideoque Constantinus matrem cepit, eique Imperium abrogavit A. C. 70. mense Novembri.

II. Constantinus rogatus a matre et a quibusdam optimatibus, matrem iterum in consortium Imperii recepit A. C. 792. Ei iurarunt fidelitatem reliqui exercitus, praeterquam qui erant in Armenia. Factum die 15 ianuarii. Miscell.

III. Cum Constantinus contra Bulgaros expeditionem susciperet A. C. 792, et proelium non succederet ex arbitratu; Nicephoro per seditionem militarem rerum summa commissa est: Quo audito, Constantinus patrum Nicephorum oculis privavit, et coortum tumultum magno periculo vix compressit; reliquis duobus, Christophoro et Nicetae, praeter oculos effossos, etiam linguam abscidit, idque factum suasu matris, die Sabbati.

IV. Constantinus in odium venit propter crudelitatem in Patruos, ideo Armenii rebellarunt, contra quos exercitum misit, multosque cepit, partim interfecit, partim publicatibs bonis reliegavit. Armenii hac crudelitate magis exasperati, propugnacula quaedam Saracenis tradiderunt.

V. Constantinus Imper. odio persequens uxorem Mariam, finxit se veneno ab eo petitum, eamque repudiavit, et coenobio inclusit, A. C. 795, suasu matris, quae filium populo invisum reddere cupiebat. Eodem anno aliam coniugem duxit nomine Theodeten (aliis Theodoram) ex gynaeceo: eam coronavit Augustam, exque ea suscepit filium nomine LEONEM.

III. ACTA SAGATA.

I. Contra Sclavos.

A. C. 783. Irene exercitum misit contra Sclavos, qui iam vastabant Thessaliam ac Peloponnesum, eosque Graecia feliciter eiecit, et multis spoliis potita est.

II. Contra Carolum Magnum.

Irene irata Carolo, quod Ducem Beneventanum clientem suum in ordinem redegerat, exercitum misit cum Adelgiso Rege olim Longobardorum, qui Longobardorum regnum reciperet. Sed Grimoaldus Dux Beneventanus cum Spoletano Duce et auxiliis Caroli Graecos in Calabria egregie vicerunt, et Italia pepulerunt.


page 810, image: s0882

III. Contra Bulgaros.

1. Constantinus Imperator A. C. 791. in Bulgariam movit, sed infeliciter tentavit pugnam, et aliquot suorum amisit: ideo Constantinopolin rediit.

2. A. C. 792. iterum exercitum eduxit magna spe victoriae, atque ob id incautius egit: ideo magno praelio victus est, quo multi optimatum ceciderunt. Ipse Constantinopolin refugit, et Bulgari castris etiam cum omni Imperatorio instrumento potiti sunt.

3. Bulgarorum Rex Cardames A. C. 796. novum tributum postulavit a Constantino, qui se venturum pollicitus in Bulgariam, et tributum allaturum. Profectus igitur Constantinus, cum hostem nullum obviam haberet, Bulgariam longe lateque vastavit. Miscell.

IV. Contra Saracenos.

1. Constantinus A. C. 791. autumno bellum movit contra Saracenos, abiitque in Ciliciam; sed cum aquationis locum non inveniret, Constantinopolin rediit.

2. A. C. 797. mense Martio iterum contra Saracenos exercitum eduxit, sed proditione suorum motus Constantinopolin rediit.

III. EGRESSUS.

I. Egressus fuit tragicus. Mater namque filium de Imperio removendo consultans, misit certos homines, qui eum caperent. Hi capto, iussu Irenes, oculos effoderunt tanta crudelitate, ut paucis diebus post moreretur A. C. 797, cum solus annis 10, cum matre veroan. 17 imperasset. Excaecatus autem est eadem die et hora, qua ante quinquennium patrui oculos effodiendos curaverat. Cedr.

II. Irene, sublato filio, iterum sola imperavit: quae statim Nicephorum et Christophorum mariti fratres Athenas relegavit, et ibidem eos occidi iussit.

III. Irene cum metueret potentiam Caroli, qui aliquas urbes in Italia occuparat, et Siciliam invasurus videbatur, legatos ad Carolum misit de pace A. C. 802. nec Carolus abnuit, occasionem sibi oblatam ratus Siciliae potiundae absque bello, si Irenen Imperatricem coniugem duceret, et Imperium orientis cum occidentali coniungeret: misi igitur Constantinopolim legatos. Miscell. Cedr.

IV. Nicephorus eodem anno, die ultima Octobris; adhuc ante mediam noctem, in praesentia legatorum Caroli, adiuvantibus aliis, Irenen Imperatricem, quae iam annos 23 regnarat, Imperio deposuit, et sequentl die in coenobio conclusit, inde mense Novembr. eandem in Lesbum Insulam relegavit, et ut a nemine conspiceretur, custodiri iussit: ubi exulans mortua est. Cedrenus.

NICEPHORUS.

I. Nicephorus, cum Irenen Imperatricem Imperio deposuisset, illud vicissim arripuit A. C. 802. Fuit hic homo dolosus, perfidus, crudelis, rapacibus et viscosis manibus, et pecuniae mancipium. Nec profuere tamen thesauri corrasi contra Saracenos, quin crebris expeditionibus provinciis Romanis multas clades inferrent, totumque Orientem, uti Bulgari Occidentem, depopularentur.

II. Nicephorus cum annos 8, mens. 9, Imperio male praefuisset, a DEO digna malitia sua praemia accepit. Nam Bulgaris resistendum ratus, exercitu comparato, primum secunda fortuna usus, Crumni Regis aulam occupavit: at cum nullas pacis conditiones admitteret, Bulgari, in desperationem conversi, noctu impetu in illius tabernaculum facto, caesis comitibus et corporis custodibus, Nicephorum obtruncarunt. Caput amputatum, crucique affixum, spectaculo et despicatui fuit: quod deinde Crumnus Bulgarorum Rex, cute dempta, argento inclusum, pro calice usurpavit, infusoque vino, sodalibus ex eo propinavit. Miscell. Chron. Funccii fol. 131. Histor. Magd. Cent. 9.


page 811, image: s0883

PERIODUS IV IMPERATORUM Germanorum, in Occidente, A CAROLO MAGNO usque ad RUDOLPHUM II. DYNASTIA PRIMA, FRANCORUM.

I. IMPERATOR GERM. CAROLUS MAGNUS. CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PROAVUS fuit PRPINUS CRASSUS, Maior domus in Francia. Maiores domus autem fuerunt palatii Regis, sive aulae, praefecti. Hi anno Christi 666. primum coeperunt adhiberi ad gubernationem regni, cum Reges ipsi, otio et voluptatibus dediti, rebus praeesse nollent.

II. AVUS fuit CAROLUS MARTELLUS. Fuerat ille ex pellice natus. Nam Pipinus pater vivente uxore PLECTRUDE concubinam ALBOEDAM seu ALPAIDAM duxit, ex qua genuit CAROLUM MARTELLUM, quem postea heredem fecit omnium suorum bonorum, cum legitimi liberi fere exstincti essent. Hic Carolus Martellus, invictae virtutis vir, iustitiae ac aequitatis acerrimus propugnator fuit. Licet enim ipse ex pellice prognatus, et a noverca Plectrude aliquandiu in vinculis detentus: tamen elapsus custodia, variis bellis dignitatem paternam recuperavit, quam Griomaldo fratri, eiusque filio Theobaldo ademptam Childericus II, Rex Galliae, auxilio Ducis Frisiorum Radbodi, (qui iamiam baptizandus retracto pede maluit cum maioribus esse in inferno, quam in caelo cum Christianis) Reginofredo concesserat: Regem deinde a nutu suo penitus suspendit, Saxones, Suevos et Bavaros compescuit, Frisios domitos fidem Christi profiteri coegit, Saracenorum 385 milia, qui ex Hispania in Aquitaniam ab Edone Aquitaniae Duce evocati fuerant, uno praelio trucidavit, provinciaque Edonis occupata, tot tantisque factis promeruit, ut Galliarum Pater diceretur. Sigebertus, Regino, marian. Aemylius, et scriptores Gallici.

Mortuus est CAROLUS MARTELLUS. A. C. 741, die 22 Octobr. et reliquit tres filios.

1. CAROLOMANNUM, qui A. C. 746, huius mundi gloriam et bona caduca contemnens, Romam profectus et Monachus factus est, Pipino fratri ditiones suas relinquens.

2. PIPINUM Caroli Magni patrem.

3. GRIFONEM. Franc. Annal. et alii.

III. PATER fuit PIPINUS BREVIS, qui regiam dignitatem Galliae in suam familiam transtulit. CHILDERICUS enim Francorum Rex a Pipino apud Zachariam Rom. Pontif. accusabatur, quod solo Regis titulo contentus otiosam vitam degeret, et muneris sui officiis neglectis curam omnem regni in ipsum Pipinum reiceret. Itaque iussu Zachariae Pipinus appellatus est Rex Francorum A. C. 750, et Childericus Rex tonso capite in monasterium detrusus est, ubi et vitam finiit, ultimus primae stirpis Francorum, qui ex eadem familia annis 331 a Pharamundi principio recta linea inter se successerant. Nam Gallici Scriptores in Regum suorum familiis tres mutationes numerant. Primam a Pharamundo usque ad Pipinum annorum 331. Secundam a Pipino usque ad Hugonem Capetum Comitem Parisiensem annorum 237. Tertiam ab Hugone Capeto usque ad nostra tempora. Pipinus autem a S. Bonifacio Archiepiscopo, A. C. 750, (aliis 751,) in Regem Francorum unctus est, et A. C. 756 contra Aistulphum Longobardorum Regem bona Ecclesiae Romanae non restituentem exercitum in Italiam duxit, illumque pactis stare coegit. S. Petro etiam Ravennam, aliaque Italiae loca donavit. Hoc anno mortuus est AISTULPHUS, cui DESIDERIUS ultimus Longobardorum Rex substitutus: qui regnavit annos 18. Decimo enim octavo anno imperii sui Desiderius a Carolo M. captus in exilium missus est. Ita Longobardorum in Italia regnum ad Franciae Reges transiit anno 206. postquam Longobardi Italiam primum intraverant. vide Histor. Iustini Iunioris Imp. cap. 2. in act. Sagatis. Mortuus est PIPINUS Parisiis A. C. 768, cum regnasset an. 18, superstitibus duobus filiis, Carolo, et Carolomanno, qui patre defuncto patria regna inter se diviserunt, et Carolus, concesso fratri Austrasiae regno, sibi Franciam regendam


page 812, image: s0884

sumpsit. Sigebert. Schaff. Regino. Contract. Frising. marian.

IV. MATER dicta fuit BERTHA. Aventin. Annal. Boioar. lib. 4. pag 183.

Circa nativitatem autem Caroli M. duae circumstantiae sunt notandae. 1. TEMPUS. 2. LOCUS.

1. Quod TEMPUS attinet, natus est A. C. 742, die 28 Ianuarii. Tradunt Historici, quod paulo ante nativitatem eius Stella venusta atque fulgida in caelo conspecta sit, quam omnes cum admiratione summa adspexerunt. Quae praesagium fuit, hunc puerum magnum futurum Monarcham, qui prae ceteris in Principibus in Mundo velut haec stella sit fulsurus; Quod etiam eventu comprobatum fuit. Abbas Spanheimensis.

2. LOCUM quod attinet, Historici hac in re dissentiunt. Quidam enim referunt, Carolum natum esse in arce Carlsburg, tribus milliaribus supra Monacum. Aventin. lib. 4. Alii in villa Ingelheim, duobus milibus passum a Moguntiba distante. Theodoricus Niem. in Comment.

Fuit Carolus Magnus natione Germanus, quia ex Francia orientali fuit oriundus, et Francones (quos nonnulli Francos orientales appellant) Germani populi sunt. Francia autem duplex est, Orientalis et Occidentalis. Ad Orientalem Franciam (quae et Franconia dicitur, ab ortu terminatur Bohemia, a meridie Boioaria et Suevia, ab occasu Rheno fluvio, a Septentrione Hassia, et Thuringia) pertinebant Thuringi, Saxones, Frisii, Boioarii, Suevi, Lotharingi, et alii. Ad Occidentalem vero Gallia Belgiea, Celtica, Lugdunensis, et regna reliqua referebantur. De hac divisione sic scribit Iohannes Nauclerus generat. 27. Carolus Mangus Rex Francorum dicebatur: quod idem erat ac si nominatus fuisset Rex Germaniae et Galliae. Nam clarum est, quod eo tempore omnis Gallia Transalpina, et etiam Germania a motibus Pyrenaeis usque in Pannonias, Francia dicebatur: Illa, id est, Germania, Francia Orientalis: haec, id est, Gallia, Francia occidentalis. Inde etiam sumferei=s2, kai\ toi=s2 politeu/masi, kai\ suggenei=s2 a)llh/lois2, h.e. similes moribus et politia, et cognati inter se, dicuntur apud Strabonem Germani et Galli.

In hanc sententiam D. Sebastianus Brand tale epigramma concinnavit:

Translato imperio a Graecis, Germana repente
Natio suscepit regia sceptra, et opus:
Germanus quoniam, nostro quoque natus in orbe
CAROLUS, et vero semine Teuto fuit.
Nempe Orientalis Francus fuit. Unde recepit
Francia Gallorum, quod modo nomen habet.
Als Keyserthumb von Griechen-landt
Wegen unfleiß ward' abgewand't,
Kam's auff die Deutsche Nation:
CARL der Grosse richter es an,
Ein gebohmer Francke er war,
Machts frendig: gab sich in gefahr,
Erlägte viel der Feinde hauf,
Richt das Keyserthumb wieder auff.

GENEALOGIA CAROLIE P. Diacono.

Arnulphus. Maior domus, post Episcopus Metensis.

S. Clodolphus in eremum secessit, ac postea Archiepiscopus Trevirensis factus.

Ansegisus Dux Brabantiae, Marchio Antwerpiensis, Maior domus Austrasiae

Plectrudis —— Pipinus Crassus, et Heristellus cognomento Alpais.

Grimoaldus, Maior domus a Childerico cum filio Theobaldo dignitate exutus.

Carolus Martellus, cognomento Tutis, Maior domus.

Carolomannus Rex Austrasiae, post Monachus.

Grifo.

Pipinus Brevis, seu Nanus —— Bertha.

Milo Comes — Berta, Angleriae.

Carolus Magnus.

Carolomannus.

Rolandus.


page 813, image: s0885

II. Appellatio.

I. NOMEN. Dictus fuit CAROLUS, sive CARL, quod derivant a radice Germanica Kärl, quia factus fuit vir fortis et bellicosus; quod etiam nunc frequentissimum est. Iul. Caes. Scaliger exercitat. 266. Carl prisca vox est, qua robusti fortesque viri designabantur. Id enim est Carlman, quod Andreas. Alii a radice Ebraea deducunt, nempe a
[Gap desc: Greek word]
, id est, invocavit, et
[Gap desc: Greek word]
, id est, DIUS, ut CAROLUS idem sit, atque invocator vel cultor DEI.

II. COGNOMEN. Cognomento dictus est MAGNUS, a rerum gestarum magnitudine, et gloria. Nam quantus felicitate heros fuerit, ipsius res gestae rerumque testimonia docent, ut verborum adminiculis opus esse no videatur. Sed Magnum illum DEUS Carolum fecit, per quem magna opera in gentibus efficere voluit. Ac, si eius res gestas tum domi tum foris inspiclas, vir bello paceque summus, iustitiae literarumque cultor eximius, atque omnium Impp. post Constantinum mangum, quem ut cognomine, sic virtute aequavit, sine controversia Maximus fuit, dicique meruit. Sigon. lib. 4. Reg. Ital. Merito igitur sanctam Caroli Magni memoriam habent coluntque Galli: quod nobiliter eorum ampliavit regnum. Colunt et venerantur Saxones: quibus, quantumvis invitis, veram de DEO doctrinam, leges, iudicia, certamque pacis rationem contulit, quibus beneficiis etiamnum posteritas utitur, fruitur. Colunt Itali, quibus pacem et tranquillitatem, expulsis Longobardis, dedit. Totum adeo Germanicum imperium coluit, quia primus auctor fuit summae dignitatis huic genti collatae, primusque Monarchiae Romanae a)ci/wma attulit. Itaque non sine ratione sacra est magnarum virtutum memoria. Senec. lib. 4. de benefic. c. 30.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, et VITA PRIVATA.

I. Dona corporis.

CArolus Magnus dignam imperio formam habuit. Nam corpore praeditus fuit robusto, septem pedes procero, capite rotundo, oculis praegrandibus ac vegetis, naso pualo maiore, canicie pulchra, facie laeta et hilari: unde formae auctoritas ac diguitas tam stanti quam sedenti plurima inerat: Quamquam cervix obesa et brevior, venterque proiectior videretur, tamen haec ceterorum membrorum celebat aequalitas: incessu firmo, totaque corporis habitudine virili: uce clara, sed quae minus corporis proceritati conveniret. Crantzius lib. 2. Saxon. cap. 7. Aventin. lib. 4. Annal. Boioar. p. 219.

II. Animi, ingeniique Dotes.

I. Literarum tum divinarum, tum humanarum stuida.

Magna profecto Caroli Magni laus agnoscitur, quod potius scientia rerum divinarum et humanarum, quam potentia excellere voluit, exemplo Alexandri Magni, qui recte censuit, nihil servile magis, quam inservire dliciis, nec magis regium, quam labores suscipere. Cumque Carolus satis ad naturam excellentem adiumenti, tum rerum caelestium cognitione, tum liberalium artium studiis, tum denique crebris exercitationibus, miscendo arti virtutem, et virtuti artem, sibi comparasset, omnem praeclarissimae rei usum ad Reip. utilitatem transtulit.

II. Praeceptores eius.

1. Puer commendatus disciplinae Petri Pisani Diaconi, in bonis literis, pietatis exercitiis, ceterisque studiis adeo feliciter profecit, ut magnam de se spem virtutis et Parentibus, et aliis hominibus excitarit; nec eam spem et exspectationem, egregia indole excitatam, fefellit iam vir factus.

2. Alcuinus Anglus Carolum in Dialecticis, Rhetoricis et Astronomicis instruit.

3. Diaconum de Britannia, Saxonici generis hominem, virum undecumque doctissimum, quoque Praeceptorem Carolus habuit: qpud quem et Rhetoricae et Dialecticae, praecipue tamen Astronomiae ediscendae plurimum temporis et laboris impendit. In Musicis quoque ab eodem informatus, et pasallendi disciplinam, sive modum legendi harmonicum, Carolus exacte calluit, eundemque ipse emendavit.

III. *filoma/qeia atque Diligentia.

Carolus Magnus ad cervical pennam et encaustum cum pergameno noctu reponebat, ut si quid in lecto cogitanti utile occurreret, signare posset, ne e memorial laberetur. Vicinus item erat lecto paries cera illitus, cui, si quid in tenebris occurriffet, inscriberet. Egin. in vita Caroli M. Item inter cenandum, si quid argute et subtiliter dictum a convivis, notabat, aut historias et antiquorum res gestas sibi recitari curabat. Crantz. Sax. lib. 2. cap. 9.


page 814, image: s0886

Historici enim commendant Magnates diversos, qui an)agnw/sthn ad mensam adhibebant, ut, dum corpus epulis pasceretur, animus etiam in honestarum atque utilium rerum cogitatione occuparetur. Hoc ipsum Carolus fecit, apud quem numquam sine aliqua lectione cenatum esse proditur, ut non minorem animo quam ventre delectationem perciperet.

IV. Eruditio.

I. Carolus in omni genere doctrinarum profecerat, ut et ipse quaedam in lucem ediderit.

1. Scripsit Grammaticam patrii sermonis, conatus regulis ac praeceptis cultiorem et elegantiorem, ad aemulationem Graecorum, Romanorumque, linguam Teutonicam reddere, barbarieque eximere. Namque pulchrum est, sermonis Germanici rationem tenete, uthonor et gloria sit in verbis compte pronuntiatis a sensato homine.

2. Universos V. et N. Testamenti libros, librariorum imperitia; lectorum oscitantia; interpretum inscitia; et iniuria temporum, depravatos, ad amussim et veritatem fontium correxit.

3. Exstat publicum CAROLI decretum, quo prohibet, in divinis lectionibus, templisque, inter sacra officia, inconditos soloecismos barbarismosque inconcinnos obstrepere. Avent. lib. 4. Ann.

II. Carolus tanta fuit facundia, ut non deesset ei copia et splendor in patrio et Latino sermone. Graecos legatos Graece intellexit, sed non respondit longo sermone Graeco.

III. In Poesi quoque exercitatus fuit. Nam in obitum Rolandi sororis filii tale epigramma concinnavit:

Tupatriamrepetis, tristi nos orbe relinquis:
Tetenet aula nitens, nos lacrimosa dies.
Sed qui lustra geris octo et binos super annos,
Ereptus terris, iustus ad astraredis.

Valde delectatus fuit Philippus Melanchthon versu illo, quem Carolus in mulierculam pensa trahentem, et cantu taedium solantem fecit:

Nentis fila Deus mentem quoque iungit Olympo.

IV. CAROLUS barbara et antiquissima carmina, quibus res gestae veterum continebantur, literis describi mandavit.

V. Mensibus anni iuxta Teutonicam linguam nomina imposuit: et cum quatuor tantum venti Cardinales sint, eos adiunctis collateralibus duodecim fecit. Sigonius.

V. Pietas.

Pietatis studio Carolus Magnus adeo delectatus est, ut ipse psallendi legendique officia in Ecclesia discreverit, ipse se choris psallentium immiscuerit: et coram se, ubicumque esset, divinum peragi religiose curav erit officium ac ministerium; sermones Patrum, homilias sanctorum, nec minus martyrologia diligenter conquiri et conscribi iusserit. Crantz. 2. Sax. cap. 9. Haec quidem est vitae humanae imbecillitas, ut quemadmodum temporum vices, sic morum vertantur. Sed Carolus, in pietatis ac virtutis studio atque honestarum rerum meditatione et actione, sui semper similis permansit; Cognovit enim, DEI munus esse egregios mores, qui hominem DEO proximum esse faciunt. Quippe probrosum plane est, si quis honesta studia, quae in adolescentia secutus fuit, vir factus derelinquat, uti fecit NERO, et BASSIANUS CARACALLA, qui prioris instituti rationem cum magna sui infamia mutarunt.

Praemia pietatis.

Salus Ducum, Principum ac Regum piorum non minus ac cor ipsorum in manu DEI est, qui eos regit ac custodit. Sic 1. CAROLUS ab insidiis Auitrasianae iuventutis mirabiliter est servatus. 2. PIPINI nothi sui perfidiam, qua ille, facta conspitatione, patrem e medio tollere constituerat, derectis insidiis, effugit. 3. Cum eius exercitus in bello Saxonico triduana siti laboraret, et a destruendo fano Herman Sohl desistere ob aquae penuriam cogitaret, DEUS per torrentem quendam prope montem subito largissimas aquas effudit, ad recreationem militum. Aemyl. lib. 2. Regino lib. 2. Annal. Aimoin. lib. 4. cap. 46.

VI. Studium posteritatis.

Carolus Magnus, cum intelligeret, nullum impendii genus dignius esse, quam quod erogatur in posteros, iussit omnium nationum quae illi subessent, memorabilia gesta, quae scripta non erant, scribi et memoriae mandari. Porro cum Bibliotheca avimae pharmacum seu medicamentum recte a Diodoro Siculo lib. 1. nominetur, Carolus Magnus eam instructissimam habuit Aquisgrani in palatio suo, non quidem ut libri cenationum essent ornamenta, sed ut studiorum essent instrumenta. Sic Bibliotheca recte elegantiae, Regumque curae egregium opus appellatur.

VII. Amor erga Literatos.

Carolus Magnus Doctos vitos in summo honore habuit, cum iis quottidie conversatus est, colloquiaque tum in mensa tum alio tempore habuit.


page 815, image: s0887

AXIOMA.

Moniti sint Magnates, ut viros literatos ament, et in pretio habeant. Vitis enim, tametsi arbor est omnium nobilissima, tamen arundinum, vallorum, arborumve infrugiferarum eget sustentaculis: Ita potentes eruditorum, alias despectorum, opera. Erasmus in Apophthegmatis.

Exempla.

1. Elegans exemplum hoc loco habemus in Carolo M. qui (uti iam diximus) Literatos in summo pretio habuisse ab Historicis commendatur.

2. Superiore etiam saeculo FRANCISCUS Rex Galliae magna cum laude idem fecit, quo nemo suo saeculo artes liberales omnes vehementius amavit, aut liberalius prosecutus est: prandens ac cenans loquebatur de literis; sicut scribit Sleidanus lib. 19.

VIII. Temperantia.

Carolus pulcherrimum temperantiae exemplum est. Nam cibi potusque erat parcissimus: in potu tamen temperantior, ut qui ebrietatem in quolibet, etiam infimae conditionis, nedum in suis, abhorrebat. Maximecoena quoridiana quaternis duntaxat ferculis, praeter assam, qua maxime delectabatur, et quam venatores verubus inferre solebant, constabat: in cena ter fere, neque temere interdiu, bibit. Lege quoque vetuit, nequis alium ad bibendum provocaret, ebriumque in exercitu aquam in posterum potare compulit. Crantz. l. 2. Sax. cap. 8. Aventinus lib. 4. Annal. Boioar.

IX. Cura valetudinis.

Carolus Magnus cum sciret, sanitatem rem esse pretiosissimam, sed quae cito mutetur, valetudivem suam continentia et frugalitate adiuvit, et corpus exercuit diligenter.

1. Ieiuniis corpus suum saepius exercuit. Mutius lib. 8. Valetudo enim curatur auxilio temperantiae, et animus sensusque in corpore evacuato magis quam oppleto vigent. Quippe spiritus non multum occupatus vel distractus circa affluentiam ciborum, in profundum et latum trahentium, sursum fertur ac repit; corpore ob levitatem leviter et expedite assurgente. Plutarchus in vita Lycurgi.

2. Carolus animi laxandi et valetudivis causa etiam lavacris oblectabatur, saepius calidis utebatur, lavandoque crebro natatu se exercebat, adeo ut omnes nando superaret. Ideo ad Aquisgraneas, quas Aquisgranum vocant, Regiam exstruxit, ibique extremam aetatem egit. Aventinus lib. 4. Ann. Boioar.

3. Exercebatur assidue equitando et venando. Venationem enim tamquam rem saluberrimam etiam senex haud neglexit, neque ob hanc per nives vel calores, saltusque aut montes percurrere, aut aliam quampiam tempestatem exhorruit graviorem. Cuspin. His ergo moribus cum Carolus vitam instituisset, et assidue se equitando et venando exerceret, semper prospera usus fuit valetudine, usque ad annum 70. Crantz. lib. 2. Saxon. cap. 8.

X. Modestia in vestitu.

I. Vestitu, calceatu, et cetero habitu patrio, hoc est, Teutonico, utebatur: at corpus camisia linea, et feminalibus lineis induebatur: deinde tunicam, quae limbo serico ambiebatur, et tibialia, tum fasciolis crura, et pedes calceamentis, constringebat: et ex pellibus lutrinis thorace confecto, humeros ac pectus hieme muniebat: Sago Veneto amictus, et gladio semper accinctus, cuius capulus ac balteus aut aureus aut argenteus erat. Aventinus.

II. Carolus nonnumquam cinctus gladio, diademate aureo atque gemmatis vestibus prodibat: quod tamen nonnisi praecipuis sollennitaribus, vel siquando exterarum gentium Legati venissent, faciebat. Aventin. l. 4. pag. 219.

III. Peregrina atque exotica vestimenta, pretiosa licet, Carolus omnia contemnebat, nec unquam iis indui patiebatur: excepto, quod Romae semel, Adriano Pontifice petente, et iterum Leone successore eius supplicante, longa tunica et chlamyde amictus, et calceis Romano moreformatis, indueretur. In sollennitatibus veste auro texta, et calceamentis gemmatis, et fibula aurea sagum adstringente, diademate quoque ex auro et gemmis, ornatus incedebat: aliis autem diebus habitus eius parum a communi ac plebeio abhorrebat. Idem. Probe enim novit Carolus, luxuriam vestium et conviviorum aegrae mentis ac civitatis esse indicium. Sen. ep. 114.

IV. carolus, cum Franci, inter Gallos militare soliti, eorum sagis virgatis, brevibusque uti iam coepissent, visa braccatorum turba, indignabundus exclamavit: En liberos Francos! qui eorum, quos vicere, vestimenta inauspicato usurpant. Quid ista pittaciola prosunt? totum non operiunt corpus, maxima ex parte nudum relinquunt, neque a pluviis ventisque defendunt. Edixit ergo, ne amplius huiusmodi vestibus uterentur. Aventin. lib. 4. Annal. Quippe stulta est haec aenaulatio quorundam, qui novitate vestium


page 816, image: s0888

delectantur, et induti in publicum prodeunt, ut spectentur potius quam spectandi causa: ut Socrates ad Xanthippen dixit.

XI. Felicitas.

Cogitationibus et coeptis CAROLI M. fortuna et successus adfuit prosperrimus. Est enim felicitas, et fortuna, adiutrix consiliorum bonorum: Quibus qui non utitur, felix nullo pacto esse potest. Nam in perditis impiisque consiliis nulla potest esse felicitas. Ammianus Marcell. lib. 21. sed enim nisi a Deo consilia petantur, non recte procedunt. Siquidem eius beneficio omnes res bene gestae merito acceptae ferri debent. Itaque non inscite TULLUS Rex Rom. apud Dionys. Halicarnass. lib. 3. fol. 255. de rebus a se gestis disserit: Primum inquiens, Deorum beneficio, deinde vero Imperatoriis artibus, haec comparavi, quae non parum hostium terrorem et nostrorum audaciam auxerunt.

XII. Constantia in adversis.

Quamquam CAROLUS M. de omnibus publice et priv atim bene meritus esset: tamen multis rebus adversis, non sua culpa contractis, sed ex perfidia suorum hominum fuit usus. Magna vero laus est, quam ei asscribit Aventin. lib. 4. Annal. Quod perpetuae in adversis iuxta ac prosperis constantiae fucrit. Nam in secundis rebus non insolescebat, nec angustis perditisque desperabat: sed aequo utramque sortem animo compos mentis tolerabat.

XIII. Humanitas.

CAROLUS per omne vitae tempus ita cum siummo omnium amore atque favore et domi et foris conversatus est, ut numquam ei vel minima iniustitiae vel crudelitatis nota a quoquam fuerit obiecta. Amabat peregrinos, et eorum suscipiendorum magnam habebat curam, adeo ut eorum multitudo non solum palatio, verum etiam regno non immerito videretur onerosa. Ipse tamen pro magnitudine animi huiusmodi pondere minime gravabatur: cum etiam ingentia incommoda laude liberalitatis, ac bonae famae mercede compensaret. Eginard. Pietate namque plenum est, inquit Cassiodorus lib. 5. epist. 9. peregrinam gentem publicis beneficiis obligare, et non tantum patriotas ad substantiae lucra admittere, sed ipsos quoque advenas invitare.

II. ACTA OECONOMICA.

I. Uxores, et Liberi, quos ex iis suscepit.

CAROLUS uxores habuit plures.

Prima fuit HERMINGARDIS, Desiderii Regis Longobardorum filia, quam ipsi adolescenti mater BERTHA collocavit: verum cum tantum anni spatio cum ea in coniugio vixisset, eam repudia vit Aventinus lib. 4. Annal.

Secunda fuit HILDEGARDIS, nata ex nobili Godefredi Ducis Alemannorum familia. Fuit illa pia et religiosa femina, ex qua suscepit tres filios, CAROLUM, PIPINUM, et LUDOVICUM, (qui ipsi in Imperio successit:) et secundum quosdam quatuor, secundum alios octo filias, quarum nomina haec fuere: 1. ROTHRUDIS, quae desponsata fuit CONSTANTINO Leonis Imp. filio; sed coniugium impeditum fuit ab Irene Impetatrice Constantini matre. 2. BERTHA. 3. GISELA. 4. HELDECARDIS. 5. ADELHEIDA. 6. BELLIXANDRA. 7. IMMA. 8. GERTRUDA. Morua est Hildegardis A. C. 783. Calend. Maii: postea die 12 Iulii mater CAROLI Bertha diem quoque suum obiit. Aventinus, Regino, et alii.

Tertia fuit FASTRADA, Comitis Francorum filia, ex qua suscepit tres filias, Theodoram, Hildrudin, et Rothaidem. Mortua est Fastrada A. C. 794. et Moguntini sepulta. Aventinus.

Quarta fuit LVITGARDIS Alemanna, er qua nihil liberorum tulit. Idem.

II. Concubinae, et Liberi ex iis suscepti.

CAROLUS Postrema uxore defuncta, nullas amplius sibi matrimonio iungere voluit; concubinas igitur habuit diversas, ex quibus et naturales suscepit liberos.

Prima fuit GERSVINDA, femina nobilis, de Saxonum progenie oriunda, quae peperit ei filiam nomine ADELDRUDIN. Aventinus l. 4. Annal.

Secunda fuit REGINOPYRHA, (alii REGINA) ex qua duos suscepit filios, DRUCONEM, et HUGONEM. Idem.

Tertia dicta fuit ADELINDA, quae filium nomine THEODORICUM PROGENUIT: Idem.

Quarta fuit HIMMELTRUDA, ex qua natus PIPINUS gibbosus et claudus. Ab hoc pater tutus esse non poterat. Tantus in isto regnandi amor fuit, ut ne toties quidem indulgentia patris piissimi remissa noxa, ab instituto nefario hominem regno indignissimum revocare potuerit, quin


page 817, image: s0889

subinde novas moliretur conspirationes: ideo tandem eum in monasterium coniecit. Egnat. l. 5. c. 9. Pantaleon. Castritius l. 4. fol. 322. 323. Chron. Pomarii fol. 47, 48. Bruschius in Germ. Mon.

Educatio Liberorum.

Carolus maxima cura liberos educavit, eosque ab ineunte aetate omnibus virtutum generibus instruxit: numquam domi sine ipsis cena vit, numquam iter fecit, quin filii adequitarent; Filiae, vehiculo extremo agmine claudente, subsequerentur. Mares, simul ac per aetatem licuit, more Germanorum, equis, armis, venationibusque exercuit: feminas vero etiam lanificio, colo, fusoque, ne otio torperent, adsuefecit. Atque hae cum admodum pulchrae esent, nullam earum nuprum dedit usque ad mortem: causabatur, se earum consuetudine catere non posse. In hac re fortuna eum destituit. Nam filiae probro impudicitiae notatae, male audierunt: sed ea sive crimina sive maledicta patienter tulit. Aventin. lib. 4. Annal. Boioar. Crantz. l. 2. Pantaleon parte 2. fol. 6.

EGINARDUM Carolo familiarem fuisse, Sleidanus tradit. Erat enim Cancellarius Imperatoris. Ferunt ab IMMA, Caroli filia, adamatum: cumque amoris ardentioris et mutui adfectum exuere non posset, nec tamen aures virginis per internuntium appellare auderet, novissime proiecta audacia ad puellae conclave clam accessisse, ibidemque intromissum, quasi ad eam mandata Regis secreta haberet, solum cum sola egisse, datisque amplexibus cupido satisfecisse amori: deprehendisse hoc Imperatorem, vestigiis in nive observatis: licet eleganrissima iuvencula, quam audacem faciebat amor, tergo insidentem, exceptumque, ad locum hospitio contiguum deportasset, ibique deposita sarcina per eadem vestigia cautius observata rediisset. Imperator parrim admiratione, partim dolore permotus, non tamen absque divina dispensatione id fieri apud animum reputans, sese repressit, et visa interim silentio suppressit: rem tamen, ubi Eginardum se fuga subducturum animadvertit, ad Senatum detulit, et sententias singulorum exquisivit, ubi omnium suffragio ad acerbissima supplicia condemnatus est Eginardus. Tum Imperator et honori filiae, et rimori Eginardi consulens, attonitis omnibus et consternatis, Eginardum ex improviso absolvit, eique filiae nuptias conciliavit. Iacobus Curio l. 2. cent. 8. c. 8.

III. ACTA POLITICA.

I. Regni occupatio.

1. Pipino mortuo, carolus Magnus et Carolomannus fratres regnum patris defuncti occupant, illudque inter se dividunt sine ulla dissensione: et quidem Carolomannus regnum Galliae, Caralus M. vero regnum Germaniae obtinet, regnique sedem constituit Wormatiae, et deinde Aquisgrani, loci amoenitate adductus, atque ut vicino loco bellum adversus Axones gerere et continuare posset. A. C. 768.

2. Accepto nuntio de Carolomanno fratre suo A. C. 771. 4. Decemb. exstincto, ex hoc tempore solus regnare coepit. Schaff. Reginaldus.

II. Imperii Romani occupatio.

CAROLUS M. ad culmen Imperii Romani evectus est triplici iure.

I. Iure Belli. Quia ipse DESIDERIO Longobardorum Rege, qui tum in Italia regnabat, victo et fugato, regnum Italiae virtute bellica occupavit, illudque iure victoriae sibi vindicavit.

II. Iure Transactionis. Quoniam IRENE Imperatrix Constantinopolitana, missis Legatis ad Carolum Magnum totum Occidentis Imperium ci concessit: uti Albertus Crantzius testatur.

III. Iure vocationis et electionis. Nam populus Romanus a)ci/wma Imperii occidentalis, Carolo M. unanimi consensu et suffragio detulerunt: sicut Historici scribunt.

1. Sigebertus de his ita scribit: Romani, inquit, qui ab Imperatore Constantinopolitano iamdiu animo desciverant, nunc accepta occasionis opportunitate, quia mulier, excaecato Imperatore Constantino, filio suo, eis imperabat, uno omnium consensu, Carolo Regi Imperatorias landes acclamant, eumque per manum Leonis Papae coronant, Caesarem et Augustum appellant; Pipinum vero filium eius Regem Italiae ordinatum collaudant.

2. Aventinus electionem eius ita describit. Cum (inquit) mulier Constantinopoli imperaret, quod inauditum esse videbatur, putabant Romani, se potestatem habere et ius eligendi Caesarem, quod Imperium ex ipsis esset et nominaretur. Tenebat autem Carolus omnes provincias, quae ad urbem Romanam pertinebant. Itaque A. C. 801. LEO Papa, Senatus et populus Romanus, illum designabant Imperatorem.

3. Marianus Scotus: Carolus, inquit, a Romanis hoc tempore Augustus appellatus est.

4. Onuphrius ita refert: Cum Carolus (inquit) primum Imperator et Augustus renuntiatus fuisset, a Romano Pontifice ungebatur, aureoque diademate coronabatur, tamquam Romani Imperii uno totius orbis primario Sacerdote: more accepto ab Imperatoribus orientalibus, qui a


page 818, image: s0890

Patriarchis Constantinopolitanis primariis Graecanici Imperii Pontificibus consecrati, aurea corona redimiebantur.

*p*o/*r*i*s*m*a.

Unde patet, figmentum Pontificiorum esse, quando dicunt, LEONEM III. Papam Imperium Occidentale a Graecis ad Germanos, vel ad Francos transtulisse: sicut Bellarminus in Chron. sacr. part. 2. pag. 77. scribit. Nam,

1. Quod quis non habet in sua potestate, illud in alium transferre non potest: iuxta Axioma Logicorum, Non entis nulla sunt Accidetnia.

Iam vero Pont. Romanus neque in Italiam, neque in urbem ipsam Romam imperium habuit. Maximam enim Italiae partem tenebat Desiderius Rex Longobardorum, ac Leoni in urbe vix fuisse locum, nec praesidii quicquam ad se tuendum habuisse constat, cum ad Carolum M. in Germaniam usque profugit.

E. Pontifex Romanus potestatem Imperii Romani in Carolum Magnum transferre non potuit.

2. Distinguendum est inter Imperatoris Constistitutionem, et sollennem eius inaugurationem. Imperator vel per successionem, vel per electionem constituitur, sed constitutus in sollenni inaugutatione Imperator declaratur. Et sic Carolus Magnus partim per electionem populi Romani, partim iure belli, partim iure trans actionis, legitime Imeprator Romanus in Occidente est constitutus: Sed a Leone III. Ponrifice Romano per sollennem inaugurationem et coronationem publice Imperator est declaratus.

Huc perrinet, quod Nauclerus volum. 2 Gener. 37. scribit: Praehabita (inquit) matura deliberatione, Carolum Francorum Regem potentissimum, populi Romani consensu, a Leone Pontifice inter Missarum sollennia, Imperatorem Rommanorum declaratum, ac diademate coronatum filise, ter acclamante populo Romano; Carolo Augusto a DEO coronato, magno et pacifico Impetatori, vita et victoria! eumque inunctum a Pontifice, cum Pipino filio, quem Italiae Regem sollenni decreto pronuntiavevat. Haec ille.

Unde patet, quod LEO Pontifex Roman. non DOMINUS, sed tantum Minister istius coronationis fuerit. Nam non propria auctoritate ac voluntare, sed iussuac decreto populi Romani, coronationem illam peregit.

Quod autem Iesuitae ex ministro coronationis Caroli Dominum faciunt, qui ipsi imperium occidentale contulerit, non minus ridiculum est, quam si quis Pastorem Ecclesiae dicat sponsam dedisse sponso, cum rogatus ille legitimae copulationis minister et restis sit.

AXIOMA POLITICUM. Non necessario ad constitutionem Regis requiritur inauguratio, sive Coronatio.

Nam sicut verum ac legitimum coniugium est, etiamsi sollennia nuptiarum nondum celebrata sint: sic Principatus et imperii potestas absque inaugutatione etiam esse potest.

RUDOLPHUS SECUNDUS legitimus Romanorum Imperator fuit, etiamsi coronatus nondum esset. Barclaius lib. 3. de Reg. potest. cap. 2. Quare breviter dicendum, quod Coronatio sive inaugutario ad constitutionem Imperatoris non ai)tiologikw=s2, h. e. causaliter sive formaliter, sed shmantikw=s2, i. e. significative referenda sit. hoc est, Coronatio Imperatorem non constituit, sed constitutum declarat, et ostendit, hanc personam iustam esse, et iuste Imperio potitam.

III. Regni imperiique Romani administratio.

I. ACTA TOGATA.

Supra diximus, quod CAROLUS M. regnum a patre relictum cum fratre suo CAROLOM ANNO diviserit: fratre autem defuncto, totum ad ipsum Imperii Gallici a)ci/wma communi Procerum consensu delatum sit. Atque ita Carolus summa cum laude regno praefuit, et bene illud administravit. Imperator quoque Occidentis electus tota mente in hanc curam incubuit, ut translatum ad se divinitus Impetium (quod in Augusto desiit) rebus omnibus divinis et humanis ornaret, augeret et stabilitet: quod etiam factum est, ipseque ex gente Germana natus, primus Imperator constitutus est, et genti suae eiusmodi decus artulit, quod usque ad finem saeculi perdurabit.

I. Auctoritas.

CAROLUS omnibus exteris Regibus et gentibus terrori fuit: unde legationes ab omnibus pene gentibus ad eum missae sunt.

1. IRENE Imperatrix per Legatos suos foedus cum eo renovavit, totum Occidentis imperium ei concessit, et insuper coniugium etiam ipsi promisit. Crantzius.

2. NICEPHORUS etiam Imp. per Legatos pacem fraternam atque perpetuam cum eo


page 819, image: s0891

confirmavit, ut ambo Imperatores et Augusti appellareutur, ac frater alter alterum nominaret. Aventinus.

3. MICHAEL successor Nicephori legatos ad Carolum de pace misit. Legati Carolum Aquisgrani convenerunt, titulum Imperatoris ipsi obtulerunt et confirmarunt, eumque Graeca oratione celebratrunt. Miscellae et Annales.

4. Rex Persarum, et Mautorum Princeps, expetiverunt amicitiam Caroli, missis Legatis, qui ab eo auditi esse scribuntur ad urbem Padebornam. Inter munera a Persico Rege missa scribitur fuisse lorologium ex aurichalco mira arte mechanica factum, in quo duodecim horarum cursus vertebatur, cum totidem aereis pilulis, quae ad completionem horarum decidebant, et casu suo tympanum pulsabant, additis in eodem horologio duodecim equitibus, qui completis horis per 12 fenestras exibant, et egressu totidem fenestras, quae apertae fuerant, claudebant. Regino, Peucerus, Chron. Carionis fol. 327.

5. Ex Africa quoque Legatus advenit, qui inter alia munera etiam ossa Sanctorum martyrum Cypriani et Sperati, item caput Pantaleonis, ad Carolum attulit.

6. zacharias cum duobus Monachis a Patriarcha Hierosolymitano missi tradiderunt Carolo claves sancti sepulchri, atque adeo urbis ipsius Hierosolymae cum ve xillo: ut scribit Regino.

7. LEO Pontifex Roman. per legatos claves confessionis D. Petri cum vexillo urbis Romae Carolo Regi misit, ac praeterea rogavit, ut is mitteret aliquem Romam, qui suo loco iusiurandum exigeret, et in fide Romanos firmaret: ut habet Urspergensis, Sigebertus, et Regino.

II. Liberalitas.

Carolus M. benignus et liberalis fuit erga mendicos. Siquidem haec benignitas verbo Misericordiae in sacra Scriptura denotatur Oseae 6. Misericordiam volo, et non sacrificium. Ergo da pauperi; et Dominus, qui est omnium remunerator, suo tempore memor erit. Eccles. 11. v. 1. Et Christum debitorem habere plus est, quam omnia possidere. Nazianzenus.

Carolus a quodam admonitus, nec cullibet petenti, praesertim indignis, quidquam daret: Qua caritate, respondit, nos tulit Pater caelestis, ad cuius legem nos collati, sumus ipsa impuritas et iniustitia, latrones et fures? Mutius lib. 8.

III. Prudentia.

Carolus valde prudens fuit. Cum enim in Italia, illo praesente, pater et filius de homicidio rei arguerentur, factum autem uterque negaret, nec ullis tormentis fateri vellet: Carolus M., veritatis eruendae causa, utrumque ad suspendium condemnavit: tum pater, amore filii commotus, se reum; filium culpae expertem pronuntiavit. Huius rei elegans exemplum habemus in Bibliis 1 Reg. 3. c. v. 27.

IV. Iustitia.

Carolus magnam iustitiae rationem habuit. Nam,

1. Cum Comes palatii sententiam aliquam diceret, quae sine eius iussu definiti non posset, statim Carolus litigantes introduci iussit, et velut pro tribunali sederet, lite cognita sententiam dixit.

2. Cum Legatus Caroli pecunia corruptus Marcyllo Saracenorum Duci Francorum aciem, in qua Rolandus, et alii illustres viri perierunt, prodidisset, postea Aquisgrani comprehensus, manibus et pedibus alligatus, iussu Caroli a quatuor equis distractus est. Sabell. 8. lib. Annal.

V. Leges et Constitutiones.

1. Exstat Caroli constitutio, in qua mendicis palantibus atque vagabundis quidquam tribui vetuit, quamque regionem suos inopes alere, sanos ac validos labore victum quaerere, ac desiderio sufficiere manus iussit. Idcirco opes Ecclesiasticas in locupletioribus templis in tres partes divisit: duas egenis, tertiam sacerdoribus attribuit. In aedibus angustioribus aequa lance inter egenos et sacerdotes parritus est. Aventinus lib. 4. Annal.

Laudabile hoc fuit institutum Caroli, quod mendicos validos circumcursitare non permiserit, imitatatus in eo exemplum praedecessorum suorum, nempe Gratiani, Valentiniani et Theodosii Impp. quorum lex inserta est Codici Iustiniani sub titulo De mendicantibus validis.

2. Carolus M. lege vetuit, ne quis alium ad bibendum provocaret, ebriumque in exercitu aquam in posterum potare compulit. Aventinus.

3. Carolus leges Longobardorum ex veterum constitutionibus et Ecclesiasticis canonibus collectas et ordinatas recensuit, et Mutinae promulgavit A. C. 801. Const. Imper.

4. Sapientissime Carolus constituit, ut in primaria cuiusque regionis urbe Pontifex, et praetor, ter quotannis, mense Aprili, Octobri, Ianuario, ius dicerent, responsa redderent, et inprimis pauperes, viduas, uppillos, (dato his prudentissimo patrono) diligenrissime audirent, inimicos reconciliarent. Vetuit insuper, ne ipsi lites in diem differrent, neve calumniis locum ficerent. Aventinus.


page 820, image: s0892

4. Inter cetera instituta, et hoc sollenne habuit Carolus Magnus, ut gladii sui capulo, cui insignia ipsius erant insculpta, edicta, omnesque literas signaret, eiusdem esse dicens et confirmare et defendere leges. Aegid. Corras. de dict. memor.

VI. Aedificia et propugnacula a Carolo exstructa ac munita.

1. Regias duas, unam in Ingelheim, alteram Neomagi exstruxit.

2. A. C. 792. Pontem Moguntiae exstruxit, ut Rhoenus transiri posset: cuius longitudo fertur fuisse quingentorum passuum. Regino.

3. A. C. 808. Carolus contra Bohemos castrum aedificavit Dresdam ab Albim. Regino.

4. Eodem anno contra Sarabos Vandalos, ne Thuringiam vastarent, Numburgum ad Salam aedificavit. Idem.

5. A. C. 809. Carolus urbem contra Danos munire iussit Hamburgum, cuius fundamenta iacta die 13 Martii. Idem.

Exstruxit et alia aedificia: sed de iis in Actis eius Ecclesiasticis dicturi sumus.

VII. Derivatio Danubii in Rhenom.

Carolus M. 2 quibusdam fuit persuasus, hominum labore effici posse, ut e Danubio in Rhenum navigaretur, si inter Rheodonessum et Alemannum flumina Nariscorum, (ut Aventinus memoriae tradidit) ubi uligo palustris erat, fossa duceretur, quae navium capax foret, in quam palustres aquae subsidentes utrinque flumini committerentur. Nam Rheodonessus Bambergae (inquit) Maeno, hicque Rheno Moguntiaco miscetur. Alemannus vero milia passuum octo a patria mea in Danubium profluit, iuxta oppidum Kelhaim. Fit igitur iussu Regis a maximo Boiorum, Francorum, suevorumque numero fossa lata trecentos pedes, longa duo milia passuum. Totum autumni tempus in tam praeclarum opus utileque absumptum est. sed invidit fortuna labori, qui in vito caelo coeptus erat. Immensi frumentorum acervi, et omnis genuris granorum reperti in campis; quae si pecus gustaret, e vestigio peribat: farina inde facta sub manibus evanescebat. Noctibus auditae sunt voces mugientium et lascivientium, confusi strepitus circum superiorem fossam. Accedebant continui imbres in loco alioqui palustri. Ideo, quicquid terrae interdiu egerebatur, noctu humo relabaute subsidebat. Avent. lib. 4. Ann. Aimoinius de rebus Franc.

III. ACTA SAGATA.

I. Bellum contra Longobardes.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. Viduae Carolomanni apud Desiderium Longobardorum Regem calumnia. BERTHA Carolomanni vidua, relicta Francia, ad Desiderium Longobardorum Regem se contulit; se filiosque suos in eius clientelam dedit, ac CAROLUM M. eius rei apud Desiderium detulit, cuius ne cogitationem quidem omnino conceperat, quod scilicet nepotibus ex fratre regnum paternum eripere vellet: sed eventus ostendit integritatem ipsius animi.

II. DESIDERII perfidia. desiderius (qui eo tempore CAROLO propter repudiatam paulo ante filiam vehementer iratus erat) mulierem, filiosque cius suscepit, eosque ad versus CAROLUM per novum Ponrificem Romanum Hadrianum consecrare Reges decrevit; Id si fieret, sperabat, aut Francos ad hos a Carolo sponte defectutos, aut bella inter utrosque intestina exoritura esse, quibus inter se collisa frangeretur potentia Francica. Sed divina providentia ita gubernante, practica haec non processit, et consilium maxime consultori nocuit: et Carolo Magno illa Desiderii machinatio, qua illum regno privaret, summi honoris consequendi occasio exstitit. Pontifex enim Romanus Desiderii postulationi non solum locum non dedit, sed et cum levitas et perfidia eius sibi nota esset, respondit satis aspere Legatis: Ego quidem pacem cum omnibus Christianis habere, et cum rege vestro in ea concordia esse, quae inter Romanos et Longobardos superioribus annis est constituta, desidero; sed qui possim ei credere, qui decessori meo fidem iureiurando datam de iure suo Ecclesiae tribuendo fefellit? An vos hunc hominem dignum existimatis, quo cum pactio aliqua foederis sanciatur? quippe fluxa fide bonitatis verba imitari, maior malitia est.

III. DESIDERII violentia. Cum ergo Desiderio plenum perfidiae consilium non successisset, adversus CAROLUM rem aperto Marte tentandam censuit; sed infelici successu. Licet enim praedam magnam egerit, et agros Italiae populatus fuerit foede; nihil tamen efficere eius rei potuit, quam animo conceperat suo, quin iis, ad quae odio et dominandi cupiditate impellebatur, periculosis consiliis sibi exitium praesens artraheret.

IV. Iniuria Pontifici Rom. a Desiderio illata. Desiderius, cum eligeretur Hadrianus Papa A. C. 772, urbes a Pipino Pontifici Romano datas, ad Exarcharum Ravennae pertinentes, Faventiam, Ducatum Ferrariae, et alias, duorum mensium spatio


page 821, image: s0893

occupavit, et prope Ravennam in vicis et oppidis praesidia collocavit, misit etiam qui Pontificem Romanum novum interciperent, et ad se perducerent. Sed Pontifex eosdem Arimini cepit.

V. Pontificis ad Carolum legatio. Cum Desiderius non desisteret ab iniuriis, Papa Hadrianus indignitate rei commotus A. C. 773. legatos ad carolum misit, ab eoque auxilium petiit.

VI. CAROLI ad DESIDERIUM legatio. Quoniam sapientis est, omnia consilio prius quam armis experiri: Carolus M. Desiderium legatione honorifica monuit, ut pacem secum coleret, et Pontifici Romano redderet, quae PIPINUS pater S. PETRO tradiderat. Veruntamen, hac animi moderatione et amica sua submonitione Carolus apud Desiderium nihil profecit.

VII. CAROLI ad bellum praeparatio, eiusque prudentia. Carolus cum nihil apud desiderium obtinetet, atmis eum cogendum recte constituit. Proinde Francorum concilium convocavit, atque ipse ad eos de postulatis Pontifics et de tota re Longobardica retulit. In eo Concilio publico nemo omnium exstitit, qui non inique Desiderium perfideque fecisse, eiusque arrogantiam comprimendam, et Ecclesiae primo quoque tempore opem ferendam esse, censeret. Quamobrem decreto bello statim Carolus ingentes ubique delectus egit, atque atma intentiore, quam unquam antea, studio expediri statuit: ut facile omnibus appareret, Francos non ad Ecclesiam sublevandam, sed ad Longobardorum regnum evertendum sese accingere. Copias deinde Carolus in duas partes divisit: Unam Bernhardo patruo suo tradidit, eumque per montem Iovis procedere ad saltus Alpium occupandos iussit: cum altera parte ipse per Cinisum montem est secutus. Desiderius contra ad certum harum rerum nuntium excitus, subito cohortes aliquot ad eosdem Alpium transitus insidendos, eosque validis munitionibus confirmandos misit. Cum ergo Carolus magnus cog novisset, Desiderium Alpes obsedisse, et impetum Gallici exercitus totius regni viribus excipere velle, substitit parumper, ut novo consilio hostes frangeret.

VIII. Altera Caroli ad Desiderium legatio. Cum Carolus M. aliquandiu ad Alpes constitisset, novos ad Desiderium Legatos misit, qui pecuniam ingentem ei offerrent, modo Pontifici sua redderet, et iudicum, h. e. hominum paulo honestiorum filios obsides traderet, exercitum inde subito deduceret, simulque, ut, dum liceret, sibi ac suis rebus consuleret, ad inonuit. Sed Desiderius honestae admonitioni necdum advertere, nec de sua pertinacia quicquam remittere voluit: cum, si prudenti consilio cedere voluisset et tempori servire, periculum impendens evitare potuisset. Sigonius lib. 3. de Regno Italiae.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

I. CAROLI ADVERSUS Desiderium expeditio. Cum causa suscipiendi belli iusta, et seriis admonitionibus a Desiderio locus datus non esset, coniunxit Carolus omnes suas copias, et expeditam militum cohortem per montes avios circumductam a tergo Desiderium invadere imperavit.

II. Turpis DESIDERII fuga, et CAROLI gloriosa victoria. Cum Carolus Magnus dispositione certa bellum hoc suscepisset, initi consilii felix secutus est eventus. Cum Desiderio enim apud Vercellas congressus est, eumque praelio superavit Desiderius rebus suis diffidens, fuga salutem sibi quaesivit, et desperatis rebus omnibus, se urbis Papiae muro conclusit. Adalgisus vero eius filius una cum Bertha Carolomanni vidua, eiusque liberis, iussu patris se in Veronam urbem munitissimam recepit. Quare cum CAROLUS Desiderium ancipitem belli fortunam detriectare videret, Papiam obsidione cinxit, eamque Bernhardo commisit, atque ipse Veronam cum delecta militum manu sese contulit. Ubi autem Verona premi caepta est, Adalgisus, se diu Caroli impetum sustinere posse diffisus, urbe evasit, atque in Graeciam, immo Constantinopolin, profugit; ubi tandem consenuit. Eo discedente, Veronenses subito Carolo deditionem fecerunt, qui, cum Veronam urbem, facta sibi deditione, in suam fidem, et Bertham ac filios eius in suam potestatem accepisset, nihil hostiliter in eos itatuit, sed in Franciam remisit, ac summo in honore habuit. Omnes igitur Transpadanas civitates CAROLUS, propter clementiae et benignitatis famam, occupata Verona, non magno ad modum labore in suam potestatem redegit. Interim Desiderius inclusus muris Papiae, omnia ad versa perpeti maluit, quam se hosti dedere. Sed cum indies fames et pestilentia in urbe augerentur, et tam milites quam oppidani luctu et maerore confecti diutius obsidionem tolerare non possent, tandem, cum decem menses urbem Carolus obsedisset, Rex se, suam coniugem, liberos atque urbem in potestatem Caroli permisit victoris, A. C. 774. Carolus thesauros Desiderii universos exercitui distribuit, ipsum vero cum coniuge et liberis Leodium relegavit; ubi in exilio mortuus est. Sigebertus, Regino, Annal. Fuld. Aventinus.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o*m*e*n*a.

I. Devicto igitur Desiderio, regnum Italiae post annos ducentos sex, quibus Longobardi illud


page 822, image: s0894

tenuerant, ad CAROLUM M. pertinere coepit iure belli, eiusque potentia indies magis magisque augeri: et quanto se sub missius pro sua persona gerebat, tanto eius auctoritas, virtutis flos, crescebat laudabilius.

II. CAROLUS M. cum magno triumpho in Franciam rediit. Reddidit tamen Pontifici omnia, quae Pipinus Ecclesiae concesserat; Longobardorum vero regnum sibi retinuit.

III. PAULUS Diaconus Historicus, Desiderio Regi a secretis, simul captus, sed libertate donatus in Galliam venerat: ibi accusatus, quod Desiderio fugiendi rationem clam monstrasset, dum manum sive scripturam Caroli imitatus fuisset. Iussit igitur CAROLUS ipsi praecidi manum; sed statim paenitentia ductus poenam ipsi hanc remisit, et solummodo relegavit in Insulam Diomedis: ex qua tamen effugit, in Italiam venit, et in coenobium Cassinense nomen dedit; ubi monachus vixit, multa scripsit in historia: item historias et lectiones de Sanctis iussu Caroli conscripsit. Carolus ipse sua manu ad hunc Diaconum scripsit. Leo Ost.

IV. CAROLUS finito bello Longobardico, regni Italici insignia Modoetiae, veteri instituto, ferream nempe coronam, per Archiepiscopum Mediolanensem accepit, atque ita, ut perpetuum posteris sollenne esset, instituit.

V. Carolus unanimi Pontificis Romani et omnium Procerum decreto Patricius Romanus appellatus est, dataque ei potestas, ut non solum Archiepiscopos, Episcopos, Abbates et alios investiret, sed etiam ut sedem Apostolicam ordinaret. Sigonius.

VI. Carolus M., devictis subiugatisque Longobardis, Duces eorum non solum liberos esse iussit, magna cum clementiae laude, uno tantum regii feudi vinculo obligatos; sed et pro meritis cuique ducatus et praedia amplissima adsignavit. Ducatum ergo Beneventanum Ragiso, Desiderii Regis genero: Spoletanum Hildebrando, Foroiuliensem Rothgando permisit, antiquo feudi iure in se, quod erga Longobardorum Reges erat, conservato. Item suis quoque militibus agros iure feudi dedit, et omnes ac singulos certa iurisiurandi formula obstrinxit: Iuro per haec sancta DEI Euangelia, me in posterum fidelem ei futurum, ut vasallum Domino, nec id, quod mihi sub nomine fidelitatis commiserit, enuntiaturum in eius detrimentum scientem. Hoc iusiurandum si fefellisset, feudum ad alienum transferebatur, eaque translatio investitura dicebatur.

VII. Carolus devictis hostibus ad totum Italiae statum rite ordinandum et constituendum suum adiecit animum; Arduum profecto aggressus opus, sed magna cum laude et felicitate illud perfecit. Remp. enim sic ordinavit, ut in pace tuta, ac legitimis iudiciis institutisque felix esset. Populos ac civitates in regno sitas ita gubernare instituit, ut regni limites atque oppida Comitibus administranda committeret, et iis omnem publicam et privatam iurisdictionem mandavit. Limites Marchas appellavit: Unde Praefecti limitum, Marcharum Comites ac Marchiones dicti sunt. Extra ordinem autem quosdam legatos in Regnum maiore quam Comitis potestate misit, quos Missos vocavit, si qua controversia vel inter ipsos Principes incidisset, vel si in Republ. quid ordinandum amplius foret, ipsi aut Magistratus in ordines redigendi essent, id sua illi prudentia efficerent. Et prudenter Carolus simul ea ordinavit, quae ad bellum subito a finitimis populis excitatum sustinendum et sistendum conducerent; exercendo nempe cives, ut cum gloria et virtute, sua quisque fretus, in aciem prodire possent. Fines Imperii diligenter custodiendos esse existimabat recte, ut, iis integris servatis, cetera tranquilla, tuta et secura essent. Siquidem quae in medio sunt, tuta esse nequeunt, nisi fines recte custoditi fuerint. Itaque Marchiones sive iudices limitum constituit.

VIII. Carolus tributa, et exactiones, pro temporis ratione nonnumquam remisit. Aventinus.

IX. Carolus M. pacatam Italiam (ut supra diximus) sua virtute effecerat: sed ne haec felicitas diuturna esset, impedimento fuere Longobardorum Duces, qui imperii summam Longobardico nomini ademptam, et ad Francos translatam, indigne ferebant. Ac proinde vereri libidine dominandi accensi, res moliri novas numquam desistebaut. Inprimis vero Rothgandus Foroiuliensis Dux, proximis sollicitatis ad defuctionem civitatibus, magnos motus excivit. Hanc perfidiam mox armis vindicandam censuit Carolus, haud dubie intelligens, fi res haec impune Rothgando foret, brevi se totam Italiam, gliscentibus indies defectionibus, amissurum; si fortiter inceptis occurreret, neminem non ultro in officio permansurum. Causa ergo tanti sceleris iusta fuit, ad quam tum subito prolapsus non est Carolus, sed cum temperamento rationis et confilii. Nihil tamen post rem deliberatam cunctandum censuit, ne forte res mali exempli mora vires acquireret, iuxta illud Poetae:

Principiis obsta: sero medicina paratur,
Cum mala per longas invaluere moras.

Itaque quamprimum potuit Carolus, cum firmissimo exercitu Alpes superavit, ac recta in Forum Iulium ire perrexit: quo cum venisset, moram nullam interposuit, quin subito acie cum hoste


page 823, image: s0895

confligeret. Fuso fugatoque exercitu, Rothgandus captus, et quod regnum affectaverat, capite damnatus est. Ceterum civitates, quae defecetant, cum se dederent, facile veniam impetrarunt. Et Carolus M. hoc facto maiorem indies sibi auctoritatem acquisivit. Hildebrandus ergo Dux Spoletanus, qui item mala consilia animo conceperat, postquam certior factus est de his, quae Rothgando contigissent, et quam clementer Carolus civitates in gratiam recepisset, non solum nefanda consilia mutavit, sed etiam Carolum extraordinariis honoribus colendum censuit, atque in Saxoniam ad eum venit, muneribusque eximiis allatis se in eius potestate futurum ostendit. Gratiam invenit, et liberaliter tractatus et dimissus a Carolo discessit. Sigon. lib. 4. de reg. Ital.

II. Bellum Saxonicum.

I. Meorabile inprimis cum Saxonibus bellum suscepit Carolus A. C. 771. quo nullum vel atrocius, vel diuturnius, aut laboriosius a Francorum populo gestum; quippe quod continuos 33 annos durarit: ita, ut maxima utrinque animositate dimicatum sit, caesis tam e Francorum quam Saxonum nobilitate plurimis. Non autem tam regni dilatandi cupiditate, quam Christianae teligionis propagandae studio, hoc bellum Carolus suscepit. Tanta enim fuit Saxonicae gentis pertinacia, antequam cervicem iugo alienae dominationis subicere vellet, quantumvis honesta causa belli praetendereretur, ut deposita nempe Idolomania, retentaque Autonomia, verum DEUM agnosceret, veramque religionem colere disceret: Tamen libertatem cui adsueverant, Saxones retinere maluerunt. Carolus M. ut populum Saxonicum liberum, et minime conferendo triburo assuetum in officio pietatis retineret, tributa nulla ipsis imposuit, praeterquam, ut decimas Episcopis a se constitutis darent, ut ita Religionis praetextu iugum ferre discerent. Quamquam vero summa hac moderratione usus est Carolus, nihil tamen movit duras Saxonum mentes. Bello igitur corcendos esse statuit, et cum armata manu Saxoniam ingressus, omnia longe lateque diripuit, praeda inter suos distributa. Saxones vero vehementer ei restiterunt, ac Duce Witekindo multis proeliis cum Carolo decertarunt; sed victi saepius a fide data iterum defecerunt, donec non tam fortuna adversa fracti (Carolus enim du obus proeliis uno mense commissis, altero ad Hasam fluvium, altero ad montem Asneggi dictum, tantam a Saxonibus victoriam reportavit, ut amplius ei resistere non valerent) quam lenitate et mansuetudine Caroli permoti, sese dediderunt, baptismum susceperunt, et in fide data perseverarunt. Crantz. 2. Sax. cap. 4. Annal. Franc. Regino.

II. Anno C. 785. bellum Aaxonicum finitum est, et Saxones apostasiae culpam deprecantes, a Carolo M. veniam et impunitatem impetrarunt, et una cum Witekindo Duce suo baptismum et Christianisinum susceperunt. Annal. Franc. Regino.

III. Postquam Carolus Saxones vicisset et domuisset, nihil prius habuit, quam ut Saxoniam, tum quoad religionis cultum, tum quoad rectam Rei publ. gubernandae formam ornaret, et veluti communiret. Quae religioni verae inter Saxones constitutae obstare videbantur, Idololatriam nempe et superstitionem, sustulit. Disiecit statuam Martis; quam illi Irminsul vocabant, Item in Harsborg, Idolum Krodo dictum; et in castello Magdeburg simulacrum Gratiarum contrivit. Crantz. 2. Saxon. c. 9. et 12. Schaff. Annal. Franc.

III. Bellum contra Radbodum Frisiorum Regem.

Carolus, cum Radbodus Frisiorum Rex a persequendis Christianis non abstineret, querelaeque ad Carolum deferrentur, magno exercitu Radbodum in vasit, gemina pugna eum vicit, et Frisia pepuli, cum plane a religione Christiana abhorreret. Annal. Fris.

IV. Contra Hungaros.

A. C. 791. in Hungariam movit, ubi ad Anisum fluvium venit, indicto triduano ieiunio exercitum lustravit; inde aggressus Hungaros vicit, et usque ad Rabam fluvium fugavit: inde Ratisbonum rediit. Regino.

V. Contra Saracenos in Hispania.

Carolus exercitum duxit in Hispaniam contra Saracenos, superatisque Pyrenaeis montibus, Pampilonem urbem cepit, et deiectis muris destruxit. Augustam etiam obsedit, quae dedita his conditionibus, ut Idnabalam Regulum reciperent, ipsi religionem Christianam disccrent, et Regulus contionibus sacris semper interesset. In hanc rem obsides accepit, et in Franciam est reversus. At ad saltus Pyrenaeos cum Vascones ex insidiis ultima impedimenta Caroli invasissent, ea diripuerunt, et praestantes ibi viros occiderunt, Eginharium, regiae mensae ministrum, ANSHELMUM Comitem palatii, et fortissimum Ducem ROLANDUM (quem tamen plerique siti exstinctum tradunt) Britannici littoris praefectum,


page 824, image: s0896

Catoli magni sororis filium. Sabell. Regino. Sigeb. Annales. Diacon.

VI. Contra Hunnos et Avares.

I. Expeditionem quoque suscepit contra Hunnos et Avares: reque omni ex parte feliciter gesta, thesauros ingentes aspottavit. Aventinus.

II. Cum Hunni, qui ultra Rabam et Euram habitabant, iterum tumultuarentur, Pipinus Caroli Magni filius, copiis suis cum Heinrici. Ducis Foriiulii, coniunctis, eos invadit A. C. 796. Iringum et Iugurium Regulos eorum interficiunt, et Ringum castellum munirissimum, ubi thesauri regii erant, diripiunt, atque Carolo mittunt, arcemque solo aequant. Et Thudunus, Avarium Princeps, se et populum suum Carolo tradit, cum subditis suis baptizatur, atque in Hunniam, infra Araboniam remittitur. Verum non multo post fidem frangit, copiasque colligit ad iugum ex cutiendum. Sed Pipinus et Boii, qui firmis praesidiis provinciam tenebant, eum statim aggressi interficiunt. Aventinus, Sigebert. Regino lib. 2.

III. Avares post annos aliquot, iterum atmis correptis, sese in libertatem vindicare conati sunt. Pipinus autem iussu Caroli eos aggressus, et gentem illam propemodum delevit, finesque Boioariae usque ad Dravi flumen prorogavit. Sigebertus, Aventinus.

VII. Contra Sclavos et Bohemos.

Carolus M. Bohemos et Sclavos Christianos persequentes bello aggressus, victosque, sibi subiecit. Histor. Magdeb. cent. 9. c. 3. Annal. Fuld.

VIII. Contra Godefridum Regem Daniae.

A. C. 810. Godefridus Rex Daniae Frisiam vastavit, exercitu domavit, et suo regno subiecit. Carolus ingenti exercitu congregato adversus eum movit: interim Godefridus a satellite suo trucidatus est, et classis Danorum desperata victoria domum rediit. Carolus vero perrexit, et Hamburgum recepit, quod Wilsii Vandali occupaverant, et tandem Aquisgranum rediit. Anno sequenti, nempe A. C. 811. pacem fecit cum Hemmingo Danorum Rege, qui patruo Godefrido successerat; Hamburgum restituit, et fundamenta iecit Episcopatus, quem ibi instituit. Regino.

APPENDIX:

I. Carolus M. quando cum Ducibus suis ad pugnam se parasset, et iam in procinctu esset, publice S. Synaxi usus est; postea in nomine Iehovae hostes fortiter aggressus, victoriam semper reportavit.

II. DISCIPLINA MILITARIS. Carolus M. edicto vetuit, et contra facientes graviter punivit, ne quidquam ex agris vicinorum, praeter herbam, ligna, aquam, a militibus suis inter proficiscendum attingeretur. Aventin. lib. 4. Annal. Huc pertinet oratio Caroli, quam habuisse ad milites fertur, cum exercitum, debellatis Saxonibus et Longobardis, dimitteret. Ite (inquit) milites mei: vos heroes vocabimini, socii Regum, iudices criminum. Vivite posthac laboris expertes: consulite Regibus publico nomine, favete feminis, iuvate pupillos; consilio circumdate Principes; ab his victum, vestitum, stipendium petite: Si quis negaverit, inglorius infamisque esto. Si quis iniuriam vobis intulerit, reum se Maiestatis agnoscat. Vos autem cavete, ne tantum decus, tantumque privilegium, iusto bellorum labore partum, aut ebrietatis, aut scurrilitatis, aut alio quovis vitio maculetis; ne, quod largimur vobis ad gloriam, redundet ad poenam, quam de vobis sumendam, si forsan excesseritis, nobis et successoribus nostris Romanorum Regibus perpetuo reservamus. Hinc apparet, quod pulchrum quidem sit, vincere Reges, oppugnare regiones, castra et urbes: multo tamen pulchrius, propriis affectibus imperare, omniumque admirabilissimum; cum is, qui multos vicerit, se ipsum demum vincat.

III. Obiter quoque notandum, quod Carolus duos praestanrissimos Duces (nempe Rolandum et Aenotherum) habuerit, qui hostes Imperii singulari audacia aggressi sunt, et profligarunt.

I. ROLANDUS filius Berthae, sororis Carolis Magni, egregiam in bellis Carolo operam navavit. Huius felicitas et gloria porissimum lacertis constitit, adeoque robustus fuit, ut omnes sui temporis viros fortitudine superaverit. Profectus est cum avunculo suo Carolo in bellum, contra Saracenos in Hispania gestum. Cum enim Saraceni Hispaniam occupassent, saepe etiam Galliam infestis armis tentassent: Carolus M. ingentem contra eos eduxit exercitum A. C. 778. et recepta Pompelone praecipua Vasconum urbe, congressus cum Saracenis ingentem cladem perpessus est, qua amplius 40000 hominum perierunt. Post, reparato exercitu, denuo cum illis conflixit, eos vicit ac fugavit, totamque citeriorem Hispaniam usque ad Betim fluvium recepit. Verum paullo post copiae Francicae, perfidia Vasconum circumventae, a Saracenis magnam acceperunt cladem: in qua Rolandus solus cum Mausirio summo duce Saracenici exercitus conflixit,


page 825, image: s0897

cumquesua manu iugulavit; ipse vero hastis et lapidibus graviter afflictus vix evasit. Inde in herba iacens, aquam ad restinguendam sitim frustra desideravit. Itaque vulneribus, languore, sitique confectus, orationem ardentem et plenam fidei ac pietatis habuit, qua se DEO commendavit, animamque exspiravit. Carolus hoc Epitaphium ei composuit:

Tu patriam repetis, tristinos orbe relinquis:
Te tenet aula nitens nos lacrimosa dies.

Atque ut aliud item servandae eius memoriae monumentum exstaret, statuam ipsi posuit, et Saxonicis quibusdam civitatibus hoc ius dedit, ut, quibus statuam Rolandi in foro collocasset, au)tonomi/an, plenam iurisdictionem, liberam Rem publ. atque omne Imperium habere intelligerentur. Praedictus Rolandus tam eximia temperatura gladium Durandinum vel Durandulum (quo Ferracutum gigantem Saracenicum 12 cubitos altum, et robore 40 viros aequantem, quique tantum in umbilico vulnerari poterat, transfodit) habuisse fertur, ut, cum, caesis suis copiis, antequam ipse labore et siti conficeretur, in durissimis cautibus, ne hostes eo potirentur, illum frangere magnis viribus conatus fuisset, illae potius aciei ipsius cesserint, quam gladius fractus sit: sicut Gyraldus tradit, ???citque, hunc gladium iussu CAroli Magni in civitate Blaiensi ad Garronam in monasterio S. Romani ad Rolandi sepulchrum una cum eius cornu appensum fuisse. Chronic. Philip. Sabell 8. Aen. Turpinus. Gyraldus lib. 3. hist. Franc. Camerarius.

II. Sub Carolo M. militavit quoque gigas, nomine Aenotherus (sic dictus quod exercitum aequipararet) heroica magnanimitate illustris, ex Durgia pago Sueviae oriundus, qui hostes in modum foeni demetere, atque in modum avicularum hasta, veluti cuspid: fixos, humeris suspendere solitus fuit. Aventinus lib. 4. Annal.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

Carolus M. pius et religiosus Imperator fuit, solumque in id incubuit, ut religionem Christianam promoveret et propagaret. Idcirco 1. EPISCOPATUS: 2. ACADEMIAS. 3. CONCILIA et COMITIA insituit.

I. Episcopatus.

I, Anno C. 777. Salingstadensem sive Ostervvicensem Episcopatum fundavit.

II. Anno fere Christi 778. Episcopatum Halberstadensem instituit.

III. Padebornensis Episcopatus a Carolo institutus est circa annum Christi 780.

IV. Osnaburgensis in Westphalia Episcopatus fundamenta iecit A. C. 780. cui septem annos post Episcopum dedit.

V. Anno C. 785. fundamenta Episcopatus Mindensis a Carolo iacta sunt.

VI. Anno 788. in palatio Nemetensi Imperator sanxit, ut devicti Saxones sint liberi, et Episcopatua Bremensis instituatur, cui vicina Saxonum regio decimas solvat. Episcopatum illum primus administravit Wilhadus.

VII. Anno C. 791. Episcopatum Mimingerodensem (qui hodie Monasteriensis appellatur) Carolus instituit.

VIII. Octavus Episcopatus a Carolo M. fundatus, commemoratur Hildesheimensis.

IX. Nonus annotatur Bardovicensis, qui hodie Verdensis est, cuius primus Episcopus fuit Swibertus.

X, Decimus commemoratur Schirensis, qui Magdeburgum postea translatus est: ubi olim Veneris simulacrum cum tribus Gratiis cultum fuisse, indeque nomen urbi esse dicitur.

XI. Carolus A. C. 811. fundamenta Episcopatus Hamburgensis iecit. Regino.

Constat etiam, Leodicensem et Traiectensem dioeceses magnis a Carolo patrimoniis et privilegiis esse dotatas, adeo optimus Princeps Ecclesiae ornandae operam dedit.

II. Academiae et Scholae.

CAROLUS M. magno cum sui saeculi hominum, torisque posteritaris emolumento, scholas publicas, officinas omnis eruditionis, pietatis et doctrinae aperuit, atque annonam et stipendia e fisco Professoribus dedit, iisque procerum, pauperumque liberos commisit. Eius igitur auspiciis felicibus factum est, ut Italia, Gallia, Germaniaque, terrarum magistra venerabilis, musa caelestis, et camena legatorum (ut de Carthagine refert Suidas) appellari possit.

1. Anno Christi 791. instituta est ACADEMIA PARISIENSIS a Carolo, quam tanta proventuum et possessionum amplitudine locupletavit, quantam vix omnes Galliae et Germaniae, quae inde postea nataesunt Academiae, possent aequare. Crantzius.

2. A. C. 805. Osnaburgi a CAROLO Schola est instituta, et multis insignibusprivilegiis ornata, ut Graeci et Latini auctores ibi explicarentur. Crantzius lib. 1. cpa. 2.

3. Carolum Magnum quoque Bononiae et Ticini scholas publicas instituisse, ab Historicis annotatum est.


page 826, image: s0898

4. Secundum numerum alphabeti monasteria condidit, ut in iis homines de DEO recte instituerentur, et in bonis literis erudirentur, atque in singulis literam auream centum librarum Coloniensium collocavit. Mutius lib. 8.

Laudandum quoque in CAROLO, quod iuventutem ad virtutem et diligentiam ipse incitaverit, ac proinde saepius examina instituerit. Nam ita Aventinus l. 4. Ann. Boioar. de eo scribit: Reversus CAROLUS (inquit) ab expeditione bellica in Galliam, pueros sui profectus specimen epistolis, versibus, carminibus, orationibus Panegyricis, aliisque scriptis, exhibere iussit. Ubi cum tenuiores propter spem profecisse, nobiles cultum animi neglexisse deprehendisset: Illis ad dextram segregatis: Vos quidem macti virtute estote, inquit, filii piissimi, qui vestro officio gnaviter defuncti estis: vestra erunt sacerdotia locuplerissima, et Pontificatus maximi; ego vos in aulam adsciscam, ex vobis Senatores cooptabo, vos in album Praetorum et Patrum curiae adlegam. Deinde ad nobilium liberos, quos a laeva collocarat, vultu irato, nihil dissimulans, ait, Vos comatuli et delicatuli, freti opibus, et splendore parentum, nostram Maiestatem sprevistis; vitia, otia, luxum et inertiam bonis literis et virtuti, contempto decreto nostro, praetulistis. DEUM vero immortalem testor, nihil penitus commodi honorisque a me ad vos perventurum: quin imo edam in vos exempla, nisi resipucritis, et negligentiam diligentia expiaveritis. Aventinus lib. 4.

III. Synodi et Comitia.

I. A. C. 770. Concilium Wormatiae celebratum, in quo a populo et clericis a CAROLO Impetratum, ne liceret clericis in bellum exire. Baronius.

II. A. C. 772. CAROLUS comitia egit Wormatiae, ubi de regno recte constituendo consilia habita, et bellum Saxonibus inferendum est decretum. Regino, et alii.

III. A. C. 775. Carolus duas Synodos celebravit in Villa Duria: in quibus principaliter statutum est, ut suffraganei suis Episcopis subsint. Ut Episcopi ordinentur in locis vacantibus. Ut regulares et Monachi secundum regulam vivant. Ut Episcopis Presbyteri et Clerici pareant. Ut incestuosi liomines per Episcopos corrigantur. Ut nulli liceat alterius Clericum recipete, aut ordinare. Ut quisque decimas fideliter largiatur, et ut recusantes puniantur. Ut honicidae aut ceteri rei, qui secundum leges mori debent, si ad Ecclesiam confugerint, non excusentur, neque eis ibidem victus detur. Regino lib. 2. Hist. Magdeb. cent. 8. cap. 9. pag. 573.

IV. Regino lib. 2. annotat, CAROLUM in Saxonia ad fluvium Lippam celebrasse Synodum anno Christi 780. sed tractatum esse de rebus tantum politicis.

V. Anno C. 785. CAROLUS Padebornae Synodum seu conventum habuit. Regino l. 2.

VI. CAROLUS A. C. 738. Ingelheimii congregavit Synodum ex Pontificibus maioribus, minoribus, Sacerdoribus, Regulis, Ducibus, tetrarchis, praefectis, civibus, oppidanis. In ea Synodo nihil fuit tractatum de religione: sed CAROLUS accusavit THESSALONUM, Bavariae Principem, perfidiae: et testibus crimen probavit. Pronuntiatur sententia, iuxta legem Salicam, de capitali supplicio. Thassalonus autem petit veniam, et cum filio in Monasterinm relegatur; et qui cum eo fsenserant, in exilium abiguntur; et tota Bavaria Carolo subicitur. Aventinus lib. 3. Annal.

VII. A. C. 792. CAROLUS M. Reginobutgi Synodum ceelebravit iuxta Annales Francorum. Occasionem praebuit ei nova haeresis FELICIS Orgellorum Episcopi, qui voce et stylo asserebat, IESUM CHRISTUM in divina natura esse verum DEUM, in humana vero nuncupativum. Item in divina natura esse cum verum DEI Filium, in humana vero adoptivum: unam personam DEI et hominis dividens in duas personas, scilicet veri filii et adoptivi. Sigebert. in Chron. et Aventinus lib. 4. An. Convenerunt Episcopi ex omni Germania, Gallia et Italia. Felix damnatus Romam ad Papam Adrianum missus est, ubi errorem revocavit, et ad Ecclesiam suam remissus. aventinus lib. 4. Annal. Aimonius lib. 4. cap. 83. de Francorum gestis.

VIII. Anno c. 794.. CAROLUS Concilium Francofurti ad Moenum instituit. Occasionem praebuit tum FELIX; qui ad haeresin suam fuerat reversus: tum Adrianus Pontifex, qui acta Nicaena secundae Synodi de imaginum adoratione miserat approbanda. Conveniunt episcopi, Sacerdotes, Abbates et Monachi, ex omnibus provinciis Caroli, nimirum ex Italia, Gallia, et Germania. Adrianus misit etiam co suos legatos, Theophylactum et Stephanum: coetui Patrum etiam ipse interfuit CAROLUS. Ac primo tractatum de FELICIS et ELIPANDI Episcopi Toletani opinione, qui contendebant, Christum dici debere filium DEI adoptivum secundum humanam naturam. Communi autem Patrum sententia ea haeresis scripto libro refutata, et subscriptione omnium Patrum damnata est; Conclusum videlicet,


page 827, image: s0899

Christum secundum humanam naturam non esse Filium DEI adoptivum, sed substantialem. Ratio huius decreti haec est: Christus secundum humanam naturam aut est Filius DEI adoptivus, aut substantialis. At non est adoptivus. Alias enim sequeretur, quod duo in Christo sint Filii: nempe adoptivus secundum humanitatem: et substantialis, secundum divinitatem. At hoc est haereticum, et Nestorianum, ac S. Scripturae e diametro contrarium. nam Paulus 1 Cor. 8. v. 6. inquit: UNUS DOMINUS IESUS CHRISTUS. Ergo secundum humanitatem est Filius DEI substantialis.

DUBIUM.

At si Christus est Filius DEI substantialis secundum humanitatem, sequitur, quod ab aeternoa DEO Patre secundum humanitatem sit genitus. Quod hoc syllogismo demonstratur:

Quicumque est Filius DEI substantialis, ille ab aeterno a DEO Patre est genitus.

Atqui Christus secundum humanam naturam est Filius DEI substantialis, secundum decretum Concilii Francofurtensis:

E. secundum humanam naturam ab aeterno a DEO Patre est genitus.

Resp. Propositio Maior ita est limitanda: Quicumque est Filius DEI substantialis, et substantialiter, h. e. per substantialem generationem, ille ab aeterno a DEO Patre est genitus.

Iam subsumo: Atqui Christus secundum humanam naturam non est Filius DEI substantialis et substantialiter, h. e. per substantialem generationem, sed personaliter, h. e. per et propter unionem personalem. Nisi enim hoc statuatur, omnino dicendum foret, duos in Chirsto esse Filios; unum secundum Deitatem, alterum secundum humanitatem; illum substantialem, hunc vero adoptivum. Quod haereticum. Ergo necessario inde sequitur, quod Christus secundum humanam naturam sit Filius DEI substantialis, propter unitatem personae.

Deinde in hac Synodo Francofurtensi offeruntur acta Synodi Nicenae II, quam Adrianus per suos vicarios rexerat, et postea etiam approbaverat, ut supra diximus: ac Pontificii Legati postulant subscriptionem et comprobationem. Patres non statim assentiuntur, sed disceptationem de iis, ut par erat, instituunt, et sententiam illam de Imaginibus adorandis examinant, veritatemque deprehendunt ex collatione ut riusque Synodi: nimirum illius, quae sub Constantino Copronymo prorsus damnaverat et abiecerat imagines, quasi nec eas liceat pingere, aut habere, sive in templis, sive in aliis locis: et huius, quae sub IRENE Imperatrice non modo habendas, sed etiam adorandas, et colendas vestitu, suffitu, candelis, gesticulatione, etc. asseveraverat. Mediam autem sententiam amplectuntur; quod, imagines habere in templis et aliis locis, impium quidem per se non sit; sed eas adorare et venerari, prorsus alienum a fide Christiana, et cum superstitione gentilium congruat. Quare contra Adriani Pontincis et Legatorum eius sententiam decernunt: Imaginum cultum et adorationem esse impiam, et Synodum Nicaenam secundam (quam seprimam Oecumenicam vocarant) esse abolendam. eginard. in vita Caroli M. Erphordiensis cap. 69. Regino lib. 2. Annales Francorum. Aimonius lib. 4. cap. 85. Blond. Decad. 2. lib. 1. Aventinus lib. 4. Mutius lib. 9. Histor. Porro argumenta, quibus cultum Imaginum Episcopi improbarunt, vide in Centuriis Magdeb. Tomo octavo, c. 9. pag. 639.

IX. A. C. 803. CAROLUS M., rebus in Hispania utcumque pacatis, Compostellae (in Hispania) Synodum celebravit: in qua (post dedicationem Basilicae S. Iacobi, quae facta est a Turpino in praesentia Caroli Magni) statutum est, ut omnes Episcopi, praesidesque Hispani et Gallici, Praesidem Ecclesiae Iacobi pro suo Primate agnoscant. Vincentius lib. 24. cap. 17. ex Turpino.

X. CAROLUS ex Hispaniis reversus, Parisiis A. C. 803, instituta Synodo, ordinavit, ut omnes Reges Franciae et Episcopi, praesentes et futuri, Episcopo eius Ecclesiae (Parisiensi nimitum) subsint et pateant: nec sine eius consensu Reges coronentur, aut Episcopi ordinentur. Vincent. lib. 24. c. 22. ex Turpino.

XI. Tempore Caroli M. ob decimas, opesque sactas, inter Monachos Sacerdotes in Boioaria litigatum est. Iussu vero Caroli Salisburgi Concilium indictum, inque eo decretum est, donaria templorum, bona Ecclesiastica, in quatuordividenda esse portiones: atque unam sortiri Episcopos; alterm sacrificulos, quorum quidem munus esset, accuratius pascere oves: terriam pauperum esse: quarta sacras aedes refici, instaurarique oportere. Aventinus lib. 4. Annal. Boioar.

XII. A. C. 803. Carolus in palatio Saltz conventum celebravit: in quo Saxones antiqua libertate donavit, omnique tributo liberavit, in eum finem, ut posthac ad fidem Catholicam conservandam suam operam praestent; exceptis decimis, quas Sacerdotibus reddi iussit. Chronicon Quedelburgense.

XIII. Anno C. 813 iubente Carolo M. congregatum est Arelatense Concilium: in quo Episcopi congregari consignarunt aliqua capita, eaque Carolo obtulerunt, ut, si quid iis addendum censeret,


page 828, image: s0900

adderet: si quid emendandum putaret, corrigeret: ea vero, quae ipsi probarentur, confirmaret. Hi Episcopi recte iudicabant, pium et Christianum Magistratum a gubernatione Ecclesiarum non esse excludendum. Decreta autem fecerunt, quorum quaedam ad Ecclesiasticam, quaedam ad politicam gubernationem pertinent, et notatu quidem dignissima sunt, sed brevitas compendii recensere eius verba non patitur: possunt autem peti ex Cent. 8. Hist. Eccles. cap. 9. fol. 401.

XIV. A. C. 813. Moguntiae iussu Caroli Synodus est habita. Convenerunt Episcopi XXX, Abbates XXV, et plures Sacerdotes, Monachi, Comites et Iudices. Occasionem praebuerunt dissoluti mores tum Ecclesiasticorum, tum plebeiorum hominum, quos CAROLUS corrigi cupiebat, ut ex hac vita discedens bene constitutas Ecclesias successori suo relinqueret. sigebertus in Chron.

XV. Eodem anno, iubente CAROLO MAGNO, Syndus ex Episcopis et Abbatibus collecta est ex Gallia Lugdunensi, Cabilone, ad emendationem status Ecclesiastici instituta. Fecerunt autem multa decreta, quorum quaedam ad Ecclesiasticam, quaedam ad politicam gubernationem pertinent, et ad CAROLUM M. utea pro hbitu confirmaret, missa sunt. Quia autem decreta illa omnia recensere nimis longum foret, pius Lector eorum prolixitate onerandus non est: sed videat de his in Cent. Magdeb. Tomonono, c. 9. fol. 387.

XVI. Anno quoque Christi 813. Turoni iussu Caroli M. Synodus habita est, et ad disciplinam Ecclesiasticam promovendam, et collapsam restautandam, aliquot capita consignarunt, eaque Impetatori exhibucrunt; quae possunt peti ex Histor. Magdeburg. cont. 9. fol. 378.

IV. Alia ACTAECCLESIASTICA.

I. CAROLUS cum animadverrisset in Paschate A. C. 787, suos aliter canere ac Romani solent, Antiphonarium petiit a Pontifice Romano, item Cantores et Organistas, qui suos artem organandi; item Grammaticos, Arithmeticos, et qui computum docebant: quos omnes secum in Germaniam deduxit: inde in Galliis Scholas instituit, et iuventutem in hisce artibus institui iussit. Regino. Annal. Fuldenses.

II. CAROLUS A. C. 789. leges promulgavit de disciplina Ecclesiastica et eius reformatione: Paulo post contra Carolum coniurarunt Hardericus et alii; sed ea coniuratione derecta, reus membris truncatus, et aliqui in exilium eiecti sunt. Sigonius.

III. Certos homines in Aegyptum, Sytiam et Africam, et in alias regiones cum ingenti auri vi misit, qui pios, sub imperio impiorum Regum vitam inopem agentes, ope sublevarent et solarentur. Crantz. lib. 2. cap. 8.

IV. Ex Scholis, veluti ex officinis virtutum et disciplinarum, idoneos viros ad Ecclesiae et Rei publ. vocavit et ordinavit gubernationem. Nulli autem plures ducatus, praefecturasque, aut sacerdotia concessit: dictitans, sibi et alios demerendos beneficiisque oppignorandos. Aventin. lib. 4.

V. Hildegardae Reginae petenti pro sicrisiculo suo, item Proceribus aulae pro eo rogantibus, ut ad Episcopatum proveheretur; Idoneo, etsi pauperi, respondit Carolus, iam destinavi: Imperatorem mentiri aut fallere non decet, ut obtrudat DEO, cuius vitam, mores, ingenium ignorat, et nunquid tanto oneri par sit, compertum non habet. Idem.

VI. CAROLUS M. quendam pridie feriarum D. martini designatum Episcopum mox dignitate privabat, propterea quod is auctus tanta dignitate amicis cenam exhibens, et ut fit, mero se nimium onerans, somno deinde oppressus noctu divinis rebus non interfuisset: ratus, intolerabilem hanc negligentiam esse, et venia indignam, quod primo honoris die sibi non temperasset, ut sui non compos DEUM ad ira cundiam provocaret. Idem.

VII. Cum Carolus Magnus aliquem ad sacerdotium ptomovisset, atque is ob adeptam dignitatem laetior, atque a solo in equum, absque suppedaneo, uno imperu sub siliisset, revocavit cum, Vales, inquiens, (ut video) viribus, et eques non malus es: tua opera in bellis, ubi ea enitescat, indigeo. Proinde ignobili et imbecilli oves et gregem pecudum relinque. Aventin. lib. 4.

VIII. Carolus homicidas et alios facinorosos, qui iuxta leges capitali supplicio afficiendi essent, si ad Ecclesiam (remplum) confugissent, vetabat excusari et victu foveri. Sed inde trahi permisit. Quod si quis Monachorum Pontifex, praefectusve, illos reddere recusasset, satisdationis onus illis imposuit de damno infecto, et compensatione facienda: atque si quisquam illorum aufugisset, iurarent, id sua opera factum non esse. Aventinus lib. 4. Annal.

IX. CAROLUS et LUDOVICUS de Episcoporum electione ita sanxerunt: Ut DEI nomino sancta Ecclesia suo liberius potiatur honore, assensum ordini Ecclesiastico praebemus, ut scil. Episcopi per electionem Cleri et populi secundum statuta Canonum de propria Dioecesi, (remora personarum et munerum acceptione) ob vitae meritum et sapientiae donum eligantur, ut exemplo et verbo sibi subiectis prodesse veleant.


page 829, image: s0901

X. CAROLUSM. valde delectatus est libris D, Augustini de civitate DEI, quos sibilegi, et historias alias, inter cenandum curabat.

XI. CAROLUS sanxit, ut Laici ter quotannis ad minimum paenitentiam agerent, et sacra Synaxi uterentur. Crantzius.

XII. CAROLUS M. nudum gladium semper praeferri sibi curavit, cui hae literae insertae fuerunt: D. P. C. C. A. D. C. h. e. Decem Praeceptorum Custos CAROLUS A DEO Coronatus. De hisce tale ab incerto anthore Epigramma concinnatum est:

Dura quidem pro te Germania viribus almis
Per mare, per terras, varia et per climata terrae,
Cum duris dure populis, et maxima bella
Confeci: hinc proprio regnum mihi sanguine partum est.
Arma virosque graves per vincula tetra ligatos
Ducens, ad patrios redii sine vulnere lares.
Caesareum nomen tribuit mihi maxima virtus.

Huc pertinent venusti rhythmi, qui de CAROLO in veteri quodam auctore exstant:

Ein Keyser bin im Deutschenland
Ich Karl der Grosse wol bekannt,
Von Gott erwählt, daß Ich solt sein,
Der heil' gen Zehn Geboten rein
Custos; darnach Iustitiam
Bey land und Lenthen richten an,
Den armen als denreichen gleich;
Und sol betracht'n das ewige Reich,
Das gute alzeit helffen schützen,
Das böse straff'n und gar außwürtzeln.
Das schwer Ich trag den fromm'n zur ehr,
Den bösen aber schneidt es sehr.
Ich bin aufferden nur ein Knecht,
Gott allein schafft durch mich das Recht.

XIII. Lectiones, quas Vincentius Postillas vocat, per anni circulum, in Dominicales, Epistolas, et in Euangelia Dominicalia, ex Patrum seriptis excerptas a Paulo Warnefrido, iussu Caroli M. in Ecclesiis recitandae sunt ordinatae. Chronic. Eunccii fol. 131. Crusius part. 2. lib. 1. fol. 5.

Quidam tamen tradunt, distributionem illam pericoparum Euganelicarum et Epistolarum, quibus adhuc Ecclesia utitur, ab Alcuino Caroli Magni Praeceptore, et Paulo Diacono Monacho Cassienfi, iussu Caroli esse factam. Bucholtzer. Ioach. a Beust, in Postilla sua de festis fol. 277. et alii.

V. Populi sub Carolo conversi.

I. CARAS Satrapes Avarium, impulsu Caroli M Religionem Christianam amplexus est. Lazius lib. 2 rerum Viennensium. Hist. Magd. Cent. 8. c. 16. pag. 932.

II. Eodem tempore CUSIDUS et CUBS filii Regis Hunnorum Chundi, ab Ethnicismo ad Christianismum sunt conversi. Bonsin. Decad. 1. lib. 9. Histor. Magd. Cent. 8. cap. 2. p. 28.

III. BOREALES Saxones et Transalpinos Willehadus, missus a Carolo, ad Christum convervit A. C. 788. Septem annos ibi praedicasse dicitur, usque ad annum rebellionis Saxonum 12.

IV. Supra diximus, CAROLUM per 33 annos cum Saxonibus bella gessisse, eosque bello adeo attrivisse, ut resistendi vires amiserint. Itaque denuo fidem Christianam amplecti (quam aliquoties iam abiecerant) coacti sunt, uti et baptisimum susceperunt, et in fide data pei severarunt. Crantz in Metrop. lib. 1. cap. 2. Regino lib. 2. Sigebert.

V. Neque vero saxones tantum CAROLI M. virture et opera fidem Christi acceperunt, sed inde in Holsatiam quoque, et ad Ditmarsos, quin ad Vandalos etiam doctrina Euangelum propagata est; et in ipsam quoque Ungariam. Qua dere bonfinius Decad. 1. lib. 9. ita scribit:

Cum ad montes Budae obsessos Ungaros fames deditionem facerec egisset, eos, qui fidem Christi amplexi essent, vita et libertate cum fortunis donatos a Carolo: qui vero in Scythica superstitione persisterent, bonis mulctatos fuisse, sola vita concessa, et postea oppugnata Buda. Carolum cives per praeconem hortatum esse, ut abiectis Idolis, Christum agnoscerent et colerent.

VI. In Hispania Navarri et Pampilonenses A. C. 806, qui antea ad Saracenos defecerant, ad fidem Christi redierunt, et in gremium Ecclesiae recepti sunt. Regino, Aimonius.

VII. Quin ad Venetos etiam, ad Sclavos et Avares, in Pannoniis habitantes, circa eadem tempora Euangelii praecones iussu CAROLI M. missi venerunt. Unde quantus fuerit in optimo et potentissimo hoc Principe pietatis zelus, facile colligitur.

VIII. Anno fere Christi 814. BIORNUS Gothorum Succorumque Rex Christianae Religionis doctrinam apud suos plantari desiderans, viros doctos et sacerdotes ad se transmitti a Carolo Magno petiit. Is misso Herberto aliisque sacerdotibus, petitioni eius locum dedit. Unde per Gothorum et Suecorum terras feliciter Ecclesia propagata fuit. Hinc et alios ad Imperatorem Rex BIORNUS misit, plures verbi divini Doctores petentes. Verum antequam mandata Legati essent exsecuti, Imperator moritur. Itaque ad successorem eius Ludovicum pergunt, eique petitionem Regis sui declarant. Is Corbeiensem Monachum Ansgarium, virum imprimis doctum, co amandavit, qui in


page 830, image: s0902

metropoli Pirea Christianam fidem docuit A. C. 826. Tandem Ansgarius Hamburgensis factus est Episcopus, et, ex mandato Ludovici Pii, Danis et Suecis doctrinam Christianam nuntiavit. Vide Histor. Magd. cent. 9. cap. 2.

CAPUT III. DE EGESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. Prodigia.

CAROLI M. mortem multa praecesserunt prodigia, quae diligenter ab. Eginardo, qui Caroli Magni vitam descripsit, et aliis Historicis recensentur, sequentia.

I. Pons Moguntinus quingentorum passuum longitudine (quem Carolus decenni spatio aedificaverat, mirabili opere, magnisque sumptibus, et ita formaverat, ut perpetuo durare posse videretur) anno ante mortem eius proximo tribus horis igne ita absumptus est, ut nehastula quidem ex aquis emineret. Sigebert. Chron. Philipp. lib. 4. p. 331.

II. Ante obitum CAROLI M. apparuit CoMETA singularis, et terribilis: unde Imperator attonitus, cum Eginardo Philosopho contulit, dicens: quod mutationem regni, mortemquye Principis portenderet. Verum Philosophis nolebat illum contristare, sed locum Prophetae adducens dixit; A signis caeli nolite timere. Ierem. 10. V. 1. At Imperator devotus, Non aliud, inquit, timere debemus, nisi illum, qui nostri et sideris illius creator est. Sed eius clementiam laudare debemus, qui nostram inertiam, cum peccatores simus, talibus dignatur admonere indiciis. Livat. in catal. Comet.

USUS.

Undepartet, quod locus Ieremiae 10. v. 1. ita intelligendus sit, ne, quemadmodum impii faciunt, toti a causis secundis pendeamus; sed respiciamus ad eum, qui istis naturalibus rebus relationem et significationem imposuit.

II. Testamentum.

I. CAROLUS M. moriturus non tam sollicitus fuit de sua morte, (bonum enim caelestis gloriae animo conceperat suo) quam de Ecclesiae ac Reip. statu. Sic extrema congruebant primis. Et pietatis, iustitiae ac fortitudinis fructum tulit optimum, placide dum moreretur. Sic vixit, ut omnium amore, et laude dignissimus haberetur: sic fato concessit, ut nihil timeret mortem; propitium quia DEUM in Christo habebat. Annis aurem proximis ante mortem, crebris laboravit febribus: cumque se non diu superstitem fore sentiret, testamentum condidit, in quo filiis praecipue curam Ecclesiarum commendavit. LUDOVICUM filium ad se ex Aquitania accersitum Imperatorem Romanum creavit, et renuntiavit. Bernhardum, et Pipino nepotem, Regem Italiae fecit A. C. 813.

II. Carolus quoque ante triennium, quam decederet, fecit testamentum de rebus mobilibus suis post obitum distribuendis. Et principio omnia, quaecumque in thesauris vel alias habuit, distribuit in tres partes: et duas ex hisce subdivisit in partes viginti et unam, quot videlicet Episcopatus habebat, (quippe tot primariae urbes, quas Graeci Metropoles vocant, in Imperio Caroli erant) et singulis Episcopatibus legavit unam. Ita tamen, ut singulae rursus in tres partes dividantur, quarum unam sumat Ecclesia; duas vero eius suffraganei. Tertiam vero partem, quam ex primis integram hactenus servaverat, praecepit post obitum in tres partes dividi; quarum duas liberi retinerent, tertiam vero pauperibus erogarent.

Auream quoque mensam, et tres argenteas habuit; in quarum una Nova Roma, in altera Vetus Roma, in tertia Orbis terrarum descriptus erat: quas magno pretio comparavit, omnesque vendi, et pretium pauperibus distribui iussit. Eginhard. in vita Caroli, Aventinus lib. 4. Annal.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Carolus M. Aquisgrani, die vicesimo primo Ianuarii A. C. 814. febri correptus est, quam, ut consueverathactenus, abstinentia curare voluit: sed cum hoc modo laterum dolorem, quem vocant pleuritidem, sibi attraxisset, die septimo ab insultu febrili, die videlicet 28 inavarii, hora tertia a Solis exortu, placide diem suum obiit, anno aetatis 72; cum regnasset annos 46, et menses fere quatuor; in Occidente vero imperasset annos 13, mensem 1. Eginhardus. Annal. Franc.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

1. Mors Caroli omnia luctu et maerore ingenti complevit, et cadaver ipsius Aquisgrani in templo D. Virginis (quod Carolus exstruxerat, et quamplurimis donis collatis ornaverat) honorifice rerrae mandatum est.

2. Post mortem eius, per annos tres continuos, Solis et Lunae defectiones fuerunt creberrimae, ac in Sole macula quaedam atri coloris septem dicerum spatio visa est. Cometa etiam exarsit, et alia prodigia conspecta et audita sunt in terris. Egin de vita Caroli.


page 831, image: s0903

II. IMPERATOR GERM. LUDOVICUS I. PIUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER fuit CAROLUS MAGNUS,

II. MATER fuit HILDEGARDIS, secunda Caroli Magni uxor. Ex hisce piis et religiosissimis Parentibus natus est hic Ludovicus anno C. 778.

II. Appellatio.

I. MOMEN. dicitur LUDOVICUS PRIMUS, ad differentiam LUDOVICI II, quarti Imperatoris Germanorum.

II. COGNOMEN, Cognomine dictus est PIUS.

1. Oeconomice. Quod patrem pie semper coluit, eiusque virtutem et laudem initari statuit. Egnat. lib. 5. cap. 4. Siquid: m filius, verbum Patris custodiens, extra perditionem, et acceptus Altissimo erit. Proverb. 29. v. 27.

2. Ethice. Ob humanitatem, ac benignitatem. Nam Saxones Ludovici in seliberalitatem tam grato animo accepere, ut magis pro Francorum gloria ex eo tempore pugnaverint, quam antea pro libertate sua adversus eosdem decertassent: uti testantur Annales Franc.

3. Ecclesiastice. Ob insignem pietatem. Quia ab ineunte aetate mane a lecto surgens in genua procidit, veniam peccatorum postulavit, Deoque gratias egit pro nocturna sui custodia, et oravit, ut porro in sanctah hac cuxtodia pergeret. Bodin. lib. 3. de Mag. cap. 1.

MONITUM.

Omnes pii homines ambulant 1. Cum DEO. 2. Coram DEO. 3. Post DEUM. Idque tum in Vita, tum in Morte.

I. Iu Vita.

1. Cum DEO. Sicut de Enoch dicitur Genes. 5. v. 24. quod ambulaverit Cum DEO. Sic pii Cum DEO ambulant in vera cordis fiducia, 1. qui omnes actiones et labores suos in nomine Iehovae exordiuntur et peragunt. Graeci dicunt su\n *qew| agere. Sicut D Paulus monet Coloss. 3. v. 17. Quicquid egeritis sermone aut facto, omnia in nomine Domini Iesu facite, gratias agentes DEO et Patri per illum. Ita Petrus Apostolus in verbo Christi laxabat rete suum. Luc. 5. v. 5.

Omnibus in robus feliciter omnia cedent,
Si statuas finem principiumque Deum.

Nam a Iehova nos sumus et exsistimus: Ergo merito quoque omnes actiones nostras in nomine eius inchoare debemus: Sine ipsius enim Numine, nihil est in homine.

*qeou= ou) dido/ntos, ou)de\ni)xu/ei po/nos.
Non adiuvante, nihil valet labor, DEO

2. Deinde Cum DEO ambulant, qui iuxta DEI verbum et voluntatem actiones suas instituunt, ut idem sit DEI et hominis velle et nolle. Quia qui Spiritu DEI aguntur, hi sunt filii DEI, Rom. 8. v. 14. D. Paulus Galat. 5. v. 25. vocat Spiritu ambulare, vel incedere. h. e. iuxta ductum et praescriptum Spiritus sancti.

II. Coram DEO, tamquam patre suo, ambulant pii cum reverentia, quando DEUM in conspectu suo ponunt, eumque tamquam Patrem timent, Malach. 2. v. 10. ne quidquam mali agant. sicut Filii oculos Parentum suorum intuentur: et servi oculos dominorum suorum, ut illorum mandata capessant, eaque expediant. Psal. 123. v. 2. Ita DEUS ad Abrahamum inquit, Genes. 17. v. 1. Ego Dominus omnipotens: Ambula coram Me, et esto perfectus. Quod DEI mandatum Abraham implevit. Unde Amator DEI appellatur, 2 Paral. 20. v. 7. Sir. 47. v. 24. et Amicus DEI, Iudith. 8. v. 22. Psal. 16. v. 8. inquit Christus: Posui Dominum in conspectu meo semper. Psal. 26. v. 3. Psal. 18. v. 24. Psal. 119. v. 120. 137. Contra autem impii DEUM in conspectu suo non ponunt. Psal. 10. v. 11. Psalm. 36. v. 2. Psal. 54. v. 4.

Paraenesis.

Quare omnes homines sint moniti, ne mala agant: quia ambulant Coram DEO, h. e. in conspectu DEI, qui omnia etiam absentia et abscondita videt.

Pulchre Prudentius:

Speculator adstat desuper,
Qui nos diebus omnibus
Actusque nostros prospicit.
A luce prima in vesperam
Hic intuentur quicquid est,
Humana quod mens concipit,
Hunc nemo fallit iudicem.

Quod etiam comprehenditur hoc venusto epigrammate:

Quod cupis ut latent, dicas faciasve caveto:
Quin neque volve animo, quod cupis ut lateat.


page 832, image: s0904

Si lateant homines tua dictaque factaque cunctos,
Quaeque animo volvis, si lateant homines,
Anne Deum lateant? Qui scit, qua mente volutas;
Audit, quae loqueris; quod facis, omne videt.

III. Post DEUM pii ambulant:

1. Perfidelitatem veram. Sicut enim servus fidelis Dominum suum sequitur, eiusque mandata exsequitur. Ita etiam pii DEUM suum sequuntur.

2. Per veram paenitentiam. Hoseae 11. v. 10. Sic Israelitae post DEUM ambulare dicuntur, quoniam relictis Idolis sceleribusque suis ad DEUM per veram paenitentiam redeunt, et post eum ambulant. Contra autem impii et impaenitentes dicuntur a facie Prophetarum abire. Ibid. v. 2.

3. Per novam oboedientiam, quoniam in praeceptis eius ambulant, eiusque vestigia sequuntur, h. e. eius bonitatem, longanimitatem, misericordiam et iustitiam imitantur. Matth. 5. v. 44. 45. Luc. 6. vers. 36.

Pii ambulant post DEUM, I. in Luce. Hoseae II. v. 12. 2. in cruce. Matth. 16. vers. 24. Apoc. 14. vers. 4.

II. In Morte.

I. Cum DEO ambulant: quoniam a Domino dimittuntur. Luc. 2. et in Christo moriuntur. Apoc. 14. v. 4. et 13.

II. Coram DEO, quoniam Dominum oculis fidei intuentur.

III. Post DEUM, qui eos per umbrosam mortis vallem deducet in Reguum Caelorum Psal. 23. v. 4. Actor. 14:22.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

II. ACTA OECONOMICA.

I. UXORES. Ludovicus uxores habuit duas. PRIOR dicta fuit IRMINGARDIS, quae fuit filia Ingrami Ducis Saxoniae. Cuspinian. Chron. Hedionis.

POSTERIOR fuit IUDITHA, filia Guelphi, primi Comitis Altorfiensis in Suevia, soror Conradi et Rudolphi Principum: Hanc propter formae elegantiam impense amavit, et totus ab eius pepgendit consiliis; verum inde multa mala exorta sunt: uti postea dicemus.

II. LIBERI. EX PRIORE uxore tres suscepit filios: LOTHARIUM, PIPINUM, et LUPOVICUM.

Ex POSTERIORE unicus ipsi natus est Filius, nomine CAROLUS, cognomine Calvus.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Ludovicus a Patre adhuc vivente Imperator proclamatus est A. C. 813. patre autem defuncto magno animorum consensu paterno in solio confirmatus, omniaque regna Caroli patris obtinuit, praeter Longobardorum regnum, quod Pater Bernhardo nepoti concesserat. Coronatus est Rhemis in Gallia a Pontifice Romano Stephano V. Anno Christi 816. Eingh.

AXIOMA. Post bellatores Deus pacificos et togatos Principes excitare ut plurimum solet. EXEMPLA.

1. Post Carolum M. qui bella gessit difficillima, DEUS dedit LUDOVICUM PIUM pacis studiosissimum.

2. Post Romulum, qui regnum Romae armis constituit, secutus est Numa Pompilius, qui totum se dedit religioni. Hic nulla bella gessit. Fuerunt ergo Romae halcyonia, vivente Numa post tanta bella, per annos 40.

3. Post Iulium Caesarem DEUS Augustum dedit.

4. Post Traianum, Adrianum.

5. Post Carolum V. Ferdinandum, qui pacem in Germania constituit: et lata lege de sacra pace eandem promulgavit.

6. DAVID fuit bellator: qui debellatis et domitis vicinis gentibus comparavit successoribus insignem potentiam. Cui SALOMON successit, qui fuit gubernator sapiens, et ea curavit atque exsequutus est, quae fuerunt opera propria pacis: et quidem illa ipsa, de quibus expressa mandata a Patre acceperat.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. Ludovicus iustitiam bene administravit, patrem hac in re imitatus, omnium autem primum patris testamentum summa cura explere contendit, quod etiam fecit.

II. In pauperes pietatem, benignitatem, et liberalitatem exercuit: dum Ratisbonae, Francofurtique ad Moenum sacras aedes muro adhaerentes, moenibus solo aequatis, ampliari vellet, auri thesauros repertos egenis largitus est. Christianis item in Asia et Africa, opem eius exposcentibus, denarios e singulis regiis praediis exactos, ad inopiam sublevandam, misit. Aventim. lib. 4. Ann.


page 833, image: s0905

III. Imperio potitus, exemplopatris filios suos Aquisgrani convocavit A. c. 817, et primogenitum Lotharium creavit Regem Franciae, et socium Imperii: Pipinum vero Regem Aquitatiae. Ludovicum minimum natu retinuit apud se, sed titulum Regis Italiae et tribuit. Aventinus.

IV. nemini dignitatem contulit ob pecuniam, sed probe observavit, qui doctrina et bonis moribus essent ornati. Regino lib. 2.

V. Praeclare et hoc in more positum habuit Ludovicus, quod nulli officium concesserit, cuinon adiceret paraenesin hanc: VIDE QUID AGAS: non hominis, sed DEI maximi minister es, eiusdemque sacramento auctoratus. Et quaeso sic agamus, ne quis popularium nos accuset: quodcumque iudicabis, faturusque es, in te redundabit: ita tecum agetur, quemadmodum cum alio ages. Itaque Ludovicus iussit apud se omnes proceres; maxime praetores, sacramentum dicere, ex aequo et bono se iudicaturos, nihilque muneris accepturos. Similiter pauperum seu tenuioris fortunae hominum Causas praetoribus suis commendavit, dicens: Honorarissimus ac maximus titulus, quem DEUS peculiariter sibi vendicat, est pauperum propugnator, pupillorum tutor, viduarum curator. Aventin. lib. 4. Anne Vetuit insuper, ne officiales populum extraordinariis tributis novisque exactionibus expilarent.

VI. Cum Hispani dira serviture premerentur a Saracenis, nec religio libera relinqueretur, multi amissis hoc modo suis bonis in Galliam Narbonensem aufugerunt; quos omnes iussit Ludovicus humaniter suscipi et foveri, dedit etiam ipsis privilegia, quae exstant, data A. C. 815. Calend. Ian. Pithoeus.

V. II. Ludivicus Haraldo Danorum Regicontra filios Godfridi olim Regis, qui insidias struebant regno, auxiliatrices copias misit; nihilominus tamen postea Haraldus ab iisdem regno pulsus est, cui Ludovicus Frisiam incolendam dedit. Ann. Puld. Abb. Stad.

VIII. Sclaomirus Abroditarum Rex ad curiam Ludovici evocatus, de multis sceleribus accusatus est, deoque in exilium eiectus, et regnum eius Cedeadrego datum est, Regino.

IX. Compendii leges tulit Ludovicus, inter quas et haec est, ut quilibet pagus suos mendicos alat. Constitut. Imp.

X. LOTHARIUS filius Imperatoris a parente in Italiam missus, ad inspiciendas res Longobardorum, et ad eas diiudicandas: quod cum celeriter fecisset, rogatus a Pontifice Paschali, ut Romam visere velit: quo cum in Paschate A. C. 823. venisset, a Paschali Papa coronatus est Imperator et inauguratus. Aimoin.

XI. LUDOVICUS Imp. cum, Aquisgrani in festo Paschatos A. C. 817. e templo domum redirct, porticus lignea, putrefictis fundamentis, per quam transibat, cortuit. et Imperatorem et viginti optimates ruina operuit, et nemo fere incolumis evasit praeter Imperatorem; cuius tamen auris dextra vulnerata, foemurque dextrum iuxta genitalia trabe collisum pars sinistra imi pectoris capulo gladii afflicta: sed cura Medicorum intra 20 dies curatus est. Aventinus, lib. 4. Ano.

Ex hisce agnoscimus, si homo in suis consiliis et actionibus DEUM (uti supra dictum) invocet, eum felicem esse. Proverb. 28. v. 5. Qui vero non habet cooperantem divinam dexteram, ei terram, et mare, aeremque adversari, omnia haec illum tamquam fugitivum aliquem DEI et iustiiae violatorem efficaciter persequi.

II. ACTA SAGAT. Ludovicus Bella gessit tum extena, tum interna.

I. Bella externa.

I. LUDOVICUS Imp. misit HARALDO Danorum Regi auxilia contra filios Godefridi olim Regis, et insuper Sclavos tumultuantes cum e cuit. Annald. Fuld.

II, Anno C. 318 Ludovitus Normannum Britonum praefectum, qui se Regem appellarat, per seditionem acie victum interfecit, et totam Britanniam citeriorem recepit. Chrom. Philippi.

III. Ludovicus Dux Pannoniae inferioris, res novas moliens, sed ab exercitu Imperatoris pulsus, in Dalmatiam abiit. Annosquenti, nempe A. C. 819. Borna Dux Ludovici Imper. in Dalmatia bello Ludovicum rebellem persecutus est, et bellum vario Marte gestum. Anno C. 820. Ludovicus Imp. tres exercitus misit contra Ludo vicum rebellem in Pannonia: unus eo transiit per Alpes, alter per Dravum fluvium, tertius per Carinthiam: qui omnium felicissimerem gessit, et Pannoniam crudelissime vastavit, cum Ludovicus se munitonibus teneret.

A. C. 822. Ludovius iterum exercitum in Pannoniam misit, quorum metu Ludovicus rebellis ad Sarabos fugit, ubi civitatem quandam interfecto Duce occupavit; shoc non impune tulit, paullo post trucidatus. Aimoin.

IV. Pipinus Imperatoris filius iussu parentis in Vasconiam movit, seditioses ibi compescuit, et provinciam pacatam reddidit.


page 834, image: s0906

V. Ludovicus A. C. 824. mense Octobri tribus exercitibus Britones vastavit per Pipinum filium et Ludovicum 40 diebus, et acceptis obsidibus Rothomagumrediit die 17 novembris. Aimoin.

VI. Aizo, Dux rebellis Imp. Ludovico, ad Saracenos in Hispaniam transfugerat: is accepit ab Abdiramine rege Saracenorum exercitum, et Gerundensium et Barsinonensium agros crudelissime vastavit. Huic Ludovicus Imp. opposuit filium Pipinum Aquitaniae Regem: sed Duces mora sua omnia corruperunt, et Saraceni ingenti praeda domum redierunt. Annal. Fuld.

VII. Classis Ludovici, quae Corsicae praeerat, in Africam incursionem fecit A. C. 828, eamque longe lateque vastavit. Ideo Saracenis nihil laxamenti fuit ad plures copias in Siciliam mittendas, ac ita Ludovicus Saracenos Roma et Italia tota expulit. Aimoin.

II. Bella interna.

I. Cum Bernhardo, filio Pipini, nepote Caroli Magni.

I. ORTUS.

Bernhardi ambitio. Bernhardus Rex Italiae, malis consiliis suorum excitus, res novas moliebatur, regnique Franciae Ludovico eripiendi cogitationem suscepit, id ad se potius pertinere iampridem persuasus, quia Pipino maiori natu Caroli M. silio esset natus, quam ad Ludovicum ipsum, qui Pipino aetatis iure concederet. Atque omnibus Italiae civitatibus in sua verba iurare iussis, saltus Alpium idoneis impositis praesidiis firmavit. Iam enim Ludovicus Imperator erat ereatus et declaratus, ut nulla pacto, nedum aliquo iuris praetextu, axima regni eripi posset ipsi. Ideoque cum Bernhardus supremo Magistratui suo resistere vellet, ordinationi divinae resistere visus est. Rom. 13. Idque tandem cum magno suo detrimento coniunctum fuit.

II. PROGRESSUS.

LUDOVICI Imper. contra Bernhardum Patruelem expeditio, eiusque cum facinoris consciis captivatio. Ludovicus Imper. statim atque de consiliis Bernhardi certior erat factus, magnum e Francia et Germania exercitum evocavit, ac subito expeditionem instituit A. C. 817. Claustra Alpium aperuit, in Italiam profecturus. Postquam vero Bernhardus sensit molem belli in setransferti, metu perterritus ac imparatus, maxime quod se a suis quottidie deseri cerneret, arma posuit, atque paenitens Ludovico Imperatori ultro se tradidit, cum consciis facinoris: quorum multi fuerunt intimi Consiliarii Ludovici, ut Reginardus, Camerarius, et alii: item Episcopi, Anselmus Mediolanensis, Wolfoldus Cremonensis. et Theodo Iphus Aureliansis, quos comprehensos in carcerem coniecit, ut sisterentur patribus Francicis, et in hiberna rediit.

III. EGRESSUS.

Paucis post Pascha diebus A. C. 818. (expeditionem namque in hieme susceperat Ludo vicus) Ludovicus convocavit patres Franciae, iussitque eos causam rebellionis Patruelis sui, et complicum, cognoscere, et de peona sententiam ferre: Qui eos criminis laesae Maiestatis reos peregerunt, et capitis condemnarunt. Imperator tamen mitius decrevit, et Laicis quidem oculorum amissionem, Episcopis perpetuum carcerem definivit, ac Bernhardum luminibus orbari, inque monsterium detrudiiussit. Bernhardus autem tantam poenam non sustinens, triduo post defunctus: et Mediolani in aede D. Ambrosii sepultus est, cuius mortem Imperator adeo moleste tulit, ut publice de ea paenitentiam ageret. Aimoinus, et alii.

II. Cum filiis suis, Lothario, Pipino, et Ludovico.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. LUDOVICI in patruelem crudelitas. Ludovicus Pius cum in modo aberrasset, dum Patruelem (uti antea dictum) excaecari inque monasterium detrudi curasset, qui pauloo post maerore exstinctus est, eam ob causam apud Imperii proceres in odium venit. Nam adversus eum consilia inierunt ii potissimum, quibus in conspiratione Bernhardina olim ignoverat. Quod sentiens Ludovicus, amicorum praesidiis se munivit, et Bernhardum Hispaniae Comitem sibi fidelissimum Camerae suae praefecit: qua reistos magis offendit.

II. IUDITHAE nimia dilectio. Ludovicus Imp. cum coniugi Iudithae plurimum tribueret, in odium filiorum primi matrimonii incurrit. Noverca enim patrem contra privignos incitabat: unde civile bellum ortum est.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

I. Filiorum adversus patrem seditio, eiusdemque repressio. Aulici Imperatoris, qui conspiraverant, Pipinum filium Ludovici sibi adsciverunt, et Bernhardum Praefectum Camerae adulterii cum Iuditha coniuge Imperatoris accusarunt. PIPINUS nimium credulus moleste tulit tantum scelus, et


page 835, image: s0907

exercitum collegit contra Parentem. Imperator ut hisce medelam afferret, Bernhardum illum amovit, et uxorem Iuditham interim in monasterio Laudini esse iussit; quo facto Pipinus ini spem venit, parentem etiam minis posse compelli, ut imperio se abdicet, et in monasterium abeat: ideo Iuditham ad se evocavit, eamque minis adegit, ut promitteret, se persuasuram Ludovico, ut secum monasterium ingrederetur. Imperator Ludovicus uxorem quidem monasterio inclusit, de se vero deliberavit. Deinde Lotharius alter filius ex Itlaia quoque advenit: qui Pipino quidem assensus, nihil tamen violenter parenti inferri passus est. Non multo tempore post seditiosi comitia poposcerunt; quae Ludovicus Neomagi indixit: ubi congregatis suorum fidelibus ex Germania, et allecto filio Lothario, seditio ista disturbata, et eius auctores non quidem occisi, sed Laici in monachos attonsi, clerici vero ini coenobiis custoditi sunt, et Iuditha ex coenobio in thalamum rediit, cum selegitimo modo purgasset.

II. Seditionis renovatio, et Ludovici Imp. degradatio. Filii Ludovici singuli suarum provinciarum Reges sub imperio parentis amplius esse noluerunt, quo Episcopi etiam multi in imperio reprehenderunt, ideo seditionem renovarunt, depatredepondendo consilia inierunt, et exercitum contra eum collegerunt, ut si sponte in coenobium nollet, eum vi cogerent. Pater et ipse conscripsit exercitum, et ad hasce turbas sedandas Pontifex Roman. Gregorius evocatus est, qui parenti filios reconciliaret. Sed adveniens totus fuit a filiorum partibus contra Ludovicum, et minatus ei excommunicationem ab Ecclesia, nisi imperio se abdicaret. Tandem in festo Iohannis Baptistae A. C. 833, in campo mendacii Lügen-feld, (sic dicto a perfidia filiorum Ludovici) prope Basileam, cum parens fraude filiorum exercitu spolitatus, coactus est filiorum potestati se committere. Sed Pater cum in castra filiorum venisset, mox ipsi coniux Iuditha aufertur, et relegatur Dedonam, quae est oppidum Italiae, et ipse in carcerem conicitur: et coactus est indicta causa ante altare arma deponere, et imperio se abdicare, et iussu multorum Episcoporum, quos Lotharius ex humili sorte ad tantam potentiam evexerat, fateri se imperio indignum, eo quod multa in imperio negligenter egisset. His peractis, Lotharius omnes milites in sua verba iurare fecit, et ipse Ludovicus Imp. captivus, venale quasi inimicorum suorum mancipium, ac fortunae ludibrium, cum Carolo filio infante circumductus est. Tandem in Monasterium Medardi Augustae Suessionum in Galliis relegatus. Rursus deinde pro animi libidine e monasterio exceptus, et quo iussisset Lotharius, in toto regno circumductus est. Sed tamen bonus Princeps haec mala aequo animo pertulit, et sua innocentia officiique sibi publici demandati auctoritate se consolatus est, forre, ut DEUS haec sua tolleret infortunia. Siquidem eius maeror longus est; qui non vincit luctum patientia.

III. Ludovici Imper. restitutio. Tandem filii Imperatoris ac proceres Imperii inter se animi ac consiliis dissidere coeperunt. Ac primus Drogo Episcopus Mediomatricum auctor fuit Pipino ac Ludovico fratribus, ut patris ex carcere liberandi curam susciperent. Deinde et Germani hanc suo Imperatori factam iniuriam cum aequis animis ferre non possent, arma corripuerunt, et Lotharium coegerunt, coniunctis viribus cum Pipino, Augustum patrem exercitui et fratribus restitueret. Sed quem prae pudore Lotharius reddere non potuit, reliquit restituendum. Ipse interim in Burgundiam profectus, ut vires colligeret. Itaque Ludovicus sollenni ritu expiatrionis peracto, imperio est restitutus A. C. 834, magna cum omnium exclamatione et laetitia. Aventin. lib. 4. Annal. Sigon. lib. 4. de reg. Ital. Aimoin.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. LUDOVICI erga filios, et ceteros rebelles Clementia. Cum Ludovicus Imp. esset restitutus, Ludovicus et Pipinus (qui A. C. 838, relicto filio Pipino, mortuus est) filii ad parentem venerunt: quos pater singulari indulgentia leniter verbis castigatos in gratiam recepit; sed inconsiderate magis, quam provide factum hoc fuisse, eventuus docuit. Siquidem intempestiva misericordia, et ipsi Imperatori perniciosa, et Rei publicae periculosa fuit. Deinde adducta est Ludovico uxor ex Italia: interim tamen lotharius parentem et i psos fideles armis persecutus est, et Cabillonem urbem, quaeipsi portas clauserat, occupavit: quem vicissim parens armis petivit, et eo tandem redegit, ut supplex veniam peteret, qui tantum duriusculis verbis acceptus a Patre in gratiam receptus, et in Italiam dimissus est. Parens tamen in Alpibus praesidium posuit, ne se invito eas transcenderet. Ludovicus ignovit etiam aliis, tum Episcopis tum Laicis, qui malis consiliis silios eius corruperant. Proinde et Theodulpho Episcopo Autelianensi veniam dedit, qui Lothario auctor fuit persequendi patris, et propterea in carcerem coniectus erat. Is Gandavi, cum festo die Palmarum, quo supplicationes fiebant, hymnum a se compositum, GLORIA, LAUSET HONOR TIBI SIT, REX CHRISTE REDEMTOR, suavi voce caneret,


page 836, image: s0908

adeo praetereuntem Imperatorem et plebem dulcedine carminis commovit, ut statim eum liberandum censuerit Ludovicus. Aimoin. Trith.

II. IOVITHAE astutia, et Ludivici regni inter fratres divisio, unde novum dissidium ortum. Ludovicus post tot labores et molestias exantlatas genio indulgere, liberiusque vivere coepit: interim Iuditha coniux eius ab exilio revocata, pristinoque hovori restituta, suum agerengotium coepit, et conciliatis sibi Palatinorum animis obtinuit, ut filio suo Carolo iure proprio Burgundia, Rhetia et Suevia cederent. Sed enim ne consilii ratio manifesta subito esset. Iuditha precibus impetravit, ut in casum mortis Ludovici filius eius CAROLUS Lothario commendaretur, ut eum in sui clintelam susciperet; idque Lotharius sanctae se recepit facturum. Iudithae enim cautio eo spectabat, ut sine ullo impedimento filio suo augustalis dignitas conferri posset. Ideoque simulavit bonum affectum, et dislumulavit offensum animum. Illa quippe sagaci ingenio mulier et sapientissima fuit, quae suis blanditiis oblimare potuit os Lotharii. Itaque Iuditha non contenta priori conditione, ipsum protsus imperium filio Carolo parare variis artibusinstituit, obtinuitque apud Ludovicum maritum (qui nihil, quod petebat, ei denegavit) ut inter Lotharium et Carolum imperium divideretur, Alteram igitur partem a Mosa versus Austrum Lotharius, alteram vero Carolus accepit, ac Boioaria filio Imperatoris Ludovico relicta est. Sed haec divisio novas ex citavit discordias. Ludovicus enim filius Imp. cum pati non posset, suum regnum adeo angustis limitibus a parente definitum, cum CAROLUS, qui tamen minimus fratrum erat, in amplissimum collocatus esset regnum, exercitum clam comparavit, et quae cis Rhenum erant, suae ditionis facere conatus est. Parens de his certior factus, quamquam et hiems erat, et catarrhis plurimis obnoxius ipse decumberet, cum Pascha peregisset Aquisgrani A. C. 840, cum exercitu in Thuringiam properavit, et Ludovicum filium fugavit. Et hac occasione simultates inter fratres oxortae sunt, quae diu perdurarunt, et familiae augustae, adeoque ipsi Reipbul. perniciem magnam attulerunt: de quibus infra dicturi sumus.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Ludovicus in cura propagandi Christianisimi valde sollicitus fuit, optimi patris imitator: ut Crantzius testatur, in libro 1. Metropol. Itaque instituit, nec servi DEI ulli humanae servituti subiecti essent, et ut unaquaque Ecclesiae suos proventus haberet, unde sacerdotes viverent, ne bob inopiam rerum cultum divinum desererent, neve ob necessitatem quaestui sese dederent.

II. A. C. 816. Ludovicus Comitia egit Aquisgrani, in quibus reformationem Cleri, et institutiones Canonicae professionis, seu regnlam Clericorum conscripsit et ordinavit. Hist. Magdeb. cent. 9. cap. 2.

III. A. C. 817. Ludovicus Aquisgrani iterum Comitia indixit: convocatis quibusdam Abbatibus, 80 capita ordinavit, quibus Monachi in toto imperio quoad victum et cultum regerentur: quorum exemplaria descripta fuerunt, et in omnia monasteria missa. Annal. Francorum.

IV. Anno C. 819. Ludovicus Imperat. in conventu Ingelheimensi leges nomine Procerum promulgavia, tam de clericis, quam de laicis, Constitut. Imper.

V. Anno c. 822. Ludovicus Imperator Coenobium Corbeiae in Saxonia ad formam Corbeiae in Gallia aedificavit, ibique bonas artes doceri iussit; ex qua Schola multi viri docti prodierunt. Aimon.

VI. Addoctus est ad Imperatorem Ludovicum Presbyter quidam, homo Graecus, Georgius nomine, qui, se Organon pneumaticum ad Graecorum rationem fabricare posse, professus est: qui benigne a Ludovico susceptus stipendium annuum accepit, et primum Organum Aquisgrani instituit. Idem.

VII. A. C. 832. Hamburgi Archlepiscopatus institutus a Ludovico Imperat. cui subiecti Dani, Suevi, Sclavi: et primus Archiepiscopus ordinatus est ANSGARIUS, in sollenni conventu multorum Episcoporum.

VIII. Anno C. 834, Monasterium Frauwenmünster ad sinstram Limagi situm, ex illustribus Principum et Comitum familiis, a Ludovico Imp. fundatum est. Annal.

IX. A. C. 838, iubente Ludovico Imperatore, celebrata est Synodus: in qua renovati sunt Canones, quales Episcopi et Presbyteri esse debeant. Deinde quae illos scire et facere oporteat. Tertio quae Episcopi et Abbates in gubernatione suorum agere debeant. Quarto quae ad Imperatoriis officium pertineant, in iuvanda gubernatione Ecclesiae, et recte administranda Republica. Histor. magd. cent. 9. cap. 9.

CAPUT III. DE EGRESSV.

ANte mortem Ludovici Pii cometae, Eclipses, et alia portenta contigerunt; et inter alia


page 837, image: s0909

Stella crinita in signo Virginis cum omnium admiratione effulsit: qua visa Ludovicus exterritus, quod triste sibi vitaeque suae aliquid portendere iudicabat, id sacris precibus et piis largitionibus expiavit. Non multo post, Sole prodigiose obscurato, tantam ex ea re animo contraxit tristitiam, ut in perniciosum morbum inciderit. Qua re animadversa, Wormatia, ubi conventum instituerat, ad Insulam Moguntiae proximam se devehi iussit: ac cum morbus ingravesceret, omnibus simul omnia condonavit, et restamentum fecit; in quo regnum liberis ita divisit, ut LOTHARIUS esset Imperator; reliqui autem fratres, ut regnum feudi loco a Lothario haberent, et Pipinus nepos Neustriam occuparet; sed parente mortuo id abrogatum est. Cum itaque Ludovicus Imperat. se ac Rem publ. Deo commendasset, filissque concordiae inter se colendae auctor et suasor fuisset, Kalend. Iulii 840, aetatis 64, cum imperasset annos 26, mens. 5, piacide diem suum obiit, et inhac voce Germanica defecit, auß, auß! quasi diceret, iam ex omnibus malis liberatus, quem fortuna tot casibus exagitarat, aeternam habiturus sum requiem. Sepultus est in urbe Metensi prope Hildegardini matrem. Martian. Contract. Sigon. de reg. Ital. Mut. lib. 10. fol. 88. reb. Germ. Recte Epictetus dixit: In morte esse securitatem. Tunc enim pax DEI servis, tunc libera et tranquilla quies contingit, quando de istis mundi turbinibus extracti, sedis et securitatis aeternae portum petimus, quando exstincta hac morte ad immortalitatem venimus. Cypr. in tract. de morte. etc.

Genealogie CAROLINGORUM usque ad Saxonum Imperium.

Carolus magnus —– uxor Hildegardis.

Carolus Rex Franciae in Germania ante patrem defunctus.

Pipinus Rex Italiae.

Bernhardus Rex Italiae.

Ludovicus I, cognomento Pius, Imp. Huius uxores fuere Irmingardis, et Iuditha ex

IRMINGARDE nati sunt

Lotharius, I, Imper.

Ludovicus II, primo Rex Italiae, postea Imperator.

Lotharius, Rex Lotharingiae.

Carolus, Rex Burgundiae.

Pipinus, Rex Aquitaniae.

Pipinus, Rex Aquitaniae.

Ludovic. Germanicus Rex Franconiae et Bavariae.

Corolomannus, Rex Bavar. et Italiae.

Arnulphus Imper.

Ludovicus IV, Imperator.

Arnulphus cogn. Malus. Unde Duces Bavariae et palatinr ad Rhenum descendunt.

Ludovicus, Rex Germaniae.

Hugo, Rex Italiae.

Carolus III. cogn. Crassus Imper.

IUDITHA, natus Carolus III, cognomento Calvus, primo Rex Galliae, post Imperator.

Ludovic. III, cogn. Balbus, primo Rex Galliae, post Imperator.

Ludovicus, Neustriae Dominus.

Corolomannus, Rex Galliae.

Ludovicus inutilis Rex Galliae.

Carolus Simplex, Rex Galliae.

Ludov. Transmarinus, Rex Galliae.

Lotharius, Rex Galhae.

Ludovicus, qui mortuus est A. C. 987. Hic fuit ultimus Rex Galliae ex Carolingorum progenie, quae ab anno 751 regnum Galliae tenuerat annis 237.

Carolus Dux Lotharingiae.

Carolus, Rex Aquitaniae.

Carolomannus, ferocissimus monachus,


page 838, image: s0910

III. IMPERATOR GERM. LOTHARIUS I.

CAPUT. I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER fuit LUDOVICUS I, cognomento PIUS, cuius ille filius primogenitus fuit.

II. MATER dicta fuit IRMINGARDIS, quae fuit prior coniux LUDOVICI PRIMI: sicut in praecedenti historia diximus.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

I. UXOR eius dicta fuit IRMINGARDIS, Hugonis Comitis filia, quam Ludovicus Pius pater, A. C. 821, ei matrimonio iunxit.

II. LIBERI. Ex hac uxore LOTHARIUS tres suscepit filios: 1. LUDOVICUM, qui ipsi in imperio successit; 2. LOTHARIUM; 3. CAROLUM. Philipp. in Chron.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

1. A. C. 817. Pater cum fecit Regem Italiae, et socium Imperii.

2. Postea anno fere Christi 823, a parente in Italiam missus, ad inspiciendas res Longobardorum, et ad eas diiudicandas: quod cum celeriter fecisset, rogatus a Pontifice Paschali, ut Romam visere vellet; quo cum in Paschate venisset, Imperator ibi a Pontifice Paschali coronatus et inauguratus est. Aimoinus.

3. Cum LUDOVICUS pater esset moriturus, testamentum fecit, in quo liberis regnum ita divisit, ut LOTHARIUS PRIMUS, primogenitus filius, esset Imperator; reliqui autem fratres regnum ut feudum a Lothario haberent. LOTHARIUS igitur, patre exstincto, imperium iure successionis et nominationis occupavit. Sed divisione parentis Ludovici contentus Lotharius, regna omnia solus sibi vendicavit: ex quo atrox bellum inter fratres natum est: et tandem post atrocia certamina inter eos convenit, ut LOTHARIUS cum imperatoria dignitate Italiam et Lotharingiam, sic ab eius nomine dictam, LUDOVICUS Germaniam, unde Germanicus dictus, et CAROLUS cxognomento CALVUS Galliam regeret.

II. Imperii administratio.

II. ACTA SAGATA.

I. Bellum interum cum frantribus.

Exstincto Ludovico Pio, inter filios eius civile bellum exarsit, funestum admodum et curuentum; quo videtur tota concidisse Francorum potentia. Nam in primo conflictu ex utraque parte ultra centena milia virorum cecidisse perhibentur. Tria autem circa hoc bellum sunt notanda: I. ORTUS. II. PROGRESSUS. III. EGRISSUS.

I. ORTUS.

I. Lotharii ambitio. Lotharius A. C. 841. Ludovici Pii patris morte in italia nuntiata, subito in Franciam se recepit, ac magno Procerum consensu regnum Franciae, Imperiumque, solus inivit, et populorum rebus consulere summa cura instituit. Quia autem maximus stirpis esset, Augustusque a parente destinatus, ad se omnia revocabat, et fratres eo redire volebat, ut Ludovicus Bavaria, et Carolus Aquitantia, beneficio ipsius et concessione, contenti, a reliquo imperio abstinerent, et ipsi tamquam Imperatori parerent.

II. FRATRUM indignatio. Sed haec Lotharii sententia ac postulatio animos fratrum plane ab ipso abalienavit. Ipsi namque indigne ferebant, se a iusta hereditate excludi, et Lotharium solum omnia regna sibi vendicare. Et quoniam nullum sibi subsidium relinqui nisi in armis vident, bello rem decernere decreverunt, atque Pipinum defuncti Pipini filium in suas partes adducunt, multosque alios sibi ex media nobilitate Franciae adsciscunt, sive facti aequitate, sive rerum novarum cupid itate permotos. Nec minore studio ius suum Lotharius tueri paravit.

II. PROGRESSUS.

PRIMAPUGNA. Cum Lotharius nullas concordiae conditiones, ut vel tantillum de imperio cederet, accipere vellet, fratres coniunctis armis bellum ei intulerunt, et ad Fontanedum vicum Altissiodonensem in Gallia Lugdunensi praelio victum profligarunt, caede miserabili facta, et exercitu Lotharii pene ad internectionem caeso. Pugnatum est A. C. 841, septimo Kalend. Iulii, et ultra centum hominum milia in hac pugna cecidisse Historici tradunt. Et quamquam victoria fuit penes Ludovicum et Carolum; tamen adeo vires Francorum


page 839, image: s0911

concisae sunt, ut, qui aliis terrori fuerant, vix iam sui regni fines tueri possent.

ALTERA PUGNA, A. C. 842. LOTHARIUS Imper. reparato exercitu iterum in Germaniam venit: cui fratres Ludovicus et Carolus cum exercitu occurrerunt, et ad Argentoratum praelio commisso, eum in fugam coniecerunt die 16 Martii, eoque fugato, Galliam et Germaniam ex consilio Episcoporum, excluso Lothario, inter se diviserunt.

III. EGRESSUS.

PACIFICATIO. LOTHARIUS bis exercitu amisso, ac desperatis rebus omnibus, anicis et proccribus intercedentibus, tandem cristas demisit, et concessit, ut divisio Imperii institueretur. Qua de re legatos ad fratres misit qui peterent oblivionem offensarum et parcem, et sibi aequam hereditatis portionem darent: Fratres, re deliberata, pacis et concordiae causa nihil denegarunt. Certi ergo sequestres pacis, numero centum et viginti, ex toto regno electi sunt, et certa iuris iurandi forma obstricti, ut Imperium aequis portionibus in tres aequales partes dividerent. Cum ergo Proceres Imperii regnum fratribus magis secundum genus, quam secundum Leges deberi existimarent, divisionem Imperii admiserunt. Proinde Carolo a mari Britannico usque ad Mosam concessa sunt omnia. Ludovico quaecumque in Germania ultra Rhenum continebantur. Lothario Belgica, quae Austrasia dicebatur, cum Burgundia, Italia item et titulus Imperatoris, relinquebatur. Pipino Aquitania dabatur. Et hanc divisionem, fide iurisiurandi publica interposita, ratam firmamque fratres habuerunt, et exinde Carolus Regis Franciae titulum sibi adscivit, Ludovicus Germaniae, (qui primum ab eo est usurpatus:) Lotharius Franciae et Italiae: Pipinus Aquitaniae: et hisce peractis, quisque in regnum suum se contulit. Facta est divisio Salfeldiae, quod oppidum est prope Coloniam Agrippinam, quod Philippus Rex Galliae donavit Episcopo Coloniensi, anno 1204. Annal. Franc. Annal. Fuld Aventin. Lib. 4, Annal Boioar. Philippus in Chronic

II. Bella externa.

Distractis ad hunc modum et occupatis civili bello fratribus, peregrinae gentes his occasionibus usae, sese rurus ex omni parte commoverunt, Nam

1. In Saxonia servile bellum excitatum est.

2. Normanni classe littus Gallicum depopulari sunt.

3. Nec Bohemi, Sorabi, et Marcomanni ab ortu et meridie sibi in his occasionibus defuerunt. Neque irruptionum et dilacerationum finis fuit usque ad gubernationem Saxonum, ex qua gente rursus excitavit DEUS praestantes Principes ad instaurationem Imperii pene eversi. Et quia contra dictas gentes Ludovicus Rex Germaniae, huius Lotharii Imper. frater, bella gessit, infra in Appendice modo citati Regis de his dicturi sumus.

II. ACTATOGATA.

I. LOTHARIUS, quod intellexisset, Romanos, incitantibus Pontificibus, seu taedio praesnetis Imperii, seu libertatis studio, propendere ad Imperatores Graecos, et consilia clandestina agitare de reddenda illis urbe Roma cum Imperio, profectus est Romam A. C. 854: Et supplicio sumpto de auctoribus huius consilii, mutavit Magistratus, et pacta vetera, de potestate Imperatoris in confitmando Pontifice Romano, renovata, maiore severitate astrinxit et sancivit. Philip. in Chronicis.

II. LOTHARIUS ex italia reversus, quum regno novo Austrasiae, quae pars erat Franciae, constituendo se tradidisset, atque eam pro Austrasia Lotharing iam a suo nomine appellasset, ne Italia interim sine Rege esset. Ludovicum secundum, filium suum natu maximum, regem Italiae constituit, atque Imperii sibi consortem (patrem avumque imitatus) adiunxit. Annal. Franc.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

LOTHARIUS in religione orthodoxus fuisse ab Historicis traditur. pauca acta, quae sub eo in Ecclesia contigerunt, subiciemus.

I. GREGORIO IV. Pontifice Romano mortuo, in electione novi Pontificis schisma ortum, et Iohannes Diaconus occupavit Lateranum; sed relictus tandem a turba, destitit ab incepto, et electus anno Christi 844, die 10 Febr. SERGIUS II, qui sedit annos 3. et mens. 2. Profunda, inquit Anastasius, nix cecidit electionis die. Lotharius Imperator hat Romanorum in electione Pontificis praecipitatione motus, misit filium Ludovicum Romam, et simul Drogonem Patruum, Episcopum Metensem, qui testarentur Pontifici, eum in omnibus Imperatori esse subiectum, nec absque eius consensu eligi, aut consecrari posse; et proinde a Romanis, et Pontifice, fidelitatis iuramentum exigant. Quo facto, Sergius in Pontificatu est confirmatus. Hic Sergius nobilis quidem Romanus fuit, sed detestabili nominie appellatus Os porci. Itaque nomen mutavit, et SERGIUS II. dici voluit. Id exemplum posteri ipsius imitati sunt,


page 840, image: s0912

licet non aequam mutandi nominis rationem haberent; tamen sponte multi ea nomina, quae in baptismo acceperant, mutarunt: quem morem hodie Pontifices Romani servant. Sigebert. Martin. Polonus, Platina.

II. SERGIUS Papa cum sedisset annos tres et mensem unum, obiit A. C. 847, die 12 April. Cui successit eodem die LEO IV. huius nominis, patria Romanus. Eum sine consensu Imperatoris Romani consecxrare non ausi sunt: ideoque in mensem Iunium consecratio dilata est. Anastas. Hic Leo Lothario Imper. scripsit. in c. 9. dist. 69. De capitulis vel praeceptis imperialibus vestris, vestrorumque Pontificum praedecessorum irrefragabiliter custodiendis et conservandis, quantum valuimus et valemus Christo propitio, nunc et in aev um nos conservaturos modis omnibus profitemur.

III. LOTHARIO imperante, LEONI IV. Iohannem Octavum, qui femina fuerit, successisse, et duobus annis, et mensibus duobus sedisse scribitur. Hanc feminam dicunt proprio nomine fuisse dictam GILBERTAM, natam ex matre scorto, et patre sacrifico Moguntiae, mentitamque sexum masculinum, coenobio Fuldensi nomen dedisse, indeque se cum amatore suo ex Germania in Graeciam Athenas contulisse, ad discendas bonas artes et Graecam linguam, indeque, cum ibi egregie in literis profecisset, iamque disputando valeret, Romam venisse publice docuisse, et tandem, cum omnium benevolentiam sibi coneliasset, ex cleri et plebis suffragio, Imperatoris eciam consensu, papam electam, et Iohannem VIII. nominatam esse. Cum autem haec GILBERTA (lohannes Octavus appellata) occulte cum Cardinale quodam scortaretur, tandem impraegnata; uteri quidem onus, quantum potuit, celavit. Cum autem ex Vaticano in ptocessione sollenni Lateranensem Basilicam inviseret, inter Neronis Colossum, et Clementis fanum, obortis repente partus doloribus, puerum enixa, et eo loco defuncta est. Haec meretrix Reges inauguravit, Episcopos et Abbates ordinavit, et alia Pontificia munera exsecuta est annis duobus et mensibus 2. Marianus Scotus. Sigebert, Platina, Balaeus, Radusphus, Volaterranus, Histor. Magdeb. cent. 9. cap. 10. Martini Chronicon. Ph. Bergomas. Chron. Hirsav. et ceter.

Prodigia.

I. A. C. 847. Ingens terraemotus Itlaiam concussit, maxime circa Beneventum: quo Isernia urbs tota corruit, et ingens multitudo hominum periit, una cum Eposcopo. Chron. Cass.

II. Anno C. 851. tanta fuit annonae caritas et fames per totiam Germaniam, ut filii et parentes belluino quodam furore sese mutuo devorarint. Annal. Fuld. Chron. Funccii fol. 133. Vincent. lib. 25. cap. 30.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

LOTHARIUS Imper. A. C. 855. hereditarium filiorum dissidium veritus, convocatis Optimatibus, regna sua inter eos divisit, ac Ludovico natu maximo cum Imperatoris dignitate, dedit regnum Longobardorum, una cum Provincia in Gallia: Lothario Lotharingiam, et reliquam partem Galliae, quam possidebat: carolo vero Burgundiam. Et quae in hac partitione Ludovico attibuta fuerunt, regnum Orientale: quae Carolo, occidentale regnum dicta fuerunt: Ut ab Imperio, quod Lotharius retinuit, discernerentur. Ea vero pars Germaniae, quae utrique regno interiecta, utrumque ceu limes dirimeret, a Lotharii nomine tum primum Lotharingiae cognomen acquisivit Annal. Fuld, Chron. Philip. Sigonius.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Cum hoc modo regna avita Lotharius inter filios divisisset, mox attonsa coma, Imperio sponte deposito, (non quidem difficultate Imperii victus, ut quidem Diocletiantus Imper. fecit, privatam qui vitam, Imperio deposito, eligens, exemplo dictoque suo testatus est, nihil esse difficilius bono Principe: sed conscientia consiliorum malorum actus) coenobium Prumiense apud Treviros est ingressus, et Monachus factus: ubi 3 Calend. Octob. A. C. 855 e vivis excessit, cum post mortem patris Imperio praefuisset annis 15. Annal. Fuld. Chron. Philippi, Chron. Funccii fol. 132.

AXIOMA.

Numquam impietas erga parentes impunita mansit: quos poena non invenit in hac vita, eos tamen conscientiae stimulus male agitavit: alii vero poenam luentes documento fuere hominibus, sanctum esse parentis nomen, et ius oboedientiae erga illos minime violandum.

Exemplum hoc loco habemus in Lothario Imper. qui dolore de patrato in patrem facinore, et sensu irae divinae, ut paenitentiam posset agere, Monachus factus; quam vis Monachatus legitimum paenitentiam agendi medium non sit.


page 841, image: s0913

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Ludovicus Lotharii Imper. filius natu maximus patri in Imperio successit: de quo in historia sequenti.

II. Carolus non diu post patrem superstes fuit. Philipp. in Chronico.

III. Lotharius, Rex Lotharingiae, Teutbergam in uxorem duxit, sororem Hugoberti Abbatis, quem ducatui ad montem Iuram et Coccias alpes praefecit. Cum vero amore Waldradae flagraret, persuasit Gunthario Archiepiscopo Colonienti, se pertaesum coniugis Teutbergae: si ab ea separari posset, se Guntharii sororem uxorem ducturum. Ideo Guntharius, assumpto Trevirensi Episcopo, causam divortii finxerunt incestum, quasi Teutberga cum fratre suo Hugoberto incestum commississet; et divortium approbarunt. Inde Synodum indixerunt Aquisgrani A. C. 862. die 29 Aprilis, ubi lothario permissum, ut aliam coniugem duceret, qui repudiata uxore, sororem Guntharii Waldradam sibi matrimonio iunxit. Teutberga contra conquesta est de hac re apud Pontificem Romannum: Ideo Legati Pontificis missi sunt in Galliam, qui Synodo adessent, et Waldradae causam diiudicarent. Quare anno sequenti Synodus Metensis celebrata est mense Iunio, in praesentia Legatorum Pontificis: ubi Lotharius professus est, se nihil egisse, nisi ex praescripto suorum Episcoporum. Episcopi etiam, quae Lotharius egisset, recte facta esse asseruerunt; idque scripto defenderunt. Sed Fapa improbavit hanc Synodum, et Archiepiscopos, Coloniensem ac Trevirensem, ab Episcopatu deiecit, et cos excommunicavit; reliquos Episcopos in gratiam recepit, cum paenitentiam egissent. tandem Papa, ut Lotharii Regis causam recte diiudicaret, A. C. 864. omnes Episcopos Galliae Romam convocavit; sed hi sibi metuentes a Pontifice, causas cur venire non possent, excogitarunt. Anno igitur sequente Arsenium Episcopum in Galliam misit in causa Regis Lotharii: qui Synodum convocavit, ubi praesens fuit Lotharius. Hic discutitur causa, et Lotharium iniuste egisse decernitur. Iubet igitur Lotharium alterutrum ex duobus eligere, aut recipere Teuthergam coniugem, aut Walradam a se pellere. Lotharius in anguistiis constitutus, Teutbergam quidem recepit; sed non diu eam in matrimonio retinuit, illecebris Waldradae seductus. Fratres Teuthergae bellum intulerunt Lothario, sed caesi sunt Tandem Lotharius sui purgandi causa Romam venit A. C. 868. mense Iulio: ubi audita causa iuravit, se, ex quo iussus fuerat, Waldradam reicere, et Teutbergam recipere, cum Waldrada commercivum non habuisse, nec in posterum habere vellet: et ad restificandum, et probandum bandum factum, sacra Synaxi usus est, addita horribili exsecratione. Qui fit? Egressus urbe Lotharius die 8 Augusti Placentiam vemit: ubi hora diei nona peste correptus est, et sequentu die, hora secunda, exspiravit. Aulicorum vero, qui uns sacra cena usi fuerant, nullus per dimidium annum in vita mansit, Regino lib. 2. Sigebert. Crusius part. 2. l. 2. Annal. Fuld.

IV. IMPERATOR GERM. LUDOVICUS II.

I. ORTUS.

I. PATER fuit Imper. LOTHARIUS I.

II. MATER dicta fuit HIRMINGARDIS, quae fuit Comitis Hugonis filia. Ex hisce parentibus natus est Ludovicus anno Chri sti 829.

II. PROGRESSUS.

I. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius fuit LVITGARDA Eticonis Welphi filia, qui filius fuit Welphi primi Comitis, seu Ducis Sueviae in Altorf, cuius frater Hinricus ab Imperatore impetravit partem Bavariae. Ex hac filiam suscepit Ludovicus Hermingardin, quam, ipso defuncto, Carolus Calvus despondit Bosoni Duci, viro strenuo, quem et ipse Italiae praefecit. Ex hac Hermingarde Bosonis suscepit filium Ludovicum Regem Italiae, quem Berengarius Veronae excaecavit. Philip. in Chron. Pantaleon.

II. ACTA POLITICA.

I. Regni occupatio.

Supra diximus, quod Ludovicus a patre successor im Imperio, et Rex Italiae sit designatus. Ipse igitur statim, postquam pater Imperio sese abdicaverat, et monasterio se incluserat, (qui non multo tempore post vitam cum morte commutavit) Imperium suscepit A. C. 855, et imperavit annos 19. et aliquot menses.

II. Imperii administratio.

I. ACTATOGATA.

I. Hic Imperator imperium summa cum laude administravit. Siquidem pietate, comitate, ac


page 842, image: s0914

beneficentia excellebat, sumplicitatis, candidae amans erat, tum literis etiam apprime eruditus, divinis pariter et humanis, ingenii dexteritate, et consiliorum celeritate, valebat, nec quicquam absque consilio et ratione summa suscipiebat.

II. Cum hic laudatissimus Princeps a patre cum magno exercitu mitteretur in italiam, SER GIUS Papa adventu eius territus, ob viam ei processit, illum consueto honore excepit, exqueo eo quaesivit, cur tam valido exercitu ad urbem Romam accederet, defensionis, an offensionis ergo? Tunc Ludovicus hoc laudabile responsum dedit: Officium se facturum boni Principis, et vestigia maiorum suorum secuturum. Henricus Mutius lib. 11. fol. 89.

III. LUDOVICUS Imper. pacis ac iustitiae fuit amantissimus, qui ipse praesens iudiciis praesedit, et magna diligentia ius dicere solitus fuit. Ideoque in summis Rei publicae perturbationibus, et a Saracenis, sedes in Campania habentibus, divina prosperante gratia, tranquillum habuit Imperium.

IV. Ludovicus fuit au) porkh\s2, h. e. contentus sua sorte, se intra fines Imperii Italici continuit, patruis suis regna libere relinquens.

V. LOTHARII defuncti, (Lotharii I. Imperat.) filii Regis Lotharingiae, ditiones Ludovicus Rex Germaniae et Carolus Rex Franciae diviserunt, excluso fratre Lotharii, Ludovico II. nempe Imper. Qui sane eius rei causa legatos, intercedente etiam Pontifice Romano, ad patruos misit, sed nihil aequi bonique obitinuit. Ius enim erat in manibus. Laudatur autem modestia Ludovici Secundi, quod hanc maximam iniuriam aequo animo ferre maluit, quam intestinum bellum movere, cum pernicie totius Rei publ. Christianae; maxime cum Saraceni in Italia foede grassarentur.

VI. LUDOVICUS Imper. singulare exemplum Clementiae posteris admirandae reliquit. Adalgiso commiserat ducatum Beneventaum. Is novas res molitus, ad Saracenorum Ducem se recepit, et tamen Ludovicus deprencanti non modo culpam remisit, sed etiam pristinae dignitati eum restituit. Verum Adalgiscus a perfidiae crimine quiescere non potuit, et rursus Imperator ab eo est circum ventus: de quo statim pluribus dicemus.

II. ACTA SAGATA.

I. Bellum contra Saracenos.

Varia bella Ludovicus II. cum Saracenis gessit. Nam cum illi Iraliam crudeliter vastarent, ingentes et validas undique peditatus, equitatusque copias congregavit, et cum exercitu circa annum Christi 866. in Italiam descendit: Contra Saracenos fortiter ac feliciter pugnavit, eosque, fratris sui CAROLI auxilio, ex agro Beneventano expulit.

II. Contra Normannos.

Non tantum Saracenos expulit Italia Ludovicus; sed etiam Franciam a Normannorum direptionibus vindicavit, eamque contra eorum irruptiones praesidiis firmavit.

III. Contra Adalgisum seditionsum.

Cum Ludovicus II. Imp. Saracenos ex agro Beneventano expulisset, eiusque exercitus magna ex parte peste et aliis morbis esset absumptus, defensionem Beneventi commendavit Adalgiso, Longobardo, Salerni Principi, qui Imperatore absente Graecorum promissis illectus, descivit ad Graecos cum omnibus Samnii, Campaniae et Lucaniae oppidis. Hanc perfidiam Ludovicus ulturus, cum valido exercitu in italiam rediit, oppida, quae defecerant, recepit: Capuam vero, quae repugnabat, obsidione trium mensium spatio ad deditionem, ut et Adalgisum manus dare, et in deditionem venire adegit. Sed astute ab eo circum ventus est Imperator. Nam persuasit Ludovico, ut milites, ad salutandos penates, cum tranquilla essent omnia, dimitteret. Quibus dimissis Ludovicum coegit iurare, se numquam Beneventi fines intraturum, neque huius iniuriae vindictam aliquando exacturum. Hanc rem indignam Lydovicus II. aequo quidem animo tulit, consilium tamen Pontificis Romani super ea re quaesivit: qui indicto Concilio, deliberationem, auditis Patrum sententiis, instituit: An, quod metu mortis Imperator perterrefictus iurasset, ratum habendum esset? et quas poenas Adalgisus luere deberet? In eam omnes sententiam iverunt, ut, qui hostili et perfido animo adversus Imperatorem egisset, hostis esset Imperii declarandus, et bello in ordinem redigendus. Sacramentum autem non esse, quod adversus Republ. suscipieretur, nec Ludovico obesse debere, quod salutis conservandae causa iurasset. Atque ita Ludovicus sacramento, quo se obstrinexerat, absolutus est. Ideo Adalgisus in Insulam Corcyram se recepit, ibique delituit, donec sequentis Pontificis intercessione in gratiam receptus est. Sigon. lib. 5. de Reg. It al. Regino lib. 20. Zonar. Tom. 111. Philipp. in chronic.

III. ACTAECCLESIASTICA.

I. LUDOVICUS pius et religiosissimus Imperator fuit, et in propaganda vera religione valde sollicitus. Nam in ea ab ineunte aetate fideliter fuit


page 843, image: s0915

institutus; in qua etiam ad extremum usque vitae halitum constans permansit.

II. LEO IV Imperatori Ludovico se subiecit, ab eo petiit iudices, et eorum sententiae se pariturum promisit. c. Nos si. caus. 2. q. 7. Nos si incompetenter aliquid egimus, et subditis iustae legis tramitem non conservavimus, vestro ac missorum vestrorum cuncta volumus emendare iudicio, etc. Excipit Bellarm. lib. 2. de R. Pont. cap. 29. resp. 6. Leonem se subiecisse iduicio Imperaterus discretivo, non coactivo. Sed verba intelligenda sunt cum effectu. Quorsum enim Legatos ab Imperatore peteret, si cognitionem duntaxat, non autem definitionem et exsecutionem illi tribueret? Adde, quod verba ista Leonis contrarium manifeste restentur. Omnia, inquit, negotia ita eorum legitimo terminentur examine, quatenus in posterum nihil sit, quod ab eis indiscussum vel indefinitum remaneat. Ubi discussionem et definitionem coniungit.

Populi conversi.

I. Scitharum sive Russorum classis ad Taurum montem Constantinopolim invasit A. C. 860. Sed tandem re infecta discedere coacta. At vero cum hoc modo multos transfugas et captivos secum abducerent, ex captivis postea religionem Christianam edocti sunt, et paucis post annis Russorum gens baptizata est. Cedrenus.

II. A. C. 865. Mirabili occasione Bulgares ad Christi agnitionem pervenerunt. Cum enim soror Principis Bulgariae captiva detineretur Constantinopoli, erudienda in fide Christiana, doctoribus Ecclesiae tradita, et baptizata est. Quae cum ad fratrem suum, Principem Bulgariae, redisset, saepe in colloquiis privatis commendavit fratri Religionem Christianam. Frater vero ipsius (sororis) dicta, tamquam amiles fabulas, contempsit: donec Dominus DEUS eius ditionem graviter peste et flamma alligeret. Quibus malis, cum nullum remedium humanum inveniretur, tandem Princeps ille ad Christum (quem antea contempserat) confugit precibus: cumque levamen malorum fentiret, ad Christum conversus et baptizatus est. vehementer autem illi restiterunt Sacerdotes et Magistri Religionis Ethnicae, et vulgi seditionem adversus Principem Bulgarorum concitarunt. Princeps autem ille, auxilio DEI munitus, hostium impetus sustinet: iisque caesis, victoriam reportat: et suis persuadet, ut Christi fidem recipiant. Zonar. tom. 3. Vincent. Spec. cap. 38. Cent. 9. cap. 2.

III. CAGANUS Hunnorum et Avarium Rex, infelici bello cum Bavaris implicitus, cum Bomiorum copiis imparem se videret, deditionem cum suis facere coactus est: et institutus in religione Christiana, baptizatus, Theodorique nomen consecutus est. Aventinus, Histor. Magdeburg. cent. 3. cap. 2.

III. EGRESSUS.

Cum Ludovicus imperium bene, et summa cum laude annos 19, et menses 10 administrasset, nullo herede masculo relicto, Mediolani diem suum obiit A. C. 875, et in aede Ambrosiana cum ingenti hominum luctus sepultus est. Onuphr. Frising. Chron. Philippi.

Prodigia.

I. A. C. 859. saevissima hiems fuit, adeo ut mare Adriaticum glacie concresceret, et pedibus Venetias ingredi liceret. Annales Fuld.

II. A. C. 860, die 23 Maii in festo ascensionis Christi terrae motus Constantinopolin ita afflixit, ut muri deicerentur. Cedrenus.

III. A. C. 873. Locustae Gallias depopulatae sunt. Deformes fuerunt adspectu, sena alarum regiminae habuerunt, pedes sex, dentes lapide duriores, ore lato, intestino distento: Duces suos praemittebant, loca visuros et metaturos venienti multitudini. Hae unius diei et noctis spatio omnia viridia in herbis et arboribus vastarunt; cum pervenissent ad Britannicum mare, vento demersae sunt. Aimoin. Annal. Fuld. Chron. Funccii.

IV. Paulo ante mortem Ludovici Cometa exarsit, quem omnes cum admiratione adspexerunt, et in Italia A. C. 874 sanguine de caelo pluit. Pantaleon. Chron. Funcii fol. 134.

V. IMPERATOR GERM. CAROLUS II, Cognomento CALVUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER fuit LUDOVICUS I, cognomento PIUS.

II. MATER fuit IUDITHA, posterior Ludovici Pii coniux; sicut in historia ipsius diximus.

II. Appellatio.

I. NOMEN fuit CAROLUS.

II. COGNOMEN fuit CALVUS, a capitis calvitie sic dictus.


page 844, image: s0916

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

I. UXORES. Duas habuit uxores.

PRIOR dicta HERMINTRUDIS: sed unde fuerit oriunda, nulla ab Historicis sit mentio.

POSTERIOR (quam aliqui priorem fuisse tradunt) fuit RICHILDIS, soror Bosonis, cui Carlus Calvus Hermingardin Ludovici secundi Imp. defuncti filiam in matrimonium collocavit, ac Provincia donatum Regem appellavit.

II. LIBERI.

I. Ex uxore Hermintrude quatuor suscepit filios, quorum nomina haec fuisse ab Historicis traduntur:

1. LUDOVICUS III, cognomento Balbus, qui titulum Imperatoris consecutus est, opera et studio Ioannis Pontificis Romani: de quo in sequenti historia dicturi sumus.

2. LOTHARIUS, quem immatura mors praeripuit, neque virtutibus neque vitiis nobilem.

3. CAROLUS, qui iam Rex Aquitaniae erat destinatus. Sed hunc ferocem iuvenem Albinus athleta in lucta humi prostratum, ignarus quisnam esset, ita atllixit, perfractodorso, ut mox exspirarit.

4. CAROLOMANNUS. Huic pater sacris initiato, sacerdotiisque locupletato, coniurationem in se facere conanti, sacrorum gradu deiecto, veniam impertivit: iactantemque mox, se propterea sacris amotum ut regni potens esset, tandem oculis privavit, et in vincula coniecit.

II. Ex uxore RICHILDE duos suscepit liberos, qui non diu in vivis superstites fuere. Tradunt etiam Historici, Carolum Calvum quoque siliam habuisse nomine IUDITHAM: sed an eam ex Hermintrude, an vero ex Richilde susceperit, non exacte annotatum est. Hanc filiam Carolus II. Edeluslfo Anglorum Regi nuptum dederat. Eam, mortuo marito, ad patrem revertentem Balduinus Arduennae saltuarius intercepit, excellentisque ac nobilissimaeformae amore captus, et ipse pulcherrimus, nec ignobilis, volentem an invitam, certe non consulto CALVO, toro sibi iunxit. Annal. Franc. Sigon. de reg. Ital. Chron. Philipp. Regino lib. 2. Sigebert.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Violenter et dolose CALVUS imperium occupavit. Ludovico enim secundo sine masculo herede defuncto, quam primum de Imperatoris Germanici fratris sui obitu cognovisset, exercitu comparato transiit Italiam, ut imperium Germanis ereprum transferret ad Francos. Qua re animadversa, Ludovicus Germanicus, ne sibi quoque defuisse videretur, Carolum, postea Crassum dictum, et Carolomannum, filios suos, magno cum exercitu misit, ut Italiae aditu eum prohiberent: quibus Carolus Calvus obviam profectus humaniter cos excepit, plurimos thesauros ipsis obtulit, promisitque se nihil amplius tentaturum, sed omnia Ludovici iudicio permissurum: atque ita filios Ludovici Regis Germaniae elusit: quid ad patrem redierunt. Carolus Calvus ergo Italiae populos in sua verba iurare fecit, Romamque progressus mense Decembri, in Natalitiis Christi Imperator proclamatus est. Sigon. lib. 5. dereg. Ital. Chron. Philippi.

II. Imperii administratio.

Nihil memoratu dignum tum in regno, tum in imperio gessit Carolus Calvus. Ac avarus, crudelis, et ambitiosus, superbus, et minax potius, quam fortis fuisse dicitur. Sequuntur igitur in ordine, 1. Acta Sagata. 2. Acta Ecclesiastica.

I. ACTASAGATA.

I. Bellum contra Britones.

I. Cum Britones Ligerim transirent, et Francorum sines crudelissime ferro et igne vastarent, CAROLUS, ut eos compesceret, magnum exercitum contraxit, et in ipsam Britanniam movit: sed turpissime continuo biduo victus, et tertio die clam castris egressus, fuga salutem quaesivit. Britones, spolitatis castris, multa praeda ditati sunt. Regino.

II. CAROLUS (tunc temporis Rex Galliae) cum Britones compescere non posset, ut corum incursiones coerceret, ROBERTUM Saxoniae Principem, de regno Galliae bene meritum, fecit Ducem regionum inter Ligerim et Sequanam: qui industria sua illas terras feliciter defendit. Idem.

II. Contra Pipinum et Carolum Reges Aquitaniae.

I. CAROLUS cum Aquitaniam eiusque partem occupare conaretur, PIPINUS, etsi adolescens, fortiter ipsum repulit, et acie vicit: in quo praelio multi Abbates et nobiles exparte Caroli ceciderunt. Annal. Fuld.

II. Tandem Carolus patrueles suos Reges Aquitaniae Pipinum et Carolum, quod totum Galliae regnum turbarent, per Duces suos cepit, et detonsos monasterio inclusit; Pipinum Suessione, et


page 845, image: s0917

Carolum Corbeiae; et Aquitanos invitos sibi subiecit. Annal. Fuld.

III. Contra Normannos.

I. Ann. C. 845. NORMANNI in Galliae regnum impetum fecerunt, et per Sequanam fluvium usque ad Parisios grassati sunt. CAROLUS Rex viribus impar, et a militibus imparatus, multa pecunia pacem redemit: qua re non tam aversa est Normannorum avaritia, quam allecta, cum viderent Regem et subditos imbelles, et regiones illas affluentes opibus. Iam aversi in Frisiam abeunt, et Hamburgum destruunt, et multum damni vicinis regionibus inferunt. Annal. Fuld.

II. A. C. 850. Normanni Duce Godefrido regnum Caroli iterum depraedantur, et Lutetiam usque adscendunt. Carolus Rex, impar tantis hostibus, petit a Lothario fratre auxilia; quae cum morarentur, sibi ipsi consulit, et Normannos istos in regnum recipit, quae regio postea Normannia dicta est. Ibid.

III. Normanni tandem A. C. 854, cum Galliam 20 fere annis vastassent, intestinis discordiis in Daniam revocati a suis, Gallias relinquunt: ubi se reliquorum dissensionibus immiscentes, adeo sese invicem attriverunt, ut de regia stirpe vix unicus puer superstes esset. Ibidem.

IV. A. C. 867. Normanni iterum in Gallias irruperunt, et fines Nannetum, Turonum, Pictonum populati sunt. Quibus Dux Aquitaniae Ranulphus, et Robertus fortissimus Procerum, Comes Andium, a proceribus Saxonum oriundus, Saxonum etiam a Calvo mercede conductorum auxiliis subnixus, obviam venerunt. Eius virtus, nobilitasque, et praeclara facinora parum profuere. Collatis signis in prima acie pugnantes occubuere, ceteri amissis Ducibus ad internecionem deleti. Andegavum victores hostes occuparunt. Britannorum rex Salomon (qui patri Herispero successerat) Francis Andegavumque obsidentibus auxilium contra hostes tulit. Clausi dederunt Calvo ex praeda ingentem vim auri: atque ita fide accepta, discessere. Abeuntibus etiam forum rerum venalium datum, miaora Francorum Rege animo concipiente. Regino. Annal. Franc.

V. A. C. 876, Rollo Danus cum Normannis suis in Galliam irruit, die 17 Novemb. et Carolum Imper. in tantas angustias redegit, ut ipsi Normanniam concederet, cum urbibus Rothomago et aliis. Hic Rollo postea baptizatus est, et Robertus appellatus. Ab hoc descendunt Reges Angliae hodierni, ut Rogerius scribit.

IV. Pellum contra Patrueles.

A. C. 876. Caroli Imper. frater Ludovicus Rex Germaniae vitam cum morte commutavit. Carolus, audita fratris morte, ut, ex clusis filiis eius, regnum Germanicum occuparet, primum Aquisgranum occupavit. Ludovicus patruelis, qui ex tribus fratribus medius erat, et periculo proximus, deprecatus est Carolum ne pergeret, pacemque petivit. Callide Carolus, suspendens responsionem de pace, struebat insidias Ludovico, quibus incautum opprimeret. Sed cum insidiis proditis Ludovicus periculum cognovisset, cum co congressus ad Andernacum, exigua militum manu magnum Caroli exercitum vicit, fugavit, et in castris Caroli omni eius thesauro potitus est: fugientem insecutus per Lotharingiam desertam a Francis, recuperavit amissa. Ita poenas dedit Carolus et iniustae avaritiae atque ambitionis, et moti belli non necessarii. Dimicatum est inter eos 7 Octobris, anno, ut supra. Richildis uxor Caroli, quae secuta erat maritum ad bellum, in fuga ex terrore peperit. Paulo post proelium advenerunt et reliqui fratres, qui gratulati sunt fratri ob victoriam, et amicitiam fidelitatemque invicem contra hostes iurarunt. Statim Carolomannus, assumpto fratre Carolo, cum exercitu Italiam invasit; cui Imperator occursurus, ad Veronam oppressus, et in fugam coniectus, aegre evasit. Annal. Fuld. Aimoin. Chron. Philippi.

II. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Carolus Calvus in religione orthodoxus, Princeps literarum amantissimus, et fautor eruditorum fuisse traditur.

II. Carolus Arabum libros curavit in linguam latinam transferri. Aimoin.

III. A. C. 845, in Gallia convocavit Synodum, in qua deliberatum est de Episcopo Rhemensi ordinando, vi Episcopatus post depositum Ebbonem decennio vacaverat: et tandem electus est HINCMARUS, vir eruditus, et Carolo familiaris. Frossard.

IV. A. C. 853. Carolus Suessione in Gallia Synodum celebrari iussit, ubi multi convenerunt Episcopi. In hoc Concilio Carolus decrevit, ut legati mitterentur, qui inspicerent res Ecclesiasticas, et iuberent instaurari loca sacra, et coenobia a Normannis eversa. Tomi Concil.

V. A. C. 855. Synodus celebrata Valentina a Caroli Calvo, inqua Gode scalci Scori errores de praedestinatione damnati sunt, et prohibitae monomachiae, veritatis inquirendae causa inter Francos olim institutae. Tomi Concil.


page 846, image: s0918

VI. A. C. 874. Normanni Andegavensem urbem occupant, sedesque ibi figunt, et inde reliquam Galliam vastant. Carolus urbem diu obsedit; sed tandem sumpta a Normannis pecunia obsidionem solvit, et ut Normanni religionem Christianam discerent, persuadet. Aimoin.

CAPUT III. DE EGRESSV.

SUpra diximus, quod Carolus Calvus bellum moverit contra patrueles, sed infliciter pugnaverit. Cum igitur post cladem acceptam ad colloquium Pontificis, Ticini habitum, venisset, Carolomannus patruelis, ductis in Italiam copiis, illud perturbavit. Et Carolus haud confidens Italis, cum per Alpes regredi vellet in Galliam, repentina febris illum invasit. Qua re permotus, SEDECHIAM Iudaeum, medicum (quem mire diligebat, cuique nimium fidei habebat) sibi adhibuit, atque ex eius sententia praesentis remedii gratia pulverem quendam veneno infectum hausit, et inde Cinisium montem adscendere coepit. Ubi vero locum, qui Brios dicitur, venit, ingravescente morbi magnitudine, et veneni saevitie conflictatus, coniugem Richildem, quae apud Mauriennam erat, accivit, atque in eius complexu post undecimum diem, quo venenum hauserat, die 6 Octobr. anno C. 877, animam efflavit, cum post parentem regnasset annos 37, imperasset annos duos. Sigon. de reg. Ital. Onuphr. Contract. Regin. Marian. Schaff.

USUS.

Cavendi sunt Iudaei. Quia sunt Christianorum hostes infensissimi. Et mirum, quod cum talis perfidiae Iudaicae aliquot exstent exempla, nihilominus non modo homines plebeii, sedetiam Principes et Reges Iudaeis (odio Christi et Christianorum flagrantibus) vitam suam credant.

APPENDIX de LUDOVICO REGE GERMANIAE.

QUia LUDOVICUS Rex Germaniae LOTHARIO I. LUDOVICO II. et CAROLO CALVO Impp. fuit su/gxronos et multas res notatu dignissimas gessit, nos in unum quasi fasciculum eius historiam (quam alii Historici sparsim tractant) redigmus, ut w(s2 en suno/fei cius res gestae cognosci possint.

CAPUT I. DE ORTV.

I. PATER fuit LUDOVICUS I. Imper. cognomento PIUS.

II. MATER fuit IRMINGARDIS, filia Ingrami Ducis Saxoniae, quae fuit prior Ludovici Pii coniunx, et mortua est A. C. 818, die 3 Octobris.

Fratres Ludovici fuere, (nempe ex Irmingarde, nam Ludovicus Pius statim sequenti post eius discessum anno, sibi matrimonio iunxit IUDITHAM, ex qua natus Carolus Calvus) LOTHARIUS et PIPINUS, quorum ille fuit natu minimus.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius dicta fuit HEMMA, natione Hispana, ex qua suscepit filios tres; 1. CAROLOMANNUM, 2. LUDOVICUM, 3. CAROLUM LUM cognomento CRASSVAM, qui postea Imperator factus, et unicam filiam, nomine LUDGARDAM, quae vitam caelibem egit in monasterio virginum ad Chiminum lacum Noricorum. Chron. Philippi.

II. ACTA POLITICA.

I. Regni occupatio.

I. Pater cum fecit Regem Bavariae anno Christi 817.

2. Cum Lotharius post mortem parentis occupato imperio iure successionis et nominationis omnia solus sibi vendicaret, et reliquos fratres co adigere vellet, ut Ludovicus Bavaria, Carolus Aquitania, beneficio suo et concessione contenti, a reliquo imperio abstinerent, sibique tamquam Imperatori parerent: Fratres indigne ferentes, se a iusta hereditate excludi, coniunctis armis bellum Lothario intulerunt, illumque duobus proeliis (uti supra dictum) vicerunt et profligarunt. Quare Lotharius bello fractus, pacis conditiones cum fratribus inire, regnumque cum iis aequali parte sortiri coactus est. In illa divisione Ludovico Germania (unde Germanicus dictus) cessit, cui annos circiter 33 praefuit.


page 847, image: s0919

II. Imperii administratio.

I. ACTATOGATA.

I. LUDOVICUS Rex Germaniae Erfurdiae conventum habuit A. C. 852. in quo constituit, ne praefectus in sua ipsius praefectura alterutriparti litigantium patrocinetur. Annal. Fuld.

II. Cum Lotharius Rex Lotharingiae LOTHARII I. Imp. filius diem suum obiisset, Carolus Calvus morte Lotharii audita, hereditatem eius invasit. Sed Ludovicus statim de occupata Lotharingia Legatos ad Carolum fratrem misit. Carolus qui tum potentiam fratris Ludovici metuebat, partem Lotharingiae Ludovico permisit. Quam ob causam convenerunt Flandersheimii in Belgio, regnumque Lotharingiae inter se diviserunt, et Ludovico accessit Trevirum, Utrechtum, Strasburgum, Metis, etc. Carolo veroaccessit Lugdunum et Frisiae tertia pars. Annal. Fuld. Const. Imper.

III. LUDOVICUS Carolomanno filio primogenito propter industriam quaedam seorsim tribuerat, ideo Ludovicus et Carolus fratres patri rebellant. Pater vero omni arte eos fovet, neregnum intestinis discordiis labefactaretur. Ipsis igitur etiam quaedam munuscula tribuit. Biennium fere post Ludovicus Rex comitia agit Francofurti A. C. 873. die 26 Ianuarii: ibi Carolus minimus filius, cum struxisset parenti insidias, mente movertur, et adeo insanire incipit, ut vix a sex alidis militibus teneri posset. Sanitati postea restitutus confessus est, quid conatus fuisset: hortatusque est fratres, ne unquam tale quid in parentem audeant. Annal. Fuld.

II. Cum LUDOVICUS II, Lotharii primi Imp. filius, Imperii gubernacula suscepisset, Ludovicus Rex Germaniae coram Legatis Pontisicis restituit ei Lotharingiae parsem, quae sibi obenerat, et iussit subditos ipsi (Ludovico II. Imp.) iurare fidelitatem. Aimoin.

II. ACTA SAGATA.

I. Bellum contra Parentem.

Supra in historia Ludovici Pii diximus, quod ille, postquam Imperio restitutus, regnum inter filios diviserit, et quidem huic Ludovico Bavariam, reliquum regnum in duas partes divisum Lothario et Carolo cog. Calvo, filiis, tradiderit. LUDOVICUS igitur cum pati non posset, suum regnum adeo angustis limitibus a parente desinitum, cum CAROLUS (qui tamen minimus fratrum erat) sibi praeferretur, et in amplissimum regnum esset collocatus, ex ercitum comparavit, et quae cis Rhenum sunt, suo regno subicere conatus est. Parens vero de his certior factus, exercitum in Thuringiam eduxit, et LUDOVICUM filium praelio victum fugavit, et non diu post vitam cum morte commutavit.

II. Contra Vandalos.

A. C. 844. LUDOVICUS Rex Germaniae Abodritos Vandalos rebellantes vicit, Regem novum occidit, et totam regionem sibi subiecit. Cum vero multis annis elapsis Vanali iterum se Regi Ludovico opponerent, Rexeorum vires adeo artrivit, ut omisso bello postea longo tempore pacistuduerint. Annal. Fuld.

III. Contra Sorabos.

Cum Sorabi A. C. 851. tumultuarentur, et Francorum finibus essent molesti, Ludovicus Rex per Thuringiam infines corum cum exercitu profectus, multis eos damnis affecit, et fame magis quam ferro domavit. Et postea contra cos continenter bella gessit Ludovicus, semperque felici victoria usus est. Ibid.

IV. Contra Bobemos.

I. Anno C. 848. Ludovicus Rex contra Bohemos profectus est: quo bello ita cos afflixit, ut legatos de pace mitterent. Annal. Fuldenses.

II. Cum Bohemi non multo post iterum tumultuarentur, Ludovicus Rex contra cos cum exercitu profectus A. C. 856, illos in deditionem acdepit. Ibidem.

III. A. C. 872. Ludovicus Bohemis bellum intulit quatuor exercitibus. Sed primus exercitus, quod de Duce creando dissentiret, susus sugatusque est. Alter vero exercitus cladem regerit; et reliqui etiam exercitusrem ex sententia gesserunt. Cumque, non longo tempore interiecto, Bohemi Regi rursus se poponerent, adeo vires corum attrivit, ut postea diu pacem coluerint. Annal. Fuld.

V. Contra Sclavos.

I. A. C. 855. Ludovicus Rex contra Sclavos exercitum eduxit: et quidem Duces corundem, cum se munitionibus tenerent, aggressus non est; magnas tamen ubique praedas egit, et in regnum rediit: Sclavi hisce cladibus irritati, Danubium transgressi, cladem, quantum potuerunt, regerunt. Annal. Fuld.


page 848, image: s0920

II. Anno Christi 858. Ludovicus Rex filium Carolomannum cum exercitu contra Sclavos misit: qui cum feliciter rem gessisset, domum rediit. Ibid.

III. A. C. 864. Ludovicus Rex iterum contra Sclavos profectus, ultra Danubium exercitum duxit, REgemque corum Rasticen in eas angustias adegit, ut obsides daret: inde Ludovicus in Germaniam reversus est. Ibid.

IV. A. C. 869. Sclavi Bavariam vastant multipliciter: quibus Ludovicus opponit praesidia: At illi inde deflectentes cum Sorabis Thuringiam aggrediuntur. Ludovicus igitur filium Carolomannum contra cos misit, qui exercitu Sclavos invasit, felici successeu contra cos pugnavit, spolliisque dives cum exercitu reversus est. Aimoin.

V. A. C. 870. Carolomannus iterum contra Sclavos perrexit, Zuendeboldum nepotem Rastici Sclavi in deditionem accepit, eumque carceri inclusit. Sequenti tamen anno datis obsidibus in regnum remisit. Zuendeboldus vero cum in regnum rediiset, fide rupta, ut ignominiam carceris ulcisceretur, exercitum Carolomanni securum et inopinantem invasit; Duces cepit, et milites fere omnes ad internecionem ceccidit. Carolomannus, ut suos liberaret, omnes Sclavorum obsides reddere coactus est. Annal. Fuld.

VI. A. C. 874. Sclavi iterum Ludovico Regi bellum moverunt: quibus Ludovicus occurrens ingenti praelio cos fudit, eorumque vires adeo attrivit, ut longo tempore paci studuerint Ibidem.

VI. Contra Carolum fratrem.

Defuncto Ludovico II. Imp. contentio exorta inter Ludovicum Germanicum et Carolum Calvum de regno Italiae occupando: ea spe tamen, ut qui armis Italiam occupasset, ea potiretur. Itaque Carolus Calvus Rex Franciae, itineribus quam potuit celerrimis, copias suas in Italiam ducit, ne scilicet inutili cunctatione agendi tempora consultando consumeret. Contra Ludovicus Germanicus, serius de hisce rebus certior factus, Carolum, postea Crassum dictum, et Carolomannum, filios suos, magno cum exercitu ad intercludendum ei iter missit. Sed hi blando a Carolo persuasi sermone exercitum dimiserunt, et ad patrem redierunt. Ludovicus igitur Rex, cum silii ita essent decepti, exercitu ingenti collecto Galliam invasit, eamque sibi subiecit. Hincmarus contra Episcopus Rhemensis omnes Episcopos Galliae exhortatus est, ut essent Carolo fideles. Nihilominus tamen magnam partem Galliae Ludovicus occupavit. Verum cum postea a statibus regni Gallici exoraretur, ut sibi parceret, nec stultitiam fratris in subditis ulcisceretur, Ludovicus ex Gallia recessit, et paucos post menses diem suum obiit. Aimoin.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. LUDOVICUS pius et religiosissimus Rex fuit, et veram religionem propagare summopere studuit.

II. Sclavi a Ludovico Germaniae Rege ad religionem Christianam conversi sunt A. C. 862, per Cyrillum et Merodium, qui Ecclesiarum Episcopatum erexerunt in oppido Vilegradensi. Unde vocati a Romano Pontisice, et correpti, cur sacra celebrarent lingua Sclavonica, responderunt: Quia scriptum est: Omnis Spiritus laudet Dominum. Psal. 150. V. ult. Belaeus. Chron. Funccii sol. 134.

Usus Elencticus.

Hinc patet gravissime errare Pontisicios, qui sacra in lingua latina Laicis ignota peragunt, in lingua latina cantant, baptismum administrant, etc. Nam si omnis spiritus laudare debet Dominum, ergo in LINGVA SVA, h. e. idiomate sibi nativo et proprio. Quia in lingua ignota nemo DEUM recte laudare potest. Alias namque daret sine mente sonum. Et similis esset aeri sonanti et cymbalo tinnienti. uti D. Paulus ait 1 Cor. 13. Huc pertinet elegans locus ex Epist. 1. ad Cor. c. 14. v. 8. Si incertam vocem tubadederit, quis apparabitur ad bellum? v. 9. Sic et vos, per linguam nisi signisicantem sermonem dederitis, quomodo intelligetur, quod dicitur? Eritis enim in aerem loquentes. V. 11. Si nesciero vim vocis, ero ei, qui loquitur, barbarus: et qui loquitur, apud me barbarus. v. 16. Si benedixeris spiritu, is qui implet locum indocti, quomodo dicturus est Amen ad tuam gratiarum actionem? Quandoquidem quid dicas, nescit.

III. A. C. 866. Bulgari legatum miserunt ad Ludovicum Regem Germaniae de contionatoribus mittendis ad propagandam religionem Christianam in Bulgaria: Ideo Ludovicus sequenti anno in Bulgariam contionatores misit; sed ibi tum invenerunt Episcopos a Pontifice missos, ideo hi in Germaniam redierunt. Annal. Fudl.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

ANno Christi 875, die 6 Iunii, Cometa apparuit, plus iusto scintillans, et longas comas proiciens, qui mortem Ludovici praetendisse videtur.


page 849, image: s0921

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Supra diximus, Ludovicum expeditionem suscepisse in Galliam: Inde autem reversus diem suum obiit Francofurti ad Moenum, A. C. 876, die 28 Augusti, anno aetatis 76, cum regnasset post patrem ann. 36. et 2. mens. Annal. Fuld. Philip. in Chron.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Sepultura. LUDOVICUS Rex Laureaci in agro Vangionum a silio Ludovico sepultus est. Ibidem.

II. 'Filiorum in Imperio successie. Successerunt in Imperio filii tres: Carolomannus, qui obtinuit Bavariam, Bohemiam, Moraviam, Austriam, Carinthiam: Ludovicus, qui obtinuit Belgium, Hassiam, Saxoniam totam, Thuringiam, Sorabos: Carolus Crassus, qui habuit Suevidam, Alsatiam, Lotharingiam. Iam quoque paucis subiungemus, quamdiu hitres fratres post parentem regnaverint.

1. CAROLOMANNUS Anno C. 879. paralysi correprus est, et usum loquendi amisit. Quapropteripse regnum ita deposuit, ut Carolo fratri Italiam, et Imperium traderet; Ludovico vero alteri fratri Bavariam, et Arnulpho filio Austriam, et Carinthiam. Et cum per totum annum paralyticus iacuisset, mortuus est A. C. 880, die 22 Martii, cum regnasset anos tantum tres. Annal. Fuld. Chron. Philippi.

2. LUDOVICUS coniugem habuit LUDGARDAM, ex qua suscepit filium Hugonem, qui cum pater Ludovicus A. C. 880, mense Martio, Normannos ad Schaldim fluvium vinceret, 5000 occisis, in eo praelio cecidit. Decessit autem Ludovicus A. C. 882, duodecimo Calend. Febr. cum triduo ante Cometa cum prolixa cauda exarsisset. Sepultus est Laureaci prope patrem, cum regnasset annos 6. Siggebert. Philip. in Chron.

3. Ad tertium Ludovici Germanici filium Carolum cognomento Crassum post Ludovicum Balbum tandem Imperium pervenit; de quo infra pluribus dicturi sumus.

VI. IMPERATOR GERM. LUDOVICUS III. BALBUS.

CAPUT I. DE ORTV.

Generatio.

I. PATER fuit CAROLUS CALVUS, Rex Galliae, postea Imperator.

II. MATER fuit HERMINTRUDA.

II. Appellatio.

I. NOMEN fuit LUDOVICUS, huius nominis tertius.

II. Cognomento dictus fuit BALBUS, quod linguae impeditioris et tardioris esset. Cuspinianus.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXORES habuit duas.

PRIOR fuit ANSGAR'DA nobilis femina, ex qua duos suscepit filios, LUDOVI CUM et CAROLOMANNUM. Quia vero hanc inscio patre matrimonio sibi iunxerat, tandem eam repudiare, et insuper iuramento confirmare a patre coactus est, quod eam numquam in thalamum reducturus esset; uti testatur Regino lib. 2.

Posterior dicta fuit ADELHEIDA, quam pater Carolus Calvus post repudiatam Ansgardam illi despondit. Hanc Ludovicus, cum decessit, gravidam reliquit: quae paulo postenixa peperit CAROLUM cognomento Simplicem, Regem Franciae. Philip. in Chron.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Ludovicus Balbus opera et studio Ioannis Pontif. Romani titulum Imperii consecutus est. Mortuo enim Carolo Calvo, et proceribus Romanis ad Carolum cognomento Crassum, qui cum fratre Carolomanno Italiam receperat, inclinantibus, Pontifice Ioanne refragnte, qui magis favebat Francis, Pontifex per seditionem captus est: Sed amicorum opera liberatus profugit in Franciam ad Ludovicum Regem: a quo cum esset humaniter exceptus, vicissim cum Imperatoris titulo remuneratus est, A. C. 878. mense Septembri, sollenni iureiurando adactum, se Eccelesiam, dum viveret, ab hostium et maximie insidelium oppressionibus defensurum. Sigon. lib. de reg. Ital. Engatius. Chron. Funccii fol. 275. Chron. Philippi.

II. Imperii administratio.

Quia dignitas arte confecta Balbo non fuit diuturna, (quippe tantum annum unum, et paucos menses Imperio praefuit,) pauca sunt, quae in Imperio memoratu digna gessit. Celebratur tamen simplicitatis, iustitiae, moderationis ac pietatis


page 850, image: s0922

nomine. Paci quoque sic studuit, ut ea nihil haberet prius aut potius. Idcirco patrueles suos Ludovicum et Carolum Crassum sibi conciliavit, et conveniens cum Ludovico apud Mursam A. C. 878. Ca'end. Novemb. pacem cum eis ita firmavit: Sicut inter patremmeum Carolum, et patrem vestrum Ludovicum regnum Lotharii divisum fuit, volumus ut ita ratum sit. De regno vero quod Ludovicus Imper in Italia habuit, quia nondumeius aliqua divisio inita est, quocumque modo illud tenet, ita teneat, donec convenienter ex communi amicorum consilio, quodaequius melius ve fuerit visum, statuamus. Interim amicitiam inter nos colamus, et contra Normannos (qui tum incursiones in Germaniam faciebant) alter alteri sit auxilio. Aimoin. Sigon. lib. 5. de reg. Ital.

CAP. III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. ANte mortem Ludovici Eclipsis Solis accidit A. C. 878. die 29 Octob. hora diei nona, quae tanta fuit, ut stellae apparuerint. Regino lib. 2. Sigebert. Castritius lib. 1. cap. 54.

II. Laudabile fuit institutum Ludovici Balbi Imper., quod paulo ante mortem, ut occasionem discordiae inter filios praecaveret, legatos cum corona, ense et reliquo ornatu regio ad Ludovicum filium in Galliam miserit, eumque Regem Franciae creari iusserit. Sigonius.

III. Cum Ludo vicus in morbu letalem incidisset, ac is quottidie ingravesceret (veneno enim infectus dicebatur) et uxor Adelheida gravida esset, spe ventris tutorem reliquit Odonem, Roberti Andegavensium Ducis filium. P. Aemyl.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

LUDOVICUS haec cum peregisset, et adornaret expeditionem contra Bernhardum, Marchionem Italiae, Compendii A. C. 879. 10 Aprilis, in Parasceve vesperi diem suum obiit, cum imperasset annum 1. mens. 6. dies 5. Chron. Philip. Schaff. Contract. Ursp.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Postmultas Procerum dissensiones, variosque tumultus, Ludovicus et Carolomannus, Balbi silii, Reges ab Episcopis consecrati sunt, regnumque administrarunt annos sex: Qui et Bosonem, ad spirantem ad regnum, represserunt, et Normannos ad Ligerim fluvium magnopraelio vicerunt: sed neuter diusuperstes fuit. Nam

1. LUDOVICUS, in venatione se oblectaturus, casu vulneratus est. Dum enim aprum inteificere tentar, a satellite, qui auxilium ferre volebat, in tibia vulneratur, ex quo vulnere die septimo moritur, A. C. 882. cum fere annos 4. regnasset. P. Aemyl. Chron. Philip. Musius lib. 11. fol. 96.

2. CAROLOMANNUS in equo ludibundus, dum refugientem domum puellam insequitur, impetu equi intra humile ostium illatus, corporis compagem solvit A. C. 885, cum post parentem regnasset annos sex. Succedit ipsi filius Ludovicus, qui, quod nihil ageret, nomen Ignavi accepit; Abduxit tamen hic monialem excoenobio, sibique connubio iunxit. Supererat adhuc frater Carolomanni, Carolus Simplex, puer sex annorum, qui suam portionem regni habebat, ciius tutor a proceribus regni constituitur Otto Comes Andegavensis Saxonicae nationis. Ibid. Aimoin.

II. Eodem anno, quo Ludovicus Balbus decessit, Normanni memorabili praelio Saxones vicerunt. Illi enim post Ludovicum Germaniae Regem defunctum (qui continenter contra cos bella gesserat, quemque metuerant) expeditonem in Germaniam susceperunt, quibus se opposuerunt (dum filii Ludovici albi in aliis rebus occupati essent) Saxonum Duces BRUNO et TANQUARDUS, aliique. Pugna accidit Calend. August. A. C. 879. prope Lunaeburgum, ubi Saxones victi multitudine hostium, internecione occisi sunt. Cum Ducibus perierunt simul 12 Comites, et 12 Episcopi. Annal. Fuld.

VII. IMPERATOR GERM. CAROLUS III. cognomento CRASSUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PROAVUS fuit CAROLUS MAGNUS.

II. Avus fuit LUDOVICUS I, cognomento PIUS.

III. PATER fuit LUDOVICUS, Rex Germaniae.

IV. MATER fuit HEMMA, nobilibus parentibus ex Hispania oriunda, quae pia multisque virtutibus praedita feminafuit.

II. Appellatio.

I. NOMEN. Dictus fuit CAROLUS, huius nominis TERTIUS.


page 851, image: s0923

II. Cognomento DICTUS crassus, a corporis scilicet habitudine.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius fuit Richardis, Scotorum Regis filia; ex qua, cum eam intactam reliquit, nullos procreavit liberos. Hanc autem Carolus Crassus ob conceptam falso de adulterio suspicionem repudiavit, cum per novennium eim in connubio habuisset. Illa deinde sacrarum Virginum coetui se dicavit, pieque in co admodum, et diu vixit. P. Aemyl. Sigon. Chron. Philipp.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Defuncto Ludovico Balbo, Carolomannus, Ludovici Regis Germaniae filius, haeres erat imperii. Sed quia paralysi correptus fuerat, et usum loquendi amiserat, CAROLO fratri Italiam et Imperium tradidit. CAROLUS igitur magnis itineribus in Italiam venit, regnumque occupavit. Boso autem (quem Carolus Calvus Ducem provinciae crearat) res novas moliri coepit, Burgundiam occupavit, et contemptis prae se Ludovici Balbi filiis, regem Franciae se creari fecit. Adversus hunc Bosonem Carolus Crassus sub praetextu auxilii ferendi Balbi filiis copaias suas in Franciam duxit, et devicto Bosone Gallos in sua verba iurare fecit. Et mox in Italiam reversus, a Iohanne Pontifice Romano coronam imperii accepit A. C. 880, in festo Nativitatis Christi, cum iam biennium fere Romano imperio praefuisset. Defuncto mox fratre suo Ludovico regno quoque Germaniae pottus est. Aimoin. Egnat. Chron. Funccii fol. 135.

I. ACTA TOG ATA.

II. Imperii administratio.

Carolus Crassus initio bene imperium administravit, eique omnia prospere successerunt. Verum cum tot regnorum Dominus, quaesitis artibus, factus esset; interim non magnam tuendi imperii rationem habuit, nimium confisus rebus scundis, suorumque consiliis., Unde eius auctoritas paulatim imminuta est, in Procerum odium incurrit, et tandem ab imperio deiectus est: sicut in c. 3. dicemus.

II. ACTA SGATA.

I. Bellum contra Bosonem.

A. C. 880. Carolus Crassus exercitum contra Bosonem, qui se ipsium Regem creaverat, eduxit, illumque Italia expulit. Aimoin.

II. Bellum contra Saracenos.

Eodem tempore Carolus a Pontifice contra Saracenos omnia praedae habentes, in Italiam evocatus est, qui cos tota Italia paucis diebus pepulit, illamque in deditionem suam accepit. Aimoin. Chren. Philipp.

III. Bellum contra Normannos.

Carolus Crassus, pacata Italia in Galliam adversus Normannos profectus, sed non eadem felicitate res gessit. Normanni enim, adiunctis Danis, Ambianorum, Attrebatum, Cameracensium, Morinorum, Menaliorum, Brabantinorumque fines populati, Leodium, Traiectum, Tungros, Coloniam. Treviros, Aquisgranum, aliasque urbes diripuerunt, caedeque facta incendiis vastarunt. Cum latius vagarentur, in Mediomatricibus CRASSUS eis occurrit A. C. 882. Postquam autem ingentes subortae essent tempestates, et grandine ingenti castra Caroli turbata essent, Normannis pacem obtulit, et ex hostibus non modo socios amicosque, sed et affines fecit, data Godesrido Regi in matrimonium Lotharii defuncti Regis Galliae filia, adiuncta dotis loco Frisia. Sed ne tunc quidem cessantibus Normannis, verum Rollone Duce Neustriam antiquitus dictam invadentibus, Carolus tandem anno C. 887. ita cum hostibus pepigit, ut foedere facto et societate inita, tradiderit eis partem Neustriae, quae ab Epta flumine ad Britones terminatur, et oceano Gallico clauditur, cuius regni caput est Rotomagum. Ab his novis colonis Normannia dici coepit, quae antea dicta fuit Neustria. Tunc quidem Normanni quieverunt; sed alii hac luculenta promotione illecti, finibus suis egressi, idem sequentibus annis tentarunt. Regino, Philip. in Chron. et alii.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Laudatur in hoc Principe religionis studium, et in literatos benevolentia, quos ad scribendum adhortari solitus est, inter quos Almannum, qui, ad imitationem Threnorum Ieremiae, clamitatem Germaniae et Galliae, a Normannis illatam, scripto deploravit, et Utilonem Mathematicum magnifecit. Egnatius, Victor. P. Aemyl.


page 852, image: s0924

II. Memorabile est et hoc institutum Caroli Crassi, quod primus ille annos Christi omnibus epistolis, libellis, et diplomatibus addi iusserit. Et hanc eius constitutionem posteri usu receperunt, et etiamnum nos sequimur. Aventinus.

III. Cum Normanni numeroso exercitu in Gallias essent progressi, Carolus Crassus pacem cis obtulit hac conditione, ut Christianam sidem colerent, et a vastationibus abstinerent. Statim igitur Goldefridus Rex Normannorum, et Rex Danorum Sigefridus, fidem Christi susceperunt, et baptizati sunt. Annal. Fuld. Histor. Magdeburg. cent. 9. c. 2.

CAPUT III. DE EGRESSV.

CAROLUS CRASSUS, cum ob adversos in bello casus, et iniquas cum hostibus pactiones, in odium, et contemptum apud Proceres venisset, morboque fractus, mente non constaret, nec corpore valeret, ipsi Imperium abrogarunt, et in eius locum Arnulphum Ducem Austriae et Carinthiae surrogarunt A. C. 887, mense Novembr. Quapropter ab omnibus desertus, inops consilii rerumque omnium, ad extremam egestatem redactus, stipemque ab Amulpho petere coactus est. Tandem ex maerore animi post sex hebdomadas remotionis ab Imperio Ann. C. 888, idib. Ianuarii, in pago quodam Sueviae diem suum obiit, anno imperii 8, mens. 7. Regino, Philippus in Chronicis.

OBSERVATIONES.

In hac porro relatione sunt advertenda tria.

I. Trium Imperatorum braxubio/ths2 sive vitae brevitas. Nam teritum hunc Imperatorem intra annos quatuor Occidentis imperium habuit. Quae tam crebrae mutationes, praeterquam quod hostium vicinorum, et Pontificum Romanorum audaciam et potentiam, vulgique licentiam confirmarunt, Imperium etiam ipsum ceu enervatum graviter afflixerunt, et commntatis animis, studiis ac moribus vulgi, sicut fieri in mutationibus solet, perturbationes ac distractiones pepererunt magnas. Non enim fiunt tales mutationes sine magnis calamitatibus publicis et privatis, sicut verissime dixit Xenophon: *pa=sai metabolai\ politeiw=n qanathfo/roi. h. e. Omnes mutationes mortiferae suzt rebus publicis. Nec minus incommodi est in gubernatorum crebra mutatione, quam si formae politiarum, legum et gubernationis innoventur, sicut vulgo dicitur: Novus Rex, nova lex. quod non tam de scripta lege, quam de Principum moribus intelligatur, qui saepe efficacius movent animos subditorum, quam leges ipsae. Sicut Oseae 4. v. 9. dicitur: Qualis populus, talis Sacerdos. et Claudianus inquit:

— — Non sic inflectere sensus
Humanos edicta valent, ut vita regentum.

Proverb. 28. v. 2. Inter poenas peccatorum generis humani recensentur crebrae mutationes Principum, ut nulli diu regnent, vel, ut multi discordes regnent, et alii alios pellant. Propter delicta terrae cito alii post alios fiunt Principes, et propter virum prudentem et intelligentem durabilius est Imperium. Apud Pausaniam exstat dictum in eandem sententiam: *ma/lista/ pws2 e(pi\ ptai/???masin e)qe/lei mega/lois2 proafairei=sqai to\n h(gemo/na o( dai/mwn.

II. AMICORUM INFIDELITAS, et CAROLI CRASSI CALAMITAS. Inconstantiae rerum humanarum exemplum CAROLUS CRASSUS praebuit evidentissimum. Nam ita de co scribit Regino: Carolus (inquit) corpore et animo coepit aegrotare: mense itaque Novemb. A. C. 887. Tiburias venit, ibique conventum generalem convocat: cernentes optimates regni, non modo vires corporis, sed etiam animi sensus ab co diffugere, \Arnulphum silium Carolomanni, ultro in regnum attrahunt, et subito facta conspiratione ab Imperatore deficientes, ad praedictum virum certatim transeunt, ita ut tridui spatio vix aliquis remaneret, qui ei saltem officia humanitatis impenderet, adeo ut de victu etiam fere desperaret, nisi Luidwertus Episcopus Tiburiensis (ubi in comitiis haec fiebant) ipsi de victu prospexisset, etiam Arnulphus etiam eius aulam suppeditatis sumptibus sustentasset. Erat res spectaculo digna, et aestimationis humanae sortis rerum varietate miranda. haec Regino. Agnoscamus igitur in persona Caroli Crassi, primum, verum esse dictum Mevandri: Felicibus omnes sunt cognati, sed Nulla fides unquam miseros elegit amicos. Deinde, quod fortuna plerumque cos, quos multis beneficiis oranavit, ad duriorem quendam casum reservet. Nam sicut antea secunda fortuna, rebus, ultra quam posset, affluentibus, tot tantque Imprii regna, sine laborum sudoribus et certaminibus Carolus Crassus attraxerat, omniumque regnorum avitorum Monarcha et Dominus factus, ita ut post Carolum Magnum, maiestate, potestate, divitiis, nulli Regum Francorum videretur esse postponendus: ita nunc adversa, veluti in ostentatione fragilitatis humanae deficiens, quae fortuna cumulaverat, cuncta inhoneste in momento abstulit, quae prospero arridens successu, quondam gloriose attulerat. Itaque recte exclamat Oedipus apud Senecam in Tragoed.


page 853, image: s0925

Quisquam ne gaudet regno? ô fallax bonum,
Quantum malorum fronte quod blanda tegit!
Ut alia ventos semper excipiunt iuga,
Rupemque saxis vasta dirimentem freta,
Quamvis quieti verberant fluctus maris:
Imperia sic excelsa fortuna obiacent.

Quo pertinet et illud Pausaniae latine relatum in Messenicis lib. 4. Hominum alacritatem plerumque in rebus gerendis nihilo vero minus fatum, quam calculos fluviorum limus, obruit. REcte ergo Plautus in Truculento scribit: Actutum fortunae solent mutarier: varia vita est. Nos divitem eum meminimus, atque iste pauperes nos. vertit sese rota vicissim.

Exempla huius inconstantiae fortunae, quod Reges e fastigio rerum deiecti fuerint, praeter hoc CRASSI exemplum exstant varia.

I. Dionysius Iunior Rex Siciliae, regno expulsus, Corinthi ludum aperuit; ibi multas variasque vitae vicissitudines expertus, tandem stipem ab hominibus petiit, tympanaque pulsando et modulando vitam exegit. Aelianus de var. histor. lib. 9. Plut. in Dion.

II. Perseus ultimus Rex Macedoniae A. C. 167, in pugna ad Pidnam captus ab Aemylio Paulo Imper., ab eoque in triumphum actus, vitam in carcere finiit. Livius, Plut. in Paul. Aemyl.

III. Richardus Angliae Rex a Duce suo Principe Lancestriae squalorem carceris perpessus, misereque mortuus est.

IV. Ludovicus, Uladislai Iagellonis filius, Rex Ungariae et Bohemiae, copiis suis ad oppidum Mohatzium, medio loco positum inter Budam et Belgradum, a Solymanni exercitu fusis et caesis, fuga salutem quaesiturus, in vicinae paludis lutulento gurgite depressus et suffocatus interiit, die decollationis Iohannis Baptistae Ann. C. 1526, 29 August. aetat. 20.

V. Xerxes, qui in Graeciam'duxerat exercitum decies centum millium hominum: post pugnam ad Salaminem parva cymba fugiens rediit in Asiam: et aliquanto post ab Artabano interfectus est.

VI. Pompeium Magnum fortuna tam gloriosum, clarum et magnum in omni vita fecerat, insine tam parvum et diminutum reddidit, ut una pugna Pharsalica, unaque hora, omnem iu universum gloriam, cum totius orbis Imperio, et ipsa vita, amiserit: cum ipsi in Aegyptum fugienti, iussu Ptolemaei Regis, ab Achilla perfide caput amputaretur: truncus vero marcidis scaphae piscatoriae reliquiis, in littore, a Philippo liberto suo funeraretur; erecta pala cum hac inscriptione: HIC SITUS EST POMPEIUS MAGNUS.

VII. Ioachim et Sedechias Reges Iudaeorum a Babylonicis captiviabducti sunt. Quorum ille, postquam per totos triginta annos captivus fuisset detentus, tandem in carcere missere vitam finivit. Hic vero adspexit quomodo liberi sui e medio sint sublati, eique postea iussu Nabuchdonosoris Regis Bbyloniae oculi eruti sunt, ut sic eius miseria maior facta sit. Ioseph. Antiq. Iudaic. lib. 10. c.

VIII. In hunc itidem catalogum recenseri possunt, Samson, Ionathan, Holofernes, Hannibal, Cicero, Demosthenes, Henricus IV, Carolus V, tam in morte humilis, quam in vita gloriosus. Quos omnes hic referre nimis longum foret. Unicam Regneri Daniae Regis historiam breviter attexemus. Nam integram qui volent cognoscere, ex Crantzio lib. 4. cap. 6, 7, 9, 10. Daniae: et ex Saxone lib. 9. petant.

Hunc quidem innumeris beneficiorum gradibus, a prima origine, dum vitali modo aura frui incepit, numquam interpelolante infortunio, divina providentia affecit. Thoram Sueonum Regis filiam pulcherrimam, superatis et caesis duobus horridis serpentibus, obtinuit. Norvegos sibi subiecit, Haraldum profligavit. Sorlum Sueciae Tyrannum occidit. Nec contentus tribus Regnis Aquilonaribus, Britanniam invasit, et in potestatem suam redegit. Ausus praeterea est Carolo Magno arma inferre. Inde ad Orientem pergens, Graeciae et Hellesponti Regibus superatis, Biarmis et Finnis devictis, Orcadibus debellatis, longe lateque dominatus est. Tandem reflante Fortuna ab Helle Britannorum Rege, antea devicto, victus, captus, et serpentibus devorandus obiectus est. In quoantro Epicedion sibi ipse, quo totius vitae suae cursum comprehendit, composuit et cecinit. Cui huiusmodi Epilogum fecit: Si suculae (tres filios suos intelligens) verris supplicium scirent, haud dubie perrupta hara opem ferrent.

Itaque recte DARIUS Rex Persarum suo magno periculo edoctus dixit: Breves et mutabiles sunt rerum humanarum vices, et fortuna numquam simpliciter indulget. Quint. Curt. de reb. gest. Alexandri.

His vero exemplis moniti magni Principes, cogitent esse DEUM, qui et procurat res humanas et imperia sustentat: Nec retineri imperia, aut felicem esse ac salutarem ullam gubernationem, sine praesentia et ope divina: Nec fiducia nostrarum virium aut potentiae quicquam tentandum aut moliendum esse; sed cum invocatione DEI, et exspectatione auxilii divini: quod ut peti exspectarique sirma side possit, causas etiam bellorum, consiliorum et actionum oportere esse pias, iustas et honestas.


page 854, image: s0926

Scitum enim est AESOPI responsum, qui interrogatus, quid Iuppiter in caelo ageret? Excelsa, respondit, deponit, et depressa extollit. Diogen Laert. Deinde vere dictum a Seneca advertamus in Thyeste:

Omne sub regno graviore regnum est.

Item:

Quem dies vidit veniens superbum,
Hunc dies vidit fugiens iacentem,
Nemo confideat nimium secundis.

III. CAROLI CRASSI PATIENTIA. Id memorabile est de Carelo, quod suam calamitatem patienter tulit, omnem spem consiliumque suum divinae dispensationi committens, (teste Regino) precibus ad DEUM fusis omnem fortunae acerbitatem leniit. Infelicitas ergo saepenumero prodest homini, eo, quod in rebus adversis docemur, quam incerta sit rerum humanarum conditio, et sola divini verbi consolatio vera et solida sit. Recte proinde scriptum accepimus; Multi, cum ratione futura praevidere non possint, patiendores demum intelligunt. Antonius serm. 70.

VIII. IMPERATOR GERM. ARNULPHUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. PATER. Arnulphus fuit CAROLOMANNI ex CARENTINA naturalis filius. Chronic. Philippi. Pantal.

II. Avus fuit LUDOVICUS Rex Germaniae.

III. PROAVUS fuit LUDOVICUS I, cognomento PIUS.

IV. ABAVUS fuit CAROLUS MAGNUS.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

DE posteritate huius Arnulphi diversae sunt auctorum sententiae. Plurimi scribunt, uxores cam habuisse duas. Primam AGNETAM filiam Imperatoris Graecorum in Oriente, quam duxerit cum adhuc Carinthiae ac Savariae Dux fuit. Et post hanc IUTTAM, quam alii LUDGARDAM appellant, filiam Guelphi Ducis Bavariae. Ex AGNETE sustulisse cum prodiderunt duos filios, Arnolphum sive Arnoldum, cognomento Malum, (sic dictum, quod plane impius homo fuerit, ac Diabolo se mancipaverit; quietiam in multorum conspectu vivum eum abstulit, eiusque cadaver in stagnum Schirense proiecit, uti testantur Munsterus in Cosmogr. fol. 773. et Bruschius) et Wernerum, Comites in Schiern: quorum Arnulphus parer est Palatinorum ad Rhenum et Ducum Bavariae. Ex Iutta vero Ludovicum quartum, in imperio successorem, et filiam Lutgardam.

Habuit et Arnulphus filios naturales plures: Senebaldum (quem alii Zuendeboldum vocant) ex Helingarda concubina, cui attribuit Lotharingiam, quae, illo a regulis Lotharingiae obtruncato, postea saepe mutavit Dominos. Nam et Franci interdum armis, interdum beneficio et concessione Imperatorum eam obtinuerunt: et his amotis, successerunt alii, donec multiplici partitione in pliures discerpta partes, plures est sortita dominos.

Habuit et Rapoldum filium conditorem stirpis Andechsianae in Bavaria, ex qua nati Comites, qui postea diu tenuerunt ducatum Istriae et Meraniae, cum Voitlandia. Item filiam Bertham, quae nupsit Luthardo Comiti Clivensi, ex qua natus Balduinus, huius nominis secundus, in ordine undecimus Comes Clivensis. Chron. Philipp. Pantal.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

I. Postquam Carolus Crassus e fastigio rerum deturbatus erat, successio imperii ad Arnulphum delata est. Etsi autem Arnulphus Carolomanni (ut supra dictum) filius fuit nothus, dignus tamen ob memoriam Carolomanni visus, qui Imperator eligeretur: ut verum agnoscamus illud Sophoclis apud Stobaeum serm. 196. (/*odeno/qos toi=s2 gnhsi/ois2 i)/son sqe/nei. *a(/pan ga\r to\ xrhsto\n gnhsi/an e)/xei fu/sin. h. e. Nothus, seu naturalis, si probus est, aeque ut legitime natus valet. Omne enim utile ingenuam habet naturam. Quocirca Euripides in Androm. non dubitavit asserere; *polla/kis2 de/ toi chra\ baqei/an ghn= en i/khse spora\: *no/qoi te polloi\ gnhsi/wn a)mei/nones2. h e. Saepe arida seminatio vincit pinguempterram: et multi nothisunt praestantiores legitimis. Quod non eo fine dixerimus, quasi illegitimos concubitus probemus, imo cos velut rem omni iure divino et humano prohibitam damnamus. Sed divinae gratiae ac virtutis vim consideramus, quod abiectos et contemptibiles etiam DEUS respiciat, evehat et extollat, quicumque gratiam misericordiae eius implorant.

Simile exemplum habemus in Iephtah, qui fuit filius mulieris meretricis, attamen a Proceribus Gilead eligitur in Principem, ac fortiter et feliciter rem gerit. Iudic. 11. v. 1. et seqq.


page 855, image: s0927

II. Cum Arnulphus Guidonem Pseudo Imperatorem vicisset, Romamque vi occupasset, a Pontif. Roman. Formoso honorisice exceptu, Imperator coronatus et inauguratus est A. C. 896, postquam novennium fere Imperio praefuisset.

II. Imperii administratio.

II. ACTA TOGATA.

I. Arnulphus consensit, ut Otto Roberti (qui Dux exercitus Francorum adversus Normannos fuit, sicut supra diximus) filius regnum Franciae administraret nomine regio, usque ad annos pubertatis Carolis Simplicis, Ludovici Balbi silii, Caroli Calvi nepotis. Otto enim, cum inter ceteros proceres regni virtute et auctoritate praecelleret, administrationem regni susceperat, ne tamen quid contra voluntatem Arnulphi, contrave quam deceret praestantem Heroem, occupasse regnum videretur, ad Arnulphum se contulit, et honesta oratione se excusavit, ut scribit Aventinus lib. 4. Annal. Prohibeat me EEUS, inquiens, ne corum incommodo, quibus prodesse debat, meam comparem dignitatem. Non sum tam praeditus ambitione; maius est regnum fastidire, si verum fateri volumus, quam accipere. Et paulo post: Si per te regnare licet, utar beneficio tuo, et adbo operam, ne sim ingratus: Si aliud tibi placuerit, malo pace tua tranquillo otio procul a Republ. aulaeque strepitu perfrui, quam te invito regnum obtinere. Hac sua modestia obinuit, ut regnum Franciae suae fidei atque tutelae committeretur. Verum ea res causam praebuit iis conspirationibus, quibus postea praetextu iuris hereditarii Carolus Simplex a Ruperto fratre Ottonis (qui Anno Christi 898. in morbum prolapsus, suasit Gallis, ut Carolum, ad quem regnum ordinario pertinebat, regem agnoscerent, et mortuus est die 3 Ianuarii) oppugnatus est, co usque, donec Ruperti posteritas regnum Carolinae stirpi ademptum in se transtulit, ac ita ad alienos prorsus ac peregrinos pervenit; postquam id (regnum Franciae) tenuissent posteri Caroli annos ducentos trigintaseptem. Aventinus, Chron. Philip. Chronic. Belg.

II. Modo diximus, quo Otto prorex in Gallia, ut eam pacifice haberet, fidelitatem Arnulpho iuraverit. Idem fecit etiam Rudolphus et Berengarius, quibus Imperator, quae sibi sumpserant, concessit, quod exercitum tum temporis (facta enim haec sunt statim postquam ad Imperium pervenerat) non haberet. Atque ita regnum Caroli Crassi in plurimas partes laceratum est.

III. ARNULPHUS Imper. ut se amicitiis muniret, amico suo Zuendebaldo Duci Moraviae, homini non satis bonae fidei, A. C. 890. donavit regnum Bohemiae: quo facto, insido huic amico potentiam auxit, et ad rebellionem vires addidit. Sigebertus.

II. ACTA SAGATA.

I. Bellum cum aemulis Imperii.

I. ORTUS.

ARNULPHUS dum rerum potitus est, magni tumultus in Italia et Gallia excitati sunt, ipseque varios Imperii aemulos habuit. Nam

1. BERENG ARIUS, e Longobardicorum Regumstirpe oriundus, Dux Veronensis, qui Ducatum Foroiulianum regebat, se Regem Italiae fecit.

2. GVIDO filius Lamberti, Dux Spoletanus, ab Italiae ordinibus Rex quoque designatus est.

3. RUDOLPHVUS filius Conradi occupata Burgundia etiam se Regem appellavit, qui in Italia regnavit annis 50.

4. LAMBERTUS silius Guidonis, et LUDOVICUS filius BOSONIS in Gallia Galliam Belgicam et Provinciam sub regio titulo occuparunt.

Atque exinde adeo tristia fuisse tempora scribit Sigonius l. 6. de regibus Italiae, ut nulla alia tetriora ac foediora fuisse, vel Principum nequitia, vel populorum infamia, in tota antiquitate reperiantur.

II. PROGRESSUS.

Quamquam ergo BERENGARIUS regnum Italiae amicorum ope sine certamine occupabat, et GVIDO ad regnum Franciae capessendum prosiciscebatur: tamen et hic repulsus abstinuti: et ille a confoederato suo (Guidone,) post aliquot acceptas clades, regno expulsus est. Berengarius igitur regno exutus, et exul ad Arnulphum in Germaniam profectus auxilia sibi dari petiit, et acceptas ab Arnulpho copias, duce Suendebaldo Arnulphi filio, in Italiam adduxit; sed iuvenis imperitus auspiciis infelicibus nihil rerum gessit. Siquidem animo in periculis exercitato non fuit. Addunt etiam quidam, quod Guido data magna vi pecuniae Suendeboldum corruperit, in suasque partes traduxerit. Quare FORMOSUS Papa cum a Saracenis urgeretur, et Arnulphus in Italiam venire non posset, GVIDONEM Regem Italiae Imperatorem creavit A. C. 891.


page 856, image: s0928

atque ita iam duo simul fuere Imperatores, alter creatura Pontificis Guido, alter a statibus Imperii electus Arnulphus. Hinc Guido tanta superbia elatus est, ut LRMBEATUM filium suum Caesarem seu successorem sibi designari effecerit, eumque a Formoso Papa coronari siverit. Nec vero Berengarius destitit occasiones regni amissi recuperandi quaerere. Rursus ergo ad Arnulphum A. C. 893. reversus, suam calamitatem exposuit, precibusque obtinuit, ut ipse Imp. in Italiam transcenderet. Movit Arnulphum, quod manentibus discordiis intestinis Italia potiri et Imperii titulum adversus Guidonem adipisci haud magno admodum negotio posset, coque consilio Berengarius rem ursit. Itaque Arnulphus, (cum insuper Formosus Papa legationem ad cum miserat, ut in Italiam veniret, et Romam ex faucibus Guidonis, qui magnum praesidium Romanis imposuerat, eriperet) copiis collectis, veni in Italiam A. C. 894, et capta Bergamo, Comitem urbis exempli prodendi causa ad portam suspendio strangulari iussit: Et exindeterrore ceteris iniecto, Mediolanenses, Papienses et Placentini confestim ei se, praemissis nuntiis, tradiderunt, sic animum inducentes suum, convenire, si bene consultum velis, timere fortunam, ne quando incidat infortunium. Sic terrore universo ppulo Italiae iniecto, cum nec hostium paucitatem, nec suam multitudinem discernere posset, totam regionem occupavit. Annal. Fuld. Sigon. Baron.

III. EGRESSUS.

I. ARNULPHUS Imp. recuperata Italia BERENGRAIO regnum bona fide restituit. Annal. Fuld. Sigon. Quod notabile exemplum modestia est in Arnulpho, qui amico potius integra conscientia benefacere, quam suae voluit utilitati consulere, recte secum reputans, quod pudore, modestia, et iustitia civilis societas conservetur.

II. Deinde Arnulphus A. C. 896. primo vere Romam movit, quam Agiltrudis coniux Guidonis valido praesidio obtinebat. Ideo Leoninam urbem (quae et civitas nova Roma vocabatur) obsidet, quam et capit hac occasione: Excitus e latebris clamore tumultuque militum lepus, urbem versus cursum arripuit. Hinc milites Arnulphi toto temere agmine concito insequi cum coepissent, cursuque et clamore acrius deterrerent, Romani milites huius rei ignari, Urbem eo impetu peti veriti, cui se longe impares propter defendentium inopiam arbitrabantur, pari consensu desertis moenibus, ad terram, qui in propugnaculis stabant, se submisere. Milites occasione freti, sellis equorum et veterinorum ad moenia in cumulum aggestis, per eas, nullo reluctante, in moenia cvasere, Leoninamque Urbem (primaria nunc est haec urbis regio) nullo negotio ceperunt. Ideo Arnulphus a Pontifice Formoso toties e Germania evocatus honorifice excipitur, et Imperator coronatur. Arnulphus contra aliquot Romanorum Principes, qui Formosos molesti fuerant, capitis damnat, et civibus fidelitatem sibi iurare iubet, hac formula: quod numquam vel Lamberto vel Agiltrudae matrieius, vel paerte, vel clam, cam tradere velint. GVIDO enim Pontificis Imperator, cum Arnulpho Imper. viribus impar esset, fuga sibi consuluerat, et in fuga vomitu sanguinis repentino oppressus interierat. Sigebert. Gemblacensis in Chron. Sigon. lib. 16. de reg. ital.

III. ARNULPHUS post occupatam urbem Leoninam Agiltrudem cum Lamberto obsedit Spoleti: a qua callide circumventus est: uti plenius infra in cap. 3. dicemus.

II. Bellum contra Normannos.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

Normannorum in Gallias et Germaniam irruptio, et Christianorum persecutio. Normanni A. C. 891 in Gallias et Germaniam irruptionem fecerunt, et in Christianos horribiliter grassati sunt: in Castello ad sanctum Loth (quod expugnaverant) contradatam fidem Episcopum Constantiensem trucidarunt. Et Wormatiam usque progressi, eam in deditionem acceperunt, destruxerunt, omnesque cives in ea occiderunt: Inde Moguntinum Episcopum Sunderheldum cum plurimis aliis interfecerunt. Sigebert. Regino l. 2. Mar. Scotus.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

ARNULPHI adversus Normannos expeditio, eiusque victoria. Cum Normanni Christianos orthodoxos ita persequerentur, et Burgundiam Galliamquelonge lateque vastarent, tandem A. C. 891, mense Septembri, Arnulphus ipse contra cos profectus, cum iis in ripa Mosae conflixit, illosque ita ceceidit, ut ex innumerabili multitudine ipsorum vix unus evaserit, qui nuntium cladis acceptae afferret. Bellum caelitus administratum est, siquidem centum milibus paganorum prostratis in hac pugna, vix unus de Christianis (Arnulphi militibus) cecidisse repertus est. Ann. Fuldens. Egnat. Appendix S. Aurel. Vict.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

SVENDEBOLDI Regis Lotharingiae declaratio. Arnulphus post reportatam a Normannis victoriam, victor rediit in Lotharingiam, cui Suendeboldum naturalem filium praefecit. Inde


page 857, image: s0929

Longobardiam invasit, eamque recuperavit: uti supra diximus. Chron. Philippi.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. ARNULPHUS Imp. primo Imperii sui anno Synodum Moguntiae convocat. In ea omnes tam Episcopi, quam Laici admonentur, ut emendatione vitae poenas divinas, quae a paganis et malis Christianis impendebant, avertant. Admonetur etiam ipse Imperator, de suo officio recte administrando. Sacerdotum vexatores anathemate feriuntur. Exiguntur etiam in hac Synodo decimae: et praeterea nugae Pontificiae de Monachis et Monialibus repetuntur. Regino. Sigebert.

II. A. C. 895. ARNULPHUS Imp. Triburiae Synodum indixit. Convenerunt (praeter Abbates et Monachos) Episcopi duo et viginti, plaerique Germani In ea Synodo Bremensis Episcopatus ademptus est Episcopo Hamburgensi, et Coloniensi adiudicatus. Ac inter alia multa decretum, ut sepulturam mortuorum nemo vendat, et ne quis laicus, uti vocant, intemplo sepeliatur. Sigebert. Crant.

III. Anno C. 896. STEPHANUS Pontifex Roman. mortuus est, post cuius obitum schisma in eligendo Pontifice ortum. Nam Comitum Tusculanorum factio primo Scrgium: altera factio deinde Formosum, Portuensem Episcopum, Pontificem declaravit. Formosus, ut ab iniuriis Sergii tutus esset, Arnulphum ex Germania occultis literis evocavit, spe tituli Imperatorii consequendi proposita. Quapropter nulla interposita mora venit Arnulphus in Italiam, et Romam vi occupatam ingressus, Sergium urbe expulit, omnesque eius factionis homines interfecit. Et dum Formosum Pontificem confirmasset, ab codem Imperii Coronam gratitudinis ergo accepit. Sigon. lib. 6. dereg. Ital. Crantz. Mar. Scot.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

ARNULPHI adversus Lambertum expeditio. Supradiximus, Arnulphum totam Italiam recuperasse, Leoninam Urbem in deditionem accepisse, Guidonem vero in fuga interiisse. Quare Imperator cum quindecim diebus Romae fuisset, movit in LAMBERTUM Guidonis filium, quem pater Caesarem creari curaverat, expugnatoque Spoleto, arcem Camerinam, quo cum matre aufugerat, obsidione cinxit. Sed mater Lamberti Agiltrudis, astuta femina, dum sefiliumquesuum viribus Imperatoris impares agnosceret, ad alias artes adiecit animum. Corruptis enim Arnulphi ministris, poculumei amatorium propinavit. Quo exhausto Arnulphus in veternum incidit, atque profundo sopitus somno ad tertium diem usque stertisse scribitur. Philipp. in Chron. Sigebert. Auentinus.

II. Arnulphi in Germaniam reversio. Tandem cum expergesacto paralysis linguam ac partes inferiores resolvisset, videreturque non diu superstes fore, rem bene et fortissime coeptam relinquere Arnulphus coactus, in Germaniam reductus est, insequente cum a tergo, et exercitum carpente Lamberto.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Mors ipsa. Cum ARNULPHUS aeger animo et corpore in Germaniam esset delatus, ac veneni vehementia totum corpus putrefactione incurabili infecisset, fqeiri/asis2 etiam accessisset, A. C. 899, erumpentibus toto corpore, atque intestina crodentibus vermibus, misere exstinctus est, cum imperasset ann. 12. et aliquot dies. Chron. Philip. Aventin. lib. 4. anna!. Hanc poenam ipsi divinitus immissam quidam tradunt, quod Ungaris claustra Germaniae aperuit, et cum posset, Moravos in ordinem non redegit.

Quippeaccepimus hoc genus poenae abominandum divinitus sceleatis Principibus imponi solere, ut, qui se indignos Maiestate Imperii praebuissent, in summo dolore et foetore vitam finirent. Sic Antiochus Epiphanes, 2 Machhab. c. 9. v. 9, 28. Herodes Ascalonita, Ioseph. lib. 17. antiq. cap. 8. Herodes Agrippa, Actor. 12. v. 23. Cassander Antipatri filius, qui Alexandri Magni matrem et filios interfecit, Pausan. in Boeot. Lucius Sylla, erodente se ipso corpore, et supplicia sibi gignente periit, Plin. 11. natur. hist. c. 33. Sic Maximinus Imp. Christianorum persecutor putredine pediculorum ex auribus, ore, naribusscaturiente periit:uti in historia eius diximus.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Sepultura. Mortuus est Arnulphus Oetingae in Babvaria, sed inde cadaver Ratisbonam delatum est, ubi sepulchrum eius ostenditur in templo ad D. Emeranum. Chron. Philip. Sabin. Aventin.

Velius tale de co Epigramma composuit:

Normannos vicit, sed non animalia tetra,
Aquibus, ut quondam Sylla, peresus obit.

II. Filii Ludovici in Imperio sucessio. Post mortem Arnulphi silius eius septennis communi procerum consensu Imperatorelectus est: uti statim dicturi sumus.


page 858, image: s0930

IX. IMPERATOR GERM. LUDOVICUS IV.

CAPUT I. DE ORTV.

I. PATER fuit ARNULPHUS Imp.

II. MATER fuit IUTTA, filia Guelphi. Ex hisce parentibus natus est Ludovicus IV. circa annum Christi 892.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius dicta fuit MATHILDA, (quam alii LUDGARDAM vocant) filia LUDOLPHI, Ducis Saxoniae, soror BRUNONIS et Ottonis Magni. Hanc Ludovicus IV. adhuc iuvenis sibi matrimonio iunxit, verum nullam ex ea suscepit sobolem. Atque ita Caroli M. sitrps in hoc Ludovico, qui sextus a Carolo fuit, exstincta est: de quo plenius in cap. 3. dicemus.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Post mortem Arnulphi Optimates Franciae convenerunt in oppido Forcheim, et ludovicum IV, filium Arnulphi septennem, Imperatorem designarunt, eique dederunt tutores, Othonem ducem Saxoniae, et Hattonem Archiepiscopum Moguntinum; Ducem vero militiae generalem et custodem pacis Luitpoldum Bavarum elegerunt. Romam autem Ludovicus non venit, et a Pontifice numquam fuit coronatus; Nam et Italia bellis ardebat, et in Germania res perturbatae Imperatoris absentiam non ferebant. Regino. Aventinus. Chron. Funccii.

AXIOMA.

Magnacerte ratio suadet, ut dum Principes sunt im puberes, et, quod vident, et agunt, non intelligunt, tutores habeant, quorum fide et auctoritate regantur.

Unde Lacedaemonii eos, qui alterius tutelam curamque suscipiebant, prodi/kous2 appellarunt, h. e. patronos, qui causam pro aliquo bona fide, et secundum iustitiae legem defendunt et dicunt. Alex. ab Alex. lib. 6. gen. dier. c. 10. Et unc tutor loco domini, quantum ad providentiam pupillarem attinet, Lureconsultis esse dicitur.

I. ACTA TOGATA.

II. Imperii administratio.

Hic Ludovicus, quia puer adhuc ad Imperii gubernacula adscendit, propter aetatem non multa notatu digna ab eo gesta sunt; nihilominus tamen quantum in eo fuit, magnam Rei publ. curam gessit, eiusque salutem quaesivit.

II. Ludovicus, Imp. Italiae, Papiae privilegia et statuta Regum Aistulsi, Desiderii, Adalgisi, item Caroli Magni, Ludovici Pii, Lotharii, Ludovici, Caroli Crassi, Arnulphi, Guidonis et Lamberti, data et concessa, anno Christi 901. die 1 Iulii confirmavit.

III. A. C. 906. Ludovicus Retwilae in Comitiis ritum manumissionis per excussionem denrii de manu illius iuxta legem Salicam sanxit.

II. ACTA SAGATA.

Huius Ludovici IV. tempore omnia miseriis et perturbationibus variis plena fuere. Divisio regnorum sub Arnulpho facta perduravit, atque intestinae Principum discordiae Saracenorum vires confirmarunt, et Ungaros in Italiam et Germaniam attraxerunt.

I. Dissensio in Germania.

Prima dissensio in Germania coepit ex insolentia Zuendeboldi (qui et Senebaldus vocatur) filii nothi Arnulphi Regis Lotharingiae. Nam cum ille multa proterve, multaque effeminate atque iniuste faceret, sierique permitteret; subditorum in se odium concitavit omnium, omnesque ab ipso ad Ludovicum IV. defecerunt. Atque dum hanc defectionem ulcisci cupivit, omnia intestinis malis completa sunt; sed tandem in bello adverus ipsum suscepto anno Christi 900, die 13 Augusti, caesus occubuit. Regino.

II. Dissensio in Francia Orientali.

Deinde in Francia Orientali seditio ex levi causa orta est maxima. Nam Albertus, et eius fratres Adalbertus, et Henricus, Comites Bambergenses, (alias Papenbergenses) electo Rudolpho Episcopo Wurtzburgensi litem moverunt de iure praecedendi, quasi propter familiae praestantiam maius sibi ius competeret. Episcopus ergo Wurtzburgensis, nihil cedens de sua magnisicentia, fratres suos Eberhardum et Gebhardum in auxilium vocans, itemque Conradum Ducem Hassiae et Franconiae sibi adiungens, bello decertare, remque armis decernere voluit: in quo praelio Henricus periit, et Adalbertus,


page 859, image: s0931

vivus captus, iussu Gebhardi securi percussus est. Et Eberhardus ex altera parte inter caesos vulneratus, cum esset repertus, domum delatus, non diu vixit. Albertus vero fuga sibi consuluit. Sed mox collecits copiis Rudolphum Episcopali dignitate privavit et eiecit, atque Eberhardi liberis omnes possessiones ademit, dissimulatione pervulgata, quod Gebhardum armis petere vellet. Sed occasione sumpta Conradum ducem Hassiae et Franconiae improviso obruit et trucidavit A. C. 905, die 27 Febr. Proinde cum haec res mali exempli maiores turbas dare posse viderctur, Ludovicus IV, Imp. cognatus Conradi, iratus Alberto, eum citavit, mense iulio, ut rationem redderet de tot commissis facinoribus: cumque comparere nollet, in contumaciam adversus eum processum est, et Ludovicus Imp. collectis copiis Bambergam, arcem Alberti, obsidione cinxit. Sed cum diutius obsidionem toleraret, fraude et machinatione Hattonis Episcopi Moguntini hominis versutissimi Albertus in potestatem Ludovici pervenit. Siquidem Hatto sub fidem amicitiae Bambergam venit, et se effecturum spopondit, si modo in colloquium Imperatoris venire vellet, ut salvus et incolumis Bambergam reduceretur. Hac oratione inescatus Albertus, fidem Hattonis secutus, ex arce sua discessit, recta ad castra Ludovici profecturus. Cum autem paululum ab arce secessissent, dixit Hatto; Satius mihi esse videtur, ut sumpto primum ientaculo ad castra Imp. eamus. Quod cum utrique placuisset, in arcem reductus ALBBRTUS ab Episcopo, Laute et benigne eum tractavit. Profecti sunt deinde ad Imperatorem Ludovicum in castra: et mox Albertus iussu Ludovici in custodiam detrusus, et postridie, lata in eum sententia capitali, in conspectu rotiusexercitus, manibus post terga revinctis, ad locum supplicii deductus, securi percussus est: frustra fidem Hattonis implorans: omnesque eius possessiones fisco adiudicatae sunt. Quod cum iniquum iudicaretur, et contra datam sidem fecisse diceretur Episcopus: sophistice facinus excusavit, quasi promissum suum exsolvisset in hoc, quod Albertum in arcem suam incolumem reduxisset, cum ex itinere ad ientaculum sumendum eo rediisset, et quia semel tantum promiserat, eum se restituturum, frustra de side violata queri. Hic Hatto tandem iustas luit poenas. Nam fulmine ictus, eiusque corpus in Aetnae montis voragines a Diabolo delatum est, hac voce in aere resonante: Sic peccata lues, sicque ruendo rues. Regino. Aventin. lib. 4. Annal. Fulgos. l. 7. cap. 3. Crantzius lib. 2. Metrop. cap. 25. et lib. 3. cap. 4.

III. Hungarorum in Italiam et Germaniam irruptio.

Hungari, imperante Ludovico IV, velut quidam ignis exundans, peragrarunt Germaniam et Italiam. Hanc audaciam huic genti attulit intestina Principum discordia. Illis quidem fortiter se opposuit Ludovicus, sed infelici successu puguavit. Nam,

I. Cum Hungari A C. 901 in Bavariam impetum facerent, Ludovicus Imp. iis in Germania occurrit, eosque primo praelio vicit. Sed victor in insidias praecipitatus, et magna clade affectus est. Ideo Hungari Bavariam, Sueviam et Franciam longe lateque vastarunt. Ursperg.

II. A. C. 902 Hungari ex Pannonia egressi Italiam ingenti clade affecerunt, Transpadanas nobilissimas civitates, cunctaquein Lombardia, caede ac incendiis pessundarunt: vindices praedae ad unum trucidati sunt, Episcopus Vercemensis in fuga deprehensus, ab Ungaris occisus, et thesauris, quibus abundabat, spoliatus est. Regino.

III. A. C. 907. Ludovicus Imp., cum Hungari Bavariam vastando ac depopulando nullum finem facerent, ingenti exercitu contra eos profectus est, et ad Danubium in Bavaria prope oppidum Ansburg congressum cum illis, continuo trium dierum praelio certatum est, a quinto Iduum Augusti usque ad tertium Idus, tandemque victus et fugatus perdidit praecipuam et florentissimam partem nobilitatis Germanicae. Cecidit in eo praelio praetera alios praestantes Principes Ludovicus oriundus ex Caroli magni prosapia, pater Arnolphi et Bertoldi, ad quos referunt originem Ducum Bavariae et Palatiorum ad Rhenum. Victores exinde Hungari, et hac victoria elati, nemine illis resistente, Germaniam fere totam peragrarunt et devastarunt. BURCHARDUS Landgravius Thuringiae, cum in Thuringiam quoque venissent, A. C. 908, praelio cum ipsis congressus, prope Isenacum victus et trucidatus est. Hungari victoriam adepti, omnia incendiis et caedibus vastarunt, captivosque crudelissime tractarunt. THURINGIA autem, cum BURCHARDUS nullos reliquisset heredes, a Ludovico data fuit Ottoni Saxonum Duci. Schafnab. Chron. Philip. Aventin.

IV. A. C. 910. Ludovicus Imper. iterum contra Hungaros profectus est, sed infeliciter pugnavit. Ideo Principibus Hungarorum, extrema necessitate rerum pressus, magnos obtulit thesauros, ut pax fieret, et certo tributo annuo excursiones hae, et vastationes, inhiberentur: quod tandem impetravit. Ibidem.


page 860, image: s0932

CAPUT III. DE EGRESSV.

LUDOVICUS IV, Imperator, cum parum feliciter bellum cum Hungaris gessisset, et propterea in contemptu viveret, ex animi aegritudine in morbum diuturnum prolapsus est, diemque suum obiit Ann. C. 912, decimo Kalendas Februarii, cum imperasset an. 12, et annos natus esset vix novendecim. Sepultus est Ratisbonae in templo D. Emerani prope patrem. Chron. Philip. Sigeb. Schaff. Ursperg. Auentin.

NOTA.

In hoc Ludovico IV. defecit plane stirps Carolina, quae annis CXI rebus praefuerat. Appian. Regine. Onuphr. Sigebert. Chron. Philipp. Volaterranus. Humana ergo omnia labuntur et fluunt: nec cuiusquam hominis res tam bene positae sunt et fundatae, ut nihililli procedente tempore timendum sir. Quod potest esse documento, nulli rei fidendum esse, cum videamus tot varietates tam volubili orbe circumagi.

AXIOMA.

In multis familiis hoc accidit, ut tertius aut quartus haeres fuerit ultimus.

EXEMPLA.

I. Imperium Germanicum fuit penes hac quatuor gentes, Francos, Saxones, Suevos, Austriacos. Post LUDOVICUM IV, Imp. Arnulphi filium, trinepotem Caroli Magni, Imperium, quod virtutesua pepererat et stabilierat Carolus, de illa familia excidit, et ad Saxones transiit.

II. Saxonum gubernatio rersus cum HENEICO CLAUDO, Henrici Aucupis, primi ex hac familia Imperatoris abnepote, ex Henrico filio, quem Ottoni III, eiusdem Aucupis abnepoti ex ottone Magno, consentientibus suffragiis electum, surrogarant Imperii Principes: cum eo (inquam) qubernatio finita rediit ad Conradum Francum, cognomento Saliquum, filium Hermanni Ducis Francorum.

III. CONRADI Saliqui posteri possessionem Imperii retinuerunt, et Maiestatem huius fortiter defenderunt, usque ad Henricum V, abnepotem Conradi: Quo sine liberis exstincto prosapia Francica intercidit: Suevica ad fastigium Imperii evecta crevit.

IV. Ex hac gente Conradus III. filius Friderici Ducis Sueviae, in Hohenstauffen/Primo Imperium adeptus, id in fratris filium, et ex hoc natos propagavit, terminaturque in Alphonso.

V. Suevis de fastigiodeiectis, summa rerum devoluta est ad Austriacos, qui etiamnum ad Imperii gubernacula sedent.

X. IMPERATOR GERM. CONRADUSI. CAPUTI. DE ORTV.

UT nihil certi de CONRADI origine et familia affirmare habeam, facit Scriptorum discrepantia. Nam aliqui perhibent, Patrem eius fuisse CONRADUM Comitem Franciae natum patre Arnulpho Imp. ex eadem, qua Ludovicus IV Imp, matre. Negant id alii. Quibus non immerito et ego assentiripossum, siquidem plerique historici testantur, quod stirps Carolina planc in Ludovico IV Impdesierit.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXOREM habuit Conradus Placentiam, Ludovici Regis Germaniae siliam, ex qua nullos suscepit liberos, Chron. Philippi.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Defuncto Ludovico IV Imper. Principes imperii convenerunt, omnesque ottonem Ducem Saxoniae, eo quod rebus gestis, summa prudentia et sanguine esset nobilissimus, Imperatorem sibi exoptarunt. Otto vero cum senecta invalidus esset, excusatione aetatis usus, onus Imperii modeste deprecatus est, et Conradum ducem Fran ciae Orientalis, virum strenuum, et multis bellis exercitatum, ut eligerent, suasit et commendavit, dignum adserens, qui Imperii habenas teneret. Principes igitur bono consilio paruerunt, et CONRADO, quod virtute praestarer, Imperium detulerunt. Sigeb. Chron. Philip. et alii.

II. Imperii administratio.

Hic Imperator fuit Princeps strenuus, animique magnitudine ac robore, pietate et Moderatione excelluit. Verum magna exercendae vittutis ei occasio cumulate oblata est. Nam tot undique adversitates eum exceperunt, ut suo exemplo nos doceat, vere dixisse Diocletianum Imperatorem: difficillimum esse recte imperare. Ut plane isto voto opus non sit; Materiamque tuis tristem virtutibus opta. Nam,

I. Proceres Bavatiae crearunt sibi Regem


page 861, image: s0933

Arnulphum, qui socieratem inivit cum Hungaris, seque Imperatori Conrado opposuit. Sed Imperator bellum contra eum suscepit, regno exutum in exilium pepulit, ceterosque Principes in ordinem redegit. Ursp.

II. Deinde proceres Germaniae fortissimi et potentissimi quique, inter quos fuere Arnulphus cognomento Malus, Dux Bavariae, Giselbertus Lotharingiae, et Burchardus Sueviae duces, relicto Conrado, Carolum posthumum ex Gallia accersiverunt Regem. Sed eos omnes repressit conradus, partim vi, partim consilio atque prudentia. Et quidem fratres duos Giselberti Ducis Lotharingiae Eringerum et Bartholdum bello captos securi percussit. Ac proinde maguo hoc acerbitatis exemplo reliquos in officio continebat. Aventin. Const. Imp. Chron Philippi

III. Seditiosis quoque se adiunxit Henricus Auceps (qui postea Imperator factus) Ottonis Ducis Saxoniae (cuius supra mentionem fecimus) filius. Atque eo res rediit, ut CONRADUS opera Hattonis, Archiepiscopi Moguntini, hominis fraudulentissimi, Henrico vitae insidias strueret, per torquem aureum, quissic adornabatur, ut et Henricum (si res successisset, ipseque non praemonitus fuisset) caperet, eumque occideret. Inde res inter Conradum et Henricum longe deterioreloco fuerunt, quam antea, et ortum est bellum funestissimum inter Saxones atque Francos: ita ut prope innumerabilis multitudo caderet. Cum enim Conradus Imp. Henricum Mersburgi obsiderer, Henricus exercitu collecto obsidionem solvit, et Eberhardum fratrem, Ducemque Imperatoris, tanta clade vicit, ut de hac victoria proverbium factum sit, (teste Aventino) ubi tantus infernus inveniriposset, qui tot Francos caesos caperet. Tandem vero Conradus animi sententiam de Henrico prorsus immutavit, quod nempe ex inimico factus duis amicus, imperiique successorem elegerit: de quo in cap. 3. plenius dicemus. Sigebertus, Nauclerus, Aventinus.

IV. Cum omnia civilibus bellis arderent, Hungari A. C. 914 irruptionem in Bavariam fecere, non contenti annuo tributo, cum Ludovico IV, olim pacto. Quare Conradus Imp. contra eos exercitum eduxit, illosque bis praelio vicit, ut recedere coacti sint, Hungari igitur converterunt se in Italiam: ubi Berengarius Rex metuens saevitiam et multitudinem eorum, ne progrederentur, prohibuit, non vi et armis, sed muneribus, magna pecunia pacem mercatus. Regressi ergo Hungari ex Italia, et denuo A. C. 917 Germaniam adorti, primum Saxoniam, Thuringiam, et Franciam, deinde Rheno transmisso, Lotharingiam et Alsatiam, Basilea eversa, horribili grassatione percurrerunt, et Conradum ad pacem quibuscumque conditionibus redimendam aunua pensione adegerunt, Chron Philip. Aventinus.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. CONRADUS cum in morbum incidisser, diemque fatalem sibi adesse praesentiret, vocatis ad se Principibus Imperii, auctor suasorque fuit, ut HENRICUM Aucupem Ducem Saxoniae pulico bono Imperatorem eligerent: simul etiam Sceptrum, Coronam, et ceter a ornamenta per fratrem Eberhardum, antequam decessit, ad Henricum misit, adductus admiratione insignis sapientiae, et fortitudmis Henrici: quod hunc unum erigere, afflictas peneque collapsas Imperii, et contra barbaras gentes patriam vindicare posse, ex iis consiliis et conatibus didicisset, quos cum hostem eum habuisset, fuerat expertus. Regin. Sigebert. Schaff. Ursp.

II. Deinde fratri suo Eberhardo persuasit Conradus, ut quantumvis copiis militaribus, et splendore honoris praestaret: tamen uni Henrico cederet, eique praesens praesenti insignia Imperii deferret, seque ei commendaret, testatus, quod rei pub. gloria fato quodam ad Saxones commigrasset. Aventin. 4. ann. Et Eberhardus consilium fratris secutus, insignia Imperii Henrico detulit, En sapientiae verae haud vulgare exemplum in praeclaro Duce! qui, abiecta imperandi cupiditate, haec sua vota absolvit; ut, sine curis improbis medioctia possidens, vitam absque damno et omni malo ageret. Non cupio, inquit, imperium, nec opto; sed liceat mihi paucis rebus contento, sine omni malo vivere. Gradus enim regiminis dicitur grandis honor, sed grave pondus est. Unde Bernhardus: Quid est honor, nisi onus? Quid est porentia, nisi calamitas? Quid sublimitas, nisi naufragiosa tempestas? Quis potest esse in honore sine dolore? Quis est in praelatione sine tribulatione? Quis in dignitate sine vanitate? Prout refert Valerius in lib. 7. de illo Rege subtilis ingenii et consilii. Cui cum esset traditum diadema, priusquam capiti imponeret, retinuit diu ipsum, et considerans ait: O nobile sertum magis, quam felix! quaniis sollicitudinibus, et periculis plenum es tu? Hinc recte inquit Augustinus: Nihil laboriosius, nihil difficilius, et nihil periculosius, quam praeesse. Quare Eberhardus prudenter fecit, quod sua sorte contentus, dignitatem


page 862, image: s0934

Imperii non affectarit, sed eam Henrico Aucupi lubens concesserit. Sic Valerius lib. 7. de Cornelio Scipione refert, quod cum ei Hispania sorte venisset, dixerit, se nolle illuc ire, adiecta causa, cum, quid recte faceret, nesciret. Non enim se reputavit virum luculentum et sufficientem tanto honori et periculo.

USUS.

Commendandae sunt in CONRADO tres virtutes, quas ante exitum vitae declaravit.

I. GRATITUDO erga OTTONEM. Cum enim Conradus plus apud se valere memoriam benesicii, ab Ottone, patre Henrici, accepti voluerit, quam ut ulla iniquitas seu iniuria eius virtutem vinceret, grata huius exemplimemoria nobis esse debet.

II. CLEMENTIA erga HENRICUM Ducem Saxoniae. Magnum antiquae ac singularis virtutis exemplum Conradus Imperat. posteris admirandum reliquit, quod Henrico Duci Saxoniae, non solum culpam coniurationis remisit; sed et illum successorem sibi elegit, et proceribus Imperii commendavit. Vere ergo clementiae memoria diuturnior est, quam quae ab armis venit gloria, maioremque benignitas morum parit securitatem, quam quae omnia miscet vindictae inconsulta cupiditas.

III. PRUDENTIA in Successore eligendo, quod nempe salutem publicam privatae praeposuerit, (sicut antea dictum est) idque iuxta Axioma Politicorum:

SALUS REI PUBLICAE SUPREMA LEX
ESTO.

Nam pulchre inquit Aristoteles: Oportet, inquit, publicorum publice exercitationem fieri, et simul non debet quisque civis se suum existimare: sed omnes civitatis. Particula enim civitatis unusquisque est. Cura autem singularum particularum Rei publ. nata est ad curam totius. Petr. Greg. Tholos. lib. 3. de Republ. cap. 5. pag. 198.

Exempla.

I. Elegans hoc loco habemus exemplum in CONRADOI, Imper., eiusque fratre EBARHARDO, quorum uterque salutem publicam privatae anteposuit: uti ex dictis patet.

II. THEODOSIUS MAGNUS Imp., cum Arsenio viro doctissimo filios in disciplinam tradidisset, sempiterna memoria dignum, et vere imperiale illud verbum proloquutus est: Si tales se praebituri essent, ut mores vitamque suam ad disciplinam et Leges DEI componerent, propensum se fore, ut eis Imperium in manus tradat, ad civium et subditorum commodum et utilitatem accommodatum: Sin minus, conducibilius esse, ut sic privati vitam agerent, quam doctrina nulla cum periculo imperarent. Niceph. Calisth. lib. 12. cap. 23. Histor. Eccles.

III. HADRIANUS Imper. in Senatu frequenter dicere solebat, se sic gesturum Principatum, ut sciret rem populi esse, non suam privatam. Dion.

IV. QFABIUS Consul Roman. Patri ad se in castra venienti, non modo non assurrexit, nec obviam profectus est: sed et ex equo descendentem inclamavit, (intelligebat enim se Consulem esse;) Quia patriae potiora sunt iura, quam parentum. Nam cum Magistratus et patriae, et totius publicae moderatiopis curam gerant; quis dubitet, vel ampliores illis, quam patribus, honores habendos esse? cum etiam sacrosancti censeantur: et vitae habeant necisque arbitrium. Iohan. Iov. Pontan. lib. 5. de Obed. pag. 40.

II.*t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

CONRADUS Imper. hisce rebus constitutis, placide diem suum obiit A. C. 919, anno imperii 7. Aventin, lib. 4. Annal. Schaff. Contract. Trith.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. SEPULTURA. Cadaver Conradi in monasterio fuldensi honorifice sepultum est.

II. HENRICI in Imperio successio. Supra diximus, quod Conradus Imp. insignia Imperii ante mortem Henrico Duci Saxonum per fratrem Eberhardum miserit. Oblatum igitur Imperium Henricus acceptavit, et a Principibus in Imperio est consirmatus. Ita Imperium a Francis ad Saxones devolutum est, qui ceu ex afflatu divino receptis animis, dilapsa et aliquoties direptionibus exspoliata, devastataque caedibus, rudera recollegerunt et instaurarunt. Haec considerantes, cogitemus de perpetua DEI in imperiis praesentia, deque iustitia eius, et immensa misericordia ac honitate. Punt DEUS iusto iudicio totas gentes et Principes ipsos collisionibus inter se regnorum mutuis Principum caedibus, et terrarum devastationibus, Rursus cum interitura regna videntur, producit aliquos praestantes vitos ordine, qui aut res labantes fulciant ac sustentent, qut collapsa restituant, ut conservetur societas humana, Eccelesiae causa: quales fuerunt; Henricus Auceps, Otto I. Otto II, Otto III, Henricus Sanctus, et Conradus Salicus.

Consideremus et causas mutationum, Non casu, sed certo DEI consilio., translatio Imperii ad gentem Saxonicam facta est. Siquidem ille transfert


page 863, image: s0935

regna non tantum de gente in gentem, sed etiam de stirpe in stirpem, cum propter peccata hominum, aliasque causas, tum ne somniemus, regna posteris necessario deberi lege et iure successionis. Ideo quod maiorum virtute acquisita primum, et ad iisdem longa annorum serie possessa sint et administrata. Haec opinio multos impulit ad bella non necessaria, in quibus perierunt saepe totae familiae: Sicut et Reges Francicifrustra cum Saxonibus de recuperatione Imperii contenderunt, et tandem amiserunt utrumque, et tota eorum posteritas deleta est.

Dehac translatione Imperii a Francis ad Saxones ROSVIDA, virgo monialis Coenobii Gandersheimensis eruditissima, (quae tempore Ottonis Magni vixit) tale Epigramma composuit:

Postquam Rex regum, qui solus regnati in aevum,
Per se cunctorum transmutans tempora regum,
Iussit Francorum transferrinobileregnum
Ad claram gentem Saxonum, nomen habenten
A Saxo per duriciem mentis bene firmam:
Flilius Ottonis, magni Ducis et venerandi,
Scilicet Henricus suscepit regia prima
Iusto pro populo moderamine sceptra regendo.

DYNASTIASECUNDA SAXONUM.

XI. IMPERATOR GERM. HENRICUS cognomine AUCEPS.

CAPUTI. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER fuit OTTO, Dux Saxoniae, evi principes, Ludovico IV. Imper. defuncto, propter insignem prudentiam, qua pollebat, regnum obtulerunt, sed ille per gravem aetatem sese excusavit, Imperiumque ad CONRADUM I. Ducem Franciae Orientalis, consentientibus Francorum, Saxonum, et Germanorum procerum suffragiis, transtulit, et eodem anno, nempe A. C. 912. Imperii Conradi primo, vitam cum morte commutavit. Sigebertus.

II. MATER fuit LUDGARDA, filia Arnulphi Imp. Unde patet, quod dicti Imperatoris nepos fuerit.

II. Appellatio.

I. NOMEN est HENRICUS, huius nominis primus.

II. Cognomen AUCEPS, sic cognominatus, quod per totam vitam aucupio et venatione mirisice delectabatur, et eo ipso tempore, cum ei a Duce Eberhardo fratre Conradi primi Imp. insignia et ornamenta Imperii afferrentur, aucupio intentus erat. Huc pertinet pulchrum Epigramma Sabini:

Fallere quod volucres lagueis viscoque solebat,
AUCUPIS auscupiinomen ab arte tuli.

CAPUT II. DE FROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

I. Uxores.

UXores HENRIEUS Imp. habuit duas.

I. PRIOR dicta fuit HATBURGA, Comitis Oldenburgensis filia, Haec post obitum prioris Mariti monialis facta est, sed Henricus Auceps eam e coenobio eductam matrimonis sibi iunxit. Postea autem cum ea divortium fecit, persuasus a Sigismundo Halberstadensi Episcopo, quod non posset eam in coniugio retinere, quoniam DEO consecrata esset. Quod ex superstitione Papistica ortum traxit, Nam in Papatu pro magno habetur peccato, Monialem in uxorem ducere.

II. POSTERIOR fuit MECHTILDIS, filia DIDERICI Comitis in Ringelheim/quae fornosissima, piissima et religiosissima femina erat.

II. Liberi.

I. Ex PRIORE uxore unicum tantum tulit filium, nomine Danckwerdum.

II. EX POSTERIORE coniuge octo suscepit liberos, tam masculos, quam foemellas.

I. Masculi hi fuere.

1, CTTO, qui patri in Imperio successit.

2. HENRICUS, cognomine Rixosus, cui Otto, post mortem Bertoldi fratris Arnolphi, tradidit ducatum Bavariae, filiis Arnolphi, Hermanno et arnolpho, exclusis a Ducatu, sed donatis parte Bavariae, titulo Comitum in Schtern/ qua contentos


page 864, image: s0936

esse oportuit usque ad Ottonem Witelsbachium, conditorem, ex eadem prosapia, stirpis Comitum Palatinorum ad Rhenum, et Ducem Bavariae.

3. BRUNO. Hunc Otto frater fecit Archiepiscopum Coloniensem.

II. Foemellae, fuere quinque.

I. MECHTILDIS, quae Abbatissi Quedlinburgensis facta.

II. GERBERGA, quam Henricus pater Giselberto duci Lotharingiae dedit in uxorem: quae coniunctio effecit, ut Franci a Lotharingia abstinerent, quam bello erant repetituri.

III. ADELHEIDA. Hanc pater despondit Hugoni Magno, Comiti Parisiorum; Haec Hugonem Capetum gcnuit.

IV. RIXA, Rudolphi Ducis Bavariae, Arnolphi filii, Comitis Altorfii, Ravenspergae et Ambergae, uxor, et Comitissa Ebersteinensis.

V. Quinta, quae ad Historicis non nominatur, nupta fuit Comiti de Eberstein in Suevia. Chron. Hedionis. Chronic. Saxon. Pomeran. Chron. Spangenb. Philipp. Schafnab.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Supra diximus, quod CONRADUS I. Imper. moriturus, Imperium occidentis, multis modis laceratum, et tot caedibus ac grassationibus funestum et miserabile, tradiderit Henrico Aucupi, adductus admiratione virtutis et sapientiae, qua Henricus excelluit, quod hunc solum xollapsis rebus opem ferre, et imperium erigere ac fulcire posse confideret, ipsique per fratrem Eberhardum insignia et Imperii ornamenta miserit. Henricus ergo oblatum imperium acceptavit, et a Principibus Germaniae et Franciae, Frislariae, acclamante omnipopulo, in Imperio confirmatus est. Cum autem hunc honorem declinare non posset Henricus, coronationem tamen ab Episcopo non admisit, cum se indignum tanto honore iudicaret; Satis est, inquit, me, divin a annuente gratia, vestrague pietate, Regem dici: tanto honore nos in dignos arbitramur. Sit penes eosunctio, qui meliores esse cupiunt: hac sumus appellatione contenti. Atque his dictis, manus in caelum elevavit, et DEO se commendavit. Inde ingens a populo excitatus est clamor. DEUS te custodiat: DEUS te iuvet, tibique adsistat! Cusp. Siquidem unctio signum est extrinsecum, et publici honoris sollenniter delati testimonium. Quem titulum seu honorem Henricus nisi rebus praeclare gestis titulo tenus suscipere noluit. nam, *pa=s2 lo/gos e)sti\ma/taios, o( mh\ teteles1me/nos e)/rgw| h. e. Omnis sermo, omnisque adeo titulus inanis est, nisi opere persiciatur. lib. 11. Epigr. Graec.

II. Imperii administratio.

II. ACTATOGATA.

I. Hic Imperator imsignibus virtutibus, utpote animi magnitudine, moderatione, mansuetudine, humanitate, pietate, prudentia atque felicitate excelluit. Inde etiam summa cum laude imperium administravit, cum non solum collapsas res Germaniae instauravit, sed et imperium plurimarum regionum adiectione amplificavit, Ecclesiamque propagavit, et munivit, atque instruxit utrumque accurate, ut non sit dubium, et vocatum eum esse divinitus ad Imperium, et gubernatum atque adiutum.

II. Henricus Imperator Marchiones instituit:

1. Danorum Rege Germone devicto, huic genti Marchiam Sclesvicensem in Cimbrica Chersoneso opposuit praesidio firmatam, quod ad arma revertentem cohlberet atque arceret. Hic Marchionatus tamen postea in Episcopatum mutatus est. Crantz.

2. Henricus, expugnata urbe Brandeburgo, sive arce Brenni, Henetorum urbe primaria, constituit MARCHIAM BRANDEBURGENSEM: qua de re ita scribit Crantz. Vandal. lib. 3. cap. 6. In nostris (inquit) annalibus nomen Marchionum non legitur ante primum Henricum Saxonem Romanorum Regem, qui primus, domitis Danis, ad oppidum Sclesvicum, cum eo transtulisset Saxonum Coloniam, imposuit regioni Praesidem, quem appellavit Marchionem, et illi regendos tuendosque regni limites provinciam imposuit, quasi Duci limitaneo, Inde quoque cum ordinata per illum prudentissime Saxonia, constituisset, qui agros colere, qui sequi tenerentur militiam, cum quintum quemque, quatuor in agris remanentes, sumptibus et armis expedirent, illumque durante militia alere iuberentur: vires, quas perinde in Ungaros comparaverat, primum in Vandalos statuit exercere, tirocinium hoc reputans maioris militiae, duxitque in Metropolim gentis Brandeburgum, eamque obsedit per brumam in glacie, et oppugnavit constantissime, et exhaustis obsessorum viribus, consumptisque commeatibus, etiam expugnavit, collocavitque in ea primus Marchionem, qui provinciam tueretur armis quaesitam, et augescere contenderet in diem, et quam romani simili ex causa, dixere Provinciam, ille appellavit Marchiam.


page 865, image: s0937

MARCHTAM vulgo vocant Saxones districtum unius villicationis aut ditionis. Inde Feld=marcke nomen duxere: Ut tum Marehiam dicerent Saxones eam provinciam, quam sui iuris esse, per arma sunt consecuti. Inde Praesidi nomen inditum, ut Marchio diceretur, qui illis ius diceret. Haec ille. Marchiam hanc Brandeburgensem, quae nunc septem dierum itinere expedito patet in longitudine, primus gubernavit Sigefridus, Theodorici Comitis in Ringelheim F., investitus anno Christi 927. ab henrico Aucupe affine suo. Ab hoc numerantur usque ad familiam Comitum Stadensium decem Marchiones, e quibus quatuor Electores exstiterunt, quorum secundus Theodoricus a Mistovaeo, Henetorum Regulo, Marchionatu exutus est.

3. Henricus Imper. contra Bohemos, Polonos, Silesiosque condidit Marchias, Misnensem et Lusaticam. Marchiam Misnen sem commendavit uni ex posteris Widechindi Iunioris, qui benesicio eiusdem Henrici tenuerunt praefecturam Soraborum ad Salam, Elistrum, Pleusam et Albim, titulo Dominorum Bithyniae et Sorbeci, Marchiam Lusatiae Imperator Henricus tradidit Gereoni Comiti Stadensi, qui Sigefrido Brandeburgensi successit. Chron. Philippi.

4. Ex Annalibusquoque Austriae constat, Marchiam Orientalem, iisdem temporibus, regnante videlicet Henrico, in Austria exortam esse. Nam deficiente Carolorum stirpe, cum Rucigerus quidam occupaset superiorem Pannoniam, quae tum temporis ad Francorum regnum pertinebat, ac non ita multo post ille sine virili prole exstinctus esset, Henricus Auceps hanc Provinciam, a regno Francorum, veluti membrum a corpore, divulsam, attribuit Leopoldo, Principi Sueviae, sororis suae marito, eumque Marchionem Austriae nominavit. Cuspinianus.

5. Constat etiam, Henricum Imper. ad versus Sorabos Marchiam Landsbergensem instituisse, quam pervetustam esse certum est. Philip. in Chronic. Trithemius.

III. A. C. 928. Henricus Imper. sollicitus de incursione Vandalorum, Sclavorum et Hungarorum, contra Sclavos ad Albim aedisicavit urbem, quam a rivulo ibi decurrente in Albim MISNAM appellavit, eam munivit, et Marchionatum (uti iam dictum) ibi instituit, Fabric.

IV. A. C. 861. BRUNSVICUM Saxoniae civitas a Brunone Ludolphi Saxoniae Ducis silio conditum est. Nomen habet a Brunone, et a sinu excurrentis fluminis, quem Saxones sua lingua Wicck appellant, et pars urbis hodie etiam vocatur Der alte wieck. Arcem in ea condidit Tanquardus frater Brunonis, quae Danquarrode vocatur. Civitatem hanc auxit Henricus Auceps, et ea pars vocatur civitas nova. Quintam partem urbis, quae a Silva nomen habet, Henricus Leo addidit. Templum primum ibi conditum est a Brunone et Tanquardo, quod est ad D. Iacobum. Crantzius.

V. Sanxit etiam Henricus Imper ut primogenitis, prae ceteris fratribus et sororibus, extra ordinem tribuerentur arma et bellica instrumenta parentis, Das Heer=gerate. Recess. Imper.

II. ACTASAGATA.

I. Bellum contra Burchardum.

Henricus Auceps Imper. Mox accepto Imperio in id incubuit, ut motus sedaret intestinos, et Germaniam pacaret. Quare cum Burchardus Dux Sueviae, Rudolphi Burgundiae Regis socer Henricum pro Imperatore aguoscere nullet, fretus affinitate cum Rudolpho, Henricus exercitum contra eum eduxit. Quo audito Burchardus, cristas dimisit, et fidelitatem Imperatori iuravit. Schafnab.

I. Bellum contra Arnulphum.

Arnulphus Dux Bavariae, defuncto Conrado I. Imper. a quo Ducatu erat pulsus, e latebris prodiit, in Ducatum reversus, et a Bavariae Ducibus Rex salutatus est. Quare cum Ducatum ordinasset, et exercitum collegislet, de Henrico Imper. deiciendo consilia inivit. Quibus auditis, Henricus statim adversus Amulphum arma suscepir, prudenter tamen, ducto iam exercitu in Bavariam, omnia prius consilio, quam armis, experiri voluit. Itaque cum utraque acies in conspectu iam dimicatura staret, Henricus caduceatorem cum mandatis praemisit, qui denuntiaret, interesse Rei publ. ut Arnulphus solus cum solo, publicae salutis causa, de summis utriusque rebus secreto colloqueretur. Cum in colloquium Arnulphus venisset: Non te tam barbarum, inquit Henricus Imper., aut imperitum religionis nostrae existimo, quin plane intelligas, Regem non a fortuna temere dari, nec a fatis imponi, sed a supremo caeli Numine constitui: cuius mandata qui non facit, is haud dubie caelo, naturaeque repugnat. Conditiones deinde concordiaeipsi proponit, ut, quas postulasset Arnulphus, provincias omnes retineret, iisque uteretur et frueretur, cum omni iure et utilitate; saltem nomine ac titulo Regis abstineret. Conditionem accepit Arnulphus, et exinde foedus connubio liberorum confirmavit: et sic absque vulnere et armis discessum est. Aventin. A. ann. Schafnab.


page 866, image: s0938

III. Bellum contra Carolum, Regem Franciae.

A. C. 921. Henricus Imper. bellum movit Carolo Francorum Regi de Lotharingia; Verum Carolus Henrico cum exercitu adventanti Lotharingiam concessit, et insuper aliis praestantibus muneribus cum donavit. Frodoard.

IV. Bellum I. contra Hungaros.

I. Bellum gestum A. C. 922. Circa quod tria sunt notanda:

I. ORTUS.

Hungarorum in Germaniam irruptio. Hungari, cum Imperator Henricus nollet tributum dare, quod olim Ludovicus IV. et Conradus Imper. pepigerant, magno cum exercitu in Germaniam irruperunt, et in Sueviam excursionem fecerunt, deinde in Lotharingiam et Galliam transiverunt: revertentes inde ad Wormatiam, per Hassiam et Thuringiam in Saxoniam venerunt, et Magdeburgum funditus devastarunt. Inde trans Albim transeuntes, Bremenses obsederunt, expugnarunt, ignique tradiderunt.

II. PROGRESSUS.

HENRICI in cohibendis Hungaris provida moderatio. Imperator, eum esset Hungarorum viribus impar, eis statim occurrere non potuit: nihilominus tamen omnibus belli artibus eos cohibere tentavit, et tandem eorum Duces aliquot cepit.

III. EGRESSUS.

Pacificatio, Cum hosce captivos vinculis Hungari liberari vellent, promiserunt Imperatori pacem per novem annos, si mitteret annua munera, et sic ex Germania discesserunt. Spangenb.

Bellum II. contra Hungaros.

II. Bellum gestum A. C. 933. Circa quod itidem tria sunt notanda:

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. Henrici de bello contra Hungaros con sultatio. A. C. 932. Imperator comitia egit, et cum Statibus Imperii consultavit, cum novennales induciae cum Hungaris essent fivirae, et ipsi procul dubio maius tributum postulaturi, quid agendum? Respondetur ipsi a Statibus, Bello ipsis resistendum cum DEI gratia Germania armis floreat, virisque.

II. Hungarorum postulatio, et contumeliosa tractatio. Non multo post Hungarorum legati ad venerunt, et postularunt non solum munera annua, sed etiam peculiare tributum. Verum non tantum omnia ipsis negata, sed etiam ludibrio habiti sunt, oblato cane villatico, scabioso et tonso. Ideo bellum minatisunt.

II. *t*a\ 8p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Hungarorum in Germaniam expeditio, eorumque profligatio. Cum Hungarorum Legati tam contumeliose ab Henrico Imper. essent excepti, A. C. 932. ingenti collecto exercitu in Germaniam profecti sunt: auxilia insuper Sclavorum assumpserunt, et omnia ferro flammisque vastarunt, feminas in captivitatem abdnxerunt cum pueris, virosque, quos capere potuerunt, occiderunt. Cum hostilis Hungarorum impressio et saevitia nuntiaretur, Henricus Imperator gravissima valetudine detinebatur: nihil tamen absterritus, validisimum quatriduo collegit exercitum; ipseque, licet corpore invalido, animo tamen obfirmatus, equo conscenso hostibus obviam processit ad Merspurgum, votumque DEO faciens, se parta victoria, omnem haereticorum blasphemiam et simoniam radicitus e regno suo exstirpaturum, magna clade immensas hostium copias affecit, amplius quadraginta milibus eorum internecione deletis, reliquis, qui fuga evaserant, Germania eiectis. In quo praelio insignis fuit Imperatoris et pietas et fortitudo. Nam cum iam Hungaris se esset oppositurus, nuntiatur ei, Hungaros immensa strage facta circa Merspurgum consedisse, ingentem praedam congessisse, uxores et liberos Germanorum rapuisse, magna virorum multitudine trucidata, Sed ecce, Imperator, licet corpore tum satis firmo non esset, tamen nihil periculis motus, ipsemet in aciem progrefsus est, suo, ut pro aris et focis fortiter dimicarent, exhortatus, horribilique et barbaro clamore Hungaris irruentibus, cum suis Kyrie eleeson cecinit, fretusque praesentis Numinis auxilio gloriosam de hostibus victoriam reportavit, praedamque omnem recuperavit.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. ELOGIUM. Henricus Imperator post tantam ab Hungaris reportatam victoriam. quod Germaniae P???ulos a tributis Hungarorum vindicasser, eaque tributa ad usus divinos et pauperum convertisset, nominis celebritatem maximam adeptus, Pater Patriae passim a cunctis appellatus est, et ab omnibus gentibus ac Regibus in honore habitus.


page 867, image: s0939

II. MONUMENTUM. Henricus Imp. ob hanc insignem victoriam Principibus, a quibus summa fide adiutus erat, convivium splendidum Gottingae in Saxonia apparavit: et in memoriam tantae rei gestae, A. C. 933, instituit ludos cataphractorum equitum in Germania. Hosque ludos sive torneamenta Imper. privilegiis et libertatibus confirmavit. Leges ludorum recenset Spangenbergius, ad quem Lectorem remitro. Prima ludorum sollennitas Magdeburgi celebrata est, quibus Henricus Imperat. ipse interfuit, et ibi 974 galeae regraesentatae sunt. Regino. Sigeb. Marian. Spangenb. Chron. Hedion. Crantz.

V. Bellum contra Vandalos.

I. A. C. 925. Henricus Imper. exercitum eduxit contra Vandalos ad Suevum, Oderam, et Havelum fluvios, necinfeliciter res gessit, et in tantas angustias eos redegit, ut tandem in urbem Schörlitz/quae hodie Brandeburgum est, se conferrent, ubi sperabant se imperatori resistere posse. Sed Imperatos factis castris ineunte hieme, cum palustria illa loca glacie concreta transire posset, eos adeo afflixit, ut se dederent. Quo vero Vandalorum excursiones prohibere posset, Marchionem urbi praefecit Sigefridum Comitem Ringelheimensem, qui primus Marchio Brandeburgensis factus est. Crantzius.

II. A. C. 927. HENRICUS Imp., cum Vandali Sorabi quiescere non possent, expeditionem in eos suscepit, et vastatisillorum regionibus urbem Grünaw infra Ilenburgum obsedit tribus septimanis, et tandem vi cepit; ubi praeter impuberes omnes occisi sunt, urbsdirepta et excisa. Idem.

III. Non multo post Vandali, dum Henricus Imper. alibi fines tutaretur, Saxoniam vastarunt. Quare contra eosdem Duces suos, Bernhardum Ducem Luneburgensem et Comitem Wirthinensem cum magno exercitu misit, qui Vandalorum ad mare Balthicum ad 120000 trucidarunt.

IV. Anno C. 934. Vandali Obetriti, dum Imp. Henricus e bello Hungarico reversus Gottingae commoratur, coniurant inter se, et Praefectos Episcoposque suos trucidant. Ideo Imperator primo vere in eos movet. Vandali beli immemores, sponte se offerunt ad poenam, si peccasse se demonstretur, et de caede horum ita se excusant, ut Imperator iuste eos caesos pronuntiaret. Idem.

VI. Contra Danos, Sclavos, Dalinatas, et Bohemos.

HENRICUS Imperat. expeditionem quoque suscepit contra Danos, et devicto eorum Rege GORMONE, Marchiam (de quo supra dictum) Slesvicensem condidit. Sclavos subegit, Dalmatas tributarios fecit. Bohemos, expugnata urbe Praga, et capto eorum Duce Wenceslao imperii legibus subiecit, sibique-vectigales fecit.

III. ACTAECCLESIASTICA.

I. Henricus Auceps pius et religiosissimus Imperator fuit, nihilque prius habuit, quam ut DEO propitio pacem orbis terratum ac verae religionis cultum tueretur.

II. Domitis Henetis et Sorabis Ecclesias condidit, ut gens Heneta, quae a religione Christiana erat aliena, recte de DEO erudiretur, et ad pietatis atque humanitatis cultum assuesieret. Chron. Phil.

III. Episcopatum Brandeburgi instituit. Primum item Episcopum in Holsatia collocavit, qui Catechismum ibi docuit, Praeterea condidit Ecclesias, Misnensem, Brandeburgensem et Havelbergensem, sed plerasque ab ipso tantum inchoatas Otto primus silius absolvit. Ibidem.

IV. Regem Obotritarum ad Christianam fidem ab Henrico Imperatore conversum tradunt Historici: Unde et ipsius subditi ad Christi agnitionem salutarem pervenerunt. Contract. Sigebert. Chron. Cass.

CAP. III. DE EGRESSV.

HEnricus Imper. pacata Germania, cum constituisset in Italiam proficisci, correptus est apoplexia, quae in paralysin desiit. Ea recrudescente, cum OTTONEM filium natu maximum Imperatorem designasset, Mempslebiae in coenobio, quod uxor ipsius exstruxerat, A. C. 936. die 2 Iulii obiit, anno aetatis 60. imperii 17, Mens. 6. Ingenti hominum luctu Quedlinburgi in coenobio, (quod ipse fundaverat, ubi et filiam suam Mathildem Abbatissam fecerat) sepultus est. Crantz. Luitp. etc.

XII. IMPERATOR GERM. OTTOI, cog. MAGNUS.

CAPUT I. DE ORTV.

Generatio

I. PATER fuit Imper. HENRICUS AUCEPS.


page 868, image: s0940

II. MATER fuit MECHTILDIS, quae fuit Diderici Comitis Ringelheimensis filia. Ex hisce parentibus natus est Otto: uti in praecedenti historia diximus.

II. Appellatio

I. NOMEN. Dictus fuit Otto, huius nominis primus. OTTO ab Ebraica voce
[Gap desc: Greek word]
Pater, Chaldaeis et Syris dicitur
[Gap desc: Greek word]
. Arabibus Aba. Hinc *a)/tta apud Festum, quae vox est Thessalica. Ab Abba vel Atta est Otto et Ottilia. Lationi aspirationem omiserunt, pro Hatto. Unde patet, quod tres Imperat. Ottones debuissent Hattones appellari, iuxta versum:

HATTO, post HATTO, regnavit tertius HATTO.

Est autem OTTO idem quod Pater benevolus, propitius, iuvans et auxilians: Nam
[Gap desc: Greek word]
Pater, dicitur a rad.
[Gap desc: Greek word]
, voluit. affectum et propensionem habuit. Et hoc nomen habuit omen, h. e. Otto I. illud reipsa implevit, ut ex cognomne eius patebit.

II. COGNOMEN. OTTOI, cognomine dictus fuit MAGNUS, quod ei peperit rerum gestarum amplitudo, quas pace belloque pacata Germania, et regnis externis, confirmato imperio, et Ec clesiis plurimis fundatis, feliciter confecit. Estque hic heros ille magnus, quo post Carolum Magnum Germania vix habuit praestantiorem, cuius virtute admirabili imperium convulsum, et labefactatum, erectum et instauratum est: cuius adventu Italia ex hostium faucibus erepra et pacata: cuius auctoritate Pontificum perfidia repressa est: cuius praesidio Germania a tumultibus conquievit: cuius industria hostes exterifracti sunt, et domiti: cuius opera pax et libertas imperii reparata et aucta: cuius denique studio et vigilantia religio Christiana disseminata, et ad exteras gentes propagata est, totusque Christianus orbis respiravit. Idcirco nomen eius magnum, inprimis DEO carum et acceptum, cunctisque mortalibus admirabile est.

CAPUT II. DE PEOGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a.

OTTO insignibus corporis et animi dotibus praeditus, et tam laetae indolis fuit, ut ab omnibus Amor mundi diceretur: et re ipsa postea se verum mundi amorem esse, in imperlo evidenter demenstravit. Chronic. Hedien. Spangenb.

II. ACTA OECONOMICA.

I. Uxores.

Uxores habuit duas.

PRIOR dicta fuit EDITHA, Edmundi Anglorum Regis filia. Hanc Otto primus ex consilio parentis matrimonis sibi iunxit A. C 932. Mortua est A. C. 947, die 27 Ianuarii, et sepulta Magdeburgi in coenobio Iohannis.

POSTERIOR fuit ADELHEIDA, filia Rudolphi, Regis Burgundorum, LOTHARII Regis Italiae, (qui anno C. 950, petitus vencno, in phrenesin incidit, et mortuus est anno regni quarto) vidua, quam Otto in uxorem duxit A. C. 951.

II. Liberi.

EX PRIORE coniuge suscepit duos filios; LUDOLPHUM Sueviae Ducem, et WILHELMUM Episcopum Monguntinum: et duas filias: LUDGARDAM, quam pater dospondit CONRADO, Duci Francorum, viro bello paceque cognito; et MECHTILDIM, quae Quedlinburgi Abbatissa facta est.

Ex POSTERIORE uxore tres suscepit filios: I. HENRICUM. 2. BRUNONEM. 3. OTTONEM. secundum, qui patri in imperio successit; et filiam ADELHEIDAM, quam in uxorem tradidit Hugoni Capeto, Comiti Parisiorum, Regi Franciae. Chronic. Philippi et Hedionis. Spangenb. Chronic. Funccii, fol. 138.

III. Vita Oeconomica.

Otto I. Imper. magnifice et splendide vixit. Nam singulis septimanis in cibum aulicum 1000 porcis, 28 tauris, 1000 modiis frumenti, 8 plaustris vini, 10 plaustris cerevisiae usus est: exceptis oleribus, piscibus, ovis, gallinis, carnibus ferinis, butyro, adipe, lardo et caseo, Ernestus Brotuffus lib. 2. Chron. Magdeburg. cap. 1.

IV. ACTA POLITICA.

I. Imperiioccupatio.

I. HENRICUS AUCEPS hunc OTTONEMI, filium natu maximum, moriturus successorem in imperio declaravit, eumque hisce verbis allocutus est: En tibi Imperium, non a maioribus mihi relictum, sed per memetipsum acquisitum, et a DEO traditum. Wittich. lib. 2.

OTTO igitur patre defuncto a Principibus imperii confirmatus, et Aquisgrani ab Episcopo


page 869, image: s0941

Moguntino coronatus est A. C. 936. Coronationem eius Chronicon Hirsgaviense, his verbis describit: A. C. 936, indict. decima. OTTO primus per manus Hildeberti Archiepiscopi Monguntini Aquisgrani in Regem unctus est. Quiaccedens ad altere, et sumens inde gladium imperialem cum baltheo, conversusque ad Regem, ante se genua flectentem, dixit: Accipe hunc gladium, in quo deicias omnes Chrifti adversarios, barbaros et malos Christianos, tibi auctoritate divina traditum, cum omni potestate totius Imperii Francorum, ad firmissimam pacem omnium Christianorum. Amen. Deinde sumptis armillis et chlamyde induit eum, dicens: His cornibus humerotenus demissis, monearis, quo zclo fidei fervere debeas, et in tuenda pace usque in finem constans perseveres. Exinde sumpto sceptro baculoque, dixit: His signis monitus esto, quatenus paterna castigatione subiectos corripias, primumque te DEI ministris, deinde etiam viduis, orphanis et pupillis protectorem ac defensorem semper exhibeas, eisque manum misericordiae clementer porrigas. Post haec fuso super caput eius oleo consecrationis, ait: Unxit te Deminus in Regem super populum suum, ut numquam de capite tuo oleum miserationis deficiat, quo hic et in futuro saeculo misericordiam ob ipso creatore tuo consequaris. Amen, Postremo imposuit capiti eius regalem Coronam, dicens: Coronavi te corona iustitiae, qua monearis, te ministrare iustitiam debere subditis, ut hoc ornamento regali praemunitus, et tuis reverendus, et inimicis terribilis appareas, et post huius vitae terminum sempiterno cum Angelis praemio coroneris. Amen.

II. Anno C. 962. Otto Romam venit, ubi honorisice exceptus, et acclamatione totius populi Romani et Cleri a Fohanne XII. Papa coronatus, et Imperator atque Augustus appellatus, Contract. Volaterranus.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. OTTO Imperium summa cum laude administravit, et, ut supra diximus, Princeps fuit, quo post Carolum Magnum Germania vix habuit praestantiorem. Nam insignibus excelluit virtutibus, utpote pietate, prudentia, fortitudine, moderatione, felicitate, iustitia, liberalitate, beneficentia, humanitate et mansuetudine cuius praeclarum erga fratrem Henricum declaravit exemplum. Cum enim undique bella domestica in eum commoverentur tanta, ut videretur Europa in perniciem Imperatoris conspirasse: Henricus quoque frater spe regni accensus, seditiosa adversus eum arma expedivit. Verum cum aliquot proeliis victus, omnibus rebus se destitutum yideret, assumptis aliquot Episcopis, de improviso ad Imperatoris fratris sui genua procidit, supplexque veniam ab eo petiit, Episcopi quoque pro virili quisque suapro eo intercedunt. Imperator primum quasi attonitus, aliquantisper tacuit. Tandem in haec verba erupit: Qua in re, frater, a me offensus, animo adeo exasperato funestum prorsus adversus me bellum concitasti? Implacabilis suit hactenus furor tuus, nec ullum veniae, quam saepe ultro tibi obtuli, locum dedit. Propter quam contumaciam tuam, licet nullasis venia dignus, attamen non quid tua mereantur facta, sed quod fratrem et Regem deceat, spectabo, depositisque inimicitiis, te ut fratrem amplectar. Hisce dictis fratrem sublevatum osculatur. Postea eum aliquot Lohtaringiae civitatibus praefecit, ac tandem post mortem Bertholdi Ducis Bavariae, qui A. C. 947. absque liberis decessit, ei ducatum Bavariae attribuit, omniaque amoris ossicia sedulo cum ipso coluit, Henricus contra per totam vitam gratum se erga Imperatorem praebuit. Huius Henrici cognomento Rixosi, nepos fuit Henricus Sanctus Imperator.

II. An. C. 939. MAGDEBURGUM civitas Imperialis, in dotem data Edithae coniugi, ob Ottone Imper. instaurata, et privilegiis et libertatibus donata est. Anno sequenti fundatum est BERGENSE Monasterium prope Magdeburgum, Trithew. Eber. in Calendar. Sigebert.

III. Eodem tempore Ius Saxonicum etiam constitutum est et confirmatum: in eo quaestio decisa, quod nepotes patris sui defuncti loco hereditatem avisui adire possent. Crantzius.

IV. Ottonis Magni Imper. industria multa monasteria instaurata, ampliata et aedisicartasunt, Sigeb. Frising.

V. Cum A. C. 946. animi gratia, Imperator feras sectatus fuisset, lapsu periculosissimum vulnus accepit, ideo de vita desperans, communi suorum consensu honoris et laboris consortem elegit LUDILPHUM filium, eumque successorem designavit: quod dum postea mutavit, magna bella suscitata sunt. Luitpr. Dithmarus.

VI. Cum Imper. in Italiam cum exercitu contra Berengarium esset profectutus, antequam iter susciperet, filium Ottonem septem annorum declaravit Regem, sibique succeslorem, ac iussit ipsi tribui Aquisgrani insignia Imperii, eumque per absentiam suam BRUNONI et GVILHELMO Archiepiscopis commendavit.


page 870, image: s0942

NOTA.

BRUNO huius Ottonis I. Imp. frater germanus fuit, qui quadrimus puer Baldrico Traiectensi episcopo erudiendus traditus est. In eo studiorum exercitio in prosa et ligara oratione, tam in Graecis, quam Latinis literis, et non modo in Poesi, verum etiam in Philosophia et Theologia adeo excelluit, ut omnibus esset admirationi, Quare propter prudentiam, aliasque virtutes, inprimis iustitiam, in aulam (adhuc propemodum adolescens) vocatus est. Cum autem progressu temporis Episcopus VVig fridus rebus humanis exemptus esset, Res publ. Coloniensis destitura fideli pastore, legatione splendida BRUNONEM sibi praefici petiit. Assensit Imper. Otto, eique non modo Coloniensem Archiepiscopatum, verum etiam Lotharingiae gubernationem commisit, ita ut simul et Ecclesiae, et administrationi Ducatus Lotharingiae praeesset. Tandem in Gallia in morbum incidit, ac motiturus Ecclesiae Coloniensi bona sua testamento legavit. Luxui infensus fuit, habitum minime fastuosum usurpavit, et exemplo suo Clericos ad humilitatem et modestiam invitavit. Monasteria exstruxit, templa ruinas minitantia restauravit. Crantz. Witichindus, Rogerius.

VII. OTTO Imper. praecipuum quendam honorem habuit WENCESLAO Bohemorum Principi, adeo ut potestatem eipetendi concederet, quicquid petendum sibi putaret a Caesare. Existimabat autem Caesar, gloriosa cum et ambitiosa petiturum. At hic brachium D. Viti ex Gallia sub Ludovico Pio Imper. Corbeiam in Saxoniam translati, magnaque religione in Bohemia culti petivit: Deinde Sigismundi quoque Burgundiae Regis, propterea, quod Vandalicae nationisfuerat, reliquias sibi dari postulavit. Ad quae postulata Imperator, subridens: Feres tu, inquit, primo quoque a reditu nostro in Saxoniam tempore, quas habere cupis reliquias: interim dona Imperatore digna a nobis accipe, regium inprimis decus, quo te ex dignitate tua merito decoramus: deinde tributo absolvimus. Iussit postremo et insignia sua Wencestaum ferre, fuscam aquilam in clypeo candido. Facilehoc, et illud alterum de tributo amplexus est Wenceslaus: sed idem caput suum diademate cingi, seque Regem inungi, aut Rex a suis appellari nullo modo sustinuit; quamquam ab Imperatore atque aliis Regibus et Principibus Rex in epistolis salutaretur. Dubravius lib. 5.

NOTA.

In hoc exemplo dubitare quis posset, clementiae ne maior, an modestiae laus in hoc certamine fuerit. Prudenter sane Imper. suae virtutis maximum et excellentissium decus ac ornamentum posteris admirandum exstare voluit, recte censens, cetera sua facta non aeque aestimari, quorum partem sibi fortuna vendicat, et quae cum multis aliis Ducibus sunt communia. Deinde novum imperium inchoantibus utilis est clementiae fama. Corn. Tacit. 4. histor.

Wenceslaus autem sua modestia, et solidam invenit gloriam, et suae familiae acquisivit regnum, eo ipso virtutis praebens significationem, quod rem invidiosam, nomen Regis, detrectavit, ne forte se accepto honore parum exhiberet dignum: quippe non in sella ipsa fastigium dignitatis, sed in operibus situm est, quae illam minime dedecorant, ait Pertinax Imper. apud Herodian. lib. 2.

II. ACTASAGATA.

OTTO Imper. multis difficultatibns toto Imperii sui Cursu fuit obiectus. Hostes enim habuit ab initio sui imperii usque ad finem. Inprimis autem initia gubernationis difficilia habuit et periculorum plena, siquidem tanta bella commota sunt, ut videretur tota Europa in caput, perniciemque Ottonis conspirasse. Nam conatisunt eum de imperio deicere: Liberi Arnulphi Ducis Bavariae: TANQUARDUS frater ipsius ex priore henrici Aucupis Imper. uxore, sive, ut alii volunt, ex concubina natus: EBERHARDUS Franconiae Dux: HENRICUS, huius Ottonis frater: Ludovicas Transmarinus, Caroli Simplicis filius, Rex Franciae: HUGO, Comes Parisiensis, qui iactabat se a Carolo Magno genus ducere: CONRADUS, cognomento Sapiens, Imperatoris gener: et item Ottonis filius LUDOLPHUS, qui offensus nuptiis parentis, quod Adelheidam Lotharii viduam, captivam liberasset, et in uxorem duxisset: BERENGARIUS, eiusque filius ALBERTUS. Praeter hos inimicos coniuratos, et (cum exercitibus) iugulum Imperatoris petentes, etiam Hungari cum ingenti exercitu in Germaniam irruptionem fecerunt, omniaque longe lateque vastarunt. Hos ad versarios suos OTTO Imper. armis compescere necesse habuit, omnesque mira felicitate superavit. Tot autem modis lacessitus, nihil severe crudeliterque statuit; sed victis, si modo veniam peterent, ipsique fidelitatem iurarent, clementer ignovit ac pepercit, deleta ex animo omni offensionum memoria; quod inprimis magni et heroici animi argumentum fuit.

*streptai\ ga\r fre/nes2 e)sqlw=n, inquit Homerus.

Et:

Quo quisque est maior, magis est placabilis irae,
Et faciles motus mens generosa capit. Ovid.

I. Bellum Germanicum, contra Tanquardum et Henricum fratres, eorumque Socios.

I. Cum SIGEFRIDUS Marchio Brandenburgensis A. C. 937, nullo relicto herede decessisset, Tanquardus Ottonis Imper. frater eius provinciam occupare conatus est, sed Otto praetulit Geronem Comitem. Quare Tanqu ardus iratus fratri ob


page 871, image: s0943

ereptum Marchionatum, foedus inivit cum Eberhardo Palatino contra Imperatorem, et contracto exercitu simul cum eo Bardevicum urbem (ubi Imperatoris frater Henricus erat) expugnarunt et ditipuerunt et Eberhardus Henricum captivum in Palatinatum abduxit: quibus iniuriis Imperator commotus, movit in Tanquardum, in Saxoniam, et Eresburgum, vel (ut alii malunt) Brandeburgum, ubi erat Tanquardus, statim in deditionem accepit. Tanquardus in templum, sccuritatis causa, fugit; sed a militibus iratis, inscio Ottone, confossus, multi capti, et qui auctores visi rebellionis, capitis damnati sunt. Eberhardus his successibus Imperatoris territus, Henricum spe regni incensum dimisit, et cum ad bellum im paratus esset, pro pace, hortatu Episcopi Moguntini, supplicavit apud Imperatorem, quam etiam in petravit: et quidem Otto aliquandiu eum captivum tenuit, sed non multo post in pristinam dignitatem et statum restituit. Ita Henricus frater etiam in gratiam receptus est. Luitp. Ursp.

II. EERHARDUS Palatinus starim anno sequenti, (nempe A. C. 939) quo ab Imperatore in gratiam erat receptus, ad vomitum rediit, et foedus contra Imperatorem fecit cum HENRICO fratre Imperatoris, assumpto Giselberto Lotharingo, et Episcopo Moguntino et Argentinensi. Convenerunt Salfeldiae, ubi omnia iuramentis confirmata sunt. Imperator igitur cum rebelles exercitum cogerent, adversus eos proficiscitur, rebelles vero trans Rhenum erant: eo tendit etiam Imperator: sed paucae tantum aderant naves, quibus transvecti fuerunt Ortonis milites fere 200. Hostes occasione usi hosce invadunt, quibus iam subsidia mitti non poterant. Otto haec, suos ncmpe in ipsa morte constitutos, videns, equo desilit, cum exercitu ardentes preces DEO adhibet; quibus non minus quam armis ipsis hostes vicit et fregit. Nam milites in binas cohortes se diviserunt, quarum alters a tergo in hostes irruit, atque adeo tantum exercitum terruerunt, ut sugam caperet. Henricus frater Mersburgum evasit: ubi obsessus ab Imperatore, et urbe capta elapsus, cum triginta dierum inducias impetrasset, A. C. 941, Rebelles Imp. Ottonis instaurarunt bellum in Lothariogia, magnumque exercitum contraxerunt. Ab his tum etiam Ludo vicus Transmarinus, Caroli simplicis filius, Rex Franciae, in auxilium acccitus spe recuperandae Lotharingiae Alsatiam invasit. Otto ergo universas copias in Alsatiam duxit: ubi, cum ex cestris Im peratoris Episcopi Moguntinus et Argentinensis ad hostes transfugerent, eisque omnia proderenrt, multi ab Imperatore defecerunt. Nec morz; Eberhardus et Giselbertus praedas egerunt prope castra Imperatoris, et re bene gesta epulati sunt; sed prodebantur a spoliatis agricolis, ac xxtantum equites Imperatoris in illos irruerunt, Eberhardumque trucidarunt, et Giselbertus fugiens in Rheno submersus est. Rex Galliae paenitens facti pacem ob Ottone perivit: cum quo Imperator transegit, atque ut pacta firmiora essent, dedit ei in uxorem sororem suam Gerbergam, viduam Giselberti, quae peperit filios Lotharium Regem Franciae, et Carolum (beneficio Ottonis) Ducem Lotharingiae, Henricus autem frater Imperatoris, cum bello nibil efficere posset, fraude fratrem circumvenire aggressus est. Emisit enim nonnullos, qui Ottonem A. C. 942. Quedlinburgi ipso festo Paschatis nihil mali timentem, interficerent. Sed detecta fraude, in sicarios inquisitum est: qui etiam comprehensi, et gladio percussi sunt, Henricus igitur, rebus omnibus desperatis, eodem anno spe veniae impetrandae Francofurtum venit, ubi Imperator natalitia Christi celebrabat, et mane fratri templum adeunti inermis et atratus occurrit, seque ad pedes eius supplicem proiecit, (de quo supra prolixius diximus) veniamque delicti, et una ducatum Bavariae consecutus est. Ab eo tempore fidus fuit fratri per totam vitam. Episcopi vero coniurationis socii monasteriis inclusi sunt. Widich. Fabric. Chron. Philippi

II. Bellum Bohemicum.

Cum Imperator hisce bellis esset occupatus, BOLESLAUS Dux in Bohemia, trucidato fratre Wenceslao, quod ad Christianos transiisset, arma expedivit in Imperatorem, et vicinos suos in Imperio incursionibus vastavit. Hivero, cum manu se vindicare non possent. Ottonis auxilium implorarunt. Mifit ergo Imperator ad eos defendendos Esiconem Ascaniae Comitem cum exercitu. Qui cum ad proelium est ventum, primum quidem Bohemos sugavit, et fudit: ast paulo post in cautus ab illis oppreslus est, et cum omnibus suis copiis deletus. Sed Imperator ipse non multo post expeditionem contra Bohemos suscepit, magnam partem eorum ceceidit, reliquos tributarios fecit A. C. 937. et in Germaniam victor reversus est. Sed boleslaus ex prima Imperatori illata clade tantos spiritus concepit, ut bellum saepe renovatum produxerit in annum decimum quintum, (A. C. 952.) donec tandem diuturnitate fractus, Imperatori supplex factus in gratiam receprus est. Chron. Philip. Fabris.

III. Bellum Hungaricum.

I. A. C. 937. Hungari in Saxoniam irruerunc, et divisis copiis copiis undique eam vastarunt: sed cives


page 872, image: s0944

iam cum agricolis assuefacti armis, cos ita exceperunt, ut paucissimi in Hungariam redierint, cum ex omnibus pagis et oppidis armis appeterentur.

II. Tandem A. C. 955. Hungaros iterum Germaniam infestantes Otto Imper. cruento praelio superavit, roburque eorum ita imminuit, ut redire non sint ausi. Quam historiam paulo altius repetemus.

Gravissimis et continentibus bellis Hungari rati potentiam Ottonis Imp. attritam, et Gemaniae vires exhaustas esse, copiis denuo, quantis antea numquam, per Bavariam in Germaniam irruperunt populabundi, fretique immensa multitudine, insolenter admodum, Aut Caelum (inquiunt) cadens nos obruet, aut trrra dehiscens nos absorbebit, alioqui nemo hostium nos multitudine superabit. Contra hos Imperator subito coegit exercitum ex Bavaris, Suevis, Saxonibus, Francis et Bohemis, cumque illis congressus victoriam reportavit, quantam nullus Imp. vel. Regum intra ducentos annos obtinuerat. octo namque legiones ex dictis gentibus conscriptas in patentis campi planiciem prope Augustam Vindelicorum convocavit, quas in proelium deucens, ut hostibus pugnam difficiliorem redderet, passim milites per montana, inter nemora et arbusta abscondit. Primi agminis dccus Bavaris tribuitur, eo quod proeliis Hungarorum assueti essent. Henricus frater Imperatoris, qui tum Ducatum Bavariae tenebat, morbo detentus praelio aberat, eius autem vices Praefectis commissae erant. In castra ad venit Dux Francorum Conradus Imperatoris gener, vir ad bella natus, hosti, sive pedes sive eques obvius veniret. formidabilis; nec in proeliis solum audax, manuque promptus, sed consiliis etiam dandis fortissimus, unde et pacis et belli tempore pariter carus erat. Is suo adventu militum animos sic erexit, ut nullum trepidationi locum dantes, unice in votis haberent, quam primum cum hoste congredi. Itaque Imperator non tam in copiis militum, quam numinis praesentia spem victoriae collocans, in castris ieiunium indicit, posteroque die, ut in armis hostem exspectent, proeliumque inire parati sint, imperat, verbrsque gravissimis milites hortatur, ne barbarum hostem, idolisque totum deditum expavescant, alacrique animo se ad proelium accingant, in quo victores, patriam, parentes, coniuges, liberos conservaturi sint; sin occumbant, aeternae vitae praemium accepturi. Quibus verbis cum pugnae avidos reddidisset milites, posterodie, Sole vixdum orto, eos, cum se invicem prius salutassent, et Sacramento militari quisque suo Duci denuo se obstrinxisset, castris educit. Prima, secunda, tertiaque legio Bavarorum erat, quibus pugnae initium (ur dictum) commissum fuerat Quarta deinde sequebatur legio Francorum, qui Duce CONRADO gaubebant. Quintae legioni, quae et multitudine et robore militum reliquis praestabat, praeerat Imperator ipse. Sexta legio Suevorum erat, quorum Dux erat HENRICUS, qui uxorem habebat Imperatoris ex fratre neptem. Octava Boiemorum, selectissimis quidem instructa viris, sed fortuna parum propitia gaudens. Huic legioni, eo quo postremo loco posita, ab hostium impressione maxime tuta videretur, omnium impedimentorum, machinarum bellicarum, thesaurorum, custodia erat commendata. Verum plurimum eos fefellit opinio. Hostes enim transito celeriter fluvio Lyco; longo usi sunt circuitu, et a tergo hostem aggressi, in legionem Boiemorum primum faciunt impetum, hostibusque partim caesis, partim captis, aliis fugatis, thesauris omnibus et impedimentis potiuntur. Qua prima victoria elati, simili impetu septimam et sextam legionem aggrediuntur, quas retrocedere et fugam meditari compellunt. Quod ubi animadvertit Imperator, legionibus trepidantibus subsidio mittit Ducem CONRADUM cum legione quarta; qui adventu suo fugam sociorum inhibet, hostium impetum refrenat, territos in fugam vertit, et praedam omnem insigni victoria et gloria recuperat. Legioni huic reliquae omnes gratulantur, tironumque virtutem veterant admirantur. Deinde Imperator in hunc modum milites alloquitur: Videtis, socii, hostem in conspectu nostro grassantem, saluti nostrae inhiare. Quare animo praesente iam opus est. Viri estis, istoque hoste saepius hactenus fugato inclitam reportastis victoriam. Nullus unquam hostis vos terga dantes conspexit: cuius virtutis vestrae et gloriae conscii, hostem barbarum intrepido animo excipite, et quidem talem hostem, qui fuga sola fretus proelium init. Quare sic armis nostris eos urgeamus, ut vel caesi a nobis pereant, vel turpi fuga dare terga compellantur. His dictis, correpta sacra lancea primus in hostem ruit. Hungari Christianorum impetum aliquandiu quidem acriter pugnantes sustinent: mox tamen lassati, fuga salutem quaerere satagunt, in qua plurimi trucidantur, multi capiuntur, reliqui turmatim in vicinos pagos et villas aufugiunt: quos milites Ottonis acriter insequentes, flammis in casas, quas occuparant, iniectis, consumunt. Quidam amnem Lycum tranare conati, ulteriorem ripam cum superare non possent, aquis submerguntur. Cecidere in hoc praelio ex parte Christianorum multi praestantes viri, et inter ceteros Dux CONRADUS gener Imperatoris, sagitta


page 873, image: s0945

traiectus, cum propter aestum galea aperta respirationis causa faciem nudasset: cuius cada ver Wormatiam delatum est: Itemque BURCHARDUS Dux Suevorum, genet Henrici Bavari, cum Henricus propter aegritudinem praelio interesse non posser, qui quidem eodem anno Calend. Novembri paulo post pugnam e vivis excessit. Porro coem die castra recuperantur, captivi liberantur, hostes caeduntur et fugantur, Postero die agmina hostium, quae passim oppida occuparant, ad caedem rapiuntut, relictis paucissimis, qui fuga elapsi tristissimae cladis apud suos nuntii fuere. Capti sunt tres Hungarorum Reguli, qui missi sunt ad Henricum Ducem Bavatiae, Ille hosce captivos suspendi iussit. His ita gestis, supplicationibus per omnia templa in dictis, DEO gratiae pro parta victoria agebantur, triumphansque Imperator in Saxoniam rediit, qui, quod ab hoc terrore et periculo Germaniam liberasset, nomnis celebritatem maximam adeptus, pater patriae passim a cunctis appellatus est, et exinde manga eius auctoritas apud omnes gentes esse caepit. VVitichind. Chron. Spangeberg Philipp. Crantz. Aventin. 4. annal.

IV. Bellum Gallicum contra Hugonem.

I. A. C. 945. LUDOVICUS Rex Galliae, impulsu Hugonis Capeti Comitis Parsiensis, captus a Normannis, et in custodiam traditus est; filius vero eius Carolomannus Rhotomagum abductus est, ubi etiam diem suum obiit. Cum igitur Hugo Comes capto Regi Ludovico regnum Franciae conaretur eripere, et in solenter minitaretur Germaniae, quod a)ci/wma Monarchiae totis viribus repetiturus esset, OTTO Imp. magno e Saxonia conscripto exercitu, ad liberandum affinem LUDOVICUM in Galliam tetendit. Quod ubi cognovit Hugo, Legatis ad Imperatorem missis, Saxonum ei mollitiem exprobrat, se vel terna eorum iacula, insolenter glorians, unico haustu absorpturum. Quare satius esse ait, ut suis rebus consulens, in suo Imperio quiescat: talibus enim tantisque se instructum copiis ei oceursurum, quantuas ipse numquam vidisset. Imperator risu excipiens Hugonis vanitatem, renuntiari ei iubet: Tantam sibi stramineorum pileorum esse copiam, quantam Hugo numquam vidisset; eaque omnia in Galliam adducere decretum esse. (Moris enim tum erat in Saxonia, ut pileis ex stramine contexits adversus aestum Solis aesti vali tem pore tecti incederent) Iussit itaque Imperator, ut omnes sui milites eius generis pileos galeis imponerent, rectaque via adversus Hugonem pergerent. Venitque cum exercitu Argentinam, urbem occupavit, et Strasburgum vocavit, et Hugonem ad pacem petendam, suamque insolentiam detestari coegit. Ludovicum vero in pristinum regnum restituit, et insuper etiam totam Lotharingiam occupavit. Luitpr. Albert. Crantz.

II. Cum HUGO Comes Parisiensis A. C. 950. iterum LUDOVICUM Regem captivum haberet, OTTO Imp. cum ingenti exercitu in Galliam movit, et Parisiis Hugonem obsedit: qui tanto impetu territus Regem dimisit, cum Ottone de pace egit, et foedus cum eo inivit. In hac expeditione Imperator Coloniam Agrippinam urbem Imperialem secit, et Belgas ac Burgundos, Gallico reguo detractos, Germaniae adiecit. Chronic. Spangeb. Philippi.

V. Bellum Danicum.

A. C. 948. Haraldus Danorum Rex, qui patri Ottonis Henrico Aucupi fuerat tributarius, reiecto servitutis iugo, arma corripuit pro libertate. Et ptimo omnium arcem Sclesvicensem evertit, et Marchionem (quem Henricus I. Imper. eo collocarat) cum omni praesidio, quod habebat, trucidavit. omnem Saxonum coloniam, quae ibidem erat, exstinguens. Quam iniuriam Otto Imp. vindicaturus divino fretus auxilio Danis bellum intulit, eos magno praelio ad Sclesvicum vicit, Regem eorum Haraldum coegit et fidem Christianam accipere, et iugo Imperii sese subdere, Locus pugoae nomen Ottonis retinuit Qtten=sund. Crantz. Chron. Philipp.

VI. Bellum Sclavonicum.

I. Imperator ex Dania rediens vires in Sclavos convertit. Fuerunt autem in his terris vicini Sarmatae et Heneti, ut olim in Asia, et postea in Europae aditu intra Tanaim et sinum Veneticum, ubi Sarmatiae duae collocantur, Asiatiac et Europaea. Pars harum gentium ad meridiem conversa Graeciae magnam partem complevit: quarum adhuc tanta est potentia, ut his constet robur exercitus Turcici, et lingua Heneta in aula Turcica usum linguae patriae pene obscurarit. Pars altera ad occidentem maximam partem veteris Germaniae, ubi Vandalorum, Marcomannorum, Quadorum, Ligiorum, Elysiorum, Boiorum, Suevorum, et Hermundurorum sedes fuerunt, partitis agminibus, et Ducibus, et nominibus mutatis, occupavit. Nam qui in terra Vandalorum veterum, et parte aliqua Marcomannorum ac Quadorum consederunt, Polonos, sese vel a camporum planitie, vel a Duce Lecho nominatunt, Qui valle montibus Sudetis conclusam subegerunt, Boiis pulsis, consuetudine obtinente, Beiorum cognomen conservarunt: comque


page 874, image: s0946

patria lingua Zechi vocentur, Boiemi dici maluerunt. Qui ad ortum inter Boiemos et Polonos Montana incoluerunt, Moravi nominati sunt, vel depravata Marcomannorum appellatione, vel a flumine Morava. Silesiorum appellatio, quae inhaesit iis, qui post Moravos obtinuerunt loca ad Viadrum inter Boiemos et Polonos, eadem est cum nomine Sclavorum, voce exprimente significatum Germanici vocabuli, Quadi, quod veterum colonorum fuit nomen.

Soraborum antiquissimum nomen a Sarmatis retinuerunt ii, qui in Hermunduris intra Sudetos montes et Albim ad Salam usque habitarunt. Windorum, seu Venetorum, seu Henetorum appellatio tributa est illis, qui ad sinum Veneticum et mare Balthicum, atque ad ostia Albis usque incoluerunt, quorum distinctae fuerunt familiae locis et appellationibus ut: Vagrii, Polabi, Obotriti, Pomerani, Cassubii, Circipani. Qui inter Henetos et Sorabos medii ad Suevum amnem incoluerunt, Lusatii nominati sunt, ab Elysiis veteribus.

Ex hisce postremis Otto Imp. nonnullos, praesertim Windos, Vagrios, Polabos et Obotritos, quod ad extremos limites, Saxones vicinos et Thuringos perpetuis depraedationibus carperent et infestarent, subegit, et ad suscipiendum baptismum religionemque Christianam traduxit. Verum cum postea in ordinanda Bavaria, quae bello misere afflicta erat, esset occupatus, Salvi iterum in Saxoniam irruerunt, et cum illis Dithericus Comes saepius non sine aliqua sua clade conflixit, tum etiam Hermannus Dux varia fortuna eosdem oppugnavit. Witich. Chron. Philip.

II. Cum Slavi Saxoniam affligere nullum sinem facerent, et multa milia in captivitatem abducerent, Imper. A. C. 956 iterum in eos movit, et gloriose eos vicit, occisi Principis caput hastae praelongae affixit. Consiliario primario, qui seditionis auctor fuit, oculos et linguam propter perfidiam erui, et septuaginta alios gladio feriri, eorumque capita circum Principis caput in sublimi spectanda exhiberi iussit. Imperator tot victoriis celebris factus, plurimis muneribus a vicinis Regibus, et Principibus, etiam Saracenis, honoratus est. Chron. Spangenb.

III. A. C. 960. Otto Imper. rursus expeditionem suscepit contra Sclavos. Cum enim quiescere nollent, Imperator vero ipsorum petulantiam amplius ferre non posset, eos ita atterere necesse habuit, ut posthac nocere non possent. Quare pene ad internecionem deleri, eorumque bona militibus data sunt; non quidem iniuria; quod iniuriam semper inferendo, sibi tantas calamitates attraxerant. Hisce rebus Sclavicis compositis, Imperator HERMANNUM Bilingum Luneburgensem Ducem creavit, totique Saxoniae praefecit. Erat vir iustitiae tenacissimus, qui cum villicos tantum septem haberet, quando privatus erat, omnes propter furtum simul suspendi iussit. Witichind.

VII. Bellum Italicum.

A. C. 950. LOTHARIUS Rex Italiae veneno petitus, in phrenesin incidit, et mortuus est anno regni quarto. Illo igitur defuncto, BERENGARIUS (fuit hic Berengarius III. primi, cuius in praecedentibus historiis mentio facta est, ex filia nepos) Veronae Rex a populo acclamatus regnum Italiae et Lombaridiae una cum ADELBERTO, maiore natu filio cepit, idque quam liberalissime potuit, administrare instituit. Itaque eodem anno, cum esset Olonnae, foedus inter Venetos et Italicos renovavit, finesque eorum inter se terminavit. Caepit inde eum cupido Papiensis regiae potiundae. Neque enim Regem se esse arbitrabatur, nisi antiquam regni sedem vetere instituto teneret. Hanc vero quia ADELHEIDA Lotharii vidua doris nomine possidebat, Adelheidae coniugium Adelberto filio Regi poposcit. Mulier sive antiquo odio, propter iniurias socero maritoque suo illatas impulsa, sive honestiorum nuptiarum spe elata, eam conditionem repudiavit. Hac repulsa accepta, Berengarius usque adeo ira inflammatus est, ut quod elicere amore non potuit, id per vim extorquendum sibi esse censuerit. Itaque exercitu Papiam adducto, urbem haud magno certamine expugnavit: ac Reginam in potestatem adductam in castro Gardae ad lacum Benacum diligenti custodiae tradidit, metuens scilicet, ne, si libera esset, externis nuptiis adversi aliquid in Italia per tumultus excitaret, atque ita regnum a se ad alium vel invito transferret. Sed ADELHEIDA in magnum timorem adducta, Martini sacerdotis sui opera ex arce profugit, atque illo uno cum pedissequa comitante, naviculam nacta silentio noctis ad silvam quandam accessit: ubi cum per aliquot dies maneret, necessitate adacta, victum per Martinum sacerdotem, ceteris destituta subsidiis, corrogavit. Denique ad Athonem Comitem, commendatione Adelardi Episcopi Rhegiensium, pervenit, qui eam in suam arcem Canusium omni cultu et officio, ut Reginam, excepit. Quod ubi comperit Berengarius, misso nuntio, eam sibi tradi praecepit. Eo vero Imperium abnuente, continuo ingentes adversus Athonem copias militum comparavit, ac Canusium progressus, arcem magna vi obsidere instituit.

In his rerum angustiis Atho positus, cum suis


page 875, image: s0947

viribus diffideret, ad Ottonem Imp. ex auctoritate Adelheidae nuntium occulte misit, per DEUM obtestans, ut ad se et Adelheidam, obsidione Berengarii liberandam, accurreret: id si mature faceret, ipsum, cum rem Maiestate regia et virtute sua dignam facturum, tum Berengario expulso Adelheidam uxorem sibi conciliaturum, atque sic illum totam Italiam in manu et potestate habiturum. Non respuit conditionem Imperator, et statim filium Ludolphum cum exercitu Suevico misit in Italiam A. C. 950. qui tamen, quod parum auctoritatis apud Italos haberet, nihil dignum memoria gessit. Quapropter Imperator ipse anno sequenti exercitum 50000 congregavit, assumptoque genero Conrado, Episcopo Moguntino, in Italiam iter instituit: ac superatis Alpibus, subito Veronam oppidum recepit. Canusio diu valide oppugnato paucos dies sustinere se posse Atho videbatur, cum opportune nuntius ab Ottone Imp. remissus cum literis ad ipsum, et Adelheidam, Verona scriptis. Ibi, cum propter intentas diurnas nocturnasque obsessorum custodias, nulla in arcem ratione penetrare posset, ne quid intentatum relinqueret, epistolam sagittae, una cum annulo ab Ottone accepto alligavit, atque intento arcu in arcem transmisit. Eius epistolae haec erat summa: Bonum animum haberent; nam se traiectis Alpibus in Italiam cum exercitu incolumi descendisse, ac propediem, ubi Ludolphus filius, quem praemiserat, Mediolanum, venisset, iunctis copiis illis auxilio affuturum, atque in omnibus rebus consilio et voluntati eorum obtemperaturum. Imperatoris adventum simul ac Berengarius sensit, raptim inde nullo tentaso certamine castra movit, atque ad alia tuendi regni causa capessendo loca ipse cum filiis suis Adelberto et Vidone se contulit. Imperator vero Canusium profectus, ibi hibernavit, et Adelheidam uxorem duxit, ac ita regno Italiae potitus est.

A. C. 952. Otto Imper. ineunte vere cum uxore in Germaniam rediit, et CONRADUM generum, qui reliquias belli adversus Berengarium persequeretur, reliquit. Profecto Ottone, Conradus continuato bello Berengarium ad conditiones pacis accipiendas, quas proposuisset, coegit. Itaque Berengarius auctore Conrado ad Ottonem in Saxoniam ad pacem petendam tendit, et in celebri conventu procerum Germaniae, Moguntiae, nexis cum Adelberto filio manibus, et cuncto inspectante exercitu, regiae se potestati et clementiae permisit. Quare Otto Berengario, eiusque filio fidelitatem promittenti, reddidit insignia regni Italici, hac conditione, ut annuatim penderet pondo auri centum et tringinta: Adempti tamen ipsi Veronensis et Aquileiensis Marchionatus; quos accepit frater Imp. Henricus Dux Bavariae.

Ceterum has res praeclare gestas tristis quaedam domestica calamitas excepit. Nam CONRADUS gener et LUDOLPHUS filius adversus patrem et socerum, quod Berengarium in gratiam recepisset, ipsique regnum Italiae concessisset, coniurarunt. Hinc quidem Ottoni dolor exstitit ingens; verum divina adspirante gratia intra biennium omnes suos adversatios vicit, et filio generoque deprecantibus indulgentissime veniam dedit: de quo infra plenius dicemus.

Interea temporis, dum his domesticis malis conflictatur Imperator, in Italia BERENGARIUS novum excitat tumultum. Nam ab Ottone accepti beneficii immemor defecit, et regni propagandi causa exercitum ad Athonem ulciscendum. Canusium, atque inde Ravennam, atque in Exarchatum adduxit, et Agapetum Pontif. Romanum, Episcopos, Abbates, Comitesque Italiae, in ordinem redigere, vexare, atque omni iniuriarum genere lacessere institit. Itaque a Pontifice ceterisque regni ordinibus Imperator sollicitatur, ut laborantibus opem ferret, et Italiam a tyrannide Berengarii liberaret. Ideo Otto filium Ludolphum cum valido exercitu in Italiam contra Berengarium misit, qui multas res prospere gessit. Nam et Berengarium congressum praelio fudit, atque in Hortam Novariensis lacus Insulam compulit, et oppidis plurimis receptis, populos ad se plerosque traduxit. Proximo vero anno, nempe A. C. 957. dum bellum magno ardore persequitur, repentina febre corripitur, et moritur die 6 Septembr. Eius cadaver Moguntiam translatum frater Wilhelmus (quem pater Archiepiscopum post Friderici obitum fecerat) in aede D. Albanae sepulturae mandavit. A morte Ludolphi, cum Berengarius resumpto animo saevitiam exasperasset, A. C. 961. iterum missa est ad Imperatorem legatio a Pontifice, petitumque totius Italiae verbis, ut veniret, et tyrannidem Berengarii sedaret. Simul Valpertus Mediolanensis Archiepiscopus, et Valdo Comensis Episcopus, et Marchio Odbertus, a Berengario expulsi, ad eum profugerunt, quibus opem Imperator liberaliter promisit. Conventum igitur Ratisbonae egit, in quo filium suum Ottonem, septem annorum puerum, cunctis imperii Ordinum suffragiis Caesarem fecit, eumque per absentiam suam Brunoni, et Guilhelmo Archiepiscopis commendavit: indeque primo vere rebus omnibus praeparatis, per Alpes Iulias Veronam profectus, ubi multi ipsi occurrerunt gratulatum: inde cum Berengarius fugeret, et montem Leonis occuparet, ipse Ticinum vi,


page 876, image: s0948

ceteras urbes deditione cepit, ubi (Ticini) cum ingenti gaudio ab omnibus exceptus, regiam sedem a Berengario crematam instauravit, exules revocavit, civibus immunitates reddidit, ibique hiemavit.

Anno C. 962 Otto Imper. occupatis passim urbibus, Romam profectus est ad festum Christi Natalitium; ubi honorifice magno cum gaudio exceptus, et pater patriae appellatus est, tum a Pontifice etiam Iohanne XII. coronatus. Quibus exactis, se papiam recepit, ibique Pascha celebravit. Berengarius in terim montem Leonis munierat: uxor vero eius Insulam Iulii occuparat. Hanc duobus mensibus obsedit et cepit, liberam tamen dimisit, ut persuaderet marito pacem: quae ubi ad maritum venit, ne Imperatori se traderet, auctor ei fuit. Adelbertus etiam Corsicam occupavit, et Pontificem de foedere secum ineundo contra Ottonem sollicitavit.

Papa contra ius iurandum, quod dederat Imperatori, de hostibus imperii non adiuvandis, foedus cum Adelberto fecit: Constantinopolim etiam misit, qui auxilia accerserent contra Ottonem, item ad Hungaros, ut in Germaniam irruerent. Sed Otto, quamvis Legatos cum literis intercepisset, tamen relicto Pontifice, quem, quod iuvenis esset, sperabat admonitionibus corrigi posse, contra Berengarium movit. Interim Adelbertus Romam ad Pontificem venit, ubi omnes, qui videbantur Imperatori favere, vel eiecti sunt, vel interfecti. Hac Pontificis perfidia permotus Imperator, omissa obsidione Berengarii, Romam copias suas adduxit: et quia Pontifex cum Adelberto arreptis Ecclesiae thesauris ad Saracenos confugerat, denuo urbem, religione iurisiurandi obligatam, coegit renovare promissionem renuntiati iam olim iuris in electione Pontificis, scilicet, non sese ullum posthac Pontificem creaturos, sine consensu Imperatoris. Mox Synodum convocavit, Papamque profugum ad dicendam causam citavit. Qui cum sistere sese nollet, pontificatus ei abrogatus est, et eius loco designatus LEO VIII. Sedatis motibus in urbe Imperator A. C. 964. die 10 Ianuarii, profectus est ad constituendos Principatus Spoletanum et Camerinum. Interea Romani corrupti ab Adelberto filio Berengarii, Iohannem revocarunt, Leonem urbe pepulerunt, et Iohanni, post reditum procaci libidine turpiter exstincto, contra datam paulo ante iuramento obstrictam fidem, in Pontificatu surrogarunt alium, nomine Benedictum. Hac perfidia graviter offensus Imperator, reducit exercitum ab urbem, atque ad defensionem paratam obsidione cinxit. In obsidione Pontifex quidem ad acriter resist endum Imperatori hortabatur: Sed urgente fame, dedictio facta est. Urbe in deditionem accepta, civibus pepercit; sed Benedictum Pontificem mulctarum exilio, Adaldago Hamburgensi Episcopo tradidit custodiendum, apud quem mortuus est.

Inde Otto iterum Roma discessit, ad obsidendum Berengarium: quem etiam cum ux ore cepit, et Bambergam in exilium misit; ubi ambo mortui sunt. Imperator cum regnum Italiae ordinasser, in Germaniam redire constituit. Sed reversum ex Italia eum alia tempestas perfidiae excepit. Longobardi enim nonnulli Adelbertum Berengarii filium Constantinopoli revocatum Italiae Dominum posuerunt. Contra hunc ergo Sueviae Ducem Burchardum cum exercitu Imperator misit, qui illum et fratrem eius Guidonem delevit, victorque in Germaniam rediit, A. C. 965.

Vix autem eo reverso in Germaniam, LEO VIII Pontifex excessit e vivis: in cuius locum Imperator per Episcopos Romam missos substituit IOHANNEM XIII. Hunc Romani Imperatoris odio in carcerem detruserunt. Quo comperto Imperator, cum domi res Germanicas composuisset, ratus exemplo fore opus ad retundendam roties iteratam contumaciam, A. C. 966. Romam cum exercitu acceleravit. Et si autem ante adventum Imperatoris ad urbem auctores captivitatis metu dimissum Pontificem restituerant; nihilominus perrexit Imperator, et Romanos ad dicendam causam de eiecto Pontifice convocavit, ut auctores nominatim ederent: quosdam etiam quaestionibus subiecit. Binos igitur Consules publicatis bonis in exilium eiecit: Praetorem vero integro die crinibus suspensum, postea virgis caedi, et asino impositum, ita ut faciem ad caudam eius verteret, in urbe altero die circumduci iussit, et tandem suspendi. Ita etiam duodecim Senatores quos compererat fuisse principes consilii de Pontifice capiendo, suspendio punivit. Pacata igitur Italia, Otto bene meritis, novo instituto, dignitates ac praedia dedit. Dignitatum nomina fuere Ducatus, Comitatus, Capitaneatus: Praedia erant vectigalia, telonia, portus, monetae, piscariae, molendinae, salinae, fluminum usus, et omnis ex illis proficiscens proventus. Luitp. Sigon. lib. 7. de reg. Ital. Chron. Funccii. Fabr. et Regin.

VIII. Bellum contra filium Ludolphum, et generum Conradum.

Supra diximus, quod Imperator, post primam in Italiam contra Berengarium expeditionem, ADELPHEIDAM Lotharii Regis Italiae viduam, a Berengario obsessam, liberarit, eamque sibi matrimonio iunxerit: Berengarium etiam supplicem


page 877, image: s0949

sibi factum in gratiam receperit, inque regnum Lombardiae restituerit. Inde mox novum bellum exstitit. Nam LUDOLPHUS filius Imperatoris, et CONRADUS gener, adversus patrem et socerum, quod Adelheidam in uxorem duxisset, et Berengarium in gratiam recepisset, ipsique regnum Italiae concessisset, coniurarunt, aliis item in societatem adductis. Praeter ceteros Fridericus Moguntinus Archiepsicopus huius conspirationis particeps fuit. Quare Imperator A. C. 953, reversus ex Italia, exercitum filii et generi Moguntiae obsedit, urbem oppugnavit duobus mensibus: ubi res ad colloquium venit. Sed colloquio exacerbati animi, et multi ab Imperatore defecerunt. Ludolphus ipse clam abiit, et patrui sui Henrici Ducatum, dum ipse fratri Imp. aux iliares copias ad duxisset, occupavit, auxiliis Hermanni et Arnulphi, Comitum Schirensium, qui se hac occasione Ducatum, quo erant exuti, recuperaturos sperabant. Arnulphus Augustam urbem occupavit, et diripuit: LUDOLPHUS Ratisbonam expugnavit, eam militibus diripiendam permisit, et potitus patrui thesauris, uxorem eiusdem et liberos urbe eiecit. Imperator hisce conturbatus, relicto praesidio ad Moguntiam, in Sueviam properavit: cui occurrit filius Ludolphus cum exercitu ad pugnam paratus: sed Episcopus Augustanus Huldericus hortatus est Ludolphum, ne faceret, sed potius parenti obsequeretur. Ita Ludolphus discessit, et Pater Sueviam occupavit, eamque dedit gubernandam Comiti Burchardo Helfensteinio. Inde in Bavariam venit, et Ratisbonam obsedit tribus mensibus, et tandem relicto exercitu in obsidione, ipse in Saxoniam, adventante hieme, abiit, ne et ibi turbae excitarentur.

Anno C. 954, cum Otto in Saxoniam rediisser, Ludolphus cum Episcopo Saltzburgensi Hungaros in auxilium evoca vit: qui statim ingenti cum exercitu in Bavariam venerunt et oblata hac occasione dissensionum in imperio, crudelissime omnia vastarunt, parum solliciti de sociis, a quibus evocati fuerant: inde Francos Orientales invaserunt die Palmarum, qui Wormatiae, ut a vastatione se cohiberent, ingentem pecuniae summam acceperunt: inde transgresso Rheno Lotharingiam petiverunt, inde Aquitaniam et Belgium. Imperator, cum Hungari imperii finibus cessissent, eodem anno, (ut supra) cum exercitu in Bavariam rediit Sed Bavari vastationibus Hungarorum attriti, et metuentes, Imp. inducias petiverunt, quas impetrarunt. Moguntinus utcumque se excusavit, et in gratiam est receptus. Conradus gener similiter culpam deprecatus est: cui Imperator ignovit, sed Ducatum Lotharingiae amisit, et paucis praediis contentus esse coactus. Ludolphus filius se Imperatori subicere noluin sed bellum persequutus, proelioque congressus prope Ratisbonam, ibi victus, et Ratisbona obsessa est: ubi saepe eruptionibus pugnatum: sed cum et armenta amisissent, et fame urgerentur, Ludolphus cum Senatu pacem petiverunt, sed non impetrarunt. Ideo iterum eruperunt, sed mana clade repulsi sunt. Cecidit Arnulphus Schirensis, auctor praecipuus rebellionis, cuius virtute urbs defensa fuerat. LUDOLPHUS igitur ab omnibus derelictus, nudis pedibus et veste sordida sese ad pedes patris in saltibus Lochensibus prostravit, multisque lacrimis culpam deprecatus est. Quare pater indulgentissime filio veniam dedit, eumque in gratiam recepit die 17 Decembris. Wittich.

IX. Bellum Graecum.

I. Cum Otto Imp. liberata Italia tyrannide Berengarii, Romae commoratetur, Nicephorus Constantinopolitanus Imperator, metuens potentiam Ottonis, misit ad eum Legatos cum muneribus A. C. 967, renovaturus pacta vetera, quae cum Imperatoribus Francicis maiores fecerant. Otto vicissim, confirmandae amicitiae causa, per legatos Nicephori privignam filio suo Ottoni uxorem petivit. Quam is non gravate despondit, et locum praestituit in Calabria, quo venire Ottonis legatos ad accipiendam sponsam oporteret. Eo cum partem exercitus, cum pleraque nobilitate, Otto misisset, hi dum adventum sponsae operiuntur, contra fidem oppressi, et cum parati satis ad caput suum defendendum non essent, alii misere trucidati, alii comprehensi, Constantinopolim missi sunt. Pauci evaserunt, qui nuntium tantae perfidiae ad Ottonem referrent. Incensus hoc immani facinore Imperator, duos Comites, Guntherum et Sigefridum fratres, cum copiis selectis in Calabriam misit anno C. 969. qui superbos Graecos fuderunt, plurimos ceperunt: quorum quosdam mutilato naso Constantinopolim remiserunt, quosdam vero, ut vitam redimerent, omni pecunia emunxerunt, et Calabriam, Apuliamque populati victores ad Ottonem reversi sunt.

II. Graeci post acceptam cladem Constantinopolim reversi, omnem suae calamitatis causam in Nicephorum Imperatorem coniecerunt. Ille igitur cum in idio se esse cerneret, muros palatii altiores fecit, et claves semper ipse ipsi sumpsit: nihilominus tamen ea ipsa nocte, quando hanc rationem suae custodiae incipiebat, eius uxor Iohannem Zimiscen per murum attraxit, a quo in conclavi occisus est, die II Decembris: et Zimiscos im sus Imperator electus est. Hic igitur, ut ostenderet


page 878, image: s0950

fraudem Nicephori sibi displicere, A. C. 970. Germanos, quotquot captivi illic erant, dimisit, et Theophaniam sponsam cum comitatu et muneribus amplis in Italiam ad sponsum Ottonem misit, nuptiaeque gaudio magno, et magnificentia insigni Romae celebratae sunt. Otto Imperator, nuptiis peractis, ex Italia, cum filio, nuruque, in Franciam, atque inde in Germaniam abiit, et reliquum vitae tempus in quiete traduxit. Sigon. Zonar. Luitpr. Witich.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Cum imperia divinitus constituantur, et conserventur praecipue, non propter otium et voluptates hominum, sed propter Ecclesiam, ut sint aliqua Ecclesiae hospitia, ubi homines legibus et disciplina cicurati, excultique artibus ac doctrinis mansuescant, atque ad humaniorem vivendi rationem traducantur, et muniti ac tecti Monarcharum potentia, DEUM recte agnoscere discant et invocare: OTTO, intelligens, propagationem religionis, et Ecclesiae, praecipue ad suum munus pertinere, bella, quae gessit, non tantum ad eum finem retulit, ut ampliatis finibus imperii, firmatisque, dulcem suis tranquillitatem compararet; sed etiam ut Ecclesias ante constitutas exornaret, et iis gentibus, quae adhuc alienae erant a professione Christiana, ad DEUM conversis, ceu proferret limites regni Christi ingenere humano. Unde multi ad veram religionem sunt perducti. Nam.

1. Cum Haraldus Rex Danorum Marchionem Sclesvicensem cum omnibus suis trucidasset, Otto Imper. A. C. 949 bellum ei intulit, illum praelio vicit, et ut religionem Christianam reciperet coegit, et Haraldus cum uxore sua nomine Gunnild, et parvo filio suo, Baptismum suscepit. Imperator filium Regis ex sacro fonte levavit, eique nomen suum Otto imposuit. Quamquam autem subditi tunc temporis a superstitione gentili desistere noluerunt, tamen A. C. 966 per totum regnum vox verbi divini diffusa est. Narrat Sigebertus, hoc anno virum religiosum Popponem miraculo ingenti Danos ad agnitionem, cultumque Christi convertisse. Cum enim a superstitione gentili homines desistere nollent, et miraculo religionem Christianam confirmari vellent: is consirmationis causa ferrum magni ponderis ignitum et candens, quousque voluerunt, absque ulla laesione portavit, eoque spectaculo ita multitudinem incendit, ut se sub porestatem Christi subiunxerint, et Baptismum sanctum expetiverint. Ab eo tempore Dania sedes verae Ecclesiae Christi fuit, qui cum ea voce blanda locutus est, et bona amplissima ei impertivit. Crantzius, Sigebert. Onuphr.

2. Imperante Ottone, Rex Suecorum quoque ad Christum conversus est. Populus exemplum Magistratus sui secutus, etiam Religionem Christianam amplexus est. Missi sunt in id regnum Suecicum ex Bremensi Episcopatu, qui conversos confirmarunt, et piam religionis reformationem instituerunt. Hist. Magdeb. cent. 10. cap. 2.

3. OTTO Religionem Christianam apud SLAVOS propagavit, iisque condidit Episcopatus, a quibus regerentur in iis, quae ad religionem pertinerent. Helmoldus cap. 11. Chron. Carion.

4. Tempore Ottonis religionem Christianam susceperunt Norvegi, Livones, Escones, Curoni, Lusati. Histor. Magdeburg. cent. 10. cap. 2. Martin. Polon.

5. A. C. 960. HELENA, Rugorum Regina, Legatos ad Imp. Ottonem misit, qui peterent pro ea gente Episcopos et Presbyteros ad tradendam Christianam doctrinam. Imperator tam piae petitioni annuit, et doctores Euangelii in eas orbis partes misit: ita Rugii ad Christi salutarem agnitionem pervenerunt. Schafnab.

6. Sed et Thuscorum Legati ad Imperatorem venerunt, petentes viros doctos et pios, qui ipsorum populo Religionem Christianam traderent. Misit itaque Imperator Adelbertum ex Monasterio Corbeiensi, et haud dubie, praeter hunc, etiam alios pios et eruditos viros, qui populo isti viam veritatis commonstrarent. Cum autem magna ex parte adhuc Ethnica impietate infectus esset, initio Adelbertus vix ipsorum manus effugit, donec firma pietatis fundamenta iecisset. Chronic. Hirsaviense.

7. A. C. 965. in POLONIA Religio Christiana instituta est, eorumque Princeps MIESLAUS primus Christianus Gnesnae Christianismo per Baptismum una cum sua gente initiatus, die 7 Martii. Dicitur factum Dominica Laetare. Ea Dominica ex mandato Regis, statim Idola et simulacra Ethnicorum numinum confracta ubique, et ex templis eiecta sunt: et quotannis deinde memoria huius emendationis publico ritu celebrata. Hic mos postra in Silesiam, Misniam et alias regiones translatus est. Rex autem MIESLAUS, Episcopatum instituit CRACOVIENSEM et GNESNENSEM. Coniux Mieslai fuit Danbrovuka filia BOLESLAI (cuius supra mentionem fecimus) Ducis Bohemorum, et Wenceslai neptis ex fratre. Sub hoc Principe inolevit mos apud Polonos, ut Sacerdote verba Euangelii in templo ad aram pronuntiaturo, viri nobiles e vagina gladios aliqua ex parte extraherent, et nudarent: ut hoc gestu significarent, se paratos esse ad Euangelii defensionem, et ad subeundam pro religione Christiana mortem; choro


page 879, image: s0951

autem accinente: Gloria tibi Domine! eosdem reconderent. Histor. Polon.

A. C. 969. HUNGARI, cum Rex Poloniae quinto sui regni anno sororem suam GEISAM Hugnarorum Regi uxorem dedisset, religionem Christianam recipere inceperunt. Ibid.

II. Ottonis Imperatoris beneficio Episcopatus BRANDEBURGENSIS, HAVEBERGENSIS, MISNESIS, ALDENBURGENSIS, SLESVICENSIS, CIZENSIS, seu NAUMBURGENSIS, MERSBURGENSIS, et MAGDEBURGENSIS fundati sunt. Ex his Archiepiscopatum Magdeburgensem paulo ante mortem A. C. 972. instituit; et primus Archiepiscopus Magdeburgi ordinatus ALBERTUS WISENBURG, cui suffraganeos esse voluit Episcopum Misnensem, Cizensem, Mersburgensem. Inde Halberstadiensi Episcopo suffraganeos esse voluit, Havelbergensem, Brandeburgensem et Posnaniensem, qui antea paruerant Meguntino. Hamburgensi autem subdidit Mechelburgensem, Slesvicensem, Ripensem, et Altenburgensem, sive Stargardensem. Fabr. Helmoldus.

III. A. C. 954. FRIDRICUS Episcopus Moguntinus maerore animi mortuus est. Episcopatui rursus Otto Imper. filium suum wilhelmum praefecit; qui, cum ei praefuisset annos 13, vitam cum morte commutavit. Successit ille HATTO Abbas Fuldensis. Hic, cum A. C. 968 ingens frumenti esset inopia in tota Europa, plurimos paupeperes in horreo congregatos, ea spe, quod escae vel panis nonnihil ex Eposcopi liberalitate accepturi essent, concremavit. Cumque illi horribiliter eiularent, clamarent, atque ulularent, Episcopus, Satanico sarcasmo, mures esse dixit. Quam tyrannidem DEUS protinus ultus est. Praecepit namque muribus, ut catervatim illum invaderent, ac dies noctesque affligerent, vivumque devorare festinarent. Itaque ille in turrim in medio Rheni iuxta oppidum Bingium exstructam, et ab hoc casu Murium turrim vocatam, aufugit: sed nec ibi a morsibus murium tutus esse potuit. Nam mures catervatim per Rhenum natantes in terrim conscendere, iustum DEI iudicium exsecuturi. Quod agnoscens miser horrenda morte inter mures periit. Ferunt, quod mures nomen quoque eius delentes a parietibus et tapetibus abraserint. Cosmographia Munsteri lib. 2. Martinus in Chronic. Trithemius. Marian. Scotus. Schaffnab.

IV. A. C. 963. Imper. Synodum Romae convocavit, in qua accusatus Papa Iohannes XII. de multiplicibus sceleribus, de homicidiis, periuriis, facrilegiis, incestu, quod cum duabus sororibus rem habuisset, quod in ludo aleae Daemonum auxilia imploraset, quod in amorem Diaboli vina bibisset. Ideo per Episcopos legitime citatus ad Synodum cum salvo conductu (ipse namque Roma ad Saracenos, metu Imperatoris, quod insidias ei struxisset, aufugerat: de qua re supra in bello Italico prolixius diximus) ut se de obiectis criminibus purgaret. Sed cum nollet comparere, post habitam deliberationem, conclusit Synodus, una cum Imperatore, Iohannem Pontificem esse deonendum: et communibus suffragiis electus est LEO VIII, vir spectatae fidei et probitatis, qui sedit an. 1. mens. 3. Hic LEO in eadem Synodo, facto decreto, Ottoni Imper. sicut Adrianus antea CAROLO MAGNO, contulit ius et potestatem eligendi et consecrandi Pontificem Romanum, et ordinandi ea, quae ad sedem Apostolicam pertinent; item Episcopos constituendi atque confirmandi. Fecit et declaravit irritam electionem omnem non approbatam consensu Imperatoris. Denique omnes, qui vel labefactarent decreti auctoritatem, vel sese ingererent non exspectato assensu Imperatoris, eiciendos ex Ecclesia et anathemate feriendos censuit. Exstat hoc decretum Distinct. 63.

V. A. C. 964. cum Otto Imper. Roma discessisset, Iohannes XII. Pontificatum recuperavit, et cum adultera deprehensus a marito eius confossus est. Huic Romani substituerunt BENEDICTUM V, et LEONEM urbe eiecerunt. Qua re offensus Imper. rursus Romam profectus est, Benedicto Pontificatum abrogavit, et LEONEM VIII restituit. Benedictus Hamburgum ablegatus, ubi (teste Crantzio in Metrop.) in exilio vitam finvit, et in templo cathedrali sepultus est. Sepulchrum etiamnum ibi videtur. Leo Papa vitam cum morte commutavit, cum tantum sedisset mensem 1, dies 11. Ipso defuncto romani memores iurisiurandi, quod praestiterant Imperatori Ottoni, se ipso inscio numquam Papam electuros Legatos in Germaniam ad Ottonem miserunt, de novo Pontifice creando, qui per Episcopos missos creavit Episcopum Narniensem IOHANNEM XIII. Pontificem, quem postea Romani in carcerem coniecerunt. Quae res iterum causam dedit Ottoni, ut in Italiam properaret. Anno igitur Christi 966 Romam rediit, Iohannem Papam ex carcere eduxit, et in sedem pristinam restituit. Luitp. Onuph. Fabr. et Regino.

VI. A. C. 968. DITMARUS natione Saxo, patria magdeburgensis, ordinatus primus Episcopus Pragensis, qui, quod Sclavonicae linguae usum haberet, multos ad fidem Christianam convertit et baptizavit. Sed tantum vixit in Episcopatu annum


page 880, image: s0952

unum, et paucos menses. Ipsi substitutus a Boleslao vir nobilis Wogtieg: qui missus ad Ottonem Imp. qui tum in Italia fuit Veronae, ubi A. C. 968, die 2 Iunii confirmatus est, et a Willigiso praesule consecratus die XI Iunii, nominatusque ALBERTUS. Cosmas.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

OTTO Imperator A. C. 973. Comitia indixit Quedlinburgi die 23 Martii, in die Paschatis: ubi convenerunt Legati plurimi Graecorum, Beneventanorum, Romanorum, aliorum item Italorum, Hungarorum, Danorum, Sclavorum, Bulgarorum, Russorum: item Poloniae et Bohemiae Duces ipsi praesentes fuere. Cum legatos omnes dimisisset, Imperator Mersburgum abiit, ubi festum Ascensionis celebravit. Inde Mempslebiam adiit, coenobium ad Unstrutum, ad tempe, quae aurea vocantur: ibi subitaneo morbo correptus est.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

OTTO tertia feria ante Pentecosten vespertinis laudibus interfuit. Peracto autem cantu Euangelii, aestuare ac fatigari coepit. Inclinantem autem caput, quasi iam defecisser, refocillaverunt eum, petitoque Sacramento Dominico et accepto, A. C. 973, nonis Maii, anno Imperii 37, inter preces et gemitus, cum 7 Christi verba, quae in ara Crucis protulit, expendisset, magna cum animi tranquillitate spiritum Domino reddidit. Cuspin. Crantz. 3. Metropol. cap. 13.

USUS.

Hoc exemplum Ottonis Magni Impp. omnes Christiani imitentur, et septem verbis Christi in agone mortis sese erigant. Nam meditatio mortis ut est sapientiae plena: sic animum ad caelestia consideranda excitat, et desiderium melioris ac aeternae vitae adfert. Inprimis siquis septem Christi verba, quae in cruce pendens protulit, in promptu semper, et praecipue in agone mortis habeat.

I. Dixit Christus; PATER, IGNOSCE ILLIS; quia nesciunt, quid faciant. Hinc cape exemplum, ut inimicis ignoscas tuis, ne quid impedimenti livor afferat malus; Si vero tu quosdam offendisti, agnosce culpam lubens, ut veniam impetres.

II. Curam agamus eorum, qui nobis cari et amici fuere. In hunc modum dixit Christus Mariae: ECCE FILIUS TVUS! Deinde Iohanni; ECCE MATER TVA! Amicissimos ergo eligamus uxori liberisque tutores,qui fide certa et diligentia ipsis praesto sint: Nec item obliviscamur pauperum, quin munificentiam exerceamus erga eos, ut paternam nostram provisionem agnoscere, et grata memoria celebrare possint.

III. Compositis iam rebus ad nos nostrosque spectantibus, nihil antiquius aut prius habeamus, quam ut veritatis divinae testimonia pectoribus nostris quasi insculpta teneamus. Amen dico tibi, HODIE MECUM ERIS IN PARADISO. Hoc tibi a Christo dictum putes; si in humilitate spiritus animam vera contritione contuderis, et adspersam sanguine Christi DEO Partri precibus obtuleris, speque salutis aeternae hoc dicto te erexeris, tam firmiter credens, quam novisti DEUM suas promissiones servasse, et servare verissime.

IV. Quod si dolores animi et corporis senseris, nihil haesitando DEUM DEUM tuum esse persuasum habeas. Ac si magnitudo peccati ac inde nata anxietas te cogat exclamare, DEUS MEUS, DEUS MEUS, QUARE ME DERELIQUVISTI? nihil minus, quam, te a DEO derelictum, existimes. Nam in infirmis DEUS maxime exercet virtutem et potentiam suam. ET cum scias hanc vocem Christum in ara crucis protulisse, qui peccatum, mortem et Satanam vicit; tu certe eius vulneribus sanatus, quod dubites, quod angaris, quod contristeris animo, non habes.

V. Iam vero, si in angore cordis ac lucta fidei defatigatus, sitim sentias, ut quemadmodum cervus desiderat fontes aquarum, ita tu fontem vitae Christum desideres, ut liberatus ex hoc ergastulo, aeterno perfruaris gaudio: dic pastori tuo, SITIO; ut participatione corporis et sanguinis Christi animum refocillare, et fidem tuam de aeterna beatitudine confirmare possis.

VI. Postquam his epulis instructus es, et IN CHRISTO OMNIA CONSUMMATA; Scias, tuis operibus, quantumvis bona et proximo fuere utilissima, nihil tribuas: sed omnia divinae largiaris gratiae, ut, modo tu corpore etiam exutus, innocentiae ac meritorum Christi vestibus indutus, in conspectum patris, et sanctorum Angelorum procedere possis, tunc plenitudine divinitatis suae cohabitante, sanctorumque Angelorum choro te comitante, felix in sinum Abrahae transveharis.

VII. Singulis autem momentis vitae tuae ingemina hanc ultimam Christi vocem: PATER, IN MANUS TVAS COMMENDO SPIRITUM MEUM: ut ubi vox defecerit, cor interius hanc vocem nihilominus gemat, ut scilicet ibi esse possis, ubi est pater tuus, opifex mundi: ubi est frater tuus,


page 881, image: s0953

CHRISTUS: ubi est Spiritus sanctus paracletus, qui saepenumero suavissimam animo tuo afflicto et dolenti summa cum refocillatione inspiravit consolationem: nec sollicitus sis de loco. Nam Domini manus quem tuetur, ille expers est omnis molestiae; perfruiturque summo gaudio. Hoc est summum bonum, quod Philosophi nec invenire, nec intelligere potuerunt.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Sepultura. Viscera Ottonis Mempslebii manserunt. Cadaver vero filius Otto, qui patri in Imperio successit, Magdeburgum deferri curavit, ubi cum ingenti omnium hominum luctu sepultum est. Sarcophago eius inscripsisse feruntur hi versus:

Tres luctus causae sunt hoc sub marmore clausae,
Rex, decus Ecclesiae, summus honor patriae.

XIII IMPERATORGERM. OTTO II.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I PATER fuit OTTO I. cognomento MAGNUS.

II. MATER fuit ADELHEIDA, Lotharii Regis Italiae vidua relicta, Matrona pia et religiosissima. Ex hisce parentibus natus est OTTO II. A. C. 955.

II. Appellatio.

I. NOMEN. Dictus fuit OTTO, a bono omine, ut Patris vestigiis inisteret. Quod etiam eventu factum. Nam uti Patri in Imeprio successit, sic etiam virtutum eius fuit imitator.

II. COGNOMEN. Cognomine dictus 1. Otto RUFUS, a colore et crinibus rufis. 2. Pallida mors Saracenorum, quia Saracenos ad internecionem pene delevit. 3. Sanguinarius, sic dictus, eo quod Romae praecipuos cives ex equestri ordine convivio excepit, et introductis militibus, seditiosos trucidari iussit.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXOREM Otto II. habuit Theophaniam, Nicephori Constantinopolitani Imperatoris privignam, quam pater ipsi per Legatos a Nicephoro petivit, qui fraudulenter eam despondit, unde bellum inter Ottonem Magnum et Nicephorum ortum. Occiso autem a Graecis Nicephoro, Iohannes Zimisces, qui in Imperio ei successerat, THEOPHANIAM ad Ottonem, qui tunc temporis Romae commoratus, misit, addita dote, quicquid Graeci in Italia haberent.

Nuptiae gaudio magno A. C. 972. Romae peractae sunt: de qua in praecedenti historia cap. 2. de bell. Graec. prolixius diximus.

Ex hac OTTO II. suscepit filios duos: 1. OTTONEM III. 2. HUGONEM, quem alii Ulricum nominant, Marchionem Saxoniae: et filias quinque.

Narrant quoque Historici, eum aliam etiam habuisse coniugem, ex familia Marchionum Austriae: sed quae fuerit illa, quibusve sit orta parentibus, non annotant. Tribuuntur ei et filiae plures ex ea natae, inter quas unam prodiderunt fuisse coniugem trium Regum, primo Boleslai Bohemiae, deinde Mesconis Poloniae, postremo Hungariae Regis: sed haec, quod certi et explorati nihil de eis reperiam, omitto. Chron. Spangenb. Chron. Carion. Chron. Pomarii. Trithemius.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

OTTO II. auctoritate Patris insignia Imperii accepit. Nam puer sexennis patri successor declaratus Aquisgrani anno Christi 961. Et cum pater devicto Berengario Romae ageret, filium eo evocatum renuntiari Imperatorem curavit. Quare Otto II. Anno Christi 968, in Natalitiis Domini, praesente patte, a Pontifice IOHANNE XIII. Imperator coronatus est, et ita defuncto patre omnium Procerum Germaniae consensu ei in Imperio successit anno Christi 973.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

Otto II. quemadmodum patri in imperio successit: sic etiam paternae virtutis aemulus fuit: nam imperium summa cum laude administravit, et Ecclesiae, Rei publicaeque salutem summo studio quaesivit. Unde Sabinus tale de eo Epigramma concinnavit:

Non fuit inferior Primo virtute Secundus,
Multa domi gessit proelia, multa foris.


page 882, image: s0954

Exempla Actorum Togatorum specialia.

I. Mansuetudinis heroicae, quam ostendit erga Bisetislaum, Udalrici Bohemorum Ducis filium, qui filiam ipsius Iutham rapuerat, sibique connubio iunxerat. Hosce supplices sibi factos in gratiam recepit, illisque hoc facinus condonavit: sicut statim in Act. Sagatis plenius dicemus.

II. Iustitiae rigidae. Cum enim dissidium inter Geronem Comitem et Waldonem ministrum nobilem Imperatoris ortum esset, et res componi non posset, obtulerunt se ad Monomachiam, in qua ambo mutuis vulneribus ceciderunt. Sed Imperator, quia Geronem sontem iudicabat, mortuum eum decollari, et ne cadaver terrae mandaretur, iussit. Filia vero Geronis certior hac de re facta, supplicavit Imperatori pro sepultura, promisitque sua bona Episcopatui Magdeburgensi; et impetra vit. Fabritius.

II. ACTA SAGATA.

I. Bellum contra Udalricum Bohemiae Ducem.

I. ORTUS.

Ottonis Imp. filiae ab Udalrici filio abductio. Rapuerat filiam Imperatoris IUTHAM, quae Ratisbonae in monasterio educabatur, Udalrici Bohemorum Ducis filius Bisetislaus. Nec pater facinus filii improbabat, sed potius audaciam eius miratus, nuptias cum rapta in Moravia celebrari iussit, tanto praestantiorem filium aestimans, quanto nobilioribus nuptiis cohonestaretur.

II. PROGRESSUS.

Ottonis Imperatoris indignatio, et in Bohemiam expeditio. Otto iniquissimo ferens animo, tantam sibi, Romanorum Imperatori, contumeliam et iniuriam a Principe, qui sit Imperio subiectus, illatam esse, magno exercitu conscripto in bohemiam profectus, obvia quaeque ferro et igni depopulatus est. Contra etiam Udalricus et filius castra moverunt. Iam duo exercitus intra iactum teli convenerant, cum Iutha, causa caputque belli huius, crinibus sparsis, scissa unguibus facie, victo periculorum magnitudine pavore, ausa telis sese inferre volantibus, inter primas acies prosiliens, patris alloquium, priusquam furor arderet amplior, exposcit.

III. EGRESSUS.

PACIFICATIO. Iutha impetrato alloquio patris, precibus suis et lacrimis eius iracundiam omnem mitigavit, et ne paterna violentia matrimoniale vinculum dissolveretur, effecit. Mox etiam coram Imperatore apparuit ipse iuvenis Bisetislaus, et prostratus in genua, facinoris non tam ex malitia, quam amoris incendio admissi, veniam impetravit. Crantius lib. 9. cap. 13. Cosmograph. Munst. lib. 3.

II. Bellum contra Henricum patruelem, Ducem Bavariae.

Defuncto Ottone Magno Imper. HENRICUS Dux Bavatiae patruelis Ottonis II, invidens fratris filio imperium, ac immemor beneficii accepti, res novas molitus est, sibique imperium deberi contendit. Ex sua parte habuit Episcopos, Augustanum, Moguntinum, Magdeburgensem. Ex politicis Boleslaum Bohemorum, Miesconem Polonorum, et Haraldum Cimbrorum Regem: sed Otto data fide publica, Henricum ad causam dicendam evocavit: nisi veniret, eum videri contra Rem publ. fecisse. Henricus igitu a Legatis Imper. persuasus, culpam apud Ottonem deprecatus est. Cum vero progressu temporis comparere nollet, Imperator contra eum movit, et praelio vicit. Henricus, etsi vires nullas habuit, et a sociis desertus fuit, tamen bellum reparavit, sed ab Ottone Ducatu pulsus; qui datus Ottoni Duci Sueviae, Ludolphi fratris filio. Henricus exul in Bohemiam abiit. Quo comperto, Otto Imp. eo exercitum misit, qui Bohemiam longe lateque vastavit, omnia patientibus hostibus, ut tandem securi fierent; quod et factum est. Ideo Henricus Bavarus improviso in eos irruit, et multos occidit, et castra vix defensa: inde exercitus postea retrocessit. Henricus vero assumpto Frisingensi Episcopo patavium in ripa Danubii sitam occupavit, eam munivit, et arcem belli sibi ibidem constituit. Otto Imp. autem priusquam Henricus patavium satis firmasset, eo duxit exercitum, et urbem obsidione cinxit. Henricus obsessus, cum nec commeatum haberet, nec milit em, de pace egit, promisitque se compariturum in iudicio Imperii. Quare Imperator Comitia indixit: ad quae evocatus Henricus stitit sese, ubi communi Principum consensu exilio multatus ipse et filius. Episcopi, Augustanus et Frisingensis, sponte solum mutaverunt. Moguntinus vero et Magdeburgensis amicorum intercessione dignitatem suam recuperarunt; Dux Bohemiae etiam in gratiam receptus est. Fabritius.


page 883, image: s0955

III. Bellum contra Haraldum Darnorum Regem.

A. C. 974. Otto Imper. contra Haraldum Danorum Regem movit, qui adhaeserat Henrico Bavaro, et vastarat Saxoniam, et aliquot eius urbes cepit, eumque ita attrivit, ut pacem petiverit, munera ampla obtulerit, et tributum annuum promiserit dato, fidei causa, obside suo filio. Fabricius.

IV. Bellum contra Lotharium Francorum Regem.

A. C. 978. Lotharius Rex Francorum, et Otto Dux Burgundiae consobrini conivarunt, de fratre Lotharii Carolo ex Lotharingia expellendo, et non denuntiatis inimicitiis lotharingiam percurrerunt. Imperator rum Aquisgrani fuit, et de improviso hoste adventante fere oppressus est; ubi nisi fuga evasisset, in Francorum devenisset manus. Rex occupata urbe, prandium, quod Imperatori paratum fuit, absumpsit, et tribus diebus urbem spoliavit, vicinasque regiones diripuit. Eam igitur iniuriam ulturus Otto Imp. exercitum collegit, Rhemensem et Lugdunensem agrum vastavit, praedasque egit usque ad Parisiorum suburbia. Inde cum pestis ingruisset, domum reversus Imp. reditu intercluso, magna passus est detrimenta, inundatione fluminis Axonae multis amissis, quos partim aquarum impetus absorpsit, partim interfecerunt ii, qui novissimo agmini praedae spe inhaeserunt: atque ita Imeprator expeditionem hanc minus laetam circa finem Novembris confecit, et in Saxoniam rediit. LOTHARIUS autem, quia sciebat, Ottonem non Francorum viribus, sed fortuna adversa tantum victum, metuit ne bellum persequeretur; ideo de pace egit, et anno sequenti convenerunt Rhemis: ubi Lotharingia Ottoni restituta, cuius pars CAROLO fratri Regis Lotharii iterum ab Imperatore gubernanda tradita est: partem eius acceperunt Episcopi Leodiensis, Trevirensis et Coloniensis. Ita Marchionatus Antvverpiensis, et Comitatus Lovaniensis Imperatori restututi sunt. Fabritius, Chron. Carion.

V. Bellum Italicum.

I. Supra diximus, quod Zimisces Imper. Constantnopolitanus Theophaniae dotis loco Calabriam et Apuliam dederit. Quare Zimisce interfecto, Basilius et Constantinus, qui ei successerunt, fratres Theophaniae, iunctis sibi Saracenis ac mercede conductis, Italiam invasere, et Apuliam primum, deinde, nemine prohibente, Calabriam receperunt: quas regiones,ut diximus, Otto I. Imper. Romano Imperio adiecerat, et Zimisces Theophaniae dotis loco dederat. Imperator igitur, cum res Germaniae composuisset, ingenti exercitu collecto per Bavariam in Italiam transiit A. C. 980, et Graecorum praesidia ex Dalmatia et Illyrico fugavit, et ante hiemem Romam venit, ubi copias Germanorum recensuit, et urbibus certum numerum militum in Italia imperavit. Anno sequenti Imp. Sueviae Ducem Ottonem fratris sui filium dimisit ex portu Ostiensi cum aliquot navibus, ut littora circumiret, exceptisque hostibus exploraret hostium vires et consilia. Cum eos magna multitudine convenisse vidit, et paratos ad pugnam, reversus suasit Imperatori, ut bellum illud aggrederetur, et urbem aliquam sumeret oppugnandam: qui profectus Tarentum, urbem maritimam, quam obsessam primo mense expugnavit, inde hostibus ad vicum quendam occurrit, quos acri congressu in fugam coniecit, et in campo quodam in angustiis fugientes adortus, plurimos eorum occidit; qua victoria laetus, coepit optime sperare de eventu, et exercitus insolentior factus hostem contempsit, et multum de industria sua remisit.

II. A. C. 982. Otto Imp. cum multae urbes in Apulia et Calabria praesidiis Graecorum tenerentur, ad ea eicienda primo vere insigni exercitu profectus. Graeci assumptis suis auxiliis, ne tota Italia pellerentur, acie decernendum existimarunt, nec detrectavit Imperator, et Italis poscentibus primam aciem concessit: sed hi vix primum impetum hostium tulerunt, et in fugam se coniecerunt, totumque exercitum turbarunt. Germani non fugere sueti, acerrime se defenderunt: sed proditi a sociis, et tandem in arctum ab hostibus conclusi, et ipsi fugerunt: ubi ceciderunt viri praestantissimi, Episcopi etiam aliquot et Comites. Imperator, cuius equus valde vulneratus fuit, ad mare pervenit, ubi aegre receptus. Sed non agnitus, cum abiectis ornamentis Imperatoriis et lorica pro mercatore segereret, persoluto lytro, et beneficio graecae linguae, quam didicerat, evasit, novaque auxilia ex Germania iussit adduci, qui Veronae convenirent. Interim, cum a Beneventanis fugae initium factum esset, Beneventum militibus praedae dedit, et urbem cremavit, et deinde, cum et Romani Principes et alii in Italia proditionis suspecti, eosque e medio tollere vellet Imperator, consilium crudele magis, quam laudabile inivit. Quippe mag nifico ac splendido parato in Vaticano convivio Principes ac Legatos Civitatum omnes qui celebrandi eius adventus gratia Romam de more convenetant, ac iussi ab eo aderant, invitaverat. Ubi autem cuncti


page 884, image: s0956

accubuerunt, praeconis voce, ne quis ad ea, quae audiret, videretve, aut vocem emisisse, aut sedem suam movisse vellet, poena capitis indicta, denuntiatum est: Acstatim convivaeomnes, intromissis armatorum catervis, ex composito circumventi, trepidantibus ad tale spectaculum singulis, deinceps nomina eorum, qui seditionem moverant, aut proditionis conscii erant, recitata: ac tristibus de illis pronuntiatis sententiis, inspectantibus ceteris, ultimum supplicium sumptum est. In reliquis convivium mira comitate ac liberali invitatione confectum est.

III. Imperator in tanto vitae periculo servatus celeriter copias, quantas potuit, comparavit, et renovato bello A. C. 983. Saracenos tanta victoria vicit, ut pallida mors Saracenorum diceretur: attamen ipse Imperator in hac pugna sagitta venenata vulneratus fuit, quo vulnere non diu post obiit, sicut in cap. 3. dicemus. Fabric. Sigon. lib. 7. de reg. Ital.

VI. Bellum Sclavonicum, gestum a Saxonibus et Thuringis.

Cum Otto Imper. bellum contra Graecos gereret, Sclavi in Germaniam irruerunt, et caedibus crudelissime grassati sunt, Episcopatum Havelbergensem diripuerunt, Brandeburgum expugnarunt, et vicina loca vastarunt, inde assumptis Bohemis et aliis Sclavis, Episcopatum Cizensem et Mersburgensem crudelissime afflixerunt. His obviam venerunt Saxones et Thuringi, eorumque amplius triginta milia et septingentos deleverunt A. C. 983. multi tamen fuga evaserunt: et ita Saxonia tum liberata fuit. Fabric.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. A. C. 974. Otto Imp. Mempslebianum coenobium magnificentius aedificavit, et montales, quae ibi fuere, traduxit Quedlinburgum, et Monachos introduxit. Spangenberg. Sigon.

II. A. C. 977. Rokerto Episcopo Moguntino animi maerore exstincto, ei successorem dedit Imperator e suis sacerdotibus virum spectatissimum VVilligisum, patria saxonem, in pago Schöningen patre rhedario natum. Hic quia Ottonis III. Praeceptor fuit, in sequenti historia de ipsius vita plenius dicemus.

Res memorabiles.

I. A. C. 979. EDVARDUS Rex Angliae, cum ann. 3, et menses 8, regnasset, et venatum exiisset, ac a novercae suae castro non procul abesset, eo solus venit, ut sitim levaret. Illa sitienti statim venenum praebuit, et misit adhuc, qui ipsum trucidarent. Successit ipsi frater EDELREDUS, qui regnavit annos 37, et a Danis undique bello afflictus est. In Baptismo hic aquam excrementis suis inquinaverat. Malmesb.

II. A. C. 980. HARALDUS Danorum Rex a filio suo Svenone vel Swend/ quod diutius vivere videretur, quam par erat, bello petitur. Abnegaverat autem Sveno Christianam religionem, et se dediderat Ethnicorum superstitioni, quorum plurimi erant adhuc in regno, atque ille eos sibi socios belli fecit, et in pugna parentem vicit, qui etiam vulneratus est periculosissime, et paucis diebus post, in festo omnium Sanctorum, mortuus est, cum regnasset annos 50: sed hoc parricidium DEUS ita ultus est, ut filius paucos post annos regno eiceretur, et totis annis 14 exularet. Adam.

Prodigia.

A. C. 979. ignitae acies in caelo visae sunt Capuae multae domus, Beneventi 15 turres, Campanae civitatis dimidia pars, et Ronsa fere tota, terrae motu conciderunt, et multi homines hiatu terrae absorpti sunt. Gravissima etiam fames ubique miseros mortales pressit.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. MORBUS. Mortis eius causae complures fuere, inprimis vero telum veneno tinctum, quo in praelio Saracenico sauciatus erat: tum uxoris Theophaniae, ex clade Italorum, victoria vero Graecorum, e)pixairekaki/a, sive concepta laetitia. Ad quae accessit diarrhoea, quae fuit causa mortis immediata.

II. SUCCESSORIS DECLARATIO. Imperator, cum vulnus ingravesceret, seque non diu in vivis superstitem fore sentiret, Ottonem filium suum successorem in imperio declaravit, eique tutorem dedit Willigisum, Episcopum Moguntinum.

III. TESTAMENTUM. Deinde Imperator Testamentum fecit, de rebus mobilibus suis post obitum distribuendis, et omnia, quaecumque in thesauris vel alias habuit, in quatuor partes distribuit: Unam partem Ecclesis: Secundam pauperibus: Tertiam matri, sororibus, et liberis: Quartam Consiliariis, Equitibus et servis, qui relicta patria cum ipso in Italiam profecti fuerant, ibique fideliter ei ministraverant, legavit.


page 885, image: s0957

IV. CONFESSIO. Hisce rebus constitutis, animum a terrenis ad caelestia convertit, peccata sua in praesentia omnium Aulicorum suorum confessus est, et sacra Synaxi usus, animamque suam in manus Domini commendavit.

II. *t*o\ *p*r*a*x*q*e/*n.

Tandem tristi animi aegritudine labefactatus, accedente diarrhoea, placide in Domino obdormivit A. C. 983, anno aetatis 29, imperii 10, mense 7.

III. *t*o\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*o*n.

Sepultura. Sepultus est Romae in atrio templi D. Petri. Sepulchro imposita fuit statua Salvatoris benedicentis introeuntibus, aut exeuntibus. Chron. Spangenb. Chron. Martini. Fabricius. Marian. Henr. Mutius. Aventin. Schaff. Platina. Sigeb.

XIV IMPERATOR GERM. OTTO III.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER fuit OTTO II. Imp.

II. MATER fuit THEOPHANIA, quae fuit ROMANI Constantinopolitani Imp. filia. Ex hisce parentibus natus est circa annum Christi 972. Mortua est Theophania A. C. 991: eius funus filius Noviomagum duxit, et exsequias honorifice celebravit. Erat in Graecia nata, in Italia Ottoni II desponsata, et in Germania mortua st sepulta est. Fabric.

II. Appellatio.

I. NOMEN. Dictus fuit Otto, a bono omine, ut patris avique vestigiis insisteret; quod etiam factum.

II. COGNOMEN. Cognomine dictus

1. PVER, quia, cum pater eius moreretur, vix II annos natus fuit; nihilominus tamen a Proceribus Germaniae Imperator electus est. Et quidem Itali, qui Imperatoriam dignitatem ipsi invidebant, ignominiose eum appellarunt Ottonem puerum.

2. MIRABILIA MUNDI. Licet Otto puer erat, cum ad imperium eveheretur, tamen progressu temporis sapientia ita crevit, ut propter admirandam sapientiam, quae aetatem superabat, et res praeclare in imperio gestas, ipsi honoris causa hoc cognomen adderetur, ut Mirabilia mundi diceretur.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, NATURA et MORES.

IN puero statim coporis animique dotes exsplenduerunt magis magisque. Nam tam egregia forma praeditus fuit, ut quilibet maxima cum iucunditate, imo cum admiratione eum aspexerit. Inde etiam a pueritia tantis animi dotibus, utpote modestia, humanitate, sapientia admiranda, memoria singulari, ac venustate in gestibus, quibus facile quemlibet sibi conciliabat, excelluit, ut omnes sperarent, eum futurum Principem, qui Rem publ. summa cum laude esset administraturus. Et hanc de se concitatam exspectationem postea implevit.

Infofmatio.

I. OTTO puer traditus in disciplinam viri cuiusdam literatissimi, qui dictus fuit GILBERTUS, a quo in omni disciplinarum genere diligenter informatus, adeo ut in literis multum profecerit, et postea in administratione Imperii prudentia eius eximia fuerit spectata. Linguam Graecam a matre quasi cum lacte materno hausit, atque ita cum Germanica fortitudine Graecam prudentiam coniunxit.

II. Deinde OTTO educandus datus est Willigiso Episcopo Moguntino, a quo etiam studiose et diligenter institutus est. Hic VVilligisus Saxo fuit, humili genere, patre rhedario, in pago Saxoniae Schöningen natus. Erat autem vir prudentia et virtute insigni praeditus. Itaque ab Ottone II in aulam ad Diaconatus officium vocatus, in eo tanta dexteritate functioni suae praefuit, ut etiam secretissimis consultationibus et consiliis adhiberetur. Tandem ad Episcopatum Moguntinum ab Ottone II evectus, filium Imperatoris Ottonem III, erudiendum et educandum accepit: cui tandem etiam, ad gubernacula Rei publ. iam admoto, rector Consiliorum a Principibus Imperii datus est: qui et dignitatem Electoralem in Imperio est consecutus. Verum ut suae conditionis, qua natus erat patre rhedario, memor esset, rotam multis in locis depictam, sibi velut imaginem modestiae probandae proposuit, cum hac inscriptione, Willigise, Willigise, recole unde veneris, et prioris tuae fortunae memor, quis nunc sis, considera. Unde etiamnum Archiepiscopatus Moguntinensis insigne Rota perduravit. Dress. part. 2. millen 6. Bruschius de Episcopat. Nauclerus, Trithemius.


page 886, image: s0958

II. ACTA OECONOMICA.

Coniugem habuit Otto III Mariam, Arragonum et Navarrae Regis filiam. Haec autem, ut quidem nomen Mariae interpretantur, non fuit illuminatrix, sed potius (ut Philo explicat) amarum mare mariti sui. Nam non solum fuit sterilis, ut nullam ex ea susceperit sobolem, sed etiam impudicae et procacis libidinis femina, quae iuvenem muliebri habitu in gynaeceo habebat, quo ad libidinem exsaturandam abusa. Tandem ergo Imperator eam adulterii convictam ad Mutinam urbem vivam cremavit; de quo infra plenius dicemus. Illa e medio sublata Imperator coniugium non repetivit, ideoque nullam post se prolem reliquit. Cosmograph. Munsteri, Hedion. Chron. Saxon. Pantal. Honorius.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Otto a parente (ut supra diximus) in imperio successor declaratus est. Cum vero patre defuncto per aetatem nondum idoneus esset ad Imperium, novae de successione contentiones exortae sunt. Nam Itali regnandi cupidi Crescentium Cos. Rom. Imperatorem deposcebant. In Gallia Germanis bellum inferebat Lotharius de erepta sibi ab Ottone II. Lotharingia, et de axiomate imperii. In Germania Henricus Bavarus denuo fiducia nonnullorum Ordinum ad imperium adspirabat. Is ut praetextu tutelae facilius imperium consequeretur, patre mortuo, Ottonem puerum ad se transtulerat. Principes reliqui Germaniae, quod fidelitatem Ottoni huic et parenti antea dedissent, Ottonem ab Henrico reposcebant, et ipsi ut heredi legitimo Imperium deferebant. Otto ergo et suffragiis consensuque Procerum, et successione adeptus Imperium, cum iam Aquisgrani argentea corona esset insignitus, ac Mediolani ferream accepisset coronam, pro more veteri, Romam profectus est, et in Pontificis demortui locum BRUNONEM Saxonem consanguineum suum, Gregorium V. postea dictum, constituit Pontificem, et ab eo auream coronam accepit. Chron. Carionis, Chron. Martini. Spangenb. Plat. Sigeb. Mutius.

II. Imperii administratio.

Licet Otto puer ad Imperialem dignitatem sir evectus, tamen quamprimum ad aetatem maruram pervenit, Rei publ. consuluit, eamque tanta laude administravit, ut omnes sapientiam eius, qua excellebat, admirarentur: siquidem (ut antea diximus) propter admirandam sapientiam, et res praeclare gestas, Mirabilia mundi dictus est.

Exempla Actorum Togatorum specialia.

I. PRUDENTIAE. Otto Imper. cum ipse destitueretur liberis, ad quos imperium transferre posset, multique essent, qui imperio inhiarent, ne deinceps confusio et tumultus esset in imperio, cum Proceribus Germaniae, consentiente Pontifice Romano, Decretum fecit, ut in posterum ius omne atque potestas eligendi Romanum Imperatorem esset aqud solos Germanos, nec liceret Romano Pontifici quemquam proclamare Imperatotem, nisi quem proceres Germaniae ad id fastigium evexissent. Utrum autem eo ipso tempore Electoralis dignitas septemvirorum in eligendo Imperatore inceperit, certis argumentis historiarum demonstrari non potest, quia hac de re variae sunt scriptorum sententiae. Nemo tamen melius ea de re scripsit, quam Heigius in illustr. q. 3. et seq. ut asserit Ruland. in tract. de Commiss et Commission. p. 2. lib. 5. c. 4. num. 18. qui, enumeratis et refutatis multorum sententiis, ita concludit: Ab initio Electores sub Ottone III. constitutos, ut electionem deinceps de Imperatore habendam, veluti Principes senatus, moderarentur, et reliquorum auditis suffragiis, et collectis votis, id tandem statuerent, quod e republ. esse cognoscerent: donec attritis familiis praecellentioribus, et mota intestinis dissensionibus Germania, et hinc perperam elicitis a studiosis factionum promiscuis suffragiis, utilissimum visum fuit, in strictius Electorum consilium rem totam revocare. Quod occultis primum initiis coeptum, et patientibus ceteris Principibus aliquot annos usurpatum, demum Ludovici Bavari, aut certe Caroli IV, sanctione promulgara sic stabilitum, ut ab eo tempore pacatiora comitia, et suffragia circa Electiones pauciora, Imperium divina sic dispensante providentia, habuerit.

II. CLEMENTIAE. 1. Quod coniugi Mariae, cum eam cum iuvene quodam rem habuisse deprehendisset, ignoverit. 2. Quod Henricum Bavarum, qui Imperium affectarat, non solum in gratiam receperit, sed etiam Ducatum Bavariae, e quo ab Ottone II. pulsus erat, restituerit. Chron. Funccii, Fabric. Sigon.

III. MAGNIFICENTIAE. 1.Imperator vestem habuit, in qua tota Apocalypsis opere Phrygio, perquam eleganter et operose fuit intexta, auroque insignita.

2. A. C. 999. in Poloniam profectus est, visendi causa sepnlcrum S. Adelberti: ubi a Bolestao


page 887, image: s0959

Duce Polonorum honestissime liberalissimeque habitus est. Itaque ut gratiam ei referret, et amicitia, foedereque magis devinctum haberet, ex Duce Regem fecit, Gnesnae coronam ei imposuit, et in Imperii fidem, amicitiamque recepit. Ab hoc Boleslao reliqui sunt Duces Silesiae, qui nunc Lignicium et Bregam tenent. Coepit ergo beneficio Ottonis tertii Polonia regnum esse. Eodem tempore Ungaria regni titulum usurpavit, quem post Ottonem confirmavit Henricus Sanctus. Histor. Polon. Chron. Carion.

IV. BENEVOLENTIAE erga SUBDITOS. Otto Imperator, ut subditorum benevolentiam sibi conciliaret, non tantum in Saxonia aulae suae sedem habere voluit; sed et in Westphaliam eam transtulit, et alia in loca. Statum subditorum suorum et urbium diligenter inquisivit, et ubique propter clementiam et sapientiam bene audivit. Fabricius.

V. IUSTITIAE. Exemplum Iustitiae in Ottone III. memoratu dignissimum ab Historicis traditur: Uxorem habuit MARIAM, feminam (ut supra diximus) impudicam, quae secum muliebri habitu circumduxit iuvenem, quo cum congrediebatur quottidie, quandoquidem eo pro cubicularia utebatur. Quod cum innotuisset Imperatori, iuvenis, multis praesentibus, vestibus est spoliatus, inventusque pro femina masculus, vivus deinde combustus est. Sed et Imeratrix, cum saepius viros peteret, quam peteretur, amatore suo exstincto, cum ab Imperatore veniam impetrasset, in Italia, circa Mutinam, Comitem quendam elegantis formae, et virum optimum, coepit deperite, multisque blanditiis conata est eum in sui amorem pellicere. Postquam libidini suae reluctari vidit, coram Ottone III. eum accusavit, quasi ab illo de stupro interpellata esset: et specioso sermone (ut est claumniator serpens occulte mordens. Eccles. 10. v. 11.) occupavit mariti animum, xalepoi=sin o)nei/desi qumo\n e)/nipte, h. e. molestis opprobriis animum instigavit, ut suae iniuriae vindictam susciperet. Eius rei admonitus Comes Mutinensis, totam rem, ut erat, coniugi suae mulieri prudentissimae patefecit, se millies citius moriturum quam tantum Imperatoris dedecus palam facturum. Proinde eam precibus omnibus obtestari coepit, ut forti ac imperterrito animo apud Imperatorem innocentiam suam, se iam mortuo, purgaret. Neque ita multo post Comes irati et creduli Imperatoris iudicio condemnatus, poenas capite dedit. Uxor vero Comitis conscia innocentiae mariti sui, caput eius abscissum deosculata est, et secum ablatum diligenter recondidit. Conventu ergo populi ad Roncalias instituto, quo die ius viduis, more veteri sollenni, dicebatur, mulier processit, magno clamore et eiulatu petivit causam suam recte cognosci, et legum auctoritate defendi. Sciscitanti itaque Imperatori, a quonam laesa esset. Tu, inquit, ô Imperator, iste es, a quo sum laesa: simulque in medium proiecit mariti sui caput. Hunc maritum meum, exclamavit, contra ius et fas capite multasti. Qua voce audita mirabundus Otto; At tu, quonam pacto, inquit, viri tui, quam iactas, innocentiam comprobabis? Cui illa: Candenti lamina, inquit. atque mox, inspectantibus omnibus, ferrum ignitum, iussu Ottonis allatum, sine ulla offensione apprehendit, et in locum constitutum detulit. Ibi Imperator, detecta rei veritate, graviter commotus, viduam multis muneribus et quatuor castris donavit, suam vero coniugem Mariam igne cremariiussit. Casp. Hedion. in Histor. Eccles. Cosmograph. Munst. lib. 3. Sigon.

II. ACTA SAGATA.

I. Bellum Bohemicum.

I. Supra diximus, quod Ottone II. defuncto, Henricus Dux Bavariae Ottonem III. puerum per factionem abripuerit, arctissimae custodiae manciparit, Imperatoris titulum usurparit, Principes vero Germaniae heredem legitimum raptori extortum inaugurarint. Henricus Bavarus igitur statim odio Ottonis Bohemos excitavit, ut in Misiniam irruerent. Exercitus igitur Imperatoris contra Bohemos, qui iam multas urbes spoliarant, ductus est, et Meisconem eo adegit, ut supplex bellum deprecaretur. Fabric.

II. A. C. 986. OTTO Imp. cum Bohemis iterum bellum gessit, et gloriose eos vicit. Quare anno sequenti Meisco frater Boleslai Ducis Bohemiae ad Imperatorem venit, cui obtulit camelum, tum temporis in Germania non visum, et in gratiam receptus est. Spangenb. Ditm.

II. Bellum Italicum.

OTTONEM Imp. variae seditonum procellae exceperunt, tam in Italia, quam in Germania. Aemulos namque Imperii habuit Henricum Bavarum in Germania: Lotharium in Gallia: Crescentium in Italia. Sed Henricus, supplex sactus Francofurti in Comitiis, veniam consecutus est; Lotharius sponte cessir. Crescentius vero plus negotii et molestiae ei exhibuit. Hic enim Romae ambitione quadam ductus, ut titulum Imperii Germanis adimeret, atque Italis adsereret, seditionem excitavit, multosque Principes ac Duces in suam sententiam


page 888, image: s0960

pertraxit; Sed tamen pontifex Romanus eius sententiae ac voluntati accedere noluit, et Ottonem, ut propere in Italiam veniret, admonuit. Imperator igitur ad pacandam Italiam animum appulit. Hanc ubi ingressus est, allatus est opportune nuntius de morte Pontificis. Statim ergo decrevit ei successorem Brunonem Saxonem agnatum suum, filium Ottonis Ducis Sueviae, Ludolphi nepotem, qui nomine mutato GREGORIUS V. dictus. Nonnulli nepotem fuisse tradunt Conradi sapientis. Praemisit autem Imperator Pontificem Roman, ipse cum exercitu secutus est; et intromissus in urbem, CRESCENTIO, a quo, cum viribus suis diffideret, honorfice acceptus et habitus, ignovit. Rebus Romanis ordinatis, in Germaniam redire constituit; sed vix Imperatore in Germaniam reverso, Crescentius Romae tumultuari iterum coepit, Gregorium Pontificem de sede deiecit, aliumque suffecit. Gregorius ergo secutus est Ottonem in Germaniam, ipsumque monuit, ut sui diligentem curam susciperet.

OTTO Gregorii precibus locum dedit, et cum firmissimo omnis generis copiarum robore rediit in Italiam. Adventu in Italiam Ottonis cognito, CRESCENTIUS moenia urbis instauravit, et apparavit necessaria ad defensionem, et si foret opus, etiam ad ferendam obsidionem. Re cognita, Imperator Romam quantis potuit itineribus properavit, eam circumsedit, et paucis diebus expugnavit.. CRESCENTIUS vero cum suo Papa in suam arcem effugit; sed ex fuga retractus, ad Imperatorem adductus est. In hunc sic animadvertit: Vili iumento impositum aversa facie per urbem circumduci, tandemque longo cruciatu laceratum, ad portam cum 12 aliis seditionis sociis suspendi iussir. Antipapa vero a vulgo virgis caesus, oculis privatus, et demum confossus, priusquam de eo Otto sententiam tulit. Ceteros consiliorum et molitionum Crescentii conscios Imperator exilio mulctavit, deportatos in Saxoniam, et Gregorium Papam decimo, postquam exactus fuerat, mense, Sedi restituit, A. C. 998.

A. C. 1001. Imperator tertio in Italiam profectus est, et cum Romam venisset, ursit, ut disciplina Ecclesiastica restitueretur. Peregrini enim, qui Romam veniebant, offendebantur licentia et sceleribus Clericorum: Ita tulit quasdam leges Politicas, quae ad disciplinam faciebant: qua re cives simul cum Clericis offensi sunt, cum dicerent Romam esse urbem liberam, quae regere velit, non regi, et alias Germanorum imperium odissent, ideo a GERGORIO Principe urbis Imperator improviso conclusus et obsessus est, ac in magno periculo fuit, cum militem non haberet. Audita hac seditione HUGO Marchio Thusciae, ut Imperatorem liberaret, Romam advolat, adducto secum Henrico, Bavarorum Duce, qui postea Ottoni in Imperio successit. Ac quoniam pro certo habet, furentem imperum multitudinis nulla vi subito compesci neque Imperatorem diu obsidionem tolerare posse, praesertim milit ibus magna ex parte caesis: ipse urbem ingreditur sine atmata manu, ac fretus suis erga Reinpubl. officiis, accedit seatum, eumque placida oratione commonefacit, hortatur, orat, ut cives ab armis revocet, pollicitus se interpositurum pacificationem, si de conditionibus pacis agi concedatur. Senatus etsi statuerat, nullam admittere conditionem pacis, sed vendicare se in libertatem, Imperatore vel occiso, vel capto: tamen ne furore potius, quam iusto dolore exarsisse videretur, re cum civibus deliberata, per simulationem Hugoni et Henrico concedit, ut ambo tractationem pacis sibi assumant. Nam de Ottone quasi iam capto, actum esse credebatur.

Dum igitur in tractatione pacis versantur, ac in pacificationibus liberum est, seorsim adire atque alloqui Imperatorem de conditionibus pacis, Hugo, intellecta Romanorum simulatione, Ottonem dmonet, ut mutata veste per occultos Capitolii cuniculos se subducat, et ad perficiendam hanc rem, quo maior sit opportunitas, ipse ex Capitolio revertens, prolixam orationem ad populum habet: hoc nimirum consilio, ut interim, dum populus oratione detinerur, Otto evadat. Extracto igitur tempore, et oratione in noctem perducta, ipse, postquam suasit reconciliationem faciendam, multisque verbis testatus est, se eodem modo affectum esse erga Romanos, quo erga Imperatorem, fertur interrogasse populum, tamquam sine eius permissu nihil acturus, ergo deberet ne consulere Ottoni id, quod utrique, tum illi, tum Rei pub. Romanae utilissimum fore iudicaret? Populus vero respondisse: Imo, nisi hoc faceret, eum non esse virum bonum. Quo responso laetus Hugo in Capiitolium revertitur, ibique mutatis vestibus cum Henrico per eosdem cuniculos evadit, per quos Otto elapsus est. De qua re cum postea Romani indignarentur: per internuntium ipsis significat, maxime hoc ex dignitate et utilitate Romanorum fuisse, ut Imperator liberaretur, ne fortassis ipsi parricidae Imperatoris facti, aeternum opprobrium ut bi attraxissent; et Germaniae tantas vires esse, ut tantum scelus excidio urbis vindicassent. Imperator hoc modo liberatus, in Germaniam redire constituit, ut exercitum compararet, et hanc Romanorum iniuriam ulcisceretur; sed in itinere mortuus est: uti suo loco


page 889, image: s0961

dicemus. Chronicon Spangenb. Chron. Funccii. Fabric. Cusp. Crantz. Sigon. lib. 7. de reg. Ital. Georg. Sabinus.

III. Bellum contra Danos, gestum a Saxonibus.

A. C. 988. Dani classe ingenti per Albim in Saxoniam irruerunt, Stadensem urbem expugnarunt, eamque in deditionem acceperunt, una cum Marchione: Inde vindices etiam praedae Saxones vicerunt, et plurimos nobiles ceperunt. Marchio ope piscatoris evasit: qua re Dani adeo exacerbati sunt, ut reliquos captivos pedibus et manibus, aut naso mutilarent, et sic abicerent. Cum vero alias praedam multam haberent, nec vias redeundi satis novissent, Herbartum quendam Saxonem coegerunt, ut dux itineris esset: qui eos abduxit in loca paulstria, et Saxonibus id significavit, ubi Dani caesi ad unum omnes 20000 hominum, et praeda recuperata est. Abb. Stadens.

NOTA.

A. C. 986. LOTHARIUS, Rex Galliae, (quem Otto Imp. aemulum Imperii habuit, ut supra diximus) decessit, cum regnasset ann. 31. Successit ipsi filius LUDOVICUS, qui non diu post patrem superstes fuit. Nam circa finem anni post C. 987. veneno a coniuge sua Blancha praebito Compendii adhuc iuvenis mortuus est. Interiit et CAROLUS Dux Lotharingiae, Lotharii frater: Dum is e Lotharingia regnum Francicum, tamquam sibi debitum iure hereditario, occupare conatur, ab Hugone Capeto oppressus et captus est: ita HUGO Comes Parisiorum dudum affectatum regnum Franciae tandem obtinuit, et anno Christi 988 cum filio Roberto Rhenis coronatus est, regnavitque annos novem. Praedictum fuerat Hugoni in somniis ante annos septe, suam progeniem perperuo regnum Galliae possessuram: atque ita defecit regnum Carolinorum post annos 236. Ne autem HUGO de regno Franciae cum Germanis dimicare cogeretur, citra controversiam axioma Imperii Ottoni concessit, et Caroli filium Ottonem ab omni spe regni Francici exclusum, sivit Lotharingiam beneficro Imperatoris possidere. Hic HUGO conditor est tertiae stitpis Regum Franciae, quae et res magnas gessit pro Republ. Christiana in Europa, et in hodiernum usque diem rerum potitur. Prima enim stirps numeratur a Pharamundo (qui anno Christi 419 primus Rex Francorum creatus est) usque ad Pipinum Caroli Magni patrem. Secunda a Pipino usque ad Hugonem Caperum per annos 236. Tertia ab Hugone usque ad hanc aetatem. Chron. Carion. Chron. Belgic. Ganguin.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

OTTO pius et religiosissimus Imper, fuit, religionem Christianam, quoquo modo potuit, propagavit, doctos homines imprimis amavit, et scholas publicas condidit et renovavit. Nec enim bono publico rectius servire Princeps potest, quam si studia literarum exciter et conservet. Quippe studia virtutum honestiorum profectu, et malitiosi cuiusque supplicio, augentur.

II. Cum anno Christi 996. Pontisex Romanus diem suum obiisser, Otto Imperator BRUNONEM Saxonem, agnatum suum, Papam elegit: nominavitque eum Gregorium V. Sed hunc CRESCENTIUS, qui Romae sibi imperium sumpserat, Ottone absente, Pontificatu deiecit, et Antipapam elegit. Quare Imperator anno Christi 998 Romam profectus est, Antipapam nasis et oculis privavit, et de Capitolio praecipitem dedit: uti supra prolixius diximus.

III. A. C. 988. doc 20 Martii Otto Imp. Adalgado Archiepiscopo Bremensi dedit potestatem emendi, et vendendi vel mutandi mancipia: permisit etiam, ut ipsi liceret emere agros, praedia, etc. quae postea immunitatibus Ecclesiae fruerentur. Constit. Imperator.

Hoc anno Mosci ab idolomania Ethnica primum conversi sunt. Nam Uladimirus Russorum Dux Annam Basilii Imperatoris Constantinopolitani sororem in uxorem duxit, et suscepto Baptismo fidem christi in Moscoviam importavit.

IV. A. C. 997. BOLESLAUS Dux Bohemiae cum iam diu Pragensis Ecclesia viduata fuisset Episcopo, impetravit ab Ottone Imperatore novum Episcopum THEODATUM genere Saxonem, virum eruditum, religiosissimum et linguae Bohemicae gnarum, et ab Archiepiscopo Moguntino Willigiso consecratus est. Cosmograph. Trithemius. Cuspinianus.

Prodigia.

I. A. C. 986. Tantus terraemotus fuit, quo non solum muti et templa Constantinopoli corruerunt, sed etiam tota Graecia eo terraemotu concussa est. Cedrenus.

II. A. C. 987. annona in Albania, et pisciculis in Saxonia pluit: pisciculorum tamen nullus fuit usus, propter foetorem. Sed et intempestivae tempestates agrorum sterilitatem, et gravissimam famem multis terris adduxerunt. Chron. Funccii, fol. 140. Trithemius. Sigebertus.

III. A. C. 991. ignis in Rheno adscendit, et villas proximas absumpsit. Funcc. Schaff.

IV. A. C. 994. hiems savissima ab initio Novembris ad Maium usque duravit, frigidis pestiferisque simul flantibus ventis. Circa finem vero Iulii in tantam duritiem, prae glaciei rigore, stagna ac flumina sunt concreta, ut pisces in iis exstinguerentur, et aqua ad usus humanos non suppeterer.


page 890, image: s0962

Arbores, fruges, ac pascua quasi igni subiecto exaruerunt penitus. Denique fames, et pestilentia atrox, tam in homines, quam omnis genetis animalia immanissime saeviit, ut multae domus suis habitatoribus destituerentur. Chron. Spangenb. fol. 155. Chron. Saxon. fol. 176.

V. A. C. 1000. (qui est annus a coronatione Caroli Magni 200) multa prodigia sunt visa. Terraemotus factus est permaximus. cometes apparuit 19 Calend. Ianuar. circa horam nonam, aperto caelo, quasi facula ardens cum longo tractu, fulguris instar: illapsus est terris tanto splendore, ut non modo, qui in agris erant, sed etiam in tectis, lumine ferirentur: quia caeli scissura sensim evanescente, visa est sigura quasi serpentis capite ciescente, cum caeruleis pedibus. Duos praeterea ex caelo igneos delapsos esse globos, quorum alterum Magdeburgum exceperit, alter vero trans Albim exciderit, Scriptores affirmant. Sigebert. Vincent. l. 24. c. 107. Chron. Saxon. Chron. Spangeb. Chron Funccii, H. Mutius lib. 14.

CAPUT III. DE PROGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

SUpra diximus, quod Otto Imp., cum Romae iterum tumultus varii excitati essent, ad eos sedandos A. C. 1001 Romam profectus sit, sed ibi a coniuratis in Capitolio circumsessus in discrimen capitis venerit, ac tandem egregia Hugonis Brandeburgici, (quem Imp. Hetruriae et Tusciae praefecerat) et Henrici Ducis Bavatiae industria, conditionibus simulatis, evaserit. Imperator igitur iter in Germaniam apparavit, novum exercitum collecturus, ut atrocitatem tanti facinoris vindicaret. Verum vidua Crescentii, (quem Imp. rebellem suspendi curaverat) cum qua Otto familiariter conversari solebat, quaeque se Imperatricem futuram sperabit, quod Imperatore in Germaniam reditum parante, videret, sespe coniugii excidisse, ipsi chirothecas affabre factas, sed veneno tinctas, misit.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Exitus Tragicus. Imperator cum hasce chirothecas veneno infectas accepisset, illarum usu et contactu infectus et exstinctus est A. C. 1002, die 28 Ianuarii, ad Paternum in Italia, anno aetatis 30, Imperii 19.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Sepultura. Henricus Dux Bavariae, successor in Imperio, cadaver Ottonis Imp. aromatibus refectum, et vestibus regiis ad occultandam mortem ornatum in Germaniam deferri curavit: simulque ipsa Imperii insignia milites tulerunt, caque, quamvis infestis Italorum incursionibus appetiti, acriter armis defensa, Germani tuto Augustam usque spe alacres deportarunt, sancte fidem vivo suo Domino datam, eriam mortuo servantes, ne qua iniuria defunctus afficeretur. Intestina in templo Afrae Augustae Vindelicorum condita sunt, quorum sepulchrum insigni marmorco monumento ornavit Fridericus tertius Elector Saxoniae. Reliquum corpus Aquisgranum delatum est. Frising. Contract. Ursp. Ditmar. Sigon.

EPITAPHIUM.

Romani Imperii decus amplum tertius Otto,
Ossa in Aquis-Grani, hic viscera clausa tenet.

AXIOMA. In multis familiis hoc accidit, ut secundus, tertius, aut quartus haeres fuerit ultimus.

EXEMPLA.

I. Davidis potentia floret cum Salomone filio: Quo mortuo fit laceratio Regni, Amissis 10 tribubus: quae peculiare Regnum condiderunt in Samaria, quod Regnum Israel dictum est. Ab eo tempore, Reges Iuda et Israel in sacro codice distinguuntur.

II. CYRI Regnum post Cambysem filium transfertur in heredem alium, non ortum a Cyro, nempe in Darium Hystaspis. Nam duae tantum fuerunt familiae Regum Persidis, a Cyro primo Persarum Rege, usque ad Darium Codomannum. In hoc namque et cum hoc a)ci/wma Regni Persici exstinctum est.

III. AMASIS Rex Aegypti Apryae per seditionem Regnum eripuit, illudque tantum ad Psammenitum filium transtulit. Hic cum 6 menses tegnasset, captus est a Cambyse Rege Persarum, et aliquanto post interfectus, quoniam Aegyptios ad rebellionem sollicitasset, Aegypti regno a Persis occupato.

IV. VESPASIANUS Imperator Titum et Domitianum filios successores habuit: Quo mortuo, a)ci/wma Imperii Romani a familia Vespasiani in alios translatum est.

V. Post M. Antoninum Imper. successit Commodus, cum quo Maiestas Imperii defecit.

VI. Similiter de Ostone I. Imp. usurpari potest versiculus ille vulgaris:


page 891, image: s0963

*au)to\s2 kai\ pai=des2, kai\ pai/dwn ou)k e)/ti pai=des2..
Ipse, et te nati, et nulli deinde nepotes.

Vel:

Tu, Natique tui; sed non stirps ulla nepotum.

Versus est propemodum universalis: Nepotes tui, vel non regnabunt amplius; vel non pari virture, sclicitate, et successibus.

XV IMPERATOR GERM. HENRICUS II. Cogn. CLAUDUS, Item SANCTUS.

CAP. I. DE ORTV

I. Generatio.

I. PATER fuit dictus HENRICUS HEZELO, Dux Bavariae, Henrici cogn. Rixosi, qui Ottonis Magni frater fuerat, nepos.

II. MATER dicta fuit BERTA, seu ut alii volunt, GISELA: quae fuit Ducis Lotharingiae filia, religiosissima et honestissima femina. Chron. Philip. Pantal.

II. Appellatio.

I. NOMEN. Dictus fuit HENRICUS, huius nominis secundus.

II. COGNOMEN. Cognomento dictus 1. SANCTUS: quod propter eximiam pietatis laudem, et religiosam in fide Christiana perseverantiam adeptus est. Unde etiam Hungarorum Apostolus est appellatus, quod auctor conversionis eorum ad fidem Christi exstiterit.

2. CLAUDUS dictus est a luxato femore, quod in bello Italico, cum Papiae in tumultu aliquandiu obsessus esset, de muro se praecipitarit, et crus fregerit: vel, ut alii scribunt, a Saracenis et Graecis captus, custodes eluserit, et e contignatione in qua detinebatur, prosiliens, pedem alterum fregerit. Chron. Spangenb. Dress. in Millen. fol. 308.

Sed Pontificii aliam fingunt fabulam, quare HENRICUS sit dictus CLAUDUS, quae talis est:

Cum Henricus Imper. pro more nocturnis horis precandi gratia Templum D. Mariae sacrum ingressus fuisset, visus est (ut fingunt Pontificii) Pontisicalibus indutus procedere, MIssam celebraturus, quem sequebatur S. Laurentius, et loco Subdiaconi Vincentius: Post hos, Virgo DEI genitrix, cum multitudine Virginum et Angelorum: Dehinc Iohannes Baptista, cum Patriarchis et Propheris: Post hos Petrus et Iohannes, cum ceteris Apostolis et Euangelistis: S. Stephanus cum Martyribus: S. Martinus cum Confessoribus: Angeli inceperunt introitum: Suscepimus, DEUS, misericordiam tuam: Et dum cantaretur: Dextera tua plena est iustitia: omnes Christum et beatam Virginem imitantes, extenderunt digitos in Henricum. Post Euangelium, indicibili iubilo Angelus librum, deosculatum a Christo, praesentavit beatae Mariae, et post eam omnibus per ordinem deosculandum: Demum innuit B. Virgo Angelo, ut porrigeret librum etiam Henrico, ad osculandum, dicens: Et cum prae nimio gaudio raptus, nescirer ad plenum intendere, Angelus ipsum in nervo tangens, dicit: Hoc tibi erit signum dilectionis DEI, propter tuam castitatem et iustitiam. Et exinde Henricus usque ad mortem claudicabat: ex quo eventu vocatus est Henricus Claudus. Hactenus Fabula Pontificia. Vides, pie Lector, quam petulanter Satan irrideat veram Biblicam Historiam, de Iacobo Patriarcha, luctante cum Angelo, Filio DEI, ex cuius contactu Iacob postea claudicavit. Gen. 32. cap. Hist. Magd. Cent. 11. c. 13. Nauclerus lib. 2. Gener. 34.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, et EDUCATIO.

HENRICUS insignes habuit corporis et animi dotes. Eductus atque institutus est in doctrina sacra, et optimarum artium studiis, in collegio, quod est Hildesheimii: illud postea, perceptorum beneficiorum memor, locupletavit et amplificavit. Cuspinian.

I. ACTA OESCONOMICA.

UXOREM habuit CUNIGUNDAM, castitatis laude celebrem feminam, filiam SIGEFRIDI, Palatini ad Rhenum. Haec Cunigunda ex Franconicasstirpe fuit oriunda. Pater enim Sigefridus dicitur fuisse pronepos LUDOVICI Regis Franciae, ex matre Cunigunda, et avia Hermendruda. Ex hac autem HENRICUS nullam suscepit sobolem, siquidem plurimi Historici testantur, quod cum ea perpetuo virginitatem servaverit. Unde moriturus uxorem et propinquos eius accivit, eosque intuens: Recipite, inquit, quam mihi tradidistis, virginem vestram. Fulgosus, lib. 4. cap. 3. Egnatius, lib. 4. cap. 3. Sigon. lib. 7. de reg. Ital.

Addunt quidam, quod Cunigunda, postquam


page 892, image: s0964

adulterii insimulata, in multorum Principum praesentia vomeres candentes pedibus absque omni detrimento calcans, innocentiam et integritatem suam spectaculo admirabili probaverit. Crantz. Crusius. Chron. Sax. Histor. Bambergensis.

Cunigunda Imperatrix fratres plures habuit: FRIDERICEM Ducem Lotharingiae; ad Mosellam fluvium HENRICUM, cui Imperator dedit Ducatum Bavariae; THEODORICUM Episcopum Metensem; et ADALBERTUM, qui tunc ambiebat Episcopatum Trevirensem. Ex his Henricus et Theodoricus conspirarunt adversus Imperatorem, quod dotem Cunigundae sororis, (qua se, illa mortua, sperabant potituros) distribueret otiosis sacrificulis, et adiuncto sibi Guelpho Principe in parte Sueviae bellum ei intulerunt, occupata primum Augusta, et pulso inde Brunone Imperatoris fratre. Sed Imperator acie victos disiecit ac dissipavit, et Henricum Ducatu movit, quem paullo post in gratiam receptum restituit. Theodoricum, expugnata Metensi urbe, ad deditionem coegit. Chron. Carion.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

OTTONE III. veneno exstincto, cum diu diversis sententiis certatum esset, electus Rex Germaniae et Imperator Henricus A. C. 1002, qui sacram a Willigiso Archiepiscopo Moguntino unctionem accepit. Cum vero A. C. 1014 Romam venisset una cum uxore Cunigunda, corona aurea, solen ni caeremonia, a Pontifice Romano Benedicto decoratus est. Onuphr. Frising Sigon. lib. 7. de reg. Ital. Hic Benedictus VIII post mortem in solitudine Episcopo cuidam apparuisse dicitur nigro equo insidens, rogatusque, cur mortuus equo nigro veheretur, defossi a se thesauri locum monstrasse, rogasseque hominem, ut effossas eas pecunias pauperibus suo nomine erogater. Nam quae antea de suis facultatibus datae essent eleemosynae, nihil ei profuisse, quia ex rapinis partae essent. Plat.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

HENRICUS fuit Princeps religione maximus, munificentia erga Ecclesias et pauperes, castitate, clementia, et rebus bello fortiter gestis insignis, et ab eius salute, velut filo, pendebat status orbis terrarum, qui non solum suis tecte praefuit, sed etiam hostibus Imperii obfuit.

Exempla quaedam specialia.

I. PACIS STUDIUM. Hic Pacis studiosissimus fuit. Nam statim in ipso Imperii initio in id unice incubuit, ut non modo praesentia, sed et futura bella tolleret, quo unusquisque sub vite et ficu sua tranquille sedere posset, iuxta elegans et venustum sabini epigramma:

Pace nihil melius, nil pace salubrius Orbi
Terrarum, caeli qui regit astra, dedit.
Pace suas Mercator opes, sua rura colonus
Possidet: absque metu carpit et hostis iter.

Imperator igitur Mersburgi in Comitiis talem promulgavit legem; Illum, qui pacem publicam turbaret, et seditionem moveret, absque ullo personarum respectu, capitis supplicio afficiendum esse.

II. CLEMENTIA. I. Erga subditos Henricus Imperator fuit instar clementis patris, quibus imperavit: nullum damno afficiens illicito modo, neque aliud dicens in multitudine, quod virtutis ac sanctimoniae laudem non redoleret. Itaque quod pius, a)gaqo\s2 kai\ fobero\s2, hoc est, bonus et veneratione dignus fuit, eius in benedictione est memoria.

2. Imperator Henricum, uxoris Cunigundae fratrem, qui seditionem contra eum moverat, non solum in gratiam recepit, sed etiam Ducatu Bavariae donavit.

III. LIBERALITES. Exemplum liberalitatis in Henrico Imperat. inter alia hoc notatu dignum est: BEBO Baro in Abensperg/ex duabus legitimis uxoribus suscepit filios 32, et filias 8. Henricus Imp. aliquando eum secum venatum proficisci iubet, idque cum paucis. Bebo, sperans se tempus nactum, quo tantam sobolem Principi maximo commendaret, iuvenes iam puberes, scitos et elegantes, cultu quoque et arte ornat, unicuique ministrum adiungit: cum tali prolis globo venatum procedit ad Imp. Ille visa tanta multitudine, Baronem accersit, sciscitaturque, curnam cum paucis advenire iussus, tot equites adduxerit? Respondet is, cum uno equite et famulo praesto sum. Qui igitur alii sunt? quaerit Imperator. Respondet ille; Sunt etiam, Imperator, tui famuli, mei filii, quos tuae Maiestati exhibeo et committo: in pace decus, in bello praesidium, dono, dico, quos patriae educavi. Sunt adolescentes sollertes, spero te dignos et utiles Reip. futuros. Gratissimum munus tale fratrum examen Imperatori fuit, benigne singulos appellat, filios nuncupat, sibi adsciscit, ad amplas dignitates adhibet, et alia beneficia in eos confert. Aventin. lib. 5. Histor. Beat. Rhen.


page 893, image: s0965

II. ACTA SAGATA.

I. HENRICUS multos imperii hostes habuit, qui per intervalla ad imperium vel aspirantes vel alias hostiliter affecti, multum molestiarum ipsi exhibuerunt. Omnes tamen tandem et domesticos et externos, divino numine cooperante, facile vicit, veniam petere coegit, et in gratiam recepit. Ostendit igitur Henrici exemplum, quod magna vis sit in pietate vera, et quod DEUS benedicat conatibus pii hominis.

II. Laudabile Henrici Imper. institutum fuit, quod exercitum suum antea non permiserit acie decertare, quam Eucharistia esset munitus: recte sentiens, cum anima caelesti cibo esset refocillata, tunc et corpori vigorem accedere: et illos mortem nequiquam timere, qui vivificum Christi corpus participassent: ut iam intrepida mente secum cogitare possint,

— tu namque ferenum,
Tu requies tranquilla piis: te cernere, finis,
Principium, vector, dux, semita, terminus, idem.

Bonfin. lib. 2. rer. Ung. dec. 2. Boeth. de Consolat. lib. met. 9.

I. Bellum contra aemulos Imperii.

Cum HENRICUS administrationem imperii suscepisset, primum eos compescuit, qui electioni adversari, et ne consequeretur imperium, impedire studuerant: inter quos fuit ECHARDUS Marchio Saxoniae, nepos Ludolphi Ducis Sueviae ex Ottone filio, pronepos Ottonis Magni. Hunc interfecerunt Duces Saxoniae Lotharius, et Benno, filii Hermanni primi Ducis. HENRICUM etiam Marchionem Austriae, ex prosapia Comitum Schirensium, res novas cum filio Ernesto molientem, spe recuperandae Bavariae, repressit. Hermannum Ducem Sueviae, et BRUNONEM Episcopum Augustanum, germanum fratrem, qui imperium invidebant Henrico, sapientia eius eo adacti sunt, ut culpam deprecarentur, et in gratiam reciperentur. Nec defuerunt hac in re fratres Cunigundae, coniugis Imperatoris, quos Imperator acie victos ad pacem petendam adegit, iisque clementer ignovit. Sigeb. Aventin. Chron. Spangenb. Schaff.

II. Bellum Italicum.

Rebus in Germania constitutis, Imperator suscepit profectionem cum exercitu in Italiam. Huius profectionis causae fuerunt tres. Prima, ut possessionem Imperii in Italia occupata Germanis confirmaret. Secunda, ut Arduinum Marchionem Eporediae, quem Episcopi et nobiles Italiae Mediolani (ut Germanis splendidissimum Regiae et Imperatoriae dignitatis titulum, quem ultra 60 annos, continuata in eadem familia dignitate, tenuerant, eriperent, et ad Italos, ut est invidia assidua comes eminentis fortunae, transferrent) Imperatorem declaratant, opprimeret. Tertia, ut in Italia tumultuantes Graecos et Saracenos compesceret ac depelleret. Ingressus in Italiam Arduinum Pseudoimperatorem duobus magnis proeliis vicit, qui ex periculo magno vix Papiam evasit. Ita recuperavit Italiae regnum Henricus, et coronam ab Archiepiscopo anno supra dicto Mediolani accepit. Deinde, cum Graeci auxilio Saracenorum Ittaliam undique vastarent, Imperator versus Apuliam et Calabriam directis aciebus Graecos pariter et Saracenos adortus est, et utrosque afflictos in Italia oppressit. Troiam postea urbem Apuliae, quam Graeci munierant, expugnatam evertit. Inde totam Apuliam et Calabriam occupavit, et quaedam loca Normannis, qui ipsum secuti fuerant, tribuit, ut ea tuerentur contra Graecos et Saracenos. Aventin Crantz. Cuspinian. Chronic. Carion. Chron. Spangenb.

III. Alia Bella.

Defficilia item bella gessit Henricus Imperator. 1. contra Polonos: quos tandem divino numine cooperante vicit, ad pacem petendam adegit, et vectigales fecit. 2. BALDVINUM Comitem Flandriae (qui Ottone Duce Lotharingiae A. C. 1005. exstincto, Lotharingiam ad se transferre conabatur) coercuit, ecumque in gratiam recepir. 3. Henetos (qui repudiata fide Christiana, cui se sub Ottone primo addixerant, ad pristinam idololatriam redierant, et episcopatum Magdeburgensem, Misnensem, et Merspurgensem diripuerant) domuit. 4. Bohemos et Moravos sibi subiecit, illosque tributarios fecit. Rudolphum Burgundiae Regem a suis pulsum restituit. Fabric. Crantz. Aventin. Sigeb. Chron. Spangenb.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Henricus fuit Princeps religione maximus. Nam in vera religione propaganda multum laboravit, et Ecclefiasticis admodum gratus Imperator fuit, quod plurima in ipsos beneficia conferret. Nec praeconium a Cuspiniano descriptum silentio est praetereundum. Henricus II (inquit ille) non minus vitae sanctimonia, quam fortibus gestis insignis fuit: ut mirum sit, hominem ita religioni deditum, potuisse imperii terminos et ab hostili incursu reddere tutos, et regnum suum locupletare et augere, Quae enim ceteri Reges gladiis, et humani


page 894, image: s0966

sanguinis effusione, non sine magna multorum calam itate, perfeccerunt; hic pietate, religione ac bonis virtutibus peregit, et imperialem dignitatem decore, gloria ac maiestate exornavit, et magis precibus apud DEUM quam armis triumphavit. Haec ille.

II. Henricus Imp. cum herede destitueretur, in Episcopatus immensam pecuniae vim, et ipsam insuper dotem Cunigundae uxoris effudit. Nam Episcopatus Mersburgensem, Misnensem, Magdeburgensem, Hildesheimensem, Argentinensem, et Basileensem, barbarorum armis dirutos ac devastatos instauravit, magnis reditibus locupletavit, et amplificavit. Praecipue vero Mersburgensem locupletavit, cui attribuit maximam partem Comitatus Mersburgensis, post mortem ESSICI Comitis, quod factum scribunt A. C. 1007. Eodem anno Reinholdus Comes Bambergensis, qui filius Henrici Comitis fuit, sine mascula prole exstinctus est, atque ita Comitatus ad Imperatorem devolutus, quem Episcopatui destinavit: cui inprimis magna privilegia, et propemodum decus imperiale concessit, ut nempe praecipui omnes Germaniae Principes illius Episcopi vasalli essent, et Electores imperii feuda, quae Electorali nomine ac titulo habent, inde acciperent: et etiamnum hodie Electores Imperii vasalli sunt Episcopi Bambergensis; et quaecumque illi Electorum nomine et titulo tenent, ab eodem iis, ut feuda, conferuntur. Chron. Bamberg. Chron. Carion. Peuc. Bruschius.

III. Tanta fuit in hoc Imper. eximiae pietatis laus, ut admiratione virtutis eius Ungari, infestissimi Germanorum hostes, ultro se Imperio Romano subiecerint, et professionem Christianae religionis susceperint. Nam cum Stephanus Rex Ungariae sororem Henrici Giselam sibi uxorem peteret, Imperator illi ea conditione eam despondit, si, suscepto baptismo accepturum se professionem Christianam et in hac perseveraturum, promitteret. Ille igitur ultro ad sanctum lavacrum accessit, ac gentem suam pulcherrima facti imitatione accendit, et sic religionem Christianam in Ungariam introductam, posteri sancte hucusque retinuerunt. Bonfin. lib. 2. Chron. Schedelii.

IV. Henricus Imper. cum luxus Clericorum nimium cresceret, Synodum indixit Tremoniae A. C. 1006, ubi Imperator ipse adfuit. Obiurgati sunt Sacerdotes ob negligentiam, et exprobrata effusio et luxuria ex bonis Ecclesiasticis, quae religioni et paupertati dicata essent, non luxuriae, ideo quaedam adempta praedia coenobio Fuldano, et reliquis similis poena, nisi modeste viverent, denuntiata. Fabr. Acta Metensium.

Res memorabiles.

I. A. C. 1013. Basilius Imp. Constantinopolitanus in Bulgariam expeditionem instituit, Bulgaros vicit, et eorum 15000 cepit, quos omnes oculis erutis excaecavit; centeno tamen quovis monoculo relicto, qui reliquos duceret. Cedrenus.

II. A. C. 1015, Dux Sueviae Ernestus die 30 Maii venatum abiit, et casu infausto ab Alberone Comite in feram relum torquente traiectus, cum vulnus letale esset, uxorem iussit salutari, et Alberoni ignosci. Ipse cum sacerdos non adesset, suos advocavit, et praesentibus omnibus confessionem suorum peccatorum edidit, cum mallet coram multis erubescere, quam coram DEO reus apparere. Annal. Suev.

Prodigia.

I. A. C. 1004. Papia, urb scelebris et magnifica in italia miserabili incendio prope universa consumpta est. Schafnab.

II. A. C. 1005, Cometa horribilis, huc illuc vibrans, conspectus est in Australi parte; quem magna fames secuta est. Post hanc famem intolerabilem, A. C. 1006, et sequenti biennio, pestis secuta; quae adeo in Germania grassata est, ut plures mortui, quam superstites sint habiti: Pagi quidam et villae plane deserebantur, et armenta et percudes libere vagabantur, nemine custodiente. Sigeb. Schaff. Chron. Spangenb. Quam quidem calamitatem in Lotharingia fons salubetrimae aquae indicavit in sanguinem tum versus, teste Platina. Eodem hoc anno guttae sanguinis hominum vestimentis caelitus illapsae sunt, et Sol praeter morem rubuit. Non multo post funestissimum bellum inter Saracenos et Turcas exortum est, et Turcae Hierosolymam expugnarunt. Chron. Magdeb. Lycosthenes.

III. A. C. 1013, ingens accidit terraemorus. Ventorum etiam occidentalium turbine Fuldae aedificia multa prostrata sunt, arboresque radicitus evulsae. Chron. Magdeburgense.

IV. A. C. 1014. apud Flandros magna nubium moles, ex improviso caelitus delapsa, multa hominum milia suffocavit. Post biennium grando et fulmina, homines, arbores et segetem perdiderunt: graviter postea fame laboratum est. Chron. Saxon. Trithem.

V. A. C. 1017 Cometa solito maior, in modum maximae trabis, per quatuor menses apparuit. Eodem anno in festo Iohannis in Gallia pluit. sanguine, qui, si in lapides aur carnem hominis cecidisset, elui non poretar: in vestibus autem et lignis abluebatur. Sigeb. Fuld. Epis.


page 895, image: s0967

VI. A. C. 1020. frigore hiberno enecti sunt homines non pauci. Calend. Augusti circulus Iridis instar, quatuor lineis transversim divisus, a tertia usque ad sextam horam conspectus est circa Solem. Albis et Visurgis redundantes damna multa intulerunt accolis. secuta est pestis, qua exstinctorum corpora serpentibus plena, non sine periculo et maxima molestia, terrae mandabantur. Chron. Saxon. Spang. Sigeb.

VII. A. C. 1022. tanta siccitas et aeris temperies exorta est, utmulti nimio ardore exstinguerentur, et non pauca animalia interirent: interim tamen columnae marmoreae tanto manarunt sudore, ut aqua eas perfusas quis crederet. Sigebertus.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

CUm Henricus Imp. A. C. 1024. valetudine adversa et periculosa laborare inciperet, magis de Ecclesia et Republica, quam de se ipso sollicitus Fuit. Nam conventum Alsterae habuit, ubi cum Principibus et Episcopis de successore Imperii deliberavit, et ut CONRADUM Ducem Franconiae, virum strenuum, consilio prudentem et Rei publ. peritum, successorem sibi eligerent, suasor et audctor fuit. Deinde cum morbus ingravesceret, testamentum feeit, uxorem Cunigundam et propinquos eius accersivit, eosque intuens: Recipite, inquit, quam mihi tradidistis, virginem vestram. His actis, animum a terrenis ad caelestia convertit, Deoquese devovit.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

A. C. 1024. tertio Idus Iulii, Groningae, prope Halberstadium Henricus calculi doloribus correptus, placide diem suum obiit, anno aetatis 52, Imperii 23, mense 5.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Sepultura. Corpus Henrici e Saxonia Papebergam translatum, ibique in templo Petrino honorifice sepultum est. Philippus in Locis Manlii p. 45. scribit, Henrici sepulchro incisam fuisse Iustitiam, libram in manu tenentem. Iam vero (inquit) libra ita est facta, ut lingula bilancis non sit in trutina, sed declinet paululum ad alteram partem. De hoc vetus apud ipsos sermo spargitur: quando lingula in in trutinam redierit, tunc adfuturum esse exitium urbis. Cuspinian. Chron. Saxon. Spangenb. H. Mutius. Schaff. Sigebert.

II. CONRADI Ducis Saxoniae successio, Henrico Sancto mortuo imperium occidentis apud stirpem Saxonicam esse desiit, et ad Francos revolutum est. Translatio vero illa, quanta et quam diuturna ac funesta bella commoverit, postea dicemus, etc.

DYNASTIA TERTIA, FRANCONUM.

XVI IMPERATOR GERM. CONRADUS. II. Cognom. SALICUS.

CAPUT I. DE ORTV.

Generatio.

DE stirpe huius CONRADI diversae sunt Historicorum sententiae. Carion in Chronic. ita de stemmate eius scribit: 1. Quidam, inquit, originem referunt in Eberhardum, fratrem Conradi primi Imp. 2. Nonnulli in conradum Sapientem, generum Ottonis Magni, qui in praelio contra Ungaros ad Augustam cecidit, sed dissimiliter. 3. Alii pronepotem faciunt Conradi Sapientis ex filio Ottone, nepote Henrico 4. Alii abnepotem eiusdem ex Ottone filio, nepote Cunone, pronepote Hermanno: sed quae fuerit origo Conradi Sapientis, non annotant. Haec ille. 5. Vera autem sententia haec est, quod PROAVUS huius Conradi fuerit Conradus Sapiens Dux Franciae et Lotharingiae, qui uxorem habuit LUDGARDEN filiam [Ottonis Magni. Ex hisce parentibus natus est CUNO, Comes Franciae. Cunoni filii tres fuerunt: Sigefridus, Eberhardus, et Hermannus. Coniux Hermanni fuit ADELHEIDA, e Francia Orientali (ut Cuspinianus habet) orta. Ex Hermanno et Adelheida hic CONRADYS II. Imp. natus est.


page 896, image: s0968

GENEALOGIA igitur haec traditur:

Otto Magnus Imp.

Conradus Dux Franc. et Loth. — Ludgardis.

Cune Comes Franciae.

Sigefrid. Eberhard. Hermann. — Adelheidis e Clodoveis orta.

Conradus II. Imp.

Henricus III. Imp.

Henricus IV. et V. Impp.

II. Appellatio.

I. NOMEN. Dictus fuit CONRADUS huius nominis secundus.

II. Cognomento dictus SALICUS, a gente Francica, quae Salica appellatur, et Franci ipsi Salii a flumine Sala, cuius accolae aliquot e Francis fuerunt, dicuntur. A Francis Saliis vero ut auctoribus profectum est nomen legis Salicae, quam firmissimum Regni Gallici fundamentum appellat Bodin. 1. de Repub. c. 8. p. 139, et privilegium coronae Mart. de iurisd. part. 1. c. 28. num. 31. Leges autem Salicae fuerunt latae sub Pharamundo filio Marcomiti, primo Francorum Rege, circa annum Domini 425, et fuerunt responsa quaedam et iudicia aulicorum, qui oriundierant a Saliis Alpinis populis, ut censet Balduin. in prolegomen. p. 101. Quidam vero derivant hasce a terra Salica. Terram autem Salicam ipsum regnum Franciae interpretantur; quia Salios Francorum gentem fuisse scribit Paulus Aemylius lib. 8. quod etiam supra docuimus. Quidam vero neque a Salae, neque a Saliis, sed ab ipsius auctoris Pharamundi salici nomine (quem maiores Salicum cognominarunt) Salicam hanc legem esse nuncupatam autumant. Iohan. Ferar. Montan. in lib. 2. in princ. colum. 4. dereg. iur. quem allegat Carol. Molin. in consuetud. Paris. tit. 1. §. 26. num. 2. plura de huius origine vide apud Didac. Covarruv. pracitcar. qq. 1. num. 8.

Lege Salica feminae et descendentes ex iis excluduntur omnino a terra Salica, hoc est, Fiscali proprie, et Regia, quod patrimonium seu dominium ipsius coronae et Maiestatis Regiae appellatur, exheredes et perpetuo incapaces esse iubentur. Molin. et Mart allegat modo locis. Alias etiam leges fundamentales regni Gallici recenset Bodin. 6. de Republ. c. 5 p. 1148. versic. at mihi

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius fuit GISELA, formosa, pia et honesta femina, Regina Burgundiae, Lotharii Regis Franciae filia, eamque decimo quarto gradu Carolum Magnum artigisse multi Historici affirmant. de quo hi versus notandi:

Quando post decimam numeratur linea quarta,
De Carolo Magno processit Gisela prudens.

Haec Gisela tribus maritis supervixit. Nam primum nupta fuit Brunoni, Comiti Saxoniae, cui filium Ludolphum: deinde Ernesto Duci Sueviae, cui gemellos, Ernestum scilicet seditiosum, et Hermannum peste in Italia exstinctum: tertio CONRADO, cui filium Henricum III, qui postea Imperator factus, peperit. Conrado Imp. Gisela supervixit annos quinque, mortua A. C. 1044, decimo sexto Calend. Martii, et Spirae prope matitum sepulta est Chronicon Spangenb. Chron. Carion. Bruscius, Pantal.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperiioccupatio.

I. Imperium ad eum pervenit per translationem. Henrico enim Sancto Imper. absque mascula prole exstincto, legitima electione imperium a Saxonibus, postannos 105, in hunc Conradum Salicum, eiusque posteros translatum est, ut aguoscamus, DEI consilio et nutu dari potestatem, nihilque in rebus humanis esse perpetuum.

AXIOMA. Mutationes Imperiorum sunt fatales.

DEI enim misericordia et iustitia in Imperiorum conservatione et eversione conspicua fit: ut sciamus, imperia non rapi aut obrineri viribus; nec regi aut sustineri humanis consiliis, nec consistere aut ruere casu; sed constitui et servari divinitus; et rursus, ciescentibus gubernatorum ac subditorum vitiis et impunitate, vel deleri, vel mutari ac transferri divinitus, non tantum de gente in gentem, sed et de stirpe in stirpem. Sicut ex Daniele c. 5. v. 28. discimus, quod solus Mundi Dominus sit ille, cui haec vox tribuenda sit: MENE MENE, hoc est, numeravit, numeravit, hoc est, ille omnibus Regnis


page 897, image: s0969

atque imperiis in Mundo fatales initii, incrementi atque durationis praescripfit terminos atque periodos, quibus evolutis, non secus ac fumus a vento dissipatus, transeunt et evanescunt.

II. Defuncto Henrico Sancto Imp. magnae propter electionem CONRADI dissensiones exstitere; inprimis cum artes Pontificum Romanorum suae potentiae causa cuncta miscentium accessissent. Quamquam autem multi in Germania et Italia electioni Conradi resistebant, (utpote Ernestus Dux Sueviae, et Welphus Dux Bavariae, Guilielmus Dux Aquitaniae, et antistes Mediolanensis, aegre ferentes a familia Saxonica hoc decus imperii transferri) tamen tandem post interregnum biennii fere discordantium inter se Principum sententiae in Conradum, ob virtutem et rei militaris scientiam, tum etiam propter Henrici sancti Imp. testimonium atque auctoritatem, qui iudicio suo imperium ad eum derulisse scribitur, consenserunt. Quare electionem Principum Germaniae secutus Herbertus Archiepiscopus Mediolanenfis. Nam cum frustra se laborare in eligendo Italiae Rege animadverteret, in Germaniam sua sponte ad Conradum accessit, eummque Regem propia auctoritate salutavit. Ob id Conradus Archiepiscopum iure eo seu privilegio maximo donavit, ut, cum ante mediolanensis Antistes Episcopum Laudensem, iure ab Ottone Magno accepto, sacrare posset, ille eundem annulo et virga investiret. Sed postea Herbertus ex levi cuasa offensus hostis conrado exstitit, ipsis factis ostendens, quam DEO parere nesciret. Conradus ubi cognovit, Herbertum adversus se conspirasse, ut dominatum italiae obtineret, dignitatem idcirco eiademit, et armis persequendum censuit. Nec vero Herbertus velpotentiam vel auctoritatem extimuit, ut contempto honore Maiestatis in tranquillo otio viveret. Itaque CONRADUS recte, ne vel iura Maiestatis acquiescendo malis consiliis Herberti violasse, vel malitiae cum Rei publ. detrimento exercendae occasionem dedisse videretur, quanto studio potuit, eum persequutus est, eumque captum Patriarchae Aquileiensi custodiendum tradidit: ubi fuga elapsus cunctis viribus Imperatori bellum fecit. Quare Imperator statim Mediolanum repetivit, urbem obsedit, agrum eius vastavit, et ad deditionem coegit, Herbertum in carcerem Placentiae conici iussit, et tandem omni honore, et inprimis iure Episcopi Laudensis investiendi, privavit. sigon. lib. 8. dereg. Ital. Contractus. Chronicon Spangenb.

III. CORONATIO. Ter Conradus coronatus est. Primo, cum in Italiam A. C. 1026. venisset intestinis Italiae tumultibus coactus, regium diadema ab Archiepiscopo Mediolanensi suscepit. Deinde Modoetiae, antiqueo more Longobardorum iterumse coronari passus est: eius exemplum post alii secuti sunt. Et tandem tertio, Romae, A. C. 1027, in ipso die resurrectionis dominicae, a Iohanne XX. Pontifice coronam auream accepit: et Comites itineris habuit potentissimum Regem Canutum, Daniae, Norwegiae et Angliae Dominum: et Rudolphum Regem Burgundiae: in quorum praesentia summo cum honore omnia peracta sunt. Sigonius lib. 8. Const. Imp.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

CONRADUS Rem publ. summa cum laude administravit: eique in genere hoc elogium tribuitur, quod fuerit vir praestans, et Princeps salutaris: qui imperium virtute ac sapientia stabilivit, ac restitutione burgundiae auxit: bellicae item rei peritia, liberalitate, et cura Ecclesiae et pauperum, insignis: in consiliis prudens, in rebus gerendis felix. Unde vicinis Regibus formidabilis fuit, et ceteri Imperatorem, tamquam summum Monarcham orbis Christiani, agnoverunt et veneratisunt. Antoninus Castrutius. H. Mutius. Chron. Carion.

In specie ei tribuitur

1. PRUDENTIA. Nam 1. cum varii tumultus in imperio essent exorti, statim in initio imperii cum Principibus Germaniae severum mandatum promulgavit, illum, qui pacem publicam turbaret, capitis supplicio afficiendum esse. Cuspinian. H. Mutius. Fasc.

2. Ne etiam filius suus Henricus negligeretur, eum Brunoni Episcopo Augustano erudiendum tradidit, a quo in vera religione, artibusque liberalibus diligenter informatus est. Hunc filium suum vix annos natumxi, postquam Henricus Rex Bavariae diem suum obierat, Regem Bavariae declaravit, et inaugurari curavit. Biennium post anno Christi 1028 Comitia Aquisgraniindixit, ac omnium Principum consensu filium imperii consortem fecit, et a Pilgrino Archiepiscopo Coloniensi in hebdomade magna Paschatis Aquisgrani coronari iussit. Spangenb. Pantal.

II. IUSTITIA. Conradus Imp. iustitiam laudabiliter administravit, et inter alia legem Ratisbonae sanxit de proprietate Silvarum et venationis iure: item de bonis Ecclesiae non abalienandis. Const. Imp.

III. CANDOR et INTEGRITAS. Memorabile est exemplum in Conrado fidei praestirae. Nam cum Imperator Polonis bellum inferret, Rex


page 898, image: s0970

Poloniae Miescislaus viribus Conradi se imparem videns au Viricum Regem Bonemiae confugit, auxilia eius imploraturus. Verum Ulricus hospitali fide spreta, Conrado per literas significavit, se Miescislaum ei oblaturum, si pacem sibi esset concessurus. Imperator a scelere perfidiae adeo abhorruit, ut statim Miescislaum periculi, in quo versabatur, admonuerit. Praeclare pronuntiaus et sentiens, solere Germanos virtute cum hostibus, non fraudibus certare, nihilque acrius quam perfidiam ulcisci; sceleribus, non nomini hostium irasci; oportere armatum esse, quem oderint. Hac integritate Imperatoris Polonus ad Conradum profectus, ipsi supplex factus pacem ab eo petivit, quam etiam impetravit, et in gratiam receptus est. Aventin. l. 4. Ann. Chron. Spangenb. Fulgosus lib. 6. cap. 5.

II. ACTASAGATA.

I. Bellum Italicum.

In Italia multi seditionem moverunt contra Imperatorem, non passuri alium sibi imperare, quam qui faciat, quod ipsis libeat. Multa ergo nefaria in Episcopum Landulphum, qui consilia seditiosorum improbabat, moliti sunt, et cunctis viribus ad resistendum Conrado sese compararunt. Hic tumultus in Italiam denuo attraxit Imperatorem. Quo cum pervenisset, in rebelles graviter animadvertit, inter quos fuit Herbertus antistes Mediolanensis, quem expugnata urbe mediolano cepit, et in carcerem coniecit: de quo supra proxlixius diximus. Hisce peractis, in Germaniam rediit, et in eos qui conspiratione renovata res patriae ipso absente turbarant, bellum movit, ac ut quiescerent, armis adegit. Chron. Carion.

II. Bellum Hungaricum.

Supra diximus, quod Conradus Imperator, Henrico Bavaro, fratre Cunigundae Henrici Sancti Imperatoris uxoris, exstincto, filium suum regem Bavariae creaverit. Sed Rex Hungariae Stephanus putans id regnum deberi suo filio, legatos de hac re ad Imperatorem misit; cum vero repulsam ferret, Imperatori bellum indixit. Deinde cum exercitu in Bavatiam sibi, ut putabat ereptam, movit, eamque vastavit. CONRADUS igitur exercitu fortissimo collecto in Hungariam profectus, eam longe lateque vastavit, ad Iaurinum usque, inde commearuum inopia pressus in Germaniam rediit. Stephanus vero cum videret se Conrado vitibus nullo modo parem esse, et resistere posse, insuper quod filius Emericus, cui (ut putabat) Bavaria debebatur, mortuus esset, per Henricum filium Imperatoris pacem petivit et impetravit.

III. Bellum contra Rudolphum Regem Burgundiae.

Rudolphus Rex Burgundiae promiserat Henrico II. Imperatori successionem in regno: At cum Henricus mortuus esset, resiliit. Conradus igitur Basileam, quae ad regnum Burgundorum pertinebat, occupavit, inde in Burgundiam tendens Regem eoadegit, ut promissionem servare promitteret. Defuncto vero Rudolpho, Odo filius sororis Rudolphi illud regnum invasit, et praecipua loca praesidiis munivit. Sed Conradus collecto exercitu in burgundiam movit, urbes expugnavit, Odonem pepulit, Burgundiam omnem usque ad Rhodanum fluvium occupavit, eamque rursus cum Germania coniuxit, et Genevae Rex Burgundiae coronatus est. Ab eo tempore Imperatores Germanici iura et titulum regni Arelatensis usurparunt, quae Carolus IV. alienavit. Desiit ergo Burgundia regnum esse, cum decem Reges habuisset, et post mortem Caroli Calvi annis fere 144 stetisser. Spangenb. Chron. Carion.

IV. Bellum contra Miesconem Vandalorum Principem.

A. C. 1032. Vandalorum Princeps Miesco fratrem suum Ottonem regno eiecit, qui dad Conradum Imper. confugit. Sed Miesco bellum persecutus est, vastavitque regiones Imperatoris intra Salam et Albim, ultra centenos pagos vastavit, abduxitque ultra 9000 hominum in captivitatem. CONRADUS contra Ottonem in principatum suum reduxit, absque ulla vastatione gentis. Miesco in angustias redactus pacem petivit: quae ipsi concessa est, cum pagos, homines abductos, et praedam restituisset. Spangenb. Chronicon Saxon. Aveniin. lib. 3.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

CONRADUS pius et reliogisissimus Imperator fuit, religionem Christianam promovit, multa templa renovavit, et reditibus locupletavit, uti etiam primos lapides trium maximorum templorum Spirensium posuit A. C. 1030, die 12 Iulii. Bruschius. Crantz. Chron. Saxon. Chroog. Schopperi fol. 732.


page 899, image: s0971

CAPUT III. DE EGRESSV.

ANno Christi 1039. CONRADUS Princeps optimus, qui iam magnam de se omnium ex spectationem rebuspraeclaregestis excitarat, in medio cursu vitae, non sine dolore publico, prope Traiectum Belgii urbem, die 4 Iunii (alii Iulii) in Pen tecostes festo subita morte exstinctusest, cum imperasset annis 14, mens. 10, diebus 22. Sepultus Spirae nemetum in templo S. Mariae a se constructo, ubi sic scriptum reperitur in Mausoleo: CONRADUS II. Imper. obiit anno Domini 1039, pridie Non. Iulii. Item hi versus:

Filius hic, Pater hic, avus hic, Proavus iacet isthic,
Hic proavi coniux, hic Henrici Senioris.

Chron. Spangenb. Carion. Contract.

XVII. IMPERATOR GERM. HENRICUS III, cognom. NIGER.

CAPUT I. DE ORTV.

I. PATER fuit CONRADUS II, Imp. cognom. Salicus.

II. MATER fuit GISELA. Ex quibus parentibus natus est A. C. 1017.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXores Henricus habuit duas.

PRIOR fuit CUNIDLA, Canuti, Angliae, Daniae et Norvegiae Regis filia, quam pater CONRADUS ei desponsavit anno C. 1026. Nuptiae autem prius Anno C. 1036. celebratae sunt, et biennium post Cunilda peste, nulla prole relicta, exstincta est. Chron. Spangenb. fol. 168, 170. Chron. Saxon. fol. 206.

POSTERIOR fuit AGNETA, Wilehlmi Pictaviensium Principis et Aquitaniae Ducis filia. Ex hac ei nati filii duo HENRICUS IV, (cui pater nondum baptizato Saxones iurare coegit, et biennium nondum nato Bavariam dedit, et cum quartum aetatis annum artigisset, eum Caesarem designari fecit) et CONRADUS, qui non diu patri supervixit. Filia tres, quarum primam Iudittam despondit Salomoni filio Andreae Regis Ungariae. Altera MATHILDIS nupsit Rudolpho Comiti in Reinfelden Suevorum Duci. Tertia LEOPOLDO quarto Marchioni Austriae et Duci Sueviae. Chron. Spangenb. Pantaleon. Chron. Philip.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Pater Conradus Henricum puerum vix II. annos natum imperii consortem et successorem designavit. Patre igitur defuncto, Henricus anno Christi 1039, omnium procerum Germaniae consensu Imperator electus et confirmatus, et cum Henricus A. C. 1046, Romam venisset a Pontif. Romano CLEMENTE II, una cum coniuge Agneta mense Decemb. coronatus est, multis Italiae et Germaniae Principibus praesentibus. Contract. Spangenb. H. Mutius lib. 14. fol. 125.

I. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. IUSTITIA. Henricus Niger iustitiae fuit severus administrator. Nam Conradum Bavariae Ducem, quem ipse in locum Henrici nepotis ex fratre Divae Cunigundae, in ulteriori Italia a Normannis in acie occisi, investierat, ob male et crudeliter administratam provinciam et iuncta cum Hungaris foedera, Ducatumovit: atque in eius locum Henricum IV, filium suum adhuc infantem, Ducem Bavariae constituit. Haec magna est laus in Henrico iustitiae, quod sine respectu personae malum e medio tollere voluit, nihil vel ipsius Ducis Bavariae odium, vel cognatorum eius potentiam metuens.

II. AUCTORITAS. In magna apud omnes auctoritate fuit, et quidem cum anno C. 1046. a Pontifice esset coronatus, confirmatum est ei ius Maiestatis, ne posthac sine ipsius auctoritate Pontifex Romanorum crearetur. Et hac potestate usus est Henricus, ac mortuo Clemente II, Germanum quendam Popponem dictum, suum consiliarium, Pontificem fecit, et Damasum appellavit. Deinde Germanum Brunonem ad eam dignitatem, defuncto Damaso, promovit, et Leonem IX appellavit. deinde quendam Gebhardum Episcopum creavit Pontificem, et Victorem II. nominavit. Itaque summa Henrici III. fuit auctoritas, in eoque laudabile institutum fuit, quod maiestatem imperii et iura contra Pontificum artes ac molitiones et defenderit acriter, et conservaverit feliciter. Sigebert. Blandus lib. 11. decad. 2. Aventin. lib. 5. Spangenb. Platina. Ursperg. Crantz.

III. Inter ceteras virtutes Henrici III. Imp.


page 900, image: s0972

pietas, liberalitas, clementia, heroica fortitudo, et in rebus gerendis industria seu sollertia maxime commendatur.

II. ACTA SAGATA.

I. Bellum Bohemicum.

I. ORTUS.

VRATISLAI Ducis Bohemiae insolentia. Postquam Conradus Imp. esset defunctus, et Henricus III. ei successisset: Vratislaus, Imperatoris auctoritate spreta, iugum imperii detrectare, et annua tributa dare, contumaciter recusavit, insuper etiam bellum Imperatori fecit, et omnes aditus Bohemiae succisis arboribus impedivit.

II. PROGRESSUS.

Henrici in bohemiam expeditio. Imperator igitur bipartito exercitu, altero per Silesiam, altero per Bavariam, (quem exercitum ipse ducebat) in Bohemiam irrupit A. C. 1040: sed clade affectus, et alter erercitus, tantum vastata Bohemia, etiam recessit. Anno vero sequenti iterum felici eventu in Bohemiam movit. Vicit enim Ducem Bohemiae, et diebus 42 Bohemiam vastavit, et Pragam obsidione cinxit.

III. EGRESSUS.

Pacificatio. Cum Henricus Imper. in Bohemia cuncta longe lateque vastaret, Leopoldus etiam Austriacus aliquot urbes Bohemis eriperet, Vratislaus pacem ultro opetivit, et quas Imperator dixisset conditiones, accipere coactus est. Spangenberg. Cosm. Aventin. lib. 5.

II. Bellum Hungaricum.

I. A. C. 1038. Stephanus Rex Hungariae mortuus est, cum annis 41 regnasset, et religionem plurimum propagasset. Successit ipsi PETRUS cognomento Alemanus, ex sorore nepos. Hic cum multa insolentius atque crudelius egisset, de consilio paucorum, ex quibus pendebat, ab Hungaris A. C. 1041 regno pulsus, ad Henricum Imp. confugit, et opem ab eo adversus Hungaros petivit. Interim vero Aba a proceribus regni Hungariae Rex renuntiatus est. Et hic quidem Rex, insolens novo honore factus, missis Legatis ad Henricum III, eius exploravit sententiam, pacem ne, an bellum mallet? Certe, respondit Henricus, bello, nisi lacessitus, certare nolo. Caute; siquidem bellum res est plena periculi. Misitque pacis sanciendae causa legatos in Hungariam, sed Aba eos contra ius gentium violavit. Itaque Imperator A. C. 1042. cum exercitu in Hungariam movit, Hungarorum Regem bispraelio vicit: qui foedus et amicitiam postulavit, et dato iureiurando omnia sancte promisit se facturum: sed simulate et dubia fide. Verum enim vero cum Aba aperto marte confligeret cum Henrico Imp., copias suas quamvis maximas amisit, et vix fuga salutem quaerere potuit. At vero Henricus exiguo plane exercitu vicit hostem potentissimum, et DEI auxilio mirabilem A. C. 1044. ad urbem Iaurinum victoriam obtinuit. Nam obductae caelo nubes condidere Solem, mox ventus, excitatio pulvere, oculoshostium opplevit. Deinde turbo cum ingenti fragore hostem in fugam coniecit, Hungarorum 26000 in acie ceciderunt: Ex Imperatoris vero exercitu tantum tria milia militum desideratafuere. Parta hac victoria proceres regni victricibus armis Henricum Albam Regiam deduxerunt, Regemque sollenniter salutarunt. Deinde Henricus Imp. PETRUM Regem Hungariae declaravit, et suo eum beneficio regnare iussit.

II. A. C. 1046, dum Henricus Imp. in Italia morabatur, novi in Hungatia motus facti sunt. Nam Hungari infensi suo Regi Petro, cum de pristina saevitia nihil remitteret, nec repudiata Christiana religione vellet redire ad veterem suae gentis, eum in venatione ceperunt, oculos ei effoderunt, inque vincula coniecerunt, unde non multo post e vita exiit. Alium vero regem sibi elegerunt ANDREAM, et omnes, quos studuisse Petro sciebant, interfecerung: ita etiam trucidati sunt Episcopi et Clerici. Sed enim hanc subditorum perfidiam ut Henricus ulcisic posset, expeditionem adversus Hungaros paravit. Sed Andreas Rex, antequam Henricus fines Hungariae attingeret, misit legatos, et se purgavit, et promisso annuo tributo se in clientelam Imperatoris addixit, si modo eius auctoritate regno Hungariae potiri posset. Cum autem incerta fide agere videretur, et oblata occasione copias conferre et agros Bavariae vastare inciperet, Henricus arma rursus adversus eum A. C. 1052 suscepit, coegitque vel sola imperii auctoritate, ut auri summam quotannis daret, et partem Hungariae Imperatori cederet; et suo periculo certas copias Henrico, quoties opus haberet, prompte mitteret. Spangenb. Contract. Aventin. Schaffnab.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

Tempore Henrici III. Romae schisma magnum erat; tres simul Pontifices, Benedictus IX, Silvester III, et Gregorius IV, fuere a diversae factiois hominibus electi. Hanc contentionem Imperator dirempturus, et contumacem audaciam ac scelera,


page 901, image: s0973

quibus certatim alter alterum depulerat, ulturus, Italiam adiit A. C. 1046, deiectisque sententia Synodi, quam auctoritate Imperatoria Sutrii in Italia celebravit, et sacro ordine motis universis, alium constituit, nempe Suidigerum Episcopum Bambergensem, et Clementem II. appellavit.

Eodem tempore alia statuit ad Imperii tranquillitatem necessaria: tum etiam vetusinterdictum de non creando Pontifice sine Imperatoris assensu denuo sancivit, cuius abrogandi causa nihil non moverunt Pontifices. Hisce motibus sedatis, Imperator in Germaniam redire perrexit. Sed nondum eo reverso, Clemens II. veneno interiit, cum tenuisset sedem Papalem menses 9. In eius locum Henricus substituit Popponem Bavarum, Episcopum Brixiensem, (seu, ut alii volunt, Aquileiensem) et Damasum appellavit. Sed hic tantum sedit diebus 23, et veneno a Benedicto IX, invasore scelestissimo, sublatus est. Alium igitur Pontificem Henricus Imp. constituit A. C. 1049, Brunonem Comitem, et Episcopum Tullensem, eumque Leonem IX. appellavit. Hic cum annos fere quinque sedisset, e vita decessit. Romani igitur cum absque consensu Imperatoris Papam eligere non auderent, Legatum ad eum de Pontifice eligendo miserunt, qui Gebhardum Episcopum Eychstatensem, ex familia Comitum Calvensium, Pontificem creavit, et Victorem II, nomivavit. Itaque summa Henrici III. Imp. fuit auctoritas, et in eo laudabile fuit institutum, quod regali auctoritate ius Maiestatis Imperatoriae integrum conservavit. Contract. Onuphr. Sigeb. Schaffn. Platina. Avent. Chron. Spangenb. Crantz. Chron. Carion.

Res memorabiles.

I. HENRICUS III. Imp. magnum periculum evasit, cum A. C. 1045. in Hungaria, secundo Danubio deveheretur, et a Richilda vidua Adalberti Edesborgii magnifice hospitio et convivio exciperetur. Dum enim Imperatorem ea supplex orat, ut Bosenburgum, et praedia nonnulla, quae maritus ipsius possederat, Welphoni tertio nepoti suo ex fratre tradat; et Henricus extensa dextera postulatis annuisset, repente contignatio collabitur. Imperator in alveum solii balnearii illaesus cecidit. Verum Bruno Wurceburgensis Episcopus, cognatus Imperatoris, qui postea in numerum Divorum relatus est, Alemannus praeses Ebersgensis, et Richalda, margini tabellisque labri graviter allisi, paucis post diebus exstinguuntur, teste Aventino, Annal. Boioar. lib. 5. qui etiam recenset, quale spectrum sub imagine atri Aethiopis, paulo ante in saxo eminentiori apparuerit, et quomodo Brunonem cum henrico navigantem complelaverit. Aventin. lib. 5. cent. 11. cap. 13.

AXIOMA. Magni et heroici Virisaepenumero ab insidiis et periculis conservantur divinitus.

I. Exemplum hoc loco habemus in Henrico III, Imp. uti etiam in filio eius Henrico IV. Imp. de quo infra dicemus.

II. Refert Lambertus Herveldensis, Ludimagistrum quendam halberstadiensem, ab Episcopo Meginhero ad decimas solvendas compulsum, ac proinde ad Christi tribunalappellantem, subito exspirasse, atque hunc mox illum insecutum.

III. A. C. 1045. venesica quaedam apud Anglos a Diabolo viva per aerem avecta est: cuius mulieris eiulatus, ad quatuor illius regionis milliaria, per aliquot horas auditus est. Vincent. lib. 25. cap. 26. Chron. Schedelii. Lycosthenes.

CAPUT III. DE EGRESSV.

A. C. 1056. HENRICUS Imp. exercitum contra Sclavos Lusatios misit, qui magna clade affectus, et totus fere cum Ducibus periit. Quam iacturam cum graviter tulisset, non ita multo post aegritudine correptus, Burdfeldiae Saxoniae oppido diem suum obiit, buccella panis grandiore, ut nonnulli tradunt, suffocatus, die 5 Octobr. an. aetat. 39, imperii 17, mense 7. Corpus eius Spiram Nemetum translatum, ibique magna sollennitate sepultum, die Simonis et Iudae, quo etiam natus fuerat.

Inscriptio Mausolei Spirensis: Anno Dom. incarnationis mlvi HENRICUS Imp. Non. Octob. obiir. Chron. Span. Chron. Carion. Hedion. Pantal. Contracti appendix, et Frising.

NOTA.

HENRICUS III, ultimus fuit, qui tyrannidem Pontificiorum compescuit, et Maiestatem Imperii contra illorum tyrannidem illibatum conservavit.

XVIII. IMPER GERM. HENRICUS IV.

CAPUT I. DE ORTV.

I. PATER fuit HENRICUS III, Imperator.

II. MATER fuit AGNETA, Wilhelmi Pictaviensium Principis et Aquitaniae Ducis filia, religiosissima ac prudentissima femina, omnibusque virtutibus decorata. Ex hisce parentibus natus


page 902, image: s0974

est Henricus IV, ut Sigebertus habet A. C. 1050, die 11 Novemb. secundum schaffnaburgeusem vero A. C. 1051. 3. id. Novemb.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

I. Uxores.

Uxores Henricus habuit duas.

PRIOR fuit BERTA, Ottonis Marchionis Italiae filia, quam Henricus iuvenis admodum A. C. 1066 uxorem duxit. Defuncta est illa A. C. 1087, et Moguntiae primum, deinde Spirae sepulta.

POSTERIOR dicta fuit PRAXEDIS, vidua Udonis Marchionis Brandeburgensis, filia Regis Ressorum, cum qua nuptias celebravit coloniae A. C. 1088.

II. Liberi.

I. Ex priore uxore Berta Henricus suscepit, 1. FILIOS duos: CONRADUM, et HENRICUM, Conradus, cum a patre constitutus esset gubernator Italiae, persuasu Pontificis, ducta filia Rogerii Normanni, Regem se Italiae nominavit, Pontifice proclamante. Quapropter pater Henricus eum in Comitiis quae A. C. 1099. Coloniae indixerat, exheredavit. Conradus quoque non diu post iustas persidiae poenas dedit, et A. C. 1101 subita morte exstinctus est. HENRICUM, Conrado praeterito, pater Regem fecit A. C. 1099. quae res, si Conradus vixisset, civile bellum paritura fuisset.

2. FILIAS tres: 1. AGNETAM, quam pater despondit FRIDERICO Comiti de Hohenstauffen: cui, Rudolpho affine caeso, Sueviam attribuit. Defuncto Friderico, frater Agnetae Henricus V. qui postea Imperator factus, eam LEOPOLDO Marchioni Austriae iuxit. Ex Friderico Agneta CONRADUM III, Imperatorem: ex Leopoldo vero 18 liberos suscepit, quos inter fuere HENRICUS Comes: CONRADUS Archiepiscopus Saltzburgensis, et OTTO Episcopus Frisingensis, Historicus clarissimus.

2. BERTHAM, quae nupta fuit Marquardo seniori Duci Carinthiae, et Marchioni Stiriae.

3. SOPHIAM, quam Salomon Rex Hungariae sibi matrimonio iuxit.

II. Ex posteriore uxore an sobolem susceperit, non constat. Aventin. Onuphr. Pantaleon. chron. Philip.

NOTA.

HENRICUS IV. Imper. Ann. C. 1069. ex iuvenili fervore (erat enim tum adolescens octodecim annorum) cum Archiepisco Mogunrino egit, de dimittenda uxore Bertha, quam ante biennium duxerat: se ipsi cohabitare non posse, et virginem eam adhuc esse, et irginem etiam dimissurum. Moguntinus omnia se effecturum promitrit, modo Henricui sua auctoritate efficiat, ut Thruingi decimas sibi solverent. Archiepiscopus igitur rem proponit, et eo deducit, ut Imperatrix in coenobium Lorch mittatur, et de hac re Synodus instituatur: interim ipse abit in Thuringiam ad exigendas decimas, quas dandas esse dissuader Theodoricus Marchio, vitricus et tutor Eccardi. Ideo armis agitur, et Imper. arcem Beichlingianam capit, utbem arci subiectam exscindit, et Theodoricum fere Thuringia pellit. Interim dies dicta Synodo advenit, et Pontifex Roman. misit legatum suum Petrum Damianum, qui Henricum cogeret, ut repudiatam suam uxorem reciperet: et quidem serio id inculactum est Hinrico. Principes quoque amplexi consilium et auctoritatem Papae, Imperatori pariter horratores fuere omnes, ut a consiliis divortii desisteret, animumque ad reginam adiungeret. Obieceerunt ei atque exaggerarunt porissimum hanc politicam causam, qua ipsius animum percelli omnium maxime sciebant: Cavendum esse, ne isto divortio parentibus reginae causa defectionis praeberetur, gravissimumque incendium seditionis ac sunesti belli exoriretur. His recte monitis paruit Henricus, et coniugem honorifice ad se recepit, et sequenti tempore iucunde ipsi cohabitavit, exque ea quinque supra dictos liberos suscepit. Quamquam enim difficile est, in maxima licentia moderari sibi, et suis cupiditatibus quasi frenos imponere: tamen laudabile illud Henrici institutum fuit, quod licentiam omnim rerum corruptricem exterminandam censuit, et ad imperii negotia curanda et promovenda deinceps animum adiecit. Schaffnaburgensis. Chron. Spangenb. fol. 183, 184. Cent. 11. fol. 481.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

I. HENRICUM IV, cum annum aetatis ageret quintum, (vel, ut alii volunt, quartum) pater Henricus III comunia procerum Germaniae consensu Caesarem designavit, illumque Aquisgrani A. C. 1054, ab Hermanno Archiepiscopo Coloniensi inaugurari curavit.

Observatio.

Hi in prima aetare delati honores Henrico exitio magis, quam praesidio fuere. Quamquam vero in eo fuit egregia animi indoles, quam rebus postea gestis mirabili eventu declaravit; tamen eius exemplum documento est, quod puerum laudare, res sit difficilis: non enim res aludanda, sedspes est, ut ex Cicer. Servius refert, 6. Aeneid. Itaque recte monet Tacitus lib. 4. annal. Mobiles adolescentum animi non sunt praematutis honroibus ad superbiam extollendi, negliscat in malum insolentia. Vae terrae, cuius Rex puer est! inquit Eccles. cap. 10.


page 903, image: s0975

vers. 16. et inter ceteras comminationes divinas apud Prophetam est: Dabo pueros Principes eorum. Id, si ulla alia terra, certe Germania sub Principatu Henrici IV. experta est: uti ex sequentibus patebit.

II. A. C. 1084. Cum Henricus Romam expugnasset, seditiosum Papam Hildebrandum deposuisset, aliumque substituisset, qui CLEMENS III. dictus, ab eodem in festo Paschatis, una cum uxore Bertha, magna pompa et sollennitate coronatus est. Chronicon Spangenb. Chronic. Philippi. Dresserus.

II. Imperii administratio.

Henricus IV. egit annum aetatis sextum, cum pater vivis excessit: qui moriturus tutelam filii et gubernacula imperii matri; curam et educationem eiusdem Conrado cuidam nobili Suevo commendavit. AGNETA igitur mater Henrici IV, prudentissima femina, turelam filii sibi commissam gessit magna cum fide et diligentia, et, de consilio Henrici Augustani Episcopi, per quinque annos in imperio pacem et tranquillitatem magna cum iustitiae et prudentiae laude conservavit. Et quidem hoc exemplum prudentiam singularem arguit in Agneta, quod Andreae Regis Hungariae, nuptias filiae eius suo filio Salomoni petentis, precibus locum dedit, et sic ex hoste infestissimo sibi amicum fecit fidelissimum. Caute Agneta consideravit, quod ex levibus causis et eventibus saepe in bellis maximi momenti res mutari soleant. deinde ut affinitate firmatam amicitiam et cum aliis Principibus haberet; alteram filiam Iuditham Regi Poloniae nuptum collocavit: et tertiam impuberem Rudolpho de Reinfeld / quem Ducem Sueviae simul fecit, destinavit desponsam. Avent. l. 5. Annal.

Cum autem Status imperii moleste ferrent, sibi imperare feminam, ex sua et Episcopi Augustani sententia: Ideo A. C. 1062. Otto Regulus Bavariae, Hanno Archiepiscopus Coloniensis, et Egbertus Dux Saxoniae, patruelis Henrici, et alii, conveniunt, communicatisque interse consiliis id agunt, et machinatione quadam perficiunt, ut Agnetae matri tutelam filii, adeoque ipsam administrationem imperii eriperent. Matrem Agnetam cum filio hi proceres Germaniae invitant, ut propius Augustam Nemetum veniat, interim navim in Rheno exornant, et puero Henrico IV, ut cam perlustret, persuadent, ingressum adducunt Colonias. Henricus, cumse videret abpuci, vim metuens, in Rhenum ex navi desilit; et sic periisset, nisi Egbertus Marchio simulin Rhenum desiliisset, et in maximo periculo se et puerum servasset. Mater conturbata hac re quam casus obtulit, cum nihil contra auderet, in sapientiam convertit, ac se in monasterium contulit; nc amplius vitae humanae fraudes oculis perspiceret, (nam ex obtutu in intima viscera, penetratio ardorque nascitur,) seque odio procerum, suam rem agentium, liberaret. Tandem Romam profecta, vitam egit privatam, suam sortem aequo animo ferens, ibi diem extremum clausit, et in templo S. Petronellae honotifice sepulta est. Chron. Hed. Schaffnab.

I. ACTA TOGATA. Acta Henrici in Imperio.

I. Cum matri Henrici Agnetae (postquam per quinquennium, ut diximus, imperium summa cum laude administrasset) a proceribus imperium abrogatum esset, HENRICUM fata ruentis imperii, annum agentem XIII, exstruserunt ad gubernacula, obiectum crudelissimis suorum odiis, perfidiosissimisque Pontificum machinationibus, et callidissime structis insidiis, difficillimis bellis externis ac domesticis, quibus patria conflagravit, per aetatem tamen nulla re parem iis averrendis aut amoliendis, quae undique parabantur et intentabantur vi et fraude in Rei publ. perniciem. Ex domestica matris disciplina protinus in aciem productum velutex umbra in lucem contra fortissimos hostes, et dimicando fortunam belli experiri, priusquam arma aut gestare posset, aut tractare didicisset, et Imperatoris obire, praestareque munus oportuit, priusquam, quae militem decerent, cognovisset. Einamque adolescenti nullum rectum ingenii cultum, ut mater instituerat, adhibuerunt: sed ut pro animi libidine, ac suo arbitrio viveret, permiserunt. Et sic corrupta Henrici adolescentia multis se vitiis polluit. Proceres etiam imperii neminem ad Henricum admittebant, nisi de sua voluntate accessisset, nec ipsi licebat, quos vellet, ad se admittere; satis haberet, quod venatione, et gaudiis ac voluptatibus corporis frueretur. Interim omnes pro lubitu grassati sunt, et tota Rei publ. compago conquassativ visa est, tum quod illi imperii Administratores suam magis, quam publicam rem curasset videbantur: tum quod illi morbi gravissimi esse solent, qui a Capite defluunt; quibus illi fomenta praestiterant.

II. Ubi autem Henricus adolevit, et ad maturam aetatem pervenit, omnia sua consrlia ad imperii tranquillitatem direxit, uti etiam eximiae in eo virtutes excelluerunt. Quae sequentes sunt.


page 904, image: s0976

I. AVTHORITAS. 1. Cum inter Boleslaum Poloniae regem, et Vratislaum Bohemiae Ducem, dissidium atrox exstitisset, iamque ad arma deventum esset, et detrimenti multum utrinque datum; Henricus auctoritatem suam interposuit, et conventum indixit Misnae anno Christi 1071. ubi utrumque a dissidio et maleficio iussit desistere, eique se socium contra alterum professus est, qui primus arma sumpturus esset. Eius compositionis forma publicein templo Misnensi recitata est. Fabricius.

II. MAGNIFICENTIA. Anno Christi 1083 Henricus VRATISLAO Bohemorum Duci Moguntiae in conventu Principum attribuit titulum dignitatemque regiam, Moravorum regno in Bohemiam translato. Aen. Sylv. Plerique tradunt, Vratislaum Regem coronatum esse Pragae ab Engelbeto Archiepiscopo Trevirensi, die 16 Maii, A. C. 1087.

III. MANSUETUDO. In Henrico mansuetudinis exemplum insigne inter alia tale est: RUDOLPHUS SVEVUS Dux Saxoniae, qui a Pontifice Gregorio VII. contra Henricum electus fuit Imperator, cum infeliciter contra Henricum pugnasset, non diu post exspiravit, et regio ritu Mersburgi sepultus est. Eo loci forte venit etiam Henricus Imperator, viditque sepulchrum adversarii splendidum: quod cum aegre ferrent quidam, et dicerent, non decere hostem Imperatoris ita honorari mortuum: respondit Imperator: Iaceat ille, et eo quidem modo, quo voluit iacere; me vero splendor iste tantum abest ut offendat, ut optem et supiam omnes meos hostes etiam splendidius sepultos iacere. Otto Frising.

Imo animi moderationem, et inauditam in supplices mansuctudinem Henrici, etiam hostis eius Dodechinus laudare coactus est: quod sicarios, in ipso facto deprehensos, impunitos abire iusserit; quodque Principes perduellionis reos in gratiam receperit.

IV. LIBERALITAS. Ab Henrico Imp. agmina pauperum sustentata fuisse traditur: qui cum domi in cubilibus; campis, in castris sequebantur. Nam et liberaliter eis prospexit, et in demortuorum locum mox alios substituit, ac in praediis suis erogari cleemosynas largas praecepit. Theat. Zwing. fol. 2425.

V. IUSTITIA. Iustitiam severe administravit. Nam legem sanxit, ut ius monibus aequaliter administraretur. Constit. Imper. exemplum a Fabricio et Spangenb. tale recensetur: FRIDERICUS Palatinus Saxoniae, frater Episcopi Bremensis, Weissenburgi prope Friburgum, ubihodie coenobium Schipliß est, habitabat: Is proditione coniugis suae illectus, a Landgravio Ludovico, qui in ditione Friderici venabatur, interficitur A. C. 1063. mense Ianuar. Et post triennium Friderici coniux nubit Ludovico, et quo etiam liberos habuit. Sed Episcopus Bremensis defert hoc facinus ad Imperatorem: qui Ludovico diem dicit: quo tamen noluit comparere: ideo aliis artibus capitur, et in Gebichenstein turribiennium detinetur: ex qua tandem in Salam praecipitem se demittit, unde a saltu nomen retulit, dictus der Springer. Inde absolutionem petit a Pontifice Romano, et templum Hulderici Sangerbusiae aedificat: post secundo et tetio ab Imperatore captus semper mirabiliter evadit, et tandem fit Monachus in Reinharts-brim/ et reditus coenobii Oldislebiensis multum auget.

Omnino Conradus Ursbergensis tale Henrico IV Imp. tribuit elogium: Pluribus, inquit, testibus, censirmare poterimus, quod nemo nostris temporibus malis, ingenio, fortitudine et audacia, statura etiam, totaque corporis elegantia visus fuerit faescibus Imperialibus illo aptior.

I. ACTA SAGATA.

HENRICUS IV anno regni sui 9, aetat. 14 gladio accinctus est, bella gerere coepit; ipseque bellicosissimus Princeps fuit, patriae amantissimus, Maiestatis imperii vindex acerrimus. Nemo collatis signis pluries cum hoste confflxit, adeo ut M. Marcellum et Caesarem Dictatorem supergressus, bis et sexagies pugnarit, semper victor exstiterit, ac divinitus protectus numquam volnus letale acceperit. Sed iam fatali quadam necessitate rerum conversiones et mutationes imminebant, ut humana quadam prudentia, quae in fatis erant, mutari posse non viderentur. Quare e levibus causis belli discordiaeque civilis coeperunt exordia.

I. HUNGARI, spreto Rege Andrea, cius fratrem BELAM crearunt sibi Regem. Andreas igitur misit uxorem et filium Salomonem in Germaniam ad Imperatorem, cumque muneribus multis ad ferendum sibi auxilium invitaviti. Imperator itaque geminum exercitum misit, quorum alteri Wilhelmus Thuringiae Marchio, alteri Episcopus Cirensis praefuit. Sed caesus est uterque. Nam Hungari, collectis omnibus copiis, Marchionem obsederunt. Ideo eruptione, cum commeatu interclusus esset, pugnandum fuit: ubi Andreas Rex ungulis equorum contritus, Episcopus trucidatus cum toto exercitu, Marchio in tumulo sese fortissime defendit, tandem se dedidit: qui ob virtutem salvus ab Hungaris dimissus, et legatus pro pace, ab


page 905, image: s0977

Imperatore impetranda, missus est. Bela itaque rerum potitus regnum obtinuit. Andreae filius Salomon, affinis Henrici, patriis sedibus exutus, opem eius imploravit: qui cum in Franciam cum coniuge deductam honeste ac regiis sumptibus aluit. BELA autem cum triennium fere regno praefuisset, mortuus est: cuius filius GEISA sibi metuens ab Imper. sponte cessit regno, advocavitque Patruelem Salomonem, qui eo cum exercitu ab Imperatore missus, et regno inauguratus est. Ille ad annos tredecim pacem in regno auctoritate Henrici IV Imper. cuius gener erat, conservavit. Anno autem Christi 1074 Geisa Belae filius Salomonem ter in acie superavit. Salomon evocat Imperatorem, promittitque, si restitutus fuerit ab ipso in integrum, se regnum imperio tributarium facturum, et quinque ipsi urbes traditurum: quibus promissionibus motus Imperator, ipse in Hungariam movit. Sed Geisa omnem commeatum in munitas urbes avexerat: ideo Imperator re infecta recedere coactus est, ac ita Geisa regnum obtinuit; Salomon vero, frustra quaesitis hinc inde auxiliis, in solitudinem monachus factus sese abdidit. Mechovius. Schaffnab. Bonfin. Chronic. Spangenb.

II. Henricus III Imper. promiserat Bertholdo Duci Zaringiae Ducatum Carinthiorum; sed Henricus IV filius Ludolphum quendam cognatum suum Carinthiis Ducem dedit: qua iniuria Bertholdus graviter offensus coepit de ultione cogitare, interque ceteros coniuratos magnas Henrico turbas fecit: et fuit haec praeteritio seu exclusio Bertholdi non minima sequentium turbarum causa. Chronic. Philippi.

III. A. C. 1069. Henricus Imper. contra Lusatios Vandalosmovit, illorum regionem longe lateque vastavit, multas urbes et arces expugnavit, diripuit, ignique tradidit, atque ita brevi tempore eos sibi subiecit, et ut pacem colerent, adegit. Sigbertus.

IV. Henricum e bello Sclavonico feliciter confecto revertentem exceperunt seditiosae conspirationes Saxonum, quarum auctor et Dux fuit Otto frater Cuilhelmi Marchionis Thuringiae ex ignobili concubina satus, quem paulo ante Imperator ablegarat in Italiam, ut obligatam iurisiurandi religione Italiam confirmaret in fide erga Imperatorem, et tributa usitata exigeret. In eo itinere, quod familiarius se insinuasset Principibus Italicis Orto, venit in suspicionem affectati imperii: nec temere. Socios primos conspirationis habuit Episcopos Magdeburgensem et Halberstadensem, Magnum et hermannum Saxoniae Duces, Udonem primum Marchionem Brandeburgensem, Ecbertum Marchionem Saxoniae, et alios. Hos cum primo occursu fudisset Imperator ad Onestrum Thuringiae fluvium, A. C. 1075, auxiliis Rudolphi Suevi, Welphi Bavari, Godefridi Lotharingici, Ernesti Marchionis Austriae, et aliorum: Rudolphus bellum dirempturus sese interposuit, et Saxonibus, si positis armis deditionem facetent, persuasurum se Imperatori promisit, ne quid in illos durius statueret. Id cum non obtinuisset, Principibus ditione captis, et in vincula coniectis, sed e custodia rursus elapsis, animi vehementius incanduerunt, et odia magis sunt exacerbata. Otto Bavatus, etsi praelio non interfuit, convictus tamen de insidiis vitae Imperatoris structis, publicatis omnibus eius bonis, per legem Salicam, qua capitale est in Principem coniurare, damnatus est. Ducarum Bavatiae Ottoni ademptum dedit Henricus Imperator Guelfo Azonis Ferrariensis filio, genero Ottonis: ca tamen lege, ut coniugem et socerum iurisiurandi religione abdicaret, aliamque uxorem duceret. Ex Guelfi istius progenie coepit etiamnum florentissimum stemma Luneburgensium et Brunsvicensium Ducum.

OTTO vero dignitate bonisque privatus, in Saxoniam profectus, tumultus excitavit, et quamquam in gratiam receptus esset ab Imperatore; tamen nulla beneficii ratio vincere eius animum potuit, quin Imperatori omnia faceret adversa. SAXONES ergo OTTO incitavit, ut iugum plane imperii excuterent: qui missis legatis causam rebellionis honestam praetexebant. Saxonum populus nulli nationi armis et side secundus deprecatur, inquiunt Legati, ut iura avita et veterem libertatem sibi restituas. Respondit Imperator: Iniuria affectos defendam, et nemo opem meam frustra implorabit, modo innocens sit: sed qui inopes et pupillos defendo, pacem servari iubeo, latrocinia prohibeo, in eo officio meo satissacio: et pietas est, id fecisse, non iniuria. A DEO enim Princeps constitutus sum, et ensem fero, ut scelestos puniam, et bonos ac concordiae amantes defendam. Confer Rom. 13. v. 4.

Nihil vero hic sermo commovit animos Saxonum, quippe bello rem ditimendam censuerunt: Sed cum aliquando dubio Marte certassent, tandem manus dare coacti sunt. Nam Henricus Imperator hostes suos divina ope et singulari virtute vicit, et conditiones pacis petere coegit; sed et veniam delicti petentibus dedit. Verum tanta in omnibus fere, quibus culpam Henricus ignovit, fuit ingratitudo, ut quanto maiotibus beneficiis ab eo fuerant affecti, tanto maiori odio adversus cum persequendum oblata occasione processerint. Schaffnab. Vesp. Aventin. lib. 5.


page 906, image: s0978

V. Ius maiestatis Imperatoriae huc usque integrum conservatum est. Sed cum A. C. 1073. Hildebrandus Monachus (militi turbulento magis, quam pastori similis, et infausto veluti sidere natus) Pontifex Romanus electus et GREGORIUS VII appellatus esset, iura Maiestatis contemni coeperunt, quasi eius Principis, qui vitiis quibusdam suam iuventutem plluerat, auctoritas nulla esset, nec in Pontifice creando necessaria. Et quoniam non decet eos diu deliberare, qui iniuriam patiuntur: HENRICUS IV, Imperator, collectis copiis, bello instituit ius imperii et maiestatis tucri: et forte rem integram servasset, si fides fuisset in iis Principibus, in quibus esse debebat, et nisi tam inopinata et periculosa conspiratio in ipsum facta fuisset. Interim Gregorius VII se opibus Matilidis opulentissimae feminae, et potentia Normannorum muniit, atque id magno studio egit, ut Saxonum animos iam satis exacerbatos incitaret vehementius. Sed artes hae fraudibus plenae haud felicem habuere exitum, et res ipsa docuit, quod parva integritas et exigua fides exspectetur ab iis, qui fraude et artibus creverunt. Et cum GREGORIUS VII directo sui instituti rationes in opus producere non posset, per obliquum, opera eorum usus, quos maxime Imperatori adversari sciebat, id efficere conatus est. Saxones ergo ad civile bellum incipiendum ac perficiendum concitavit. Sed quantumvis maximis collectis copiis arma saxones adversus Imperatorem sumpserant, Duce Ottone, quondam Bavariae regulo, qui neglecta iurisiurandi religione Dominum suum persequi instituit; tamen divina adiuvante providentia Henricus Imper. eos vicit, et ad conditiones pacis accipiendas coegit, magnaque strages hominum tunc A. C. 1075. 7. Idus Iunii facta scribitur ab Aventino lib. 5. Annal.

Saxones hac clade accepta, Imperatorem multorum scelerum apud Pontificem Romanum accusarunt: qua ansa arrepta GREGORIUS Papa, cum res iis artibus, quas praesumpserat exercere, non successiset, iam sese ex dominio Imperatoris liberare, et contra cum sibi subicere conatus est. Henricum igitur, ut respondeat accusationi Saxonum, et quod sumpta pecunia Episcopos fecisset, citat ut Romae die praefinito se sistat: ni pareat, anathema minatur. Quare Imperator legatos mittit, qui se excusent. Sed hi in vincula coniciuntur, siti, fame, frigore excruciantur, et tandem ignominiae causa circumducuntur, et urbe eiciuntur. Papa quoque Henricum ex communicavit, et hac formula excommunicationem edidit: Toto regno Germaniae atque Italiae ei interdico, et omnes Christianos vinculo Sacramenti, quo se illi obstrinxerum, exsolvo, et ne quisquamei, ut Regi, obtemperet, veto. Imperator vero ubi haec audisset, indignatus Synodum convocat Wormatiae, conqueritur de hisce iniuriis: et cum forte adveniret Cardinalis, cui notae erant Pontificis artes, scelera Pontificis recenset, et veneficia, atque propterea cum indignum Pontificatu censer. Huic decreto subscribunt 26 Episcopi. Quo pacto crabrones excitavit. Nam Gregorius. VII Papa fraude potius quam violentia nocuit Henrico, quosque fideles in Germania novit esse Henrico, spe praemiorum ac dignitatum proposita, ab eo abalienavit: aliorum vero animos largitionibus sibi conciliavit. Mille enim talenta quindecies, ut scribit Aventin. lib. 5, viritim Clero populoque Romano distribuit. Et hanc pecuniae vim Normanni hostes imperii, et Matildis Pontificis amica, contulerant. Itaque et Rudolphus Sueviae Dux misere artibus Pontificiis deceptus, Princeps alias prudens et senectute venerabilis, eximia laude fortitudinis et integritatis in universo imperio praestans, cuiusque fides ante perspecta erat Imperatori in praelio contra Saxones ad Onestrum, a suo affine et Domino dissentire coepit, et diversas partes sequi. Nam etsi alienum a boni civis officio videbatur, Principis, cui fidem dedisset, Maiestatem laedere, et talis Principis a quo affectus esset maximis beneficiis; persuasus tamen Episcoporum argumentis, quae in speciem plena pietatis erant, non servandam esse fidem excommunicato, cum quo nulla iuris aut officii societas esse debeat; ne iudicaretur contra religionem facere, si non obtemperaret Pontifici, suscepit Caesaris titulum, et Moguntiae coronatus, mox imperium invasit, fretus et sua potentia, et studiis atque auxiliis Saxonum. Contulerunt se ad cum plures alii, aut veteribus aut novis iniuriis Imperatoris irritati; ut. Bertholdus Zaryngiae Dux; Welphus immemor acceptae ab henrico Imper. paulo ante Bavariae. Et praeter hos Episcoporum magna colluvies, inter quos praecipui fuerunt Moguntinus, Coloniensis, Salisburgensis, Wirtzburgensis, Magdeburgensis et Halberstadensis. Unde maximum civile bellum adverius Henricum exarsit: Ac sic Germani suo magno malo constabiliverunt dominatum Pontificis Romani. Cum autem Henricus IV tantae coniuratorum potentiae resistere posse diffideret, et ut sapientem decet, quaevis porius consilio experiri, quam armis certare vellet, in Italiam iter suscepit, ut bonis conditionibus cum Pontifice hoste sibi infensissimo in gratiam rediret. Venit Canusium A. C. 1077, quae arx erat Matildis: et quidem omni cultu regio abiecto, inediam, magnaque tempestatum incommoda perferens, exspectavit


page 907, image: s0979

responsum. Gregorius Pontifex Canusii residens, per integrum triduum Imperatorem laneis indutum, nudis pedibus super glaciem cruda hieme ad portas stare sivit: nec nisi precibus Matildis exoratus admittere cum voluit: tandem ad pedes proiectum et misericordiam implorantem anathemare liberavit, sub durissimis conditionibus, ut in controversia cum Saxonibus et aliis Papam arbitrum acciperet, ne quid interim pro imperio ageret; ut omnes subditos a iuramento, quo sibi obstricti, absolveret; et tandem, ut in omnibus Pontifici cederet et obediret, suosque Consiliarios omnes dimitteret.

Quamquam autem Henricus IV. existimavit, se bona fide cum Pontifice in gratiam rediisse, et propterea diutius in Italia commorabatur: tamen fraudem sibi factam re ipsa comperit. Nam Gregorius missis interim legatis, Saxones ad rebellionem incitarat, et Rudolphum Imperatorem electum sua auctoritate confirmarat, eique novo et inusitato exemplo auream coronam miserat, cum hac inscriptinne:

Petra dedit Petro, Petrus diadema Rudolpho.

Petra, h. e. Christus, dedit Petro, id est, Episcopo, eam poteltatem imperii: et Petrus, id est, Romanus Pontifex, dat tibi Rudolpho diadema, h. e. coronam Imperii:

Stadensis hunc versum ita allegat:

Petra dedit Romani Petro. tibi Papa coronam.

His rebus cognitis, Henricus clam ex Italia in Germaniam rediit, et nulla vel excommunicationis vel absolutionis habita ratione insignia imperii recepit. Quapropter mox se adversus istum novum Imperatorem, omnesque coniuratos, collectis copiis instruxit, et mira quadam felicitate, et praesenti divino auxilio omnes suos adversarios bello superavit. Conflixit cum Saxonibus novem iustis proeliis. Quarto Rudolphus profligatus ad Elystrum fluvium A. C. 1080, idib. Octobr. eique a Godefrido Bilionaeo circa ilia letale vulnus inflictum; aliis etiam accurrentibus dextra manus abscissa est, et ambitione eius clacdes maxima accepta a Germanis. Cum autem Rudolpho morituro dextera praecisa afferretur, ad astantes Episcopos dixisse fertur: condignam ego periurii accipio mercedem. Ecce haec est manus, qua Domino me HENRICO fidem sanctissime iuravi: Vos Episcopi videte, in quod me vestra monita sequentem collocastis solium! Ego quidem ex hac vita discedo, sed vobis rationes DEO reddendae erunt. His dictis paullo post mortem oppetiit, et Mersburgi regia prorsus pompa sepultus est. Ursp. Schaffnab. Avent. Chron. Spangenb. fol. 204, 205. Marian. Scotus. Sabellicus. Blond. Helmold. in hist. Sclav. c. 29. Bonfin. lib. 3. dec. 1.

VI. HENRICUS Imp, caeso Rudolpho anno C. 1081, totam belli molem e Germania convertit in Pontificem, repetitutus occupata ab illo Caesarum iura, et labefactatam auctoritatem eorundem vindicaturus: et omnia quidem sibi felicissime subiecit, ac quicumque in itinere imperium detrectarent, attrivit; sed Papa Romam praesidiis et commeatu munierat; ideo eam vespera Pentecostes obsedit, et in aestivis caloribus exercitum in proxima urbis loca distribuit, quibus praefecit Guibertum Episcopum Ravennatem, (quem Henricus, deposito Gregorio VII, consensu Episcoporum Brixiae in Norico convocatorum Papam fecit, eumque Clementem III vocavit) qui vastando urbi plurimum nocuit.

Papa Gregorius scripsit ad status Teutohicos, ut circumspecte agerent in Imperatore novo eligendo, et ut caverent inprimis fidelis sit Pontifici Romano. Ideo praescripsit verba, in quae iuraret eligendus Imperator, (in locum videlicet Rudolphi) quae sunt: Ab hac hora et deinceps fidelis ero per rectam fidem beato petro Apostolo, eiusque Vicario beato Gregorio: et qodcumque ipse mihi praecerperit, sub his verbis, per veram oboedientiam, fideliter, sicut oportet Christianum, observabo, etc.

Saxones igitur et alii Principes convenerunt Bambergae, et elegerunt HERMANNUM Ducum Luzelburgensem. At reliqui Principes, ne intestino bello Germania cvonflictaretur, electioni restiterunt; nihilominus tamen Saxones perrrexerunt, et suum novum Imperatorem per Episcopum Moguntinum coronarunt die 26 Decembr. Hic Hermannus statim Franciam Orientalem diripuit, et sedem aulae instituit Islebiae, ubi tum temporis magnus proventus fuerat alii. Ideo dictus est Rex alliorum, Knoblauchs König.

A. C. 1082. Tandem Henricus Imper. urbem Leoninam post Pascha in potestatem suam redogit: inde veteris urbis oppugnationem aggressus, multa per aestatem Romanis in commoda intulit, urbemque ex parte incendit, ut in eo tumultu cam capere posset; sed id frustra fuit. Quapropter iterum ab oppugnatione recessit, exercitu per vicina loca diviso. Anno vero sequenti, cum hactenus circa Romam fere bienni spatio per Duces suos omnia vastasset, ad obsidionem urbis rediit, illam novo, coque multo quam ante graviore conatu oppugnare instituit. Quo tetrore perculsus Gregorius, Lateranum reliquit, ac Rustico nepote ad septem solia demisso, ipse cum Cardinalibus in arcem adscendit; ac Robertum, qui Alexio Imp. Orientis bellum in Graecia faciebat, ad sui auxlium advocavit. Cum irrita oppugnatione Urbs de integro acri diligentia obsideretur, tandem 3 Non. Iunias


page 908, image: s0980

eus expugnandae fortuna oblata: Nobilis quidam Germanus, muros in meridie supergressus, cum omnia Romanoum negligentia custodiis vacua animadurerteret, ne clamore se ipsum proderet, manu contubernales accivit, ab iisque, cum et ipsi socios accersissent suos, moenia capta. Henricus ingressus Capitolium occupavit, atque ibi se praesidiis et munitionibus confirmavit Inde Rustico ad deditionem compulso, ad Pontificem oppugnandum se contulit, atque omnibus obstructis exitibus acrem arci obsidionem admovit. Verum Gregorius praesentiae se eius, qui tot religionibus obstrictus, atque regno abdicatus esset, committere non ausus, ac simul a Roberto, quem tacitis Desiderii nuntiis ad sui auxilium adventare audiverat, maturam opem exspectans, coloquium recusavit. Quod ubi Romani cognoverunt, continuo a Gregorio defecerunt. Resistentibus Romanis, Robertus Urbem oppugnare parans, ab amicis Gregorii porta Flaminia est introductus: ingressus autem cum non reciperetur, regiones Urbis proximas, illato aedificiis ad terrorem incendio, devastavit, acmultis (ut res tulit) proeliis cum Romanis editis, tandem pervenit in Capitolium. Inde compulsis ad deditionem Romanis, ad arcem progressus, munitionum repagula, quae exitus intercludendi causa ab Henrico fuerant obiecta, refregit, ac Gregorium arce eductum incolumem Laterano restituit.

Eo profecto, Romani collectis ex magno pavore animis, Henricum Senis revocarunt, atque ultro cum Clemente advenienti portas Urbis aperuerunt, A. C. 1084, Kalend. Aprilis: qui urbem, porta Lateranensi, ingenti cum gloria biduo ante diem Palmarum ingressus, in Lateranum divertit, et Papam in arce S. Angeli obsedit: unde tamen ille Salernam ad Normannos aufugit, ubietiam anno C. 1085. mortuus est. Inde Imperator, contione advocata, crimina ad se de Gregorio delata, et adventus sui rationem exposuit, ac triginta e factione sua Episcopis ad Concilium adhibitis, Gregorio rursus damnato, CLEMENTEM ex eorum auctoritate suffecit, ac postridie in die ipso Palmarum per Mutinensem, Bononiensem et Cremonensem Episcopos consecravit. Ab eodem Imperator est renuntiatus in festo Paschatis, cum uxore Bertha. Sed qui successerunt Gregorio, quamquam pulsi urbe et exules, tamen telam scelerum et malorum ab illo inchoatam praeclare pertexuerunt: omnibus enim perfidiae et saevitiae modis imperatorem oppugnarunt. In ea expeditione Henricus quoque castigavit Normannos, qui Pontifici adhaerebant. Chron. Spangenb. Trith. Sigebertus. Chron. Thuring. Chron. Hedion. H. Murius lib. 15. fol. 134, 135. Chron. Funccii.

VII. Absente Imperatore, Welphtis Augustam occuparat; quam mox, ubi rediit Henricus, recepit, Saxones reparatis a Rudolphi interitu viribus, Imperatorem (ut supra dictum) Pontificis iussu fecerant Hermannum, Lucelburgicae Principem, Islebii ad Herncyniam: qui A. C. 1086 Henrico ad Wurtzeburgum superato urbe potitus, sed mox inde repulsus, cum recepisset se in Saxoniam, instauraturus bellum, desertus est a sociis. Is tandem in oppugnatione vel lapide e muro praecipitato, vel, ut alii malunt, ruina portae, cum multis aliis oppressus, miserabiliter interiit A. C. 1087. Huius exemplo nil territus Ecbertus Marchio Saxoniae, imperium arripuit: sed cum A. C. 1090, in molendino Eysenbüttel/ in silvula porpe Numburgum, cum paucis divertisset, Caesariani equites, itinera explorantes, ex molitore audiverunt, Ecbertum ibi esse: et velociter cum obruerunt, ac fortissime dimicantem trucidarunt. Imperator hoc hoste sublato, Misniam dedit THYMONI Marchioni in Landsberg/ cuius posteritas hoc ipso tempore rerum potitur felictier. Thymo tamen hic, cum operam suam Imperatri probare vellet in oppugnatione arcis cuiusdam, cecidit; et eius filii ad possessionem provinciae admissi non sunt, nisi post annos 36, cum Lotharius imperaret. Chronic. Spangenberg. cent. 11. fol. 741. Sigebert. Chron. Thuring. Chron. Philip. Ursb.

Quod igitur DEUS humilibus sibi coon fidentibus gratiam dare soleat, exemplo Henrici Imp. comprobatur evidentissime, qui omnes suos adversarios bis et sexagie sin acie pugnando vicit, ipsumque adeo Gregorium VII in ordinem redegit, Roma eiecit, alio a se Pontifice sua auctoritate consituto: et sic div ina ope suam Imperatoriam dignitatem illibatam vindicavit et conservavit. Victoriae autem, quibus adversus hostes usus est, divinae praesentiae curaeque de Imperio argumlentum praebent. Nec enim numero hominum, sed divino beneficio concreditur victoria: ut scribit Appian. lib. de Hisp. bell. soletque aequitati et iustitiae iungi. Amnnian. Marcell. lib. 23.

Domestica mala.

Cum antem DEI beneficio suis ab hostibus liberatus esset Henricus IV Imper., domestica mala cum affligere coeperunt, iisdem Pontificiis artibus exsicitata. Nam proprii eius filii persecutionem adversus suum patrem et genitorem susceperunt: quae mala tanto cum gravius exercuerunt, quanto domesticae curae dolor interior esse solet, quantove difficilius est cum suismet affectibus pugnare.

1. CONRADUS primogenitus iam Caesar


page 909, image: s0981

designatus, ab Urbano II Pontifice contra patrem instigatur; ex cuius (Urbani) auctoritate regnum adversus patrem suscepit, ac per Mediolanensem Episcopum Anselmum Regem coronari se passus est. pater igitur Henricus Comitia celebravit, et filium rebellem abdicavit et proscripsit. Conradus autem aliquanto post inopina morte abreptus exstinguitur A. C. 1101, anno defectionis nono. Sepultus Florentiae. Sigebertus.

II. HENRICUM minorem natu filium Imperator Henricus, spe melioris frugis, filio Conrado abdicato, successorem sibi elegerat, et in sua verba iurare fecerat, numquam cum a patre defecturum. Verum Paschalis II Pontificis Romani (qui Urbano II successit) miris artibus seductus adolescens, et aperta vi et fraude patrem tanto tristius persequi coepit, quanto maiores imperii vires patris auctoritate acceperat. Non hic iura sanguinis, non cura pietatis, non pudor retardare cum, aut deterrere ab armis impiis adversus patrem potuit. Omnia namque consilia adversus patrem direxit, et acta Gregorii VII firma rata habuit, causamque Pontificis tutandam suscepit, Saxonibus eius partes sequentibus, et plaerisque Imperatorem deserentibus, ut habet Proverb. Plures orientem quam occidentem solem colunt; iuveni magis adhaerere, quam seni solent. Patrem igitur Moguntiae obsidere conatus est. Sed inde digrediens Norimbergam cepit post obsidionem duorum mensium, cuius muros deiecit, inde Ratisbonam venit. Pater cum exercitu filium sequutus, eumque favore populi Ratisbona eiecit. Proelium cum filio committere voluit, et congressi fuissent, nisi Principes se interposuissent: ante proelium tamen dicitur orasse milites, ut parcerent filio, nein peccatis suis interficeretur. Consilio eorundem Principum Imperator scripsit ad Paschalem papam, ut cavere vellet, ne sanguis Christianorum perfide funderetur, se, si sibi imperium cum dignitate avita reservaretur, omnia sacturum, quae oboedientem filium Ecclesiae decerent: sed nihil responsi accepit. Interim filius suasu amicorum in gratiam cum patre, qui ad confluentem Mosellae fugerat, redire se velle simulans, habitu, quam posset, miserabili assumpto, erroris veniam petivit. Et quoniam benigni patris ira in filium nulla est, teste Menandro, veniam ab indulgentissimo patre facile impetravit, dato rursus iureiurando se in patris potestate futurum; agnoscens recte, patre superiorem filium esse velle, turpe esse. Deinde rogat patrem, ut, quas secum haberet copias, dimitteret: siquidem iam in gratiam rediissent. Pater, ut erat rogatus, dimisit suum exercitum, et e confluenre Mosellae atque Rheni paucis comitatus, una cum silio ad conventum Moguntiae habendum proficicitur. Verum cum ad urbem Bingium pervenisset, Imperatori annuntiatum est, ingentes copias adversariorum adesse: filius patrem blande affatur; Paulisper tibi in urbem secedendm est, pater, donec illos tibi placem, et vos ingratiam redigam. et iureiurando sua dicta confirmat. Pater credidit filio iuranti, sed suo exemplo testantus illud Ovid. 3. de arte amandi:

Non cito credideris, quantum cito credere laedat. Postquam ergo pater Bingium urbem intravit, portae urbis clauduntur, et ministri Imperatoris oppido exclusi diffugiunt, et iussu filii custodes patri adhibentur, ne fuga elabi posset. Deinde post, celebratis Moguntiae comitiis, Henricus filius legatum ad patrem mittit, qui denuntiaret ex decreto Concilii, siquidem salvus esse vellet, insignia Imperii sibi traderet. Paruit igitur necessitati, et quaedam tradidit, quaedam vero sibi retinuit: captivus deinde Ingelheimum deductus est. Atque cum se ipsum omni honore Imperii privare nollet, et propterea insignia quaedam retinuisset, missi sunt tres Episcopi: Mogunitinus, Coloniensis, et Wormatiensis, qui ipsi invito insignia auferrent. Cum autem causam ab iis requireret tam severe in sde inauditum a Concilo prolatae sententiae: Quia tu, dixerunt, Episcopatus, Abbatias, omnesque dignitates Ecclesiasticas venales habuisti: quia nihil legitimi in legendis Episcopis observasti: ob has res Pontifici, Principibusque Germaniae placuit, te non solum piorum communione, sed vegni etiam possessione deturbare. Tum Imp.: Quoniam me Ecclesiae dignitates vendidisse arguitis, inquit, dic Moguntine, dic Coloniensis, per nomen aeterni DEI, quam a vobis mercedem exegi, cum vos vestris Ecclesiis praeposui, quas omnium amplissimas esse ac fructuosissimas constat? Responderunt: Nihil. Et Imperator, Gloria DEO in excelsis, dixit, quod in haec parte fidelis inventus sum. Curigitur, si officium erga vos retinui, aut me huius criminis incusatis, aut vos duces sociosve eorum praebetis, qui fidem ac iusiurandum Regi datum fefellerunt? Sustinete parumper, et naturalem aetatis meae iam exactae terminum, qui longe abesse non potest, exspectate: aut si regno me spoliare constituistis, praestituite mihi diem, in quo manibus meis insignia mihi detraham, eaque filio meo ultro imponam. Repugantibus illis, et se negotinm, de quo missi fuerant, acriter, si resisteret, confecturos minantibus, Henricus paulum ab eis secessit, et cum paucis, qui aderant, amicis consilium contulit: atque ex eorum sententia, quod se ab armatis circumventum secus facere non posse cerneret, afferri ad se insignia ac vestem regiam iussit: atque iis


page 910, image: s0982

ornatus in sellam adscendit, atque ita verba fecit: Haec regiae Maiestatis insignia, aeterni Regis pietas, et Principum regni consors voluntas mihi tribuit, quae vi nulla tueri paratus sum: nam intestinum malum, ut suspectum numquam habui, sic neque etiam cavi. Quis enim tantum aut in amicis furoris, aut in filiis impietatis haerere posse existimaret? Verum unius DEI ope, et vestro pudore defendam. Quod si vos neque DEI, neque honoris vestri rationem habebitis, vim patiar, quum propulsare non possum. Hanesitantibus autem super his verbis ceteris, tum Moguntinus: Quid dubitamus, inquit, ô socit? Nonne officii nostri est, Regem consecrare, et consecratum induere? Cur igitur, quem induimus, non merito exuamus? Statimque impetu facto Henricum adorti, coronam ei de capite detraxerunt, ac de sede remotum purpura ceterisque insignibus spoliarunt. Tum Imperator novitate rei pene attonitus: Videat DEUS, inquit, quam inique adversus me agatis: ego quidem delicta iuventutis meae apud iustum iudicem luo, nempe ignominiam patiens nulli ante Regum illatam: neque vos tamen noxiae expertis estis, qui contra Regem vestrum insurrexistis, et sacramentum fefellistis, quod semel iuraestis. Ulciscatur vos DEUS, quemadmodum ultus est eum, qui prodidit Christum Dominumsuum. Illi vero his spretis ad filium cum insignibus perrexerunt, eumque condecoratunt. Ita Henricus V, ab universis Principibus Rex iterum declaratus, atque ab Apostolicis Legatis per manuum impositionem confirmantus, Luxit hoc ipso tempore Cometa Dominica I. iviunii, usque ad Dominicam VI. Quo absque dubio significatum est, caelum ipsum facinus tam nefarium horrere, et vindictam divinam minari.

Cum autem Henricus V. in Alsatiam porficisceretur, ut iureiurando addictos incolas in suam fidem reciperet, populi istius terrae, ob inauditum facinus, quod adversus suum patrem perpetrarat, imperium eius detrectarunt, et caeso exercitu eius in seditione ipsum in fugam converterunt. Henricus V, hanc cladem fraude patris factam existimans, gravius in eum animadvertere voluit. Sed pater ab amicis, qui eius rebus studebant, admonitus, fuga sibi consuluit, et Leodium ad Henricum Ducem Lotharingiae pervenit, qui eius vices miseratus, eum tutandum recepit. Ibi Imperator tragoediam suarum calamitatum scripsit ad Philippum Regem Franciae, monuitque omnes Principes Germaniae, ut sibi a fraudibus Romanae Ecclesiae caverent, nisi sacerdotum intolerabile iugum subire mallent.

Postquam vero Henricus V. cognovit patrem Leodii esse, adductis copiis eo properat. Parens deprecatur vim, et, ut a sui persecutione desistat, orat. Filus contra per vim Leodium ingredi conatur, sed magna caede repellitur. Hinc Coloniam festino itinere regreditur, sed non recipitur: Ideo convocato exercitu eam obsidet, sed nullo suo emolumento, cum obsesso, quam obsidenti, propter frequentes eruptiones, similior esset. Cum obsidio solveretur, iterum parens deprecatur vim; sed ipsi indicitur conventus Aquisgrani, ubi se sistat. Cum vero nec salvus conductus daretur, nec temporis ratione cum amicis adesse posset, nihil agitur. Interim ipse Leodii mortuus est. uti suo loco dicemus. Ursperg. Spancenb. Pantal. Chron. Hedien. Cosmogr. Munsteri, fol. 594. 595.

III. ACTA ECCLESSIASTICA.

1. A. C. 1059, Romae sub NICOLAO II, Papae Concilium LATERANENSE celebratum est, in quo BERENGARIV Turonensis suam sententiam de Eucharistia revocavit ea verborum forma, quae exstat in Deuret. Dist. 2. de Consecrat. Ego BERENGARIUS Ecclesiae Andegavensis Diaconus anathematizo haeresin, de qua infamatus sum; quae adstruere conatur, panem et vinum in altari post consecrationem solummodo sacramentum, et non verum corpus et sanguinem Domini nostri Iesu Christi esse, et non pose sensualiter, nisi in solo Sacramento, manibus Sacerdotum tractari vel frangi, aut fidelium dentibus atteri. Consentio autem Sanctae Romanae Ecclesiae et Apostolicae sedi, et ore atque corde prositeor, de Sacramentis Dominicae mensae eandem fidem me tenere, quam Dominus et Venerabilis Papa Nicolaus, et haec sancta Synodus, auctoritate Euangelica et Apostolica tenendam tradidit, mihique firmavit, scilicet panem et vinum quae in altari ponuntur, post consecrationem non solum sacramentum, sed etiam verum corpus et sanguinem Christi, et sensualiter non solum Sacramentum, sed in veritare manibus Sacerdotum tractari, frangi, et fidelium dentibus atteri, etc.

Hanc confessionem Berengarii Romae coram 114 Episcopis editam misit Papa Nicolaus per urbes Italiae, Germaniae, Galliae, et ad alia loca, ut Ecclesiae, quae prius doluerant de averso atque perverso, postea gauderent de reverso atque converso. Hactenus Decret.

USUS.

Hoc Concilium Romanum, in quo Berengarius suam sententiam revocavit, allegat Bellarm. lib. 3. cap. 24. de Eucharist. pro transsubstantiatione probanda.


page 911, image: s0983

Verum glossa illi capitulo (in quo palinodia Berengarii continetur) ascripsit, nisi sane intelligas verba Berengarii, in maiorem incides haeresin, quam ipse foverit. Verba huius palinodiae ab Huberto quodam Germano funt descripta, hominc inerudito et insulso. Dicitur in illo capitulo, ipsum verum corpus Christi tractari et frangi manibus Sacerdotum, et fidelium dentibus atteri; quod Bellarm. interpretatur, non nudum signum, sed signum habens realiter coniunctum Christi corpus, ibi praesens exsistens, frangi et teri: non tamen in se, se in signo. At verba Concilii plus videntur dicere, ideo Roffensis lib. 2. contra Oecolamp. dicit, quia Berengarius in alterum latus nimis exorbitasset, ideo Concilium plus aequo in alterum nunc trahi. Quidam verba Capituli sic explicant, quod conferantur to\ sensualiter, et to\ in veritate. to\ sensualiter referri ad Sacramentale symbolum panem, to\ in veritate pertinere ad Christi corpus: dici autem in veritate corpus Christi tractari, frangi, teri, non kaq) au(to\ kai\ kuri/ws2, sed e(pome/nws2 kai\ mustikw=s2, prout unitum est benedicto pani, sicut in veritate descendit Spiritus S. quatenus columbae descendenti peculiariter fuit unitus. Hanc explicationem an verba decreti ferant, in medio relinquimus, illud solum monentes, quod Bellarminus ex ipsis Concili verbis non possit transsubstantiationem probare: ideo confugit ad scripta eorum, qui tum temporis floruerunt, Lanfranci, Guilmundi, et Anshelmi. At si vel maxime illi docerent transsubstantiationem, nihil tamen aliud, quam suam proponerent sententiam. Bellarmino autem propositum erat, ostendere, quod sub fulmine anathematis in Conciliis definita sit transsubstantiatio.

II. NICOLAO II mortuo, Cardinales Romae substituerunt Episcopum Lucensem Anshelmum, patria Mediolanensem, et legationem miserunt ad Imperatorem, petiveruntque eum confirmari. Imperator, cum se inscio hunc elegissent contra iuramentum, eum confirmaudum negavit. Sed Cardinales perrexerunt, et Anshelmum consecrarunt mense Octobri A. C. 1061. qui se nominavit ALEXANDRUM II. Cum autem ann. 11. et mens. 6. sedisset, mortuus est A. C. 1073. Successit ei GREGORIUS VII, ante Hildebrandus (rectius Hellebrandus) dictus. Hic patria senensis, Bonicii cuiusdam fabri filius, initio Maonachus Cluniacensis fuit; sed claustri angustias non ferens, Romam profugit: ibi saepe Pontoficatum affectavit: tandem Alexandro II. mortuo, et adhuc pene calente, eadem hora vespere Hildebrandus a suis militibus, sine asseusu Cleri ac populi, est inthronizatus; et sic papatum rapuit. Unde non immerito Henricus Imperator in Epistola quadam inter cetera sic scribit: Dominus noster Iesus Christus nos ad Regnum, te autem non vocavit ad Sacerdotium. Tu enim his gradibus adscendisti, scilicet astutia pecuniam, pecunia favorem, favore ferrum, ferro sedem pacis adiisti, et de sede sedem pacis turbasti. Hactenus Imp. verba. Vicarius ille Satanae Hildebrandus adversatus est Henrico IV. Imper. quem bis excommunicavit, eiusque crebro meminit Venericus Episcopus Vercellensis 8qui hoc tempore floruit) in libro de unitate Ecclesiae et schismate inter Henricum IV. Imp. et Gregorium VII. Papam. Primus hic Gregorius VII. fuit, qui maiestatis Imperatoriae ius convellere, et diris Imperatorem devovere ausus fuit: siquidem nullum scelus intentatum reliquit. Nam humanas traditiones auxit: Matrimonium Sacerdotum damnavit: Omnibus Pontificus superstitionibus fuitdeditus: Magistratum contempsit: Cardinales, si qui boni viri erant, abiecit. MAGIAM exquisite didicit, et exercuit: pacem Germaniae horribiliter turbavit, ut multum innocentis sanguinis funderetur, sicut ex praedentibus patet: privatim etiam crudelis fuit: proditiones multiplices exercuit: periuriis fuit infamis. Scelera eius omnia literis comprehendi non possunt. Tandem Roma ab Imp. eiectus, Salernum in exilium abiit; ubi et vitam finiit A. C. 1086. Quoanno Henricus Imp. conventum celebravit Moguntiae, in quo praesentibus et consentientibus Episcopis Italis, Gallis et Germanis, acta Hildebrandi ad versus Caesarem reprobara, contraque Caesaris approbata: omnes item Episcopi, qui seditiosis se aggregarant, dignitate privati sunt. Benno Cardinalis in vita huius Pontific. Ursper. Schafnab. Sigebert. Marian. Scot. Lambertus.

III. A. C. 1088. URBANUS II. Pontifex Romanus, Otto prius vocatus, natione Gallus, ex oppido Galliae Castilio oriundus, Matildae et Roberti Normanni ope, qui antecessorem (VICTOREM III.) in Romanam collocaverant cathedram, quinto a morte Victoris mense, Pontifex Roman. electus, Clementi III, qui adhuc erat in vivis, oppositus, ac Urbanus II. appellatus est. Hic vestigiis Gregorii VII. insisstens, confirmavit quaecumque ille egerat, licet paulo post exclusus Roma diu oberravit. Dum autem vagatus est, tum in Italia, tum in Gallia, Synodos celebravit, quibus Clementem et ipsum etiam Imperatorem excommunicavit; et ipse vicissim a Clemente excommunicatus est: Imo in Moguntina Synodo, proaesentibus Episcopis pluribus, et ipsius Clementis III Legatis, sacrilegii et irreligiositatis accusatus et convictus in impiorum numero computatus est Avent. Platina.


page 912, image: s0984

Sigeb. Onuphr. Naucler. Crantae. Vincentius. Hic Urbanus Conradum filium Imp. Henrici instigavit, ut patri rebellaret, regnumque in Italia sibi sumeret: per quem, cum biennio iam Roma pulsus fuisset, Romam reductus est. Urbanus igitur restitutus multas Synodos ad constabiliendum Antichristi regnum celebravit, interque alias, cum A. C. 1095 in Gallias venisset, ad Clarum montem Synodum convocavit, in qua adfuerunt Archiepisconi 12, et Episcopi et Abbates ad 300, ubi pronuntiavit Ecclesiam ab omni servitute Regum liberam, ac proinde investituram a Laicis recipiendam non effe: praecepit ieiunium Quadragesimale incipiendum a laicis in die Cinerum, a Clericis autem ipsa Dominica quinquagesimae. Inde aliquot prolixas orationes habuit, quibus suasit expeditionem ad Terram sanctam recuperandam: dimisit etiam Episcopos et Abbates ad adhortandam plebem. Cumque res esset magni momenti, sanxit, ut quottidie preces ad S. Mariam virginem a Clericis funderentur, et salutatio Angelica multis vicibus recitaretur, quas ut numerare possent, iussit Clericos globulos ligneos in funiculo habere: id quod postea ad plebem pervenit, et funiculi cum globulis dicti sunt Pater noster, quod Oratio Dominica etiam aliquot vicibus ad hosce globulos recitaretur. Baron.

Cum igitur anno sequenti in Galliis convenissent, qui expeditionem sanctam in Palaestinam suscipere volebant, Papa eos iussit ex rubra lana crucem facere et humeris affigeret. Tanto enim numero Christiani mare transierunt, ut occidens universus demigrare visus sit in Orientem. Fuerunt enim 600000 peditum, et 100000 equitum, quorum alii terrestri itinere in Thraciam, alii maritimo per Venetorum ditionem profecti sunt. Sed de hoc toto numero post triennium vix 400000 fuere reliqua. Appellatur bellum sacrum, estque pio zelo susceptum, sed piorum sanguine multo gestum. Dux praecipuus fuit Godefridus Bilionaeus Lotharingus, cum fratribus Eustachio et Balduino. Reliqui duces erant Hugo Magnus Philippi Gallorum regis frater: Rogenrii Apuliae Ducis frater Boamundus: Robertus Normanniae Dux, (qui Ducatum suum vendidit Wilhelmo fratri suo Regi Angliae 10000 libris) et Robertus Comes flandriae. Primus conflictus Christianorum cum Saracenis, ubi victores exstiere, 9 Calend. Mart. anno Christi 1097 factus est. Eodem anno Nicae urbs, Synodi Nicenae memoria celebris, a nostris expugnata est: feliciterque repulso exercitu Solimanni Sultani Turcorum, qui digressus ab urbe incubuerat, reliquas Asiae provincias, Lycaoniam, Ciliciam, Mesopotamiam, Comagenam, quatuor annorum spatio, pene omnibus caesis, partim fugatis iude Turcis, perdomuerunt.

A. C. 1098 ANTIOCHIAM ad Orontem fluvium, novem mensium difficili obsidione fatigatam, tandem Christiani expugnarunt die 3 Iunii, (al 31 Maii) caesis Saracenorum 100000.

A. C. 1099 HIEROSOLYMA capta, et Saracenis erepta est a Christianis 15 Iulii, die Divisionis Apostolorum, feria 6, hora qua Christus mortuus est, die 39 obsidionis. Robertus Monachus scribit, Tantum ibi bumani sanguinis fusum, ut caesorum corpora unda sanguinis impellente natarint ac fluitarint.

Hac victoria parta Godefridus Bilionaeus, Princeps Lotharingiae, qui, obstupentibus omnibus, primus conscensis et superatis moenibus in urbem Hierosolymam irruperat, communi omnium consensu primus Rex Hierosolymorum creatus est: sed regni titulum et insignia ideo se recipere nolle dixit, quod indecens duceret, Diadema aurcum hominem peccatorem gestare ea in urbe, in qua Salvator Mundi, aeternus Rex, spineam coronam suo sacratissimo sanguine madentem gestasset. Unde tale Epigramma:

Laurea non hominem gestare, nec aurea Regem
Fas, vi Rex Divum spinea serta tulit.

Tradunt itaque Coronam spineam ei esse impositam, flexis genibus ad sepulchrum Dominicum procumbenti, forte ut testaretur, se Christo caput et vitam suam donare, et ad illius exemplum in hac vita spineum diadema se non aspernati, dum modo post mortem, vitae aeternae gloria, spinis Christi parta et acquistita, ornandus et coronandus sit. Et quidem anno sequenti, qui est A. C. 1100, 18 Iulii, ad DEUM commigravit, eique successit frater eius Balduinus, qui regnavit ann. 18.

Tertia fuit haec expugnatio urbis Ierosolymae ab excidio eius sub Vespasiano. Primum enim A. C. 165, imperante Heraclio, expugnata est a Persis, qui per Iudaeorum manus ad 90 milia hominum interfecerunt. Nam Christianos Iudaei a Persis emptos necaverant. Deinde a Saracenis capta est A. C. 636. Tertio hoc anno Christiani eam recuperarunt, multasque praeterea circumquaque urbes ac regiones subegerunt. Regnzm Hierosolymae tantum 8 Christiani Reges tenuere annis 88, usque ad annum Christi 1187. quo, Christianis inter se dissidentibus, in Saracenorum potestatem rediit. tam brevis temporis spatio regnum hoc constituit multo Christianorum sanguine, multis regnis pretiosiore. Fucherius Guilelmus. Blendus. et alii rerum Gallicarum, Germanicvarumque Scrpitores.


page 913, image: s0985

IV. Eodem anno, quo Hierosolyma capta est, auctor eius URBANUS II. Papa, qui debitum huius tam prosperae rei fructum ferre non potuit, mortem oppetiit. Successit PASCHALIS II. Hic Pontifex non a legitimo Magistratu Henrico IV. Imp., sed ab illius filio seditioso, CONRADO, approbatus est, ac telam scelerum et malorum, ab antecessoribus GREGORIO VII et URBANO II inchoatam, praeclare pertexuit Romae Concilium indixit, ad quod Henricum citavit: qui cum ad diem dictum compatere recusaret, Papa eum excommunicavit. Porro filium HENRICUM U contra patrem suum excitavit, ut eum persequeretur, et imperio deiceret, uti supra dictum. Mortuum Henricum IV. e sepulchro eiciendum curavit. Militum turmas conscripsit, et aurum a Rogerio, Siciliae Comite, mutuo accepit, ut Antipapas tres, qui in ipsius locum successivis temporibus a Romanis electi ferant, compesceret, et quidem ipse aliquandiu rebus suis fuga consulere necesse habuit. Aventinus. Balaeus. Otto Frising. Platina, Ursp. Blond. Crantz. Nauclerus. Marian:

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

PAterni amoris erga filium impium declaratio.

HENRICUS IV paulo ante mortem in argumentum datae veniae atque in pignus amoris paterni filio HENRICO U annulum et ensem suum misit, monuitque, ne suis adversariis nimium confideret, nisi forte eos ipsos sibi maxime adversantes experiri vellet.

Et hic Henricus IV suo exemplo testatus est, nullum esse affectum in homine, qui vincat paternum affectum. Quocirca Quintilianus declam. 322 recte scribit, affectus paterni numquam ita minuuntur idio, ut non ad naturam suam revertantur. Et sane si admonitioni patris sui henricus V. attendisset, haud in tantas, quae eum postea manserunt, calamitates incidisset. Viris sane sapientibus facile quis persuaserit, tria verba ubi dixerit: sed quos cupiditas agit, et fata premunt, aliorum dicta non facile admittunt.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

A. C. 1106. HENRICUS IV, cutis et aerumnis exhaustus. et tot iniuriis fractus, Leodii diem clausit extremum, aetatis 56, imperii anno 50, inchoatis, a morte patris 49. Urspergensis.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Cadaver Henrici ut homines excommunicati, toto quinquennio, sarcophago lapideo inclusum, extra templum Spirense stetit, Pontifice Paschali id sepeliri vetante. Demum an. Chr. MCXI Henricus U patrem excommunicationis vinculo solutum Spirae insigni pompa funebri terrae mandari curavit. Ursp. Aventinus. Chronicon Spangenb. Chron. Philippi.

USUS.

I. HENRICUS fuit speculum humanae calamitatis et miscriae. Nam Sigon. lib. 9. de regno Ital. et Helmoldus recitant, illum eo miseriarum redactum, ut ab Episcopo Spirensi sibi victum dari apud Spiram in aede D. Mariae a se constructa petierit, se haud inutilem clericum fore, quod literas callerer, et choro inservire egregie posset. Nequo tamen id impsum ab ingrato Episcopo obtinere potuit. Suspirans igitur Imperator, etmultis effusis lacrimis ad circumstantes conversus inquit: Misermini mei, vos saltem amici mei, quia manus Domini tetigit me. Et paulo post maerore confectum miseram exhalasse animam.

II. Etsi autem vicerunt magnanimitatem et fortunam Henrici IV. Imper adversa fata publica; ostendit tamen DEUS illustribus et tragicis summorum Principum exemplis, adesse se Ordini politico et legitimis magistratibus, hosque tegere ac tueri, et ivustas ac seditiosas molitiones elidere ac pessundare, iuxta dictum: qui gladium acceperit, gladio peribit. Dederunt enim poenas quotquot seditiosorum consiliorum fuerunt auctores et socii, ex ordine utroque, Ecclesiastico et Politico. Nam et in auctores Pontifices atque Episcopos scelera redierunt sua; plurimi enim ex his in acie interfecti sunt, et veteribus Principum in Saxonia familiis exstinctis devenerunt Principatus ad alienos.

Ceciderunt in bellis Henrici Imperatoris: 1. OTTO Dux tetrarum ad Visurgim cum filiis, Connrado patre, stirpis Comitum Bichlingensium in Thuringia, et Henrico Crasso Northemio, qui a Frisiis ex insidiis trucidatus est. 2. Ecberto Marchone Saxoniae iugulato, concidit posteritas henrici Aucupis. 3. Ducum Saxoniae stirps defecit in Magno Duce Saxoniae, quem squalor et sordes carceris consumpserunt. 4. UDONE Marchione a Pribislao Obotritorum Regulo pulso, et posteritate cius exstincta, cessit Marchia brandeburgensis Alberto Urso Comiti Ascaniae. 5. Interfectus est et Gebhardus Lotharii Caesaris pater. 6. Dedone


page 914, image: s0986

Marchione Misniae exstincto, Henricus IV. Imperator exclusa tota eius familia, Marchiam Misniae donavit Thymoni Magno, cuius filius Conradus totam a Bohemis recuperavit, et exstincto Wiperto Groicensi, ampliavit. Hinc Marchiones Misniae Landgravii Thuringiae, Duces et Electores Saxon. derivantur in hunc usque diem. Chronicon Carionis.

Viri in Ecclesia et Literatura celebres.

I. LAMBERTUS, patria Schaffnaburgensis, Historiam de Germanorum rebus olim gestis, itemque rerum aliarum, fere memoratu dignissimarum, perbrevem et admodum iucundam commemorationem, ab exordio mundi, usque ad annum Domini 1077. repetitam, admiranda diligentia et dextaritate (praesertim de turbulento imperii statu) sub Henrico IV. composuit.

II. Tempore Henrici IV. vixit Marianus Scotus, Monachus Fuldensis, qui scripsit libros tres Chronicorum, abinitio mundi usque ad annum Domini 1083.

III. VENERICUS natione Teutonicus A. C. 1075. ex Clerico Trevirensi factus est Episcopus vercesslensis: vir omnium doctrinarum genere insignis, ad Gregorium VII. Papam scripsit librum, in quo eum reverenter monunit, cum de aliis, tum de iis maxime, quae contra fas et aequum adversus Henricum IV. fecit. Libellus titulum habuit de discordiis regni et Sacerdotii. Trithemius.

IV. HENRICI IV. tmepore IOHANNES XIPHILINUS Patriarcha Byzantinus, qui Dionis historiam in Epitomen redegit: et GEORGIUS GEDRENUS Historicus Graecus; qui compendium historiarum ab orbe condito usque ad annum Christi 1057 (quod ops exstat Graece et Latinc) scripsit, floruerunt.

V. Hoc tempore quoque vixit SIGEBERTUS natione Gallus, Monachus Gemblacensis, vir eruditissimus. Carmine et prosa oratione multa scripsit. Edidit libellos pro Henrico IV. contra Hildebrandum et Paschalem Pontifices Romanos, asserens, Papam non habere utrumque gladium, neque iuris aliquid contra Imperatorem obtinere: et detestabilem esse haeresin in Papa, politicorum Dominorum subditos a iuramentis absoilvere. Idem etiam commemorat horrenda paparum et Cleri facinorum exempla. Tutli librorum, quos conscripsit, exstant. Balaeus, Trithemius, Chronicon Hirsaviense.

VI. OTTO Episcopus Frisingensis, Luitpoldi III. Marchinois Orientalis filius, et Agnetis Henrici IV. Imper. filiae, ab ineunte aetate studiis et religiosae vitae deditus fuit. Initio Monachus Cisterciensis, ac paulo post Abbas Morimundensis, deinde Episcopus Frisingensis, designatus. Historicum opus cum laude contexuit, quod hodie exstat. Sylvius. Aventinus.

Prodigia.

Henrici IV. calamitatem et mortem in imperio multa antecesserunt prodigia; quorum quaedam adscribere placet.

I. A. C. 1059. in finibus Tornaci colubrorum agmina, prodigioso praelio inte se concurrerunt. Multis vero utrinque cadentibus, pars victa in cavam arborem se proripit: quam victrix sibilando circumstrepit, donec circumiecto ab hominibus igne concremarentur. Percora et homines peste grassante obierunt. Et hiemis stupenda asperitas, diuturnitasque, parum commodi viribus frumentoque attulit: Unde fames pestisque secuta est. Sigebert. Chron. Saxon. Contract.

II. A. C. 1086. aquarum inundatio multis in locis Italiae et Flandriae tanta fuit, ut saxa, quibus aedificia innitebantur, eruerit, unde aedificia conciderunt. Gallinae etiam, anseres, pavones, aliaeque aves domesticae, relictis hominum consortiis, in silvas commigrarunt. Sigebertus. Iohannes Maior.

III. A. C. 1091. in Normannia fons sanguinis per triduum ebulliit. Caelum ardere visum est. Impetus ventorum, potissimum Londini, multas aedes prostravit. Terraemotus in Graecia tantus fuit, ut templa et porticus conciderent, et multos mortales opprimerent. Incendia multa Constantinopoli exorta plurimum damni dederunt. Imber ibidem maximus aedificia deiecit, vallesque aquis (quasi mare quoddam) complens, multos homines atque pecora suffocavit. Ventus ibidem statuam grandem atque pulcherrimam, columnae insistentem, deiecit, multos homines occidit, et ipsa confracta est. Locustae tantis agminibus volitarunt, ut solem obscurarent: ex quarum putridis cadaveribus anno sequenti pestis secuta est admodum horribilis. Sed et multa et magna bella post haec prodigia gesta sunt. Polydorus, Zonaras, Crantzius.

IV. Anno Christi 1093. pestis apud Gallod Germanosque saeviit: cui et fames coniuncta fuit, qua tenuioris fortunae homines adacti, graviter ditiores furtis incendiisque vexarunt. In Namurensis comitatu, panis subcinericius, quasi sanguine infectus, apparuit. Stellae caelo delabi circa meridiem visae:


page 915, image: s0987

inter quas cum Francus quidam unam observasset, notatoque, ubi cecidisset, loco, aquam infudisset, fumus cum fervoris sono inde exiit. Terrae motu, cum valido ventorum turbine, nocte media, diversa loca sunt concussa. Chron. Cassin. Sigebert.

V. A. C. 1099, multa et horrenda prodigia apparuerunt. Arsit Cometa aliquot menses, fulsere igneae acies, exauditi sunt strepitus confligentium exercituum, visa arma in caelo cruenta, et obsessae civitates, faces ardentes, iacula ignita, monstrosi partus editi, loquuti infantes in utero materno, panes fracti fluxere sanguine: muscarum ignotarum maximi exercitus multis in regionibus in aere volitarunt, igneus draco ore quasi flammas evomens per medium caelum volare visus: Sol et Luna obscurata, stellaeque de Caelo delapsae sunt. Avent. Chronic. Spangeb. Funccii, Philip.

XIX. IMPERATOR GERM. HENRICUSV.

CAPUT I. DE ORTV.

I. PATER fuit HENRICUS IV.

II. MATER dicta fuit BERTA, quae fuit prior Heirci quarti uxor, et Ottonis Marchionis Italiae filia.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

VXorem habuit MATHILDIN, Henrici Regis Angliaefiliam, cum qua anno C. 1115 nupitas celebravit Moguntiae, cuius dotem Henricus Rex corrasit ex tributo iugeribus subditorum imposito. Ex hac autem Imperator nullam masculam sobolem suscepit, sed tantum unicam filiam, nonmine Christinam, quae nupsit Vladislao II, Regi Poloniae: quem incitavit, ut intestinum cum fratribus bellum gereret: a quibus cum ex insidiis esset oppressus, inops in Germaniam profugit, a Conrado III Imp. auxilium petiturus. Uxor vero Christina cum liberis parvis regni finibus eivecta est. Haec auctor fuerat tragicae clamaitatis Petri Dani, Comitis Scirnnensis, qui Regi admodum familiaris erat. Cum hoc venatum forte Vladislaus in remotas silvas ierat, ubi totum diem investigandis et persequendis feris defatigati, circa vesperam, ad focum constructa e cespite mensa, cum se pane et aqua fontana utcumque refecissent, iamque humi straits penulis cubituri essent, Vladislaus domesticarum lautitiarum et mollium stratorum recordatus, ioco Petrum appellans: Mollius, inquit, nucn uxor tua cum Abbate Scrinnensi cubat, quam nos: Petrus contra, ut iocum ioco retunderet, Fortasse, inquit, et tua cum Dobesso: Erat autem Dobessus iuvenis ex Equestii ordine non inelegans, quo familiarius Christina uxor Vladislai utebatur. Tetigit id dictum Regis animum, et sermonibus quidem iocisque tunc finem fecit: vultu vero ne postea quidem satis dissimulavit sive dolorem, sive sollicitudinem: incertum liberiorine dicto Petri offensus, ande crimine uxoris, ex verbis Petri et superioris temporis coniecturis, quas non tam scrupulose ad cam notarat diem, suspiciones colligens. Christina ubi tristiorem cogitabundumque praeter morem maritum reversum animadvertit, sciscitatur causam: dissimulat aliquandiu Vladislaus; ad extremum victus blanditiis uxoris, detegit ei vulnus animi sui. Mulier furbiunda omnem occasionem ulciscendi quaerebat: Subornat tandem Dobessum, partim probri infamia irritatum, partim pllicitatione bonorum Petri illectum, uteum quovis modo vel caperet, vel e medio tolleret. Nec es ausus tamen Dobessus eum apertavi aggredi; sed tempus observabat, quo per fraudem eum incautum opprimeret. forte Petrus nuptias filiae, quam Iaxae Serborum Duci in matrionium collocvaverat, Vratislaviae insigni pompa ac celebritate apparabat. Eo se Dobessus quoque magno comitatu confert, securumque et nil eiusmodi suspicantem Petrum solum forte conspicatus, dum ministri circa apparandas nuptias et hospites comiter accipiendos satagunt, correptum celeriter paratis et ad hoc dispositis equis asportat, et ad Regem adducit. diu, quid cum eofaceret Vladislaus, animi dubius fuit, reverebatur hominis dignitatem gratiamquepopularem: reminiscebatur, quo is honore apud Patrem suum fuisset: Contra instabat Christina et urgebat, suggerebatque, si incolumis Petrus dimitteretur, acerbiorem eum capitalioremque fore hostem Regi iniuria illa exacerbatum. Ubi maritum cunctari videt, minatur se ab eo discessuram, ubi impune probro prostitutae pudicitiae afficeretur. Vicit tandem, perfecitque ut indicta causa Petro lingua praecideretur, et oculi effoderentur. Qui post illam calamitatem quinquennium supervixit, tandem Vratislaviae mortuus, ibique honorifice sepultus est. Martinus Cromerus lib. 6. et ex eo Neugebaverus lib. 3. histor. Polon.


page 916, image: s0988

AXIOMA. Cum Principibus iocari, praesertim asperius, valde periculosum.

Exemplum memorabile hoc loco habemus in Petro Dano, qui ioco suo Regem non solum, sed etiam reginam ita offendit, ut linguam ei oculosque exsecari iusserit, et exulare coegerit.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Henricus per violentiam ad Imperium pervenit, ipseque alter Absalon fuit. Nam quemadmodum Absalon patrem suum Davidem persecutus est, illumque e regno expulit: Ita quoque Henricus V, parentem suum de solio imperii deiecit, atque vi imperium rapuit. Similiter de Alphonso Magno Rege Hipsniae legimus, quod a filio Garsia (mperante Ludovico IV. Imperatore) coactus sit regno se abdicare, cum ei praefuisset annis 48. Dictus hic fuit Magnus ob frequentes de Saracenis reportatas victorias; Maior tamen, quod filiis (fuit namque ei quoque filius nomine Ordinius, qui Galliam occupavit) cedere maluit, quam bello intestino regnum turbare, et iniuriis Saracenorum obicere.

II. Imperii administratio.

I. Bellum contra Parentem.

1. ACTA SAGATA.

Primo Henricus bellum adversus patrem gessit: de quo in praecedenti historia prolixius diximus. Verum toto imperii tempore cum adversa fortuna conflictatus, poenas dedit violati patris. Illos enim omnes, quos antea ad versus patrem instigatores habuerat, sibique fideles fore putarat, infelstissimo hostes invenit, ipseque non diu superstes fuit, pro veritate quarti Praecepti: ut, quod apud Euripidem in Electra Chorus ad Clytaemnestram, dum clamans interficeretur ab Oreste, accinit, idem quoque Henrico V, variis Pontificum Romanorum artibus cluso, atque in bellis gerendis infelicissimo, occini possit: Dira quidem passus es, enormia quoque designasti miser in patrem tuum.

II. Bellum Polonicum.

A. C. 1109. Henricus V. Imp. SILESIAM, quae tunc POLONIAE parebat, cum exercitu ingressus, Libusium oppidum limitaneum cepit, illudque donavit Archiepiscopo Magdegensi: deinde Glogoviam arcte obsedit et oppugnavit, sed expugnare non potuit. BOLESLAUS Rex Poloniae legatos misit ad Imperatorem de pace, qui pacis conditiones propusit duras, quas si Legati accipere nollent, ostendit eis vim auri et argenti ingentem: Hic, inquit, Polonos perdomabit. Unus ex Legatis Polonicis nomine SCARBICUS, Baro, stultam Imperatoris iactantiam notans, annulum aureum digito detractum ad reliquum auri cumulum adiecit: addens haec verba: Iungatur aurum auro. Quo scommate nihil offensus Caesar, respondit Germanica lingua: Hab danck: quod est: Ago gratias. Inde mansit universae familiae nobile nomen, ut HABDANCXII appellarentur: Imperator vero sibi infamiam eo ipso attraxit. Paulo post acerrimum inter Imperatorem et Plonos factum est proelium, miliari uno ab Vratislavia, in quo victi sunt Germani, et insepulti relicti: Campus is a carnibus, qui ibi relicti fuerant, aut alias ad cadaverum pastum accurrerant, dictus est Campus caninus, das Hundes feld. Crom. Curaeus. Histor Polon.

III. Bellum Saxonicum.

A. C. 1115. contra Saxones tumultuantes cum copiis Henricus Imper. profectus est, qui mortuo Ulrico, ducatum ad Sigefridum Ducem, tamquam ad legitimum heredem transferebant. Caesar vero ad imperium pertinere hereditatem eius contendebat. Proelium magnum est commissum, in quo Dux Sigefridus occubuit, multi Saxones capti; et ita hunc tumultum Imperator sedavit. Sed non multo post iidem Saxones iterum rebellionem fecerunt: in quos cum populabundus exercitum duceret Imperator, occurritei LOTHARIUS Saxonum Dux (qui post Henricum imperavit) cum exercitu in Welphsholtz/ et 11 Febr. commissum proelium illud memorabile, quo Saxones victores attriverunt copias Caesaris, et desiderata sunt ex utraque acie 45 milia hominum. Helmoldus ait, copias Caesaris multo maiores fuisse Saxonicis, atque vix tres Saxones quinque Caesarianis fuisse in pugna oppositos. Crantzius Saxon. lib. 5. c. 36. Trithem. Spangenb. Fabric. etc.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

1. Schisma inter Imp. et Paschalem Ii, Pontis. Romanum. Circa quod tria sunt notanda, 1. Ortus. 2. Progressus. 3. Egressus.

I. ORTUS.

1. Paschalis II. Pontific. insolentia. Anno


page 917, image: s0989

Christi 107 Pontifex Paschalis II Trecae in Gallia Concilium convocavit, in quo liberas electiones Pastorum esse oportere asseruit: Coercendas similiter Laicorum in Ecclesiasticas dignitates praesumptiones statuit, et iuxta antecessorum suorum morem, eadem mandata promulgavit, et anathemate communivit.

2. HENRICI ad Papam legatio. Henricus Imp. superbis istis Pontificis molitionibus perceptis, cum Episcopis et Optimatibus consilio inito, Legatos ad Papam misit, qui tam ipsi, quam toti Synodo in memoriam revocarent, POTESTATEM constituendorum Episcoporum a Carolo Magno Imperatore concessam. Rogavit, ne in alieno regno, cuius nunc sceptra teneret Henricus, quicquam in suum praeiudicium immutaret. Papa in Gallia peregrinus Imperatori inducias concessit, ut de hac re cogitaret annuo spatio, donec ipse Romam veniret.

3. Papaefraudulenta actio, eiusque in Episcopos sibi non obsequentes saevitia. Quamquam Paschalis Papa Imper. Henrico postulanti, ad quaestionem de investitura clericorum ventilandam, anni unius inducias concesserit: nihilominus tamen statuit Papa, ne hoc tempore induciarum quisquam investituram alicuius beneficii aut Ecclesiasticae dignitatis a manu Laica acciperet, donec ea quaestio inter Caesarem et Papam determinarentur. Et ut suam iram adversus Praelatos, sibi minus inhac parte obsequentes, demonstraret, Patriarcham Aquileiensem, leodiensem, Cameracensem, Episcopos, anathematizavit. Mindensis et Halberstadiensis bonis privati sunt. Coloniensis cum suffraganeis suspensus: quia concilio abfuerant. Moguntinus et Constantiensis etiam suspensi, quia contra Canones Pontificiales aliquos electos consecraverant. Papa etiam Imperatorem de creandis Pontificibus in disquisitionem vocavit: ipsum Pontificialibus Comitiis exclusit. Asseruit etiam, Sacerdotiorum administrationem ad Pontificem Maximum, armorum ad Caesarem pertinere. A singulis Episcopis iusiurandum exegit, fututos in potestate Romani Pontificis.

4. HENRICI Impoer indignatio. Iratus Imperator Pontifici et Concilio Trecensi, longa et nervosa oratione acriter contradixit: in qua inter cetera haec sunt verba; Pontifices Romanos orbis imperium cogitare, regnum Christiani populi affectare: non quieturos, donec oppresso Caesare, omnibus iugum servitutis, quod ipsi excussere, imponant, etc. Se pene impuberem, imperitum omnium rerum, ab illis egregiis Pastoribus, dolo circumventum, in patrem carissimum concitatum esse, armaque horum consilio sumpsisse. Nunc genitore oppresso, adversus se conspirasse: neque modum ambitioni ponere, nisi alios omnes dignitate et honore exspolient. etc. Huiusmodi Epistolis ultro citroque missis Pontifex Paschalis cum Imperatore quidem consensit, sed omnia apud eum simulata fuere.

II. PROGRESSUS.

HENRICI in Italiam expeditio. Henricus Imper., cum Pontifex omnia simulate ageret, magno exercitu collecto A. C. 1110, in Italiam profectus est, et omnes urbes, quas attigit, occupavit, His cognitis, Paschalis in Campaniam egressus, Ducem ac Principem, omnesque Apuliae Comites evocavit, eosque, ut pro se contra Henricum arma caperent, incitavit, ac repetita urbe Romanos proceres simili sacramento obstrinxit. Sed nihil profecit. Henricus enim robore Germanico (eius namque exercitus e 3000 armatis viris constabat) perrupit, Romamquepervenit. Atque cum a Pontifice multa iniqua postulata essent, et in dilatione periculum fore perspiceret Imperator, fraudum Romanorum non ignarus, innuit armatis suis, ut Pontificem eiusque tomplices cingerent, nec paterentur eos dilabi. Romani, his rebus cognitis, dolore correpti seditionem in urbe excitarunt, omnesque Germanos, qui vel Religionis, vel aliorum negotiorum causa Romam venerant, misere trucidarunt: et Imperator fere ipse oppressus fuisset, nisi fortissime se sua manu defendisset: Sed exercitu suo vincente, multa Romanorum milia aut ferro deleti, aut Tiberis undis submersi, aut vivi in potestatem adducti sunt.

Imperator ab illis latronibus discedens extra urbem in sua castra, Pontificem secum captivumretinuit aliquot septimanas. Tandem seditiosis Pontificiorum turbis et machinationibus oppressis, et facta transactione, Paschalis Papa, (reversus cum Caesare in urbem) consentientibus ac praesentibus Cardinalibus, Episcopis ac Principibus, non solum insignia imperii A. C. MCXI, sollenni ritu Henrico U contulit; sed etiam iureiurando se obstrinxit, ius invenstiturae Sacerdotum cum annulo et baculo HENRICO et eius successoribuss integrum esse debere; atque in testimonium veritatis fideique servandae vinculum, hostiam consecratam in duas partes fregit, et unam ipse comedit, alteram Henrico dedit, his verbis: Sicuti pars haec vivifici corporis divisa est: ita divisus sit a regno Christi Domini nostri, qui pactum hoc violare tentaverit. Hoc anathematepronuntiato, omnes subiunxere: Amen.


page 918, image: s0990

III. EGRESSUS.

PASCHALIS Papae revocatio. Ubi Imper. Henricus in Germaniam rediisset, in Laterano Concilium convocavit e 120 Episcopis et abbatibus, in quo privilegium de investitura Episcoporum, antea traditum Henrico, revocavit, damnavit: et abrogavit, ut per vim sibi in castris extortum, illudque nominavit Pravilegium: praeterea etiam anathemare Imperatorem percussit. Hac Pontificis persidia Henricus irritatus in Italiam maximis sumptibus profectus, supplicium de perfidis sumpturus, et Imperii Maiestatem in pristinam dignitatem restituturus. Verum priusquam Imp. Romam venit, Paschalis perfidus, DEI et hominum irrisor; impiam efflavit animam. Imperator igitur in Germaniam reversus est. Sigebert. Ursperg. Vincent. Antoninus, Erfordiensis, Martinus, Helmoldus, Crantzius.

II. HENRICUS Imp. in defuncti PASCHALIS II. Pontificis locum sua auctoritate constitutit Mauritium Bracherensem olim Episcopum: alio interim a Clero constituto Pontifice GELASIO II. Cum vero post mortem Gelasii CALIXTUS Ii. Pontifex severius rem urgeret, ut cvollationi sacerdotum officii renuntiaret, necessitate extrema coactus ius omne Imperii a se in Pontificem transferre constituit. Itaque A. C. 1122, 16 Kalend. Octobris Wormatiae in Comitiis publicis Apostolicae sedi reconciliatus est, resignans atque cedens ei omne ius investiturae Ecclesiasticae: id est, potestatem Episcopos investiendi, consecrandi et confirmandi, Episcopatus et Abbatias ac Praelaturas conferendi, quae antehac penes Imper. sive Laicos fuerat. Pontifex vero CALIXTUS II vicissim concessit Electionem Episcoporum et Abbatum in praesentia Imperatoris fieri, sine violentia, ita ut etiam electus regalia ab Imperat. reciperet. Hoc modo pax inter Papam et Imperatorem, sed magno imperii detrimento, constituta est: Sicque Henricus Pontificibus poenas dedit impietatis adversus patrem. Ursperg. Cuspin. Sigebert. Frising. lib. 7. cap. 16.

Alia ACTA ECCLESIASTICA, facta sub Henrico V.

I. Anno C. 1118. Ordo Templariorum sive militiae templi institutus est. Nam cum latrones plurimi peregrinis insidiarentur, alios spoliarent, et alios trucidarent, quidam commiseratione et pietate moti obtulerunt suam operam Patriarchae Hierosolymitano in coercendis illis latronibus. Auctor huius rei primus fuit HUGO de paganis, et Godifridus de S. Almaro. Prima eorum professio fuit, ut viverent caste et pie, more Canonicorum, et pro consequenda remissione peccatorum itinera tutarentur a latronibus, in securitatem peregrinantium. Exiguo ita ab initio orti, brevi tempore munificentia Christianorum ad immensas divitias pervenerunt, ut cuivis Regi in alendis exercitibus pares essent. Vide Tyrium lib. 12. cap. 7. et Aemylium lib. 5.

II. A. C. 1124. DEDO Marchio Landsbergi inchoavit D. Petritemplum, in Lauterbergo prope Halam Saxoniae, quod frater eius conradus postea perfecit et absolvit. Hodie dicitur Petersberg. Fabric.

III. Eodem anno OTTO Episcopus BAMBERGENSIS, Pomeranos, et quasdam terrae Lutetiae urbes, ab errore et idololatria gentili revoctass ad Christi fidem (quam antea bis susceperant, bis abiecerant) perduxit, iisque bapitziatis templa in urbibus construxit: de quo lege apud Urspergensem scriptum ipsius Ottonis Episcopi, Pomperanorum Apostoli. Huius rei meminit Helmoldus his verbis: his diebus, inquit, claruit vir insignis sanctitate Otto Bavenbergensis Episcopus, qui invitante pariter, et adiuvante Bolestao Plenorum Rege, DEO placitam adiit peregrinationem ad gentem Sclavorum, qui dicuntur Pomerani, et habitant inter Oderam et Poloniam: praedicavitque illis verbum DEI, DEO cooperante, et sermonem confirmante subsequentibus signis: omnemque gentem illam cum Principe eorum Werzeslavo convertit ad Dominum. Vide Vandaliam Crantzii lib. 7. cap. 17. et lib. 3. cap. 28. Saxon. lib. 5. c. 44. Chron. Bamberg. Chron. Philippi.

CAPUT III. DE EGRESSV.

CUm Henricus Imp. A. C. 1125 in Belgio imperii negotia expediret, morbo dracunculi, quo tentari solebat, vehementius affici coepit. Itaque ad Pentecosten Ultraiecti peragendam transgressus, haud ita iulto post die 23 Maii (alii 23 Iulii) morbo ingravescente decessit sine liberis: imperii ann. 19, sepultus Spirae.

NOTA.

Dracunculus ulcus est. sie dictus, quod in motu nervorum secedit ad ulcus, et occultatur in eo, et vermem veluti dracunculum producit: cuius viru invalescente homo tandem exstinguitur. Otto Brunfeld. in Onomast. Medicin in verbo Dracunc.


page 919, image: s0991

Prodigia et Miracula.

I. A. C. 1114. tantus universam Syriam terraemotus concussit, ut multas urbes dirueret funditus, maxime autem circa Ciliciam, Isauriam et Caeleosyriam. Nam in Cilicia Mamistram, cum multis oppidis, solotenus prostravit: maresiam que deiecit, um suburbanis suis, ita ut quarundam urbium vix etiam restarent vestigia. Quatiebantur turres et moenia: maioribus aedificiis periculosius ruentibus, fiebat strages populorum infinita: et civitates amplissimae, quasi agger lapidum constitutae, tumulus erant oppressorum, et contritis habitatoribus vicem praestabant sepuleri. Fugiebat plebs, mente consternata, habitationem urbium. Nec erat hoc tam ingens in una tantum Regione periculum, sed usque ad extremos Orientis fines haec calamitas late grassabatur. Tyrius lib. 11. histor. Magadeb. cent. 12. c. 13.

Hoc anno in Belgio die 23 Aprilis tanta nix cecidit, ut et arbores quibusdam in locis frangerentur. Chronic. Belg.

II. A. G. 1115, in suburbio Antiochiae, hiatus terrae nocturnis horis accidit, quo turres plurimae, et vicinae domus complures, sunt absorptae. Sigeberti Continuator. Antoninus.

III. A. C. 1117. tertio Nonas Ianuarii, ingens terraemotus factus, qui duravit 40 dies: in Lombardia impertu eius moenia, templa, turresque urbium passim cum ingenti mortalium strage procuberunt: fontes turbati, templorum lampades nullo impellente ventorum flatu per aerem latae: praecipue Parmae nova Basilica. Veronae aedificiorum pars maxima corruit. Infans locutus tristia ac portentosa quaedam enuntiavit. Quinetiam 3 Kalend. Februar. tremend a tonitrua ac fulgura, quae nulla hominum meminerat aetas, creberrima immissa grandine mortalium auribus, oculisque obiecta, rem in eam religionem adduxerunt, ut dirae aliquid calamitatis impendere homines suspensis mentibus pertimescerent, quodque pavorem animis in cutiebat, eadem prodigia, ac multo maiora, ex Germania nuntiabantur. Sigon. lib. 10. de reg. Ital. Baron.

IV. A. C. 1124. pestis maxima, et fames tanta Cermaniam simul afflixere, ut tertia pars hominum interiisse credatur: et vix, qui cadavera sepelirent, superstites fuerint. Cuspinian. Chronic, Carionis.

XX. IMPERATOR GERM. LOTHARIUS II. SAXO.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. LOTHARIUS natus patre GEBHARDO, Comite in Supplenburg et Arnsberg, ex antiqua stirpe Comitum Quernfurdi ad Hercyniam.

II. MATER dicta fuit HEDWIGIS, quae fuit filia Friderici Bavari, Bruggtavii Noribergensis. Ex hisce parentibus Lotharius circa annum Christi 1070, in Luttersolh in regione Lunaeburgensi non procul ab urbe Cellensi sita, natus est. Quernf. Chronic. fol. 145, 159.

II. Appellatio.

I. NOMEN. A Latinis vocatur LOTHARIUS, huius nominis secundus a Germanis vero LUDERUS, sive Ludheri/hoc est, Dominus populi, et hominum.

II. Cognomento dicitur SAXO, quia in Saxonia natus, eamque, antequam ad Imperium pervenit, ab Henrico V. Imper. ob fideles operas in bello ipsi praestitas, concessam rexerat.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACT A OECONO MICA.

UXOREM Lotharius habuit RIXAM natam Henrico, Comite Northemii. Ex hac nati ei filius LOTHARIUS, qui annos pubertatis non attigit: filiae duae: GERTRUDIS, quam pater dedit Henrico Duci Bavariae, qui Superbus cognominatus est, eique dotis loco addidit Ducatum Saxoniae, cum filios non haberet: et HEDWIGIS, quam Ludovico Barbato matrimonio collocavit, illumque Landgravium Thutingiae fecit. Chronic. Philip. Chronic. Spangenb. Trith.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Seitum quidem est illud Silii Italici de fide:

Ante Iovem generata decus divumque hominumque:
Qua sine non tellus pacem, non sidera norunt.
Iustitiae consors, tantumque in pectore nomen!

Sed LOTHARIUS SAXO suo exemplo testarus


page 920, image: s0992

est illud vice proverbii usurpatum dictum: Quo se fortuna, eo quoque se inclinat fav or hominum. Item,

Non facile in venies multis e milibus unum,
Quin cum fortuna stetque cadatque fides.

Quamdiu ergo Henricus U patrem suum persecutus est, bonam ipsi Lotharius operam praestitit, qui exinde in praemium fortitudinis Ducatum Saxonic Electorusque dignitatem adeptus. Postquam veso Henrieus Vius imperii seu investiturae sacerdotum integrum tueri vellet, et ex co multrotum odia in se concitaret, Lotharius ab eo defecit, et Dux belli factus est adversus Henricum a Saxonibus suscepri et gesti, de quo in praece denti historia diximus. Cum igitur inter quatuor summos imperii Germaniae Principes, Lotharium, Conradum Ducem Sueviae, eiusque fratrem Fridericum, natos ex sorore Henrici V, (qui imperium quodam iuris titulo propter matrem sibi vendicabant,) et Leopoldum Marchionem Orientalem, de imperio contentio esset, favore Pontificis Romani Honroii II primus tulit Lotharius Saxo, successor Henrici Ufaxtus: Quare Lotharius non modo cessionem iuris Investiturae ab Henrico U factam confirmavit, sed et hoc ius Pontificibus indulsit, ut, quos illi vellent, sua auctoritate aut reicerent, aut amoverent. Ideoque in eius rei memoriam pictura coronationis (quae facta ab innocentio II Papa A. C. 1133.) Lotharii Romae in Laterano adhuc exstat, cum hac inscriptione:

Rex venit antefores, iurans prius Urbis honores:
Post homo fit Papae sumit quo dante coronam.

[Homo Papae, hoc est, Vasallus ligius, a)ndra/podon.]

Osecula! ô mores! quanta haec est rerum conversio!

Domini rerum serviunt, et Sacerdotes dominantur, contia quam id fieri debere, ipsa veritas Christus dixit, Luc. 22. v. 25.

CONRADUS quidem Dux Sueviae iam in Italiam erat ingressus, Coronam Regni Italici Modoetiae acceperat, atque civitates (Italiae) ad se plerasque omnes traduxerat, Sed nihil haec fortunae felicitas ipsi profuit, cum Pontifex Romanus Lotharium maiori honore prosequetetur. Conradus itaque perculsus fulmine excommunicationis ab Honorio Pontifice A. C. 1128, cum ignominia ex Italia discedere, et regnumiam fere partum Lothario Saxoni dare, et reconciliante eos Divo Bernhardo, Clarevalensi, qui illa aetate floruit, conditiones pacis accipere coactus est.

Quoniam porro Lotharius omnia in gratiam Pontificis fecit, magnis propterea laudibus evehitur, quod caeorum baculus, esurientium cibus, mi serorum spes, lugentium consolatio suerit, atque ita in singulis eminuerit virtutibus, ut omnes perfecte hab verit. Sed recte inquit Claud in Panegyr. ad Theodos.

Nulla viris laus esse potect, quae crimina purget. Chronic. Spangenb. Sigon. lib. 11. de regn. Ital. Aventiinus, Chronic. Funccii, fol. 147 Chron. Saxon. Chron. Cassinens. Chron. Philip H. Mutius, l. 17.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. Lotharius Imperator ob tres potissimum virtutes commendari potest, quibus maxime excelluit, et laudis sempiternam memoriam consecutus est. Nam

I. Fuit fautor studiosorum summus. Primo: Cum circa annum Christi 1135, occasione susceptae in Italiam contra Rogerium Siciliae Regem expeditionis, leges Romanas Latino sermone scriptas invenitet in Apulia, eas Pisanis donavit, qui in palatio Mediceo reposuerunt Florentiae, ubi nunc eriam asservantur. Et quoniam tunc obliteratae erant, nec absque interprete in telligi poterant, per IRNERIUM ICTUM, Cancellarium suum, in Scholas et tribunalia eas revocavit, iubens in Scholis eas explicati, et coram tribunalibus ius ex illis dici, referente Chytraeo in Chronolog. p. 309. Coras. in l. 2. fin d. O. I. Barbari enim tam literarum quam legum etiam Romanarum lucem et usum omnem in Imperio aboleverant.

DUBIUM.

At dicunt quidam, quod Iuris Civilis constitutio Theodosio Imperatori, alii, quod Iustiniano Magno Imp. tribuenda sit. Quomodo igitur Lothario II. Imp. tribui potest?

Resp. Hae sententiae non sunt sibi contrariae, sed diverso respectu optime inter se congruunt. Nam accurate distinguendum est inter Iuris civilis Ortum, Progressum et Egressum.

I. ORTUM sive primaevam iuris civilis institurionem (vel introductionem in Scholas et Academias) quod attinet, haec facta a Theodosio iuniore Imperatore, qui Iurisconsultis suis, eruditione, side ac prudentia praestantibus, negotium dedit, ut omnes Principum constirutiones a Constantino usque, inutilibus praetermissis, in unum corpus redigerent, at que sententiae in contro versiis ex iis dicerentur. Id opus publicatum est A. C. 435. die 25 Febr, et Codex Theodosianus appellatum.


page 921, image: s0993

II. Quoad PROGRESSUM: Sic Iustinianus Magnus Imp. Ius civile ordinavit, sive in ordinem redegit A. C. 529, illudque postea publicavit. Sicut celeberrimns Iurisconsultus Dn. D. Iohan. Harprechtus, o( nu=n en a(gi/ois2, in insigni Comment. suo de Iustitia et iure pag. 14, 15. praeclare docet, et nos in Historia Iustiniani Magni luculenter demonstravimus.

III. Quoad EGRESSUM: Lotharius Imp. A. C. 1135 (alii 37) per Iurisconsulteum IRNERIUM (sive Wernerum, vel Guarnerium) ius civile, quod per aliquot saecula in Italia in tenebris quasi delituerat, et post Iustinianum diu cessarat, singulari DEI consilio a tineis et blattis liberatum, in lucem revocavit: qui Irnerius primus legibus glossas apposuit, et suo exemplo ceteris illuminandi iuris exemplum dedit. Unde LUCERNA IURIS dictus fuit, et instaurator legum Romanarum cognominatus. Bononiae ius civile profiteri coepit. Postea ex huius Schola prodierunt viri doctissimi, qui iuris professionem in Italia conservarunt, et in Galliam transportarunt. Antea enim homines iure incerto utebantur, iure nempe Romanorum corrupto, iure item Longobardico, et lege Salica. Irnerius itaque auctor suasorque fuit Lothario, ut eadem vox legum congruens rationi et iustitiae conformis in omnibus iudiciis sonaret et promulgaretur; et iudices ex Romano iure de causis decernerent et pronuntiarent.

Secundo: Lotharius Imp. ut professio ni isti Legum debitus honor adderetur, gradum Doctoratus et Magisterii (formam promotionis codem Irnerio praescribente) in Academias introduxit. Unde factum, ut Bononiae, ubi ius civile publice tradi et explicari Imperator constituerat, eiusdem mandato et auctoritate primi Interpretes Latini iuris, BULGARUS scilicet HUGOLINUS, MARTINUS, PILEUS, et alii in Doctores iuris sollenniter tunc fuerint promoti. A Iureconsultis morem creandorum Doctorum postea etiam Theologi sunt mutuati; Unde a Bononiensibus ad PARISIENSES ritus promotionis in Theologia Doctor alis transsatus est, apud quos Petrus Lombardus primus Theologiae Doctor creatus dicitur. Et hac honorum esca illecti bonae mentis et famae candidati, tanto diligentiae impetu in studio Academico postea decurrerunt, ut in sola Witeberga intra 100 annos, tantum a Philosophico collegio, lauru Magisterii donati sint 4435 studiosi. Praemia nimirum et poenae nervi sunt omnium vitae humanae statuum.

II. Lotharius sapientissimus fuit et iustissimus, uti ex symbolo eius patet, quod fuit tale: AUDI ALTERAM PARTEM. D. Reusnerus ita reddit:

Dimindium facti loquitur, non omne vir unus
Factum: sed partem praestat ut ramque loqui.

Vetus enim verbum est: Unus vir, nullus vir. Sic unius eratio nulla, aut saltem dimidia est oratio: itaque audiatur pars altera. Quod Lotharii emblema fuisse perhibetur; sumptum ex veteri lege Attica, quae praecipit, o(moi/ws2 a)mfoi=n a)kroa=sqai, h. e. aequaliter utramque partem audire. Quod et Hesiodus monet hoc versu:

*mhde\ di/khn dika/sh|s2, pri\n a) myoi=n mu=qon a)kou/sh|s2.
Iudicium non ante feras, quam audiveris ambos.

Nam, ut Plato scribit, Quo pacto quispiam aut ius recte dicere, aut homines decenter iudicare posset, qui non utrumque litigatorem audietit? Sermones enim, ut purpura, et aurum, melius diiudicantur, si invicem conferas. Nam quam ob causam aliam vel dicendi tempus utrique conceditur adversario: aut cur iudex utrumque se similiter auditurum iurat: nisi existimaret legissator, causas hoc modo iustius, et melius a iudice disceptari posse?

Ex quo Alexander Magnus, cum in causis, praesert im capitalibus, sederet iudex, sinistra manu aurem dexteram occludebat: significans hoc gestu, se alteram quidem aurem praebere actori: alteram vero integram conservare rco. Siquidem, ut Publius Mimus dixit: Difficilem oporter aurem habere ad crimina. Pertinet huc sapientissimum illud praeceptum M. Tullii Ciceronis in Oraiione pre Cluentis: Est sapientis iudicis, meminisse se hominem: cogitare sibi tantum permissum esse, quantum commissum sit, et creditum: et non solum sibi soli potestatem esse datam, verum etiam fidem habitam esse: meminisse posse, quem oderit, absolvere; quem non oderit, condemnare: et semper, non quae velit ipse, sed quid lex et religio cogat, cogitare; de quo reo cognoscat; quae res in quaestione versetur. Cum haec omnia sunt videnda, tum illud est hominis, magni iudicis, atque sapientis; habere in consilio legem, sidem, religionem, aequitatem; libidinem autem, invidiam, metum, cupiditates omnes amovere; maximi aestimare conseientiam mentis suae, quam a Diis immortalibus accepimus, quae a nobis divelli non potest.

USUS.

Hoc exemplum Lotharii imitatus est Ludovicus XI Rex Galliae, cognomento Divus, rigidissimus ille iustitiae administrator, qui ad sententiae cuiusdam latae retractationem permotus est hac occasione. Cum Rex praedictus quodam tempore ex Psalmis Davidis preces ad DEUM funderet, et forte fortuna alius, qui pro reo quodam capitalis criminis gratiam peteret, intervenisset, et Rex quasi


page 922, image: s0994

aliud agens annuisset, mox vero incidisset in versum tertium Psalmi 106, Beati, qui custodiunt iudicium, et faciunt iustitiam omni tempore: protinus revocari iussit eum, cui gratiam concesserat, eqmque irritam fecit, memorabili illa sentenria: Principem, qui punire potest crimen, nec punit, coram DEO aeque reum esse, quam si id ipse perpetrasset. Pictatis esse opus, non saevitiae, iustitiam facere.

Observatio.

In lingua sancta una eademque vox est, quae norat tum aures, tum stateram sive bilancem. Nam
[Gap desc: Greek word]
significat aurem. Hinc duale
[Gap desc: Greek word]
aures. Et
[Gap desc: Greek word]
notat stateram vel bilancem. Quia omnia verba, quae ab aliis proferuntur, auribus tamquam duabus stateris librari debent. Monentur quoque hac voce iudices officii sui, et requirit ab illis Spiritus S. incorruptum aurium iudicium. Inter aures enim est, veluti inter duas lances, media trut in a rationis et iudicii, quod in capite peculiari ratione residet propter internos sensus rationi et iudicio ministrantes. Ergo duae aures iudici sunt datae, quod ea, quae audit, diligenti mentis trutina expendere debeat: Id quod tum facit, quando non unam partem litigantium, sed utramque audit. Id quod Alexander M. probe observavit: sicut antea diximus.

III. Lotharius fuit Imperator valde pacificus. Nam eo vivente felix et tranquilla Reip. gubernatio fuit. Memorabile ergo est Urspergensis clogium de Lothario scriptum; Etat strenuus belli ductor, praecipuus in armis, providus in Consilio, quo vivente, totum Romanum imperium turbari non potuit. Sed tamen in confinio tantarum virtutum vitia non abfuere. Siquidem Lotharius omnia in gratiam Pontificum fecit, ac non modo cessionem iuris investituarae ab Henrico U factam comprobavit, sed et hoc ius Pontificbus indulsit, ut, quos illi vellent, Imperatores admitterent, quos illi nollent, sua auctoritate aut reicerent, aut amoverent. Haec enim humana est infirmitas, et metam terminumque non habet. nec sui potens est, sed efferens sese modo in superstitionem et vanitatem, modo in neglectum rerum divinarum et conremptum, incaute pleraque agit. Plutarthus in Camil. Itaque in homine dicitur, quod est: at in re, quod optimum est, quaeritur; ait Cic. de opt. gen. Oratoris.

II. ACTASAGATA.

LOTHARIUS, quia paeis studiosissimus fuit, ideo in imperio non tam difficuilia, ut ab antecessoribus gesta sunt bella, sed potius in id unice incubuit, ut imperium tranquillum redderet: ipseque de Germania et Italia praeclarissime meritus est. Nam et pacem utrique, quantum in ipso fuit, reddidit, (etsi diuturnam esse non sive runt Pontifices) et eandem ceu munivit praesidio legum, revocatis in lucem, et ad usum veteribus legibus Romanis. Unde Conradus Urspergensis ei rale elogium tribuit: Lotharius (inquit) quamdiu vixit, totum Imperium Romanum, quod eius custodiae deputatum erat, titubare non potuit. Item Helmoldus ita de eo scribit. Huius (Lotharii) inquit, temporibus lux oriri nova coepit: nec tam in finibus Saxoniae, quam in universo imperio tranquillitas temporum, abundantia rerum, pax inter regnum et sacerdotium.

Contra aemulos imperii Fridericum Suevum et Conradum Francem Lotharius quidem bella gerere coactus fuit; sed eos sic repressit, ut non multum incommodi inde ad imperium redundaret. Adversus Bohemos expeditionem tentavit: at re inconsulto coepta plurimos ex suis amisit, et pax utrinque desiderata, utrinque etiam accepta est. BIS in Italiam profectus est, primum ad compescendos motus contra Innocentium II propter novi Pontificis electionem Romae coortos: deinde contra Rogerium, Campaniam et Apuliam iniuste possidentem, quem Italia expulit. His rebus compositis, in Germaniam redire constituit, sed in itinere mortuus est: uri suo loco dicemus. Urspergensis. Otto frising. Aventin. Chron. Spangenb. Chron. Saxon.

III. ACTA ECCLESL ASTICA.

I. Defuncto CALIXTO II Papa in eius locum electus est HONORIUS II. qui Iohannem Cremensem Cardinalem in Angliam misit, ut Concilium celebraret: quod actum et mense Sept. A. C. 1125. In eo promulgavit, caelibatum sacerdotibus observandum: ubi inter cetera dixit, turpissimum esse, a latere scorti surgere ad conficiendum corpus Domini; sed ea ipsa nocte quae promulgationem secuta est, ipse apud scortum in lecto deprehensus est. Rogerius, et alii.

II. Post Honorii II mortem Gregorius quidam Diaconus, Cardinalis S. Angeli, patria Romanus, obscuro genere natus, ad Pontificatus culmen conscendit, et Innocentius II appellari voluit. Dum autem contra Rogerium Regem Siciliae (Roma absens) bellum gereret, interim Romani Petrum quendam, Petri Leonis potentissimi apud Romanos filium, Papam elegerunt, eumque nominarunt Anacletum II: qui etiam largitionibus tantum apud Romanos effecit, ut Innocentio II Romam


page 923, image: s0995

redire non liceret. Vagatus est igitur Innocentius per Galliam, et collectis aliquot Conciliis, ab universis Galliae Germaniaeque Episcopis in Pontificatu confirmatus est. Legatos etiam ad Lotharium Imp. misit, qui colloqmum pererent, quod constitutum Leodii. Ibi convenerunt A. C. 1131, die 22 Martii, et Papa Innocentius Lotharium ad se, Ecclesiamque tuendam, honesto Ottonis Magni et posterorum exemplo, hortatus est. Lotharius se nullo ei tempore defuturum respondit, si ipse sibi antiquum ius investiturae Episcoporum et Abbatum redderet. Sed Pontifice, ne id tentaret, deprecante, cessit Imperator instinctu S. Bernahrdi, Clarevallensis Abbatis, quem secum adduxerat. Plurimum autem Ecclesiae et Rei publ. haec concessio nocuit. Nam vere patefecit fenestram illis ad omne nequitiae et crudelitatis genus impunc exercendum.

Licet autem Pontifex postulatis Imper, annuerc noluit, nihilomnus tamen Lotharius ei auxilium promisit, illumque biennium fere post armata militum manu Romam reduxit, ac ab eodem Coronatus est a. C. 1133, dic 3 Iunii: ut supra diximus.

Hic Innocentius Papa in Concilio quodam, anno C. 1131, in Gallis Rhemis celebrato, hisce verbis a D. Bernhardo Clarevallensi (praesente Pontifice) descriptus fuit: Plusquam Moises hic: Moisi commissa fuit una plegs Israelitica, huic universa Ecclesia: plusquam Angelus hic: cui enim Angelorum dixit DEUS? Quaecumque ligaveris super terram, erunt ligata et in caelis. Secundum officium dico, non secundum meritum: praeter DEUM non est similis ei, nec in caelo, nec in terra, etc. Gemblac. Gaguinus. Nauclerus. Platina. Onuphr. Ursperg. Frising. Cusp. Sigon. lib. 11. de reg. Italiae.

III. A. C. 1135 Lotharius Imp. Moniales ex coenobio Luthern expulit, et Benedicti Ordinis Monachos introduxit, illud instauravit, et appellavit Königs Luthern.

CATUT III.

DE EGRESSV.

LOtharius Imper, cum iam alteram in Italiam suscepisset expeditionem, et Rogerium Siciliae Regem Apulia et Campania expulisset, reverti volens in Germaniam, in valle Tridentina inter OEnum et Lycum morbo correptus, in pagoignobili diem suum obiit A. C. 1137, die 6 Decemb. cum sesquiannuo spatio in Italia fuisset, anno aetat, 67, anno Imp. 13. Cadaver eius ab henrico Superbo, genero ipsius, in Germaniam est delatum, ac prope Brunsvicum in monasterio, quod instaurarat, Königs Luthern/ sepultum. Fabricius Epitaphium recitat a se repertum, quod hoc postremo disticho clauditur:

Exuitur membris, heu, trinatace Decembris:
Ecclesiae gemitus illius est obitus.

Viricelebres.

I. Tempore Lotharii Imper. clarus habebatur RUPERTUS Tuitiensis Coenobii prope Coloniam Abbas, qui Commentarios scripsit fere in omnes V. T. libros: quin etiam in aliquia Novi Testamenti scripta commentatus. Praeterea et alia opuscula edidit. Trith. Chron. Hirsaviens.

II. HILDEBERTUS, (ab Honorio II Pontif. Archiepiscopus Turonensis fuit constitutus) vir admondum doctus, scripsit multa versibus et soluta oratione. De Urbe Roma hos versus conscripsit:

Urbs felix, si vel Dominis urbs illa careret,
Vel Dominis esset turpe, carere fide.

Quibus versibus reprehendit dominium et tyrannidem Pontificium Romanorum: et eorundem perfidiam accusavit: ob huiusmodi dicendi libertatem gratia Pontificis excidisse creditur: spoliatus enim suis bonis ac vestibus, in carcerem fuit coniectus. Trith. Bergomensis. Vincentius.

III. Floruit et hoc tempore IRNERIUS, iurisprudentiae instaurator: de quo supra iam dictum est.

Res memorabiles.

I. IOHANNES de TEMPORIBUS, qui Caroli Magni armiger fuerat, attigerat que annum aetatis trecentesimum sexagesimum primum, A. C. 1128 scribitur mortuus, a Nauclero, Martino Cromero, Vincentio, et aliis.

II. Tres Reges (in Anglia et Scandia) imperante Lothario, uno anno occisi sunt: unus (Ericus) in acie occubuit A. C. 1132: reliqui duo (Canutus et Nicolaus) perinsidias sunt trucidati.

Prodigia.

I. A. C. 1128, circa Solem Padeboruae duo circuli conspecti sunt, quorum interior templi, exterior urbis complexus est latitudinem. His evanescentibus, urbs Padeborna pene tota cum templo conflagravit, versaque est lux meridiana in tenebras nocturnas, Crantz. Chron. Saxoniae.

II. A. C. 1135. tantus fuit aestus, ut frugibus universis exsiccaris, valida fames inde orta sit. Amens sic cati sunt, montes et silvae arserunt; quicquid igni concipiendo aptum, in terram delapsum, statim ignem in quibusdam locis concepisse


page 924, image: s0996

scribitur. Rhenus ita exsiccatus est, ut sine omni periculo ubivis locorum transiri potuerit. Aventinus. Bergomensis.

III. A. C. 1137, iterum immensa siccitas fuit, qualis hominum memoria non fuerat. In multis enim regionibus flumina, quae naves ferebant, ita sunt exsiccata, ut pedibus transiri possent. Fontes quoque et putei per Galliam plane sunt exsiccati, ut plurimi homines aquae penuria laborantes, siti perirent. Multae etiam urbes propter aestatem ferventiffimam exustae sunt, et inprimis Moguntia, Spira, Goslaria fere eodem die, Trith. Chron. Saxon. Vincent. Martin. Polonus.

Hoc anno quoque Oldislebiae in Thuringia lapis de caelo cecidit in forma et magnitudine capiris humani, qui longo tempore ibi conservatus, et hominibus pro miraculo ostensus fuit. Chronie. Spangenb.

DYNASTIA QUARTA. SUEVORUM ET BRUNSVICENSIUM.

XXI IMPERATOR GERM. CONR ADUS III.

CAPUT I. DE ORTV.

I. PATER fuit FRIDERICUS, Dux Sueviae

II. MATER dicta fuit ANGNETA, quae fuit filia Henrici IV, et soror Henrici V, Impp.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I ACTA OE CONOMICA.

UXOREM habuit GERTRUDIM, Comitis Sultabachii filiam, ex qua nati filii duo, Henricus et Fridericus: et una filia nomine Iudi iha, quam in uxorem dedit Ludovico Landgravio Thruingiae. Henriceum filium ante expeditionem Hierosolymitanam pene puerum consortem imperii fecit. Hic ante reditum patris e vita commigravit; Fridericum moriturus Friderico Barbarosse commendavit. Is, cum militaret in Italia, peste periit una cum multis aliis in obsidione urbis Romae. Chron. Philip. Chron. Saxon. Spangenb. Cbronicon Isanacense et Thruingicum.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Lothario mortuo, imperium certo sibi desponderat Henricus Superbus Dux Bavariae, eius gener, confisus studiis et favore Saxonum, propter socerum Lotharium, et magnitudinem otentiae. Saxoniam enim Bavariae connubio copularat. Ea opinione insignia Imperii, quae a socero acceperat, apud se vi retinuerat, et ostenderat se non passurum, ut his praeter ipsum alius ornaretur. Quod ergo et fastum et insolentiam eius odissent ceteri, et for midarent potentiam, ac iudicarent, superbiam potentia instructam non esse publica auctoritate armandam, Comitiis, quae indicata fuerant Moguntiae, Confluentiam translatis, ibi omnium Procerum Germaniae consensu imperii dignitas ad CONRADUM Ducem Sueviae delata, qui Imper. coronatus est annl C. 1138, circa mediam quadragesimam. Chron. Philip. Chronic. Spangenb. cent. 12. cap. 16. Funccius lib. 10. Com. fol. 214.

II. Imperii administratio.

I. AGTA TOGATA.

I. Conradus Imper. summa cum laude imperium administravit, eximiaeque virtutes in eo excelluerunt, ex quibus prudentia eius maxime commendanda est. 1. Quod tempori cesserit, cum Lothario II rerum potiunte, repulsam passus esset. Nam recte inquit Plut. in Q. Sertor. Intolerabilis vis est perennitas, qua omnes in sequens tempus evertit et conficit vires, placideque adsistit iis, qui consilio eius opperiuntur opportunitatem: at intempestive urgentibus est inimicissimum. 2. Quod maiorem tranquillitatis publicae, quam suae dignitatis rationem habuerit, id summam eius laudem continet. In omni enim communi patriae periculo non modo sunt inutiles, verum etiam noxiae, et magnorum malorum causae, civium vel sociorum inter se contentiones de primatu.

II. Conradus Imperator celebres quasdam urbes Germaniae, Noribergam et Lubecam, Ulmam et Hartzburgum instauravit et exornavit, iisque gradum struxit ad eam Maiestatem, quam hodie praese serunt.


page 925, image: s0997

II. ACTA SAGATA.

I. Bellum contra Henricum Superbum Imperii aemulum.

Quamquam Henricus Superbus Dux Bavariae et Saxoniae, consisus sua potentia, et pro iure affinitatis spem sibi fecerat accipiendi imperii, et cum statim voti compos non fieret, bello Conradum persequi coeperat; tamen et spe imperii decidit, et utroque Ducatu per proscriptionis atrocitatem privatus est, cum duce ira praeceps, ideo que periculosum affectati regni consilium iniisset. Atque cum ad insidias struendas praeceps proruisset, remedio praecipiti repressus est. Et Conradus victo Henrico, eiusque exercitu fugato, Saxoniam Alberto Urso, Marchioni Brandenburgensi: et Bavariam Leopoldo Austriaco fratri uterino concessit. Itaque Henricus paulo post, desperatis rebus omnibus, maerore animi confectus, A. C. 1139. diem suum obiit, relicto filio Henrico Leone. Antonin. Chron. Spangenb. Chron. Philippi

II. Bellum contra Guelsum, Henrici Superbi fratrem.

I. ORTUS.

I. GUELEI invidia et aemulatio. Defuncto suo aemulo, Conradus Imp. res Germaniae componere statuit: sed bellum incidit difficillimum pariter et gravissimum. Nam Henrici Superbi frater Guelfus, videns, patrueli suo, vel nepoti ex fratre, Henrico Leoni, tunc puero, ereptum esse paternum regnum, et in aliam familiam translatum, ingentes animo iras concepit.

II. Guelsi cum Rogerio confoederatio. Cum hanc rem bello dirimendam censeret Guelfus, in societatem belli vocavit Rogerium, tunc potentissimum Siciliae Regem et Ducem Capuanum, qui suppetias libenter in milite et pecunia misit Guelso, in sua intentus commoda, ne scilicet Conradus domestica seditione aliquando perfunctus, Italiam ad coronam accipiendam adiret, seque, Germanicis atque Italicis copiis iunctis, iterum ucteri Italiae Possessione deiceret.

II. PROGRESSUS.

I. Guelsi adversus Conradum expeditio. Cum itaque Guelsus suis ac externis auxiliis munitus esset, quanta vi potuit, arma adversus Convadum Impet. sumpsit.

II. Conradi victoria, et Guelsi suga. Cum per annos aliquot vario fortunae eventu in Suevia Bavariaque belligeratum esset, et ancipiti saepe Marte pug natum, accidit, ut bellum consisteret ad oppidum Winsberg, cui amoena vineta nomen dederunt, in quem locum Guelfus vires suas contulerat, vallo ac moenibus, si acie vinceretur, sese tutaturus. Fusus itaque fugatusque, et intra urbem compulsus est.

III. EGRESSUS.

I. GUELFI deditio. Cum in arce Winsberg Guelfus obsidionem aliquandiu pertulisset, tandem post multas difficilesque oppugnationes armis et fame expugnatus, coactus est et sese, et suos, victori quibuscumque conditionibus dedere. Ibi Imperator praecepit, ut Guelfus, ceterique Equestris ordinis viri victi in custodiam traderentur, oppidumque a militibus diriperetur.

II. Mulierum astutia, et CONRADI clementia. Cum autem metueretur, ne Imperator in Guelfum eiusque cives iure belli propter rebellionem graviter animadversurus esset, feminae eius oppidi, antequam portae aperirentur, periverunt, ut sibi liceret cum suis rebus, quas humeris gestare possent, discedere. Quod cum a clementi victore et optimo Principe facile impetrarent, et hostes aurum, gemmas, mundumque muliebrem eas claturas crederent, matronae illae, omni supellectile neglecta, militibusque praedae relicta, maritos suos humeris exceptos ex oppido, cunctis spectantibus, et industriam admirantibus, asportarunt. Quo pietatis spectaculo commotus est, et ingeniosa mulierum filostorgi/a| delectatus Conradus, quibus iratus erat, clementer omnibus noxam remisit, et convivio regali omnes excepit. Ducibus vero indignantibus et frementibus ob leges deditionis isto dolo vio latas respondit Imperator: Non detere verbum regium immutari, subindicans, malle se clementia, quam severitate delinquere.

III. Conradi humanit as erga Rogerium. Victor iam Conradus infesta iterum arma adversus Rogerium Siciliae Regem conferre potuisset; sed placabilitate mira, et ipsi ignovit, atque ex inimico amicum sibi fecit fidelissimum. Nam is in Asiam proficiscentem Conradum fideliter omnibus rebus iuvit et instruxit. Chronic. Philipp. Trith. Hirsgav. Ursp. et alii.

III. Bellum in Palaestinam susceptum.

Nutare iam et labi coeperant res Christianae in Asia, praesidiario milite destitutae, quas reliquiae adhuc utcumque sustentabant Armeniorum auxiliis, qui religionis societate nostris coniuncti, Turcis agros Christianorum infestantibus, atergo


page 926, image: s0998

assidue inhaerebant. Nec solos Turcos iam, sed et Saracenos Aegyptios nostri habebant hostes. His, ut subveniretur, priusquam penitus conciderent, Conradus Imp. susaus S. Bernhardi contracto exercitu ducentorum millium, in quo ad septugaginta milia fuere equitum cataphractorum, una cum Ludovico Rego Galliae A. C. 1147. postridie Ascensionis Domini, in Palaestinam profectus est: Sed infelici eventu; tum quod superstitione temporum magis quam Rei publ. utilitate expeditionem istam suscepit, tum quod de rebus omnibus sait recte sibi non providit. Venit Constantinopolin ad Manuelem Comnenum Imperatorem, cui suae uxoris sororem matrimonio collocarat die Septemb. Huic affini suo Conradus sanc multum tribuit, sed eius perfidia magnam cladem accepit. Sic enim Nicetas Graecus scriptor in vita eius lib. 1. affirmat: Nullum malum (inquit) non machinatus est Manuel, vel machinandi auctor fuit in eos, qui cum Conrado in Palaestinam profecti sunt: calcem farinae admisceri voluit, et ex improbo argento monetam cudi, quae vendituris aliquid Germanis daretur, et ubicumque potuit, cos picunia spoliavit, multos etiam ex insidiis interfecit. Forum rerum venalium ita praebuit, ut cives urbes clauderent, et de moenibus in corbibus pecuniam attraherent, darentque postea summa cum iniuria, vel nihil, vel quantum liberet. Inde Manuel prodidit Turcis omnia Conradi consilia, addidit Conrado Duces, qui ipsum in avia loca, et insidiis opportuna deducerent, et mense Novembri prope Iconium nostri ingentem cladem acceperunt, ita ut vix decima pars inde Constantinopolin reverterentur: et Turci ingenti praeda potiti sunt. Hanc autem perfidiam Manuelis ulturus Siciliae Rex Rogerius, bellum ei intulit, multum damni dedit, et pene imperio cum omni exuit.

A. C. 1148. Conradus Imp. et Ludovicus Rex Galliae, cum viderent se terra in Palaestinam venire non posse, classes compararunt, et Ludovicus ex sinu Attalico profectus cum suis, media quadragsima Antiochiam venit, Dominica Plamarum Hierosolymis fuit: eo venit etiam Conradus. Ibi cum Rege et Patriarcha de amplificando regno Hierosolymitano consilia agitarunt, et conclusum est, Damascum regno adiciendum. Ad eam obsidendam profecti sunt mense Maio, quo tempore advenerunt etiam Theodoricus Comes Flandtiae, et alii. Dum obsident Damascum, priusquam caperetur, disputatur, cui accedere deberet Damascus, si caperetur. Conradi, Ludovici, et aliorum, qui recens advenerant, sententia erat, cam dandam Theodorico Comiti Flandriae, cum Imper. et Rex in Europam sint reversuri. Sed veterani in Syria eam potius non capi volebant, quam capta carere. Qua discordia intellecta, obsessi veteranos pecunia corrumpunt; qui postea exercitum ab ea urbis parte, ubi capi poterat, abducunt ad aliam partem, ubi urbs firmissima erat, et obsidentes multum laedi poterant. Hoc videntes Imperator et Rex, et alii, obsidionem solvunt, et infectis rebus in Germaniam redeunt. Ludovicus Rex dum redit, in Graecorum naves incidit, a quibus capitur, et recta Constantinopolim ad Manuelem Imper. ducitur. Forte fortuna eo loci vagatur classis Rogerii Regis Siciliae, quae suburbia Constantinopolis depraedata fuerat: cuius Dux Gregorius Graecos invadit, et devictis Graecis Regem invenit, liberat, et secum in Siciliam abducit, unde Romam, et inde in regnum rediit. Nicet as. Tyrius lib. 16. cap. 18. lib. 17. cap. 1, 1, 3, 4, 5, 6, 7, 8. Crantz. lib. 6. cap. 14. Chron. Belg.

De hac expeditione Conradi in Palaestinam Micyllus rale epigramma composuit:

Pace domi facta, Solymas hic tendit in oras,
Ut sacra Barbarico solveret ora iugo.
Sed mox insidiae Thracum, gypsataque farra,
Ingentes animos comminuere Viri.

CAPUT III. DE EGRESSV.

COnradus Imp. cum domi novos exercitus collegisset, ad pacandam Italiam domesticis insidiis liberarum civitatum turbatam, quae inter se armis de libertate decernebant, morte praereptus expeditionem non absolvit. Nam repentino morbo oppressus, non sine veneni suspicione, per medicos Italos praebiti, quos accersiverat auctore Rogerio Siciliae rege, qui sibi a Conrado metuebat, A. Christi 1152. decimo quinto Kalend. Martii, Bambergae diem suum obiit, anno Imperii 14, cum paulo ante fratris filio Friderico insignia Imperii tradidisset, et filium parvulum ei commendasset. Intestina eius in basilica Bambergensi condita sunt prope Henricum Sanctum. Cadaver Laureacum (quod Eboracum aliqui nominant) delatum est. Chron. Spangenb. Chron. Philip. Sigon.

Viri celebres.

I. HONORIUS Augustodiensis presbyter usque ad annum Christi 1138. perduxit Chronicon suum.

II. HUGO de S. Victore Canonicus Parisiensis, cuius scripta exstant, anno Christi 1140. mortuus est.


page 927, image: s0999

III. Eodem anno OTHO Episcopus Bambergensis, Comes de Andechs/Ecclesiarum Pomeranicarum oi)kisth\r, atque parens, Bambergae obiit septuagenarius, 3. Septembri. Truh. et Append. Sig. Marian. etc.

IV. OTHO Frisingensis Episcopus (cuius supra etiam mentionem secimus) Chronicon suum terminat A. C. 1146. Scripsit quoque librum de rebus gestis Frideriti I. Imp.

VI Anno Christi 1148. RICHARDUS de S. Victore, monachus Parisiensis, qui scriptis nomen suum nobilitavit, mortuus est. Chronicon Norib. maius.

VI. GRATIANUS Monachus, post Ivonem Carnutensem, DECRETORUMOPUS, ex veterum statutis, sanctionibus et scriptis composuit; quo Iuris Canonici studiosi hodie ut untur. Hoc opus EUGENIUS Pontifex approbavit, et in Academia publice proponi mandavit. Martin. Polon. Trith.

Res memorabiles.

I. Temporibus ferme Conradi Imp. nata sunt factiosa et feralia nomina GUELFORUM et GIBELLINORUM: de quibis consule integras aliorum historias, etc.

II. Sub FULCONE Rege Hicrosolymorum (qui A. C. 1142. mortuus est, eique suc cessit filius Balduinus) Initium sumpsisse dicitur ORDO HOSPITALIS S. IOHANNIS Baptistae in Ierusalem, sive Teutonicorum Militum D. Iohannis: ad eius Ordinis societatem multi praestantes viri, tum etiam Magister Ordinis in Sonnenberg/ et Commendator in Lagan pertinent.

XXII IMPER. GERM. FRIDERICUSI. Cognom. BARBAROSSA.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

FRIDERICUS fuit Conradi III. Imp. ex fratre nepos.

PATER fuit FRIDERICUS, cognomento Cocles, Dux Sueviae.

MATER dicta fuit IUDITHA, filia Henrici Nigir, Ducis Bavariae. Ex hisceparentibus natus est A. C. 1121. D. Iohannes Adelphus. Crusius part. 2. fol. 328. Otto Frising.

II. Appellatio.

I. NOMEN. Dictus suit FRIDERICUS cius nominis primus.

II. COGNOMENTO BARBAROSSA, sive OENOBARBUS, a ruffa barba per contumeliam ab Italis sic dictus.

USUS.

In communi adagio dicitur: Rot bart/ nie gut ward. Sed hoc in Fridericum Barbarossam non quadrat. Ipse namque bonae indolis et optimus Princeps fuit, in quo magnitudo animi atque consilii, fides, constantia, moderatio, pietas adeo excelluerunt, ut nulla ei virt us magno viro et optimo Principe digna defuisse videatur. Id quod testatur Abbas Urspergensis; cum ita scribit: Fridericus (inquit) fuit Princeps armis strenuus, acer animo, exercitatus in bellis, in negot iis peragendis vitilis, affabilis, mansuetus, superbis resistens, memoria excellentissimus, etc.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. NATURA, EDUCATIO, et ACTA IUVENTUTIS.

QUamquam interdum et heroum filii noxae et catharmata esse solent, neque hereditaria semper est virtus: tamen plerumque fit, ut fortes creentur fortibus et bonis, ac in natos transeat patrum cum semine vitus. Ita ergo et Friderico heroici impetus a maioribus ingenerati sunt, quibus ad res maximas gerendas divinitus exstimulabatur, quod in progressu aetatis apparuit. Multum enim valuerunt in eius animo exempla domestica. Verissime enim dictum est a Virgilio:

Tepater Aeneas et avunculus excitet Hecot.

Ceterum quantumlibet sit excellens naturae vis et bonitas, tamen nisi cultura et institutio atque educatio bona accesserit, non aliter quam arbores aut vites non putatae, aut segetes incultae, etiam naturae semina silvescunt atque efferantur: ut, quemadmodum in agris per segnitiem colonorum pro frugibus laetis.

Infelix loium et steriles dominantur avenae:
et Neglectis urenda filix innascitur agris:

sic etiam in ingeniis pro virtute vitium et improbitas enascatur, quae semina bonae indolis quasi in herbis enecent et exstinguant. Contra bonae ac laudabilis educationis et assuefactionis ea vis est: ut vaturae defectum saepe suppleat, et vitia corrigat, ex


page 928, image: s1000

bona meliorem, ex mala bonam, aut certe minus malam faciat. Sic igitur et Fridericus, cum bene natus esset, bene quoque educatus fuit, et ut tam splendida familia dignum erat, regiis artibus ab incunte statim pueritia institutus atque imbutus. Neque solum militari disciplina instructus est, sed et literarum colorem duxit, maximeque latinae linguae sibi peritiam comparavit. Et cum historia vere regia possessio sit, in huius studium cum primis incubuit in sua adolescentia Frideticus, ut hic velut in speculum intuens in aliorum consilia, facta, eventa, quod honestum et laudabile, ac sectatoribus felix et salutare fuisse comperisset, imitaretur, fugeret autem quod factu foedum, turpe ac flagitiosum, suisque patratoribus exitio fuisse animadvertisset.

Perinde enim ut olim Romae nobiles adolescentes iurisprudentiam potius ex consuetudine seniorum, in quorum se familiaritatem contulissent, quam ex libris scholisve discere solebant; Ita Fridericus bene imperandi facultatem ex vivo quodam et domestico exemplo, quod in patruo suo Conrdo cernebat, sibi comparavit. Hic enim cum maiore natu filio orbatus, alterum vero puerum haberet, Fridericum prope filii loco dilexit, secumque habuit, et omnium consiliorum, omnium suarum actionum, omnium sermonum et arcanorum, conscium atque participem eum fecit. In huius contubernio, quid non facili negotio disceret Fridericus?

II. ACTA OECONOMICA.

Uxores habuit duas. PRIMA dicta fuit ADELHEIDA, sive Adelheidis, filia Diepoldi Marchionis Bavariti in Hochburg/seu Voburg/ quam dimisit ob sangunitatem nimis propinquam, de sententia Concilii Constantiensis.

ALTERA fuit BEATRIX, filia Reginali Comitis Vesontionis in Burgundia. Ex hac nati ei filii quinque. 1. HENRICUS in Imperio successor. 2. FRIDERICUS, Dux Sueviae. 3. OTTO, Comes Burgundiae, haeres maternae dotis. 4. CONRADUS, Dux Franciae, et post fratris Friderici mortem, etiam Dux Sueviae. 5. PHILIPPUS, Dux Herrurize et Thusciae, qui post Henricum VI fratrem imperavit. Ex eadem natae ei quoque filiae duae: I. SOPHIA, (quam Ludgardin alii vocant, alii Iuttam) coniux Conradi Marchionis Misniae, II. BEATRII, quae facta est Abbatissa Quedlinburgi. Chron. Hedionis. Chronic, Philippi. H. Mutius lib. 10. fol. 168. D. Iohan. Adolph.

III. ACTA POLLTICA.

I. Imperii occupatio.

I. CONRADUS III Imper. cum decumberet, cum Principibus praesentibus deliberavit de futuro successore, et praeterito filio suo Friderico, suasit, ut fratris sui filium Fridericum Barbarossam eligerent. Proceres igitur Germaniae Fridericum, (quia et bonis literis ac militiae laboribus esset instructus, tum domi bonae indolis, tum foris in expeditione sacra fortitudinis bellicae praeclarum specimen edidisset, omnium que favorem sibi conciliasset) concordibus animis, ut aetate, sic virtute ad famam hominum efflorescentem, Francofurti Imperatorem elegerunt Non. Martii, A. C. 1152. Et mox Aquas deductum Dominica Laetaroper Arnoldum Archiepiscopum Coloniensem consecrarunt. Huius autem tam unanimis in hanc personam suffragii ratio haec fuit. Duae in Romano orbe apud Galliae vel Germaniae fines, famosae et im Imperio potentissimae familiae hactenus fuere, una Henricorum de Gueibelinga, alia Guelforum de Altdorfio: altera Imperatores, altera magnos Duces produceresolita. Istae, ut inter viros magnos gloriaeque avidos assolet fieri, frequenter sese invicem aemulantes, Rei publ. quietem multoties perturbarant. Auctores sunt qui affirmant, gentes illas Gibellinorum et Guelphorum semper odiis capitalibus inter se dissensisse, etiam ante Imperatorum et Pontificum dissensiones, illis Imperatori adhaer entibus, his adversantibus, et utrasque tandem velut colonias Suevorum temporibus in Italiam traductas esse, ibidemque veterum discordiarum semina sparsisse et aluisse, iis, qui Gibellinorum nomen profiterentur, Imperatorias, Guelphis Pontificias partes bello paceque acriter tuentibus. Nutu vero DEI, ut creditur; paci populi sui in posterum providentis, sub Henrico U factum est, ut Fridericus Dux, pater huius, qui de altera, hoc est, de Regum familia descenderat; de altera, Henrici scilicet Noricorum Ducia, filiam in uxorem acceperat, eaque Fridericum, qui inpraesentiarum regnat, generaret. Ex Gibellina itaque stirpe paternam, ex Guelphorum vero maternam originem Fridericus duxit. Principes ergo non solum industriam ac virtutem, iam saepe dicti iuvenis, sed etiam hoc, quod utriusque sanguninis consors, tamquam angularis lapis, dissidum eorum diuturnam (quod inter cos ad annos 400 fuit) componere posset, considerantes, caput Regni eum constituere adiudicaverunt: plurimum Rei publicae profuturum praecogitantes, si tam gravis et diutina inter maximos


page 929, image: s1001

imperii viros, ob privatum emolumentum simultas, hac demum occasione, DEO cooperante, sopiretur.

II. A. C. 1155. Fridericus in staliam iter suscepit, ut Romae de more coronatetur. Itaque in Urbevetum, ubi tunc Pontifex Hadrianus IV propter civiles civium discordias sedem aulae collocarat, profectus, Bambergensi Episcopo perorante, Pontificem salutavit, seque ipsi commendavit ut corona Imperatoria coronaretur. Observantiae causa Fridericus Pontifici ex equo descendenti stapedem tenebat sinistrum, non dextrum. Id in suam contumeliam factum interpretans Pontifex, dixit: In minime commissa negligentia facit argumentum de maximis. Rex stomachantisimilis, risum solvit, dicens: Parum operae dedi strepis apprchendendis; tu primus es, pater, cui tali officio deservimus. Atque si officii hoc genus ex beneplacito est, quis causabit negligentiam in spontaneo; si ex debito, parum interesse putamus, quo latere accessit, qui venerabundus accessit. Convenit tamen eatenus inter Caesarem et Pontificem, ut una ambo cum aliqua exercitus parte urbem ingrederentur. Inde 6 Calend. Iunii, more sollenni, Fridericus coronam Imperii aurem a Pontifice Hadriano accepit, non ut haec dignitas, merces rei praeclare gestae, sed sig num permansurae ad multum tempus rei esset. Otto Frising. lib. 2. cap. 4. de gest. Friderici. Chronicon Spangenb. D. Iohan. Adelphus. Crantz. lib. 6. cap. 16.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

Supra in Appellatione in genere virtutes Friderici depraedicavimus; hic vero in specie quasdam recensebimus, quae sunt sequentes.

I. FRIDERICI de Republ. cura. Fridericus cum accepisset Imperium, ut fuit patriae amantissimus, nihil prius habuit, quam ut domi pacem sine publico motu, et consilio potius quam armis constitueret. Pace enim et quiete opus esse intelligebat concussae Germaniae ad sananda et solidanda vulnera, quae priora bella Henricorum inflixerant, recentia successorum refricarant. Nec odia cessatura esse prospiciebat, nisi controversiis moderata quadam damnorum exaequatione diremptis, et sancita a)mnhstia| perficeretur, ut Principum animi vera inter se mutuaque benevolentia colalescerent. Imo Fridericum magnam Rei publ. curam gessisse, apparet ex oratione quam de suo officio fecit, cum ita exorditur: Cumque Imperialis Maiestatis officium esse hoc non ignoramus, ut studio vigilantiae, ac poenarum metu improbi et inquieti coerceantur: boni subleventur, atque in pacis tranquillitate foveantur, etc. Radevic.

II. PRUDENTIA. Fridericum singulari prudentia praeditum fuisse apparet: I. Ex dictis. 2. Ex Factis.

I. Ex dictis.

Ex multis unicum adferam; nempe Symbolum eius, unde prudentia eius effulget, quod tale est: QUI NESCIT DISSI MULARE, NESCIT IMPERARE.

Quo significare voluit, non licere cui quam omnia pro suo iure agere, sed multa in omni vita dissimulari oportere; maxime autem in imperio, in quo oportet aliquando secundum Thucydidem, kairw| douleu/ein tou\s2 dokou=ntas2 a)/rxein: ut verum sit, quod Fridericus Imperator dixit: Qui nescit dissimulare, nescit imperare. Fit enim, ut multa plerum que Princeps aut simulare invitus, aut dissimulare cum dolore cogatur, ne aut videat ea, quae videt, aut ne audiat ea, quae audit; sed in multis volens nolens conniveat, nisifrustra niti, et nullo suo cum fructu, aliorum odium quaerere malit; quod extremae dementiae esse scribit Salustius. Sed hoc tamen minime ita intelligendum, quasi non liceat Principi tueri candorem, atque veritatem simplicem, et ab omni mendacio, iniuria, fallacia abhorrentem; (nam quod verum, simplex, sincerumque est, id naturae hominis et Imperio est aptissimum) sed potius, ne, si multa sibi quandoque adversari intelligat in Imperio, per vim is multa agat aut faciat: quorum ipsum fortassis postea vel pudeat, vel paeniteat. Nihil enim violentum diuturnum; teste Demosthene: et regere vi patriam, importunum est, secundum Salustium: neque ulla vis Imperii tanta est, quae, premente metu, possit esse diuturna; auctore Tullio. Quo autem quis potentior, eo aequior debet esse erga alios. Nam et in regno administrando iustitia, et potestas eget aequitate quadam, et patientia, quae tanto premi debet interius (ut Gregorius vult) quanto eminet exterius. Et secundum Isiodorum, plerumque Princeps iustus malorum errores dissimulare novit: non quod iniquitati eorum consentiat, sed quod aptum correctionis tempus exspectet, quando eorum vitia emendare, vel punire valeat. Quod enim diffettur, non aufertur. Moderatione itaque animi vel maxime opus est Imperio, ut Princeps aut Rex prius, quam aliis imperet, sibi imperare discat, h. e. animum regere, et iracundiam cohibere, et cupiditatem moderari. Neque enim recte dominatur aliis, qui ipse servit affectibus; neque regere


page 930, image: s1002

alios potest, nisi quem ratio rexerit. Non omnis igitur simulatio, aut dissimulatio, mala et vitiosa: fed est quaedam bona et honesta, eaque cum in reliqua vita omni, tum vero maxime in imperio utilis et necessaria. Cum hoc Friderici Imper. Symbolo convenit etiam dctum Sigismundi Imper. qui dixisse memoratur, Ignarum esse regnandi, qui nesciret dissimulare. Innuit autem praecipum Principum virtutem esse clementiam, qua docet, ea interdum esse dissimulanda, quae non magni sunt momenti, commodi maioris gratia. Aen. Sylv. l. 1. Comment. in res gestas Alphonsi.

II. Ex factis.

2. Apparct prudentia singularis Friderici ex FACTIS. Nam,

I. Contendebant inter se de Bavariae principatu vitricus Henricus Austriacus, et privignus Henricus Leo Saxo; hoc queritante, in iuste sibi Bavariam ereptam esse. Hanclitem, ne in bellum exiret, ita diremit, ut Austriaco, apud quem plus valebat, persuaserit de suo ut iure concedere potius, ac regredi, quam progredi vellet, pacis publicae causa. Et ut iacturam hanc facilius ferret, transtulit familiam Austriacam in Ordinem superiorem, decreto ei tributoque ititulo Ducis, et amplificavit fines ditionis parte Bavariae ad Austriam adiecta. Welphum, ut quiesceret imposterum, Thuscia et Spoletano agro Sardiniaeque Principatu donavit. Conradum ex alia matre fratrem Palatinum Rheni constituit. In hac pacificatione nec prudentiam ei defuisse in conciliandis Principum animis, nec gravitatem, nec successum, qui confertur divinitus, declaravit eventus. Sustulit enim maximorum bellorum causas et occasiones, Germaniaeque tranquillitatem peperit. Chronic. Philip. Chronicon Spangenb. Ursp Castr. lib. 1. fol. 90.

II. Composuit et controversias Fridericus inter Svenonem, Canutum et Woldemarum Reges Danicos, Mersburgum evocatos A. C. 1152, qui de regno inter se dimicarant aliquot annos magno cum detrimento vicinarum terrarum, quae erat Imperii. Ibidem.

Magnum profecto hoc decus est et prudentiae proprium, conciliate sibi animos hominum, et ad usus suos non solum adiungere posse, sed etiam decore suae potentiae et auctoritatis aliis gratificari. Cicero l. 2. de Officiis.

III. AUCTORITAS. Quoniam dignitatis non magna est aestimatio, nisi auctoritatem quis habeat, seu quandam eminentiam, qua ceteris praevaleat, et velut in admiratione sit, Fridericus ius Maiestatis Imperatoriae: qua licebat ratione, tueri conatus est. Nam 1. Non attento facto praedecessorum suorum Henrici U et Lotharii Saxonis, ius investiturae seu collationis beneficiorum Ecclesiasticorum sibi pro antiqua consuetudine usurpare coepit, et Archiepiscopum Magdeburgensem Wichmannum investivit, ipsique regalia tradidit. Et scitum est dictum Friderici; qui conquerentibus Pontificiis, quod formulam a Lothario praescript am sequi nollet, respondit, se veterem in co consuetudinem retulisse, Episcopos autem regalia dimittere, et quae Caesaris sunt, Caesari tribuere debere.

2. Cum occulta quaedam semina offensionis iacta essent in eo, quod Fridericus de iure Imperii cedere nollet; quo se adversus violentiam Pontificum rectius muniret, non solum Ordinem Electorum (ab Ottone III, ut vulgo putatur, institutum) confirmavit, sed iisdem ampliores etiam dignitates assignavit.

3. Tradunt scriptores, magno consensu Ducem Bohemiae Ladislaum ob egregiam in bello navatam operam apud hunc Fridericum regiam dignitatem promeruisse, cum quidem etiam antea Vratissaus Rex Bohemiae appellatus fuisset ab Henrico IV, sed eius successores regio titulo abstinuerant, Ducis appellatione contenti.

4. Franciae Orientalis Ducatum, cum iure gladii tribuit Fridericus Episcopo Herbi polensi, omnibusque eius successoribus, quae iura hodieque eius urbis Episcopus retinet. Eber. Et consentaneum est, voluisse Fridericum illorum Principum, quos recentibus beneficiis sibi suisque devinxerat, augere dignitatem ac potentiam, qua muniti essent contra ty rannicas et seditiosas Pontificum machin ationes, ne possent illi, ut coeperant, quando vellent, aut rescindere decreta, aut institutas de electione deliberationes turbare.

IV. IUSTITIA. Fridericus Imper. iustitiam severe ad ministravit. Nam,

1. Ius feudale prius dispersum ac vagum primus scripto complecti et ordinare instituit. De iurefisci, sive quae sunt regalia: de pace tenenda et eius violatroibus, sive de Treuga et pace, in qua etiam furum supplicium hodie usitatissimum confirmatur, ut laqueo suspendantur. Eiusdem est una et altera constitutio de iure protimh/sews2. Eiusdem est et Friderici nobilissima illa constitutio de pace Constantiae, quae vinculum ac nervus, imo et murus aheneus Imperii non male appellari potest. Vocatur vulgo ab historicis Breviarium pacis, Friedbrief und Land-brief. Eiusdem Imper. est illa nobilis Authentica, Sacramenta puberum, c. Si ad versus venditionem; qua iusiurandum a pubere ultro praestitum, de contractibus rerum suarum


page 931, image: s1003

non retractandis inviolabiliter custodiri: metu vero et vi extortum ipso iure nullum esse iubetur.

2. Laudabile fuit et hoc Friderici institutum, quod pro more maiorum Roncaliis aliquot diebus continuo iuri dicendo operam dedit, divitum iuxta pauperumque querelas audiens. Haec enim virtus Principis recte numinis divini afflatus, pro iure et aequitate digladians, appellatur a Plutarcho in vita Catonis Maioris. Et idcirco Reges apud Homerum et apud Iudaeos aliosque populos sunt IUDICES nominati. Siquidem imperium nihil afrud est, quam cura alienae salutis; uti Amm. Marcell. lib. 9. pulchre ait. Et laudatur Augustus, quod tam assidue ius dixit, ut etiam aeger in lectica Iudicem egerit. Suotonius in eius vita.

3. Praeterea Fridericus omnes controversias ex auctoritate seniorum quatuor Iurisperitorum, qui in Gymnasio Bononiensi ius profitebantur. Bulgari, Martini, Iacobi et Hugonis, iudicare coepit. Atque ut ius ex aequo et bono ubique in tota Italia administratetur, iudices constituit, non ex ipsa Dioecesi, ne gratia aut odio corrumperetur iudicium, sed aut ex conventu, aut qui ex aliis civitatibus essent nati, textus in lib. 3. ff. de officiis adsess. eisque summum de omnibus rebus statuendi arbitrium dedit.

4. His rebus rite compositis, Fridericus, ut certa auctoritate et cuncta constituisse, et Imperium accepisse videretur, de iure regni Italiae cognoscendo, quatenus ad se spectaret, Iureconsultis negotium dedit, et prudenter sane rem controverfam sacerdotibus Iuris, ut aequum ab inique discernerent, commisit. Peritis enim in sua atte credendum est, qui pro sua fide atque industria neque fallunt, neque falluntur. l. 2. C. de ponder. lib. 10.

Ab his iudicatum est, Italiam Imperatori, iure a Carolo Magno tradito, regalia item universa deberi. Fuerunt autem regalia, Ducatus Marchiae, Comitatus, consulatus, monetae, telonia, fodium, portus, pedatica, molendinae, piscariae, omnis utilitas ex decursu fluminum proficiscens. etc. t. t. quae sint regalia, in usibus feudorum. Inter quae etiam armaricae referuntur, h. e. fabricae et publica armamentaria, quae sibi semper Principes vindicarunt. Novell. 85. Haec omnia Principes ac civitates Italiae dimiserunt Friderico, et iure beneficii rursus quaedam ab eo acceperunt. Prudens certe institutum Friderici Agnoscimus, quod integrum ius maiestatis conservavit, omnesque reditus coacervare voluit: factumque est exinde, ut ad 20000 ralenta in fiscum annuo vectigali fuerint redacta. Sigon. lib. 12. de regn. Ital.

5. Fridericus Imp. Principibus serio mandavit, ut secundum pacta filiis Uladislai patrimonium redderent. Anno igitur Christi 1163 SILESIA accepit primos suos Principes, cum post bellum Barbarossae divideretur inter tres filios Uladislai. BOLESLAUS procerus, primus PRINCEPS SILESIAE, vir bellicosus et iustus, adeptus est Silesiae ditionem mediam, quae est velut umbilicus SILESIAE, nempe VRATISLAVIAM et LIGNICIUM: MIESLAUS factus est, dominus Silesiae superioris: CONRADO adolescenti valetudinario data est Silesia inferior, h. e. GLOGOVIA, CROSNA, et SAGANUM: ita tunc quasi est constitutus dUCATUS GLOGOVIENSIS. Ab. hac igitur Regia Polonorum stirpe descendunt illustriss. PRINCIPES SILESIAE, hodie superstites: et Silesia prius afflicta, perpetuisque vastationibus bellicis exhausta, hoc tempore respirare et coli coepit. Chronic. Polon.

6. Fridericus Imper. cum A. C. 1155 expeditionem in Italiam suscepisset, illo absente dissidiis privatis, inter Arnoldum Moguntinum (quem Imper. Vicarium Imperii constituerat) et Hermannum Palatinum coortis, Germania ad Rhenum turbata est. Quod ubi cognovit Imp, ex Italia reversus hanc rem mali exempli vindicandam censuit, et Moguntino quidem properter aetarem et ordinem, et quod auctor rixae et tumultus non fuisset, pepercit. Sed Hermannum Palatinum coegit vivum canem posterioribus pedibus ad humeros alligatum Spirae Nemetum in spectaculis publicis circumferre. Otto Frising. Peucer. 4. Chronic. Tali enim censuca notabantur, qui ex summis Ordinibus petulanter pacem publicam turbassent. Bono quippe iustitiae proxima esse debet severitas. Pub. Mim. et quicquid prodesse potest severitate, numquam nocuit exitio. Quinimo magna exempla, quo sunt conspectiora, eo ceteros a maleficio deterrent et abstinent vehementius. Quintil. declam. 7.

Hac de re, quod nempe olim insig nis infamiae indicium fuerit, si canem, vel circa castra, vel ad locum certum rebellis, vel aliorum criminum reus, in humeris portare coactus esset, talis exstat descriptio apud Guntherum lib. 5.

Quippe vetus mos est, ut si quis Rege remoto,
Sanguine, vel flamma, vel seditionis apertae
Turbine, seu crebris regnum vexare rapinis
Audeat: ante gravem quam fuso sanguine poenam
Excipiat, si liber erit, de more vetusto,
Impositum scapulis ad contigui comit atus
Cogatur per rura Canem confinia ferre.
Sin alius, Sellam. Cuius dispendia poenae
Ille Palatinae custos celeberrimus aulae


page 932, image: s1004

Non potuit vitare Comes, cunctisque videndus
Portavit scapulis passus plus mille latrantem.
Hanc quoque tunc alii simili pro crimine poenam
Sustinuere decem Comites, totidemque coacti
Foeda tulere canes generoso pondera collo, etc.

NOTA.

Quidam Critici statuunt felem, h. e. catum, pro Sella legendum esse. Nonnulli vero per Sellam, sellularios et sedentarios tamquam ignavos et viles homines notatos fuisse existimant. Sellam enim fuisse ignaviae symbolum, ut canis contumaciae et impudentiae.

V. CLEMENTIA. Memorabilis est ad omnem posteritatem clementia Friderici, quam Mediolanensibus toties rebellibus et periuris exhibuit. Cum enim supplices essent facti Mediolanenses, cum dixisse accepimus; Selaetari, quod tam claram civitatem DEUS admonuisset, ut aliquando clementiam, quam vim suam experiri mallet; et licet asperius in se consulendi causam Mediolanenses dedissent, se tamen co animo esse, ut volentibus quam coactis mallet imperare. Sigon. lib. 12. de regen. Ital.

VI. BENEFICENTIA. Firdericus Imp. benesius et liberalis erat, et beneficia non differebat, ne coacta vide rentur. Beneficia namque coacta gratiam amittunt. Dio lib. 64. de Galba refert: Quem cum Praetoriani Neronis urgerent, ut se in eodem militiae gradu retineret, Galba autem adsensum suspenderet, tumultuantibus Praetorinis ob id, exercitu contra eos misso, septem milibus caesis in reliquos decimatione saeviit. quo loco Historicus: Galba videlicet, licet aetate et morbo confectus esset, tamen mente vigebat et consilio, putabatque indignum esse, Imperatorem coactum aliquid facere: quod pluribus exemplis docuit. Cum enim iidem postea pecuniam peterent Praetoriani, negavit pure, cum his verbis: Legere soleo militem, non emere. Cumque populus vehementer postularet, non concessit: quos fortasse, si ab eo postulatum non fuisset, intetsici iussisset. Fridericus Barbarossa Imper. apud Gunth. lib. 6. plane cum Galba sensit, cum ita inquit:

Ergo pudet, populo quasi debita cogar avaro
Solvere, cui magni solvunt indebita reges.

II. ACTA SAGATA.

Matthias Castrutius lib. 2. de Principibus German. fol. 134. hunc Fridericum nominat Principem bellicosissimum omnium bellicosorum Principum. Quod etiam ex rebus eius praeclare gestis patet. Nam sex expeditiones in Italiam suscepti, (quarum praecipuas enarrabimus) et semper victor domum reversus est: Ita ut a quibusdam malleus Italiae dictus, qui seditiosos percussit atque contrivit, eosque in officio manere coegit: idcirco Itali eum vocarunt Imper. bellicosum, non pacis studiosum; Germanice Krieg-reich / nicht Frid=reich Quod autem semper ab hostibus victoriam reportaverit Fridericus, pierati eius adscribendum est. Nam primo omnium in DEO spem suam ponens, adscitis religiosis et sanctitate probatis viris, tamquam divinum oraculum eos consultabat, ut iturus ad bellum spiritualibus armis ante muniret animem, et corpus ante caelestibus disciplinis praestrueret, quam ad pugnam iturum militem militaribus instrueret praeceptis. Readevic. lib. 4. cap. 14.

I. Bellum Italicum.

Expeditio prima.

I. A. C. 1154 FRIDERICUS, compositis rebus domesticis et Germanicis, iter in Italiam suscepit, tum ut, sedatis motibus intestinis, quos civitates quaedam cupiditate Imperii concitarant, imperii coronam pro more acciperet: tum ut Rogerio Apuliam et Calabriam extorqueret. Itaque Comitiis Constantiae habitis, copias collegit maximas. Venerunt autem eo Laudenses ex Italia, ac foedo et miserabili habitu assumpto, cruces supplicantium more gestantes, ad tribunal Imperatoris adstiterunt, suae patriae ealamitatem exponentes, quas illa sub impotenti et superbo Mediolane nsium imperio per annos amplius 40 perferret. Fridericus, auditis eorum querelis, bonum eos iussit habere animum, seque propediem maturum auxilium ipsis allaturum promisit. Sed Mediolanenses, quamvis literas montiorias a Friderico accepissent, ut Laudenses pristinae libertati restituerent: tamen pro concepta ex secundis rebus superbia, non solum mandata regia despexerunt; sed etiam legatis Imperatoriis manus intulerunt. Quo facto Mediolanenses ulciscendos ratus Fridericus, cum iam Italiam cum exercitu ingressus fuerat, equitatum ad urbem ad movit: ad cuius conspectum iuventus Medio lanensium urbe armata exiit, proeliumque commisit, verum in fugam acta, ac magna ex parte deleta, in urbem se recepit. Fridericus inde Mediolanensium superbiam satis, ut in praesens, castigatam arbitratus, reliquas Lombardiae partes perlustrare perrexit. Derthonenses exinde, quoniam a partibus Mediolanensium stabant, arctissima obsidione pressit: qui ingentibus malis pressi, atque ad summam inopiam cibariorum adducit, ibid. Aprilis, A. C. 1155, se dediderunt. Imperator solis hominibus salute data et concessa, urbem


page 933, image: s1005

direptioni militum exposuit, eamque solo aequavit. Haec agentem Papienses adierunt, eumque ad urbem suam Derthonensi triumpho cohonestandam rogarunt: aequum enim esse, ut et Rex tam nobili parta victoria meritum triumphum ageret, et urbs, ipsius quondam regni sedes, hunc a Rege suo honorem acciperet. Fecit haud gravate Fridericus, ut, quorum causa bellum susceperat, apud eos gratulationem victoriae celebraret. Inde faustis acclamationibus ab omnibus REX ac DOMINUS salutatus, atque in aedem S. Michaelis, ad quam olim regia fuerat Longobardorum, deductus, coronam ferream capite, manu sceptrum, honoris causa gestavit, gratiasque DEO detanta victoria egit.

Hisce peractis, Imperator Romam versus iter instituit, ut ibi a Pontifice coronam Imperii auream moresollenni acciperet. Cum autem transcenso Apennino Romam appulisset, ei occurrit Senatus Romani LEGATUS: de Senatus erga Imperatorem voluntate et benevolentia summa referens: Si more solito ipse ingrederetur, nempe in curru aureo, purpuratus: hostibus, quoscumque haberet, domitis, currumque praecedent ibus: et denique, si iniustum a se clericorum dominatum depelleret, ac Senatui quinquies mile argenti libras daret: Quod nisi praestiterit, nullum ei in urbem patere ing ressum. Sed cum pro temporehaec postulatio plena intestinae dissensionis esset, ei Fridericus locum non dedit, sed respondit: Grata quidem est vestra promissio, sed cara nimis licitatio. Romanis autem forte magis consultum foret, amicitiae potius nostrae, quam armorum experimentum capete. Pontisice igitur ad se evocato, coronationem ab eo petiit. Papa expostulavit cum Imperatore, quod ipsum excipiendo in castris, forte sinistra strepam Pontificis tenuisset, cum debuisset dextram admovere. Postulavit et alia Pontifex ab Imperatore, quae tum praestari non potuerunt. Convenit tamen eatenus inter eos, ut una ambo, cum aliqua parte exercitus, noctu, honesto dolo urbem ingressi sint. Pontifex Fridericum in aede S. Petri coronavit 6 Kalend. Iulii: circumquaque Caesarianis militibus templum cingentibus.

Consecratione peracta, Imperator mox urbe excessit, prandium in pratis Neronianis sumpsit. Romani ubi audiverunt, Fridericum sine auctoritate ac praesentia sua a Pontifice coronatum, prope in furorem adducti, magno impetu Tyberim traiecerunt, atque ad aedem S. Petri progressi, paucos statores, qui ibi remanserant, interfecerunt; et Cardinales aliquot spoliarunt. Urbano tumultu in castris audito, Fridericus Pontificem et Cardinales a Romanis oppressos suspicans, militem, qui corpora curare, atque ex aestu se recreare parabat, subito armari iussit, eoque adversus Romanos adducto, proelium duplex inivit, unum prope arcem cum Romanis, alterum iuxta piscinam cum Transtiberinis. Ubi per aliquot horas incerto eventu pugnatum est. Romani cum vim Germanorum sustinere non possent, terga verterunt: proelium a decima diei hora coeptum nox ipsa diremit: caesi, aut in Tiberim mersi, ex Romanis prope 1000. capti ferme 200. vulnerati innumeri, relqievi fusi et fugati in urbem se receperunt. Fridericus victor cum suis in castra rediit, ac quieti cum exercitu se tradidit. Deinde iter suum versus Germaniam instituit. In reditu multos in sidos et rebelles Italos domuit. Spoletum totum evertit, tantum pueris et feminis parens. Moris erat veteris, ut Imperatori in Italiam traicienti, aut ex Italia abeunti, Veronenses pontem in Athesi, quo commodius ac facilius traduceret exercitum, compararent. Tanto vero tum odio adversus Fridericum ardebant, quem de iure suo nihil concessurum esse cernebant, ut non solum fraudem in ponte construendo commiserint, quo ipsum una cum exercitu perderent; sed ubi dolus non successit, insidias eidem nonnulli in faucibus Alpium coacta militum manu pararint. Quibus ille evitatis, ac eorum exercitu caeso et fugato, Ducibusque captis, (quorum undecim suspendi iussit,) incolumis in Germaniam evasit. Chron. Ursp. Spangenb. Otto Frising. lib. 2. cap. 21, 22, 23. Helmoldus. Crant zius.

Expeditio II, in Italiam suscepta ob Mediolanensium rebellionem.

A. C. 1158, Fridericus Imper. secundam expeditionem in Italiam suscepit ob Mediolanensium rebellionem, qui Papiam et Novariam diripuerant, Derthonam vero antea ab eo destructam repararant, et Italiam armis compleverant. Hos igitur ita adortus est, ut obsessos dedere se cogneret, et supplices factos in fidem reciperet. Sed haec pax nec septem mensibus duravit, cum Mediolanenses, cupiditate imperii in tota Lombardia occupandi, multa insolenter facerent, proxima oppida alia iniuste premerent; alia ad servitutem adigerent, nec mandatis Imperatoris obtemperarent. Fridericus igitur recte existimas dignitatem imperii impunitis rebellibus salvam esse non posse, internecino bello eos persequi constituit. Quamquam vero diutius Mediolanenses obsidionem, quam spes erat, ferebant; tamen cum necessitas famis ingravesceret, et contra naturam pugnare non possent, recte a Guidone Comite Blandrati admoniti sunt, ut


page 934, image: s1006

tempori cederent, ac potentiori et armis praepollenti obedirent, spe proposita, quod servitutis ignominiam imperantis dignitas consolatura esset, et facile eos clementiam impetraturos, si non ad extremum arma retinerent. Missis ergolegatis, et usi intercessione regis Bohemiae, et Ducis Austriae, cerris conditionibus pacem impetrarunt: Consules strictos sub collo ferentes gladios, et cruces in pectore, supplices veniam petebant, et in has conditiones iurabant: Quod Comum et Laudem urbes pristinae libertati restituere, novem milia marcarum auri pro resarciendis iniuriis pendere: Consules deindeab Imperatoris auctoritate creare, eique omnia regalia cedere vellent. Fridericus cum supplices essent facti Mediolanenses, dixisse fertur, selaetari, quod tam claram civitatem DEUS admonuisser, ur aliquando clementiam, quam vim suam experiri mallet; et licet asperius in se consulendi causam Mediolanenses dedissent, set tamen eo animo esse, ut volentibus, quam coactis, mallet imperate. Sigonius lib. 12. dereg. Ital. Radevic.

Expeditio III in Italiam.

Cum Mediolanenses iugum servituris amissa dominatione aegre ferrent, novasque res adscito Pontifice Romano in suas partes moliri coepissent, et eorum exemplum aliae item civitates secutae, maiestatem Friderici revereri nollent: Imperator acriter sane mediolanensium urbem oppugnandam decrevit, sed tamen omnia consilio prius experiri quam armis voluit: et proinde Mediolanenses iudicio prudentum ad dicendam causam evoucavit Bononiam. Sed cum contumaces essent, et tacite maiestatem eius contemnerent, de sententia Iurisconsultorum eos condemnavit, ac res direptioni, personas servituti addixit. Struxerant quidem Friderico Mediolanenses variis modis insidias, sed divino anxilio servatus est. Proinde Imp. A. C. 1161. 4 Kalend. Iunii, adductis sibi e Germania copiis urbem Mediolanum obsedit, ratus, dum ea urbs incolumis staret, se haudquaquam quietam Italiam habiturum. Clausam igitur undique, omnium rerum pretiis auctis, magna civitatem caritas primum, deinde impedita cibariorum invectione, inopia coepit; nec abfuit civilis quaedam inter cives dissensio. Itaque extrema necessitate compulsi Mediolanenses se potestati Friderici permiserunt, et urbis deditio A.C. 1162. pridic Misericordias Domini, 5 Non. Martii, hac ratione facta est: Consules Mediolanenses ex auctoritate Concilii Laudem ad Fridericum profecti, strictos gladios tenentes, libere omnia, quaecumque ille imperasset, facturos, atque eodem quoque cives suos omnes sacramento obligaturos iurarunt, et post biduum trecentos equites totius civitatis nomine, 36 vexilla, et claves urbis, detulerunt, et praeceptis eius se parituros iurarunt. Fridericus ergo mox muros deici, omnesque domos everti curavit, et per ruinas murorum urbem ingressus solis templis pepercit. Ceterum per medium urbis aratrum in crucis modum traxit, et salem adspersit. Sic enim civitates mori dicuntur, si nempe aratrum in eas inducatur. Sic legimus Iudic. 9. vers. 45. quod Abimelech civitates Sichem, et Thebetz, expugnatas dirui et sale conspergi iusserit. Nam olim Duces bellici, si quae oppida expugnassent, quae numquam instaurari, sed in perpetua vastarione relicta volebant, illorum areas sale conspergebant.

In hac expeditione Fridericus Cremensibus quoque, quod Mediolanensibus auxilium tulissent, bellum intulit, et Crema urbs munitissima post 7 mensium obsidionem se dedidit Imper. hac conditione, ut vita civibus indulta cum coniugibus ac liberis quovis ite liceret, de rebus suis quantum quisqe humeris ferre posset, secum exportantibus. Crema igitur, egressis indecirciter 20 milibus hominum, flammis tradita, et militum direptioni permissa est.

His rebus confectis, reliquae civitates gravi et utili exemplo, alienis malis admonitae et doctae, officium fecere suum, ac missis legatis maiestatem imperii Friderici agnoverunt. Sigon. lib. 12. de regn. Ital. Radevicus. Annal. Suev. H. Mutius. lib. 18. fol. 167. 168.

II. Bellum Polonicum.

A. C. 1187. Fridericus Imp. in Poloniam movit. Ladislaus olim Rex Poloniae, gener Henrici V. Imper. pulsus iamdudum erat a fratribus: hunc in Poloniam recipi volebat Imper. et annnum tributum solvi: cum neutrum fieret, eo proficiscitur comitante Wenceslao Bohemo. Quamvis autem Polonus suam ditionem ipse vastaverat, ne Imperator commeatum haberet, tamen perventum est in mediam Poloniam, et omnia crudelissime vastata sunt, donec supplicanti Polono et omnia promittenti, mulctamque solventi, pax daretur. Spangenb. Radevic. D. Iohan. Adelph.

III. Bellum Saxonicum.

Cum Fridericus Imp. A. C. 1174. iterum expeditionem in Italiam ob seditiones ab Alexandre papa excitatas (de quo infra in Actis Eccles. dicemus) suscepisset, in ea expeditione turpiter proditus et desertus ab Henrico Leone Duce Saxoniae et


page 935, image: s1007

Bavariae, in tantum venit discrimen, ut ex equo sit deturbatus, et diu desideratus. Hanc perfidiam Henrici ut puniret, summa rerum in Italia ducibus Ottoni Witelbachio et Bernhardo Anhaltino commendata, clam profectus in Germaniam, Bambergae in frequenti Principum Senatu accusatum eum proditionis et criminis laesae Maiestatis proscripsit, et deinde ad exercitum rediit. Cum vero Imp. in Italiam esset reversus, Henricus multa crudeliter egit; ideo cum in Comitiis, A. C. 1179. Wormatiae institutis, omnes vicini de violentia et iniuria eius conquererentur, ad proxima Comitia citatus est, sed non comparuit. Anno igitur sequenti Henricus cum aliquoties citatus non comparuisset, a Statibus condemnatus criminis laesae Maiestatis, privatus omnibus bonis, et ex imperio proscriptus. Bavariae Ducatus datus Ottoni Wirelbachio. Huius maiores olim ab Henrico primo Imper. Bavaria eiecti fuerant. Saxoniae vero Ducatus datus est Bernhardo Anhaldino, qui donatus urbibus Witeberga et aliis, insignia sertae rutaceae accepit, ut discrimine aliquo a fratribus distingueretur.

Henricus proscriptus, animose Principibus et Episcopis, qui regiones ipsius ab Imperatore concessas occupare volcbant, restitit, Coloniensem (qui Ducatum Westphaliae et Angriae acceperat) aperto proelio vicit: Halberstadium expugnavit, ignique tradidit, Episcopum captivum abduxit. Northusium itidem expugnavit, et Mulhusium. Item Landgravium et novum Ducem Bernhardum bello invasit, ambos vicit, et Landgravium cepit, et praeda dives Brunsvicum rediit.

Fridericus Imp., cum Henricus undique victoriam exerceret, ne imperii decreta vana essent, A. C. 1182. cum exercitu contra eum profectus est, totaque Saxonia eum expulit, urbes eius et arces occupavit, et tandem Lubecam, valido praesidio ab Henrico firmatam, obsedit: quae cum obsidionem tulisset ad aliquod tempus, impetravit ab Imperatore, ut liceret sibi in suis angnstiis Ducem Henricum consulere: qui suasit, ut se dederent: quae fides adeo placuit Imperatori, ut Lubecam deditam privilegiis augeret, et pro insignibus urbis Aquilam geminam daret. Exque eo tempore Lubeca coepit esse libera imperii civitas. Et ius municipale, quod ex confirmatione Friderici accepit, adhuc retinet; paucis tantum mutat is in libro edito anno Christi 1586. Retinet et ius Maiestatis ac Imperii; quod reliquae civitates eius supremum tribunal appellando et supplicando agnoscere cogantur; quod tamen alii in vim consilii fieri existimant.

Henricus pulsus Danum pro auxiliis imploravit: sed et hoc frustra fuit. Ideo tandem comparuit coram Imperatore, et misericordiam eius imploravit; qui suasit ei, ut Imperio per triennium cederet, et sibi Ducatum Brunsvicensem et Lunaeburgensem retineret. Atque ita in Angliam abiit, ubi in Normannia sumptibus Regis Angliae sustentatus fuit. Cum autem Imperator A. C. 1189. expeditionem in Palaestinam (in qua etiam periit) susceptisset, Henricus sua recuperare conatus est, Hamburgum et Holsatiam statim recepit. Bardevieum obsidione cinxit, et tandem vi expugnavit, et plane excidit, ut etiam adhuc destructa iacet: ex cuius ruderibus Lunaeburgum crevit. Inde Lubecam venit, et eam etiam deidione cepit. Chronicon Spangenb. Fabr. Annal. Suev. Chronic. Philip. Crantz. lib. 7. Saxon. cap. 41.

IV. Bellum sacrum.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. Cum SALADINUS Aegypti Sultanus A. C. 1187. contracta ingenti copia militum, in Palaestinam irruisset, ac recepta Hierosolyma, et tota fere Syria in deditionem accepta, iam Armeniam invasisset, multosque Christianorum exercitus incredibili successu diversis in locis concidisset, videreturque, nisi reprimeretur, tota Asia potiturus; Fridericus Imp. intellexit sui officii esse, tam crudele latrocinium hostium tam immanium, ubicumque posset, a Christianis depellere; et turpe esse existimavit deserere et prodere hostibus pugnantes pro salute publica Christianos, quaeque maiorum sanguine parta essent, per ignaviam sinere perire. Idcirco A. C. 1188. Moguntiae Comitia egit, in quibus cum suo filio Friderico et multis aliis Principibus et Comitibus Dominica Laetare Peregrinationem sacram vovit, et statim praemisit Episcopum Moguntinum, qui commeatum expediret per Hungariam Constautinopolim usque. Misit etiam Imperator legatum ad Saladinum Henricum Comitem Dicensem, qui Saladino, nisi terram sanctam restitueret, bellum indicaret: cui Saladinus animose respondit in literis, quae exstant apud Parisiensem, et Baronium, dataeque sunt anno Heg. 548.

II. Fridericus, antequam in Afiam expeditionem susciperet, omnia, quae ad Rei publ. salutem et administrationem rectam pertinerent sanxit et constituit, et facto pariter et sermone eleganti virtutis vim expressit. Nam facta pace cum foederatis Lombardicis civitatibus, iis clementer ignovit: ut est text. in c. unic. de pace Constantiae in usib. feud. lib. 5.

III. Fridericus ingentem exercitum collegit, (qui e centum et quinquaginta millium armatis


page 936, image: s1008

viris constabat) et in societatem belli sacri Richardum Regem Angliae, et Philippum Regem Galliae adscivit, ut coniunctis eorum viribus Saladini porentiam sustinere rectius et infringere celerius posset: pleio/nwn ga\r to\ e)/rgon a)/meinon, h. e. multorum opus est magis expeditum: ait Aiax apud Hemer. Iliad. 1. si foederis certa est fides.

Sed tamen auxiliis externis non ita credendum esse, quin Princeps plus sui roboris, suarumque prope virium habeat, Liv. lib. 28. haec historia singulariter arguit. Nam in suis spes melior.

IV. Cum Imperator A. C. 1189. die 9 April. iter ingressus fuisset, et in Burgundiam venisset, inde praemisit legatos Constantinopolim: qui in carcerem coniecti sunt, et Isaacius Constantinopolitanus Imperator Friderico nuntiari iussit, se transitum concessurum, si ibi homagium et subiectionem iurare vellet, obsides daret, et dimidiam partemk Palaestinae; aliasiter impediturum. Sed Fridericus progressus die 25 Aug. Philippopolin cepit, unde cives omnes profugerant. Inde cum Isaacius omnes vias concaedibus muniret, et exercitum opponeret, Fridericus 600 Graecorum occidit, et vias patefecit. Quapropter Isaacius legatos, quos in carcerem coniecerat, liberavit, et Friderico remisit: tandem Adrianopolim pervenit Imperator, die 22 Novembris: ubi commeatum in multos menses invenit.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

FRIDERICUS cum in mediam Asiam cum suis copiis iam ingressus fuisset, Turcae ei occurrerunt die 7 Maii A. C. 1190. et magno proelio certatum; victi Turcae, et ceciderunt ad 6 milia: non amplius accedere ausi, e longinquo nostros observarunt. Cum ibi nostrorum quidam, ut equum relevaret tanto pondere, ex equo descenderet, et pedes equum duceret, solus accurrit quidam Turca: sed noster uno ictu equo Turcico anteriores pedes ambos abscidit, et iterato ictu, Turcam adhuc residentem in equo per caput medium dissecuit, ita ut et sella scinderetur, et equus etiam in tergo vulneraretur: ut Nicet as habet. Die 13 Maii, die Pentecostes iterum copia ingenti Turcae Friderico occurrerunt: sed iterum fugati, et eorum ad 10 milia ceciderunt, nullus nostrorum vulneratus, nisi quod filius Imperatoris Fridericus in facie lapide percussus, et bini ipsi dentes excussi sint. Die 19 Maii iterum pugnarunt cum hostibus, et Iconium Lycaoniae urbem ceperunt, ubi praeter commeatum, quo hactenus destituti fuerant, etiam thesauros pecuniae invenerunt. Hi successus tam subitam pepererunt inclinationem rerum in Asia, tantumque incusserunt Saladino terrorem, ut rebus desperatis munitarum urbium deiceret propugnacula, et demoliretur arces, deque asia relinquenda consilium caperet. Fridericus enim victricibus armis progressus Ciliciam ei eripuit, exercitibus Saracenis deletis. Alibi ad litus Rex Angliae multas Saladino urbes ademit. Ita cum ipso victoriarum cursu Saladinus repressus esset, Asia servitutis metu liberata est.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Potuissent tunc penitus exstingui, aut certe ex Syria et Aegypto expelli Saraceni et Turcae. Sed casus inopinati miscuerunt haec omnia msere. Nam Guilhelmus Siciliae Rex, qui maria custodienda, commeatusque Christiano exercitui suppeditandos susceperat, alienissimo plane tempote diem suum obiit: et ipse Fridericus, Princeps ille maximus et splendidissimus, et tum corporis, tum animi summis dotibus clarus, quoque subita morte, proh dolor! exstinctus est: de quo suo loco plenius dicemus. Exercitus vero fame, morbis et armis compressus, cladem ingentem accepit. Tum simultate etiam inter Philippum et Richardum orta, dissipatae sunt copiae; et Rege Galliae domum redeunte frustra fortunam tentavit rex Angliae. Ursper. Naucler. Chron. Spangenb. Chron. Philip. D. Iohan. Adelph. Baptista Egnatius. Pantaleon.

III. ACTA ECCLESI ASTICA.

I. Magnum in FRIDERICO Imp. fuisse studium religionis, ostendunt plurima eius monumenta. Multa enim Collegia Regularium (ut vocant) instituit, ut in illis colerentur studia doctrinae Christianae, quae videbat negligi in collegiis et monasteriis opulentioribus propter opes et luxum. Chron. Philippi.

II. Facta est et NOVA CONSTITUTIO Friderici proscholasticis. Cod. 4. tit. 13. lib. 5. cuius hoc est initium: Decernimus, ut nullus de cetero tam audax inveniatur, qui aliquam Scholaribus iniuriam inferre praesumat, etc.

III. A. C. 1152. Mens. Sept. magdeburgi dissensio orta est in Electione Archiepiscopi: utraque pars provocavit ad Imperatorem. Imperator, qui praesens adfuit, cum difficilis esset inter hosce duos electio, propter aequalitatem votorum, suasit ut Episcopum Cizensem virum nobilem eligerent; et obtinuit: Ea de causa Eugenius Papa (cum quo paulo ante Fridericus foedus inierat, quod vellet Romanos seditiosos compescere: contra Papa promiserat, se Fridericum coronaturum, et auxilia ad Graecos Italia pellendos missurum) vehementer iratus suit


page 937, image: s1009

Imperatori, sed anno sequenti exstinctus est. Successit ei Anastasius IV, quitantum annum unum, et 4 mens. sedit. Baronius.

IV. Cum Anastasius IV Papa diem suum obiisset A. C. 1154. in eius locum electus est Nicolaus natione Anglus, qui aliquot annis in Suecia docuerat, et dictus fuit Hadrianus IV. Inter hunc Papam et Imperatorem perpetua fuit dissensio. Circa quam tria sunt notanda:

I. ORTUS.

Ortus huius dissensionis fuit Iuris Maiestatis assertio. Nam, 1. FRIDERICUS Imp. non attento facto praedecessorum snorum Henrici U et Lotharii Saxonis, ius investiturae seu collationis beneficiorum Ecclesiasticorum sibi pro antiqua consuetudine usurpare coepit.

2. Romani affirmare soliti. imperium urbis et regnum Longobardorum donatione Pontificum Imperatores habere, atque ideo Lotharium Imperatorem pinxerant Pontisices in palatio Lateranensi Romae, subscriptis hisce versiculis:

Rex venit anto fores iurans prius urbis honores.
Post homo fit Papae: simit quo dante coronam.

Homo fit Papae, h. e. fit Vasallus Papae, ut iam loquimur. Hanc picturam deleri voluit Fridericus.

II. PROGRESSUS.

I. PAPAE ad Imp. legatio. Cum Fridericus Imp. de iure Imperii nihil cedere vellet, nec formulam a Lothario praescriptam sequi; Hadrianus Papa Legatos ad Imp. misit cum literis, et inter alia posuit haec verba, quod Imperator cogitare deberet, Papam insigne Imperialis coronae Imperatori contulisse, nec paenitentia moveri, etiamsi maiora beneficia ipsi concessisset.

II. Friderici indignatio. Fridericus autem penitus rem considerando aegre tulit, suam dignitatem beneficii Pontificii iure censeri debere: Dixit ergo Legatis, se soli DEO et Principibus Germaniae acceptum ferre imperium. Deinde missis per totam Germaniam literis Principes rogavit, ne tanti Imperii maiestatem, a maioribus suorum ingenti cum nominis sui gloria partam, imminui sua negligentia paterentur. Datis etiam ad Hadrianum Pontificem literis, ob huius rei indignitatem expostulavit, Olim ingens imperium Ecclesiam extulit, scribens, nunc Ecclesia deprimit imperium. Coeptum est a pictura, inde ventum estad scripturam; nunc scriptura auctoritas completur. Non patiar, imo ante coronam deponam, quam de Imperii auctoritate detrahi quicquam nlla ratione permittam: pictura deleatur, scriptura revocetur, ne inter regnum et sacerdorium alterna sinultatum monumenta supersint. Ideo eitam itet in Italiam acceleravit.

III. Reconciliatio. Cum Fridericus magno exercitu Italiam fuisset ingressus, Papa sibi metuens, legatos ipsi obviam misit, scripsitque: se. quae de beneficio collatio dixerit, beneficii nomen non de feudo, ut usitatum alias est; accipere, sed tantum de benefacto: nec se haec velle, ut ignominiae sint Imperio, et se peterereconciliationem: ideo pax facta.

IV. Nova dissensio. Cum autem Frideritus Imperator in Italia moraretur, de iure illius regni cognoscendo, quatenus ad se spectatet, Iureconsultis negorium dedit; (de qu supra ctiam mentio facta est) et prudenter sane rem controver sam sacerdotibus Iuris, ut aequum abiniquo discernerent, commisit. Ab His iudicatum est, Italiam Imperatori, iure a Carolo Magno tradito, regaliaitem universa, deberi. Item: Praetores, Consules, ceterosque Magistratus in singulis urbibus assensu populi per Imperatorem creari oportere, qui sacramentum ei dicerent, acius civium regnumque tueri scirent. Sed hoc Friderici institutum Pontifici Hadriano non placuit, qui existimabat, integra Imperii Maiestate vindicata, suam Maiestatem et auctoritatem imminutum iri. Ideoque Hadrianus missis nuntiis submonuit Imperatorem, ne posthac nuntios Romum ipso Pontifice inscio mitteret, neve a populis Poncificiae ditioni subiectis, nisi suscipiendi eoronae tempore, fodium exigeret: nec Episcopos Italiae homagio sibi obstringeret. Inde Imperator ipsi rescripsit more antiquo, et suum nomen praeposuit, Papamque in singulari numero appellavit. Papa exprobravit hoc Imp. his verbis, In literis, inquit, ad nos missis, nomen tuum nostro praponis. In quo insolentiae, ne dicam arrogantiae nomen incurris. Ab Episcopis homagium requiris, fidelitatem exigis, Cardinalibus nostris missis npn solum Ecclesias, sed et civitates regni tui claudis. Resipisec. Cui respondit Fridericus: Quicquid, inquit, Papatus vester habet, id ex largitione Frincipum obtinet: unde cum Remano Pontifici stribimus, iure antiquo nomen nostrum praeponimus: revolvite annales, et si legere neglexistis, quod asserimus, illic invenitur. Ab Episcopis autem, qui regalia nostra tenent, cur homagium et sacramenta non exigamus? Aut igitur regalia nostra nobis dimittant; aut si haec ntiliae iudicaverint, quae DEI DEO, quae Caesaris Casari persolvant. Gardinalibus vestris clausae sunt Ecclesiae, nec patent oivitates. Quia non videmus eos


page 938, image: s1010

praedicatores, sed praedatores; non pacis corroboratores, sed peruniae raprores: non orbis reparatores, sed auri insarinbiles corrasores. Cum autem viderimus eos, quales requirit Ecclesia, portantes pacem, illuminantes patriam, assistentes aequitati, necessariis stipendiis et commeaetibus cos sustentare non differemus, etc.

III. EGRESSUS.

Hisce literis Imper. exacerbatus Papa Hadrianus scripsit ad quasdam civitates Lombardiae, ut Imperatori rebellarent, sulmenque anathematis meditatus est in Fridericum: sed non multo post acceptas ab Imperatore literas, uscae involatu in os, sub haustum aquae suffocatus est A. C. 1159. die 31 Augusti, cum sedisset an. 4. mens. 9.

V. Exstincto Hadriano Ponifice, schisma Romae ortum est, et duo Pontifices creati: unum legitime creatum Victorem II confirmavit Fridericus, alterum Alexandrium III reiecit, et anathemate percussit. Sed enim cum hanc potentiam Friderici et summam: auctoritatem Itali Romanae Ecclesiae addicti multum regno Pontificio detrahere posse viderent, Pontisicis Alexandri III in Gallia commorantis partes sequi, civitates item foedere inter se facto suas vires adversus Imp. coniungere coepetunt. Fridericus, cum Alexander Papa percursa Gallia, Hispania, Anglia in Italiam reversus, Venetos denuo inflammasset, ingenti cum exercitu in Italiam profectus est A. C. 1174, ac Genua expugnata Romam contendit, quam Alexander munire instituerat. Romani cognito eius adventu audacter, sed infeliciter occurrerunt ad Tusculum. Nam proelio commisso, Imperator, trucidatis Romanorum civium duodecim milibus, urbem primo impetu cepit, et Papam Paschalem restituit. Alexander habieu nautico dcceptis custodibus Venetias evasit. Post eam victoriam exercitum pestis corripuit, quae absumpsit multos praestantes viros, atque inter alios Fridericum Conradi III Imperatori filium, et Welphum iuniorem. Fugientem Pontificem prosecutus est Otto Imper. filius septuaginta quinque navibus: cum quo ad Saliorum promontorium in Perusensi tractu ad oram Istriae conflixit Venerae classis ductor Cianus, et 48 navibus captis, Ottonem interceptum Venetias abduxit. Urbem cum triumpho ingresso Pontifex annulum aureum porrexit; quo, se auctore, in mare proiecto, id sibi desponderet, ritu prorsus ethnico; et instituit, ut successores quotannis idem staturo die, nempe Adscensionis Domini, facerent: quod servatum deinceps in hunc usque diem.

Quod ergo nec pertinacem ambitionem Pontificum flecti aut infringi, nec immanem saevitiam restingui aut expleri ullis cladibus publicis, ullove tot miserotum et innocentum hominum sanguine posse animadverteret Fridericus Imper. satius esse existimavit, de suo iure aliquid cedere, quam dum civilibus armis omnia perturbarentur, ipsam Rem publ. prodere. Et quidem Saladinus Sultanus mira felicitate usus, Christianos tota fere Asia Syriaque (de quo supra) eiecerat. Itaque re ipsa monente, Rei publ. salutem omni privatae simultati et offensioni anteponendam esse, recte Fridericus Imperii tranquillitatem vindictae sui doloris praeferebat, et quicquid publice salutare non esset, privatim alienum existimabat. Quare qui summis erat praeditus virtutibus, se ipsum vicit, et Venctiis in colloquium cum Alexandro III Pontifice venit A. C. 1177, (cum schisma inter eos 18 annos durasset) et supplex ei factus in vestibulo S. marci pacem sesanctione quadam civitaribus Italiae constituturum promisit. Modestia Friderici abusus est Papa, qui pedem collo Imperatoris imposuit, et iussit a praecone acclamari: Saper aspidem et basiliscum ambulabis. Sed et cum Fridericus indignitate rei commotus dixisset; Non tibi, sed Petra: respondit Pontifex, im pressa fortius planta: et mihi, et Petro. O inauditam tyrannidem et superbiam! Spectator fuit huius tyrannidis pontisiciae quidam Misniae Marchio Theodorus; qui zelo exardescens, propere ad erigendum Imperatorem accurrit, et vultu ipso iustam indig nationem in Papam ostendit. Quare territus ille nonnihil amplexus est Imperatorem, ad altare duxit, et data acceptaque salute, foedus pacis cum eo iniit a. 1177. Dehoc facto Meibomius Professor olim in Academia Helmstad. venustissimos hosce conscripsit versiculos, in quibus Imperatorem ita loquentem introducit:

Cur nomen de pace tuli si proelia nusquam,
Nusquam implacati pectoris hostis abest?
Inferior nulli, tibicessi, Roma: timeris
Causa tamen pietas, non Papa, non Veneti.

Huc quoque pertinet tristis Imperatoris querela de Papis, quaeestat apud Guntherum l. 6. Ligurin.

Ecce paterna fides, et magni Praesulis alma
Integritas, humilisque Petri vestigia sectans.
Iam non ferre crucem Domini, sed tradere-re-gna
Gaudet, et Augustus mavult quam Petrus haberi, etc.
Ergoquid ad summum, de regni iure, quid, oro,
Pontificem spectat? nullum caput ista super se
Adspicit, excepto Caelorum Rege, potestas.
Ecclesiam regat ille suam, divinaque iura
Temperet, imperium nobis fascesque relinquat, etc.


page 939, image: s1011

Cogitet antiques primaevi temporis annes,
Praeteritosque dies, et saecula prisca revolvat,
Num Petrus, aut Clemens, aut catera turba piorum
Sceptra Latina dabat? Romanus tempore prisco
Pauper erat Praesul, Regalimunere crevit, etc.

Detestandam quoque Alexandri III Papae erga Imperatorem perfidiam (quam commode supra inserere non potuimus) huc asscribere placuit. Cum FRIDERICUS Imp. adversus Agarenos, et Soldanum Aegypri Regem, bellum magna virtute et gloria gereret: Pontifex Alexander faciem eius a pictore coloribus expressam ad Soldanum per secretum nuntium misit, literisque ipsum monuit, ut, si quietus vivere vellet, illum per insidias necaret. Soldanus, acceptis literis cum expressa boni Imperatoris imagine, studuit maligno huic monstro gratificari, et se ulciscide adversario. sed occasio in castris aut conflictu numquam obtulit sese ad explendam proditionem Pontificiam. Cum vero potitus Hierosolyma exercitum reduceret Imperator, securus partiebatur copias in suos ordines, ut eo commodius einensum iter remetiri possent. In Armenia autem cum semel ex calore Solis atque itineris difficultate aestuaret, nihil esse periculi in ea nemorum solitudine ratus, cum paucis equitibus et suo sacellano ab exercitu discessit. Non admodum procul equo descendit, et ut ipse cum sacellano in amne lavaret, ad restinguendum corporis aestum, equites iussit ab amne recedere. Ibique statim benignus Imper. equitibus ingorantibus, cum suo sacellano, ab insidiatoribus capiebatur, ac per nemora abducebatur ad Sultanum. Ad quem perductus Imperator simulavit fe Imperatoris esse osiarium. Soldanus de fcie, ex imagine a Pontifice accepta, cognoscens eundem illum esse, iussit fimulacrum eius proferri, ac literas a Pontifice missas coram eo legi. Imperator ad istam proditionem obstupefactus, vidensque negationi non esse locum fatebatur verum, et supplex misericordiam petiit. Soldanus (quem insigni clementia erga Christianos usum fuissetradunt) postquam de rebus multis cum Imp. collocutus esset, atque intelligeret ex eius dictis et factis, virum esse optimum, in quo nullam virtutem desideraret bono Principe dignam, et cuius prudentiam, candorem, fidem et integritatem admiraretur: cogitavit se eius dimissione plurimum sibi gloriae et honoris comparaturum. Itaque conditiones ei pacis proposuit, atque ut numerata mulcta obsides daret, humaniter obtulit: Illumque tandem ea lege dinlisit, ut secum foedera perpetuae pacis sanciret, ac numeraret millies centum ducatos, relinqueretque obsidis loco suum illic sacellanum, usque ad solutionem, Vide Histor. Eccles Caspar. hedionis lib. 10. cap. 8. Variant circa hanc Historiam auctores. Vide Funccii Chronologiam lib. 4. Chron. Philippi.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

Q Uemadmodum DEUS magnorum virorum mortem aliquo notabili signo mortalibuc praenuntiare solet: Ita neque Friderici mors tali signo caruit. Nam terrae motus, qui paulo ante intempestae noctis silentio coortus fuerat, ab omnibus pro praesagio habitus est, sore, ut Imperatori humanitus aliquid contingeret: cui etiam eventus respondit, sicut ex seqentibus patebit.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Supra diximus, quod Fridericus A. C. 1119 expeditionem sacram in Palaestinam susceperit, tantoque Saracenis et Turcis terrori fuerit, ut totis horum castris trepidaretur. Nec dubium, quin eius auspiciis et ductu partis victoriis constabiliri per Asiam res Christianae potuissent, nisi aliter divinae providentiae fuissset visum. Iam Fridericus minerem Asiam ceperat, et victor imminebar Syriae, exercitu et impedimentis per Taurum in Ciliciam traductis: quo in loco, cum, more Germanis usitato, cum paucis in amne quodam Serra ab accolis dicto per aestum lavare, et natando se refrigerare vellet, vorticosus amnis cum abripuit atque absorpsit: quem quidem eodem die non sine periculo eriam eques traiecerat. Reliquiae tamen exanimes recuperataesunt. Nauclerus. Chron. Urcperg.

Aliiscribunt, Imperatorem, cum in Armeniam insausto itinere transiisset, castris ad Serram amnem positis, refrigerandi sui causa per aestum in flumen descendisse, ac redeunti ex aqua hepar male affectum fuisse, intraque paucos dies hepatis morbo in Seleucia Syriae exstinctum die 10 Iunii, A. C. 1190, cum imperasset annos 38.

Verba eius proagw/nia haec fuisse traduntur: O DEUS omnipotens, qui in primo mundi ingressu me miserum peccatorem per aquam tegenerasti; quia nunc sub exitum vitae meae, per aquam me trahere, eaque quasi altera vice purgare tibi placuit, quaeso in aeternam me deducas vitam. O Domine Iesu, suscipe spiritum meum. Et his dictis placide in Domino obdormivit. Chron. Spangenb. fol. 277, 278. Sic in ipso cursu rerum gerendarum praestantissimus heros periit, exemplum humanae fragilitatis relinquens.


page 940, image: s1012

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

SEPULTURA. Filius Imperatoris Fridericus (qui etiam paullo post ad Ptolemaidem peste exstinctus est) comes itineris, cadaver carissimi parentis loculo inditum secum Tyrum duxit, qua in urbe (quod non de antiqua intelligendum: illa enim numquam reaedificari debuit, Ezech. 26. 14. sed de nova. Illa enim eversa est a Nabuchdonosore: Haec vero ab Alexandro Magno; pereuntibus in obsidione 7000 hominum, 2000 suspensis, et multis milibus venditis. Hinc versus: Delet Alexander flammis ultricibus urbem) eximio funere et publico omnium luctu sepulturae traditum est. Tantus enim ob eius mortem luctus et maeror apud omnes excitatus est, ut vix fidem capiat, ulli unquam Principum plus lacrimarum datum fuisse. Ursp. Siff. Crantz. Sax. lib. 7. cap. 1.

NOTA.

Quemadmodum FUIDRRICUS pientissimus et religiosissimus Princeps fuit: Ita quoque in variis casibus et periculis divinitus protectus est. Nam,

I. Cum A. C. 1156 ex Italia in Germaniam esset reversurus, Veronenses tanto odio adversus cum ardebant, ut non solum in ponte construendo fraudem comiserint, quo ipsum una cum exercitu in transgressu perderent; sed ubi dolus non successit, insidias eidem nonnulli in faucibus Alpium coacta militum manu pararint. Quibus ille evitatis, incolumis in Germaniam evasit. D. Iohan. Adelph.

II. Cum Fridericus A. C. 1158 in Italiam contra Mediolanenses expeditionem suscepisset, exercitum corum, qui ipsi occurrit, memorabili proelio vicit. Itaque Meciolanenses ad desperationem conversi (ut Radevicus scriptor Germanus prodit) de nece Friderici cogitarunt, atque hominem, qui per fraudem illum interimeret, Laudem miserunt. Is profectus, cum stultitia simulata castra Imperatoris ad Adduam sita intrasset, quodam die summo mane solum egredientem Fridericum de tentorio conspicatus, accurrit: et quoniam immani corpore, et robustissimis viribus erat, medium corripuit, ut in Adduam de rupe deiceret: Verum dum Imperator renititur, funibus tentorii praepeditus, procumbit: ac cubiculariis ad vocem clamaneis Friderici advolantibus, comprehenditur, et ex codem loco praecipitatur.

Hoc ubi non processit, Arabs quidam magicis artibus instructus, socios pene viginti secum abducens, conductus est,ut venenis Frdericum perimeret. Siquidem pretiosa munuscula afferebat, annulos, gemmas, fiena, calcaria venenis circumlita adeo praesentibus, ut solo tactu inficere Imperatorem, atque infectum perdere minimo momento possent: sicam etiam latentem gestabat, ut, si quo impedimento venenum non profecisset, ferro negotium cogitatum conficeret. Hunc, cum in castra venisset, Fridericus de adventu hominis multo ante certior. factus, e vestigio comprehendi, ac diligenter asservari iussit et cuius hortatu ad tantum facinus esset impulsus, quaesivit: si vera dixisset, impunitatem promittens: si salsa, supplicia omnia intentans. Homini omnia constanter inficianti tormenta admota sunt, Quae ille deridens, denuntiavit, se, si necaretur, secum etiam Imperatorem esse tracturum. Fridericus autem vanis eius terriculamentis contemptis, cum de socis eius nullum communicati sceleris indicium posset elicere, hominem extremo crucis supplicio interemit. D. Iohan. Adelphuc in hist. Frid. 1. cap. 4. et 5.

III. Cum Fridericus Imper. A. C. 1184. Erfurdiae in Thuringia Comitia haberet, infelici casu aula, ubi convenerant, corruit. Imperator vix ad cancellos fenestrae ferratos adhaesit, salvus tamen permansit: pericrunt plurimi, et inter ceteros sex Comites, qui, corruente aedificio in Iatrina foede perierunt: inter quos etiam fuit Henricus Schwartzburgensis, qui exitus sui praesagium quoddam ferebat in proverbio: Si, inquit, hoc fecero, mergar in Iatriva. Crantz. lib. 6. cap. 45. de reb. Saxon. Spangenburg. Chron. Thuring.

Viri celebres.

I. EBERHARDUS Episcopus Saltzburgensis, vir doctus, religiosus, liberalis, benignusan pauperes, ex clarissimis. Principibus de Hippolstein oriundus, Romanos sacerdotes, Cardinales, Archicpiscopos, Episcopos, Presbyteros et Diaconos literis monuit, ut Hadrianum IV Pontisicem ad pacem hortarentur. Et Ecclesiasticorum simul superbiam atque fastum insectatus; denique etiam inexplebilem avaritiam, perfidiam, eiusque generis flagitia, quibus facultates pauperum expilarent, prorsusque exhaurirent, ac imperium conturbarent, ipsis exprobravit. Otto Frising. Aventin.

II. BERNHARDUS Monachus Clarevallensis (cuius etiam in praecedentibus historiis mentionem fecimus) A. C. 1153, mense Aug. mortuus est. Fuit Monasteriorum amplius quam 160 pater. Vide Pet. de Natal. lib. 7. c. 84. Histor. Lombar. c. 115.

III. BENNO Episcopus Suerinensis A. C. 1160, a Vandalis et aliis Idololatris, multa et magna pericula subiit: dum et Vandalos ab Idololatria convertere, et Idola Rugianorum destruere conatus est. Nam et hoc tempore apud quosdam Rugianos et Vandalos, Ethnica religio nondum tota fuit exstincta. Helmold. Crantz.

IV. RADEVICI Canonici Frisingensis appendix historiam Friderici hoc anno terminat.

V. A. C. 1168 HENRICUS Episcopus Lubecenfis, qui Abbas Brunswicensis fuerat, cum HENRICO LEONE Duce Saxoniae, in terram Sanctam, inde Constantinopolim profectus, in praesentia Graeci Imperatoris, et sui Ducis Henrici, erudite et solide contra Theologos Constantinopolitanos, de processione Spiritus Sancti a Patre et Filio, disputavit, et palmam, etiam quorundam adversariorum restimonio, reportavit. Commendatur a vigiliis, abstinentia, eleemosynarum largitionibus. Templum S. Iohannis Lubecae fundavit, Crantzius. Continuator Helmoldi.


page 941, image: s1013

VI. Tempore Friderici Imper. floruerunt: Petrus COMESTOR, (sic dictus, quod Biblica dicta ita memoriter proferret, quasi ea in ventrem memoriae esu condidisset) Petrus Blesensis: Petrus Abelardus: Enstathius Thessalonicensis Episcopus, qui in libros Homeri scripsit Commentarios: Abbas item Ioachim, Calaber Prophera, cuius hodie exstat in Hieremiam interpretatio. Ab hoc ferme tempre Philosophia seeularis, ut loquitur Trithemius, S. Theologiam sua curiositate inutili soedare coepit: quae Theologia Scholastica postea diversas Scholasticorum Doctorum scctas genuit ac disseminavit.

Res memorabiles.

I. Circa annum Christi 1152. FRIDERICUS Imp. templum exstruxit in Carinthia. Das grosse Thum=stift ben Igingen im Wusterthal geuant: illud variis picturis et staruis exornavit. Inter illas reperta est mago saxea, quae habuit formam Monachi vertice raso; corpus eius fune circumdatum, et supra caput haec maiusculis literis scripta sunt, LUTHERUS. Resert Theophr. Paracels. in descript. Carinthiae, Argentorati impressa.

II. Anno Christi 1159. post obitum Ottonis Frinsingensis Chronographi, exactis mensibus 6, diebus 13, tristi incendio absumpta est urbs Frisingensis cum universis Templis, tam maioribus quam minoribus, Sacerdotumque domiciliis. Radevic.

III. A. C. 1165. Dominica Sexagesimae, mare, terminos egressum, per tres continuos dies excrescendo, in Sicilia duodecim fere hominum milia sufsocavit, ut habet Chron. Belg.

IV. Anno C. 1169. Cathana urbs Siciliae terraemotu die 4 Febr. tota eversa est, ita ut ne uniea quidem domus salva permaneret. Pericrunt ad 15000 liominum, cum Episcopo, Clericis et Monachis. Baron.

V. In expeditione sacra, quam FRIDERICUS in Asiam, de qua supra dictum, suscepit, duo maxime mirabilia visa sunt. Unum, quod exercitui Turcico, qui 40 milia equitum habuit, aufus fuerit F. ideric. opponere tantum sexcentos equites. Tor enim reliquos ei fererat fames viarumque asperitas, quae plurimos et viros, et equos absumpserat: iique pene viribus exhausti erant, cum saepe in defectu annenae equinis carnibus vescerentur. Et tamen tam parva manus tantas hostium turmas in fugam convertit. Alterum non minus memorabile est, quod confessi sint postea ipsi hostes, se in acie Ch. istianorum vidisse quosilam candidis equis vectos humana specie augustiores, amictos candidis vestibus, qui pro Christianis pugnassent, horum se vultum sustinere nonpotuisse. Itaque terrore perculsos fugam arripuisse: idem sibi quoque non semel visum iuramento Friderico Imperatori confirmavit Comes Helfensteinius Ludovicus. Crus. annal. part. 2. lib. 11. fol. 475.

VII. Memorabilis quoque et horrenda historia est, quam Crusius ibidem recenset de tribus ingratis erga Praeceptorem discipulis. Cum Fridericus I Imp. monasterium Adelbergense tursus instaurasset, scholamque ibi instituisset, tres pueros nobilibus parentibus ortos in eo educari curavit, iisque Praeceptorem dedit Monachum quendam eruditione et virture celebrem, ut in pierate illos insormaret, ac literis bonisque moribus imbueret. Hic munus suum diligentissime administrabat, discipulosque fidei suae commissos fideliter et accurate instituebat; sed parum grato illi hoc agnoscebant animo. Nam cum laxas Praeceptor ipsis haud daret habenas, metuque animadversionis contineret, ei vitae insidias struunt, deque occidendo illo cogitant. Cum igitur aliquando deambulatum ivisset, clam illum insequentes de improviso invadunt, verberibus bene excipiunt, capillosque ipsi evellunt, mox in terram proiecto oculos pugione effodiunt, tandem vita privant, caedeque peracta, fuga salutem sibi quaerunt. Sed Fridericus Imp. statim illos comprehendi, inque durum carcerem conici mandavit; et cum diu fame sitique illos cruciasset, capitis supplicio afficere voluit; sed cum mulri pro iis intercederent, e carcere dimissos ex aula sua eiecit, exilioque mulctavit.

XXIII IMPER. GERM. HENRICUS VI. Cognomento ASPER.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

PATER eius fuit FRIDERICUS BARBAROSSA. MATER BEATRIX, Reginaldi Comitis in Burgundia filia. Ex hiscc parentibus natus est apud Noviomagum A. C. 1165.

II. Appeltatio.

Nomen HENRICI impositum ei a parentibus. Cognomento dictus VI, quia quinque huius nominis ante ipsum imperarunt. Postea ASPER cognominatus est, ob severitatem et crudelitatem, quam in Apulos Siculosque exercuit. Hos enim, cum defectionem molirentur, multis proeliis


page 942, image: s1014

compescuit. et in auctores seditionis exquisitis suppliciis animadvertit, quibusdam excoriatis, aliis veru ad ignem assatis, nonnullis culeo insutis in mare praecipitatis, quibusdam excaecaris ac in palos actis, aliis qui regnum affectarant, corona ferrea candenti redimitis, et claviculis in capite affixis. Ursp. Chronic. Spangenb. Chronic. Hedionis. Chron. Phtlipp. Baptista Egnatius.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, et EDUCATIO.

HENRICUS moribus quidem amabilis fuit et eloquens, sed Friderico patri dissimilis ingenio, virtute et felicitate. Ab ineunte aetate venatui et libidini totus deditus fuit. Praeceprorem habuit Gothefridum Viterbiensem, qui ei librum carminum inscripsit, regulasque vitae in eo praescripsit, et ab hisce versibus laudatoriis, ex quibus natura atque indoles eius cognosci potest, incipit:

O iuvenis iuvenum, flos mundi, gloria Regum,
Urbis et Orbis honor, cui plaudunt tempora rerum.
Suscipe consilium quod mea metra ferunt.
Sordibus implicitos, pravosque cavebis amicos:
Omnibus aequus eris, sed castigabis iniquos,
Prospice quicquid agas, te tibi nosce magis. etc.

II. ACTA OECONOMICA.

UXOR eius dicta fuit CONSTANTIA, Rogerii Siciliae Regis filia, cum qua nuptias splendidissimas celebravit Mediolani die 27 Ianuarii A. Christi 1186, cum annos haberet 21, et cum ea dotis loco accepit regnum Siciliae. Constantia etsi putaretur numquam paritura esse, quod 50 annum attigisset; tamen gravida facta, et A. C. 1193. septimo Kalend. Ianuarii Panormi enixa est filium Fridericum (qui postea Imperator factus) in sacello publico, quod, ut spectari posset, exstrui Henricus Imper. curarat, ne existimaretur esse supposititius. Chronic. Philip. Sigon. lib. 15. de regn. Ital. Chronic. Spangenb.

QUAESTIO.

An mulier quinquagenaria parere possit?

Respond. Plinius quidem lib. 7. nat. hist. cap. 14. scribit, mulierem post quinquagesimum annum non parere. Et Iureconsultus mulierem 50 annis maiorem sterilem appellat, in l. 21. in prine. ff. de act. empt. et l. Iulia Pasia feminis quinquagenariis nuptias interdici, Ulpianus in fragment. tit. 16. tradit. Verum nos respondemus, quod hoc exemplum arguat, huiusmodi casum evenire posse, ut quinquagenaria etiam mulier pariat: quemadmodum et Iustinianus Imperator rescripsit, in l. si maior. Codic de legis. baeredit. nihil eorum, quae probabiliter noscuntur a natura producta, respuendum esse.

Vita Henrici privata.

Illud memorabile de Henrico VI accepimus, cum sero caperet cibum, et ab amicis moneretur cavendum esse, ne ea re valetudinem suam laedereae, respondit: Homini privato quodvis tempus ad cibum capiendum idoneum est; Principi vero nonnisi cum vacat a publicis negotiis. Iuvat enim cibus post pous, inquit Quintil. declam. 298. O exemplum temperantiae hoc corrupto saeculo memorabile! Et sane diversitatem intelligendi affert victus ratio. Nam quamquam organa sint natura bene disposita, tamen exteriora quaedam accientia ea obtenebranr. Quippe spiritus non multum districtus vel occupatus, circa affluentiam ciborum in profundum et latum trahentium, in longum fertur, ac sursum repit, corpore ob levitatem leviter et expedite assurgente. Plut. in vit. Lyc.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

I. FRIDERICUS I Imper. filium Henricum puerum quinque annorum aquisgrani coronavit A. C. 1169. die 15 Augusti, et postea cum expeditionem in Asiam esset suscepturus, ne vel se absente Europa sine rectore esset, vel mortuo se disputatio de successore novas contentiones pareet, consensu procerum eum imperio praefecit A. C. 1186. data ei in uxorem Constantia, de qua iam dictum. Defuncto igitur patre, HENRICUS statim imperium adiit A. C. 1190. quod impedituri Coloniensis et Leodiensis Episcopi, et quidam alii Principes, seditionem moverunt adiuti Burgundicis auxiliis. Verum postquam Leodiensem Episcopum ceteris truculentius se gerentem de medio sublatum viderunt, statim inceptum omiserunt, et venia petita ad Henricum se contulerunt.

II. A. C 1191. HENRICUS in Italiam profectus est, ut coronaretur a Papa; qui tum mortuus fuerat; et Caelestinus electus ob id distulit consecrationem, ut aegre faceret Henrico praestolanti. Tandem cum Pontifex die Paschatis esset inauguratus, Imperator die 15 April. postridie Paschatos coronatus est: Cui adoranti Papa, cum antea


page 943, image: s1015

coronam capiti imposuisset, pede elevato ceronam decussit: quo facto significavit, in sua potestate esse dare et auferre Imperatoribus Imperium, quando voluerit. Baronius, Pontificem recte et ordinate hoc fecisse, putat; ut Bestiae patrocinetur. Ursp. Chron. Hedion. Chron. Philippi. Martin. Polonus. Volaterranus, et alii.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. HENRICUS quidem pacem et tranquillitatem in Imperio conservare studuit, sed multum dissimilis fuit patri moribus et ingenio: magis fuit addictus voluptatibus, quam Rei publicae; privatim in libidinem proclivior, et publice in vindicandis iniuriis asperior. Chron. Spangenb. Chronicon Philippi.

II. Cum ultimus Welphorum Dux diem suum obiisser Spoleri A. C. 1191, die 15 Decembr. HENRICUS Imperat. statim eius ditionem occupavit. Annal. Suev.

III. Cum LEOPOLDUS Austriacus, qui cum Friderico Barbarossa expeditionem in Palaestinam susceperat, domum esser reversurus, praemisit Ioppen, qui sibi hospitium praepararet, et signum suum hospitio affigeret; quod et factum est. Sed Normannus quidam nobilis, se potius ibi hospitium habere contendens, obtinuit a Richardo Rege Angliae (quem Fridericus I Imp. ad societatem belli sacri cvocarat) ut signum Austriaci avelleretur, quod ipse postea in cloacam proiecit, atque ita Austriacus omnibus deridendus propinaretur. Austriacus ira offensus repetiit Germaniam. Richardus nihilominus fortiter se Aegypti Sultano Saladino opposuit: sed cum ab exercitu Galliae relinqueretur, pecunia ctiam inciperet deficere et commeatus, et insuper pestis exercitum invaderet, audiret praeterea seditiones quasdam in regno suo excitatas, quorum nullum ignotum fuit Saladino, inducias cum eo facere coactus est, indeque in Angliam per Germaniam iter facere constituit. Quod ubi Leopoldus Austriacus cognovit, ignominiam sibi illatam ulturus, omnes ipsi vias obsepsit, et eum tandem cepit prope viennam in casa rustica anno C. 1192, die 20 Decembris, eumque ita captum sequenti anno mense Martio misit ad Imper. Henricum, qui ipsum diligenter custodivit, nec nate dimitere a se voluit, quam magna vi auri sibi data, et velut pretio suae redemptionis persoluto. Rogerius. Sigon. l. 15. de regn. Ital. Paris. et alii. Haec res magnam Henrico attulit invidiam: et proinde publico omnium adio, gravissimum quod est malum, laborare coepit.

IV. A. C. 1196 Henricus Imperator Comitia celebravit: in quibus legem sanxit de creando Imperatore, ne amplius dissensiones fierent, ut Imperator inposterum sieret ex sola sanguinis successione, ita ut fieret hereditarium, cuius initium ipse tum fecit, dum filium suum creavit successorem, et regna sua, Siciliae, Apuliae, Calabriae, principatum Capuae et Spoleti, et alia univit Imperio, ut quicumque esset Imperator, haec regna simul haberet. Consensit in hanc rem Papa, et Principes Germania quinquaginta duo, qui Imperatorem eligere consueverant; quorum Sigilla literis de hac re confectis appensa sunt. haec in Chron. Belg. ex Iohanne Monache. Sed haec lex una cum Henrico exspiravit, ut historiae ostendunt.

V. HENRICUS Imperat. eodem anno Philippo fratri, qui ante annum Isuaci Angeli filiam duxerat Irenen, contulit Ducatum Sueviae. Conradus enim, qui eum habuerat, absque liberis defunctus fuerat. append. Ursp.

II. ACTA SAGATA.

I. Bellum contra Tancredum Siciliae Regem.

I. ORTUS.

I. Henrici de vegno Siciliae exclusio. Postquam Fridericus Barbarossa pacem cum Wilhlemo Rege Siciliae fecerat, huic Henrico filio uxorem duxit Constantiam Wilhelmi sororem: ut supra diximus. Haec enim Wilhelmo moriente sine prole, regnum erat Siciliae secum adductura: illam aurem spem, quam Henricus de Sicilia occupanda conceperat, Wilhelmi nothus Tancredus clusit, Rex creatus. Wilhelmus quidem Rex, cum anno Christi 1189 esset moriturus, HENRICUM iussit proclamari successorem; sed proceres regni, reiecto Henrico cum CONSTANTIA, Tancredum elegerunt; quem etiam Papa confirmavit.

II. Henrici ad bellum praparatio. Henricus igitur quantas potuit copias maximas conscripsit, ut regnum armis vindicaret. Dum autem ad eam rem omnes cogitationes ditigit, resque necessarias parat, seditio quorundam Principum Germaniae moram quandam iniecit, qui postquam de Friderici Imp. morte certiores essent facti, ei regnum adimerevoluerunt. Sed cum Lodiensem Episcopum truculentius prae ceteris se gerentem de medio sustulisset, alii inceptum omiserunt, et venia petita se ad Henricum contulerunt.


page 944, image: s1016

II. PROGRESSUS.

I. Henrici in Italiam expeditio. Proinde rebus in Germania comositis, Henricus Imperator instructis copiis in Italiam expeditionem suscepit A. C. 1191. et magnum hostibus suo inopinato adventu terrorem incussit, coronam Imperii Romae a Caelestino III Pontifice accepit, et progressus in Campaniam, omnes urbes, praeterquam Neapolin, in suam potestatem redegit.

II. Impedimenta. Sed enim haec expeditio miris artibus Pontificis Romani impediri coepit. Nam cum Henricus Imper. suam coniugem Constantiam ex castris Salernum misisset, a Salernianis prodita, in manus Tancredi pervenit, et in custodia regia detenta nullis conditionibus liberari potuit. Praererea pestis in castris Henrici grassari coepit. Itaque tot malis oneratus, relicto quodam Duce, nomine Diopoldo, in Campania, ipse in Germaniam rediit.

III. Belli restauratio. Henricus cum in Germania maiores copias conscriberet, Papa Caelestinus Constantiam Imperatricem ex Sicilia a Tancredo impetravit, camque ad Henricum Imper. misit: interea mortuus est Rogerius Tancredi filius, et paulo post ipse Tancredus, relicto filio Wilhelmo cum matre. Quare cum Henricus A. C. 1193. comparatis rebus necessariis, rursus in Italiam venisset, adiutus maxime copiis Pisanorum et Genuensium, totam Campaniam, Siciliam, Apuliamque n suam redegit potestatem.

III. EGRESSUS.

I. Henrici erga Genuenses ingratitudo. Henricus Imper. rerum potitus reipsa ostendit, quam non sua sponte, sed temporis causa bonus exstitisset. Nam Genuensibus, per quos regnum Siciliae magna ex parte erat adeptus, non modo promissa non praestitit, sed etiam eos beneficiis a patre tributis nudavit.

II. Eiusdem erga suspectos detestanda crudelitas. Henricus cum iam rerum esset potitus, tantum abfuit, ut clementiae laudem tueretur, ut etiam conspirationes adversus se compertas esse suspicatus, crudelitatis exercendae materiam quaesierit. Nam Sibyllam viduam Tancredi, et Archiepiscopum Siciliae perpetuo carceri destinavit, qui tamen ei nocere non potuerunt: sed sui doloris vindicta id fecit. Wilhelmo Tancredi filio, (quem Henricus Comitem Tarenti fecerat) cum Imperatori rebellasset, et totam Apuliam concitasset, oculos effodi iussit, eumque ita oculis privatum in Teutoniam misit. Et postquam Siculi et Apuli rebellarant, novumque Regem elegerant, Imperator A. C. 1196. cum exercitu 60 millium Italiam ingressus est, et huic regi captocoronam ignitam imponi, et claviculis in capite affigi iussit: reliquo, etiam rebelles crudelissinie tractavit. Quonam autem tormentorum genere eos interemerit, supra iam dictum est: propter hanc suppliciorum arrocitatem Asper cognominatus est. Sigon. lib. 5. de reg. Ital. Ursp. Nauclerus. Crantz. Aventinus. Funccius.

II. Transactio Henrici Imp. cum Alexio Imper. in Oriente.

Cum ISAACI Comneni Imper. Constantinopolitani exercitus infeliciter contra Walachos pugnasset, ipse A. C 1195. ineunte vere contra eos profectus est: ubi quendam Eremitam accessit, qui futura praedicare solebat. Is nihil ipsi respondit, sed imagini eius, quae sorte aderat, oculos effodit: Id quod factum est paucis diebus post, die videlicet 10 Aprilis, cum ab Alexio Commeno fratre suo et Imperio exueretur, et oculis privaretur. Alexius frater cum coronaretur, equus eum sessorem capere noluit. Cum tandem Imperator in eum insiluisset, adeo ferocivit, ut coronam eius deiceret primum, et deinde ipsum Imperatorem. Corona ita fracta Imperatori reposita, et alius equus adductus est. HENRICUS vero Imper. cum in Sicilia esset, et turbas has Constantinopolitanas audisset, legatos ad Alexium misit, iussitque, ut annuum tributum fibi solveret, aut bellum exspectaret, pro iniuriis CONRADO et parenti Friderico, in Palaestinam transeuntibus, illatis. Alexius imparatus ad bellum, cum nullam pecuniam nec a subditis, nec ex templis habere posset; sepulchra Imperatorum Graecorum aperuit, ex quibus ad 70 talenta conflavit. Hic Alexius tandem iustas perfidiae, quam erga fratrem declaravit, poenas dedit: nam a proprio filio Isaacio rursus Imperio exutus vitaque privatus est, iuxta illud Suidae:

Si quis, quae fecit, patitur, iustissima lex est.

III. Bellum sacrum affectum, sed non perfectum.

Cum Henricus, mortuo Saladino Aegypti Sultano, magnas de recuperatione Asiae spes concepisset, hortatu Pontificis instituit expeditionem in Asiam, delectis ad eam rem sociis, quos eum instuctissimo exercitu praemisit, Conrado Episcopo Moguntino, Conrado Wurceburgico, (quo Cancellario usus est) Henrico Leone, Ludolpho Austriaco, Hermanno Landgravio Thuringiae, et aliis


page 945, image: s1017

quibusdam. Hi feliciter in Palaestinam appulerunt, ubi Saraceni Ioppen expugnarant, et ad viginti milia Christianorum occideerant; sed Saracenos iterum proelio vicerunt, Berythum, Sidonem et alias urbes ceperunt, et cetera oppida Christianorum firmiore praesidio instruxerunt, fuissentque perrecturi, nisi praematura mors Henrici inchoatum opus interrupisset. nam cum audissent, Henricum Imper. esse defunctum, et exercitui necessaria non mitterentur, dilapsi in Europam redierunt. Chron. Spangenb. Chron. Philippi. Blondus. Platina.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

H Enricus Imper. ex Germania in Siciliam reversus, dum classem cogit, et armat secuturos socios, Messanae in febrim arbentem ex veneni potu (quod propter adulteria coniugem propinasse ferunt: seu, ut alii volunt, ex venationis labore, incidit, et, cum fratri Philippo filium suum commendasset, infesto S. Michaelis diem suum obiit A. C. 1198, anno aetatis 32, Imperii 7. Sepultus est Panormi in templo maximo. Chronic. Spangenb. Chron. Philippi. Chronic. Hedion. Chronic. Saxon. Ursperg.

Recmemorabiles.

I. A. C. 1193 die 16 Febr. decessit domitor ille Orientis, ac nostrorum terror, SALADINUS Aegypti Sultanus, relictis novem filiis, quos omnes SAPHADINUS patruus, praeter unum, amicorum virtute tectum, libidine regnandi necavit. Meyer. Saladinus moriens, humanae conditionis ac miseriae memor, condito Testamento omnem funeris pompam abdicavit, iussitque tantum in lancea praeferri atri coloris obsoletam tunicam, praecinente ad populum sacrificulo huius sententiae carmen, quod a Bocario proditum est:

Vixi divitiis, regno, tumidusque tropaeis,
Sed pannum heu nigrum nil nisi morte tuli.

Fuit hic Saladinus auctor sectae mamalucorum, qui regnum Aegypti annos circiter ducentos tenuerunt. Sunt autem Mamaluci Syriaca lingua iidem, qui ministri seu stipendiarii. Hi ex Christianis fiebant mahometani, et quia ad belli ad belli administrationem praeter ceteros instructi erant, etiam Sultani ex iis eligebantur. Sunt autem victi et delcti a Selimo Turcarum Imperatore A. C. 1517.

II. A. C. 1195 ALBERTUS Marchio Misnensis, foedo morbo correptus, in casa rustica mortuus, et Cellae sepultus est, cum eodem anno Coenobium Cellae spoliasset.

III. Hoc anno Richardus Rex Angliae bis proelio cum Gallo congressus est, victoriamque reportavit. In ultimo proelio cepit Episcopum Belluacensem: pro qu Caelestinus Papa ad Regem scripsit, ut filius suus libere dimittatur. Rex exuit Episcope loricam et alia arma, misitque ea ad Pontificem, quaesitum, Anhaec filii sui tunica esset? Paris.

IV. Eodem anno nempe a Christo nato 1195 ABEN IOSEPHUS Rex de Maroch, assumptis Aphris, Numidis, Mauris, et aliis, cum 600000 hominum in Hispaniam transiit, camque caedibus et rapinis crudelissime vastavit: vicit etiam Alphonsum Regem Castellae, occisis quinquaginta milibus hominum, et Beticam omnem occupavit, quam Mauri usque ad CAROLIV avum Ferdinandum annis trecentis obtinuerunt. Zacuth. et alii.

XXIV IMPERATOR GERM. PHILIPPUS Dux Sueviae et Hetruriae.

I. ORTUS.

HIC PHILIPPUS fuit HENRICI VI Imper. germanus frater. Pater eius fuit FRIDERICUS BARBAROSSA; Mater BEATRIX: sicut ex praecedentibus patet.

II. PROGRESSUS.

I. ACTA OE CONOMICA.

Uxorem habuit IRENEM, filiam ALEXII Imp. Constantinopolitani, cum qua nuptias celebravit Augustae Vindelicorum anno C. 1197, et ex ea natae sunt ei filiae quatuor: 1. CUNIGUNDA, quam Wenceslao Ottocari Bohemiae Regis filio: 2. ETHISSA, quam Henrico Duci Brabanriae, postea ad regiam in Hispania dignitatem evecto, in uxorem dedit. 3. MARIA, Innocentii Papae ex fratre nepoti, Richardo Comiti Thusciae: et 4. BEATRIX Ottoni Saxonum Principi, qui post Philippum imperavit, elocata. Chron. Philip. Spangenb. Aventin. Castrutius l. 3. fol. 232.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperir occupatio.

HENRTGUS VI moriturus imperiim et filium suum Fridericum adhuc minorennem, h. c. quinque annorum puerum, fidei Philippi fratris commendavit. Hi fratres mutuo se invicem amore ac fide prosequebantur: ergo recte Henricus


page 946, image: s1018

Philippo fratri, quam potuit summam dignitatem contulit, (ipsum namque Duem Hetruriae et Thusciae fecit, et defuncto fratre Conrado, ei quoque Ducatum Sueviae concessit) et Philippus vicissim ius Maiestatis eius diligentissime tutatus est. Quae enim amicitia potest esse tam felix, quae imitetur fraternitatem, quae nihil aliud est, quam divisus spiritus? teste Quintil. declam. 321. Post mortem autem Henrici Imper. de successione magna contentio orta est. Nam

I. PHILIPPUS, statim atque iusta fratri persolvisset, eius cadavere Panormi in Sicilia sepulro: adducto secum testamento Henrici, et FRIDERICO nepote suo ex fratre, in Germaniam profectus est, atque Proceres Imperii suae promissionis admonuit, sibique interim, dum puer adolevisset, ut erat testamento dispositum, administrationem Imperii concederent: et iusta postulanti Principes Germaniae assensum praebuerunt. Deliberata haec et tractata sunt Haganoae, consilia gubernante Episcopo Argentinensi.

II. Pontifex Romanus Innocentius III. postquam hanc rem subolevisset, inveterato quodam odio et invidiae oestro percitus adversus Friderici familiam, (quod nempe velut meris ipsi circumdatis in Italia, restrinxerat immoderatam eius potentiam, et usurpata gubernatoris auctoritate molitiones iniustas ac tyrannicas represserat) missis in Germaniam legatis, omnia turbare coepit, vetuit Principibus, ne Philippum eligerent; illum apud eos falsis criminationibus inique et calumniosepraegravavit, seque Pontificiam dignitatem potius, vel cum clade et ruina Italiae in diserimen positurum, quam huic imperium concessurum, superbe interminatus est. Mori tyrannica Pontificis voce Principes aliqui, quod prospicerent, quo evasura res esser, si tyrannico illius postulato adversarentur, senrentias a Philippo inflexerunt in BERTOLDUM Zatingiae Ducem, Principem praedivitem, sed sordide avarum et flagitiosum; eumque die 1 Martii A. C 1198 Moguntiae Imperatorem declararunt. Philippus contra cos qui sibi studebant, (videlicet Saxoniae Ducem Bernhardum, Albertum Marchionem Misniae, Bohemiae Regem, et Ludovicum Bavarum) iussit convenire Mulhusii in Thuringia die 8 Martii, ubi etiam Imperator electus est, et Zaringensis cum se imparem fore Philippo si ad arma deventum esset, intelligeret, sua sponte imperium oblatum repudiavit, ad Philippum venit, eique fidelitatem iuravit, recte sentiens, cuncta mortalium incerta; quantoque plus honoris quis adeptus est, tanto magis in lubrico esse.

III. Postquam Pontisex Innocentius se delusem videret, impulit Coloniensem Archiepiscopum et Palatinum, ut transferrent imperium in Ottonem Henrici Leonis filium, cui coronam promiserat. Deinde Philippum, ut adhaerentes ab ipso distraheret, anathemate percussit, ut, quod Pontisex instituerat, facilius perficere posset. Defecerunt igitur ex consilio Pontificis plerique Principes a Philippo, Bohemus, Thuringus, et Argentinensis Episcopus, quo primo Philippi partes foverant, et Otto IV Imperator electus, et Aquisgrani ab Archiepiscopo Coloniensicoronatus est. Philippus contra Moguntiam venit, et coronatus ab Epi copo Tarentino: Moguntinus enim aberat in Palaestina. Bellum exinde ortum est atrocissimum, quod eum habuit finem, ut deserto Ottone a suis, Philippus regnum obtinuerit. Ursp. Crantz. l. 7. c. 24. Antoninus. Chron. Carion. Chronic. Spangenb. Dresserus.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

PHILIPPUS decem annis imperium summa cum laude ad ministravit, et pacata Germania imperium domi exornaturus legibus, ac iustitia; foris amplificaturus bellis externis fuisset, si vita suppeditasser. Fuit enim natura bonus, sapiens, moderatus, acer et magnanimus Princeps, non indignus tanto honore: quod ostendit in Italiae gubernatione, quam in metu et officio continuit, et in civilibus bellis, quorum asperitatem bonitate et lenitate sua moderatus est ac mitigavit, et accessit ad naturae dotes rerum multiplex usus atque exercitatio longa in militaribus negotiis et politicis. Nec sane Philippus dubitavit, vi amoris fraterni, gravissimum etiam Pontificis Romani odium pro conservando iure Maiestatis sustinere; satius existimans, quaevis rerum discrimina perpeti, quam incerta seu fluxa fide Imperii negotia agere. Chron. Philip. Sigon. l. 15. de regn. Ital.

II. ACTASAGATA. Bellum contra Ottonem, Henrici Leonis Ducis Saxoniae filium, eiusque Confoederatos.

Cum OTTO filius Henrici Leonis, Imperator a quibusdam Principibus Germaniae electus, et Philippus contra a Ponrifice esset excommunicatus; Philippus, nihil territus adversatione Ponrificis et defectione sociorum, ad arma seconvertit, et comparato exercitu multas civitates in superiori Germania occupavit, utque sibi fidelitatem iurarent, adegit. Tandem Hermanno Thuringiae Landgravio,


page 947, image: s1019

Ottocare Rege Bohemiae, et Henrico Palatino ad Rhenum, qui a partibus Ottonis stantes Philippum Erfurdiae obsederant, profligatis et in gratiam receptis, Ottone vero ad Coloniam fuso, controversia omnis diremata est; ac inter Philippum quidem et Pontificem sic convenit, ut Philippus nepoti Pontificis ex fratre Richardo filiam suam uxorem, dotisque loco Spoletanum Comitatum, cum Thuscia et Marchia Anconitana darer. Cum Ottone vero ita transactum, ut Philippus ci alteram siliam desponderet, Imperii fasces ipse retineret, quoad viveret; post mortem vero suam Otto imperaret.

Hoc bello, quod novennium fere duravit, Andernacum ad Mosellam direptum, Brunsviga, ubi sese Otto et Henricus continebant, obsidione pressa est: et fere capta fuisset, nisi ostentis deterritus Imper. inducias fecisset. Incendio etiam vastatae sunt helmstadium et Warberga, nec non Gostaria et Sommersburga direptae. Aventinus. Crantz. Ursp. Chron. Philip. Chron. Spangenb.

III. EGRESSUS.

Philippus Imp. motibus civilibus sedatis, et pace in Germania constituta, externos hostes aggredi constituit, ut Canutum Regem Daniae, qui Hamburgum et Lubecam ambas urbes imperiales in hisce motibus interceperat. Sed A. C. 1208, die 22 Iulii, cum in arce Bambergensi forte quiesceret in lectulo post venae sectionem, paucos tantum familiares admittens, OTTO Comes Palatinus de Witelsbach (cui olim Imperator filiam desponderat, sed, quod Otto samiliarem quendam Ducis Bavariae praeter causam occidisset, atque ita homicidii reus et perfidia notatus esset, ipsum repudiarat) familiariter ingressus cubile, serro in iugulum Imperatoris adacto, et cubiculario, frustra caput Domini protegente, suciato, vita eum privavit, atque sic optimus Imperator: cum annos decem imperasset, perfide occisus, diem clausit extremum. Corpus primus Bambergae sepultum, postea Spiram translatum est.

Et Otto parricida non multo post ab Henrico Palatino Philippi Marescalco interemptus facinoris sui praemium tulit. Ursp. Mon. Colon. Sigon. lib. 15. Chron. Philippi. Crusius tale Philippo Epitaphium concinnat:

Inclitus bic primi FRIDERICI natus humatur
Illustri Rex Romanus virtute Philippus.
Cuius Bambergae scelerata cade perempti
Corpus Spira tegit, mens aurea possidet astra.

XXV IMPER. GERM. OTTO IV, Dux Saxoniae.

CAPUT I. DE ORTV.

OTTO patre fuit natus HENRICO LEONE, Duce quondam Bavariae et Saxoniae; unde is gloriari solebat, totam regionem, quam late pateret inter Albim et Rhenum, suae ditioni esse tubiectam: postea vero Duce Brunsvicensi et Lunaeburgensi. MATRE Mechtilde, Henrici Regis Angliae filia, sorore Richardi, qui cum Friderico Barbarossa Imper. expeditionem sacram in Palaestinam susceperat.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXORES habuit duas: Primam MARIAM, Ducis Brabantiae filiam, quam ob consangninitatem repudiare coactus, ex ea nullam prolem suscepit. Alteram BEATRICEM filiam Philippi Imperatoris, cum qua A. C. 1212. nuptias celebravit Northusii, et illa quarta a nuptiis die morbo correpta, paulo post vivere desiit. Sepulta est Brunsvigae in remplo S. Blasii et Iohan. Baptistae, ac sepulchro eius aureis literis haec verba insculpta sunt: FILIA FORMOSA, IAM CINIS, ANTE ROSA. Chronic. Saxon. Chronic. Spangenb. Chrenic. Philippi. Crusius parte 2. fol. 573. Nullam etiam ex hac UXORE prolem suscepit, sed a)/teknos fuit.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Otto IV ex pacto, quod Philippus Imp. et Status imperii cum eo fecerant, in locum Philippi occisi, a Principibus Germaniae electus A. C. 1208, et Romae ab Innocentio III Pontif. Augustus salutatus et inauguratus est, mense Octobr. A. C. 1209. Trith. Onuphr.

II. Imperii administratio, in qua Acta eius Togata et Sagata breviter explicantur.

I. Otto Imper. postquam ad dignitatem imperialem esset evectus, ut in imperio pacem et tranquillitatem servaret, studuit, nec quicquam temere aut inconsulto fecit; sed adhibitis prudentissimis


page 948, image: s1020

viris Iureconsultis, a quibus iura regni diligenter inquir: iussit: Sigon. lib. 16. et quod de Republ. videbatur, consilium secutus est.

II. Anno Christi 1208 indixit Comitia Francofurti: ubi lex de eligendo Imperatore, ab Henrico sancita, antiquata, et nova sancita est his fere verbis: Imperatorem nullus hereditariam dignitatem sibi vindicato. Principes sex, sacri ordinis tres, Moguntinus, Trevirensis et Cloniensis: Profani totidem; Comes Palatinus Rheni, Dux Saxoniae (qui tum fuit Brun(vicenfis) et Marchio Brandeburgensis, eum eligunto. Hi si discordes fuerint, Bohemiae Regem cooptanto. Factum hoc decretum cum consensu Principum in praesentia Legatorum Papae, qui fuere Hugolinus Ostiensis, et LEO Sabinensis Cardinales. Constitution. Imp.

Hanc legem sequentibus temporibus observatam fuisse, testatur ALBERTUS Abbas Stadensis in suo Chronico, quod scripsit anno Christi 1256, quando sic incipit: Ex praetaxatione Principum et consensu Imperatorem eligunt Trevirensis, Moguntinus, et Coloniensis. Trevirensis enim, licet de Alemania non sit, ratione antiquitatis, eligit. Palatinus eligit, quia Dapifer est: Dux Saxoniae, quia Marschallus: marchio Brandeburgensis, quia Camerarius: Rex vero Bobemiae, quia Pincerna est, non eligit, quia non est Teutonicus.

III. Anno Christi 1209 Otto expeditionem exornavit in Italiam splendidam: et cum Romam venisset, Pontificem Innocentium III initio quidem et facilem expertus est in impetranda coronatione, et officiosum; sed mox eundem post coronationem habuit infensissimum, cum Otto ademptas Imperio provincias asserere rursus vellet. Pontifex enim tumultu subito in urbe excitato, Imperatorem in praesens vitae periculum coniecir: quo multa civium caede depulso, Imperator diffisus Pontificum molitionibus, se ex urbe in Italiam recepit, ibique ulturus ignominiam et caedem suorum, qui in seditione Romana interfecti, non solum quae ad Imperium pertinebant, occupavit, sed criam omnia, quae ad bellum Pontifici inferendum faciebant, collegit, arces Pontificis occupavit, et frumentum convexit. Papa per legatos eum dehortatus, sed nihil cum efficeret, eum excommunicavit. Quo nihil territus Otto, praeter Romandiolam, Thusciam ac marchiam Anconitanam, occupavit etiam Apuliam et Calabriam; quod eae regiones ad Imperium pertinuissent, et a Rogerio Rege Siciliae olim per vim occupatae fuissent. Misit etiam in Germaniam, qui Friderici Suevi Regis Siciliae Ducatum vastarent. Inde cogitavit proficisci in Galliam, quod Rex Galliae Normanniam occupasset: quae ramen esset Regis Angliae. Sed Papa iterum excommunicavit Ottonem, et formulam excommunicationis misit in Germaniam ad Sigefridum Episcopum Moguntinum, qui eam publicavit, et Principes, ut Imperium excommunicato abrogarent, impulit. Cui cum adversarentur Henricus Palatinus ad Rhenum, et Dux Brabantinus cum aliis quibusdam, novum bellum conflatum est; in quo pulsus Moguntinus confugit ad Hermannum Thuringiae Landgravium. His motibus Otto ex Italia retractus, conventum egit Noribergae in Paschate anno Christi 1212: ubi statibus Imperii exposuit causas dissensionis inter se et Papam, et se nihil commisisse, nisi quod Imperio utile et Germanis honorisicum esset: serioque Principes admonuit, ne paterentur Pontificem pro arbitrio suo Caesares de culmine Imperii deturbare, eosque suo exuere iure; innuens praecavendum imprimis esse, ne alienae cupiditatis arbitrio sacrum ius Imperii corrumperetur. Honesta haec fuit Ottonis oratio, cui cum non parerent Principes, se quasi servitio Pontifici obstrinxerunt. Nam praecipui et potentissimi Principes Germaniae, Rex Bohemiae, Bavarus, Saxoniae Dux, et alii, FRIDERICUM II, Henrici VI Imperatoris filium, e Sicilia evocatum, Francofurti ad Moenum coeuntes A. C. 1212, ex auctoritate Pontificis Regem designarunt. Munivit quidem se Otto foedere cum Iohanne Angliae Rege, Rainaldo Poloniae, et Ferdinando Flandriae Ducibus; sed contra eum Fridericus cum Gallorum Rege Philippo se coniunxit: inde orto praelio acerrimo inter Gallum et Ottonem ad pagum Bovinas A. C. 1214, Otto succubuit cum foederato Rege Angliae, et Philippus Rex Galliae insignem reportavit victoriam, multis occisis, et captis, quosinter fuere quatuor Comites, videlicet Flandriae, Poloniae, Hollandiae, et frater Regis Angliae. OTRO igitur a suis derelictus, et belli sumptibus exhaustus, destitit ab Imperio sponte, quarto postquam id suscepisset anno. Paris. Trithem. Chron. Saxon. Chron. Philipp. Chron. Spangenb. Vincen. lib. 30. cap. I. Chron. Belgic.

ACTA ECCLESI ASTICA.

Natae sunt hoc saeculo in Ecclesia plures ac diversae Monachorum familiae, veraepietatis, doctrinae Christianae, et disciplinarum ac liberalium artium pestes publicae, utpote Franciscani, Dominicani, Carmelitae, et Augustiniani. De quibus plura vide in lib. 4. Chron. Carion.


page 949, image: s1021

CAPUT III. DE EGRESSV.

CUm OTTO Imperio se abdicasset, privatam aliquamdiu vitam summo cum animi dolore Brunsvigae egit, et ibidem A. C. 1218. 5 Kalend. Maii, fluxu alvi dysenterico rebus humanis exemptus est. Ursperg. Meyer. Chron. Philipp. Vincent. Moriturus sui facti paenitentiam egit, ut eam describit Crantz. lib. 6. Saxon. cap. 36. quod humanis consiliis et viribus nimium tribuisset: proinde in folius gratiae divinae fiducia vitam cum morte commutavit; et recte. Nam qui abscondit scelera sua, non dirigetur: qui autem confessus fuerit, misericordiam consequetur. Prov. 15. v. 13.

Micyllus hosce de eo versus composuit:

Hic Papae instinctu cum regnum fraude pararet,
Saepe dedit turpem, non sine clade, fugam.
Mox verus Caesar, cum Sceptrum lege teneret,
Pro pretio diras retulit Ausonias.

XXVI IMPERATOR GERM. FRIDERICUS II, Rex Siciliae.

CAPUT I. DE ORTV.

>I PATER fuit HENRICUS VI Imp.

II. MATER dicta fuit CONSTANTIA, quae fuit filia Regis Siciliae. Ex hisce parentibus natus est Fridericus eius nominis secundus, Panormi in Sicilia anno C. 1193. septimo Kalend. Ianuarii.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*p*a*f*i/*a.

FRIDERICUS II, egregiis corporis animique dotibus praeditus fuit. Nam avo simillimus, animo fuit magno atque excelso, inque periculis intrepido, in utraque fortuna constans et moderatus, acer in proeliis ac providus, manu pariter et consilio promptus, munificus, a crudelitate alienissimus. Cum enim non desinerent Pontificii et vi manifesta et fraude atque insidiis vitam eius ac iugulum petere, repressit tamen indignationem, et vindictae cupiditatem, quantum potuit, victor devictis mitigavit. Ingenio praeterea tanto fuit, ut omnes sui saeculi homines sapientia et prudentia superarit; et Graecam, Latinam, Italicam, Gallicam et Saracenicam linguas, praeter Germanicam non solum intellexerit, sed etiam diserte locutus sit. Optimus ergo Princeps fuit, modo iniquitas temporum egregiis eius conatibus non obstitisset. Quandoquidem igitur conatus optimi Imperatoris a fortuna vacui cassique fuere, eius praeclarae virtuti ac gloriae rerum gestarum nihil detrahendum censemus: et nobis curae sit vera sapientia, quae vitam considerans varietati fortunae expositam, non sinit eos praesentibus bonis animos tollere, neque ullius suspicere felicitatem vicissitudini temporis opportunam.

II. ACTA OECONOMICA.

I. UXORES, et LIBERI ex iis suscepti.

FRIDERICUS uxores habuit sex.

Prima dicta fuit CONSTANTIA, Arragoniae Regina: e va natus est HENRICUS SENIOR, quem pater decem annorum puerum Sueviae Ducem et Regem Romanorum fecit: sed cum is pietatem patri debitam non agnosceret, ipsoque absente Imperium affectaret, nec quidem semel impetrata errati venia a proposito malo, Pontisicis artibus incitatus, desisteret, de sententia procerum Germaniae ad perpetuos carceres est damnatus, et Marturanum Calabriae oppidum deductus, in carcere misere vitam finiit.

Altera fuit IOLE, sive IOLANTA, filia unica Regis Hierosolymitani Iohannis de Bregna, quae dotis loco Friderico et eius posteris, Regibus Siciliae et Neapolitanae, titulum Regis Hierusalem attulit. Ex hac natus CONRADUS A. C. 1228. et mater in partu mortua est.

Tertia, AGNES, Marchionis Meraniae Ottonis filia, quam repudiatam ab Imperatore duxit Ulricus Carinthiae Dux.

Quarta RUTINA, filia Ottonis Comitis Bavariti in Wolfershausen.

Quinta ISABELLA, filia Ludovici Bavariti, caesi in Kelheim. Ex hac nata ei filia AGNES, sive, ut alii volunt, MARGARETA, nupta Alberto Landgravio Thuringiae: qui ex ea duos sustulit filios FRIDERICUM avo o(mw/numon. Marchionem Misniae, et DIETMANNUM. Postea tamen nihilominus Landgravius coepit amare aliam, et non solum factus est adulter, sed etiam insidiatus est vitae Coniugis suae, Imperatoris filiae. Itaque paciscitur cum illo mulione, qui quottidie vehebat aquam in arcem Isenacensem, ut eam interficeret. Ille


page 950, image: s1022

promisit quidem hac in re suam operam Landgravio, interim custodi ac consiliario Dominae rem omnem detexit, simulque excusavit suam promissionem, dicens: si negassem, interfecisset me; nunc vos cogitate, quid vobis sit faciendum. Ibi Praefectus Praetorio consuluit, ut aufugeret Domina. Illa igitur clam se per funem demisit ex fenestra non admodum alta in subiectum scopulum, unde occulte aufugere posset. Delata in Francofurdium, ibi in Monasterio Virginum in luctu et precatione vitam agens, post paucos annos mortua est. Illa nocte autem, cum esset discessura, assedit ad lectulos filiorum Friderici et Dietmanni, calamitatem suam deplorans, tandemque iis valedictura, Fridericum natu maiorem, lacrimis et eiulatu materni doloris magnitudinem ostendens, complexa est, saepe figens oscula in genis et in pectore filii. Postremo mirabili animi motu dentibus momordit genam filii, ita ut puer alta voce clamaret. Ibi praefectus, Quid facis, inquit? putans matrem interfecturam esse infantem prae dolore. Ah, respondit mater, putas me adeo ferream, ut a pulcherrimis et carissimis filiis sine ingenti dolore in exilium abire possim? Nullum vitae periculum est meo filio ex hoc vulnere, sed ipsi notam mei summi doloris impressi, ut in omni vita memor sit et mei erga ipsum amoris, et calamitatis meae. Filii isti cum adolevissent, pater eos per seditionem ex Misnia eicere voluit: sed patrem filii mutata fortuna expulerunt. Sic expulsus Erphordiam pervenit, ubi in summa miseria et paupertate mortuus est. Philip. Melanch. Tom. 3. Declam.

Sexta fuit MECHTILDIS, (quam nonnulli ISABELLAM nominant) filia IOHANNIS Regis Angliae, cum qua A. C. 1235. Wormatiae magna sollennitate nuptias celebravit: exque ea suscepit filium Henricum Iuniorem, cui pater testamento Siciliam decreverat, si pervenisset ad iustam aetatem: et gnatam Constantiam, coniugem Ludovici Landgravii Hassiae.

II. Concubinae.

FRIDERICUS quoque multas habuit concubinas, inter quas fuit BLANCA Marchionissa Montisferrati. Ex qua tres sustulit filios. I. MANFREDUM Tarenti principem, qui patrem plurimosque fratres veneno sustulit; uti infra dicemus. II. HEINSIUM Sardiniae Regem, qui dum Mutinensibus auxilium ferret, a Bononiensibus cum multis aliis captus, quorum 300 suspendio necati fuerunt, ipse captivitate liberari non potuit, quicquid etiam vel ipse, vel parens offerret: regio tamen more habitus fuit, et cum detentus fuisset annis 22. mens. 9. diebus 16. mortuus est. III. FRIDERICUM Antiochiae Principem. Chron. Carion. Chron. Funccii. Chron. Spangenb. Cent. 13. fol. 1325. Cuspinian. Pantaleon. Sigon. lib. 17.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

I. Cum OTTO IV Imper. apud Pontificem Romanum in odium incurrisset, eo quod pontificias ditiones invasisset, et ad totius Italiae imperium aspirasset, Papa Innocentius III Principes Germaniae in citavit per Moguntinum, qui praecipuus in Germania administer tyrannidis pontificiae et decretorum iniustorum exsequutor fuit, ut reiecto Ottone FRIDERICUM Regem Siciliae ad imperium accerserent, cui puero ante Philippum et Ottonem ad preces patris Henrici VI Imp. imperium desponderant et confirmarant. Fridericus ergo evocatus ad Imperium ex Sicilia, quamquam repugnantibus uxore, et Siculi regni proceribus, tamen assensus est, et Legatos, qui missi erant, ut ipsum adducerent, secutus per Tridentinam vallem et Rheticas alpes, pervenit in Germaniam A. C. 1212. Ibi a suis exceptus et iustis copiis instructus, mox recepto Brisaco, et Haganoa expugnata, Moguntiae comitia egit, ubi iuramentum fidelitatis ipsi multi dederunt. Inde Ottone procul in Saxoniam pulso, omnem ad Rhenum Germaniam magna celeritate occupavit, cumque Aquisgrani coronatus esset, quo minus metueret, munivit sese foedere et societate vicini Regis Franciae Philippi. Etsi autem OTTO paulo post Belgicum aggressus est, et Aquisgranum obsidione cinxit, tamen cum Francicis armis esset depulsus, et a Principibus Germaniae desertus, rerumque difficultate victus, imperio sese abdicavit, et reliquum vitae tempus privatus transegit: ficuti in eius historia dictum.

II. A. C. 1220. FRIDERICUS in Italiam proficisci constituit, ut insignia Imperii acciperet, praemisso legato Conrado Episcopo Spirensi Cancellario suo, qui fide iurisiurandi omnes civitates et populos Italiae obstringeret, viamque sibi ad summum dignitatis fastigium praepararet. Et ut famam clementiae et benignitatis assequi et conservare posset, et ipse multis privilegia dedit et confirmavit, et Legato suo idem faciendi potestatem liberam concessit. Mox ergo legatum suum subsecutus promptissimis omnium studiis ac officiis in Italia susceptus est. Sed Mediolanenses, acceptae ab avo eius Friderico Barbarossa iniuriae memores, postulationi Friderici de corona sibi conferenda locum dare noluerunt. Fridericus hanc sibi factam


page 951, image: s1023

iniuriam dissimulatione prudenti pertulit, et recta Romam profectus insignia Imperii 10 Calend. Decembris de manu Honorii Pontificis sumpsit. Sed cum conditiones hasce, ut omnes nempe provincias Ecclesiae Romanae, quocumque etiam titulo eas accepisset, reliuqueret, et deinde ut ad terminum sibi a Pontifice praefigendum expeditionem sacram susciperet, quasi contrarias Maiestati Imperatoriae accipere nollet. odium Pontificis sibi conciliavit maximum: Unde a tribus Pontificibus ex omni parte adeo coangustatus est, ut, qui singulari ingenii excellentia et animi ac corporis robore, nec non literarum scientia praestabat, nihil tamen rerum, praeterquam quod factis cum Sultano induciis tranquillitatem Asiaticis peperit, et tumultus Lombardiae sustulit, gerere potuit. Ursp. Chronicon Carion. Trith. Sigon. lib. 17. de reg. Ital. Grantz. 7. Vandal. cap. 20.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. FRIDERICUS fuit Imperator sapiens, fortis, felix, et ut pacem et concordiam in Imperio conservaret summopere studuit, multaque sapienter constituit, cum de usibus feudorum, tum alia, quae undecim capitibus dissecta, ac Codici Iustiniani sunt inserta. Et inter alia exstat egregia constitutio inserta usibus feudorum. De Statutis et consuetud. contra libertatem Eccles. quae conspicitur etiam in Codice Iustiniani sub tit. quae res pignor. obligar. poss. cuius haec sunt verba: Agri cultores et circa rusticitatem occupati, dum villis insident, et agros colunt, securi sint, quacumque parte terrarum, ita ut nullus inveniatur tam audax, qui personas vel boves, agrorum iustrumenta, aut si quid aliud sit, quod ad operam rusticalem pertinet, invadere, capere aut violenter auferre praesumat. Si quis autem huiusmodi statutum ausu temerario violare Praesumpserit: in quadruplum ablata restituat, infamiam ipso iure incurrat, imperiali animadversione nihilominus puniendus, etc. Pantaleon. Gaguinus. Aventin. lib. 7.

II. Fridericus Imperator fuit literarum linguarumque complurium gnarus. Idcirco etiam Viros doctos in honore et pretio habuit, cum iis libenter conversatus est, deque eorum consiliis atque sententiis instituit, administravit, et in controversiis pronuntiavit in tempore pacis pleraque. Chron. Carion.

III. Fridericus multis regionibus et civitatibus magnifica privilegia concessit, eaque bulla aurea consirmavit, quarum duae in archivo inclitae Rei publ. Lubecensis adhuc asservantur: una ille avi sui Friderici 1. cognomento Barbarossae privilegia, ubi Lubecae A. C. 1188. concessa, confirmat: altera eam liberam Imperii Urbem pronuntiat, et novis insuper beneficiis cumulat. In harum antica parte visitur effigies Imperatoris in solio sedentis et tenentis dextra sceptrum, sinistra globum cruciferum, cum hac inscriptione: FRIDERICUS DEI GRATIA ROMANORUM IMP. SEMPER AUGUSTUS, REX IERUS ALEM ET SICILIAE. In parte postica castrum turtitum, cum hac inscriptione: ROMA CAPUT MUNDI REGIT ORBIS FRENA ROTUNDI.

IV. A. C. 1237. Fridericus Spirae Nemetum Comitia habuit, ubi conventus annuos, qui Moguntiae antea habiti, Francofurti ad Moenum instituit: qui conventus postea Missa S. Bartholomaei vocatus est, atque ita nundinae propter conventum institutae. Constitut. Imp.

V. A. C. 1245. Fridericus Ducibus Austriae regiam dignitatem tribuit, atque ob id titulum Archiducum sibi sumpserunt. Cuspin.

VI. Cum Fridericus Imper. A. C. 1247. urbem Parmam, quam Papa ipsi eripuerat, obsidione cinxisset, et in obsidione pecunia destitueretur, de corio monetam fiuxit, quam postea aureis singulis, sive ducatis redemit.

VII. Cum Fridericus multiplici a Papa iniuria afficeretur, convocatis Principibus Germaniae iniurias Pontificis exposuit, conatus eius in evertendo Imperio Romano, et in se transferendo, demonstravit, et ex ipsorum consilio filium suum Henricum puerum 9 annorum Imperatorem Aquisgrani anno Christi 1222. die 8 Maii coronavit: qui cum patre novem annis in Germania imperavit, sed tandem eidem rebellavit. Cum enim Fridericus in Italia bellum gereret, Henricus Bavariam invasit, et Ducem cum tota Bavaria in deditionem accepit. Hac victoria elatus, patri rebellare incepit, socios sibi quoscumque adscivit; nec paucos invenit, qui fidem et auxilium ad hanc rem pollicebantur. Et cum sensisset Marchionem Badensem id patri in Italia renuntiasse, bellum Marchioni intulit: nullo tamen cum suo emolumento. Inde metuens sibi a patre, soedus inivit cum civitatibus in Alsatia, et obsides accepit: sed praesente patre oblitus belli, culpam deprecatus est. Cum vero nihilominus quasdam munitiones sibi contra patris voluntatem retinere vellet, ab eo in Siciliam missus, ibique quinquennium post mortuus est. Annall. Suev. Trith.


page 952, image: s1024

II. ACTA SAGATA.

I. Bella interna.

Cravissima omnium fuerunt bella, quibus impulsu Romanorum Pontificum Fridericus implicirus fuit. Longae sunt ambages, iniuriae vero acerbissimae: imquit Dresserus.

Acta Friderici Imper. cum Pontifice Romano Honorio.

I. A. C. 1220. Fridericus, rebus patriae pacatis, in Italiam profectus est, ut a Pontifice Imperator declararetur; et ab Honorio Romae Imperialem coronam accepit: ut igitur coronationis beneficium Imperator remuneraret, Fuldensem Comitatum Ecclesiae Romanae perpetuo iure possidendum contulit et donavit: haec pax tamen inter Imperatorem et Pontificem diuturna non fuit. Nam proceres aliquot et Episcopos Papa instigavit, ut deferta ac prodita fide erga Imperatorem invaderent, quae et Imperii erant, et hereditaria Friderici, atque ex his quaedam occuparent, alia depraedarentur et vastarent. Irritatus igitur iniuria perfidiosa suorum Imperator, ad arma se contulit, prospereque debellatis hostibus, Episcopos sacro ordine motos deiecit episcopatibus, aliis in locum eorum suo consilio surrogatis. Ceteros, qui elapsi confugerant ad Pontificem seditionis auctorem, exutos dignitate bonisque, condemnavit ad perpetua exilia, inter quos duo Comites Thusciae fuere. Hos cum in integrum restitui Pontifex postulasset, Imperator vero generosa et gravi oratione recussasset, illum excommunicavit, quod esset hostis Ecclesiae, et discipulus Mahometi: quo exciti in Sicilia Saraceni concurrerunt ad arma, Imperium excommunicati Regis abiecturi. Relicta ergo Italia, in Siciliam Fridericus traiecit, ac seditione repressa mox in Germaniam se recepit: ubi cum consensu Procerum filium Henricum Imperii consortem fecisset, rursus cum exercitu in Italiam contra Pontificem profectus est. Sed tum Iohannes de Bregna Rex Hierosoly mitanus in Italiam venit, et expositis publicis Palaestinae malis, dissidia haec inter Imperatorem et Pontificem paulisper sedavit: cuius filiam Iolen Fridericus in uxorem duxit, eique titulus Regis Hierusalem dotis loco attributus, (a quo tempore Reges Siciliae et Apuliae titulum eius regni habuerunt) et conventum est, ut peractis nuptiis Fridericus expeditionem sacram susciperet: quod etiam factum est, uti infra dicemus. Sed enim haec nova affinitas attulit quidem Imperatori titulum Regis Hierusalem, verum postea tandem exitio fuit. Nam eventus docuit, quam inimica fuerit magnis consiliis benevolentiae Pontificis simulatio, qui postea Iohannem de Bregna adversus Imperatorem concitavit, et dum aliis intentus esset artibus, quibus eum exagitare posset, animam exspiravit. Ursp. Trith. Annal. Suev. Chron, Carion.

Acta Friderici cum Papa Gregorio IX.

II. Honorio Pontifice exstincto, ei successit GREGORIUS IX. Hugolinus antea dictus. Hic nullo odio adversus Imperatorem, nullo machinationis genere inferior fuit antecessoribus suis. Nam praeter adiumenta vesanae ambitionis et nefandae malitiae, nomen etiam ad Pontificatum attulit fatale Ecclesiae et Imperio Romano: a Gregoriis enim (quinto excepto) illata sunt praecipua et Ecclesiae Christi et Imperio detrimenta, inde usque a Gregorio Magno. Quam primum enim Gregorius IX ad papalem dignitatem A. C. 1227. evectus est, Fridericum Imp. accusare coepit, quod voto suo de expeditione in terram sanctam non satisfaceret: eamque ob causam eum nec auditum, nec convictum anathematis sulmine percussit. Quamquam ergo expeditionem sacram Fridericus suscepit, nihilo tamen magis gratiam Pontificis invenire potuit. Nam Pontifex iussit militibus, ut Imperatorem desererent, deditque ad Sultanum literas, ne Friderico terram sanctam redderet. His ergo rebus impeditus, Fridericus inducias cum Sultano fecit, et cum Pontifice in gratiam redire constituit. Cum igitur ex Palaestina rediisset, auxilio Ducis Spoletani et aliorum, socerum suum Iohannem de Bregna ab Honorio et Gregorio IX Pontificibus ad bellum suscipiendum incitatum, vicit, et spatio quindecim dierum omnia recuperavit. Inde quosdam Principes ex Germania evocavit, iisdem Papae perfidiam demonstraturus, et eosdem depace inter se et Pontificem consulturus. Sed qui se interposuerunt, Germaniae Episcopi et Principes, Leopoldus Austriae, Otto Meraniae, Bernhardus Carinthiae Duces, integri anni sollicita tractatione ac pene supplici deprecatione in iustissima causa pertinacem superbiam Pontificis vincere non potuerunt. Cessit tamen tandem ille, mulctae loco indictis centum viginti milibus unciarum auri, quibus diras Imperator redemit, seque anathemate exsolvit, rem conficientibus Hermanno ordinis Teutonici Magistro, et Archiepiscopo Messanensi, anno Christi 1230. mense Augusto. Verum haec pactio aurofacta, non pax nec libertas, sed


page 953, image: s1025

servitutis pactio fuit. Postquam enim iure Maiestatis cedere nollet Fridericus, firmam Pontificis gratiam adipisci vel retinere non potuit. Nam Papa civitates Lombardiae iam antea rebelles compulit, ut arctissimo foedere inter se facto armis Fridericum persequerentur. Quippe turbato Rei publicae statu et suam auctoritatem tueri sese, et in occupando regno Neapolitano voti compotem futurum speravit: nec eum opinio fefellit: tandem ergo res in nervum prorupit.

Fridericus enim, cum se plane contemni ludibrioque haberi, et aut pereundum sibi, aut seditiosam conspirationem Italiae, cuius auctor erat Pontifex, reprimendam esse videret, ex dolore iusto diuque dissimulato ac presso, in iram ingentem tandem excanduit, ut sunt in heroicis naturis iracundiae tardae initio ac lentae, sed acres et vehementes, si nimium provocatae, serio sese impetu commoverint. Quare commendatis copiis Italicis filio Heinsio, quem, praeterito Manfredo filio notho suo, regem Sardiniae fecerat, et assumptis Germanis, quorum proceribus filium Conradum, ut sibi successor esset, commendarat, quanta vi potuit Italiam ingressus, infesta adversaque omnia oppressit, evertit, disiecit, obtrivit pene citius quam advolare sit animadversus. Urbes Longobardiae, Aemyliae, Hetruriae, Umbriae, plerasque, partim deditione spontanea cepit, enixe rem adiuvantibus proceribus nobilitatis Italicae, peculiari erga Imperatorem affectione et studio, odioque superbae tyrannidis Pontificum, partim viexpugnavit, ac direptionibus et incendiis deformavit.

Ob hosce felices successus et crebras victorias Papa rursus Imperatorem excommunicavit: Imperator vero sescripto excusavit: scripsit etiam ad cives Romanos et Cardinales. Episcopi Germaniae huic excommunicationi contradixerunt, et HELIAS, quidam Monachus ordinis Minorum, Imperatorem editis libris defendit contra Papam. Imperator, mensibus aliquot peractis, recta Romam contra Pontificem cum exercitu profectus: unde ingens trepidatio Romae orta. Papa in angustias redactus, crucem contra Fridericum praedicari iussit, et omnibus sese Romano Imperatori opponentibus promisit liberationem ex purgatorio et vitam aeternam. atque ita non exiguum collegit exercitum. Sed Fridericus hunc sacratum exercitum vicit, et orco mactavit.

Anno sequenti Imperator, cum Ravennam se recepisset, et Senenses etiam ad deditionem coegisset, iterum exercitum contra Romanos duxit. Papa processionibus institutis, in quibus nxdus pedibus capita Petri et Pauli circumgestavit, copias suas Friderico immisit, quae tamen turpiter susae sunt. Inde Papa in angustias redactus, et a plerisque Cardinalibus desertus, inducias fecit cum Imperatore usque ad Concilium generale. Sed cum paulo post videret, magnam pecuniae summam, quae ex iis collecta erat, qui cruce signati contra Saracenos abire noluerant, a suis legatis afferri, ruptis induciis bellum continuavit, et Concilium convocavit; sed eos Episcopos, qui publici hostes erant Imperatoris. Ideo Imperator omnibus interdixit, ne ad Concilium hoc venirent, cum Faventiam obsideret: quam (postquam obsidionem integrum annum continuasset) tandem deditione cepit A. C. 1241. Septem exercitibus se tum Imperator defendit: uno, cui ipse praefuit; secundo navali ad Genuam; tertio terrestri: quartum in Germania contra Tartaros, Duce filio, collegerat: quintum apud Tervisium in Italia habebat: sextum in Marchia Anconae et Spoleti: septimum in Palaestina.

Cum vero iam Episcopi Romam ad Concilium properarent, Imperator edixit, se salvum conductum iis daturum, si terra Romam proficisci vellent; si vero mari pergerent, se eos pro hostibus habiturum. Sed Episcopi hi pararunt classem viginti sex navium, cum Imperator tantum viginti et unam naves haberet. Imperatoris itaque filius iis occurrit, et Praelatos vicit, captis viginti navibus, et tribus submersis. Praelatos hosce captos Imperator nequaquam Pontifici Gregorio IX restituere voluit, sed potius eius urbes invasit cepitque: quae res tantum dolorem Papae attulit, ut ex animi agritudine moreretur. Chron. Philipp. Spangenb. Ursp. Annal. Suev. Paris. Onuph. et alii.

Acta Friderici vum Papa Innocentio IV.

III. Defuncto Gregorio Papa, ei successit Gaufridus, qui Caelestinus IV appellari voluit. Hic neque boni, neque mali quid Friderico facere potuit, quia tantum dies XVIII sedit: illo mortuo, vacavit sedes Papalis menses 21, quia ex Cardinalibus quidam captivi ab Imperatore detinebantur: quibus dimissis, Cardinales convenerunt, et Innocentium IV patria Genuensem, prius Inibaldum appellatum, summum Pontificem crearunt. Hic ante Pontificatum amicissimus Friderico fuit; sed quam primum Papa electus, acerrimus eius hostis factus est. Gratulantibus igitur amicis, quod Pontifice usurus esset, cum quo diuturna consuetudo ipsi fuisset, tristius responsum dedit: Dolendum potius sibi quam laetandum, amico Cardinali cum inimico Pontifice commutato. Et Ubertus Folieta Imperatorem de


page 954, image: s1026

Innocentio Papa hisce verbis conquerentem introducit: Innocentium ante Pontificatum adeptum, in familiari consuetudine, latrunculis mecum ludentem, ad eam necessitatem semper adigebam, ut aut illius regem captivum facerem, aut reginam adimerem; nunc eodem Pontifice ad eandem ludi fortunam a me adacto, Genuenses ex transverso venientes, abaco everso, spes meas frustrati sunt.

Nam Innocentius Papa sententiam excommunicationis in Imperatorem a Gregorio latam confirmavit, et institutam ab eodem adversus Fridericum telam seditionsarum molitionum tam praeclare pertexuit et absolvit, ut quaeri opus non sit, quo illum impietatis, crudelitatis, fraudis, perfidiae genere, sed quo semet ipsum superarit. Quare Imperator A. C. 1244 legatos misit ad Papam de reconciliatione: sed is clam fugit Genuam, quasi ab Imperatore pelleretur, ut ita odium conciliaret Friderico: et cum aliquot mensibus Genuae desedisset, evocavit Cardinales, et cum iisdem abiit in Gallias: quo cum venisset, Lugduni generale Concilium congregavit, in quo Imperatorem, confictis criminibus, absentem accusavit, excommunicavit, Imperio indignum iudicavit et abdicavit: Principes ab homagio absolvit, utque alium eius loco eligerent, hortatus est. Deinde effecit, ut Principes Henricum Thuringiae Landgravium Regem Romanorum designarent. Sed contra eum Conradus Caesaris filius exercitum duxit, copiasque illius fudit. Ex quo contemni Henricus a plerisque coepit, et Pontificis Rex appellatus est. Hoc exstincto anno 1247 Pontificis iussu electu est contra Fridericum Wilhelmus Hollandiae Comes, qui annis novem regnavit.

FRIDERICUS Imperat. a Pontifice depositus statim Italiam invasit, et Mediolanenses graviter afflixit; Papam etiam in eas angustias redegit, ut paeniteret cum excommunicationis. Exortae sunt hinc gravissimae dissensiones in Italia. Siquidem factio fatali quadam calamitate recruduit GIBEL LINORUM et GUELFORUM: Illi Imperatoris; hi Pontificis partes sequebantur, et per multos continuos annos Italiam universam misere afflixerunt, et internecino odio ac bello multae amplissimae civitates Italiae funditus perierunt.

Constituerat deinde Imperator Fridericus cum exercitu Lugdunum abire, et iam ad Taurinates usque accesserat: sed cum de furiosis Innocentii atque implacabilibus molitionibus, denique clandestina ac perfidiosa Sanseverinorum Principum ac nonnullorum aliorum ex Pontificis instinctu in necem suam conspiratione, et de crudeli caede ab exulibus Parmensibus Welphis in Gibellinos ipsi addictos patrata, atque urbe recepta, cognovisset, mutato consilio, rediit in Italiam, atque accersitis ex Apulia et Calabria recentibus copiis sexaginta millium Parmam obsidione cinxit anno Christi 1247 die 2 Augusti. Atque ut maiori commoditate in coepta obsidione persistere posset, brevi temporis spatio ex adverso aliam ligneam urbem condidit, quam Victoriam appellavit, templum quoque sub S. Victoris titulo in ea construxit: nummum etiam nota eiusdem Divi percussum Victoriatum nuncupavit. Sultanorum Orientis simul Africaeque Regum socius amicusque, missis ad se Elephantis ac omni genere ferarum, quae florente re Romana, et iura Orbi terrarum dante notae fuerant, sed tunc inusitatae erant oculis hominum, spectacula edidit, muneraque antiquitati comparanda. Ludos fecit, produxit homines inauditis linguis loquentes, gentibusque ignotis, ac novo habitu: Caesarum autem veterum magnificentiam et splendorem, sed alieno tempore, aequare conatus, ad penuriam pecuniae recidit. Victoriatos, qui antea aurei cudebantur, iam scorteos facere coepit, cum perparva eius argentea effigie, proposito edicto, ut hi nummo aureo censerentur, fiscum suum tantidem illos aestimaturum accepturumque. Sed et mox ferro victus est. Cum enim aliquando ex morbo, quo compluribus diebus laboraverat, paulisper convalescens, ut falconibus et aucupiis se recrearet, quinquaginta comitatus Equitibus, Victoria sua exivisset, quod factum die 18 Februarii A. C. 1248, et reliquus exercitus, cum ob absentiam Imperatoris, tum nimia confidentia hostiumque contemptu, licentiosius ageret: Parmenses, occasione arrepta, cum quibus licuit viribus egressi Victoriam aggressi sunt, et frustra atque in vanum resistentibus Caesareanis, cum nec reversus subito Fridericus opem ferre posset, dirutis atque destructis munitionibus ac vallis expugnarunt, adeoque Victoriam vicerunt, Imperatoris domum, omniaque pretiosa ornamenta obtinuerunt, urbem ad extremum incenderunt, repleverunt fossas, et in editum quendam atque conspicuum locus hos versus affixerunt:

Per te, Rex alme, cessit Victoria Parmae.
Antiphrasi dicta cessit Victoria victa.

Cumque in eadem expugnatione Carrucae Cremonensium potentes facti essent, in contemptum asinis per urbem trahendam curarunt, appositis his versibus:

Carroccii flet damna sui miseranda Cremona:
Imperii, Friderice, tui fugis absque corona.

Haec clades etsi gravis fuit, tamen non ita languefecit Imperatorem, ut se Pontifici subiceret: sed reparatis copiis, ipse ex una parte obsessos ad deditionem compulit, ex altera parte, duce Heinsio


page 955, image: s1027

filio, oppugnavit Bononiam. Umbria enim et tota fere Hetruria Imperatoris partes sequebantur. Sed tandem Imperator non solum ab ipsis amicis desertus, et insidiae ipsi structae sunt; sed ab ipsa etiam fortuna, quae hactenus ei faverat, destitutus est. Multis sane et magnis in Rem publ. cuius bono natus fuit, meritis Fridericus devinctum sibi habuit Petrum de Vinea Aplum, virum singulari eruditione et prudentia, cuius opera in scribendis epistolis utebatur. Sed et eum, instigatione Pontificis, ambitio et superstitio, quae magnus est animi morbus, corrupit. Imperator gravi morbo detentus, hortatu Petri salutare se poculum hausturum dixit. Verum de occultae fraudis consilio ab amicis admonitus, Petro et Medico cum poculo advenientibus subiecit: Amici, consido in vobis, quare cavete, quaeso, ne mihi venenum pro medicamento susficiatis. Cui Petrus, ô Domine, inquit, saepius hic medicus salutarem vobis praebuit potionem, cur hoc demum tempore formidatis? Ille vero medico poculum porrigenti, acribus in eum intentis oculis, dixit: Propina mihi. Tum medicus, qui Petri impulsu vere venenum diluerat, metu exanimatus, lapsum lubrica pedis offensione simulavit, ac poculum maiori ex parte profudit. Quare statim a custodibus Friderici una cum Petro ipso correptus est. Fridericus deinde, reliquum quod erat in poculo, quibusdam morte damnatis praeberi iussit: quo epoto, repente exstincti sunt. Quare dolo detecto Medicum suspendi, et Petro oculos erui iussit.

Cum autem Fridericus omnia sua secreta nihilominus cum Petro, qui eorum explicatam notionem habebat, communicaret; et conquirendae pecuniae disquireret rationem: consilium ab hoste et vitae suae insidiatore postulavit sibi dari. Is ergo simulatione amoris insidiose animum eius tractavit, consuluitque, vires Ecclesiae suismet opibus conterendas, et conflanda esse ad usum belli omnia Ecclesiae ornamenta, vasa aurea et argentea. Paruit consilio eius Fridericus, cuius iam ante perfidiam expertus fuerat, infeliciter plane, et spoliis templorum sibi comparavit copias. Tum Petrus voti composfactus, Imperator, inquit, iniuriam mihi abs te iniuste illatam satis ultus sum; tu tibi hominum odia comparasti, ego tibi DEUM ex sacrilegio addidi inimicum. Sic callido ille commento doloris sui vindictam sumpsit, ut publico omnium odio Imperator laborare coeperit, quod ad perniciem praeceps est, ad utilitatem suae defensionis incautum.

Cognita porro fraude consilii Fridericus, et comperta suo magno malo proverbii veritate; Ab inimico dicta, ne unquam amica duxeris. Petrum Pisanis eius inimicis necandum tradere voluit: sed Petrus certior de ea re factus caput ad columnam, ad quam alligatus erat, tanto annixu illisit, ut ipsum cerebrum excusserit. Qua re cognita, Fridericus uberrime flere coepit ac dicere: Vae mihi, contra quem saevire coactus sum; Petrus, dimidium animae meae, capitales mihi insidias comparavit: in quo imposterum confidam? in quo quiescam?

Tentavit deinde multa quidem Fridericus, sed varias (ut diximus) vices fortunae expertus est, et ab amicis desertus, relictis rebus Italiae, se in Siciliam contulit, ibique diem suum clausit extremum, sicut in capite 3 dicemus. Onuphr. Paris. Chron. Leodiens. Chron. Philipp. Chron. Spangend. Trith. Annal. Suev. Crantz. Sigon. lib. 18. de regn. Ital. et alii.

II. Bella externa.

Extra Imperium FRIDERICUS Imp. bella gessit cum Saracenis, ac quidem A. C. 1227 (quo anno ex universa Europa expeditio in Palaestinam suscepta est, et quidem ex sola Anglia ad 60 milia hominum praeter mulieres itineri se commiserunt ducibus duobus Episcopis) copias suas Brundusii convenire iussit. Quo cum ipse venire propter valetudinis infirmitatem praefinito tempore non posset, in Apulia commoratus exercitus eius, detrimenti multum a lue pestilentiae accepir. Tandem vero iter ingressus, subito, omissa expeditione revertitur. At sequente anno gradu pleno in Palaestinam cum exercitu perrexit, et die 7 Septembris, A. C. 1228, Ptolemaidem venit, ubi cum exercitum ordinasset, Ioppen munivit. Interim Papa Gregorius exercitum misit in Apuliam, et terras Imperatoris sibi subiecit, misitque literas ad omnes in Palaestina, ut Imperatorem desererent, et ne quis cum illo communicaret. Portus etiam maris omnes ita munivit, ne nuntius ex Palaestina de rebus gestis Friderici in Europam venire posset, imo ut Imperatorem, si forte rediret, caperet et in vinculis haberet: Scripsit etiam ad Sultanum, ne Friderico quicquam crederet, aut aliquid ipso concederet. Hasce literas Sultanus ipse ad Fridericum misit. Legatum praeterea Papa in Germaniam ablegavit, qui nuntiaret obitum Imp. et Ottonem Ducem Lunaeburgensem ad Imperium invitaret; sed legatus hic Cardinalis nullibi in Germania benigne auditus fuit. Hisce multifariis Papae insidiis co tempore nihil Imperator impeditus fuit, sed felicem in Palaestina progressum habuit, et cum iam immineret Hierosolymis, ac Sultanus domestico bello esset occupatus, sponte obtulit Friderico regnum Hierosolymitanum totum, crucem, et


page 956, image: s1028

quicquid Saladinus Christianis eripuerat; tantum Saracenis concessum, ut etiam templum Hierosolymis haberent, ubi inermes adorarent, et extra urbem hospitia sua haberent. Pax haec fuit decennalis, et inita die 18 Februar. A. C. 1229, Hierosolymam cum copiis suis ingressus Imperator die 17 Martii, et sequenti die Dominica Laetare Hierosolymis regio diademate coronatus: omniaque sollenniter facta, praeterquam quod sacra non sunt celebrata propter excommunicatum Imperatorem. (Ipsum namque Papa, ut in praecedentibus dictum, antequam itineri se commisit, excommunicavit.) Inde cum Imperator vellet in Iordane lavare eo loco, ubi Christus baptizatus est, Templarii id significarunt Sultano, ut ibi Imperatorem interciperet. Sed Sultanus perfidis istis Templaris longe melior, literas eas ad Fridericum misit. Imperator igitur, cum REINHOLDUM Bavariae Ducem, addito exercitu et classe, Pradesidem Palaestinae fecisset, et maximum bellum sine sanguine confecisset, in Apuliam in aestate reversus est. Esti autem sub his induciis inter Fridericum et Sultanum factis Christiani paululum respirarunt, tamen furor Saracenicus partim fato, partim negligentia, socordia et discordia Christianorum indies auctus est, nec quievit, donec Christianos terra sancta expulisset, quod factum est A. C. 1289. quo reliquiae Christianorum misere terra sancta eiectae in Cretam fugerunt, sed in suga naufragio perierunt. Ursp. Trith. Monach. Colon. Paris. et alii.

ACTA ECCLESIASTICA.

I. FRIDERICUS Imper. A. C. 1237, Academiam VIENNENSEM in Austria fundavit. Annal. Suev.

II. Anno C. 1239, Academiam Neapolitanam instituit, eamque privilegiis exornavit. Auxit etiam immunitates et dignitates ordinis Scholastici, latis de his et sancitis legibus publicis. Paris. Sigon. Chron. Carion.

III. FRIDERICUS praeter alia multa ingenii et virtutis praeclara monumenta, quae posteris reliquit, magnam etiam Syntaxin Ptolemaei, et multa alia ex Aristotele, Galeno, Avicenna et aliis, ex Craeco et Arabico sermone per interpretes doctiss. in Latinam linguam vertenda curavit, et Academiis legenda distribuit. Omnia quippe in tenebris iacerent, nisi ille lumen literarum accendisset. Et sane unius Friderici secundi beneficio physica, medica, et mathematica studia in Occidente revixerunt, quae inde ab irruptionibus Gothicis et Vandalicis neglecta iacuerant. Aventin. 7. Annal. Chron. Carion.

IV. Quam perpetua dissidia inter IMperatorem et Pontifices Romanos fuerint, supra prolixius diximus. Quinquies enim Imperator a Pontificibus est excommunicatus, et ab iis per totam vitam ita exagitatus, ut scribat recte Micyllus:

Principe in hoc patuit Romani iniuria Papae, Et quantum sceleris curia tota tegat.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

FRIDERICUS Imperator cum in morbum incidisset, animum a terrenis ad caelestia convertit, seque ad beatae mortis horam totum praeparavit, verae pietatis signa prae se ferens; ut Menardus Imoliensis Episcopus scripserit, credi posse, Fridericum II, hominem fuisse a DEO electum. Iniurias omnibus remisit, sed subditorum rebellionem iustitiae severitati commisit. Multa milia unciarum auri reliquit, quae legavit Templariis, Hospitalariis et Hierosolymitanis: Item ingentem pecuniae summam reliquit ad recuperandam Terram sanctam.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Praedictum fuerat FRIDERICO Imper. eum in castro quodam Florentino moriturum, Florentiam urbem semper vitavit, sed A. C. 1250 venit in arcem quandam in Apulia, quae Florentina vocabatur: ubi morbo correptus est. Cum autem a morbo reconvalescere posse videretur, Manfredus filius eius nothus, iam Tarentini Ducatus honore decoratus, vel odio patris, quod Heinsium filium. sibi praetulisset, vel a Pontificiis spe regni proposita persuasus, iniecto in os patris decumbentis pulvino ipsum suffocavit. Sic optimus ille Princeps, summis illis omnium temporum heroibus annumerandus, qui cum virtute et gloria bellica excellentem in omni doctrinarum genere eruditionem coniunxerunt, filii manu interfectus anno Imp. XXXVIII, aetat. 57, ea die, qua olim Imperator erat designatus, fato concessit.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Cadaver Friderici Panormum transtulit Archiepiscopus Panormitanus, et sepulchro ibidem porphyretico condidit: etsi id aliqui Manfredum, a se suspicionis amovendae causa, fecisse referunt. Versus Panormi sepulchro inscriptos recitat Melanchthon.

Siprobitas, sensus, virtutis gloria, census,
Nobilit as orti, possent obsistere morti:


page 957, image: s1029

Non foret exstinctus FRIDERICUS, vi iacet intus.

Blondus. Balaeus. pantaleon. Cuspinianus. Sigon. lib. 18. de regn. Ital. in fin. Pandulfus Collenitius 4. de regn. Neapol.

Viri celebres.

Hoc saeculo celebres fuerunt:

I. VINCENTIUS Cadluccus, qui Chronicon Polonorum scripsit. Mechov.

II. PETRUS de Vineis, Friderici Imp. Magister Epistolarum et Cancellarius, cuius Epistolae hodie exstant.

III. HUGO Barcinoensis Cardinalis, qui commentarios scripsit in tota Biblia: dicitur etiam auctor esse Concordantiarum Biblicarum. Ex eorum numero fuit, qui Antichristi impietatem aliquo modo animadverterunt et redarguerunt. Trithemius. Mart. Polonus.

IV. ALEXANDER Excestriensis, Canonicus Anglus, Theologus, Philosophus, Rhetor et Poeta insignis, usque adeo celebris fuit, ut ingenii miraculum diceretur, non ab Anglis modo, sed etiam Gallis et Italis. Ordinisfuit S. Augustini: electus est in Abbatem Excestriensem. Scripsit admodum multa in prosa et ligata oratione, in profanis et sacris multosque Bibliocos libros commentariis explicuit. Balaeus.

V. EBERHARDUS Salisburgensis Episcopus. Unus eorum fuit hic Episcopus, qui Fridericum II. cum Papa Gregorio IX. in gratiam redegit. Albertum legatum Romani Pontificis, in Epistola quadam ad Ottonem Bavariae Regulum, vocat nebulonem pestilentissimum, bipedum nequissimum, Bavariae perniciem, Christianae pietatis perturbatorem; utque eum finibus suis eiciat, monet Bavariae Regulum, quod DEO nil gratius, et Imperatori acceptius fieri possit, nisi data opera serpentem in sinu, et in bulga murem, alere velit. Gravi etiam Oratione, in conventu quodam Ratisbonensi, in Romanensium scelera invectus est, atque omnes eos, quotquot ibi aderant, hortatur, ut se FRIDERICO II submittant, legatumque Pontificium Albertum Bavaria profligent. Aventinus.

VI. GUILHELMUS Episcopus Parisiensis, vir doctus et pius, scripsit libellum de collatione beneficiorum, in quo acerrime in avaritiam et alia vitia Cleri sui temporis invehitur. Praeterea in aliquot libros Veteris et N. T. commentatus est, et plures tractatus Theologicos edidit. Trith. Iohan. Tilius. Chronic. Flandriae.

VII. GERHARDUS Sagatellus, natione Italus, Doctor Parisiensis, scripsit librum contra Minoritas Monachos: hic dicitur Parmae esse combustus. Balaeus.

VIII. ACCURSIUS Florentinus, primus universi iuris glossator sub Friderico II. Imp. floruit, ut ipse testatur in l. penultima de accusationibus. Foster.

IX. ALBERTUS Magnus natus ex nobili Bolstatensium familia Suevica, patre carpentario, sive Lavingano, Monachus ordinis Praedicatorum, in Theologia et Philosphia eruditissimus. Hic lectionum adeo appetens fuit, ut Ratisbonensi Episcopatu in Bavaria (cui aetat. 66. praefectus fuerat) se abdicarit, et privatim Coloniae vivens publicis praelectionibus tantum vacarit. Res certe rarissimi exempli: praeferri docendi labores Episcopatibus. Merito igitur Albertus cognomentum Magni tulit, etiam hoc nomine. Reliquit discipulos multos, quorum praecipuus et eminentissimus fuit THOMAS AQUINAS.

Res memorabiles, et prodigia.

I. A. C. 1214. duo Cometae, adspectu terribiles, mense Martio visi sunt, quorum alter praecedebat, alter sequebatur Solem. Boethius. Chronic. Hirsaviense.

II. A. C. 1216. in caelo multa sunt ostenta visa, ut cruces candidae, caerulei Cometae, Solis et Lunae deliquium. Nicet as in annalib. Balduini.

III. A. C. 1220. Pestis in Damiata urbe Aegypti ita grassata est, ut deessent qui mortuos efferrent: viae, vici, domus impletae cadaveribus, Itaque Latini urbem, quae tum a Saracenis tenebatur, alias inexpugnabilem, sine negotio occuparunt. Ex 70 milibus virorum, qui in Syriam contra Saracenos profecti fuerant, tantum tria milia fuerunt reliqua. Blondus, Aemylius, Bonfinius, Polydorus.

IV. A. C. 1222. Terraemotus ingens fuit tam in Germania, quam alibi. Plurima aedisicia Coloniae corruerunt. In Cypro duae urbes eversae, multis hominibus exstinctis. In Italia nemo in urbibus metu ruinarum nocte permansit. Domus et templa collapsa plurimos oppresserunt. Nam in Italia per duas hebdomadas quottidie bis terra tremuit. Brixia quoque civitas fere tota cum populo subversa est. Rupes de monte avulsa castella disiecit, et multa hominum milia interemit. Romae terra, sanguine mixta, pluit. Trith. Chronic. Hirsav.

V. A. C. 1223. nube rupta et decidente, Islebiae plurimi homines aqua suffocati sunt. Pestis etiam integrum triennium in Hungaria, Germania et Galliis; inter pecudes saeviens, vix tertiam partem superstitem reliquit. Trith.


page 958, image: s1030

VI. A. C. 1224. Multae pluviae et tonitrua fuerunt; grandines quadrangulares, ovorum magnitudine, arbores, vineas et segetes vastarunt: homines etiam contriverunt. Aves per aera volitantes, carbones ignitos rostris deferre et domos incendere videbantur. In Anglia venti impetuosi aedificia diruebant: arbores eradicabant, et naves submergebant. Matthias Paris. Balaeus.

VII. A. C. 1226. nix in Syria cecidit, et mox in sanguinem versa est. Romae diebus tribus sanguine pluit. Chronic. Fuldense. Chron. Germaniae. Balaeus.

VIII. A. Christi 1227. terraemotu in montibus Salviis ex aedificiorum ruinis circiter quinque milia hominum perierunt. Sabellicus.

IX. In expeditione illa, quam Fridericus II Imperator A. C. 1227. in Palaestinam suscepit, Comes quidam Gleichensis in Thuringia, extrema necessitate adactus, bigamus est factus. Cum enim praedictus Comes, a Saracenico quodam Comite captus crudeliter tractaretur, Saracenici cuiusdam Baronis filia eum adamare, illiusque matrimonium sub promissione libertatis affectare coepit. Quid fit? Comes quidem legitimam coniugem se domi reliquisse haud ignorans, cupiditate tamen recuperandae libertatis victus, se eam in uxorem ducturum promisit, praesertim vero cum alia expediendae salutis ratio non superesset. Mox igitur puella elabendi occasionem ostendit, et cum novo sponso iteringreditur. Ventum est Romam, et a Pontifice impetrata absolutio a bigamiae peccato. Domum ubi rediit Comes, solus primum ad cioniugem ingreditur, salutat, et amanter ab ea excipitur. Non multo post, quododo se res habeat, exponit, alteramque se adducere coniugem natrat, cuius beneficio salutem et vitam retinuerit. Quodsi vivum se libenter ferat, ut Saracenicam uxorem, per quam servatus fit, una tolerare velit. Haec libenter se facturam indicat. Statim igitur Saracenica mulier introducitur, sicque postmodum ambae uxores marito uni, lecto uno, concordia suavi cohabitarunt. Forma antecellebat Saracenica, sed fecunditas Thuringicae pulchritudinem pensabat. Erat enim posterior coniux sterilis: Itaque sobolem ex consorte tori conceptam aeque diligebat, ac fovebat, ac fi propria esset. Huius rei monumentum exstat Erfurdiae in templo D. Petri, ubi Comes bigamus cum utrinque collocatis uxoribus in lapide incisus est. Chron. Thuring. Dresserus in Isagoge Historica Mill. 6. pag. 545.

DYNASTIA QUINTA, E diversis Nationibus et Familiis.

XXVII IMPER. GERM. CONRADUS IV.

I. ORTUS.

I. PATER fuit FRIDERICUS II Imp.

II. MATER dicta fuit IOLA, filia Regis Ierosolymitani Iohannis de Bregna, quam Fridericus ea lege matrimonio sibi iunxit, ut ius regni Ierosolymitani et hereditatem acquireret. Inde fieri inquit Nauclerus, ut hodie etiam Siciliae Reges titulum regni Ierosolymitani usurpent. Ex hisce parentibus natus est Conradus A. C. 1228.

II. PROGRESSUS.

I. ACTA OECONOMICA.

Uxorem habuit ELISABETHAM, filiam Ottonis Ducis Bavariae, ex qua unicum suscepit filium nomine CONRADINUM: de cuius excidio infra dicturi sumus.

II. ACTA POLITICA. sive Iperii occupatio, eiusdemque Administratio.

FRIDERICUS II. Imper. post mortem filii primogeniti Henrici (quem cunctis suffragiis Regem Romanorum elegerat) animos Principum conciliavit filio Conrado, eumque A. Christi 1235. Wormatiae omnium Germaniae Principum consensu imperii consortem sibique successorem fecit. Nihilominus tamen Papa Innocentius IV. ex invidia adversus Imp. Fridericum, in Concilio Lugdunensi A. C. 1245. habito, rem eo deduxit, ut patri et filio pariter de imperio deiectis oppositus sit Henricus Landgravius Thuringiae, quod quidem impedire Conradus conatus fuit, et pro iure successionis a Principibus Germaniae sibi dato, sceptra imperii suscipere voluit, sed frustra. Cum autem Henricus in obsidione Ulmae vulnus accepisset, exque eo Isenaci A. C. 1248. mortuus fuisset, Conradus iter in Italiam suscepit. Sed enim potestas nisi a DEO detur, et secundum DEUM virtutis honore


page 959, image: s1031

conservetur, diuturna esse non solet. Itaque Conradus male sibi suaeque familiae consuluit, quodde consilio fratris Manfredi, vi potius, quam benevolentia, regnum stabiliendum censuit, et deinde quod initia Imperii suscepti scelere parricidii, sublatis e medio filiis fratris sui Henrici Senioris, polluit. In Italia opera Icelini multa crudelitatis exempla edidit, et ipse adiutus a Tancredo civitates, quae ad Pontificem defecerant, recuperavit: Capuam et Neapolin funditus evertit. Sed tandem suo exemplo posteris testatus est, quod tyrannis fundus sit quidem praeclarus, sed exitum non habeat alium, nisi pulchrum sepulturae ornamentum. Castrut. 1. 2. fol. 155, 157, 158. Chron. Spangenb. H. Mutius, l. 21. Chronic. Carion.

III. EGRESSUS.

Cum Conradus in Italia urbes, quae a morte patris ad Pontificem Innocentium desciverant, recepisset, in Germaniam rediit. Sed cum adversa sibi atque infesta offendisset omnia, commendato Principi Bavariae, spe successionis, filio, repetiit Italiam, ut regna istic recuperata heredi conservatet. Haec agentem Manfredus frater veneno peremit, qui cum regnis Apuliae et Siciliae multo ante inhiasset, patre sublato, absentem impuberem Conradinum facile a successione excludi ac prohiberi posse confidebat.

Decessit Conradus, consumptus vi veneni, et fluxione dysenterica, quam erosis intestinis pharmacum irritarat A. C. 1254. vigilia Adscensionis, die 22 Maii, anno 19 ab electione, a morte patris quarto. Paris. H. Mutius. Chronic. Philippi.

MANFREDUS.

MANFREDUS Friderici II. Imp. filius nothus fuit, ex nobili pellice Blanca natus. Hic, defuncto fratre Conrado, eius filii Conradini in Bavaria degentis tutelam suscepit, ut sub eo praetextu regnum Siciliae ac Italiae occupare posset: sed cum multiformis eius perfidia manifestarctur, simul et spe regni decidit, et misere vitam amisit. Nam usurpato sibi iegio nomine, et ducta Arragonum Regis filia, postquam Pontifici subiectionis fidem dediffet, et simulatione quadam fefeliisset, misit in Germaniam percussores, qui Conradinum interficerent: et nondum perpetrata caede eam cum magno suo exitio, ac si vere mortuus Conradinus esset, divulgavit, et quasi ad se iure successionis pertineret, regnum vi, et exteris Saracenorum auxiliis occupavit, sed poenas mox dedit;

—— Nec enim lex iustior ulla est,
Quam necis artifices arte perire sua.
Ergo et periuros merito periuria fallunt.

Ovid. 1. de arte amandi. et regna parricidiis astute acquisita amisit. Quare hisce consiliis pravis Manfredi commotus Pontifex Urbanus IV CAROLUM Comitem Andegavensem, fratrem Ludovici Regis Galliae, adversus Manfredum anathemate percussum evocavit: et CAROLUS in Italiam veniens A. C. 1265. Romae magno honore exceptus, Senator creatus, et Rex Ierosolymorum ac Siciliae proclamatus est. Anno sequenti prope Beneventum Manfredum proelio vicit, et interfecit per proditionem, opera IOHANNIS ROTAE, Comitis Casertae, cuius coniugem Manfredus stuprarat; illumque insepultum abiecit: atque ita Manfredus esca canum et volatilium factus. Quippe DEI occulto et mirabili iudicio sepulchri honore indignus fuit, qui nihil DEUM ipsamque adeo pietatem veritus, genitori suo vitam ademit. Namque ipsa natura et terra mater omnium abhorret eiusniodi homines nefarios. Cum Damascius Syrus, Simplicius, et alii docti viri, ex Sicilia in Persiam ad videnduni Cosroen Regem Persarum irent, invenerunt in agro cadaver inhumatum: detestati Persarum inhumanitatem illum sepeliunt noctu. Unus ex eo comitatu obversari sibi vidit speciem hominis senis et venerandi, dicentis: Noli inhumatum corpus humare; permitte canibus lacerandum: terra universorum mater matris corruptorem hominem non suscipit. Ille expergefactus, aliis somnium exposuit. Itaque viam mane regressi viderunt corpus nudum in campi superficie iacere. Agath. 2. Epigram. Graec. Martinus. Paris. Annal. Suev. Trith. Chronic. Philippi.

Manfredo ad flumen Viride tale Epitaphium fuit erectum:

Hic iaceo Caroli Manfredus morte subactus:
Caesaris heredi non fuit urbe locus.
Sum patris ex odiis ausus confligere Petro:
Mors dedit hic mortem, mors mihi cuncta tulit.

Crusius part. 2. Annal. sol. 108.

AXIOMA. Spurii ex adulteriis, aut damnato coitu prognati, plerumque sunt mali, inquieti et turbulenti. Et horum exitus plerumque est tragicus; posteritas quoque talium non est diuturna, sed statim post ipsos deficit.

Exemplum hoc loco habemus in Manfrede, qui varios in Imperio tumultus excitavit, et patrem, iniecto in os eius pulvino, suffocavit. Deinde fratri


page 960, image: s1032

Conrado auctor fuit, ut multa crudeliter ageret, quo ipsum apud subditos invisum redderet; tandem et eum veneno sustulit, eiusque filio Conradino Regnum paternum eripuit, et vitae eius insidias struxit. Sed tandem iustas suae impietatis poenas dedit Manfredus. Uxor quoque eius ac liberi ex ea suscepti postea in carcere misere perierunt.

Historia excidii Conradini, et stirpis Suevicae.

CONRADINUS filius fuit Conradi IV Imperatoris, postremus ex Friderici Barbarossae familia: haeres regnorum Siciliae, Apuliae, et Calabriae: qui Manfredo e medio sublato, magnis in Germania collectis copiis, et secum ducto Friderico Duce Austriae venit in Italiam ad repetenda avita regna; sed per Clementem Papam et Carolum cum contumelia repulsus est. Quare Conradinus bello rem cum regnorum invasore Carolo Andegavensium Duce decernere constituit, cumque eo anno Christi 1208. die 22 Augusti (al. 28 nOvembris) ad lacum Fuscinum congressus, magnaque clade victus et captus cum Friderico Austriaco. Evaserat quidem, sed ex annulo agnitus, ex fuga est retractus. His ad se adductis, Carolus victor non contentus gloria victoriae, quod magni et generosi fuisset animi, superbe insuper et contumeliose illudit. Mox etiam immani et flagitiosae saevitiae Pontificis Clementis IV (qui de tractatione captivorum interrogatus, respondit: Vita Conradini mors Caroli: Mors Conradini vita Caroli) morem gerens et ministrum se praebens, utrique, novo ac nomine regio indigno exemplo, caput securi amputari iussit. Robertus Flandriae Comes quidem vehementissime obstiterat, Carolumque admonuerat, victorem generosum decere moderatum et clementem esse; sed nihil effecit. Vicit enim cruenta vox Pontificis, vicit impotens animi cupiditas. Nam ita fert natura rerum, ut omnis victor insatiabili rerum secundarum desiderio efferatur, neque finem ullum cupiditati statuat: et ad quem aemulatio accessit, eius mentem sic obruit, ut eam plane feram et inconsultam efficiat. Quare Comes Flandriae cum idimpedire (ne videlicet Conradinus ac Fridericus occiderentur) non potuisset, protonotarium Robertum Barium, qui e cathedra capitalem sententiam tenuissimae conditionis homo pronuntiaverat, tamquam vita indignum, ense confodit: ne gloriari posset, se tantae excellentiae Principes morte damnasse. Carnisicem quoque post peractam caedem statim interfici iussit: ne gloriari posset, a se tam nobilem sanguinem efsusum.

Carolus caede nefaria Principum virorum suam cupiditatem explere non potuit, quin et Epitaphio acerbo mortuis insultaret: quod nec pium, nec Christianae caritati consentaneum est. Tale autem interfectis Heroibus monumentum memoriae posuit:

Asturis ungue Leo pullum rapiens Aquilinum,
Hic deplumavit acephalumque dedit.

Chronic. Carion. Pandulphus. Paduanus.

Petrus Rex Arragoniae literas misit ad Carolum, inque iis ob horrendum illud facinus eum hisce verbis increpavit: Tu Nerone Neronior, et Saracenis crudelior es. Nauclerus.

Tandem etiam Carolus Fridericum filium nothum Friderici II Imper. Ducem Antiochenum persecutus, captum oculis privavit, et suspendi iussit. Tota proinde Friderici II posteritas deleta, et vetustissima nobilissimaque stirps Ducum Sueviae Imperio et rebus, domi forisque, pace ac bello sapienter et fortiter gestis clarissima, artibus Pontificum exstincta est, cum imperasset annos 115. regnaque Siculum ac Neapolitanum tenuisset annos 76. Chron. Carion. Siffridus. Hirsav.

Sed enim Carolus, quibus, quibus artibus ille hostes vicit, iisdem et ipse tandem periit. Cum enim omnem Siciliae utriusque ditionem cepisset, Magistratus ex popularibus suis Gallis ubique constituebat, qui iura dicerent ac provinciae praeessent: quod officium illi itaobibant, ut fastu, luxuria, crudelitate implerent omnia, insolita vectigalia imponerent, intolerabilia tributa exigerent, feminas nobiles et opulentas ad matrimonia adigerent, nuptas adulterarent, sub praetextu laniorum substragulorum, quae Iudaei ac ceteri pro viribus facultatum militibus et ministris regiis curiae iussu exhibere tenebantur, domos ingressi supellectilem omnem excuterent, mulieres impudice tangerent, in cives non aliam ob causam, nisi quia lautioris fortunae essent, proscriptionibus, relegationibus, bonorum publicationibus infremerent. Verum Siculi XVII annorum tyrannidem composito animo inter murmura tamen tacita perpessi, simul ac illos zelotypiae sensus incessit, tum quove indignari, excandescere, concurrere, consilia, arma, bona et sanguinem in Gallorum excidium conferre coeperunt. Inprimis ad Nicolaum III Pontificem mittunt legatos, qui eum (teste P. Aemylio lib. 7.) tali exordio affati: Qui tollis peccata mundi, miserere nostri. iterum: Qui tollis peccata mundi, miserere nostri. tertium: Qui tollis peccata mundi, miserere nostri, filia nostra male a Daemonio vexatur. Ad Gallorum feritatem et tyrannidem compescendam longa serie recitatis criminibus excitant. Inde vero


page 961, image: s1033

Iohannem Prochytam (cuius uxorem supra dictus Carolus stupraverat) etiam Palaeologum Imperatorem Constantinopolitanum, et Petrum Arragoniae Regem, (cui promisit legatus nomine Siculorum, si res prosperesuc cederet, eum ad regni Siciliae moderamen unanimi procerum consensu vocatum iri: cum praesertim eius coniux Constantia, soror Regis Manfredi, haeres legitima et non proximior adesset) sibi contra Carolum conciliant, et denique communibus suffragiis coniurant, de omnibus Gallis in tota Sicilia nullo sexus, aetatis, conditionis discrimine habito, uno eodemque tempore, cum primum circa vesperam campanae signum auditum fuerit, improviso occidendis. Anno igitur Christi 1282 Cal. April. feria 3 Paschatos dato signo campanae, ut convenerat, ad vespertinas preces, Siculi in Gallos nil tale unquam veritos summa violentia, et uno quasi impetu derepente insurgunt, omnibus, qui quidem arma ferre poterant, monachis quoque punctim caesimque rem agentibus. Quare ultionis ardori sic indulgebant, ut etiam praegnantes exenterarint, et parvulos, (ne quid Gallicae stirpis superesset) saxis illiserint; bihorii tantum spatio octo Gallorum milibus interfectis. Haec licentiae diu exercitae fuit remuneratio: haec Daemonii filiam exagitantis fuit profligatio. Hinc factum est vulgo proverbium: VESPER SICULUS. Caede confecta Petrus Arragonius, qui ad Hipponem Africae eventum Siculae conspirationis praestolabatur. accersitus, Insulam deditione procerum occupavit, seque regem Apuliae et Siciliae coronari iussit. Etsi autem Petrus quarto anno ab occupatione decessit, defensam tamen Arragonii retinuerunt, donec infelici et calamitosa Caroli posteritate exstincta, iidem invitati a Iohanna vidua post longa et difficilia bella regnum Neapolitanum etiam obtinuerunt, Gallis a successione exclusis. Possessionem illorum regnorum Ferdinandus. Arragonius decedens sine herede masculo reliquit Carolo V. Imperatori, nepoti ex filia.

Cum autem Carolus Andegavensium Comes nuntium de caede suorum Romae agens accepisset, fertur dixisse: Quando fortanam mihi adversam esse vis, DEUS, facito, ut sensim amittam, quae brevi temporis spatio parta sunt. Frustra ergo, cum saepe multum que tentasset Siciliae recuperationem, omnique spe decidisset, tandem maerore animi exstinctus est A. C. 1285 die 7 Ianuar. cum Siciliam et Apuliam obtinuisset annis fere 17; eiusque filius, etiam Carolus dictus, a Petro Arragonio captus et in carcerem coniectus misere vitam finiit. Aventin. l. 7. Pandulphus Collen. l. 5. hist. Neapol. c. 4. num. 5. Balaeus lib. 6. Paulus Aemylius lib. 7. Francor. Castrutius lib. 2. fol. 160. 161. lib. 5. fol. 37. Fulgosus lib. 6. cap. 11.

XXVIII IMPERATOR GERM. WILHELMUS Comes HOLLANDIAE.

I. ORTUS.

I. PATER fuit FLORENTIUS, Comes Hollandiae. Hic ex insidiis est occisus. Cum enim A. C. 1235. Claremontensis Comes instituisset hastiludium, ad illud evocavit vicinos Comites et Principes. Eo igitur Florentius Comes Hollandiae, et Comes Cliviae advenere. Claremontensis in hastiludio occidit Florentium Comitem: et quia data opera id fecisse visum est, Comes Cliviae eum vicissim obtruncavit, et ita ex ludo factum lugubre proelium. Praesuerat comitatui Florentius annis 12. Successit ei hic WILHELMUS filius. Et quia eo tempore adhuc puer fuit, tutor ei datus est Episcopus Traiectensis.

II. MATER dicta fuit MECHTILDIS, filia Henrici Ducis Brabantiae, et soror Andreae Regis Ungariae, qui pater fuit S. Elisabethae. Chronic. Belgic.

Soror huius Wilhelmi, Florentii et Mechtildis filia, fuit Comitissa illa Hennebergensis, Margareta dicta, quae anno sal. 1276, aetat. vero suae 40 Hagae Comitis in Hollandia, in die Parasceves uno partu infantes vivos trecentos sexaginta quinque, masculos et feminas, magnitudine pullorum gallinarum peperit, quot scilicet sunt dies in anno: qui, postquam per venerabilem Episcopum suffraganeum Traiectensem Guidonem, praesentibus nonullis proceribus et magnatibus, in pelvi quadam baptismi sacramentum percepissent, et masculis Iohannis, foemellis vero nomen Elisabeth impositum fuisset, una cum matre omnes eodem die decesserunt, et in Monialium ordinis S. Bernhardi monasterio, Losduno, non procul ab Haga sito, tumulati sunt. Occasio autem et causa rei gestae haec fuit: Mendica quaedam, quae gemellos pepererat, ab hac Comitissa stipem petiit. Illa autem non solum eam inanem a se dimisit, sed tamquam adulteram insimulavit: negabat enim, posse fieri, ut ex uno viro gemellos fusciperet, ideoque hoc suo partu detectum esse, quod sese aliis viris impudice prostituisset. Innocens mendica hae exprobratione et ignominiosa repulsa commota, precibus fuis a DEO flagitavit, ut, si se castam et puram sciret, daret Comitissae ex marito suo tot fetus uno conceptu, quot sunt dies in anno. Quod etiam ita


page 962, image: s1034

evenit; sicut Ludovicus Guicciardinus, Erasmus Roterodamus, Ludov. Vives, et Camerarius in Hor. subcis. cent. 2. cap. 66. testantur.

II. PROGRESSUS.

I. ACTA OECONOMICA.

Uxorem habuit ELISABETHAS, filiam Ottonis Ducis Brunsvicensis: ex qua unicum suscepit filium FLORENTIUM, qui patri in Comitatu Hollandiae successit, illumque administravit an. 30: et filiam BEATRICEM, quae nupta fuit Ferdivando III. Regi Catellae.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Cum Henricus Thuringiae Landgravius ex vulnere ad Ulmam accepto obiisset, Principes Electores, nihil remittentibus Pontificum odiis adversus Fridericum II, detulerunt summam rerum ad Wilhelmum Comitem Hollandiae. Electio facta est anno C. 1247. (al. 1248) postridie Michaelis. Coronari tum non potuit, quod Aquisgranenses ipsi clauderent portas: ideo eos obsedit, et inundationibus aquarum, simulque adiutus a socero Ottone Brunsvicensi, praepotente illo tempore Principe, et opulento, eo redegit, ut se dederent; et sollenni ritu imuguratus est die omnium Sanctorum. Paris. Chron. Carion.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

De Wilhelmo, quod vel vitio aemulationis et non felicibus auspiciis constitutus esset Imperator: vel quod nihil animi, industriae et nervorum ad res gerendas haberet, nihil memorabile accepimus, quam quod ipsi locus inter Imperatores tribuitur. Cum ergo Wilhelmus nullam Rei publicae tor intestinis dissidiis, bellis et tumultibus conquassatae; curam gereret: Principes quidam Germaniae, cum omnia subversa pessum ire viderent, sepositis publicae tranquillitatis causa simultatibus privatis, foedere certo sui suorumque defensionem susceperunt, hoc unicum communis salutis conservandae praesidium esse rati, si concordes essent. Nam omnis novatio rerum non caret perturbarione: quinimo novitas adicit calamitatibus pondus. Ideo ne sibi improvisum quid esset, recte ac prudenter sui ordinis honorem, et adeo totam Rem publicam consilio et armis, prout temporis ratio postulare videbatur, conservarunt, memores praecepti Senecae epist. 91: Cogitanda sunt omnia, et tota ante oculos conditio sortis humanae poni debet, si nolumus opprimi, nec ullis inusitatis, velut novis obstupesieri. Sed tamen haec coniunctio Principum non fuit diuturna.

II. ACTA SAGATA.

I. Cum Aquisgranenses Wilhelmum in urbem, ut coronaretur, admittere nollent, et adhuc in fide et oboedientia erga Fridericum persisterent, Wilhelmus urbem obsedit, eamque ad deditionem adegit.

II. Cum Wilhelmus coronatus esset Aquisgrani, CONRADUS IV filius Imp. Friderici II. collecto exercitu Wilhelmum aggressus est, eumque vicit: ideo Wilhelmus viribus impar, in inferiori Cermania delituit. Parif.

III. A. C. 1254 Wilhelmus adversus Frisios, suae ditionis ut tueretur fines, bellum suscepit, et in eo periit; sicut statim dicemus.

III. EGRESSUS.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

Cum Wilhelmus iam Imperator electus in Italia commoraretur, Frisii, occasione capta, Hollandiam invaserunt, eamque spoliarunt. Wilhelmus igitur ut suae ditionis fines tueretur, collecto exercitu contra Frisios profectus est, et feliciter rem gessit.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

WILHELMUS cum debellata Frisia ac subacta, victor ea egrederetur, a quibusdam fugitivis, secus viam in arundineto latitantibus, cuspidibus transfigitur. Equitabat enim Wilhelmus cum paucis, viciniam explorans, ut exercitum reduceret; delatus in glaciem cecidit: Frisones, qui latitabant, erumpunt, et priusquam ei subveniretur, caesus partim, partim galea suffocatus, periit, A. C. 1256, cum Hollandiam rexisset annis 21, et Imperator fuisset an. 9.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Frisii occisum Wilhelmum, ne fierent Maiestatis rei, clam in loco ignobili sepeliverunt, et convocatis finitimis Hollandos expulerunt et trucidarunt.

II. FLORENTIUS eius nominis V, filius Wilhelmi, postquam adolevit, (nam cum pater periret, tantum anniculus fuit) ut mortem parentis ulcisceretur, difficilia bella cum Frisiis gessit, et cum eos A. C. 1283 magno proelio vicisset, ut ossa


page 963, image: s1035

parentis legitimo sepulchro inferret, ea ex Frisia deduxit in Selandiam Mittelburgum, ac in monasterio monialium Praemonstratensis ordinis, a filia eius fundato, et censibus aucto, sepelivit A. C. 1283, ubi et uxor Wilhelmi Elizabetha sepulta iacet. Inde cum A. C. 1287 FRISIA die 14 Decemb. tota inundaretur mari, Florentius Comes Hollandiae, hac occasione usus, classem adaptavit, et ex tota Frisia obsides ubique accepit: atque ita hac re Frisiam absque armis in servitutem redegit. Statim enim refluentibus aquis effrenem istius populi rebellionem edomavit. Cuspinian. Chronic,. Traiect. Cosmograph. Munster. Henric. Mutius. Chronic. Hedionis.

XXIX et XXX IMPERAT. RICHARDUS, Comes Cornubiae, et ALPHONSUS.

I. RICHARDUS.

I. ORTUS.

I. PATER fuit IOHANNES, Rex Angliae.

II. MATER dicta fuit ELISABETHA. Mortuus est pater Richardi anno C. 1216, cum regnasset an. 18, menses 5, eique successit frater Richardi Henricus III, quia primogenitus fuit, et regnavit annis 57. Paris. Polydor. Virg.

II. PROGRESSUS. Imperii occupatio, eiusdemque administratio.

Defuncto Wilhelmo, plerique Germanorum Principes Richardum Imperatorem elegerunt, missusque in Angliam ad Richardam evocandum Episcopus Coloniensis, qui eo venit A. C. 1257, die 13 Ianuarii. Paulo post Pascha Richardus in Germaniam transiturus, vento detentus aliisque incommodis. Coronatus Aquisgrani in festo Ascens. die 17 Maii. Sed alii Principes diffentientes ab electione, convenerunt Francofurti, et Alphonsum X Regem Castellae Hispanum Imperatorem crearunt. Richardus vero cum multa non necessaria, nec Imperatore satis digna gessisset, persequendo eos, qui in eius electionem non consenserant, armorum praesidio magis, quam procerum benevolentia se tutum fore existimans, omnium odio gravatus, ac facultatibus, quas, dum urbes imperii ab aliis oppignoratas redimeret, et in obsequium traheret, perdidit, exhaustis, desperatione quadam in patriam ad Henricum fratrem Regem Angliae rediit. Ursperg. Chron. Colon. Chron. Hedion. Chron. Philipp. Matth. Paris.

III. EGRESSUS.

RICHARDUS cum A. C. 12359 in Angliam rediisset, cum fratre Henrico contra subditos bellum gerente socia arma induit, et in obsidione cuiusdam urbis sagitta percussus mortuus est A. Christi 1271, die 2 Aprilis. Filius quoque eius HENRICUS eodem anno mense Octobri, Viterbii in Italia, ab exule Anglo interfectus est. Append. Paris. Peucer. lib. 5. Chron.

II. ALPHONSUS cogn. SAPIENS, Rex Castellae in Hispania.

I. ORTUS.

I. PATER fuit FERDINANDUS III, potentissimus Rex Hispaniae, qui totam fere Hispaniam sub suam potestatem redegit, excepta Betica, sive Granatia, quo Saracenos (contra quos feliciter bella gessit) ceu in angulum confugere adegit, sibique tributarios fecit. Mortuus est A. C. 1252, cum in Castella regnasset annis XXXV, et Legione XXIII. Successit ei statim filius Alphonsus.

II. MATER dicta fuit BEATRIX. Cosmograph. Munsteri fol. 33. Mariana.

Hic Alphonsus cognoment dictus fuit Sapiens. Quia rerum tum divinarum tum humanarum peritissimus fuit: Et revera Sapiens exstitit, quando non alienis, sed suis consiliis usus est.

II. PROGRESSUS:

I. ACTA OECONOMICA.

UXOREM habuit VIOLANTAM filiam IACOBI Regis Arragoniae, quae tres ei peperit filios: FERDINANDUM, SANCTIUM et IOHANNEM; ac unicam filiam dictam BERENGUELLAM. Cosmograph. Munsteri. fol. 83.

II: ACTA POLITICA. Imperii occupatio, eiusdemque administratio.

ALPHONSUS eodem anno, quo Richardus, Comes Cornubiae, Imperator electus est, qui fuit annus Christi 1257. Nam cum Richardus ab Episcopo Moguntino, Coloniensi et Palatino ad Rhenum (quorum suffragia emerat) imperium accepisset, a reliquis Electoribus, Trevirensi, Bohemo,


page 964, image: s1036

Saxone et Brandeburgensi electus est Alphonsus. Hic oblatum ab Electoribus imperium modeste deprecatus est, sapientiae suae vim eo ipso testatus. Postquam vero persuasionibus Pontificis Alexandri aures dedit, qui sui commodi et imperii locupletandi causa eum instigavit, ut oblatum imperii axioma a Germanis acciperet, et quem recusarat titulum, usurparet, ac Pontifici datis duabus civitatibus Imperii, Tamino et Altria, gratificatus esset; multas magnasque molestias domi forisque in poenam imprudentiae expertus est, et praeter nudum titulum non quicquam obtinuit. Nam cum a suae factionis hominibus vocatus mature in Germaniam non venisset, et imperium foris, et regnum domi amisit: quippe Principes Germaniae, qui eum elegerant, cum res diutius moram pati non posset, novis usi sunt consiliis. Et cum deiectus esset spe consequendiimperium in Germania, a filio Sanctio paterno regno item domi exutus est.

Quamvis vero haec ipsi infelicitas alieno consilio contigerat, nequiquam tamen propterea animum despondit, sed cum meliora in votis essent, deteriora ipsi in exspectatione fuere: et sic omnia consilio et aequanimitate moderatus, pristinos honores regios tandem recuperavit. Chron. Carion. Sigon. lib. 20. de reg. Ital. Chron. Hedion. En quo miseros homines ducit ambitio, instabilis quae plane res est, quia incipit semper a fine, Sen. epist. 73. prava et inscia veiae maiestatis! Ambitiosi igitur nec salutis suae, nec virtutis rationem habent, dummodo magnis titulis, et quaesitis nominibus ornari possint. Sed enim quod solido fundamento virtute et sapientia caret, nequaquam vel stabile, vel perpetuum esse solet.

I. ACTA ECCLESIASTICA.

I. ALPHONSUS Rex pius et religiosissimus fuit. Nam Biblia cum Commentariis decies quater perlegisse fertur. Ex iis quoque multas historias et dicta memoriter recitare potuit. Panormitanus lib. 2.

II. Fuit fautor et promotor liberalium artium. Nam in disciplinarum mathematicarum et doctrinae medicae instaurationem ingentem pecuniae vim insumpsit. Has artes enim fere exstinctas in Occidente revocavit in lucem, conductis et instructis artificibus, cum videret rem tantam perfici non posse, nisi et multi coniungerent operas, et a Repub. sumptibus iuvarentur. Ab eo nomen acceperunt TABULAE ALPHONSINAE, eo quod eius auctoritate et mandato sint conditae. Siquidem in hanc rem ad quater centena milia aureorum contulisse scribunt. Opus illud Astronomicum Aplhonsinum fixum est A. C. 1252, die 1 Iunii. Tempus ita describit, ut dicat effluxisse usque ad meridiem huius diei primi Iunii, feriae septimae, anni 1252, annos Nabonassareos 1999, et dies 230: annos Philippi et mortis Alexandri 1575, et dies 230: annos Alexandreos 1562, et menses octo: annos Aerae Hispan. 1289, menses 5: Diocletianos 967, menses 9, dies 31: annos Hegirae 649, dies 123. Praeter Astronomiae studium Alphonsus etiam sacra BIBLIA in Hispanicam linguam traduci curavit. Scribitur etiam, Alphonsum saepe ingressum scholas in docentes pariter ac discentes inquisivisse, ut quemadmodum unusquisque in officio sese gereret, cognoscere posset. Quodsi quem deprehendit minus commode aut perspicue rudiores erudientem, schola eum exire iussit. Marlana. Fulgos. lib. 8. c. 7. Cusp inian. Munsterus in Cosmograph. Beatus igitur praelicandus esset Alphonsus, si et regno splendido, et amplissima laude illa contentus, non affectasset imperium alienum, irrita et perniciosa sibi cupiditate.

III. EGRESSUS.

Alphonsus cum de spe consequendi Imperium deiectus pristinos honores regios recuperasset, tandem animo se ipsum excrucians, quod aliena potius consilia, quam sui animi intentionem secutus fuisset, Hispali diem obiit. Cuspin. Nam cum Gregorio Pontifici Lugduno discedenti obviam se tulisset, gravissime quidem conquestus est, quod causa sua nondum discussa Rudolphum designari Caesarem permisisset: at Pontifex, infirmitate causae eius demonstrata, ipsum seregni titulo abdicare, ac Rudolpho animo aequissimo cedere iussit. Sigon. lib: 20. de reg. Ital. Alphonsus, paenitentia facti consiliique adductus, vitam cum morte commutavit.

De Interregno.

Licet Richardus et Alphonsus a Septemviris Imperii Imperatores sint electi; tamen, quia res Imperii non adeo curarunt, tituloquetenus regnarunt, anarchia vel interregnum verius quam imperium totis annis 17 fuit. Interea status Rei publ. penitus erat perturbatus, divulsus ac distractus, faciesque miserabilis, atque vix ullo tempore sacri Romani Imperii Maiestas magis periclitata fuerat. Bella ibi civilia, bella extera suisum deorsum vastare omnia: quae universam Imperiicompagem violento impetu dirutura atque eversura videbantur. Italia (quae tum ad Imperium adhuc magnam partem pertinebat) Hagrabat intestinis dissidiis ac seditionibus. Germania bellorum assiduis incendiis in tam diuturna anarchia, ubi nullum erat certum Imperii


page 965, image: s1037

caput, tota ardebat, pene nullus uspiam angulus ob funestas dissidiorum furias erat tranquillus; omniaque ad interitum spectabant. Hos motus tandem sedavit divina providentia, cum divino instinctu rerum summa ad Rudolphum Habsburgensem Principem laudatissimum delata fuit, cuius virtute et sapientia misere afflicto Romano Imperio pax reddita est: quod sane magnum felicitatis argumentum fuit, ex perturbato rerum statu intra paucos annos recuperari felicitatem pristinam,

DYNASTIA SEXTA, Constansex FAMILIA AUSTRIACA, ALIISQUE.

XXXI IMPERATOR GERM. RUDOLPHUSI, HABSBURGENSIS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. PATER fuit ALBERTUS, Comes Habsburgensis et Landgravius Alsatiae, vir sapiens et fortissimus, qui cum Friderico Barbarossa Imp. expeditionem in terram sanctam suscepit, in qua post multas res fortiter gestas ad urbem Accaronem in Palaestina sitam diem suum clausit extremum, ibique sepultus est.

II. MATER dicta fuit ITHA, Comitissa in Bregentz. Ex hisce parentibus natus est Rudolphus A. C. 1218. die 27 Aprilis. Sponsor baptisini fuit Fridericus II. Imp. Chron. Gass. Castruitus lib. I. fol. 60. Pantalcon. Cusp.

Quidam stirpem Habsburgicam altius ordiuntur a veterum Austriae Regum sanguine, nusquam interrupta sobolis serie: eo quod ealoca, e quibus Comites Habsburgenses prodierunt, Francici sanguinis Principes possederint, prosapia Burgundiae Regum exstincta. Verum nos hanc coniecturam suo loco relinquimus. Alii stemma a Guntrano Aldenburgensi Comite ordiuntur, circiter annum nongentesimum quinquagesimum, cuius nepos Rapoto arcem Habsburgensem in agro Tigurino primus exstruxit circa annum Christi 1070. Unde nomine mutato pro Aldenburgenfibus Habsburgenses dici postea coeperunt.

Sextus ab hoc Rapotone Albertus pater Rudolphi Imp. comitatui Habsburgensi Comitatum provincialem Alsatiae coniunxit, vel potius Rudolphus ipse ante Imperium, qui postea nultis accessionibus et ornamentis familiae decus extulit; in quam primus summum orbis Christianiaxioma adduxit, amplissimo imperio ducatuum Austriae, Sueviae et Stiriae locupletatam, ut sustinere onus ac molem tantae dignitatis posset. Chron. Carion. Cosmograph. Munsteri.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

I. Uxores.

DUas Rudolphus habuit uxores.

PRIOR fuit ANNA, filia Bernhardi Comitis Hohebergensis, cum qua nuptias celebravit A. Christi 1240. Haec A. C. 1281. Vicennae in morbum incidit, ibique diem suum clausit extremum. Imperator corpus Basileam deferri curavit, ubi die 19 Martii, in templo maximo honorifice sepulta est.

POSTERIOR dicta fuit AGNES Burgundiaca, Regis Galliae neptis. Hanc Imperator, cum iam annorum esset 69. duxit uxorem A. C. 1287. die 2 Februar. Domin. Septuag. puellam 14 annorum; quam cum Episcopus Spirensis procacius oscularetur, exulare ab Imp. iussus est. Chorograph. Schopperi. fol. 733. Pantaleon. fol. 361.

II. Liberi.

Rudolphus ex priore coniuge Anna septem suscepit filios, totidemque filias.

I. FILII fuere sequentes.

I. Dictus fuit RUDOLPHUS, qui anno aetatis suae duodecimo obiit. 2. HARTMANNUS. 3. FRIDERICUS, qui in florida aetate decessit. 4. Rudolphus iunior, Dux Sueviae; cui ex Agnete, Ottocari Bohemiae Regis filia, natus Iohannes Sueviae Dux, qui patruum Albertum Imperat. Interfecit. 5. ALBERTUS; cui pater devicto Bohemioe Rege Ottocaro Austriae ducatum dedit. Et hoc modo ducatus Austriae ad Comites


page 966, image: s1038

Habsburgicos translatus est: unde Archiduces Austriae descendunt. 6. HERMANNUS Comes provincialis Alsatiae, qui ante confectas cum filia Regis Angliae nuptias per Rhenum navigaturus cum aliis ever sa navi submersus est. 7. CAROLUS, qui in pueritia mortuus est.

II. FILIAE.

I. IUTTA nupta Wenceslao Bohemo, Ottocari filio. Nuptiae celebratae sunt Egrae A. C. 1285. ubi Wenceslaus coronatus Rex Bohemiae. Huic Rudolphus Imper. postea A. C. 1290. die 26 Septemb. a leruit, et confirmavit officum Pincernatus in Imperio, et dignitatem Elcctoralem. 2. CLEMENTIA Carolo Neapolitano et Pannoniae Regi: 3. MECHTILDIS Ludovico Palatino Rheni: 4. AGNES Alberto Electori Saxoniae. 5. HEDVIGIS Ottoni Marchioni Brandeburgico. 6. CATHARINA Ottoni Bavariae Duci, qui etiam aliquandiu regnum Hungariae tenuit, collocatae fuerunt. 7. EUPHEMIA vitam caelibem egit in monasterio Turnensi. Chron. Carion. Chron. Span genb. Cuspin. Castrut. lib. 4. fol. 324.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Functo fatis Richardo, et Gregorio X. post triennes Cardinalium altercationes, in Papalem thronum evecto, respirare coepit a calamitatibus suis Germania, quibus durante interregno misere conflictabatur. Nam querimoniis afflictorum motus Gregorius, consilio into mandavit Principibus et Electoribus, ut de more Imperatorem crearent: ni maturarent, vacanti Imperio semet prospecturum. Convenerunt itaque Francofurti A. C. 1273. die 8 Octobr. Omnes intersuerunt, praeter Henricum Ducem Bavariae, qui sollennes: legatos miserat, et per ratihabitionem suam Electoribus praebuit consensum. Ubi primum Ottocaro Regi Bohemiae imperium sollenniter est delatum: sed is stulto consilio, dum putabat, se longe potentiorem esse Imperatore Romano, imperium repudiavit. Itaque, cum Wernerus Moguntinus magnanimitatem praedicasset et prudentiam Rudolphi, qui tutum ei, Romam pergenti, iter ad Alpes usque praestiterat, atque in aestimando principe, divitiis potentiaeque egregias animi dotes disseruisset longe praeferendas: inducti in eandem sententiam Trevit et Coloniensis: Mox et Bavatus, cum Saxone et Brandeburgico, filiarum sibi Rudolphi matrimonia stipulantes. Burggravius urbis Noricae, Rudolphi consobrinus, Basileam oppugnanti ei contra Episcopos et Psittacos Principes ad reducendos Stelliferos urbe pulsos, electionis nuntium attulit, suaeque tenuitatis conscio, vix fecit iureiurando fidem. Pace statim Basiliensibus data, Aquisgrani ornatus diademate Rudolphus, cumque eo Anna coniunx.

Italiam autem ingressus non est, neque Imperialem coronam Romae de more maiorum accepit, solitus Aesopi fabulam recitare de vulpecula, quae leonis aegrotantis legaro respondit: Optatese, ut Leo convalescat, idque oraturam Superos: ceterum minime visuram leonem; terreri enim se vestigiis, omnibus leonis antro adversis, et nullis aversis. Idque indicium esse, muta quidem animalium introivisse, sed exivisse nullum. Ad eundem modum apud se reputabat Rudolphus, maiores suos saepe magnis copiis ingressos Italiam, sed male acceptos plerumque rediisse. Albert. Argent. Chron. Philip. Chron. Spangenb. Chron. Hedion. Ursp. Avent. lib. 7. Histor. Suevorum lib. I. cap. 13.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. SAPIENTIA, quae effulget tum ex dictis tum exfactis.

1. Dicta Rudolphus protulit sapientia. ut patet ex symbolo eius, quod fuit tale: Melius, bene imperare, quam imperium ampliare. Siquidem Principis boni est, videreillud: Non quam late; sed quam bene imperet. Itaque non tam vi et potestate, quam prudentia et sapientia opus est in imperio. Et prudentia gubernantur regna: Quorum fines potentia nonnumquam proferuntur latius aut propagantur; quod optimum et sapientissimum Principem Rudolphum frequenter dixisse ferunt. Nam, auctore Tullio, ad Rem publ. plurima veniunt commoda, si moderatrix omnium rerum praesto sit sapientia: hinc adipsos, qui eam adepti sunt, luas; honor, et dignitas conflut.

Similiter Rudolphus Imper. interrogatus, Qui fieret, ut homines eas, quas non didicerunt artes, omnes recusarent, imperti autem gubernationem oblatam nemo? Non mirum, inquit: stultos enim putant, qui regnare nesciunt; stultum autem nemo se iudicat. Aeneas Sylvius.

2. Singulari prudentia Rudolphum praeditum fuisse, patet quoque ex factis. Nam collocatus in Imperium inauguratione sollenni, totus in hanc curam incubuit, ut latrociniis, seditionibus; tumultibus, bellis, quibus ardebat Germania, ubique locorum sublatis, patriae pacem redderet ac tranquillitatem. Huic conatui cum aliae obstabant difficultates, tum vero haec inprimis, quod de


page 967, image: s1039

hereditatibus earum regionum, quarum Domini interciderant, bello inter se contenderunt vicini, alio alias sibi vendicante et armis deferente arbitrio privato, sine auctoritate et consensu Senatusconsulti publici. Haec igitur dissidia cum ad Imperium pertinerent, cuius et potestatem et vires restitui, postquam essent labefactatae, non attenuari magis atque diminui oportebat, si conservatum id, non prorsus enervatum vellent, recte censuit Rudolphus, oportere ante omnia posseffores de occupatis privata potestate et cedere, et cognitionem atque sententiam permittere Imperatori ac Senatui Principum, ut quicquid hi constituissent, id ratum haberetur. Qua in re etsi sua etiam fortasse spectavit atque consideravit commoda; tamen e dignitate ac Maiestate Imperii et ad restitutionem concordiae publicae pernecessarium id fuit. Anno itaque ab electione proximO Comitia indixit, convocatis Prinicpibus Noribergam. Eo cum ceteri frequentes convenissent, non accesserunt Ottocarus Rex Bohemiae, et Henricus Dux Bavariae, uterque contemptu Imperatoris infimiac pauperis, quo Bohemus non ita multo ante magistro Curiae in aula sua mercede fuerat usus. Detrectarunt auctoritatem novi Imperatoris Badensis etiam et Wirtenbergensis, cum pluribus aliis, simili de causa foedere inito, ut contra Imperatorem occupata tuerentur. Rudolphus ne vim prius, quam omnia moderato et tuto consilio experiretur, quamquam contumeliis affectus, tamen per legatos insuper repetivit ab Ottocaro Austriam, ab aliis alia. Haec iusta postulata, cum illi superbe et contumaciter recusarent, arma arripuit, cosque ad oboedientiam redegit: sicut infra dicemus: Chron. Carion.

II. AUCTORITAS. Tanta in Rudolpho fuit auctoritas, ut cum adolescens adhuc ad Imperatorem Friedericum secundum accederet, ordines militares ad honorandum eum consurgerent. Inprimis vero ab Astrologo Imperatoris cultus est: a quo cum quaereret Fridericus Imp. cur tantopere Comitem pauperem veneraretur? respondit; Quia video illum fore Imperatorem, deficiente tua prole. Etsi autem, ut diximus, Bohemus, Bavarus, Badensis, Wirtenbergicus, et alii; rudolpho Imp. electo auctoritatem detrectarint, tamen Imperator mox armis omnes adeo attrivit, ut pacem peterent, ipsiquesupplices fierent.

III. IUSTITIA. Cum quidam ad Rudolphum Imp. venisset, qui Ottocarum Bohemiae Regem, atrocem hostem, in venatione se occisurum promitteret, si facto praemium esset: Rudolphus, Etsi noster hostis est Ottiocarus, inquit, non tamen id efficiet, ut iustitiae et moderationis fines transeamus. Aeneas Sylv. Imo tam severe iustitiam administravit Rudolphus, ut apud Matthiam Castrutium lib. i. fol. 86: rigidus iustitiae exsecutor vocetur. Verum ut in communi proverbio dicitur: Atrocium delictorum atroces sunt poenae. Et recte inquit Seneca: Pectora magis obsessa malus Non sunt ictu ferienda levi.

IV. CLEMENTIA. Rudolphus Imp. cum post morum mutationem clementior suis fuisset, quam ab initio Imperii; obiurgatus ob id, Severum, inquit, et immitem fuisse me aliquando paenituit; elnem et placabilem, numquam. Aeneas Sylvius.

V. HUMANITAS. Siffridus scribit, Rudolphum Imp. suis satellitibus praecepisse, ne quemquam pauperum accessu et colloquio suo arcerent: Date obsecro, inquit, hominibus ad me accedendi locum et facultatem. Non enim ideo ad Imperium evectus sum, ut hominibus in arca praecludar.

VI. ABSTINENTIA. Rudolphus Imperator cum in bello adversus Ottotarum gesto potu laboraret cum toro exercitu, ferunt rustico (qui messoribus potum ferret) ablatam hydriam sicera plenam, atque Imperatori oblatam. Quam cum ille vidisset, Reddite, inquit, homini vasculum suum: nam ego exercitui, non mihi, sitiebam. Sicque sua abstinentia partim exercitum eo potu refocillavit, parim ad sitis patientiam invitavit suo exemplo. Aeneas Sylvius.

Idem Rudolphus milites suos rapis pro pane vesci docuit. Nam cum aliquando in obsidione urbis cuiusdam milites penuria panis laborarent, Imperator contulit se in agros rapis consitos; earum quasdam evulsit, et comedit, dicens: O mei commilitones, donec hisce rapis participes fieri possumus, fame non peribuimus, iisque, quoad panis afferatur, nos sustentare poterimus. Castrut. lib. 3. fol. 221. Chron. Hedion. fol. 565.

VII. MODESTIA in VESTITU. Studio fuit Rudolpho vestium contemnere splendorem, et superbas pomparum praestigias. Eam consuetudinem adversus Ottocarum curiosius tenUit, insolentiam hominis suo exemplo castigaturus: uti in Actis Sagatis plenius dicemus: Aeneas Sylvius.

VIII: GRATITUDO. Rodlophus Imperator ante imperium summam coluit amicitiam cum Friderico Eitel, Friderici I. silio Comite a Zollern/ qui illo tempore, quo Rudolphus Francofurti Imperator Romanus desig natus erat, Basileam cum eo obsedit. Cuius rei fama cum ad Fridericum emanasset omnium primo, non, ut ante, statim Rudolphum adiit, sed per internuntium se admitti


page 968, image: s1040

postulavit. Hoc Rudolphus demiratus, cum alienationis in le alicuius suspicionem colligeret, faustum ab eo Imperii delati nuntium accipit. Quapropter cum et ante fidem Friederici saepe perspexisset ac probasset, et hac comitate mirifice delectaretur, ita eum remuneratur, ut, exstincta Burggraviorum Noribergensium prosapia Marchionum Voburgicorum, cui eam dignitatem contulisset Conradus III Imp. ex Henrici familia, Burggravium ipsum crearit A. C. 1273. quem Burggraviatum postea, Henrico Burggravio mortuo, circiter A. C. 1289. possedit. Nec deinde Friedericus de suo in Caesarem studio quicquam remisit, sed potius id vehementer auxit: quippe qui et contra Ottocarum Bohemiae Regem egregie militavit.

Quemadmodum autem nulla humana sapientia est. quae non erret aut impingat alicubi: sic quoque Rudolpbus Imp. sua errata habuit. Nam praeter neglectionem Italiae in eo etiam culpatur pleoneci/a, cum propter Imperii iura vendita civitatibus Italicis, (inter quas suit etiam Florentia, quae persoluto Imperatori pretio sex millium ducatorum se in libertatem vindicavit,) tum quod exemplo Leonis Aesopici praedam, id est, provinicias Germaniae heredibus orbatas, partiretur, sed opimiores et potiores sibi vendicaret. Chronicon Carionis. Trithem. H. Mutius.

Sie ergo solam avaritiam in Rudolpho non accuses, cetera non reprehendas.

II. ACTA SAGATA.

RUDOLPHUS fuit Princeps magnanimus, bello et armis strenuus, eiusque sapientia, virtus et felicitas, prope restinctis bellis civilibus ac sublatis odiis, effecit, ut rediret Germania ad sese, in statum ex longa perturbatione tranquilliorem reposita; in quo postea constitit ac floruit paucis admodum suis partibus immutata. Gessit autem Rudolphus bella ante Imperium, et in Imperio.

I. Ante Imperium.

Antequam ad Imperium pervenit, ut subditos, eosque qui illum protectorem susceperant, ab incursionibus hostium defenderet, sex bella gessit, semperque victor evasit. Reportavit enim victoriam.

I. Ab Abbate S. Galli, et fratre eius Episcopo Curiensi: quorum hunc occidit, illum in vincula coniectum, ut pacem peteret, sibique fidelitatem iuraret, coegit.

II. A Comite Toccenburgensi, quem seditiones quasdam molientem, ut quiesceret, armis adegit.

III. Ab Udalrico, Donino Regenspergae, quem in eas angustias redegit, ut privatus Tigurivivere cogeretur.

IV. Ab Ottone patruo Comite de Laufenberg: quo proelio, Cuburgo, quo Otto Rudolphum excludere volebat, recepto, Dominus de Taufenstein/qui Ottoni operam fortem navabat, cecidit.

V. Ab Episcopo Argentinensi, qui prae nimia trepidatione reliquias carissimas dispersit.

VI. Ab Episcopo Basiliensi, homine pertinacissimo, qui ditiones Rudolphi ferro et igne longe lateque vastavit. Rudolphus vix decennali bello ad pacem petendam adegit. Basileam ter obsedit, et postremo eam expugnasset, nisi eo tempore Imperator fuisset declaratus. Quare pacem cum Episcopo, qui ad compensanda det rimenta 900 marcas argenti persolvit, composuit. Lazius. Munsterus in Cosmograph. Pantaleon.

II. Bella in Imperio gesta.

In Imperio pari fortuna et prosperitate bella gessit Rudolphus.

I. Adversus Marckionem Badensem, et huic confoederatos in Suevia, Alsatia, et vicinis aliquot terris. Hos non magno negotio dissipatos et contusos coegit supplices pacem petere, relictis quae occuparant.

II: Comites XVI Sueviae coniurarunt, se vel ex insidiis Rudolphum interfecturos, velaperto bello illum aggressuros. Sed Rudolphus hoc comperto illos antevertit, ac multis direptis arcibus eos in ordinem redegit.

III. Cum oppida quaedam Alsatiae, Brisgoiae, Ergoiae, et Turgoiae foedus contra Rudolp hum inivissent, Imper ator et illa armis subegit. In hoc bello multae arces et oppida ab eo sunt vastata.

IV. Cum Henricus Dux Bavariae (cui Ottocarus calcar addebat) foedere cum aliis facto contra Rudolphum insurgeret, et ludibria spiraret, Imperator bello eum aggressus ad deditionem et pacem petendam adegit.

V. Rudolphus Imperator Ottocarum Bohemiae Regem duplici proelio fusum, repetita acie interfecit.

Quia autem hoc bellum prae ceteris notatu dignissimum, illud aliquanto prolixius explicabimus.

Bellum primum. Circa quod tria sunt notanda.

I. ORTIUS.

OTROCARI insolentia. Ottocarus Rex


page 969, image: s1041

Bohemiae Rudolpho, Magistro Curiae in aula sua mercede suerat usus. Qua de causa cum Rudolphus Imperator esset declaratus, illum contemnens Ottocarus, ei parere recusavit, Austriamque cum finitimis regionibus occupatam ad se rapuit. Imperator missis Legatis ea, quae Imperii erant propria, reposcit. Sed Ottocarus eos contemptui habuit et violavit, nonnullis ad portas suspensis.

II. PROGRESSUS.

Armorum correptio. Cum igitur Ottocarus minime Imperatori cedere vellet, Imperator bello cum aggressus est, ac Austriam invasit, et Viennam post unius mensis obsidionem in deditionem accepit. Ottocarus cum exercitu advenit; sed cum impar esset viribus, et Viennenses insuper excursionibus Bohemiam vastarent, ipsi fiducia non fuit impetum sustinedi Teutonum.

III. EGRESSUS.

Pacificatio. Ottocarus, cum viribus Rudolphi se imparem esse videret, consilio suorum petivit, ut in gratiam reciperetur. Rudolphus igitur Regem ad se vocavit, fidem ab eo accepturus. Ille venit cum magno et splendido comitatu: viri, et equi, auro, gemmis serico nitebant. Dictum Rudolpho, adventare Ottocarum, pararet se mox cultu et veste Imperatoria. Talem Regem admissurus Rudolphus renidens; Imo rex Bohemiae, inquit, griseam meam vestem saepe derisit, nunc ipsum vestis mea grisea deridebit. At vos equos et arma expedite, et accincti instructique ut ad pugnam state. Decus Teutonicorum armorum, non vestium, advenis istis ostendite. Hoc me vobisque dignum est. Dixit Rudolphus; neque aliter fecit. Ottocarus illi vili cultui se et aurum suum submisit, et ad genua quondam ministri sui accessit, non sine ludibrio etiam: cum Imperator iussissit tentorium, in quo res gerebatur, subito pandi et revelari, ut ab omnibus genculans Ottocarus conspici posset. Atque ita Ottocarus in gratiam receptus impetravit feuda regni Bohemici et Moraviae, si ab Austria, Stiria et Carinthia abstineret, et filio Wenceslao nuptias filiae Rudolphi promitteret.

Bellum secundum cum Ottocaro.

Ottocarus Rex Bohemiae haud diu in fide perstitit, instigante praesertim Kunigunde Cumana seu Russica coniuge, quam abdicata Margareta praeter leges duxerat, et indignum dicente, magnificum Regem pauperculo Caesari genua flectere. Filia igitur Bohemi Imp filio Alberto desponsata monasterio sacrata est, et Rex ipse violato soedere et sacramento, quod Imperatori praestiterat, cum maguo exercitu A. C. 1277 (cum prius anno praecedenti pacem cum Rudolpho fecerat) in Austriam venit: cui copias Imperator opposuit: et Moravia ac Austria tota hieme incendiis et rapinis est vastata. Cum vero Rudolphus ipse ad exercitum venisset, amicitiam iunxit cum Ladislao Hungaro, et eum contra Bohemum defendit. Inde A. C. 1278 die 26 Augusti ad Vicnnam proelio congressus cum Ottocaro, et licet impari exercitu, iamque deictus equo, vicit tamen perfidum Regem. Ottocarus ab ignobili quodam captus, dum ad Caesarem ducitur, insequentis cuiusdam militis manu, cuius quondam fratrem interfecerat, cadit. Imperator itaque Austriam recuperavit, filio tamen Ottocari Wenceslao regnum Bohemiae reliquit, data ei in uxorem Iutra, quam antea ex pacto ei desponderat. Cuspinianus scribit, in hoc proelio in Ottocari exercitu desiderata fuisse 14 milia hominum praeter captivos: et hac occasione Austriam ad Comites de Habsburg devolutam esse. Hist. Austr. Aeneas Sylv. Hist. Boh. c. 27. Chron. Carion. Munsterus in Cosmograph. Albert. Argentinensis.

VI. Rudolphus Comitem Wirteburgensem, qui ter ab Imp. desciverat, armis adeo attrivit, ut supplex veniam petierit.

VII. Cum Imperator rebellantem sibi Columbariam obsideret, quidam nomine TILO COLUP senex et veterator astutus finxit se Fridevicum II Imp. (qui iam ante annos XXXIV diem suum obierat) esse, et in Palaestina hactenus captivum detentum. Qui Rhenanas aliquot urbes pervagatus, eas ad defectionem a Rudolpho sollicitavit: sed a multis non est receptus. Novesienses vero et alii cum eum recepissent, tantae fuit audaciae, ut Rudolpho Imp. mandaret, ut Imperium deponeret, et privatus ad se veniret, et homagium praestaret. Quare Imperator, admissis ad pacem Columbariensibus, desc endit ad inferiora Rheni, fingensque obsequium erga Imperatorem novum, eum in Cattis ad Wetz larium cepit. Pseudo-Fridericus igitur fassus est, se olim in aula Friderici fuisse, et hinc tanta sibi indicia. Sed iussu Rudolphi Imp. cum duobus eius consiliariis, qui huIus fraudis fuerant participes, igne crematus est. Chron. Spang. fol. 313. Chron. Saxon. fol. 348. Chron. Hedion. fol. 565.

VIII. Rudolphus Comitem Sabaudum et Helvetios sibi parere coegit. Similiter Comitem Burgundiae, qui Gallorum auxiliis fretus multas seditiones moverat, domuit, et Imperio tributarium fecit.

IX. In Thuringia 60 munitas arces latrociniis infames ope et adminiculo Erfurdiensium evertit


page 970, image: s1042

ac delevit, supplicio sumpto de novem et viginti latronibus, quos in Ilmena ceperat. Austriae etiam Carinthiam, Carniam, Carniolam et Marcam, cum multis oppidis beneficiariis adiunxit. Omnino hic laudatissimus et bellicosissimus Princeps decies quater cum hostibus proelio conflixit, semperque priores retulit. Unde magnam auctoritatem consecutus, et cognomento VICTORIOSI insignitus est. Cosm. Munsteri. Chron. Carion. Chron. Hedion. Cuspin. Ursp. et alii.

CAPUT III. DE EGRESSV.

RUdolphus Imp. postquam finem vitae sensit adventare, Principes Electores convocavit Francofurtum, ut filium suum Albertum Regem Romanorum crearent, sed id non obtinuit: paulo pst Erfordiam venit, ubi gravissime aegrotare incepit. Instituit igitur iter properabundus Spiram versus, dicens, sibi multos ibi conveniendos esse Reges: innuens, se ibi sepeliri velle. Iamque vicinus urbi superatus magnitudine morbi, decessit in oppido Germersheim / sito ad ripam Rheni, die 15 Iulii, die divisionis Apostolorum, ut Trith. habet, die 18 August. habent alii, alii denique die 30 Septembris A. C. 1291, cum vixissetann. 73, meses 5, et imperasset annis 17, mens. 9, diebus 16. Sepultus Spirae prope Philippum Suevum. Siffrid. Cusp. Chronic. Carion. Chron. Spangenb.

Viri celebres.

Hoc saeculo floruerunt:

I. THOMAS AQUINAS, Scholasticus Theologus, a superstitiosis hominibus Doctor Angelicus appellatus. Singulari diligentia ab ineunte aetate literis incubuit. Dominicanorum, hoc est, Praedicatorum ordini se associavit. Praeceptore usus Alberto Magno; in Scholastica Theologia tantum profecit, ut vix similem habere videretur. Libros quamplurimos conscripsit, partim Theologicos, partim Philosophicos. Mortuus est A. C. 1274, die 7 Mart. aetat. a. 50. Hic ad extremum Eucharistiam sumpturus, Dominum Iesum flendo rogitavit, ut, si minus recta fuissent ea, quae de ipsius mysteriis, deque universa Ecclesia Spiritu sancto instigante scripsisset, veniam tribueret: eque omnia Ecclesiae iudicio sacrosancto permisit. Trith. Volaterran. Blondus. Paralip. Ursp.

II. BONAVENTURA Ordinis Minoritarum, unus ex praecipuis Scholasticis Theologis fuit, qui Theologiam per Hilosophiam Aristotelicam corruperunt. Parisus Magistrum Sententiarum, cum admiratione, publice professus est, cum nondum annum aetatis 30 egressus esser. Minoritarum Generalis Magister creatus; postea Albanensis Episcopus, et Cardinalis Romanae Curiae factus est. Libros multos in Theologia conscripsit. Mortuus est A. C. 1274, aetat. 53, in Concilio Lugdunensi. Platina. Trith. Volaterranus. Bergomenf.

III. GUILHELMUS DURANUS, vulgo appellatus Speculator, vir exercitationis forensis peritissimus, et ideo pater practicae vocatus, condidit eximium opus, quod Speculum Iuris inscribitur: Estque auctor libri, qui inscribitur Rationalo divinorum.

IV. PTOLEMAEUS LUCENSIS, qui Pontisicum vitas descripsit.

V. IACOBUS de VORAGINE, Episcopus Ianuensis, historiae Lombardicae, de Sanctis, auctor.

VI. MARTINUS POLONUS Episcopus Consentinus, cuius Chronic on desinit A. C. 1278. Appendix ab allo addita pertingit usque ad annum Christi 1320.

Eodem anno terminatur accuratissime scriptum Chronicon IACOBI MEYERI de rebus Flandriae.

VII. PROBUS, Franciscanus, Episcopus Tullensis, Tubingae natus in Suevia, Theologus doctus et eloquens, circa annum Christi 1286 floruit. Is in frequenti conventu Episcoporum Herbipoli Romanistarum avaritiam, luxum, superbiam accusavit: nebulones; Satanae atque Antichristi Satrapas, faces bellorum in Germania, Galliis, Hispania, etc. appellavit. Nauclerus. Aventinus.

VIII. NICOLAUS de Bibera, Erfordiensis Abbas, Germanus, Theologus, Philosophus et Poeta: claruit Erfordiae, scripsit opuscula oratione prosa et ligata. Unus eorum fuit, qui Romanistarum nequitiam vidit, et reprehendit. Trith.

Resmemorabiles.

I. A. C. 1277 inchoata est exstructio turris ARGENTINENSIS, et perducta per quatuor cochleas, quae, ut Germaniae spectaculum et ornamentum eximium, septem Mundi Miraculis annumerari possit. Post annos 28, anno 1305, reliqua perfecta sunt usque ad coronam: sed finis operi impositus est anno Christi 1449. Albert. Argent. Winfelingus. Bruschius.

II. A. C. 1278 puella quaedam in Suevia, anno aetatis octavo, puerum peperit, ut habent Annales Suevici.

III. Eodem anno strangulati fuere in Anglia 248 Iudaei, quod aureos nummos furtim minuissent. Ranulphus. Balaeus.


page 971, image: s1043

IV. A. C. 1282 piscis, qui lconis effigiem habuit, apud Centumcellas Febr. mense in mari captus est. Pellis erat pilosa, pedes breves, caput, cauda, aures, os, dentes, lingua, omnia leonina. Ubi ex aquis traheretur, ululatum et planctum hominis instar edidit. Bergomensis. Chronic. Martin. Fascic. Temp.

V. A. C. 1283, ex Martini Pontisicis concubina natus est puerulus villosus, ungues instar ursi habens: eam ob causam Pontifex omnes ursorum imagines ex palatio et domibus suis abolevit. Bergomensis.

VI. A. C. 1284 clades Hamelensium ad Visurgin accidit die Petri Pauli, sive 29 Iun. Dum enim cives sacram contionem audiunt, Magus, qui conducta opera mures et rattos fistulae cantu eiecerat, nec satis pecuniae acceperat, iisdem nefandis artibus pueros centum triginta urbe educit in vallem Koppenbergiam; ubi monte obruuntur: Histor. Hamel.

VII. A. C. 1286 in aestate novum genus vermium Borussiam infestavit, qui caudis cancrorum praediti, intra tertium diem necavere, quoscumque suo aculeo pupugissent.

VIII. A. C. 1287, in festo S. Nicasii, quindecim Insulae in Selandia ex maris inundatione submersae sunt; atque cum his una, utriusque sexus, circiter quindecies mille homines perierunt. Fasciculus temporum. Chronic. Hirsav.

IX. Indioecesi Leodiensi, in villa Erkel/ puella quaedam sine cibo et potu, annis plus quam triginta vixit. Nauclerus. et alii.

XXXII IMPER. GERM. ADOLPHUS NASSOVIENSIS.

CAPUT I. DE ORTV.

HIC Adolphus e veteri et clarissima familia Nassovicorum Comitum oriundus fuit. Quae gens, in bellis Italicis rebus pro Imperio fortiter gestis, HENRICORUM saeculo inclaruit, et ab exiguis initiis eo potentiae progressa est, ut non tantum vicinos inter Comites ultra citraque Abnobios montes, qui Cattos ab Angrivariis et Westphalis dividunt, principem sit consecuta locum: sed etiam ad fastigium Ducum conscenderit, et ditioni Augustae multas alias ampliores adiecerit. Adolphi maiores in agro Norico possessiones, in urbe ipsa sedes suas habuisse, monumenta familiae, quae supersunt, et annotata historiarum testantur. PATER Adolphus apud Rudolphum Imper. egit Praefectum Praetorii, qui nunc est iudex Camerae, fuitque vir sapiens, magnaeque auctoritatis. Pantal. Peucerus lib. 5. fol. 105.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTAOECONOMICA.

UXOR eius dicta fuit IMAGINA, ex qua tres suscepit filios. 1. Dictus fuit ADOLPHUS, cui desponsata fuit Bohemiae Regis filia, sed sponsus et sponsa ante celebratas nuptias in vivis esse desierunt. II. HENRICUS, qui uxorem duxit Burggravii Noribergensis filiam. Tertius (qui est a)nw/numos) matrimonio sibi iunxit filiam Palatini. Ex eadem ei quoque nata filia Mechtildis Rudolpho Comiti Palatino nupta, quae ei peperit Adolphum, Rudolphum et Robertum, Comites Palatinos ad Rhenum. Pantaleon fol. 365.

II. ACTA PLITICA. sive Imperii administratio.

Rudolpho rebus humanis exempto, ELECTORES Imperii convenerunt Francofurti, electuri Imperatorem: ubi Moguntinus, qui Adolpho Nassoviensi consanguineo suo multum officii debebat, fefellit Electores, ita ut unanimiter (excepto Ludovico Palatino, qui inclinabat ad Albertum Austriacum Rudolphi Imp. filium) Moguntino concederent potestatem eligendi, quem vellet: qui praeter omnium spem et opinionem Adolphum renuntiavit Imperatorem A. C. 1292, in die Epiphaniae. Inde Aquisgranum deductus, ibique cum uxore Imagina ab Archiepiscopo Coloniensi unctus et coronatus est mense sexto a morte Rudolphi Imper. A Pontifice vero Romano non est coronatus, cuius inaugurationem respuit, a Rudolpho edoctus, nugas istas esse comtemnendas, ut splendidam miseriam. Is enim (sicut autea diximus) ut Italiae se committeret, quo a Papa coronaretur, persuaderi non potuit. Solitus ad mentionem itineris Italici recitare illos Horatii ex apologo Aesopico desumptos versus:

— Sed me vestigia terrent
Omnia te antrorsum spectantia, nulla retrorsum.

Cuspinianus. Chronic. Spangenb. Pantaleon. Peucerus lib. 5. fol. 96.


page 972, image: s1044

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA, et SAGATA.

ADOLPHUS praeclara fortitudinis bellicae specimina ante Imperium edidit: Ducem Brabantiae numero superiorem, quinque proeliis ordine vicit, et occisis quinque belli Ducibus, spolia opima reportavit. Quamobrem sibi magnam virtutis opinionem, famamque conciliavit non modicam; nec solum prosperis, verum etiam adversis rebus invictus. Cum enim sexto proelio adversus Brabantos captus esset, et interrogatus, ecquis esset? mascule respondit: Sum Comes Nassoviae, non quidem ditionibus potens, sed rebus magnis gerendis natus; mirorque, quod gladii mei mucronem effugere potueris, ut noris hostem numero imparem non esse contemnendum. Hoc audaci responso delectatus Dux Brabantiae, honeste habitum, et donis oneratum, facta pace dimisit. Cuspin. Castrutius lib. 5. fol. 361. 362. Pantaleon. fol. 363.

Imperator vero electus Adolphus nihil fere tanto nomine dignum gessit. Eduardo Regi Angliae bellum cum Philippo Pulchro rege Galliae, e spoliatis quibusdam Anglorum navibus, ac aede nautarum, erat ortum. Vastabantur Normannia Aquitaniaque, provinciae in Gallia Anglorum. Guido Flander, cum filia, quam Anglo desponderat, evocatus, vix e custodia erat dimissus Francorum. Adolphus ergo cum Guidone Flandro stipendiariam pollicitus militiam Eduardo, centum milia aureorum ab Anglo accepit. Imperator accepta pecunia Principes consuluit, sed cum nec Ptincipes stipendiarii vellent ficri Regi Angliae, et prohiberent, ne Imperator fieret, Adolphus auxilia mittere non potuit. Albertus Austriacus, Rudolphi Imper. filius, si Dominus, inquit, meus stipendiarium se Auglo facit, quid ni eg o me Franco? Ita Adolthus coepit in odio esse, et a multis contemni. Gum Alberti filiam suo ambitet filio, repulsam tulit, addito cavillo: Si Comes esset Austriacus, velle et suam filiam Principem facere. Inde simultas inter Nassoviam Austriacamque domum firmara, quae deineeps magis magisque exasperata, tandem in apertum sese bellum effudit; in quo Adolphus, ut dicetur, concidit.

ALBERTUS Landgravius Thuringiae, ut filiis Friderico et Dithmanno ex Margarita Friderici II Imper. filia susceptis, (quam historiam, quomodo Albertus vitae coniugis insidias struxerit, ipsaque exulare coacta, et tandem Albertus ipse a filiis rursus in exilium eiectus fit, in historia Friderici II recitavimus) aegre faceret, Adolpho Imperatori argento Anglico instructo vendidit totam Thuringiam, (excepta arce Wartburgensi, quam sibi retinuit ad vitam) duodecim milibus marcarum auri, sive 94000 florenis. Cum vero Thuringi ipsi homagium fracere nollent, nisi solverentur iuramento a suis Principibus Friderico et Dithmanno, vi eos cogendos adegit. Quare Thuringiam et Misuiam armis et ferro adortus expilavit, diripuit, vastavit, moniales et virgines stuprandas militibus concessit, immanitate et crudelitate Turcos ipsos superans. Nec Marchiones Fridericus et Dithmamus suis rebus defuere, collectoque ingenti exercitu varia fortuna cum Adolpho dimicarunt. Imperator primum in Osterlandia Friburgum et Numburgum, postea Creutzburgum, cum ei ignem iniecisset, in deditionem accepit. Inde in Misnia FRIBERGAM urbem metallicam, quam 16 mensibus obsederat, per proditionem cepit; arcem vero cum multis nobilibus, paucis diebus post dcditionem, hac conditione, ut liberi cum armis decederent: quam conditionem Punica fide Adolphue servavit. Sexaginta enim ex eis cives securi percussit, reliquis pro redemptione magnam pecuniae summam imposuit. Hos ut liberaret Fridericus Marchio Misniae, Alberti filius, tres urbes, Grimmam, Rochlitium et Leisnicum Imperatori tradere coactus fuit: dedidit se sponte Imperatori Misena urbs, quod Episcopus Adolpho faveret. Fridericus ita tota fere ditione pulsus, exules et amicos collegit, et noctu Rochlitium recepit, et paulo post ex insidiis Philippum Nassoviensem fratris Adolphi filium intercepit, qui ut liberalius in captivitate haberetur, Friderico Geitam, Dobelam et Bornam reddidit. Quod vero hoc bello privati tantum commodi causa distentus rem Imperii negligeret Adolphus, indignaque adeo et nefaria multa in se admitteret, Imperii principibu indignus sceptro iudicatus est.

Idem Moguntinus, qui antea auctor Principibus ad eum eligendum exstiterat, imputata ipsi ingratitudine, Ecclesiarum vastatione, diminutione Imperii, stupratione virginum, mercenaria militia, ut ab iisdem deiceretur imperio, effecit. Itaque congregatis Principibus Moguntiae A. C. 1298, die 24 Iunii imperio exutus est, et in locum eius Albertus Austriacus, Rudolphi Imp. filius surrogatus. Polydor. Chron Spangenb. Fabr. Trith. Peucerus. Sigfrid. Cuspin. Cosmograph. Munsteri.

CAPUT III. DE EGRESSV.

CUm Adolphus Alberto, a Principibus Germaniae Imperatori electo, cedere imperio


page 973, image: s1045

nollet, armatis copiis contra eum profectus est Albertus. Cui ut occurreret Adolphus, rediit ad Rhenum, atque ex Alsatia descendenti, instructus Rudolphi Palatini generi et Ottonis Bavariae Ducis auxiliis, obviam factus est ad Spiram; ubi acerrime pro corona certatum est. Ad extremum Adolphus, quod esset animi vehementior, equitatum suum rapit in Austriacos, haud exspectato, ut prudentissime monebatur, peditum exercitu. Albertus, qui id operam dederat, ut adversum haberent Solem hostes, armis eos aestuque devicit. Adolphum ipsum in proelio vulneravit secus oculum. Prostratus in terram, cum galeam armiger levasset, modico in collo vulnere inflicto-obiit, cum imperasset ann. 6. et sex mensibus. Otto Bavarus, Rudolphus Palatinus, et alii, Adolphi partes sequuti, fuga periculum declinarunt. Plurimi tamen Comites caesi sunt, et filius Adolphi Imper cum multis aliis Comitibus captus est. Proelium factum in agro Spirensi A. Christi 1298. die 2 Iunii, cum iam Anglus Francusque foedere inter se et affinitate iuncti, bellum deposuissent, et Albertum iuvandum, adversus perfidum Adolphum, ducerent, quod a Rege ad Regem auro corruptus defecisset, fidemque minime praestitisset.

Corpus occisi Adolphi Imp. in monasterio Rosenthal fuit humatum usque ad tempora Henrici Regis de Lützburg / cuius mandato Spiram cum honore delatum in sepulchris Regum locatum est. Albert. Argent. Chronic. Martin. Poloni in append. P. Aemylius lib. 8. Chronic. Spangenb.

Quamquam autem desiderari multa in Adolpho potuerunt: tamen quia unctus fuit Domini, omnes, qui in eius necem cum interfectore conspirarant, Comites simul, Archiepiscopi et Episcopi, mala morte, divin ulciscente gratia iniuriam eius, perierunt. Nam ALBERTUS ipse regni usurpator a Iohanne fratris filio fuit occisus. Comes Albertus de Haigerloch / in itinere, a Duce Ottone de Bavaria genero Regis occisus est. Comes de Ochsenstein, vulneratus, in conflictu obiit. Gerhardus Eppensteinius Archiepiscopus inventus est mortuus, sedens in sella seu cathedra. Comes de Zweybrück, in ripa Gliese dicta, fuit submersus. Comes de Leiningen / phreneticus et variis calamitatibus miser factus est. Conradus Episcopus Argentinensis, ante Friburgum a quodam rustico gladio interemptus. Ceterique pene omnes simili interitu perierunt. Trithemius. Hirsav. Nauclerus part. 2. Generat. 44.

XXXIII IMPER. GERM. ALBERTUSI, AUSTRIACUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER fuit RUDOLPHUS I Imp.

II. MATER dicta fuit ANNA, filia Bernhardi, Comitis Hoheburgensis: sicut supra diximus.

II. Appellatio.

I. NOMEN. Dictus fuit ALBERTUS, h. e. omni laude dignus. Vel Albrecht, h. e. omni aequi et iustitiae studiosus. Quod nomen ipsi fuit omen. Fuit namque Princeps pius, iustus, in consiliis prudens, castus, verax, osor simulationum, erga oboedientes clemens et beneficus, erga delinquentes verro severus, erga pauperes liberalis, in rebus adversis patiens et constans, alienus a saevitia, nec in vindictam praeceps, iisque, a quibus erat laesus, si modo delictorum veniam peterent, clementer ignovit, iuxta illud Ovidii:

Que quisque est maior, magis est placabilis irae,
Et faciles motus mens generosa c ipit.

Merito igitur cum quibuscumque laude dignis Principibus esset comparandus, si modo regnis opibusque alienis, quo liberis suis magnos thesauros relinqueret, non inhiasset. Quod ipsi improbat Henricus Mutius, cum lib. 22. fol. 227. ita de eo scribit: Fuit prorsus ad rem attentus, studium illi fuit insanum pene, ut quam plurimos thesauros et possessiones liberis relinqueret.

II. COGNOMENTO dictus I. AUSTRIACUS. Cum enim Austria legitimo herede destitueretur, et Imperio aperiretur, Rudolphus I. Imp. eam huic Alberto filio sub titulo Archiducatus contulit, per quam tota illa amplissima Archiducum familia propagata, in qua per ducentos fere annos imperii sceptra et Aquilae floruerunt sine continuationis interruptione. Nam Alberto Austriaco (non tamen huic Imper. Alberto) successit Fridericus III. Friderico Maximilianus I. Maximiliano Carolus V. Carolo Ferdinandus I. deinde Maximilianus II, illi Rudolphus II. Rudolpho Matthias, cui Ferdinandus II. et tandem Ferdinandus III. qui etiamnum ad Imperii gubernacula sedet.

II. MONOCULUS cognominatus est: quia artibus Episcopi Salisburgensis venenum ipsi


page 974, image: s1046

fuit propinatum: quod quidem medicorum ope evomuit, sed tamen tanta eius vis fuit, ut alterum oculum amiserit: unde Rex Monoculus suit dictus. Cusp. Pantaleon. Dresserus.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXOREM habuit ELISABETHAM, Meinhardi Ducis Carinthiae, Comitis Tyrolis et Goriciae filiam, sororem uterinam Conradini, mulierem piam, magnique et perspicacis ingenii, quae fontes salis prope Gmundum in Austria superiore reperisse, et coquendi rationem ostendisse scribitur. Unde omnibus coenobiis in Austria sale prospexit, et insuper maximos inde proventus habuit. Haec Elisabetha Albertum patrem fecit liberorum viginti et unius. Verum ex iis undecim tantum ad iustam aetatcm pervenerunt, qui oMnes ad summam dignitatem sunt evecti, filii sex, et quinque filiae.

I. FILII fuere sequentes.

I. RUDOLPHUS, cognomento Mitis, qui in uxorem duxit Blancam, sororem Regis Galliae: et post illius mortem Callisiam Bohemicam: sed ex neutra coniuge liberos sustulit. Hunc pater Albertus A. C. 1307. ineunte vere duxit in Bohemiam, ut Wenceslao (qui, cum expeditionem instituisset in Poloniam, ut regnum illud paternum sibi acquireret, Olmutii meridiano tempore in cubiculo quiescens, occisus est, anno regni primo) succederet: quod et factum est, sed non integro anno regnavit; dysenteria enim mortuus est adventante hieme.

II. FRIDERICUS cognomento Pulcher, Dux Austriae, post Imperator.

III. LEOPOLDUS cognomento Gloria militum, Dux Austriae, Stiriae, et Carinthiae. Hic mortuus est A. C. 1326. et in monasterio, in loco qui Königs. feld, h. e. campus regius nominatur, a matre Elisabetha exstructo, sepultus est.

IV. HENRICUS Dux, qui matrimonio sibi iunxit filiam Comitis de Virneberg, et mortuus est A. C. 1344.

V. ALBERTUS, cognomento Sapiens, qui diu post pati is obitum praefuit gubernationi, et ducta in uxorem filia Udalrici ultimi Comitis Phyretarum, Comitatum Austriae coniunxit.

VI. OTTO Dux Austriae, qui connubio sibi iunxit Ducis Bavariae filiam, diemque suum obiit A. C. 1344.

II. FILIAE.

I. AGNES nupta Andreae Regi Hungariae.

II. ELISABETHA Friderico Duci Lotharingiae collocata.

III. ANNA Marchioni Brandeburgensi iuncta.

IV. CATHARINA, quae desponsata fuit Henrico VII. Lutzelburgensi Imper. qui cum iam nuptias esset cum ea celebraturus, veneno exstinctus est. Nupsit ergo Catharina Regi Apuliae, et Duci Calabriae.

V. GUTTHA maritata Ulrico Comiti Ottingensi.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Cum Adolphus Imper. diu bellum contra Alberti Landgravii Thuringiae filios, Fridericum et Dithmannum, privati tantum commodi causa gessisset, Imperii vero curam nullam haberet; Moguntinus et alii Principes Moguntiae convenerunt, et Adolphum indignum Imperio pronuntiarunt, et deponendum: et hunc ALBERTUM Imperatorem designarunt, qui post partam ab Adolpho victoriam, confirmandi sui causa, ne quis priorem electionem vitiosam esse diceret, Imperiumque invadere videretur, omnes Principes convenire, et sollenniter creari Caesar petiit, quod factum die 25 Iulii A. C. 1298. Aquisgrani, ubi coronatus est, in tanto hominum concursu, ut ab infusa hominum multitudine Dux Saxoniae et multi alii sint oppressi. Mense Novembri etiam uxor ipsius Elisabetha coronata est.

Inde Albertus a Papa Bonifacio VIII sollennem renuntiationem petivit: quam ille furens ambitione, insano stolidoque fastu gladio femur accinctus, et corona redimitus caput, ac se Imperatorem simul ac Pontificem barbarica iactantia professus, initio denegavit. Cum autem aliquanto post gravissimum esset natum dissidium inter ipsum et Philippum Pulchrum, Galliae regem, approbavit electionem Alberti, in eiusque familiae laudem multa dixit. Cuspinian. Peucerus lib. 5. fol. 106, 107. H. Mutius lib. 22.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. ALBERTUS licet egregiis virtutibus praeditus fuerit, tamen has omnes nefanda avaritia, dum alienas opes ad ditandos suos quaerebat,


page 975, image: s1047

obscuravit, et plane in gubernatione infelix fuit. Ideo non multa de eo notatu digna ab Historicis prodita sunt.

II. A. C. 1298. Albertus Imp. mens. Novembri Comitia more maiorum Noribergae habuit. Frequentes eo convenere Germaniae Principes, Reges Cimbrorum, Bohemiae, Apuliae, Episcopi quinquaginta, praesides atque praefecti trecenti, Equitum quinque milia. Extra moenia urbis, septa, circus temporarius ex tabulis, subsellia, ac sedilia, ubi ceteri sedendo, turres, orchestra, praetoria lignea, ubi summi Principes prandendo spectarent, exstructa. In cavea, atque arena, Tirocinia equestria, munera militaria exhibita sunt. Solus Wichveldus Agrippinensis Pontifex haec spectacula contempsit. Moguntinus dextrum Imperatoris latus, quod sui officii esse dictitabat, texerat. Tumultum quoque Vangionum, atque Aichstatensis, Episcopi, concitarunt, atque de consessu atque ordine subselliorum litigarunt. In hoc conventu Elisabetha uxor Alberti Augusta appellata: Conradus Archiepiscopus Salisburgensis in amicorum numerum receptus. Rudolphus primogenitus Imperatoris filius Austriae regulus declaratus. Albertus intercessione coniugis rediit in gratiam cum Ottone Bavarotum Duce, qui avunculum illius Comitem de Hairla interfecerat: sed nec stabilis nec diuturna fuit haec reconciliatio. Imperator peracto conventu, cum archimystis tribus, Gebhardo Moguntino, Boiomundo Trevirorum, Wichveldo Agrippinensi, Tullum Leucorum urbem petiit, atque cum Philippo Pulchro Rege Galliae de summis utriusque Imperii rebus collocutus est. Illius siliam Blancam in Austriam deduci imperavit. Ubi ipsa non multo post celebratas nuptias cum Imperatoris Alberti filio Rudolpho absque liberis decessit. Aventinus lib. 7. Peucer. lib. 5. Histor. Austr.

III. Albertus etsi Italiam ingressus non est, gubernandam tamen patris et Adolphi exemplo vicariis ducibus commendavit. Peucerus lib. 5.

II. ACTA SAGATA.

ALBERTUS multa bella gessit, domi potius, quam foris, ac duodecies acie conflixisse dicitur, non pari tamen fortuna. Nam magis privati quam publici commodi causa ca suscepit, nec causas bellorum semper iustas habuit.

I. Bellum gessit contra Adolphum Imper. quem proelio victum manu sua trucidavit: de quo antea diximus.

II. Phyretarum Comitem Theobaldum rebellem armis compescuit, et ab Ulrico Comite Wirtenbergensi placatus eum in gratiam recepit.

III. Bellum gessit contra tres Archiepiscopos, Moguntinum, Coloniensem, Trevirensem, et Rudolphum Palatinum, qui societatem contra Imperatorem iniverant. Sed Albertus brevi eos in ordinem redegit, et imperata facere coegit.

IV. Bellum gessit cum Ottone Duce Bavariae, cui Conradus Salisburgensis Episcopus? ditum parare voluit ad regnum Hungariae. Quod licet interruptum sir nonnumquam induciis, sopitum tamen numquam est, et utrique magna damna dedit. Pugnatum tradunt inter hos non armis tantum, sed et venenis, novo et inaudito, ac Germanico non ine indigno, ausu et exemplo. Alberto enim venenum propinatum esse constat, artibus, ut serunt Episcopi Salisburgensis, cuius etsi partem aliquam medicorum industria vomitu expulit, quamquam difficili conatu, reliquiae tamen ita eum afflixerunt, ut et vires eius languefecerint, et alterum oculum corruperint, et foeda macie palloreque corpus deformarint.

V. Albertus Imp. Friderico et Dithmanno Marchionibus Misniae amicitiam, fidem et defensionem promiserat. Sed victus cupiditatc opulentae ac cultae regionis Mysorum, et ad Bohemiae regnum, cum acquirendum, tum retinendum opportunae, bellum eis fecit, sed infelici successu, vincente iusta causa Marchionum Misniae. Cum enim Albertus Imp. cum silio Rudolpho iter in Bohemiam suscepisset, ut ipsi regnum Bohemiae acquireret, quod etiam obtinuit, ex Bohemia misit Ducem cum milite Suevico, qui Philippo Nassovio, patruo Adolphi Imper. coniunctus, Marchiones Misnia pelleret; qui Luccam expugnandam sibi sumpsit. Marchiones fratres auxilia impetrarunt a Brunsvicensi affine 300 equites, alium militem ex subditis conscripserunt: et habitis supplicationibus magna alacritate contra hostes profecti, eosque tanta clade vicerunt, ut proverbium inde ortum in illis regionibus, si cui res infeliciter procedit, ut dicatur, Evenit tibi, ut Suevis ad Luccam. Victis hostibus fratres Misniam totam praeter Friburgum recuperarunt. Dithmannus Abbatem Pegaviensem qui hostes commeatu iuverat, male mulctavit, et ditione pepulit. Albertus Imperator ad hanc cladem vindicandam, et repetendam ab Henrico Carinthiae Duce Bohemiam, dum bellum in utroque loco reparat, interficitur: de quo suo loco plenius dicemus. Fabricius. Peucer. lib. 5. Albert. Argent. Cosmograph. Musteri.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Caelestino U Pontifici Romano successit Benedictus Cardinalis, qui Bonifacius VIII appellari


page 276, image: s1048

voluit. Fuit homo avarissimus, fraudulentus, virulentus, superbus et violentus, et denique plane impius.

1. Avarus fuit. Quia ex avaritia, quod nulli unquam in mentem venerat, revocaturus morem Imperatorum, qui singulis centenis aunis annum saecularem instituerant, annum IUBILAEUM agendum instituit, in quo plenissimam omnium peccatorum indulgentiam Romam venientibus, quam etiam aliis temporibus, sed minutatim, largiebatur, tum apertis misericordiae suae horreis, nullius mensurae parcitate cohibitam, omnibus publice, sed non omnino gratis, omnium peccatorum condonationem effunderet. Et eandem indulgentiam statuit in posterum omni anno centesimo repetendam: eo anno tanta undique hominum multitudo Romam confluxit, ut vix incedere per urbem amplam et vastam liceret. Cum autem sequentes Pontifices viderent, huiusmodi Iubilaeo magnum afferri Pontisicio fisco fructum, tum non solum ad 50 annos, sed tandem ad annos 25 Iubilaeum reduxerunt.

2. Fraudulentus fuit. Quia Caelestinum antecessorem suum fraude circumvenit, voce tamquam caelitus missa longa arundine per parietem ei quiescenti acclamavit, Cede Caelestine, cede: Nisi papatum dimittes, animam amittes. Quo scilicet miraculo simplex Papa perterritus, Bonifacio locum cessit.

3. Virulentus fuit. Quia Albertum Imper. coronare recusavit, pronuntians eum indig num esse, qui Imperio potiretur, quamquam bis a Germaniae Principibus esset electus.

4. Superbus fuit. Quia omnia regna Mundi feuda Pontificis esse contendit, et Reges hoc negantes, excommunicandos et deponendos iudicavit. Unde anno Christi 1301 Bullam misit ad Regem Galliae Philippum, in qua se praedicavit Dominum Mundi in spiritualibus et temporalibus: et ea causa iussit, ut Galliae Rex se pro feudi Domino agnosceret. Hanc bullam Philippus publice combussit, et status regni convocavit, qui statuerunt, Pontisici nullum ius esse in regnum Galliae.

5. Violentus fuit. Nam hac de causa iratus Papa fulmen excommunicationis misit in regnum Franciae, praesertim quod Cardinales de Columna a Rege foverentur. Sed nemo excommunicationem hanc in Galliis praeter Episcopum Burdegalensem ratam habuit.

6. Denique plane impius fuit, uti ex Iubilaeo ab ipso instituto liquet. Etenim in illo plenam (ut diximus) delictorum omnium indulgentiam et remissionem praestabat visitantibus Romae limina Apostolorum Petri et Pauli. Platina. Crantzius. Martin. Polon. Heinz. Mon. Saxon. lib. 8. cap. 36. Hic Papa in primo Iubilaei die in habitu Pontificali processit, populoque benedictionem impertivit. Altero vero die processit indutus habitu Imperatorio, et sceptrum sibi praeferri gladiumque curavit, cum hac inscriptione: Ecce duo gladii hic sunt. Crantz. et Ursp. commemorant. Quibus insignibus caeleste atque terrestre Imperium superbissime sibi arrogavit.

Hoc igitur monstrum hominis; primum Iubilaeum Papalem instituit, de quo in annalibus tale exstat Epigramma:

Intravit ut Vulpes, regnavit ut Leo, mortuus est ut Canis.

NOTA.

Notatu dignum est tempus, quo Iubilaeum Romanum est institutum, scilicet anno Christi millesimo trecentesimo, quo Imperium Osmanidarum, quos alii Ottomanos vocant, et Caesares Turcicos, in Oriente Coepit. Initium quidem Algierae, sive aerae Turcicae incidit in annum Christi 622. Unde Saraceni, vel potius Agareni, (neque enim a Sara, sed ab Agar ancilla ortum ducunt) annos Algierae, h. e. peregrinationis vel expeditionis primae Mahumeti computant, sed Regnum Osmanidarum anno demum 1300 coepit. Ergo eodem anno Papa in Occidente, et Turca in Oriente, regnum quisque sibi aperte usurparunt. Uterque Antichristus et hostis Ecclesiae infensissimus, ille Occidentalis, hic Orientalis: uterque alieni regni invasor impudentissimus, uterque malae fidei possessor iniustissimus.

II. A. C. 1303 Synodus Parisiis fuit celebrata, in qua decretum, Bonifacium octavum esse Simoniacum, homicidam, haereticum, Epicureum, qui Saracenos allexerit ad invadendam Siciliam. Constitut. Imper. Inde Philippus Rex, ad domandam bestiae illius arrogantiam et malitiam, (quoniam Albertum Imper. cum Gallis committere studebat) extrema necessitate coactus, clam ducentos veteranos, Sarra Columna Romano, et Wilhelmo Nogareto Tholosate Ducibus; in Italia conduxit, qui Pontificom, cum recenseret suos thesauros, quos in anno Iubilaeo corraserat, Anagniae in regno Neapolitano in domo paterna die 7 Septembris ceperunt refractis valvis, et ita captivum Romam perduxerunt: ubi post dies 24. (al. 35.) maerore animi mortuus est, ut canis ad rabiem redactus, Pontificatus sui anno 8. mense 9. d. 17. Hoc modo Bonifacius ille mortuus est, qui Imperatoribus, Regibus, Principibus, nationibus, populisque; terrorem potius, quam religionem inicere conabatur: quippe dare regna et auferre, pellere homines ac reducere pro arbitrio animi conabatur, aurum undique conquisitum, plus quam dici potest, sitiens. Platina. Eius Epitaphium est:

Hic iacet ecce Nero, Laicis mors, vipera Clero.


page 977, image: s1049

III. Bonifacio VIII exstincto successit in Pontificatu quidam Nicolaus, qui se voluit appellari BENEDICTUM XI: qui sedit tantum menses 8, dies 6.

IV. CUM sedes Pontificum post Benedictum XI mensibus II vacaret, (propter dissensionem enim Cardinalium nullus Papa cligi potuit) absens electus est Bertrandus de Gotto Vasco Episc. Burdegalensis, qui vocatus est Clemens V. Hic est auctor Clementinarum. Die 15 Iulii A. C. 1305 coronatus est Lugduni. Eius coronationi interfuit Philippus Rex Franciae, Carolus frater eius, Iohannes Dux Britanniae, et quicquid nobilitatis Gallia tunc habebat. Dum vero pompa eius celebritatis ex more per urbem duceretur, pinna muri pressura populi incubantis impulsa corruit, cuius casu Dux Britanniae, multique ignotiores oppressi interiere. Ipse Pontifex ex albo caballo deturbatus, carbunculum ex tiara amisit pretio 6000 aureorum; ipse Philippus etiam non modicum ex hac ruina oppressus fuit. Hic CLEMENS V, quod Vasco esset, Sedem Romanam transtulit VENNIONEM in Gallias, quam tenuit ipse et eius successores an. 71. usque ad tempora Gregorii XI, qui Sedem Pontificiam ex Galliis Romam reduxit. Plat. Onuphr.

Viri celebres.

Floruere sub Alberto Imperatore Theologi: Albertus Paduanus, Ubertinus de Casalio, Gerhardus Teutonicus, Iohannes de S. Geminiano, et Alanus. Iureconsulti: Richardus de Senis, Dinus, et Petrus de Belapertica, Iacobus de Arena, Nicolaus Neapolitanus, Iacobus Ravennas Lotharingus, (qui omnium primus ea, quae a maioribus perspicue et simpliciter tradita erant, ad Dialecticum arguendi disputandive modum deduxit, quem et reliqui omnes fere IC. secuti et imitati sunt) Martinus Phanenssis, Franciscus Accursius. Medici et Philosophi: Dionysius de Garbo, qui scripsit super Hippocratem, Galenum et Avicennam; et Petrus de Dania Astronomus clarissimus.

Eodem tempore quidam Richardus Alcoranum Mahometicum refutavit: quod opus D. Lutherus tanti fecit, ut anno C: 1542 in Germanicam linguam vertert.

CAPUT III. DE EGRESSV.

SUpra diximus, quod Albertus Imperator filio suo primogenito Rudolpho regnum Bohemiae acquisiverit, sed non integro anno ei praefuerit. Cum igitur sine prole Rudolphus periisset, Henricus Dux Carinthiae, quem Barones ante Rudolphum inconsulto Imperatore Regem designaverant, regnum sibi iterum vindicabat. Albertus contra suis id asserere molitus, et ingressurus Bohemiam, exercitum trium millium equitum, et quinquaginta millium peditum adduxit. Sed cum Rhenum traicere vellet, inter Risum Arulamque amnes, consilio et opera Baronum quorundam, interfectus est a fratris filio Iohanne, cui tamquam prodigo administrationem Sueviae ademerat. Initium caedis fecit Iohannes Dux, qui freno arrepto equum stitit, et pugione in collum adacto, coniurationis socios cohortatus est, qui caput dissecuerunt medium, et confoderunt pectus. Sed et parricidae profugi sua tulerunt praemia, divinitus retracti ad poenas. Hunc exitum habuit Albertus Calend. Maii A. C. 1308, cum imperasset annis fere decem. Maritum coniunx exstructo monasterio inloco parricidii, quod Königsfeld, h. e. campus regius nominatur, splendido cohonestavit monumento, sed inde anno sequente exuviae Spiram traductae, et prope patrem conditae sunt, IV. Calend. Septembris, ut ostendit inscriptio tumuli. Chronic. Philip. lib. 5. Cusp. Cosmogr. Munsteri. Albert. Argentinens. Aeneas Sylv. Histor. Bohem. cap. 30.

Monitum.

Referatur hoc exemplum ad regulam iustitiae divinae de poena talionis: *e)/i ge pa/qoi a(\ e)/rece, di/kh h)qei=a ge/noito. Qui gladium acceperit: gladio peribit. Item non esse movenda civilia bella rapiendae dominationis causa, sine ordine legum: et DEUM velle, ut legitimos Magistratus veneremur, simus custodes pacis, non inflati appetamus gradus sublimiores sine vocatione, sed amemus humilia. Nec impellamur ad iniustros conatus cupiditate dominationis; aut rei alienae: *me/ga ga\r e)fo/dion ei)s2 politei/an h( au)ta/rkeia. Chron. Philip. lib. 5.

XXXIV. IMPER. GERM. HENRICUS VII. LUTZELBURGIUS.

CAPUT I. DE ORTV.

HIC Henricus e familia Comitum Lutzelburgensium oriundus fuit.

PATER eius dictus est HENRICUS.

MATER BEATRIX, Comitissa de Hennegau.


page 978, image: s1050

Fratres eius fuere Walramus, qui patre defuncto (quia fuit prwtogenh\s2) Comitatum obtinuit: et Baldunius, qui Episcopus Trevirensis factus est. Est autem Lutzelburgensis Comitatus Trevirorum portio, et Ducatus Mosellani in Arduennae Silvae termino situs.

Genealogia Lutzelburgiorum haec est:

Lotharius Rex Austrasiae et Lotharingiae, Lotharii I. Imp. filius, ex concubina Balrada, sorore Guntheri Episcopi Coloniensis, suscepit

Lotharium. Hugonem Ducem Lotharingiae.

Giselbertus, cuius pronepos est Conradus Lutzelburgensis.

Henricus I. II. III.

Walramus.

Henricus IV. Comes Lutzelb.

Walramus. Balduinus. Henricus. in ordine Comitum Lutzelburgensium quintus, Imperatorum vero VII.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXorem habuit MARGARETAM, Ducis Brabantiae filiam, quae, quod valdeliberalis erga pauperes fuit, Eleemosynaria cognominata est. Ex hac Henricus unicum filium nomine IOHANNEM, et tres filias suscepit. Imperator, cum a Statibus Bohemiae esset sollicitatus, ut regnum Bohemiae in feudum concederet Elisabethae relictae filiae regis Bohemiae; consilio habito, Elisabetham filio suo connubio iunxit, eumque Regem Bohemiae creavit A. C. 1310; qui sequenti anno in Bohemiae venit, et Rex Bohemiae coronatus est die 2 Februarii, cum antea Pragam obsessam per proditionem cepisset, et Henricum Ducem Carinthiae, qui Bohemiae Regnum per triennium occuparat, Bohemia expulisset. Regnavit autem annos 35. Filiarum Henricus Imp. natu maximam BEATRICEM Carolo Regi Hungariae; alteram MARIAM Carolo Pulchro Franciae Regi, quae in primo partu decessit; tertiam AGNETEM Rudolpho Palatino ad Rhenum, ex qua nata est Agnes Caroli IV. Imp. coniunx, elocavit. Chron. Philip. lib. 5. Trith. H. Mutius.

II. ACTAPOLITICA.

I. Imperii occupatio.

Interfecto Alberto Imper. secutum est interregnum mensium fere 6, quia Proceres Germaniae contrariis studiis scindebantur. Philippus Pulcher, eiusque frater Carolus Valesius, Augustam potestatem a Germanis ad Gallos transferre conabantur: Et iam Carolus Valesius de sententia fratris exercitum comparabat, ut vel invito Pontifici Imperium extorqueret. Pontifex, etsi a suo Rege non esset alienus; tamen, quia mutationem hanc prospiciebat fore exitiosam Italiae, et hierarchiae Romanae, eam fieri nolebat: ut autem Gallorum conatus anteverteret, clam de his monuit Germaniae Principes, cohortatus eosdem ad electionem sollennem maturandam. Itaque Electores convenerunt Francofurti, et post longam deliberationem HENRICUM Comitem Lutzelburgensem Imperatorem elegerunt die Catharinae 25 Novembris A. C. 1308: Anno sequenti die 6 Ianuarii Aquisgrani ab Archiepiscopo Coloniensi coronatus est. In Italiam profectus Mediolani coronam ferream, una cum coniuge, accepit. Deinde cum A. C. 1312 Roman venisset, Dominica post festum Petri et Pauli, iussu Clementis Pontificis absentis, a tribus Cardinalibus diadema aureum suscepit. Chronic. Philip. Trith. Albert. Argentinenf. Antonin.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

Henricus bene et laudabiliter Imperium administravit, siquidem eximiis virtutibus praeditus fuit. Fuit namque Princeps Catholicus, prudens, naturae generosae, animi excelsi, in omni vita moderatus, iustus, amans pacis, humilis, erga pauperes liberalis, numquam elatus prosperitate, nec deiectus adversitate. Omnino nulla in eo virtus desiderata fuit: qua de causa cunctorum suffragiis, ne uno quidem repugnante, Romani regni sceptra ei delata sunt; quae ipse tanta laude tenuit, ut pater patriae, et Italiae servator dictus sit. Peucerus lib. 5. fol. 112. Pantaleon fol. 375, 382. Cuspin.

Exempla Virtutum eius quaedam specialia.

I. PIETATIS. De Henrico accepimus, quod in eo eximia pietas, et religio erga DEUM eminuerit: Nam omnia, quae ad cultum divinum pertinent, diligenter pertractavit, et tamquam relegit:


page 979, image: s1051

neque solum sacris et rebus divinis studiose vacavit, sed et adeo devotus fuit, ut totas noctes oraret et fleret, atque Eucharistiam (quam Panem vitae et Calicem salutis esse dixit) quottidie sumeret: qua occasione etiam periit; ut in capite 3 plenius dicemus.

II. MANSUETUDINIS. Cum a Monacho quodam Bernhardino porrecto veneno in pane Eucharistiae nefarie necaretur, ipse vim veneni sentiens, et mortem adesse animadvertens, completa Missa ad Monachum dixit: ô Domine, recedas: Nam si percipient nostri devoti malum, quod nobis fecisti, morte miserabili morieris: DEUS tibi ignoscat. Nauclerus.

III. IUSTITIAE. Nam Imperator electus summo studio in id incubuit, ut interfectores Alberti antecessoris comprehenderet, et supplicio parricidis digno afficeret. Quare cum Iohannem Ducem Carinthiae caedis auctorem tandem in Italia comprehendisset, habitu Eremitarum, ceu quodam reatus signo, quod gestabat, circumdatum, ad perpetuos carceres in Pisano Eremitarum coenobio eum condemnavit. Reliquos patratae caedis conscientia aut in solitudines exstrusit, in quibus vitam exegerunt pene ferarum ritu inter magnas calamitates; aut ad supplicia exquisita adegit. In Chron. Philipp. lib. 5. pag. 563.

IV. AUCTORITATIS contra Papam. Henricus Imp. legem tulit, Imperatorem Romanum Pontifici Rom. iuramentum praestare non debere: eum sit res inusitatissimi exempli et novi, Principem et Dominum orbis terrarum servo servorum fidelitatis iuramento obstringi. Constitut. Imp.

Unum eius atro carbone notandum est vitium, nempe a)lazoni/a sive arrogantia, quod sibi imaginatus fuit, quasi ipse omnium rerum atque bonorum, etiam privatorum Dominus esset. Cum enim ipse non procul a Bononia, nibilis cuiusdam arcem illustrem praeteriret, quaestio incidit, An ea arx etiam Imperatoris esset? duo Iurisconsulti inter se disceptabant; quorum alter recte dici affirmabat, omnia, etiam proprias facultates privatorum, Imperatoris esse; alter negativam tuebatur sententiam, videlicet quemque suarum facultatum esse dominum. In hoc certamine cum convenire inter ipsos non posset, arbitrum faciunt ipsum Imperatorem, hac dicta utrimque lege, ut equo donaretur victor, cuius pretium solveret victus. Imperator sententiam fert, recte dici, omnia esse Imperatoris, ut saepe iudices sibi ipsis blandiuntur. Datus est igitur victori equus. Sed quid fit? Faceti homines haud obscure iniquitatem sententiae latae agnoscentes, vulgo hunc iocum sparserunt: Alter respondit aequum, sed alter tulit equum. Et hic mos etiamnum in mundo viget, ut quidam iniusti iudices contra ius et aequum sententias pronuntient. In quam sententiam quidam Pseudo-politicus tale Epigramma concinnavit:

Non ideo calcabis equum, quia feceris Aequum:
Aequum qui faciunt, his male currit equus.
Aequi hostes vectantur equis, pedes ambulat Aequus:
Ergo sperne Aequum, ne tibi desitequus.

*e)*p*i/*k*r*e*s*i*s.

Verum si haec controversia decidenda est, ita respondendum: Omnia quidem esse Imperatoris, potestate nimirum et imperio; sed hoc non obstare, quo minus singulorum quaedam sint proprietate et dominio. Quare Achabus Rex Israel cum per vim Nabothi vineam occupasset, graviter a DEO punitus est. 1 Reg. 21.

II. ACTA SAGATA.

Henricus bella gessit in Italia, cuius status tum erat miserrimus. Nam inde a morte Friderici II Imp. per annos circiter 57 ab Imperatoribus eius cura neglecta fuit. Quod ergo fidem et auxilium Imperatoris Italia (quae suo assidue respergebatur sanguine, caedibus ac direptionibus exhausta, et sub tyrannos redacta; iam sevitutem pro libertate, quam intempestive affectarat, seviebat duram ac tristem) imploraret: ille statim initio Imperii sui, ne qua semina bellorum aut dissidiorum domi relinqueret, se ad res Germanicas componendas convertit, iisque pacatis ingenti cum exercitu Italiam ingressus est anno imperii sui secundo. In eo itinere primum delatus ad Taurinates et Astenses, utrisque in deditionem acceptis veteri more praesides vicarios imposuit. Postea Mediolanum se recepit, ubi una cum Augusta redimitus est corona ferrea, ibique Matthaeum Vicecomitem constituit. Inde, cum Imperator Cremonae civitatis muros et castella deiecisset, eosque grandi pecuniae summa mulctasset, Brixiam obsedit, ub eruptione ab hostibus facta, frater Imperatoris Balduinus Episcopus cum multis aliis cecidit. Sed tandem Imperator obsidionibus fatigatos ac fractos ad deditionem Brixianos coegit: et quamquam caede fratris graviter irritatus esset, tamen victus intercessione Legatorum Pontificis, cum veniam suppliciter rogarent, eos in gratiam recepit, sed mulctatos magna pecunia 20 millium aureorum, et demolitione murorum ac portarum urbis. Vicinarum igitur urbium incolae, Mantuani, Veronenses, Vicentini, Patavini, Tarvisini, Veneti, Placentini, etc. horum


page 980, image: s1052

calamitatibus moti se dediderunt, quibus Imperator mulctam imposuit, sexaginta obsides iis imperavit, et ad ventante hieme Genuam se recepit, ibique hiemavit A. C. 1311.

Anno sequenti ad diem quartum Kale. Martii, Henricus Genua profectus classe triremium triginta, Pisas deductus est, ubi iterum coronatus; inde post duos fere menses abiit Romam. Ubi Senatus populusque Romanus omne ius suum in Imperatorem contulit: ut est in Recessibus. Non potuit autem Imperator per portam Petri ingredi, ubi ipsi Ursini obstabant, et Iohannes frater Roberti regis Apuliae; sed ingressus est per portam molarum, et coronatus a quibusdam Gardinalibus: quoniam Ponti faex Romanus, Clemens V, urbe relicta migraverat in Galliam, et Avennione habitabat. Quia autem Romae variae seditiones ab Ursinis motae, Imperator non diu ibi commoratus; et cum Tyburi cum Friderico Siculo foedus fecisset, per Sabinorum, Umbrorum et Persinorum fines Aretium profectus est. Inde occupatis arni castellis, Florentinos obsiderecoepit, quos ad deditionem venturos sperabat. Nec fefellisset eum opinio, si vixisset. Nullam enim Florentini nisi in Roberto Apuliae et Campaniae rege spem defensionis habebant, quem Imperator ad dicendam causam citavit, atque imperium recusantem, regnis sententia prolata privavit. Sed dum id exsequi properaret, quod in Robertum sancitum, veneno exstinctus est: de quo suo loco plenius dicemus. Blondus. Platina. Chron. Philippi. Ptolemaeus Lucensis. Cuspin. Polon. Tam cita et indigna morte, tam praestantem Imperatorem, et tanta successuum ac victoriarum prosperitate ad summa contendentem, peremptum esse, dolendum. Prudentiae enim, virtutis bellicae et felicitatis etiam tantum attulit, quantum ad rem tantam perficiendam et explicandam seditionibus Italiam, atque in tranquillum statum restituendam satis fuisset, si vita suppeditasset, et si ambitio factiosae gentis, quae non veram libertatem, sed licentiam barbaricam captabat, iusta, moderata, tuta, et salutaria imperia non respuisset. Sed quietem Italiae fata inviderunt, et DEO visum fuit, hoc modo, et his cladibus assiduis punire scelera Pontificum, et multiplicia peccata nobilitatis, ac plebis, Epicuream profanitatem, libidines, parricidia mutua, ut fatali quadam caecitate consiliorum et pervicaci obstinacia odiorum insuas ipsi furenter clades irruentes, nec caede mutua satiarentur, nec vastitate moverentur, qua efficiebatur, velut a stirpe excisis praecipuae nobilitatis familiis, ut hoc interitu posteritatis suae, his immanium caedium et devastationum spectaculis, non afficerentur. In Chron. Philippi lib. 5.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

Sub Henrico VII Imp. Concilium VIENNENSE celebratum est: in quo toto biennio nihil aliud actum nisi quod ineptae quaedam ceremoniae Ecclesiae obtrusae sunt cum clementinis, praeterquam quod de Graeca et Ebraea lingua addiscenda constitutio edita, et confirmati gradus Academici, Clemente U Pontifice sanciente; qui etiam in hac Synodo ORDINEM TEMPLARIORUM, qui annis fermer 188 steterat, et ab Henrico Papa A. 1124 confirmatus fuerat, condemnavit. Uno itaque die per universum orbem hic ordo deletus et exstirpatus est. Causa huius condemnationis fuit opulentia Templariorum, et thesauri quos illi possidebant. Nam Trithemius refert, Templarios, petente Philippo Rege Franciae, exstinctos esse, illumque crimen haereseos ipsis imposuisse, quo possessiones corum in Galliis sibi acquireret. In aliis locis eorum bona et reditus Hospitalariis D. Iohannis, qui tunc vocabantur equites Rhodii, eamque Insulam paulo ante occupaverant, Papa atrribuit. Scribuntur consilia haec cruenta toto anno agitata, et tam miro silentio compressa fuisse, ut ad nullius Templarii aures pervenirent. Ferunt, Burdegalae in vasconibus, equitem quendam, cum ad supplicium raperetur, Christum iudicem appellasse, et tam Regem quam Pontificem ad tribunal eius invitasse. Derisus est affatim: sed Pontifex eodem die exspiravit, et Rex paulo post ex lapsu in venatione obiit. Polon. Paralip. Ursp. et alii.

CAPUT III. DE EGRESSV.

HEnricus Imp. suscipiens iter versus Apuliam, quo illud, quod in Robertum sancitum erat, (de quo antea diximus) exsequeretur, venit in castrum, quod dicitur Bonconventum, A. C. 1312, in vigilia assumptionis MARIAE, 15 Augusti, ubi propter festi sollennitatem illa die quievit. Disposuerat autem secum per aliquot dies, ieiunio, ac bonis operibus intendens, sacra synaxi in festo uti. Ea autem die forte Episcopus Tridentinus confessor eius, et Vice-Cancellarius aberat, missus ad Clementem U Pontificem. Unde quidam Iacobinus, vel, ut alii volunt, Bernhardinus Monachus ordinis Praedicatorum, (subornatus, ut aiunt, praemiis et sollicitationibus,nec sine suspicione, Florentinorum) qui tum coram Imperatore Missam celebrabat, venenum ei sub specie Sacramenti dedit, vertens calicem vitae in calicem mortis. Sensit mox Imperator mortem adesse, fertur tamen dixisse,


page 981, image: s1053

completa Missa: O Domine, recedas: nam si percipient nostri devoti malum, quod nobis fecisti, morte miserabili morieris. DEUS tibi ignoscat. Superante autem morbo eodem in loco e vita migravit die Bartholomaei 24 Augusti, anno aetat, 51, mens. 1, die 7, anno imperii 4, mense 8, eiusque corpus magno suorum luctu Pisas delatum, ibique in tumba argentea exsistit sepultum cum obsequiis regalibus, cuius ex hac inscriptione monumentum agnoscitur: Hoc in sarcophago Henrici, olim Lucelburgensis Comitis, et post septimi huius nominis Romanorum Imperatoris, ossa continentur, quae secundo post eius fatum anno, videlicet MCCCXV, dic vero Calendarum Sextilis, Pisas translata, summo cum honore ac funere hoc in fano ad hunc usque diem collocata permansere.

Quamquam autem Monachum abire Imperator praecepit, tamen postea captus vivus excoriatus est. Nauclerus Geneal. 44. fol. 246. Onuphr. Append. Ursp. Chron. Carion.

Interregnum.

Defuncto Henrico VII Imper. secutum interregnum mensium quatuordecim.

Viri celebres.

I. IOHANNES Duns Franciscanus SCOTUS, Doctor subtilis dictus, mortuus est Coloniae 8 Novembr. anno Christi 1308, a morte Thomae Aquinatis 34. Trith. Huius sectatores dicti sunt Scotistae.

II. FRANCISCUS PETRARCHA Philosophus, Rhetor et Poeta celeberrimus, qui literas humanitatis, post longa silentia mortuas, ab inferis revocavit. Volaterran. Palmer. Hic Franciscus, tempore Ludovici Imper. A. C. 1338, Romae in Capitolio corona poetica ob eloquentiam donatus est. Platin.

III. BARTOLUS de Saxoferrato, Cyni discipulus, Iurisconsultus celeberrimus, natus est A. C. 1309. Hic tanta ingenii vi praeditus fuit, ut anno aetat. 14 se ad Iuris civilis studium Perusii contulerit, Bononiae sollennia insignia Doctoratus anno aetat, 21 consecutus fuerit: et postea aetat. 25 Pisas ad Iuris professionem accersitus celebrem illam repetit. Leges, si quis pro emptore ff. de Usucap. ediderit. Haec Mantua. Patavinus et Fichard.

Res memor abiles.

Eodem anno, quo Henricus Lutzelburgensis ad imperialem dignitatem evectus est, Templini in Marchia Brandeburgica obiit Princeps bellicosus, dictus OTTO cum telo, quod sagitta ictus, telum ferreum integro anno capiti infixum retinuerit. Manuseript. Chron.

Mirabile quoque est, quod uno anno, videlicet M. CCC. XIV, IMPERIUM, SEDES ROMANA, et REGNUMGALLIAE vacarint. Nam annosuperiore Henrico VII mortuo, erat interregnum, ut diximus, annum 1, usque ad Octobr. huius anni. Deinde hoc anno obiit Clemens V, die 20 Aprilis, et post eius obitum vacavit sedes biennio, et quatuor mensibus. Postremo hoc anno 29 Novembr. obiit Philippus Rex Franciae.

XXXV. IMPER. GERM. LUDOVICUS BAVARUS, et FRIDERICUS AUSTRIACUS cognom. PULCHER, ALBERTI I Imperatoris filius, ANTICAESAR.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER eius Ludovici fuit LUDOVICUS. Comes Palatinus et Elector, atque Dux Bavariae, qui plures habuit coniuges; sed ex tertia MECHTILDE, Rudolphi Habsp. Imperat. filia, hic Ludovicus, et Rudolphus Palatinus ad Rhenum natisunt.

II. Appellatio.

I. NOMEN. Dictus est LUDOVICUS eius nominis V, quia inter Impp. qui Ludovici dicti, quintus in ordine fuit. Sed ab aliis vocatur Ludovicus IV. Quae ita concilianda. Ludovicus U vocatur, quando LUDOVICUS Balbus, qui Gallus natione fuit, Imperatoribus annumeratur. Quando autem soli Imperatores germani enumerantur, tum Ludovicus in ordine est IV. Sed prior sententia, quae communior, posteriori est praeferenda.

II. COGNOMENTO appellatus est BAVARUS, quia Dux Bavariae, in eaque natus et educatus fuit. Bavarorum nomen sunt qui existimant esse ex Boiis et Avaris, quos Carolus Magnus, devictis ac depulsis Hunnis, regioni Boiorum adiecit. Tenuit autem Bavariam postcritas Caroli M. usque ad Ottonem I, qui eam fratri Henrico tradidit, cuius Henrici nepos fuit Henricus Sanctus, qui cum sobole careret, coniugis Cunigundae fratrem Henricum Bavariae imposuit: quo exstincto, rediit Bavaria ad Henricum III Imperat. a quo eiusque posteris


page 982, image: s1054

stirps Bavarita oppressa, atque in angustiam redacta, tandem Suevis imperantibus vires recepit. Nam Fridericus Barbarossa bavariam cum Palatinatu ad Rhenum Ottoni Witelsbachio Comiti, (cuius frater, ut supra diximus, Imp. Philippum dolo interfecit) oriundo a Comitibus de Schiren/ et Palatinis Rheni, contulit.

Electores Palatini.

1. Otto Elector.

2. Ludovicus.

3. Ludovicus.

4. Otto.

5. Ludovicus totum Palatin. cum tota Bavaria tenuit.

Ludovicus Imp.

6. Rudolphus.

7. Adolphus simplex. 8. Rudolphus II Elector. Hos exceperunt tres Roberti, quorum tertius Imperatoriam dignitatem adeptus est; ut postea dicemus.

CAPUT. II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONO MICA.

LUdovicus Imp. Uxores habuit tres.

PRIMA fuit Comitissa valde dives, sed paulo post celebratas nuptias a)/teknos vel improlis decessit; uti testatur H. Mutius l. 24. fol. 249.

SECUNDA dicta fuit BEATRIX, Regis Poloniae filia, quae ei duos peperit filios: I. LUDOVICUM Marchionem brandeburgensem: 2. STEPHANUM cognomento FIBULATUM, Ducem Bavariae in Landeshut.

TERTIA fuit MARGARETA, Wilhelmi tertii, Comitis Hollandiae, Selandiae et Frisiae filia: ex hac nati 4 filii, et unica filia.

I. FILII.

1. ALBERTUS Dux Bavariae Strubingensis.

2. OTTO Dux Bavariae, et Marchio Brandeburgensis.

3. WILHELMUS Comes Hollandiae, Selandiae et Frisiae.

4. LUDOVICUS cognom. ROMANUS, quia Romae in lucem editus fuit matre coronata A. C. 1328, Marchio Brandeburgensis.

II. FILIA.

Ex eadem ei quoque nata filia ELIS ABETHA, Ulrico Comiti Wirtemberg. nupta, quae mater Eberhardi Comitis, qui cognomento Pacificus dictus est.

Patre autem Margaretae Augustae, eiusque fratre Wilhelmo (qui cum expeditionem A. C. 1345, in Frisiam suscepisset, infeliciter res gessit, et ab hostibus immissis aquis suffocatus est, die 26 Septembris) e vita sublatis, cum masculus haeres nullus esset superstes, Margareta, ut vicinior haeres, Comitatum Hollandiae, Selandiae, Hannoniae et Frifiae adtulit domui Bavaticae: quos obtinuit haec familia annis fere octuaginta, donec iidem Comitatus ad domum Burgundicam pervanirent. Trith. Chronicon Carion. Pantal. part. 2. fol. 402, 403.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Defuncto Henrico VII Imper. Electores imperii tandem, cum imperium in mensem decimumquartum vacasset, convenerunt Francofurti anno Christi 1314, ubi electio incidit difficilis et periculosa inter duos competitores et consobrinos, Fridericum Pulchrum (qui ab eleganti et procera statura sic cognominatus est) Austriae Ducem Alberti Imp. filium, et Ludovicum Bavarum. Hunc elegerunt Moguntinus et Trevirensis Archiepiscopi, Iohannes Rex Bohemiae, et Woldemarus Marchio Brandeburgensis. ceteri, Coloniensis, Rudolphus Palatinus ad Rhenum, qui frater erat Ludovici, et Rudolphus Dux Saxoniae, opposuerunt Fridericum. Ille ut suffragiis superior mox post electionem coronatus est usitato in loco Aquisgrani ab Episcopo Moguntino: hic vero comitatu minore Bonnae coronam accepit a Coloniensi. Hinc Germania in factiones distracta, bellumque intestinum ortum, quod annis octo fortuna varia, eventuque ancipiti gestum est; ut postea dicemus. Bavarus tandem imperii aemulo sublato, cum exercitu Italiam ingressu, Imperatorem se spreto Pontificis consensu appellavit. Diadema primo ferreum Mediolani ab Archiepiscoposumpsit: deinde cum Romam venisset, coronatus est cum coniuge Margareta A. Christi 1328, die 6. Ianuarii per Cardinalem Stephanum Columnam, consentiente Senatu, clericis, populoque Romano, Papa vero (qui tum in Galliis commorabatur) reclamante. Peucerus lib. 5. H. Mutius lib. 24. Volaterran.


page 983, image: s1055

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

LUDOVICUS ut optimus Princeps fuit: ita ei quoque omnia initio feliciter cesserunt, sed postremis annis multis modis et nominibus infelix fuit, nec vel in Italia vel in germania quidquam memoria dignum gessit, utrobique impeditus adversis et insidiosis molitionibus Pontificum, quorum instinctu plurimi ab eo defecerunt. Hisce igitur miris Pontificum exagitationibus turbabatur, et distrahebatur animo. Animi aegritudo ad consilia eum ducebat aberrantia. Et errores in consiliis, ut sit, mutabant fortunam; Imperio tamen annos triginta tres inter maximas adversitates ita praefuit in gubernatione iustus, ut suorum defensor nequaquam lentus fuerit, et quod mirum est in viro magnanimo, cum tantis contumeliis irritaretur, nemini tamen unquam bellum intulit, sed inferentes armis depulit.

II. ACTA SAGATA.

I. Ludovicus coactus fuit bella gerre adversus Fridericum Austriacum, qui contra ipsum electus erat. Abiit quidem biennium post electionem sine dimicatione, sed A. C. 1316. Fridericus magnum exercitum ad oppidum Sueviae Eslingam adduxit; quae, ut aliae urbes infra Ulmam, Ludovico studebat; hic ut obsidionem solveret, accessit instructus copiis vicinorum Principum et auxiliis Bohemicis. Ibi cum utrique ad Nec carum accederent fluvium, proelium subita occasione commissum, quod extractum est in atram noctem, tanta utrinque clade accepta, ut neuter victoriam sibi arrogaret. Inde tumultuatum est in Germania, varioque marte dimicatum usque ad annum Christi 1323, quo Fridericus exercitum 10000 Hungarorum, et 20000 Austriacorum in bavariam duxit, eamque graviter afflixit, diripuit, exussit, et in turbam inermem virorum et mulierum horrendum in modum saeviit. Bavarus igitur, quanta potuit celeritate, auxilia vicina contraxit, suosque armavit. Accesserunt ad eum Iohannes Rex Bohemiae, Henricus Dux Bavariae, Bernhardus Dux Silesiae, et fridericus Burggravius Noribergensis, cum magnis equitum copiis ex vicina Francia collectis. Convenerunt ambo Imperatores ad oppidum Muldorf/ prope pagum Ampsingen/ ubi Fridericus Austriacus castra in colle tutissime locaverat, et fratrem Leopoldum exspectabat, adducentem Rhetos et suevos; Sed Ludovicus Hungasicis legionibus (quibus Austriacus confidebat) opposuit Bohemicas; et equitibus Hungaricis Fridericum Burggravium, et Henricum Bavariae ducem, cum Francis et Rhenanis equitibus. Magna caedes utrinque facta est, donec Hungari pulsi et dissipati sunt. Postea equites Austriaci aliquantisper defenderunt Fridericum: qui et ipse fortissime pugnavit: milites quinquaginta, et amplius, sua manu confodisse fertur: sed tandem, cum et labore proelii defatigatus, et ex equo deiectus, fuga dispersis turmis suorum equitum, proelium frustra instauraret, captus est, cum fratre Henrico, virtute cuiusdam nobilis e comitatu Burggravii. Sigfridus Schwepperman a partibus Ludovici Dux, Bohemos iam fere victos et in fugam aversos reduxit, proeliumque restituit: atque ita Ludovicus ipsius opera victoriam obtinuit, ideoque eo ipso die in cena binis ovis ab Imperatore donatus, cum ob inopiam commeatus, et paucitatem voorum reliqui cum Imperatore vix singulis vescerentur. Verba Imperatoris fuerunt: Dem Man ein ey, aber dem frommen Schwepperman zweh. Quae verba sepulchro ipsius inscripta sunt.

Proelium factum est A. C. 1323 die Michaelis, anno 50 post quam avus amborum Rudolphus Habsb. electus est in Regem Romanorum eodem die. Leopoldus frater Friderici ex hoc casu semper tristis, Badensi Marchione et civitatibus aliquot subnixus, nihil non liberandi causa fratris tentavit. Egit et cum mago, ut Fridericum custodia educeret, eique, postquam promisit, se fratrem Fridericum e custodia liberaturum, curaturumque, ut intra horae spatium salvus in Austriam deduceretur, ingentia munera pollicitus est. Constituta itaque nocte, uterque circulum, incantationibus magicis designatum, ingressus est. Magus per suas adiurationes spiritum accersit, qui in peregrini hominis specie apparens, mandatum adducondi Fridericum accipit, aitque, se quidem facile et liberaturum et adducturum ducem Fridericum, quatenus ille sequi non recusaturus sit. Protinus itaque noctuspiritus captivum Principem convenit, Frater (inquiens) tuus Leopoldus me huc misit, ut te e custodia liberem. Quare propere surge, et equo huic inside, teque e vestigio ad fratrem tuum abducam. Ad quae respondit Dux Fridericus: Quis es tu? Ne quaeras quis sim, ait spiritus, sed citra aliquam dilationem equum conscende, quatenus ex hac custodia liberari desideras. Sed precibus se DEO commendavit Princeps egregius, atque tam foedi liberatoris gratiam est aspernatus. Quare spiritus evanuit, et ad Magum vacuus reversus est. Tandem Fridericus, cum triennio in custodia retentus esset, in arce vicina oppido celebri ad Nabum fluvium Naburg,


page 984, image: s1056

dimissus est, his conditionibus, ut nomen quidem et titulum, sed neque ius neque potestatem Imperatoris usurparet. Sic restituta fuisset pax Rei publ. nisi et Leopoldus, et Bohemiae Rex Iohannes, partium studia armis fovere perseverassent.

Henricus frater Friderici captivitate sese exemit, restitutione aliquot opidorum et arcium in Moravia, quae hoc bello Austriaci Bohemis ademerant.

Leopoldus varie debacchatus per Alsatiam Helvetiamque, insania denique correptus, sine paenitentia obiit; Fridericus vero philtro potatus est: unde corpus extabuit, et dysenteriae morbo resolutus, vitam cum morte commutavit die 13 Ianuarii A. C. 1330, cum A. C. 1325, die 23 Aprilis, e carcere fuisset liberatus. Peucer. lib. 5. Aventin. Cuspin. Alber. Argent. Maximum bonum et longe optimum hominibus est, finem, exitumque vitae bonum sortiri. Quod dictum, Symboli instar, familiare fuit huic Friderico Austriaco, cogn. Pulchro: qui summum hominis bonum esse dixit, bonum ex hac vita exitum: significans nimirum illud, morte beata nihil esse beatius: quod et sacrae literae testantur: Beati mortui, qui in Domino moriuntur. Apocal. 14. v. 13. Nam dies iste, quem tamquam extremum reformidas, aeterni natalis est. Sic nimirum bona mors est, ut bernhardus scribit, quae vitam non aufert, sed transfert in melius. Iusti et pii hominis mors est bona propter requiem: melior propter novitatem: optima propter securitatem, vel potius salutem aeternam. Sicut dicitur Psal. 116. v. 15. Pretiosa morssanctorum in facie Domini.

II. Ludovicus Imp. nolens volens fratri Rudolpho Palatino bellum intulit, quod a partibus Friderici Austriaci contra fratrem stabat: illum ditione sua Ludovicus pepulit a. C. 1316: qui etiam in exilio mortuus est in Anglia. H. Mutius. Chronic. Hedion.

III. A. C. 1327 in Italiam Ludovicus cum exercitu profectus est, ubi Galeacium Vice-Comitem Mediolanensem ad maiorem dignitatem evexit, et Guelfos Gibellinis subiecit. Robertus Rex Siciliae adventu et felici successu eius ita perterritus est, ut thesauros suos pretiosos in loca tutiora transmitteret, et e regno aufugere decerneret. Quare si Ludovicus statim in Apuliam movisset, eam Roberto, Pontificistuenti partes, guelfosque instruenti et adiuvanti, adimere potuisset. Sed moram trahendo in urbe Roma, et muniendisui spatium hosti praebuit, et civibus oneri fuit. In Thusciam igitur discedere coactus, dum Florentinos obsidere parat, morte impeditur Castrutii Ducis Lucensis. Inde Ludovicus vacillantem veritus Italicorum fidem, cum diceret, Caesares multos veneno, paucos ense ab Italia abactos, revertitur in germaniam, re omni, quam susceperat, infecta, nisi quod Procuratores civitatum constituerit, Vicarios nomine, re vero terrarum Dominos. In regrssu arcem, in qua Conradinus filius Conradi IX Imper. ultimus ex augusta familia Ducum Sueviae, cum Friderico Duce Austriae, et Marchione Badensi, ex sententia Pontificis Clementis IV (potius Inclementis) obtruncatus fuerat, funditus delevit, militibus omnibus praesidiariis interfectis, ne monumentum tam foedi facinoris extaret. Cuspinianus, et alii.

IV. Bella quoque gessit Ludovicus cum Carolo regis Bohemiae filio, qui postea ad Imperium pervenit. Hunc filius Imp. Ludovicus Tyrolensi Comitatu expulit, et Tridentum usque fugavit. H. Mutius. Peucerus.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Cum defuncto Papa Clemente U sedes Apostolica vacasset annis 2, et mensibus aliquot, tandem anno C. 1316 electus est die 15 Augusti Iacobus de Ossa, vel ut Imperator eum nominat, de Baburco, Episcopus Portuensis Gallus, vocatusque IOHANNES XXII. Hic Papa miris modis Ludovicum Imperatorem exagitavit. Cum enim Ludovicus et Fridericus Austriacus vario Marte dimicarent, et honesti omnes dolerent, Principes cognatos sitire sanguinem cognatum, et ceteros pollui innumerabilibus parricidiis; pacificationes tentatae sunt his conditionibus, ut veteri more collegae essent pari auctoritate, et uterque nomen haberet Imperatoris, et omnia edicta, omnes literae ederentur cum approbatione, et inscriptione utriusque; sicut M. Antoninus et L. Verus collegae fuerunt, et deine Valentinianus et Valens, et mox Gratianus et Theodosius, et multi alii. Sed furiae Pontificiae omnia pia consilia impedireunt. Pontifex contendit se iudicem esse huius controversiae; ut Luna a Sole lumen accipit, ita ordinatam esse hominum gubernationem, ut a summo sacerdote Imperator auctoritatem accipiat. Velle DEUM, caput esse summum in terris Petri successorem, cui dictum est: Tibi dabo claves regni caelorum. Item: Pasce oves meas. Haec cum Pontificii Oratores in Regum et Principum conciliis Periclea eloquentia impudenter detonarent, utrique tamen assentando, et honorem atque dignitatem a Pontifice parem utrique deferendo, alebant dissidia, et acuebant odia. Tandem cum Ludovicus Fridericum Austriacum vicisset, Papa Iohannes, qui ntea utrumque Imperatorem simulato studio coluerat, decretum fecit, in quo Ludovico praecepit, ut deponeret dignitatem.


page 985, image: s1057

Id vero nisi faceret, et ipsum et omnes ei obtem,perantes se eiecturum ex Ecclesia minatus est. Initio obiecit Pontifex Ludo vico haec duo crimina. Primum, quia Galeacio Mediolanensi Vicecomiti opem tulerit contra Ppmtofocops. ,misso in subsidium equitatu forti et splendido, cuius virtute ille Guelphos tota pene Longobardia eiecit. Secundum, quod nondum confirmatus a Pontifice, ausus fuerit facere officia Imperatoris. Respondit initio moderate Ludovicus, se in electione iurasse, defensorem se fore iustitiae. Ideo. Galeacium in causa iusta a se defensum esse. Deinde codem iuramento se obligari, ut electus faciat officia Imperatoris. Ideo enim fieri electionem, ut certus sit defensor iustitiae et custos pacis in omnibus regionibus, quarum defensio Imperatori commendata est, et cogi mandato divino quamlibet potestatem, suo loco facere ea, quae sint sui officii. Nec potestatem gerendi gladii a Pontifice, sed a DEO dari, iuxta dictum: Reges gentium dominentur; vos non sic. Ideo affirmat, se nec posse, nec velle Imperium a DEO datum deponere, donec eum in hac militia servire velit. Hac responsione edita crevit contentio, his tantis disputationibus motis: Unde sint imperia, et quae sit auctoritas Episcoporum: quae sit vis consirmationis Pontificiae. Pontifex impudenter scribebat, Petro datam esse summama auctoritatem, non solum in ministerio Evangelii, sed etiam in politica gubernatione. Quare nemo possitesse Imperator, nisi confirmatus a Romano Pontifice.

Refutavit Ludovicus sententiam Pontificis, et convulsit auctoritatem graissimis argumentis et rationibus,

Exstant scripta pro Impreatore Wilhelmi Occam Angli, e familia Franciscanorum, qui, quod quaedam adversus Papam scripsisset, haerescos damnatus a Papa, ad Ludovicum Imp. in Germaniam venit, illique di xit: O Imperator, tu me gladio defende a Papae iniuriis: et ego te verbis ac scriptis defendam. De quo tale exstat Epigramma:

Me defende tuis iustissime Caesar in armis,
Tunc volo te verbis rite iuvare meis.
Si tu megladio caesar defendis acuto,
Tunc ego defendam teque tuos calamo.

Item Marisilius Patavinus integrum librum scripsit anno C. 1324, pro defensione Ludovici Bavari Imper. contra Papam, cuius titulus; Defensor pacis. Inde cum Imperator anno C. 1328 Romam venisset, consensu quorundam Cardinalium et Episcoporum creavit Pontificem Petrum de Corbaria, ex familia Columnensium, natum in agro Rheatino. Hunc e coenobio Franciscanae familiae eductum, Pontificiaque tiara exornatum, NICOLAUM U appellavit, contra desertorem sedis Romanae, et turpiter protugum Iohannem XXII, qui conscius sibi iniustae ac sceleratae tyrannidis, relicta urbe Avennionem secesserat, ubi Ludovicum Imper. A. C. 1329, die 28 Ianuarii publice proclamavit esse excommunicatum, haereticum et schismaticum, iussitque hoc in omnibus Ecclesiis pronuntiari singulis diebus festis, et diebus Dominicis. Sed Imperator excommunicationem risit, dicens: Carissimum sibi hoc esse. Nam hinc se intelligere posse, quod membrum Christi esset, quia ab Antichristo esset damnatus. Probe enim noverat Ludovicus, quod DEUS ad Abrahamum dixit Genes. cap. 12. Ego benedicentibus te benedicam, et maledicentibus maledicam. Item quod dicitur Psalm. 109. v. 28. Maledicant illi, et tu benedices: qui insurgunt in me, confundantur, servus autem tuus laetabitur.

Postquam autem Ludovicus in germaniam rediisset, Papa Iohannes rursus se in Italiam recepit, et Nicolaum, quem Ludovicus Romae Pontificem creaverat, cepit; qui Avennionem in gallias missus, misere in carcere vitam finiit. Et Papa Iohannes monstrum illud hominis haud diu post, anno nempe Christi 1334, die 4 Decembr. etiam mortuus est, cum vixisset annos 90, et sedisset annos 18. mens. 4. Reliquit inaestimabilem aurithesaurum, videlicet ducentas et quinquaginta auri tonnas. Aperte dixit, animam cum corporemori usque ad tempus resurrectionis. Peucerus lib. 5. Aventinus. Trithem. Chron. Bohem. Onuphr. Platina.

II. Iohanni XXII Pontifici successit BENEDICTUS XIII, qui sententlam antecessoris de excommunicato Ludovico continuavit: et cum hoc modo Imperator per excommunicationem depositus, nec alius electus esset, se Vicarium Imperii esse contendit, et proinde vicarios in urbes Imperii in Italia misit. Imperator cum per sollennes legatos ad Pontificem Avenione missos excommunicatione solvi petivisset, (quia nihil peccasset, et esset religionis verae cultor) sed nihil obtinuisset, provocavit ad generale Concilium: et in Comitiis Rensensibus omnes Electores imperii scripserunt ad Papam Benedictum, Sibi constare exprocessibus Iohannis Papae, quo sententias excommunicationis non de iure, sed de facto contra DEUM et iustitiam et iuris ordinem fulminarit. Inde convenerunt Francofurti ad Moenum: ubi acta Iohannis XXII contra Caesarem abrogarunt, et decreverunt, sollennitates Pontificis in coronando Imperatore esse adventitias, nomina sine re, et ab alio quovis Episcopo administrari posse; et


page 986, image: s1058

falsissimum esse, quod, vacante Imperio, potentia ad Papam revolvatur. Imo in Palatino et Saxone eam remanere. Decretum factum et publicatum est Francofurti, assentientibus Episcopis et Praelatis, anno C. 1339: additum aliis Comitiis, si quis deinceps Ludovicum (haereseos enim Imp. a Papa dam natus erat) in impiorum numero haberet, aut ob sententias Papales a divinis cessaret officiis, proscriptorum poenis fore obnoxium.

Inde cum Ludovicus cum rege Franciae soedus contra Angliae regem inivisset, promissa est ei reconciliatio cum Pontifice. Franco ope conficienda. Verum saepius missi Oratores re infecta redierunt, variis occasionibus dilato negotio, adeo ut Francus crederetur, quod noluisset, simulasse se velle, Benedictus, quod voluisset, simulasse se nolle. Hanc enim Ludovici Francique confoederationem novam Pontifex, suis utilitatibus intentus, aegre tulit, qui et inter illas moras vita migravit A. C. 1341, die 25 Aprilis, cum sedisset annos 7, menses 4. Platina. Trithem. Marsilius Patavinus in defensore pacis. Annales Henrici Rebdorfii.

III. Mortuo Benedicto VIII successit Clemens VI, qui longe fuit omnium violentissimus, et cum Ludovicus Imper. subinde instaret, ut tandem solveretur excommunicatione, quod et pro eo faciebat Philippus Francorum rex, sex hasce conditiones Imperatori praescripsit: ut primum Wilhelmum Occam Pontifici dederet, acta contra Pontificem rescinderet, edicto sanciret, Imperium esse benesi cium Papae, omnes errores et haereses obiectas confiteretur, Imperium deponeret, nec nisi ex voluntate Papae resumeret, et se ipsum, liberos, et omnes ditiones in manus Pontificis traderet. Adiecit nonnulla alia ad Imperii statum pertinentia. Imperator Frnacofutti conventum habuit anno 1343, in quo conditiones a Papa sibi praescriptas ad Principes atque Imperii Ordines retulit, eorumque consilia exquisivit. Hi igitur statuerunt, Pontificis postulata esse prava, inepta, antiquata, argutiora denique, quam ut simplicitati Christianae convenirent. Itaque irrita et vana declarata sunt, cum Papa putet sibi licitum, quod libeat. Huic decreto et Carolus Bohemiae rex subscripsit, et legati missi, qui haec Pontifici exprobrarent. Inde Pontifex magis magisque exacerbatus, Ludovicum Imperatorem anno Christi 1346 in die Cenae Dominicae atrocissime exsecratus est, eum haereticum ac schismaticum pronuntiavit, et ad Electores scripsit, ut alium Yimperatorem intra certum tempus eligerent: alioqui Sedem Apostolicam provisuram esse, ut Ecclesia idoneum advocatum sive Imperatorem haberet. His minis compulsus Archiepiscopus Moguntinus, Principes Imperit convocavit in oppidum Rens dioe celis Trevirensis, qui elegerunt Carolum Bohemiae Regis filium. Contra vero Ludovicus evocavit status Imperii Spiram: ubi de electione Caroli sententiae exquisitae, et decretum, eam nullo iure factam, et proinde CAROLUM pro Imperatore non habendum. Iurarunt igitur de novo fidelitatem Ludovico, qui anno sequenti diem suum obiit, ut mox plenius dicemus. Constant. Imper. Cuspin. Trithem.

Sub hoc Imperatore DECRETALIUM liber septimus a Clemente U Papa collectus, unde CLEMENTINAE vocantur leges, publicatus est a Iohanne Papa A. C. 1317, mense Novembri. A Clemente enim, cum morte praeveniretur, publicari non potuerunt. Polon. Chrenic. Belg.

CAPUT. III. DE EGRESSV.

LUdovicus Imper. fertur veneno intoxicatus a vidua Alberti Austriaci, quacum familiarius conversari consueverat; quod cum eicere vomitu non posset, ut cotpus roboraret, venatum abiit: ubi, dum ursum ingentem impetit, maximo impetu de equo praecipitatur, et paulo post A. C. 1347 die II Octobris, postquam recollecto spiritu animam CHRISTO commendasset, moritur, anno Imperii 32, mense 11, die 24. Sepultus Monaci in Bavaria. Aventin. Chron. Carion. Onuph.

Res memor abiles.

I. Meminit Hermannus, se vidisse mulierem Weiblingae, quae anno Christi 1314 Leonem partu ediderit.

II. Cum A. C. 1315 post Calendas Maias usque ad finem anni continenter plueret, nec frumenta ad maturitatem pervenire possent, ingens facta est annonae caritas, ut multi fame morerentur: ad hoc tempus defipiendum, assumptum est vocabulum Cucullum, in quo annus aerae Christianae notatur in hoc versu:

Ut lateat nullum tempus famis, ecce CUCULLUM.

Haec fames anno sequenti in Thuringia adhuc adeo grassata est, ut intra moenia Erfordiana ad 80 milia hominum fame perierint, qui carpentis evecti sunt, ne pestis inde oriretur. In huius famis memoriam adhuc etiam panes coquuntur, quorum unus sex nummis tum emptus est, quorum hodie vel decem uno nummo emuntur. Fabr. Polonici quoque scriptores commemorant, tam horrendam famem et pestem in POLONIA et SILESIA


page 987, image: s1059

his tempotibus grassatam esse, ut patentes a propriis filiis et cadaveribus, immundissimisque cibis, non abstinuerint.

III. A. C. 1340 turris VIENNENSIS ad S. Stephanum inchoata ab Alberto Austriae Duce, et absoluta est anno 1400, a filio Alberti, 60 annorum spatio, ita ut altitudo tota sit pedum 480. Superatur tamen ab Argentinensi pedibus fere viginti. Cuspin.

IV. Circa annum Christi 1348 pestis, quae hactenus grassata fuerat in Asia, tandem venit in Europam; violentissima fuit, et totum mundum sex annorum spatio pervasit. Europam ita vastavit, ut nec tertia pars generis humani superesset. Florentiae in Italia ad 60 milia hominum absumpta sunt. Lubecae in Saxonia nonaginta milia, ita ut 24 horarum spatio 1500 homines perirent. Iumenta in agris nemine custodiente vagabantur, cum nemo in aliquot pagis superesset. In universum haec pestis 1244434 nudipedes Monachos absumpsit. Chronic. Belg. et alii.

XXXVI IMPER. GERM. CAROLUS IV.

I. Generatio.

I. PATER eius dictus fuit IOHANNES Rex Bohemiae, filius Imp. Henrici VII, Lutzelbergensis.

II. MATER fuit ELISABETHA Wenceslai Bohemiae Regis filia, nata ex IUTTA Rudolphi Habspurg Imp. filia. Ex hisce parentibus carolus in lucem editus est Pragae A. C. 1316, die 14 Maii, hora prima diei.

Pater Iohannes Rex in proelio, quod inter Eduardum Regem Angliae, et Philippum Franciae Regem A. C. 1346, die 26 Augusti ad silvam Cressiacam commissum est, sagitta vulneratus occubuit: qui, (ut refert Crantzius) etsi esset caecus, tamen pugnavit inter hostes. Cumque audiret fortunam suae partis inclinare, ductorem suum interpellavit, ut se eo loci deduceret, ubi confertissimi hostes pugnarent: ibi fortiter proelians cecidit. In hoc conflictu periit flos nobilitatis Gallicae. Iussu Regis Angliae, (teste Frossardo) numerata sunt capita Gallorum, qui succubuerant in praelio. Inventi igitur undecim Principes: 80 Barones: 1200 equites, et plus minus triginta milia militum. Bohemi, quod uterque Rex, et Ottocarus (qui a Rudolpho I Imper. proelio victus et trucidatus, ut supra diximus) et Iohannes, die 26 Augusti, die B. Ruffi, ceciderint, eam diem atram habent, Chron. Bohem.

II. Appellatio.

In baptismo nomen Wenceslai ei fuit datum; sed quoniam in aula Francorum Caroli fuit educatus, Rex ei in Confirmatione nomen suum inposuit, Carolumque appellavit. Et quia ante ipsum tres huius nominis Imperatores fuerunt, ipse CAROLUS IV vocatus est.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. EDUCATIO.

ADolescens in Gallia educatus est apud Carolum Regem Francorum: ubi moribus Gallicis imbutus, deinceps multis in rebus leges institutaque et consuetudines regni Gallici, praesertim in extollendis et augendis civitatibus, quarum opes et robur didicerat esse opes et robur regni. inde in Germaniam transtulit. Prima etiam militiae tirocinia in gallia fecit: sed quamprimum aetas coepisset esse militaris, missus est a patre Iohanne in Italiam, ad praesidia, quae occupatis urbibus imposuerat, ubi fortiter plerasque tutatus est. Chronic. Carion.

II. ACTA OECONOMICA.

Quatuor habuit coniuges.

PRIMA dicta fuit BLANCA, Comitissa Valesiae, filia Caroli Valesii, soror Philippi Valesii, qui post in Francia regnavit, quam Carolus Rex Francorum vix septennem ei in aula versanti despondit. Ex hac ipsi natae sunt duae filiae: 1. Margareta, Ludovico Hungariae et Poloniae regi: 2. Elisabetha, Iohanni Galeacio Vicecomiti Mediolanensi nupta.

SECUNDA suit ANNA, (quam alii Agnetem vocant) filia Rudolphi Iunioris Palatini ad Rhenum, quae improlis decessit.

TERTIA quoque dicta fuit ANNA, filia Bulconis Ducis Suidnicensis, quae ad cum dotis loco Silesiae partem conterminam montibus Bohemicis attulit.

QUARTA fuit ELISABETHA, filia Bugislai ducis Stetinensium, consobrina Ludoici Pegis Hungariae, nepti Casimiri Regis Poloniae, quacum celebravit splendidissimas et magnificentissimas nuptias Cracoviae, cohonestantibus publicos ac sollennes ritus regibus, Poloniae Casimiro, Hungariae Ludovico, Daniae Woldemaro, Cypri Petro. Anno C. 1363.

Ex hisce duabus postremis plures sustulit libros.

I. FILII.

I. WENCESLAUS, qui patri in Imperio successit.


page 988, image: s1060

II. SIGISMUNDUS. Cui quinquenni puero Marchiam Brandeburgensem Pater dedit. Et hic postea etiam Imperator factus est.

III. IOHANNES. Huic pater Gorlicium Lusatiae, adiunctis aliquot vicinis urbibus, assignavit.

II. FILIAE.

1. Catharina, Rudolpho quarto Austriae Duci, 2. Elisabetha fratri Rudolphi Alberto Duci, 3. Margareta Marchioni Brandeburgensi, 4. Anna Ottoni Duci Bavariae, 5. Helena regi Angliae, collocatae fuerunt. Chron. Carion. Chronic. Casp. Hedion. fol. 588. Pantaleon. Chronic. Saxon.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

I. A. C. 1346 Electores Imperii, Trevitensis, Coloniensis, Iohannes Rex Bohemiae, et Saxoniae Dux, a Pontifice Clemente VI, infensissimo Ludovici Imper. hoste exciti, et (ut Nauclerus ait) mercede conducti, convenerunt in villa Rens prope Trevirum ibique Carolum elegerunt, qui tum aberat in Gallia. Aquisgranenses ad sollennem inaugurationem cum Electorum comitatu advenientem Carolum in urbem intromittere noluerunt: Quare Bonnae tandem coronatus est mense Novembri. Nilill tamen pro imperio egit, quamdiu Ludovicus vixit. Eius enim magna adhuc fuit auctoritas, et civitatum benevolentia erga eum tanta, ut Carolus nihil nec auderet, nec posset.

II. Anno sequenti Ludovico defuncto Principes Imperii Francofurti Comitia egerunt: in quibus electionem priorem irritam declararunt, quod non debito loco, nempe Francofurti, electus esset; nec Aquisgrani coronatus; nec aperte, sed latenter; nec vacante Imperio; nec servato iuris processu; nulla causa urgente; non ob Rei publ. commodum, sed ob privatam cupiditatem. Ideo elegreunt Eduardum Regem Angliae, florentem gloria rerum gestarum. Verum is metuens Pontificum rapacitatem, quam explere non posset, et inextricabiles molestias in Italia refractaria subeundas, conrentus honorifica de se Principum opinione, dignitatem non accepit. Renovata itaque deliberatione consenserunt iidem Principes in Fridericium Landgravium Thuringiae et Marchionem Misniae, qui visus electioni consentire. Sed Carolus, si renueret, obtulit ei honorarium decem millium marcarum argenti. Fridericus igitur, cum et alias metueret vastationem Caroli, ne suae ditiones a Bohemis vastarentur, sese Electoribus excusavit. Sed tamen ita quidem Carolus admissus est. Electores enim GUNTHERUM Comitem Suartzburgensem virum industrium et bellicosum elegerunt Imperatorem, qui A. C. 1349, die 16 Februarii, Francofurtum venit, ubi publice Imperator proclamatus est. Sed Carolus non multo post subornavit medicum nomine Freidancum, pecunia corruptum, qui Gunthero leviter aegrotanti portiunculam attulit: quam Imperator suspicatus est veneno esse mixtam, atque ita iussit medicum dimidium eius exhaurire; quod et fecit, et triduo post mortuus est. Imperator vero etsi magnam partem veneni vomitu eiecerat; reliquiis tamen ita enervatus fuit ac debilitatus, ut ad res gerendas evaserit prorsus inhabilis. desperata itaque vita Guntheri, interposuerunt sese Rudolphus Palatinus et Ludovicus Marchio Brandeburgensis, quos arte a Gunthero Carolus avulserat: remque eo deduxerunt, ut Carolus, pro imperio Guntheri, heredibus numeraret 22 milia marc. argenti, in compensationem impensarum, additis duobus in Thuringia oppidis; et Francofurdiensibus redderet emporii ac publici mercatus ius, quod transtulerat Moguntiam. Tribus mensibus a transactione (ab electione vero sex) peractis, Guntherus diem suum clausit extremum, ac regio apparatu regioque monumento Francofurti in aede D. Bartholomaei sepultus est, Atque ita Carolus imperio multis largitionibus et pecunia multa soluta tandem est potitus A. Christi 1350, et postea Italiam ingressus Mediolani A. C. 1354 corona ferea insignitus, annoque sequenti die Paschatos 5 Aprilis a Legato Pontificis Innocontii VI (qui in Galliis erat) aureo diademate redimitus est. Trith. Cuspinianus. Chronic. Carion. Blondus. Chronic. Funccii.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOG ATA. Quae sunt duplicia: 1. Bona. 2. Mala.

I. Bona.

I. CAROLUS Imperator conventum egit Principum celeberrimum et frequentissimum in urbe Metensi, in quo, re sapienter et multum deliberata ac disputata, cum praecipuis Ordinibus imperii, de contractis in unum atque digestis in ordinem institutus ac moribus antiquis et recentibus ad Imperii decus ac maiestatem, et singulorum pertinentibus, condidit legem Carolinam, Aureae Bullae nomine notam ac celebrem, comprehendentem leges ritusque servandos in electione Imperatoris, ac consulentem atque caventem potestati,


page 989, image: s1061

auctoritati ac dignitati Ordinum omnium, suo singulis loco, pro ratione circumstantiarum. Quod operum eius praecipuum est, ingentesque meretur laudes: quia res ipsa testatur, quantam haec ordinatio utilitatem attulerit. Nam ea nixa erexit sese vicissim utcumque, atque communicit Maiestas Imperii: haec amputavit contentionum ac dissensionum occasiones in electione, quarum fructum cum ipse expertus esset, consentaneum est voluisse eum hac constitutione amoliri et avertere: haec singulis ceu matas suas circumdedit, et inter sese Imperatorem et Principes ad cum modum devinxit, ut in Rei publicae, patriae, Imperatoris, vicinorum detrimentum aut perniciem nemini movere molirive quic quam impune liceret. Et hac ratione prospectum est Imperio, quo minus insidiosae et clanculariae conspirationes Papae cum Italis aut Gallis successerint, qui a Germanis Imperii a)ci/wma alio conati sunt saepenumero transferre. Promulgatam hanc et sancitam esst deinceps ferunt Noribergae. De tempore consentiunt omnes, qui fuit annus 1356, dies 10 Ianuarii, coronationis Caroli in urbe Roma annus primus: regnorum vero eius 10. Librum illum Aureae Bulle his verbis describit Pilaeus Cardinalis, ut refer Marqu. Freher. in not. ad P. de Andlo, lib. 2. cap. 5. in verb. Bulla. Praedictus liber erat scriptus in Pergameno, in XXIV foliis, cum coopertura grossa, in quo erant scripta diversa negotia sacrum imperium et eiusdem Electores tangentia: qui quidem uber transfixus erat cum filis sericis glauci et rubei coloris involutis, cum bulla seu sigillo aureo rotundo Imperiali appenso, in cuius uno latere apparebat figura Imperialis in maiestate sedens, cum corona Imperiali in capite, habens in manu dextra sceptrum, et in sinistra manu pomum cum cruce desuper, modo Imperiali, et a latere dextero clypeum cum Aquila, et sinistro clypeum cum forma Leonis. In circumferentia vero legebantur haec verba: CAROLUS QUARTUS DIVINA FAVENTE CLEMENTIA ROMANORUM IMPERATOR SEMRER AUGUSTUS, ET BOHEMIAE REX. Ab alio vero latere, castrum magnum cum duabus turribus, habens portam inferius in medio, cum literis: AUREA ROMA. In circumferentia vero legebantur haec verba: ROMA, CAPUT MUNDI, REGIT ORBIS FRENA ROTUNDI. Haec ille.

II. Carolus IV. Imper. quemadmodum excelluit ingenio et doctrina, multarumque linguarum peritia: Ita etiam doctos in pretio habuit, eorumque consuetudine plurimum delectatus fuit. In scholam Pragensem aliquando ingressus, cum disputantes liberalium artium Magistros per horas quatuor audivisset, idque purpurati moleste ferrent, ac cenae tempus adesse dicerent; Mihi, inquit, tempus est minime: nam cena mea haec est. Praetulit autem Imperator Philosophicas disputationes conviviis etiam delicatissimis. Aeneas Sylvius et Chronic. Philip. lib. 5.

III. Carolus Iustitiam severe administravit. Illo enim pro tribunali sedente, sacerdos quispiam utroque oculo a viro quodam nobili patrono suo privatus, propterea quod illum erroris in religione arguisset, iniuriam querebatur suam. Non ibat inficias Zachora: id Nobili huic cognomen erat: sed per animi impetum, quem tunc in potestare non habuisset, facinus admissum excusabat, offerabatque pecuniam pro satisfactione, arbitrio iudicum aestimandam. Interpellavit dicentem Carolus, atque hanc tulit sententiam: Non posse in hoc casu satisfactionem absque talione sibi constare, quando caeco in integrum restitui oculi nequeant, sed oportere Zachoram pariter atque Sacerdotem perdere oculos suos: neque enim aliter ius esse aequabile. Iohan. Dubravius. Episc. Olmucensis in histor. Bohem. lib. 22.

IV. Carolus Imper. IOHANNI et ALBERTQ Henetorum Principibus, nova dignitate ornatis, tribuit locum inter Duces Imperii. Hinc itaque Principes MEGALOBURGENSES Duces appellati sunt, cum antea Vandalorum Domini dicerentur. Chronic. Saxon.

V. A. C. 1355, Magdeburgensibus privilegia ab antecessoribus suis data confirmavit.

II. Acta Caroli Imper. mala.

Carolus Imperator sex enormia admisit delicta.

I. Quod nimis Italiae et Pontifici privilegiis indulserit. Nam ano C. 1354 Italiam, invitatus crebris multorum literis, inter quas exstant Francisci Petrarchae, ad vindicandam urbis Romae libertatem, et sopienda bella, quibus tota passim flagrabat, adiit: ubi similiter pleraque indulgendo et largiendo Principibus, multa ab Imperio venditionibus alienavit. Inde Romam progressus, postquam ibi consecutus esset, ut sollenni coronatione declararetur Imperator, hac peracta, non diu mortus in urbe, iu Germaniam rediit. Subitanei reiditus causas fuisse aiunt, et promissum factum ante coronationem Cardinalibus, Innocentii VI Papae mandato, quo recepit, se mox urbe cessurum, non turbata aut impedita possessione tyrannidis, quam illi timebant, et metum inquietae plebis, longis seditionibus efferatae. Chron. Carion.


page 990, image: s1062

II. Quod Abbatibus parem Principibus in Imperio attribuerit locum.

III. Quod Delphinatum, qui pars erat Imperii, Galliae regi vendiderit; eo tamen pacto, ut maximus natu Galliae regis filius eum teneret, et seudum a Caesare atque Imperio acciperet. Cosinograph. Munst.

IV. Quod Silesia, Lusatia, et aliis regionibus Bohemiae adiunctis, Imperium labefactaverit. Henricus Mutius. Dresserus.

V. Quod filium suum Wenceslaum, minime ad imperium gerendum aptum, successorem Imperio obtruserit, promissis unicuique Electorum 100000 flor. pro consensu.

VI. Cum pecuniam pro electione Wenceslai F. promissam solvere non posset, quod Electoribus publica Imperii vectigalia oppignoraverit, sedecim Sueviae urbes vicinis Principibus vendiderit, et ita plurimum de patrimonio Imperii detraxerit: unde Imperium fere in nihilum redactum est, nec caput iterum attolere potuit. Cosmogr. fol. 305, 336. Aeneas Sylv. et alii.

II. ACTA SAGATA.

I. Carolus Imp. bellum suscepit adversus guntherum Comitem Suartzburgensem ab Electoribus Francofurti Imper. electum, non ausus tamen Francofurtum oppugnare. Chron. Hedion. Chron. Spangenb.

II. Castrum Elsterbergam, quod 13 milliaribus distat ab Erfordio, demolitus est.

III. Reussum Plavensem bello aggressus est, eique arces quasdam vi eripuit. Chron. Spangenb.

IV. Eslinganos per Eberhardum Wittenbergicum domitos 7000 florenis mulctavit. Chron. Hedion, Crusius part. 3. sol. 286.

V. Anglos fugitivos, qui ingentem praedam ex Alsatia egerant, persecutus est.

VI. Eberhardum Comitem Wirtenbergicum, (cuius opera antea contra Eslinganos usus fuerat) seditiones quasdam molientem, bello persecutus est, eique multas civitates et arces, auxilio quorundam civitatum Sueviae, et Ruperti Ducis Bavariae, (qui postea ad imperialem dignitatem evectus est) eripuit, et tandem imperata fecere coegit. Mutius lib. 25. fol. 283, 284. Crusius fol. 267.

VII. In Italia a Florentinis 100000 coronatos accepit, et Gibellinos exulantes reduxit, A. C. 1354. Velaterranus, et alii.

VIII. A. C. 1368, rogatu Pontificis, alteram expeditionem in Italiam suscepisse, Lucanos et Miniatas vicisse, Blondus, Platina, et alii testantur.

IX. A. C. 1373. Ottoni Bavaro Marchiam ad. emit, eamque armata manu occupatam filio suo Sigisinundo, qui postea Imp. factus est, dedit. Chron. Spangenb.

X. Tigurinos frustra obsedit. Mutius fol. 280. Cosmograph. fol. 448.

XI. Carolus Imper. difficile bellum gessit contra Philippum Ducem Austriae. Et cum aliquando agmina ad proelium educerentur, vidit Imperator longe hostem superare multitudine suas copias. Quare rem astu aggressus est, memor praecepti illius: Assuendam esse pellem vulpinam, ubi leonina desit. Tres enim agminum ductores ex Ducis Philippi exercitu clam per amicos ad se evocatos magnis muneribus promissis impulit, ut Duci Austriaco, qua possent arte, timorem inicerent, eumque ad fugam capessendam hortarentur. Accipiunt illi conditionem, et in castra sua reversi apud Ducem suum simulant, se clam hostium castra obiisse, corumque copias explorasse, quas triplo maiores suis copiis esse offendissent: quod si proelio decernendum sit, sibi omnibus, inquiunt, internecinam cladem imminere. Dux, perfidiae eorum ignarus, Si nullam, inquit, in nostris armis spem habetis, nec alia, nisi quam fuga monstrat, nobis salutis sese exhibet ratio; agite, fugae occasionem, quae se commodissima offert, arripiamus, aliamque belli feliciorem fortunam exspectemus. Necc enim dedecorosa iudicari poterit fuga, qua longe potentiori cedimus. Ergo collectis armis noctu Philippus fugit, nemine persequente, et in sua se securus recipit. Brevi tamen post, hoc bellum intercessione duorum Episcoporum compositum est, et Philippus sub certis conditionibus cum Imperatore in gratiam rediit. Cum vero tres illi proditores promissa munera ab Imperatore peterent, providerat imper. adulterinam aureorum monetam, quae in valore vicessimam non haberet; eam iussit numerari. Quibus illi acceptis, nec fuco intellecto, laeti discessere. Et iam expendere conati, deceptos se esse animadvertunt. Reversi itaque ad Imeratorem, quaestorem et monetarium, quorum fraude monetam accepissent adulterinam, incusant. Quos Imperator aversatus, vultu ad gravem indignationem composito: Apagite, inquit, hinc proditores sceleratissimi, merita proditionis, nisi starium ex oculis evanescatis, accepturi praemia. Nec enim alio auro quam adulterino vestra digna est perfidia. Quibus verbis confusi proditores, ex omnium oculis in latibula abierunt. Albert. Crantz. lib. 9. cap. 37. H. Mutius fol. 285. Ziglerus.


page 991, image: s1063

AXIOMA. Principibus et Regibus proditio quidem grata, sed proditores exosi esse solent.

I. Elegans exemplum hoc loco habemus in Carolo IV Imp.

II. Cum in convivio Rhymitacles Thracum Rex, qui ab Antonio ad AUGUSTUM defecerat, insolentius iactaret sua erga Caesarem merita, ac, sine fine exprobrans belli societatem, molestus esset: Caesar, dissimulata illius petulantia, alteri cuidam Regum propinans dixit: Proditionem amo, proditores non laudo. Vid. Historiam Augustanam.

III. Hoc quoque, sed adiuncta crudelitate, imitatus est Imperator SEVERUS. Scribit enim de eo Herodiam lib. 3, quod multos Duces Nigri, aemuli Imperii, per filios ad prodendas eius res impulerit: deinde postquam eorum opera abusus esset, suaque ex sententia composuisset; ipsos, liberosque necaverit.

IV. Sic Maximinus Imp. Macedonio, qui Tycum aemulum Imperii occiderat, primo gratias egit; postea ut proditorem odio habuit et occidit Herodian. et Iul. Capitolin.

II. ACTA ECCLESIASTICA.

I. A. C. 1360 Academia Pragensis a Carolo IV Imp. constituta est, (quam Innocentius VI Papa confirmavit) et Episcopus Pragensis exaltatus in Archiepiscopum, ne fubesset Moguntino. Castrum etiam Ingelheim mutavit in Coenobium, ita ut Bohemi in id tantum reciperentur. Impetravit etiam a Pontifice, ut FESTUM lanceae et clavorum Christi institueretur, quotannis celebrandum, feria sexta post Dominicam Quasimodo geniti. Trithem.

II. Anno christi 1350 IUBILAEUS secundus a Clemente VI Pontifice celebratus. Hic namque cum locupletissimum huius piscaturae proventum sentiret, Iubilaei tempus a centesimo anno ad quinquagesimum traduxit, praetendens, quod aetas hominum tanta non esset, ut centesimum annum attingeret. In hoc autem Iubilaeo singulis diebus ad 5000 peregrinorum Romam venisse, et Roma discessisse, tradunt historici Platina et Trith. In Bullis, quibus Iubilaeum indixit, revera Antichristum se ostentavit, qui idem habeat Consistorium cum DEO, et idem tribunal cum Christo, sicut Canonistae de Pontifice Romano gloriantur. Nam magnifice promisist, quasi vitae necisque Dominus esset, se nullo modo commissurum, ut quisquam peregrinans Romam pereat, et SS. Angelis in caelo praecepit, ut eius (peregrinantis) animam a Purgatorio penitus absolutam confestim in caelum transferant. Dedit etiam potestatem illis, qui peregre Romam Iubilaei gratia venerant, ut singuli tres vel quatuor animas, quas vellent, seligerent: eas enim protinus propter suas indulgentias et eorum meritum in caelum subvolaturas. Quae crassissima Paradoxa tum temporis Facultas Theologica Parisiensis publico scripto erroris et impietatis damnavit, sicut Veselus et Agrippa tradunt. Multi homines, pro remissione peccatorum impetranda, Irac vice se Romam contulerunt, qui mortem corporis reportarunt, cum vix decem ex millenis reverterentur. Adeo pestis grassabatur. Platin. Trithem.

Hoc autem Iubilaeum postea motus gravissimi in Regno Antichristi sunt sequuti. Nam anno Christi 1369 Iohannes Wiclefus Anglus multa contra receptas saeculi sui opiniones scripsit, et Papatum falsitatis arguit: Ideo postea anno Christi 1375, tamquam haeresiarcha, condemnatus in Academia Oxoniensi. Ex huius persecutione, qua discipuli eius Anglia pellebantur, cum libri eius in Bohemiam venirent, Iohannes Huss inde edocetur aliquo modo de veritate Christianae religionis.

Anno Christi 1377 tota Italia a Rapa deficit, sed ipse Gregorius XI, (qui Urbano Vanno Christi 1370 successerat) hortatu Catharinae Senensis, (quae postea adoranda fuit) et Baldi Perusini, Praeceptorissui, cum XXII triremibus Avenione solvens Romam redit, eamque 13 Ianuarii ingreditur, cum sedes Pontificia in Galliis (quo a Clemente U translata) annis fere 72 fuisset. Anno 1378 Gregorius XI moritur, et in locum eius a Cardinalibus (praesertim Italis) eligitur Urbanus VI, 9 April. et 18 eiusdem mensis coronatur. Galli vero, cum se a plebe coactos esse dicerent, ut Pontificem crearent, et infensi essent novo Pontifici, Fundos abeunt, ibique creant Papam Robertum Gebennensem, qui Clemens VI appellatus est. Et hic Avenione Galliarum, sedem suam Papalen more Antecessorum habuit. Unde ingens schisma (idque XXVII) est ortum, et quidem omnium gravissnnum, duravitque annis XL. Itali Germani, et Angli Urbanum sequuti sunt: Galli et Scoti Clementem praetulerunt: Hispani neutrum probarunt. Et Sedes Papalis biceps Romae, et Avenione, per xxx annos fuit.


page 992, image: s1064

CAPUT III. DE EGRESSV.

CArolus IV. Imp. A. C. 1378 Pragae Bohemorum, cum plurimum id regnum amplificisset, mortuus est in Vigilia S. Andreae, hora quasi secunda noctis, cum imperasset an. 32. Post sollennes exsequias Pragae habitas die 16 a morte ipsius, sepultus est in templo Pragensi. Naucl. Cusp. Aventin. Mechov. Chron. manuscript.

Symbolum Caroli IV. Imp. OPTIMUM ALIENA INSANIA FRUI.

Qui sapit alterius damno, sapientior ille:
Nam stultus damno vix sapit inde suo.

Carolus IV Imper. admonitus a principibus Imperii, ut expeditionem susciperet in Turcas: respondit, Posse quidem se copias in eos ducere: verum quam non fieri hoc possit citra maximam Christiani sanguinis effufionem, satis ex avorum historiis se compertum habere. Proinde optimum est, (inquit) aliena insania frui.

Res memor abiles.

I. Imperante Carolo pestis cuius in histor. Ludo vici Imper. mentionem fecimus, adhuc atrociter grassata est. Sunt qui tertiam partem hominum (alii dimidiam) exstinctam esse affirmant. In Coenobio quodam (teste Spangenbergio) inventus catalogus monachorum Carthusianorum hac peste exstinctorum, 124434.

II. A. C. 1374 mense Iulio, factio plebis congregata fuit virorum et mulierum, choreas agentium, quorum ventres interdum adeo intumuerunt, ut periculum esset ne disrumperentur, quapropter et mappa fortissime ligabantur. Pervagata est fere totum Belgium per quadriennium. Contra in superiori Germania manica passio quaedam homines invasit, ita ut saltarent, tam viri, quam feminae. Cadebant primum interram, spumabantque; inde surgentes quasi mentis inopes saltabant, doncc vires deficerent. Medicina unica fuit, ut a suis fortissime funibus constringerentur manus pedesque. Morbus fuit appellatus Der Velts-dantz..

III. A. C. 1377 die 20 Iulii, hora tertia post ortum Solis, ULMAE fundamenta templi iacta, quo nec longius, nec latius, nec etiam altius invenitur in tota Germania, sed absoluta tandem post annos centum et undecim. Annal. Suev.

XXXVII IMPER. GERM. WENCESLAUS.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

I. PATER fuit CAROLUS IV. Imp.

II. MATER dicta fuit ANNA, filia Bulconis Ducis Suidnicensis. Natus est Wenceslaus A. c. 1361, die 28 Septembris, Noribergae. Ea enim urbe delectatum ferunt Carolum: quod monumenta ostendunt, inter quae praecipuum est urbs ipsa a Carolo restituta in tranquillum, ex seditionibus longis, quibus pene funditus fuit perdita. Mater eius puerprio mortua est. Dubrav. Chron. Carion.

II. Appellatio.

Dictis fuit monstrum hominis, Sardanapalus, Margites, Thersites, asinus ad lyram, procus spurcus: quia cum baptizaretur, aquam baptismi, et cum bimus iam cingeretur diademate regio, aram coeno suo conspurcavit; et dum aqua adhibenda baptismo calefit, Pastoralem Domum ad D. Sebaldum incendio periisse fama est. Quod sapientes ita sunt interpretati, futurum eum stolidum, ignavum, voluptuarium, sordidum, luxuriosum, Imperio dedecoriet exitio. Chron. Carion. Chron. Hedion. Dresserus.

NOTA. Duo Imperatores baptismum stercore foedarunt: Unus in Oriente, nempe Constantinus Copronymus; alter vero iri Occidente, nempe praedictus Wenceslaus.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

DUas Wenceslaus habuit Uxores.

PRIOR fuit IOHANNA, filia Alberti Ducis Bavariae, Comitis Hollandiae, Hannoniae et Selandiae, quae sexto anno post nuptias obiit, consumpta dolore propter mariti flagitiosos ac perditos mores.

POSTERIOR dicta fuit SOPHIA, Iohannis Ducis Bavariae inferioris filia, quae forma egregia et singulari prudentia praedita fuit, et A. C. 1428 in Hungaria improlis decessit, ibidemque in templo S. Martini sepulta est. Chronic. Carion. Chron. Pomarii.


page 993, image: s1065

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

A. C. 1376, biennio ante obitum patris, annos natus 15 designatus Romanorum Imperator, coemptis multo pretio, (ut antea diximus) imo pene extortis, non liberis suffragiis. Sexto ab elecitone die Aquisgrani coronatus est. Chron. Carion. Aeneas Sylv. et alii.

II. Imperii administratio.

Wenceslaus plane monstrum hominis fuit, qui plurimis, iisque gravissimis vitiis atque flagitiis laboravit.

Nam 1. fuit Ignavus. Nam administrationem et curam regni paterni et Imperii, tamquam ad se non pertineret, ita neglexit, ut latrociniis infesta redderentur itinera, et grassatoribus impleretur Bohemia; passim vero in civitatibus seditiones exorirentur, insur gente adversus Magistratum insana plebe. Unde Franciscus Petrarcha ridicule in hunc modum de eo scribit: Wenceslaus, inquit, caroli filius, vivente patre electus est Imp. et adhuc regnat. Hic iuvenis robustus venator, quid acturus sit ignoro; tamen minatur se venturum ad Italiam, sed non venias, precamur te, si non vincis laude patrem tuum; quan quam aliud de tesperamus. Nam praesentia primi Caesaris Iulii vix sufficeret ad compescenda mala, quibus misera lacessitur Italia temporibus tuis. Sic Im perium orbis caelum versat, ut illud, quondam potens ac venerandum gentibus et Regibus Romanum Imperium, praefiguratum in tibiis ferreis, cui nihil olim defuit, nisi modicum Orientis, nunc (proh dolor!) nil possidet, nisi modicum Occidentis.

II. Voluptuosus et crudelis fuit. Wenceslaus plane Imperii cura neglecta nihil aliud egit, quam ut volutaret se porcorum ritu in coeno vitae flagitiosissimae. Et turpitudini addidit crudelitatem, ut metum iniceret iis, quos ipse metuebat, et amoliretur insidias, quas strui sibi initio suspicatus, deinde re ipsa expertus est. Nec satis illi fuit supplicio affecisse, quos metuebat, sed sua manu vel ad mensam iugulavit multos, quasi per ludum et iocum, praesidium ratus Principi firmius barbarorum stipatorum, quam benevolentiam civium. Chronic. Carion.

III. Temerarius fuit. Nam 1. absque consensu Principum Electorum Genuam Regi Franciae vendidit.

2. Iohannem Galeacium Vice-Comitem Mediolanensem novo honoris titulo cohonestavit, et primum Mediolani Ducem, sceptro pileoque, eius dignitatis insignibus, per legatos transmissis, appellavit, urbe ditioneque 100000 fl. vendita, in fraudem ac detrimentum Imperii, additaque potestate, ut in heredes transferre posset; cum ante Iohannem vicarios praesides egissent maiores eius, beneficio Imperatorum; quibus eam dignitatem et administrationem tribuere, quibus vellent, liberum erat. Arnis. de iur. Maiest. lib. 1. c. 5.

I. Noribergensibus immunitates quasdam quatuor plaustris vini Rhenavi vendidit. Quare Historici fide digni annotant, Wenceslaum eiusque patrem Carolum totum Imperium vendituros fuisse, si emptores habuissent.

4. Praeterea membranas perplures nudas rasasque, suae tamen Maiestatis sigillo munitas amicis pecunia vendidit: in quibus cum illis, tum aliis, in quorum manus istiusmodi membranae venerunt, sub regio sigillo, quod scribere vellent, licuit. Qua ex re, ob sacri Romani Imperii iurium et emolumentorum damnosam diminutionem, et dissipationem, graves querelae subortae sunt.

IV. Wenceslaus Magicis quoque artibus delectatus fuit. De quo Dubravius Episcopus Olmucensis in hist. Bohent. l. 23. ita scribit: Cum Wenceslaus (inquit) filiam Ducis Bavariae Sophiam uxorem duxisset: novus socer, ubi generum ludicris spectaculis et magicis praestigiis delectari cognovit, plenum praestigiatorum plaustrum secum Pragam advexit. Ibi dum praestantissimus artifi cum ludibria artis ad permulcendos oculos explicat: adest inter spectatores Zyto, Wenceslai magus, ore nsque ad aures dehiscente, accedensque propius artificem illum Palatini, cum omni apparatu subito devorat, solos duntaxat calceos, quia luto obliti videbantur, exspuens, secessumque inde petens, ventrem insolita esca gravem, in dolium aqua plenum exonerat, praestigiatoremque adhuc madidum praestigiatoribus restituit, passim deridendum, adeo ut ceteri eius quoque socii a ludo desisterent. Et paulo post, ubi alias multas ludificationes et praestigias eius recensuit, ita concludit: Ceterum Zyto impostor, ad extremum a cacodaemone, superstes, cum corpore et anima de medio hominum sublatus fuit, iniecitque Wenceslao curam de religiosis deinceps ac magis seriis rebus cogitandi.

Cum igitur Wenceslaus non solum totus in obscenis ac turpibus crapularum, helluationum et libidinum voluptatibus volutabatur, sed etiam tyrannice cum plurimis agebat, Pragenses et proceres regni eum aliquoties captivum habuerunt, et primum quidem eum carcere publico et tetro detinuerunt 4 mensibus: tandem vix multis Regum ac


page 994, image: s1066

Principum intercessionibus impetravit, ut semel ei ad squalorem et sordes corporis abluendas balneum ingredi concederetur: ex quo opera balneatricis nudae ipse nudus evasit, et in arcem suam penetravit. Sed nihilo melior factus, postea iterum caputs. Sed et hac vice elapsus. Tandem a Sigismundo fratre per Albertum Austriae Ducem captus, clam Viennam Austriae deductus est, omnibus fere ignorantibus ubi esset: ibi etiam evasit, adiutus opera et consilio piscatoris cuiusdam, et Pragam habitu mendici reversus regnum recuperavit: quo recepto, nihilo melior, aut mitior, aut excitatior factus, quod usus eius in gubernatione nullus esset: quare Electores Imperii A. C. 1400 Francofurti convenerunt, illumque ab Imperio unanimi consensu removerunt: quod quidem recuperare conatus est, sed frustra. Chron. Carion. Dubrav. Trithem.

ACTA ECCLESIASTICA.

I. Sub Wenceslao tertius iubilaeus a Bonifacio IX Papa habitus est. Hic Iubilaeus ab Urbano VI, qui in sella Apostolica Romaesedebat, indictus est postremo Pontisicatus sui anno. Nam A. C. 1389, 11 Aprilis, promulgata Bulla indixit, ut annus quivis XXXIII (qui est annorum Christi numerus) iubilaeus celebraretur, ut vult Iod. Lorich. in Lex. anno 1609 Friburgi Brisgoiae impresso p. 1220. contra vero alii volunt, quod iubilaeum reduxerit ad annum 30, secundum aetatem Christi, qui triginta annorum baptizxatus praedicare incepit; ut hac ratione annus sequens 1390 esset iubilaeus. Verum morte praeventus, illum non vidit: sicque Bonifacio IX successori demetendum feracem hunc agrum reliquit. Vide Theodorum a Niem. lib. 1. cap. 68, et 69.

Hic ergo Bonifacius IX, antea Petrus Tomacellus dictus, adeo felix (scilicet) fuit, ut argentariam messem in binis iubilaeis bis faceret. Statim namque sententiam Urbani de iubilaeo quovis 30 anno celebrando mutavit, ut anno 1400 iterum celebraretur. Cum autem anno praedicto (1390) iubilaeum celebrasset, sed messem argenteam, non ita divitem, ut sperarat, fecisset: Ideo anno 1391 civitati Coloniensi concedit potestatem distribuendi Indulgentias, et sequenti anno eandem potestatem concedit etiam Magdeburgensibus; hac tamen conditione, ut thesaurarius Pontificis semper adesset: Unde et literis Indulgentiarum semper addebatur, eas ratas fore porrigentibus Ecclesiae Romanae manus adiutrices. Chron. Belgic.

II. Idem Bonifacius anno 1400 secunda vice annum iubilaeum per Bullas papales indixit et celebravit, (fuit iubilaeus quartus) in quo ab innumerabili hominum multitudine Romam confluente incredibilem quaestum fecit. Huius Bonifacii rapinam et rapacitatem non tantum Platina, sed et Crantzius, uterque Pontificius, et quidem hic in Metropolit. lib. 11. cap. 10. et 12. graphicis verbis depingit. Crebrae, inquit, sub Pontificatu illius fiebant indulgentiarum collationes, usque ad fastidium cordatorum virorum, gratias et indulgentias fecit inauditas, et quam facile dedit, tam facile revocavit, fabulas excitans in orbe Christiano, quod auro expleri non posset.

III. Imperatore Wenceslao LITHUANI Christianismum induerunt, gentilium idoloatria deposita, et Uladislaus Rex in Vilna instituit Ecclesiam Cathedralem et Episcopatum. Mechov.

CAPUT III. DE EGRESSV.

Wenceslaus ab Imperio depositus, reliquum aetatis exegit in regno suo (Bohemia) iis moribus, quibus consueverat. Interiit correptus apoplexia ex consternatione et excandescentia, cum prandenti nuntiatum esset, Hussitas cum asseclis suis Pragae s???ditionem movisse, et obtruncato Senatu ad arcem etiam accurrere, et praegustator se illius rei non ignarum esse ostendisset. Factum anno C. 1418, an. aetat. 57, cum post patrem regnasset annos 41 in Bohemia, 22 in Imperio. Chron. Carion. Aeneas Sylv. Crantz. Cosmograph.

Res memorabiles.

Sub Imperio Wenceslai, circa annum fere Christi 1380, BOMBARDAE ad hominum perniciem iavetae sunt et excogitatae a Bertholdo Nigro, Chymista, et ut quidam volunt, Monacho natione Germano: de quo sic Polydorus Virgilius de invent. l. 2. cap. 11. Fertur Bertholdus, homo ad exitium humanum natus, servasse aliquando domi in mortario pulverem sulpureu, cuiusdam medicinae faciendae causa, illuque texisse lapide, ac inde contigisse, ut dum ignem ex silice prope excuteret, scintilla intro ceciderit, subitoque flamma eruperit, atque lapidem in altum tulerit; et ille eius rei casu doctus, postea facta ferrea fistula, et pulvere confecto machinam reperisse; ac eius usum Venetis in illo bello primum ostendisse, quod ad fossam Clodiam est cum Genuensibus gestum, qui fuit annus salutis humanae 1380. In inventorem tale exstat Epigramma:

Dum parat humano generi chymista medelam,
Sulpura Mulciberis dum sale mista coquit:


page 995, image: s1067

Mulciber ostendit mortalibus acre venenum,
Quo nullum leto corpora plura dedit.
Quaelaturer alios, Munsterus nomina ponit,
Bertholdumque vocat nomine, reque Nigrum.

II. Anno 1386 maxima vini copia annotatur, adeo ut vehes vini venderetur unico floreno. Trith.

III. A. C. 1390 NOVI ORBIS pars borealis, quae maxime versus Europam, Groenlandiam, Islandiam et Frislandiam Insulas extenditur, et ESTOTILANDIA nominatur, a quibusdam Frislandiae piscatoribus, tempestate ad huius littora appulsis, inventa est. Olim quidem etiam cognita fuit, sed oblivioni tradita, atque hoc anno iterum coli coepit. Abr. Ortel. in Theatr. Orbis.

IV. A. C. 1393, die 28 Ianuarii, quinque nobiles Lutetiae stupa pice illita vestiti, ut Silvestres homines vel Satyri viderentur, media nocte chroeas agunt, assumuntque in hanc societatem Regem, eodem modo vestitum; quibus Aurelianus Patruus regis ioci causa facem admovet, sed hoc modo quaturo nobiles plane sunt eremati, Rex vix sorvari potuit. Nomina corum in Annalibus exstant. Factum in aedibus reginae, in suburbana D. Marcelli. Annal. Fland.

V. Cum Baiazetes Turcorum Imperator (contra quem Sigismundus, antequam ad imperium pervenit, etiam bella gessit; de quo in eius historia dicendum) omma crudelissime vastaret, urbem Constantinopolim obsidone cingeret, et prae oculis hominum nullum auxilium vel liberatio adesset, DEUS contra eum excitavit Tamerlanem regem Tartarorum, qui infinita armatorum multitudine in regionem eius irruit A. C. 1398, et multa loca vastavit. Initio Baiazetes filium suum cum magno exercitu ei obviam misit in regionem Cappadociam: ibi pugnam instruxerunt, sed Turci victi sunt, et filius Baiazetis a Tartaris captus, statimque morti traditus est. Ceteri milites etiam plerique interfecti sunt. Quare Baiazetes obsidionem solvit, et ipse assumptis omnibus copiis, Tamerlani obviam in Asiam profectus est. Habuit in exercitu 300000 equitum, et 200000 peditum. Castra metatus est eo in loco, ubi olim Pompeius Magnus Mithridatem vicerat, nempe ad Stellam montem in Galatiae Bithyniaeque confinibus. Hoc loco atrox proelium commissum est, in quo ex utraque parte plus quam 300000 hominum ceciderunt; Baiazetes ipse captus, et ad Tamerlanem deducuts, humaniter initio habitus est. Dum vero animum victoris acerbiorem reddit, responsione insolentiore, qua dixit, Se, si Tamerlanem ita cepisset, cavea ferrea inclusurum; ipse aureis compedibus vinctus caveae includitur, quem ita Tamerlanes per Afiam in spectaculum secum circumduxit, eoque, quoties equum adscendit, pro scabello usus est. Qualis insolentia etiam legitur de Sapore Rege Persarum, qui simili modo Valerianum Imp. Roman. tractavit. Cum autem aliquando deprecatio fieret, ut Tamerlanes excellentiae illius vellet parcere, respondit: Non punio eum ut Regem clarum, sed sicut tyrannicum latronem. Baiazetes ita in hac miseria mortuus est. Nam in cavea habitus, cum Tamerlani, quoties equum conscenderet, scabelli loco fuisset, et vinctis post tergum manibus, ossa et micas cum canibus sub mensa Tamerlanis vorantibus rosisset: uxori etiam contumeliae innumerae illatae essent, quae fere seminuda aliis ministrare coacta. Ille non amplius ferens ignominiam et miserias, ac omni spe libertatis a Tamerlane impetrandae amissa, mooerore ad desperationem veluti adactus, mortem sibimet ipsi conscivit, et caput caveae ferreae, qua tenebatur inclusus, tamdiu allisit, donec perfracto cerebro fremens ac frendens exspiraret, anno captivitatis quarto. TAMERLANES iste humili genere ortus, adeo excelluit inter suos mentis vi et agilitate, ut mille ducentos equites in aula sua aleret, et brevi temporis spatio multarum gentium Dux fieret. Nam felicissimo rerum successu Mediam et Scythiam Persiamque, rege earum trucidato, armis subegit: Mesopotamiam invasit et Armeniam, transitoque Euphrate cum 400000 equitum, et 600000 peditum, minorem Asiam obtrivit. In obsidionibus urbium, prima die albo tentorio usus: secunda rubeo: tertia nigro. Qui se dedebant in albo sedenti, salutem consequebantur: Rubeus color moriendum patribus familias indicabat: Niger civitatis excidium et omnia in cinerem convertenda. Interrogatus aliquando ab homine Genuensi, qui ei familiatris erat, cur tanta crudelitate uteretur? commotus ac veluti furens, distorta facie ac spirantibus ignem oculis respondit; Tu me hominem esse arbitraris? falleris, ira DEI ego sum, et orbis vastitas: caveto, ne posthac mihi occurras, nisi velis interrogationis tuaepoenas dare! Curriculum eius non admodum fuit longum, sed hoc brevi spatio tamen vim terroremque terrarum orbi magnum iniecit. Obiit A. C. 1404, relictis duobus filiis, tanti imperii successoribus, et tot regnorum et provinciarum heredibus; qui, cum odiis et bello intestino digladiarentur, eadem facilitate tot regna amiserunt, qua pater ea sibi acquisiverat, adque priores suos dominos redierunt: Et ut Tamerlanes terrori mortalibus fuit vivus; ita terroribus umbratum et fremitibus horrendis sepulchrum eius circumsonuit. Annal. Turcic. Laonicus. Aeneas Sylvius.


page 996, image: s1068

XXXVIII IMPER. GERM. RUPERTUS Palatinus.

I. ORTUS.

RUPERTUS patre natus fuit RUPERTO, Duce Bavariae et Palatino ad Rhenum, avo Adolphi, qui nepos erat Rudolphi fratris Ludovici Bavari: matre BEATRICE, filia Friderici REgis Siciliae. Chron. Carion.

II. PROGRESSUS.

I. ACTA OECONOMICA.

Rupertus uxores habuit duas.

Ex priore, cuius nomen et familiam non annotant Historici, natum perhilbent Rupertum cognomento Pipam, qui sub Sigismundi signis cum Iohanne Burgundiae Duce a Turcis captus, post liberationem vitam exegit Ambergae, ibique a)/teknos obiit.

Altera uxor dicta fuit ELISABETHA, filia Friderici Burggravii Norbiergensis, ex qua quinque suscepit filios, et tres filias.

I. FILII fuere sequentes.

I. FRIDERICUS, qui in pueritia decessit.

II. LUDOVICUS, cognom. CANIS, qui propagavit prosapiam Palatinorum ad Rhenum Electorum, usque ad Ottonem Henricum.

III. IOHANNES. Ex illo natus Christophotus, accersitus ad regna Daniae, Sueciae et Norvegiae; cum quo stirps desiit.

IV. STEPHANUS. Hic uxorem duxit Annam, filiam Comitis Veldentiae. Ex qua duas distinctas stirpes produxit: ex filio Friderico, Simmerensem seu Spanheimensem: ex Ludovico Nigro, Bipontinam. Illa peperit Fridericum Palatinum, qui ante paucos annos, posteritate Ludo vici Caeci in Ottone Henrico, post annos 148 a Ruperti morte, exstincta, dignitatem et ornamenta Palatini ad Rhenum hereditaria successione adeptus est.

V. OTTO Mosbacenses Principes genuit; sed posteritas in ipsius filiis defecit.

II. FILIAE.

I. MARGARETA, Carolo Duci Lotharingiae nupta.

II. ELISABETHA, Friderico Austriae Duci collocata.

III. AGNES, Adolpho Clivensi maritata. Chron. Carion. Chron. Hedion. fol. 604.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Cum Electores Imperii Wenceslao A. C. 1400 Francofurti Imperium abrogassent, in eius locum elegerunt die 25 Maii Fridericum Ducem Brunsvicensem, natum Magno Iuniore et Catharina filia Woldemari Marchionis Brandeburgensis, postremi ex stirpe Ascania, Principem bellicosum et prudentem. Hunc oderat Episcopus Moguntinus, et ipsi in alta pace in reditu a Comitiis insidias posuit prope Fritzlaiam per Comitem Waldecensem, qui cum trucidavit. Ex quo motus et tumultus magni in Imperio orti sunt, et pervulgari etiam illud coepit, quod Moguntiae in limine basilicae cathedralis inventum est lapidi cuidam incisum: Moguntia ab antiquo nequam. Electores vero eodem anno iterum convenerunt Bopardiae, et unanimi consensu summam rerum detulerunt ad collegam ipsorum RUPERTUM Bavariae Ducem, et Rheni Palatinum. Coronatus est anno sequenti Coloniae die 6 Ianuar., cum Aquisgranenses eum recipere nollent. Peucer. lib. 5. H. Mutius lib. 26. fol. 299. Cuspin. Trith.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

Rupertus fuit Princeps ingenio acris, corpore parvus; sed magnus animo, maiestatis Imperii ac rerum publicarum perquam amans ac studiosus, iustorum patronus, malignorum severus ultor, et magnum Christiani Magistratus exemplum. Odia gliscentia et simultates inter civitatem Vangionum et Episcopum composuit, et Appelcellanos cum Abbate S. Galli reconciliavit. Chronic. Carion. Chron. Bernhard. fol. 242.

II. ACTA SAGATA.

Rupertus bella nonnisi coactus gessit. I. Cum ab Aquisgranensibus ad coronationem non admissus esset, post coronationem Coloniae factam illos publice proscripsit, eisque damnum intulit, donec res post sex annos tandem composita est. 2. Marchionem Badensem ad officium redegit. 3. Per Marchionem Misniae Wilhelmum, et Landgravium Thuringiae Fridericum, bellum intulit Wenceslao, (qui nolebat civitatibus Imperii iuramentum sibi factum remittere, ideo eaedem civitates Ruperto iurare non poterant) eumque obsessa Praga se plane Imperio abdicare, et ordines Imperii iuramento fidelitatis solvere coegit. 4. Florentinorum et


page 997, image: s1069

Pontificis Romani literis assidue sollicitatus ad Galeacii Vicecomitis Mediolanensis (qui tumultuabatur, regnumque affectabat) deprimendam potentiam, in Italiam venit Rupertus anno C. 1403. Et quidem Galeacii conatus nefarios comprimere summa nitebatur ope; sed obsistebat ei praesul Moguntinus, ut nihil efficere posset. Itaque cum Galeacio congressus, ab eo in agro Brixiano ad lacum Benacum non levi clade affectus, inque fugam coniectus est. Quare cum desertus et pene prodirus fuisset ab iis, quibus maxime fidebat, et nec Florentinorum, nec Pontificis auxilia acciperet, re infecta in Germaniam rediit, omnemque Italiae curam deposuit, quae post intestinis malis gravius etiam labefactata fuit. Domi vero Rem publicam bene feliciterque gessit. 5. Bellum suscepit adversus Iohannem Episcopum Moguntinum, ut de eo poenas latrocinii insidelitatisque sumeret; sed morte praeventus illud persicere non potuit. Chron. Hedion. Chron. Funccii. Trith. Cuspin. Platina. Palmerius. Pencerus H. Mutius.

III. EGRESSUS.

Rupertus Imp. Oppenhemii subito in morbum incidit, quo exstinctus est A. C. 1410, 18 Maii, anno Imperii 9, mense 9. Sepultus Heidelbergae (ubi aedem s. Spiritus fundavit, et ubere proventu dotavit) cum hoc vero elogio:

RUPERTUS Dux Bavariae, Comes Rheni Palatinus, Romanorum Rex, iustus, pacis et religionis amaotr, dignus DEO visus, qui pro iustitia pateretur, huius sacreae aedis et collegii institutor, hic cum castissima coniuge Elisabetha, Norici montis Burggravia, quiescit, vita functus anno Christi M. CCCC. X.

Cuspin. Peucerus lib. 5. Pantaleon.

XXXIX IMPER. GERM. IODOCUS, Marchio Moraviae.

I. ORTUS, sive Imperii occupatio.

FAtis functo Ruperto, seu ut alii volunt, abdicato Wenceslao, IODOCUM Marchionem Moraviae, natum patre Iohanne Henrico, Caroli IV fratre, electum ferunt, non cunctis suffragiis; Palatinus enim et Saxo accedere recusarunt: sed a solis Episcopis et Sigismundo patruele, qui per legatum Burggravium Noribergensem suffragium tulit. Coronatus non est. Peucer.

II. PROGRESSUS, sive Imperii administratio.

IODOCUS, ut Aeneas Sylvius habet, plane ad res gerendas ineptus fuit, neque edidit aliquid memorabile toto vitae tempore. Exstat eius constitutio, quae est: Quod status Imperii Imperatori ipsi resistere possint, si contra ordinationem Imperii fecerit, absque ullo cirmine rebellionis et infidelitatis. Goldast.

IODOCUS, cum mox ab electione Wenceslaum Bohemiae Regem patruelem visitatum venisset, abduxit eum Rex in penitiorem aedium partem, atque in hunc modum allocutus est: Etsi scio, non esse e dignitate mea, quod Electores me regno abdicarunt: solatio tamen est, quod familia nostra hac dignitate non est privata. Ego te libens volensque successorem mihi datum accipio. Cumque Iodocus his verbis territus ad Regis genua procubuisset, ac sibi nihil imputandum diceret, quod earum rerum omnium ignarus esset; Pone metum, inquit. Nam neque Imperium invitus deposui; neque si retinere illud cupiam, iura sanguinis violare ausim. Bono itaque animo esto, Imperiumque tibi dem andatum suscipe: mihi mea satis est Bohemia. Viribus, armis, opibus regni mei, tamquam tuis, ut libet, utere. Laetumque et magnis muneribus donatum nepotem a se dimisit. Quod sane in Wenceslao laudandum, cuius alias fere nullum factum laude dignum exstat, siquidem omnis generis vitiis (uti in historia Wenceslai diximus) contaminatus fuit.

III. EGRESSUS.

IODOCUS cum tantum sex mensibus Imperio praefuisset, diem suum obiit, et Brunnae in Moravia sepultus est. Peucer. Aeneas Sylv.

XL IMPERATOR GERM. SIGISMUNDUS.

CAPUT I. DE ORTV.

SIGISMUNDUS frater fuit Wenceslai, filius Caroli IV Imper. Mater eius dicta fuit ELISABETHA, filia Bugislai Ducis Stetinensium. Ex hisce parentibus natus est Sigismundus A. C. 1368, die 28 Iunii, eique pater, cum esset quinquennis, tradidit Marchiam Brandeburgensem: deinde Rex Hungariae adhuc puer a Ludovico adoptatus propter generosae indolis conspicua signa, quae spem deillo eximiam concitabant, post Rex Bohemiae factus et Imperator.


page 998, image: s1070

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i/*a, Educatio et Mores.

SIGISMUNDUS egregia corporis forma animique dotibus praeditus fuit. Nam mira in facie pulchritudo apparuit, in sermone venustas coniuncta cum gravitate. Crispos capillos et promissam aluti barbam. Ab ineunte aetate in vera religione, artibusque liberalibus diligenter informatus est, in quibus etiam multum profecit. Ingenio fuit excellenti, et animo magno atque heroico; omnesque sui saeculi Principes indolis praestantia, pietate, sapientia, industria, patientia laborum, munificentia, candore, aliisque egregiis virtutibus superavit.

II. ACTA OECONOMICA.

UXORES haubit duas.

PRIOR fuit MARIA, Ludovici Regis Hungariae filia, quae cum dote regnum Hungariae ei acquisivit, et primo a nuptiis anno vitam cum moste commutavit.

Altera dicta fuit BARBARA, Hermanni Comitis Ciliae filia, quae ei unicam peperit filiam, nomine ELISABETHAM, heredem regni, quam despondit Alberto Austriaco, Haec autem Barbara prostigatissimae pudicitiae et lasciviae procacissimae mulier erat: cum Epicuro summum bonum in voluptate ponebat: similiter atque Sadducaei, de immortalitate animae nihil plane credebat, sed tam superos, quam inferos ridebat. hanc igitur ob causam, et propter conspirationes cum proceribus Bohemicis de regno invadendo, deque secundis nuptiis, factas, cam Sigismundus ad perpetuos carceres condemnavit; sed a mariti morte dimissa, Gretii in Bohemia in vita turpi et foedis libidinibus infami consenuit: cumque ei diceret aliquis, imitandum turturis exemplum, quae, mortuo marito, perpetuam casitatem servaret: Si me, inquit, ratione carentes imitari volucres iubes; cur non columbas potius, passeresque proponis? Tandem lue pestilentiali exstincta est. Chron. Carion. Dubrav. lib. 28. Cosmograph. H. Mutius lib. 27. fol. 318.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Post mortem Iodoci Marchionis Moraviae, Imperii Electores convenerunt, et de novo Imperatore eligendo deliberarunt: ubi una mente, unaque voce Sigismundum Imperatorem elegerunt A. Christi 1411, die 20 Martii. Quia vero eo tempore Pontifices tres inter se digladiabantur mutuis condemnationibus et exsecrationibus et diversarum studiis, Sigismundus primum post annos 22 Romae a Pontifice Eugenio A. C. 1432, in festo Pentecostes coronatus est. Cuspin. Chron. Belgic. Anton. Sylv. Chron. Funccii.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

Sigismundus Imper. aequaturus erat Carolos et Ottones, si ad pacis artes parem bellandi felicitatem addidisset, siquidem egregiis excelluit virtutibus: quales fuerunt:

I. SAPIENTIA. Sigismundus Imp. singulari sapientia praeditus fuit; uti ostendunt eius apophthegmata.

1. Assentatores se veluti pestes odisse, cum diceret, Brunenius Neronensis respondit, tamen nullum genus hominum magis amas, quam adulatores. Tum Sigismundus: Vincis sane, inquit. Ita enim natura comparatum est, ut cum vitandos esse adulatores dicimus, tum maximeillis adhaereamus. Nam nec tu mecum tandiu fuisses, nisi meis moribus blandiri assuevisses. Aeneas Sylvius.

Similiter cum a quodam supra modum laudaretur in faciem, et Diis praedicaretur similis, illi colaphum impegit; dicentique: Cur me caedis, Imperator? Cur me, inquit Sigismundus, mordes, adulator? Idem.

2. Sigismundus Imp. Reges ac Principes in terris beatos esse aiebat, si, exclusis superbis a gubernatione, mansuetudinis humanitatisque cultores in curiam adsciscerent. Idem.

3. De gubernatione solitus est dicere: Mirum esse, cum omnes recusent exercere artes, quas non didicerint, imperare nemo recuset, quae sit ars omniumdifficillima. Chron. Carion.

4. Cum accusarent apud eum purpurati maledicentiam Germanicae multitudinis, quae suo Principi passim obloqueretur, subridens respondit: Anvobis grage videtur, illos male loqui, cum nos male agamus? quo indicavit, in nobismet ipsis situm esse, quod bene vel male audiamus. Ibidem.

5. Cum ignavus ac otiosus homo foeneratores eo nomine plurimum laudasset; quod dormientes etiam pararent ex rebus lucrum: At tu, inquit Imperator, vigilando omnia consumis. Aeneas Sylvius.

6. Sigismundus rogatus; Quem virum regno dignum aptumque existimaret? Eum, inquit, quem


page 999, image: s1071

neque secundae res extollerent, neque adversae deprimerent. Idem.

7. Coram Sigismundo cum gloriabundus quidam eques Urbanos Magistratus parvi faceret, tribunosque militum laudibus in caelum tolleret: Tace, inquit Imperator, nulla nobis, ô Thraso, militia opus esset, si suas quique civitatis praetores, ceterique Magistratus moderate iustegque gubernarent. Sensit autem, ubique terrarum pacem tum fore, si Magistratus leges defenderent, et omni loco ac tempore diligenter suum expedirent officium. Idem.

8. Imperator interrogatus, cur apud liberas civitates peculatus crimen adeo frequens inveniretur? Idcirco, respondit, quod nudos honores civibus commendant, populus autem ad lucrum inhiat. Indicat autem, Magistratum ipsum in causa esse, quod peculatus crimine insimuletur. Cum enim tam varia rei publ. sint officia, singulis certa et sufficientia stipendia deberent assignata esse, quo hi, qui ad huiusmodi honores et officia vocantur, haberent unde viverent, sine ulla vel furti vel peculatus suspicione. Verum cum desunt haec stipendia, vel nimis sunt tenuia, fit ut plerique ex publico thesauro sibi per nefas prospiciant, et pauperes primum ad amplissimas opes veniant. Idem.

9. Sigismundus Imp. obiurgatus, cur fugatos hostes non insequeretur, et comprehensos occideret? Satis, inquit, vicit, qui hostes fugavit. Utinam et huius exemplo Monarchis nostrae aetatis persuaderi possit, magno cruore partam victoriam, non existimari victoriam. Idem.

II. CLEMENTIA. Sigismundus Imperator prima quidem aetate vehementior fuit, et in vindicando asperior, quod ipsi vitio vertitu: Sed hanc asperitatem paulatim aetas leniit, et usus rerum. Ideo Laurentio Hungariae Palatino expostulanti cum eo, quod victis hostibus non solum vitam et opes relinqueret, sed etiam eos inter amicos reciperet, extolleretque; Tibi, inquit Sigismundus, videtur utile inimicum occidere; neque enim mortuus bellum excitat: At ego inimicum occido, dum parco; et amicum facio, dum extollo. Ostendit autem, pulchrius esse, benefaciendo, quam potentia, amicos vincere. Chron. Carion.

Dixisse item memoratur Sigismundus, ignarum esse regnandi, qui simulare nesciret. Innuit autem, praecipum Regum ac Principum virtutem esse clementiam, quae docet, simulanda interdum esse ea, quae non magnisunt momenti, commodi maioris gratia. Aeneas Sylvius.

III. MUNIFICENTIA. Fuit in Sigismundo tanta liberalitas ac munificentia, quanta in nullo antea Principum. Exempla enim munificentiae eius commemorantur aliquot illuftria festivis condita iocis, in quibus lucet ingenii eius acumen pariter, et festivitas.

1. Veterano militi exigenti promissa, cum diceret; At immoderata fuit tua petitio: respondit miles: Poteras negarre cum peterem; non autem sine turpitudine, quod promissum est, rescindere poteris. Tum Sigismundus: Si ex duobus alterum me ferre oportet, levius rerum, inquit, quam famae iacturam subibo. Aeneas Sylvius.

2. Cum quodam tempore Sigismundo flumen transeunte equus, quo vehebatur, urinam mitteret, prope equitans unus ex aulicis ministris, probatae fidei homo, et qui dius servierat: Equus, inquit, domini similis est. Imperator has voces audiens, causam quaerit. Respondit minister: Equum proicere urinam in locum antea abundantem aquis: Sic Imperatorem effundere benesicentiam in eos, qui affluant opibus: negligere ceteros, qui egeant. Intelligens Imperator, se festive accusari, quo ministri bene meriti rationem habuerit nullam, respondet: Voluntatem benefaciendi ipsi numquam sibi defuisse; sed ita fieri plerumque, ut fructus benesicentiae publicae Regum ac Principum redeat non tam ad eos, quibus ex merito, quam quibus ex destinato fato quodam debeatur; idque se illi declaraturum re ipsa. Non ita multo post otium nactus, duas pyxides magnitudine pares implet, unam auro, alteram plumbo, ut et pondere fierent aequales, has ministro proponit, et ut eligat utram vellet, iubet. Minister plumbeam arripit. Viso plumbo, inquit Imperator: Agnoscis ergo, mihi non benefaciendi voluntatem, sed tibi fortunam defuisse; sapienter monens, bona non sola vel dexteritate iudicii, vel diligentia humana acquiri, sed et distribui atque conferri divinitus, et ad ea consequenda et percipiendaehomines flecti etiam, ducique divinitus, et a DEO tamquam auctore praecipuo atque exspectari debere, iuxta versum:

Omnia contingunt nobis bonitate suprema:
A Domino, quicquid possidet, omnis habet.

Chron. Carion. lib. 5. fol. 217. Leonhardus Aretinus. Manlius fol. 350.

IV. GRATITUDO. Sgismundus Imperator illos, qui in bello egregiam ipsi operam,ut alias fidelitatem praestiterant, magnifice remuneratus est. Nam

1. Niconi Gario, viduae istius filio, cuius opera e carcere, in quod ab Hungaris coniectus 9de quo infra paucis dicturi sumus) evaserat, uxoris suae sororem in uxorem dedit, eumque Palatinum fecit. Fratrem quoque eius Iohannem


page 1000, image: s1072

Archiepiscopum Granensem summumque regni sui praesidem creavit. Pantaleon lib. 2. fol. 456.

2. Socerum suum Hermannum a Cilia e Barone Comitem fecit, multisque privilegiis donavit.

3. In Synodo Constantiensi Adolphum secundum Cliviae et Amadaeum Sabaudiae Comites, insignitos ornamentis novis ac donatos iuribus amplioribus, traduxit in ordinem sublimiorem Ducum Imperii. Chron. Carion. Cuspin.

4. Marchiam Brandeburgensem cum dignitate Septemvirali vendidit Friderico Burggravio Noribergensi, spectatae prudentiae, magnanimitatis, fidei et auctoritatis Principi, deque Imperatore et Republ. praeclare merito, quater centenis milibus aureorum, hac conditione, ut si sibi Imperatori filius nasceretur, utraque dignitas redimeretur; sin minus, utramque retineret. In hac autem venditione non tam pretium spectatum est, quam remuneratio virtutis ac meritorum Friderici, qui pro Sigismundo contra Hungaros et Bohemos sapienter plurima consuluerat, et magna pericula fortiter adierat. Ex huius Friderici vita cum alia referuntur memoratu digna, tum hoc inprimis, quod cum testamentum conditurus, advocasset ad se filios quaturos, Iohannem, Fridericum, Albertum et Fridericum alterum, natu maximum Iohannem in hunc ferme modum allocutus sit: Primus ego dignitatem Septemviralem acquisivi, cum essem Sigismundo Imperatori admodum familiaris. Nunc cum ex hac vita evocer, curae mihi est ne decus tantum in familia nostra vilescat. Tibi, ut video, quietis et tranquillitatis unicum studium est; in munere Septemvirali praeter sollicitudines et labores assiduos nihil invenies. Eam ob causam, si tua voluntate possum, munus hoc testamento concedam Friderico, qui tibi aetate proximus est, et te excitatior: atque ad labores firmior esse videtur. Cui Iohannes; Existimavi ante hoc tempus cariorem tibi multo Fridericum quam me esse, cum illi saepius blandirere, neque id non aegre ferre potui. Nunc sententiam muto, et te pater amo coloque, qui mihi otium, illi negotium suprema voluntate dimittis. Exemplum illustre in patre Friderico, non affectus paterni, sed sapientiae, consulentis rebus publicis ac privatis: in filio vero Iohanne modestiae et oboedientiae, cedentis iudicio patris de successione citra morositatem aut recusationem. Chronic. Carion. Chron. Saxon. Histor. Brandeb.

5. Cum Albertus Saxoniae Dux et Elector animi causa venatum abiisset, in saltur Lochavios, inque casam rusticam diverteret, orto incendio nocturno vix nudus evasit, morboque ex terrore contracto, paucos post dies mortuus est A. C. 1422. postremus ex Bernhardi posteritate, qui ducis Saxoniae munus ac dignitatem primus apud Fridericum Barbarossam virtute promeruit.

Hac occasione usus Fridericus Elector Brandeburgicus, nomine Imperatoris ditionem Ducum Saxoniae Eletorum, cuius caput est Witeberga, occupavit, impositoque praesidio munivit, ut esset et maneret in fide et patrocinio Imperatoris, qui successionem Alberti negabat patrueli Erioc Lavenburgensi, propter quaedam in ipsum contumaciter admissa delicta.

Eam ditionem cum dignitate Electoratus Sigismundus Imper. A. C. 1423. die 6 Ianuarii contulir Friderico, cognomento strenuo, Marchioni Misniae, excellenti inter ceteros prudentia, virtute, et potentia Principi, pro navata hactenus, et deinceps praestanda opera in bellis Bohemicis: hac tamen conditione, ut Brandeburgico prosumptibus ab eo in occupandam Imperatoris nomine regionem insumptis, solveret 28000 marcarum argenti. Literae datae sunt Budae in Hungaria: ad Electores etiam scripsit Imperator, ut hunc Fridericum in Electorum collegium reciperent.

Hic est Fridericus, qui ex ruina scholae pragensis condidit Academiam Lipsiensem. Invalescente enim Hussitica doctrina Pragae apud Bohemos, reliquae nationes Pontifici Romano addictae praga discesserunt magno numero A. C. 1409. Ita factum, ut multi etiam confluerent Lipsiam, quos FRIDERICUS hospitio excepit, et statim animum ad erigendam Academiam adiecit, cui privilegia impetravit a nuper creato Pontifice Alexandro V, atque ita praesente Friderico et fratre eius Wilhelmo introducta est dicto anno die 12 Novembris. Mortuus est Fridericus A. C. 1428, cum suae ditioni post parentem annis 48 praefuisset, Electoratus vero dignitatem quinquennio obtinuisset. Sepultus Aldenburgi. Successit ipsi filius Fridericus, cognomine Placidus, qui praefuit annis 36. Chron. Carion. Fabr. Crantz. et alii.


page 1001, image: s1073

Genealogia Electorum Saxoniae.

FRIDERICUS

Marchio Misniae et Landgravius Thuringiae, primus Elector Saxoniae, creatus a Sigismundo Imper. uti iam dixmus.

FRIDERICUS II ELECTOR.

ERNESTUS, Elector.

ALBERTUS, Dux Saxoniae.

FRIDERICUS III cogn. Sapiens Elector, fundator Academiae Witebergensis.

IOHANNES, Elector.

GEORGIUS. HENRICUS.

IOHANNES FRIDERICUS.

MAURITIUS Elector Saxoniae, successit Iohan. Friderico anno 1547.

AUGUSTUS Elector successit fratri.

Iohannes Fridericus.

IOHAN. WILHELMUS.

Christianus I. Elector.

Fratres Christianus II. Elector.

Fratres Iohan. Georgius Elector.

Fratres Augustus.

V. AMOR LITERARUM. Sigismundus Imperator illo praecipue nomine quoque summis laudibus ornandus est, quod ut ipse linguarum ac literarum peritiam amavit, ita viros eruditione praestantes semper ornare ac provehere studuit, eosque tanti fecit, ut nobili loco natis etiam anteposuerit. Interrogatus enim aliquando a Principibus, qui litetas oderant, cur homines obscuro genere natos ob literarum commendationem tanti faceret? respondit: merito et optimo iure se illos venerari, qui ceteris singulari dono divino antecellereent. Se quidem dignitatem equestrem, nobilitatem, aliosque honorum titulos conferre posse, doctos vero a solo DEO creari. Cumque praestantissimum illum Iureconsultum D. GEORGIUM FISCELLINUM Equestri Ordinis insignibus donasset, et ille Basileae in celebri Ordinum conventu animi dubius haereret, utrum Equitibus vel Iureconsultis sese coniungeret, tandemque ad Equites velut honorificentiores concederet: Stulte agis, inquit Imper., quod literis militiampraefers. Nam ego mille Equites uno die crearim; Doctorem vero unum mille annis non fecerim. Germani plurimum tribuunt generis nobilitati: at vir prudens intellexit, in eruditis esse quiddam stemmate praestantius. Illi habent aedium parietes clypeis et imaginibus depictos, hi animum optimis disciplinis exornatum. Porro, ut natura animus praestantior est corpore, ita ornamenta ingeniilonge pulchriora sunt externae nobilitatis insignibus. Qui nihil aliud habet, quam maiorum imagines, opinione nobilis est verius, quam re. At qui virtute est praeditus, unde manat etiam illa vulgaris nobilitas, germanam ac nativam habet nobilitatem. Erasmus Apophth. Aen. Sylvius lib. 4. de rebus Alphonsi. Dubravius lib. 25. Hisior. Bohem. pag. 209.

VI. Sigismundus Imper. fuit contemptor divitiarum. Cum enim aliquando ex Hungaria 40000 aureorum ei allata essent, eaque laeto animo accepisset, in cubiculum veniens, (ubi in thalamo regio thesaurus iste reconditus fuit) dum cogitat, in quemnam usum pecuniam eam convertat, somnus eum destituit. Tum ille excitatis cubiculariis: Ite (inquit) ocius, Consiliarios, Ducesque omnes militum huc accersite. Vocati Proceres media nocte trepidi, (timebant enim, nequid adversi accidisset) Impratorem celeriter adeunt, et quae causa sit tam repentinae vocationis, inquirunt. Videte (inquit) carnifices meos (loculos aurum continentes demonstrans) qui mihi somnum eripiunt: accipite eos, et inter vos dividite. Liberatus ab hac pecuniae cura, Nunc recessit a me, inquit, tortor ille, qui me flagellavit: melius deindequiescam. Aen. Sylvius lib. 4. Comment. in res gestas Alphonsi.


page 1002, image: s1074

II. ACTA SAGATA.

Sigismundus pace bonus Princeps, sed in proeliis fere infelix fuit. Antequam enim ad Imperialem dignitatem evectus est, infeliciter pugnavit contra Turcas et Hungaros: in Imperio longa et difficilia bella gessit contra Hussitas; sed quia fidem Iohanni Husso datam (ut infra suo loco dicemus) fregit, ne semel quidem victoriam reportavit. Quia autem bella ante Imperium gesta notatu digna, ea breviter subiciemus.

I. Bellum Turcicum.

I. Baiazetes Rex Turcicus habebat Emanuelem Palaeologum, Imperatorem Constantinopolitanum, pro sno quasi servo: nisi omnia daret et faceret, quae vellet, statim hostis ipsius fiebat, et urbem obsidebat. Sigismundus ergo multis obtestationibus accitus a Palaeologo adversus Baiazetem, validas copias ex suis regnis (Hungaria et Bohemia) finitimisque Germanis contraxit, quibus cum Iohannes, Philippi Audacis Burgundi filius, Caroli VI patruelis impulsu, iunxisset lectissimas equitum cataphrastorumturmas, quas multi praestantes viti ex proceribus Suevicis, Bavaritis et Austriacis auxerunt et ornarunt, in Thraciam profecti sunt, perveneruntque Nicopolin, Mysiae urbem. Baiazetes, audito eorum adventu, obsidione Constantinopolis soluta, ipsis obviam proficiscitur, cum ingenti exercitu, (qui constabat e 60000 equitum, ducentis vero et 40 milibus peditum; cum Ludovicus tantum haberet circiter 20000 equitum, et 60 milia peditum.) Ibi Iohannes Burgundus sumit sibi regendam primam aciem, invito Sigismundo; qui eam dederat Walachiae Principi. Turcae igitur in prima acie simulant fugam, quos Burgundus cupide insequitur. Sed Turcae palos fixerant post rubetum quoddam, qui cerni non poterant a nostris. Cum ergo nostri eo pervenissent, nec pergere possent, et a sequentibus urgerentur, trucidantur a Turcis. Iohames Burgundus inter primos cum multis nobilibus. Cui proiecto ad pedes et salutem suppliciter deprecanti, respondit Baiazetes: Se vitam ei libenter concessurum, ob id, quod iuvenis et regio sanguine editus esset: sed reliquos captivos ad unum omnes, praeter quinque proceres, carceris comites, in conspectu ipsius trucidavit. Sigismundus, parva navicula Constantinopolin delatus, incidit in classem Venetam, qua reductus in Italiam se recepit. Accidit clades A. C. 1396, die 28 Septembris, vespera Michaelis. Ex Christianis viginti milia, ex Turcis sexaginta milia occisa fuisse traduntur. Annal. Turc. et alii.

II. Sigismundus hac clade accepta, recollecto exercitu iterum Turcis arma intulit; sed iterati conatus non fuerunt prosperiores prioribus. Etsi enim devictus captusque a Tamerlane Rege Scitharum Baiazetes, (sicuti in Wenceslai historia diximus) summas attulit occasiones ad res gerendas bene feliciterque, adversus attritas ac laceratas Turcarum in Europa vires, et ad gentem barbaram nominique Christiano infestissimam radicitus exscindendam; et Sigismundus, ne occasionibus prope caelo dimissis defuisse sua ignavia videretur, per monuit Ungaros et Bohemos, ne studio tuendae religionis ac liberatis, pia ac necessaria arma induere recusarent: tamen Celebino Baiazetis filio, qui e proelio elapsus transmisso ad Sestum et Abydum Hellesponto, opera nautarum pecunia corruptorum, in Europam cum aliquibus fractarum copiarum reliquiis evaserat, iisque utcumque refectis, iamdiu Triballos, Bulgaros et Macedonas afflixerat; huic ergo cum serius occurrisset, non clementiore fortuna cum eo, quam antea cum patre dimicavit. Magna enim clade anno Christi 1409 a Turcis affectus ad Columbacium, Servianorum oppidum, Triballis vicinum, iuxta Senderoviam ad ripas Danubii, ipse ultra Danubium vix salvus evasit. Chronicon Carion. Cuspin. Cosinograph. Munsteri fol. 1067. Baulus Iovius.

II. Bellum Hungaricum.

Ludovicus Rex Ungariae Sigismundum adhuc puerum admodum in filium adoptavit, promissis ei filiae nuptiis et regno in dotem. Sed decessit Ludovicus. priusquam annos pubertatis Sigismundus attigisset. Quod autem vidua Ludovici a mariti morte diutius imperaret subditis, Proceres inita conspiratione, evocarunt ex Apulia ad regnum Carolum Dyrrachianum. Hunc magno applausu ac studio ab Hungaris exceptum, vidua Ludovici interimi veneno curavit, genero futuro regnum ut traderet sine certamine. Sed necem Caroli ultus Iohannes Horvatius Banus, reginam in aquam demersam suffocavit. Huius facinoris fama cum percrebuisset, Sigismundus, qui annum iam agebat vicesimum, Hungariam, ne regnum amitteret, cum exercitu ingressus, anno Christi 1387, susceptisque insignibus et ornamentis regiis, ac nuptiis celebratis, Horvatium, qui reginam occiderat, bello persecutus est, et tandem in Bohemia deprehensum, per cruciatum, cum aliis triginta duobus Baronibus, qui cum illo de abrogando sponsae suae regno consenserant, occidit. Hac severitate irritati Hungari Sigismundum captum custodiendum tradidorunt feminae viduae, anno Christi 1401, (cuius


page 1003, image: s1075

maritum e nobili familia Garenorum inter factiosos supplicio affecerat) ut servaretur, donec Ordines regni de eius supplicio statuerent. Sed Sigismundus ex ea custodia liberatus divinitus, cum promissis amplissimis iratum viduae animum placasset. Elapsus igitur in Germaniam properavit, ibique collectis copiis, insequenti tempore, Hungariam recuperavit: qua recepta, praesidiisque firmatam, authroem captivitiatis Stephanum Vaivodam securi percussit. Exemplo territi reliqui quieverunt. Chronic. Carionis. Dubrav. Mechov. Aeneas Sylvius.

III. Bellum Hussiticum.

In Imperio bella gessit Sigismundus cum Bohemis, sed infelici successu, violati iuris iurandi poenas luens. Circa hoc bellum autem tria sunt notanda: I. Ortus. 2. Progressus. 3. Egressus.

I.ORTUS.

Origo huius belli fuit iniusta IOHANNIS HUSSI et HIERONYMI PRAGENSIS damnatio. Iohannes Hussus Bohemus, acerrime in Romani Pontificis et sacrificulorum tyrannidem et fornicationem, tam spiritualem, quam carnalem, invehens, impudentiamque et vanitatem atque imposturam Pontificiorum demonstrans, studuit populum, liberatum a tyrannide superstitionum, revocare ad fontes sacros, et normam fidei veriorem ac saniorem traditam in scriptis Propheticis et Apostolicis. Ad Concilium itaque Constantiense, dato salvo conductu, una cum Hieronymo Pragensi citatur: ubi variis oneratus calumniis, violata fide publica, qua ab Imperatore praemunitus accesserat, ad rogum una cum Hieronymo condemnatur. Iniusto Hussi supplicio, illi, qui ipsi addicit fuere, inflammati, omnes sacrificulorum ac monachorum ordines, horumque patronos ac defensores, A. C. 1417, ferro primum invaserunt, comprehensos raptarunt ad supplicia, fugientes in exilia pepulere, monasteriaigni tradiderunt, e templis et statuas eiecerunt, et idololatrias exturbarunt, quas reprehenderat Hussus. Cum vero a Magistratu prohiberentur, furentes petiere praetorium. Inde Senatores II elapsi sunt fuga, septem et cum his Iudex utbis Pragae, atque alii nonnulli cives, raptim intercepti, ex altissimis fenestris praecipitati, lanceis irati populi sunt excepti. Porro IOHANNES Trosnoviensis, qui et ZISCA, h. e. Caecus appellatus, vod fortiter olim pugnans oculum amiserat, vir strenuus, et rei militaris peritus, nobili loco ortus, et in aula regia educatus, post mortem Regis Wenceslai, fratris Sigismundi Dux ab Hussitis electus anno C. 1419, collectis Hussitarum copiis, in Ecclesias reliquas impetum fecit; simulacra sanctorum et imagines confregit, monachos, utpote inutiles populo, sicuti asserebat, et veluti sues in hara saginatos, alio migrare iussit. Etsi autem aliquoties inter se iusta acie utrique conflixerunt, Hussitae tamen, Zisca Duce, semper victoriam reportarunt.

II. PROGRESSUS.

Infelices Sigismundi cum Hussitis congressus. Ingravescentibus indies magis magisque motibus Bohemicis, urgentibusque Pontificiis, quorum partes laborabant, Sigismundus Imp., ut has turbas componeret, iter Bohemiam versus suscepit, primumque A. C. 1419, ad festum nativitatis Dominicae, Brunnam Moraviae oppidum petiit. Ibi Pragensibus veniam petentibus ea lege pepercit, ut catenas et repagula tota ex urbe deponerent, suosque Magistratus acciperent. Paruit attonita civitas, cum primores regni, clevatis in caelum manibus, adventum novi regis gratulabundi exposcerent: eiusque Rectores sine controversia reliquae urbes admitterent. Nec dubium videbatur, quin ex tota Bohemia turba Hussitarum excessisset, si ex Brunna Sigismundus recta via se Pragam contulisset. Sed divertit ille, ut fortasse fati sui erat, Vratislaviamque Silesiae Metropolin accessit. quo in loco populus urbanus non diu ante, Senatum, a Wenceslao fratre suo constitutem, per seditionem e turri praecipitatum obtruncaverat, totumque dominatum rapuerat: cuius seditionis auctores securi percussit Sigismundus, civesque distractos in pristinam concordiam reduxit. Quod ubi Pragae renuntiatum est, diffisi de venia cives, exemplum Vratislaviensivum veriti, manifesto desciverunt, et allecto praemiis Cenchone, qui arci Pragensi praeerat, in totum regnum literas dedere, ne quispiam Sigismundo aditum praeberet, qui Dalmatidae linguae hostis esset, nec cura alia teneretur, quam regni perdendi: qui antequam Prutenorum civitatem Ordini iure pignoris obligasset, Brandeburgenses a corona Bohemica alienasset, Iohannem ac Hieronymum in Constantiensi Concilio cremari non solum permisisset, verum eriam procurasset; dogmata quae ipsi sequerentur, totis conatibus impugnaret. Hinc Hussitae vires nacti, et ZISCA Ducem Sigismundi Nicolaum, qui mille equites habuit, vicit: in quo proelio singulari strategemate usus est, cum ab adversariis pene oppressus esset. Dimicandum ei crat cum equitibus, ipse vero pedestres copias habebat. Allicit igitur hostem in loca aspera, rubis sentibusque plena, ubi non nisi pedestre proelium poterat


page 1004, image: s1076

iniri. Ideo hostes etiam, cum propter loci iniquitatem in equis pugnate non possent, ex illis descenderunt. Sed Zisca iussit mulieres, quae de more exercitum sequebantur, pepla inter hostes proicere: quibus equites per calcaria ita implicabantur, ut prius exstinguerentur, quam pedes expedire valerent. Inde Sigismundus oppidum THABOR a Zisca paulo ante exstructum obsedit; sed et inde repulsus est. Quare cum Pragam occupare non posset, arcem ingressus est: regiam illic coronam accepit de Conradi Archiepiscopi manu A. C. 1420, die 30 Iulii, et ad versitate fortunae territus bohemia excessit.

II. Anno C. 1421 FRIDERICUS et WILHELMUS Marchiones Misniae validum exercitum in Bohemiam duxerunt, et congressione facta ante Brixiam 2000 Hussitarum interfecerunt, cum vix quinquaginta ex suis caderent: qua victoria ingentem gratiam apud Sigismundum inierunt. Nihilominus tamen ZISCA perrexit, et in obsidione oppidi RABI alterum quoque oculum, quo uno caeli lumen videbat, sagitta ictus amisit. Inde Pragam ad Medicos vectus, quamvis ex vulnere curatus vitam retinuit, lucem tamen haudquaquam recuperavit. Nec propterea castrensem laborem, aut rei militaris curam dimisit: sed caecus etiam multas victorias obtinuit.

Interea Martinus U Pontifex, per Cardinalem Vintoniensem Anglum, totam in Bohemos incenderat et concitarat Germaniam, confectumque fuit, ut tripartito exercitu Bohemia peteretur: quorum unum ex Saxonibus conflatum ducebat Dux Saxoniae Elector; alterum ex Franconibus Marchio Brandeburgensis; terrium ex Rhenanis, Bavaris et Suevis, archiepiscopus Trevirensis Otto. Ingressi sunt bohemiam tribus itineribus: at ubi silvam penetrassent, vires coniunxerunt omnes, numero 200000, et Satz oppidum obsederunt; ubi inopinato seu Panico terrore perculsi, nondum viso hoste diffugerunt. Pipo Florentinus, qui equites in eam expeditionem 15000 ex Hungaria duxerat, per glaciem iter habuit: quae multitudinis pondere dissoluta, multos mortales in profundum rapuit. Machinis bellicis impedimentisque omnibus potiti Bohemi, divitem exercitum reduxere. Inde Sigisimundus cum omnia ex sententia ZISCAE cedere conspicaretur, gubernationem totius regni, et militiae praefecturam, cum ingenti vi auri, ei obtulit, si in verba sua iurare adigeret civitates. Sed Ziscam conventa impleturum pesits extinxit circa annum Christi 1424. Ferunt illum moriturum iussisse cadaveri suo pellem detrahi, et ex ea tympanum fieri: fugituros enim hostes, quam primum tympanum illud sonaret. Eo mortuo, divisi Hussitae, quidam orphanos se ob amissum Ducem dixere: alii Proceopium assumpsere ducotrem. Silesiam, Moraviamque assidue populabantur. Retium Austriae captum diripuere. Nemo impetum eorum sustinebat.

III. A. C. 1428 Electores imperii cum magno exercitu, quem satis validum ad frangendum hostes putabant, iterum Bohemiam ingressi sunt, et oppidum Mies obsederunt: sed cum audirent HUSSITAS cum exercitu advenire, obsidionem solvendam censuerunt; quod dum fecere, et ab urbe recessere, Germani reliqui putarunt eos fugere: ideo et ipsi fugam capesserunt, et ita apparatus iste ingens in fumum abiit. Ceciderunt insuper ad 10000 Germanorum, et castra omni ipulentia referta hosti praedanda reliquerunt.

IV. Nihil tamen remisit Pontifex de cruentis consiliis, etsi his reluctari fata experiretur; sed misit Iulianum Cardinalem in Germaniam, qui Principes instigaret ab bellum; quod et fecit strenue. Constat congregata fuisse praeter peditatum validissimum supra quadraginta milia equitum. Ingressi Bohemiam anno C. 1431, eam crudeliter vastarunt. Sed orto vano rumore de magno exercitu Bohemorum, mentes hominum quasi Panicus terror invasit, totisque castris trepidatum est; et priusquam hostis ullus in conspectum daretur, foedissima fuga coepta est, relictis duodecim milibus fere curruum, commeatu et instrumentis bellicis refertorum: perierunt insuper in isto tumultu ad undecim milia armatorum. Ex hisce igitur patet, dubiumque non est, pro pio grege amplexo sinceram doctrianm Filii DEI, pugnasse sanctos Angelos, qui hostes conterritos palantesque ac trepidantes sola consternatione animorum tota exegerunt Bohemia.

III. EGRESSUS.

Pacificatio: Bohemi, bellorum pertaesi, tandem A. C. 1436 ad Sigismundum legationem miserunt, eique regnum Bohemicum tradre promiserunt, si sibi Eucharistia in utraque specie concedatur, et excommunicatione solvantur. Utrumque promisit ipsis Sigismundus, et Pragae summis honoribus exceptus, ibique coronatus est die 24 Augusti. Et dum postea sententiam mutare, et monachos reducere coepit Sigismundus, Rochezanae Archiepiscopo Pragensi, et sociis denuo bilem accendit: sed maiores turbas morte interrupit. Aeneas Sylvius. Chronic. Spangenb. Crantz. Chronic. Sebast. Francken. Baptist. Fulgos. lib. 3. Fabr. Durbrav.


page 1005, image: s1077

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Sigismundus Imperator, quamprimum imperium iniisset, curam omnem cogitationemque intendit in eos tumultus sedandos, quibus orbem Christianum perturbarat, et iam annos aliquot concusserat schisma Ecclesiae Romanae. Tres enim Pontifices elegerant Cardinales in contraria studia divisi, Iohannem XXIII Romae, Gregorium XII Arimini apud Malatesias, et Benedictum XIII in Hispaniis.

Hi digladiabantur mutuis condemnationibus et exsecrationibus, et diversarum gentium studiis. Dimicabant autem non de gloria Filii DEI, aut emendatione corruptae doctrinae, ac depravatorum morum; sed de principatu, magnoque novorum (ut inquit Lucanus) proventu scelerum quaerebant, uter imperaret urbi. Gregorius Arimini, Benedictus Avenione, Iohannes Bononiae agebat.

Haec igitur mala, cum rectius Synodo quam armis tolli posse cerneret Sigismundus, percursis Italia, Hispania, Gallia, et Anglia, inexspctata celeritate et admirabili laborum difficilliumorum toletantia perfecit, ut Regum consensu Synodus cogeretur. Convenerunt igitur Praelati et Principes atque Magnates magno numero Constanitae, urbe Germaniae ad Acronium lacum sita, anno Christi 1414. Praeter Imperatorem adfuere multorum Regum Legati, tres Electores Imperii, Ludovicus Palatinus, Rudolphus Saxo, Fridericus Brandeburgicus: ceterorum vero principum ingens numerus: patriarchaetres, Aquileensis, Antiochenus, Constantinopolitanus: Cardinales 28, Episcopi 155, Theologi et Iurisperiti complures. Imperator, ut omnia ordine gererentur, totum Concilium distribuit in quinque nationes, in Italos, Gallos, Anglos, Hispanos, et Germanos: quae singulae elegerunt suum Praelatum, qui negotia Concilii tractaret; id quod Papae et Cardinalibus adeo displicuit, ut de deserendo Concilio cogitarent. Et Pap Iohannes, cum Pontificatum deponere, quemadmodum ab eo postulabautr, nollet, vim metuit: quare egit cum Friderico Austriaco, ut se ex Concilio subducere velit; id quod factum A. Christi 1415, die 20 Martii. Sed Imperator, confluentibus subito copis, coegit Fridericum semet et Papam sistere. Retractus e fuga Iohannes, cum non haberet, quod testibus opponeret, in carcerem traditur, et convictus gravissimorum scelerum, (quae adscribere, cum plura sint quam LIV, operosum foret) abrogato ei de Concilii sententia Pontificatu, ad Ludovicum Bavariae Ducem mittitur, apud quem fuit per quadrien nium in custodia, custodientibu Germanis, ut commercium sermonis abesset: tandem se redimere triginta milibus ducatorum coactus est.

GREGORIUS, ne idem sibi accideret, Carolum Malatestam misit, cum liberis mandatis, ut ei facultas, iusque cedendi Pontificatu daretur. Is insignia Pontificis indutus, in augustissima sella consedit, ac velut Gregorii personam gerens, depositis insignibus, relictaque sella, se abire Pontificatu effatus est. Gregorio ius pilei redditum, Legatione Piceni et principatu Cardinalium attributo. Sed non diu superfuit, dolore (ut aiunt) animi, propter subitam abrogationem, (nam in mora spem posuerat) absumptus. Sublatis duobus Pontificibus, restabat tertius Benedicuts, qui et Petrus de Luna dictus, animi pervicacior. Quare Sigismundus cum totius Concilii legatis ad Franciae et angliae Reges ivit, hortatus, ut in abdicatione Benedicti suam sequerentur sententiam. Perpenniani cum Benedicto et Arragonum rege Ferdinando in colloquium venit. Nihil impetratum a Benedicto: quapropte fedus iniit Imperator cum Ferdinando, de uno Pontifice simul habendo; et Benedictus etiam a Ferdinando publice Pontificatu indignus pronuntiatur. Inde, cum Imperator Constantiam rediisset, Benedictus publice citatus ad Concilium, cum non compareret, ut pertinax haeresiarcha, periurus, et inobediens Ecclesiae DEI, publico decreto, et voce, Papali dignitate deiectus et excommunicatus est. Atque ita tres Papae in hoc Concilio depositi sunt, et caruit Ecclesia capite visibili, Pontifice Romano, quadriennio; ut scribit Platina.

Pendente sic lite Pontificia, causa fidei adducta est in quaestionem. Sigismundus Imp. ad Concilium vocavit Iohannem Hussum, et missis literis mense Octobri, anno Salutis 1414, public fide cavit. Itaque comitatus nonnullis ex nobilitate, qui deducerent, Constantiam venti Hussus die Sabbati post omnium Sanctorum 3 Novemb. Etsi autem nihil tam in optatis ei erat, quam ut a Concilio audiretur, tamen impetrare id minime potuit, sed ad Cardinales tantum ductus est, et ab armatis undique septus, tum contra datam fidem custodiae traditus. Scripsit in carcere aliquot opuscula de decem praeceptis, decaritate et congitione DEI, de coniugio, de paenitentia, de Oratione Dominica, et Sacramento cenae sanctae. Literas quoque ad amicos complures scripsit, quibus eos in doctrina confirmavit. Sigismundus, qui tum forte aberat, ubi comperit I. Hussum ita tractari, captivumque detineri, graviter tulit, rursumque Constantiam se recepit. Sed cum Pontificii dicerent, non esse fidem servandam haereticis: non modo


page 1006, image: s1078

remisit offensionem, licet Bohemi frequenter intercederent, et fidem servari peterent; sed etiam primus omnium acerbe in eum pronuntiavit. Quam ob causam successum et felicitatem ab eo postea abfuisse animadversum est. Tandem Hussus cum nollet a vera religione recedere, mense iulio sequentis anni illum nondum auditum nec haereseos convictum, tamquam haereticum et seditiosum Synodus damnavit, libros etiam ab eo scriptos iussit comburi. Ille vero damnatus, nullum consternati aut abiecti naimi documentum dedit, sed ante omnia pro hostibus suis oravit. Sententiam damnatoriam Episcopus Concordiensis iussu Concilii de suggestu legit: quam lectionem Hussus interlocutionibus saepisu interrumpebat, seque inmultis contra falsas accusationes et ficteas rationes defendebat. Post haec veste sacerdotali indutus, iterum ea spoliatus est, ut privatus omni potestate sacra videretur. Eodem modo Magisterii et Baccalaureatus in Theologia gradu exutus est, et corona papyracea satis longa capiti eius imposita, in qua tres Diaboli, horrenda figura piciti, et literis magnis vox HAERESIARCHA inscripta erat. Postea carnisici traditus, qui eum vinctum, praecuntibus et sequentibus duobus lictoribus, et plus quam 2000 armaris comitantibus, ad supplicii locum (qui erat amplus satis in prato inter urbem et arcem) deduxit. Quo cum Hussus pervenisset, voce contenta precatus est: O Domine Iesu Christe, hoc supplicum libenter sufferam propter sanctum tuum Euangelium, et propter praedicationem verbitui. Tu vero veniam da omnibus hostibus meis. Id ex animo te precor. Deinde circumductus a carnisice circumstantes rogabat, ut ne erroris ullius causa ipsum esse captum crederent. Ad rogum deductus, ter cecidit in genua, alta voce clamans: O Domine, in manus tuas commendo spiritum meum. Tu redemisti me. Psalm. 31. v. 6. Postea catena caput palo alligatum: rogo iam incenso, magna voce exclamavit: O Christe fili DEI viventis, qui passus es pro nobis, miserere mei. Tunc Symbolum Nicenum cecinit, et flammafumoque cito exstinctus est. Cum autem cor adhuc integrum sub intestinis latere animadverterent, carnifices illud ex flamma eripuerunt, fustibusque miserandum in modum percussum, perticae imposuerunt, et postea igne concremarunt. Paulo ante mortem Spiritu Prophetico dixit: Hodie anserem uritis, (Huss enim lingua bohemica significat anserem) sed post centum annos ex meis cineribus nascetur cycnus, quem non poteritis assare. Ad quod vaticinium ipse Lutherus Tom. 6. Witteb. p. 169. tom. 5. Ien. Germ. f. 301. respicit, scribens: Der sälige Joannes Huß hat von mir geweissager/da er auß dem gefängnüßin in Böbmerland schrieb: Sie werden setzt eine Gaus braten/ aber über hondert jahren werden sie einen Schwan singen hören/den sollen sie leiden: da sols auch ben bleiben/ob Gott will. Post Iohannem Hussum simili supplicio vitam finiit ipsius auditor atque discipulus Hieronymus Pragensis, Hussiticae doctrinae propagator fidelis. Hic fide publica ad Concilium Constantiense evocatus in fundo turris foetidae atque obscurae trecentis quadraginta diebus habitus est, ubi ne videndi quidem facultas erat. Eo temporis spatio tot Ecclesiasticos Doctores in sententiam suam pertraxit, quasi summo in otio interim studiis operam dedisset. Crematus est die Sabbati post festum Adscensionis Domini, id est, 30 Maii A. C. 1416. Cum lictor ignem post tergum inicere vellet; Huc, inquit, accede, et in conspectu accende ignem; Si enim illum timuissem, numquam ad hunc locum, quem essugiendi facultas erat, accessissem. Cecinit Symbolum, et Davidicum illud: Circumdederunt me viri mendaces. Alligatus palo, devotis suspiriis ingemuit: Salve festa dies, toto venerabilis orbe. Absoluta ad populum admonitione pia, et recitata causa mortis, rogus incensus est; quod observans, exclamavit: In manus tuas Domine commendo spiritum meum. Tandem usque ad extremum vitae halitum gemitibus et suspiriis DEUM adorans, Christo, quem confessus crat, animam reddidit. Cum iam rogo esset imponendus, hae quoque voces ex eo sunt auditae: Post centum annos respondebitis DEO, et mihi; referente Poggio supplicii spectatore, in Epistola ad Leonem Aretinum: quae verba Bohemi postea in moneta quadam ad effigiem Iohannis Hussi procudi et imptimi curarunt. Vaticinii fidem comprobavit eventus. Intercesserunt enim inter finem Synodi Constantiensis (finitae anno 1418, circa mensem Maium) et initia disputationum Martini Lutheri anni centum.

De utriusque supplicio Aeneas Sylvius in hunc modum scribit: Iohannes, inquit, combustus est prior: Hieronymus postea in vinculis habitus, cum resipiscere nollet, pari supplicio affectus. Pertulerunt animo constanti et excelso necem, et quasi ad convivium invitati ad incendium properarunt: nullam emittentes vocem, quae miseri animi posset facereindicium. Ubi ardere coeperunt, hymnum cecinere, cuius initium: Ave vivens hostia, veritas, et vita, etc. cuius sonitum vix flamma et fragor ignis inter cipere potuit. Nemo Philosophorum tam forti animo mortem pertulisse traditur. Cineres exustorum, ne raperentur a Bohemis, in lacum proiecti. Sed Bohemi terram, super qua combusti sunt, effoderunt, eamque in patriam secum asportarunt,


page 1007, image: s1079

tamquam rem sacram, utrumque in martyrum numerum, retulerunt, memoriaque illorum tunc consecrata quotannis celebratur. Haec ille.

Causae condemnationis Iohannis Hussi, et Hieronymi, his fere capitibus duobus continentur, ut articuli ostendunt, Quod Pontifici, Cardinalibus, Episcopis et toti colluviei sacrificulorum ac monachorum detraxerint Ecclesiae titulum et auctoritatem: quod derogarint iisdem postestatem omnem, quam sibi in Ecclesia Christi arrogant, praetextu auctoritatis divinae, in abolendis, mutandis, condendis articulis fidei, ritibus, ceremoniis, legibus Ecclesiasticis: quod ademerint iisdem omnem politicam potestatem, opes, splendorem, potentiam Monarchis parem. Deinde, quod reddendum populo censuerint sacramentum integrum ex instituto Christi: quod commentum transsubstantiationis repudiarint: quod nonnulla alia requisiverint congrua Propheticis et Apostolicis scriptis, et testimoniis Catholicae Ecclesiae Christi purioris, ac salutaria piis conscientiis, sed dissona decretis et legibus Romanae curiae, et huic adversa et perniciosa. Chron. Carion.

D. Lutherus Iohannem Hussum, ut virum DEI magnum, ingenti spiritu, excellentibus dotibus ornatum, praedicans: Si, inquit, haereticus is censendus est, qui adversus tot immanissimorum leonum et ursorum fremitum, et saevitiam, Christum Redemptorem suum confitetur, imo animo magno et triumphante, in ipsius mortis angustiis, Christum DEI Filium, pro nobis passum, invocare potest. Si, inquam, is haereticus est, nemo salvus fuerit. Christus autem Matth. 10. v. 32. ait: Omnis, qui confitebitur me coram hominibus, confitebor et Ego illum coram Patre meo, qui est in caelis. Papa multos in Sanctorum catalogum refert, qui forte in ima detrusi sunt tartara; Iohannem Hussum damnatum Satanae tradidit, quem caeli beatum esse incolam nemo dubitaverit, nisi qui Christum veracem esse negaverit. Absit, ô Papa, me tibi Sanctum iudicari; te Satanae sanctum esse facile patior.

Exstant Iohannis Hussi Epistolae doctrina et consolatione plenissimae, quas e custodia sua scripsit: ex illis ultimam ad Bohemos scriptam, et qua tanti Viri constantia conspici porest, hic subnectere operae pretium visum est.

Epistola quarta, a Iohanne Husso Constantiae in carcere ad Bohemos scripta.

DEUS vobiscum! Multae causae, carissimi, et in DEO dilecti amici, in eam me opinionem adduxerant, ut literas quas proxime ad vos dedi, postremas esse putarem, propter instantem meam mortem. Nunc autem cognita eius dilatione, ducens loco oblectationis, quod liceat mihi vobiscum per literas colloqui, iterum vobis scribo, ut sic saltem meam erga vos ostenderem gratitudinem. Quod autem ad mortem attinet, DEUS novit, cur differat et meam, et mei carissimi fratris, Magistri Hieronymi, quem spero sancte et sine culpa moriturum, scioque, nunc etiam magis strenue eum agere et pati, quam me mierum peccatorem. Concessit nobis DEUS longum tempus, ut melius peccata nostra nobis in memoriam reduceremus, et ageremus fortiori animo paenitentiam. Concessit nobis tempus, ut longa et magua tentatio deleret gravia peccata, et afferret consolationem. Concessit nobis tempus, in quo recoleremus nostri Regis Domini DEI lesu Christi misericordis horrenda opprobria, et pensitaremus crudelem mortem, sicque aequiore animo mala perferremus: praeterea, ut in memoria teneremus, non dari immediate gaudia vitae futurae, post gaudia huius munid. Sed quod per multas tribulationes Sancti intraverunt in regnum caeleste. Quidam enim eorum sunt frustatim concisi, quidam terebrati, alii cocti, nonnulli assati; alii vivi excoriati, vivi terra obruti, lapidati, cruci affixi, triti inter molares lapides, huc et illuc tracti usque ad necem, in aquis submersi, combusti, laqueo suffocati, particulatim discerpti, et ante mortem probris affecti, macerati in carceribus et vinculis. Et quis potest omnia omnium Sanctorum tormenta ac supplicia describere, quae sub Veteri et Novo Testamento propter veritatem DEI pertulerunt, praecipue qui Sacerdotum malitiam exprobraverunt, et contra illam sunt contionati? Mirumque erit, si quis etiam nunc impune feret, fortiter resistendo perversitati, praesertim Sacerdorum, quae non patitur reprehensionem. Et gaudeo, quod iam libros meos coacti sint legere, in quibus malitia eorum utcumque depicta set. Scioque, quod eos perlegerint accuratius, quam sacrum Evangelium, volentes invenire errores. Data die Iovis, ante vigiliam Divi Petri. Amen.

Ut iam ad Concilium Constantiense redeamus, in eo quoque doctrina Wiclesi, (qui A. C. 1387, propter professionem doctrinae in exilium missus, in Anglia diem suum obierat 31 Decembris) Praeceptoris Iohannis Hussi, fuit damnata, et factum decretum, ut illius corpus exhumatum publice in Anglia cremaretur; quod factum A. C. 1428 ab obitu eius anno 41. Praeterea ausa fuit haec Synodus horribili furore, et temeritate irreligiosa, institutionem Cenae Dominicae Sacrosanctam evertere, Sessione 13, ubi sic definivit: Licet Christus venerabile Sacramentum sub utraque specie instituerit, et Ecclesia


page 1008, image: s1080

ita longo tempere observarit: tamen HOC NON OBSTANTE, alterius tantummodo speciei usus placet pro Laicis. Hactenus verba Concilii. Unde non iniuria Lutherus Concilium Constantienso vocavit OBSTANTIENSE.

Sancitum porro, ne servetur fides haereticis aut suspectis de haeresi, licet fide publica Imperatoris ad Synodum venerin,t cognitionis causa. Postremo, cum iam cathedra Papalis Romae quadriennium vacasset, actum de electione Pontificis, et ex quavis natione seni, atque ita triginta numero, cum Cardinalibus, undecimo Novembris A C. 1417, elegerunt Ottonem de Columna Cardinalem, qui, quod electio in Martini celebritate facta fuisset, voluit se nomniari MARTINUM V. Priusquam vero eligeretur, decretum est a Synodo, sessione 40, ut futurus Pontifex, cum sacro Concilio, vel deputandis, per singulas nationes reformaret Ecclesiam, tam in capite, quam in membris, et Curiam Romanam secundum aequitatem et bonum regimen Ecclesiae. Verum ubi Pontifex creatus esset, et solio impositus, non habita est ulla amplius ratio reformationis promissae. At diligentissime interim instruxit Martinus inquisitores, quomodo Evangelicae doctrinae cupidos (quos haereticos et Hussitas appellarunt vulgo) divexare ac persequi, adque Romanae sedis oboedientiam reducere posset. Inde Papa invito Sigismundo Constantia discessit, quapropter Concilium finitum A. C. 1418 die 22 Aprilis. Flatina. Aeneas Sylv. Chron. Carion. Chron. Belgic. P. Aemyl.

II. In Concilio Constantienfi, sessione 39, constitutum, ut ab huius exitu anno quinto aliud, et iterum aliud post exactos inde annos septem, et deinceps quoliber decennio generaleconcilium congregaretur. Ex hac igitur constitutione Papiensis Synodus convocata A. C. 1422: sed cum nemo fere ibi adesser, et pestis insuper ingrueret, Senas inde fuit translata. Hanc cum dissolvisset Papa Martinus U metu Alphonsi regis Arragonum, qui odio Martini Petrum Lunensem Pontificatu Constantiae abdicatum restituere conabatur, Basileam futurae post septennium Synodo designavit, et Iulianum S. Angeli Diac. Cardinalem legatum misit in Germaniam, qui Concilium cogeret.

Secuta est igitur Basilcensis Synodus anno 1431. Inita die 7 Decembris, Eugenii IV. Pontificatus (qui Martino U successit) anno primo. Huic Concilio Imperator ipse interfuit, eoque Bohemos, oblato omnibus et a se et Concilio salvo conductu, invitavit. Bohemi igitur legatos suos Wilhelmum Costam, Procopium, et Iohannem Rochezanam inter trecentos equites Basileam miserunt, qui rationem fideri suae redderent. Disputatum est in Synodo fere 50 diebus: nec aliud Hussitis quam communio sub utraque specie sub certis conditonibus permissa est. Sigismundus Imperator postea ipse, et Philibertus Constantiensis Episcopus legatus Concilii Basileensis in Latina, Germanica, Bohemica et Hungarica lingua publice promulgarunt, Bohemos communicante sub duplici specie, panis scilicet et vini, esse legitimos et Germanicos Catholicae Ecclesiae filios. Haec promulgatio ad perpetuum huius rei monumentum tabulae marmoreae aureis literis inscripta est, in aede corporis Christi; ut habet Historia Bohemica.

Certatum praeterea acerrime in Concilio Basileensi de auctoritate ac potestate Pontificia; tandemque decretum, Synodi auctoritatem maiorem esse quam Pontificum: posse Syndorum iudiciis Pontifices a gubernaculis removeri: tribuenda esse suffragia non solis Episcopis, sed etiam ceteris doctis et piis. De quo articulo cum esset magna contentione disputatum, vicit tamen haec sententia propter locum in Actis Apostolorum, ubi memorantur adhibiti in diiudicanda controversia de circumcisione, non soli Apostoli, sed etiam ceteri Seniores. Actor. 15. Hos articulos, etsi leviores erant, tamen quod Papa Eugenius IV videret labefactaturos esse Pontificum potentiam, et existimaret, nulla in re, quamvis levi, exemplum viloandae auctoritatis pontificiae concedendum esse, Synodos enim paulatim plus libertatis sibi sumpturas esse; praecepit Synodum transferri Bononiam. Quod cum graviter ferrent Sigismundus Imper. et ceteri qui convenerant, citarentque Eugenium Basileam, et si non compareret, minitarentur ei diras atque exsecrationes, abdicationemque a Pontificatu, territus Eugenius confirmavit acta Synodi. Non multo post tamen tempore, paenitentia ductus, Basileense Concilium in frequenti Consistorio Ferraariam transfert. Praetexebat, Graecos, qui eum sibi locum delegissent, Alpes transire nolle, ergo Ferrariae se velle cum Graecis agere, et ipsos in sinum matris Ecclesiae Romanae recipere.

Inter haec moritur Sigismundus Imperator, et in locum eius eligitur Albertus Austriacus. A morte Imperatoris multum auctoritatis Concilio Basileensi decessit, paulatimque imminui coepit. Nam, etsi, dum in vivis esset Sigismundus, acriter restiterunt patres Synodi Basileensis conatibus Eugvenii, et Graecos, si de consensu Ecclesiarum deliberari quid atque constitui vellent, Basileam ut accederent, hortati sunt; vicerunt tamen artificia Eugenii, Sigismundo mortuo; et Ferrariae Anti-concilium celebratum A. C. 1438. Venit eo et Imperator


page 1009, image: s1081

Constantinopol. Iohannes Palaeologus, cum Patriarcha Constantinopolitano, cum multis Episcopis, Abbatibus, et Praelatis, ac universa pene totius Graeciae nobilitate: ut discordia, quae inter Graecam et Latinam Ecclesiam erat, sedaretur, et in corpus unum utraque redigeretur. Disputatum suit de controversis articulis, et processione Spiritus S., et de aliis, sessionesque habitae sedecim, donec pestis ingrueret, et absque periculo nemo esse posset. Ferraria igitur omnes iverunt Florentiam, ubi Papa Eugenius Graecis persuasit, ut sententiam Romanae Ecclesiae de processione Spiritus Sancti amplecterentur, ut recepturos se in suas Ecclesias usum panis azymi promitterent, ut fabellis de purgatorio assentirentur. Praeterea consensu Graecorum facta sunt haec decreta. 1. Ecclesiam Romanam habere principatum, Pontificemque Romanum esse Petri principis Apostolorum successorem, et verum Christi vicarium, et totius Ecclesiae caput, et Christianorum omnium patrem atque doctorem: ipsique traditam esse a Christo plenam potestatem pascendi et gubernandi universam Ecclesiam. 2. CorpusChristi veraciter confici in azymo et fermentato pane, prout ferat Ecclesiae Orientalis et Occidentalis consuetudo. 3. Animas in purgatorio levari Missarum sacrificiis, orationibus, eleemosynis, aliisque officiis pietatis, quae a fidelibus pro aliis fidelibus fieri consueverint. Sed quae Imperator Constantinopolitanus et Patriarcha coram approbaverant et amplexi erant, ea ceterae Ecclesiae Graeciae domi repudiarunt, ac refutarunt tanta vehementia, ut, quotquot consensissent, iis negarint officia Christianae sepulturae. Nec multo post, nempe 1453. Mahumetes Turcarum Imperator Constantinopolin cepit, et vetustissimum Graeciae Imperium una cum Imperatore Constantino septimo Palaeologi fratre obtrivit atque exstinxit; a quo tempore REGES Turcici IMPERATORIS titulo uti coeperunt. Eugenius Papa Basileense Concilium multis artibus et vi aperta evertere studuit: verum illud sedisturbari, et loco moveri passum non est; sed auctoritate sua usum, Eugenium Pontificatu privavit, damnavitque tamquam contumacem, et praeceptis Ecclesiae universalis inobedientem, in aperta rebellione persistentem, pacis et unitatis Ecclesiae DEI perturbatorem notorium, universalem Ecclesiae scandalizatorem, insignem simoniacum, periurum, incorrigibilem, schismaticum, a fide devium, pertinacem haereticum, dilapidatorem iurium et bonorum Ecclesiae, inutilem et damnosum in administratione Romani Pontificatus. Prohibuit praeterea Synodus omnibus sub poenis schismatis et haeresis obedire aut favere Pontifici notorio schismatico, periuro et haeretico. Totidem enim verba leguntur in Sess. 34. in literis datis 7 Calend. Iulii, A. C. 1434. Pronuntiavit denique Synodus, Omnes eius constitutiones, et alia eius instituta, prorsus irrita esse habenda. Post hanc condemnationem Synodus alium creavit Pontificem AMADAEUM Sabaudiae Ducem, qui Eremitarum vitam cum aliis nobilibus ad Ripaliam ducebat, et FELICEM U nuncuparunt. Hinc magnae seditiones ortae, cum Ecclesia trifariam divisa, aut Felicem aut Eugenium sequeretur, essentque qui Neutrales vocarentur, quod neutri obtemperarent. Eugenius adeo iratus fuit Arelatensi Episcopo, qui auctor praecipuus fuerat sententiae in Eugenium, ut 600 milia coronatorum promitteret ei, qui Arelatensem captivum adduceret. Tandem hoc schisma morte Eugenii diremptum ac sopitum est, cedente sponte sua Pontificatu Felice V. Chronicon Carion. Chron. Belgic. Aeneas Sylvius. Annal. Suev. Laonicus. Plat. Chalcond. Urspergensis.

CAPUT III. DE EGRESSV.

SIgismundus Imperator e Concilio Basileensi in Hungariam se contulit, ubi aliquandiu commoratus. Postea Bohemiam repetivit, quae aliquanto quietior erat, Bohemis sententia Synodi Basileensis nonnihil placatis, ac Dominum suum desiderantibus. Ibi cum sanatis utcumque vulneribus publicis impetrasset a proceribus, ut Alberto Austriaco genero, egregio Principi, et plerosque sui temporis praeclarissimis generosae indolis dotibus antecellerrti, successionem in regno se mortuo promitterent, Znoymam Moraviae urbem ad filiam deferri voluit; seu ut in sinu et osculis atque complexibus filiae, quam impense dilexit, moreretur, quae ibi haerebat; seu quod diffideret genti Bohemicae. In ea urbe tandem, extremo virium defectu ceu exsolutus, vitam finiit, A. C. 1437 die 8 (alii 9) Decembris, aetatis 70, anno Regni Hungarici 51, Bohemici 17, Rom. 27, coronationis Romanae 5. Decessit sine herede masculo. Cadaver regio apparatu Varadinum transportatum, ibique honorifice sepultum est. Chron. Carion. Bonfin. Cuspin. Chron. Spangenberg. fol. 378.


page 1010, image: s1082

DYNASTIA SEPTIMA. Ex SOLIS AUSTRIACIS.

XLI IMPER. GERM. ALBERTUS II.

I. ORTUS.

I. PATER eius fuit ALBERTUS, eius nominis quartus, Archidux Austriae, vir pius et religiosissimus. Unde a quibusdam propter religionis studium ex invidia Monachus dictus est.

II. MATER dicta fuit IOHANNA, filia Alberti senioris ducis Bavariae.

II. PROGRESSUS.

I. EDUCATIO et INDOLES.

Albertus puer educandus traditus est Andreae Blanco, Garisae Pastori, et clarissimo equiti Ramperto de Walsehe: quorum alter in vera religione, alter in civilitate, egregiis virtutibus, studiisque equestribus bene et diligenter eum informavit. Indolis fuit eximiae, multisque corporis et animi dotibus ornatus: vix ex ephebis excesserat, cum iam omnes aequales corporis procetitate superaret: cui etiam robur accessit. Et quemadmodum ipse probe omni literatura imbutus fuit: ita etiam doctos in pretio habuit, cumque iis libenter conversatus est.

I. ACTA OECONOMICA.

Uxorem habuit ELISABETHAM, Sigismundi Imp. filiam, cum qua nuptias celebravit anno aetatis 22, et ex ea duas suscepit filias, ANNAM, Wilhelmo Saxoniae Duci, et ELISABETHAM, Casimiro Poloniae Regi nuptam; et LADISLAUM posthumum. Hic Ladislaus post mortem patris natus est in arce Comara A.C. 1440, tempore ineuntis quadragesimae 22 Februar. et die Penrecostes, cum nondum quartum implevisset mensem, coronatus in Regem Hungariae: postea a matre in Austriam cum Corona Hungarica ad Fridericum III Imper., ut ad consanguineum, nutriendus et conservandus missus est. Interim VLADISLAUS Polonus Iagellonis filius etiam coronatus Rex Hungariae, 17 Iulii, in Alba Regali: et quod Aeneas Sylvius annotat, Dionysius Episcopus Strigoniensis utrique Regi diadema impofuit: Ladislao volens, Uladislao coactus. Sed Uladislaus paullo post A. C. 1445 in bello contra Turcas gesto periit, et ita regnia alieni usurpati poenas dedit, et dum Ladislaum regno paterno spoliare quaesivit, suum amisit. Caeca est cupiditas hominum, qui non contenti civitatibus dominari, provincias quaerunt, post regnum, neque etiam sic expleti, regnis regna cumulare nituntur, nescientes, quod parva res vitam eripiat homini, et omnibus pompis ac dominiis nudum in monumento reddat. Corpuscula nostra, ubi spiritus evolavit, modico sarcophago contenta sunt. Quodsi Uladislaus animadvertisset, quietus in regno suo (nam satis divitiarum possidebat) numquam Hungariam attigisset.

Exstinctus Uladislaus (aetatis suae, ut refert Leonclav. a. 25.) locum in regno Hungariae fecit Ladislao Alberti posthumo, quintum aetatis annum agenti, quem Hungari, ut pote antea quoque coronatum, post varias longasque deliberationes et concertationes, Regem sibi adsciverunt. Cum autem regno immaturus esset, de Gubernatore Hungariae eligendo agitatum est. Ideoque Hungarorum consensu IoHANNES HUNNIADES, natione Semidacus seu Walachus, Comes Bistriciensis, ingenio dextro, animo magno et excelso praeditus, ac virtutis amator, tradita Rei publ. summa, Hungariae Gubernator aut Prorex pronuntiatus est, quod anno 1445 festis diebus Pentecostes factum esse prodit Bonfinius. Hic Iohannes Ducum omnium, qui cum Turcis arma contulerunt, illo tempore clarissimus, sollers ac sagax in prospiciendis, patiens in exspectandis, celer in arripiendis, acer in persequendis rerum occasionibus, atque in rebus ipsis urgendis pertinax, conficiendis felix ac fortunatus fuit. Adversus duos enim audacissimos ac felicissimos Turcicos Tyrannos Amurathem et Muhamedem divina ope Pannoniam defendit: estque propterea appellatus fulmineus terror Turcarum. Fuit enim non modo, ut de Achille Homerus inquit, Achivorum, sed totius reliquae Europae murus; cuius unius virtus et felicitas tyrannorum impetus repressit, velut obiecta moles exundans stumen. Nec quisquam Regum aut Ducum res maiores et Europae utiliores adversus Turcas gessit. Interim Ladistaus adolevit et A. C. 1452, aetat. 13, a Friderico Imp., sub cuius tutela hactenus fuerat, dimissus est, annoque sequenti Pragae iterum coronatus Rex Bohemiae, die Simonis et Iudae. Peracta coronatione, permissum est cuilibet, ut suo aribitrio, vel sub una vel sub utraque specie communicaret. Ipse tamen Ladislaus persuaderi numquam potuit, ut templa Hussitarum intraret, velsacris eorum interesset. Regni curam cum


page 1011, image: s1083

suscepisset Ladislaus, totum se dedit Ulrico Ciliae Comiti suo propinquo, ita ut nisi de ipsius consilio et voluntate decerneret et faceret nihil. Quare cum Muhamed A. C. 1456 in Hungariam cum exercitu centum et quinquaginta millium transiisset, et Belgradum, quam Albam Graecam vocant, tam terra quam mari obsidione cinctam oppugnare coepisset, Ladistaus Turcis, suasu Ciliae Comitis Ulrici, se opponere non fuit ausus. Sed Hunniades prorex, et Capistranus Miniorita legatus Pontificius, exercitu collecto urbem intrarunt: et Hunniades classem Muhamedis in fluvio naves ducentas cepit, reliquas, ne usui essent Hungaris, Muhamed ipse cremavit. Inde ad urbem puguatum est toto die, et perierunt ad quadraginta milia Turcarum. Factum 6 Augusti: ipse Muhamed, cum oculus eius hasta esset traiectus, sequenti nocte incensis castris cum exercitu fugit, praeda ea tantum relicta, quae igne absumi non potuit. Hunniades, felicissimus Hungariae defensor, (cuius nomen, ut tradit Sylvius, tam terrificum fuit Turcis, ut parentes liberis plorantibus silentium non aliter imperarent, quam Huniadis praesentiam minitando) mortuus est die 10 Septembr. non sine veneni suspicione, a Comite Ciliae propinati. Anno sequenti Ladislaus rex Belgradum excurrit, visurus monumenta victoriae Hunniadis. Ibi Ciliae Comes Ulricus infensissimus hostis Hunniadis, calumniatus est filios Hunniadis de conspiratione in necem Regis facta. Maior filius Ladislaus urget Comitem, ut vel probet, vel revocet mendacia. Comes prior gladium stringit. Ladislaus vero ferociter Comitem obtruncat, tertioque die post, iussu regis, cum Budam abductus fuisset, non satis cognita causa, capite truncatus est. In illo autem innocentiae testimonium DEUS mirando exemplo tribuit. Ladislaus enim egregio corpore adolescens, flavis de more crinibus super humeros sparsis, revinctis post tergum manibus, talari atque aurea veste indutus, quam ipsi paulo ante Rex donaverat, in publicum productus, dum inter vota ad DEUM, procumbens in genua, forti animo cervice erecta ictum exspectat, ter a lictore percussus, atque ex ictu prolapsus in terram, suopte annixu, quamquam ligatus et vulneratus esset, sese rursus a terra extollit, et clara voce DEUM invocans, cum testem suae innocentiae fecit. Quarto demum ictu capite praesecto vitam profudit. MATTHIAS alter Hunniadis filius, in Bohemiam missus, ibique in vinculis retentus est: sed ante latam de capite eius sententiam, Ladislaus Rex Hungariae iuvenis octodecim annorum, in ipso apparatu nuptiarum, quas celebraturus erat cum Margareta Caroli VII regis Galliae filia, ad quam adducendam legati missi erant, mortuus est Prgae, ubi sponsam exspectabat die 21 Novembr. anno 1457, non sine veneni suspicione. MATTHIAS filius Hunniadis, annos tredecim natus, ex custodia Georgii Podiebracii Gubernatoris Bohemiae 50000 florenis liberatus, anno sequenti die 22 Ianuarii Rex Hungariae declaratus est. Attende hic miram rerum conversionem. LADISLAUS rex exspectabat sponsam, et defertur mortuus ad tumulum. MATTHIAS metuebat mortem trepidus, et ex carcere vocatur ad Regnum. Regnavit Matthias annos 32, et menses tres. Anno 1490, dio sexto Aprilis, Viennae apoplexia mortuus est. Eodem die quoque Leones, quos ille in arce Budensi alere solebat, exstincti sunt. Mechov. Chron. Hung. Aeneas Sylvius. Bonfinius.

II. ACTA POLITICA. Imperii occupatio, eiusdemque administratio.

Defuncto Sigismundo Imp. ALBERTUS Dux Austriae ab Electoribus imperii unanimi consensu Imperator electus A. C. 1438, in medio quadragesimae die 20 Martii. Ter coronatus est hoc anno. 1. Cal. Ianuar. imposita est ei corona regni Hungariae. 2. Pragae 6 Maii renuntiatus est Rex Bohemiae. 3. Die 20 Maii coronatus est IMperator Romanorum. Fuit autem Albertus Princeps liberalitate ac eximia animi magnitudine clarus, quique ceteris rebus studium religionis longe anteposuit. Nemo unquam maiore spe ad Imperium venit, et sane conceptam animis hominum opinionem haud frustratus esset: siquidem toto biennio quo praefuit, Moravos ac Sarmatas, qui hodie Poloni sunt, rebelles compescuit, quo motu 400 pagi exusti sunt. Austriam adversus Hussitarum impressiones utcumque defendit. Silesiam, et inprimis Vratislaviam, perdomuit. Turcas longe a finibus Hungariae in Graeciam repulsos removit. Baptista Egnatius. Pantal. Fabr. Cuspin. Lazius.

III. EGRESSUS.

Albertus Imp. cum Synderoviam Serviae civitatem a Turcis obsidione cinctam vellet secundare, (quam prius amissam vidit, quam ad locum pervenisset) exercitus dysenteria affligitur, et ipse insolito calore vexatus, peponum nimio esu in ventris solutionem incidit, Viennamque repetiturus, decessit prope Strigonium urbem Hungariae, (cui confluens Istri et Granicoactis in vocem unam dictionibus geminis nomen dedit) A. C. 1439, die 27 Octob., cum imperasset annum unum, mens. 8.


page 1012, image: s1084

et dies 27. Reliquit uxorem gravidam, quae peperit sequenti anno die 22 Febr. (alias 21) filiolum Ladislaum posthumum: de quo supra diximus. Albertus in Alba Regali ad latus soceri sui Sigismundi sumptuosissime sepultus est. Cuspin. Lazius. Volaterranus lib. 23. Chron. Crusii part. 3. lib. 7. f. 370.

H. Mutius lib. 28. fol. 320. tale encomium Alberto Imp. tribuit: Illi omnia erant, quae ad bonum Imperatorem pertinent. Animus erga Rem publ. bonus: Peritia multarum rerum: Facultas qua poterat, et Fortitudo animi et corporis, qua audebat, exsequi negotia Rei publ. necessaria.

XLII IMPER. GERM. FRIDERICUS III.

CAPUT I. DE ORTV.

FRIDERICUS e clarissima Ducum Austriae familia oriundus fuit, patre natus Ernesto, matre Cunegunda filia Ducis Nassoviae, in Lithuania, anno C. 1415, die Matthaei, (21 Septembr.) Anno aetatis septimo Fridericus patrem amisit.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

UXorem habuit Eleonoram, Regis Portugallliae Alphonsi sororem. Cum qua splendidissimas nuptias celebravit Neapoli anno C. 1452, circa festum Paschatos, cum antea die 19 Martii a Pontifice Nicolao U coronati essent. Ex ea autem suscepit tres filios: MAXIMILIANUM in Imperio successorem, CHRISTOPHORUM, et IOHANNEM. Item duas filias, HELENAM, quae in pueritia mortua est, et CUNEGUNDAM, quam Sigismundus Dux Austriae patruelis, Imperatoreinscio atque invito, collocavit in uxorem Alberto Bavaro. Pantaleon fol. 521, 523. Cosmograph. fol. 361, 363. H. Mutius. lib. 29. fol. 330.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Fatis functo Alberto II Imper., FRIDERICO filio eius anno Christi 1440, mense Martio, Francofurti ab Electoribus omnium consensu Imperium traditum est. Inde die 17 Iunii Aquisgrani de manu Ditherici Archiepiscopi Coloniensis coronam argenteam pro more accepit. Postea anno Christi 1452 Italiam ingressus, et Romae a Nicolao Pontifice cum maxima sollennitate inunctus, et Longobardorum Rex atque Augustus et Imperator salutatus est, die 17 Martii. Cuspin. Pantal. fol. 521. H. Mutius lib. 29. fol. 330, 331.

II. Imperii administratio.

II. ACTA TOGATA.

FRIDERICUS Imp. Imperio annis 53 summa cum laude praefuit. Unde Sylvius in Europa sua, cap. 22, eum his verbis praedicat: Multa sunt in hoc Caesare, inquit, quae laudare possis. Corpus egregium, et species Imperatore digna, animus sedatus et tranquillus, ingenium perspicax, et memoria tenacior, religionis ardens zelus, ingens cupiditas pacis et otii. Singularem virtutem in quovis homine diligit, dignamque praemio ducit: in rebus gerendis tardior as remissior est. Tenacem plerique accusaverunt, et ad rem nimis attentum.

Porro Fridericum Imp. praeclara quadam generosi ingenii indole, prudentiaque matura et circumspecta praeditum fuisse, varia eius apophthegmata, ex quibus virtutes eximiae simul elucescunt, ostendunt. Nam,

I. Cum Ladislaum filium Alberti Imper. Hungariae ac Bohemiae regem educaret, non defuerunt, qui perdendum suaderent puerum, cuius vita ingentes molestias Caesari, mors vero regna et opes maxima allatur esset. Ad quos ille: Ergo me, opulentum magis Regem, quam pium, quam iustum cupitis? At ego Iustitiam bonumque nomen divitiis cunctisque rebus antepono. Aeneas Sylv.

II. Fridericus Imp. tum demum salvam Rem publ. fore dicebat, si Senatores de rebus consultaturi, in vestibulo curiae simulationem ac dissimulationem deponerent. Sic enim et ipsi recte consulere, et iudici inter consilia diiudicare non difficile esset. Idem.

III. Idem Imp. interrogatus, quinam sibi carissimi essent? Qui, inquit, me non magis quam DEUM ipsum timent. Deprompta sane ex Christiano pectore sententia. Inprimis enim timendus DEUS, Rex Regum, et Dominus dominantium. Idem.

IV. Imperator interrogatus, an moriones in convivium admitti vellet: Neque stultis, ait, delector; neque superbis amicus esse possum. Idem.

V. Cum in urbe quadam praefectum, senem admodum, et aetate iam imbecillem, Fridericus Imp. dedisset, non defuerunt adolescentes, qui sibi praefecturam loci committi peterent. Cum igitur senem amovendum dicerent, Fridericus dixissefertur: Senem amicum oppido, non amico oppidum


page 1013, image: s1085

commendamus; sentiens, dignum esse, ut senex iam a civibus ad mortem usque foveretur. Idem.

VI. Cum audiret quendam dicentem, abiturum se aliquando in ea loca, in quibus nulli plane hypocritae essent, respondit: Ultra Sauromatas ergo et glacialem Oceanum tibi eundum est. Sed cum eo veneris, non omnino carebit hypocrisi locus; si modo et tu homo, non DEUS es. Inter mortales enim nemo est, qui non ex aliqua parte fictus, fucatusque sit.

VII. Cum nonnulli dicta probrosa iactassent in Imperatorem, referentibus aulicis: An nescitis, inquit Fridericus, Principes quasi signum ad sagittam expositos esse? Turres quidem fulmina praealtas feriunt, humilia tecta praetereunt: at nobiscum bene agitur, si verbis tantum impetimur: Innuens, eum, qui convitia, velut dicta, quibus nihil levius, formidat, vix toleraturum popularium impetum. Aemeas Sylvius lib. 1. Comment. de reb. gest. Alphonsi.

VIII. FRIDERICUS, victis in Hungaria Guintziensibus, suos Germanos milites ita allocutus est: Magnum actum est opus. Nunc autem maius restat, ut scilicet vincamus nosmet ipsos, atque avaritiae et ulciscendi cupiditati finem imponmus. Aeneas Suylvius lib. 2. Comment. de reb. gest. Alphonsi.

IX. Fridericus iis Principibus, qui immites et crudeles erga suos fuissent, mortem nimis extimescendam esse dicebat. Nam quales se, dum vixerunt, aliis praestitere, tales, cum moriuntur, inse iudices inventuros esse. Ostendere autem voluit, iis mortem esse amaram, qui mala anteactae vitae conscientia premuntur. Ibid.

X. In Austria cum obiisset unus ex primoribus, annos natus tres et nonaginta, qui vitam inter voluptates illecebrasque nulla unquam valetudine offensam duxisset, ignotaque ipsi omnis calamitas, omnis maestitia fuisset, idque Friderico Imperat. narraretur: Et hinc, inquit ille, immortales animas censere licet. Namque, si DEUS est, qui hunc mundum gubernat, (ut Philosophi et Theologi docent) eumque iustum esse nemo negat: profecto alia loca sunt, ad quae post mortem animae migrant, ibique pro factis aut mercedem aut poenam accipiunt. Nam hic nec bonis sua praemia, neque malis sua supplicia reddi videmus. Aeneas Sylvius.

XI. Iacobus de Sirk, Episcopus Trevirensis, Princeps Elector, vir industrius, ac magni consilii, sed multum cupidus, et ad extollendam Ecclesiae suae potentiam nimis attentus, Fridericum Imperat. apud novam civitatem cum adiisset, et alia atque alia petens impetrasset, sed plura tamen petendo instaret: Si non facis, inquit Imperator, petendi finem, ego certe indulgendi finem facile inveniam. Quo dicto perquam lepido improbum petitorem compescuit. Idem.

II. ACTA SAGATA.

Nulla a Friderico Imper. bella notatu digna gesta esse accepimus. Nam etsi praeclara quadam generosi ingenii indole, prudentiaque matura ac circumspecta, sese numquam destitueret; abhorrebat tamen a bellis, cum natura, tum ob iniquitatem fortunae, quam adversam experiebatur: et eam ob causam animo erat fractiore, opportunaque et astuta calliditate fulciebat, ac quasi supplebat, debilitatem potentiae, atque alienis armis, sumptibus et periculis potius, quam suis, vel res magnas gerebat, vel constitutus in discrimine, defendebatur aut eripiebatur: et quos compescere sua auctoritate nequibat sibi adversantes, eos, incitatis aliis, involvebat ac distrahebat bellis domesticis. Unde Fabio cunctatori recte confertur. Et Mycillus tali disticho eum prosequitur:

Otia quam bellum per totum maluit aevum.
Conveniens factis hinc quoque nomen habet.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Fridericus Imper. perfecit, ut FELIX, abdicato Pontificatu, cederet NICOLAO V, successori Eugenii IV. Hic Pontifex Nicolaus, quod Pontificatum non appetivit, sed delatum invitus suscepit, et a liberalitate et bonarum literarum instauratione perpetuam laudem meruit. Tot enim a doctissimis viris ei inscripta esse volumina, quot neque suorum antecessorum, neque Imperatorum cuiuspiam nomini dicata comperimus. Bibliothecam Vaticanam Romae auxit, veteribus ac novis codicibus ornatissimam, in qua circiter tria milia librorum volumina condidit. Aen. Sylv. Platina, et Volaterranus.

II. A. C. 1450 Nicolaus U Papa Iubilaeum celebravit Romae, ubi in ponte Tyberino, (vel S. Angeli) cum templum ingrederentur, et ex eoegrederentur, (Platina teste) 200 homines vel calcatione et pressura perierunt, vel in flumen detrusi et praecipirati sunt, qui indulgentiarum cuasa e templo ad castrum S. Angeli accurrerant. Alii dicunt, 500 homines periisse, et simul obtritos equos tres et mulam.

III. Defuncto Calixto III Papa (qui Nicolao U successerat) AENEAS SYLVIUS in locum eius electus est A. C. 1458, et dictus PIUS II. Hic quibus gradibus ad honores adscenderit, ipse recenset Epistola 201. Fuit initio Scriba in


page 1014, image: s1086

Concilio Basileensi: postea Friderici III Imper. Secretarius: inde Episcopus: post Cardinalis, et tandem Pontifex. Hic Aen. Sylvius, cum quaedam suppressisset ac damnasset Pontifex, quae privatus scripserat, hoc scommate a quodam notatus est: Quod Aeneas probavit, Pius damnavis. Auctor dicitur esse distichi, quod in multorum ore est:

Non audet Stygius Pluto tentare, quod audet
Effrenis monachus, plenaque fraudis anus.

Sedit annos 5, enses 11, dies 27. Successit ei PAULUS II Papa. Platina.

IV. A. C. 1471 Paulus II Papa obiit: cuius morte etiam lustoriae PLATINAE terminantur. Successit SIXTUS quartus, qui Iubilaeum a 50 anno ad 25 reduxit, ac celebravit A. C. 1475, ut antecessor Paulus II, hostis literarum et virtutis infensissimus, (qui humanitatis studia ita oderat, ut eius studiosos uno nomine appellaret haereticos) decreverat. Praeterea Sixtus Pap festum visitationis Mariae quotannis adversus Christiani nominis hostes ordinavit. Platina.

V. A. C. 1456, GRYPHISWALDIANA Academia condita ab Vratislao Pomeraniae Duce, introducta sequenti anno die 18 Octobr. Chytraeus.

VI. A. C. 1460, BASILEENSIS Academia a Pio II Pontifice, et FRIBURGENSIS etiam in Brisgoia ab Alberto Archiduce Austriae institutae.

VII. A. C. 1477, Academia TUBINGENSIS constituta ab EBFRHARDO Duce Wirtebergensi: cuius primus Rector fuit IOHANNES NAUCLERUS. Annal. Suev.

CAPUT. III. DE EGRESSV.

FRidericus Imper. cum gravi morbo Linzii laborare coepisset, quem nimio melonum esu auctum esse nonnulli prodidere; alterum ei crus sphacelo affectum, per eosdem dies ex Medicorum consilio resectum erat. Id cum inspexisset, quaesivisse ferunt, quid inter Caesarem et quemvis rusticum interesset? Mox vero subiecisse, Rusticum sanum aegroto Caesare longe esse feliciorem. Non multo post, rebus ex ultima voluntate constitutis, obiit A. C. 1493, die Lunae post festum assumptionis Mariae, 19 Augusti, quo etiam Caesar Augustus ante annos 1478 obierat) anno aetatis octavo et septuagesimo, post susceptam Imperii curam tertio et quinquagesimo, mense 4, quo Caesarum post Augustum nemo diutius imperavit. Fuit enim duobus annis maior. Augusto, et ab eodem tribus in imperio annis superatus. Sepultus est Viennae in aede D. Stephani. Cuspin. Lax. Cosmograph. Munsteri. Pantaleon. etc.

Viri celebres.

I. FLAVIUS BLONDUS, patria Foroliviensis, historicus celebris, et multorum Pontificum Romanorum Secretarius, tempore Friderici Imperat. floruit. Scripsit historiam Romanam, in qua multa Ecclesiastica continentur ab anno Dom. 407 usque ad annum 1400. Mortus est Romae A. C. 1463, 4 Iun. anno 75.

II. LEONHARDUS ARETINUS, qui multa in Aristotele, Plutarcho, et in reliquis auctoribus Graecis Latine vertit, mortuus est Florentiae A. C. 1443, die 9. Martii, aetatis 74. Trithemius.

III. MATTHAEUS PALMERIUS, qui continuavit Eusebii Chronicon ab anno 449 usque ad annum 1449. Tradit Trithemius, illum, cum de Angelis perverse sentiret, apud Cornam civitatem esse exustum. Huius Matthaei Chronicon ab anno 1450, usque ad 1481, continuavit Matthias Palmerius, qui eodem saeculo vixit.

IV. IOHANNES Capnio, sive Reuchlinus, natus est A. C. 1455, die 28 Decembris. Hic primus fere literas Ebraicas et Graecas in Germaniam importavit.

V. BAPTISTA SPAGNOLUS Mantuanus, Ordinis Carmelitarum Prior generalis, Poeta fuit doctus, et multa carmina scripsit in laudes Sanctorum. Natus est A. C. 1444, 12 Aprilis, quod monstrat sequens distichon:

NasCItUr In terras MonaChUs BaptIsta, sVosqVe
VatIClna VersUs e genIterICe bIbIt.

Schader. in monum. Italiae.

VI. IOHANNES GEILER Keiserspergius, Theologus et Doctor Ecclesiae Argentinensis, cuius eruditionem ac pietatem testantur scripta illius, sub Friderico floruit.

VII. NICOLAUS de Cusa, natione Germanus, suo saeculo ob literarum cognitionem propemodum pro miraculo mundi est habitus. Multa eius scripta exstant. Primum fuit Decanus sancti Florini, deinde Episcopus Brixiensis, denique Cardinalis a Nicolao U Papa creatus. Obiit A. C. 1464, aeratis 63.

VIII. A. C. 1453 HERMOLAUS BARBARUS Venetus natus est. Hic ab anno aetatis 18 scribere coepit: cuius hodie exstant varia nobilis ingenii doctrinaeque ipsius monumenta. Themistium latino sermone donavit, eiusque opera et auxilio Latio pulsus est barbarismus. In Patricarcham Aquileiensem evectus est. Obiit anno aetatis 41.


page 1015, image: s1087

De laudibus Hermolai vide Erasmum Chil. 1. cap. 4. adag. 39.

IX. Anno Christi 1453 IACOBUS ALVAROTTUS Iurisconsultus, ex celebri ALVAROTTORUM apud Patavinos familia oriundus, cuius exstant utilissimi Commentarii ad ius feudale, obiit an. aetatis 68.

X. ANGELUS POLITIANUS Philosophus, Poeta, et Orator, qui Herodianum Latine interpretatus est, et cuius Epistolae exstant, circa annum Christi 1480 floruit. Item Conradus Celtes, primus Germaniae Poeta Laureatus. Et Marsilius Ficinus, qui Platonem vertit.

XI. A. C. 1465 DESIDERIUS Erasmus natus est Roterodami in Hollandia, in exigua domuncula ad Coemeterium. Rudimenta Linguae Latinae et Graecae didicit Daventriae in Schola Alexandri Hegii: qui cum aliquando Rudolpho Agricolae Scholasticorum scripta monstrasset, praetulit Rudolphus Erasinicum scriptum ceteris, propter inventionis acumen, orationis puritatem, et figuras apte ceu flosculos interspersos, eoque adeo delectatus est, ut accersito ad se Erasino dixerit: Tu eris olim magnus: vel, ut alius quidam reddidit: Tu, nisi me fallant omnia, magnus eris.

XII. Eodem anno IOHANNES AVENTINUS cognom. Turmairius, historicus diligentissimus, et rerum antiquarum sagacissimus indagator, Abusinae Bavariae oppido natus est. Obiit Ratisbonae anno aetaris 68.

XIII. A. C. 1471 DIONYSIUS RIKEL Carthusianus, natione Belga, cuius exstant scholia in textum Bibliorum, obiit. Tot ac tanta scripsit, ut numero opusculorum apud Latinos parem habuerit neminem. Trithem.

XIV. Circa hoc tempus POMPONIUS LAETUS in Italia floruit, qui adeo studuit latinitati, ut Graeca attingere non auderet. Tantus fuit admirator Romanae vetustatis, ut Christiano Petri nomine reiecto, se dixerit Pomponium: diem natalem Romanae urbis sacrum habuit, et Romulum coluit, seque Dictatorem nominavit. Ludovicus Vives.

XV. A. C. 1479 THEODORUS GAZA Thessalonicensis, Graece Latineque doctissimus, qui lib. Aristotelis de animalib. magna cum laude vertit, obiit Romae. Detulit hic Theodorus Sixto IV Pontifici nobilissimas lucubrationes in membranis accurate perscriptas. Is vero pecuniam vix librarii praemio dignam reddidit. Indignatus itaque Gaza; Aufugere hinc lubet, inquit, postquam optimae segetes in olfactu pinguibus asinis sordescunt.

Eodem anno IOHANNES WESSELIUS Groningensis, Contionator Wormatiensis, damnatus haereseos Moguntiae, quod de indulgentiis, ieiunio, aliisque articulis, quaedam a communi Pontificiorum opinione aliena docuisset. Urspergensis.

XVI. Anno C. 1480 floruit RUDOLPHUS AGRICOLA Groningensis, natione Frisius, Iohannis Dalbrugii Episcopi Wormatiensis Praeceptor, quo anno absolvit Rhetoricam et Dialecticam libros lectu dignissimos. IOVIUS hunc Rudolphum ita celebrat: Hausisti Rudolphe Ebraicas Graecasque literas adeo stupenda celeritate, ut nequaquam Groningae in Frisia, sed Ierosolymis ac Athenis natus et educatus credaris: Latina vero tanta felicitate didicisti ac docuisti, ut exacta puritas ac nobilis illa eloquentiae Romanae ubertas in Oceani litore quaerenda videatur. Vivent profecto in admirantium manibus tua illa in Dialecticis et Rhetoricis praecepta, et divini ingenii carmina, etc.

Obiit A. C. 1485 sepultus Heidelbergae apud Franciscanos, cui Hermolaus Barbarus hoc scripsit Epitaphium:

Invida clauserunt hoc marmore fata Rudolphum
Agricolam, Frisii spemque decusque soli.
Scilicet hoc uno meruit Germania, quicquid
Landis habet Latium, Graecia quicquid habet.

XVII. A. C. 1481 FRANCISCUS PHILELPHUS eques auratus et Poeta Laureatus Italus, qui multa ex graeco in latinam linguam vertit, mortuus est Bononiae nonagenarius, sed adeo pauper, ut ad funus efferendum, et cubiculi, et culinae instrumenta venierint. Trithemius.

Eodem anno Bartholomaeus PLATINA, patria Cremonensis, peste Romae exstinctus est. Scripsit librum de vitis Pontificum. Item librum de naturis, et libros decem de honesta voluptate, et valetudine, et epistolas ad diversos.

XVIII. A. C. 1484 IULIUS CAESAR SCALIGER, Benedicti Scaligeri viri et bellatoris fortissimi, ex antiquissima et nobilissima Scaligerorum, Principum quondam Veronensium familia oriundi, filius, IOSEPHI pater, in castro Ripa, ad lacus caput Benaci, loco ditionis Scaligerorum, natus est. Fuit hic Criticus Grammaticus acerrimus, Poeta excellens, Philosophus eruditissimus, et alter in Medicina Aesculapius, cuius nomen scripta ab eodem edita ad omnem posteritatem immortale reddiderunt. Obiit anno aetatis 74.

XIX. Eodem anno IOACHIMUS Vadianus, Medicus, Poeta, et Geographus celebris, quiscriptis


page 1016, image: s1088

suis doctissimis utilem Rei publicae literariae operam navavit, natus est. Vixit annis 66.

XX. A. C. 1486 IOHANNES TRAPEZONTIUS, vir doctissimus, cuius scripta exstant, Romae nonagenarius, qui in senecta literarum omnium oblitus dicitur, diem suum obiit.

XXI. Anno Christi 1489 SEBASTIANUS Munsterus in oppido Ingelheim natus est: cuius exstat versio Bibliorum, Grammatica Ebraea, Cosmographia, variaque monumenta. Obiit Basileae (ubi Professor fuit Ebraicae linguae) anno aetatis 63.

Res memorabiles.

I. Sub Friderico Imper. ARS TYPOGRAPHICA, novum per typos scribendi genus, inventa et excogitata est a Iohanne Guttenbergio Argentinensi, genere ingenioque nobili. De quo sic Wimpfelingus cap. 65. Circa annum Christi 1440 magnum quoddam ac pene divinum beneficium collatum est universo terrarum orbi, a IOHANNE GUTTENBERG Argent. novo scribendi genere reperto. Is enim primus artem impressoriam vel excusoriam in urbe Argent. invenit. Inde Moguntiam veniens eandem feliciter (sed magnis sumptibus) complevit. Postea auxit eam IOHANNES MENTS Argentinae, item SIXTUS RUSINGER Argentinensis, qui eandem traduxit Neapolim in Italiam. Eodem fere tempore Udalricus Hahn Germanus eandem Romae exercuit, quem multi putaverunt ex Gallia oriundum esse, cum se in cognomine scriberet Gallum.

De usu artis typographicae Poeta Italicus tale Epigramma concinnavit:

O felix nostris memoranda impressio saeclis,
Inventore nitet utraque lingua tuo.
Desierat quasi iam totum quod fundis in orbe,
Nunc parvo doctus quilibet esse potest.
Omnes te summis igitur nunc laudibus ornent,
Te duce quando ars haec mira reperta fuit.

Item Poeta eius saeculi Teutonicus:

Nuper ab ingenio Rhenanae gentis et arte Librorum emersit copia larga nimis.
Et qui e divitibus vix Regi obvenerat olim,
Nunc liber in tenui cernitur esse casa.
Quae doctos latuit Graecos, italosque peritos,
Ars nova, Germano venit ab ingenio.

Et alius:

Cum calcographia bombardam, atate senecta,
Orbis habet, quarum haec quam mala, tam illa bona est.

Et Aprutinus Episcopus:

Imprimit ille die, quantum non scribitur anno.

II. A. C. 1444 accidit CLADES VARNENSIS, omnium celeberrima et Christianis luctuosissima, cuius causa absque ulla dubitatione fuit icti foederis violatio, quae impulsu Iuliani Cardinalis facta est. IOHANNES enim HUNNIADES (cuius supra in historia Alberti II. Imperat. mentionem fecimus) secundis aliquot proeliis Turcas superaverat, et Amurathem II. Turcarum Regem VII ita terruerat, ut pacem ultro posceret, et Christianis decennii inducias offerret: quas cum Hungari non recusarent, praestitum est ab utraque parte iuramentum; Christianis quidem libro Euangeliorum, Turcis vero codici Alcorani digitos inter iurandum imponentibus. Factum A. C. 1443. die 13 Iunii. Sed pacis leges, cum vix Amurathes ex Europa in Asiam traiecisset, violavit Uladislaus Rex Hungariae, iuvenis alacer et ferox, incertaeque belli gloriae, quam securae pacis, avidior. Rupit autem fodera Iuliani Cardinalis insanis et exitialibus consiliis, cui prosequenda victoria videbatur: praesertim cum Eugenius IV Papa Iuliano scripssiet, nullum valere foedus, quod se inconsulto cum hostibus Ecclesiae percussum esset. Uladislaus itaque per Iulianum a iuramento absolutus, coactis ex Hungaria copiis, atque auxiliis undique accersitis, Turcarum agros invadere statuit. Sic Duce Iohanne Hunniade (qui tum summo cum imperio toti exercitui erat praefectus, quem nonnulli XL milibus constitisse scribunt) in Turcas itum est. Iulianus Cardinalis milites Cruce signatos non paucos secum duxit, qui vix ulli alii usui erant, quam turbandis ordinibus, et, si res bene successisset, dividundis spoliis. Iter per Walachiam susceptum, deinde traiecto Danubio in Mysiam ventum. Amurathes praeter opinionem lacessitus, in Asia minoriexercitum ad centum armatorum milia propere coegit, quamquam sunt, qui LX milia tantum fuisse scribant. Unum Amurathi erat impedimento, quod Bosphorus seu Hellespontus erat traiciendus: ad quem usum Turcicae nequaquam sufficiebant naves. Sed aderant Genuensium aliquam multae triremes, qui accepto in singula capita aurei nummi nualo totum exercitum transportarunt, classe Italica, seu flagitiosatimiditate, seu scelerata perfidia, otiose spectante; scilicet ut quadam quasi eventuum conspiratione in hoc etiam tam acerbo ac funesto casu palam fieret, quae sit et fuerit satellitii pontificii in periculis Christianae Rei publicae, et quidem Pontificum arte commotis atque accersitis, constantia, magnanimitas et fortitudo, et quae Ligurum fides.

Amurathes, cum Asiaticas copias inter Europaeas non procul ab Isthmo Chersonesi Thracici


page 1017, image: s1089

distribuisset, promotis inde castris versus Adrianopolin, incredibili celeritate contra Uladislaum, qui ad Varnam Bulgariae oppidum (quae antiquitus Dionysiopolis vocat est) subsistebat, morbo detentus, castra posuit. Tam subitus tamque inopinatus Christianis fuit hic Turcarum adventus, ut prius eos conspexerint, quam traiecisse Bosphorum audiissent. Quamvis autem ad tantam multitudinem, quam fama quoque, ut sit, supra verum augebat, pene obstupescerent; nequaquam tamen vel latum unguem cedendum, sed cum hoste omnibus viribus confligendum censuerunt: ipse Rex inprimis, qui prae ceteris increibilem alacritatem prae se ferebat. Deventum est ad pugnam, ad quam eductae sunt acies utrinque in profesto Marini, die videlicet decimo Novembris. Christianam struxit Hunniades maturo deliberatoque consilio, ut latus unum ad paludem quandam, alterum ad currus valli instar aut muri concatenatos, tergum exercitus ad montes converteret. Certatum est totos dies noctesque tres, diu fortuna ancipiti, sed tanto animorum ardore utrinque, tantoque impetu, ut caesorum sanguine campi stagnarint. Primum in Hungarorum exercitum impetum fecerunt XV Turcarum equitum milia: qui ita excepti fuerunt, ut iis partim caesis, partim in fugam actis, Amurathes magno metu percelleretur, fugissetque protinus prodito exercitu, nisi circumstantes Bassae, comprehenso eius equi freno, ignaviam illius increpassent, mortemque, si suos desereret, comminati fuissent. Retractus ergo in statione mansit, et cruce Christi in Christianorum acie conspecta, Vindica, inquit, Christe, si DEUS es, hanc tuorum Christianorum perfidiam. MOX restituta, quantum fieri poterat, acie, multo maiorem equitum numerum in Hungarorum exercitum immittit; quos illi non minus acriter exceperunt. Sed cum in singulas fere horas novus hostis succederet, et sauciorum Turcarum loca recentes et viribus integri milites occuparent, Hungari non tam virtute, quam numero superati, paulum retrocesserunt, ex quo tota acies inclinare coepit. Iam Rex ipse Uladislaus in confertissimo hostium agmine diu fortiter pugnans, ex equo letaliter sauciato prolapsus, multisque vulneribus confossus fuerat: cuius abscissum caput Turcae deinde per totam Graeciam et Asiam minorem, tamquam tropaeum, hastae infixum, circumtulerunt. Hunniades, cum ex pugna nullam salutem speraret, una cum aliquot milibus Hungarorum et Walachorum ex acie evasit, e quibus multi, partim paludibus aclacubus absorpti, partim fame, frigore, vigiliis enecti, in silvis miserabiliter interierunt. Iulianus Cardinalis, rumpendi foederis auctor, ex hostium manibus iam elapsus, Hungarorum perfidiam effugere non potuit: nam potum equo dantem apud stagnum duo latrunculi quidam agnoverunt, et spe pecuniae apud eum inveniendae equo deiectum necaverunt; ablatisque vestimentis nudum cadaver feris, volucribus ac canibus laniandum dimisere.

Hoc in proelio multi Episcopi aliique Ecclesiastici ordinis homines, quos in templis et in scholis, quam in acie, conspici satius fuerat, occubuerunt. De caesorum numero non idem scribunt Historici: in eo tamen plerique conveniunt, e Christianorum exercitu vix salva parte tertia, circiter quinque milia cecidisse, praeter eos qui paludibus submersi et in fuga perierunt. E Turcis ad XXX milia desiderata scribuntur: eoque Amurathem post victoriam vix ullum laetitiae signum prae se tulisse; causamque rogantibus, idem quod olim Pyrrhum aiunt, respondisse: Amici, victisumus, si iterum sic vincamus; aut, ut alii scribunt: Sibi non placere victoriam tanto sanguine partam. Annal. Turc. Chronicon Philippi. Bucholtz. Vide Aeneam Sylvium in Europae descriptione cap. 5. Et eiusdem Epistolas 52, 81, 87.

Uladislao tale EPITAPHIUM positum:

Romulidae Cannas, ego Varnam clade notavi,
Discite mortales, non temerart fidem.
Me nisi Pontifices iussissent rumpere foedus,
Non ferret Scythicum Pannonis ora iugum.

Nam hoc modo Uladislaus rebus Christianis detrimentum summum, hostibus ad acquirendum et stabiliendum Orientis Imperium opportunitatem summam attulit; siquidem tota Christiana Res publica Turcis postmodum quasi praeda fuit. Adeo consensu experientiae perpetuae certum est, nulla fuisse unquam felicia et salutaria vel foedera cum Pontificibus facta, vel bella de horum consilio suscepta et administrata: praesertim ubi causae fuerunt aliqua religionis specie vestitae, aut cum fuit spectata et quaesita dignitatis aut potentiae Pontificiae amplificatio.

III. Anno Christi 1453 Constantinopolis, Orientalis Imperii caput et sedes, omniumque in generehumano regina, post paucorum dierum obsidionem expugnata et capta est a Mahumere, cognomento Magno, Turcarum Rege VIII, Amurathis (de quo in praecedenti historia dictum) filio: quo uno toti Christianae Rei publicae nihil accidere poterat calamitosius, nihil tristius. Ex hoc enim fonte omnia profluxerunt mala, sub quibus etiamnum gemit Christianorum imperium. Licet enim domesticis et externis bellis interdum quassata est Constantinopolis, et principes habuit


page 1018, image: s1090

dissimiles: mansit tamen et arx Imperii Orientis, et praecipua doctrinarum sedes, et hospitium Ecclesiae, sed alias magis, alias minus purae. Nunc deletis Ecclesiis, bibliothecis et studiis doctrinarum, sublatis ordinum gradibus, Senatus et Magistratibus, et exstinctis vel oppressis nobilibus familiis, arx est blasphemiae Mahometicae, et stabulum Turcorum; quos non tyrannos, sed immanes bestias potius possis appellare, qui doctrinas, honestam disciplinam, leges, coniugiorum foedus, castitatis decus furenter contemnunt, et nulla civilia ornamenta magnifaciunt. Tantum ardent infinita cupiditate dominandi, et infringendi Christianorum potestatem.

Mahumedem ad Constantinopolitanam urbem tradunt sese accinxisse anno regni sui tertio, die 5 Aprilis, et intra moenia praeter urbanam multitudinem vix 10 milia militum fuisse. Contra Turca adduxerat ingentem exercitum (ut in quo quater centies milia armatorum fuisse dicuntur) collectum ex Graecia, Illyrico, Walachia, Mysia, Cilicia, Servia, Galatia, Bithynia, Lydia: et insuper ducenta ac quinquaginta navigia. His copiis urbem terra matique cinxit, oppugnavit, et omni crude litate vexavit. Duravit obsidio 54 diebus. Triduo antequam eam expugnaret, indixit Mahumedes triduanum ieiunium, et promisit primo adscendenti murum, provinciam amplam, quam vellet in Europa; exercitui toti direptionem urbis per triduum. Servatum igitur tota die ad noctem usque ieiunium: postea vero caelo sereno convivia passim sunt habita, ad quae alii alios invitarunt, et ad hilariratem invitati sunt, tum amplexibus etiam et osculis, quasi numquam se deinceps visuri, exceperunt. Postquam vero illuxit dies, dato signo, oppugnari urbs undique coepta est. Mahumed spectator stetit in vicino colle, et hortatus est suos, ut fortiter muros conscenderent, et vociferatus horribili ululatu, sicubi repelli eos aut interfici vidit; minitatus etiam cedentibus, quos a cohortibus triariis iugulandos curavit. Contra rebus suis non defuit Christianus Imperator Conslantinus, qui etiam tam cives quam milites acriter horatus est ad pugnandum pro Christiana doctrina, et sua propria vita conservanda. Exercitus autem urbis erat constitutus inter ambos muros (nam duplici muro cincta fuit) ne ullus in urbem fugere posset. Sic igitur Turcae post primam aggressionem mane factam fortiter repulsi sunt. Die autem sequenti, cum proelium redintegratum est, et magis magisque crevit, tandem Christiani non amplius tam fortiter restiterunt, ita ut etiam Turcae transierint fossam, et usque ad murum externum pervenerint. Fuit autem quidam Dux Christianorum, nomine Iohannes Iustinianus Genuensis, qui fortiter impetus irrumpentium hostium susorinuit atque elisit, ita, ut omnes milites illius exemplo ad animositatem instigati sint. In hoc proelii fervore, etsi spes victoriae animum et robur dfensoribus addidit, praesertim ubi caesorum multitudine exercitus Turcicos animadverterent nonnihil turbari: tamen rursus conversa est proelii fortuna, Iustiniano Genuensi vulnerato: qui, etsi obtestaretur cum Imperator Constantinus, ne ex sua turri (in qua tamquam specula urbis erat collocatus) fugeret, cum vulnus non esset letale, tamen deseruis stationem, fractus animo potius, quam vulnere, Cum autem ille ex proelio se subduxisset, fervor pugnandi apud Christianos etiam imminutus est. Hinc Turcae praestiterunt se fortiores: donec tandem Christiani repulsi sunt, et illi externum murum occuparunt, qui ante in eo loco ab illis dirutus fuerat. Cum autem porta interna aperta est, statim inter milites confusio facta: et exteriores putarunt, ceteros in urbem aufugere, quare et illi fugae se dederunt, et in summa confusione ad portam accelerarunt. Quo animadverso, Turcae Christianos acrius persecuti sunt. Tantus autem terror Christianos invasit, ut summa cum festinatione ad portam se receperint, intrare cupientes. Sed cum alter alteri praevenire vellet, in ipsis portae angustiis octingenti, et inter hos etiam Constantinus Imperator, vel conculcati vel trucidati sunt. Caput eius abscissum et ad Mahumedem allatum est: qui illud lancea suffixum perurbem circumferri voluit, in contumeliam Christianorum. Turcae victores tantam in urbe crudelitatem exercuerunt, ut nulla id queat oratione explicari: non dignitas, non sexus quemquam protegebat: nihil illicitum toto triduo in urbe fuit. Senes, matronae, virgines, puberes et impuberes, crudelissime trucidabantur. Rapiebantur matronae nobiles et virgines ad stupra: quaerebatur praeda in omnium aedibus ac templis, quam Mahumedes, si urbs caperetur, concesserat. Finito triduo, Mahumedes ipse ingressus urbem, proceres, quotquot reliqui erant, adductos ad se dissecari iussit; Imaginem quoque Christi crucifixi erigi in urbe, et superinscribi: Is Christianorum DEUS est. Praecepit autem eam stercoribus proiectis, ignominiae causa, conspurcari. Caesaris coniux et filiae una cum aliis honestioribus matronis in convivium pertractae sunt, atque ibi primum constupratae, postea frustulatim concisae. In hac expugnatione caesa referuntur quadraginta milia hominum. Hic exitus est, hic finis luctuosissimus Constantinopolitani Christianorum Imperii! Chronic. Philip. Dresserus millenar. VI. Mechov. Leonclavius. Sabellicus Ennead. 10. lib. 6.


page 1019, image: s1091

Non immerito autem hic admirandum est, quod nomina IMperatorum, quibus Christianorum in Oriente Imperium coepit et desiit, Patriarcharum item et matrum, congruant. Nam CONSTANTINUS HELENAE filius Constantinopolin condidit et ampliavit: CONSTANTINUS HELENAE filius eam perdidit, eique vastationem et desolationem intulit. Sic primus Patriarcha, sub quo haec urbs exstructa est, auctoritateque crevit, dictus fuit GREGORIUS: postremus, sub quo rursus destructa, et a summo gradu ad infimum decidit, nomine GREGORII quoque insignitus fuit. Accidit itaque urbi idem, quo Macedonibus oraculi versu significatum fuit, nomen videlicet Philippi ipsis fore agaqo\n kai\ ph=ma. Sic primi Constantini (Magni) nomen Graecis fuit honestum et utile, sub quo nimirum Urbs Constantinopolis honore, bonis et magnificentia crevit: postremi autem Constantini (Palaeologi) nomen ipsis fuit inhonestum, molestum et perniciosum, utpote sub quo devastata eadem Urbs, inque Turcorum potestatem redacta; sicque resectum est Aquilae Romanorum bicipiti alterum caput, quod Orientem conspiciebat: atque ab hoc tempore REGES Turcici IMPERATORIS titulo uti coeperunt.

Fuit autem Constantinopoli sedes Orientalis Imperii a Constantino Magno usque ad Constantinum Palaedologum ultimum Imperatorem an. 1122.

IV. Anno C. 1456 Turca ad Belgradum (quod Albam Graecam vocant) a paucis Christianis Duce Iohanne Hunniade castris exutus est, insigni uctoria: Ita nimirum res mortalium temperatae sunt a DEO, ut post flagella consolationem immittat. De hoc bello supra in historia Alberti II Imper. diximus.

XLIII IMPER. GERM. MAXIMILIANUSI.

CAPUT I. DE ORTV.

MAXIMILIANUS natus est Neapoli Austriae, patre FRIDERICO III Imperat., matre LEONORA, A. C. 1459, die Cenae Domini 22 Martii, baptizatus die Paschatis 25 Martii.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. *p*r*o*s*w*p*o*g*r*a*f*i)*a. Natura et Educatio.

MAximilianus insignibus corporis et animi doribus praeditus fuit. Nam Cuspinianus illum hisce verbis describit: Hit (inquit) Imperator statura fuit quadrata, in qua Caesarea Maiestas resplenduit. Nemo non hunc Imperatorem, etiam externus, inter triginta maximos Principes, antea non visum, cognovisset, tanta erat oris probitas. Eadem observavit, et in suam historiam inseruit Gerardus de Roo. Erat (inquit) in eo eximia quaedam magnitudo, quam in rebus prosperis moderatio, in adversis constantia et fortunae contemptus sequebatur. In congressu comis erat et affabilis: sermonem, inter familiares, doctis salibus condiebat ipse, neque aliorum in dicendo libertatem aegre ferebat. Honestatis, gravitatis, non simulatae sanctimoniae, temperantiae, sobrietatis et castitatis ubique exempla praebebat: quas virtutes in eo commendatiores faciebat, insigne oris decus, formaeque ac starurae modus tantae Maiestati conveniens.

Parentes Maximiliam filium bonis literis instituendum curatunt, ut qui in spem multorum regnorum aleretur. Verum is ab infantia tanta difficultate verba pronuntiabat, non sine matris dolore, ut plerisque mutus fere iudicaretur. Sed quantopere difficultas illa loquendi in pueritia fuit plerisque molesta, ita in perfecta eius aetate facundia omnibus etiam exteris fuit admirabilis, qui praeter vernaculam linguam, Latine, Gallice et Italice eleganter loquebatur. Praeceptore usus est primum infelice, petro Engelberto, homine indocto, spinosique ingenii, ut magis adolescentes literas odisse, quam amare oceperint. Nihilominus tamen Maximilianus vivaci ingenio et tenaci memoria contendit, ut eruditione, ardenti pietatis studio, sollertia et alacritate cunctos suae aetatis in orbe Christiano Reges facile superaret. Addit Iulius Scaliger: Si eum dixero omnibus numeris praestitisse reliquis Principibus, minus forsan dixero, quam verum est. Tradunt historici, Maximilianum de suo indocto Praeceptore conqueri solitum fuisse; Si hohdie, inquiens, praeceptor meus viveret, quamquam multa praeceptoribus debeamus, efficerem, ut ipsum institutionis suae paeniteret.

II. ACTA OECONOMICA.

Uxores habuit duas.

PRIMA dicta fuit MARIA, Caroli Burgundiae Ducis bellicosi filia. Cum hac Maximilianus anno aetatis suae 18, anno 1477, in fine mensis Iulii, nuptias celebravit. Maria A. C. 1482, venandi studio egressa, ex equo ferociente deiecta: et cum fracto foemore omnem tractationem loci affecti per verecundiam refugeret, post aliquot dies obiit, cum post tristem patris Caroli interitum Belgio annis quinque praefuisset.


page 1020, image: s1092

Liberos ex ea suscepit quatuor. I. PHILIPPUM, qui, ducta in uxorem Iohanna Regis Ferdinandi filia, universam acquisivit Hispaniam. Decessit anno C. 1506, aetatis 28, mense 3, die 3, Granatae prope Burgos, relictis ex coniuge filiis duobus Carolo et Ferdinando, (qui postea ad Imperialem dignitatem evecti sunt) et filiabus quatuor. II. FRANCISCUM. III. GEORGIUM, qui in pubertatis annis vitam cum morte communtarunt. IV. Filiam MARGARETAM connubiis infelicem. Ea enim Carolo VIII Galliarum Regis desponsata, et in aula Francica educata fuit: sed Carolus hanc sponsam suam, ubi adolevisset, repudiavit, et propter ius successionis Annam Francisci citerioris Britanniae Ducis unicam filiam heredem, Maximiliano una cum ducatu desponsatam, legatis Maximiliani eam deducentibus eripuit, sibique matrimonio iunxit. Post Carolum Margareta Arragoniae Principi, et hoc ante nuptias mortuo, postea Philiberto Sabaudiae Duci non meliore fortuna nupsit.

ALTERA coniunx dicta fuit BLANCA MARIA, Galeacii Vicecomitis Mediolanensis filia, Iohannis Galeacii soror; ex qua soboles nulla ei est nata. Chron. Carion. Cuspin. H. Mutius. Chron. Hedion. Cosmograph. Munst.

II. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

I. ELECTIO. Maximilianum pater Fridericus cunctis Septemvirorum suffragiis consortem imperii fecit A. C. 1486, die 16 Februarii. Adfuerunt praesentes Electores omnes; sed duorum summa fuit auctoritas, Ernesti Saxonis et Alberti Brandeburgici, qui in ipsis Comitiis Francofurti vitam finiit, anno aetatis 72, relicto successore filio Iohanne Electore IV.

Obiter hic inseremus, quod de hoc ALBERTO, dicto ACHILLE Germanico, Aeneus Sylvius in Europa sua commemorat cap. 39. Albertus a pueritia (inquit) educatus in armis, pluribus interfuit proeliis, quam alii sui temporis Duces. Militavit in Polonia, Silesia, Prussia, Bohemia: nullusin Germania terrae angulus, quem non calcarit armatus: duxit exercitus innumerabiles, prostravit ferocissimos hostes, expugnavit munitissimas urbes. In congressibus pugnam prior iniit, victor a proelio excessit ultimus, in oppugnationibus urbium saepe murum primus adscendit. Singulari certamine numquam non stravit hostem. In militaribus ludis numquam equo deiectus, cum ipse omnes in se currentes equo deturbaverit. Quibus ex rebus non iniuria Teutonicus ACHILLES appellatus est: in quo non solum militares artes et Imperatoriae virtutes singulari quadam gratia reluxere. Sed nobilitas quoque generis, proceritas corporis et venustas, ac virium robur, ac facundia linguae, admitabilem cum accpentius divinum reddidere. Haec ille.

II. CORONATIO. Maximilianus eodem anno, quo Francofurti in Imperatorem Romanorum electus, secundum morem Aquisgrani coronatus est die 10 Aprilis. A Pontifice autem coronari noluit. Coram Ordinibus enim Imperii publice professus est, imperialem coronam a Pontifice Romano accipere minime sibi necessarium videri; cum Imperii maiestatem in ipsis Ordinibus inesse intelligeret: ut testatur Bodin, de Republ. l. 2. c. 6. n. 225.

Visum quidem fuit Hadriano Pontifici, coronationem Pontificiam Imper. esse necessariam, cum in epistola ad Fridericum I, cogn. Barbarossam, ita scribit: Romanum Imperium a Graecis translatum est ad Alemannos, ut Rex Teutonicorum non antequam a Vicario Apostolico coronaretur, Imperator vocaretur. Ante consecrationem enim vocatur Rex, post Imperatur: unde igitur habet Imperium, nisi a nobis? ex electione Principum suorum habet nomen Regis: ex consecratione nostra habet nomen Imperatoris, et Augusti, et Caesaris. Ergo per nos imperat. Recolite antiqua. Zacharias promovit Carolum, fecit ei grande nomen, ut esset Imperator, et Advocatus sedis Apostolicae, ut Romano Episcopo Apulia, per eum pacata, esset subiecta, quae nostra cum urbe Romana est, non Imperatoris. Romae nostra sedes est; Imperatoris est Aquis in Arduenna, quae est silva Galliae. Imperator quod habet, totum habet a nobis. Sicut transtulit imperium a Graecis ad Teutonicos: ita nos possumus ab Alemannis transferre ad Graecos. Ecce in potestate nostra est, ut demus illud, cui volumus. Propterea a DEO constituti super gentes et regna, ut destruamus et evellamus, et aedificemus et plantemus. Aventin. lib. 3. et 4. Annal. Et quidem merito hanc potestatem sibi tribuere videtur, cum a DEO super regna et Reges sit constitutus. C. omnes Principes. de maior. et obed. c. 1. extravag. commun. de consuet.

Qui oraclo vocis mundi moderatur habenas:
Et merito in terris dicitur esse DEUS.

Estque haec opinio communis, ait Felin. in cap. 13. n. 13. de Iudic. Innocent. in c. venerabilem. de elect. ABBAS in c. 1. n. 3. de probat. gl. in l. bene a Zenone. verb. insulas. C. de quadr. praescript. Baron. tom. 10. annal. Eccles. de an Christi 871. §. 4. et 888. §. 3. Bellarm. lib. 1. de translat. Imper. lit. 4. c. 6. Onuph. de Comit. Imp. p. 365. Alii, qui volunt,


page 1021, image: s1093

Electo, ante Pontificam coronationem tantum Regis Romanorum, non Imperatoris titulum tribui; idque constitutum fuisse a Gregor. V, ait Naucler. gener. 34. p. 742. Platina in Gregor. V. Crantz. lib. 4. Saxon. c. 25. Verum utut sit, communis haec opinio nullo modo est amplectenda. Sicuti enim verum est ac legitimum coniugium, etiamsi sollennia nuptiarum nondum sint celebrata. arg. l. 30. de Reg. iur. ita Imper. quoque absque coronatione esse potest. Keck. disput. pract. 29. q. 16. Etenim coronatio olim ad ostentationem, non vero necessitatem fiebat. Zuinger. in Theatr. lib. 2. vol. 28. Quis Roman. Pontifex coronavit Impp. Constantinopol.? Quis ante Constantinum consecravit Impp. Ethnicos? Quis ante Carolum M. Impp. Christianos? Unde Henricus I, cognomento Auceps, invitatus a Pontifice ad coronam Imperii suscipiendam, respondit, Sufficere sibi, quod DEI gratia sit Rex Romanus, et quod Germaniam ab infidelium incursione defendat. ut testatur Archidiac. Undum. lib. 3. Belg. annal.

2. Rudolphus I, Habspurgensis numquam Italiam vidit, nedum Romae coronatus; causamque cur ad Pontificis Nicolai instantiam Romam ingredi recusaret, respondit: Me vestigia terrent, Omnia te adversum spectantia, nulla retrorsum.

3. Maximilianus (ut supra diximus) coronam a Pontifice accipere minime sibi necessarium videri, coram Ordinibus Imperii publice professus est.

4. Denique hoc ipso facto satis probarunt Ferdinandus I, Maximil. II, Rudolphus II, et Matthias, qui etsi Romae numquam fuerunt coronati, Imperatores tamen fuerunt: ut vanum hucusque eorum augurium non fuisse appareat, qui cum in coronatione Pontificia Caroli U Imperatoris Bononiae celebrata, pons ingens, super quem ingrediebantur, corrueret, rem in omen vertentes ex confracto ponte, nullum deinceps alium Imperatorem in Italia coronatum iri, vaticinari ausi fuerunt; ut refert Arum. in discurs. iuris publ. 3. ex Cornel. Agripp. de Coronat. Augustal. Caroli V.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. Virtutes.

In Maximiliano Imper. eximiae splenduerunt Virtutes; quarum exempla quaedam specialia adducemus.

I. SAPIENTIA. Laudantur non immerito Reges et Principes, quibus administratio regnorum commissa est, quando non ab aliorum nutu et consiliis plane pendent, omniaque in suos familiares reiciunt, ipsi plane desides, et ad imperium inutiles: sed ipsimet industrii sunt in rebus ad salutem et incolumitatem subditorum suorum spectantibus. Hoc sane observavit Maximilianus I Imper. Ideoque eum dicere solitum fuisse, scribit Iovius in vita Hadriani VI, Pontif. Romani: Turpe quidem esse magno Principi, nescire literas, sed longe turpissimum, his eum moribus atque virtutibus omnino caruisse, quae populis et gentibus imperantem, cum eximia pietatis atque excellentiae laude, contra superbiam atque libidinem, et reliquas immoderati animi cupiditates, invictum penitus et incorruptum praestarent.

2. Idem Imperator crebro in ore solitus est habere: Mensuram tene, et respice finem. Quod poeta ita reddidit:

Mensuram sapiens tene, et una respice finem:
Finis ut inrebus, sic modus esse solet.

Etenim in omnibus actionibus humanis tria sese offerunt, quae diligentissime ponderanda sunt; Finis, obiectum, et media. Quorum finis, ut ultimus est in exsecutione: ita primus est in intentione. Quandoquidem ad hunc omnia nostra consilia, omniaque studia et conatus omnes dirigere nos oportet, o()pws2 mh\ mwra\ pe/lhtai. h. e. neactiones nostrae temere et sine certo fine susceptae videantur: uti Pythagoras in aureis carminibus loquitur. Et quemadmodum labyrinthos non oportet ingredi sine filo: ita non est suscipiendum negotium, nisi prius perspecta ratione, qua te possis inde rursus explicare. Ersam, in Simil.

3. Maximilianus Imperator saepe dicere solitus fuit, longe facilius esse vincere et domare gentem, quam in officio retinere. Ubi enim iam acquisitum auctumque est Imperium, superest, ut conservetur, subditorum animos continendo, ut libenter, aut etiam inviti maneant; quorum istud vi perficitur; illud, si optime eos tractaveris, aut melius quam alii, aut saltem si melius, quam alii, tractare videberis. Quibus si accedat gravitas quaedam Magistratus, quae in subditis timorem quendam cum admiratione et reverentia efficiat, nihil erit quod subditorum animos aeque devinctos, ceu catena quadam continere possit. Nam nihil est quod hominum animos ita terreat atque fascinet, ut admiratio: sicut recte scribit Franciscus Patricius in dialogo 6. de historia.

II. IUSTITIA. Maximilianus Imp. iustitiae conservandae fuit studiosissimus. Memorabile enim est, quod de illo referunt historici, ipsum loca, destinata ad supplicia sontium, venerabundum


page 1022, image: s1094

cum hac voce, SALVE SANCTA IUSTITIA! praeterire solitum. Eodem modo Balduinus IC. furcas seu patibula sacrosancta esse debere statuit; quoniam per illa fiat iustitia.

2. In vindicanda avaritia militum acerrimus fuit. In bello Veneto, cum capta Vincentia quidam iniussu eius in aliquot civium aedes praedandi causa impetum fecissent, statim illam totam cohortem oppressit, et plures ducentis securi percuti iussit: ut eo exemplo ostenderet, non omnia victoribus in victos licere Philip. in loc. Manl. p. 275.

III. HUMANITAS. Cum impudens quidam mendicus Maximilianum I IMper. fratris nomine de stipe compellaret, alludens ad locum illum Malachiae cap 2. vers. 10. Numquid non Pater unus omnium nostrum? Maximilianus hac eius protervia non offensus, stipem eidari iussit. Mendico vero ea non contentus, mendicando instante, dictitans, Tantillum dare, Imperatorium non esse: humaniter ei respondit Imperator: Si omnes fratres tui tantundem tibi darent, quantum ego tibi dedi, utique divitiis mesuperares.

NOTA.

Verum diligenter notandum est, hoc dicto (Malach. 2. v. 10.) nequaquam condemnari nobilitatem aut gradus dignitatum in muneribus publicis, Syr. 33. v. 21, 22. ut impudens iste mendicus censebat, qui maximilianum fratris nomine de stipe compellabat, quandoquidem uterque ab Adamo descenderet: sed illorum tantum superbiam notari, qui ob externum generis splendorem reliquos inferiores prae se contemnunt, (Rom. 14. v. 10.) et insolenter aspernantur, quemadmodum ipsius Propherae contextus monstrat.

III. MODESTIA et HUMILITAS. Maximilianus Imp. Oenipontum ingressus, cum videret haec in curia lapidi incisa carmina:

Da Adam hackt, und Eva spann,
Wo war alda ein Edelmann?

Tantum aberat, ut hoc se versu contemptum putaret, ut etiam agricolis se similem professus, omnem nobilitatem, qua nemini secundus erat, soli DEO acceptam ferret. Nam hunc in modum subiecit:

Ich bin ein Mann, wie ein ander Mann;
Allein daß mir Gott die Ehre gann.

Quod latine sic reddi potest:

Par ego sum reliquis, nisi quod mihi nomina magni
Caesaris, et sceptrum, contulit ipse DEUS.

V. MANSUETUDO. 1. Maximilianus Imper. quando oppugnaturus erat postridie civitatem in Belgio, invitavit pridie Capitaneos suos ad cenam: inter quos erat Comes quidam, qui, cum reliqui convivae se hilares praeberent, ipse solus tristis in mensa sedit. Interrogatus ergo a Maximiliano: Domine Comes, quare tu tristaris, cum cras tibi pugnandum sit? Respondit, se, si verum fateatur, tristem esse. maximilianus dicit ei: Indica mihi causam tuae tristitiae; si mea maiestas poterit tibi opitulari, faciet. Potest, inquit Comes. Tandem Imperator ab eo requirit, quam ob causam adeo tristis sit? Comes respondit: Quoniam mihi cras proeliandum est: et eventus belli sunt incerti: de animae meae salute quoque sollicitus sum. Praecipue autem doleo (inquit) quod debeam tria milia aureorum, quos exposui in multiplices usus rei militaris, et quibus Maiestati tuae rationem reddere non possum. Quare oro, ut Maiestas tua hanc ingentem pecuniae summam clementer mihi remittere velit. Imperator primum admiratus illam magnam pecuniae summam, tandem dixit, se libenter ei remittere debitum, modo crastino die se fortem et strenuum virum in proelio praeberet. Comes, ut esset certus de remisso debito, dixit: Domine Imperator, Maiestas tua mihi praebibat, ut sim certior de clementi illa remissione huius debiti. At Imperator, Age, nede mea erga te benevolentia dubites, et me ex animo tibi remittere scias, praebibo tibi bonum haustum: et sic eum absolvit. Deinde Comes fuit hilaris, et postero die se fortiter gessit. Philip. in Postil. per Pezel, edit. part. 3. pag. 473.

2. Usitatum est, ut Caesari, in potentiores sacri Romani imperii civitates ingredienti, munera quaedam a delectis ex Senatus earum urbium bene ominandi gratia, et honoris causa, offerantur. Haec autempsolent esse plerumque aurea pocula, vel vasa materia et arte exquisita, interdum repleta aureis, qui sub notis earundem civitatum, ius cudendi monetam habentium, conflati sunt. Accidit igitur, ut Noribergae eiusmodi xeniola vel honoraria Maximiliano I Imp. in praesentia nonnullorum familiarium suorum intimorum offerrentur, quae, sicut tradita essent, in cubiculo Caesareo coram Imperatore in tabula relinquebantur. Exhibebantur enim tunc forte quaedam spectacula publica in honorem Caesaris, ita, ut aulici illis inspiciendis dediti essent, eamque ob causam singuli locum commodum in fenestris occupaverant. Cum autem unus ex familiaribus Caesaris existimaret, et Caesarem et omnes accurate observare, quid foris publice ageretur, quasi alii honoris causa e suo loco praeoccupato cedens, mox sese subduxit, et velut remotis arbitris, ex poculo illo donato tot aureos surripuit, quot apprehendere in illa festinatione potuit, raptimque in loculos suos appensos coniecit, ratus neminem hoc suum furtum conspexisse. Verum Caesar, etsi putabatur


page 1023, image: s1095

videndis ludicris rebus solummodo intentus, observabat nihilominus alia. Habebat enim annulum in digito cum gemma, cui nomen Phengites, quae demonstrabat id, quod a tergo accideret. Hancque dissimulanter cum inspiceret; eum non fugiebat, quid fieret. Peractis igitur actionibus illis theatricis, et aulicis iussa Caesarea praestolantibus, nec non ex munificentia eius de illis aureis oblatis singulis portiunculam exspectantibus, tandem vocatus a Caesare ille, qui prius magnam partem pecuniae, nemine inspiciente, ut sibi persuaserat, surripuerat, iussus est tantundem accipere, quantum apprehendere manu posset. Ille nesciens, quorsum ista munificentia tenderet, sed conscientia stimulante trepidus, perpaucos aureos ex poculo apprehendit. Mox iussit Caesar illum eos numerare. Exspectantibus autem reliquis, quare hoc fieret, et existimantibus, inter ipsos donum hoc paulatim divisum iri, tandem subridens Imperator; Deprome nunc, inquit, et reliquos aureos de loculis, quos antea furreptos ex hoc poculo furtim iis iniecisti, ut sciam, utrum nunc, vel antea cordatior in accipiendo fueris. Hac inopinata re confusus ille, et velut sorex suo proprio indicio deprehensus, nescio quas excusationes mixtis deprecationibus mussitans, coactus fuit in conspectu omnium subtractos aureos proferre, et eos numerare. Cum autem horum multo maior summa esset, quam illorum, quos antea abripuerat, Tollas utramque summam, ait Caesaar, habeasque loco viatici: verum cave, ne posthac in conspectum meum venias. ita cum ignominia dimissus est. Phil. Camer. Cent. 1. cap. 65. p. 294.

VI. AMOR LITERATORUM. Maximilianus I Imperator fuit ingens fautor literatorum, et consuetudo familiarior vitae domesticae consumpta illi est cum viris doctis, quibuscum de doctrina Ecclesiae, de omnibus Philosophiae partibus, sed de arte medica praecipue, et mathesi, deque historiis omnium temporum, suavissime collocutus, illos evexit, praemiaque digna eis largitus est. Porro deeo accepimus, quod non modo Viennensem Academiam, sed et Heidelbergensem, sua praesentia et auscultatione cohonestaverit. Cum itaque literas tantopere adamaret, factum est, ut tandem eius consilio hortatuque, ac spe praemiorum amplissimorum, linguae Ebraica, Graeca ac Latina, et elegantiores disciplinae, ac liberales artes, cum sublimioribus facultatibus, in Germania primum exortae fuerint, ac paulatim succreverint; donec tandem ea vi, et impetu, ut hodie videmus, passim eruperint. Nec solum Maximilianus Imperator cum viris doctis contulit, eorumque sententiam audiens, multarum rerum cognitionem paulatim acquisivit, verum etiam animum ad scribendum appulit: atque poeticum opus de diversis suis periculis edidit: In quo Invidiam et Curiositatem comicas personas fingebat, quas Ratione et Prudentia vicerit atque prostraverit. Deinde egregium opus finxit, quod Portam honoris appellavit, virtutibus et picturis venustatum. Primus etiam inter Germaniae Principes Heroum genealogias indagavit, missis per Italiam, Galliam et Hispaniam nuntiis, qui omnia coenobia, omnes Bibliothecas, omnia Principum archiva disquirerent ac perscrutarentur. Atque ob id annales provinciarum, qui situ delitescebant, atque squalore et tineis absumebantur, eius opera revixerunt, et in lucem redierunt, ita ut ante eum patriam vix quisquam verioribus ornamentis privatim aut publice illustrarit ac condecorarit. Hinc etiam factum, ut omnes Germaniae literati viri undique abditas historias eruerent, atque schedas semotas perlustrarent, eaque re cognoscerent, quae diu ante avos nostros latebant. Exemplo Imperatoris invitati et confirmati Principes reliqui, non minori desiderio et cura cognitionem historiarum expetiverunt. Et Electores duo, Fridericus Saxo, cognomento Sapiens, et Ioachimus Brandeburgicus, cum recte iudicarent, veriora, et maiora communis vitae ornamenta esse literarum et artium propagationem, leges, disciplinam, in suis ipsi quoque ditionibus scholas instituerunt. Fridericus Wittebergae ad Albim A. C. 1502, Ioachimus Francofurti ad Viadrum A. C. 1506, Academiam instituit. Peucer. lib. 5. fol. 308, 309. Cuspinianus. Pantaleon. Chron. Hedion. fol. 681.

VII. TEMPERANTIA. Maximilianus Imperator cum optime sciret, temperantia valetudinem conservari, inter prandia raro bibebat, in cena ut plurimum ter; atque ideo valetudo illi usque ad periodum vitae prosperrima semper fuit. cuspinianus.

VIII. MAGNANIMITAS. Maximilianus cum a Brugensibus captivus detineretur, et indignis modis tractaretur; in hac rerum adversitate, inquit Heuterus Delfius lib. 3. in vita Maximiliani et Philippi, et solitudine, et summo vitae periculo, numquam ab animi magnitudine discessit, nec quicquam se indignum fecit, nec locutus est. Horrebant eius vultum hostes infestissimi, reverebatur praesentem populus seditiosus, eaque de causa hostes arctissime conclusum, ad populi conspectum raro admittebant. Emergebat enim ex eius vultu ac oculis Maiestas magno Principe digna, rebellium conscientiam non ficte commovens ac concutiens; inerat gravitas debitam auctoritatem vel refractariis extorquens; universa adeo corporis lineamenta


page 1024, image: s1096

Imperatoriam, Regalemque dignitatem referebant, habitus, incessus decens, motus temperatus, verba pondus habentia, affectus hominum quolibet trahebant. Pertinet huc Symbolum eius, quod constabat ex quinque vocalibus, A, E, I, O, V. Aquila Electa Iuste Omnia Vincit; quo denotabat magnam Imperialis Maiestatis potentiam et iustitiam. Legitimo enim Magistratu, id est, legitime electo, nihil est sanctius, magnificentius, nihil ad victoriam et felicitatem in bello et pace consequendum praestantius. Nam insigne Imperii Aquila, est regina, et ministra fulminis.

Acta alia.

I. Maximilianus Imp. A. C. 1495 prima Comitia celebravit Wormatiae, ubi fidelitatem ipsi iurarunt Status Imperii. Deinde Imperator Eberhardum Comitem Wirtenbergensem insignibus et honoribus auctum, sollenni et publica festivitate omnium approbatione provexit in ordinem Ducum. Decretum etiam fuit omnium suffragiis, ut Electores in sua quisque ditione, publicis scholis, vel Academiis, sedem sigerent. Aventinus. et alii.

II. Eodem anno supremum CAMERAE IMPERIALIS iudicium SPIRENSE (vulgo das Camer-gericht zu Speyr) a Maximiliano I. Imper. institutum est Francofurti ad Moenum, die 31 Octobris, in qua mox die 3 Novembris eiusdem anni prima audientia (quam vocant) habita: et die 26 Februarii anni sequentis 1496 prima sententia Banni Imperialis pronuntiata est.

III. A. C. 1511 Comitia Imperii Treviris habita sunt, ubi inter cetera, quae actasunt, Imperium Romanum in decem provincias seu circulos distributum, in Austriacum, Bavaritum, Suevicum, Francicum, Rhenanum, Electoralem Palatinatus, Burgundicum, Westphalico-Belgicum usque ad Mosam, Saxonicum inferiorem, Saxonicum superiorem. D. Chytraeus l. 5. Chron. Guicciard. l. 11.

IV. A. C. 1518 Maximilianus Imperator postrema Comitia celebravit Augustae, quibus universi Electores interfuerunt; et in his de bello Turcico, quod Selimus minabatur Europae, et de Lutheri negotio ante omnia actum est. Commendavit et nepotem Carolum Principibus, ut se mortuo eius in electione rationem haberent. Sleidan. Chronicon Carion.

II. Vitia.

I. PRODIGALITAS. Cum in iuvene Principe nimia liberalitas magis quam avaritia sit vituperanda; plerique Maximilianum Imper. fere nullo alio, quam hoc nomine reprehendendum duxerunt. Cuius rei specimen vel in prima iuventute edidit. Miserat enim Fridericus Imperator ad filium Maximilianum initio novi anni legatos, per quos ipsi precatus erat felix et faustum auspicium novi anni: simulque misit patinam plenam pulcherrimorum pomorum, additis aureis Rhenensibus XX. Maximilianus modeste respondens legatis, summa cum reverentia donum illud accepit, gratias agens Domino patri, et vicissim felicem faustumque cursum anni ipsi optans. Deinde diligenter ministris ac sodalibus suis mandavit, dicens: Non attingatis vos mihi haec poma, quia mea sunt, et mihi volo reservari: sed aureos proiecit inter socios. Postea cum legati rediissent domum, interrogati a patre Imperatore; quomodo sese gessisset filius, (quia voluit ingenium filii conspicere) responderunt: Imsum poma custodienda ministris tradidisse, pecuniam vero inter commilitones abiecisse, ut ipsi eam inter se partirentur. Tunc Fridericus Imper. dixit; satis scio, Er wirdt ein Streuw-gütlein werden. Melander in Iocoser. l. 1. num. 238. Philippus in loc. Manl. pag. 221. Quod non vanum augurium fuit. Maximilianus enim ob penuriam rei pecuniariae res magnas prospere inchoatas deserere coactus fuit. Hedio in Chron. Germ.

II. CURIOSIATS. Porro Maximilianus I ob id in reprehensionem incurrit, quod in Genealogia sua indaganda nimis curiosus fuerit; qua de re iucundam et elegantem historiam recenset Calvinus in Isaiam pag. 188. hisce verbis: Accepi, inquit, ab hominibus fide dignis lepidam historiam de Maximiliano I Imperatore, cui, cum esset generis sui investigandi admodum curiosus, ineptus quidam nugator persuasit, se originem eius ex ipsa Arca Noae invenisse. Quae res tam vehementeripsum affecit, ut negotiis omnibus praetermissis, huic uni investigationi assidue intentus esset, nec ab ullo se interpellari sineret, ne a Legatis quidem, qui de rebus magnis cum ipso tractaturi venerant. Cum hanc vanitatem mirarentur omnes, et tacite reprehenderent, nemo autem mederi vel posset, vel auderet; tandem coquusillius, quem etiam pro morione habebat, et cuius dictis saepe oblectabatur, petita loquendi venia, ut Imperatoriae dignitatis studiosus, hoc studium investigandae originis, nec utile, nec honorificum ei fore dixit. Nunc enim tuam Maiestatem colo, inquit, et te ut DEUM aliquem veneror. Quodsi ad arcam NOae veniendum est, illic futuri sumus cognati: Nam illinc descendimus omnes. Hoc morionis dicto sic commotus est Maximilianus, ut eum puduerit instituti; cum antea neque amici, neque consiliarii, neque negotia eum revocare potuissent. Sensit enim fore, ut nomen suum,


page 1025, image: s1097

quod Atavorum investigatione illustrius reddi volebat, omnino vilesceret, si ad primam usque stirpem veniretur, a qua Principes et plebeii, nobiles et ignobiles originem duxerunt.

II. ACTA SAGATA.

I. Bellum Belgicum.

Cum Carolus Burgundus in bello contra Renatum Lotharingum misere periisset, Ludovicus Rex Galliae Burgundiam tamquam ad se revolutam invasit, nec utraque contentus, ulteriores ditiones Caroli sibi subicere conatus est; ideo Maria filia Caroli (ut supra diximus) nupsit Maximilicano, qui altero a nuptiis anno, uxoris hortatu, prima belli auspicia orsus, Ludovicum Regem bello aggressus, atque fortunam prosperam ex sua parte sensit. Nam ad Terbonam uno die ad 20000 Francorum cum exiguo exercitu fudit, et cum castra proelio amisisset, forti manu ea recuperavit, hostemque castris exuit anno 1478. Paucos etiam ante menses totam Geldriam in ditionem suam redegerat. Ea victoria parta Ludovici Regis filio Carolo Margaretam filiam suam despondit, atque vicinum hostem sibi amicum reddidit. Uxore Maria mortua fortuna quoque Maximiliani mutata fuit, ita ut in plurimas adversitates inciderit, quas tamen forti animo constanter pertulit. Nam duo filii, Franciscus et Georgius immatura morte abrepti sunt. Tertium vero Philippum eius primogentium Flandrenses in Belgio, invito patre, in suam tutelam acceperunt. Cum autem ipse filii tutorem agere instituisset, omnes fere provinciae, quas in dotem cum uxore acceperat, ab eo abalienatae sunt, Regis Galliae subsidio fretae. Hanc iniuriam cum Maximilianus ulcisci vellet, Brugis a subditis suis captus A. C. 1488, atque in domo cuiusdam aromatarii per novem menses custoditus fuit. Nobiliores vero eius aulici, in eius conspectu a furente plebe capite truncati sunt. Interea vero dum Maximilianus captivus detentus fuit, milites eius, qui evaserant, circa urbem ferro et igne omnia vastarunt, atque Friderico patri, ut res sese habebat, ilico significarunt. Imperator itaque, Principes Imperii statim eius rei admonens, expeditionem contra Flandros suscepit, atque 32000 Germanorum armavit. Inter eos in re bellica exercitatissimus, et accerrimus Dux Saxoniae Albertus naviter suam Imperatori operam praestitit. Itaque primum Gandavum sex hebdomadibus obsedit, atque Brugenses profligatos eo redegit, ut filium liberum patri post 9 mensium captivitatem restituerent, Maximilianus igitur, recuperatis provinciis, denuo a subditis homagium accepit, ac Philippi silii tutorem agens, postmodum omnes regiones fortiori freno feliciter gubernavit. Maximilianus Alberto Saxoni Frisiam, in praemium confecti belli et sumptuum compensationem, procerum Imperii consensu, attribuit propriam. Peucerus lib. 5. fol. 309. Crantzius in Saxon. lib. 13. cap. 27. Trithemius. Cuspin.

II. Bellum Hugaricum.

A morte Matthiae Regis Hungariae Maximilianus totum se contulit ad bellum Hungaricum, et traducto anno 1490 in Pannonias exercitu, quo multarum gentium difficillimis proeliis victor, tot pene victoriis, quot passibus itinera illa, virorum fortium virtute et dextera undique obvallata, tantisque armorum studiis passim flagrantia, pervasit, atque citerioris Pannoniae avitum patriumque principatum, patri eius per suorum insidias a gentium illo terrore Matthia rege ademptum, maiori gloria, quam alii possederant, recuperavit. Nec magno negotio Maximilianus tunc totum perdomuisset regnum, praecipuis urbibus iam ad spontaneam deditionem paratis, nisi ex pacto, Uladislao Matthiae successori Procerum suffragiis expetito, id concedere visum fuisset satius, retento solo iure successionis, ut deficiente mascula sobole Uladislai in suos id posteros devolveretur. Peucerus l. 5. fol. 310. Pantaleon part. 3. fol. 5. Cuspin.

III. Bellum Helveticum.

A. C. 1499 Maximilianus Imperator Helvetiis, quod cum Austriis et Suevis foedus inire nollent, bellum intulit: quod tandem transactione compositum est Basileae anno eodem, cum octies dimicatum esset, maiori Maximiliani quam hostium clade. In hoc bello quamquam non copiis totis pugnatum est, caesi tamen sunt diversis in locis 20000 homines, qui cum in locis silvestribus non sepelirentur, a lupis devorabantur: unde tanta voluptas humanae carnis vorandae in lupis orta est, ut tam diurno quam nocturno tempore pagos invaderent, et homines lacerarent. Ad eos exscindendos mandatum fuit, ut lupo apparente campanae signum daretur, ut communibus armis interficerentur. Annal. Chron. Hedion. fol. 652.

IV. Bellum Bavaritum.

Composito bello Helvetico, ad Bavaritum bellum deventum est, quod uno anno coeptum et confectum, anno scilicet 1504. Ortum autem est e Georgii Divitis, Bavariae Ducis, testamento. Is enim Ruperto genero suo Philippi Electoris


page 1026, image: s1098

Palatini filio, omnem addixerat Bavariam, exheredatis patruelibus, Alberto, cui Maximiliani Imper. soror nupserat, et Wolfgango. Maximilianus hoc testamentum, quod in Imperii leges et iura feudorum peccaret, non voluit ratum esse; sed ad componendam controversiam aequas conditiones proposuit, ut videlicet, quod ex hereditate provenerat, Rupertus tertiam partem reliquis Bavaris redderet, duas ipse ad vitam retineret. Sed cum obstinate reluctaretur, sidens auxiliis Regis Galliae et Bohemorum, ab Imperatore proscribitur. Insurgunt ergo cum Caesare ex Bavaris Fridericus Brandeburgicus, Guilielmus Hassorum Landgravius, Ulricus Wirtembergicus. Saepius ambiguo marte concurrerunt, Bohemis Palatinum adiuvantibus. Sed vicerunt tandem partes Alberti Ducis Bavariae. Imperator bis mille Bohemorum uno congressu occidit. Subacta sunt Palatinarum ditionum pleraque; e quibus Maulbronnam, Lavensteinum, Wirtembergicus; Altorsium Noribergenses, alii alia discerpsere. Rupertus morbo ex ea infelicitate contracto moritur, mox et coniux eius Elisabetha. Imperator vero moderans sibi in victoria, et putans Palatinum satis punitum, omnibus aliis arma inhibet, et Ruperti liberis ex hereditate materna quaedam oppida concedit, ut Neuburgum, Laugingam, et alia, quae Ducatus Neuburgensis titulo comprehenduntur. Interim Philippus Elector Palatinus, quomodo Imperatori reconciliari posset, cum subditis deliberat. Cum igitur anno sequenti Maximilianus Imper. Coloniae comitia ageret, in iisdem Fridericus Elector Saxoniae ausus est collegam suum olim Philippum ad Imperatorem adducere, ut supplex pacem ab eo peteret; quam etiam impetravit, una cum ditionibus quae adhuc supersunt. Chytraeus lib. 4. Chronic. Hedion. fol. 655, 656. D. Pantaleon part. 3. fol. 7.

I. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Sub Maximiliano I. Imp. B. Lutherus in reformanda religione initium fecit. Quare de admirabili via, qua DEUS clementiss. eum duxit in opere reformationis inchoando, continuando, et feliciter consummando, breviter, et quasi summatim dicemus, siquidem in sequenti historia acta eius prolixius explicanda veniunt. LUTHERUS initio non Theologiae, sed Iurisprudentiae operam dedit: sed quodam tempore fulmine territus et consternatus, voto suscipiendi monachatus se obstrinxit. Itaque agens annum 22 aetatis, invito et reclamante parente, ingressus est monasterium Augustinianorum Erfurdiae 17 Iulii anno 1505: sicut testatur Bucholtz. in indice Chronol. pag. 465. Postea vero anno 1517, cum LEO X Papa, missis per omnia regna literis, Indulgentias, sive omnium delictorum expiationem polliceretur, interventu pecuniae, et praecones indulgentiarum impie agerent, adeo, ut unicuique absolutionem a scelere quovis, et redemptionem animae, pro qua decem solidos solveret, promitterent, Lutherus in Vigilia omnium Sanctorum, 31 Octobris, Wittebergae publice foribus templi propositiones 95 contra indulgentias assixit, cui Ioh. Tezelius, praeco monachus Dom., sycophanta impudentissimus, alias Theses 106, a Conr. Wimpina Francofurtensi ad Oderam factas opposuit, et contra Lutherum Francofurti praesentibus Monachis trecentis disputavit. Atque haec disputatio praeter omnium hominum opinionem initium reformationi praebuit. Num Albertus Crantzius, SS. Theolog. et Decretor. D. Eccles. Hamburgens. Canonicus et lector, Historicus celeberrimus, lectis hisce Lutheri de indulgentiis propositionibus, dixisse fertur: Frater, vade in celam, et dic: Miserere mei DEUS! significans, conatum tantae rei irritum futurum. Imo ipse Lutherus nihil minus cogitavit, quam integrum Papatum reformare. Initio enim Papam adhuc pro capite Ecclesiae agnovit, eiusque censurae scripta sua reverenter submisit, tantum emendationem disciplinae Ecclesiasticae, cuius deformes quidam abusus non parum male habebant bonos omnes, petebat. Verum quid fit? Lutherus a Leone X, Pontifice Romano, A. C. 1520, tamquam haereticus excommunicatur: sicut non tantum Sleidanus lib. 1. Com. p. 1, 2, 3. seqq. sed etiam ipse Polydor. Verg. lib. 8. cap. 4. et Laurent. Surius Carthusianus testantur. Ibi Lutherus, aura afflatus divina, ansaque non tam ultro arrepta, quam vel nihil aliud cogitanti ab ipso Pontificiorum grege propemodum obtrusa, opus reformationis pientissimo zelo animose aggreditur, et adspirante, prorsusque incredibiles largiente successus, divina providentia feliciter confecit, atque orthodoxam religionem, per totum terrarum orbem toto mundo frendente et fremente, sine ulla vi externa, solo calamo a Spiritu S. ducto, mirabiliter propagavit, secundum vulgatos versiculos:

Lutherus decimum confecit strage Leonem,
De clava noli quaerere: PENNA fuit.

Item:

Vir sine viferri, vi verbi, et inermibus armis
Totius immensas contudit orbis opes.

Quo nomine ei tamquam Pontificatus Romani domitori, hoc tropaeum praeclarum a Poeta quodam est erectum:

Roma Orbem domuit, Romam sibi Papa subegit:
Viribus illa suis: fraudibus iste suis.


page 1027, image: s1099

Quanto isto maior Lutherus, maior et illa,
Istum, illamque, uno qui domuit calamo!
I nunc, Alciden memorato, Graecia mendax;
Lutheri ad calamum ferrea clava nihil.

Item aliud:

Sceptrum, Bulla, Scholae, Regis, Papae, Monachorum,
Uni Luthero nil, sociata, nocent.

Apud Homer. in Odyss. Cyclops ait: praedictam sibi fuisse oculi amissionem, sed exspectasse quendam Ulyssem, qui procero corpore esset, et ore admodum spectabilis: cum ramen hoc malum sibi a parvo et imbecillo allatum sit. Idem quoque de Papa dici posset. Sed non novum est, ut David tiro ingentem Promachum fundat et confundat. Mirabilis nempe est DEUS in sanctis suis. Nemo enim, ne vel hostium quidem, inficiari potest, quin digitus DEI in Luthero nostro operatus sit. Talia namque ille ausus fuit, quae totus miratur orbis; et tot gentibus adversus ipsum conspirantibus unum se opposuit. Et quod memorabile est, hanc futuram religionis reformationem vel ipsi Abbates, licet inscii, quoque praefigurarunt, quando Carolo U Imperatori, anno 1500 Gandavi nato, ad Baptisterium dono obtulerunt Vetus et Novum Testamentum cum hac inscriptione: Scrut amini scripturas. En vias DEI mirabiles!

In hac mutatione praecipue consilum DEI omnipotentis consideremus, qui Ecclesiam non auctoritate, potentia, aut sapientia humana, sed ex ore infantium ac lactentium ministerio verbi sui, quod est potentia DEI ad salutem omni credenti, colligit, condit ac regit. Nec armis aut praesidiis Regum, sed umbraculo alarum suarum protegit, servat ac tuetur, ut plantet caelos.

Beneficium restitutae lucis divinae reverenter agnoscamus, et pro eo, DEO nostro devote gratias agamus, quod eici monasticae doctrinae venena ex Euangelicis fontibus voluerit. Nec cogitemus, minus miraculum fuisse, Ecclesiae a pontificia tyrannide assertionem protectionemque adversus immania odia, minas et vim regum totius Europae, quam fuit populi Israelitici liberatio ex servitute Aegyptiaca: aut restitutionem doctrinae purioris ex tanta caligine humanarum opinionum, et superstitione tam inveterata, quam fuit traductio populi per mare rubrum, et per vastas solitudines deserti in terram patribus sanctis promissam, etsi illa magis incurrunt in oculos.

II. Anno C. 1502 Academia WITTEBERGENSIS (cuius primus Rector fuit MARTINUS Pollichius Mellerstadius, Artium et Medicinae Doctor) a FRIDERICO III, Electore Saxoniae, constituta, et sollenni ritu introducta die Lucae 18 Octobr. e qua velut ex equo Troiano innumeri Ecclesiae Christi Duces et Antesignani prodierunt, qui Bestiae et Pseudoprophetae, totiusque Papatus impetum non sustinuerunt solum, verum etiam represserunt et profligarunt. Id in inauguratione Academiae praedixisse fertur D. Fleck, non temere ex etymo ominatus, Wittebergam fore montem, ex qua fontes sapientiae scaturientes in totum terrarum orbem derivarentur. Ibidem Lutherus, postquam Erfurdiae in Magistrum promotus, coenobium ingressus esset anno 1505, aetatis 22; ann. 25 Wittebergam ad Aristotelicam professionem accersitus, Licentiam Doctoris Theologiae adeptus est, sub Decano D. Andrea Bodensteinio Carolstadio Archidiacono Collegii. Ibidem paulo post anno 1612, die 19 Octobr., aetatis 29. Doctor Theologiae publice renuntiatus, eodem D. Andrea Carolstadio promotore.

III. A. Christi 1506 IOACHIMUS Elector Brandeburgensis cum fratre ALBERTO Academiam Francofurtensem ad Oderam instituit, quae introducta est sollenni ritu 26 Aprilis. Professores plerique ex Academia Lipsiensi accersiti sunt. Primus Rector fuit Conradus Wimpina Francus Theologiae Professor. Ab hoc statuta et leges Academiae praescriptae sunt. Chytraeus.

IV. A. C. 1510 ortum est bellum literarium inter REUCHLINUM et COLONIENSES quosdam Monachos, die libris Iudaeorum; cuius rei multa sit mentio in Reuchlini Epistolis. Mandaverat Maximilianus Imperator Reuchlino, ut, quid de cremandis Iudaeorum libris sentiret, in modum consilii referret, et scriptum Archiepiscopo Moguntino transmitteret Caesari reddendum. Ille in partem benigniorem propensior, iudicavit, scripta quaedam Iudaica conservanda, quaedam vero blasphema exurenda. Fuerat autem Coloniae Iudaeus quidam baptizatus, cognomento Pfefferkorn, qui et anno 1514, ob panis consecrati violationem, in Salinis Saxoniae candentibus forcipibus discerptus et crematus est. Hic auctor eius consilii fuerat, ut de Caesaris mandato singuli Ebraeorum libri, praeter nudum Bibliorum textum, comburerentur, vel tantum, ut quidam suspicati sunt, igni adiudicarentur, ut ante exsecutionem Iudaei grandi aere libros suos ab incendio redimerent: quod si fieret, consilii illius auctor auri partem acciperet. Quem conatum suum cum Iudaeus Reuchlini consilio eludi cerneret, sparsis libellis famosis, eum apud multos in odium et invidiam vocavit. Librum vero Reuchlini Colonienses flammis tradiderunt: quae res miris factionibus inter doctos


page 1028, image: s1100

agitata est, aliis Capnionem, aliis Colonienses tuentibus. Tandem orto Lutherano incendio (de quo supra iam dictum) fumilinum (ut quidam tum appellarunt) certamen in fumum abiit. Vide Sleidanum lib. 2. sub anno Christi 1520.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. PRaeparatio. Maximilianus Imp. integro ante mortem biennio, (al. quinquennio) quocumque proficisceretur, Arcam ligneam, ad mensuram corporis humani fabrefactam, circumvectavit. Quo ipso perpetuam mortis memoriam ante oculos sibi praeferri voluit: quo vitam actionesque suas ita institueret, ut aliquando immortali DEO rationem reddendam sciret; insigne ac memorabile successoribus pietatis atque timoris DEI, quo erga Numinis Maiestatem affici debemus, exemplum relinquens.

II. Mortis praesagium. Anno 1518, in Iunio, Eclipsis Solis horrenda accidit, quae genesin Maximiliani valde obfuscavit, eique periculosa et letalis fuit. Obitum eius ex hac eclipsi praedixit Mathematicus insignis Georgius Transtetter.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Mors ipsa. Cum Maximilianus Imper. conventum frequentia Principum celeberrimum egisset Augustae, inde profectus Oenipontum febre correptus est: cumque se Welfam Austriae superioris oppidum transferri curasset, accedente ex virium resolutione alvi profluvio, exspiravit A. C. 1519, die 12 Ianuarii, anno aetatis 59, mense 9, die 19, et cum imperasset cum patre annis 7, solus ann. 25. mensibus fere quinque.

Decumbens passionis Domini IESU historiam identidem relegi mandavit, et sub illa verba, quibus tradidisse spiritum narratur Servatur, suum et ipse spiritum dimisit.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

I. Sepultura. Cadaver Maximiliani ex testamento Neapolin locum natalem translatum, ibique regio more et communi omnium luctu sub altari S. Georgii conditum fuit. Cuspinianus, Pantaleon, Sleidanus, et alii.

II. Mala mortem secuta. Post mortem Maximiliani Imper. tam crudelis, tamsaeva, tam stupenda biennio post orta pestis, quae oppida integra depasta est ac deserta fecit, adeo, ut frumenta in agris non secta manerent, a nemineque colligerentur; nullam arcem, nullum castrum, nullum oppidum, villam, vicum absque tabe relinqueret. Aestimatur terria pars hominum in Austria hac peste esse sublata. Iohan. Cuspin. in vita Maximil. p. 613.

Viri celebres.

I. Anno C. 1491 MARTINUS BUCERUS Theologus, Sletstadii, Alsatiae oppido, natus est. Luthero Wormatiae in comitiis familiaris factus, in purioris doctrinae studium tota mente incubuit. Anno 1548, cum novam religionis formulam, quam Carolus Caesar obtrudebat, amplecti nollet, in Angliam profectus est, in Academia Cantabrigensi Professor una cum Fagio designatus, et uterque Theologiam tradidit, vitaque sancta, sobria et simplici professionem ornavit. Mortuus est ibi Bucerus A. C. 1551, aetatis 60.

II. A. C. 1494, GEORGIUS Agricola excellens Philosophus et Medicus, cuius eruditissima de rebus metallicis exstant scripta, in oppido Misniae Glaucha natus est. Vixit annos 61.

III. A. C. 1496 natus est BERNHARDUS Ziglerus, Theologus nobilis, et Ebraicae linguae peritissimus, Obiit Lipsiae anno aetatis 56.

IV. Anno C. 1497 PHILIPPUS MELANCHTHON natus est, die Iovis post Dominicam invocavit, 16 Febr. in oppido Palatinatus Bretta. Vir de suis scriptis notissimus, literarum artium restitutor, scholarum multarum parens, et Theologiae purioris cum Luthero instaurator ac propugnator, humanitatis, concordiae, et coniunctionis verae conciliator. Confecto annorum 63 curriculo laborioso, et curarum molestiarumque pleno, tandem febri correptus Wittebergae A. C. 1560, die 19 Aprilis diem suum clausit extremum, et auctoritatis, prudentiae et humanitatis suae triste bonis omnibus reliquit desiderium. Fuit annus ab adventu eius in Academiam Wittebergensem 42, a Confessione Augustana, quam ille scripsit, 30. Hoc anno etiam gener eius Georgius Sabinus Poeta clarissimus Francofurti ad Viadrum diem suum obiit.

V. Anno C. 1498 HIERIONYMUS SAVONAROLA, patria Ferrariensis, celebris contionator Florentiae, quod e suggestu magna dicendi libertate in Pontisicem Alexandram VI invectus esset, die 9 Aprilis, iussus Pontificis exquisitis tormentorum cruciatibus excarnificatus, una cum duobus sociis, Silvestro Florentino, et Dominico de Pisis, Ordinis Praedicatorum, FLorentiae laqueo suffocatus et crematus est anno aetatis 46. Scripsit in carcere meditationes in Psal. 31. et 51. et alia. Marianus.


page 1029, image: s1101

Circa hoc tempus floruerunt:

1. Antonius Bonsinius, qui scripsit historiam Hungaricam.

2. Petrus Crinitus, qui de Poetarum aetatibus seripsit, Politiani discipulus.

3. Marcus Antonius Coccius Sabellicus, vir valde eruditus, cuius multa scripta exstant.

4. Iohannes Nauclerus, Praepositus Tubingensis. Scripsit ingens Chronicum, continens res memorabiles ab initio mundi usque ad annum Christi millesimum quingentesimum.

5. Albertus Crantzius Bambergensis, vir admodum diligens in historiis conscribendis. Scripsit Metropolin, quae continet historiam Ecclesiasticam. Item historiam Saxonicam et Vandalicam, et Chronicum aliarum Septentrionalium regionum.

6. Baptista mantuanus, Monachus et Poeta insignis. Hic Romanae Ecclesiae corruptelas, et Pontisicum impietatem scelera graviter et libere taxavit atque insectatus est. Inter cetera de Pontificum Simonia atque avaritia haec scripsit:

—— Venalia nobis
Templa, Sacerdotes, altaria, sacra, coronae,
Ignis, tura, preces, caelum est venale, Densque.

7. Iacobus Bergomensis, qui supplementum Chronicorum scripsit, et usque ad annum 1486 deduxit.

8. Doctor Andreas Proles, Lipsiensis, Augustinianus Provincialis, quem Lutherus admodum iuvenis Magdeburgi vidit et audivit, in docendo saepius usurpavit hanc vocem: O fratres, res Christiana opus habet magna et forti reformatione, quam quidem iam prope instare video. Hic cum admoncretur, ut ipse curam emendandi Ecclesiam susciperet, respondit: Ego iam aetate affecta sum, nec tantum habeo roboris atque praesidii, quantum reformationis tantae opus postulat. Alium vero excitabit DEUS Heroem, quem ad omnia summum atque excellens ingenium armabit. Is reformationem aggredietur; errores extirpabit; pericula animo infracto despiciet, perrumpet, et ad exitum illum, quem omnes pii exoptant, rem adducet. Matthaeus Dress. in mill. VI. pag. 40.

9. Iohannes Trithemius, natione Germanus, Abbas Spanheimensis, Ordinis S. Benedicti, cuius opera plurima, ex quibus notiora sunt historica, quae simul edita Francofurti anno 1600, exstant.

10. Sebastianus Brand, qui Germanica lingua vulgavit libellum, quem appellavit navem Narragoniae, aut potius navem stultorum, in quo causam et radicem omnis stultitiae eleganter exprimit, mores hominum carpit, et salutaria remedia vitiorum ???radit.

11. Raphael Volaterranus: Gaguinus historicus: Ambrosius Calopinus, Episcopus Bergomensis, etc.

VI. Anno 1499, natus est Iohannes Brentius Theologus et Ducum Wirtembergicorum Consiliarius, cuius plurima Theologica scripta exstant. Decessit anno aetatis 71, mense 2, ex fluxu (ut putatur) hepatico, ministerii anno 50, Stutgardiae.

VII. Anno C. 1500, Ioachimus Cameravius Papebergensis, de bonis literis praeclarissime meritus, cuius solidam et multiplicem eruditionem scripta eius commendant, antus est Bambergae. Obiit aetatis anno 74, sepultus Lipsiae. Huius filius fuit Ioachimus Camerarius, inclitae Noribergensium Rei publ. Medicus, vir doctissimus, et scriptis editis clarissimus.

VIII. A. C. 1502, Georgius Maior Theologiae Doctor natus est Noribergae. Vitam cum morte commutavit Wittebergae ann aetatis suae 73, non satis in religione constans. Auctor enim novi dogmatis, quod motus magnos fecit, exstitit; nempe, Bona opera ad salutem esse necessaria: Neminem unquam sine bonis operibus salvatum: impossibile esse sine bonis operibus salvari. Sunt tamen qui scribant, quod ipse hanc propositionem ita sit interpretatus, ut neque meritum, neque causam salutis ullam, bonis operibus tribuat.

IX. Anno Christi 1506, Iohannes Sleidanus, scriptor historiarum nostri temporis, natus est. Historia eius terminatur anno 1555, quo etiam in lucem prodiit.

X. A. C. 1511 natus est Salfeldiae in Thuringia Erasmus Reinholdus, Mathematicus excellens, et tabularum Prutenicarum auctor. Obiit in patria anno aetatis 42.

XI. Anno 1512 natus est Gerhardus Mercator Rupelmondae in finibus Comitatus Flandriae, Guilielmi patris, et Iohannis Gulielmi filii, Iuliacensium et Cliviensium Ducum, Cosmographus exercitatissimus, et Mathematicus excellentissimus, qui globis artisiciosis, radio dimensis, caelum ac terram interius et exterius, qua licuit, demonstravit, et editione Chronologiae utilissimam rei literariae operam praestitit. vixit annis fere 83. Bucholtz.

XII. Anno Christi 1514 Wolfgangus Laxius Viennae Austriae natus est, rerum Romanarum et Germanicarum soriptor celeberrimus, et totius antiquitatis indagator fidelissimus. Obiit anno aetatis 50. Idem.

XIII. Anno C. 1515, Conradus Lycosthenes, vir insignis eruditionis et industriae, cuius opera exstant, Rubeaci in Alsatia natus est. Vixit annos fere 43 Idem.


page 1030, image: s1102

Natus est et hoc anno Petrus Ramus in pago Veromanduorum. Fuit Professor Regius in Academia Parisiensi, Orator et Philosophus excellens. anno aetatis 57 interfectus est Lutetiae in Collegio Proeleo a sicariis: cum quidem, accepta ab ipso prius pecunia, securitatem illi promisissent. Novissima Rami audita sunt verba: Tibisoli ô Deus peccavi: iudicia tua veritas et iustitia. Miserere mei, et interfectoribus ignosce, necientibus quid faciant. Theophilus Banosius. Qui necem procuravit Ramo Carpentarii filius, anno 97 supplicio affectus est, quod reus esset proditionum Hispanicarum. Idem.

XIV. Anno 1516 Conradus Gesnerus Tiguri natus est, Medicus et Polyhistor doctissimus, et omnis animantium ac plantarum historiae perscrutator diligentissimus. Exstinctus est peste in loco natali, anno aetatis 49, ut habet Beza in Iconibus.

Eodem anno natus est Chemnici Georgius Fabricius poeta excellens, et omnis autiquitatis studiosissimus. Rexit Scholam illustrem Misnensem annos 26 fideli et felici institutione. Obiit Misnae, cum vixisset annos 55, et aliquot menses. Vivus de se ipso:

Fabricius studuit bene de pietate mereri:
Sed quicquid potuit, gloria, Christe, tua est.
*soi\ xa/rin oida *qew)| e)uspla/gxnw| o(/s2 m) e)didacas2
*e)n bioth=| te qanei=n, en qana/tw| de\ biou=n.

Bucholtz.

XV. Anno 1518 Iohannes Funccius natus est Werdae prope Noribergam, Theologus et Contionator in aula Ducis Prussiae, auctor laudatissimae Chronolgiae. Hic cum alienis et politicis negotiis imprudenter et male sese admiscuisset, una cum aliis duobus Consiliariis Illustriss. Alberti Ducis Borussiae, Marchionis Brandeburgici, Horstio et Schnellio, accusatus apud Regem Poloniae, capitis damnatus et decollatus est Regiomonti, ann. 1566. die 28 Octobr. aetatis 40. Ante finem vitae pronuntiasse dicitur hoc distichon:

Disce meo exemplo mandato munere fungi,
Et fuge ceu pestem th\n polupragmosun/hn.

Anno 1518 natus est etiam Casparus Bruschius Egrae Poeta Laur., vir doctiss, et antiquitatis eruendae studiosissimus, C. S. E. Interiit traiectus sclopeto, insidiis quorundam in Silva Sclingenbacensi inter Rotenburgum et Winshemium, anno aetatis 41. Crusius.

Res memorabiles.

I. Anno 1500 tempestas ingens Romae exorta, qua pars conclavis Pontificii, procidentis tubi pondere, corruit, et tres ministros, qui coram Pontifice Alexandro VI stabant, obruit; et Pontifex ipse tandem inter rudera inventus est vix adhuc spirans; qui tamen tandem convaluit. Sed triennio post per ministri incuriam epoto veneno, quod furtim iusserat dari Adriano Cardinali familiari suo, in cuius hortis cenabat, obiit anno 1503, die 18 Augusti; cum per omnem aetatem flagitiosissime vixisset. Nam Alexander VI filio suo Caesari Bogiae caedibus ac rapinis regnum parabat; ideoque convivium splendidum instruxerat, ut quosdam praecipuos viros invitatos venenato pulvisculo in vinum insperso tolleret, eorumque exuviis filium ditaret. Factum est autem divinitus, ut ministro lagenas errore quodam commutante, Alexander et silius venenum haurirent: alii purum vinum. Ita Alexander sibi, non aliis, exitium struxit. Filius Borgias inclusus mulae recens exenteratae utero, venenum aliquo modo dissipavit; sed cum convaluisset, parata ei fuit mors cruenta, quam et praedicere sibi visus est. Nam eius Apophthegma hoc fuit: OCAESAR, o NULLO. id est: Aut Caesar, aut nullus. Tandem nihil factus est, cum propter nefarias technas trucidaretur. Papa hic habuit filiam, nomine Lucretiam, profligatae libidinis feminam. Cum ea concubuit ipsius frater, Alexandrispurius, Caesar dictus, quin et ipse pater Alexander eam subagitavit: Unde tale carmen, auctore Iacobo Actio Sanazario, scriptum exstat:

Hoc iacet in tumulo Lucretia nomine, sed re
Thais, Alexandri filia, sponsa, nurus.

Adeo autem Alexander horrendis libidinibus delectatus, ut Petro Mendozae Cardinali concederet, ut cum notho suo Sodomiam exerceret. Marianus. Platinae appendix. Nauclerus. Balaeus. et alii.

II. Anno C. 1503 Iohannes Fridericus Elector Saxoniae in lucem editus 30 Iunii. Nascenti ei crux aureo colore fulgens in dorso apparuit. Quam ubi conspexit, a matronis aulicis accersitus Sacerdos, vir pius et adinodum senex, pro omine hoc arripiens: Hic puer (inquit) crucem gestabit toti orbi conspicuam, cuius indicium tam manifestum in ipsius ortu sese exserit. Hoc praesagium eventus manifesto declaravit et comprobavit. Fabr.

III. Anno 1506 Ladislao Hungariae et Bohemiae Regi natus est filiolus LUDOVICUS: qui immaturo partu editus est, ideo medici ipsi arte cutem sieri curarunt: immatura aetate barbatus fuit, anno videlicet 14: immature uxorem duxit, anno scilicet 15: immaturus regno fuit, cum Patri in regno succederet anno aetatis 10: immature obiit, annoaetatis 21, a Turcis caesus: perierunt cum ipso ad 15 milia Christianorum. Chytr.

IV. Anno 1508 grando frumenta, vineta et


page 1031, image: s1103

plerasque terrae fruges (praecipue in Ducatu Wirtembergico, et in ditione Hohenbergensi) graviter laesit. Et quidem in oppido Rotenburg ad Neccarum sito, tanta grandinis vehementia et magnitudo fuit, ut non modo fenestras comminueret, verum etiam tegulas in tectis domorum confringeret. Basilius.

Similiter hic annus habuit horrendos terraemotus, per Italiam et Germaniam. Sed et Stutgardiae, exorta tempestate, tanta vis aquarum ex imbribus urbem implevit, ut peritura videretur. Aliquot homines et iumenta sunt submersa: urbis muri aliquot locis eversa: cellae aquis repletae. Idem.

V. Anno 1509 Constantinopoli DEUS impietatem Turcicam graviter ultus est terraemotu horribili. Tempestate enim exorta, cum grandine, fulguribus, tonitruis, fulminibus et ventorum turbine, tantus accessit terraemotus, ut circa oram maris, muri, turres et aedificia primaria, praesertim a Turcis constructa, et domus, funditus corruerent. Arx quoque Imperatoris Turcici ita quassata est hoc terraemotu, ut quinque turres sumptuosissime exstructae, in quibus thesauri Turcae asservabantur, corruerint. Templum Sophiae, quod Turcae in templum Mahometicum converterunt, habuit (sub Christianis Imperatoribus) picturam totius passionis Domini nostri Iesu Christi. Has picturas Turcae iniecto caemento oblinierant: In hoc autem terraemotu caementum deiectum est, ita quidem ut totius passionis Dominicae historia clarissime appareret: Templa Christianorum manserunt integra: perierunt hominum 13 milia: ipse Baiazetes Imperator Turcicus monachi monitu in hortos concessit. Duravit hic terraemotus dies 40. Ut collapsa restitucrentur, Baiazetes ex Anatolia, Romania, aliisque locis opisices caementarios et lignarios collegit ad octuaginta milia. Bizar. Basilius.

VI. Cum Maximilianus Imperator anno 1511 Comitia Treviri (al. Augustae) ageret, ad Imperatorem ductus est homo quidam barbarus, ex regionibus Septentrionalibus, moribus incompositis, staturae procerae, qui pro una refectione vitulum, muronem vel ovem devorabat: et nihilominus se adhuc esurire protestabatur; teste Basilio.

VII. Anno 1512 Revennae monstrum est natum, quod in capite habebat cornu: pro brachiis erant alae: in mento oculus: pes alter erat armatus unguibus, quales gerunt aves praedae inhiantes. In pectore videbatur Ypsilon, et figura crucis: pudenda erant utriusque sexus. Secuta sunt paulo post in Italia admodum cruenta bella, quorum causa praecipua fuit Romani Pontificis Iulii II suerbia, avaritia et crudelitas. Platinae appandix. Chronic. Hedionis.

Hoc anno Selimus, patre Baiazete (qui Chrisianos omni ex parte afflixit, et plurima illis errpuit, Methonem, Naupactum, et alias urbes, regionesque multas) veneno necato per Iudaeum medicum, interfectisque duobus fratribus, et septem ex iis prognatis nepotibus, Imperator factus est. Interfectori parentis, praemii loco, caput praecidi iussit, ipseque anno 1520 ultricibus furiis eodem in loco, quo patrem sustulerat, carbunculo pestilenti exstinctus est. Annal. Turc.

VIII. Anno 1514 Tornaci pestis ita saevisse seribitur, ut triginta quatuor milia hominum absumpserit. Ursperg. Hedion.

IX. Anno 1555 tanta fuit in Germania fluviorum inundatio, ut plurimum passim damni datent, et Germania quasi Insulae formam haberet. Chron. German.

X. Nec silentio praetereunda memorabilis historia de Maximiliano I Imperatore, quomodo in summo periculo mirabiliter ad DEO sit conservatus. Cum Maximilianus per salebrosas montium cautes, per aspera saxa, per altas ac praecipites valles, atque per amoenissimas Oenoponticas vias, imperito prorsus ardore, iuvenilique nimia audacia, capreas insectando eo loci evasisset, unde nec referre pedem, nec ulterius progredi posset, nisi in praecipitium: stabat attonitus in abrupto loco infelix ille Princeps, temeritatem suam culpans ipse, famis dirae longa rabie, vel morte violenta vitam ibidem finiturus. Stupebat animus: horror et tremor artus occupaverant; et obversabatur ubique tristissima mortis imago. Si altum respicit, nivosa cacumina et scopulorum ingentes minae capiti imminent, et, ut Silii Poetae urebis dicam,

—— Caligat in altis
Obtutus saxis: abeuntque in nubila montes.

Sub pedibus occurrit tartareus veluti abyssus,

—— et regni pallentis hiatus
Ad manes imos, atque atrae stagna paludis.

Atergo et lateribus Marpesiae cautes, non ferro, non flammis, non aceto Punico domandae, viarum accessus occludebant. Nec funes aliave instrumenta, quibus extraheretur e periculo, ad ipsum alicunde protendi poterant, nec semita quaepiam lapicidarum labore menstruo parari. Stabant gregatim hinc inde Comites ac ministri, consilii prorsus inopes; Dominumque suum miserum a longe non sine lacrimis prospectant, quem iuvare non poterant. Ipse autem cum iam noctes atque dies integros duos in tam afflicto statu continue permaneret, nec ulla salutis spes residua esse videretur, mortalis huius


page 1032, image: s1104

vitae cupidinem pius Princeps abicere, et qua ratione tutius beatioris vitae caelestem in locum transire posset, cog itare copit. Appellat magna voce suos, iubetque, ut quam primum Sacerdotes sacrosanctam Dominici corporis eucharistiam adferrent, et e viciniore, quo possent, loco sibi monstrarent; ut, quando corpus mortali cibo reficere non daretur, saltem oculos a longe mentemque immortali viatico, quantum concederetur, nonnihil muniret, Deumque Servatorem suum praesentem adoratione postrema reconciliare sibi posset. Satisfactm tam pio Principis desiderio quam diligentissime. Sed luctus interea magnus per universam provinciam spargitur, fama tam acerbi casus divulgata. Deplorabant parentes dilecti ac unici filii sortem infelicem, et infaustam orbitatem detestabantur. Curia, Senatus ac Ordines universi, crudeli fato spei optimae Principem adolescentem sibi sublatum maerebant. Populus omnis publice, vota pro Principis sui salute suscipiebat: in urbibus oppidisque singulis templa atque aedes sacras, magna utriusque sexus frequentia supplex circuibat, iram divini numinis deprecando. Flectere caelestium iram mortalia vota, precesque pias, veluti miraculo quodam tum innotuit. Cum enim iam ope destitutus humana Maximilianus in scopulo, cura fragilis vitae prorsus abiecta, nil ageret aliud, quam immortalitatis, denique servatoris sui contemplatione semet occuparet, audit non procul a se strepitum, circumspiciensque videt ar reptare per rupis costam iuvenem quendam rgnotum, habitu rustitcum, dimovere ingentia saxa, et collem parare. Qui, cum ad ipsum accessisset, porrecta dextera, Macte, inquit, animo virtureque tua princeps: vivit et adest, qui te servare potest, depone metum inanem, et me sequere; actutum te in tutiora loca traducam. Uti Sol per densas nubes clarior emergit: ita mox anxii pectoris angore deterso serenior rediit animus, considenterque ducem sequitur. Et paulo post in patentiore via positus, semet ex orci faut ibus ereptum videt, liberatorisque sui industriam non satis admirari potest. Ad descendentem deinde sit magnus Comitum ministroorumque nobilium concursus: ubi inter congratulantium turbas ducem suum perdidit. Pallidus et inedia languidus exciptur equo, domumque cum summa laetitia a suis reducitur, luctu publico confestim in gaudium maximum converso. Postero die cum, laeti patris edicto promulgato, dux ille ubiqueterrarum quaereretur, quo praemio merito posset honorari; nec diu quaesitus inveniretur, cognitum pariter et creditum est, Euangelum custodem bonumve Genium a DEO fuisse missum, ut adolescentem Principem ad maxima Rei publicae Christianae commoda, et ad Austriacae domus incrementum grande, ab immatura morte servaret. Quam opinionem postea res ab ipso praeclare gestae plurimum confirmarunt. Ad rei memoriam pius Princeps semitam lapicidarum labore munini, et in eodem periculi sui loco, crucisixi Servatoris nostri imaginem conspicuam e via poni curavit, uti peregrinantes, divini auxilii gratiam ubique piis esse paratam in summis periculis, inde cognoscerent. Hanc Maximiliani Caesaris fortunam Germanus Poeta quidam non indocte sic attigit in Hodoeporico sive Itinerario suo:

Postera rore levi virides Tithonia campos
Sparserat: ad scopulum cursu pervenimus altum:
Hic ubi, sectatus ter maximus Aemylianus
Alta in rupe capras sinisset turpiter aevum:
Ni DEUS ad maiora virum servasset, opemque
Auxilio agricolae pene ipsa in morte tulisset.

Meminit huius miraculi etiam Georgius Sabinus, gener Philippi Melanchthonis, itineris Italici in Hodoeporico suo his versibus:

Iamque tenebamus, qua spumifer aestuat Oenus,
Ardua carpentes sub iuga montis iter.
Cuius in abrupto per noctes vertice Caesar,
Dive, tuus quondum, Carole, sedit avus:
Silvestres quando capreas, damasque bicornes
Ausus in aerea figere rupe fuit:
Culmen et adscendit iuvenis temperarius: unde,
Cum vellet, potuit non revocare gradum.

Hactenus Georgius Braunius in quinto Urbium theatri Tomo, sab descriptione vallis Oenoponticae, fol. 59. etc.

XLIV IMPERATOR GERM. CAROLUS V.

CAPUT I. DE ORTV.

I. Generatio.

CAROLUS U ex Imperatoria et regia stirpe oriundus fuit. Nam,

1. Avus paternus fuit MAXIMILIANUS I Imper. filius Friderici III. Imper. de quo in praecedenti historia dictum.

Avia paterna dicta fuit MARIA, filia Caroli Burgundi. Cum hac Maximilianus Caesar nuptias celebravit anno 1477, cumque ea regnum


page 1033, image: s1105

Burgundiae (cuius illa haeres unica fuit) dotis loco; accepit. Maria quinquennio a nuptiis elapso, ex equo ferociente deiecta, et cum dolorem dissimularet, et medicinam negligeret, ne Maximilianus maerore afficeretur, vitam cum morte commutavit.

II. Avus maternus fuit FERDINANDUS Rex Hispaniae, ultimus in familia ARRAGONIORUM. Hic Ebraeos universos, quorum ingens erat numerus, Hispaniae finibus excedere iussit, et Saracenos expulit, superstitionem omnem abolevit, et Christianam religionem invexit. Inquisitionis quoque officium instituit, ut ad omne tempus haeretici extirparentur. Inde Catholici nomen obtinuit anno 1496, a Pontifice Alexandro VI; qui ad exitium Italiae (ut ait Onuphrius) natus; de quo versus:

Vendit ALEXANDER divos, altaria, Christum:
Emerat ille prius, vendere iure potest.
Sextus Tarquinisu, sextus Nero, sextus et iste:
Semper sub sextis perdita Roma fuit.

Obiit autem rex Ferdinandus A. C. 1516 die 16 Ianuarii, alii 22) aetatis 66, cum regnasset annos 41, regnaque sua Arragonium et Castellae auxisset regno Neapolitano, Navarreno, Oranto in Africa, Hispaniola et America in orbe novo, a Christophoro Columbo et Americo Vesputio reperta. Cum enim Ferdinandus Rex partem BETICAW, quam GRANATAM vocant, a Mauris septingentos octoginta novem annos (alii 878) occupatam recepisset et recuperasset, pulsisque Saracenis et Mahometica superstitione abolita, templa Christianae religioni condidisset, anno sequenti, scilicet 1492, CHRISTOPHORUM COLUMBUM Genuensem tribus navibus instruxit, qui Cal. Septembris ab ipsis litoribus solvit; qua navigatione Solem Occidentem per tres et triginta dies secutus, multas. Regiones et Insulas orbis, hactenus incognitas, invenit: quas postea Rex Hispaniae coli et frequentari iussit. Ea de re ita Bembus histor. Venetae lib. 6. Columbus homo Ligur, ingenio peracri, qui multas emensus regiones, multum maris et Oceani perlustraverat, tribus cum navibus Insulas fortunatas, quas Canarias appellant, prfectus, atque ab iis tres et triginta totos dies Occidentem secutus Solem, sex numero Insulas reperit, quarum sunt duae ingentis magnitudinis, quibus in Insulis Lusciniae Novembri mense canerent, homines nudi. ingenio miti, lintribus ex uno ligno factis uterentur. Animalium quadrupedum genera habent perpauca: avium vero longe plurima. Cum uno harum duarum Insularum Regefoedere inito Columbus 38 ex suis apud illum relictis (qui mores et sermonem gentis addiscerent, seque brevi rediturum exspectarent) decem ex Insularibus secum ducens, in Hispaniam rediit. Haec illorum itinerum origo, institutaque ad incognitas orbis terrarum oras navigationis hoc initium fuit. Anno autem insequente, ut pollicitus fuerat Columbus, cum navibus 17 et militibus, et fabris, et commeatu omnis generis iussus Regum eodem rediens, propter soli bonitatem, magnitudinemque Insulae, oppidum oppurtuno loco condere, ac terram colere coepit. Arbores frondibus nullo anni tempore spoliabantur, una aut altera exceptis, quarum Hispani, praeter pinum palmamque, nobis cognitam viderunt nullam. Insulares a suis Diis, quos Zemesappellant, eiusmodi responsa accepissc constat: Venturam eo indutam vestibus gentem, quae regionem subigeret, et ipsorum DEOS aboleret. Haec ille.

Postea anno 1497 Ferdinandus Rex Hispaniae AMERICUM VESPUTIUM nobilem Ducem cum quatuor navibus ad novas terras inquirendas misit, quihoc anno invenit novum illum orbem; sed eam tantum partem, quae versus Septentrionem est, quae America (cuius latitudo 515, longitudo vero 750, milliaria Germanica complectitur) a Duce nominata fuit, et sequenti anno in Hispaniam rediit. Propter mag nitudinem appellatur quarta pars orbis, quae hodie tota circumnavigata est, praeter eum tractum, qui Septentrionem adspicit, cuius litora nondum perlustrata sunt. Huius pars quae septentrionalior est, NOVAM HISPANIAM, MEXICANAM provinciam, TERRAM FLORIDAM et TERRAM NOVAM comprehendit. Meridionalior vero (quae TERRA FIRMA Hispanis vocatur) PERUVIAM et BRASILIAM. Haec, quia notatu digna sunt, obiter hic inserere placuit.

Avia materna Caroli, uxor Ferdinandi Regis, fuit ISABELLA (quae etiam a quibusdam ELISABETHA vocatur) filia Iohannis Regis Castellae, soror Henrici eius nominis IV, qui, patre anno 1454 defuncto, ei in regno successit. Mortua est Isabella anno 1504, die 26 Novembris.

III. PATER fuit PHILIPPUS, Archidux Austriae, Dux Burgundiae, et Rex Castellae totiusque Hispaniae: qui Philippus I dictus est; anno 1478, die 23 Iunii, in hanc lucem editus, parente Maximiliano I et Maria Caroli Burgundi nata. Diem ille suum clausit extremum Granatae prope Burgos anno 1506, die 25 Septembris, aetatis 28, mense 3, die 3.

IV. MATER dicta fuit IOHANNA, silia Ferdinandi Regis Hispaniae inter tres media,


page 1034, image: s1106

femina doctissima. Nam (teste Ludovico Vive) ex tempore Laeinis orationibus, quae de more apud novos Principes oppidatim sunt habitae, Latine respondit. Idem praestitit soror eius primogenita ELISAEETHA (quam alii Isabellam nominant matri o(mw/numon) nupta Emanueli Regi Portugalliae, et CATHARINA, Henrici VII Angliae Regis uxor.

Locus et tempus nativitatis Caroli.

Natus est CAROLUS Gandavi Flandriae metropoli, anno post Christum natum 1500, die 24 Februarii, tertia post mediam noctem hora, anno a nato Alexandro Magno 1854. Iul. Caes. 1598. Augusto 1561. Constantino Magno 1228. Carolo Magno 758, post Carolum Magnum Romae coronatum 700.

Etsi autem Heroica virtus et felicitas non a siderum nascenti fulgentium positu, sed a DEO bonorum omnium fonte praecipue donatur: tamen ut alioqui magna in Caesare Augusto et Carolo, ingenii, morum, consiliorum, rerum gestarum et varietatis eventuum similitudo fuit: sic uterque Cap icornum w(roskopou=nta habuit. Qua de causa monetam Augustus Capricorni nota (sicut in historia eius dictum) percussit, et utrique Saturnus cum Marte in Tauro coniunctus fuit. Caroli etiam genesis insignem Solis, Iovis, Veneris et mercurii in cuspide secunda coniunctionem, praestantis ingenii, fortunae et gloriae significatricem habuit. Sed relictis astris, DEUM nascenti Carolo propitium affulsisse, et Herocio ingenii, virtutis et fortunae dona singularia plurimis gentibus Imperio ipsius subiectis profutura, tribuisse statuamus. Baptizatus est Carolus die 13 a nativitate, 7 Martii, et baptismi Testes ei fuere, duo Dynastae Carolus a Croia et Bergensis, et duae Reginae viduae, margarita Britannica, Eduardi IV Angliae Regissoror: et Margarita amita, Iohannis, filii Castellae et Arragoniae regis, vidua. ZENOCARUS scribit, Carolo infanti apud baptisterium septem munera donata fuisse. 1. PHILIPPUS pater ei donavit Ducatum Lutzenburgensem. 2. CAROLUS a CROIA Symaicus Satrapa, argenteam galeam aureo phoenice insignitam, et affabre elaboratam. 3. BERGENSIS Dynasta aureum gladium. 4. MARGARETA Britannica, Caroli Valesii Burgundiae Ducis vidua, infantem ulnis suis baiulans, poculum aureum lapiliis pretiosis plenum. 5. MARGARETA Maximiliani Caesaris filia Philippi Hispaniae Regis soror, infantis amita, pateram auream Margaritis et unionibus refertissimam. 6. GANDAVUM urbs natalitia navim argenteam. 7. ABBATES, Vetus et Novum Testamentum, cum hac inseriptione: Scrutamini scripturus. ZENOCARUS in his more suo philosophatur, et significationes de futura infantis fortuna considerans; Primum munus inter pretatur de dignitate Caesarea puero attribuenda, eo quod ex domo Lutzenburgica celeberrimi Caesares prodiissent, Carolus IV., Sigismundus, etc. Secundum exponit, praestantiam eius fore omnibus admirabilem, ut phoenicis, avis rarissimae. Tertium, gladium Iustitiae vindicem Imperatori convenientem. Quartum et Quintum, amplissimas provincias auri et margaritarum feracissimas puero obventuras. Sextum, navigationes prosperas in novi Orbis Insulas argento et auro abundantes. Septimum, curam religionis ac fidei tuendae Carolo demandatam esse. Bucholtz.

II. Appellatio.

I. NOMEN. Dictus fuit CAROLUS, quod nomen ei impositum a bono omine, ipsum fortem et bellicosum Principem futurum. CAROLUS enim sive CARL significat virum fortem et bellicosum, et sic derivatur a radice Germanica Kerl. Sunt ctiam qui derivant a radice Latina, quod etiamnum frequentissimum est. I. C. Scalig. Ex. 266. Carl prisca vox est, qua robusti, fortesque viri designabantur. Id enim est Karlman, quod Andreas. Alii a radice Ebraea deducunt, nempe a
[Gap desc: Greek word]
, id est, invocavit, et
[Gap desc: Greek word]
h. e. DEUS, ut Carolus idem sit, atque invocator vel cultor DEI.

II. COGNOMENTO dictus Carolus QUINTUS: quia quatuor eius nominis Imperatores (videlicet Carolus M., Carolus Calvus, Carolus Crassus et Carolus IV Rex Bohemiae, auctor aureae Bullae) ante ipsum Imperii Romani sceptra tenuerunt. Propter res autem praeclare ab eo gestas alii alia cognomina ei imposuerunt. Vocarunt enim eum Germani Carolum Magnum, Galli Herculem, Itali Davidem, Siculi Scipionem Africanum, Hispani Alexandrum Magnum, Turcae Iulium Caesarem, Africani Hannibalem. Pantaleon, Baptista Mantuanus. Unde Sabinus illum hoc Epigrammate celebravit:

Dive quibus caela te Carole laudibus aequem?
Carole, non ipso, quem regis, orbe minor.
Caesare, quo maior validisque potentior armis,
Nullus ab Augusti tempore sceptra tulit.


page 1035, image: s1107

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. EDUCATIO, INGENIUM, et MORES.

CArolus puer admodum a Patre Philippo et avo Ferdinando, non magis regnorum, quam summarum difficultatum haeres, relictus est, neque spes erat, a puero tantam et tam confusam rerum molem posse sustineri. Ergo prospiciens animo pater, Curatoris sapientis et fidi egere filium, illius educationem ac curam Ludovici XII Galliarum Regis fidei commisit, cuius integratitatem pridem expertus erat. Ille, etsi haec procuratio proferendae ditionis materiam non dissicilem praebebat; cum tamen ei tanta utilitate fides antiquior esset, eam sincere administravit. Caroli enim pueritiae rectorem apposuit Caprensem, Virum nobilem, egregium virtute ac fide, cuius consiliis praeceptisque diligenter institutus. Praeter hanc Caprensis institutionem accessit etiam educationis et disciplinae sanctitas, et naturae, ultro pierati deditae, ad religionis et omnium virtutum officia assuefactio accurata, et literarum etiam cultura aliqua sub Praeceptore Adriano Florentino Ultraiectino, viro gravi et eximio Theologo, et sub Wilhelmo a Croia, quem Ceurum, vulgo den von Schisfern, nominabant, primo Arescoti Marchione, aulae et morum Magistro. Quod autem de heroica Herculis indole Ovidius dixit, id verius de Carolo dici potest:

Ingenium caeleste suis velocius annis
Surgit, et ingratae fert mala damna morae.

Statim enim in prima pueritia ingens donorum varietas in natura et ingenio Caroli emicuit: quod humanum, mite, prudens, grave, magnanimum, placabile, moderatum, verax, iustum, semper sibi constans, et tranquillum ac serenum: triste tamen magis et taciturnum, quam hilare et laetum; cunctabundum magis quam praeceps: (ubi tamen tuendae dignitatis decus aut necessitas postulabat, expeditum, acre, et flagrans:) denique nativa bonitate, et indole vere heroica, adque omnia summo Rege digna, praevalente excellens: arma tamen magis quam libros amans, ut armis potius, quam literis natum fuit. De quo non intempestivum fortasse fuerit hoc loco recensere, quod post haec in castris ad Wittebergam Lucas pictor, senex, Carolo sciscitanti narravit, cum ex urbe in tentorium evocato Carolus exposuisset, sibi a Duce Saxoniae, Iohanne Friderico, nuper a se capto, tabulam egregiam, a Luca pictam, in conventu Spirensi dono datam fuisse, cuius adspectu aliquoties delectatus picturas ipsius magni fecerit. Est autem, inquit, Mechliniae in conclavi meo tabella, in qua effigiem meam, cum puer essem, depinxisti. Scire igitur ex te volo, quae fuerit tunc aetas mea? Respondit Lucas, octo annorum aetas erat tua, cum Impetator Maximilianus te dextra circumducens, iuberet Belgicam nobilitatem ex civitates iuramento promittere oboedientiam. Cum autem picturam ordirer, Maiestas tua saepe ad iversa loca respiciebat; ut solent pueri. Ibi Praeceptor, qui tuam naturam norat, dicebat, te mirisice dilectari adspectione teli, iussitque ad parietem adversum collocari egregie fabrefactum telum; cumque tu ab eo non deflecteres oculos, ego feliciter absolvi picturam. Caesar hac narratione valde delectatus, blande Lucam compellavit, ornatumque munere in urbem remisit.

ACTA OECONOMICA.

Uxorem habuit Carolus ISABELLAM (quae a nonnullis ELISABETHA vocatur) Emanuelis Portugalliae Regis filiam. Cum hac nuptias splendidissimas celebravit Siviliae anno 1526, die 10 Ianuarii. Tredecim autem a nuptiis exactis annis Isabella in partu exstincta est anno 1539, die 1 Maii, aetatis 40. In cuius obitum hoc Epicedium concinnatum est:

Carole, cur defles Isabellam, curve requiris?
Vivit; non obiit: reddita sponsa DEI.
Ex Isabella suscepit quatuor liberos.

I. PHILIPPUM II, regnorum suorum heredem. Natus est hic in Valle Doleti anno 1527, die 21 Maii, hora 4 post meridiem, obiitque anno 1598, die 13 Septembr. aetatis 71, in monasterio Escuriali, vulgo Divi Laurentii. Successit ei in regno Hispaniae et Indiarum unicus filius PHILIPPUS III, cui pater vivus adhuc regium diadema imponi curaverat.

II. FERDINANDUM. In illius partu mater exstincta est, cui et ille (Ferdinandus) non diu supervixit.

III. MARIAM Maximiliani II Imp. coniugem, Rudolphi II Imp. Romani matrem.

IV. IOHANNAM, Iohanni, Portugalliae Regis Iohannis III (qui anno 1557 obiit, et primus inquisitionem Hispanicam in regnum una cum Iesuitis recepit) filio, ante patrem exstincto, nutam, ex qua natus Sebastianus, qui avo Iohannes tertio defuncto Rex Portugalliae declaratus est, cum esset puer trium annorum. Hic anno aetatis 24, cum iam annos 21 regnasset, traiecit in Mauritaniam, Mahumedem Mauritaniae Regem in regnum


page 1036, image: s1108

reducturus, qui apatruo Abdelmelecho auxiliis Turcicis pulsus erat: proelium atrox est commissum, in quo Sebastianus cum tota nobilitate caesus. Abdelmelech in ipso proelio mortuus, etiamsi victoriam obtineret. Mahumed vero in paludibus mersus fuit: atque ita tres Reges in uno proelio perierunt. Chytraeus.

Ante matrimonium Carolus Imp. ex conubernio suscepit MARGARETAM, quae Alexandro Medici primum, deinde Octavio Farnesio Parmae et Placentiae Duci nupsit, exque eo suscepit filium Alexandrum: qui postquam Belgii molem annis 14 sustinuisset, et res magnas in Gallia, Brabantia, Flandria, Frisia, Geldria, et in Archiepiscopatu Coloniensi gessisset, et iam in Galliam ad reprimendos Regis Navarraei conatus expeditionem suscepturus esset, Atrebati in Coenobio Vedastino diem suum clausit extremum anno 1592, aetatis circa 46, cum ante sexennium eius pater et mater uno anno, videlicet 1586, mortui essent, Octavius mense Septembri, et margareta mense Februario.

Cum etiam Carolus Imp. uxorem diu ante mortem amisisset, postremo ex femina Ratisponensi suscepit IOHANNEM Austriacum. Qua in re tanta verecundia usus est, ut non nisi a familiaribus matris Margaritae nomen cognitum fuerit, de Iohanne vero numquam nisi paucis ante mortem diebus locutus sit, cum eum per amicos Philippo filio Regi Hispaniae et Indiarum commendavit: memorabili inprimis Principibus documento, quorum vita suis pro exemplo est, ut, si quid peccent, clam et in occulto peccent. Iohannes autem ille Austriacus Princeps bellicosus fuit, et insigni illa ac memorabili victoria, proelio navali in Aegeo mari ad Echinadas de Turcis parta, nobilitatus. Percusso enim, inter Pium U Pontificem Rom., PHILIPPUM II, Hispaniarum Regem, Caroli U Imp. filium, et SENATUM VENETUM, foedere, classis instructissima ex Venetis, Hispanis et Italis conflata, (cuius Dux supremus IOHANNES Austriacus Caroli nothus designatus fuerat) contra Turcas emissa est anno 1571, quae proelio ad sinum Corinthiacum ad Echinadas Insulas, die 7 Octobris commisso, classem Turcicam feliciter profligavit, et victoriam multis saeculis inauditam obtinuit. Turcarum caesi ad triginata milia, decem milia in potestatem redacti, triremes 180 captae, XI demersae, et quindecim milia Christianorum e servitute liberati. Inter praecipuos ALIS Bassa caesus occubuit. PERTAVUS vero Bassa navigio fugiens ad terram evasit: et praeterea classis hostilis universa cum tormentis aliisque spoliis amplissimis in Christianorum potestatem pervenit: triginta tantum circiter triremibus et navigiis exceptis, quibus ULUZALIS mariaufugit: teste Leonclavio.

Domestica et interior Caroli vita.

Interior et domestica Caroli vita honestissimarum virtutum exemplis plena fuit, quae sunt sequentes.

I. PIETAS. de Carolo Imp. accepimus, quod numquam iurare auditus sit, nisi cum regnis inauguraretur, aut foedera inita confirmaret. Mane priusquam vestiretur, longa talari, subuculae iniecta, genibus incumbens orabat: deinde cubiculariis admissis, preces Canonicas legebat, quas ut a pueritia assueverat, numquam intermittebat; ita, ut familiares precum illius assiduitatem et prolixitatem cernentes, Carolum, alioquin taciturnum, saepius cum DEO, quam cum hominibus, loqui dicerent. Finitis precibus, Rei publ. negotia tractabat. Hinc ad Dei verbum audiendum, quod nullo die negligere, etiam in itineribus, solebat, accessit.

II. TEMPERANTIA et FRUGALITAS. Carolus a sacris recta ad mensam accessit; in qua fere semper solus et taciturnus sedens, convivia sua sine conviva, moderata et frugalia, in publico fere, ut omnibus ea spectare liceret, peregit. Ab ebrietate, et omni conviviorum, et vestitus luxu, et voluptatibus ceteris, non minus in adolescentia, quam virili et seniliaetate, alienissimus semper fuit.

III. AFFABILITAS et HUMANITAS. Sublata mensa, cunctis omnium ordinum infimae etiam fortunae hominibus adire eum, et alloqui, et supplices libellos exhibere ei licebat. Familiam suam omnem praecipue caram habebat, et paterna fide et benignitate complectebatur: improbis ac morum turpitudine foedis ex contubernio illius exclusis.

IV. CONTINENTIA. Carolus casti pudoris decus, sidem coniugalem constante matrimonio, cum isabella Lusitanica religiose servavit, ac adulteria et libidinum turpitudines totus exsecratus est. Cumque in bello Germanico Farnesium Pontificiarum copiarum Ducem ingenuas aliquot matresfamilias per vim stuprasse intellexiset, ingenti zelo exardescens, prehenso gladii capulo, Si, inquit, impurus ille adesset, manu mea eum confodreem. Nec vocem iracundiorem unquam ex Carolo auditam ferunt: qui statim Farnesium ex castris, quae tum bello nondum confecto ad Brentam fluvium haerebant, discedere et in Italiam redire iussit. Carolo per Galliam iter facienti, et ubique regis iussu splendide excepto, in arce quadam, formosissima puella nobilis adducta erat. Quam gementem et trementem vesperi in lecto inveniens


page 1037, image: s1109

interrogat, quae sit, et qua occasione illuc pervenerit. Cum vero ipsam invitam a parentibus invitis, et plorantibus, iussu Regis Galliae abstractam esse cognosceret, intactam parentibus remisit, ac quadriennio post in bello arcem illam destruxit: sicut testatur Guilh. Zenocarus in vita Caroli V.

V. LIBERALITAS. Carolus in elargiendis eleemosynis, ad redimendos ab hostibus captivos, ad nosodochia, gerontotorophia, inopum puellarum matrimonia, ad exules bonis suis iniustre spoliatos, benigne sublevandos, omnium Regum ac Principum liberalissimus sine ulla ostentatione fuit. Cum Anno C. 1536 venisset Romam, pridie Parasceves 13 April. postmeridiano tempore, duodecim egentium pedes abluit, atque linteo detersit, cum iis cenavit, et omnem argenti abacum mensae illatum a cena inter eos dilargitus est, referente Guicciardino.

II. ACTA POLITICA.

I. Regni Hispanici occupatio.

Hic brevem mentionem faciemus, qua occasione Carolus, eiusque pater Philippus, ad regnum Hispaniae pervenerint. Anno 1496 PHILIPPUS Archidux Austriae Maximiliani I Imper. filius uxorem duxit IOHANNAM Ferdinandi M. Castellae et Arragoniae Regis Cotholici filiam, inter tres mediam. Primogenitam autem Elisabetham (quam alii Isabellam nominant) Emanuel Rex Portugalliae sibi matrimonio iunxerat, cum ipso nuptiarum tempore Iohannes, Iohannae matris Caroli U frater, Ferdinandi Regis filius unicus (in cuius matrimonio Margareta, Philippi Archiducis soror vivebat) adolescens diem suum obiisset, relicta coniugegravida: quae cum paulo post abortiisset, Emanuel cum coniuge Elisabetha, in Castellam vocati, velut legitimi regnorum heredes, fidem a populis acceperunt.

Caesaraugustae, Arragoniae metropoli, dum commorantur Reges, et de conditionibus fidei a Caesaraugustanis dandae aliquot menses cum illis disceptant: Elisabetha iunior filium Michaelem, summa cum avi Ferdinandi, et parentum laetitia, et totius Hispaniae applausu peperit, quem infantem universa Hispania et Portugallia Regem, summa consensione, fide ipsi iurata statim declararunt. Sed DEUS aetrenus et summus Rex, qui imperia et regna in terris ipse constituit et transfert, et, cui ipse vult, tribuit, non Portugalliae, sed Austriacae; non Emanueli aut Michaeli, sed Philippo et Carolo amplissima Hispaniarum regna destinarat. Matre enim Michaelis in partu exstincta, et infante vix bimo ex his terris evocato, successionis ius omne ad materteram ipsius Iohannam, Philippi Archiducis Austriae et Ducis Burgundiae coniugem, devolutum est. Statim igitur Philippus cum coniuge ex Belgio (cui ante annos aliquot puer admodum praefectus fuerat) in Hispaniam evocatus, ut hereditariae regnorum successioni, ab Hispaniae populis, praestito illis fidei et oboedientiae debitae iuramento, inaugurarentur. Id iter, exeunte anno 1501, per medias Gallias susceptum, splendidissimo panegyrico Erasmus postea celebravit. Philippus accepta in Hispaniis populorum fide, ineunte anno 1503 rursum per Galliam, cuius Rex Ludovicus cum socero Ferdinando apertum bellum in regno Neapolitano, et ad Pyrenaeorum radices gerebat, multum dissuadente socru, quae Hispanicae gentis animos et mores diuturniore consuetudinc cognoscendos, nec hosti familiae Austriacae et Hispanicae, Gallo, fidendum esse monebat; redire in Flandriam instituit, relicta in Hispaniis coniuge gravida. Quae cum Ferdinandum filium Caroli fratrem enixa esset, maritum in Belgium secuta est. Interea febri continua et lenta Regina Isabella (quam alii Elisabetham nominant) Caroli avia, exeunte anno 1504, die 26 Novembris exstinguitur. Haec testamentum fecerat, in quo filiam Iohannam, Philippi uxorem, cum nepote Carolo heredem ex asse scripserat, et maritum suum patrem Iohannae administratorem regni constituerat, donec Carolus vicesimum aetatis annum attigisset, nec Philippi generi mentionem fecerat. Verum Castellani proceres quidam Arragoniis infensi, et Belgae praedae inhiantes, apud Philippum instabant, ut gubernationem regnorum Castellae quam primum susciperet, et Ferdinandus socer Castellae regnis omnino exiret. Cum igitur Philippus tandem anno 1506, mense Iunio, in Hispaniam venisset, Ferdinandus socer eius ab administratione regni remotus est; qui detestatus perfidiae levitatem suorum in regnum Neapolitanum, quod Consalvus Dux eius magna felicitate Gallis eripuerat, et ad Arragonios transtulerat, discessit. Sed Philippus ex indulgentiore victu sub novi caeli insuera temperie saeva febre correptus, cum alias firmae esset valetudinis, diem suum obiit anno aetatis 28. Exstincto igitur Philippo, Ferdinandus a filia Iohanna, et Archiepiscopo Toletano, Francisco Ximenio, gubernatore, ad regni Castellani administrationem revocatus est, quam retinuit usque ad annum 1516: cuius ineuntis die 16 Ianuarii, ex his terris decessit. CAROLUS nepos, Ante annos animumque gerens, curasque viriles, et provincias Belgicas (quibus anno aetaris 15 praefectus) iam gubernans, cognita avi marerni


page 1038, image: s1110

morte, Regis Castellae et Hispaniae titulum statim assumpsit, sed iter in Hispaniam amplius sesquianno distulit. Interea Franciscus Ximenius Cardinalis senex, summo ingenio, prudentia, integritate, industria, auctoritate, potentia, et longo Rei publ. gerendae usu excellens, rigidi servator honesti, nihil cuiusquam gratiae aut potentiae tribuens, nec ullis terroribus cedens, ac omnino Catoni illi Censorio apud Livium celebrato similis, ummae rerum in Hispania, Carolo absente, praeerat, qui ex Regis et Rei publ. maiestate et commodis omnia administrabat, et institutis militum in singulis urbibus dilectibus, quos praesidia Rei publ. nominabat, mandata Regis, et Senatus ac iudicum severe exsequebatur. Carolus in Hispaniam anno 1517, exeunte Septembri, appellens, salutata Turdesillis matre aegra, Pinciam, quae nunc Vallidoletum nominatur, ad indicta Procerum et urbium Comitia venit: in quibus sequentis anni initio, Hispaniae regnis, summo cum populorum applasus, inauguratus. Cum itaque Carolus id omne, quicquid olim habuerat Dux Burgundiae, (amplissimas certe ditiones) quicquid possidebat Rex Hispaniae, (non unum tantum regnum) ex hereditate accepit, potentiorem Imperatorem aliquot saeculis Germania non habuit. Marian. Chytr.

II. Imperii Romani occupatio.

I. ELECTIO. Defuncto Maximiliano I Imp. Electores Imperii convenerunt Francofurti ad Moenum, anno 1519, mense Iunio, ad eligendum novum Imperatorem. Antequam autem ventum est ad sollennem Caroli electionem, omnes Electores iuraverunt, se non processuros ad sollennem electionem, priusquam consensissent in unum, (et fuit hoc Ducis Saxoniae Friderici consilium, quia illa magna difficultate agebantur) et, priusquam irent ad ultimam suffragationem, singuli darent literas suas suffraganei. Ita Carolus in Hispaniis absens, communi Electorum consensu Imperator Romanus renuntiatus est die 28 Iunii. Ad Fridericum Sa xoniae Ducem Electorem cognomento Sapientem pridie eius diei fuerat delatum Imperium, sed is ingenti animo reculsavit, suoque suffragio Carolum designavit. Qua de re ita Erasmus in Epistolis l. 13. Epist. 4. Dux Saxoniae Fridericus delatum sibi ab omnibus Imperium ingenti animo reculsavit; idque pridie, quam Carolus eligeretur. Mox rogatus, quem igitur censeret eligendum, negavit sibi quemquam alium videri tanto oneri sustinendo parem, quam Carolum. Ob hunc insignem animum a nostris (Caroli legatis, qui fuere Matthaeus Cardinalis Salisburgensis, Erardus Episcopus Leodinus, Bernhardus Episcopus Tridentinus, Fridericus Palatinus, Casimirus Brandeburgicus, Henricus Comes Nassovius, Maximilianus Sibeburgius, et alii quidam Consiliarii) oblata 30 milia florenorum constantissime reiecit. Cumque urgeretur, ut tantum 10 milia pateretur dari familis: Accipiant, inquit, si velint; attamen nemo in aula mea mane bit, qui vel aureum unum acceperit: ac postridie conscensis equis subduxit sese, ne pergerent esse molesti. Hoc mihi ut compertissimum retulit Episcopus Leodiensis, qui Comitiis Imperialibus interfuit. Haec Erasmus. Cum quo confer Sleidanum. Historiam electionis CALOLIV, et Electorum de ea disceptationem, pete ex libello Georgii Sabini.

II. CORONATIO. 1. Curolus, cumin Hispaniis absens Imperator Roman. esset designatus, anno sequenti in Germaniam venit, et Aquisgrani die 23 Octobr. anno 1520, aetatis 20, ab Electoribus principibus, sollennibus ac consuetis ceremoniis coronatus et inauguratus est: eas ceremonias, si libet, in Sleidani historia accurate descriptas reperias.

2. Anno 1530, Bononiae, Rex LONGOBARDORUM coronatus est die 22 Februarii. Deinde die suo natali, hoc est 24 Febr. maximo cum apparatu et splendore a Pontifice Clemente VII, cum verbis conceptis iurasset, pontificiae dignitatis perpetuum se futurum esse defensorem, Imperiali corona coronatus est: in qua coronatione pons ingens, super quem ingrediebantur, Bononiae corruit: quam rem in omen quidam vertentes ex confracto ponte nullum deinceps alium Imperatorem coronatum iri praedixerunt; ut refert D. Arumaeus in Academia Ienensi Professor quondam celeberrimus in discurs. Iuris publici 3. ex Cornel. Agripp. de coronat. Augustal. Caroli V.

III. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

I. SAPIENTIA, quae effulget 1. ex eius Dictis. 2. Factis.

I. Dicta.

Multa exstant sapienter a Carolo dicta, de quibus sequentia notanda sunt.

1. De eximia Gallorum laude. Anno 1540 ineunte, per Gallias in Belgium contendens, Lutetiam Parisiorum ingressus, gravi et celebri oratione exceptus, exquisitas omnium virtutum summi Imperatoris laudes ei tribuente. Oratori paucis verbis respondens Carolus dixit; Gratam sibi esse Regis


page 1039, image: s1111

affinis erga se benevolentiam, sed laudes illas sibi tributas arbitrari tot esse commonefactiones qualis esse deberet. D. Chytroeus oratione de CaroloV Imp. Addit Erasmus in Chiliad. Carolo Lutetiam ingresso sic acclamatum fuisse:

Alituum ut princeps Aquila est, sie altera Gallo
Gloria: vos alice nil nisi vulgus aves.

2. De Francisci Regis Gallioe tergiversatione. Rex Galliae Franciscus, cum propinquis castris pugnamsemper dertrectaret, dixit Carolus; Optare se Gallo vel plus audaciae et felicitatis, vel minus verborum et odiorum inesse.

3. De exercitus instructione. Cum de Principe quodam bellum moturo audiret; Ignorat adhuc, inquit Carolus, quid ad bellum requiratur. Igitur ipse censuit, tres potissimum belli nervos esse: Commeatum: pecuniam: militem. Ex his si aliquo carendum esset, militem veteranum se potissimum electurum, cuius promptitudine reliqua duo se ex hoste comparaturum confideret. Zenocarus lib. 5. de vita Caroli. Item in comparando exercitu aiebat; se caput sumere ab Italis, brachia et manus ab Hispanis, pectus a Germanis, (quorum fidem et robut maxime probabat,) ventrem et pedes ex reliqua gentium colluvie. Chytr. in Orat. de Carolo V.

4. De bellc. um fine. Carolus Antonio Levoe aliisque ducibus, Iulii Coesaris et Alexandri exempla laudantibus; neque uti scire Carolum suis victoriis ab potentiae et magnitudinis inerementum adferentibus et querentibus; gravissime in haec verba respondit: Alexandro et Iulio solum honorem et gloriam fuisse propositampro seope: Sibi vero et omnibus Christianis Principibus ad honorem sic respiciendum et gloriam, ne dum illam aucupentur, animoe salutem deperdant.

5. De prohibenda Germanorum ebrietate. Admonitus aliquando in castris, ut Germanis militibus de vitanda ebrictate leges ferret, responidt, perinde fore, ac si Hispanis interdiceret, ne surarentur. Huc obiter potest referri iveundum certamen inter Italum et Germanum aliquando initum, quo Italus Germanum ita adortus est:

Germani cunctos possient perferre labores:
Outinam possent tam beneferreitim!

Rursum Germanus Italo in hunc modum respondit:

Ut nod dulce merum, sic vos Venus improba vexat.
Lex posita est Veneri Iulia; nulla mero.

6. De Hispanorum crudelitate. In castris ad Wittebergam, cum de Hispanorum crudelitate et libidinibus enormia quaedam ipsi signisicata essent: Profecto, inquit, si quod aliquando mihi accider infortunium, propter istorum nebulonum sceleta accidet.

7. De Germanor um Principum belligerandi ratione. Cum ad vicino Ingolstadio montes, Germanorum Principum et civitatum foederatarum castra, longissimo spatio extenta, Carolus videret: Suntne isti omnes Germani? quaerit; et, Bene est, inquit; cito eis decrit consilium, et pecunia, et concordia.

De Conciliorum Pontisiciorum variatione. Cum a Pontificibus Romanis concilia variis in locis, Mantuae, Vincentiae, Tridenti indici, nec tamen quicquam agi Carolus animadverteret: Concilium, ait, consilium est DEI.

9. De Comitiorum Germanicorum infructnositate. De Comitiis Germanicis, in quibus religionis et Turcicibelli negotium saepefrustra tractaverat: Diaetadiaetam parit, inquit, et parrussuffocar matrem.

10. De lumin aribus in caeli sumumento. Delectatus est Carolus toto vitae tempore imaginibus virtutum regiarum a Sole et Luna, motibusque siderum sumptis. I. Ut Sol in summo fastigio tardissime movetur, nec alius inopi, quam locupleti splendet: sic Austriacos Principes, in summum Imperii fastigium evectos, non praecipitare consilia. sed circumspecte et cunctanter agere, et lucem iustitiae, ac clementiae suae, summis ac infimis pariter praebere decet.

II. Ut Solis deliquia futuras mutationes et calamitates publicas portendunt: sic Regum errores, etiam parvi, magnam in rebus humanis perturbationem pariunt.

III. Ut Luna, quia terris propior est, effic acius in hoc elementari Orbe visum exercet; ita Regum praesentia et vicinitas plurimum in motibus bellicis, ac togata Rei publ. administratione, momenti habet. Sapienter hoc dixit Carolus. Cum cuius effato congruit Axioma Politicorum: Principis inbello proesentia milites animat, viresque duplicat. Bodin. lib. 5. de Republ. cap. 5. pag. 894. iuxta illud Virgilii:

—— Urget praesentia Turni.

Pulchrum eius rei exemplum habemus in Macedonibus. Cum enim Philippus Priscus Maccdonum Rex, qui ex magnis atavis Alexandri fuit, immatura mortediscederet, EUROPUM vix anni culum filium unicum, quem habebat, regnisuccessorem reliquit. Illyrici vero populi, eo tempore ferocissimi, in re bellica strenui, contempta infantis Regis aetate, macedonas bello aggressi sunt, quos


page 1040, image: s1112

primo proelio superatos, compluribus casis in fugam converterunt, At quum anxio animo, quid agerent, Macedoves effent; monitisunt a peritis rerum divinarum, eos idcirco succumbere, quoniam Regis auspiciis carerent. Tunc vero instaurato bello Regem suum pusillum (ut erat) ante aciem statuerunt, et conserto rursus proelio, quasi regio ductu, magna virtute et felicitate pugnam invierunt, et Illyricos, plurima strage edita, in turpem fugam converterunt: et qui modo victi de propriis moenibus tuendis cogitabant. victores magna cum gloria evaserunt, planeque docuerunt, Regem. non virtutem, eis in superiori proelio defuisse. Franciscus Patritius de Republ. l. 9. tit. 2. pag. 570.

IV. Ut fulmen, cera et lana illaesa, aes et ferum liquefacit; Sic Regum magnorum potentia, Supplicibus parcens, caedit sternitque rebelles.

V. Ut Lunae lumen singulis mensibus accrescit et decrescit: nec semper ver aut aestas est: Sic perpetua vicissitudine rerum humanarum consilia et actiones variantur, Et certam praesens vix habet hora fidem. Has similitudines, a rebus caelestibus petitas, cum alioqui praecipuam ex astrorum et motus siderum contemplatione voluptatem caperet. Carolus creberrime usurpabat.

11. De Coniugio. Carolus U Imperator vita coniugalem protervioe domitricem vocitavit. Cum enim alicuius actibus offenderetur, qui praeter causam petulantiores protervioresve censerentur: Si iuvenis et caelebs erat, dicere solebat; Utinam ille uxorem haberet! invens in matrimonio tantam esse rerum omnium et actionum ser vitutem, ut protervus ille facile se ipsum nosse, et in gyrum rationis deduci posset. Vexatio enim dat intellectum.

12. De Imperii depositione. Cum de Imperio deponendo deliberantem Carolum consiliarii hortarentur, ut per alios negotia regui administraret, apse nomen et auctoritatem retineret: Ah, inquit, me praesente res ita administratis, ut omnes de vobis conquerantur: quid fieret, si consiliis et rebus gerendis ipse non interessem? Haec alique Caroli apophthegmata recitat Zenocarus in eius vita.

II. Facta.

Carolum insigni sapientia praeditum fuisse, effulget quoque ex factis eius.

1. Ex mira in Consiliis cemctatine. Antequam enim quiequam aggrederetur, diu multumque prius deliberbat, in publicum non prodibat, neminem ad se intromittebat, quinetiam saepemorbum simulabat. Quo ipse effecit, ut non prius eius consilia deprehenderentur, quam in opus deducta essent. Zwing. in Theat. vitoe. Nam eaput consilii non est in acumine aut sermonum rationumque copia, sed in directa quadam iudicii norma: fitque ut plurimum, ut, sicut celeritas prudentiae, ita mora occasioni nocumento sit. Quod praeclare, ut omnia, intelligens Cariolus V, Cunctationem animam consilii dicebat, Celeritarem exsequutionis, utramque simul iunctam quintam essentiam esse boni Principis. Machiavell. z. Hist. Flor. pag. 84.

Huc quoque pertiner Symbolum AUGUSTI Caesaris, quod fuit tale: *spe/ude brade/ws2: Festina lente. Quibus duobus verbis contrariis signisicare voluit, in rebus agendis neque nimium esse festinandum, neque nimium cunctandum, sed medium tenendum. Plura dehis vid. supra in hist. Aug. Gaes. cap. 2.

2. Ex Consiliaricrum discretione. Carolus tria potissimum in Conciliatio requirebat: PROBITATEM, BENEVOLENTIAM, et PAUDENTIAM. Probitatiem ideo, ut bonum sequatur, malum fugiat: Benevolentiam, ut, quae utilia sunt Principi et Principatui, ea curet suadeatque, Principi dico, et Principatui: Utrique enim coniunctim Consiliarius bene velle debet: ut docet nos Aristoteles 3. Polit. c. ult. et Alexander de Hephaestione et Parmenione dixit, alterum Alexandri, alterum Regis amicun esse. Prudentiam requi rebat, ut, quae bene Principi vellet ac Principatui, sciret exsequi. Recte igitur de Carolo iudicavit Nicolaus, Episcopus Capuanus, Cardinalis, natus ex familia nobili gentis Mysorum Schonbergiorum, Vir excellens, Hic fuit missuslegatus a Paulo Pontifice ad Reges: ad Regem Galliae, Angliae, et Hispanioe, Ad Carolum adolescentem. Reversum cum Paulus Pontifex audisset; postea eum Cardinalis Salviati interrogavit, ut paucis exponeret, quas vidisset res maxime dignas admiratione. Ille, ut erat vit sapiens, paucis respondit: Vidisse se in regno Galliae Regnum pulchrum, ut est, et fuit, florentissimum, optimeque constitutum legibus, iudiciis, et disciplina, aliisque vinculis pertinentibus ad disciplinam. In Anglia vidisse se pulchrum Regem: quia Henricus fuit pulcher corpore, sed deformis moribus; quia fuit bestia, adeoque monstrum. In Hispania vidisse se sapiens consilium Regis. Nam, ut verssime ait Siracides, cap. 10. v. 4, 5. in manu DEI esse gubernationem terrae, qui utrosque, et Principes bonos ac salutares, et consiliatrios prudentes ac fideles, tribuat: ita Caroli adolescentis gubernationi praestantissimi sapientia et virtuta, fidelissimique boulhfo/roi divinitus adiucti sunt, quorum consilio, ductu et selicitate, ac successibus, res tantas in dissitis Orbis


page 1041, image: s1113

terrarum partibus administravit. Consiliarii primarii eius fuere sequentes.

I. Cum Carolo anno aetat. XV Belgii, et decimo septimo regnorum Hispaniae, administratio esset demandata, usus est Iohanne Silvagio Cancellario, et Wilbelmo Ceurio anlae Magistro, a quo sic assuefactus et institutus est Carolus, ut, etiamsi annos aetatis provinciis afferrentur literae, vel nocta provinciis afferrentur literae, vel nocte intempesta, omnes ipsi redderentur, ex quibus ad consiliim ipse referret. Cumque Gallicus legatus, apud Ceurium cenans, se mirari diceret, quod adolescentis Principis ingenio, tantum laboris, quo cum facile levate posset, imponeret: Ego, inquit Ceurius, curator et tutor sum datus Carolo, quem, me mortuo, sui iuris esse velim. Quodsi negotiorum, et rerum suarum ignarus sit: novo curatore illi opus erit, et sic ex aliena tantum diligentia et fide pendebit. Idem Ceurius, dum vixit, pacis et amicitiae cum Rege Gallico, et omnibus vicinis servandae, Carolo auctor exstitisset. Qua statim post illius obitum sublata, bellum inter Carlum et Gallos suecessit; quod brevibussubinde induciis interceptum, totos fere quadraginta annos duravit.

II. Post Silvagii (cuius iussu querelam pacis Erasmus scripsit, et cui de institutione Principis libellum vere aureum, Carolo dicatum, inscripsit) obitum, Cancellarium sibi elegit Carolus Mercuinum Gattinatiam, virum admodum celebrem laude sapientiae; qui fuit Carolo auctor moderationis, eumque flexit ad consilia moderta: in quibus perstiti usque ad exremum vitae spiritum.

III. Post Merurinum praefuit Nicolaus Perenottus Granvellanus Vesuntinus, quem Carolus Metcurini vestigiis insistentem maximi fecit, et repulit a se Heldum, qui erat aemulus Granvellani, et conabatur inducere Carolum in alia consilia violenta et improba. Obiit Gravellanus iste Augustae Vind. anno 1550, quo tempore Carolus ibi comitia celebrabat, In cuius locum suffectus est Antonius Perenottils Granvellanus filius, Episcopus trebatensis. Cum igitur tam praestantissimos et fidelissimos Consiliarios Carolus habuit, tota cius gubernartio Imperii et regnorum fuit laudatissima. Nam nulla sane maior pestis, quam mali Consiliarii: et contra: Nullum maius boni Imperii instrumentum, quam boni Consiliarii. Magnum ornamentum Principi, corona senum et cordatorum Consiliariorum cinctum esse: estque idem non solum ornamento, verum etiam felicem actionum successum praebet, et adversariis metum incutit, et subditi libentius parent.

3. Ex subditorum suorum distinctione. Nam optime et sapienter Carolus subditos suos discerere solitus fuit: In Germania Regibus, ait, in coeteris vero meis regnis, servis me imperare novi. Quo dicto Principum Germaniae potentiam, et quo eos loco habuerit, significare voluit. Tenemur quidem omnes Imperii Romano-Germanici legibus parere, sed ita, ut liberamsuarum ditionum administrationem nostri superiores retineat, et suis legibus, sua libertare, utantur, fruantur. Nulli profecto mortalium armis aut fide ante Germanossunt, (sicut Corm. Tacit. lib. 13. annal. affirmat) nostrque Germania tantum nervorum et potentiae habet, ut exteruum hostem nullum metuat, imosola, si iunctis viribus res agatur, habet, quod immanissimo Turcarum tyranno oppont, quippe pecunia, populo, munitionibus aliisque adminiculissat valida et instructa est per DEI gratiam.

II. MANSUETUDO. Nullus coesar vixit, adversus quem tam mirabiles conspiratione factaesunt quam adversus Carolum: Eum tamen numquam iracundia peccasse accepimus. Quare cum Legatum Ventum quidam detulisset, quod tarditatem et lemitatem ipsius culparet: Carolus nihil offensus; Numquam mundum a bellis quieturum et respiraturum esse dixit, si ea celeritate, quam res et causa plerum que postulant, bella statim moveret. Chytraeus Orat. de Carolo U Imper.

III. CLEMENTIA. Cum nihil tam ornet Principatum, quam clementia et mansuetudo; teste Spinoelib. 3. pag. 136. de traquill. animi: prudenter CarolusV Imperator non affectibus suis indulist, sed omnia clementia et mansuetudine peregit. Quare Gandavorum defectione et iniurias suis maioribus illatas uno ultus est et eodem iudicio: non tam crudeliter, quam prudenter. cum enim sua edicta publice lacerare Praetorem urbanum cives coegissent, et legatos ad Franciseum I Regem Francorum mississent, ut patrocinium urbis reciperet, eoque recusante ceteros ad defectionem in vitarent: Senatus Hispanorum urbem solo aequari oporrator decreverat, civium bona in fiscum cogi. Imperator tamen patriae, ac urbi, in qua natus ac educatus fuerat, pepercit. Triginta defectionis auctores capite puniit; iura corporum et collegiorum omnium sustulit; civitatem agri publici parte ac beneficiis omnibus privavit; arcem denique munitissiman pecunia civium construi, ac praesidus militum firmari iussit.

Non ita multo post Franciscus ipse, qui Gandavorum patrocinium repudiarat, rupellanos ob salarium vectigal rebellantes, ortionis maiestate perterruit, ac pecunia mudctavit: Supplicio tamen affecit neminem, qui eriam integra


page 1042, image: s1114

libertatis et collegiomm iura civitati reliquit: testatus illud, non minorem sui vindicandi occasionem habuisse, quam GarolumV; suas tamen laudes civium salute, quam exitio, et clementia, quam crudlitate, cumulare voluisse.

Similiter CarolusV Imper. summa clementia in omnes ordines Hispanorum usus est, cum non modo a se defecissent, verum etiam Calabriae Ducem Regem creavissent, qui bencficium illud tam perniciosum repudia vit. Carolus neminem ex tanta multitudine puniendum putavit. Prudenter illequidem; quippe universa Rei publicae membra secare debuisset. Iohan, Bodinces l. 3. de Republica c. 7.

Nam ut Plato ait lib. 1. deleg. Ea omnium victoriarum est tum prima, tum optima, nikh=sai to\n e)=u poiou=nta kai\ e(auto\n. Hoc ipsum Iuliani Flandri designare voluerunt, inscriptione sua in arcu triumphali, cum isthactransiret Philippus Rex Hispaniae, sicut a Claveto in Itinerario eius describitur. Ea fuit talis; sub imagine CaroliV Coesavis:

Quiste victorem dicat, qui vinceris ipso
Invictus victo Coesar ab hoste tuo?
Si veniam victus petit hostis, protinus illi
Parcis. et errati tememinisse piget.
Non te hostis Coesar. sedte clementia vincit,
Et ratia; cum sis victor et ipse tui.
Vincere laus ingens hostes, et parcere victis
Gloria. sed sese vincere maior erit.

IV. HUMILITAS et MODESTIA. CarolusV Imper. insigne humilitatis et modestiae exemplum posteris reliquit, iuxta dictum illud Sircidae (quod Carolus saepe in ore habuit) cap. 3. vers. 20. Quo quisque est maior, eo gerat sesubmissius. Nam historiei affirmant, quod nemo in aula Caroli simplicius vestiri solitus, quam ipse, statimque a prima adolescentia compertus sit natura inimicus esse gloxiosis et insolentioribus. Hinc cum Ferdinandus Toletanus Dux Albanus ex mera arrogantia statuam aeneam in Castello Antwerpiensi erigi iussisset, cum hac inscriptione:

FERDINANDO ALVAREZ A TOLEDO, ALBAE DUCI, PHILIPPI II: HISPANIARUM REGIS APUD BELGAS PRAEFECTO. QUOD EXTINCTA SEDITIONE, REBELLIBUS PULSIS; RELIGIONE PROCURATA, IUSTITIA CULTA, PROVINCIA PACEM FIRMARIT: REGIS OPTIMI MRNISTRO FIDELISS, POSITUM.

Incidit in odium CaroliV eiusque silii Philippi I, Regis Hispaniae: ut testatur Hieronymus Connestagius lib. 9. de Coniunct. Porstugall. et Castelloe; et addit insigne Epiphonema: Ideo (inquit) nequae CarolusV, neque Philippus II, valde amabant Albnum, quod nimis praclare sibi deip sis meritus videbatur: Principes emm non amare solant cos, aut cerie minus, qui bene de ipsis meriti sunt, quam eos, quos ipsi beneficiis sibi de vinaeerunt. Itaque statues illorum iussis paulo post deiecta fuit.

Idem Carolus U Imperator, cum Franciscum Regem Galliae ad Ticinum cepisset, annuntiata ei victoria ab eis, qui partibus Gallorum fuerant, ut gratularentur ipsi de victoria, dicitur ex arce, in quaferat, secessissesolus in monasterium quoddam, donec illi abiretn. Prohibuit eriam, ne quis ad ipsum admitteretur, inquiens: Non decere institui triumphum capto Rege, praeserim cumipse nihil mali fecerit: memorem enim se esse dicebathumanaefortunae, quod ipse quoque in manus hostium venire possit. Et Francisus postea, cum adhuc ad Carolo captivus teneretur, videretque in pariete Symbolum Imperatoris, PLUS ULTRA: veluti Carolum de inconstantia fortunae admoniturus, affcripsit: HODIE MIHI, CRAS TIBI. Quibus verbis adeo nihil offensus est Imperator, ut iis conspectis subscrpserit: FATEOR ME ESSE HOMINEM, Manlius in Locis, pag, 172, 173. et 175.

V. *au)ta/rkeia. Carolus U Imperator, quo tempore cum Galliarum Rege Francisco bellum gerebat, saepius dixisse perhibetur: Sitotum Galliae regnum debellasse, redderem totum Regi: modo quae mea esse contendo, mihi relinqueret. Unde patet. Cornelium Tacitum graviter errasse, quando scribit: Suaretinere ad privatos pertinet: de alienis certare, regia laus est. Ethuicum enim id est: Christianus Princeps, quicquis ditionis habet, citra aliorum divexationem conservat et exornat.

VI. URBANITAS, Carolus U Imper. valde urbanus fuit, uti pater ex eius dictis.

1. De importuma Hispanerum aulieorum postulatione. Hispanis quibusdam aulicis aliquando Carolum rogantibus, ut Germanos satellites et alios ex aula dimittetet; idquo sine modo urgentibus, ipse convocari Germanos iubet. His vultu ad scucritatem composito indicat Hispanorum petitionem. ET venite, inquit; Ego etiam sum Germanus; abeamus ex aula, nedeinceps illis molesti simus: et abire se ostendit. Germani satellites laeti et alacres sequuntur. Sed Hispanis ad pedes Caroli abiectis, ac ut maneret, et veniam stultitiae suae daret, suppliciter petentibus, restitit et ignovit. Manl. in Loc. pag. 624. 625.

2. Ex respenso, Gallico Legato dato. Carolus U Imperator Gallico Legato, post mortem Francisci Sfortioe Ducatum Mediolanensem Regis sui


page 1043, image: s1115

nomine petenti, admodum argute respondebat: Quod frater meus Rex Gallioe vult, idem et ego volo. Quibus verbis Legatus (ut quae optamus, libenter credimus) Carolum assentireputavit, idque ad Regem suum statim perscripsit. At Carolus Ducatum Mediolanensem sibi non minus, quam Gallo placere, ideoque a se non minori studio retinendum, quam a Gallo expeteretur, sentibat.

AXIOMA. Propter meum et tuum omnis discorida est in mundo.

Hinc pulchre inquit Seneca lib. 3. de ira cap. 34. Quod vinculum amoris esse debebat. seditionis atque odii causa est, IDEM VELLE. Et idem in Prov. ait: Propter MEUM et TUUM, primum est principium discoridae. Nam,

Si duo nostris tollas pronomina rebus:
Proelia cessarent, pax sine liteforet.

Plato de legib. 5. Polit. 2. ait, felicem ac beatm fore civitatem, in qua non audirentur haec verba, meum, et non meum.

Pertinet hoc venustum P. Fagii dagium, crebris sermonibus olim ab eo usurpatum: Quatuor sunt, inquit, conditiones seu propriet ates hominum. Qui dicit: quod meum est, tuum est; et quod tuum est, meum est; hic idiota est. Qui vero dicit: quod meum est, meum est, et quod tuum est, tuum est; haec est conditio mediocris. Qui dicit: quod meum est, tuum est, et quod tuum est, tuum sit; hic pius est. Qui vero dicit: quod tuum est, meum est, et nuod meum est, meum sit; talis impius est.

Elegans deproprietate Bonorum penta/stixon:

Quadruplici inter se graviter pugnare videmus
Proprietate homines, quot quot hic orbis babet.
Est, bene qui faciat REDDENTI, RUSTICUS: Huic vox:
Quae mea sunt, tua sunt; Quoe tua sunt, mea sunt.
Est, bene qui faciat NULLI, SODOMITICUS: Huic vox:
Quae mea sunt, mea sunt; Quoe tua sunt, tua sunt:
Est, bene qui faciat CUNCTIS, vir OPTIMUS: Huic vox:
Quae mea sunt, tua sunt; Quoe tua sunt, tua sunt.
Est male qui faciat CUNCTIS, vir PESSIMUS: Huic vox:
Quae tua sunt, mea sunt; quoe mea sunt, mea sunt.

3. De arcibus in montibus positis. Carolus traiciens aliquando Rhenum, quaerit ex Principe, qui aulam ipsius tum sequebatur, cur maiores nostri arces et praesidia in excelsis montibus exstruxissent? cum responderet Princeps, munitiores illis arces in editis locis visas fuisse. Censuit Caesar rectius eas in planitie collocari, porpter aquationis et invehendi commeatus, et tormentorum et aggerum commoditatem. Sed nuc, inquit, sub terra quidam munitiones aedificant, ut inferno sint propiores. D. Chytoeus orat. de Carolo U Imper.

4. Ex dicterio de nefanda Angli cuiusdam caede. In Anglia. cum nobilissimum iuvenem, sententia Cardinalis Eboracensis, qui iudicio praeerat, damnatum interfici Carolus audiret: Indignum est, inquit, a cane laniitam pluchram damam devorari. Nam Cardinalis ille alnii filius erat. Idem.

VII. IUSTITIA. Carolus U Imper. iustitiam severe administravit, dices: Quemadmodum Sol non alius est inopi, alius locupleti, sed omnibus aequus et communis: ita Reges personam soectare haud debent, sed rem: Iustitiaque et benevolentia eorum omnibus civibus patere debet. Zenocarus in Caroli vita. Leges eitam optimas tulit, inter quas et haesunt:

1. De Bigamia, quod non licitum sit cuiquam in Romano Imperio duas simul uxores habere. Defendit quidem bigamiam Bernhardus Ochinus Photinianus in dialogis a Castalione latine conversis Et Valentinian us Imp. legem tulit, qua cuivis duas simul uxores ducere licebat, apud Nicephorum lib. II. cap. 33. Verum hoc ipsum non solum iuri divino repugnat, sed etiam Imperatores sacratissimi bigamiam ex animo detestati sunt. Ita eniam Dioletianus et Maximinivanus Imperatores rescripserunt; Neminem, qui sub ditione sit Romani nominis, binas uxores habere posse, vulgo patet L. 2. C. de incestuosis nuptiis. Et ex edicto praetoris duas uxores habens infamia notatur. l. eum qui. C. ad l. Iul. De aduls. et l. 2. D. Dehis qui notam. infam. Similiter ex constitutione Caroli V, bigamusultimo afficitur supplicio; uti videre est Ju der Peinlichen Hassgerichts=Ordnung, cap. 121.

2. De furibus suspendendis. Carolus U Imper. omnesque Status Imperii, suaddentibus Consiliatiis, et iuris sacerdotibus etquissimis, defuribus in furcam tollendis legem constituerunt; ut patet ex Constitut. Carol Ju der peinlichen Halsgerichts= Drduung, art. 160. Item. l. Captialium 28. §. Grassatores. ff. de poenis. Grassatores. qui proedoe causoe id faciunt, proximi latronibus habentur, et si cum ferro aggredi et spoliare instituerunt, capite puniuntur, utique sisoepius atque in itineribus hoc


page 1044, image: s1116

admiserunt, ceteri in metallum damnatur, vel in Insulas relegantur.

VIII. Amor liter arum et literatorum. Carolus U Imper. fuit magnus fautor literarum et literatorum: et quamvis tanta gubernatione Imperii et regnotum esset occupatus, tamen literarum studiosissimus fuit: inprimisque Mathematcis adco delectatus fuit, ut nec in ipsis castris studium hoc negligeret. Testatum amicis Petrum Appianum legimus, se, in bello Germanico, Ingolstadio (ubi Petrus vivebat) ad Carolum in castra urbi vicina evocatum fuisse, ut in machina certis rotulis orbes circumducentibus repraesentante Planetarum motus proprios adspicienti certius et ac curatius singula monstraret: cuius eiusdem belli tempore, ut ardorem erga haec studia magis vulgaret, familiarissime secum habuit Turrianum Cremonensem magni nominis Mathematicum.

Porro Carolus, cum esset obnoxius multis calamitatibus seu morbis, plurimum leg it Thucydidem, qui admodum difficilis est intellectu: bene eriam patris sui Philippi historiam novit, fuitque consuetudo cubiculariorum eius, ut finita (iuxta consuetudinem) matutina precatione, singuli aliquid legerent, donec Imperator surgeret: alius Thucydidem, alius Herodotum, alius Livium, adlius Gallicam historiam, alius aliud. Postquam Imperator surrexerat, recitatis precibus, interrogavit, quid fingulilegissent, ut sic Imperatorem ad hilaritatem excitarent. Imperator etiam ipse legit Thucydidem, lectisque aliquot pagellis, sumpsit sibi tempus de iis rebus meditandi. Granvellanus Cancellarius Imperatoris afferens ei Thucydidem, primo Galllice versum, dixit: Huc librum Tuae Maiestati dono; sed ea conditione, ut ea promittat mihi, quod velit illum perlegere. Evolutis vero in co libro ab Imperatore aliquot pagellis, ita placuit, ut terrtio perlegeret.

Ut igitur Carolu U Imperator excellenti bonarum attium cognitione excultus fuit, ita etiam viros doctos in magno pretio habuit, et erga eos valde liberalis fuit. Quore cum Poeta quidam carmen lingua Italica de navigatione Africana composuisset, donavit illi mille coronatos. Alius quidam in Gallia Psalterium carminibus Gallicis expressit, quod opus ob facundiam ipsius insignem celebratur. Oblato hoc Psalterio Imperatori, dixit Imperator: Exiguum tibi munus dabo: dedit tamen quadraginta coronatos. Manlius in Loc. pag. 550. et 551.

Contra autem Carolus literarum rudes haud magni fecit; sicuti patet ex historia, quae continetur in Emblem. Altorff. pag. 80. hisce verbis: Quaedam Germaniae civitas ad Carolum U Imper. legatum miserat, adiuncto omite adolescente pulcherrimo, primarii eius civitatis virifilio. cumque Legatus Imperatori suae Rei publicae negotium exposuisset, interrogat eum Imperator de comite adolescente, cuias esset, et cuius filius? Respondit legatus, esse eum cuiusdam primarii in sua Republ. viri filium, et unasecum missum, ut quaedam digna memoria et videret et audiret. Imperator igitur hoc audiens, adolescentem collequio dignatur, eumque de quibusdam rebus interrogat, quas ingenuum adolescentem scire oportet, ut domum is reversus gloriari posset, se cum Imperatore esse collocutum. Sed cum adolescens pisce magis mutus esset, nec Imperatori ad interrorgatoria quiequam respondere posset; Imperator Legato, Tuus, inquit, comes pulchra est statua. signisicans, pulchritudinem corporis et nobilitatem generis sine doctrina et virtute parum prodesse hominbus, iuxta illud Emblema: NOBILITATIS VIRTUS, NON STEMMA, CHARACTER; ID EST; Magis virtus, quam genus nobilitatem efficit; vel potius, Sola virtus, non maiorumsanguis, verae nobilitatis firmum est argumentum.

IX. GRATITUDO. Carolus U Imper. Officiales suos, cosque qui sibi egregiam et fidelem in bello aliasque operam navaverant, magnifice remuneratus est. Inprimis gratiffimus exsitit erga Praeceptorem suum Hadrianum Traiectensem, pauperrimis parentibus ortum. Cum enim Carolus Hadrianum avo suo Ferdinando Catholico Hispaniae Regi commendasset, Episcopus Dertusensis designatus fuit. Post Ferdinandi mortem, intercessione Caroli eiusque avi paterni Maximiliani I Imper., a Leone X Cardinalis titulo Pammachii SS. Iohannis et Pauli creatus est. Inde Maximiliano mortuo, cum Carolo in Germaniam ad capessendum imperium eundum esset, quem in absentia Hispaniae Gubernatorem constitueret, neminem suo Praeceptori Hadrano praeferednum censuit. Leona tandem X mortuo, non acquievit Carolus, priusquam ad summum in terris fastigium eundem proveheret, usus ad eam rem fideliopera Pompeii Columnae et Iulii Medices Cardinalium nobilissimorum et illustrissimorum; qui, post multas contentiones, XXXVII CArdinalibus in suam sententiam pertractis, Romaeignotum, a tot Candidatis longissimo intervallo seiunctum, externum atque Germanum, inter tot Senatores Italos tandem Papam renunicarunt anno Salutis 1521, die 9 Ianuarii. Quod grati animi studium erga Praeceprorem facile inter maximas Caroli U Imper. landesuum quoque locum, et nequaquam postremum tueri potest:


page 1045, image: s1117

cuius etiam exemplo Principes incensi de suis in iuventute formatoribus morum que praefectis ac Praeceptoribus praeclare mereri discant. Charonic. Hedion. sol. 686. Pantaleon. Dresserus.

X. MAGNANIMITAS. Carolus U Imp. animi excelsi atque invictis, in periculis impavidus et mortis contentor fuit, adeo, ut in castris saepe, et in ipso iuventutis flore, recitatis Pauli verbis, ostenderet, se alterius vitae et consuetudinis cum Christo esse cupidum. Itase ad omnia pericula impavidum offerebat, ut nusquam ad bombardarum ictus caput inclinaret, nusquam pedem moveret, nusquam expallesceret. Quando. armabatur laminis thoracibusque ferreis, initio inter armandum horrebat corpus, ac toto vultu albescebat quasi pavescens: Sed cum armatus, loricatus, et galeatus erat, iam nullus leo illo fortior erat aut animosiot, minusque aliquid expavescebat. Enadem quoque in rebus secundis et adversis vultus constantiam et tranquillitatem retinuit, ut in eodem cubiculo quottidie cum ipso verfantes, numquam laeta vel tristia ad Carolum allata, ex eius vultu deprehendere possenr. Numquam enim regius ipsius animus, nutante, vel acriter etiam urgente fortuna, abiectese demisit: vel prospero et secundissimo flatu aspirante, insolentius se efferre aut iactare solitus est. Chytroeus in orat. de Carolo U Imper.

XI. AMOR Salutis publicoe. Politici habent hoc Axioma: Salus publica suprema lex esto. Hoc semper sibi Carolus U Imper. ob oculos posuit, illudque re ipsa expressit. Cum enim non multo post, quam ad Imperialem dignitatem esset evectus, Wormatiae, de regno Navarrae a Gallis occupato, de Belgii populationibus, et Hispaniae tumultibus, nuntiosaccepisset: palam testatus est, seinvitum et repugnantem ad armatrahi; ac dolere se, Turcis, qui in Hungaria Belgradum oppugnaturi essent, inrestinis bellis viam in Germaniam sterni: Orare autem dEUM, ut sibi Rem publ. orbis Christiani tranquillam et florentem perperuo manere cupienti opem ferat, et in causa iusta adiutor, custos et vindex adsit. Has preces pluribus verbis a se conceptas quottidierecitare solitus est. Unde cum sinitis comitiis Augustanis Archiepiscopus Moguntinus et Palatinus Ludovicus Moguntiae cum Carolo de Germaniae pace colloquerentur: et Heldus Vicecancellarius, Caesaris aftantis nomine, durius respondisset: Caesarem, qui alia etiam regna haberet, decretum contra Ecclesias nostras factum in Comitiis, etiamsi vastanda esset Germania, exsequi decrevisse; Casar hunc interpellans dixisse scribitur: HAEC NON IUSSITE DICERE Nolo enim vastari Germaniam, quia et patriaest, et summum ab ea Imperii decus ac cepi; et Imperator saluti Orbis tetrarum, quantum potest, DEO iuvante, consulere debet. Idem.

XII. VERECUNDIA. Carolus VIMPER. (utsupra diximus) adulteria libidinumque tutpitudines totues aversatus est. Quare cum post electionem Antverpiam ingressus esset, Senatus urbis, ut laetarise adventu Caesaris, ipsique gratificari videretur, ludos et spectacula inplateis, per quas transeundum erat Imperatoris, exhibuit: inter quae, promore ludorum, publcherrimae ac venustiffimae erant virgines, toto propemodum corpore nudae, nisi quod tenuissimo tantum, et pellucido velamento circumdatae essent: Coesar urbem ingressus; et ad eum locum, inquo exhibebantur, delatus, (cum tamen ab aliis undique magnus fieret concursus) nequidem respexit ad virgines. Hanc historiam Durerus pictor, clvis Noribergensis, qui una cum Caesare urbem est ingressus, Philippo Melunchthoni narravit, addiditque, se quam libentissime accessisse, cum ut agnosceret quid ageretur, tum ut perfectionem pulcherrimatum virginum rectius consideraret, dicens: Ego, qui eram pictor, aliquantulum inverencundius circumspexi. Philipp. in Loc. Manl. pag. 345.

Denique tanta in Carolo omnium optimi maximi Principis vittutum praesantia fuit, ut miraculum naturae sui temporis, asapientibus et bonis quibusdam viris, familiaritateipsius interiore fruentibus, perhiberetur.

II. VITIA.

I. CURIOSITAS. De CaroloV Imper. afficmant, quod Spirae ex curiositate quadam ingressus sit in cryptam, in qua asservantur cadavera Imperatorum: inter quae etiam fuit cadaver Rudolphi Caesaris, Comitis de Habspurg, a cuius posteritate, nusquam interrupta sobolis serie, etiamnum hodie Archiduces Austriae descendunt. Inde reversus Carolus obstupuisse dicitur, et mandasse, ne cuiquam deinceps monumenta illa aperirentur: Et hoc malo proprio edoctus, cautior factusest. Nam cum anno C. 1547 victor Wittebergam nrbeim ingrederetur, et quae inibi publica essent aedisicia, lustraret avide, urgebant eum duae Eumenides infernales, Ferdinandus Albanus, et Episcopus Atrebatensis, ut Lutheri sepulchrum dirui, demortuique cadaver publice cremari iuberet, non solum illorum petitio ipsi displicuit, yerum etiam severe atque vitae etiam capitisque periculo sanxit, inviolatum Lutheri sepulchrum ut esset.

II. IMPRUDENTIA. I. Axioma Politicorum est; In rebus arduis et gravioribus media consilia


page 1046, image: s1118

periculosa. Contra hoc monitum nostro et patrum nostrorum saeculo multoties peccatum est, et optimi quique Politici in hunc soloecismum Politicum impingunt, quoque Carolus U Imper famosissimus, qui, cum hostem suum Franciscum Galliae Regem insua porestate captivum haberet, Heremii Ponti consilio neglecto, medium consilium sequutus est. Nam regie illum tractari iussit, et tamen ultra anni spatium eum captivum detinuit, neque semel in carcere visitare voluti, donec rex morere animi confectus in gravem morbum incideret, adeo ut multi de vita eius desperarent. Quare Carolus data ei in uxorem sorore sua, taudem sub duris conditionibus illum dimisit. cum satius fuisset alterut rum extremum sequi, et velita atterere eum, ut nocere non ultrapotuisset; vel benesiciis illum devincire, quibus permotus noluisset ei nocere. Tractatio illa regia et sororis matrimonium neque annuum carcerem, neque iniquiores conditiones libertati additas ex animo generosi Regis delere potuere. Unde non exiguis molestiis Carolum postes nec semel affecit. Iohan. Werner. Gebhard. In Fürstilichen Tisch=reden, lib. 1. cap. 7. pag. 18. 19.

2. Quis nescit Carolum U Imp. omnium fere, quae usquam gerentur ab aliis Principibus, aut consortem, aut saltem conscium fuisse! At eam coniurationem, quam Mauritius et Albertus Brandeburgicus, familiares ac domestici Caesaris, susceperant, quamque ad exitum perduxeruntan. 1552, nesuspicatus quidem est.

I. ACTA SAGATA.

Tota vita Caroli nihil aliud fuit quam belligeratio perpetua. Gessit namque multa bella, ex quibus praecipua, qui possumus brevitate, recessebimus.

I. Bellum Gallicum.

Omnium notatu dignissima sunt bella eius adversus Franciscum I Regem Galliae gesta, quae durarunt annis propemodum 38, sub induciis dubiis, parumque constantibus. In tria membra illa dividemus.

Membrum I.

In membro primo notanda sunt tria: I. Ortus. 2. Progrssus. 3. Ergessus.

I. ORTUS.

I. ORTUS. Praecipue inter Carolum U Imp. et Franciscum Regem Galliae de regni Neapolitani Mediolanique possessione certatum est. Nam imperante Maximiliano I, Ludovicus XII, Rex Galliae, Mediolanensem Ducatum occuparat, et in sua verba iurare subditos coegerat: cuius rei certior factus Caesar Maximilianus non ita multo post Mediolanum ope Helvetiorum recepit, et ut Imperii beneficium, procul ab omni ambitione et avaritia existens, Maximiliano Sfortiae Duci restituit. Verus postea anno tertio, Ludovico rege Galliae exstincto anno 1515, successit ei gener ipsius FRANCISUC I Valesius, qui statim anno regni sui primo ingentem exercitum contraxit ad recuperandum Mediolanensem principatum, et Helvetios, Maximilianum Sfortiam acerrime propugnates, ingenti, sed cruento et periculoso, bidui proelio debellavit ad Mediolanum, adiuvantibus Venetis, ita ut de viginti quinque milibus vix pars dimidia evaserit, Parmamque ac Placentiam Pontifici ablatas ad vetus Insubrum Imperium redeuxit, captoque, a deditione arcis Medilanensis, et transmisso in Calliam Maximiliano Sforria, possessionem principatus stabilivit. Ex hoc successu Franciscum maiora animo agitantem incessit libido invadendi regni Neapolitani. qua de causa evocatum Roma Leonem X Pontisicem Bononiae convenisse existimatur. Sed id molientem retraxit ex Italia Caesar Maximilianus, impulsis Helvetiis iam ante vindictae cupidis, et Henrico Anglo sollicitato. Inde cumirrito conatu Mediolanum obsedisset, cum Gallo pacem feccit, Gallo valdeaequam, cum Carolus nepos amicitia Gallorum in occupanda Hispania indigeret. Confecta est pax in has conditiones, ut Carolus Regnum Navarrae Iohanni filio, qui inde expulsus erat, restitueret, si id iudicibus, qui constituendi essent, viderentur ex aequo et iure. Item centum milia aureorum nummum quotannis Gallo ut penderet ex regno Neapolitano, ad confitmandum ius, quod in illo regno sibi arrogabat. Cumque ad Venetos etiam et res Mediolanenses Franciscus respiceret, Venetis etiam Veronam reddi, Brixiam enim paulo ante receperant, postulavit, ea lege, ut redemptionis nomine 200000 aureorum nummum Caesari duabus pensionibus persolverentur. His conditionibus Maximilianus, iam senex et bellorum pertaesus, non refragatus est; sed non fore aut ratam aut diuturnam conpositionem facile intellexit, quod Carolo impubere a nutricio facta esset. Nec ita multo post, carolo U ad imperium suffragiis Electorum expetito, cum Franciscus per coemptos sussragatores idem frustra ambiens de spesua decidisset, renovatis ex repulsae dolore veteribus erga aemulum competitorem odiis, novisque excitatis, bellum inter utrumque exarsit; et Frnaciscus non tantum Italicos Principes contra


page 1047, image: s1119

Carolum instigavit, sed subditos etiam et socios in Belgio, Hispania, et alibi.

II. PROGRESSUS.

Cum (ut supta diximus) privatae quaedam offensiones inter Carolum Galliaeque regem inter cederent, Carolo ad Imperium evecto, ventum est ad arma, et primo quidem in Hispaniae finibus, inque Belgio. Et quia Galli Parmam et Placentiam tenebant, id Permoleste graviterque Leo Pontifex ferebat: cumque nuper etiam tentasset Regtum Lepidi, prorsus animum ab illis avertit, et foedus cum Caesare fecit, cuius haec erant capita praecipua: Ut Ecclesiae Romanae dignitas defendatur, ut quae Galli nuper illi ademerant, recuperentur: ut Sfortia, tum exsul, in paternum solium restituatur, et principatum Mediolanensem. Coniunctis ergo viribus Parmam et placentiam Gallis eripiunt, Mediolanum capiunt, hostem ex Insubria, quam totos iam sex annosille tenebat, depellunt, et Sfortiam deinde restituunt, administiantibus bellum Prospero Columna, Ferdinando Davalo Piscatio. Rex vero Galliae ut amissa recuperaret, per Italiam omne robut co convertit: et cum Carolus in Hispaniam ad motus a seditiosis quibusdam excitatos abiisser sedandos, totum Navarrae regnum recepit, et pet Insu briam plerisque locis occupatis, ipsa etiam urbe Mediolano capta, anno 1524, sub hiemem obsidione cinxit Papiam, ad Ticinum fluvium, oppidum. At cum in obsidione securius, quam decebat, ageret, a Ducibus CAROLI U anno 1525, die 24 Febr. (die Matthiae) in proelio ad Ticinum (amissis ultra 8000 militum, et 20 procetibus Galliae caesis) captus, et apud Mantuam Carpetanorum in Hispania (ubi tum Imperator commorabatur) in custodiam datus, eo ex Italia triremibus transverctus.

III. EGRESSUS.

Cum Rex Galliae diuturnioris carceris impatiens in morbum incidisset, Imperator, convocato Senatu, quo pacto se erga captivum Regem gerere deberet, ad consilium retulit. Variorum sententiis auditis, quas Guicciardinus lib. 16. prolixe describit, Caesar solebat in deliberationibus audiresolummodo Consiliatiorum dicta, nihil autem illis praesentibus, sed suo iudicio solus postea, quid facturus esset, constituere: tunc quoque disserentes attente audivit, nec tamen, quid secum decrevisset, declaravit. Postea vero mense Febr. anno 1526 FRANCISCHM, cum promitteret Burgundiae restitutionem, et renuntiaret iuribus in regnum Neapolitanum, in Ducatum Mediolanum, Genuam, Astam, Tornacum, etc. et Eleonoram, Caesaris sororem, Emanuelis Lusitani regis viduam, in uxorem duceret, et duos filios obsides daret, in liberetatem restituit. Chytraus. Iovius lib. 20, 22. Guiccard. Ital. histor. lib. 14. et 16. Zenocarus lib. 1. Sleidanus.

Membrum II.

In hoc membro etiam tria sunt notanda: 1. *ta\ prohgou/mena. 2. *ta\ praxqe/nta. 3. *ta\ parepo/mena.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u)*m*e*n*a.

Francicus Rex Galliae statim, postuqm, ex custodia esset dimissus, pegavit promissionibus se teneri, quas Caesar ultima carceris necessitate expressisset; atque ita cum Pontifice et Venetia foedus, quod Sanctam ligam nominabant, pro Italica libertate contra Caesarem iniit. Carolus vicissim nominis Pontiscii auctoriate per omnem Hispaniam abolevit; exemplo ab Hispanis ipsis posteritati relicto, posse Ecclesisticam disciplinam citra nominis Pontificii auctoritatem ad tempus confervari. Insuper testatus est, se invitum et coactum ad arma retrahi, Deumque innocentiae suae et iustae causae vindicem fore confidens, inter hos christiani Orbis intestinos motus et bella civilia, magnae sibi consolationi esse dixit, quod interea innumerae novi orbis gentes christianam religienem cupide amplecterentur.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Cum igitur Rex Galliae foedus cum Pontisice pro libertate Italica inivisset, ad haec consilia turbanda nihil prius habuit Carolus Imperator, quam exercitum in Italiam quamprimum mittere, qui cunctis minaretur. Quare iubetur Georgius Fronspergius Eques auratus Germanus, Dux militiae celeberrimus, (qui Caesaris semper partribus addictus; praecipus fractis foederatorum contra Carolum U Imperatorem in Italia consiliis, Imperii decus sua virtute, DEO dante, tutatus est, quique multa potius egregiae laudis, quam belliei quaestus decora domum retulit) copias conscribuere; quasille ocius contractas in Italiam duxit, et exercitum Italicum, cui Iohannes Medices praerat, in agro Mantuano die 24 Novembris anno 1526 feliciter fudit et profligavit, Medilanumque recepit. Statim adsuere cum aliquot milibus Hispanorum Carolus


page 1048, image: s1120

Borboniorum Princeps, qui superioribus annis a Galliae regedesfecerat, ac Princeps Arausiensis, Burgundiorum manu comitatus. Sed et Conradinus Lepontinus cum quaevor vexilli Germanorum militum, qui Cremonae praesidium Caesareum agitaverant, sese coniunxit. Paulo post Italorum phalanx accessit, quos ducebat Mutius a Columa.

Inde Carolu Borbonius, cui summa totius exercitus praefectura tradita erat, cum aliquot copiis ad defensionem Neapolis profecturus, urbem Romam, ex itinere, postridie quam eo venisset, oppugnatione cepit ac diripuit, die 6 Maii anno 1527. Urbs vastata est caede et rapinis, et nemoservatus, nisi qui vitam et libertatem universa re familiari redemisset. Templa fere omnia, multis necatis aut excruciatis sacerdortibus, direpta. Pontifux, qui in Adriani molem cum Cardinalibus et reliquis proceribus profugerat, fame subactus sese dedidit die 6 Iunii, omnesque eius arces et urbes in Caroli Imper potentiam redactae sunt. Qui optata hac occasione, veterem Romani Imper. sedem. potentiam et Maiestamtem a Pontifice hactenus usurpatam, in Italia recuperare et stailire potuisset: Sed reverentialoci Apostolici, et quadam religionis opinione, quae in animo bene instituto plurimum valet, et Hispanorum Antistitum ac Principum superstitiosa in Pontificem observanntia, non solum publicae laetitiae signa, quae tum nato Imperatoris filio Philippo edebantur, inhiberi iussit: verum etiam post octo menses, Clementem VII, pecunia tantum, et iure patronatus, in regni Neapolitani episcoparibus mulctarum, in pristinam amplitudinem et potentiam integre restituit.

Interea Galliae Rex, ubi de capta Roma cognovit, inito foedere cum Angliae rege, validum misit in Italiam exercitum, Duce Odetto Fuxio Lautrechio. Is cum in Insubriam venisset, adiutus a Venetis, Alexandriam, deinde Papiam, pattim conpositione, partim vi cepit, et furente milite propter captum ibi Regem, post ingentem oppidanorum stragem, diripuit anno 1527 die 27 Iulii, Inde Bononiam profectus ibi in hibernis substiti, et sub prinum ver progressus, Duces Caesareanos in regno Neapolitano proelio vicit: ideo Neapolin mense Aprili gravissime obsedit, quae obsessio durvavit usque in Augustum mensem, quo Auster tam memorabilem in castris Gallorum concitavit pestem, ut intra dies octodecim, ex 80000 Gallis, vix 1700 superstires manserint. Ita DEUS mirabiliter Coesarianis pepercit, Gallosque ultus est. Non multo post, cum Neapolin obsidione solverent, horrenda tempestate reliquiae miserabiliter sunt afflictae. Ita non solum venti, sed etiam aether pro Caesare pugnavit.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Cum igitur Carolus ubique divinitus protegeretur, ipseque ab hostibus victorias insignes reportaret; Galliae vero Rex, cum et liberorum suorum, quos in HISPANIAM MISERAT OBSIDES; CURIS AFFICERETUR; et per Italiam infeliciter bellum geret; amisso nuper exercitu atque Duce Lautrechio, quem pestis in obsidione Neapolis absumpserat; amisso etiam Andrea Aurea Genuate, rei maritimae scientia clarissimo Duce, qui sub idem fere tempus, quo Lautrechius mortem obiit, ab Caesarem defecert; restituta patriae libertate, ad pacem animum adiecit: quae Cameraci, oppido Belgii, facta est anno 1529, die 5 Augusti: ub FRANCISCUS cessit Flandira, Artesia et Tornaco, atque ita septendecim provinciae unitae sunt, utque filii obsides liberarentur, vicies centena milia aureorum Carolopersolvit. Iam antea die 26 Iunii pax inter Pontificem et Caesarem Barcinone facta erat, pactos inter alia, ut Margaretam filiam notham Caesaris Alexander Medices silius nothus Laurentii Medices (qui patrem habuit Petrum, quem Florentia eiectum, et in ostio Liris flouctibus obrutum interiisetradunt) in uxorem duceret, atque in avitum Florentiae dominatum restitucretur.

Exemplo Pontific is et Regis Calliae mox Veneti et Francicscus Sfortia (qui Pontifici Galliaque regi confoederatus ante fuerat) supplices pacem a Carolo Imp petiverunt et impetrarunt. Guxciard. Chytr. P. Iovius, Sleid.

Membrum III.

Possumus et in hoc tertio et ultimo membro progredi secundum Ortum, Progessum et Egressum.

I. ORTUS.

Cum Frnacicus Sfortia Dux Mediolanensis anno 1535, mense Octobri, absque heredibus defunctus essset, Carolus Imperator ut Dominus feudi eum Ducatum sibi per Antonium Loevam, quam, navigaturus in Africam, legatum et custodem ibi reliquerat, adiudicavit. Rex Galliae contra illum ad se suosque liberos pertinere contendit, propter Valentiam, Philippi Vice comitis, postremi Mediolani Principis ex ea familia, sororem, proaviam suam. (quamquam superioribus annisde re tota transegerat.) Quare misso ad Carolum legato (cui quam argute Carolus responderit, supra diximus) Insubriam sibi restitui postulabat, addita cominatione, nisi impetraet: simulque eodem tempore, conductis undique copiis transcendit Alpes, et Sabudiae Ducem,


page 1049, image: s1121

avunculum suum, Imperii Principem, aggressus est, eo videlicet consilio, ut illa parefacta via et subiugata provincia, logius progrederetur. Itaque Caesar, ut regionem illam defenderet, necesse habuit et ipse conscribere exercitum; quem, maxima celleritate per Germaniam alissque in locis contractum, in Italiam evocavit: Et cum Neapoli Romam venisset anno 1536, mense Aprili, aliquot post diebus Senatum sibi dari pertiit, et in frequenti coetu Cardinalium, praesente Pontifice, et exterorum Regum legatis, orationem habuit gravem ac vehementem in Galliae Regem, qui rupto foedere et inveterato quodam odio pulcherrimos ipsius et sanctissimos conatus impediret ac everteret, clareque testatus est, se invitum in id bellum, quod tum contra Regem Galliae de Mediloanensi Imperio parbat, trabi, in quo multae gentes nihil mali meritae et insontes, ipsorum Principum irancum dia atque obstinatione, cladem essent subiturae. Propterea piertate Christiana tacto satius sibi viderei, et Rei publ. quidem utilius, ut et ipse et Franticus ad sigulare certamen descenderent, enseque et pugione dimicantes controversiam finirent. Iovius. l. 35. Hist. Sed et per praeconem Gallum provocavit, septem conditionibus oblatis, ut in mari, vel terra, vel flumine, equo vel pedibus, colle vel plancicie, de Galliae Cisalpinae et Burgundiae iure inter se certarent, DEUM iudicem futurum, sine publiae salutis detrimento, 40 dierum ad deliberandum concessis induciis, ter contestatus, se pacem, pacem, pacem Christianorm, non bellum flagitare et exposcere. Gulielmus Zenocarus in vita Caroli. In superioribus bellis, anno videlicet 1528, Rex Galliae Carolo et Carolus vicissim Gallo monomachiam obtulit: de quo vide lib. VI Sleidani.

Quamquam vero Caesar nonsblum indeab initio, sed post etiam, cum iam sui muniendi atque tuendi causa maximos fecisset sumptus, pacem vehementer expetivit, neque detrectavit, quo minus Insubriam ille certis conditionibus acciperet: et cum Gallo singularicertamine dimicare voluit, quo videlicet alterutrius privato potius, quam publico totius Orbis incommodo, belli finis aliquando fieret: Gallus tamen, iis omnibus repudiatis, in sententia permansit.

II. PROGRESSUS.

Collectis iam virtibus, et per mediam Italiam factoitinere, cum exercitu Carolus Imperator provin ciam Galliam invasit anno 1536. Rex ad Avenionem castra posuit, inter Rhodanum et Druentiam flumina, et devastatis agris, (qua parte Caesarem esse descensurum videbat) cum pugnandi potesatem non faceret, in summas illum difficultates coniecit, Naminopia rerum omnium Caesar adductus, et multis hominum milibus ex inedia et contagione desideratis, discedere coactus est. Inde iter in Hispaniam instiutit, relicto exercitu, cui Duces praeclaros praefecit, qui bellum contra Gallum continuarunt, donec anno 1538 Caesar et Galliae rex Nicem, rogatu rogatu potissimum Pontificis Pauli, conventirent, et induciae in annos decem inter cos fierent.

Anno inde 1542 FRANCISCUS Rex Galliae atrocissimis verbis bellum Caesaridenuntiat, et editio libello suis liberum facit, ut quacumque ratione possint, terra marique provincias illius devastent. Rexipse quinque simul locis Caroli terras invadit, sed parum fedlici successu. Sparsis enim viribus, quas satius fuisset unitas habere, quoe occupaverat loca, facile amisit. Caesat cum in Hispaniis filium suum Philippum, data ei in urorem Maria, Iohannis Lusitaniae regis filia, regem constituisset, et Wilhelmus Cliviae Dux ferociter Ducatum Geldriae retineret, exercitumque Mariae profligasset anno 1543, mense Aug. in Iuliacensem Ducatum venit, oppidoque Dura expugnato et incenso, Iuliaco et Ruraemonda ad deditionem compulssi, Wilhelmum adegit supplicem sibi fieri, ereptaque ei Geldria, tres Ducatus, Iuliacensem, Clivensem et Bergensem, fruendos reliquit. Vicissim Galli Landresium et Luceburgum occparunt, et Caesarenos, Duce Fr. Borbonio Angiano, ad Carignanum Pedemontii, magna strage fuderunt. Quare Carsar viribus Imperii Germanici succinctus, bellum in Galliam transfert, mens. Octobri, et oppidum Landresium. et Luceburgum occuparunt. et Caesareanos, Annosequenti Lucenburgum recuperat, multa expugnat Gallorum oppida, nulloque resistente ferme, Lutetiam usque progreiditur.

III. EGRESSUS.

Cum igitur Caesat tam felicem in Gallis progressum haberet, Franciscus Rex impar viribus misit Legatos, qui cum Carolo de pace agerent; et obtinuit, exercitusque dimissus est. facta est pax sub aequis conditionibus die 24 Septembris ad 1544, in qua comprehensi, Pontifex, Ferdinandus Rex Hungariae frater Caroli, Lustianus, Polonus, Danus, Veneti, Helvetii, Sabaudus, Lotharingus, Genua, Florentia, Ducatus Ferrariensis, Mamuanus, Urbinas, Luca, Senoe, Principes Electores ac ordines omnes Imperii, Caesari obsequentes. Inde Carolus dimissis copiis ex Galliss domum rediit. Franciscus vero Rextriennium fere post in vivis esse desiit, cum paulo ante in Christianos Waldenses, quod


page 1050, image: s1122

reformatam potius, quam Pontificiam religionem amplecterentur, crudeliter sarvisset, magnamque corundem multitudinem, nulla sexus aut aetatis retione habita, trucidari iussisset. Successit ei HENNICUS II, adversus quem Carolus Imperator aliquot post anni bellum gessit, quo Terovanam cepit, multaque Castella condidit, imposuitque praesidia, inprimis Cameraco et Gandavo. Onuph. Sleid. Chytr. Martinus Bellaius, et alii.

II. Bella Germanica.

I. Contra Protestantes.

I. ORIUS.

Postquam Carolu U Imperator cum suis hostibus pacem constituisset, ipsis adhuc durantibus Conmitiis augustanis, de Religione Lutherane removenda et exstipanda cogitavit, conscripsitque milites et ad arma se praeparavit. Cum vero Protestantes audivissen, Caesarem occulte moliri bellum, interrogarunt, cur militem conscriberet? Responsum acceperunt, Imeratorem non religionis nec civitarum causa bellum parare, sed tantum punire velle aliquos Principes Maiestatis reos. Sed Saxo et Landgravius, quia nemini obscurum erat, illos peti, magno studio copias et ipsi conscripserunt, ad socios datis literis, ut idem faceret, neque callidis quorundam consiliis sese divelli paterentur, monuerunt; ac dilutis, quae obiectabantur a Caesare, criminibus, nihi in se culpae esse, nisi praetextum haereseos, demonstrarunt: eamque belli causam a Pontifice diserte enuntiari. Nihilominus sociorum foederis Smalcaldici non pauci Caesaris sequebantur castra, traductique in eius partes erant, Mauritius Dux Saxoniae Electoris patruelis, Iohannes Marchio Brandeburg., Philippus Dux Brunsvicensis, Ericus et Georgius Brunsvicense, Iohannes item, Albertus et Georgius fratres Megalopolitani adolescenres. Contra foederatis Protestantibus non tam copiae defuere, quam consilium concors et pecunia. Bellum inde Caesari indixerunt Elector atque Lnadgravius, quos ille publicis literis antea proscripserat.

II. PROGRESSUS.

Saxo et Landgravius iuncti Suevis et Alemannis, Erebergum, impositam Alpibus arcem, Dilingam et Donawerdam iam tenentibus, tardisu Caesarem, tum quidem imparatum, adorti sunt. Mox ille Pontificiis, Hispanicis, Germanicisque instructus copiis, castra sua locavit prope Ingolstadium, ubi levioribus proeliis cum Protestantibus conflixit, usque in mensem Novembr. anni 1546. donec Mauritius Dux Saxoniae, cum Ferdinando fratre Caroli, ditiones Electoris invaderet, Cycneam et Torgam, aliasque urbes occuparet. Decretum ergo, trasferendas in Saxoniam copias Protestantium, relicto apud Suevos praesidio. Landgravius suos abduxit domum, religioni habens in generum pugnare. Sic facile Caesari Suevos et Noricos vincere fuit. Pridericus Palatinus, qui aliquantum Prtestantibus subsidii ministrasset, deprecatione id luit. Ulmenses etiam auro, et tormentis, simul praesidium alere coacti. Uldaricus Wirtembergicus humillimis conditionibus transegit. Memmingenses, Bibracenses, Ravensburgenses, Campodunenses, et Lsnenses Legati, delusi a Navio, qui satis cautum eis diplomate Caesareano de religione diceret; itaque supplices facti. Francofurtenses maturius deditionem fecerunt, territi adventu Maximiliani Burensis, ductoris Belgarum, a quo etiam hanc ob cansam irrisisunt, missisque ad Coesarem legatis, in gratiam recepti sunt, depensis aureorum milibus octoginta.

Elector vero Saxoniae, ubi ad suos fines cum exercitu pervenit, mense Decembri Vinariam recuperavit, Heldrungam deditione cepit, et Halam. Ineunte anno 1547, die 13 Ianuarii, Lipsiam obsidione cinxit, sed oppidanis fortissime sese defendentibus, reinfecta discessit sub eius mensis exitum, cum crebris tormentorum globis velut grandine quadam, Lipsiam obruisset, laceraset et deformasset. Inde Marchionem Brandeburgensem Albertum cepit Rochlicii. Misnam urbem ad deditionem coegit, die 5 Aprilis. Inde, cum die 19 Aprilis de Caesaris adventu cognovisset, exercitum ultra Albim transtulit, et Misnae pontem sublicium incendit, ne Hispanitranseuntes ipsum affequerentur. In itinere, cum Mulbergo relicto Wittebergam contenderet, Coesareanis vadum in Albi flumine monstratur, per quod equitatus transit: pedestres vero copiae ponte ex navigiis constructo transportantur. Caesar in Saxonem incidit ad Silvam Lochanam, tribus trans Albim milliaribus, ibique proelii fit initium: in quo ElECTOR pulso equitatu et peditatu, dum acriter prosalute sua pugnat, et per sinisram maxillam adversum vulnus accipit, capitur, die 24 Aprilis. Non vero ulli Hispanorum aut Hussarorum se dedere voluit: sed Germano homini Tiloni a Trot. Ad Albanum adductus antequam Casari sisteretur, inter cundum oculis in caelum sublatis, et ex imo corde ductis suspiriis voce miserabili sic DEUM alloquitur: Miserete mei, Domine, nos sumus iam hic. Postea cum in Caesaris


page 1051, image: s1123

adspectum venisset, Clementissime Coesar, inquit, mt tibi captivum statuo, et supplex oro, ut Casar. V. Maiestas me dignetur custodia digna Principe. Respondit Caesar: Tranctaberis pro merito; scio quid me deceat. Deinde Albano redditus, frequenti custodia in castra ducitur. Captus cum eo fuit ERNESTUS Dux Brunsvicensis, Dynasta Grubenhagensis, Philippi filius. Sol sudo caelo pallidus quatriduo lamentari visus calamitatem affliccatae veritatis. MISENAE cum Canonici cantum Augustini TE DEUM LAUDAMUS decapto Electore cecinissent, fulmen hora t post meridiem aedem illam incendit, tres tuerres deicit, tectum, organum, cainpanas, igne consumit, cum nullum aliud tonitru vel praecessisset, velsecutum esset.

III. EGRESSUS.

Imperator Electorem die 7 Marii ob inobedientiam, quam praetendebat, capitalis supplicii reum peregit, qui vitam adbicatione Septemviratus redcumit, renuntiavit foederi Smalcaldico, Wittebergam et Gotham Caesari tradidit, Henricum Brunsvicensem, et Albertum Brandeburgensem absolvit custodia. Sed ut in decisiones et determinationes certaminum Religionis, quas Caesar et Concilium sit daturus, consentiret, nullo vel mortis metu adigi potuit. Bona illius publicata, Ferdinandoque et Mauritio assignata sunt, relictis, unde aleretur, censibus.

Quamquam igitur ad Dracenburgum Mansfeldiis et Hamburgensibus ergregia esse de Erico Brunsvicensi et Caesarianis victoria parta, tamen Iohannis Friderici Electoris Saxoniae calamitas foederatos perculsos reddidit. Philippus Landgravius Hassiae a Mauritio genero et Brandeburgico, aliisque, qui putabant se veniam ab Imperatore impetrasse, persuasus, cum Halae Saxonum Caesarisupplex factus esset, praeter opinionem captivus detinetur. Repertum vocebulum, quod levissima mutatione pro nulla captivitate perpetum sonaret. Caesar ad quingentas machieas tormentarias e Cermania in suas provincias avexit, a Protestantibus decies sexies centena aureorum milia exegit. Ferdinandus similiter Bohemos, quod Electoris ditiones tueri, quam invadere maluissent, duriter excepit. Mauritio Duci Saxoniae, quod sidelem Caesari operam navasset, dignitas ELECTORIS SAXONICI publico et sollenni ritu a Carolo collata est 24 Februarii, die Matthiae, inspectante Iohanne Friderico captivo.

II. Bellum Magdeburgicum.

I. ORIUS.

Cum magdeburgenses Interreligionem Caesaris constanter improbarent; Caesar publice eos proscripsit, et vicinos Principes ac ordines graviter monuit, ut bellum eis facerent, et quacumque retione possent, nocerent: plerque non recusarunt, modo reliqui etiam non Saxoniae tantum, sed imperii ordines idem quoque facerent: qui cum auxilia Imperatori promisissent, eum orarunt, si fore huic bello praeesse non posset, ut aliquem summae rerum praeficeret. Sic ergo Mauritius Elector publico nomine belli summae praefectus est ab Imperatore, deditque ipsi in singulo menses 60 milia aureorum.

II. PROGRESSUS.

Maritius rei summae praefectus, magnis viribus rem egit, et constructis aliquot castellis, ut in iis milites hiemarent, sub exitum Novembris anni 1550, urbem aggressus est, Verum Magdeburgenses non solum fortier ipsi restiterunt, sed etiam erumpentes hostes suos in pago Ottersleben obruerunt, plusquam ducentos nobiles ceperunt, et Georgium Megapolitanum, inquieti ingenii Principem. Heideccius Comes, et alii, adducturi Magdeburgensibus auxiliares copias, exercitum conscripserunt. Mauritius ergo mense Decembri cum parte exercitus illis occurrit, et Werdeae eos obsedit. Cum itaque erumpere non possent, nec etiam obsidionem tolerare, quod commeatu destituerentur, paciscuntur cum Mauritio, qui ita eos dimisit, ut statim quinque signa sibi conduceret, ut et ipsum Ducem comitem Heideccium: ubi primum se ita aperuit MAURITIUS, ut diceret, se non pugnare in perniciem Magdeburgensium, sed illorum urbem, libertates, munitionem et religionem cuperesalvas.

III. EGRESSUS.

Cum igitur Mauritius Magdeburgici bene cuperet et occulte bellum pro libertate Germanica coqueret contra Caesarem, obsidionem lente continuavit usque in mensem Novembrem anni 1551, quo, cum Magdeburgenses amplius non posse tolerare obsidionem viderentur, pax facta, qua mulctam Caseari grandem persolverunt, salva religionis et maiorum libertate. Ad hunc modum liberati, praeter multorum exspectationem, suumam nominis gloriam adepti apud exteras nationes, quod


page 1052, image: s1124

prope soli per omnem Germaniam suo exemplo docuissent, quid possit constantia.

III. Bellum Mauritii contra Imperatorem.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

Mauritius, durantebello Magdeburgico, quod fuit annuum, cum copias haberet in sua manu, rationem inire coepit liberandi Philippi Landgravii soceri sui, cum cousque Caesarem hac de refrustra non scmel interpellasser. Chattis igitur ditionis Hassicaepopulis, ante annum tertium Landgravio captivo sententia Caesaris ademptis, de voluntate filiorum Landgravii per iusiurandum in suam fidem adactis, et facta pace cum Magdeburgicis, et OEnipontem missa de landgravii liberatione Legatione, Galliae regem henricum II, Francisci I. successorem, foedere sibi coniungit, et datis obsidibus utrimque cavetur, et, editis scriptis belli causam explicandam esse, placet, ut sibi multorum animos adiungerent. Albertus ctiam Brnadeburgicus, clam in Galliam profectus ad Regem, huic negotio totum se dabat. Interea milites, tam ii, qui Magdeburgum propugnavertant, quam qui eam circumsederant Mulhusii, vicinisque in locis hiemaverant, multum damni dederant Northusianis et Erfurdensibus. Eius rei causam cum ex Mauritio Caesar perquireret, responsum dedit, ob non soluta stipendia tumultum fieri, seque brevi eum convenire velle. Inde Mauritius, qui dissimulanter agebat omnia, anno 1552, Kalend. Martii, conventus agit ordinum suae ditionis, et inter alia proponit, quia citetur a landgravii filiis, ut se fistat, non sibi licere regiversari diutius, aut illorum exspectationem fallere: discessurum igitur ad illos fidei servandae causa.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Mauritius cum domire constituisset, et Albettus Marchio Brandeburgicus cum suis tum equitum, tum peditum copiis, ex hibernis advenisset, movit contra Carolum Imp. anno 1552, et quacumque transsit, suam in potestatem redegit oppidanos, et iis, quos antea Carsar delegerat, abrogatis, novum instituit Magistratum: simul pecuniam illis imperavit atque tormenta. Augustam triduo obsessam occupavit 4 Aprilis. Imperator priusquam de moribus Mauritii aliquid audiret, accipit per secialem belli literas. Imparatus igitur, noctu maxima celeritate tumultuarie discedens OEniponte, cum Ferdinando fratre, qui persuadendae pacis causa nuper eo venerat, et per Alpes, qua Tridentum itut, ad laevam deflectens, Villacum, quod est in Carnis oppidum, ad Dravum flumen, sese recipit die 20 Maii, cum pridie eius diei Electorem Saxoniae Iohannem Fridericum post quinqvenii captivitatem dimistsset, ne videlicet hostisa suam gloriam id reserret; qui liber factus nihilominus Casarem, quocumque iret, comitatur. Mauritius cum Clausam fortissimum in Alpibus propugnaculum cepisset, OEnipontem venit 22 Maii: ubi Ferdinandus frater Caroli pro pacce intercedit, et amicam transactionem promittit: quare induciaefactae.

III. *t*a\ *p*a*r*e*p*o/*m*e*n*a.

Tandem, post variam discetationem, Trasactio Passaviensis persicitur die 2 Augusti. Dimititur e Belgico carecere landgravins, Protestantitum religioni liberum datur et prpetuum in Germania exseritium, proscriptiones abolentur, etc. Rex Galliae, qui in hisce motibus nequaquam quievernat, Metiam urbem deditione ceperat, et praesidiis firmarat; sed cum moneretur, captivos priocipes, quorum causa bellum coeptum erat, captivitate solvi, in regnum redit, Chytr. Saxon. lib. 12. et Seqq. Sleid.

De bello Germanico plura quid desiderat, consulat Lambertum Hortensium lib. 2. Sehardium Tom. 2. Thuanum lib. 2, 3, 4, 5. Histor. Sleidan. lib. 21, 22. et sequentes.

Gessit et praeter haec Carolus Imper. multa alia bella. primum gessit anno aetatis 18, adversus Maranos rebelles: quorum 40000 occisis vexilla erepta avo Ferdinando dono misit, eadem fortuna adversus Hispanos seditiosos usus. Turcam terrore adventus sui Viennae obsidioenem desere coegit, amissis 80000 ex innumerabili exercitu. Anno 1535 cum exercitu traiecit in Africam, et capta urbe Tuneto, atque arce Goleta Barbarossam Turcarum Ducem cum copiis suis profligavit, et regem eius loci Muleassanem Mahumetanae religionis, quem Tureae regno expulerant, restituit, sibique vectigalem fecit. Sexen nio inde elapso, iterum expeditionem in Africam suscepti, sed infelicissimo eventu, naufragio absorptis 130 navibus. Post Transactionem passaviensem Metiam obsidione cinxit, sed frustra. Inde bellum ei fuit cum Henrico rege Franciae, quo Carolus Terovennam et Hesdinum Gallicana oppida diruit, Henricus contra Corsicam Genuensium Insulam, auxiliantibus Turcis, occupavit, ditionesque Caroli ferro ac rapinis exhausit. Postremo Carolus Imp. apud Antipodes in novo Orbe per Ferdinandum Cortesium et Francescum Piza arrum 28 proeliis 28 Reges et regna devicit.


page 1053, image: s1125

III. ACTA ECCLESI ASTICA.

I. Cum LUTHERUS Anno C. 1520 Librum de Libertate Christiana, quo declarabat, sibi nihil aliud coridi esse, quam veritatem verbi divini indagare, ad Pontificem Leonem X misisset, brevipost Pontifex eum ut haereticum damnavit et proscripsit, sacris ei interdixit, et mandavit omnibus, ut aditum ipsius at quesermonem fugerent, nec ullam rem cum eo communicarent. Lutherus contra publicat assertionem omnium articulorum doctrioae suae, a Leone damnatorum, et provocat a Papa ad Conciliu. Sed Pontificii libros Lutheri publice cremant, et instant apud Eridericum Elecoremm, ut Lutberum, vel capite plectat, vel captum Pontifici mittat. Ad quae Elector ornatis verbis respondit; negans se hoc facere posse, cum Luthero ab omnibus detur honestum testimonium, et Lutherus ipse petat, ut sibi suit errores demonstrentur. Lutherus igitur cum hactenus Papae auctoritatem nequaquam violare volusset, arbitratus, ipso inscio, quaestores indulgentiatios abuti sacra potestate, postquam se anathemate ab eo peti, librosque suos exuri intellexit, tanto zelo est inflammatus, ut Leonem praedicaret esse Antichristum, ac diploma eius, iusque ipsum Pontificium Wittebergae die 10 Decembr. proiceret in flammas, addens illud dictum Samsonis heroicum: quemaamodum fecerunt mihi: ita feci eis. Facti sui ratione publice scripto edit. Scribit etiam librum de captivitate Babylonica, et paulo post duos squperstirionis Pontifciciae nervos incidit, Vota Monstica, et Missas privatas: et cursum illustrandae verae Evangelii doctrinae, inter potentissimorum Europae Monarcharum adversationes, constanti et ingenti animo et felicitate miranda perpetuo urget et tuetur. Iohan. Mathesisus de viat Lutheri Hom. 2. Luth. Tomo 2. Ienensi Lat. Chytr.

II. Anno 1521 CAROLUS Imper prima sua COMITIA celebravit Wormatiae, in quibus comparivit Lutherus, cum sub salvo conductu evocatus esset, et maxima animi constantia, toto mundo frendente et fremente, publice coram Imperatore, omnibusque totius Romani Imperii Proceribus, rationem fidei suae reddidit, uti ex actis Comitiorum Wormatiensium constat, adeo ut hic Papatus domitor ante Comitia Heros fuerit, in Comitiis Heroem se gesserit, post Comitia Heros permanserit.

1 Ante Comita Heros fuit. Cum cuim anno 1521, die 6 Martii, a Carolo U per Caduceatorem Witteberga Wormatiam evocaretur, Lutherus statim, literis acceptis, imperterritus Wormatiam petiit, Iusto Iona Praepostito, Hieronymo Scurfio, et Ambsdorssio Theolog comitatus. Cumque iam propius accederet, et in vicino oppido Oppenheim consisteret, plerique proposita profectione eum dehortabantur, eo quoe ipsis nuper erant combusti libri: quo quidem praeidicio ipsum esse damnatum, et in summo futurum discerimine dicebant; illata mentione, quid accidisset aetate superiore Iohanni Husso: ipse magno quodam animi robore periculum omnes contempsit, in haec verba erumpeus: Mihi vero, qui vocatus sum, deuretum et cerrum est ingredi urbem, in nomine Domini Iesu Christi, etiamsi scrirem tot diabolos mihi oppositos, quot sunt tegulae in omibus totius urbis tectis, etc. vide Luther. Tom. 2. Latin. Witteberg.

II. Similiter IN COMITIIS Heroempsegessit. Cum enim per Eccium Caesareae Maiestatis oratorem et ICtum, officialemque Episcopi Trevirensis generalem, duae ipsi quaestiones proponerentur: 1. Anlibros in medio positos, a se conscriptos esse fateatur, et pro suis agnoscat? II. An retracare quicquem in iis, an vero quae scripta sunt, tueri velit? Prius categorice affitmavit: ad posterius distincte respondit: videlicer libros a se scriptos non eiusdem generis et argumenti esse omnes. Primo enim quosdam ese didacticos et paraenericos de fidei et pietatis doctrina scriptos. Secundo, quosdam esse polemicos generales, contra Papatum et doctrinam Papistarum exaratos. Tertio, quosdam esse polemicos speciales, privatim contra personas singulares, Romanam nequitiam defendere volentes, editos. Sed in nullis horum se quicquam mutare velle, admiranda animi constantia asseruit. Et licet sine intermissione, instioctu Papistarum, a multissollictiatus fuerit, ut a proposito desisteret; tamen nil quicquem obtinuerunt, sed potius oleum et operam perdiderunt. In singulisenim conflictibus talem sese gssit, ut nil quicquam in constantia ipsius desideratirpotverti, adeout Archiepiscopo Trevirensi respondere: Se potius vitam et caput amissurum, quam tam clarum DEI verbum deserturum. Denique hisci ita gestis, cum Luthberus ne latunm quidem unguem a vera religione discedere vellet, sed tamquam Marpesia ripes immobilis maneret, a Carolo U proseriptus fuit. Quo audito Lutherus modesitssime respondit: Sicuti Domino placuit, ita factum est: sit nomne Domini benedictum.

III. Denique Lutherus noster, non minus POST COMITIA Heros permansit, Cum enim a Carolo U proscriptus esset, Fridericus Elector e nobilitate nonnullis, de quoorum fide compertum habebat, negotium dedit, ut in locum quendam


page 1054, image: s1126

secretiorem, et ab hominum frequentia remotum deducerent Lutherum, vitandi causa periculi, quod quidem summa dioligentia et raciturnitate fuit administratum, ab ductusque Lutherus in arcem Wartburgum prope Isenacum, quam Patmum seu eremum suam nominavit. In hac sua solitudine et sollicitudine tantum abest ut animum abiecerit, ut etiam maiori cum confidentia et constantia ad fortirudinem et constantiam quam plurimos hortatus fuerit: ut testatur Sleidanus lib. 3. pag. 67.

NOTA.

Patet ex historia Sigismundi Imp. quamvis Ladislao Bohemiae Regi fidem dedisset, Iohannem Hussum et Hieronymum Pragensem salvos et incolumes domum reversuros, quod nihilo tamen minus Concilium Constantiense haereseos ipsos damnaverit, ignique adiudicaverit. Imperator quidem nec fidem Regi datam, nec publicam securitatem violari sas esse iudicabat. Sed hunc serupulum exemerunt Nicolaus Abbas Panormitanus, et Ludovicus Romanus Canonistae. Inde Iesuitae Trevirenses in lib. de Concret. Eccles. anno 1583. edit. pag. 45. Sigismundum Roman. Imperatorem, qui fidem datam Iohanni Husso non servaverat, sic excusant: Hussus securitatem ab Imp. Sigismundo petiit: Imperator obsignavit; sed Christianus orbis (Concilii Constantiensis Patres) maior Caesare resignavit.

At non ita fecit Carolus U Imp. cum enim a quibusdam Pontificiis flabellis ac furiis, in Comitiis Wormatiensibus instigaretur, ut ne fidem Luthero datam servaret, propterea quod, secundum decretum Concilii Constantiensis, Haeretico non sit servanda fides; animose respondit: Fidem rerum promissarum, etiamsi toto mundo exulet, apud Imperatorem tamen consistere oportere. referente Zenocaro in ipsius vita. Recte tum dixit, tum secit Carolus Imp. Nam Verba Regum debent esse regia. Prov. 8. v. 6. Principes ea, quae digna sunt Principe, cogitabunt, iisque insistent. Esa. 32. v. 8. h. e. Principum cogitationes, et verba, non debent esse AQUEA, (h. e. fluxa et mutabilia) sed AUREA et ARGENTEA, h. e. constantia et immutabilia.

III. Supra diximus, quod Iohannes Fridericus Elector Saxoniae Lutherum, postquam a Carolo V, in Comitiis Wormatiensibus esset proscriptus, ex itinere abducendum curaverit in arcem Wartburg: Ibi Lutherus delituit menses decem circiter. Interim Leo Papa iterum eum excommunicavit die Cenae Domini, 28 Martii, an. 1521, et Henricus VIII, Rex Angliae, librum scripsit et edidit adversus Lutherum; quo nomine a Pontifice et amplissimo Cardinalium Senatu Catholicae fidei defensor appellatus est. Praecipue autem impugnavit Lutheri librum de Captivitate Babylonica.

Eodem anno LEO X Papa non sine veneni suspicione mortuus est Kalend. Decembr. aetat. 46. In cuius locum post longas et maximas Cardinalium dissensiones ADRIANUS natione Belga, Traiectensis, pauperrimis parentibus ortus, Praeceptor Caroli U Imp., sequenti anno die 9 Ianuarii Pontifex electus est: qui nomen suum non mutavit, sed vocatus est Adrianus VI. Onuphr. Nomen suum primus mutasse scribitur Sergius II. cui, cum Os porci, Sau=rüssel, diceretur, ob obscenam nominis vocem tollendam, persuasum est, ut aliud sibi nomen adoptaret. Postea si quis malesicus antea fuisset, Bonifacius appellari volebat: si timidus, Leo; si rusticus, Urbanus; si ferox Clemens; etc. Polyd. Verg. de invent. lib. 4. cap. 10. in vit. Pont.

IV. Anno 1522 Lutherus, propter tumultus Carolostadianos Wittebergae excitatos, dum imagines templo eicit, et studia bonarum artium improbat, inconsulto Friderico Electore, apud quem tamen se postea excusat, ex Patmo revertitur Wittebergam, Carolostadii conatus infringit, et Henrico Regi Angliae respondet calamo asperiore: cuius scripti vehementiam non omnes amici Lutheri probarunt. Inde NOVUM TESTAMENTUM germanice redditum publicavit circa finem Septembris.

Hoc anno Ordines Imperii Comitia instituerunt Noribergae, in quibus cum Adrianus Pontifex per legatum Germanis non solum de Ecclesiarum emendatione, sed etiam de Curiae Romanae reformatione, aliquanto liberius fuisset pollicitus, Proceres Imperii e conventu Norico Romam miserunt centum gravamina, (quae vide in Tom. Wolf. a fol. 202, ad 228) quibus Germaniam nimium exhauriri, et intolerabili servitutis iugo premi significarunt. Et festivum est, quod, cum Pontificis legatus malorum omnium remedia non simul esse tentanda, sed pedetentim esse procedendum dixerat, Lutherus id sic accipiendum esse censeret, ut singuli pedes atque passus intervallum habeant aliquot saeculorum.

Norici vero conventus exitus hic fuit, quod Principes anno 1523, die 6 Martii, decretum ediderunt in eam sententiam, in quam et Adriano scripserant: viam ineundae concordiae in religione esse omnium rectissimam, si primo quoquie tempore Concilium universale atque liberum in Germania celebretur, et huius decreto controversiae dirimantur: et interim Lutherani a novorum librorum editione abstineant, et Contionatores per universam Germaniam ea reticentes, quae turbis ciendis faciant, sanctum DEI Evangelium pure secundum doctrinam ab Ecclesia approbatam pro contione doceant, etc. Hoc Imperii decretum cum alii aliter acciperent, plerique etiam contemnerent, Lutherus datis ad Principes literis illud pro se interpretatus est. Sleidan. lib. 4.

V. Anno 1523 Formula Missae, et Communionis, ex Lutheri praescripto Wittebergae est edita: et


page 1055, image: s1127

abolito Canone Missae Cena Domini celebrata. Rationem etiam textus Euangeliorum et Epistolatum legendi praescripsit Lutherus. Inde quinque libros Mosis in Germanicam linguam translatos primum edidit Wittebergae, scripsitque libros de dignitate et officio Magistratus Politici.

Hoc anno Adrianus Papa non sine veneni suspicione exstinctus est die 13 Septembris. Hic cum Lovanii collegium magnifico sumptu construxisset, vestibulo aureis literis haec verba inscribi mandavit:

Traiectum plantavit. Ibi enim natus erat.
Lovanium rogavit. Ibi literas didicerat.
Caesar incrementum dedit. Ab hoc enim (ut supra dictum) ex Praeceptore Cardinalis creatus erat.

Huius hominis vanitatem redarguit alius, subscribens: Hic ergo DEUS nihil fecit.

Successit Adriano IULIUS Florentinus, e familia Medices, qui nominari se voluit CLEMENTEM VII. Onuf.

VI. Cum anno 1524 Conventus Principum denuo haberetur, Clemens VII Papa eo legatum misit Laur. Campegium S. Anastasiae Cardinalem, qui tamquam re integra procederet, nec quicquam, quod Adrianus egisset, attenderet. Hic est ille Campegius, qui multo esse gravius peccatum dixit, si sacerdotes fiant mariti, quam si plurimas domi alant meretrices; ut testatur Sleidanus l. 4. Comm. Tandem igitur coniugii et veritatis sanctae osor edictum Wormatiense contra Lutherum urget. Cleri per Germaniam reformationem pollicetur; sed de Curiae Romanae abusibus corrigendis, deque gravaminibus abolendis, quae hacenus ab Ecclesiastico ordine Germania sustinuerat, altum premit silentium. Ideoque Novum decretum Conventus Noriborgici ad 18 diem Aprilis factum est, ut Pontifex primo quoque tempore de assensu Caesaris liberum Concilium in Germania indicat, ut viri pii et docti, qui colligant, quae disputanda sint in Collegio, congregentur, ut Magistratus curent Euangelium iuxta doctrinam Scriptorum probatorum praedicari, ut picturae ignominiosae et libelli in opprobrium Curiae R. facti prohibeantur, ut denique ad XI Novembris Spirae conveniant ordines, deliberaturi; quid sequi porteat interim, dum Concilii fiat initium.

Discedentibus a Conventu Noribergico Principibus, Campegio sollicitante, Ferdinandus frater Caroli, Salisburgensis, Bavari frater. Tridentinus, Ratisbonensis Episcopus, item Bambergici, Spirensis, Acgentinensis, Augustani, Constantiensis, Basiliensis, Frisingensis, Passaviensis, Brixiensis Episcoporum legati Ratisbonae conveniunt, et edictum Wormatiense exsecutioni mandari, in Missae celebratione nihil immutari, Monachos Ordinis desertores severe puniti, et Campegii constitutionem, de reformatione Cleri Germanici, deque leviculis quibusdam ceremoniis, 38 capitibus comprehensam, recipi iubent. Etsi autem Principes aegre ferebant. Legatum Pontificium, paucorum interventu, id quod ad omnes pertinet, decrevisse, et neglectis iis, quae maximi essent momenti, de levissimis quibusque emendandis cogitasse; tamen Caesar accepto Noribergensium Ordinum decreto vehementer commotus, literis ex Hispania missis graviter Principes increpat, quod se inconsulto, tantam rem egissent, et Conventum spirensem, quem decreverant, omnino inhibet, quin potius Edicto Wormatiensi omnes pareant, severe imperat. Sleid. l. 3. Comm.

Hoc anno Lutherus Psalterium Davidis Germanice edidit: Item librum contra seditiosos: Et epistolam ad Principes Saxoniae Fridericum et Iohannem adversus Iconomachos et Enthusiastas, iactantes suas illuminationes et colloquia cum DEO.

VII. Anno 1525 Lutherus, cum hactenus ex sacris literis doctrinam de statu matrimoniali satis explicasset, Virginem nobilem Catharinam de Bore, monacham monasterii, quod Nymptsch dicebatur, quae ante duos annos e vita monastica per civem quendam Torgensem LEONHARTUM Köppen, una cum octo suis sororibus, liberata erat, in uxorem duxit, (aetatis 42) quae ipsi, praesentibus honoratis personis, in aedibus Amsdorfianis, ad dextram Portae arcis proxime sitis, sollenniter copulata est. Instauravit etiam et in Ecclesiam reduxit formam Ordinationis ministrorum, et omnium primus ad hanc formam ordinatus est Georgius Rorarius. Porro libellum Cantionum Ecclesiasticarum, in quo summam doctrinae Christianae, partes Catechisimi, festorum historias, preces, gratiarum actiones, consolationes, et alia pietatis exercitia nervosis rhythmis complexus fuerat, et convenientissima harmonia exornaverat, edidit; ut et alia de abominatione Missae. Scripsit etiam contra rusticos seditiosos. Hoc enim anno magnam Europae partem horrenda seditio pervagata est, passim in pagis, oppidis et civitatibus, plebe et civibus adversus Magistratum civilem et Ecclesiasticum insurgentibus. In quibus tumultibus multae arces munitissimae, monasteria complura, pagi, oppida, castella diruta, et in favillas redacta sunt. Passim videre erat, sacri ordinis homines misere iugulari, viros nobiles ex aedibus praecipitari, alios laqueo


page 1056, image: s1128

strangulari, aut alio quovis modo erudeliter interfici. Ita ut recte Crusius de ipsorum furore scribit:

Non mihi si linguae centum sint, oraque centum,
Agricolarum omnes possem numerare furores.

Haec seditio immanis aliquandiu, ex permissu DEI, Magistratui in officio minus strenuo interminantis, saeviit, donec tandem, mutata fortuna, hinc inde trucidarentur rustici, comburerentur, vel ad prunas assarentur, aliisque suppliciorum generibus e medio tollerentur. Caesi ad Tabernas 20000, ad Lupstenium 40000, in Thuringia sine numero, nec dubium est, vel centum rusticorum milia per Germaniam in isto tumultu passim interiisse. Thomas Muntzerus contionator Alstetensis, qui rusticos seditiosos ad arma adversus Magistratum sumenda concitavit, Frankenhusii in lecto iacens, et morbum simulans, captus, capite poenas dedit, victoribusque electore Saxoniae, (qui eodem anno decessit) Philippo Landgravio, et Henrico Brunsvicensi, seditio exstincta est: nec postea tale quid in Germania auditum. Sleidanus.

VIII. Anno 1526 CONVENTUS ordinum Imperii habitus est SPIRAE: in quo cum res ad tumultum et civilis belli metum spectaret, plerisque Principibus edictum Wormatiense de persequendis Lutheranis urgentibus, Ferdinandus frater et legatus Caesaris decreti rigorem sic attemperavit, ut interea, donec nationale vel Oecumenicum Concilium haberetur, omnes Principes et Magistratus ita sese gererent in sua quisque provincia et ditione, ut DEO et Caesari facti sui rationem reddere possent.

Tunc autem temporis Protestantes certiores facti, eo ipso anno Imperatorem, conditionibus sibi valde utilibus, paulo ante cum Rege Francisco, suo tunc iure belli captivo, pacem iniisse, istosque potentissimos Monarchas una armis Religionem Protestantium debellare constituisse: statim hoc conventu soluto, initium foederis fecerunt, ut, si quem Euangelii causa periclitari contingeret, mutua subministrarentur consilia.

IX. Anno 1527 LUTHERUS edidit librum, quo defendit r(hto\n verborum Cenae Domini adversus Zwinglium et Oecolampadium. Hoc anno Senatus Brunsvicensis petentibus civibus concessit, ut reformatio religionis exemplo Magdeburgensium institueretur; et sequenti anno Bugenbagius pastor Wittebergenisis evocatus, qui cum Levino ab Emden ordinem ministerio praesecripsit, et nedissensiones invicem orirentur, eos singulis quatuordecim diebus convenire iussit, ad amicam collationem de singulis Articulis fidei, et singulis mensibus conviviolo excipiendos. Chytraeus.

X. Anno 1529 propter dissidium Lutheri et Zwinglii super Cena Domini, colloquium institutum fuit Marpurgi Hessorum in quo, praesentibus multis gravibus et eruditis vitis, Lutherus atque Zwinglius causam disceptarunt: sed tantum per triduum duravit, et diremptum est lue ingruente. Post hanc disceptationem Lutherus fidei suae plenam et claram confessionem edidit, in qua ad extremum usque spiritum, divino adiutus auxilio, constanter permansit.

Eodem anno alius Conventus SPIRENSIS celebratus. In eo constitutum, ut ex Edicto Imperatoris Wormatiae, facto ante annos octo, nihil omnino immutaretur, eosque qui hactenus edictum illud Wormatiense observassent, ad Concilum usque observare pergerent: qui vero religionem mutassent, a qua iam absque seditionis metu discedere non possent, in posterum sibi temperarent, nec aliquid praeterea ad Concilium usque innovarent. Missam omnibus locis restituendam, et dogmata de S. Cena doctrinae Ecclesiae repugnantia non recipienda. Huic Decreto sese opposuerunt Iohannes Elector Saxoniae, Georgius Brandeburgicus, Ernestus et Franciscus Luneburgici, Landgravius et Anhaldinus, quibus XIV civitates sese coniunxerunt, palamque testati sunt, se ei minime parituros, et a spirensi hoc decreto ad Caesarem, ad futurum Concilium, sive generale, sive nationale, ad omnes denique non suspectos iudices provocarunt, et novum illud decretum, legatis etiam in Italiam missis, deprecati sunt. Et sic denique nomen PROTESTANTIUM enatum est. Vide Sleidanum lib. 6. Comm. Chytraeus in Saxon. Osiandrum cent. 16. et alios.

XI. Carolus U Imperator interea, dum Ordines Imperii conventum habuerunt Spirae, ex Hispaniis in Italiam anno 1529 exeunte reversus, Bononiae totos IV menses substitit, et coronam Imperii a Pontifice suscepit, qui omnibus nervis hoc agere visus est, ut Caesarem a Concilio indicendo averteret: Esse enim longe optimum factuque facillimum, serio edicto, absolutoque Imperio hos turbarum fluctus componere, et ad vim atque arma potius decurrere, quam licentiae populari, magnatum ambitioni, atque haeresiarcharum contumaciae, frenum laxare. Etsi autem multis gravium verborum ponderibus hanc crudelitatem senex iuveni persuadere voluit; ille tamen, ut obtineret Concilium, tam prudenter, tamque animose omnes eius rationes, oratione extemporanea confutavit, ut raram in homine prudentiam in nobili illo Caesaris pectore


page 1057, image: s1129

nemo non miraretur: ut videre est in hist. Aug. Conf. Chytraei. Qui vero ab initio in Concilii cogendi negotio a sua sententia dimoveri se non passus est, tandem tamen promisit, se primum levissimis mediis cum Lutheranis acturum, ut omnia in integrum restituerentur: quod si nollent, tum se armis rem peracturum. Publico igitur diplomate ad VIII Aprilis anni 1530. augustissima Augustae Vindel. Comitia indixit, cum dissidii in religionis negotio componendi gratia, tum propter Turcicam expeditionem procurandam. In his Comitiis Carolo V. Imp. exhibita est AUGUSTANA CONFESSIO. Quae considerari potest:

I. NOMINALITER. Haec Confessio dicta est Augustana, a loco exhibitionis et promulgationis, qui fuit urbs praeclara Augusta Vindelicorum: Sicut Concilium Nicenum dicitur a Nicea, Chalcedonense, a Chalcedone; Constantinopolitanum, a Constantinopoli; Ephesinum, ab Epheso, etc.

II. REALITER. Idque quintupliciter:

1. Originaliter. Sic causae efficientes vel Auctores Augustanae Confessionis fuerunt: 1. Primarii, Ordines quidam Imperii; nempe, Iohannes Dux Saxoniae Elector, Georgius Marchio Brandeburgensis, Ernestus Dux Lunaeburgensis, Philippus Landgravius Hassorum, Iohannes Fridericus Dux Saxoniae, Franciscus Dux Lunaeburgensis, Wolfgangus Princeps ab Anhalt, et Magistratus duarum civitatum imperialium, Norimbergensis et Reutlingensis; quos omnes Protestantes vocant, eo quod fuissent protestati contra decretum in conventu Spirensi anno 1529. factum: de quo supra dictum.

2. Secundarii Auctores August. Confess. fuere Principum Protestantium Theologi, inprimis autem D. Martinus Lutherus, et Philippus Melanchthon.

II. Materialiter. Ratione Constitutionis constat August. Confessio ex Articulis. 1. Doctrinalibus. 2. Ceremonialibus.

Articuli Doctrinales continent priores viginti et unum. Primus est de DEO, eiusque tum essentia, tum personis. 2. De peccato originis. 3. De Christi persona et officio. 4. De iustificatione. 5. De ministerio Ecclesiae. 6. De bonis operibus. 7. De Ecclesia. 8. De mixtura bonorum et malorum in Ecclesia. 9. De Baptismo. 10. De Cena Dominica. 11. De Confessione. 12. De Paenitentia. 13. De usu Sacramentorum. 14. De ordine Ecclesiastico. 15. De ritibus seu Ceremoniis Ecclesiasticis. 16. De ordine Politico. 17. De extremo iudicio. 18. De hominis Arbitrio. 19. De causa peccati. 20. Collatio doctrinae Evangelicae et Pontificiae de fide et bonis operibus. 21. De cultu sanctorum.

Articuli Ceremoniales, qui de abusibus in Ecclesiam invectis agunt, continent septem posteriores. 1. De urtraque specie in sacra Cena. 2. De coniugio sacordotum. 3. Missa. 4. De Confessione. 5. De discrimine ciborum. 6. De votis monasticis. 7. De potestate Ecclesiastica.

III. Formaliter. Forma August. Confessionis est duplex.

1. INTERNA consistit in Ordine Articulorum tum doctrinalium, tum ceremonalium; quorum illi in parte prima, hi vero in parte secunda Augustanae Confessionis continentur, uti iam dictum est.

2. EXTERNA constitit: 1. In delineatione. Cum Iohannes Elector Saxoniae datis Torgavia nomine reliquorum ad Theologos Wittebergenses literis (die Lunae proximo post Domin. Reminiscere anno 1530.) serio mandaret, ut certam, et cum Sacris literis, per omnia congruentem, pro ut hactenus in Ducatibus, ditionibus et urbibus Protestantium fuerat tradita, fidei confessionem conscriberent, eamque propter instantia Comitia Augustana perficerent ante Domin. Oculi, ipsique eo tempore eam perferrent Torgaviam: iussu et auctoritate Collegii Theologici D. Lutherus s1u)noyin doctrinae Christianae septendecim articulis (qui exstant Tomo 5. Germanico Ienensi, fol. 14, 15, 16.) comprehensam delineavit.

II. In Conscriptione. Philippus Melanchthon postea ex 17 illis articulis a Luthero delineatis Confessionem Augustanam concinnavit ita quidem, ut in plerisque eundem observaverit ordinem, neque sensum solum Lutheri expresserit, verum ipsa etiam verba et phrases saepissime retinuerit, quemadmodum collatio ostendit. Ut autem Electori reliquisque constaret de firmitudine et certitudine illius: Elector tum temporis in arce Coburgensi subsistens, eo quod locus iste erat Augustae vicinior, per celeres eam Luthero perlegendam, revidendam et censendam tradidit, ut praemisso calculo, praecognita censura et approbatione tanti viri, tandem in Imperatoris et Procerum augustissimum veniret conspectum.

III. In subscriptione. Postquam Lutherus confessionem gravi iudicio pensitasset, et approbasset, Protestantium communi suffragio et iudicio recepta, subscriptionibusque illustribus firmata et confirmata est.

IV. In exhibitione. Postea Latine et Germanice conscripta, et Principum et Legatorum civitatum supra dictorum manu subsignata, per Doctorem Pontanum Seniorem, Cancellarium Electoralem oblata fuit Alexancro Sweiß, Secretario


page 1058, image: s1130

Imperatoris, ut illam traderet Electori Moguntino Imperii Cancellatio: Sed ipse Caesar sua manu eam apprehendit, et Latinum exemplar ad se recepit.

V. In praelectione. Porro die 25 Iunii, qui fuit dies Sabbati, proxime sequens diem Iohannis Baptistae, circiter horam tertiam pomeridianam, in palatio Caesaris, in coetu Principum et omnium Ordinum, auscultante Caesare, lecta fuiot Augustana Confessio sonora admodum et gravi voce a D. Christiano Beyero, Electoris Saxonici Cancellario, ita ut in palatio, et in area aulae Episcopi Augustani audiri posset.

VI. In translatione. Augustana Confessio statim in ipsis Comitiis translata fuit in varias linguas, Hispanicam, It alicam, Gallicam, Danicam, Belgicam, Anglicam, et alias, Papae, aliisque Regibus et Principibus transmissa: qua ratione fama eius in toto orbe percrebuit. Illud ipsum vero exemplar, quod a Protestantibus ordinibus subscriptum, et ipsi Imperatori fuit exhibitum, adhuc in Archivis Imperii exstat.

NOTA.

Hic duo imperimis sunt notanda: I. Confessorum primariorum fortitudo et constantia. nempe Electoris Saxoniae, et Marchionis Brandeburgici, et aliorum: quorum medius ad ipsum Imperatorem vultu imperterrito dixit; Caput abscindendum Carnifici coram Maiestate tuae prius porrigam, quam DEUM et Evangelium eius abnegem. Vide Tom. 5. Ienensi, fol. 27. et orationem historicam Selnecceri de initiis, causis, et progressu Confessionis Augustanae, fol. 40, edit Ienensi, anno 1592.

II. Admiranda DEI providentia. Nam Comitia Augustana instituta erant, ut doctrina Evangelii opprimeretur; sed mirabili DEI providontia factum, ut per Confessionem coram Proceribus Imperii publice factam, eiusdemque in varias linguas translationem, longe lateque propagaretur. Eo respicit Lutherus, quando sic scribit: Tanta est verbi DEI efficacia et virtus, ut quoplus persecutionis habet, eo plus floreae accrescat. Considerate Comitia Augustana, quae vere sunt ultima tuba ante extremum diem; quam astuabat tum totus mundus contrae verbum DEI; quam nobis orandum erat, ut Christus ipse in caelis tutus esset a l'ontificiis. Tandem nostrae doctrina et fides ita prodiit in lucem per Confessionem nostram, ut brevissimo tempore, mandato etiam Caesaru ad omnes Reges et principes mitteretur. Ubi multa clarissima ingenia in aulis fuerunt, quae hanc doctrinam ceu fomes ignem apprehenderunt.

IV. Fmaliter. Finis scriptae et exhibitae Confessionis duplex annotatur; unus principalis, et maxime proprius, alter sacundarius.

Principalis est, ut Ecclesiae Protestantes fidei suae rationem redderent publice, et ostenderent doctrinam suam consentire cum scriptura Prophetica et Apostolica.

Secundarius est, ut sese purgarent Imperatori, et reliquis Imperii ordinibus, a suspicione haeresium, et rumoribus de falso sparsis; quasi faverent furoribus fanaticorum hominum; et inprimis Anabaptistarum; qui non solum perversissima dogmata passim spargebant; sed etiam ante paucos annos exstiterant auctores seditionis, concitata adversus magistratum plebe. Sleidan. lib. 5. Unde bellum exortum suerat funestum et exitiosum, in quo prope ad 100000 hominum perierunt. Sleidan. lib. 7. de quo supra sub anno 1525 diximus.

V. Eventualiter. Ubi praestantissimorum virorum de Conf. August. iudicia sunt notanda. 1. Alphonsus Caesaris Cancellarius Hispanicus, Augustae in Comitiis ad Melanchthonem: Longe aliter, inquit, Philippe, in Hispania de vobis fama fulit, quam ex Confessione vestra intelligimus: Multi nobis persuaserunt, vos negare Trinitatem, de Christo et Mariae impie loqui, Sacramenta corrumpere, cenam Dominicam convivii profani more administrae, Magistratum contemnere, libidines stabilire, etc.

2. Memorabile est, quod scribit D. Lutherus in praefatione articulorum Smalcaldicorum, de Doctore quodam ex Galliis misso: Palam, inquit, nobis indicabat ille, Regi suo certo certius persuasum esse, apud nos nullam esse Ecclesiam, nullum Magistratum, nullum coniugium; sed promiscue omnes pecudum more vivere pro arbitrio. Unde patet, quantis fuerit Ecclesiarum protestantium doctrina onerata calumniis apud adversarios, quas repelli necesse fuit. Hactenus brevis explicatio descriptionis Augustanae Confessionis. Vide Sleidanum lib. Comm. Tomum 5. Lutheri Ienensem, fol. 27. et seqq. et historiam Augustanae Confessionis D. Chytraei, et alteram contextam a Theologis eam ad rem deputatis; itemque erationem D. Selnecceri de August. Confessione.

XII. Cum Augustana Confessio modo in Comitiis de 25 esset praelecta, Pontificii eam domliri allaboraverunt, ubi praecipuos eius articulos in adornata confutatione, quam Imperator die 3 Augusti recitari curavit, reiecerunt, damnaverunt, et praesentibus Ordinibus Imperii suspectam reddiderunt. Imperator etiam ipse istam Confutationem ut reciperent, illique per omnia assentirentur, a Protestantitibus postulavit; quod, cum sine offensione conscientiae facere non possent, recusarunt. Per Philippum igitur Melanchthonem conscribunt pro Confessionae APOLOGIAM: eaque Caesari finitis fere Comitiis offertur, sed non accipitur. Interea delecti sunt utrinque septeni, deinde terni, qui de controversiis conferentes Concordiae rationes inirent: inter


page 1059, image: s1131

quos ex parte Pontificiorum praecipuus fuit Eccius, ex nostratium Philippus. Sed nihil effectum est, cum Pontificii omnia sibi concedi vellent. Quare Imperator, cum Protestantes, quos cum privatim, tum publice per internuntios ad abdicandas suas in religione opiniones sollicitarat, in sententia perseverare, nec ullis artibus ab incepto dimoveri cerneret, decretum Augustanum fieri curavit, quo omnes pontificii ritus et omnia dogmata stabiliebantur, imo imperabantur, eiecti Monachi recipi et in integrum restitui iubebantur, et Confessio Protestantium solide ex scripturae testimoniis confutata esse dicebatur. Sollicitum hoc habuit Electorem Saxoniae, praesertim cum minae adderentur, et sollicitationes de Religionis pace frustrancae essent: ideoque rem totam DEO commisit, et cum duobus Principibus Lunaeburgensibus et Theologis suis Augusta discessit, Legatos aliquot ibi reliquens, qui finem Comitiorum exspectarent. Sleidan. lib. 7. Comm. Chytr.

LUTHERUS huius Conventus tempore fuit in arce Coburgensi, (qui locus etiam Lutheri Patmus et Eremus dicitur) ad Franconiae fines, mandato Electoris, ut tanto vicinior esset Augustae, si qua forte res ipsius consilium postularet. Ut autem absens etiam aliquid in commune conferret, librum ad Episcopos aliosque Proceres in eo conventu conscripsit, et cuiusmodi fuerit sub Pontificatu Romano status Ecclesiae, quam densae tenebrae, quam impia dogmata, quam soedi errores, demonstravit, et ipsos officii commonefecit gravissimis verbis, et crudelitatem animumque sanguinarium exprobravit; et ne iam sanandi mali praetermitterent occasionem, hortatus est: suamque doctrinam esse Prophetarum et Apostolorum scriptis consentaneam ostendit, et adversus DEUM frustra iniri omnia consilia, docuit. Et cum in his Comitiis ex multiplici Pontificiorum potentissimorumque Principum insultatione, gravibusque minis, nonnihil turbarentur expavescerentque Protestantium Theologi: Lutherus missis literis eos animavit, et magna virtute consolatus est, docens, cum solius DEI omnipotentis agatur causa, decere ipsos, ut animo sint magno, nec inanibus se curis macerent; sed DEO rem omnem commendent, qui exitum nequaquam tristissimum hisce turbis Iargiturus sit. Psalm. 55. Quid mundum, nquit, timetis, cum Christus eum vicerit? Saeviant quotquot sunt in mundo Tyranni et Principes: Qui habitat in Caelis, irridebit eos, et Dominus subsannabit eos. Psal. 2. Quare cum omnia iam metu et terrore miscerentur, certamque Pontificii victoriam sibi pollicerentur, Protestantes et victos iam et oppressos irriderent, Lutherus Psalmum 46, huc accommodans, composuit, Firma nobis est, inquiens, arx et propugnaculum DE us, etc. Et quidem aeternus misericors Pater sic omnia disposuit, ut sancta eius Ecclesia commodiore fruatur pace, quam satanas omnesque eius complices sperassent.

XIII. Eodem anno, nempe 1530, mense Decembri Protestantes, quorum iam erant VII Principes, et XXIV Civitates, ad vim hostilem, si qua inferretur, propulsandam, foedus iniverunt SMALCALDIAE. Sleidanus lib. 7. Comment.

XIV. Anno 1532, Solymanno se praeparante ad magnam Austriae vim inferendam, coacto magno et copioso exercitu, animadvertit Carolus U Imperator, necessario conciliandam esse Germaniae pacem, ut tam immani et feroci hosti posset obsistere. Quare coram intercessoribus, Archiepiscopo Moguntino ALBERTO, et Palatino LUDOVICO, prima Pacis religiosae fundamenta iacta sunt Suinfurti, ut inter Caesarem, omnesque Imperii Ordines Ecclesiasticos et saeculares, pax publica sanciretur, ne liceret cuiquam propter religionem litem movere, usque ad generale, liberum et Christanum Concilium, cuius convocationem primo quoque tempore se maturaturum promisit Caesar. Et haec pax deinde 23 Iulii Noribergae promulgata, omnesque actiones forenses religionis causa iam intentatae suspensae sunt. Sleidan. lib. 8. Comm. p. 227. Chytraeus.

XV. Anno 1534 BIBLIA GERMANICA a Luthero translata et in unum Corpus redacta, excudi coeperunt typis Wittebergae. Privilegium de hac re dedit Elector Saxoniae Iohannes Fridericus die 6 Augusti Torgae.

Hoc anno ANGLIAE Rex Henricus VIII, quod Catharinam uxorem repudiasset, et aliam Annam Boleniam duxisset, a Pontifice Clemente excommunicatus et regno depositus est: Rex contra decretum fecit, quo se per Angliam Ecclesiae Caput proximum a Christo propunciavit, et capiris poenam constituit, si quis Episcopo Romano supremam potestatem asscriberet: Omnes etiam Pontificis Rom. praefectos, qui Denarium sancti Petri colligere solebant, Anglia eiecit, Denarium illum sibi retinuit, et foedus fecit cum aliis, qui a Pontifice discesserant. Chytraeus. Non multo post Clemens Papa ex hac vita migravit, eique successit Alexander Farnesius Romanus, qui tum annum aetatis agebat 66, et voluit se appellari PAULUM III. De eo scribit Vergerius, quod matrem et sororem interfici curarit, quo hereditatem totam ad se derivaret, atque hacratione ad Papatum assurgeret.


page 1060, image: s1132

XVI. Anno 1535. Lutherus incepit enarrare GENESIN, quam absolvit tandem post decennium.

Hoc anno IESUITARUM Societas initium sumpsit, auctore potissimum IGNATIO Loiola, nobili Hispano: approbata est a Paulo III P.P. anno 1540.

XVII. Anno 1536 Pontifex Paulus III, die 2. Iunii, Concilium universale, Mantuae in Italia celebrandum, impulsu et consensu Imperatoris Romani Caroli indicebat, ut ad 23 Maii anni sequentis Mantuam veniant omnes, quo Concilii tunc fiat initium. At huic indictioni Protestantes Angliaeque Rex contradixerunt, suasque recusationum causas, quibus asserebant hoc Concilium suspectum, et in loco suspecto indictum, quo nec tutus, nec liber accessus ipsis pateret, scripto publicari curaverunt. Interea auctoritate Principum Protestantium, primarii totius Germaniae Theologi, Augustanae Confessionis socii constantes, SMALCALDIAE convenerunt anno 1537, die 7 Febr. ut maturo consilio deliberarent, quid in Religionis negotio recipere vel concedere possent, et quid non. Mandato autem Principum et voluntate Theologorum, Lutherus ARTICULOS SMALCALDICOS, in futuro Concilio proponendos et defendendos, conscripsit. Hos articulos non minoris ponderis, quam ipsam Confessionem Augustanam esse, Ecclesia iudicavit, ideoque eos quoque Concordiae libro inseruit.

Percommode autem Pontisici accidit, quod Mantuae Dux Fredericus, et praesidium urbi suae, durante Concilio, tuendae, et sumptus in eam rem postularet, nec iurisdictionem Pontifici cedere vellet. Sic enim optata subministrabatur occasio odiosum Concilium prorogandi. Alium tamen locum Papa se Concilio inventurum simulans, taudem Vincentiam (quae Venetorum ditionis est urbs ampla et copiosa) designavit. Sed mox solitudinem causatus, Concilii diem denuo prorogavit. Sleidanus, Chytraeus.

XVIII. Anno 1538 SCHOLA ARGENTINENSIS instituta est, auctore potissimum IACOBO Sturmio Senatore primario: et brevi tempore sic offloruit diligentia Doctorum, ut non solum extremi Germani, sed exterae quoque nationes eo confluerent. Instituendae autem iuventutis rationem orimus ibidem ostendit Iohannes Sturmius, et edito libro accurate explicavit. Sleidan. lib. 12. Comm. pag. 233.

XIX. Anno 1539 in MARCHIA BRANDEBURGENSI instituta suit religionis reformatio, et prima visitatio Ecclesiarum, mandata Ioachimi II Electoris, per Iacobum Stratnerum, quem Georgius Marchio Onolzbacensis Berlinum ad docendum Evangelium miserat, facta est. Inde subdiri Archiepiscopatus Magdeburgensis, ut ipsis exercitium religionis concederetur, flagitarunt. ALBERTUS Moguntinus tum indiguit pecunia, ideo hac occasione usus, ingentem postulavit pecuniae summam, quam obtinuit, cum religionem concessisset, atque ita IUSTUS IONAS aetatis circiter 50, Halam vocatus est. Chytraeus. Eodem anno Cenam Domini sub utraque specie Berlini in templo Cathedrali primus administravit Matthias Episcopus Brandeburgensis.

XX. Anno 1540, Wormatiae, Francofurti et Haganoae Conventus habiti sunt: de quibus consule Sleidanum. Anno 1541 ineunte, Wormatiae ECCIUS et MELANCHTHON, aliique Theologi, de peccato originis colloquuti sunt. Sed colloquium illud interruptum, et Ratisbonam translatum est: ibi quoque post varias deliberationes ex sententia legati Pontificii tractatio religionis in futurum Concilium dilata est. Caesar, qui ipse huic conventui interfuit, a Protestantibus petiit, ut interim nihil tentarent, praeter ea, quae a Theologis essent conciliata: deinde monuit Episcopos et proceres Ecclesiasticos, ut rationem inirent, qua Ecclesiam quisque suam reformaret, quo videlicet aditus sieret ad publicam emendationem. Sleidan. lib. 13. et 14. Comment.

XXI. Anno 1543 tres LUDI illustres in Misnia aperti a Mauritio Duce Saxoniae, Misniae, Portae an Salam, et Mersburgi: Qui etiam singulis locis certum numerum attribuit adolescentum, quibus omnibus victum praebuit atque vestitum, Magistris etiam annus stipendia solvit. Sleidanus lib. 15.

XXII. Anno 1544 Comitia celebrata sunt Spirae, quibus Imperator ipse, eiusque frater Ferdinandus, Electores omnes, et plerique omnes Principes interfuere. In iis Carolo contra Regem Galliae, qui societatem cum Turca iunxerat contra Imperium, auxilia et pecunia ab ordinibus Imperii decreta sunt. Actum praeterea de pace in Germania, quae reiecta est ad proximum conventum. Inrerea Caesar negotium se daturum ait viris bonis atque doctis, qui piam aliquam emendationis formulam conscribant: ut idem quoque Principes faciant, hortatur, quo post in futuris comitiis, facta collatione, de communi consensu statuatur aliquid, quod ad publicum Orbis Concilium usque servetur, in Germania peragendum, aut ad conventum usque nationis Germanicae: pacem interim colant omnes, neque turbae quicquam ob diversam


page 1061, image: s1133

religionem excitetur, et Ecclesiae, cuiuscumque sint religionis, utrobique facultates suas obtineant, exiisque bonis decidatur Ecclesiae ministris, scholis et egestate pressis: edictum Augustanum, et lites omnes motae protestantibus doctrinae professionis causa, suspensae maneant ad proxime futuram usque transactionem: Magistratus tamen viros doctos atque pios adhibeat, qui commonstrato errore ad sanitatem ipsos revocent. Sleidanus lib. 15. Comment.

Cum autem hoc modo Carolus Imper. de dissidiis Religionis, Colloquia et Conventus institueret, Concilium promitteret, ac pacem Ecclesiae laboraret reddere, graviter hoc nomine a Paulo III Pontifice fuit reprehensus, qui post Comitia Spirensia, quae sinita sunt die 10 Iunii anno 1544, literas ad ipsum dedit octavo Kalend. Septembris, in quibus inter cetera sic scribit: Cum de Concilio generali, tamquam de remedio omnium oportunissimo afflictis Ecclesiae rebus, et ipsius Germaniae, mentionem facis, vel de nationali, vel de futuro ad proximum autumnum Imperalis conventu, in quo de religione, ceterisque rebus, quae ad illam pertinent, tractare promittis, ita agis, ita statuis, ut supprimas eius nomen ubique, cui divina et humana iura, approbante tot saeculorum consensu, supremam tum cogendi Concilia, tum statuendi de his et ordinandi, quae ad Ecclesiae unitatem utilitatemque spectant, auctoritatem dederunt. Postea comparat institutum. Imperatoris facto Usae, arcae ruinam minanti manum admoventis; seditioni Core, Dathan et Abiram, adversus Mosen et Aaronem; temeritati Usiae, incensum in altari adolentis, et addit: Annon putas, incensum hoc esse coram DEO, leges de religione sancire? Est quidem incensum, idque omnium DEO gratissimum: sed non est tuum munus illud, Imperator; est Sacerdotum Domini, est nostrum imprimis, quibus DEUS potestatem ligandi et solvendi dedit. Nec te excusat, (inquit) quod sanctum sit factum, vel quod non perpetuum, sed ad tempus, hoc est, usque ad futurum Concilium duraturas leges laturum te esse dicas: ut enim id per se pium sit; tamen in eo, cui DEUS hoc ministerium non dedit, maxime est impium. Sumis enim tibi iam personam, quae propria est DEI, cui solum de Sacerdotibus iudicium relinquitur, quam ne ad tempus quidem cuiquam sumere licet. Et postea: Si pluribus dissuasimus, ne in disceptationes super his, quae ad religionem pertinent, componendas ius tibi vel auctoritatem sumeres, non ob id scripsimus, quod discoptationes componi non maxime optaremus, sed ut exemplis tum ex divina scriptura, tum ex Ecclesiasticis historiis citatis te admoneremus, ne quod ad tuum ministerium non pertinet, ipse tibi arrogares, et pro tua et Imperatoria dignitate iuberes, etc. Quod prae te fers studium et desiderium, ut componantur controversiae in religione, et ut aliqua disciplina morum in universa Ecclesia renovetur, te in hoc quidem magnopere laudamus, et abs te petimus, ut in hoc operam tuam praebeas ei, cui DEUS curam huius ministerii commisit. Ut enim te tamquam caput in rebus huiusmodi tractandis minime ferendum censemus; Ita tamquam brachii accommodatissimi tuam inprimis opem desideramus. Concludit tandem: Obtemperabis DEI monitis, si ita animum inducas, nullum ut in iis, quae ad religionem pertinent, tibi ius et auctoritatem vindices, si divinam institutionem, et Ecclesiae consuetudinem sequens, ab ipsis conventibus Imperialibus, a quibus absunt, qui auctoritatem de eiusmodi rebus cognoscendi habent, omnes de Sacerdotibus ac de religione dispurationes prorsus excludas, et ad eorum proprium tribunal reicias, si de bonis Ecclesiasticis nihil statuas. Videatur integra Epistola, apud Wolfium, Tomo 2. lect. memorab. pag. 539.

XXIII. supra diximus, quod Papa Paulus III Concilium Mantuae inde Vincentiae indixerit, sed solitudinem huius urbis causatus, Concilii diem produxerit ad Pascha anni 1539. Verum cum ne tunc quidem ulli venirent, ille, literis vulgatis, Concilium quidem non amplius produxit, sed as suum atque Senatus Cardinalium arbitrium suspendit. Inde anno 1541 Vincentiam iterum Concilio adiudicavit: Veneti vero eam huic rei non concesserunt. Placuit igitur Papae TRIDENTUM, et anno 1542 bullam promulgandam curavit, qua Concilium indicebat Tridenti ad Kalend. Novembr. Comparuerunt ad dictam diem duo Oratores Caesaris, Mendoza et Granvellanus, et tres legati Pontificis cum pauculis Episcopis. Sed cum bellum Gallicum ingrueret, quod eo anno et sequentibus duobus gestum est. Concilium celebrari non potuit, sed in aliud tempus dilatum est. Cum autem Pontifex a Concilio Tridenti habendo non desisteret, post multas altercationes, et dici perendinationes, tandem inchoatum est a PAULO III, mense Decembri, anno 1545, et prima sessio celebrata est secundum quosdam die 13 Decembr., secundum alios die 13 Ianuarii anni 1546. Sub Iulio III continuatum, et sub PIO IV consummatum est anno 1563, die 4 Decembr. uti inscriptio libri au)togra/fou de Concilio Tridentino editi habet.

Hoc autem Concilium Tridentinum tot tantisque erroribus scater, ut illud vere cum Davide


page 1062, image: s1134

coetum malignantium vocare possimus. Ut autem innumerabiles eiusdem errores demonstremus, illud secundum omnia Concilii legitimi *krith/ria ac requisita examinabimus.

In omni Concilio consideranda veniunt octo. 1. Convocans, vel Indicens. 2. Praesidens, isque summus, vel subordinatus. 3. Iudicantes. 4. Litigantes. 5. Locus. 6. Norma. 7. forma. 8. Finis. In omnia haec requisita Concilium Tridentinum impegit: id quod ordine demonstrabimus.

PRIMO. Concilium indici sive convocari debet vel a Magistratu Politico; uti factum videmus in Veteri Testamento. 1 Reg. 18. 19, 20. maxime si sit fidelis. Ios. 23, et 24. 1 Paralip. 23. 28, et 29. 2 Paralip. 29. 43. vel ab ipsis Episcopis sive Pastoribus, si Magistratus sit infidelis aut Religionis Christianae curam plane nullam habeat. Actor. 15. 2. Quid? Quod etiam in Novo Testamento Imperatores et Principes potestatem habeant Episcopos convocandi, et Synodos generales congregandi, id quod inductione octo OEcumenicorum Conciliorum post Nativitatem Christi celebratorum demonstrari potest.

Primum Concilium convocatum fuit anno Christi 328, Niceam, a Constantino Magno, quod duravit triennium et aliquanto diutius. Ruffin. lib. 1. cap. 1. Sozom. lib. 1. c. 16. Epiphan. Tom. 2. lib. 2. Socrates lib. 1. cap. 6. Euseb. lib. 6. de Vit. Constant. cap. 6.

Secundum a Theodosio Magno convocatum fuit Constantinopolin contra Macedonium anno 385. Nicephor. lib. 12. cap. 10. Socrat. lib. 5. cap. 8. de quo Synodus ipsa ad Theodosium scribit: s1unelqo/ntes2 ei)s2 th\n *konstantinoupo/lin kata\ to\ gra/mma th=s s1h=s2 e)us1ebei/as2.

Tertium convocatum fuit a Theodosio Iuniore Ephesum contra Nestorium anno C. 433. Evagr. lib. 1. cap. 2. Socrat. lib. 7. cap. 33. Niceph. lib. 14. cap. 34.

Quartum a Martiano convocatum fuit Chalcedonem adversus Eutychen anno C. 458. Evagr. lib. 1. cap. 3.

Quintum a Iustiniano, A. C. 552. Constantinopolin convocatum fuit.

Sextum a Constantino Pogenato Byzantii institutum fuit anno C. 681.

Septimum ab Irene Leonis IV Imperatoris uxore habitum fuit Niceae, cum ipsa cum Constantino adolescente adhuc Imperio praeesset, anno Christi 788.

Octavum Constantinopolin convocatum fuit ab Imperatore Basilio anno C. 860. Unde iam o)fqalmofanerw=s2 apparet, quod non Pontifices, sed Imperatores Concilia OEcumenica convocandi potestatem obtineant. Id quod etiam Gusanus lib. 3. de Concil. c. 16. confitetur, ubi inquit: Sciendum est, quod in universalibus octo Conciliis semper invenio Imperatores et Iudices suos cum Senatu primatum habuisse.

At Concilium Tridentinum non ab Imperatore aut Principe convocatum fuit, sed a Paulo III. Pontifice Romano, qui (ut diximus) anno 1542, mense Iunio, Bullam promulgandam curavit, qua Concilium hoc indicebat Tridenti, die dicta ad Kalend. Novembr. Sed hoc illegitimum factum. Quia Pontifex neque iure Divino, neque Humano talem potestatem habet Concilia convocandi. Quomodo enim ille Protestantes Germaniae Principes iure citare potest, qui potestatem in eos habet nullam, et cui nulla iurisdictio aut superioritas in cos, vel in exsecutione praecipiendi vel prohibendi competit? Ergo hoc Concilium ratione Indicentis sive Convocantis illegentimum fuit.

SECUNDO. Praeses Concilii est duplex, Summus, et subordinatus. Praeses summus est Christus, vel Spiritus sanctus, in cuius nomine Concilium congregari debet, quique supremus controversiarum dirimendarum est iudex; ut ex Act. 15. cap. patet. Praeses subordinatus est duplex: Politicus, et Ecclesiasticus. Politicus, est Imperator, Rex, aut Princeps, qui Concilium convocavit, aut eius nomine legati ipsius. Sic praesedit in Concilio Niceno Constantinus Magnus. Eusebius lib. 5. cap. 12. Theod. lib. 5. cap. 9. Histor. Trip. lib. 2. cap 5. Unde Eusebius de vita Const. lib. 3. cap. 10. et seqq. testatur, quod Constantinus se Episcoporum conservum et comministrum appellarit. Ecclesiasticus Praeses est, qui totam Concilii actionem moderatur, ordinat et dirigit. Unde etiam Director Concilii appellatur.

At in Concilio Tridentino Praeses fuit Papa Romanus, qui ius praesidendi per fas nefasque sibi rapuit: cum tamen ipsi plave non competat. Siquidem 1. nullum tale privilegium Pontifici Romano a Christo datum est. 2. Quia antea evidentissimis exemplis ostendimus, ipsum in octo Conciliis OEcumenicis ius praesidendi haud habuisse. At dicit Papa: Petrum in Concilio Hierosolymitano Act. 15. praesidem Concilii fuisse. Ergo etiam sibiius praesidendi competere.

esponsio. Praeterquam quod hypothesis illa falsa est, (siquidem non Petrus, sed Iacobus in Concilio Hierosolymitano praeses fuit) dicimus: A Petro ad Papam concludere, esse argumentari a baculo ad angulum. Et sane si Papa vult, ut universaliter attributa Petri de se enuntientur, nonne


page 1063, image: s1135

sequitur, Papam esse satanam, vel diabolum? quia Petrus ita a Christo vocatus fuit. Matth. 16. sed hoc Epitheton papae non placet. ô argutum Papae capitulum!

TERTIO. Ratione Iudicantium illegitimum fuit. Etenim 1. Iudex fuit capitalis reihostis. Et iam saepe illum ut haereticum condemnaverat, proscripserat, eius libros exusserat. Et haec omnia in dicta causa. At ius Cononicum diserte docet: Inimicos, et suspectos, Iudices esse non posse. 3. Q. 5. C. quod suspecti sunt. 2. Concilium hoc constabat tantum ex unius, videlicet Pontificiae factionis, Episcopis et Theologis: iique maxima ex parte Itali et Hispani erant, omnesque sua beneficia a Papa obtinebant: Cum tamen Iudex e domo sua neque testem neque accusatorem emittere debeat. 4. Q. 4. C. Contra. Quid? Quod in omnibus Conciliis Papalibus Episcopi et Theologi tam arcto iuramento Pontifici Romano obstringantur, ut etiam vera dicere sit contra ipsorum obligationem et iuramentum, sicut Aeneas Sylvius (Pius II. postea dictus) fatetur in Epistola quadam ad Capitullum Moguntinum, teste Appendice Urspergensis. 3. Omnes legati in hoc Concilio, Iohannes Marias Montanus, Marcellus Cervinus, Reginaldus Polus Britannus, Cardinales, alteram partem suis scriptis oppugnaverunt: alteram vero iisdem defenderunt: ob eamque causam ab eadem maxima beneficia exspectabant. At pro viris bonis non habentur illi, qui utriusque partis causam defendendam suscipiunt; ut quottidiana praxis comprobat. 4. In hoc Concilio tantum fuerunt Episcopi, et quidam Theologi: reliqui Ecclesiae ministri plane exclusi fuerunt. Id quod pugnat cum praxi Apostolorum; ut in Concilio Apostolico Hierosolymis habito videre est. Act. 15. Item cum praxi primitivae Ecclesiae; uti patet ex Concilio Niceno, ubi Paphnutius, qui erat Episcopus in Aegyptiaca Thebe, omnibus Episcopis se opposuit, qui coniugium Sacerdotibus interdicere volebant. 5. Denique etiam Laici ab hoc Concilio exclusi fuerunt: id quod similiter est contra praxin primitivae Ecclesiae. Laicos enim in Concilio Niceno admissos esse, testatur Histor. Tripart. l. 2. c. 3. Item Tom. 1. Concil. Colon. excus. pag. 334. In Concilio Basiliensi anno 1431. Sess. 4. Hussitis Bohemis datur libeta potestas una in Concilio disponendi, concludendi, terminandi. Sic enim expressa verba sonant: (Unde Panormitanus de electione Capit. Significasti. Sicut etiam Gerson disputat:) In Concilio potius esse credendum simplici Laico Scripturam proferenti, quam toti Concilio ea destituto.

QUARTO. Fuit illegitimum, ratione Litigantium. Partes Litigantes sunt duae, Acusator et Reus. Accusator erat Papa. Rei erant Principes Protestantes. At hic reatus duplex commissus est a Papa. 1. Papa fuit Accusator. At idem fuit iudex et testis: cum tamen Fabianus diserte dicat; Neminem simul accusatorem, iudicem et testem esse posse. 4. Q. 4. C. Nullus. In omni iudicio quatuor distinctae personae esse debent: Iudex, Accusator, Testis, Reus. 2. Rei, videlicet Protestantes Principes, ad audientiam in hoc Concilio admissi non sunt: neque potuerunt impetrare, ut sententiam suam in Concilio proponerent; multo minus, ut eam legitima disputatione assererent. Sleid. l. 23. Sed contra eos absentes sententiallata est; quod negamus iure factum, quia in nullis, ac multo minus in Ecclesiasticis iudiciis, in absentes sententia ferenda est: id quod affirmat ELEUTHERIUS Papa in Eepistola ad Episcopos Galliae: Caveant (inquit) Iudices Ecclesiae, ne absente eo, cuius causa ventilatur, sententiam proferant, quia irrita erit. Citatur in Iure Canonico, causa tertia, quaestione nona, capitulo Caveant.

QUINTO. Fuit illegitimum ratione LOCI. Siquidem non fuit institutum in Germania: quod tamen Protestantes petiverunt, et Status Imperii decreverunt Noribergae anno 1524. Augustae et Spirae anno 1526, 1529. Ratisbonae 1541, et 1542. Iterum Spirae anno 1542. Denuo Noribergae anno 1543. Et postremo Spirae 1544. Id quod etiam iuxta ipsius Iuris Canonici statuta aequum fuisset. Omnis enim Controversia in ea provincia ut finiatur et terminetur aequum est, ubi primum exorta est, (siquidem Actor dicitur reiforum sequi. 3. Q. 6. C. Neminem) ut ibi paretur remedium, ubi morbus habuit exordium: quod primitivae Ecclesiae exempla comprobant. Et reus extra provinciam producendus non est. 3. Q. 6. C. Ibi. Diserte enim Fabianus Papa dicit: Ibi causam agendam esse, ubi crimen commissum est. Deinde idem Fabianus statuit. Ut ultra provinciam accusandi licentia non progrediatur: sed omnis accusatio intra provinciam audiatur, et a provincialibus terminetur. c. Ultra. c. Peregina. c. Leges. c. Ubi crimen. c. qui crimen eadem. 3. Q. 9. c. Nec extra.

At crimen, cuius rei agebantur Protestantes, in Germania commissum est. Siquidem Lutherus primum in Germania docuit: et simul Protestantes, quos Papa accusabat, quod haeresi Lutheranae subscripsissent, in Germania erant. Ergo in Germania Concilium convocari debuit. At Papa (cuius emblema est: Sic volo, sic iubeo, sit pro ratione voluntas) hisce omnibus posthabitis, in Italia illud instituit, et quidem Tridenti, ubi nativa, communis


page 1064, image: s1136

usitatissimaque est lingua Italica, repertis paucissimis, qui Germanicam linguam callent, estque oppidum instar carceris alicuius, quod Cardinali Pontifici Romano devinctissimo subiectum: ad quod tam periculosae sunt viae et angustiae, ut tres aut quatuor latrunculi ex insidiis possent quemvis Magnatem, licet multis comitibus stipatum, iugulare et miserabiliter opprimere.

SEXTO. In omni Concilio legitimo unica et sola norma sit Scriptura sacra. Siquidem vox DEI sonat in Scriptura Prophetica et Apostolica, quae tum in Conciliis omnibus, tum in singulis etiam et privatis est Magistra fidei secundum DEUM: Cui Scripturae iudicio publico si subscribat Concilium, ipsum recte iudicat. Vide Hist. Trip. lib. 2. c. 5. et 7. Id quod etiam ipse Constantinus Magnus Imperator laudatissimus exemplo suo comprobavit, quando n Concilio Niceno Biblia in medium posuit, hisce verbis patres in Concilio congregatos affatus: Evangelici et Apostolici libri et antiquorum Prophetarum Oracula plane instituunt nos, quid de rebus divinis sentiendum sit. Proinde hostiliseposita discordia, ex dictis divinitus inspiratis sumamus quaestionum ex plicationes. Idem comprobat testimonio suo Evagrius lib. 2. cap. 16, de Ephesina et Chalcedonensi Synodoscribens, atque Iohannis Antiocheni sententiam a Cyrillo approbatam recensens. Ex Evangelicis, inquit, et Apostolicis de Domino vocibus scimus Viros divinos constituisse, etc. Et Cusanus scribit: Formam veterum universalium Synodorum fuisse, ut sacra Evangelia in medium ponerentur. Confer. Augustin. Epist. 163. et contra Maximum l. 3. c. 14. et in Psalm. 95. Item Chrysostom. in cap. 24. Matth. hom. 40. At in Concilio Tridentino non fuit adhibita pro norma Scriptura sacra, sed patrum scripta, Ecclesiae traditiones, Conciliorum Canones et decisiones: imosola vox Pontificis Romani: de quo scribit Iohannes de Turre Cremata, in summa de Ecclesia l. 3. c. 64. quod omnia iura divina et humana in scrinio sui pectoris habeat, etiamsi idiota sit, ac proinde sola ipsius sententia standum esse.

SEFTIMO. Ratione Formae illegitimum fuit multis modis. Quod ut melius intelligatur, notandum est: Conciliiorum formam tribus actibus absolvi. 1. Congregatione. 2. Causarum propositarum cognitione; et 3. Decisione.

Primo. Concilium verum et legitimum in nomine Christi, Matth. 18. 20. hoc est, quando in vero timore et invocatione DEI, Christi doctrina et gloria unice quaeritur, congregari debet. At Concilium Tridentinum non item Siquidem 1. mox in ipso ingressu Concilii in Litania ne uno quidem verbulo facta fuit mentio intercessionis Christi, pro unico Mediatore nostro. Papae Legati, omnes Angelos et Sanctos, Mediatores, Patronos et Intercessores substituerunt. 2. Statim subsecutus est Ambrosius Catharinus, qui, in oratione in exordio Concilii habita, Christi Matrem sociam eius appellat, quae scilicet Throno eius assideat, ut gratiam nobis impetret ac donet. 3. Alius quidam in oratione sua voces Evangelicas, quae soli Filio DEI competunt, ad Romanum Pontificem scelerate detorquens exclamavit: Papa lux venit in mundum. Quis ex hisce concludi firmissime non videt, Concilium hoc Tridentinum non in nomine Christi, sed Antichristi fuisse congregatum?

Secundo. Neque cognitio causae in hoc Concilio potuit esse vera. Siquidem PAULUS III Papa prohibuit, ne Episcopi nostratium Theologorum libros legerent. Similiter exstat non modo Leonis X diploma aut Bulla edita 17 Calend. Iunii, sed etiam IULII III successoris Pauli, qui nec Episcopos nec Cardinales excepit, imo nominatim comprehendit, quibus gravissima poena interdixit, ne nostrorum libros legerent. Iohanni Morono Cardinali Tituli S. Laurentii in Lucina Mutinensium Episcopo, Concilii Legato, criminis loco inter alia accusationis capita obiectum fuit, quod libros Lutheranos legerit. Merito igitur hoc Concilium dicitur Caecum, quia omne iudicium praesupponit cognitionem. Atqui anne Protestantes causam iustam, an vero iniustam haberent, Episcopi cognovisse haud potuerunt. Quia lectiones nostrorum librorum illis interdictae fuerunt. Ergo neque iudicium ab ilis fieri potuit accurratum.

Tertio. Neque decisio in hoc Concilio iusta, sed multis modis iniusta fuit. Et quidem 1. Tyrannica. Siquidem Episcopi coacti fuerunt de causa incognita iudicare, et quidem iuxta placitum Pontificis Romani: Hunc enim morem observat Pontifex Romanus, ut, cum in Concilio congregantur Episcopi, ab initio statim per legatum Papalem iurare cogantur, nihil se decreturos, quod contra Ecclesiam Romanam et Pontificis Romani dignitatem faciat. Idem quoque in Concilio Tridentino observatum fuit. Nam Marcellus Cervinus, Cardinalis, cum a Pontifice ad Concilium mitteretur, mandatum ab ipso accepit, ne quid omnino pateretur in Concilio constitui, quod contra maiestatem Romanae sedis esset, verum exstirparet potius eiusmodi personas, quae tale quid suaderent.

2. Concilium hoc fuit Servile. Siquidem nullum decretum, nullus canon fuit in sessionibus Concilii Tridentini lectus, nisi qui prius Romae a Papa in Collegio Cardinalium cusus, et Roma


page 1065, image: s1137

Tridentum missus fuerat, adeo ut in proverbium abierit: roma Spiritum sanctum per Bullam mittit Tridentum. Cogebantur vero miserrimae illae creaturae, mox ubi ista decreta (quae Romae a Papa cusa, et per Bullam Tridentum missa erant) audiissent recitari, annuere capite mitrato, et demisse pronuntiare: PLACET, tametsi sentirent vulnerari suam conscientiam, vel quod aliquando non intelligerent, quid id esset, quod approbarent; (nam plerique eorum erant valde rudes et indocti, ut vix possent tria verba latina pronuntiare;) vel quod ignorarent esse contra verbum DEI, saltem aliqui. Imo ne libera quidem vox in hoc Concilio ferri potuit. Etenim Dominicus Wilhelmus Venetus Ordinis S. Dominici, cum diceret, in Concilio Basiliensi decretum esse: Concilium esse supra Papam, Cervinus Cardinalis Pontificis Legatus, eum continuo ex Concilio excedere iussit. Balaeus fol. 423. Quin et Petrus Paulus Vergerius Episcopus Iustinopolitanus ex eo Concilio pulsus, nullam aliam ob causam, quam post quidam suspicabantur, eum non satis arcrem fore in Lutheranos: sicut ipse testatur in Epistola ad Regem Poloniae pag. 119. hisce verbis: Ego nullam aliam ob causam fui ex illa Synagoga reiectus; nisi quia, cum in Germania duorum Paparum internuntius aliquandiu fuissem, et causam hanc utcumque intelligerem, suspicio erat, me rem totam probe nosse, et eius ingenii esse, ut facile sinerem mihi a nonnullis Episcopis persuaderi, ut contra Papam voce praeirem, et veluti viam sternerem: ac duntaxat propter istam suspicionem eiciebar, etc. Eiciebatur post me alius quoque, nempe Iacobus Nachiantes Fossae Clodiae sive Clugiensis Episcopus. Cum enim legeretur decretum tertiae sessionis, pie et summa modestia dixit, sibi dura videri verba, mutuata scilicet ex cap. Ecclesiasticarum distinct. II. in quibus dicebatur: Eodem pietatis affectu ac reverentia suscipiendas ac venerandas esse eas, quas Papistae vocant, traditiones, qua ipsum Evangelium: nihil enim esse quod cum Evangelio conferri ullo modo possit; ac duntaxat propter hoc iussus est a Legatis Tridento discedere et Romam petere, si forte Papa vellet illi ignoscere, quod tam fuisset temerarius, quod decreto ab ipsomet Papa Romae condito ausus fuisset contradicere. Ibidem p. 122. Vide Balaeum fol. 423, 424. Quid? Quod quidam Episcopus diceret, sibi absurdum videri, DEUM vocari Sanctum, Papam vero vocari Sanctissimum: vocatus est a Papa Romam, et Episcopatu privatus, ideo quod Sanctissimae illius Beatitudini conviciatus fuerat. Balaeus fol. 423.

3. Decreta in hoc Concilio fecit Papa impia, et sub Anathemate promulgavit observanda. Nam ut ex multis unum recenseam; Decretum Concilii Constantiensis impium anno Christi 1414 fabricatum renonavit et confirmavit. In quod Anathematis gladius strictus fuit in omnes: Qui dixerint, ex institutione omnes fideles utramque speciem sumere debere. Sess. 5. die 16 Iulii anno 1562. cap. 1. Can. 1.

4. Decreta fuerunt Concilii Tridentini Patres ridicula, quando vulgatam versionem barbaram veluti Canonicam Ecclesiae obtrudere, fontibusque Graecis et Ebraicis praeferre: anathematis quoque fulmen, brutum tamen, in Orthodoxos aliter sentientes vibrare non dubitarunt. At quis non ridebit, qui barbarismos illos Grammaticales vel legit, vel audit? quales sunt: Scopare. Psalm. 77. v. 7. Minare. 2 Sam. 6. v. 3. Viare. 1 Sam. 24. v. 4. Adaquare. Genes. 24. v. 46. Odire. Psal. 69. v. 10. et 101. v. 3. Augustiari. 2 Cor. 4. v. 8. Aporiari. 2 Cor. 4. v. 8. Complacitior. Psal. 77. v. 8. Sollicitior. 2 Corinth. 8. v. 17. et 22. Potentates. Psal. 90. v. 10. Interitiones. Psal. 107. vers. 20. Domates. Esdrae 8. v. 16. Quis non videt decreta haec esse ridicula, imo in ipsam Sacram Scripturam ignominiosa, quae a Fratribus istis Ignorantiae (ita enim quidam Ordo inter Papistas nominatur) a styli sui sublimitate ad Barbarismos detrahitur, et multis vitiis conspurcatur? Et memorabile est, quod Sess. 4. in qua decretum de libris Canonicis promulgatum est, quasi res ludicra ageretur, pauci numero Episcopi interfuerunt. Sed annon detestandum est, in Principio Religionis Christianae tractando adeo esse somnolentum?

5. Decreta fecerunt muta. Quia decreta posuerunt nuda, rationibus nullis stipata, auctoritateque praetoria toti orbi Christiano promulgata: et contradicentibus, imo saltem inquirentibus ferrum et flammam mox mox proposituri videntur. Sed nos merito cum Tertulliano dicimus: Lex, quae probari se non vult, merito suspecta est; et si non discussa et probata dominetur, improbata est, cum nulla Lex sibi soli conscientiam suae iustitiae debeat, sed eis, a quibus obsequium spectat.

6. Decreta fecerunt iniusta. Siquidem in hoc Concilio sententia lata est adversario non audito et non praesente. Cum enim quidam Principes, et Civitates Tridentum suos Theologos mittere, ac praeter salvum conductum, formulam normae iudicii in Basiliensi Synodo comprobatam, sibi promitti, ac in disputando in Synodo servari vellent, impetrare id non potuerunt, (vide Sleid. lib. 23.) et tamen damnati sunt. At hoc et Iuri Divino et Humano adversatur. In utroque enim iure prohibetur, quemquam damnari, quin prius sui legitimam


page 1066, image: s1138

defendendi potestatem habuerit. Marcellus et Damasus decernunt; neminem damnandum vel iudicandum esse, antequam accusatores canonice examinatos praesentes habeat, locumque defendendi accipiat. 3. Q. 9. C. Non oportet. C. Et habetur eadem.

OCTAVO. Fuit quoque hoc Concilium illegitimum ratione Finis. Siquidem finis Conciliorum esse debet verae doctrinae confirmatio, et falsae exstirpatio. At in hoc Concilio rerum invertitur ordo. Siquidem eo fine Papa hoc Concilium coegit, ut Protestantes Germaniae Principes veram Evangelii doctrinam vere et recte cognitam desererent, atque ad Papatum (quem vocant Ecclesiae gremium) tamquam filii dilectissimi (scilicet!) redirent. Contra vero multa dogmata in Concilio Tridentino sunt promulgata, quae olim ab orthodoxa Ecclesia sunt pro erroribus habita.

ULTIMO, ex abundanti quoque illegitimum hoc Concilium fuisse, probamus ex Eventu. Illud enim Reges Angliae, Reges Galliae, Parlamenta Galliae, et alii quidam Reges, et Principes, et Provinciae, et Theologi Religionis Papisticae improbarunt.

Reges Angliae, videlicet Henricus VIII, eiusque filius Eduardus VI. Cum enim Papa Tridenti Concilium indixisset, huic indictioni contradixit Henricus, et cum eo Protestantes; suasque recusationum causas, quibus asserrebant hoc Concilium suspectum, et in loco suspecto indictum, quo nec tutus nec liber ac cessus ipsis pateret, scripto publicari curaverunt. Sed ad haec addebat Rex Angliae Henricus, nullam esse convocandi Concilii potestatem penes Pontificem: hoc Imperatoris esse et Regum munus: Se Bullas eius, Decreta et Constitutiones nihil facere et aspernari: et pro irritis habere quotquot Concilia a Pontificibus citra Imperatorum et Regum Christianorum consensum convocata fuerint. Episcopos certe et Praesules regni sui ad Concilium, quod legitime indictum fuerit, alia quam Pontificis auctoritate, missurum se pollicebatur. Sleidanus.

Reges Galliae aliquot continue Concilium Tridentinum improbaverunt. 1. FRANCISCUS II. 2. CAROLUS IX (qui in protestatione sua contra hoc Concilium sic loquitur: Quamquam Patres sanctissimi vestra omnium religio vita et eruditio magnae semper fuit et erit apud nos auctoritatis, cum tamen nihil a vobis, sed omnia magis Romae quam Tridenti agantur, et quae hic publicantur magis Pii IV placita, quam Concilii decreta iure aestimentur, denunciamus et protestamur: Quaecumque in hoc conventu, hoc est, solo Pii nutu et voluntate decernuntur, et publicantur, ea nec Regem Christianissimum probaturum, nec Ecclesiam Gallicanam pro decreto Oecumenici Concilii habituram.) 3. HENRICUS III. 4. HENRICUS IV. Hi Christianissimi et Primogeniti sive natu maximi Ecclesiae Romanae filii, de sententia Concilii Tridentini iudicarunt: et iure merito semper recusarunt Concilii illius publicationem in Gallia. Vide Sleidan. lib. 22. pag. 711.

Parlamenta Galliae idem fecerunt. Et licet Pontifices Romani indesinenter efflagitarint, ut illud reciperent: numquam tamen voti sui compotes facti sunt.

Hanc quoque praxin secuti sunt Theologi Religionis Papisticae. Etenim Benedictus Arias Montanus in opere Biblioc Regio, in Novi Testamenti titulo, etiam post Concilium Tridentinum ait: Accesserunt et huic Editioni Libris Graecescripti, (loquitur autem de libro Tobiae, Iudith, etc.) quos Ecclesia orthodoxa, Ebraeorum Canonem secuta, inter Apocryphos recenset. Similiter Sixtus Senensis additamenta libri Esther a Canone Biblico reiecit. lib. 1. et 8. bibliothecae Sanctae. Sicut ipse Bellarminus fatetur lib. 1. de Verbo DEI cap. 7.

Quamobrem cum in hoc Concilio tot et tanta errata, peccata, imo scelera sint commissa, ante ingressum, in ingressu, in progressu, et in egressu: Ante ingressum illegitime illud indicendo: In ingressu Christum Mediatorem aspernando: Sanctos Angelos ut Mediatores invocando: Mariam Christo exaequando: et denique titulos Christi, vere et mere divinos, Antichristo Veiovi Romano applicando: In progressu, vera dogmata reprobando: et falsa dogmata toties ab Ecclesia reprobata approbando, confirmando atque canonizando: Denique in egressis Principes Protestantes, et omnes Christianos indicta causa damnando: Concludimus, uti Concilia nulla: ita multo minus hoc Tridentinum summum in fide et Religione Controversiarum iudicem esse posse.

XXIV. Anno 1546 LUTHERUS, cum evocatus esset Witeberga a Comitibus Mansfeldicis Islebiam, ad controversias quasdam componendas, quae inter ipsos erant de finibus et hereditate, in itinere ipso sub exitum Ianuarii valetudine tenuiori uti coepit, absque tamen vitae periculo; et cum magis magisque vires labefactarentur morbo, ad sacram Synaxin magna cum devotione accessit. Decimo septimo vero Februarii die coepit aegrotare gravius ex pectore. Inter cenandum eodem die de variis et gravibus quibusdam rebus in praesentia multorum, et ipsius Iusti Ionae Hallensis Ecclesiae ministri, disseruit. A cena cum divertisset precandi


page 1067, image: s1139

causa sicut consuevit, coepit augeri dolor pectoris. Ibi monitu quorundam usus est cornu monocerotis ex vino; post in minore quodam lectulo hypocausti per unam et alteram horam suaviter dormivit. Deinde assurgens, cobiculum ingressus, genibus flexis oravit: In manus tuas Domine commendo spiritum meum: redemisti me, DEUS veritatis, etc. Cum horam mortis imminere animadverteret, se totum Christo Redemptori suo commisit, eius auxilium imploravit, et confessionem suam sub forma precationis edidit, dicens: Pater mi caelestis, DEUS et pater Domini nostri Iesu Christi, DEUS omnis consolationis, ago tibi gratias, quod filium tuum Iesum Christum mihi reufgelasti, cui credidi, quem sum professus, quem amavi, quem celebravi; quem Pontifex, Romanus et reliqua impiorum turba persequitur et afficit contumelia: Rogote, mi Domine Iesis Christe, suscipe animulam meam: mi pater caelestis, etiamsi migrabo ex hac vita, certo tamen scio, me tecum permansurum esse in sempiternum, neque posse metuis ex manibus a quoquam avelli. Non multo post eam precationem, ubi spiritum suum in manus DEI semel et iterum commendasset, tamquam dormiturus, sine magno cruciatu in complexu Martini et Pauli filiorum, propinquorum et piorum complurium, placide obdormivit 18. Febr. die Concordiae atque Constantiae, mane hora tertia, aetatis 63. Ultimam suam contionem habuit Islebiae 14 Februar. quatriduo ante mortem. Mandato Electoris Wittebergam delatus, et praemissa contione funebri a D. Bugenhagio, et oratione Philippi Melanchthonis in Templo arcis die Petri, 23 Febr. honorificentissime humatus est. Sleidan. lib. 16. Comment. pag. 487, et 488. Hondorff. in Theatro Historico pag. 284. et 285.

Mortem B. Lutheribellimotus sunt secuti. Cum enim eo tempore, quo Concilium Pontificium Tridenti celebrari coepit, Papa hanc foederis rationem cum Caesare iniisse diceretur, ut qui Concilium repudiaturi essent, copiis ex Italia et Germania conscriptis ad Curiae Romanae oboedientiam retraherentur, Protestantes, et inprimis Elector Saxoniae atque Landgravius exercitum validum compararunt. Sed Caesar sub specie vindicandae rebellionis utrumque eorum proscripserat, et bellum religionis causa a se suscipi dissimulabat, atque ob id nonnullorum, Protestantium armis iuvabatur. Et Saxo atque Landgravius, auctoritate pares, cum ob aemulationem sibi invicem non cederent, bellissimas rei gerendae occasiones e manibus amiserunt, et Bohemis, Hungaris, ipsoque Mauritio Duce Saxoniae, Saxoniam et Hassiam invadentibus, in ditiones suas recedere sunt coacti. Caesar igitur, campo victoriae sibi aperto, largam a civitatibus pecuniae summam et tormenta bellica accepit, ipsumque Iohannem Fredericum Electorem prope Mulbergum bello; Landgravium vero Philippum deditione captum, custodiae tradidit: qui tandem, cum Mauritius, armis in Caesarem conversis, eum Oeniponte Villacum profugasset, dimissi sunt; et in transactione PASSAVIENSI amplectentibus Confessionem Augustanam pax data; de quo supra prolixius dictum.

XXV. Anno 1548 Liber INTERIM sive Formula religionis usque ad Concilii finem servanda conscriptus, et die 15 Maii (anno a prima mutatione doctrinae per Lutherum 31, a Confessione Augustana exhibita 18) promulgatus est. Circa hunc librum Interimisticum consideranda sunt quinque. 1. Origo. 2. Occasio. 3. Constitutio. 4. Approbatio. 5. Reprobatio.

I. Origo. Conscriptus fuit hic liber mandato Caroli U Imperatoris a IULIO PFLUGIO, Episcopo Naumburgico: MICHAELE SIDONIO Papista acerrimo, qui postea Episcopatum Merseburgicum est consecutus: et IOHANNE AGRICOLA ISLEBIO. qui Electori Brandenburgico a contionibus erat, et ante annos duodeviginti Saxonicae doctrinae Confessionem defenderat; sed spe praemii, quod et splendidum et liberale, Caesareum nimirum atque regium, postmodum adeptus est, a vera religione defecit: teste Sleidano lib. 20. et. 21,

II. Occasio. Cum in bellis intestinis victor exsisteret Imperator, religionis quandam in Germaniae conciliationem meditabatur, ut hoc pacto Pontificis Romani postulatis creberrimis, et interpellationibus impudentissimis quodammodo satisfaceret, atque animos ob religionem dissidentium conglutinaret, lites componeret, nec non progressu temporis, uti sperabat, omnes dissensionum fibras penitus elideret, et radices funditus exstirparct.

III. Constitutio. Constabat ille liber ex capitibus doctrinae mixtis, partim Orthodoxis; partim Papisticis. Admittit enim liber ille, nos salvari per solum Christum, et non per opera nostra. Niholominus tamen opera nostra ad salutem necessaria esse contendit. Concedit nos per solum Christum iustificari fide, sed formata. Plura capita eiusdem vide apud Sleid. l. 20.

IV. Approbatio. A multis hic liber magno cum gaudio et tripudio acceptabatur. Carolus V, Caesar accepto et excepto hoc fetu lepido, ut omnes Imperii Ordines in illam Religionis formulum consentirent, et secundum eam interim pacifice viverent, donec coacto Concilio cognosceretur, quid


page 1068, image: s1140

de obortis controversiis statuendum sit, severe praecepit, etc. Sleid. l. 20. pag. mihi 629. Acceptavit quoque eundem Albertus Elector Brandeburgicus. p. 625. 630. Moguntinus, 629. Palatinus, p. 630. Dux Wirtembergicus, 631.

V. Reprobatio. Licet autem Caesar severissime mandasset, ut ab omnibus Ordinibus liber iste reciperetur: nec quisquam quicquam contra scriberet aut moliretur: tamen ab omnibus vere Christianis reprobatus fuit. Iohannes Fridericus Elector Saxoniae captivus, etiam promissa liberatione in illum consentire noluit, ut etiam filii eius, tum temporis adolescentes, a Caesare sollicitati, pietate ingenua iuxta et valde memorabili prorsus eum reiecerunt. Sleidanus l. 20. p. 632. Neque eum probarunt Iohannes Brandeburgicus Electoris frater, Sleid. p. 630. Wolffgangus Bipontinus. Ibidem. Similiter et Theologi vere orthodoxi omnes eum damnarunt. Brentius, Sleid. ibidem pag. 631. Bucerus, 625. Snepfius, 632. Aquila Ecclesiae Salveldensis Minister in Thuringia, calamum adversus eum strinxerunt. Sleid. l. 21. p. 640. Brevi temporis exacto spatio, tantum in contemptum adducebatur partus iste infelix et monstrosus, ut a vulgo etiam, et plebeiis, proverbii loco usurparentur haec verba:

Das Buch INTERIM
Hat den Schalck hinter ihm.

Quin et apud Pontificios ipsos Libellus iste reprehensionem incurrebat; ita quidem, ut publicis etiam scriptis oppugnaretur. In Gallia Robertus Abrincensis Episcopus contra eum scripsit. Item Romaeus Dominicani Ordinis Generalis publico scripto Romae illum exagitavit. Sleid. p. 640. Sic igitur utrobique taxabatur partus infelicissimus, et ab omnibus etiamnum exploditur et exsibilatur.

XXVI. Anno 1548. Eduardus VI Rex Angliae, filius Henrici VIII, (qui contra Lutherum scripsit) puer decem annorum, profligata doctrina Pontificia, et abrogata Missa, religionem mutavit, cuius occasione etiam in Scotia religio orthodoxa plantata est. Chytr. Sleidanus lib. 20.

Horribilis historia de Francisci Spierae apostasia, eiusque desperatione.

Incidit in hunc annum Francisci Spierae apostasia et desperatio. Est in agro Patavino, Venetorum ditionis oppidum, Citadella; huius civis erat FRANCISCUS SPIERA, vir in iure valde exercitatus, annos natus quinquaginta, honesta coniuge felix, undecimque liberorum parens, aliisque fortunae bonis, honoribus et dignitatibus insigniter clarus. Is incredibili quodam ardore coepit complecti puriorem doctrinam, et ex Spiritus sancti gratia IESUM CHRISTUM, unicum humani generis Redemptorem agnovit, passimque apud omnes magna animi constantia praedicavit, docens, per hunc unicum Servatorem iustitiam et salutem partem esse, nec ullius hominis meritis, aut operibus innitendum. Quae res ab hostibus veritatis, apud Legatum Pontificium, Iohannem Casum, Archiepiscopum Beneventanum, qui tum erat Venetiis, ipsi data est crimini: a quo citatus, minisque et increpationibus ita fuit exceptus, ut mortis formidine, bonorumque, quae ipsi erant amplissima, iactura territus, agnitam veritatem abnegaret, et abiuraret; adeoque promitteret, se, simul ac domum reversurus esset, publice hanc suam abnegationem confirmaturum, et ante dicta revocaturum. His ita peractis, a Legato Pontificio dimissus est. E vestigio autem gravis animi perturbatio eum obruit, et diu multumque secum ipse in itinere disputavit, utrum potius ad suos reverteretur, et veritatem quam antea palam docuerat, abnegaret, an vero relictis omnibus cum Christo se reconciliaret. Conscientia quidem adeoque Spiritus sanctus iubebat; ut spreta omni huius mundi vanitate, caducis opibus contemptis, brevique interituris dignitatibus posthabitis, Christum sequeretur; nec peccatum, quo conscientiam iam aggravasset, longe graviore cumularet. Ipsemet quoque in gravissima afflictione post saepe confessus est, sibi in itinere a Spiritu DEI huiuscemodi fere verba inculcata fuisse: Absit procul a te, mi Francisce, ut literas, quibus scribendis manus tuas polluisti, corde etiam tuo obsignes: liber adhuc es, cave ne deficias: resipisce, in agnita veritate persevera: et licet imbecillitas carnis te vicerit, ei tamen cave porro indulgeas. Ingravi hac lucta, caro tandem, externorumque bonorum et honorum splendor, captivum eum detinuit, et vicit. Pridie eius diei, quo palinodia ipsi canenda erat, formulam retractationis, qua publice coram populo priorem doctrinam damnaret, Pontificius quidam Sacerdos ei sub vesperam praescripsit, totamque noctem misere hic perditus Franciscus duxit insomnem. Mane deinde, in die Dominica; celebratione Missae peracta, praesentibus eius amicis, civitatisque Proceribus, in frequentia totius populi (erant autem una circiter duo milia) doctrinam veritatis, quam antea palam docuerat, publide damnatam revocat; statimque mulcta ipsi irrogata, triginta aureos numerare iussus est. Nec mora: horrendum DEI iudicium in corde suo persensit, omnibus Spiritus sancti donis privatus est, Christus ab ipso discessit: omnis consolatio, fides, caritas prorus in eo evanuere. His furiis iam per sex menses agitatus,


page 1069, image: s1141

Patavium se una cum coniuge et liberis contulit. Sed indies eius miseria deterior et immanior facta est. Lecto affixus iacuit morbi omnis expers, suaeque rationis et intellectus compos, toto corpore contabuit, omniaque eius membra praeter solam linguam elanguerunt. Cibo omni abstinuit, et si per vim liquida in os ipsi ingerentur, ea, quantum potuit, respuit. Quicumque ipsum inviserent, eos placide admisit, et prudenter admodum cum ipsis verba commutavit. Subinde testatus, se iusto DEI iudicio damnatum, in inferis iam morari, indesinentibusque consici doloribus: Se enim in Spiritum sanctum peccasse, quod peccatum in aeternum sibi condonari nequeat: Christi meritum, Deique misericordiam in aeternum sibinegatam; et horrendum adeo vitae suae exitum sibi ex iusto DEI iudicio ideo irrogatum, ut abnegationis suae causa omnibus electis sit exemplo.

Haec et similia desperationis extremae verba fecit, donec plurimi iique doctissimi viri ad ipsum convenirent. Inter quos fuit Episcopus Vergerius, qui omnes vias et rationes, quibus eum consolaretur, iniit. D. Matthaeus Gribaldus Iureconsultus Patavinus (qui et rem omnem, quam ipse coram vidit et audivit, scripto complexus, in lucem edidit) gravibus verbis eum consolatus est, serioque hortatus, ut ad misericordiam DEI confugeret: Si totius, aiebat, mundi peccata homini incumberent, nullo tamen modo ineffabili misericordiae DEI comparanda essent: multaque ex Spiritus sancti oraculis dicta et exempla in medium protulit. Ad quae illeconstanti animo respondens ait: Haec ut credam, numquam adduci possum. Ibi praeclaris admodum verbis denuo Vergerius eum consolari coepit: et tandem; Non ergo desideras, inquit, ut DEUS tui misereatur? Ad quae ille: Quicquid sane affertis, id credo, quod et diaboli credunt, et contremiscunt: Sed inde nulla mihi spes salutis exsistit. Nequaquam enim peccatum meum veniale est. Quid magis mihi in votis esse queat, quam DEUM experiri benignum et misericordem? Sed talem se mihi exhibere renuit; tum omnis fidei vis mihi adempta est. Omnia quidem audire paratus sum, verbis etiam iisdem, quibus vos praeitis, subsequi: Interim cor meum odio, exsecratione et blasphemia adversus DEUM abundat. Nam reipsa sentio, in quantum aversetur me. His ab eo prolatis, urgebat Vergerius, ut una cum adstantibus Orationem Dominicam proferret. Quod eo saciebat ardore, gestibusque ad religionem sic compositis, ut omnibus esset admirationi: Precatione finita, Lingua quidem, ait, oravi; sed procul inde fuit animus remotus. Omnem suam gratiam DEUS mihi eripuit.

Postridie rursus cum accessere, et salutatione praemissa, ex ipso quaesivere; num aliquam ex tam multiplici consolatione, qua ipsius animum erigere conatifuerint, spem concepisset? Ad quae ille: Nullam prorsus. Imo, ait, indies deterius niecum agi, meamque miseriam magis magisque augeri sentio. Ibi de variis rebus cum interrogarunt: inprimis autem, quomodo vermis iste conscientiam eius infestare et rodere coeperit? Ad omnia ille praesenti animo respondens, indicat; Quomodo ab eo die, quo veritatis agnitae doctrinam revocarit, cordi suo vermis ille rodens, et ignis inextinguibilis a DEO immissus sit, ut iam longe deterior sua sit conditio, quam vel Caini, vel Iudae: et quidem malle se iam mortuum et damnatum esse, quam in hac vita talibus premi angustiis: ad haec ipsis signisicavit, quam horrenda oculis suis crebro obversarentur spectra.

Cum ego rursus quisque pro sua virili eum consolati essent, hortati sunt ipsum ut Orationis Dominicae verbis DEUM invocaret, quod ille, large profusis lacrimis, iis cum gemitibus, tanta cum devotione animi praestitit; ut nemo ex adstantibus sibi a lacrimis temperare posset. Visis lacrimis, Doctor Gribaldus, eas paenitentiae signum esse ratus, Mi Francisce, inquit gratulabundus, hae lacrimae indicant, te a DEO non omnino reprobatum et abiectum esse: quin et alii omnes optimam de eo spem animis concepere. Ad quae Franciscus: Non equidem harum rerum sum nescius: Sed fides talis, et fiducia quam vos quaeritis, donum DEI est. Eo autem ego destituor. O si hoc unico dono me dignaretur DEUS, ut vel modicum spei de misericordia eius in corde meo perciperem! Sed id fieri tam non est possibile, quam impossibile, cochleari vastum mare exhaurire et ebibere. Hoc exploratum habeo, neminem unquam in terris fuisse mortalium, qui iram DEI manifestius, quam ego, senserit. Interim non intermittebant, qui aderant, firmissimis consolationibus ipsum erigere, sed omnis frustra insumebatur opera. Cum autem cibo prorsus abstineret, ne ex inedia vitam sibi abrumperet, vi magna manibus ipsi vinctis, oreque fracto, iusculum infundebant, quod licet lingua, quantum poterat, retunderet et revomeret, aliquid tamen in ventriculum usque deferebatur. Sed nihil unquam per inferiora egessit. Unicum eius et assiduum votum erat, mori, et ad inferna deferri.

Tertio abhinc die, et superiores illi viri docti, et complures studiosi, eum rursus visitarunt, cumque ipsis Sacerdos quidam Citadellensis, vir aetate venerandus. Qui propius accedens: Num agnoscis me, inquit, Francisce? Antonius Fontanina ego


page 1070, image: s1142

sum, qui cum Venetias versus iter susciperes, tecum fui. Quibus ille auditis, gemitus et querelas reiterans, O exsecrandum, inquit, diem! ô diem detestabilem! utinam Venetias numquam vidissem, vel protinus, cum eo me conferre animum inducerem, morte exstinctus essem! Rursus ergo consolationibus variis confirmabatur, ipsique merita et beneficia CHRISTI commendabantur. Tum ille numquam Christi beneficia vere se agnovisse ait, iis se abusum, carnalique suae fidei nimium tribuisse: conversusque ad studiosos adolescentes, O mei filii, inquit, nihil Evangelio derogatum volo; agnosco enim, quod ipsa sit Veritas: verum cavete, ne nimium fidei tribuentes, fide digna et Christiana opera negligatis: id fides a nobis exigit, ne tantum oretenus Christiani simus. Fidem mihi habete, tamquam ei, qui rem ipsam vere expertus sit. Haec dicens, divi Petri Epistolam, qua fideles ad pietatem, castitatem, et sanctitatem admonet, subinde laudabat. Quae verba astantibus causam praebuere, multa pie admodum ex verbo DEI disputandi. Quae cum attente ascultaret, interrogatur tandem: Num quid consolationis ex pia hac collatione perciperet? Respondit ille: Ad mortem aeternam ego damnatus sum, nec ulla redemptionis spes mihi potest esse reliqua. O si vel minimam in misericordia DEI fiduciam vel spem collocare possem! et haud grave mihi futurum sit, per multas annorum myriadas (dummodo aliqua hiberationis spes supersit) in inferorum barathro torqueri! Ad quae Doctor Gribaldus; Non omnem, inquit, ô Francisce, de liberatione tua spem abicio: forte DEO ita visum est, in hac vita irae suae tibi sensum immittere, et tandem in secutura vita suam erga te exeer cere misericordiam. Ad quae ille, Me reprobum esse, certo scio. rursus ex eo Gribaldus quaerit, Quidnam facturus esset, si ipsi cultri daretur copia, num etiam sibi ipsi, cum mortem ardentibus adeo votis desideret, manus allaturus esset? Respondit ille: Cedo cultrum, et quid facturus sim, videbitis. Non ita, inquit Gribaldus; sed animum tuum Francisce penitus quaeso nobis declara. Ipsemet, respondet ille, ignoro, quae mei su animi vel voluntatis ratio. Episcopus Vergerius multam, sed inanem, in eo consolando sumebat operam, difficulterque cum adducere poterat, ut Orationis Dominicae verbis caelestem Patrem invocaret. Et licet Episcopo tandem obsequeretur, nequaquam tamen eo fervore, quo antehac usus fuerat, utebatur: sed confessus animum suum a DEO sic alienatum esse, ut eum Patrem appellare haud possit, omnes qui aderant, hortabatur, ne in se consolando posthaec suam perderent operam: adeo enim omnem consequendae fidei misericordiaeque DEI spem praecisam esse, ut facilius sit grano milii mundum impleri, quam fide et gratia DEI se donari. Per quae verba, qui adstabant, vehementer sunt territi.

Cum ergo amici et cognati constituissent ipsum in patriam Citadellam reducere, monebantur ab his, qui consolandi gratia Franciscum accedebant, ut assidue viros ipsi pios et doctos adiungerent, Deique gratiam et misericordiam sedulo implorarent. Mane cum indutum eum lecticae imposituri essent, oculos ipse furibundo intuitu circum volvens, cultellum forte conspicatus est: quo protinus arrepto sibi ipsi vitam finiisset, nisi duo eius filii, qui praesto erant, magna illum vi e manibus ipsi ext orsissent. Citadellam hinc deportatus fuit, atque ibi paucis diebus post misere in eo statu atque desperatione vitam finiit. Horrenda est haec historia, quae certe Pontificiorum animos ad veritatis agnitionem pellicere potuisset, nisi animi eorum, quemadmodum Pharaonis, indurati essent. nec clam haec acta, sed vel sexcentis literis Patavio in alias civitates et regiones transmissis, passim omnibus manifestata. Pleniorem huius historiae descriptionem pete ex tertia parte Lud. Rabi de Martyribus.

Historia de mirabili Petri Pauli Vergerii conversione.

Anno eodem, nempe 1548, PETRUS PAULUS VERGERIUS Episcopus Iustinopoli, quae est in Istria Venetorum ditionis oppidum. a Pontificatu Romano mirabili quadam occasione (forsan permotus exemplo Spierae, cuius tentationum ipse Patavii spectator suerat; sicut in praecedenti historia dictum) defecit; sicut Sleidan. l. 21. Com. p. mihi 650. graphicis verbis describit. Clemens VII et Paulus III Pontifices Romani per multos annos opera Petri Pauli Vergerii usi sunt adversus Lutheranos, dum illum ad Ferdinandum Regem et alios Principes Evangelicos et Pontificios, in Germaniam saepe ablegarunt. Itaque cum a colloquio Wormatiensi, quod fuit anno 1541, Romam vocatus rediisset, Pontifex creaturus novos Cardinales, ipsum quoque designabat inter alios. Erant autem qui clanculum insusurrarent, illum iam multa consuetudine Germanorum factum esse Lutheranum. Hoc ubi Vergerius ex Cardinali Ginucio, cui Pontifex id dixerat, audivisset, valde fuit attonitus, et ut sese purgaret, in patriam secedit, atque librum orditur, cui titulum dedit: Adversus Apostatas Germaniae. Dum autem confutandi causa libros Adversariorum diligenter excutit, et ante considerat argumenta, captum se


page 1071, image: s1143

victumque sentit, et abiectaspe Cardinalatus, ad fratrem germanum Iohan. Baptistam, Polae civitatis Episcopum, abit, et re tota commemorata consilium exquirit. Frater initio territus, conditionem hominis deplorat: sed cum illius precibus inductus ad scripturae pervestigationem sese applicasset, inprimis autem illud doctrinae caput, quod est de iustificatione, diligenter expendisset, facta sententiarum collatione cedit, et falsam esse doctrinam Pontificiam iudicat. Imo mutuo sibi gratulantes, quod proprium est Episcoporum munus, populum erudire coeperunt per Istriam, et Christi beneficium humano generi collatum diligenter inculcant, et cuiusmodi opera DEUS anobis requirat, ostendunt, ut ad purum DEI cultum homines revocarent. Haec Sleidanus. Ita impletum videmus illud Davidis praesagium Psalm. 9. Illaqueatus est impius in opere manuum suarum: rem meditandam! Lutherus reddidit: Der Gottlose ist verstrickt im Wercke seiner Hände durchs Wort: meditatione soilic. verbi, per quod nos illaqueare volebat: vel, uti Debora inquit, Iudic. 5. 12. captivatus est captivare volens nos, non secus ac Saulus spirans minas ac caedem adversus Christianos, mirabiliter conversus est. Actor. 9. 13. En mirabiles DEI vias!

Hic Vergerius, anno 1565, Evangelicae veritatis amore in exilio mortuus est, die 4 Octobr. Tubingae, quo a Wirtembergico Principe Christophoro accersitus fuerat, cum antea post conversionem apud Rhaetos, atque etiam in valle Telina, quae proximespectat Italiam, aliquot annis Evangelium praedicasset. Antequam vero Tubingam se contulit, frater eius Episcopus Polae iam diem suum obierat, suspicioque fuit, veneno sublatum esse. Sleidan. l. 21. pag. 652.

XXVII. Anno 1549 PAULUS III Papa e vita discessit die 10 Decembris, cum vixisset annis 82, et sedisset annis 15. In eius locum post longas Cardinalium (quorum tum erant quinquaginta quatuor) dissensiones electus est die 8 Februarii IULIUS III, antea Iohannes matia de Monte dictus. Hic biduo post coronationem 24 Febr. malleo aureo portam auream aperiens Iubilaeum celebravit, et ad Caroli U Imper. voluntatem Concilium Tridentinum continuavit. Onuph.

Balaeus (de actis Rom. Pont. lib. 7. in Iul. III) scribit de Iulio III Papa. Hic cum in prandio pavonem vidisset, quem non attigerat: Serva (inquit ad coquum) mihi hunc frigidum in cena, et para mihi in horto: Nam habiturus sum convivas aliquot. Cum ergo in cena alios pavones calentes vidisset appositos, frigidum pavonem, quem iusserat reservari, non vidisset, vehementer excandescens, atrocissimam in DEUM evomuit blasphemiam. Tunc ex Cardinalibus quispiam, qui una accumbebat: Netantopere commoveatur, inquit, Sanctitas vestra ob rem tantillam: Tum Iulius: Si voluit DEUS usque adeo propter unum pomum irasci, ut eiecerit primos parentes ex Paradiso: cur non liceat mihi, qui sum eius Vicarius, irasci propter pavonem? Cum multo maior res sit pavo, quam pomum.

XXVIII. Anno 1551 MAURITIUS Elector Saxoniae iussit conscribi CONFESSIONEM Saxonicarum Ecclesiarum a Philippo Melanchthone, ut offerretur Synodo Tridentinae. Eo consecto libro, cum ad octavum Iulii diem Lipsiae convenissent omnes theologi et Ecclesiae ministri, iussu Principis scriptum fuit recitatum, omniumque assensu comprobatum. Christophorus quoque Dux Wirtembergicus peculiarem confessionem scribi iussit, quam per Brentium (a quo etiam Confessio conscripta) Concilio Tridentino exhibuit. Sleidanus.

XXIX. Anno 1554 IOHANNES FRIDERICUS Elector Saxoniae pie in Domino obdormivit 3 Martii, aetat. 51, cum non multo ante, die videlicet 21 Febr., uxor eius Sibylla Clivensis diem suum quoque obiisset. Elector, cum captivus esset, eique (anno 1548, ut supra diximus) offerretur restitutio dignitatis amissae, si assentiretur doctrinae Interimisticae, spreta conditione, suam religionem abicere noluit. Ob hanc constantissimam recusationem inter suos CONSTANTIS nomen ac laudem meruit. Responsionem eius Granvellano Atrebatensi Episcopo, qui a Carolo U Imper. ad eum in captivitate missi, ut doctrinae Interimisticae assentiretur, datam, vide apud Sleidan. lib. 10. Sepulchro Iohan Friderici hic titulus adscriptus fuit: IOHANNES FRIDERICUS, Dei gratia electus martyr IESU CHRISTI, Dux afflictorum, Princeps Confessorum fidei, Comes veritatis, signifer sanctae crucis, exemplumpatientiae et constantiae, haeres vitae aeternae, moritur mense martio.

Hoc epitaphium Fridericus Taubmannus sequenti epigrammate expressit.

Gemmarum radiis stellata monilia Reges
Exornare solent. Tua Ian Friderice cicatrix,
Quam geris adversa, Fidei pro dogmate, mala,
Te decorat plus quam baccata monilia Regum.
Si quid in hoc esset Lysippi aut Mentoris ungue,
Haec tumulo ipsius legerent insculpta nepotes:
Heic Ian Fridericus situs ille est: martyr Iesu,
Dux afflictorum: Constantis gloria palmae:
Spectamen fidei: Christianae sortis imago.


page 1072, image: s1144

XXX. Anno 1555 Iulius III Papa, cum febri tentatus esset, obiit die 23 Martii. Successit ipsi MARCELLUS, eius nominis secundus. Hic legatus fuit in Concilio Tridentino: ipseque, Onuphrio teste, asseruit, non posse salvari, qui locum Pontificis altissimum tenerent: Et fuit, si quisquam alius, pontificiae rei publ. necessarius pontifex, qui scripto edito, cum adhuc Cardinalis esset, consuluit, expeditionem in Lutheranos potius, quam in Turcas adornari debere. Sed tantum sedit dies XXII. Tandem Cardinales post longam disceptationem Pontificem proclamarunt Iohannem Petrum Neapolitanum, annum septuagesimum nonum agentem, Cardinalem theatinum, e familia Caraffica natum. Hic mutato nomine PAULUM IV sese appellavit.

Anno eodem Conventus AUGUSTAE institutus est, qui initio anni inchoatus, duravit usque ad Septembrim: in quo tandem decretum factum est, ne ulli Principi, Comiti, aut civitati Imperiali bellum inferretur propter doctrinam religionis. Estque hic annus 35, ab anno 1521, quo primum edictum a Carolo U editum fuit contra doctrinam Lutheri, mense Maio. Bucholtz.

XXXI. Anno 1557 WORMATIAE colloquium Theologicum institutum est Catholicorum et Protestantium. Estque initio erudite disputatum de norma Iudicii in Ecclesia. Constituebant Catholici normam perpetuum Ecclesiae consensum: Evangelici, iudicii normam affirmarunt esse Prophetica et Apostolica scripta et symbola, etc. Sed quomodo hoc colloquium diremptum sit astu per Catholicos, in aliis auctoribus legi potest.

Anno 1558 incunte, Carolus U Imper., cum comitia Francofurti ad Moenum celebrarentur, missis ex Hispania Legatis, Imperium in manus Electorum resignavit. Quare ad caput tertium progrediendum erit.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

CArolus U Imperator cum bellum Germanicum prospere minus successisset, et Metam quoque urbem a Gallo occupatam frustra tentasset, ipsum saepenumero doluisse et paenituisse ferunt, quod se instigari et exacerbari adversus laudatissimum Electorem passus fuerit. Quare curis et laboribus fractus, novo et inusitato exemplo in romana historia post Diocletianum et Lotharium, Imperio et regno se abdicavit, anno 1555, sub finem mensis Octobris, et Imperii quidem gubernationem fratri FERDINANDO commendavit; filio vero PHILIPPO regna contulit. Chytraeus, Pantaleon. fol. 446.

Anno 1556, CAROLUS cum sororibus LEONORA ac MARIA in Hispaniam navigavit, et in monasterium D. Iusti, in finibus Castiliae situm, religioni vacaturus concessit: ubi reliquum vitae tempus transegit, omnesque res suas gestas, quarum viginti aut plures fuisse referunt, in mappis depingi, easque in Monasterii parietibus affigi curavit: In istum circuitum Monasterii illius saepe deportarise iussit, ibidemque coram mappis pictis sedit; secum ipse recolens, quid in expeditionibus, obsessionibus, aciebus et alibi acciderit, quos Duces belli, quos Centuriones et Equitum Magistros habuerit, qua usus sit fortuna, quibus successibus et infortuniis. Ubi devenit ad eas mappas, in quibus Smalcaldense bellum, et captivitas Electoris Saxonici depicta erant, ingemiscens ac suspirans dixit: HUNC SI RELIQUISSEM, QUALIS FUERAT; MANSISSEM ET EGO, QUALIS ERAM. Thomas Stybarus in Histor. relat. de vita Iohan. Frider. et Henr. Merckel. in relat. de Obsid. Magdeb.

Fertur de Carolo U Imp. in oratione funebri eius Suevica eum anno quinto ante mortis periodum inter maxima regni sui negotia sarcophagum sibi confici curasse, cum omni supellectile, quae eo mortuo ad sepeliendum necessaria esset: idque claculum, ne ad hominum ostentationem aut simulatam religionem factum videretur: quem apparatum habuit apud se quinque annis ubicumque locorum esset, secretissime, etiam dum Mediolanum contra Gallos proficisceretur; eumque diligentissime singulis noctibus semper conservavit ac reponi iussit. Arbitrabantur autem quidam homines etiam, quibus rerum magnarum demandata erat cura, thesaurum aliquem illic detineri ac conservari; alii nonnihil librorum, quibus historiae veteres continerentur, alii aliud quidpiam magni. Caesar vero sibi conscius, in quem usum secum deferret, subridendo, in rei cuiusdam sibi omnium carissimae usum, id secum deferri, dicebat. Sic assiduo mortem sibi ante oculos posuit, sibique semper sepulchrum adesse voluit, ut perpetua mortis recordatio eximeret ex corde vanum huius mundi fastum, sanctas autem actiones agendas esse, dum viveret, admoneret. Tholosan. de Republ. lib. 6. cap. 3.

Similiter Carolus toto biennio, quod mortem praecessit, in Hieronymianorum fratrum sodalitio familiarem habuit Doctorem Constantinum, virum gravem, pium, et eruditum, qui a confessionibus ipsi fuerat. Is inter quottidiana et assidua precum et laudum divinarum a Carolo suscepta


page 1073, image: s1145

exercitia, ad scriptorum B. Bernhardi lectionem, citatis in consolatione sententiis quibus dam insignibus, cum invitarat. Cum enim subinde Carolus pecoata sua lamentans, nullum toto vitae suae tempore diem se DEI servitio digne, et ut par erat, impendisse quereretur: Bernhardi verba ei recitavit: Fateor, non sum dignus ego, nec propriis possum meritis regnum obtinere caelorum. Ceterum duplici iure illud obtinens Dominus meus, hereditate scilicet Patris, et merito passionis: altero ipse cotentus: alterum mihi donat, ex cuius dono, iure mihi illud vendicans non consundor. Item: Ante omnia fides quaerenda est, de qua legitur: Fide mundans corda corum. Crede ergo te DEO: nam sibi quidem ipsi et suis meriti, fidere, non fides, sed perfidia est. Et Contione tertia de Annuntiatione Mariae; Auditam fac mihi mane misericordiam tuam, quia in te speravi. Neque enim oleum misericordiae, nisi in vase fiduciae ponis. Haec vero hominis fiducia est, a se deficientis, et innitentis Domino suo. Inprimis vero auream illam in Annuntiatione beatae Mariae contionem ipsi commendavit, in qua consilium de Redemptione, mirando iustitiae et misericordiae divinae temperamento, in arcano divinitatis consilio decretum, exponit: ac inter catera his verbis doctrinam de iustificatione diserte explicantibus utitur. Necesse est primo omnium credere, quod remissionem peccatorum habere non possis, nisi per indulgentiam DEI. Deinde, quod nihil prorsus habere queas boni operis, nisi et hoc dederit ipse. Postremo, quod aeternam vitam nullis operibus possis promereri, sed quod gratis detur et illa. Quis enim potest mundum facere de immundo conceptum semine, nisi qui solus est mundus? etc. Ideoque si credis peccata tua non posse deleri, nisi ab eo, cui soli peccasti, et in quem peccatum non cadit, bene facis: sed adde adhuc, ut et hoc credas, quia per ipsum tibi peccata condonantur.

Hoc est testimonium, quod perhibet in corde nostro Spiritus S. dicens: Dimissa sunt tibi peccata tua. Sic enim inquit Apostolus: Gratis iustificari hominem per fidem. His Bernhardi dictis se mirisice delectari et recreari Carolus. ostendit, deficientibusque corporis viribus, cum anno 1558 Francofurti ad Moe num Comitia celebrarentur, eo per Legatos insignia Imperii, sceptrum et coronam misit, et plane Imperio resignavit. D. Chytraeus in orat. de vita Caroli U Imper. Buch.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Carolus cum biennium fere in monasterio D. Iusti cum summa devotione (ut diximus) degisset, et Imperium plane resignasset, tandem ad lentam tabem acuta sebris accessit. Quare in unico Redemptore et Servatore nostro IESU CHRISTO eiusque merito se omnem salutis suae spem collocare declaravit, et sumpta denuo Eucharistia sub utraque specie, iuxta institutionem Christi, In me mane, inquit, dulcissime Domine Iesu, ut ego in te maneam. Inter has voces, et verae pietatis et fidei in Christo acquiescentis significationes illustres, ex hac vita discessit anno 1558, die 21 Septembr., cum vixisset annos sere 59, regna vero hereditaria annos 40, Imperium Romanum annos 38, menses septem tenuisset.

III. *t*a\ *p*a*r*h*p*o/*m*e*n*a.

Philippus II Rex Hispaniae Carolo parenti, non solum de se, sed etiam de tota Republ. Christiana optime merito, magna pompa Bruxellis iusta fecit anno 1559. A Poeta quodam Caesari tale Epitaphium fuit concinnatum:

Carolus ut victo discessit victor ab Orbe,
ULTERIUS tendens regna beata tenet.

Quo allusisse videtur ad Symbolum Caroli Imperatoris; PLUS UL TRA. Quod quadruplicitur considerari potest.

I. Academice. De quo Plutarchus in libro de prosectu morum eleganter admodum et sapienter monet: en tw| filos1ofei=n ouk ei)=nai dei=n lhgou/s1hs2 dialeimma prokoph=s2, ou)de\ sthrigmo\n. id est, in Philosophando nullam esse debere cessationem, aut perpetui quasi progressus intermissionem. Unde recte dixit, quicumque dixit: Multipervenissent ad aliquam eruditionem, nisi putassent, se dudum eo pervenisse.

II. Ethice. Sic in via virtutis progredi decet: non autem regredi. Nam qui nullam temporis particulam sinit effluere quod non pertineat ad progressum aliquem virtutis, aut rei melius gerendae occasionem: ist profecto indies se ipso evadit melior, et se ipsum tandem hoc pacto vincit, quae omnium victoriarum pulcherrima atque honestissima merito habetur, auctore Platone. Contra autem, qui in via virtutis regreditur potius, quam progreditur: is se ipso quottidie sit deterior, et se hoc modo a se ipso ignave admodum, et malitiose vinci patitur: quo nihil esse potest turpius, aut abiectius: teste eodem Platone.

III. Polemice. Sic nimirum Carolus U Imperator tot rebus maximis ac maxima laude dignis, seliciter tam bello, quam pace gestis, nullo unquam tempore regressus, sed progressus semper ulterius. Cuius exemplum simile multa saecula non habuerunt: certe parem in belli progressu et


page 1074, image: s1146

fortuna neininem habuit. Ipsius fortuna fuit formidabilis, cum aliis Regibus, tum ipsi Solymanno Tyranno Turcico, qui fortunae Caroli cessit, reducto exercitu in Pannoniam, cum ei processisset, obviam, Et scribunt, Turcicum Bassam, virum sapientem, Legato Gallico interroganti, cur Solymannus cessisset, respondisse: Non fuisse consulendum Imperatori tanto, ut periclitaretur fortunam istius iuvenis, ut res et Imperium totius Asiae committeret praelio unus diei. Et revera felicem semper progressum Carolus habuit: propteren Italici pictores pinxerunt eum sedentem in sella et dormientem, dum eius Duces acquirunt victorias: et Fortunam dormienti astantem et pellentem muscas, ne quieetem turbarent, volentes significare: quod valde sort unatus fuerit.

PLUSULTRA Herculeas, Calpen Abilamque, columnas.
CAROLE, victoris nobile nomen habes.

Cum, his ipsis columnis Herculeis superatis, (quibus Hercules ille NON PLUS ULTRA contendendum esse inscripserat; unde etiam limes orbis hic vulgo dictus fuit) novas Indias, et fortunatas Insulas Orbi Carolus aperuerit, monumentum certae laudis et virtutis eius perpetuum futuras, De quo Poeta quidam sic cecinit:

Sruxit in extremo quas aquoris orbe columnas,
Qui salis Alcmena de genitrice fuit:
Has virtute tua superasti CAROLE Caesar:
PLUS ULTRA rebus sorto favente tuis.

IV. Mystice. Sic Christiani in Christianismo suo non debent esse statores, sed ambulatores. Quia beati dicuntur illi, qui in VIA Domini non stant, sed ambulant. Psal. 119. vers. 1. et v. 32. ait David: Viam mandatorum tuorum cucurri. Etenim stare in via Domini est retrogradi: Non ergo te delectet in cursu pietatis stare: sed studeas semper ambulare. Vide Psalm. 1. vers. 1, 2. Non enim ulla mer ces melior ea, quam quae habet pietatis munera. Ut igitur Apelles pictor queri solitus, per iisse sibi diem, in quo non duxisset lineam; ita Christianus dolebit, in quo die non evasit se ipso in pietate melior. Erasm. in Apophth.

Quamobrem cum in via Domini aut proficiamus aut deficiamus: singulis diebus vitam tuam examina, an in studio pietatis profeceris aut defeceris. Mane DEO primitias cordis ac vocis offer. Psal. 5. v. 3. Vesperi totius acta diei mente revolve more Pythagoreorum. Huc pertinet elegans epigramma Dn. M. Guilielmi Alardi amici mei, dum viveret, coniunctissimi:

Nosse viam nihil est; nisi quis, quam novit, eundô
Continuet, tandem perficiatque viam.
Sic nihil est novisse viam, quae ducit ad astra:
Hanc nisi continues, perficiasque viam.

De Persecutionibus Ecclesiae, seu Martyribus.

Cum Carolo U Imperatore atrocissima persecutio Christianorum ob religionis verae professionem passim in Gallia, Anglia, Germania, aliisque locis mota est. Et certum est, quod anno Christi 1518, et sequentibus 30, diversis in locis ex inquisitione Papistica 1500000 Christiani variis tormentorum generibus ac suppliciis trucidati sint: refert Paulus Vergerius Episcopus Iustinopolitanus; (de cuius conversione ad Evangelion supra dictum:) quem aliquoties Pontisex Romanus misit in Germaniam, ut Lutheranam doctrinam refutaret. Eckardus in Papa Pharis. p. 394.

Inter strenuos Christi confessores celebrantur etiam sequentes.

I. Anno 1523 Bruxellis duo Monachi Augustiniani, HENRICUS et IOHANNES, sub Inquisitore Iacobo Hogostrato Dominicano combusti sunt; gratias in ipsis flammis agentes DEO, et canticis Christum celebrantes, donec flamma vocem intercluderet: Hi primi inter Lutheranos, propter religionis doctrinam, vitam profuderunt, eosque Lutherus ob confessionis constantiam Cantico, quod in multorum est ore, celebravit, et ut sui temporis primos Martyres canonizavit. Sleidan. lib. 4. Bucholtz.

II. HENRICUS Zutphaniensis, Prior Augustinianorum Antwerpiae, et Lutheri auditor, cum Evangelium Bremae docuisset biennium, ad Dithmarsos in oppidum Mildapolin, Mildorf, ut Plantaret in Evangelicam doctrinam, vocatur. Ubi cum suae vocationi sedulo incumberet, Monachorum adversus se concitavit odia, qui gravibus admodum usi criminationibus, apud quadraginta octo regionis eius Iudices eumaccusarunt, eoque rem deduxerunt, ut decerneretur, noctu eum clam apprehendendum esse, et nulla interposita mora, antequam latius ad alios rumor permanaret, comburendum. Protinus ergo horrendi facinoris duces aliquot et antesignani constituuntur, qui circa vesperam convocatis rusticis, quos ad facinus quodvis ex insana audacia ultro paratos agnoscerent, in multam noctem ritu barbarico, poculis indulgentes, vino so onerant, deinde et furiarum stimulis acti oppidum Meldorf petunt: hora noctis duodecima magno


page 1075, image: s1147

cum impetu more insanientium in aedes parochiales irrumpunt, Henricum e lecto nudum raptant, vinculis constringunt, verberibus onerant, ictibus punctim lacessunt, nudum et discalceatum, vinctis post tergum manibus ad campestria usque abducunt, cellae in domo sacrificuli includunt: ubi insani et temulenti rustici per noctem eum asservantes, inhonestis ludebant scommatibus. Mane circa horam octavam una in forum, de exitu Tragoediae consultaturi prodeunt; sed ibi praeter inconcinnas vociferationes insanientium rusticorum, ut ad ignem properetur, efflagitantium, nihil audiebatur. Haec sola ferendorum suffragiorum erat ratio, nec alius desinitivae sententiae modus. Nec deerant funigeri Monachi, oleum camino addentes, frigidamque suffundentes, qui generosam hanc rusticorum magnitudinem divino zelo et impetu ferri clamabant. Protinus ergo collo, manibus pedibusque sancti Martyris vincula iniciuntur. Quibus visis, pia quaedam et honesta matrona accedit, mille florenos ultro insanienti turbae offert, ea conditione, ut reiecta praecipiti sententia, ad proximum usque lunae diem in carcere vinctus servus ille DEI asservaretur, ut liberis totius populi suffragiis res tanta diiudicari posset. Verum et in hanc matronam rusticorum insania vertitur, quam terrae allisam pedibus inhumano more conculcant, et in Christi Martyrem magis magisque saeviunt, certatimque alius pugione, alius pugnis, alius alio telo indesinenter omnia corporis membra pungunt, diverberant, lacerant: crebi interim plausus et gratulantium Carnificum vociferationes in turba audiuntur. Complures etiam incendendo rogo occupati sunt; qui quantumcumque laborarent, flammam tamen concipere ligna detrectabant. Interea beatus Martyr adstans, mentem oculosque caelum versus ad DEUM convertit, et per integrae horae spatium, dum frustra rogum incendit carnifex, insanientis turbae ictus et verbera sustinet. Tandem arctissimis eum vinculis supra scalas colligant, sic, ut ex ore et naribus sanguis exprimeretur. Cumque preces ad DEUM suum sunderet, quidam ex astantibus saciem eius verberans, Ubi, inquit, combustus fueris, ora. Deinde hastis scalas subicientes, cas in sublime tollunt: ibi unius hasta, radium scalarum stringens, per corpus beati Martyris transiit. Corpus itaque exanime prunis iniciunt: ubi per dici istius spatium corpus tostum quidem fuit, sed tamen integrum permansit. Postridie (tertia haec erat Dominica Adventus) nondum satiati tot carnificinis, manus pedesque, a reliquo corpore resectos, flammis absumunt, corpus ipsum sepeliunt, et sepulchrum, quasi re feliciter gesta, partoque insigni triumpho, choreis lustrant. Actum 10 Decembris anno 1524. Sleidan. Chytr. Vide Martyrologium Foxi part. 2. lib. 2.

III. IOHANNES BECKUS, ex civitate Hollandiae Wourden oriundus, in tenera sua aetate invitus Pontificiorum religionem, urgente patre, suscepit, eorumque sacris initiatus est. Quam vitae rationem non sine suspiriis assidue deplorans, tandem ea relicta, ad sacrum matrimonii statum animum adiecit: cumque in Papae indulgentias, quae tum in oppido isto venales erant, acriter invectus, veritatem confiteretur, protinus in vincula conicitur, graviter ab Inquisitoribus vexatur: crimini ipsi datur, quod Lutheri doctrinam amplecteretur, et matrimoniali nexu constrictus esset. Ob quae flagitia ad ignem condemnatus est. Cum eius collo vinculum iniceret carnisex, laeta voce exclamavit, O inferne, ubi nune gloriatio tua? O Mors, ubi nunc victoria tua? Mors absumpta est in victoria Domini Iesu Christi. Et haec dicens, ipsemet funem collo adaptavit, denuo exclamans, O Iesu Christe, Fili DEI, memento mei! Haec effatus, laqueo collum obstringente, ad Christum animam suam transmisit, anno C. 1525. Prolixe admodum descripta est haec historia, in tertia parte Martyrologii Ludovici Rabi.

IV. LEONHARDUS cogn. Caesar, ex Bavaria oriundus, relicta Sacerdotali dignitate, qua apud Pontificios ornatus erat, studio sinceriorem Evangelii doctrinam discendi Wittebergam se confert: ubi aliquamdiu moratus, in patriam propter adversam parentum suorum valetudinem revertitur, puram Evangelii doctrinam confitetur, et contra diabolicas Papae fraudes detegit. Qua de causa a Pontificiis apud Episcopum Passaviensem accusatus, comprehensusque in vincula conicitur, et Episcopi voce pro haeretico damnatur. Et licet multi magni nominis viri, et inter eos princeps Elector Iohannes Fridericus, pro ipso intercederent; attamen hostium furor nonnisi exstincto martyre sedari potuit. Nam die 16 Augusti, anno 1527, ignis supplicio affectus est, iubente Principe Guilielmo in Bavaria, cuius iurisdictioni traditus fuit a condemnatione. Episcopus enim, ne sacra scilicet pollueret, vel profanus, et, ut aiunt, irregularis fieret, de vita illius atque sanguine non pronuntiabat. D. Martin. Luth. Tom. 6. Ienensi.

V. GEORGIUS Scharerus Salveldensis, Radstadii apud Boios Antichristi regnum aliquandiu impugnavit. Quam ob causam in vincula coniectus est, sententiaque lata, ut vivus cremaretur. Aliorum tamen intercessione effectum, ut gladio percussus vitam finiret, in corpus exanime


page 1076, image: s1148

saeviretur, idque flammis consumeretur. Cum ad locum supplicii pervenisset, alacri spiritu preces suas ad DEUM fudit, suamque, omnibus audientibus, fidem testatus est: Quam certus sum, inquiens, me ut verum Christianum mori: sic etiam certo, post mortem, signo meam innocentiam fideique sinceritatem testabor. Cum decollatus esset, corpus humi in ventrem procubuit, et aliquandiu immotum iacuit. Deinde post duo ferme horae minuta sua sponte, non citra omnium admirationem et stuporem, inversum est, supinumque iacens dextrum pedem sinistro iniecit. Quo viso, corpus exanime a flammis vindicantes terrae mandarunt. Actum anno 1528. L. Rab. in secunda parte Martyrol. lib. 4.

VI. Anno 1545 PETRUS BRULIUS propter Evangelii doctrinam in Galliis Tornaci exustus est die 29 Februar. Supplicii genus hoc fuit. Igni non magno fuit crematus, ut tanto maior esset cruciatus: doctrinam suam constanter ad extremum usque spiritum profitebatur, et discipulos, qui passim in catenas erant coniecti, per literas consolatus e vinculis, ad constantiam hortatus est. Sleid.

Sic hoc anno saevissima persecutio Waldenses Christianos excepit. Sunt in Provincia Gallia, qui dicuntur WALDENSES: Hi vetusta consuetudine neque Pontificem Romanum agnoscunt, et aliquanto puriorem habuere semper doctrinam; et postquam Lutherus innotuit, ampliorem cognitionem avide sibi compararunt. Quam ob causam Franciscus Rex Galliae, Duce Iohanne Minerio, Senatus Aquensis praeside, eos in aliquot Galliae Narbonensis Provinciaeque vicis et oppidis mense Aprili bello petiit, et, cum oppidorum et vicorum vastatione, magnam eorundem multitudinem, nulla sexûs aut aetatis ratione habita, trucidari iussit: partim flammis, partim inedia exstincti sunt: qui gravidae mulieres castaeque virgines inhumaniter admodum tractatae vitam finierunt. Nec Tragoedorum ulla grandiloquentia verbis consequi aut exprimere poterit, quot et quanta mala ab impio Antichristi satellite Minerio Waldenses hi perpessi sint. Consule Sleidan. l. 16.

VII. Anno 1546 accidit memoranda historia de IOHANNE DIAZIO, quem frater eius per famulum crudeliter ob Evangelicae doctrinae professionem ex insidiis obtruncavit. Iohannes Diazius Hispanus, et pietate et eruditione eximia praeditus, cum relicta Lutetia, ubi 13 annos dederat operam literis et Theologiae Sorbonicae, primo Genevam, hinc Argentinam, pertaesus Sorbonicae Theologiae, et sincerioris doctrinae amore flagrans, se contulisset, Bucero, ob magnam eruditionem et indefessum studium, ad colloquium Ratis bonense ituro, comes sociusque laboris a Senatu Argentinensi additus est. Inde cum Neoburgum profectus esset, quod est oppidum ad Danubium, duodecim supra Ratisbonam milliaribus, ut cuiusdam libri, quem typographo Neoburgensi miserat excudendum Martinus Bucerus, emendationi praeesset: interim frater eius Alphonsus Diazius Iurisconsultus, in iudicio Rotae assessor, de fratris sui religione certior factus, celeri cursu primum Augustam, deinde Ratisbonam venit: et ubi, quibus locis Diazius esset, cognovit, eo contendit, et admiranti, causam adventus tam subiti tamque insperati commemorat: variis deinde argumentis et precibus eum hortatus est, ut Lutheranorum relicta haeresi ad Romanam reverteretur Ecclesiam. Cum autem frustra eam sumeret operam, pollicetur annuos census, modo secum proficiscatur Romam: cum ne id quidem succederet, interpositis aliquot diebus victum se fatetur, et amare doctrinam Evangelii simulat, illumque hortatur, ut relicta Germania, quae viris doctis abundet, et ipsius opera non indigeat, secum in Italiam proficiscatur: fore enim, ut in Italia multos Evangelica doctrina Christo lucrifaciat, et hac ratione pura doctrina etiam in Hispaniam penetret. Iohannes magna perfusus laetitia, tum sibi, tum illi gratulatur, et missis Ratisbonam literis ad Bucerum, et alios, consilium illorum exquirit: ii rescribunt, et, ne comitetur fratrem Alphonsum, monent. Alphonsus ergo deiectus ea spe rogat, ut saltem Augustam Vindelicorum secum eat. Dum hoc agitur, venit Neoburgum Bucerus, et ne pedem illinc efferat, hortatur: neque prius ille discedit, quam Alphonsus abiisset; quod fuit die 25 Martii. Sed pridie quam abiret Alphonsus, fratrem humanissime compellat, hortatur ad constantiam, et se beatum esse praedicat, qui paucis diebus ex ipsius colloquio tantum prosecerit in vera DEI cognitione; rogat, ut subinde s???i scribat: benevolentiam omnem promittit, et recusanti XIV aureos obtrudit: atque profusis lacrimmis crocodilinis, a fratre discedit, et curru vectus Augustam venit, sex a Neoburgo milliaribus. Postridie deinde idem iter, unde venerat, ingreditur, et in itinere comparata securi, quam a fabro lignario forte emerat, die 27 Martii prima luce Neoburgum venit, et equis ante portam relictis apud nuntium Augustanum, quem secum adduxerat, in oppidum ingreditur, famulo sicario (quem publicum fuisse carnificem perhibent) comitatus, et ad diversorium fratris accedit: diversabatur autem apud contionatorem eius oppidi. Famulus, ne statim agnosceretur, tabellarii vestem pileumque sumpserat, et praecedens ostium pulsat; deque Iohanne Diazio rogat, ad


page 1077, image: s1149

quem literas habeat: intromissus adscendit. Alphonsus autem ad infimos gradus manet, observans, ne quis conatum impediret. Diazius expergefactus, cum a fratre nuntius adesse diceretur, prosilit e cubili, et pallio solo tectus atque pileo nocturno, in proximum cenaculum egreditur: literas sicarius reddit, quum vix illuxerat. Literarum haec erat summa: Valde se sollicitum esse de ipsius periculo: Caveat sibi diligenter a petro Malvenda, et id genus aliis hostibus Evangelii. Dum ista legit Diazius, carnifex a tergo stans, occultatam sub veste securim totis viribus illi in capitis partem dextram infligit usque ad manubrium, sic, ut ille, subito perruptis omnibus organis cerebri, nullam ederet vocem. Percussor securim in vulnere defixam relinquit, et ilico descendens cum hero parricida ex oppido properat. Ibi conscensis equis ante portam, incredibili celeritate Bothmaeum veniunt, quod est inter neoburgum et Augustam, medio fere itinere, oppidulum. Huius tam horrendi sceleris et inauditifama statim Neoburgi divulgata fuit, et ex aulicis ministris nonnulli, qui Iohannem Diazium amaverant, arreptis equis illos insequuntur: et cum Augustam venissent, neque eos reperirent, domum redire statuerunt, re desperata: sed ex ipsis quidam aetate viribusque praestantior, Michael Herfferus, maxima celeritate pergit, et OEniponti eos comprehensos, caedis atque parricidii accusat, et ad Principem suum Ottonem Henricum, datis literis, omnia perscribit. Princeps ea re cognita, duos e suis consiliarios neoburgo iubet OEnipontemire, qui eos ad supplicium postulent. Verum illi nihil potuerunt impetrare; et parricidae in gratiam Pontificis liberi dimissi sunt. En hi sunt fructus sanctimoniae Papalis! Divinum autem iudicium nequaquam parricida iste Alphonsus effugit. Nam post sexennium in Concilio Tridentino desperabundus laqueo sibi ipsi mortem conscivit, inventus a collo mulae suae dependens, anno 1551, mense Octobri. Sleidan. lib. 17. Comm. pag. 490. et seqq. Confer Lud. Rab. part. 2. de Martyribus.

VIII. DRYANDER Hispanus, qui Iohannem Diazium in Christiana doctrina informarat, Romam profectus, aliquandiu in gratiam parentum et cognatorum suorum ibi moratus est, donec in Germaniam a fratre suo Francisco evocaretur. Cum ergo constituisset in Germania fidelium Ecclesiae se adiungere ab amicis domesticis proditus, et in vincula coniectus, saepius a Cardinalibus, Episcopis et Praelatis fidei sui nomine examinatus est. Verum ille nihil nutans, Evangelii veritatem constantianimo confessus est, omnemque Romani Antichristi impietatem, blasphemiam, et fraudes libero ore damnavit. Quare morti adiudicatus, Romae combustus est, brevi post mortem Iohannis Diazii: de quo modo diximus. Lud. Rab. 6. part. Martyrum.

VIII. A. C. 1551, et 1552, horrenda persecutio Flandriam infestavit, et praesertim sub Comite Lalanio. Inter alios Christi Martyres insignes fuerunt: Gilotus Viverius textor, et socer eius Iacobus Faber sexagenarius, cum filio 19 annorum Michaele Fabro, qui in religionis confessione constantes combusti sunt. Giloti uxor, Iacobi Fabri filia, in puerperio tum detinebatur; eaque de causa impii hypocritae ipsi parcebant. Exacto autem puer perii tempore, cum a veritate fidei nihil deflecteret, sed eandem cum marito suo, parente, et fratre Martyrii coronam ardentibus votis peteret, capta, et non sine omnium admiratione et stupore cremata, aerumnis huius vitae valedixit.

IX. Anno Christi 1553, et quod excurrit, acerbissima persecutio in Anglia, imperante Regina Maria, Henrici VIII filia, Christianos excepit: ubi non modo Viros, sed etiam Mulieres, Adolescentes, Pureos et Decrepitos variis cruciatibus Pontificii excarnificaverunt. Duobus plus minus annis ultra 800 ob confessionem verae religionis Martyrii coronam consecuti sunt: magna eorum turba e manibus cruentis tyrannorum effugerunt, inque Daniam et Germaniam se contulerunt. Sunt, qui referunt, defuisse carceres tot hominum capaces, et templa captivis inclusis fuisse pro carceribus. Exusti sunt multi Theologi: inter quos praecipui fuerunt: Nicolaus Ridlaeus Episcopus Londinensis: et HUGO Latimerus, octuagenarius, Episcopus Wolcestrensis: IOHANNES HOPPERUS, Episcopus Glocestrensis: et ROBERTUS FERRORUS S. Davidis apud Vallos Episcopus, etc. Alius circiter 2000 martyrum in Anglia numerat. Dresserus. Consule lib. 15. et 10. Sleidan.

Si quis pleniorem de Persecutionibus Ecclesiae seu martyribus cognitionem desideraverit, evolvat librum Ludovici Rabi, de sanctis Christi Confessoribus: Item magnum Martyrologium Gallicum a D. Crocio Germanice versum: vel compendium inde a Nathane Chytraeo excerptum.

De Poena persecutorum.

Nec impune tamen tulere carniflces seu iudices tyrannici, aut proditores seu accusatores Martyrum. Inter alia exempla haec notatu sunt digna:

I. Anno 1522 EMSERUS, quem Caprum nominant, eo ipso die, quo Alexium Crosnerum puram Evangelii doctrinam Dresdae publice ac fideliter proponentem mandato Ducis Georgii ex urbe excedere, et importunis imprecationibus cum


page 1078, image: s1150

familia in exilium ire compulisset, subitanea morte miserandis et tristibus gestibus exstinctus est. Selnecc. in Orat. de init. et prog. Augustan. Confess. pag. 29.

II. Anno 1524 Noribergae subita apoplexia exstinctus est Cancellarius Trevirensis, qui biduo ante mortem in convivio gloriatus fuerat, ante festum Martini abolendum esse Evangelium ferro. Refert Lutherus tom. 2. Epistolarum Epist. ad Hausmannum pag. 184.

III. Anno 1527, Doctor halensis Craus in desperationem propter abnegatam Evangelii doctrinam incidit, hisce horribilibus usus verbis: Ego negavi Christum; ideo iam stat coram Patre, et accusat me. Illam cogitationem praestigiis diaboli captus tam fortiter conceperat, ut nulla adhortatione aut consolatione, nullis div inis promissionibus pateretur eam sibi excuti, atque ita desperavit, et se ipsum misere occidit. Lutherus in comm. cap. 3. Galat. tom. 4. Ienens. Lat. pag. 63.

IV. Anno eodem Thomas Blaverus Regis Scotorum Consiliarius summus, auctor persecutionis adversus Doctores Evangelicos susceptae, cum horam mortis iam ingruere intelligeret, se damnatum et perditum esse assidue clamavit. Cumque Monachi lecto assisterent, eumque consolari vellent, Apagite, inquit, cum vestris ineptiis! Numquam enim adduci potui, ut crederem, DEUM esse, vel satanam, infernum, vel caelum, et in pari pretio ram vestram, quam Evangelicorum doctrinam habui. Solam spectavi in meis consiliis pecuniam. Et eius rei gratia Episcoporum causam egi, Regique suasor fui, ut vestros adversarios eiceret: idcirco nihil proderunt mihi vestrae vel Missae vel vigiliae: sum enim damnatus, et satanas iam constrictum me tenet, ut in abyssum inferorum me abripiat. In hac desperatione misere est exstinctus. Referunt Alex. Alestus Scotus. Hondorffius in Theatro Historico pag. 127. Wolfius Cent. 16. memorab. p. 293.

V. Anno 1530, in Comitiis Augustanis, sex Comites ac Barones datis mutuo dextris stipulati fuerant, sese omnes vires ac facultates collaturos esse ad tollendos e medio Lutheranos, uti vocabant: ex quibus FELIX (sed re ipsa infelix) Comes a Wartenburg, magnus Bellator, et olim Maximiliani I Imp. Dux belli affirmaverat, si bellum adversus Protestantes susciperetur, se sine stipendio propriis sumptibus adversus eos militaturum, et adhuc ante mortem usque ad calcaria in corum (Lutheranorum) sanguine equitaturum. Hic ad cenam vocaverat Abbatem Monasterii dicti ad vineam vel hortum vinarium, zum Weingarten, ac superiores minas repetiverat. Petacta cena, cum iam Abbas in hospitium abiisset, discessit et ipse eubitum, eademque nocte divinitus percussus, proprio sanguine suffocatus est: sicque ante mortem usque ad guttur et fauces in proprio sanguine equitavit. Referunt Georg. Spalatinus in Historiis Augustae gestis anno 30. quae exstant tom. 5. Ienens. Germanic. p. 37. Iohan. Rosinus in vita Iohannis Electoris Saxonici lit. R. 3.

VI. Hofmannus, Papisticae religionis acerrimus propugnator, Ratisbonam versus tendens, ut colloquio ibi religionis nomine instituto interesset, ut hostis veritatis dira desperatione agitatus, in itinere non procul ab Ulma inter horrendos mugitus impiam efflavit animam anno C. 1541. Henr. Pantaleon lib. 8. rerum in Ecclesia gestarum. Ubi addit, Monachum quendam Ordinis Dominicani, cum acerrime in coenobio suo in Evangelicae veritatis doctrinam inveheretur, in ipsa contione fulmine percussum subito periisse: et Comitem quendam magni nominis virum, cum audivisset cantari cantilenam illam Ecclesiasticam, Ein feste Burg ist unser Gott, etc. ac dixisset, Ich wil helffen die Burg zerschiessen, oder wil nicht leben; tertio post die sine confessione et invocatione DEI esse exstinctum.

VII. Anno 1545 horribili morte obiit Iohannes Minerius, summus Iudicii et Senatus Aquensis in Gallia Praefectus, Waldensium persecutor crudelissimus: sicut antea diximus. De hoc Minerio Pantaleon in Historia rerum in Ecclesia gestarum scribit, quod ex internis viscerum flammis misere perierit, ut Medici eum non sanare, imo nec aspicere possent, quodque horrendas in Christum blasphemias evomens animam efflaverit.

VIII. Anno 1548, in Comitiis Augustanis, Iohannes VI, Constantiensis Episcopus, Nobilis a Weza, sive Vesalius, iuratus Evangelii hostis, qui in bello Smalcaldico adversae partis molitiones non parum promoverat, atque ob id Cardinalitium galerum exspectabat, subitanea morte ex hac vita ad tremendum DEI iudicium evocatus est: idque factum noctu, cum paucis horis prius inter cenandum horribilia, urbi Constantiensi et Lutheranis in Dioecesi sua habitantibus, interminatus esset, hac voce usus, Ich wil sie putzen; oder die Hand Gottes soll mich rühren! Tractabo eos egregie; aut manus Domini me tangat! Haec vero eum ita tetigit, ut mortuus in lecto inveniretur postero die a cubiculariis, qui horribilia se quaedam ea nocte audivisse fassi sunt. Casp. Bruschius in annalib. Episcoporum Constantiensium. Sleidan. lib. 21. p. 641. et Wolf. Cent. 16. pag. 574.

Anno eodem Franciscus Spiera Patavii in Italia


page 1079, image: s1151

agnitam veritatem abnegans, in horrendam desperationem incidit, interque gravissimos terrores exstinctus est, sicut antea in cap. 2. diximus.

IX. Anno 1552, die 25 Martii, CRESCENTIUS Pontificis legatus, in Concilio Tridentino scribendis literis ad Pontificem valde occupatus, laborem ad noctem usque cont invavit. Ibi surgens ut sese reficeret, ecce visus est illi canis quidam ater, inusitata magnitudine, flammantibus oculis, auribus ad terram prope demissis ingredi, et ad ipsum recta contendere, deinde sub mensam dilabi. Perculsus et obstupefactus, ubi demum se collegit, famulos inclamat, qui erant in anteriori cubiculo: iubet afferri lumen, et investigari canem. Cum autem nusquam appareret, ne in vicino quidem conclavi, gravem concepit cogitationem, et in morbum incidens, veronae decessit. Moribundus etiam subinde suis acclamasse fertur, ut canem, qui lectum conscenderet, arcerent. Sleidanus lib. 28. Comment.

X. Anno 1556 IACOBUS LATOMUS., haereticae pravitatis Inquisitor, Christique fidelium persecutor immanissunus, in horrendam desperationem incidit. Nam cum ex ambitione contra conscientiam veritatem Evangelii atrociter impugnasset: corpore vegeto et sano, subita trepidatione et terroribus ita per culsus est, ut, quos ex amicis noverat doctissimos, ad se ac cerseret, suamque impietatem in extrema constitutus desperatione ultro fateretur, Grave est, inquiens, peccatum meum, qui prudens sciensque in verbo DEI persequendo et opprimendo aliis meam locavi operam. Quare adversus Spiritum sanctum peccavi, nec ulla vel in hac vita, vel in aeterna, peccati mei condonatio mihi speranda est; sed diaboli, et corpore et anima, aeternum sum mancipium, adeoque iam in regnum eius incorporatus. Quinimo haud porro Latomum ut hominem intuemini, sed ut ipsum diabolum: et si aperirentur vobis oculi, manus pedesque meos tertris unguibus deformes, et formidabiles esse deprehenderetis. Per haec eius verba, qui aderant viri docti, supra modum territi sunt. Inter quos quidam Doctor Theologiae, amicus eius intimus, consolari eum coepit, et docere, nullum peccatum adeo grave esse, quin per misericordiam DEI condonetur. Ad quae respondit Latomus: Sibi non ignotas esse plurimas ex sacris literis depromptas sententias, quae praeclarae admodum sint, et consolationis plenissimae; sed deesse sibi sidem et fiduciam in DEUM. Et ne vobis dubium sit, certa esse quae de mea damnatione locutus sum, videbitis quod lecto iam affixus moriar. Sim autem vobis exemplo, eaque de causa vos accersiri iussi, ut per me moniti resipiscatis. Haec et plura cum dixisset, inter horrendos mugitus mortuus est, eaque oris eius totiusque corporis apparuit foeditas, ut omnibus esset terrori. Iob. Fincel. lib. 3. de Miraculis. Wolffius Cent. 16. memorab. pag. 667.

XI. Anno 1557, pridie eius diei, quo CHRISTUS in cruce passus est, Forchemii, quae civitas est in Episcopatus Bambergensis dioecesi, sacerdos quidam decrepitae aetatis, qui baculis innitens difficulter se movebat, a duobus diaconis in suggestum deductus, verba divi Pauli ex prioris Epistolae ad Corintihios c. 11. de cena Domini enarrabat, anxieque errores Papisticos et Missae Idololatriam desendens inter alia proclamabat: Paule, Paule, si tua doctrina veritati consentanea est, ususque Sacramenti sub una specie impius; precor, ut arreptum me diabolus hinc auferat. Hinc ad populum conversus, vociferabarur: Si papae doctrina vera non est, satanae esse mancipium, meamque ipsi animam oppignorare haudquaquam verebor. Has et plures eius blasphemias non sine stupore et trepidatione Auditores percepere. Nec mora, tantus in templo strepitus et fragor auditus est, ut omnia inter se collidi, ruinamque minari viderentur: tum vir procerae staturae, atro colore formidabilis, in temploapparuit, ante quem venti vehementis flamina per totum templum resonantia ferebantur. Is impium sacerdotem arreptum secum abstulit, nec ulli, quorsum ille abductus sit, in hodiernum usque diem constar. Refert Iob. Fincelus lib. 3. de Miraculis.

Res memorabiles.

I. Anno 1520 FERDINANDUS Magellanus Lusitanus auspiciis Caroli U Imper. ab Oriente versus Occidentem, via compendiosa ad Insulas Moluccas navigaturus, FRETUM, quod de suo nomine MAGELLANICUM nuncupavit, ausu plane Herculeo mense Septembri aperuit. Una ex illius navibus, (quam postea Victoriam appellarunt) ex Hispania solvens, et per fretum Magellanicum insulas adiens, Bonae Spei promontorio superato in Hispaniam rediens, prima omnium navium et aetatum a Noachi diluvio, rotum terrarum orbem circumnavigavit, atque ita prima hac navigatione de universo Oceano sola inter tot saecula victoriam obtinuit. Eadem secundo ex Hispania ad S. Dominici civitatem domum rediit: ex qua tertio in eandem Insulam navigavit: at dum ex ea redire conatur, in itinere evanuit: neque de ea quid actum fuerit, unquam rescitum. De hac nave in Theatro Orbis terrarum ABRAHAMI Ortelii, Regis Hispaniarum Cosmographi, sequens exstat epigramma:


page 1080, image: s1152

Prima ego velivolis ambivi cursibus orbem,
MAGELLANE, Novo, te duce ducta, freto.
Ambivi, meritoque vocor VICTORIA: sunt mi
Vela alae, pretium gloria, pugna mare.

Bucholtz, in Iudice Chronologico.

II. Huc quoque iucunda relatio de Comoedia muta, Carolo U Imp. in Comitiis Augustanis anno 1530 exhibita, referri potest. Cum Carolus eiusque frater Ferdinandus Augustae ad mensam pransum consedissent, obtulerunt se quidam fabulam acturi, eaque cibum ipsis condituri. Admissi sunt facile. Primum igitur se infert persona larva contecta habitu Doctorali, ferens a tergo nomen Iohannis Capnionis, sive Reuchlini, schedae inscriptum: portabat hic struem partim rectorum, partim lignorum curvorum, proiciebatque in medium atrium, nullo ordine: quo facto recedebat. Digresso eo, succedebat alia persona itidem velata, habens Erasmi Roterodami nomen, habitu tanto viro convenienti: hic conabatur curva rectis exaequare lignis, quod cum frustra diu multo labore cgisset, tandem quassans caput, animo inde recedebat commoto. Sequitur ecce Monachus, Lutheri nomen praeferens, in arula ferens ignem et prunas, hic distorta illa ligna succendens, ut altum flamma volaret, in cineres redigere laborabat; vidensque flammam concepisse, subduxit sese. Inde prodit quidam habitu Imperatorio, qui, cum ignem depasci distorta illa ligna videret, stricto gladio vim a lignis avertere conabatur: quo magis autem gladio ligna fodicabat, aut feriebat, eo magis invalescebat flamma: itaque et ipse iratus ac furibundo similis recessit. Tandem Papase intulit Leonis X titulo a tergo insignis, et complosis ex terrore manibus, circumspicit malo remedia, quibus videlicet ignem sopiat: quod dum facit curiosius, videt eminus stare duas amphoras, alteram oleo, alteram aqua plenas: quibus conspectis, irruit velut amens in amphoram oleo plenam, eamque igni affundit: unde flamma vires sumit, et latius se diffundit, sic, ut eius violentia coactus, fugere propere cogeretur. Qua actione innuebant Actores, Iohannem Reuchlinum primum Artes et Linguas, veterumque dogmata in Germaniam intulisse, ex illis alia recta, hoc est, orthodoxa fuisse, alia curva et distorta, hoc est, minime fidei analoga, et mera hominum somnia, et Idololatrica commenta. Huic successisse Erasmum Roterodamum, hominem pacis publicae et tranquillitatis studiosum, qui studiose id operam de derit, ut conciliarentur recta distortis, et sic utraque starent, verum frustra fuisse, et utrinque vapulasse. Successisse vero martinum Lutherum, hominem spiritu Eliae donatum, qui commenta ista et stipulas igne verbi DEI in cineres redegerit; frustra prohibente Imperatore vi armata et ferro; Pontifice vero suis bannis, exsecrationibus et excommunicationibus non plus efficiente, quam forte solent illi, qui oleum camino ardenti solent addere. Peracta fabula, et nemine ultra comparente: iussere Augusti inquiri de auctoribus, sed illi mature satis se in pedes coniecerant, parum vel de gratia vel de praemio solliciti, postquam Caesari id quod res erat, ob oculos posuissent, et quid contra veritatem molimina possent hominum, edocuissent. Iacobus Beinhart in prafat. libri, quem inscripsit, Hertzenschatz, fol. 45.

III. Anno 1529 URATISLAVIAE fastigium turris Elisabethanae altum cubitos 119 corruit, in Vigilia Matthiae Apostoli, horasecunda noctis. Historia illius ruinae, qua nemo praeter felem laesus fuit, ad D. Elisabethae depicta est, cum hac inscriptione:

Mirabilis in altis Dominus.

Collapsa est turris Siole madefacta cruore,
Pyramide hac nostra nemo cadente perit.
Non iussu Domini exceptam, cui gloria soli,
Angelicae molem deposuere manus.

Bucholtz.

Eodem anno novum morbi genus, quod sudorem Anglicum, vel Anglicam pestem sudatoriam dixere, multa loca Germaniae invasit. Sudore pestifero correpti homines, intra vigesimam quartam horam, aut exhalabant animam; aut, si virus exsudassent, valetudinem paulatim recuperabant, et prius, quam de remedio constaret, multa perierunt milia. Malum hoc inde ab Oceano omnem prope Germaniam pervasit, brevissimoque temporis spatio, et incredibili celeritate, veluti incendium aliquod, longe lateque depascebat omnia. Antwerpiae triduit spatio 400 aut 500 homines morbus ille exstinxit. Sleidanus lib. 6. pag. 175. Erasm. Epist. lib. 26. Ep. 56. Chron. Funccii.

IV. IOHANNES Stoflerus Iustingensis Suevus, Mathematicus excellens, et vir integerrimus, certo die fibi periculum ruina imminere praeviderat: et quia aedes suas satis firmas noverat, convocat in museum suum viros eruditos, quorum consuetudine et sermonibus recrearetur. Orta inter sobria pocula disputatio: ad controversiam explicandam e superiori loco librum depromit: sed laxato clavo asser, in quo stabant libri, in caput eius decidit, et insigne vulnus infelici seni infligit, ex quo mortuus est Tubingae die 16 Februarii, anno 1531, aetatis circiter octuagesimo.


page 1081, image: s1153

V. Ibrahim Bassa intimus fuit et gener Solymanni Imperatoris Turcici: (cuius pater, cum an. 1520, relicta Constantinopoli, Adrianopolin proficisceretur, in itinere peste interfectus, et mortuus est, eodem in loco, ubi ante novem annos cum patre praelio congressus fuerat) huic promiserat Solymannus, numquam eum interfectum iri, sed in gratia perpetua fore: at vero cum Ibrahim iam potentia invalesceret, floreretque auctoritate et opibus, evocatus ad Solymannum, ut secum cenaret, ibi noctu, cum dormiret, interfectus est anno 1536, die 16 Martii, eiusque opes fisco adiudicatae sunt. habuit hic Solymannus quatuor silios, ex quibus unum nomine Mustapham Imperio destinavit. At is anno 1548, immatura regnandi cupiditate incensus, Aegyptios et Persas contra parentem incitavit. Idcirco strangulatus est a patre; postquam favore et clamore exser citus eum excipi animadvertit, iubens praeconem ita praedicare: Unus est DEUS in caelo: unus ergo sit etiam Solymannus in terris Imperator necesse est. Ingemuit tam horrendo fratris interitu minor natu filius. Mox ergo hunc etiam crudelis pater veneno necavit. Tertium, qui confugerat metu ad Persarum regem, retraxit, et securi percussit. Reliquus erat unus Selimus, cui etiam extrema minatus est, nisi solus superesset. Annal. Turc.

Hoc anno Francofurti ad oderam puella quaedam daemoniaca et furore correpta, numismata, undiquaque ex vestibus aut mensis arrepta, devoravit cum multo dentium strepitu, et nummuli illi ex manibus eius subito saepe extorti sunt, qui adhuc ab aliquibus asservantur: qua de re Andreas Ebertus Ecclesiastes Francofurdianus ad Lutherum scripsit, petens eius consilium: quod ille ei impertivit, adhortans eum ad precum pro puella assiduitatem. Refert Bucholzerus in Indice Chronologico pag. 547, et addit, hanc historiam esse veram et certam, literisque a Doctore Iodoco Wilichio, D. Christophoro Stymmelio, Georgio Sabino, et aliis qui tum Francofurti vixerunt, mandatam: seque nominare posse, qui tam puellam, quam monetam viderunt.

VI. Anno 1539, die 2 Iulii, ingens Constantinopoli incendium exortum est. Statim in initio publicus carcer conflagravit cum 700 hominibus ei inclusis. Publicani rei, ne comburerentur, a populo et Bassis dimissi sunt. Duravit incendium duobus fere diebus: infinitae merces consumptae perierunt. Annal. Turc.

VII. Anno 1542, die 14 Iunii, Budae horrenda admodum tempestas saeviens, suo impetu sastigium turris ad S. Stephanum solutum, in campum Herculis, ubi commisso inter Regem Ludovicum et Turcas acri praelio plurimi interierant Christiani, horrendo cum fragore deiecit. Quam cum praestigiosus sacrisiculus compescere sibi proposuisset, caputque ovis superstitioso ritu ante se portans, ad Missam in templo celebrandam festinaret, turbo vehemens eum una cum ovis capite in sublime arreptum, e conspectu omnium abstulit, ut numquam suorum oculis postea fuerit redditus. Fincel. lib. 8. de Miraculis.

VIII. Anno 1544, dic 24 Ianuarii, stupenda fuit eclipsis Solis: praeterea tres eclipses Lunae plenae, res nimirum prodigiosa, et quam a Caroli Magni tempore non accidisse Astronomi dicunt. Sleidan. lib. 15. Comm.

IX. Anno 1545, Rotwilae per urbem satanas vagatus est, saepe leporis, saepe etiam anseris, interdum quoque mustelae assumpta forma, claraque et diserta voce minatus est, se urbem incensurum. Quae res non parum terroris hominibus incussit. Idem lib. 1.

X. Anno 1547, die 22 Aprilis (alii 24.) quo Elector Iohannes Fridericus captus fuit, et aliquot post diebus Solis adspectus valde fuit tristis, obscurus, pallidus et velut caligine quadam circumdatus, ita quidem, ut plerique a Saxonia longissime remoti, et ignari quid ageretur, iudicarent magni aliquid portendi: nec enim in Germania solum, sed per Galliam etiam et britanniam id fuit observatum, Sleidan. lib. 19. comm. pag. 577. Inde cum die 27 Aprilis ob cladem et captivitatem Electoris Canonici Misnenses in templo cathedrali supra modum iubilarent, et hoc nomine Te DEUM laudamus decantarent, tum DEUS (sicut etiam superius in Act. Sagat. diximus) in malignorum et perversorum illorum hominum e)pixairekaki/an exemplum statuit, manifestoque signo se abominari pravorum gaudia declaravit. Actutum enim templum illud de caelo fulmine tactum et incendio correptum, ac desuper omnia aedificia in cinerem redacta sunt, campanae et organa Musicalia liquescentia perierunt, et incendium illud a quarta pomeridiana ad sextam matutinam alterius diei horam continuo duravit. Thomas Stibarus in Histor. narrat. de vita Iohan. Friderici. Rosinus in vita Iohan. Frideric. lit. Ee. 3. D. Polandus Superint. Misn. in praef-Conc. de Mus. instrumen.

XI. Anno 1551 quidam quinque liberorum parens triste hoc et horrendum in prole sua vidit spectaculum: Tres ex liberis eius, puella 13 annorum Barbara, puer 9 annorum, et rursus puella 7 annorum, inusitato prorsusque mirando more ita furere coeperunt, ut singulis diebus per septem vel octo horas continuas iam recto, iam obliquo cursu,


page 1082, image: s1154

mox per transversum directo, per omnes aedium angulos, per omnia conclavia mirandis gestibus subsaltarent, seque ipsos in gyrum agentes adeo delassatos, adeo viribus exhaustos redderent, ut iamiam animam efflaturi viderentur, et tandem humi prostrati se circumagerent, capitibusque in terram statutis, novam quasi saltationem inchoarent, deinde velut exanimes per horas aliquot dormirent. Expergefacti cibum nonnumquam petebant, quo sumpto saltationes citra remissionem continuarunt: saepe etiam noctu, si furor iste eos invaderet, eodem gestu et anhelitu subsilientes se delassarunt. Parum, vel nihil loquebantur; interim saepe omnes simul effuse ridebant. Conatus quidem est verbi divini quidam minister eorum morbo medicari, novemque dies eos secum detinuit, sed labor, eius fuit irritus. Iob. Fincel. lib. 1.

Eodem anno horrendum facinus quinque ebriosorum hominum in finibus Bohemicis accidit: hi postridie diei Dominicae vespertinas horas cyclopica potatione, impiisque exsecrationibus profanarunt. Diabolus in pariete depictus erat, cui subinde ex impia vecordia pocula propinabant. Verum ad pocula eo modo diabolus respondit, ut postridie mane quinque isti mortui reperti sint, cervicibus sic contritis et fractis, ac si rota carnificis fuissent contusae. Concretus intra fauces haerebat cruor, ex ore, naribus, imo et auribus, sanguis emanarat. Qua de causa elapso prius triduo Magistratus cadavera auferri praecepit, ut omnibus interim spectaculo, terrori et exemplo essent. Ibidem.

XII. Est oppidum Alsatiae, tribus ab Argentina milliaribus, Obernaea: oppidi eius quidam vinitor, propter angustiam rei samiliaris, cum abesset uxor anno 1556, die 10 Aprilis tres liberos suos interfecit: puellam annorum septem, puerum quadrimum, et infantem in cunis, non plene semestrem. Sleid. l. 26. Comm.

XLV IMPERATOR GERM. FERDINANDUS I.

CAPUT I. DEORTV.

FERDINANDUS fuit frater Caroli U Imperatoris.

PATER eius fuit PHILIPPUS I. Rex Hispaniae, Archidux Austriae, et Dux Burgundiae. MATER dicta IOHANNA, filia Ferdinandi, Regis Hispaniae et Castiliae. Ex hisce parentibus natus est Ferdinandus Modinae in regno Castiliae anno 1503, die 10 martii, hora nona post meridiem. De Maioribus eius in praecedenti historia dictum: ad quam Lectorem remittimus.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTAOECONOMICA.

ANno 1515 Maximilianus I Imperator, Uladislaus Ungariae Bohemiaeque, et Sigismundus Poloniae reges Viennae convenerunt. Inter hos sublatis e medio simultatibus omnibus, vetera pacta renovata, et novis additionibus aucta, novaque comprobatione, et nuptiis inter liberos nepotesque contractis, sancita sunt, ut maria Maximiliani neptis, soror CaroliV, LUDOVICO Regi Ungariae Uladislai filio, Anna filia Uladis lai alterutri ex nepotibus nuberet, certa cum spe successionis in regno Ungariae, si absque herede masculo Ludovicus discederet.

Cum igitur Carolus U Isabellam, Portugalliae Regis filiam, uxorem duxisset, Ferdinandus ubi adolevit, iuxta avi sui maximiliani voluntatem et promissionem Annam Regis Ungariae filiam sibi matrimonio iunxit anno 1521; eiusque coniugium singulari benedictione DEUS ornavit. Nam ex coniuge suscepit quatuor filios: Maximilianum natum anno 1527, qui paternis vestigiis insistens rarae prudentiae et aequitatis laude Imperium post patris obitum administravit: Ferdinandum anno 1529, IOhannem 1538, Carolum 1540: et undecim filias, Elisabetham 1526, Annam 1528, Mariam 1531, Magdalenam 1532, Catharinam 1533, Leonoram 1534, Margaretam 1536, Barbaram 1539, Ursulam 1541, Helenam 1543, et Iohannam 1547, in cuius patru mater exstincta est die 27 Ianuarii, aetat. 44. Ex his Elisabetha, ac deinde Catharina Sigismundo Augusto Poloniae Regi elocatae sunt: ceterae singulis fere Germaniae et Italiae Principibus nupserunt. Richardus. Perusinus. Chronic. Hedion. Pantaleon. Matthesius in contione funebri Ferdinandi. et alii.

II. VITA DOMESTICA.

Tota Ferdinandi vita interior honestissimis temperantiae, frugalitatis, et continentiae exemplis plena fuit. Nam casti pudoris decus, in coniugio, pietatis, concordiae et suavissimi amoris mutui pleno ac fecundo, sancte et religiose servavit. Aliquoties compellatus a suis, qui putebant minus recte fieri, quod reginam coniugem et gynaeceum ad Imperii conventus secum duceret, propter


page 1083, image: s1155

sumptuum magnitudinem; Illis Ferdinandus pie et prudenter respondit: Offuium bonesti Principis esse in coniugio casto vivere: a multis plura profundi in libidines vetitas, quam in sumptus honestae vitae coniugalis. Distribuebat necessarias operas diei incertas horas, quas servabat accuratissime, et in tanta corporis imbecillitate sustinebat labores, qui etiam futuri intolerabiles videbantur: Sed alebat vires mentis et corporis temperantia et sobrietate plane inusitata in hac nostrae aetatis ingluvie: ita ut constanter referatur, Ferdinandum numquam suisse vino superatum. Unde cum quorundam Germaniae Principum Legati ad Comitia missi multa convivia instituerent, totosque dies et noctes perpotarent, eos ad se vocatos hisce verbis obiurgatoriis allocutus est: Sciatis, vos non helluandi, sed publica imperii negotia tractandi causa huc missos esse; Quare vestrum est, ut ebrietatem maledictam, quae simul corpori et animae nocet, ceu pestem fugiatis, et ea, quae vobis commissa sunt, summa cum diligentia perficiatis.

Porro Ferdinandus saepe solus prandebat, et quidem sine longa ferculorum pompa, ut cognitioni causarum et deliberationibus iustum tempus tribuere posset.

III. ACTA POLITICA.

I. Imperii occupatio.

Ferdinandus sororio Ludovico exstincto anno 1527, renuntiatus est Rex Bohemiae, et coronatus Pragae die matthiae 24 Februarii: mense Novembri eiusdem anni, cum Iohannem Vayvodam Transsylvanum ex Hungaria profligasset, coronam regni Hungarici una cum uxore Anna accepit Budae, regnumque traduxit in suam potestatem. Inde Rex Romanorum renuntiatus est Coloniae anno 1531, die 5 Ianuarii, et coronatus die 11 eiusdem. Quamquam autem in hanc electionem, ut vitiosam et Aureae Bullae contrariam Elector Saxoniae, Dux Lunaeburgensis, Landgravius, Princeps Anhaltinus, et Comites Mansfeldenses consentire noluerint; tamen Carolus U Imp. ab Imperii proceribus obtinuit, ut communi suffragio eligeretur, dicens; se nullum alium novisse, qui magis sit idoneus ad eam provinciam fratre suo Ferdinando, Bohemiae, Hungariaeque Rege: huius etiam fines atque regna iam esse veluti murum aliquem pro salute totius Germaniae oppositum immanitati Turcicae. Vide Sleidanum lib. 8. Comm. Ferdinandus itaque cum fratre gubernationem suscepit, eiusque vices per multos annos prudenter in Comitiis gessit, donce anno 1558 Carolus, cum Francofurti ad Moenum Comitia celebrarentur, per Legatos plene imperio renuntiaret. Ibi Ferdinandus unanimi Electorum suffragio Imperator electus et sollenniter inauguratus est die 18 martii. Ut autem Ferdinandus antequam erga sedem Romanam officio consueto observantiam testaretur, Martinum Guzmannum supremum Maiestatis Camerarium Romam ad Paulum IV Pontificem misit, de diademate imperiali petendo. Sed ecce Antichristianum christi Vicarium! Guzmannus integris tribus mensibus non admittitur, curia Romana disputante, nemini nisi sedi pontificiae, nec Ferdinando sine consensu Pontificis a Carolo imperialem dignitatem cedi potuisse, ipsumque Ferdinandum eminentiae tantae capacem non esse, ut qui Maximilianum filium male educaret, haereses gladio non exstirparet, Lutheranos cum Pontificiis promiscue conversari permitteret, colloquium Wormatiense sine consensu Papae aperuisset, in acta Comitiorum praeteritorum iurasset, Imperatoris nomen propria auctoritate suscepisset, decretum Pontificiale contra communicantes sub utraque specie suspendisset. Quid quaeso est, inique innocentem gravare, si hoc non est? Tandem Guzmannus elusione quadam deliberata ac frustratoria dimittitur, nec de diademate fert Caesari responsum. Ille igitur exemplo Rudolphi Habsburgensis legitima Germaniae Principum electione contentus, quod Paulus denegaverat, animo excelso respuit. Nec ita multo post, anno videlicet 1559, Paulo IV exstincto, successor eius Pius IV Imperatoriam dignitatem a Carolo in fratrem Ferdinandum translatam ratam habuit, et eius tamquam legitimi Imperatoris Legatos honorisice excepit.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

Acta Ferdinandi Togata continent speculum virtutum eius; ex quibus praecipuas, quae in ipso enituerunt, breviter enarrabimus.

I. PIETAS. Fulsit in Ferdinando ardens zelu: erga DEUM, quem vera fide, misericordiam eius intuente, invocabat: publice etiam quottidie preces fundebat: quibus ecclesiae et Imperiorum salutem commendabat DEO. Nomen ecclesiae maxime veneratus est, et cum motae essent controversiae de multis doctrinae articulis, ipse Ecclesias emendatas non oppressit, sed legitimam in pia Synodo multarum gentium fieri voluit cognitionem: eaque, quod non conveniret, aut insidiose turbaretur, acerbe indoluit. In variis morbis, praesertim in extremo, non desiit laborare,


page 1084, image: s1156

quomodo Ecclesiis distractis pia posset afferri concordia.

II. IUSTITIA. Fuit praeterea Ferdinandus legum. et Ordinis politici custos diligentissimus: aequale iusdixit potenti et inopi. Unde Symboli loco usus est hoc dicto: FIAT IUSTITIA, ET PEREAT MUNDUS. Sentiens nimirum, iustitia sola vitam humanam conservari; quae gloriae, et famae omnium Regum ac Principum, quibus Res publica commissa est fundamentum sit firmissiumum; cuius tanta vis est, ut sine illa nulla hominum societas subsistere, nulla res publ. incolumis permanere, nulla iura vigere possint. Ex quo Plato eam fulcrum civitatum; Pythagoras ornamentum virtutum: Cicero Rerum publ. bene constitutarum animam, civitatum normam, legum condendarum regulam: Gyprianus pacem populorum, tutamen patriae, immunitatem plebis, munimentum gentis, curam languorum, gaudium hominum, temperiem aeris, serenitatem maris, fecunditatem terrae, solatium pauperum, hereditatem DEI filiorum, recte appellat. Etenim quod sol est in caelo; cor in humano corpore, in grege pastor; in exercitu Imperator; in navi gubernator: illud sola in amoenissmo virtutum hortulo est iustitia. Ut enim sole obscurato, tenebrae in mundum indicuntur: cordemortuo, vita tollitur: pastore sublato, grex dispergitur: Imperatore remoto, exercitus conturbatur: Gubernatore excusso, navis in scopulos illiditur: Ita si tollitur iustitia, tollitur Rerum publ. anima; civitatum norma; legum condendarum regula: Imo uno eodemque impetu iura, leges, et societates tollentur omnes.

III. PRUDENTIA. Ferdinandus fluctus civilium bellorum singulari prudentia sedavit. Nam quanta fuerint, et adhuc sint in Imperio religionum dissidia, et deinde secutae Principum distractiones, diffidentiae, odia, quae in aperta bella civilia aliquoties eruperunt, singuli meminimus. In his etsi ad saevitiam et asperiora consilia miris artibus saepe incitabatur, tamen moderatione et prudentia singulari ita versatus est, ut saepe civiles dissensiones sine civili sanguine composuerit. Tandem etiam sua auctoritate Carolum fratrem flexit, et pacem salutarem Germaniae reddidit: quae tamen semel motis armis intestinis non videbatur, etiam ex sapientum iudicio, nisi everso imperio, conquietura. Id vere est, ut in Tragoedia de excellenti Imperatore dicitur: Consulere patriae, parcere civibus, fera caede abstinere, mores regere; reddere orbi quietem, saeculo pacem suo. Haec summa virtus; petitur hac caelum via.

IV. CLEMENTIA. Ferdinandus Imp. supplicibus pepercit, et multis graves poenas meritis clementerignovit. Cum enim quidam gratia ipsius excidisset, mandavit ut oculi ipsi offoderentur: Sed statim animum mutavit, sententiamque revocavit, dicens: Qui nimis est praeceps, non est bonus venator. Ego iustum et aequum esse non duco, ut adimam cuidam aliquid, quod postea, si emendetur, ei reddere non possim. Quando aliquem de facultatibus et possessionibus suis deicio, si resipiscat et ad frugem redeat, non solum eas restituere, verum etiam augere possum: Sed visu aliquem privare, eumque restituere; morti aliquem tradere, et rursus ad vitam revocare, non in maea, sed soliut DEI potestate situm est.

V. HUMANITAS. Ferdinandsts Imp. omnes cuiuscumque ordinis et conditionis homines, etiam humillimos, alloqui eum volentes, quottidie fere certa hora patefacto omnibus aditu, ipse placidissime audivit, et sine ullo fastu, morositate aut fastidio, humanissime respondit. Unde cubicularium ab ipso acriter fuisse obiurgatum narratur, qui tenuioris fortunae mulierem noluerat ad Ferdinandi colloquium admittere: et addidit Imperator; Si nos excludimus inopes a conspectu nostro, quid nobis ipsis ad tribunal DEI eveniet?

VI. CONSTANTIA in promissis. Veritatem et sidem in promissis et pactis constanter et religiose Ferdinandus coluit, eamque praecipuum munimentum, et praesidium totius politicae administrationis et humanaesocietatis esse iudicavit. Quare et subditis privilegia et libertates, ad quas tuendas se initio gubernationis obligarat, nulla in parte postea labefecit, et hostibus quoque datam fidem et pacta cum iis inita fidelissime servavit: adeo, ut maximi momenti arces hostiles, induciarum tempore sibi a praefectis per traditionem oblatas, constanter repudiarit: Quae virtus etiam infensissimi hostis Solymanni Turcarum Imper. oratione, paulo ante mortem, honorifice celebrata esse dicitur. Nec vero literis tantum et sigillis, sed etiam nudis verbis promissa inviolate praestitit: ita ut exigenti promissa militi veterano, etsi initio immoderatam suisse petitionem militis dicebat, tamen cum opponeret miles, potuisse Imp. tunc negare cum peteret, at nunc sine turpitudine, quod pollicitus esset, rescindere non posse: statim responderit: Si ex duobus alterum me ferre oportet, levius rerum, quam samae iacturam subibo: ac statim illi, quod perebat, praeberi iussit.

VII. LIBERALITAS et BENEFICENTIA. Ferdinandus Imper. bene meritis de se Ducibus, et aliis ministris, quorum ipsi fides, et erga se benevolentia, cum mediocribus etiam officiis


page 1085, image: s1157

coniuncta praedicabantur, eximia et regia liberalitate gratiam retulit, et multos, quorum virtutem et industriam probabat, ex humili et abiecto loco, ad magnas dignitates, potentiam et opes evexit. Etsi autem multi ab eo evecti et omati beneficiorum immemores, et ingrati et persidi postea ex stiterunt: tamen nihilo pigrius dandum aliis, et benefaciendum eensebat, exemplo DEI, qui Solem benignitatis suae gratis splendere sinit.

VIII. Amor Literarum et Literatorum. Ferdinandus Imper. excellenti bonarum artium cognitione excultus fuit, doctosque viros in magno pretio habuit. In mensa familiariter audivit eruditorum virorum disputationis de natura rerum aut alia parte utilis doctrinae. Ipse non modo multa prudenter sciscitabatur, sed etiam etudite suam sententiam proferebat: et sin gulari clementia et munificentia doctos ornabat, ac (ut Sylla,) etiam malis poetis carmina sua ipsi exhibentibus, praemia dabat hac conditione, ne quid postea scriberent. Ita neminem, in quo simulacrum aliquod doctrinae appareret, a facie sua tristem discedere Ferdinandus Imper. patiebatur.

II. ACTA SAG ATA.

Ferdinandus ut Princeps pacificus fuit, sic etiam non multa bella gessit, nisi quae summa necessitate adactus ad defendendum regnum Hungariae contra immanitatem Turcicam suscepit. Cum enim, post soceri Ludovici Regis Hungariae mortem, (qui anno 1526 postquam cum Turcis infeliter in campo oppidi Mohatz cooflixisset, et ad 15 milia Christianorum ex exercitu amisissot, in fuga ab equo recidente in palude oppressus est) ad ditiones Austriacas Bohemia etiam, et Hungaria accessissent, et distracto in factiones Hungariae regno, multi Iohannis Vayvodae Transylvani partes, Turcici Tyranni patrocinio et auxiliis innixi, sequerentur: plurima et sere continua bella adversus Turcas gerere coactus est, donec randem circa annum Christi 1560, induciae in octo annos inter Solymannum Turcarum Imp. et Ferdinandum factae. Fuit quidem Ferdinandus proeliator non tam felix, atque Carolus frater: tamen in illis difficillimis fluctibus bellorum, et in tanta armorum imparitate, manifeste conspecta est dextra DEI, quae Ferdinandum, Hungariam, Bohemiam, Austriam, Silesiam et alias provincias adversus porentiam Turcicam clementer defenlit. Et quamvis Hungariae praecipuos tractus videamos amissos, tamen Turcae mirisica DEI operepressi sunt, saepiusque parva manu territi, ne progrederentur ulterius, et vicinas regiones absorberent. Quaternis expeditionibus terribilibus ipse Solymannus tamquam horribile fulmen Ferdinandum invasit, et quidem spesua totam Germaniam devorarat. Sed divina ope, magna parte Turcici exercitus amissa, repulsus est, et hactenus ita repressus, ut in vicinam Germaniam penetrare non potuerit. Tota igitur Germania gratiam sempiternam Ferdinando debet, quem DEUS murum patriae contra immanissimorum hostium irruptiones esse voluit. Cetera pacificam et tranquillam vitam Ferdinandus egit, et continuos illos sex annos, quibus a morte Caroli fratris Imperio solus praefuit, pax quoque continua in omnibus Imperio subiecti ditionibus viguit: nec minus Ferdinandus pace, quam Carolus bello floruit, maxime cum eundem statum, ab initio ad sinem Imperii sui, et mortem usque, deduxerit.

AXIOMA. Post bellatores DEUS pacisicos et togatos Principes excitare solet, qui ornamenta pacis recte ordinent, et nervos gubernationis confirment.

Sic DEUS post Davidem bellatorem, qui debellatis et domitis vicinis gentibus comparavit successoribus insignem potentiam, dedit Salomonem, qui fuit gubernator pacificus, et ea curavit atque exsecutus est, quae fuere opera propria pacis; et quidem illa ipsa, de quibus expressa mandata a patre acceperat.

Sic post Iulium Caesarem DEUS dedit Augustum: Post Carolum Magnum, qui bella gessit difficillima, Ludovicum Pium: post Traianum, Adrianum: post Carolum V, Ferdinandum, qui pacem in Germania constituit, et lata lege de sacra pace eandem confirmavit.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

Quantus pietatis zelus in Ferdinando Imperat. fulserit. omnes eius actiones ostendunt. Semper enim eum in id toto pectore, tum publice per comitia et conventus, tum privatim per suos incubuisse constat, ut latius quottidie serpentes religionis controversiae, quoad licuit, exstinguerentur. Quamobrem Ferdinandum saepius in hace verba erupisse, Crato a Craftheim (in Epistola praelimin. Histor. Bohem. Dubravii) refert: Inter summa. quae DEUS in gubernatione Imperii mihi concessit, primum atque maximum vero animi iudicio hoc duco; quod ad sedandus discordias publicas animum adieci, et pacificationis in religione formulam DEUS mihi in mentem dedit. Eius namque auctoritate et conatu transactio Passaviensis obtenta est, in qua


page 1086, image: s1158

Pax Augustanam Confessionem amplectentibus conceditur. Haec transactio Cocilium Tridentinum dissipavit, religionem sinceriorem ab oppressione Pontificia liberavit, eique pacem dedit perpetuam, captivis Principibus Electori et Landgravio libertatem reddidit, et libro INTERIM finem adtulit. Hanc anno 1555 secutum est decretum pernobile, ne ulli Principi, Comiti aut Civitati Imperiali bellum inferretur, aut quocumque modo vis adhiberetur sive noceretur propter Augustanae Confessionis doctrinam, religionem atqeu fidem. Et postea anno 1559, in comitiis Augustae celebratis, quibus ipse Ferdinandus Imp. multique Principes intersuere, pax religioni data in perpetuum confirmata est: teste D. Chytraeo aliisque.

Hic liber subicere Ferdinandi Imper. epistolas ad D. Lutherum, et Georgium Cassandrum scriptas, ex quibus, quantam religionis curam habuerit, totiusque Ecclesiae pacem quaesiverit, luculenter patet.

Epistola D. FERDINANDI, REGIS Romanorum, de veritate doctrinae Evangelicae per D. Martinum in lucem denuo producta, prout ca habetur apud D. Polycarpum Lyserum, contionatorem Electoralem Saxonicum aulicum, in libello contra Gretyerum Iesuitam: et apud Heimsfeldium, Tomo I, Reichssatzung, folio 174.

FERDINANDUS, DEI GRATIA Romanorum, itemque Ungariae et Bohemiae Rex. Quamquam, vir honeste, docte atque devote, antehac, cum in Germaniam veniremus, et primum Principalem, mox etiam, Divina clementia sic disponente, Regiam capesseremus gubernationem. seripta, quae isthoc et proxime insequenti tempore edebas, doctrinaque tua, minime nobis probarentur, sed potius contionatorum ac confessionatiorum quorundam nostrorum assertione persuasi, istaec ceu haeretica perversaque, ac Romanae Ecclesiae decretis statutisqueadversa minimeque congtua damnaremus; non supersedimus tamen per annos duos proximos adhinc libellis quibusdam tuis, praesertim vero expositionibus Psalmorum, eorum maxime, qui de regio ac principali regimine tractant, legendis tantum, quantum ceteris nostris gravissimis negotiis succiderelicuit, temporis impendere. Cui insuper accessit, quod non ita pridem unus e confessionariis nostris, ordinis Parvisiorum, quem ex Hispaniis nobiscum adduximus, fatis pie defunctus, paulo ante obitum suum nobis ad se vocatis confessus est, quomodo nos hucusque seduxerit, neque veram ad aeternam salutem viam ostenderit, orans et obsecrans, ut noxam hanc ipsi clementer condonaremus, atque deinceps una cum regnis nostris principatibus atque provinciis salvificam S. S. Evangelii doctrinam, quod per te fideliter doceatur, atque in lucem proferatur, absque mora recipiamus, nec non carissimo Domino nostro ac fratri Romanorum Caesari, Ducem nos atque auctorem, idem ut Maiestas ipsius atque fraternitas faciat, praebeamus: hoc enim pacto tanto laetius sese atque lubentius saeculo huic valedicturum.

Praeterea cognovimus quoque e consiliariis nostris, Regnique nostri fidelibus, Generosis atque Nobilibus Iohanne Offtingio, Cancellario Bohemico, et Andrea Ungnad, utrisque Baronibus, qui precedenti autumno Torgae et contioni tuae interfuere, et tecum coram collocuti, quod tum temporis dignum Christiano homine sermonem habueris, praesertim de bonis operibus, facto inter haec discriminesatis bono, nec non quo cetera doctrinae tuae, et quibus ea nitatur argumentis, scitam iis rationem reddideris. Hisce igitur et aliis de causis professioni Christianae convenientibus, maxime vero, quod Papam et Clerum eius, quorum Ordinem, doctrinam, et vitam (quantum nonnihil e scriptis tuis cognovi) multis modis graviter taxas, adeo pusillanimes et (quod omnino fatendum) imparatos firmaque defensione destitutos deprehendimus; animus noster, quo antea in te fuimus satis infenso, clementior nunc erga te factus, atque (pro quo aeternas DEO gratias agimus) eo nunc conversus, ut iam doctrinam tuam, dummodo scripturis Biblicis atque Divinis constanter inhaereas, neque seditiosi quid, aut quod contrae CHRISTUM sit, eidem admisceas, bene ferre ac tolerare queamus. Siquidem nunc demum (proh dolor) satis deprehendimus, Papam eiusque asseclas hucusque suo tantum commodo studuisse, et siliquas nobis pro frugibus distribuisse ac venditasse. Quamobrem animum induximus, huius, ut et aliorum quorundam permagni momenti negotiorum causa, paucos intra dies ad praememoratam Caesaream Maiestatem, Dominum fratremque nostrum longe dilectissimum, legationem insignem, quae S. S. Evangelicae doctrinae benefaveat, in Hispaniam mittere, atque cum ista de rebus hisce, pro praedicti confessionarii nostri, piae memoriae, narrtione precibasque, et propria nostra ex libris tuis hausta istarum notitia, diligenter agere, sedulaque cohortatione conniti, quo dilectionem ipsius, ita uti minime dubitamus, in eandem adducamus nobiscum sententiam. Sin vero a Maiestate eius id impetrare haud licuerit, decrevimus nihilominus tamquam Romanorum Rex (parum morantes


page 1087, image: s1159

illud, quod Papa meditatur, Concilium) comitia Imperii universalia opportuno quodam in loco conscribere, ac cum Ordinibus civitatibusque, teatque aliis sacrarum literarum peritis in consilium adhibitis, eniti, quo fidei ac religionis articuli ad normam divinae veritatis in unanimem denuo redigantur consonantiam. Haec sunt, quae perclementi animo scire te voluimus, quo interim in veritate tanto strenue magis operari, coeptaque persicere pergas. Dabantur in Comitatu nostro Tiroli, in oppido nostro OEniponte, primo Februarii, anno 1537. Regnorum nostrorum Romani 7, reliquorum 12.

FERDINANDUS.

Inscriptio epistolae. Honesto doctoque ac devoto nostro, ac sacri Imperii sideli dilecto Domino Martino Luthero, sacrarum literarum Doctori Wittebergae.

Sequuntur literae Ferdinandi Imper. ad Georgium Cassandrum.

ETISTOLA I.

FERDINANDUS, Divina favente clementia electus Romanorum Imperator: semper Austus, etc. Docte, fidelis, dilecte. Cum nobi eximia tua eruditio, ac singularis pietas, ardentissimumque iuvandae Ecclesiae Catholicae studium magnis laudibus commendatum fuerit; in certam spem venimus, tuam praesentiam et operam nobis in quodam magni momenti negotio, ad gloriam DEI Opt. Maximi, ac salutem et benesicium Regnorum et Dominiorum nostrorum, atque universae Germaniae, pertinente, quod modo prae manibus habemus, haud vulgari usui futuram.

Ideoque abs te clementer postulamus, ut quamprimum tibi praesentes literas reddentur, dispositis mox rebus tuis privatis, non graveris huc ad nos venire: quo ad duos, aut tres menses, prudentia, consilio et industria tua uti queamus. Viaticum accepturus es 300 florenorum, cura et opera Iohannis Lang, Commissarii nostri, Spirae exsistentis. Et, si fieri poterit, aliquot libros etiam Theologicos, ad hoc saeculum nostrum accommodatos, tecum adferas. Feceris enim in his rem virtute tua dignam, et nobis singulariter gratam, omni erga te benignitate Caesatea recognoscendam. Datum in civitate nostra Vienna, die 22 Maii, anno Domini 1564. Regnorum nostrorum: Romanorum 34, Aliorum 37.

FERDINANDUS.

Inscriptio Literarum. Docto, nostro et Sacri Imperii Fideli, dilccto, Gorgio Cassandro, Theologo.

EPISTOLA II.

FERDINANDUS Divina favente clementia electus Romanorum Imperator, semper Augustus, etc. Honorabilis, fidelis, nobis dilecte; Accepimus tuas literas Dusburgi die 28 Iunii datas, quibus te excusas, quod propter adversam valetudinem, qua te maiorem anni partem in lecto detineri ostendis, non possis, sicut nossummopere cupiebamus, hoc tempore ad nos venire. Id quod nobis valde molestum accidit, cum propter magnitudinem negotii, in quo tua decrevimus uti opera, tum etiam, quod pro ea benignitate, qua te complectimur, dolemus, te, uti virum, cuius pietas, doctrina, et ardentissimum iuvandae Rei pub. studium nobis summopere commendatum est, morbo impediri, quo minus desiderio tuo iuvandae et pacificandae Ecclesiae valeas in hac parte satisfacere. Itaque haud gravatim acquiescimus in humili et nimis necessaria excusatione tua, qua utique vellemus tibi non fuisse opus. Cum vero nobis in hac re absens quoque possis et velis inservire vel scribendo, vel cum aliquo erudito et pio viro, qui ea ad nos referat, conferendo, nos id ipsum benigno abs te animo suscipiemus: siquidem illud etiam futurum nobis est gratum, si quod hic fieri volebamus, domi tuae conficias, licet fortassis praesentia tua ad rem bene gerendam plurimum momenti allatura fuisset. Est autem illud, quod a te requirimus, eiusmodi:

Recordamur nimirum, super Articuli Augustanae Confessionis, quae a nonnullis Sacri Romani Imperii Electoribus, Principibus et Statibus, Divo fratri nostro, praeclarissimae memoriae, Imperatori CAROLOV, anno 1530 exhibita fuit, una cum Apologia eiusdem Confessionis, concordiae et unitatis sarciendae gratia, antehac in Sacro Romano Imperio diversis locis et temporibus saepius Conventus, Colloquia et Tractatus institutos fuisse: et utcumque tales Conventus et Tractatus non omnino sint sortiti plenum et optatum effectum, interdum tamen inter colloquentes, seu disputantes, de nonnullis Articulis non postremis quadantenus convenisse; reliquorum vero, qui adhuc sunt in controversia, non usque adeo magnum esse numerum: nobisque a multis piis, doctis, Catholicis et modestis viris, non exiguam spem factam fuisse recuperandae unitatis et concordiae in Ecclesia, nec non conciliandorum animorum, qui nunc


page 1088, image: s1160

perniciosiffima diffidentia et simultate ob Religionis differentiam distracti sunt, si manifesti illi abusus, qui hisce novissimis et calamitosis temporibus in Ecclesiam Catholicam irrepserunt, expurgarentur, et e medio tollerentur, et quaedam, quae magis sunt positivi Iuris, quam Divini, concederentur: ac praeterea quaedam disputationes nimis subriles et abstrusae, quarum cognitio, cum excedat captum rudis populi, non videtur usque adeo illi ad salutem esse necessaria, ad alia feliciora tempora reicerentur; et illa, quae ad fidem et mores ac intellectum et usum Sacramentorum et ceremoniarum pertinent, probe instituerentur.

Cum igitur nobis ut Imperatori Catholico, pro ratione divinitus nobis commissi muneris incumbat, sedulo curare, ut sideles subditi nostri ex errorum et haeresium laqueis, quibus miserrimum in modum sunt irretiti, divina benignitateeripiantur, nosque censeamus, omnem nobis movendum esse lapidem, ut tandem huiusce pii voti nostri compotes reddamur:

Cupimus proinde abs te, compilari primo quoque tempore SUMMARIUM quoddam doctrinae Catholicae, in quo, praeter antiqua et indubitata dogmata fidei Catholieae, in Confessione Augustana comprehensa, quae semper fuerunt extra controversiam posita, inprimis explicentur illi omnes Articuli dictae Augustanae Confessionis, qui vel hinc inde inter eruditos utriusque partis ad concordiam sunt deducti, vel pro constituenda unitate et quiete adhuc possunt salva veritate Catholica concedi et indulgeri: adductis praeterea rationibus brevibus et substantialibus, cur in reliquis, quiforte supererunt, Ecclesia Catholica cedere non possit.

Deinde colligantur illi quoque Articuli, qui nunc quidem ab iis, qui Augustanam Confessionem prositentur, contra Religionem Catholicam vocantur in controversiam, quibus tamen ipsa Confessio Augustana saltem expresse non contradicit, vel quos etiam ex parte approbat.

Postremo recitentur etiam succinctae aliae quaedam opiniones, partim reprobarae, partim etiam fanaticae: quarum nonnullae quidem anteeditam Augustanam Confessionem, multo maior vero pars ab co tempore orbem Christianum invasere, quae nec ipsi Confessioni Augustanae, multo minus Catholicae Religioni congruunt. Ita ut tale Summatium sit quasi Methodus quaedam, ad quam Parochi et Contionatores in Regnis atque Provinciis nostris exsistentes, doctrinam suam, tamquam ad regulam dirigant atque ac commodent, adeoque probatam et sanam doctrinam ab adulterina et perniciosa internoscere atque distinguere, et quid ipsis tam in praedicatione ad populum DEI, quam in administratione Sacramentorum, ac reliquis ceremoniis Ecclesiasticis, renendum vel fugiendum sit, clare discernere possint. Quae Methodus quo plausibilior erit, et quo longius fuerit a contentione remota, eo gratiorem et utiliorem quoque futuram, diffidendum non est.

Desideramus autem, ut hoc opus absque omni mora in DEI nomine aggrediaris, et perfectum ilico ad nos transmittas. Ita namque extrema postulat Regnorum ac Dominiorum nostrorum necessitas: neque dubites, hunc tam insignem laborem DEO, cuius res agitus, acceptum fore, quem nos sane erga te Caeserea nostra beneficentia recognoscemus. Nunc vero iussimus tibi a Commissario nostro Spirae exsistente, Georgio Lang, numerari centum florenos, quos ab eo accipies, gratiam nostram de cetero quoque exspectaturus. Datum in Civitate nostra Vienna, die 15 iulii, anno 1564, regnorum nostrorum, Romani 34, aliorum vero 38.

PERDINANDUS.

Ad mandatum Sacr. Caesar. Maiest. proprium.

V. Iohan. Bapt. Weber. M. Singkmoser.

Inscriptio epistolae. Honorabili, Docto, nostro et Sacri Imperii Fideli Dilecto, Georgio Cassandro, Theologo.

CAPUT III. DE EGRESSV.

FErdinandus Imperator, mortalitatis suae memor. quottidie ad mortem se praeparabat, dicens: Ego mortem minime formido, quando in illius recordationem incido, seu alios de ea verba facere audio. Non sum ignarus, et mihi a DEO mortem esse constitutam: tantum oro, ut DEUS beatissimum ex hac vita exitum mihi largiatur. Haec et similia pietatis suae in DEUM, invocationis, spei et patientiae testimonia saepissime edidit. Proinde corporis viribus propter senectam desicientibus, qpud Electores Imperii institit, facileque obtinuit, ut suus natu maior filius Maximilianus Rex Romanorum renuntiaretur Francofurti, exeunte anno 1562. Inde restamentum suum fecit, in quo ordinavit, quasnam quilibet filius provincias possidere, quodque modo dictus Maximilianus in Imperio sibi succedere deberet. Posthaec Viennam se contulit, ubi in morbum catarrhalem, quem ex assiduitate laborum et curatum contraxerat, incidit, cui


page 1089, image: s1161

statim tabes accessit, qua plane consumptus et enervatus est. Cum igitur sentiret, extremum vitae suae diem instare, postquam peccata sua esset confessus, sacra Synaxi in utraque specie secundum Christi institutionem usus est summa cum laetitia et devotione, fusisque sine intermissione ad DEUM precibus ei se totum commendavit: nec ita multo post in vera invocatione Filii DEI placidissime decessit paulo ante septimam vespertinam, die Iacobi Maioris 25 Iulii, anno 1564, cum vixisset annos 61, mens. 4, dies 14, hor. 20, et Imperio Romano post Carolum fratrem praefuisset annis sex, mens. 4, diebus 7. Mathesius in contione funebri Ferdinandi, P. Iovius, Wolfgangius Lazius, Crucius.

B. Mencius tale de Ferdinando epitaphium composuit:

Pax mihi prae bello placuit: placidissima semper
Principis ingenium pax sapientis habet.
Pacisicus vitam germana morte peregi.
Quae post fata venit, gloria digna venit, etc.

De persecutionibus Ecclesiae sub Ferdinando Imper.

I. Anno 1559 in regnis Hispaniae atrocissima persecutio Christianorum ob religionis verae professionem mota est, eaque per universam Belgii scenam immani et furibundo impetu pervagata est. Nam complures et summo et infimo loco nati passim ab Inquisitoribus Lutheranae haereseos insimulati sunt, qui capti in urbem Valledoletim abducti sunt, mense Maio, diesque ipsis postridie dictus, ubi peculiares, ut maior reliquos terror invaderet, ceremoniae institutae fuere. In medio foro locus editior constructus fuit, ubi Iudex, Inquisitores, et Praelati, magno cum fastu et splendore considebant. Ex adverso alia quoque tabulata, in quibus Philippi Regis Hispaniae soror et filius, et regni proceres considerent, iudicii spectatores futuri, constructa erant. Praeterea ingens ubique multitudo confluxit, Tragoediam hanc novam et atrocem spectatura. Capivorum erant triginta. His accedebat matronae cuiusdam, quam fama Lutheranae doctrinae addictam fuisse ferebant, corpus exanime, quod e sepulchro effoderant, ut cum reliquis cremaretur. Qui adducti, certoque ordine sedere iussi, iniquorum Iudicum sententiam de capite suo ferendam exspectabant. Primam satis prolixam contionem Dominicani Ordinis Monachus habuit. Deinde Episcopus Seviliensis Regem aliosque Principes, et regni Proceres, in altero loco ex adverso sedentes, accessit, petens, ut Regia Maiestas Ecclesiasticum iudicium, et ius inquiutionis clementer confirmare et tueri dignetur, omnesque subditos cogat, ut Romanae Ecclesiae eiusque mandatis et decretis obtemperent. Hinc iureiurando utrinque zelum suum in tollendis haereticis confirmant, impositis digitis imagini Christi crucifixi, et libro Missis celebrandis destinato. Lata deinde sententia, quatuordecim ex captivis, asinis impositi, et ex urbe ad locum supplicii educti; Ubi quatuordecim (inter quos fuere D. Augustinus Cacalla, qui olim Carolo U A contionibus fuerat in Germania: item Franciscus Biverus Cacallae frater, antea sacrificus: Antonius Peresius itidem antea sacrificus Valentiae: Christophorus del Campe Zamorensis: Christophorus de Padilla, civis Samoriensis: Antonius Hesvellus, Torensis, etc.) columnis in terram ibi defossis alligati, et laqueo ipsis gutture obstricto, combusti sunt. Reliqui sedecim partim ad perpetuos damnatisunt carceres; partim ea notati sunt ignominia, ut per aliquot annos gilvo amictu induti, aliis essent despicatui. Historia haec in tertio libro Fincelii prolixe describitur. Consule Inquisit. Hispan. ab Ursino editam.

II. Anno 1560, in Gallia, Christianorum horrenda et atrox exorta persecutio omnem verborum superat vim et grandiloquentiam. Lutetiae Parisiorum, aliisque in locis, in Christianos, gladio, laqueo, rota, flagris, igne, et aliis tormentis exquisitissimis saeviebatur, nullus in iis torquendis, iugulandis, perimendis, erat modus: adeoque nullus oriebatur dies, qui non atrocissima Christianorum tormenta intueretur et deplorarer, nec ullius dignitati, vel aetati, vel sexui parcebatur. Sed undique citra discrimen, partim per indicium, partim per suspicionem, ad immanissima rapiebantur tormenta et supplicia: adeoque saevitia et barbaries longe quam Turcorum atrocior in nobiles matronas et virgines exercebatur. Nam turbulenta plebs et scurrae capitis velamenta vestesque ipsisi deripientes, capillis eas foede raptabant, conspuebant, oculos dilacerabant, tum stercore lapidibusque eas petentes, nihil saevitiae, qua miseras insectarentur, relinquebant. Qua tragoedia ab insaniente plebe peracta, ad ignem abductae sunt: ibi citra omnem commiserationem vestibus nudatae, flagrisque caesae, deinde in flammas coniectae, et in cinerem redactae sunt. Nec tamen generosae illae Martyres per tot furores et tormenta abduci a veritatis confessione potuerunt; sed Christum laeta mente confessae sunt, hymnisque spiritualibus celebrarunt. Quae res ad eam insaniam tyrannos adegit, ut multis ligno per transversum ori ingesto loquendi facultatem adimi,


page 1090, image: s1162

multis etiam linguas praecidi mandarent, et deinde cum exprobratione iis insultarent, Eia, clamantes, quin Lutheri vestri sidem et Evangelium confitemini? Audiamus cantilenam vestram, cuius initium: NUNC IMPLORAMUS SPIRITUM SANCTUM. Eia, audiamus cantilenam vestram: FIRMUM NOEIS PRAESIDIUM DEUS NOSTER. Iobus Fincelinus lib. 3. de Miraculis.

Hanc tyrannidem in plurimos homines innocentes DEUS in Rege Henrico II, eiusque Cancellario Oliverio, graviter etiam in hac vita ultus est. Rex enim comminatus suerat, se ex Lutheranorum cineribus montem maximae altitudinis et latitudinis confecturum, cui vix similis in Galliis exstaret. Cum autem Filio DEI Iesu Christo videretur hic Rex mensuram crudelitatis suae implevisse: apprehendit sceptrum ferreum, et hunc persecutorem, tamquam vas figuli prostravit et comminuit. Cui enim Parisiis, anno 1559, nuptiae Philippi Regis Hispani celebrarentur, et in ludis equestribus GAERIELEM Comitem Mongomerium porrecta hasta ad certamen equestre invitaret, et invitum cogeret, Mongomerius cum Rege concurrens hastam quidem eleganter super Regis thoracem ferreum fregit, sed galea Regis non satis clausa admisit tenuislima quaedam fragmenta hastae Mongomerianae, quae supra oculum Regis per cranium in cerebrum penetrarunt, ex quo vulnere cum gravissimos cruciatus novem dies tolerasset, die 10 Iulii intra duodecimam et primam diei horam exspiravit, qua ipsa hora 10 Iunii Senatores Parislenses Lutheranismi accusatos Mongomerio (qui postea anno 1574 Lutetiae in publicaplatea securi percussus est, crimine perduellionis ei afficto) captivandos et custodiendos mandaverat, cui postea in ludo equestri propria manu hastam, qua occisus fuit, in manus tradiderat. Bucholtzerus, Chytraeus, Nigrinus, et alii.

Memorabile quoque est, quod de miserabili Henrici Regis Cancellario OLIVERIO Henricus Petri et Beutherus referunt. Is cum tristem in pios viros, qui Cabreriis et Merindolii Provinciae oppidis puram religionem exercerent, sententiam latam suffragio suo contra conscientiae iudicium approbasset: ac postea veritatis cognitione imbutus, saepenumero fassus esset cum lacrimis, se merito ob id a DEO reiectum: tamen in tumultu Ambosiano praecipuus inter cos iudices sedit, qui multos pios ac strenuos viros, tyrannico peregrinorum iugo et Regem ipsum et populum Galliae liberare fortius quam felicius molitos, velut perduelles, reluctante conscientia, damnarunt. In iis cum Petrus Campagnacus, literatus adolescens, ad causam dicendam productus esset: Cancellarius, eo neque audito, neque interrogato, suspendite, inquit, suspendite hunc hominem. Quid? suspendite, ait Campagnacus: Facile quidem tibi id dictu est. At si tu, ex quo id factis promeritus, suspensus esses, iam ante 30 annos pavisses corvos, nec tot scelerum minister fuisses. Recordare mecum quid admiseris, cum Pictavii iuri civili operam dares. Num te eo tempore unum e contubernalibus tuis scelerate interfecisse meministi: atque inde in tantum patris odium venisse, ut ex eo te in conspectum suum venire vetuerit? Ac re ipsa quidam Arquinvillerius quidam, Oliverii tum socius, perditus nebulo, propter hoc facinus Lutetiae suspensus fuerat. Ad Haec verba adeo perculsum memoria facinoris Oliverium fuisse constat, ut, obruto maerore et insania animo, et inde gravi morbo implicitus, horribiliter adversus DEUM fremeret. Tanta interea aegritudinis et horroris vehementia accessit, ut, quamquam defecto corpore et assiduis morbis debilitato, phrenetici tamen instar aut robusti alicuius adolescentis, totum cubile concuteret. Ita aegrotantem invisit Cardinalis Lotharingus: sed Oliverius, cum suos eius adventu cruciatus augerisentiret, facessere propere cubiculo iubens, ne ipsius quidem conspectum pati potuit. Ut vero paulo longius semotum animadvertit, tum altius ingemiscens, in has voces erupit: O Cardinalis Lotharingiae, tu in causa es, ut omnes in aeternum damnemur. Tum accedere ad aegrum Cardinalis, et consolando ultro spiritus eius mitigare: Eum videlicet tentari; inquiens, ab immundo spiritu, sed in fide perstandum esse. Egregie, inquit Cancellarius; egregie: quasi tu haec credas! Inde adspectum eius aversatus, et nihil elocutus ultra, paulo post in miserabili desperatione mortuus est anno 1560, cum Annae Burgii ICti Galli mortem praecipue defleret. Hic est Annas Burgius ille, qui Henricum II Regem supplicia adversus pios spirantem a persecutione animose dehortatus fuerat in Parlamento: qua libertate Rex offensus cum in vincula conici mandavit, et, se oculis visurum, quomodo cremaretur, dixerat. Sed Rex, cum Annas Burgius adhuc captivus detineretur, in hastiludio (ut supra dictum) vulneratus miserabili morte exstinctus est. Burgius autem in carcere multos articulos conscripsit, in quibus plerosque Pontificiorum errores, et falsos cultus reiecit et damnavit, magna animi et alacritate et par)r(hs1i/a. At postea ab amicis et cognatis persuasus, ut vitae ac fortunis suis consuleret, aliud scriptum adornavit, in quo ad Pontificiam religionem redire videbatur. Admonitus autem ab Evangelico Ecclesiae Ministro, ne pro conservanda temporali vita


page 1091, image: s1163

aeternam reiceret, in viam rediens, revocationem, quam conscripserat, abolevit, et priorem Papatus damnationem confirmavit. Quare nulla habita ratione vel eruditionis, vel dignitatis eius, A. C. 1559, die 21 Decembr. aetat. 37, primum Lutctiae strangulatus et postea crematus est, cum paulo ante obitum prolixis verbis ad paenitentiam et colendum Christum populum exhortatus esset.

III. A. C. 1561 Pontifex Romanus Pius IV immanissimam adversus Evangelicos persecutionem exercuit. Curavit enim, ut in Montalo civitate Regni Neapolitani Evangelicae veritatis Confessores in una domo includerentur, et hoc inodo mactarentur. Ingressus est carnifex domum illam, et ordine singulos eductos lanienae tradidit, oculos eorum circumligato linteo velamine texit: hinc in campi planitie, quae domui, in qua martyres constricti tenebantur, vicina erat, in genua procumbere iussit, cultroque fauces dissecuit, manibus linteum velamen eruentatum, ore cultrum sanguine stillantem mordicus tenens. Denuo ingressus alios produxit, quos simili modo ut pecudes aut poreos mactavit, donec eruentati istius cultri aciem 88 essent experti: qui postea in quatuor partes dissecti, frustatim suspensi sunt. Equidem grandioris inter eos aetatis iunioribus cordatiores erant. Hisce, quos diximus, e medio sublatis, centum et quinquaginta deinde feminae productae sunt, ibidem pari modo excarnificandae. Praeterea sacerdotes septem, post peractam praedictarum lanienam, comburendi. Per totam quoque Calabriam persecutio haec grassata est, in qua ultra 1600 praeter rusticorum turbam (quorum multi ex poenae formidine abiecta veritate Pontificiorum impietatem rursus amplexi sunt) propter Evangelii confessionem in vincula fuere coniecti, et miserrime excarnificati. Iobus Fincelius lib. 3. de Miraculis.

XLVI. IMPER. GER. MAXIMILIANUS II.

CAPUT I. DE ORTV.

I. PATER eius fuit FERDINANDUS I Imperator.

II. MATER dicta fuit ANNA, Ladislai Bohemiae Hungariae Regis (qui A. C. 1516. vitam cum cum morte commutavit) filia, quae pietatis et liberalitatis fuae erga pauperes monumentum illustre posteritati reliquit, dum hospitale amplum Viennae condidit, illud que munisicentissi me dotavit.

Ex hisce parentibus Maximilianus prognatus est anno 1527, die 1 Augusti, inter 11 et 12 horam noctis.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OE GONOMICA.

COniugem habuit MARIAM, patrui sui Caroli U filiam, h. e. patruelem. Fuit autem coniugium Maximiliani castum, dulce et fecundum, ex quo 16 suscepit liberos: quorum octo intra pueritiae annos mortui sunt, reliquos superstites reliquit, videlicet sex silios, et duas filias.

I. FILII.

I. RUDOLPHUS, qui fuit primogenitus, et patri in imperio successit.

II. ERNESTUS, Princeps benignus, clemens et pacificus fuit. Obiit Bruxellae, celebri Brabantiae urbe, A. C. 1595, cum praecedenti anno gubernator Provinciarum in Belgio a Rege Hispaniae esset constitutus, et 42 annum aetatis attigisset.

III. MATTHIAS anno 1557 natus. Huic anno aetatis suae vigesimo administratio Belgii unanimi Ordinum consensu oblata est. Quam ipse statim in Belgium profectus suscepit; sed quadriennio post gubernatione se abdicavit, iterumque in Germaniam se recepit: postea, bello inter fratrem eius Rudolphum et Turcarum Imp. exorto, summa animi alacritate se Turcis opposuit, et insignes ab iisdem victorias reportavit, Tandem A. C. 1612, fratri in imperio successit, illudque per septennium laudabiliter administravit.

IV. MAXIMILIANUS, A. C. 1558, Neostadii Austriae in hanc lucem editus. Hic, Rege Poloniae Stephano Bathoreo defuncto anno 1587, a nonnullis regni Proceribus Polonorum Rex dictus est: reliqui elegerunt Sigismundum, filium Iohannis III, Regis Suecorum. Maximilianu, cum in Poloniam venisset, et non reciperetur, Cracoviam obsedit. Ast a Iohanne Zamoiscio Archicancellario, summoqueRegni exercituum Duce, (qui a Sigismundi, qui paulo ante Maximilianum advenerat, partibus stabat) victus reiectusque in fines Silesiae recessit. Zamoiscius autem Maximilianum cum exercitu suo celeri cursu insecutus, praelio tentato victoriam obtinuit, et Maximilianum Archiducem, Proceresque Polonos ipsi faventes, deditionem facere coegit. Sigismundus interea receptus et coronatus, accepto de Maximiliano captivitate nuntio, eundem, quem antea vultum gravem et tranquillum, nulla laetitiae gestientis signisicarione


page 1092, image: s1164

edita, retinens, reverenter et honorifice haberi, nec Cracoviae, tot populorum et gentium hominibus, veluti in theatro, ostentari, sed recta in Russiae arcem Crasnistava, non procul a Lublino, cum praesidio ablegari mandavit. Maximiliano itaque hunc in modum in custodiam misso, multi fortunam eius doluerunt, et Rudolphus Imper. nec non Pontifex Romanus, aliique Principes, suos in Poloniam legatos miserunt, ut pacem inter Sigismundum et Maximilianum conciliarent, eundemque captivitate sua liberarent: et inter eos tandem anno C. 1589 transactum est: Ut praeteritarum offensionum a)mnhsti/a, pax et amicitia sit: Maximilianus absque lu/trw| liber ex Polonia discedat, titulo Regis Poloniae et omni iure deinceps abstineat: Libloam Cepusii arcem cum oppidis et pagis adhaerentibus restituat: Pacta et foedera antiqua, inter Poloniae, Hungariae et Bohemiae Regna totamque domum Austriacam utrinque renovata instaurentur: Maximilianus liber, cum Caesereas ditiones attigerit, transactionem pacis iuramento et literis firmet: nec auxilia Moschis contra Polonos Austriaci ferant. Damna et iniuriae utrinque acceptae mutuo compensentur. Iurarunt hoc Rudolphus, et alii; Sed Maximilianus, cum dimissus in finibus Silesiae fortioribus copiis, quam Polonicae essent, exciperetur, iuramento, quae acta fuerant, confirmare noluit. Thuan. hist. lib. 88. et alii.

V. ALBERTUS. Hic anno 1559, Neostadii in Austria natus, in Hispania educatus, in Pontificia Theologia institutus, Archiepiscopus Toletanus, ac postea Cardinalis factus: tandem, fratre Ernesto defuncto, Gubernator Belgii constitutus est a Philippo II. Hispaniarum Rege, cuius ipse filiam Isabellam Claram Eugeniam, anno 1598, indultu Pontificis sibi matrimonio iunxit; pompa nuptialis Ferrariae tridui spatio plurimorum spectaculorum varietate splendidissime et magnificentissime peracta et celebrata.

VI. WENCESLAUS, anno Christi 1561, die 9. Martii, Neostadii in Austria natus, denatus in Hispania anno 1578, aetatis 17, biennio post Divi parentis obitum.

II. FILIAE.

I. ANNA MARIA, quam Maximilianus pater Philippo Hispaniarum Regi desponsavit, eamque A. C. 1570, post mutuos datos amplexus, et extremum vale dictum, Iohanni ab Hoya Monasteriensi Episcopo et ordinis Borussiae Praefecto, in Belgium deducendam tradidit: qui ineunte sextili Rheno secundo cum Noviomagum appulissent, eam sollenni ritu in Albani manus tradiderunt: Ille vero Reginam, duobus fratribus iunioribus Alberto et Wenceslao eam comitantibus, Antwerpiam deduxit. Inde Ulissingam profecta: mox ibi classem conscendit, et vento secundo usa, sub exitium Septembris fanum Andreae incolumis appulit, et inde Burgis et Pinciae, quo ei obviam prodiere Rudolphus et Ernestus fratres, Regali cultu excepta est: Postremo ad Philippum Regem venit, ubi summa laetitia ac magnificentissima pompa nuptiae celebratae sunt: mirantibus tamen, imo indignantibus plerisque, Philippum nulla necessitate urgente, nullo manifesto pacis bono, aut spe inde propaganda Imperii, inductum, sororis filiae matrimonium expertivisse, ex quo nullum emolumentum, multum invidiae in caput eius redundaret. Suscepit autem ex praedicta Maria Caesaris filia Philippus quatuor filios, videlicet, Carolum, Laurentium, Iacobum, et Philippum, qui solummodo ad iustam aetatem pervenit, patrique in imperio successit.

II. ELISABETHA. Huius sponsalia cum Carolo IX Gallorum Rege pater Maximilianus 10 Kalend. Novembr. mense secundo post elocatam Mariam celebravit. Ferdinando Caesaris fratre ad id a Rege, cum mandato amplissimo, et Carolo altero itidem fratre auspice constituto, qui Regem repraesentaret: Peractae a Daniele Brendelo Archiepiscopo et Septemviro Moguntino ceremoniae, et pridie non. Novembr. in Galliam mox missa. Atque ita Maximilianus Imperator duas filias duobus potentissimis Christiani orbis Regibus uno eodemque anno elocavit: quod inter rara summaeque felicitatis exempla non immerito commemorandum.

Carolo IX, Gallorum Rege, sanguinis profluvio inter longos et graves dolores anno 1574 exstincto, coniunx eius Elisabetha Caesaris filia Ulennam profecta, ibi aedificato nosodochio, octodecim adhuc annos post mariti obitum vixit, et ut turtur a compare relicta, in solitudine et maestitia recreationem et voluptatem praecipuam ex lectione et meditatione verbi divini quaesivit, veraeque ac sanctae viduae, sperantis in DEO, et permanentis in precibus, et assidua lectione et auscultatione verbi divini et consolarionum divinarum, se sustentantis, specimen ac exemplum fuit.

II. ACTAPOLITICA.

I. Imperii occupatio.

Maximilianus brevi temporis spatio fastigium omnium dignitatum attigit. Bohemiae enim Rex electus est Pragae die 20 Septembr. A. C. 1562. Deinde Romanorum Rex renuntiatur, et Francofurti


page 1093, image: s1165

coronatus est, die 30 Novembris eiusdem anni. Hungariae inde Rex die 8 Septembr. anno 1563 electus est. Denique A. C. 1564, Divo parenti Ferdinando defuncto, ad imperium, publicis omnium hominum precibus et votis, promptissimisque cunctorum Principum suffragiis, evectus est, cum mirifica heroicae bonitatis, sapientiae, moderationis, affabilitatis, et ceterarum virtutum suavitas et pulchritudo in omnium animis oculisque sulgens, omnium corda fibi devinxisset, nec ulla crudelitatis aut iniuriae suspicio de illo in illius animo haereret.

II. Imperii administratio.

I. ACTA TOGATA.

Maximilianus fuit Princeps religiosissimus, multarum linguarum notitia, exquinto iudicio, tenaci memoria ornatus, iustitiae custos, moderatus, paterno animo de publica salute et pace perpetuo sollicitus, avaritiae censor acerrimus, diligens et assiduus, literarum studia Ecclesiae necessaria fovens, denique singulari clementia, lenitate, beneficentia, mansuetudine et comitate paterna erga omnes praeditus. Has autem optimi Principis virtutes in aeternum praedicandas, si exemplis illustrare vellemus, nimis prolixi essemus: quod non est nostri instituti. Quare studiosi legant D. Iohannis Cratonis Archiatri Caesarei orationem, laudes Maximiliani sapienter et docte recitantem: in qua oratione multum est canaescientiae, arcanae sapientiae, senilis prudentiae, et eruditae eloquentiae: adeo ut oratio, recitans laudes Imperatoris, non taceat laudes Oratoris.

II. ACTA SAGATA.

I. Cum Iohannes Sigismundus Transsylvaniae Princeps, Solymanni Turcici Imp. clientela fretus, expugnato Zatmaro Regem Hungariae se fecisset; Maximilianus starim, postquam Imperator esset renuntiatus, ei opposuit Lazarum Svvendium Nobilem Suevum, (quem postea Imperator ob merita in Remp. Baronem Altae Landisbergae fecit) consilio, vigilantia, fortitudine, celebritate et disciplina militari inelytum, qui Transsylvanum in eas angustias redegit, ut Solymannum in auxilium evocaret, multasque arces et dominia amplissima, videlicet Tockaium, Zatmarum, Zerencium, Erdeudam, Kuvaram, Bathoram, Wibaniam, Senderaviam, aliaque insignia loca prospero victoriae cursu expugnavit, et Maximiliani II imperio subiecit. Quoniam autem Solymannus tunc temporis insulam Melitam ducentarum et quinquaginta navium classe oppugnabat, tardius Transsylvano auxilia suppetebant. Melita insigni Christianorum fortitudine defensa est, et Turca, cum quatuor menses hoc bello absumpsisset, et hiems appropinquaret, reinfecta, et magna clade accepta, amissis scilicet suorum 25 milibus, discessit. Ex Melitensibus 240 equites, militum tria milia caesi sunt. Leonclav. Levinus. Chron. Saxon.

II. Cum Solymannus anno sequenti tum fere octogenarius a Transsylvaniae Principe exoratus expeditionem in Hungariam suscepisset, eam totam rapinis vastaret, et ad Zigetum (quod eo tempore fortissimuni Christianorum contra Turcas erat propugnaculum) excidendum et evertendum tantas adhiberet copias, ut aliquot milliaria in longitudinem complerent: Maximilianiis Imperator cum numerosissimo expeditissimoque Christianorum exercitu ex omni pene Germania collecto in regnum Hungariae, post prima imperii sui comitia, A. C. 1566 Augustae habita, descendit, ut hostium vim reprimeret, eosque ab Imperii finibus arceret. Castra igitur sua mense Iunio ad Iaurinum posuit, ubi usque ad hiemem commoratus non solum Hungariae, sed etiam totius Christianismi propugnacula contra hostiles incursiones iuvenili ferocia tutatus est. Dux eius Lazarus Suendius contra Tartaros, qui a Solymanno exciti, per superiores Hungariae partes late discurrebant, praedas abigebant, omniaque flammis vastabant, multis hominibus omnis aetatis et sexus partim caesis, partim in perpetuam servitutem abductis, fortiter pugnabat, eorum ad 10 milia superabat, caedebat, ac finibus eiciebat, atque multas arces et munitiones expugnabat. Licet interim Zigetum a Comite Serinio acerrime contra Turcas, ducentis armatorum milibus illud obsidentes, desenderetur, tandem tamen decima quarta oppugnatione expugnatum est. In illius autem expugnatione singulare specimen fortitudinis suae Nicolaus Serinius edidit. Cum enim per totum mensem obsidionem ingenti animo tolerasset, ad extremum fame, siti, omniumque rerum inopia et miserabili tot mulierum et infantium eiulatu pressus, ac omni alio auxilio destitutus, ultima experiri voluit: ante eruptionem igitur pretiosa vestimenta promi iussit, eaque pro lorica induit; galeaeitem loco galerum sumpsit ex villoso serico, pala, in qua magni pretii adamas inclusus erat, et ex qua pennarum ardeatinarum fasciculus cristae instar assurgebat, insigni; gladios praererea quatuor ex armamentario produci imperavit, quorum unius acie tentata cum sibi delegit, reliquos inter amicos distribuit; haec arma sufficere ei dictitans, qui expeditius pugnare, quam diutius cum morte certa luctari mallet: tum claves a cubiculario


page 1094, image: s1166

allatas in tunicam interiorem insui mandavit, et una 100 aureos, eius, qui seinterfecto potitus esset, praemium: et ita ducibus, et militibus omnibus in aciem instructis, et mascula oratione confirmatis, post nomen IESU ter inclamatum, portis arcis apertis, stricto gladio antesuos intrepide exivit, ac generosissime inter confertissimos hostes pugnando in ipsa porta vitam amisit cum insigni nobilium Hungarorum strenuorumque militum numero, Caput toties nominato Serinio a Turcis (quorum ad XXX milia desiderata fuere) amputatum, spectaculi causa circumgestatum, tandemque ad Maximilianum Imper. missum est, (ad cuius patrem Ferdinandum idem Serinius caput Catzianeri a se obtruncati serico involutum attulerat) et Christiani, quotquot Martis vis reliquos fecerat, crudeliter interempti sunt: exceptis paucis, qui Turcicis pileis tecti, cum mulieribus et infantibus in servitutem miseram abducti. Expugnati autem Zigeti Solymannus laetitiam non sensit. Siquidem triduo ante die 4 Septembr. in castris dysenteria mortuus: cui paucis post diebus substitutus est filius eius Selimus II: qui cum ob imminentis hiemis asperitatem Constantinopolim rediret, etiam Maximilianus Imper. excunte Octobri Viennam reversus est, relicto cum exercitu in Hungaria Lazaro Suendio. Licet enim Turcarum Tyrannus discesserat; tamen Iohannes Transsylvaniae Princeps, ad cuius auxilium Pertavus Bassa cum magnis turcarum, Walachorum, Tartarorumque copiis erat relictus, bellum continuabat, et Tokaium anno superiore sibi ereptum acri obsidione premebat, sed eam solvere coactus est ob periculum Transsylvaniae, quam Tartari, Turcae, Walachi auxiliariipopulabantur, et inaudita crudelitate passim in fortun is et miseros homines grassabantur. Hos dum Transsylvanus eiicete conatus. Suendii virtute et industria Zatuarum A. C. 1567, niedio mense Ianuario, et sequenti Februario Muncazium, arces in Transsylvaniae finibus munitissimae, expugnatae sunt. Quo facto nec pirum Maximiliani finibus dilatatis, tandem sub finem anni 1568, pax Octennalis inter Maximilianum et Selimum constituta est, qua eriam Transsylvanus comprehendebatur. Eius leges multae erant, quarum praecipua, ut quisque quod cepisset bello, retineret. Leonclav. Chron. Saxon. fol. 734, 735. Thuan. hist. lib. 39.

II. Bellum Grumbachianum, seu Saxonicum.

Cum Maximilianus A. C. 1566. prima imperii sui Comitia Augustae Vindelicorum celebraret, in iis Wilhelmus Grumbachius cum sociis. (qui Herbipolensem Epilcopum interfecerant, urbem ipsam postea interceperant et hostiliter diripuerant, pacem publicam in Franconia turbantes) iam antea a Caesare proscripti, nova proscriptione omnium Imperii ordinum consensu aggravati sunt: et Dux Saxoniae Iohannes Fridericus iunior, captivi Electoris piae memoriae filius, quod Grumbachium proscriptum aliosque pertinaciter foveret, proscriptionis telum ipse quoque persensit. Exsecutio huius proscriptionis demandata fuit ab Imperatore Electori Saxoniae Augusto, qui subditos a fide et oboedientia Iohannis Friderici avocavit. Illi vero huius admonitioni nullo modo parebant, quin potius ad defensionem Ducis sui sese parabant. Augustus itaque cum exercitu urbem Gotham et adiacentem arcem Grimmenstein, in qua Iohannes Fridericus Saxo, Grumbachius et alii erant, obsidione cingit, et acriter oppugnat. Tandem urbs cum arce, post quaturo mensium obsidionem, Commissariis Imperii et Electori Augusto tradita est die 13 Aprilis anno 1567, die Dominico, qui dicitur Misericordias Domini, et Arx, invito et multum deprecante Iohanne Wilhelmo, fratre Iohannis Friderici, in perpetuam rei memoriam solo aequata. Grumbachius, et D. Christianus Bruck Cancellarius homo superbus, ambo vivi in quaturo partes dissecti sunt: alii quidam, inter quos David Baumgartnerus et Hieronymus a Bredenstein fuere, decollati. Dux Iohannes Viennam, inde Posonium, et tandem Neapolin Austriae captivus abductus est, ibique ad mortem usque permansit per aliquot annos. Hic fuit tragicus eorum exitus, qui consilia de mutando Republicae Imperii Romani statu tractasse dicebantur. Sumptus Huius belli ad 53 630 flonerorum Principes Imperii Augusto Electori restituerunt. Chytr. Cbron. lib. 23. Beutherus. Dresserus.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

Maximilianus II, pietatis suae memoriam honestam et potimo Imperatore dignissimam reliquit. Ad Augustum enim Electorem Saxoniae dixisse constat: Frater, tuae ego sum fidei et doctrinae; sed age quaeso, viam ostende extricandi me e labyrinthis, quibus involutus haereo. Et cum D. Selneccerus iussu Electoris offerret ei Psalterium suum. audiit eum clementissime, et praesente Zasio Vice-Cancellario inter cetera dixit: Quod moneor de Constantini, Theodosii et Martiani extmplis imitandis, agvosco pietatem; sed quis ego sum, aut quid et quantum ego possum? Orate pro misero, qui in doctrina vestra per DEI gratiam virvam et moriar.


page 1095, image: s1167

Quamobrem aliquandiu aluit Evangelicum Contionatorem, quem postea (bona tamen cum gratia) numerato annuatim honesto stipendio dimisit. Passaviensem quoque pacificationem non minori studio et cura, quam pater Ferdinandits, honorificentissimae memoriae, adiuvit, tuitus est et custodivit: tum subditis suis, qui vellent, permisit, ut propriis sumptibus alerent Evangelicos Ministros, exercitiumque Religionis secundum formam Augustanae Confessionis instituerent. Certe in eosummopere laudandus, cum liber debeat esse fidei modus, et cuius quisque extremo die rationem DEO iudici redditurus est, eius in terris optio libera esse debeat. Sed hanc Evangelicorum libertatem ab Imperatore concessam quidam malevoli ex Pontificiis aegris oculis introspiciebant: haec feros illos spiritus inexpiabili odio excruciabat. Quare Imperatorem adeunt, eumque ad profundendum Lutheranum sanguinem instigant; quibus hic Clementissimus et numquam satis laudatus Princeps magno animo respondit: Nullum peccatum gravius est, quam conscientiis dominari velle: DEO enim ipsi se opponunt, qui conscientiis in causa religionis dominari volunt. Crato in orat. funebr. in literis ad Lazarum Suendium supra saepius nominatum sic loquitur: Es ist in der Watheit nichts anders, als ihr vernünsstiglich schreibet/daß Neligions=sachen nicht wollen mit dem Swert gehandelt und gerichtet werden: kein ehrbarer Gotes-fürchtiger und Friedliebender wird es auch anders sagen. Et in Epist. de sedit. Belgic. in hunc modum scribit: Eorum actiones, qui suppliciorum crudelitate, sectionibus et ustionibsis hanc rem consici posse defendunt, mihi minime placent; nec unquam adducar, ut eas laudem, nisi forte, quod tamen serio deprecabor ne siat, DEUS permittat ut in furorem et insaniam prolabar.

Hac in re Christianissimus Imperator praeclare aemultatus est Davidem, Salomonem, Nabucbdonosorem, Cyrum et Darium. Nam,

DAVID non Israelitis modo in Religione o(moyh/fois2, sed et Philistaeis, Moabitis, Ammonitis, Syris, Damascenis diversissimarum religionum populis imperasse, et in regno quidem Iuda purioris religionis cultum adseruisse: reliquos vero populos ad eandem amplexandam bello armisque coegisse, vel in ipsorum conscientias quicquam sibi dominii arrogasse, nuspiam legitur. 2 Sam. 8. v. 1. et seq.

SALOMON Regum omnium sapientissimus et potentissimus regnasse legitur a flumineterrae Philistaeorum usque ad terminum Aegypti: in horum autem fidem et religionem vi armisque saeviisse, vel hoc nomine foedera et pacta cum illis inita rupisse, nuspiam legitur: quin Scriptura potius testis est, ipsum tributis contentum et pensionibus, quas in signum subiectionis numerare cogebantur, libertatem ipsis suae religionis exercendae concessisse. 1 Reg. 4. v. 21.

Sic NABUCHDONOSOR Rex et Monarcha I. Babylonius, conversus ad DEUM Israelis, non statim omnes subiectas provincias ad eam fidem externa vi adegit: sed hoc proclamari mandavit, ut ne cuiquam fas esset, DEUM Israelis blasphemia afficere. Sic enim habet Edicti formula. Ame positum est hoc decretum, ut omnis populus, tribus et lingua, quaecumque locuta suerit blasphemiam contra DEUM Sadracb, Mesach et Abednego, dispereat, et domus eius vastetur. Dan. 3. vers. 29.

CYRUS. primus Persarum Monarcha Iudaeis libertatem religionis suae exercendae permisit, licet ipse Iudaeorum fidei non esset addictus. Esdreae 1, 2. et seqq. Quam permissionem ratam etiam habuit Rex Persarum DARIUS HYSTASPIS, Esdrae 6. v. 6. ita ut, licet Artaxerxes (h. e. Cambyses) quorundam aulicorum consiliis circumventus desupprimenda Iudaeorum religione mandatum promulgasset, Esdrae 4. v. 6, 21. Darius tamen de prima illa sanctione Cyri edoctus, raram omnino eam haberi voluerit, gravissima hac comminatione adiecta: Quicumque legem hanc mutaverit, tollatur lignum de domo eius, et erigatur et configatur in eo; domus autem illius publicetur. Esdrae 6. v. 6, et 11.

Oprime autem Reges et Monarchae praememorati noverunt, violentis mediis animos subditorum ab illa religione, ad quam coguntur, magis abalienari et irritari, seditionibus ac caedibus occasionem dari et Resp. turbari: quod exempla Callorum et Belgarum, quae sub Maximiliano II contigere, satis testantur: quibus edoctus Navarraeus, in literis ad Nobiles Aquitaniae apud Dinothum l. 6. Histor. Gallic. fol. 488, ita, et quidem recte, scribit: Non gladio, sed persuasione, Religio in cordibus hominum plantatur, et honestae vitae exemplo confirmatur. Hinc Tertullianus ad Scapul. cap. 2. pag. 88: Religionis non est cogere ad religionem; quae sponte suscipi debet, non vi. Qui fulein asperitatibus propagare volunt. suas, non DEI causas, probantur attendere, inquit D. Gregorius. Et Lactant. lib. 5. instit. divin. cap. 4: Nihil tam voluntarium est quam Religio, in qua si animus aversus est, iam nulla est. Et quis unquam imponat mihi necessitatem credendi, quod nolim, vel, quod velim, non credendi? Vitam mihi quis, non rectam voluntatem, non veritatis amorem, possit eripere? Et cap. 19: Non est


page 1096, image: s1168

opus vi et iniuria, quia religio cogi non potest, verbis potius quam verberibus res agenda est, ut sit voluntas, etc. Longe diversa sunt carnificina, et pietas. Non potest pietas cum vi, aut iustitia cum crudelitate coniungi. Defendenda est religio non occidendo, sed moriendo, non saevitia, sed patientia; non scelere, sed fide. Illa enim malorum sunt, haec bonorum. Et necesse bonum in religione versari; non malum. Nam si sanguine, si malo defendere velis religionem, iam non defendetur illa, sed polluetur atque violabitur.

Incrementa religionis sub Maximiliano II.

Illo imperante, purioris Christianismi doctrina longius se diffudit. Nam per Galliam, Angliam, Scotiam, Pannoniam, Poloniam, Belgium roborata, dioeceses quoque Episcopales Magdeburgicam, Halberstadensem, Verdensem in Saxonia, illustremque Brunsvicensium ducatum pervasit. Ioachimus Fridericus Marchio ditionem Magdeburgicam, Canonici Halberstadenses postulato praesule Henrieo Iulio Halberstadensem, Eberhardus ab Holle Verdensem dioecesin renovato Evangelio imbuerunt. Exstincto Henrico patre, Iulius Brunsvicensium Dux avitis terris exoptatum melioris Christianismi exercitium indulsit, adiuncta Academia, felici pietatis et bonarum artium officina. Chytr. Chronicon lib. 21. et 22.

Persecutio Evangelii in Belgio et Gallia.

I. Anno Christi 1567 Margareta Austriaca, Caroli Ufilia, Ducissa Parmensis, et Gubernatrix Belgii mandatum fratris sui Hispaniarum Regis de Inquisitione et Concilii Tridentini exsecutione publicavit. Quod cum libero populo acerbum et intolerabile videretur, eripi sibi libertatem colendi DEUM, prout cuique sua conscientia secundum verbi divini praescriptum suadebat: anno sequenti coniuncti Nobiles, amplius 400, gravi et iusta querela aures Gubernatricis implebant, ne intolerabile iugum inquisitionis imponeret, sed libertatem in religione concederet. Eodem quoque tempore per libellum supplicem rogarunt Maximilianum Imperatorem, ut auctoritate et intercessione sua Inquisitionem impediret, et in Comitiis negotium religionis tractaret, ne tantum innocentis sanguinis profunderetur. Intercesserunt quoque nonnulli Evangelici Germaniae Principes, qui per legatos suos Gubernatricem orabant, ut supplicantibus libertas conscientiarum, erratorumque venia concedertrur. Illa vero, si quid peterent, regiam Maiestatem compellandam essed docebat. Quare, cum omnia miseris, sub tam atroci tyrannide merito suspirantibus, tentare animus erat, Marchionem Bergensem et Ducem Montignium ad Regem Hispaniae ablegarunt: qui illi supplicarunt, et demisse perierunt, ut leniret atrocia edicta de inquisitione lata. Sed nullis precibus obstinatum Regis animum flectere potuerunt: et postquameos Rex diu, ut saepe ante, ludificasset, tandem eos contra ius gentium, tamquam Maiestatis reos, occidi iussit. Misit deinde Ferdinandum Albae Ducem (quo nemo unquam infestior Belgarum hostis exstitit) cum ingenti exercitu in Belgium. Ille, quo insaturabilem Hispanorum avaritiam saginaret, eorumque cupiditates sanguine miserrimae gentis expleret, violenter decimas vicesimasque petebat, et crudelissima Hispanica tyrannide, per horrendum Inquisitionis institutum a Granvellano Cardinali excogitatum, ac (teste Thuano lib. 23.) ipsis quoque Romanis exosum, infinita hominum milia flammis, apuis, omnibusque poenarum exemplis perdebat, urbes in deditionem acceptas praedae exponebat easque caedibus exterminabat. Imo talem prorsus se gerebat, ut nullum societatis humanae commercium cum hominibus huic importuno prodigio intercedere videretur. Nimirum nec Comitumille aut Principumfamiliis parcebat, siquidem Comites Egmondae et Hornae, plurimosque nobiles, carnifici occidendos tradebat, saeviebat que tum, in amicos aeque ac inimicos, dummodo, qui Babylonicam meretricem adorare nollent, e medio tollerentur: ad poenas trahebat inauditas non solum eos, qui a Romana religione defecissent, sed etiam, qui negligentiores saltam in persequendisiisdem opprimendisque fuissent. Tyrannus ille stolide iactatus est, supra XVIII milia Belgarum se carnifici tantum paucis illis annis, quibus Belgio praefuit, tradidisse trucidandos, nec tamen isto rigore patribus Inquisitionis satisfecisse. At quem fructum haec crudelitas habuit? Hunc videlicet, ut pleraeque Belgicae Provinciae ad extrema redactae, Regem suum ceu Tyrannum immanem omni Imperio indignum iudicantes, armacontra eum animosissime susciperent, Wilhelmum Principem Uraniae Heroem et bellatorem fortissimum rebus suis praeficerent, seque suo Marte in libertatem vindicarent. DEUS autem arma illorum pro patria et libertate iuste suscepta tam manifesto favore et admirandis successibus prosequutus est, ut non solum omnia feliciter recuperarent, quae Dux de Alba eiusque successores armis velut inundante diluvio obruerant, sed tandem etiam


page 1097, image: s1169

potentissimum hostem invitum adigerent, ut ab eodem omnino liberae proaunciarentur. Et ita provinciae separatae sunt, ut quaedam in potestate Regis Hispaniae manserint: reliquae autem iurisdictione Hispanica deciderunt, quae usque ad hoc tempus armis se defenderunt, nec ulla Hispano eas recuperandi spes reliqua est; iamque cum suis olim subditis aequo paeisci iure non aspernatur. Chronic. Belgic.

II. Anno 1572 Iohanna Albretana Antonii Borbonii Regis Navarraei (qui anno 1562 ad Pontificios a Reformatis defectionem fecit, et primus exercitum contra fratrem suum Ludovicum Borbonium, Principem Condaeum, et alios reformatae religionis ipsi adhaerentes, eduxit: Verum cum Rotomagum urbem obsessam graviter oppugnaret, globo tormantario ictus occubuit die 17 Novemb.) relicta vidua, dum filio Henrico Borbonio tum temporis navarrae, et post etiam (Henrico III, interfecto) Galliae Regi, nuptias cum Margareta Valesia Caroli IX Regis Gallorum sorore Lutetiae Parisiorum celebrandas adornat, pleuritide exstinguitur, ut affirmant, qui commissum facinus tegunt. Alii vero asserunt, hanc piissimam matronam et Evangelicae veritatis studiosissimam veneno esse interfectam, quo chirothecae elegantissimae tinctae fuerant, quas ex aula Gallica dono acceperat.

Ut autem Carolus Rex Reformatae religionis Principes in una velut muscipula, ut ipse loqui solebat, caperet, ad praedictas nuptias cunctos cum coniugibus, liberis, et reliquis civibus evocavit, quos uno eodemque die, qui erat illucescens Divi Bartholomaei, persidia et immanitate plusquem Turcica trucidari iussit, Initium caedis factum a vulnere Casparis Colinii, Thalassiarchi, herois incomparabilis, qui, cum nihil hostile metueret, interdiu vulneratus a Morevellio Guisicae factionis sicario, noctu a furente plebe multis vulneribus confectus per fenestram in aream praecipitatus est. Cum ita exanimatus iaceret, contumeliose calcibus eum impetunt, cadaver miris modis iniuriose foedatum in stabulum proximum abiciunt; quod Pontificiorum Dux Guisius ipse inspicere voluit, non prius Colinium mortuum esse credens, quam vita privatum videret. Faciem igitur eius sanguine deturpatam linteo abstersit, ut penitus cognosceret, tum in mortui faciem pedem impegit. Postremo, capite amputato, quod Romam usque perlatum est, pudendis item et manibus truncatis, per vicos ad Sequanae ripam sanguinaria factio traxit: cumque in eo esset, ut in profluentem a pueris mergeretur, inde retractum ad Monfalconias, quae sunt damnatorum furcae, cruribus in ultum sublatis, et propendente corpore, ferreis catenis suspendit; igne praeterea subiecto, quotantum ustulavit, non etiam consumpsit, ut ita omnium elementorum carnificinam experiretur. In terra enim occisus, aquis mersus, in aere pendulus factus, et denique igne ambustus est. Fuit hic Colinius in religlone sua adeo constans, ut saepius dixerit, malle se mortem oppetere millies, quam religionis causam deserere. Unde compositi sunt versus, quibus pietas et animi eius robur invictum exprimitur: Sic Pietas et Colinius Galliae Admiralius colloquuntur:

P. Ille DEI miles iacet Admiralius armis,
Omnibus invictus victus ab insidiis.
Sic egote video, dolor, ô dolor! ergo iacentem?
A. Sic iaceo; non me, vera, iacente, iacent.
P. At quis erit, sanctum qui nunc propugnet ovile?
A. Ipse suum tutum Pastor ovile dabit.

Porro in hac laniena nulli parcebatur: sed quotquot reformatorum deprehensi, nulla sexus, aetatis et conditionis ratione habita, immisericorditer trucidabantur, luctuosissimo utique spectaculo, cum tenelli infantes in sinu matrum ab ubere pendentes, patres filios complexi, fratres, amici, se ad constantiam invicem hortantes, pecudum in morem, inter ululatus, clamores horrendos et miseros, qui tota urbe personabant, mactarentur, fetusque, ex utero materno protracti, lapidibus et parietibus illiderentur, ac aegrotantes e lectis in plateas crudelem in modum abicerentur. Plateae occisis tumebant, tantaque sanguinis effusi copia erat, ut per urbem instar rivorum difflueret, et constitit, XXX hominum inillia inaudita barbarie misere trium dierum spatio Lutetiae exstincta esse. Fuitque inter coniuratos illos Cruciarius quidam aurifaber, qui saepe postea cum horrore bonorum visus et auditus est vesana confidentia iactare, cum nudum exsereret brachium, istose 400 amplius homines in illa laniena mactavisse. Non autem Parisiis tantum in fidei Confessores ita saevitum est, sed ea rabies omnes regni provincias pervasit, non in urbes solum, sed etiam in agros virus effundens: et magnae utrinque caedes factae, cumprimis Augustobonae Tricassium, Andegavi, Aureliae: Meldis, Avariti Biturigum, Valentiae Cavarum, Romanii, Tolosae, Charitaei, Rotomagi, Burdigalae, et multo crudelissima strages edita est Lugduni. Huc cum Petus Antissiodorensis fisci procurator, homo ingenita pravitate et libidinibus probrosis infamis, per equos celeres advolasset, et sine ullis literis, quasl in ipsius dignitate satis ponderis ac fidei esset, ac Francisco Mandeloto utbis praesecto hanc esse Regi, atque Reginae


page 1098, image: s1170

voluntatem confirmasset, ut Protestantes, qui comprehensi essent et comprehendi possent, ad unum omnes quamprimum, nec exspectato alio mandato, delerentur; continuo Mandelotus, a circumfusa multitudine seditiosa, sanguinis sitientissima, instaute victus, dat manus, et ad horrendae sententiae nuntium conversus: Idem tibi, (inquit) Petre, quod Petro olim Christus edico; Quicquid ligaveris, ligatum; quicquid solveris, solutum esto. Hac publicata licentia, confestim nefarii quique, et ad omne flagitium prompti, ad caedes et rapinas discurrebant. Verum cum illi carnificis ur bici opera in illa re patranda uti vellent, ille omnino recusabat, et legitimi Magistratus sententiaese quidem parere paratum ostendebat, atque promiscuis coedibus fatigari aut immiscere se nolle. Cumque id ipsum praesidiariis arcis postea mandaretur, illi pariter ultra modum commoti, non carnifices se esse (exemplo Obstetricum Aegyptiacarum Exod. 1. 17. nec non servorum Saulis Sacerdotes innocentes interficere nolentium I Samuel. 22. vers. 17. itemque militum Iulianis Apostatae, in cuius historia benevolus Lector haec plenius explicata inveniet) in lignabunde respondebant; nullam a miseris hominibus sibi illatam iniuriam, dictitantes. Itaque e macello et faece plebis purgamenta, et postremi denique mortalium conducuntur. Et sic quod carnifices, quod exteri homines constanter a se reiecerant, illud cives alacriter susceperunt in cives suos, eorumque multa milia variis et portentosis carnisicinis sustulerunt, liberis parentes, nepotibus avos suos, sororibus fratres, maritis uxores, uxoribus maritos, fratribus fratres prodentibus. Quid multis? tantum immanitatis habuit haec ipsa laniena, ut verbis exprimi non possit, tantumque sanguinis miserae gentis effusum est, ut publica et nobilissima flumina tepleta cadaveribus et atrata sanguine conspecta sint. Unde oppidani et accolae etiam longe dissiti gravissimo conflictati sunt incommodo, cum usus aquae ad potum, aliasque res necessarias, nec non et usus piscium humana carne saginatorum, magna cum exsecratione crudelitatis et inauditae carnificinae, aliquantisper eis exosus esset. Menstruo autem spatio per totum Galliae regnum plures quam 100000 homines religionis causa immenso facinore e medio sublati sunt, ut scribit Reusnerus in Isagog. Histor. Idem affirmat Wolfgangus Prisbacchus in Orat. habita apud Helvetios, inquiens: Traginta hominum milia interfecta, centum milia honestissimarum familiarum, triduo in Gallia, latrociniis et rapinis oppresla fuerunt; viduis ac pueris orbis innumerabilibus ad summam vel mendicitatum vel inopiam redactis. Imo Rex Carolus ipse gloriatus est in literis ad Pontisicent Gregorium XIII de numero caesorum haereticorum, quo eorum LXX milia occidisset, teste Onuphrio. D. Saccus in Postilla Dom. 8. Trinit. fol. 399. aliique fide digni Historici referunt, intra 30 annos, ab anno Christi 1550, usque ad 1580, Pontificiorum tyrannide nongenties centena milia hominum misere interfecta esse in Gallia, Italia, Hispania, Anglia, et Belgio. Inter ea numerantur 39 Principes, 148 Comites, 235 Barones, 147518 Noblles, 700060 ex vulgo. Quis ad numeri illius pene innumeri immensitatem, et ad feralem tot Christianorum cruciatibus et homicidiis tam brevi temporis spatio sublatorum memoriam non cohorresceret? De Parisiensi laniena vide Thuanum lib. 52. Chytr. in Chron. Saxon. Camer. part. 1. histor. suecis. cap. 83. Sleidan. contin. lib. 8. Martyrologium Crocii lib. 8.

Carolus Rex in memoriam victoriae varios nummos argenteos et aureos cum talibus gloriosis inscriptionibus conflari curavit: Virtus in Rebelles: Pietas excitavit iustitiam: Carolus IX Rebellium domitor. Sed vana haec fuit gloriatio. Nam licet debellati iam viderentur haeretici, tamen ex parvis initiis, praeter omnium spem et opinionem, et absque ullius externi Principis auxilio, et post tantam direptionem pecunia ubique deficiente, protestantium res, bellum necessitate potius quam consilio denuo suscipientium, fuerunt restitutae, et tum Rupella in Gallia idem fere praestitit quod tempore Caroli U Magdeburgum in Germania. Siquidem Rupellani exercitum regium vi magna sustinuerunt, donec pax ea conditione concederetur, ut Rupella Montalbanum, et Nemausausum, religionis suae liberum exercitium non pro se solum, sed pro omnibus, qui aliunde ad eos venire vellent, haberent. Et tandem in Guisios, Ducem Pontificiorum, et Cardinalem, fratres, (qui tragoediae istius primarii fuere auctores, inque Protestantium excidium et exitium coniuravere) clades illa iustissimo DEI iudicio conversa est. Siquidem ambo iussu Regis Henricus III, anno 1573, interfecti sunt, propterea quod non solum regnum turbarent, illudque occupare conarentur, verum etiam in vitam Regis manifesto conspirarent. Henricus Guisius pugionibus est confossus, et mirum quod adeo ultima nocte, quae caedem eius antecessit, fuerit securus, (cum tamen ab amicis moneretur de ipsius capite in Comitiis Blaesensibus potissimum agi) ut furtivae Veneri cum quadam gynaecei matrona, quam perdite deperiebat, indulserit. Post occisum Henricum frater eius Ludovicus Cardinalis quoque strantulatus est: Cadavera corum postea igne cremata,


page 1099, image: s1171

cineres vero in aerm Ligerimque dispersi sunt. Theod. hist. lib. 53. et 93.

CAPUT III. DE GERESSV.

MAximilianus Imp., sive cuirs confectus. sive longa corporis aegritudine debilitatus, optime meritam de Republica Christiana animam, in Comitiis, et quasi inter Ordinum Imperii manus, DEO reddidit anno c. 1576, die 12 Octobris, aetatis anno 49, mens. 2, die 12, Imperii vero an. 12. mens. 3. In agone mortis constitutus, historiam de scala caeli Iacobaea sibi praelegi mandavit. Et dictum Christi: Nemo adscendit in caelum nisi qui de caelo descendit: Filius hominis, qui in caelo est, Iohan. 3. v. 13. Ipse vero addebat: Et omnes qui in eum credunt, h. e. vera fide ei adhaeserunt, post eum adscendent. Et cum ad ipsum Episcopus Neapolitanus D. Lambertus Gruterus accederet, noluit eum ad se intromitti, nisi prius polliceretur, se de nulla alia ve verba Facturum, quam de Christi merito, et sanguineo eius sudore. Praestitit illud Episcopus, ac de Christi beneficiis plenam consolationis orationem habuit. Cumque Imperator interrogaretur: An in hac fide ex hac vita discedere vellet? respondit: Non aliter faciam. Crato in orat. eius funebr. Chrty. Chronic. Saxon.

Epitaphium ab Adamo Siberio ei tale est erectum:

Maximus Aemylius, Romanus in Orbe Monarcha,
Hic moriens posuit corporis exuvias.
Nominis illius Caesarfuit ille secundus:
Sed nulli meritis ille secundus erat.
Caesare descendens proavo, patruoque Monarcha,
Caesare progenitus, Caesar et ipse fuit.
Insuper Imperii quoque nato sceptra reliquit,
Quo nullum maius gessit in orbe decus.

ALIUD, Iohan. Copracii.

ALta qVIes praeLUstre CapUt, qVoD praefVIt OrbI,
SUbrVIt: eXCeLLens VIX tegIt Urna DeCUs.

XLVII IMPER. GERM. RUDOLPHUS II.

CAPUT I. DE ORTV.

PATER natus est MAXIMILIANOII, Matre vero MARIA Caroli U Imp. filia, Viennae in Austria A. C. 1552, die 18 Iulii. Multos habuit fratres et sorores; quorum nomina in praecedenti historia cap. 2. recensuimus.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. Imperii occupatio.

ANo C. 1572 Rudolphus Rex Hungariae declaratus, et sollenni pompa Presburgi coronatus est. Anno 1575 Rex Bohemiae coronatus, nec non unanimi omnium Romani Imperii Principum consensu in Comitiis Ratisbonensibus in Regem Romanum electus est, annoque sequenti divo parenti ex hoc terreno et mortali Imperio ad aeternum et caeleste regnum evocato in tota Imperii gubernatione successit, cui annos 36 summa cum laude praefuit.

II. Imperii administr atio.

I. ACTA TOGATA.

Rudolphus suit Imperator omni laude dignissimus, in quem unum omnia, quae in tota inclita Imperatorum Austriacae familiae decuria, maiestatis, virtutis, sobrietatis, sapientiae, sagacitatis, iustitiae, clementiae, doctrinae, atque incredibilis erga literas et literatos munificentiae exstitere exempla, ceu in nativam suam ac hereditariam sedem, tacita quadam naturae conspiratinne, confluxerunt. Et quemadmodum Imperium pacatum et tranquillum ab Augustissimo patre Maximiliano II in filium est transmissum: ita ab Augustissimo filio pari fide, industria, spientia, iustitia, aucoritate est conservatum, ac per totos triginta sex annos administratum, cum aeterna nominis sui gloria et honore, ac Rei publ. salute, subditisque omnibus tutissimum pacis praesidium praestitit. Ipse enim oculo circumspectae et incredibilis prudentiae singulis exacte perlustratis ad aequilibrium pacis omnia, quantum modo salva pietate et Reip. incolumitate fieri poterat, moderatione admirabili temperavit, et res Germaniae Principum ac privatorum in eam amplitudinem, opes, concordiam, et potentiam perduxit, ut ultra trecentos fere annos tam cxoptatus Imperii Romani status sub uno Imperatore non fuerit. Unde pater patriae Gemaniae, pulcherrimum pacis ornamentum, subsidium belli firmissimum, speculum virtutis lucidissimum, idea spectatae sapientiae ad imitationem omnis posteritatis decantandae, omnium gentium, omnis denique memoriae excmplum incomparabile, iure appellari


page 1100, image: s1172

potest. Quod etiam hoc venusto et eleganti Epigrammate D. Nicodemus Frischlinus expressit:

Hic hic e magno grege murus et orbis asylum;
Heros praesignis, Davidis alter, et alter
Aevo huic Adriades; verum Orbi et numen amicum,
Pax pugnae, crux tarda reo. Vox cetera dura.

Imo quantam Imperii curam gesserit Rudolphus, vel inde videre est, quod multa Comitia celebraverit, inque iis cum Principibus, de rebus ad salutem Imperii et subditorum spectantibus, consultaverit. Nam,

I. Comitia instituit Augustae Vindelicorum anno Christi 1582. Eo advenit die 27 Iunii, et honorificentissime ab Electoribus Romani Imperii exceptus est.

II. A. C. 1594, secunda Imperii Comitia Ratisbonae celebravit, quibus et ipse interfuit, inque iis Ernesto Archiepiscopo et Electori Coloniensi et Friderico IV, Electori Palatino ad Rhenum, fueda more sollenni et usitato contulit. Decerta quoque sunt Imperatori ab Ordinibus Imperii auxilia ad bellum contra Turcas continuandum, et insuper sumptus promiserunt maximos, videlicet 64000 aureorum in menses octoginta singulos.

III. Tertia Imperii Comitia iterum Rudolphus Ratisbonae celebravit anno c. 1608, praeside Ferdinando Archiduce Austriae, cum pax religionis ante omnia peteretur: sed rebus infectis sunt dissoluta.

II. ACTASAGATA.

I. Bellum contra Turcas gestum.

Circa hoc bellum sunt notanda tria: 1. Ortus, 2. Progressus. 3. Egressus.

I. ORTUS.

I. Induciarum inter Rudolphum et Amuratem III, Turcarum Imp. prolongaio, et Turcarum persidia. Anno C. 1584 inter Romanum et Turcicum Imperatorem induciae prorogatae sunt a Kal. Ianuar. usque ad annum Christi 1593, quae scilicet octo annos durare deberent. Nihilominus tamern Turcae Carniolae fines ingressi gravissimam impressionem fecerunt, plurima oppida, vicos et pagos exusserunt, et cum praeda opima multos utriuque sexus in colas captos secum in sevitutem abduxerunt. Hos Christiani nulla interposita mora maximis itineribus insequuti sunt, eosque ad Slunum Croatiae oppidum invaserunt, profligarunt, captivos liberarunt, praedamque recepterunt. Perierunt Turcarum circites 4000. Amurates de hac clade certior factus, eum intellexisset, a suis iniuriae factum initium, iure caesos pronuntiavit, affirmans, se nolle quidquam a suis contra leges induciarum ad turandam pacem in Hungariae limitibus attentari, iubensque Rudolphi II Oratori ad utrumque Bassam Hungariae, Budensem ac Temesvariensem, literarum exemplar exhiberi, quibus severe mandabat, ut milites suos in officio continerent. Idem ut a nostris quoque praestaretur, imperari vicissim petiit.

II. Turcarum in Hungariam irruptio. A. C. 1588. Sinanis Bassae Budensis mandato, aliquot Begi et Sangiaci Turcici, cum copiis, in quibus fuere circiter 11000 hominum, Hungariae su perioris fines ingressi irruptionem fecerunt. Cuius haec occasio fuisse perhibeut, quod Zikzo, oppidum Hungariae tributarium, Turcis iam multis annis tributum non pensitarat. Eo enim tributo aliquot pedites alere solitus erat Budenmsis Bassa. Ideo antem pensitatum non erat, quod annonae caritas ingens, et egestas summa, compluribus annis obstitisset. Quare precibus primum et obsecratione humili cives cius mitigationem aliquam a Bassa petierunt. Sed cum nihil impetrare possent, saepiusque literas a Bassa ad solutionem debitorum solidam et integram sollicitarentur, preces tandem in itram verrerunt, et imperium Turcarum plane abiecerunt, vallo, aggeribus et castello oppidum suum munientes. Bassa igitur (ut srpra dictum) Ducem cum exercitu contra Zikzovienses misit, qui non illos tantum, sed omnem illam regionem quocumque venire posset, diriperet ac vastaret. Sed Turcae a praesidiariis Rudolphi, quorum 1070 se illis opposuerunt praelio victi ac fugati, iustas violati foederis poenas dederunt. In fuga propter insequentes Christianos alius alium conculcavit, multi etiam in flumen Saium praecipites acti perierunt. Inventa sunt in loco proelii circiter 1300 cadavera Turcarum: totidem vivi sunt capti, nec pauci in enmoribus ac silvis latentes a rusticis occisi sunt. Ex Christianis desiderati 370. Sub hasta venditi sunt captivi Turcae 279, adque Rudolphum Imper. etiam missi aliquot captivi cum signis militaribus, ac aliis rebus pretiosis ab hoste acceptis. Sinan vero Bassa Budensis ob acceptam cladem et amissa castra honoribus ad dignitate exutus, fortunisque spoliatus omnibus, vinctus Constantinopolim adductus, et alius Bassa in locum eius suffectus, missus est Budam. Et quamquam Turcae minas et cruces Christianis minitarentur, tamen cognita rei veritate furor Imperatoris illorum conquievit, nec ita multo post missiab Imperatore Rudolpho legati annum tributum Constantinopolim attulere.


page 1101, image: s1173

Hanc Turcaum cladem denuciasse videtur prodigium illud, quod anno praecedenti in finibus Croatiae accidi. Ad Wihitzium enim oppidum quasi nubes quaedam anatum et anserum aliquot myriadum advolavit, seque in stagnum proximum demisit, ubi noctu strepitus ingens pugnantium inter seu olucrum in tota vicinia, seque mutuis conficientium vulneribus, auditus fuit. Unde postridie egressimilites, cives et agricolae, eius loci maximam anatum et anserum copiam repererunt. Tandeme prato quodam latissimo superstites alis avolarunt; teste Leonclav. in Pan. Turc.

III. Turcarum in Croatiam irruptio. Anno Christi 1591, Turcicus Imp. cum Polono, Tataro et Persa secit pacem, quae bellum Hungaricum instauravit et accendit. Nam anno sequenti Turcicus Imp. extremum furorem in Hungaros effusurus, ingentem contra eos misit exercitum, qui extremum Croatiae oppidum et arcem Wihitzium, quae annos 150 iam propugnaculum Christianae Reip. adversus Turcas exstitisset, cum aliis castellis et urbibus occupavit, multa hominum milia sine discrimine sexus, ordinis et conditionis trucidavit, reliquam multitudinem in servitutem abduxit.

IV. Christianorum consternatio, ingensque trepidatio. Haec repentina et violenta Turcarum in Christianorum partes impressio contra omnium spem accidit; siquidem induciarum tmpus nondum erat finitum. Et quia Turcae Christianorum hostes sunt infensissimi et iurati, ac quacumque insistunt aut ingreiduntur, longe lateque omnia depopulantur, tamquam eluvies homines pecudesque abripiunt, domosincendunt, agors vastant, et nihil incorruptum aut inviolatum relinquunt, et in tristem morteque ipsa acerbiorem servitutem adducunt: Omnibus Christianis Croatiam inhabitantibus, itemque finitimis gentibus Austriacis, adeoque toti Germaniae ingentem terrorem hac insperata impressione incusserunt. Panicus quidam terror Labacum, Carniolae metropolin, ita concussit, nuntiato, quantumvis salso, de celeri ingentis Turcarum exercitûs adventu, rumore, ut repente tota urbe trepidatum fuerit, et ad vasa conclamatum: festinantibus omnibus sua quisque arripere, quae duceret pretiosiora: equos, currus, vehicula, qui haberent, conscendebant: ceteri pedites sibi de fuga prospiciebant: matres a liberorum amplexu et osculis, quasi numquam eos visurae, avelli vix poterant: incondita turba tumultubatur: clamor ad caelum tollebatur: ululatus, planctus, vocesque miserabiles omnibus in viis audiebantur: denique lacrimabile spectaculum ubique cernebatur. Tandem cum Turcam ad portas iam appropinquasse sibi quisque persuaderet, in tuta avolare loca pro se quisque nitebatur: in caeco isto tumultuosoque impetu multi pedibus hominum atque equorum obterebantur pueri, nonnullae etiam mulieres exanimabantur. Qua ex retanta trepidatio animique consternatio omnes invaserat, ut vix triduo, quamquam veri indices, alii super alios adventantes, rem periculo carere, hostem viginti et eo amplius milliaribus ab urbe abesse nuntiarent, domum quisquam redire auderet.

II. PROGRESSUS.

Armorum a rudolpho Imper. contra Turcas correptio. Rudolphus Imper., Turcarum irruptione in Croatiam intellecta, statim omnes cogitationes viresque eo convertit, ut subditos suos contra furorem Turcicum defenderet, depelleretque ferrum et flammam ab aris et focis regni Hungariae, imperiique Romani. Ut enim exardescente flamma, nisi in tempore resistatur, conflagrare oppidum aut vicus totus solet: sic etiam hic laudatissimus Imperator videbat, nisi insatiabili cupiditati ac furori huius immanissimi et potentissimi tyranni mature occurratur; nullam partem regnorum suorum ac totius Imperii Romani e faucibus illius eripi ac servari posse. Quocirca, quanta potuit celeritate, ingentes ex Stiria, Carinthia, Austria, Hungaria et superiore Germania copias collegit, easque Turcis opposuit, et varia fortuna bellum per Ernestum et Matthiam fratres, aliosque praestantissimos Duces continuavit: et quamvis Turca Siseccum, vesprinium, Palatam, Rabam, Papam, Canisisam, partim vi, partim dolo expugnarit: tamen haud minori Caesariani usi fortuna, Fillecum, Noviogradum, Strigonium, Hatuanum, Albam Regalem, Pestum, aliasque urbes et castella munitissima, receperunt: atque ita Hungaria intus forisque bello penitus arsit, misereque dilacerata est.

III. EGRESSUS.

Pacificatio. Cum variis successibus dubiaque fortuna hoc bellum per annos 14, absque induciarum interruptione, gestum esset, tandem A. C. 1606 die 14 Septembr. pax inter Imper. Rudolphum et Mahumetem in annos 30 sancita est. Maxime autem bellum istud Turcicum virtutem et Imperii felicitatem Rudolphi illustrat. Etenim Barbarica illa rabies, quamvis incredibili immanitate omni Europae residuae minitaretur excidium; voluntate tamen DEI, et divi Rudolphi auspicio, repressa est taliter, ut ne pedem quidem in Germaniam Monstrum illud inferre omni robore suo valuerit, et subditi sub umbra alarum invictissimi huius


page 1102, image: s1174

Imperatoris in quieto otio citra devastationem patriae, citra rapinam fortunarum, citra populationem agrorum, citra violentiam uxorum et liberorum perpetuo viverent. Ita votum et propositum Christianum Rudolphi impletum videmus, quod in Enchiridio B. Menzii fol. 89. exstat:

Exaequabo patris (faveant modo Numina) laudes,
Inque meas dotes ingeniosus ero.
Quodque gero nomen, virtute fideque tuebor,
Atque meis populis otia tuta dabo.
Sic tranquillus ero, tam re, quam nomine, Caesar,
Parva nec ista sacrae laurea pacis erit.
Palatos hostes Germania laeta videbit,
Et per victrices foedera iuncta manus.
Dî, faxint, pater ut post saecula tradat habenas,
Utque senexs orbem cum seniore regam.

II. Bellum contra fratrem Matthiam affectum, sed non perfectum.

Anno C. 1608 Matthias Archidux Austriae, frater Rudolphi II Imper., Vienna cum exercitu (qui constabat e vigint milibus equitum peditumque) in Moraviam discessit, tamquam contra Heiduccos profecturus: Sed subitam versus Bohemiam expeditionem suscepit. Ideo Rudolphus Imp. sibi prospicere coactus fuit, militesque collegit, atque ad alios de auxiliis perscripsit. Inde Matthias Pragam versus profectus est, et prope ad urbem castra posuit. Status vero Bohomici vitam et fortunas suas pro salute Imperatori obtulerunt,s i modo liberum religionis exercitium sibi concedere vellet. Sed id dilatum usque ad Comitia: interim post diuturnas delibeationes tandem pax inter fratres conciliata est, et Imperator Hungaria et Austria Matthiae cessit, regni Hungarici corona in aperto campo ei tradita: tributus eidem titulus DESIGNATI Regis Bohemiae assensu Ordinum. Atque ita Matthias cum exercitu suo in Austriam rediit, indeque iter in Hungariam suscepit, ac sub finem anni currentis 1608 sollenni ritu Rex Hungariae coronatus est.

III. ACTA ECCLESIASTICA.

I. Rudolphus fuit pius et religiosus Imperator, quod, ut ex omnibus eius actionibus, ita etiam ex eius Symbolo patet: OMNIA ex VOLUNTATE DEI. Quo totum se bonitati et clementiae divinae hic sacratissimus Princeps tradidit, et ad voluntatem DEI omnia consilia, omnesque actiones et cogirationes suas conformavit, in eaque omnem spem fiduciae et salutis suae collocavit. Unde, quia hoc symbolum multa in se continet, quae omnibus Christianis inservire possunt ad informationem, quomodo videlicet ad DEI voluntatem suam per omnia conformare debeant, in cap. 3. prolixiorm illius explicationem dabimus.

II. Rudolphus valde benignum et favorabilem sese erga Principes Protestantes, omnesque Augustanae Confessioni addictos gessit, neque ullo modo a Pontificiis eo flecti potuit, ut bellum adversus eos moveret, gladioque, quod dies noctesque apud eum urgebant, eos exstirparet. Constat enim, Iesuitam quendam, cum Imperator A. C. 1581, Comitia Augustae Vindelicorum celebraret, hos sanguinolentos versos publice affixisse:

Quaratione queat Germania salva manere:
Suscipe consilium, Lector amice, meum.
Utere iure tuo, Caesar, servosque Lutheri
Ense, rota, ponto, funibus, igne neca.

Sed tantum abest, ut Imperator ad maledici huius Iesuitae aliorumque suggestiones virulentas aures aperuerit, ut etiam Hungaris, anno C. 1606, liberum religionis exercitium concesserit. Quod Cleselius Episcopus, ne videlicet Hungari puram, Evangelicam, Propheticamet Apostolicam doctrinam in Templis Scholisque publice docerent, impedire summopere studuit. Sed D. Polycarpus, tune temporis Ducis Saxoniae Contionator aulicus, rogatu Hungarorum, Cleselium Episcopum Viennensem et Administratorem Electoratus Neoburgensis tam solide refutavit, ut parum profecerit; atque ita Hungari in suo propositio Christiano. Imperator vero in iusta promissione confirmati sunt; quemadmodum e Duello Cleseliano A. C. 1608 Lipsiae impresso videre est, et fundamenta a Cleselio et Polycarpo in medium allata breviter evidenterque demonstrant.

Anno quoque C. 1609 Rudolphus Bohemis, Silesiis et Moravis literas Maiestaticas, quas sic vocant, impertivit, quibus illis libertatem concedebat, exercitium Religionis in Templis Scholisque publice docendi, imo nova templa ac scholas exstruendi, quo tam senes quam iuvenes in vera religione erudiri possent. Et sub poena omnibus Ducibus, Capitaneis, ceterisque Officiariis severissime mandavit, ne ullam Augustanae Confessioni addictis vim inferrent, eorumque religionis exercitium impedirent.

III. Anno C. 1580 publicatus est Liber Christianae CONCORDIAE. Cuius notanda:

1. Occasio. Cum post obitum B. Lutheri Ecclesiae Lutheranae intestinis quibusdam dissidiis essent turbatae, ob dissensiones, quae de quibusdam articulis Christianae doctrinae in Augustana


page 1103, image: s1175

Confessione comprehensis inciderant, videlicet de libero arbitrio, de Iustisicatione, de Evangelii definitione, de praesentia Christi in s. Synaxi; putarentque nonnulli Theologi, ab Augustana Confessione in his capitibus nonnihil recessum esse: iudicarunt, illis subinde magis magisque crescentibus dissidiis rectius occurri non posse, quam si controversi Articuli ex verbo DEI solide declararentur et explicarentur; falsae autem opiniones refutarentur, et reicerentur.

2. Delineatio. Principio igitur Wittebergenses Theologi de controversis articulis diu multumque inter se contulerunt, et ex immotis verbi divini testimoniis rationem collegerunt, quomodo dissidia illa cum offensione Ecclesiarum coniuncta, absque ulla veritatis Evangelicae iactura sopiri, et e modio tolli possent. Postremo articulos controversos accurate et religio se perpenderunt, eorumque explicationem in volumen redegerunt, in quo affir mativa propositio vera sacris literis, testimoniis ex Augustana Confessione, et Apologia eiusdem, item utroque Lutheri Catechismo atque ex Smalcaldicis articulis, petitis, consir mabatur; falsa vero doctrina reiciebatur, aque condemnabatur.

Quod (volumen) cum Principibus orthodoxis exhibuissent, non modo clementissime accqptum, sed etiam unanimi consensu approbatum est, diligenterque deliberatum, ut divini Numinis auxilio pax Ecclesiis miserrime afflictis restitueretur. Augustus itaque Elector, Dux Saxoniae, unanimi consilio et voluntate quorundam Electorum et Principum Augustanam Confessionem amplectentium, ad promovendum pium illud inter Doctores Ecclesiae Concordiae institutum, nonnullos spectatae fidei, pietatisk, doctrinae, integritatis et experientiae Theologos, (videlicet Iacobum Andream, Andream Musculum, Christophorum Cornerum, Nicolaum Selneccerum, Davidem Chytraeum, et Martinum Chemnitium) A. C. 1576 Torgam convocavit, eisque scriptum a supradictis Theologis adornatum inspiciendum tradidit. Hi totam in eo doctrinam comprehensam per omnia approbant: Sed quia nimis concisum videbatur, quam magnitudo negotii postularet, novum, copiosum et admodum nervosum scriptum adornant, in quod plures Articuli vel iam controversi, vel quia brevi in controversiam venire poterant, tractabantur, et omnia enucleatius exponebantur, falsaque dogmata copiosius refutabantur. Id postea Electoribus, Principibus, Ordinibusque Imperii, qui se invariatae Augustanae Confessionis religionem sequi profiterentur, missum est, et a singulis petitum, ut adhibitis praestantissimis et doctissimis Theologis illud diligenter perlegerent, accurate examinarent, et si quid porro emendandum, detrahendum vel addendum esset, libere admonerent. Posquam autem ex diversis locis iudicia ad Electorem Saxonem miss essent, quibu ostendebatur, qua ratione veritas adversus omnis generis corruptelas inviolatae conservari posset; Augustus rursus evocavit priores Theologos A. C. 1577, quibus plures collegas adiunxit, eisque iudicia Exxlesiarum proposuit, simul eos hortatus, ut quoad eius salva veritate fieri posset, admonitionum illarum, quae in iudiciis transmissis continebantur, rationem haberent, et Librum Concordiae sic adornarent, ut maximo cum fructu in lucem prodiret. Factum est hoc a deputatis Theologis studiosissime.

3. Subscriptio et approbatio. Post librum Concordiae sic adornatum, Electores Saxo et Brandeburgicus curarunt per quosdam Germaniae Principes, ut liber ille a Theologis et Ludimoderatoribus subscriberetur. Igitur non modo ultra octo milia Theologorum Concordiae librum pro genuina et orthodoxa Augustanae Confessionis interpretatione acceperunt, re probe deliberata, approbarunt, eidemque subscripserunt: verum etiam ipsi Electores, Principes, Comites, Barones, et Imperialium civitatum Consules, Augustanae Confessioni addicti.

4. Impressio. A. C. 1580, editus est in lecem sigulari bonitate divina liber Concordiae, Dresdae et Tubingae impressus.

5. Oppugnatio et defensio. Anno sequenti post typis evulgatum librum Concordiae prodierunt in lucem scripta, quibus pia doctrina libro Concordiae comprehensa acriter oppugnabatur. Electores igitur qui Augustanam amplectebantur Confessionem, et conscriptionem ad iuverant missis Theologis, videlicet Kirchnero, Selneccero et Chemnitio, ad conventum quendam, conscribi curarunt Apologiam, qua liber Concordiae defendebatur, et a calumniis solide vindicabatur. Haec post triennium, cum a reliquis examinata esse, publiceedita est, hodieque in lingua Germanica exstat.

IV. A. C. 1580 Aquisgrani Evangelium praedicari coeptum est, confluentibus eo multis e Belgio proter Hispanicae tyrannidis asperitatem. Sed cum cives quidam reformatae Religioni addicti non solum publicum relgionis suae exercitium, frementibus Catholicis, indies adhuc retinerent, verum etiam in Senatum recipi et Consules suae religioni addictos creari postularent: Pontisicius Senatus neque ullum eorum ad honores admittere voluit. Ipsi igitur Consules Religionis, adversante veteri Senatu, constituerunt. Inde tumultus et motus varii et diuturni exstiterunt. Hos cum Imperator comprimere consilio et prudentia conaretur, saepius literis


page 1104, image: s1176

eo missis Rem publicam Aquisgranensem in antiquum statum restituere studuit, idque, cum Pontificii accusationem novorum Consulum et reformarae religionis civium coram ipso instituissent, severissime mandavit. Cum autem novi Consules et Senatores pacem religionis in Imperio praetexerent, ceterorumque Augustanae Confessionis Principum et Ordinum intercessione uterentur: Caesar in Comitiis Augustanis, de consilio Ordinum Imperii, Archiepiscopum Trevirensem et Electorem Saxoniae Commissarios constituit. Quorum subdelegati Aquisgranum profecti utramque audierunt partem, et principali causa indecisa, relationem suam et acta omnia ad Imperatorem remiserunt. Is in iudicio aulico controversia cognita, tandem anno Christi 1593, sententiam admodum severam adversus accusatos pronuntiavit; Nonb licuisse scilicet iis, nec debuisse, in Caesaris urbe et Regia sede Aquisgrano, vel in Religione aliquid novare, vel Magistratum et gubernationem urbis de facto invadere. Ideoque quae ab ipsis hactenus in eo suscepta sint, cassari et aboleri, omniaque in veterem statum restitui, et actores in pristinum locum reponi debere. Insuper omnis litis expensas actoribus refundere, et pro damnis satisfacere accusati iubentur, reservata nihilominus Caesareae Maiestati poena, et salva Duci Iuliacensi et auctoribus potestate, reliqua etiam sua iura, querelas et postulationes adversus eos persequendi. Huius gravissimae sententiae promulgationem paulo post secutum est mandatum, quo sub poena proscriptionis intra sex hebdo madas parere, et omncs latae sententiae partes exsequi, et documentum paritionis sufficiens intra certum diem exhibere iubentur. Evangelici igitur Consules ac cives Aquisgranenses damnati, plurimisque inivuriis iactati, opem Principum et civitatum praecipuarum Augustanae Confessionis implorarunt, qui Caesarem literis et legationibus sollicitarunt, ne vim eis afferri peteretur. Exsecutio igitur suspensa, sed obtineri libertas praedicandi Evangelium nulla potuit. Itaque ne nunc quidem illic libera est in templis publicis illius professio. Chytr. in Chronic. Saxon.

V. Anno C. 1581 Inclitus Senatus Noribergensis ex Schola altorfina (quae anno 1575 erat aperta) Academiam constituit, eamque Rudolphus Imper. priviliegiis ornavit, ac introductio sollennis die Petri et Pauli, quae Scholae antea natalis fuit, facta est. In hac ego per quinquennium primarium Theologiae Professorem egi, et Collegas habui D. Georgium Köning, Dn. M. Georgium Ritterum, Dn. M. Iohannem Saubertum, Theologos eruditione et pietate ptaestantissimos.

VI. Anno Salutis 1538 Theologi Brunsvicenses Tilemannus Heshusius, eiusque collegae ab eo seducti, doctrinam de Maiestate Christi, (Ubiquitatem ipsi vocant) libro Concordiae e Lutheri scriptis insertam, impugnabant. Quo igitur novum schisma in Ecclesiis caveretur, de voluntate Electorum et Ducis Brunsvicensis Quedlinburgi in Saxonia convenerunt Theologi ad Colloquium, ut de Maiestate Christi amice inter se conferrent. Sed cum Heshusius et Collegae eius pertinaciter sententiae suae insisterent, sine ullo fructu colloquium dissolutum est. Interfuit ei Timotheus Kirchnerus, cui ex Theologis Electorum praecipuae partes demandatae erant, ex Urunsvicensibus vero supra dicto Heshusio.

VII. Anno eodem Coloniae civium pars ferme tertia liberum religionis exercitium a Senatu petiit: qui eos ad Gebhardum Archiepiscopum et Electorem remisit, quasi huic soli incumberet, neg otio Religionem concernenti prospicere. Cives igitur Electorem adeuntes, non tantum facile, ut in tribus templis puram doctrinam publice profiteri liceret, sed et insuper mandatum, ne Senatus eos impediret, obtinuerunt. At Senatus, qui numquam illos quicquam obtenturos putarat, spe frustratus, rem ad Imperatorem et Capitulum prius referendam esse praetexuit, multosque cives audientes contiones Evangelii in carcerem coniecit, arque pecunia mulctavit. Quare cives sese eludi perspicientes, rursus Augustanae Confessionis Principibus supplicarunt. Interim Gebhardus declarationem suae voluntatis de doctiiina Evangelii et administratione Sacramentorum, cum verbo DEI et confessione Principum ac statuum Augustae Vindelicorum Carolo U exhibita congruente, subditis suis eam expertentibus permittenda, et libero exercitio utriusque Religionis, Pontificiae et Confessionis Augustanae, iuxta pacem Religioni in Imperio datam, defendendo, publicavit. Ilico igitur Pontifex, Imperator, et alii Principes Pontificii, Senatusque Coloniensis ipse, apud Capitulum de alio eligendo institerunt. Archiepiscopus in causa pia praesidium a Principibus Augustanae Confessionis petiit. Hi igitur Coloniae apud Capitulum et Ordines intercesserunt, per literas et legatos suos eos hortantes, ne quid per vim molirentur, neve innocentem damnarent, aut in exilium eicerent. Sed cum Legati Principum vix aegre admissi audirentur, re infecta domum redierunt. Caesar vero per suos Legatos Archiepiscopum hortabatur, ut vel religionem pontificiam retineret, vel bonis Ecclesiasticis cederet. Tum etiam Gregorius Pontifex cum per literas ab instituto suo avocavit. Sed cognito,


page 1105, image: s1177

Gebhardum non ita pridem Bonnam occupatam praesidio firmasse, sollennem nuptiarum diem ibi cum Agnete Georgii Comitis Mansfeldii filia, contra pontificiae Ecclesiae decreta celebrasse, Germanorum Principum aliquot, ad pristinam suam dignitatem stabiliendam, opem et auxilia implorasse: omissa iam salutatione et benedictione Apostolica, quibus Gebhardum superioribus literis dignatus erat, ipsum tamquam haereticum, periurum, et omnibus sceleribus inquinatum et contaminatum hominem, ab omni auctoritate et dignitate publicis suis literis removit. Gebhardus igitur Coloiae una cum quatuor Canonicis (uti antes Romae quoque factum erat) per duos Episcopos Italicos ut haeretici dignitate privati, eorumque imagines a pueris per civitatem tractae, in Rhenum provolutae sunt. Paulo post Ernestus Bavarus, Alberti Bavariae Ducis filius, Pontifice, Imperatore, aliisque procurantibus, in Archiepiscopum electus est: cui paucis post interiectis diebus totum Capitulum fidelitatem iuravit. Gebhardus vero, armata manu se defendere volens, milites conscripsit, eique subsidio venit Iohannes Casimirus, Comes Palatinus: Bavarus vero Hispanicum praesidium evocavit. Ab utraque igitur parte aliqua capta milia, et amissa. Cum autem Casimirus pecunia destitueretur, et Archiepiscopus exercitum alere non posset, ob non numerata stipendia res eorum in angustias redactae sunt. In his difficultatibus intervenit nuntius satis tempestive, Casimiri fratrem e vita discessisse. Casimirus igitur exercirum dimisit, inque Electoratum Palatinum (cuius Administrator testamento fratris constitutus erat) contendit, et sic novus Archiepiscopus reliqua oppida facile expugnavit et in deditionem accepit. Gebhardus autem cum copiolae suae maxima ex parte essent dissipatae, desperata ditionum, quas Ernestus nondum occupaverat, defensione, in Hollandiam ad Auraicum Principem confugit, qui Hagae Comitis aliquantisper domicilium exuli cum uxore attribuit. Chytr. Chron. Saxon. Beutherus. Dress. Mill. 6. p. 515. et seqq.

VIII. Anno Christi 1586 Illustr. Friderici Principis Wirtembergici consensu institutum est colloquium Mompelgarti, pro quo Galli exules, quibus Mompelgarti hospitium erat concessum, apud praedictum Principem supplicarunt. Hienim magnam spem conceperant, si colloquium inter Theologos Lutheranos et Reformatos institueretur, fore, ut in Articulis controversis pia iniretur concordia, atque hoc modo Gallicae aliaeque exterae Ecclesiae cum Lutheranis melius coalescerent. Huic colloquio ab initio usque ad finem Princeps Fridericus ipse interfuit, multaque quae ob adversa parte dicebantur, annotavit. Actum autem est de Cena Domini, Persona Christi, Baptismo, Praedestinatione, de quibus solis inter partes convenit, et de quatuor reliquis articulis consensus fieri non potuit, nisi in paucis capitibus, de quibus iam inde ab origine istarum controversiarum nulla fuit inter utramque partem disceptatio. Collocutores fuere D. Iacobus Andreas et Theodorus Beza, qui colloquium mature abrupit, cum dextram fraternitatis frustra D. Iacobo obtulisset, qui eam accipere noluit propterea, quod Beza in suis opinionibus permaneret, multosque crassos errores defenderet. Fructus tamen colloquii salutaris et uberrimus fuit. Siquidem Princeps Fridericus in vera sententia, de qua publice testatus, abunde confirmatus est, et acta huius Colloquii Tubingae typis describenda curavit, eisque Praefationem sub suae Celsitudinis nomine praefixit, in qua rationes consilii sui et colloquii instituti exposuit.

IX. Anno 1590 Iacobus, Marchio Badensis, cum ad Pontificios defercisset, omnibus Evangelicis Ministris mandavit, ut intra paucos dies e sua ditione descederent. Sed priusquam constitutus ille dies adveniret, subitanea morte dysenteria correptus die 7 Augusti exstinctus est. Atque ita Evangelii doctrina in illa parte Marchionatûs divinitus conservata est: siquidem tutor pupilli Ernestus Fridericus, Princeps pius et pacificus, Caroli Marchionis Badensis A. C. 1577 defuncti filius, omnia in integrum restituit, Pontificiis dimissis, Cyrtr. Chron. Saxon.

X. Anno 1593 Guilielmus Fridericus Administrator Saxoniae iuramentum fidelitatis a subditis suis accepit, datisque die 15 Martii ad Professores Wittebergenses literis, decretum sibi esse singnhificavit, Nullius Religionis, quam quae Prophericis et Apostolicis scriptis et Augustanae Confessioni Carolo U in Comitiis Augustanis exhibitae, per omnia consentiat, inque libris Lutheri comprehensa, et in Formaula Concordiae reperita sit, exercitium in ditionibus et regionibus ad Electoreatum pertinentibus inposterum ferre nolle; se autem neminem velle in conscientia sua turbare, sed monere omnes aliam ab hac doctrina religionem amplectentes, ne ad fidelitatis iuramentum praestandum compareant, sed officiis suis sese his ipsis destitutos literis persuasum sibi quam certissime habeant. Nec ita multo post visitationem Academiarum Wittebergensis et Lipsiensis, Ecclesiarumque, in Saxonia et Misnia instituit, exhibitis, Theologis, (inter quos primarii fuere Aegidius Hunnius et Georgius Mylius, Doctores) certis articulis de Persona Christi, de Baptismo, de Cena Domni, et de


page 1106, image: s1178

Praedestinatione; ex quibus omnes tam in templis quam in Scholis etiam docentes cuiuscumque facultatis et Professionis sunt examinati. Visitatione peracta, qui articulis subscribere noluerunt, officiis suis sunt destituti, et ita prior status religionis in Electoratu mutatus est.

XI. Cum inter Maximilianum Palatinum Rheni, Ducem Bavariae, et Philippum Ludovicum Comitem Palatinum convenisset, colloquium de Religione esse instituendum inter utriusque Principis Theologos: tandem A. C. 1601, praedicti Principes eorumque Theologi Ratisbonae convenerunt, et unicum hoc thema tantum tractarunt, An sola scriptura sacra sit norma fidei in religione et controversiarum Iudex; an vero quid aliud? Super hac unica quaestione 14 Sessiones sunt habitae, tandemque Bavariti Theologi (inter quos primqrias partes sustinuere D. Hungerus et D. Gretserus Iesuitae) colloquium abruperunt, cum Theologi Palatini, Saxonici, (inter quos non postremi fuere D. Aegidius Hunnius, et D. David Rungius) Brandeburgici item et Wurtembergici ad colloquium evocati, Romano Pontifici auctoritatem et officium iudicis derogarent, eum Antichristum esse, multisque erroribus in Religione accusatum et iamdudum convictum, affirmarent. Protocollum huius colloquii ab utriusque partis Theologis et Politicis, tam Pontificiis, quam Augustanae Confessioni addictis, subscriptum et publicatum, et postea Lavingae impressum est. Chytraeus.

Eodem anno Reformati Synodum Vappincii in Delphinatu Galliae celebrarunt, qui Confessionem fidei Ecclesiae Gallicanae repetiverunt, eique hanc inseruerunt asseritionem: Romanum Pontificem esse ip sissimum Antichristum. Bucholtz.

XII. A. C. 1605 Mauritius Landgravius, cum mortuo Ludovico patruo Mapurgensem Academiam sortiretur, Theologos, qui doctrinae Reformatorum de Persona Christi, et mutationi praeceptorum Decalogi, et fractioni panis in Eucharistia consentire nolebant, dimisti, novosque Theologos evocavit. Unde magnus excitatus est tumultus, sed statim per Mauritium fuit sopitus. Idem.

XIII. Anno 1611 Iesuitae in Parlamento Parisiensi pessime habiti ab Universitatis Advocato, Martillerio, et Regio, Sevino: qui demonstrarunt, illos esse homines sceleratissimos, cruentis manibus et immani avaritia praeditos, nocentissimos ac superbissimos, quibus fides, decus, pietas, postremo honesta et inhonesta omnia quastui sint: ad excogitandum acutissimos et audendum impudentissimos, ad efficiendum acerrimos, qui Regi iuramentum fidelitatis praestare nolint, ac quorum doctrina et hortatu atque impulsu bella excitata, caesos Reges, etc. illis igitur salvis, Parisiensem Rem publicam salvam nequaquam esse posse. Quare causa ceciderunt, et interdictum ipsis, ne amplius docerent. Cum autem se recipi in corpus Universitatis peterent: se idem docturos, quod Sorobona docet: Senatus causa ad Consilium reiecta, pronuntiavit, intra praescriptum tempus scripto subsignato declararent, quod hodie ore profitentur, se doctrinam Sorobonae amplecti: Papam non debere imperare regibus, nec habere potestatem privandi Reges regno, eique non licere eos excommunicare; nec sacramento subditos solvere: Concilium esse supra Papam: Clericos iudicari debere a Politico Magistratu: Quae in confessione auriculari cognoscuntur, si vitam Regis et Rem publ. concernant, omnino deferenda esse. Idem.

CAPUT III. DE EGRESSV.

I. *t*a\ *p*r*o*h*g*o*u/*m*e*n*a.

I. PRodigium omniosum. Paulo ante mortem Imperatoris leo, nec non aquilae duae, quae in aula eius Pragae nutriebantur, subitanea morte exstinctae sunt, quae mortem Rudolphi portendere nonnulli affirmarunt; cui etiam eventus mox respondit. Unde haec sequentia disticha I. M. a W. composuit:

Binae aquilae, vastusque leo, quos nutriit aula,
Tempore non modico, dive Rudolphe, tua,
Excessum paulo ante tuum, mirabile dictu,
Clausere extremum, triga beata, diem.
Scilicet haud aliter, quam ponderis omnie, tanti
Fas erat ostendi fata, Rudolphe, tua.
Caelum aquilae: leo tellurem designat: et iste
Magnanimum Alciden: haeque Iovem referunt.
Alcidae similem vitam tibi sata dedere,
Cuncta tua implesti gloria, ut ille sua.
Restabat caelum, Iovis hoc tibi suggerit ales;
Sed quae te ferret, non fuit unasatis.
Binae igitur simul, ingenti comitante leone,
Induperatorem in caelica tecta vehunt.

Sic etiam de Matthiae Hungariae Regis leonibus, quos in arce Budensi alere solebat, eodem die, quo Rex Viennae Poplexia mortuus est, anno 1490, sexto Aprilis, subito exstinctos esse legimus. Superiori tempore paulo ante obitum Iohannis Casimiri Comitis Palatini Rheni, (qui A. C. 1592, rebus humanis exemptus est) lco itidem, quem


page 1107, image: s1179

diligenter nutriri curabat, interiit: quod ipsemet ut instantis mortis praesagium interpretatus est.

Paulo ante cladem Varnensem, in qua Ludovicus Hungariae Rex anno Christi 1444 periit, equus eius subitanea morte concidit. Stephani Batorii Poloniae Regis fratre in Transsylvania ex hac vita erepto, similiter equus eius subito mortuus concidit.

II. Vox proagw/nios. Cum Rudolphus Imperator sub initium mensis Decemb. anni 1611, morbo esset correptus, ipseque sentiret, non longe supremam vitae suae metam abesse, inter alios piissimos et dulcissimos sermones ad Consiliarios, ceterosque, qui aderant, habitos, haec quoque suspiria emisit: Mei carissimi, inquibat, cum in iuventute mea a divo parente meo ex Hispania in hanc patriam meam transitoriam per Legatum revocarer, tanto gaudio perfundebat, ut sequentem noctem totam insomnem traducerem. Quanto magis mihi nunc laetandum, quia pater meus caelestis in aeternam patriam me brevi avocaturus est; ubi nulla est tepmoris vicissitudo aut mutatio, et ubi calamitas et adversitas nulla est. Unde patet, quod Christianissimus hic Imper. COELESTIS PATRIAE recordatione sese erexerit atque consolatus sit. Omium hoc namque piorum Christianorum officium est, ut terrenis hisce relictis ad caelestia suspirent, inque aeternam et beatam DEI et Ecclesiae caelestis consuetudinem transferri cum Rudolpho optent. Unde eleganter canit Mantuanus:

Terra domus animis non est accommoda nostris,
Altius it nostrae conditionis honos.
Qui nimium terras amat, et mortalia tecta,
Fallitur: est alio PATRIA nostra loco.
Hic sumus extorres, alienaque regna tenemus,
Sub gravis exilii, saevitiaeque iugo.

Quod Imperator Carolus Magnus considerans, tale epitaphium Rulando nepoti suo erexit:

Tu patrium repetis, tristi nos orbe relinquis:
Te tenet aula nitens, nos lacrimosa dies.
Du fährst in 's rechte Vater-land;
Wir bleiben im elenden Stand.

II. *t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Mors ipsa. Rudolphus cum recreationem animae suae praecipuam ex verbo DEI petivisset, camque Christo Redemptori suo commendasset, tandem inter vota et ardentes preces, quas toto morbi tempore ad DEUM fudit, placide in domino obdormivit, A. C. 1612, die 10 Ianuarii S. V., anno aetatis 59, imperii vero 36. Quae meta vitae huic optimo Imperatori, amore studio verae pietatis, iustitia, veritate, clementia, sapientia, fide, adeoque omnibus virtutibus Principi convenientibus, excellenti, a DEO coustituta suit. Nam quaecumque mortem nobis aut nostris causae et occasiones afferant, ut in veteri versu graeco, Alium alia via ducere ad lamentabile letum, dicitur: tamen non casu, nec causis secundis tantum, sed DEO sciente et volente, aut certo consilio permittente, nos et alios ex hac vita demigrare non dubitemus. In qua sententia quoque Rudolphum fuisse Symbolo suo attestari voluit, cum omnia ex voluntate DEI fieri peteret.

III. *t*a\ *p*a*r*h*p*o/*m*e*n*a.

Sepultura. Matthias Archidux Austriae, qui tunc Viennae, ubi nuptias mense Decembr. anno Christi 1611 celebravit, commorabatur, cognita fratris morte statim Pragam cum nova nupta aliisque Nobilibus se recepit, summamque ex obitu fratris sui carissimi dolorem suscepit. Postea cum iam a Principibus ac Electoribus XXVIII. Francofurti die 3 Iunii Imperator esset renuntiatus, die 3 Octobris magno splendore et magnificentia iusta Rudolpho fecit, eiusque cadaver in templo arcis, S. Vito dicato, tumulari curavit. De eo sequens exstat epitaphium Chronologicum:

DUX aC LUX gentIs FabIanI beV LUCe RoDoLphUs
CaesarIo genItUs sang VIne Caesar ObIt.

Symbolum Rudolphi. OMNIA EX VOLUNTATE DEI.

Quod Reusnerus ita reddidit:

Quae funt fieri OMNIA ex benigna
VOLUNTATE DEI, pium atque fas est:
Qui, quod vult, facit omne, prosperatque
Rex ceu Maximus, optimusque Regum.

Ex eo autem videre est, sacratilumum hunc Principem istas cogitationes, quas Christianum hominem verae pietatis fundamento insistentem de DEI voluntate habere par est, saepe suscepisse, eique hoc ratum firmum et fixum fuisse, nihil unquam evenisse, nihil unquam eventurum, qquod non Dominus ille caeli et terrae voluerit. Cum omnia ex voluntate DEI fieri optaret, alium se longe superiorem esse, qui res humanas gubernet, et in cuius manu omnia sint, qui sibi has in Christiana Republ. partes dedisset, assirmabat. Huius igitur imperio et voluntati, non suae, obsequendum, hunc auctorem hereditarium omnis felicitatis, et ab eo rectum consilium et auxilium flagitandum statuebat. Est namque divina voluntas nihil aliud, nisi liberrimum, et sapientissimum, et iustissimum DEI


page 1108, image: s1180

decretum, secundum quod, quicquid est, ac quicquid fururum est, gubernatur. Preces nostrae nihil aliud sunt quam supplicationes, ut quicquid cogitamus vel consultamus, vel agimus, bene feliciterque, hoc est, ad divinam volutatem, eveniat. Hinc ergo Rudolphus Imp. numquam DEUM ad facti sui rationem quasi reddendam traxit; numquam in illius voluntatem, etiamsi eventus minime esset optatus, inquisivit, iustissimum atque rectissimum ducens, quod DEO visum fuerat.

Regula vitae.

Ex hoc Rudolphi symbolo omnes homines, adeoque Reges et Principes discant, quomodo voluntatem suam semper divinae voluntati subicere debeant. 1. In Fide. 2. In toto vitae suae curriculo. 3. In Oratione. 4. In Cruce, et denique 5. in ipsa morte.

I. In Fide.

Ut fidem et religionem suam, iuxta DEI voluntatem et verbum conforment. Iam vero DEUS de bonis aeternis seu spiritualibus voluntatem expressit suam, quod velit remittere peccata, et certo donare iustitiam et vitam aeternam onnibus fide ea petentibus. Non vult DEUS, ut peccatis oppressi ruamus in aeternum exitium, ideo sine ulla dubitatione statuamus, DEUM certo nobis remitrere peccata, recipere nos per et propter filium suum Dominum nostrum IESUM CHRISTUM, et per eum ex abysso inferorum et aeterno exitio nos liberare, et donare nobis iustitiam et vitam aeternam. Haec fide nos oportet ita accipere, ac certo statuere, sicuti Servator noster ait, Ioh. 6. 40. Haec cst voluntas eius, qui misit me, ut omnis, qui videt Filium, et credit in eum, habeat vitam aeternam. Et, v. 29. Hoc est opus DEI (h. e. seria eius voluntas, et cultus ipsi gratissimus) ut credatis in eum, quem misit ille. Quare nos viam ad vitam aeternam non iuxta nostram voluntatem et beneplacitum eligamus, sed oportet nossequi ordinem, a DEO nobis praescriptum, ut nempe per fidem in Christum salvemur. Fides enim oboedienriam exigit, non curiositatem, et quando DEUS praecipit, morem oportet nos gerere, inquit Chrysostomus in Orat. Detestandus est igitur error Mahumetis, qui in Alcorano suo (quem Arabes in lingua sua Alfurcan nominant) Azoara 2. ita scribit: Sciendum est gener aliter, quia omnis recte vivens, Iudaus, seu Christianus, seu lege sua relicta in aliam tendens, omnis scilicet DENM adorans, indubitanter amorem DEI assequetus.

II. In toto vitae curriculo.

Ut pie, sancte, et inculpate ad praescriptum voluntatis divinae, in verbo nobis revelatae, vitam nostram instituamus, omnesque animi et corporis vires eo intendamus, ut mandata divina ipso actu impleantur. Sicuti enim macularum adspectus in speculo nihil iuvat, si eas non abstergamus: ita quoque nihil proderit, ut voluntatem DEI sciamus, si non opere ipso eam declaremus, et iuxta eam vitam nostram instiruamus. Unde Christus inquid, Matth. 7. 21. Non omnis, qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in regnum caelorum, sed qui fecerit voluntatem patris mei, qui in caelis est. Et, 1 Ioh. 2. Qui facit voluntatem DEI, manet in aeternum. Quare quemadmodum servi Dominis suis obedire debent (Proprium namque officium servorum in oboedientia consistit; siquidem sevi a serviendo nuncupantur:) ita nos Christiani sumus DEI servi: Ergo ipsi ut Domino nostro servire debemus in iustitia et sanctitate cunctis diebus vitae nostrae. Uti etiam pulchre monet Augustinus: Adiungite fidei rectae vitam rectam, et verbis vera dicendo, et factis bene vivendo. Hoc enim si fecerimus, in nullo pene aberrabimus, sed voluntatem DEI recte spectabimus.

III. Inoratione.

Ut DEUM videlicet invocemus secundum voluntatem eius. 1 Ioh. 5. v. 2, et 14. Est autem haec voluntas DEI, ut in nomine Christi petamus. Ioh. 16. In nomine Christi autem petimus, quando non in nostra iustitia et operibus, sed in merito et iustitia Christi confidimus, et ob haec misericordiam DEI ex fide petimus. Omnia autem a DEO sunt petenda, quae saluti sunt necessaria. Quicquid enim a DEO flagitamus adversus utilitatem salutis, non petimus in nomine Servatoris, inquit Augustinus tract. 73. et iterum, epist. 121. Non petimus in nomine Magistri, quicquid petimus praeter regulam ipsius Magistri, qui secundum voluntatem DEI nos orare docet. matth. 6. 10. In omni ergo oratione nostra distinguere debemus inter bona spiritualia et corporalia. Illa simpliciter absque conditione ulla sunt petenda: hadc vero cum conditione hac: Si DEUS velit: Si ad gloriam DEI et nostram salutem vergant. Haud raro petimus divitias, sed spinae sunt: honorem, sed lapsus occasio est: liberos, sed noxae sunt. In divina ergo voluntate acquiescamus. Exaudiet nos certo vel iuxta nostrum beneplacitum in sui honorem, vel iuxta suum beneplacitum in nostram utilitatem. Non ei tempus vel modum praescribamus; Ipse faciet.


page 1109, image: s1181

Imitemur exemplum 1. CHRISTI, qui calicem deprecabatur, non autem secundum suam, sed Patris sui caelestis voluntatem. Matth. 26. v. 39. 2. DAVIDIS, qui expulsus regno cum conditione petiit, ut restitueretur, si ita DEO bonum videretur. 1 Samuel. 15. v. 26. 3. IUDITHAE, quae indignum iudicabat, DEO tempus praescribere, quando iuvare debeat. Iudith. 8. vers. 13. 4. IUDAE Maccabaei. Hic in acie milites suos confirmans, Praestat, inquit, nos in pugna mori, quam nostrae gentis sacrorumque videre calamitatem. Ceterum is, qui in caelo est, faciet, ut ei visum suerit. 1 Macc. 3. v. 59, 60, 5. LEPROSI, conditionate orantis: Domine, si vis, potes me mundare. matth. 8. v. 2. 6. PAULI Apostoli, 2 Cor. 12. v. 8, 9. Quando ita orationem nostram ad DEUM fundimus, tunc ipse dabit illud, quod in suam gloriam nostramque utilitatem vergat.

IV. In Cruce.

Experientia Ethnicos DEI ignaros docuit, plus esse in vita humana amaritudinis quam dulcedinis, in qua, si unica guttula laetitiae cuipiam contigerit, e diverso tres acerbissimos dolores insundi. Ignorant autem, omnia divina providentia fieri, consilio et voluntate DEI gubernari, nec fortuito fieri quicquam. Et haec est nostra illa sapentia, qua illos anteimus, et firmiter confidimus, ne pilum quidem capitis nostri esse, quin notus DEO sit et numeretur, adeoque ei curae esse, ne quid ei noxii accidat, nisi DEO volente. Quare cum sciamus, DEUM nobis imponere crucem propter nostram salutem, illius voluntati reverenter nos subicere debemus, sicut filios convenit parentibus suis obedire. Quodcumque enim DEUS decrevit et ordinavit, hominibusque imponit, illud oboedienter et patienter est ferendum. Quia DEO in omnibus est obtemperandum, tam in adversit, quam in prosperis. 1 Petri 5. v. 6. Iam vero DEUS omnibus hominibus crucem ab aeterno decrevit, et ordinavit, eamque in tempore illis imponit. Nam in Paradiso dixit ad hominem: In sudore vultus tui vesceris pane tuo. Genes. 3. vers. 19. Ubi per Sudorem omnis generis crux et calamitas intelligitur. Ergo omnes Christiani, quando acerbissimorum morborum atque afflictionum mole promuntur, voluntatem DEI, quae semper salutaris, iusta et bona est, sapienter discernere, ac patienter ei sese submittere discant, dicentes: Si DEUS vult et decrevit, ut imagini Christi Filii sui conformis fiam, Rom. 8. ecce fiat Domini voluntas, crucem a DEO impositam patienter feram. Unde Seneca, liter paganus, eleganter inquit: Optimus est pati, quod emendare non potes, et DEUM, quo auctore cuncta eveniunt, sine murmure comitari.

Hoc perendens Anna Sophia Alberti primi Ducis Borussiae filia, Iohannis Alberti Ducis Megapolitani (qui A. C. 1576 a DEO in caelestem patriam evocatus est) vidua, insigne omnibusque Christianis imitandum patientiae exemplum edidit. Haec piissima matrona cursum viduitatis suae multis aegritudinibus et morbis languefacta confecit: siquidem multis annis laboravit ex defluxionibus assiduis, anhelitus et respirationis difficultate, quae tandem ingravescens, perpetuam ferme decumbendi, aut sedendi, necessitatem ei attulit. Sed toto morbi tempore nullam indignationis aut impatientiae frementis adversus DEUM significationem ostendens, animo placido et tranquillo, quialis in reliqua vita esse solebat, DEI se voluntati commendavit. Scio, inquit, quaecumque hunc morbum causae vel occasiones mihi attraxerint, tamen non casu me, nec causis secundis tantummdo, sed DEO sciente et volente, aut certo consilio permittente, aegrotare. Sicut Christus ipse, ne capillum quidem a capite nostro sine voluntate Patris nostri in caelis decidere affumat. Cumque quottidie precata sim, ut DEI voluntas fiat, reverenter me voluntati divinae subiciam, et sub manu ipsius potenti me humiliabo. Scio enim DEUM mihi patrem propitium esse, ut in quottidiana invocatione eum compello, et me credere in DEUM patrem omnipotentem profiteor. Sicut enim pater filiorum, ita Dominus timentium eum miseretur. Ac ut ego non possum oblivisci filiorum, quos sub corde meo gestavi: ita DEUS se piorum, ipsum invocantium, numquam obliturum testatur. Quare me quoque indignam filiam suam sanguine filii sui redemptam paterna benevolentiae et fide complectitur, et morbis hisce castigat, non ut perdat, sed ut agnitionem peccatorum meorum, paenitentiam veram, ac fidem in misericordia DEI acquiescentem, et veram invocationem, ad DEUM veluti ad patrem filo/storgon confugientem, et spem vita ac salutis aeternae, ceterasque virtutes in corde meo accendat, probet, augeat, et ardentiores ac firmiores reddat. Quae in valetudine prospera et rebus secundis saepe remittunt, ac frigidiores atque segniores fiunt, et paulatim prorsus exstinguuntur. O beatam igitur me ancillam, cuius emendationi Dominus instat, cui dignatur irasci, quam admonendi dissimulatione nonsrustratur! O beatam dtem illam, cum ex hic assidue peccandi periculis in non peccandi securitatem constituar! Vitae caelestis ac aeternae aesiderium ardens et serium ut in nobis, nimio amore huius mundi dementatis, DEUS accendat, et taeaium aliquod ac odium praesentis


page 1110, image: s1182

vitae, assidue peccantis et omnibus miseriis obnoxiae, adferat: tot morbis aliisque aerumnis hanc mortaelem vitam onerat et affligit. Ut autem Christus ip se per cruciatus et mortem in gloriam suam ingressus est: ita nos quoque cum omnibus sanctis, hac in parte, conformes fieri imaginis Filii DEI oportet, et per multas miserias in DEI regnum ingredi, etc. Tales illustrissimae huius Principis toto motbi tempore sermones et colloquia cum ministro Ecclesiae et domisticis fuere, quibus preces ad DEUM ardentes addidit, inter quas tandem ex domicilio corporis debili ac ruinoso anima sancta Deoque cara placidissime in aeternam patriam emigravit anno Christi 1591. D. Chytr. in Orat. eius funebri.

V. In morte.

Paulus ad Roman. 14. vers. 7. et 8. inquit: Nemo nostrum sibi vivit, nemo sibi moritur, sed sive vi vimus, Domino vivimus: sive morimur, Domino morimur. et; DEUS est, qui desinivit dies cuiusque hominis, qui statui numerum mensium eius. Ioh. 14. v. 5. Psal. 39. v. 5. Unde Chrysostomus inquit: Nec morimur ante diem, nec transire possumus diem. Nequaquam igitur casu morimur, sed paterna DEI per mortem ad se nos evocantis tamquam summi Imperatoris voluntate; is certum cuique statuit vitae terminum, quem ubi adventare intelligimus, DEO vocanti prompte oboediamus, quemadmodum sancti DEI viri, et pii Christiani suo exemplo nobis praeluxerunt.

EXEMPLA I BIBLICA.

I. Cum patriarcha Abrahamus filium suum unicum et dulcissimum Isaacum, de quo amplissimas promissiones divinas acceperat, ab ipso DEO sua mann mactare iussus esset, non restitit, non rationem consuluit, non rogavit pro filio, non planxit mortem eius, non de mandati sensu disputavit; sed simpliciter et humiliter obedire, recte ac pie iudicavit. Quare statim post acceptum mandatum ad filii immolationem, tamquam ad exquisitarum epularum convivium invitatus, properavit, et cum ad montem, in quo Isaac esset mactandus, venisset, aram exstruit, filium ligat, imponit eum lignis, evaginat ferrum ad filium occidendum, cumque iam iugulum eius peteret, voce caelitus audita a caede retractus est. Gen. 22. Scribit etiam Iosephus lib. 1. antiq. cap. 14. Abrahamum filio persuasisse, quod sicut ex voluntate DEI ingressus fuerit mundum mirabiliter; ita etiam ex voluntate DEI nccessario eum egredi oporteat mirabiliter, ut quem Dominus iudicarit dignum, non aegritudine, non bello, non aliqua passione, humanam finire vitam, sed cum orationibus et sacrificiis animam eius ad se vocare, et suscitare eum ob implendas promissiones. Quamobrem Isaacus cervicem oboedienter patri porrexit. minimeque ob mortem turbatus fuit. Oadmirandum oboedientiae exemplum! Merito igitur Chrysostomus exclamat: Utrum admirer et obstupescam iustius, fortemne spiritum Patriarchae, an pueri oboedientiam, quod neque reluctatus sit, neque mortem aegre tulerit?

II. Moses, cum DEUS mortem ei annuciasset, Num. 27. v. 12. non expostulavit cum DEO, nec mortem deprecatus est, paratum se potius ostendit, arbitrio iussuque supremi Imperatoris statione sua et vita excedere, cum voluntario obsequio morti occurreret, montem Nebo, quem Dominus ei nominaverat, adscendens, ubi iuxta sermonem Iehovae placide exspiravit. Deuter. 34. vers. 1, 5.

III. Ioh, cum omnes eius liberi ruina domus una die essent oppressi, idcirco non indign atus est DEO, nec supra illos vanis lacrimis se torsit et maceravit; sed quod DEO placuit, ipsi quoque placuit, mortemque suorum aequo animo tulit, dicens: Dominus dedit, Dominus abstulit, sit nomen Domini benedictum. Iob. 1. v. 22.

IV. Tres iuvenes, Sadrach, Mesach et Abednego, cum statuam auream a Nabuchdonosore erectam adorare nollent, Rexira et furore percitus, in ignis ardentis fornacem eos conicere minitatus est: Sed illi animose Regi responderunt: Ecce, DEUS noster, quem colimus, potest eripere nos de camino ignis ardentis, deque manibus tuis, ô Rex, liberare. Quod si noluerit, notum sit tibi, Rex, quia DEOS tuos non colimus, et statuam auream, quam erexisti, non adoramus. Intrepide igitur fornacem ingressi sunt, ex qua mirabiliter DEUS eos liberavit. Daniel. 3.

V. Mater Maccabaeorum ob mortem septem silierum lacrimis et luctui se non tradit, nullamque ingenerosam vocem emisit; sed DEO egit gratias, quod secundum voluntatem suam illos igne, ferro, aliisque suppliciis ab hac carne dissolvisset: tandem et ipsa laeto animo mortem subivit. 2 Maccab. 7.

VI. CHRISTUS Redemptor et Servator noster huic uni curae incubuit, ut patri oboedientiam praestatret, et opus compleret, ad quod essiciendum missus erat. Unde D. Bernbardus inquit: Mementote, fratres, Christi, qui, ne perderet oboedientiam, voluit perdere vitam; quod etiam passim Scriptura S. de eo testatur. Nam Psal. 40. inquit David in Persona Christi: Ecce venio, in capite libri scriptum est de me, ut facerem voluntatem tuam, DEUS


page 1111, image: s1183

mues. Ioh. 4. ipse Christus inquit: Meus cibus est, ut faciam, voluntatem eius, qui misit me, ut perficiam opus eius. Et c. seq. Non quaero voluntatem meam, sed eius, qui misit me: Ioh. 6. Descendi de caelo, non ut faciam voluntatem meam, sed eius, qui misit me. Quod etiam initio passionis repetito vocabulo dixit. Matth. 26. Si calix non potest a me transire, nisi ut bibam illum, fiat voluntas tua. Cuius orationis sensus set: Pater, appetitus meus, et voluntas ipsa naturali motu morteum recusat, et licet appetitus non moveatur in me sine rationis consensu, ego volo, ut eam nunc recuset, velitque mortem evadere, et dolorem eius leniri. Nihilominus tamen oro, ut haec voluntas mea non fiat, sed tua aeterna, qua me mori summa tristitia, et dolore, decrevisti. Quare post preces factas, et perspectam patris aeterni voluntatem, magno et confirmato animo occurrit, obviamque procedit festinanti Iudaeorum turmae, ut se vinciendum constringendumque dedat.

VII. Simeon. puerulum IESUM in ulnis tum corporis tum animae tenens, prae gaudio hoc cycneum canticum cantabat: Nucn dimittis servum tuum Domine in pace; innuens, Se, quia Christum in carne vidisset, iam paratum esse spiritum suum DEO reddere, si illum ad se recipere ei placeret.

VIII. Stephanus Protomartyr N. T. cum a Iudaeis lapidaretur, tantum abest, ut ullum signum tristitiae ederet, et contra DEUM murmuraret, ut etiam in ipsa morte tripudiaret, quemadmodum de illo vetus versus testatur:

Ibat ovans animis, et spe sua damna levabat. Et huc pertinent omnia martyrum exempla, qui martyrium ob veram relgionem constanti animo pertulerunt, suamque voluntatem per omnia divinae voluntati reverenter subiecerunt.

IX. Actorum 12. legimus, Agabum Prophetam Paulo praedixisse, quod Ierosolymis a Iudaeis esset occidendus. Quod cum audissent comites eius, ac reliqui pii viri astantes, vehementer rogabant pPaulum, ne Ierosolymam adscenderet. At Paulus respondens, dixit: ego non solum vinciri, sed et mori paratus sum Hierosolymis, pro nomine Domini Iesu. Hinc igitur, Discipuli eius, cum ipsum exorare non possent, ne ites Ierosolymam versus institueret, dixerunt: Domini volunas fiat.

II. ECCLESIASTICA.

I. Martinus Episcopus, (qui per triennium Iuliani Apostatae immanissimi illius nominis Christiani hostis castra in Gallia secutus est) cum febri periculosa corrept us graviter decumberet, dicebat: Domine si adhuc populo tuo inservire possum, non recuso laborem: fiat voluntas tua. Sed non multo post, nullo mortis adventantis metu, nullaque morbi asperitate fractus, placide ad eum, quem unum speraverat, ex hac miseriarum valle evolavit, circa annum Christi 397, aetat. 81, cum Ecclesiam Turonensem 26 annis contionibus sacris, legitimaque Sacramentorum administratione pavisset.

II. Polycarpus Iohannis Apostoli Discipulus et Episcopus Smyrnensis, cum a persecutoribus suis inquireretur, ut eum interficerent, dicebat: Fiat voluntas Domini. Euseb. lib. 4.

III. Augustinus Episcopus Hipponensis (qui sub Theodosio Iuniore Imper. floruit) inquiebat: Quamdiu mihi sit utile vivere, nescio, tibi Domine hoc committo.

IV. Eudoxia Imperatrix, cum filius eius graviter decumberet, aiebat: Si DEUS voluerit, vivet; si eum auferre constituit, fiat voluntas eius.

V. Cum D. Lutherus calculo, tussi, gravedine, aliisque corporis doloribus diu esset conslictatus, ita orationem instituebat: O Domine, vitam mihi prorogare velis oro porpter dilectos tuos: sin autem hora mortis appropinquavit, fiat tua, Christe, voluntas.

Idem, cum A. C. 1527 letaliter decumberet, uxori eius hoc summum attulit dolorem; mox tamen relicta tristitia ad se rediens hisce verbis maritum suum longe dilectissmum affabatur: Mi Domine Doctor, ego optarem, ut DEUS vinculum nostrum coniugale nondum scindat, teque ex hisce terris eripiat: attamen, si hoc DEO non consultum videatur, et multo magis ei placuerit, te ex mortali hacce in immortalem ac aeternam vitam transferre; ego malo, ut apud DEUM aeterna fruaris laetitia, quam diutius in hac miseritarum valle apud me vitam transigas. Divinae igitur eius voluntati te commendo.

VI. Cum Principi Condensi a Galliarum Rege Carolo IX daretur optio, ut aut Missam audiret, aut mortem, aut perpetuum carcerem eligeret: imperterritus ille heros animose respondit: Se, DEO iuvante, primum numquam facturum: duo reliqua regis arbitrio relinquere: DEUM tamen haec omnia providentia sua gubernaturum.

VIII. Cum B. Lutherus aliquando studiosum quendam (qui Wittebergae literis operam dabat) in agone mortis constitutum inviseret, exque co quaereret, An dissolvi et cum Christo suo esse cuperet? ipse respondit: Ego voluntati DEI me trado? quicquid ille dabit, libenter, imo et hilari


page 1112, image: s1184

fronte accipiam. Vivere me vult? Volo. Mori? Non recuso.

Ex hac explicatione iam apparet, quantum ex hoc piissimo Rudolphi Imp. symbolo usum habeamus. Christus autem in saecula vivens, imo qui ipsa est vita et Dux vitae, det nobis ex gratia, ut in omnibus actionibus nostris non nostram, sed benignam DEI voluntatem respiciamus, eandemque prompti sequamur, ad eius gloriam et nostram salutem, et quando ipsi placuerit ex hac vita nos evocare, ex morte transeamus in vitam, ex terra miseriae veniamus in caelestem patriam, ubi erit vita sine morte, sanitas sine morbo, iubilus sine luctu; ubi erit mera iucunditas, iucunda felicitas, ac felix aeternitas.

APPENDIX.

COronidis loco, Pontifices Romanos, qui sub Rudolpho Pontificatum gesserunt, nec non Viros celebres, qui sub eo claruerunt, et prodigia ac res aliquot memorabiles, quae sub eo contigerunt, subiungemus.

I. Pontifices.

Series Pontisicum, qui sub Rudolpho Imp. in sede Pontificia collocati fuere, haec est:

I. GREGORIUS XIII, antea Hugo Boncampanus dictus, iuris utriusque doctrina clarissimus, et Professor Bononiensis. Hic Pio U defuncto Pontificatum obtinuit anno C. 1572, qui est annus lanienae Parisiensis Christianis luctuosissimae, de qua Papa Gregorius certios factus, quod feliciter esset peracta, statim cum Cardinalibus ad templum Marci concessit, D. O. M. pro tanto beneficio sidi Romanae collato gratias ritu sollenni egit, Iubilae um toto Christiano orbe publicavit, in Hadriani mole publicae laetitiae signum tormentorum displosione dedit, totam rei bene gestae historiam in parietibus artifici penidillo illivit; nihilque eorum, quae in cunctis ac maximis quibusque pro Ecclesiae Romanae victoriis fieri solent, praetermisit: et Cardinalis Lotharingus tam optatum afferenti Evangelium mille aureorum Evangelia numeravit. Thuan. histor. lib. 53.

A. C. 1582 idem Papa Gregorius Calendarium novum (quod ab ipsius nomine vulgo Gregorianum appellatur) emendatum (in quo, quoad omnia festa immobilia, nos integro decenio antevertunt Pontificii) publico diplomate recipiendum in toto orbe Christiano mandavit, illudque Augustam Vindelicorum circa excitum Comitiorum ad Rudolphum Imperat. misit, ut in Germanico Imperio illud promulgaret; sicut ceteri orbis Christiani reges in Italia, Gallia, belgio, et Polonia se facturos promiserant. Verba Bullae Pontificialis circa finem ita habent: Pro data nobis a Domino auctoriate hortamur, et rogamus Carissimum in Christo filium nostrum Rudolphum II, Romanorum Regem, illustrem Imperatorem electum, caterosque Reges, Principes et Res publicas, iisdemque mandamus, ut nostrum hoc Calendarium et ipsi suscipiant, et a cunctis sibi subiectis populis religiose suscipiendum, inviolateque observandum curent. Nulli omnino hominum liceat contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis DEI, ac B. B. Petri et Pauli Apostolorum eius, se noverit incursurum.

Verum intolerabilis hic est fastus Pontificis, quod ipse citra consensum Imperatoris, Electorum, Ordinumque totius Romani Imperii hanc auctoritatem et potestatem sibi arrogarit, ut ausus fuerit Calendarium a se correctum su anathematis sulmine Imperatori, Regibus, Principibus, omnibusque Christianis observandum mandare. Nam,

1. THEOLOGICE haec Papae potestas est illegitima. 1. Ratione Tituli. Quia non est a DEO, sed a diabolo, videlicet per operationem satanae. 2 Thessal. 2. Draco enim illi dedit virtutem suam, et thronum, et potestatem magnam. Apoc. 13. v. 2. 2. Ratione Exercitii. Quia illegitiama hac potestate sua abutitur in re tali, quae libertati Christianae subiecta, nullius hominis conscientiam obligare potest aut debet: ideoque non est ferenda in orbe Christiano. Galat. 4. Quare Principes Angustanae Confessionis recte fecerunt, quod praedictum Calendarium, licet Pontifex, eiusque asseclae, saepe eis illud obtrudere voluerint, semper repudiarint, et in hodiernum usque diem recipere noluerint: idque iuxta Regulam D. Pauli, Coloss. 2. Nemo vos iudicet in cibo et potu, aut parte diei festi. Et qu Galat. 2. idem Apostolus inquit: Ne ad horam quidem cedendum est hostibus, ne veritas Evangelii labefactetur.

2. POLITICE. Sic potestas feriarum constituendarum, et mutandi vel restituendi Calendarii, non ad Papam, sed ad Imper. et potestatem saecularem spectat: quia videlicet hoc est negotium Politicum. Nam Iulius Casar opera Sosigenis celeberrimi Mathematici eam ad rem usus Calendarium confercit, quod postea Augustus correxit. Constantinus Magnus tempus Paschatos in Concilio Niceno constituit. Carolus Magnus Calendarium ipsum et nomina mensium Gemanica Teutonicis dedit. Merito igitur ipsorum in Imperio Romano successoribus hoc fuisset relinquendum; siquidem


page 1113, image: s1185

Calendarium illud novum non solum confusionem temporis et feriarum, sed etiam confusionem divinae ordinationis, et Magistratus violationem inducit: quod ipsum innuit responsio Electoris Saxoniae Augusti, cum enim illius consilium Rudolphus Imperator de eo exquisivisset, is prolixa oratione ostendit, non solum difficultates et confusiones, in iudiciis, in historiis, in literis contractuum, aliarumque obligationum, in nundinis, navigationibus, solutione censuum, agricultura, in omnibus negotiis civilibus, celebratione festorum Ecclesiastica, ex dissimilitudine Calendarii secuturas: sed inprimis Caesareae Maiectatis et sacri Romani Imperii auctoritatem, reputationem et superioritatem, a Pontisice non imminuendam, in hoc negotio considerari debere. Quare nec a Caesare id receptum testatur Andreas Gail, IC. excellens. Indeque in Camerae iudicio veterem et usitatam Calendarii formam retineri eo tempore voluit. Auctor. decis. seu praeiud. Cameral. verb. Calendarium.

3. ASTRONOMICE.Sic Gregorius Papa in publicationis edicto gloriari non erubuit, se Calendarium novum exactissimum pro veteri substituere. Sed quam vana haec sit gloriatio, omnique ex parte illud Calendarium perfectum non sit, excellentissimi hactenus ostenderunt Astronomi. Et quam vis Calendarium Iulianum non omni errore careat: id quod, tacente etiam Pontifice, nostrates Theologi et Mathematici iamdudum observarunt; non tamen Solecismus ille Astronomicus tanti est momenti, ut sine totius romani Imperii consilio et consensu res tanta a Pontifice suscipiatur, ac novum aliquod Calendarium, abrogatis per omnia veteribus et vulgo receptis Ephemieridibus, cudatur, illudque observandum Ecclesiae DEI sub anathematis fulmine obtrudatur.

Mortuus est hic Gregorius A. C. 1585, et quidem subito, nullo morbo praecedente. Medici dixerunt esse anginam, qua intra duarum horarum spartium suffocatus est, cum sedisset annis 13, et 80 aetatis annum complevisset.

II. Gregorio XIII in dignitate Ponificia successit Sixtus V, Felix Perenottus antea dictus, Cardinalis de monte alto, Ordinis D. Francisci, in exiguo pago Marchionatus Anconatensis pauperrimis parentibus ortus, quod et ipse gloriabatu,r cum se illustri domo natum diceret, quippe quae fuisset lacera et discooperta, et a Solis radiis omni ex parte illustrata. In administranda politia et quiete publica procuranda rigorem adhibuit, inque innocentes etiam desaeviit, et supremam se in omnes Reges ac Principes universae terrae, cunctosque populos, gentes et nationes, non humana, sed divina institutione sibi traditam potestatem obtinere, publice asserere non erubuit. Unde

1. In ipsis Caesaris provinciis spretae Maiestatis exemplum statuit; cum ipsius iussu Antonius Maria Salviatus Cardinalis in Iohannem pepulum Comitem, pietate et probitate iuxta et nobilitate clarum, animadverteret. Habebat Pepulus aliquas ditiones Caesarum gratia antiquitus concessas in Gallia Transpadana, extra Pontificiam ditionem; in quas quod nobiles aliquot exules receptum habere dicerentur, interpellatus a Cardinali legato, ut eos dederet. Cum se privilegii Caesarei praescriptione tueretur, et tantum iurisdictioni suae praeiudicium factum deprecaretur; Salviatus noctu Pepulum in aedibus suis, nihil tale veritum, comprehendi, et tamquam perduellem in Palatium ductum, statim introducto sacerdote, cui mori certus peccata sua confiteretur, strangulari iussit. thuan. H. l. 82.

2. Henricum Navarrae Regem et Henricum Principem Condaeum tamquam haecrticos excommunicavit A. C. 1585. et inhabiles ad successionem Coronae Gallicae declaravit, omniaque eorum regna, ditiones, aliaque bona praedae exposuit, subditos eorum ab oboedientiae vinculo liberavit, potestatem iaciendi et immittendi in eos iniurias cuivis fecit, et Galliae Regi Henrico III, ceterisque confoederatis exsecutionem mandavit. Imperatori praeterea scripsit, ut provideret, ne Germaniae Principes hisce excommunicatis opem ferant. Causa autem haec suit, quod supradicti Principes a Pontificia religione plane abhorrerent, et tutelam omnium foederatorum reformatorum susciperent: et quia Henric us III, ex omni Regia Valesiorum stirpe solus sine ulla spe prolis, supererat, ipseque heredem regni nullum suscipiebat, coniurati Pontificii metuebant, ne, eo mortuo, Navarrae Rex praecipuus regii sanguinis Princeps, in locum eius succederet. Itaque foedere cum Henrico III inito, bellum movent, et publico scripto consilii et facti sui causas commemorant. Inter quas praecipua erat: Non deberi in Gallia tolerari Regem, qui non sit Catholicae religioni addictus. Cum igitur Evangelici e regno Galliae exire iuberentur, Navarraeus scripto publico significavit, se necessitate summa cogi, ut defensionem patriae susciperet. A Regina vero Angliae confoederata pecuniam, a Germanis equites petivit. Idcirco Papa (ut dictum) anathematis fulmine eum percussit. Navarraeus e contra scriptum Romae affigi curavit, quo se iniuste a Papa damnari conquestus, Pontificem pro Antich risto habiturum sese testabatur, donec, quae sibi impingeret, probasset. Chronicon Chytr. Buch. Contin. Sleiaani lib. 26.


page 1114, image: s1186

3. Anno Christi 1588 SIXTUS V, misso in Belgium Gulielmo Alano Cardinali, excommunicationis bullam contra Reginam Angliae Elisabetham (quae ante triennium Belgarum patrocinium contra Hispanum palam susceperat, iisdemque circiter x. milia Anglorum auxilio miserat) divulgavit, qua sententiam, a duobus praedecessoribus suis, Clemente scil. VIII et Paulo III, in eam latam, confirmavit, regia eam dignitate privavit, omnesque eius subditos a iuramento et oboedientia eidem debita absolvit, regnum Angliae Hispano donavit, et, dignum de ea sumatur supplicium, omnes anniti iussit.

Recte igitur Pontifex Romanus diaboli simia dici potest. Sicut enim diabolus ad Christum inquit, Luc. 4. vers. 6. Tibi dabo potestatem hanc universam, et gloriam illorum (regnorum) nam mihi tradita est, et, cuicumque voluero, do eam: Ita etiam Papa Romanus potestatem sibi in omnia Regna mundi arrogat, et cuicumque vult, illa dare praesumit. Quae detestanda est superbia et arrogantia.

Mortuus est Sixtus V, anno 1590, die 17 Augusti, cum paucis ante diebus converfionem Iacobi Marchionis Badensis ab Evangelica religione ad Pontificiam gratiis actis et gratulationibus habitis Romae celebrasset. Marchio Badensis quoque eodem mense, videlicet die 7 Augusti diem suum clausit extremum, quod absque dubio non sine singulari fato divino accidit: Apostasiam autem cius supra in Act. Eccles. attigimus.

Vivo adhuc Sixto V, Romani statuam, ob quietem publicam, compressa sicariorum licentia, restitutam, annonae inopiam sublevatam, urbemque aedificiis plurimis et aquaeductu illustratam, in Capitolio erexerant. Cum vero, eo defuncto, homines quidam temerarii, in Capitolium irruentes, statuam eius demoliri non dubitassent: Senatusconsultum Romae, de non erigenda inposterum ulli Pontifici statua, factum, et marmori in atrio Capitoli insculptum est, poena infamiae ei, qui de collocanda vivo Pontifici statua mentionem facere auderet, denuntiata. Contin. Sleidan. lib. 36. part. 2.

III. In Sixti U locum surrogatus est URBANUS VII. antea Iohannes Baptista de Castanea dictus. Hic secundo statim post electionem die morbo correptus, quo decimo quarto Pontificatus sui die exstinctus est, anno aetatis 70.

De amborum istorum summorum Praesulem subitaneo et inopinato obitu, Petrus Lindebergius tale epigramma, ad Cardinales postbumos, typis publibis expressum, divulgavit:

Pontificum properata volutn quid funera bina?
Vult certe his aliquid significare DEUS.
Vix magnae matris SIXTUS sua tradidit ossa,
Mox est URBANUS cont um ulatus humo.
Ille, ubi complesset, clarus diademate, lustrum:
Hic, ubi regnasset quinque novemque dies.
Vera loquar; veniam da, lector, vera fatenti.
Non odium, ut dicam, nec facit illud amor.
Si mihi tam subito mors vellet demere vitam,
Essem qui nunc sum, non cuperem esse Papa.
Vos, ô Cardinei Patres, hinc discite, quid sit
Pontificis summi et totins orbis honor.
Orbis honor vanus plane est, atque emnia vana:
Omnibus at vanis vanior unus homo.

IV. De novo Pontifice eligendo Cardinales convenire inter se non potuerunt, inque varias opiniones sunt distracti: tandem, postquam sedes papalis menses duos vacasset, elegerunt Nicolaum Sfondratam, patria Mediolanensem, Cardinalem Cremonensem, qui se GREGORIUM XIV appellari voluit. Hic non totum annum sedit, eoque temporis spatio ingentem thesaurum, quem Sixtus U sua parsimonia et avaritia corraserat, cuiusque summa fuit ad 5000000 coronatorum, consumpsit. Ita avaro successit prodigus, iuxta proverbium Germanorum: Nach dem Sparer komm't ein guter Zehrer. Maximam autem partem in bellum Francicum impendit. Nam aliquot milia militum conscribi curavit, eosque contra Galliae Regem Henricum IV, Navarrae quondam Regem, misit: Sed cum armis saecularibus nihil contra eum efficere posset, spiritualibus eum oppugnavit, misso in Galliam Marsilio Landriano Bulligerulo, qui excommunicationis bullam contra eum divulgaret, qua Principes et alios Regni Gailiae Proceres et nobiles, Regis causam probantes, nec non civitates, populos, cives et incolas omnes exhortatus, ne Regi haeretico inque haeresin relapso, et coronae Regni gestandae inhabili et incapaci, ulterius adhaereant, vel quoque modo faveant. Archiepiscopis vero et ceteris Ecclesiasticis Praelatis ac Collegiis, sub poena privationis et dignitatum et bonorum, maiorisque excommunicationis, mandavit, ut intra quindecim dies, a Rege et illius fautoribus, Principibus et Proceribus, aliisque illi adhaerentibus omnino recedant, eosque prorsus deserant ac derclinquant.

Haec Pontificis audacia cum intoleranda ac necessario retundenda, Catholicis etiam regni Proceribus, dignitatam et salutem patriae amantibus, videretur; Publica Parlamenti Thuronensis auctoritate diploma Pontificis irritum, seditiosum,


page 1115, image: s1187

impietatis ac imposturarum plenum, Verbo DEI, Gallicarumque Ecclesiarum iuri, immunitati ac liberatibus contrarium, ideoque per carnificem comburendum esse, declaratum est. Praelatis et Parochis omnibus, nec quis eam promulget, ceteris, ne quis iis pareat, aut penes se retineat, sub laesae Maiestatis eriminis poena, interdictum. Nuntius vero Apostolicus Marsilius iniecta manu comprehendi et puniri iussus. Hoc Senatusconsultum cum literis Regiis ad Archiepiscopos et provinciarum praefectos, ad publicandum et exsequendum, postea missum est. Simile suprema Curia Cataulani residens paulo post promulgavit, et Bullas Pontificis publice per carnificem cremari iussit. Hinc Rex Archiepiscopos, Episcopos, et ceteros pontificiae religionis Ordines convocat: petitque, ut tantae Romani Pontificis audaciae et petulantiae, qua Regis ac regni Galliae dignitatem ac tranquillitatem prorsus convellere ac labefactare; Regem ac regnum, pro sua libidine in ordinem redigere moliatur, magnis animis obsistant, et ex suo ordine Patriarcham eligant, qui supremam in Gallicanis Ecclesiis iurisdictionem administret, et annatas, census et pecunias pro impetrando pallio, vel quibusque aliis praetextibus extortas hactenus pecunias retineant, et communem Galliae libertatem et salutem una secum fideliter tueri pergant. Contin. Sleidan. lib. 31. part. 3.

Gregorius Papa non multo tempore post, quam Bullas suas in Galliam misisset, in acutisiimam febrim, cum tussi, continuo fluxu et phrenesi coniunctam, die 22 Septembris incidit, et decimo quinto diem. Octobris vita desunctus est, anno 1591. Pontificatus sui m. 10, die 10.

V. In huius locum eodem mense Iohannes Antonius Fachinettus, patria Bononienfis, Cardinalis, et Neocastrensis in Calabria Episcopus, INNOCENTII IX nomine assumpto, Cardinalium suffragiis suffectus est. Sed ille brevi temporis spatio hac dignitate gavisus est: siquidem vicesimo tertio die mensis Decembris im gravissimam febrim incidit, qua mox exhaustis viribus 29 eiusdem exstinctus est anno aetatis 71, cum sedisset menses duos.

VI. Innocentio defuncto successit CLEMENS VIII, Patricius Florentinus, antea Hippolytus Aldobrandinus dictus. Hic Regem Galliae, et qui eum sequebantur A. C. 1593, denuo excomunicavit, potestatemque Regem alium Catholicum eligendi con foederatis Pontificiis fecit, missis ad Philippum Cardinalem Placentinum, suum in Galliis legatum, ea de re literis, quas ipse statim publicari iusserat. Sed Rex, periculorum ingentium mole ac diuturnitate, et Nobilitatis, quae summa fide hactenus ei adhaeserat, at, nisi ad Pontificiam religionem rediret, ab ipso defecturae, precibus, querimoniis et pollicitationibus victus: quod aliter bellis civilibus finis imponi non posset, quum Galli omnes ipsimet imperare vellent, et Gallia ex Hispani faucibus eripi nulla ratione posse videretur: tandem, cum per an. 23 Catholicos acerrime persecutus fuisset, et plurima adversus eosdem bella gessisset, fibi persuaderi passus est, ut, deserta religione reformata, quam hactenus coluerat, pontificiae se iterum adiungeret. Quapropter idibus Iulii, die sibi natali, nudis pedibus cum candela templum D. Dionysii ingressus, Missam Pontificiam audivit, et ad Archiepiscopo Burgensi absolutus est. Legatos etiam, Ducem nempe Niversium, aliosque summos viros, ad Clementem VIII Pontificem Romanum destinavit, qui conversionem suam et cum Ecclesia Romano-Catholica novam coniunctionem approbari et consirmari petant, oboedientiamque, suo nomine, Pontifici promittant. Pontifex quidem legatum Niversium clementer et placide aliquoties audivit, sed tandem re infecta dimisit, Navarraeo non simpliciter absolutionem negans, sed donec illustriora paenitentiae signa cerneret, duntaxat differens. Verum nihilominus Henricus, post Legati in Galliam reditum, a suis plenario ritu Carnuti Rex Galliae et Navarrae coronatus est, et edicto Parlamenti ita renuntiatus, eum videlicet pro Rege et supremo Domino a Principibus, Praelatis, Nobilibus, urbibus, Rebus publicis et privatis hominibus, esse recipiendum et agnoscendum, etiamsi Pontifex ipsum in Ecclesiam recipere nollet. Sed ille tandem Regi credere et fidere coepit, quod Romanam religionem amplecteretur. Idcirco absolutionem ab excommunicatione Pontificia, ante biennium per Niversium petitam, Pontifex Regi Galliae A. C. 1595 concessit, eumque in gremium Romanae Ecclesiae recepit. Ad cuius rei memoriam postmodum A. 1596 die 3 Maii Romae Columna marmorea ad aedem S. Antonii erecta est. Chytr. Chronic. Saxon. Contin. Sleidani part. 2. lib. 23, et 24.

Anno C. 1600 Clemens VIII, Iubilaeum celebrans, portam gratiae ter malleo aureo pulsatam aperuit prid. Kalend. Ianuarii, eamque toto anno apertam habuit, usque ad vigilias Nat. Christi. Confluxerunt autem Romam multa milia stultorum hominum, indulgentiarum redimendarum causa.

VII. Cum Clemens VIII, anno 1605, vita esset defunctus, in eius locum Papa factus est LEO XI Florentinus, antea Alexander Medices dictus. Sed honos iste ei nequaquam diutur nus fuit:


page 1116, image: s1188

siquidem, cum tantum 26 dies in pontificatu sedisset, hac mortali vita ereptus est.

VIII. Mortuo Leoni successit in dignitate Pontificia PAULUS V, qui antea dictus fuit Camillus Borgesius, e familia Senensium oriundus, seditque usque ad annum Christi 1613. Hic Papa anno pontificatus sui primo Venetos excommunicavit, propterea quod edixissent, ne bona immobilia in personas Ecclesiasticas alienarentur; ne Venetiis nova monasteria, Xenodochia, templa, aliaque aedificia sacra sine Ducis et Senatus consensu erigerentur, et Ecclesiastici in aliquo maleficio deprehensi, a iudicio et animadversione Ducis et Senatus haud essent immunes, sed pro merito punirentur. Veneti vero excommunicationem Pontificis iniustam et irritam pronuntiarunt, multisque scriptis per orbem dissipatis excusserunt Papatus vires, et hanc imperandi vanitatem deriserunt. Pontificis causam strenue egerunt Bellarminus, Baronius, et Columna, Cardinales, quorum scripta adhuc exstant. Quin ita tunc exenterarunt Paulum animosa Venetorum consilia, ut plumbeis suis minis, et apud cordatos Patres nil profecturis excommunicationum fulminibus diffisus, patrocinium Hispaniarum Regis anxie ambiverit: atque negotio ibi in cunctatrice aula parum ex sententia succedente, mox iterum misso per cursorem Brevi, et exaggerata periculi magnitudine animum Regis, ut dubiis rebus suppetias ferret, tentarit fortius: additis singularibus literis ad Lermae Ducem, cui Pontifex causam suam commendabat quam diligentissime. Sed cum nihil proficere posset contra Venetos, tandem Regis Galliae interventu eosdem ab anathemate absolvit. Bucholtz. Barclaius in Sat. part. 2.

II. Vir celebres.

Literis adeo effloruit Rudolphi II Imperium, ut haud sciam, an multis saeculis Germania fuerit doctior, et eruditorum in omnibus Ordinibus messis unquam copiosior exstiterit. Ex iis autem celebrantur sequentes.

I. Theologi.

I. Henricus Victor, sacrae Theologiae interpres fidelissimus, et Professor in illustri Academia Marpurgensi. Obiit A. C. 1580.

II. Emanuel Tremellius, Ferrariae patre Ebraeo natus, linguae Ebraeae peritissimus, qui, cum Lucam cum Petro Martyre Vermilio et aliis Protestantium doctrinae addictis concessisset: postremo Italia omnino relicta, cum ipso Vermilio ac sociis in Germaniam venit, ac Argentinae primum domicilium fixit: deinde in Angliam, potiente rerum Eduardo VI transmisit, ibique linguae sanctae Profersor factus est. Mortuo Rege Eduardo, Germaniam repetiit, et in schola Hornbacensi, sub Wolfgango Duce Bipontino, aliquandiu docuit: Unde Heidelbergam ad linguae Ebraeae professionem evocatus est. Relicta postremo Heidelberga Diviodurum Mediomatricum (ubi olim ex Italia veniens uxorem duxerat) se recepit: unde Sedanum Bullionii Principum sedem evocatus, ut in nova Academia linguam sanctam profiteretur, septuagenario Proximus decessit A. C. 1580.

III. Andreas Musculus D. praestantissimus Theologus, et Superintendens Generalis Marchiae, vitam cum morte commutavit Francofurti ad Viadrum anno C. 1581, aetatis suae 67.

IV. Iohannes Gigas Northusanus primum Ecclesiae Wittebergensis, postea Suidnicensis in Silesia, Antistes vigilantissimus. Mortuus est. A. C. 1581, multis Theologicis scriptis et poematibus iucundis clarus.

V. Petrus Boquinus, Theologus Reformatus, cum Lausannae mane et a prandio contionem Catecheticam habuisset, vesperi alterius contioni interfuisset, in cena hilaris fuisset, eaque finita de ambulando se recreasset, domum regressus, dum familiarem quendam aegrotantem consolaretur, e)xa/tws2 e)/xein coepit: et cum dixisset, Domine sisscipe Spiritum; et ad servum accurrentem: Ora! placide exspiravit anno 1582. Bucholtz.

VI. Iohannes Marbachius D. Lindaviensis, vir eruditione, confessione purioris doctrinae, et zelo pio praeclarus et excellens. Cum Ecclesiam Argentinensem per annos 36 summa cum fide, diligentia et felicitate gubernasset, in caelestem Ecclesiam evocatus est anno C. 1582.

VII. Zacharias Ursinus, Uratislaviensis, Professor in Schola Neapol. Nemetum, evius multa Theologica scripta exstant, mortuus est anno C. 1583.

VIII. Abraham Bucholtzerus, Theologus, et Chronologus celeberrimus. Fuit Aulicus Contionator Crosnensis, et deinde Pastoratu functus est Freustadii in Silesia, ubi etiam diem suum clausit extremum anno 1584, cum ante annos 55, in ditione electoris Saxonici, in pago Schönau prope Damam, (quae 6 milliaribus Witteberga distat) in hanc lucem editus esset.

IX. Franciscus Turrianus e Societate Iesu, primum docuit Ingolstadii, et postea Romae; ubi paulo minor octogenario decessit A. C. 1584.

X. Fridericus Widebramus, Theologus et Poeta celebris. Defunctus est Heidelbergae anno 1585.

XI. Simon Sulcerus D. Helvetius propugnator dogmatis Lutheri fidelissimus. Pastoratu functus


page 1117, image: s1189

primum apud Bernenses, postea apud Basileenses. Ex his terris pie et placide emigravit, Basileae an. 1585, cum per annos 33 Evangelium ibi praedicasset.

XII. Rudolphus Gualtherus Pastor Ecclesiae Tigurinae, cuius Homiliae in libros fere omnes Propheticos et Apostolicos, Evangelicosque exstant, ex hac vita discessit Tiguri anno 1586, aetatis 67.

XIII. Martinus Chemnitius D. theologus Brunsvicensis: qui puriorem Evangelii doctrinam tam viva voce, quam scriptis eruditissimis in lucem emissis multum propagavit, deque Ecclesiis Christi in his terris optime meritus est. Anno 1586, aetatis suae 64, ministerii vero 33, ad caelestis Ecclesiae societatem evocatus est.

XIV. Theodoricus Snepfius D., (Erhardi Snepfii Superintendentis Ienensis A. 1588 pie defuncti filius) Professor Theologiae fuit in Academia Tubingensi, et ibidem Pastor; commentariis in nonnullos Prophetas, aliisque scriptis de rebus Theologicis editis, clarus. Fatis concessit mense octavo a morte Chemnitii supradicti, Theologorum in Germania tunc temporis Coryphaei.

XV. Timotheus Kirchnerus D. Pastor Ienensis: post aulicus contionator Brunsvicensis, inde Helmstadium vocatus, Academiae fundamenta prima docendo iecit. Vinariae e vivorum consortio sublatus est anno 1587, cum ibi per annos aliquot Superintendentis munerefunctus esset.

XVI. Iohannes Wigandus D. vir magnae et excellentis eruditionis, ac acerrimus veritatis caelestis propugnator; uti ex innumeris ab eo scriptis editis videre est. Unus ille est ex scriptoribus Centuriarum Historiae Ecclesiasticae Magdeburgensium. Multis functus est muneribus. Primo in Schola Noribergensi functionem nactus, sed Wittebergam (ubi literis operam navaverat, ibique Lutherum, Melanchthonem, aliosque viros eruditissimos Praeceptores habuerat) reversus est, interruptum studiorum cursum continuaturus; cumque Magisterii gradum esset assecutus, Mansfeldiam in patriam evocatus, Evangelium aliquandiu ibi docuit. Mansfeldia Magdeburgum accitus, Pastoris et Superintendentis munus suscepit. Hinc in Academiam Ienensem tunc primum fundatam vocatus, sed inde a Stosselio apostata eiectus, Wismariensis Ecclesiae Pastor factus, et Superintendentiae vices ei commendatae sunt. Denique cum iterum Ienam vocatus, iterumque inde pulsus fuisset, in Borussiam iter suscepit, ac Regiomonti primum docuit doctrinam divinitus patefactam, postea Episcopus Pomeraniensis constitutus est, et A. C. 1587 placide et pie ad Dominum emigravit, magno auditoribus eruditisque hominibus sui desiderio relicto.

XVII. Christophorus Stymmelius, Theologus et Poeta doctissimus, Pastoris primum Crossenae, deinde Superintendentis Ecclesiae Stetinensis munus fideliter atque utiliter obiit. Morte felici ac beata vitam suam in his terris clausit Stetini anno Christi 1588, aetatis suae 63.

XVIII. Henricus Mollerus, Professor Wittebergensis, sed inde ob Calvinismum cum esset eiectus, Hamburgum in patriam se recepit, et ibi A. Christi 1589, aetatis 59. vivere desiit.

XIX. Martinus Cromerus, vir divino ingenio praeclaraque eruditione et doctrina praeditus, Warmiensis in Borussia Episcopus fuit, et Polonorum Regum historiam ad Sigismundum I usque continuatam conscripsit. Obiit A. C. 1589.

XX. Hieronymus Zanchius, natione Italus, Theologiae in Academia Argentinensi, postea Heidelbergensi; et tandem in Schola Neapolitana Nemetum Professor. Multa scripta emisit, quae hodie in doctorum hominum manibus sunt. Finem vitae fecit Heidelbergae A. C. 1590, aetatis 75.

XXI. Hieronymus Menzelius, Suidnicensis, Superintendens in Comitatu Mansfeldensi, ex mortali hacce in vitam immortalem decessit A. C. 1590, cum per triginta totos annos Ecclesiae pie et feliciter gubernasset.

XXII. Iacobus Andreas D. Praepositus Ecclesiae Tubingensis, et Academiae eiusdem Cancellarius, patre natus est fabro ferrario in oppido Weiblinga Ducatus Wyrtemburgici, unde ab adversariis Schmidlinus seu Fabricius Vocatus. Fuit Latine, Graece, et Ebraice doctissimus, in Philosophia, Theologia, ceterisque artibus ita exercitatus, ut disputando nulli cederet: multis colloquiis interfuit, et acerrima certamina cum Pontificiis aliisque sustinuit: multorum Principum et civitatum Ecclesias pie reformavit, ac Concordiae negotium magno studio et felici successu inter Lutheranos promovit. Tandem multis exantlatis laboribus anno 1590, die 7 Febr., aetatis 61, ministerii 34, in caelestem vitam ex hoc saeculo emigravit, magnumque omnibus piis et doctis hominibus sui desiderium reliquit.

XXIII. Iohannes Avenarius D. aliquot scriptis, ac inprimis libello piarum precationum, et Lexico Ebraeo, quod originem et cognitionem linguarum ex Ebraeo fonte deductarum erudite monstrat, clarus. Ex hac vita in aeternam beatitudinem senex evocatus est mensibus aliquot post Iac obi Andreae summi illius Theologi obitum.

XXIV. Antonius Sadeel nobilis Theologus, ex illustri Baronum Chandaeorum familia oriundus, febri hectica exstinctus est Genevae, anno 1591,


page 1118, image: s1190

cum in munere Ecclesiastico tam docendo quam scribeudo annos 36 consumpsisset.

XXV. Simon Pauli D. Theologus Rostochiensis, vir doctus et pio DEI zelo praeditus; uti ex scriptis eius didacticis, ab eo de rebus Theologicis in lucem emissis, videre est. Placidissima morte ad DEUM migravit anno 1591.

XXVI. Nicolaus Selneccerus D. vir optimus et egregie doctus, Lipsiensis Ecclesiae minister fidelissimus, multis lucubrationibus, praesertim homiliis in omnes Psalmos editis, celeberrimus. Beatam animam DEO Servatori, utsanctum depositum, tradidit A. C. 1592, aetatis 60.

XXVII. Martinus Mirus D. Electoris Saxoniae Contionator aulicus placide obdormivit A. Christi 1593, cum in his terris annos 61 vixisset.

XXVIII. Christophorus Cornerus D. vir fuit doctissimus, et doctrinae, D. Lutheri ministerio illustratae, custos fidelissimus, cuius non folum scripta Theologica, sed etiam Philosophica erudita, doctorum manibus teruntur. Fuit Professor in Academia Francofurtana, et Generalis Marchiae totius Superintendens. Ex vita hac mortali et misera in immortalem ac caelestem illam beatitudinem emigravit anno C. 1594. Docere coepit in supradicta Academia anno a nato Christo 1540, ibique quinquaginta quatuor annos integros profitendi munus, summa cum dexteritate et emolumento discentimn, pie ac laudabiliter ad extremum usque spiritum continuavit. Successit ei in munere Christophorus Pelargus D. Suidnicensis Silesius, Commentario in Pentateuchum, Matthaeum, Scholafidei, aliisque scriptis Theologicis clarus.

XXIX. Iacobus Rungius D. Professor in Academia Grypswaldensi celeberrimus, et Pomeraniae citerioris Superintendens. Rebus humanis exemptus est anno 1595, aetatis 76, duobus post se relictis filiis; Friderico, qui patriis insistens vestigiis, ei quoque in officio Superintendentis successit; et Davide Professore primum Grypswaldensi, ac postea wirttebergensi, qui egregiis scriptis Ecclesiae se commendavit. Obiit anno 1604.

XXX. Iosua Loenerus, D. Superintendentis munere functus Meiningae et Arnstadii, postea Contionatorem aulicum egit Vinariae. Obiit an. 1595. Pater eius fuit Casparus Loenerus M., unus ex illis, qui ministerium purioris doctrinae in Voitlandia inchoarunt. Postea Evangelium pure et incorrupte apud Noribargenses, et tandem apud Nordlingenses docuit.

XXXI. Lambertus Danaeus natione Gallus, multis scriptis clarus, vitam finivit Orthesii in Gallia A. C. 1596.

XXXII. Iacobus Kimedoncius e Belgio oriundus, ductor et Doctor in Academia et Ecclesia Heidelbergensi. Peste exstinctus est Heidelbergae anno 1596.

XXXIII. Sigfridum Saccum D. primum Magdeburgi in collegiata Ecclesia Lutheranum Pastorem idem annus e vivorum consortio sustulit. Homiliis supra Evangelia et Epistolas Dominicales, aliisque scriptis Theologicis, posteritati nomen suum commendavit.

XXXIV. Iodocus Nahumus, Reformatus, Scholae Herbornensis Professor, et Ecclesiae ibidem Pastor, huius lucis usuram amisit Hanoviae an. 1597.

XXXV. Benedictus Arias Montanus Hispalensis, vir doctissimus ac linguarum multarum cognitione instructissimus, Auctor editionis Bibliorum Antwerpiensium, quae sumptibus et auspiciis Philippi II, Hispaniarum Regis, anno 1572, Ebraice, Chaldaice, Graece, Syriace, et Latine emisit. Obiit in patria sua A. C. 1598, aetatis 70.

XXXVI. Eodem anno die 12 decembr. in Christo Servatore suo obdormivit Leonardus Crantzheimius, Superintendens primum Ecclesiarum in Ducatu Lignicensi, et postea Ecclesiae Fraunstadianae. in Polonia Pastor. Exstat insigne eius opus Chronologicum.

XXXVII. Nicolaus Hemmingius, Professor in Academia Hafniensi, non doctrina solum excellens, sed vera etiam pietate, morum modestia, ac humanitate mira, pariter exornatus, anno 1600, aetatis 87, ad aeternam DEI et caelestis Academiae consuetudinem emigravit, commentario in omnes Apostolorum Epistolas, tractatu de coniugio, aliisque script is eruditis clarus.

XXXVIII. lacobus Herbrandus D., Professor sacrarum literarum in illustri Academia Tubingensi, compendio Theologico celebris. In aeternam ac beatam vitam decessit octogenarius anno 1600, cum per annos 41 Ecclesiam DEI informasset.

XXXIX. Idem annus fatalis fuit D. David Chytraeo Theologo fincero, Poetae insigni, et Historico, viro de Ecclesia Christiana praeclarissime merito, cuius nomen scripta praestantissima ab eodem edita, quae quasi penu sunt, et refertissimum omnis divinae et humanae sapientiae promptuarium, ad omnem posteritatem immortale reddiderunt. Inter cetera insigne eius opus Chronologicum exstat, in quo historiam Saxoniae et Arctoarum gentium accurate et erudite recensuit.

XL. Daniel Tossanus, theologus Heidelbergensis famosissimus, per triduum catarrho et febri laborans anno 1602 exstinctus est, cum paucis


page 1119, image: s1191

ante mortem diebus Theologicam professionem resig nasset.

XLI. Franciscus Iunius, e Gallia oriundus, Professor in Academia Lugdunensi primarius. Fuit Ebraeae linguae peritissimus, et Biblia cum Emnuele Tremellio e lingua sancta in latinum sermonem vertit, brevibusque scholiis illustravit. Vita defunctus est anno Christi 1602, die 13 Octobris, aetatis 57.

XLII. Aegidius Hunnius D. Winendanus Wirtembergicus, humilibus parentibus ortus, sed ob eruditionem toto orbe Christiano inprimis notus, cuius solidam et multiplicem eruditionem scripta eius, quibus acriter veritatem adversus haereticos defendit, commendant. Ex misera hacce lacrimarum valle ad beatorum consortium anno 1603, aetatis suae 53 evocatus est, postquam in Academia et Ecclesia Wittebergensi multos per annos magna cum utilitate docuisset.

XLIII. Christophorus Pezelius D. Theologus Bremensis, libro, quem vocat Mellificium historicum, clarus; quod opus inchoatum Lampadius ad Matthiam usque Imper. continuavit. Obiit Bremae anno 1604, die 25 Febr. aetatis 65.

XLIV. Cyriacus Spangenberg, Theologus et Chronologus eruditus, Ecclesiae Mansfeldensis Pastor; sed cum in Flacii castra transiisset, exulatum abiit, et Argentinae diem suum clausit extremum anno 1604, aetat. 76. Inter alia scripta ab eo edita exstant Tabulae in Pentateuchum, et reliquos V. T. libros usque ad Iobum.

XLV. Lucas Osiander D. Bavarus (Andreae Osiandri, qui novam illam de Iustificatione doctrinam sparsit, filius) contionatorem aulicum egit in aula Witebergensi, postea Pastoratu apud Eslingenses functus. In beatum et caeleste regnum concessit anno 1604, die 17 Septembr., ex Scholiis in universa Biblia notus.

XLVI. Eodem hocce anno exstinctus est Conradus Beccerus D. Christi ac veritatis minister fidelis. Evangelium primum Aotwerpiae, postea Lipsiae docuit. Elegans eius versio Psalmorum Davidis in vernaculos rhythmos exstat.

XLVII. Theodorus Beza e Gallia nobilibus parentibus ortus, Genevensis Ecclesiae minister. Ad exitum vitae vocatus est anno 1605, aetatis 87.

XLVIII. Caesar Baronius, acetrimus Pontificis propugnator, et Annalium Ecclesiasticorum auctor. Romae e vita migrat anno C. 1607, mense Iunio.

XLIX. Georgius Mylius D. Augustae Vindelicorum patre fabro natus A. C. 1548, Augustanae Confessionis propug nator ac vindex acerrimus. Superintendens Generalis fuit in patria: et cum Sena tus Augustanus Evangelicis Calendarium Gregorianum obtrudere vellet, ipseque cum reliquis Ecclesiae ministris acriter resisteret, ac illud acceptare nollet, a Pontificiis comprehensus est, curruique impofitus extra urbem educendus erat. Ast a civibus Augustanam Confessionem amplectentibus (quorum tunc multo maior pars quam Pontificiorum in urbe erat) armata manu liberatus est, posteaque Ulmam exulatum abiit. Inde Wittebergam evocatus, ibique tam docendo quam scribendo reliquum vitae tempus consumpsit, donec A. C. 1607 anima sancta et DEO cara placidissime in aeternam DEI ac Ecclesiae caelestis consuetudinem emigravit aetatis 59.

L. Philippus Nicolai D. Waldeccae in Hassia anno 1556 natus, anno Christi 1608 denatus. Fuit divinarum humanarumque cognitione vir incomparabilis, et eruditissimus exser citatissimusque Theologus, tum religioni, etiam orthodoxae et progagator et propugnator acerrimus. Pastoris in Ecclesia Hamburgensi munus ad finem usque vitae fideliter gessit, scriptisque suis (quae Dedekindus in certos Tomos redegit) de Ecclesia optime est promeritus.

LI. Pantaleon Candidus Austriacus, Theologus Bipontinus, qui subscriptionem formulae Concordiae revocavit, et Iohanni Palatino Duci ad deserendum Lutheri dogma auctor fuit. Anno 1608 spiritum edidit Biponti, aetatis 68, ministerii 33.

LII. Iacobus Arminius D. (a quo Arminiani in Hollandia denominantur) Professor in Academia Leidensi. Obiit anno 1609, aetatis 49. Mirabili occasione lux veritatis in Articulo de Praedestinatione illi paulo ante obitum affulgere coepit, sicut Petrus Bertius in Orat. de vita et obitu D. Arminii Disputationibus eiusdem praefixa commemorat. Res ita se habet. Circumferebatur, inquit, quorundam piorum manibus libellus a quibusdam Fratribus in Ecclesia Delfensi scriptus adversus Bezam hoc titulo: Responsio ad argumenta quedam Bezae et Calvini ex tract. de praedest. in cap. 9. ad roman. Eum libellum D. Martin. Lydius, qui antea Pastorem egerat in Ecclesia Amstelaedamensi, tunc vero Professorem agebat in nova Frisiorum Academia, transmiserat D. Arminium, rogaveratque, ut adversus Delfenses patrocinium susciperet Bezae. Non erat omnino ab hoc instituto Arminius alienus. Recens enim ex Schola Genevensi veniens auribus circumferebat sonum Lectionum et argumentationum Bezae. Accingit se operi. Sed dum molitur refutationem, dum argumenta utrinque


page 1120, image: s1192

expendit, dum confert Scripturas, dum se torquet ac fatigat, vero victus primo secutus est sententiam illam quam oppugnabat. Postea in eam divina virgula et Spiritus S. ductu delatus est, quam ad finem usque vitae constanter asseruit: decretum sc. DEI aeternum in praedestinatione non esse, eligere praecise et absolute ad salutem quosdam, quos nondum decrevisset creare, quod voluit Beza; neque vero posito decreto creationis, et praeviso lapsu, quosdam citra antecedentem rationem Iosu Christi, quod volebant Delfenses, sed ex creatis et lapsis eos, qui vocanti DEO vera oboedientia fidei responsuri essent, quod a Melanchthone et hemmingio, et aliis permultis assertum est. Haec P. Bertius.

LIII. Iohannes Pappus D. Lindavii natus, Theologus Argentinensis, qui strenuum se praestitit in bello spirituali pro Ecclesia militem et agonothetam invictum. Ex hac vita ad Christum commigravit anno 1610, aetat. 61, ex Epitome historiae Ecclesiasticae aliisque scriptis notus.

LIV. Polycarpus Lyserus D. vir pietate, doctrina, variisque scriptis in lucem editis clarissimus. Professoris munus in Academia Wittebergensi summo cum fructu et utilitate discentium obiit. Postea generalis Superintendens in ducatu Saxoniae electorali constitutus est. In beatam cum DEO caelestisque ecclesiae consuetudinem translatus A. C. 1610, die 22 Februar. aetat. 58. relictis duobus filiis: quorum unus patri o(mw/numos sacrarum literarum Professor fuit in Academia Lipsiensi: alter vero Wilhelmus Lyserus Balthasaro Meisnero D. (qui Philosophiam sobriam edidit) A. C. 1628 pie desuncto Wittebergae successit.

LV. Iohannes Winkelmannus D. et Balthasar Mentzerus D. ob singularem eruditionem omnibus bonis commendatissimi, et Praeceptores mei fidelissimi. Professores fuerunt sacrarum literarum in Academia marpurgensi clarissimi, sed deformante eam Mauritio Hassiae Landgravio A. C. 1605. Giessam profecti, et ab Illustrissimo Du. LUDOVICO Landgravio Darmstatensi recepti sunt; qui postea A. C. 1607 Academiam Giessensem fundavit, privilegia a Rudolpho Imperatore impetravit, eaque die 8 Octobris promulgavit. In hac nova Academia praedicti Theologi admirabili et maxima cum utilitate docuerunt, et operam Ecclesiae salutarem praestiterunt: quos ego per sexennium quibus Giessae optimarum artium studiis operam dedi, docentes et disputantes, magno cum studiorum meorum fructu, audivi.

Vixerunt quoque in praedicta Academia tunc temporis Dn. D. Casparius Finckius, Dn. D. Christophorus Helvicus Chronologus et Ebraeus insignis, Dn. D. Conradus Dietericus, Dn. D. Iohannes Stunpsius, etc. viri maximae eruditionis, et Theologi praestantissimi, qui nunc omnes in caelestem Academiam migrarunt.

II. Iuris-consulti, Medici, Philosophi, et Philologi.

I. Iohannes Baptista Hadrianus, A. C. 1511 Florentiae in Italia natus, insignis Historicus, qui Guicciardini historiam accurata diligentia est persecutus, et ex quo multa se sumpsisse, atque adeo plura quam ex quovis alio in opus suum Historicum transtulisse, profitetur Thuanus, miratus, eum minore inter Italos, quam par sit, in pretio haberi. Obiit anno Imperii Rudolphi II tertio.

II. Hieronymus Wolfius O Etingensis, exacta linguae Graecae cognitione clarus, qui perlustratis in flore adolescentiae Galliae et Italiae Academiis, cum se Augustam Videlicorum contulisset, tamquam in tutissimum studiorum nidum, ea quoque maxime scriptis et industria sua illustravit, Fuggerorum liberalitate sublevatus, quorum munificentia Zonatam, Nicetam, Gregoriam, primarios historiae Constantinopolitanae Scriptores, abillo summa fide latinitate donati sunt, nec non literas Graecas ibi in Annaea schola magno auditorum concursu professus est, tandemque anno Christi 1580 die 7 Octobris, aetatis 64, quos in caelibatu transegit, ex dolore calculi exstinctus est: cui Haizelii fratres, Iohannis Baptistae filii, Patricii Augustani, egregio monumento parentarunt.

III. Hieronymus Surita, vir omni doctrina instructissimus, elegantiaque clarus, qui patriam historiam prolixe admodum, summa puritate, prudentia et acumine descripsit. Mortuus est Caesaraugustae in Hispania, quae ipsi patria erat, A. 1580, aetatis 67.

IV. Iohannes Fichardus, IC. magni nominis, ac Rei publ. Francofurtensis ad Moenum per quadraginta quatuor annos Syndicus prudentissimus, placida morte ad DEUM migravit anno 1581. aetatis 70.

V. Georgius Buchananus Scotus, vir ingenii felicitate et scribendi facultate incomparabilis, quod eius scripta ad omnem posteritatem victura testantur. Inter cetera Psalmos Davidis vario carminis genere felicissime expressit: et historiam patriae, eximium opus, bono, publico vulgavit. Diem suum obiit anno Christi 1582, aetatis 76. Quem mortuum veris laudibus extulit Iosephus Scaliger hoc epitaphio:


page 1121, image: s1193

Postquam laude tua patriam, meritisque beasti,
Buchanane, tuis solis utrumque latus:
Contemptis opibus, spretis popularibus auris,
Ventosaeque fugax ambitionis; obis,
Praemia quina quater Piseae functus olivae,
Et linquens animi pignora rara tui:
In quibus haud tibi se anteferant, quos Itala vates
Terra dedit; nec quos Gallia mater alit,
Aequabunt genium felicis carminis; et quae
Orbis habet famae conscia signa tuae.
Namque ad supremum perducta Poetica culmen
Inte stat, nec, quo progrediatur, habet.
Imperii fuerat Romani, Scotia limes,
Romani eloquii Scotia finis erit.

VI. Iacobus Pelletarius Coenomannus, non solum Medicus experientissimus, sed et Poetica et Mathematicarum artium (quas editis plerisque scriptis illustravit) exquisita scientia praecipue clarus, Lutetiae, ubi, vita per longinquas peregrinationes extra patriam acta, senectuti, tot laboribus fractae, sedem fixerat, anno 1582, mense Augusto, decessit.

VII. Iohannes Bauhinus D. cum omnium disciplinarum, tum praecipue Medicinae laudibus ornatissimus, et Chirurgus clarissimus, qui postquam Medicinam et Chirurgiam primo in Gallia, deinde in Anglia et Belgio aliquot annis, tandem vero Basileae totis 40 annis feliciter exercuisset, septuagenario maior fatis concessit anno a reparata salute 1582.

VIII. Idem annus fatalis fuit Lucae Lossio, qui, postquam annos amplius quinquaginta in Schola Lunaeburgensi pubem literariam pie ac fideliter erudierat, scriptisque suis eruditissimis etiam alia Germaniae Gymnasia utiliter instituerat, anno aetatis 71 in caelestem Scholam evocatus est, sequenti epitaphio, uno ante mortem anno a se ipso scripto, post se relicto.

Hac placide Lueas requiescit Lossius urna,
Parte cinis terrae, qua levis ille fuit.
Pars melior vivens caeli mens incolit arcem,
Inter qui multos erudiere viros.
Qui pubi decies quinos, atque amplius annos
Tradidit hic artes, cum pietate, bonas.
Edidit et faciles qui simplicitate libellos
Non paucos Christi Pieridumque scholis.
Finibus Hassiacis nemorosis natus et agris,
Vaham qua praeter, clare Visurge, fluis.
Haec ubi cognoris, quo te via ducit euntem,
Lector abi, et felix vivo, valeque diu.

IX. Hubertus Goltzius, Venloae in ducatu Iuliacensi natus, ob doctissima scripta de rebus Romanis in lucem emissa, in ordinem civium Romanorum lectus est, fuitque antiquitatis indagator diligentissimus, et Historicus celeberrimus. Decessit Brugis Flandrorum A. C. 1583, aetatis 56.

X. Carolus Sigonius Mutinensis, magna cum eruditionis ac eloquentiae, tum prudentiae et ingenii laude clarissimus, nec non Historicus excellentissimus. Vitam cum morte commutavit in Italia anno 1584.

XI. Iohannes Sambucus D. Maximiliani II, et Rudolphi II Imperatoris Consiliarius et Historicus, professione autem Medicus, cuius in veteribus libris colligendis diligentia, ac in publicandis liberalitas summopere laudanda, siquidem Nonnus scriptor Dionysiacon, Aristaenetus, Eunapius, Hesychius, aliique complures eius beneficio editi sunt. Apoplexia exstinctus est Viennae anno 1584, aetatis 53.

XII. Iohannes Crato a Crafftheim D. vir magnae et excellentis eruditionis, Medicus praestantissimus, et trium Imperatorum, Ferdinandi I, Maximiliani II, et Rudolphi II Consiliarius et a)rx/atros. E vita excessit Uratislaviae anno Christi 1585, aetatis 67.

XIII. Iohannes Bodinus Andegavensis, qui multis eruditissimis scriptis nomen suum nobilitavit, eumque Rex Galliae Henricus III unice dilexit, ac ob raram eruditionem, multamque variarum rerum experientiam, dum cibum caperet, libenter audivit. Obiit Laodui Veromanduorum anno 1585, die 10 Martii aetatis 68.

XIV. Mense tertio post obitum Bodini Marcus Antonius Muretus IC. omni scientiarum genere et eloquentiae laude clarus Romae debitum naturae persolvit anno aetatis 60, cum ibidem docuisset per annos 21.

XV. Petrus Ronsardus Vindomiensis, nobili familia oriundus, omnium post Augusti excessum Poetarum Gallorum praestantissimus. Extremum vitae spiritum edidit Lutetiae anno 1585, die 27 Decembris.

XVI. Matthaeus Wesembecius Antwerpiensis, Iure-consultus nobilissimus, qui Paratitlis suis in quinquaginta Pandectarum libros universum Ius civile artificiosa methodo in eruditissimam artis formam redegit, et multis praeclarissimis aliis lucubrationibus illustravit. Ienae etiam ac Witebergae Ius summa cum laude ac sedulitate interpretatus est. Vita defunctus est Witebergae A. C. 1586, die 5 Iunii, anno aetatis suae 55.

XVII. Rombertus dodonaeus Machlin. D.


page 1122, image: s1194

Maximiliani II, et Rudolphi Imperatorum Medicus et Consiliarius, et postea apud Batavos in Academia Lugdunensi Medicinae Professor publicus, cuius in re Astronom., Herb., Medic., eruditio scriptis inclaruit. Rebus humanis exemptus est anno 1586, aetatis suae 68.

XVIII. Andreas Gail IC. vir exquisitae doctrinae acrisque iudicii, fuit Camerae Imperialis Assessor, deinde Caes. Maiest. Consiliarius, ac tandem Electoris Archiepiscopi Coloniensis Cancellarius. Naturae concessit Coloniae Agrippinae in patria sua anno 1587. aetatis 62. Ex scriptis in lucem emissis, quae in summo pretio habentur, notissimus.

XIX. Iacobus Schegkius Medicinae D. et Philosophus insignis, cum in Academia Tubingen. Medicinam et Philosophiam, totis annis 44, magna famae celebritate docuisset, inque iis omnibus eam fidem, industriam et assiduitatem praestitisset, a qua vir bonus pietatis ac virtutis amans iure meritoque commendatur, anno 1587, die 9 Maii placidissima morte ad DEUM migravit, an. aetat. 75.

XX. Michael Beutherus LL. Doctor, Historicus celeberrimus, et Professor historiarum in inclita Academia Argentinensi, Compendium historiarum universalium ab origine mundi usque ad annum 1585, aliaque eruditissima scripta, edidit. Exspiravit Argentinae A. C. 1587, die 8 Novembris, aetatis 65.

XXI. Theodorus Zwingerus Basiliensis, Medicus, Philosophus et Historicus praestantissimus, auctor Vitae Humanae, aliisque scriptis, in omni literarum genere editis, clarissimus. Basileae obiit anno Christi 1588, die 10 Martii, anno aetatis 55.

XXII. Andreas Dudithius SSS. MMM. Maximiliani, Ferdinandi, Rudolphi Imperatorum Consiliarius ac Orator, vir nobilitate generis, eruditione, scientia variarum linguarum, Philosophiae totius, Mathematum et Astrologiae, Medicinae, Iuris civilis, omnis generis historiarum cognitione, maximarumque rerum usu vere illustris et praeclarus, summis honoribus tum sacris tum profanis, et legationibus amplissimis apud exteros Reges et Principes praeclare perfunctus. Dionysii halicarnassei iudicium de historia Thucydidis (qui, teste cicerone, rerum gestarum pronuntiator sincerus et grandis est, et post Herodotum omnes dicendi artificio facile vincit: quem et propter rerum magnitudinem et gravitatem, maximi fecit Carolus V. Imperator, eiusque historiam, in Gallicam linguam feliciter traductam, cupide legit, relegitque, quod hac iterata sapientissimi scriptoris cognitione, semultum in gubernatione Rei pub. iuvari, et quasi instrui et armari sentiret) utilem sane librum et thesanrum quendam ex abditis tenebris erutum, latine loquentem edidit, et Rei publicae communicavit. Alios quoque eiusdem scriptoris libros de arte Rhetorica: tum et Longinum ac Demetrium *p*eri\ e)rmhnei/as2, ac tres postremos Diodori Siculi et Appiani Alexandrini libros convertit. Reginaldi Poli Cardinalis vitam quoque descripsit, et Venetiis edidit. Mortem ipsum praesagiisse et praedixisse ferunt, praesentibus magnificis viris, hisce verbis: Finis meus appropinquat. Ac ante finem in convivium Philosophicum ab illis attractum, de rebus sacris et politicis pie et sapienter disseruisse. Tandem, ubi terminum appropinquare sensit, haec verba tribus vicibus effatum: Ah Domine Iesu Christe, serva me: et sic manibus bene compositis, placidissime absque ulla commotione exspirasse, anno 1589, die 23 Februarii, cum annum aetatis fere 57 complevisset. Quirinus Reuterus Theol. Palatinus in vita eius.

XXIII. Iohannes sturmius Orator clarissimus, et Argentinensis Academiae Rector, de plurimorum studiis, et rota adeo Republica literaria optime meritus. Mortuus est anno 1589, die 3 Martii, cum in his terris annos 81 vixisset, et Argentinae docuisset annos 51.

XXIV. Iacobus Zabarella, Comes Patavinus, Philosophus eximius, cuius varia nobilis ingenii doctrinaeque monumenta exstant. Patavii mortem oppetiit anno 1589, die 25 Octobris.

XXV. Franciscus Hotomannus IC. ex antiqua et nobili Hotomannorum apud Silesios familia oriundus, magna excellentique Iurisperitia solidaque eruditione celeberrimus, ac multis egregiis operibus de vera Iurisprudentia praeclare meritus. E corporis vinculis evolavit Basileae anno 1590, die 12 Februar. aetatis 65.

XXVI. Iacobus Cuiacius Tholosanus, ICtus praestantissimus, ac per omnem Europam celebarrimus, cuius egregia monumenta etiamnum, non solum in Gallia, verum etiam in Germania typis descripta, ab omnibus legum studiosis diurna nocturnaque manu versantur, atque adeo lectione teruntur. Diem suum obiit Biturigibus Avaritum anno 1590, die 3 Octobris.

XXVII. Barnabas Brissonius, haud obscurae famae ICtus, Consiliarius Regius, et Praeses Senatus Parisiensis, homo cum eruditione, tum virtute, et prudentia, denique rerum usu clarissimus. Cum A. C. 1590. Henricus IV. Navarraeus Lutetiam durissima obsidione cinxisset, Brissonius nullum aliud ob delictum, quam quod a fide erga Regem desciscere, ac seditiosis adiungere se nollet, a


page 1123, image: s1195

Ligistarum sedecim viris apprehensus in carcere strangulatus, ac publice postea suspensus est. Urbe autem abhinc quadriennio Henrico Regi reddita, Senatui facinus hoc vehementer displicuit, adeo ut carnifex ipse, apparitor et a Confessionibus Presbyter, quod Brissonio e medio tollendo operam suam locassent, eodem patibulo, eadem hora, iussu Senatus fuerint suspensi.

XXVIII. Nicodemus Frischlinus, vir ingeniosissimus totoque orbe notissimus, Philosophus et Medicus doctissimus, et poeta festivissimus, cuius nomen scripta ab eodem edita ad omnem posteritatem immortale reddiderunt. Cum ob leviusculam causam anno 1590, in arce Hohen-Auracensi captivus detineretur, inde effugere conatus est; ruptoque funiculo in aliam atque aliam petram subiectam praecipitatus, partibus corporis miserabiliter confractis, interiit, die 24 Novembr. anno aetatis 44.

XXIX. Hugo Donellus Gallus, IC. Professor primum fuit Avariti Biturigum in Gallia: sed cum ibi A. C. 1572. acris persecutio contra Evangelicos institueretur, et instar pecudum homines mactarentur, ille cum Francisco Hotomanno discipulorum suorum ac praecipue Germanorum ope praesenti periculo ereptus, in Germaniam se recepit, et Professor in Academia Norica constitutus est. Obiit Altorsii anno 1591, aetatis 68.

XXX. Iohannes Posselius M. vir excellenter doctus, Philosophus peritissimus, et Graecae linguae scientia plane singularis. In inclita Academia Rostochiana fuit Professor, eiusque scripta hodie leguntur. Caelestem in Academiam evocatus est anno C. 1591, die 15 Augusti.

XXXI. Iohannes Schroterus, Medicus et Philosophus insignis, primarius in Academia Ienensi Professor, de studio medico optime est promeritus. Octogenarius fatis concessit Ienae anno 1592.

XXXII. Iohannes Leonclavius Amelburnus, nobilis Angrivarus Westphalus, qui Xenophontem, Zosimum, aliosque Graecos auctores in latinum sermonem vertit, et cui, legationis a Rudolpho Imper. ad Osmanicam Portam missae occasione, veram Turcicorum annalium, atque adeo recentis Orientalis historiae (quam luculentis scriptis illustravit, eamque usque ad annum 1588 deduxit) cognitionem debemus. Decessit Viennae ann. Christi 1593.

XXXIII. Paulus Lutherus Medicinae Doctor, Et Augusti Electoris Saxoniae a)rxe/atros. Filius fuit B. Lutheri: qui quanta animositate, quantoque spiritu Pontificiae abominationi contradixerit, eamque sine ullo armorum strepitu contra omnem humanam potentiam et celsitudinem fulmine veritatis Evangelicae solo DEO excelso fretus non tantum oppugnarit, sed etiam in magna orbis Christiani parte expugnarit, res ipsa loquitur. Cumque ipse doctrinam medicam amaret, et remedia familiaria ac salutaria multa nosset; filio Paulo auctor fuit, ut post religiosae pietatis studium, ad hanc doctrinam, tamquam nobilissimam, animum applicaret: quod et praeclare cecidit. Nam ita felices in cognitione et usu artis medicae progressus ille fecit, ut inter praecipuos Gemaniae medicos nomen eius celebre sit, et sua medendi opera, principibus, aliisque omnium ordinum hominibus, plurimum profuerit. In caelestem vitam ex hoc saeculo emigravit A. C. 1593 a morte D. parentis 47.

XXXIV. Iohannes Lauterbachius, Poeta coronatus, cuius poemata antiquam poetarum gravitatem et sublimitatem spirant. Anno 1593, die II mensis Octobris in caelestium vatum collegium receptus est, postquam Heilbronnae optimarum artium studia multos annos optime rexisset. Scripsit praeterea alia opuscula diversimoda, Epigrammatum libros, a Iohanne Posthio Germersheimio, Archiatro Wirtzeburgico, V. CL. sequenti elogio condecoratos:

Heroum laudes, et Caesaris inclita facta,
Dum celebras numeris, culte Poeta, tuis:
Te simul attollens magnis Heroibus aequas,
Et niveis tecum Musa triumphat equis.
Donec et Heroum laudes, et Caesaris acta
Vivent, vivet honos nominis ille tui.

Insignia vero Lauterbachiana idem ille Posthius tali metro illustravit:

Carmina dum Phoebo, dum carmina Caesare magno
Digna canis variis, docte poeta, modis:
Laurea serta tibi Phoebus dat, maxima Caesar
Ornamenta, tuum nobilitatque genus.
Ter felix, quemcumque probat cum Caesare Phoebus:
Illius aeternum fama superstes erit.

XXXV. Idem quoque annus emortualis exstitit Orlando de Lasso, Bergae Hannoniae urbe nato, qui Musicus fuit excellentissimus, et per totum terrarum orbem inprimis Christianum celeberrimus, eumque Musices studio Carolus IX, Rex Galliae, paulo ante mortem e Norico evocavit, cum post infelicissimam lanienam Parisiensem ex horroribus nocturnis damna somni sentiret terribilia, quem interruptum adhibiti symphoniaci pueri expergefacto reparabant, teste Thuano hist. l. 57. Rege anno 1574 exstincto, Orlandus rursus in Germaniam se recepit, et tandem anno aetatis 73 Monaci in Bavaria vitam fini vit.


page 1124, image: s1196

XXXVI. Andreas Mylius, vir latinae et graecae linguae cognitione, et pure ac eleganter latine scribendi solutam et ligatam orationem facultate ornatissimus ac praestantissimus, Illustrissimi Principis Megapolitani Iohannis Alberti ab initio studiorum moderator, post illius eiusque filiorum consiliarius fidissimus. Mortuus est A. C. 1594.

XXXVII. Iohannes Borcholt IC. magnus et practicus insignis, cuius scripta in summo pretio habentur. Professorem egit in inclita Academia Helmstadiensi, diemque suum obiit anno 1524, aetatis 57. Successit ei Valentinus Forsterus, qui merito inter laudatissunos, et ingenio, doctrina, prudentia, et dexteritate praestantissimos Iurisconsultos numeratur.

XXXVIII. Henricus Pantaleon Medicus, Philosophus et Historicus, Professor in Academia Basiliensi, in qua cum per annos 40 maximo cum auditorum fructu docuisset, e vita migravit A. C. 1595, aetatis 73.

XXXIX. Reinerus Reineccius, Historiarum Professor in Academia Iulia. Inter alia eius erudita scripta exstat liber, in quo methodum legendi cognoscendique historias accuratissimam monstrat. Extremum spiritum exhalavit Helmstadii anno 1595, die 14 Aprilis.

XL. Michael Neander, vir in omni disciplinarum genere doctissimus, qui optimarum artium studia in inclita schola Ilfeldensi ad annos 45 magna cum laude rexit, deque Republica literaria optime est meritus. Extremum vitae diem clausit Ilfeldiae anno Christi 1595, die 26 Aprilis, anno aetatis 70.

XLI. Iohannes Posthius Germersheimensis Palatinus, Medicus, Poeta et Polyhistor doctissimus, ac primum Episcopi Wirtzburgensis, postea Friderici IV. Electoris Palatini Archiater. Debitum naturae persolvit A. C. 1597, aetatis 60.

XLII. Ioachimus a Beust in Planitz IC, vir eruditione scriptisque editis celeberrimus, ac quatuor Electorum Saxoniae Consiliarius intimus. Morte felici ac beata vitam suam in his terris clausit anno 1597, aetatis 75.

XLIII. Aldus Manutius, Italus, Pauli (qui antiquitatis inquisitor et indagator diligentissimus fuit) filius, vir eruditissimus, quique nulli parcens sumptui rem literariam sua diligentia multum promovit; editis summa characterum elegantia innumeris veterum ac recentium monumentis. Decessit Romae sub finem mensis Octobris anno 1597, a morte patris 23.

XLIV. Abrahamus Ortelius, Philippi II. Hispaniarum Regis Cosmographus excellentissimus, et immortalis illius operis Theatri orbis terrarum auctor. Mortuus est Antwerpiae anno 1598, aetatis suae 71.

XLV. Nathan Chytraeus, Davidis Chytraei D. summi illius Theologi et Historici celeberrimi frater, Professoratu primum functus in Academia Rostochiana, postea magna cum eruditionis, fidei et dexteritatis laude in Schola Bremensi pubem literariam docuit. Obiit Bremae A. C. 1598, die 27. Febr., anno aetatis 55.

XLVI. Ioachimus Carmerarius patri A. C. 1574 pie defuncto o(mw/numos, Philosophus et Polyhistor doctissimus, et inclitae Noribergensium Rei publ. Medicus, et aliquot Principum Archiater. Defunctus est A. C. 1598, aetatis 64, Noribergae, ubi etiam frater eius Philippus IC. insignis per complures annos consiliarium egit.

XLVII. samuel Grynaeus, Simonis (cuius utilissimis scriptis etiam num fruimur) filius, vir ingenio, eruditione et usu excellens, et incorruptae veritatis in Iure amantissimus, Collegii Iurisconsultorum in Academia Basiliensi Antecessor et Professor, ac Reip. ibid. Syndicus fuit, quo Promotore Doctores et Licentiati Iurium creati fuerunt circiter 360. anno 1599, aetatis 60, asthmate et hydrope exstinctus est Basileae, ubi et pater eius A. C. 1541 peste exstinctus est.

XLVIII. Tycho Brache, Eques Danus, Mathematicus et Astronomus longe celeberrimus, quiquantum in Mathematicis disciplinis atque Astronomia excelluerit, et quid ad posteritatem in iis effecerit, scripta eius ostendunt: quae exteri quoque homines doctrina politissimi ob singularem eruditionem, et variarum utilissimarumque rerum explicationem disertam ac perspicuam magni faciunt, et admirantur. Mortuus est Pragae in aula Caesarea anno 1601, cum anno 1546 (quo B. Lutherus, per quem DEUS puram et sinceram Evangelii doctrinam, tenebris plusquam Cimmeriis involutam sub impii Papatus obscura nocte, puritati et nitori suo restituit, in caelestem patriam migravit) Knudstorpii prope Lundum in Scania in hanc lucem editus esset.

XLIX. Casparus Peucerus, Medicus et Philosophus, eloquentia, literis, et experientia vir maximus, et Consiliarius Principum Anhaltinorum, Iohannis Carionis Mathematici excellentissimi Chronicon, ab eo, Germanico idiomate contextum, ab Hermanno Bonno Pastore Lubecensi primum latinitate donatum, et a Philippo Melanchthone (cuius filiam ipse in matrimonio habuit) emendatum, ad sua usque tempora feliciter continuavit. Vitam cum morte commutavit anno 1602, die 25 Septembris, anno aetatis suae 78.


page 1125, image: s1197

L. Petrus Wesembecius IC. et in inclita Academia Altorfina Iuris Professor primarius, eruditionis, pietatis et humanitatis laude clarissimus. Obiit anno C. 1603, aetatis 57, anno a fratris sui Matthaei (ingenii acumine et monumentorum celeberrimorum fama ad veterum laudatissimorum Iuris-consultorum laudem quam proxime accedentis) morte decimo septimo.

LI. Melchior Iunius Witebergensis, vir optimus et Orator eloquens, qui scriptis suis discentium studia quam plurimum promovit. Iohannis Sturmii discipulus fuit, eique ad officio remoto in studii eloquentiae professione et gubernatione Scholae Argentinensis successit. In caelestem Academiam evocatus A. C. 1604, die 26 Ianuarii, aetatis 59.

LII. Iustus Lipsius e Belgio oriundus, Philologus summus, Orator magnus, si non maximus, et Historicus denique praestantissimus. Obiit Lovanii, (ubi Professor fuit) A. C. 1606, aeatis 59. Monumenta reliquit in omni disciplinarum genere praeclara, quibus nunc plurimae gentes tamquam divini ingenii fructibus salutaribus perfruuntur.

LIII. Nicolaus Taurellus, Medicus et Philosophus celebris, qui, cum medicam artem fideliter docuisset et feliciter exercuisset in inclita Altorfina Acad. Noricorum annos multos, diem suum clausit extremum A. C. 1606, aetatis. 59.

LIV. Hieronymus Treutlerus I. U. D. Consiliarius Caesareus, et Professor in Academia Marpurgensi celeberrimus, qui praeclaram famam, et solidae in legibus scientiae, accuratissimaeque legum interpretandarum facultatis existimationem apud exteros quoque obtinuit. Exstant disputationes eius ad ius civilie Iustinianeum Pandectis comprehensum eruditissima methodo conscriptae. Mortuus est Budissenae Lusatiorum, anno 1607, aetatis 42.

LV. Martinus Crusius, Graecae linguae et Oratoriae in Academia Tubingensi Professor celebris, et Annalium Suevicorum auctor. Tubingae octogenario maior fatis concessit anno 1607.

LVI. Idem hic annus fatalis fuit Matthaeo Dressero, Historiarum et Oratoriae facultatis in Academia Lipsiensi Professori. Homo fuit literatus, et valde pius, et plenus consilii, usu denique rerum singulari, experientiaque multiplici praeditus. Exstat Isagoge eius Historica, in qua per sex mundi millenarios acta in Ecclesiis et Politia exacte recensuit.

LVII. Nicolaus Crellius I. U. D. intimus quondam Christiani Electoris Saxoniae Consiliarius, sed anno Christi 1607 Dresdae, postquam totis quatuordecim annis captivus fuisset, decollatus, de causis (ut plerique affirmant) politicis, tamquam perturbator pacis publicae, et patriae hostis, et criminis reus laesae Maiestatis, sententiam pronuntiantibus Consiliariis Caesareae Maiestatis eam ad rem delectis.

LVIII. Bartholomaeus Keckermannus, Gymnasii Dantiscani Rector, excellentis ingenii solidaeque eruditionis laude clarissimus, et ex scriptis variis notissimus. Finem vitae habuit Dantisci in patria anno 1609, aetatis 37.

LIX. Iosephus Iustus Scaliger, Iulii Caesaris A. C. 1558 defuncti filius, vir ingeniosissimus, variarum linguarum cognitione instructissimus, omnique doctrinarum genere excultissimus, magni illius de emendatione temporum operis auctor. De eo ita P. Scriverius.

————— eruditione
Idumaeus, Arabs, Syrusque et Indus,
Chaldaeus simul, Aethiopsque civis,
Quemque Achaemenii suum vocarent,
Pelasgus simul, et simul Latinus,
Et Graius vetus, et quottidianus;
Et Thuscus simul, et simul Britannus;
Et quod altera saecula obstupescant,
Hispanus simul, et simul Batavus.

Obiit Lugduni Batavorum anno 1609, mense Februario, anno aetatis 68. Cum uberioribus lacrimis deplorasset nimiam vivacitatem suam, quod ad ea usque tempora durasset, quibus in dubium vocaretur meritum et satisfactio Servatoris nostri Iesu Christi, quem se propediem visurum esse confidebat, sedentem ad dextram Patris omnipotentis Baudius in oratione eius funebri. Vid. Wilt. Memer. ???

LX. Gregorius Bersmannus, Annaebergae in Misnia natus, Philosophus et Poeta clarissimus, et illustris Gymnasii Servestiani Rector. DEO et naturae concessit Servestae anno 1611, aetatis 74.

LXI. Casparus Bauhinus, Iohannis filius, Medit. D. Anatom. et Herbariae in Academia Basiliensi Professor celeberrimus et diligentissimus, ac Illustrissimi Ducis Wirtembergici Archiater. In Botanicis et Anatomicis eruditissima eius scripta exstant.

LXII. Andreas Baccherus Poperinganus Flandrus, Medicinae D. clarissimus, et Ducum Brunsvicensium et Lunaeburgensium per 43 annos Archiater.

LXIII. Elias Reusnerus, Silesius Medicus, et Historicus insignis, et Poeta optimus, Professor in Academia Ienensi, cuius insigne opus Genealogicum inter alia eius scripta exstat. Frater eius Nicolaus Reusnerus IC. Orator, Philosophus et Poeta fuit praestantissimus, Consiliarius Ducum


page 1126, image: s1198

Saxoniae, nec non Professor in Academia Ienensi, multis ingenii monumentis celeberrimus.

LXIV. Dionysius Gothofredus, Parisiensis, IC. acris iudicii, et in praxi dexteritatis singularis: Professor fuit in inclita Academia Argentinensi, et legum interpres acutissimus.

LXV. Hermannus Kirchnerus I. U. D. Orator et Poeta Caesareus C. ac Professor in inclita Academia Marpurgensi, multis lucubrationibus celeberrimus.

LXVI. Iacobus Christmannus, multarum linguarum gnarus, et Philosophiae Professor in Academia Heidelbergensi, cuius scripta exstant.

LXVII. Isaacus Casaubonus, undiquaque eruditissimus Philologus, ac Graecae et Latinae linguae felix propagator. Baronii XII annalium tomos, Centuriis Magdeburgensibus oppositos, (quos Abraham Bzovius continuavit, Henricus autem Spondanus et Bisciola in epitomen redegerunt) in XVII exercitationibus egregie refutavit. Idem fecit Goldastus in Rationali.

LXVIII. Fridericus Taubmannus Francus, Professor in inclita Academia wittebergensi, vir doctissimus, et poeta praestantissimus et festivissimus, cuius iucunda et erudita exstant poemata.

LXIX. Rudolphus Goclenius, Hassus, Philosophus insignis, et in Academia Marpurgensi Professor, cuius singularis et excellens eruditio doctis omnibus nota est ob multas lucubrationes, quibus verae Philosophiae studia illustravit.

LXX. Iacobus Augustus Thuanus Gallus, genere, ingenio et literis vir vere magnus et nobilis, qui ulibris CXXX suae aetatis Historiam summo iudicio et fide prudentissime conscripsit; opus et styli elegantia, et gravissimarum rerum copia ac maiestate cum quibusvis sive veterum sive recentium in eo genere scriptis conferendum.

III. Prodigia.

I. Anno 1577. Cometa stupendae et insolitae magnitudinis visus est mense Novembri. Beutherus scribit, se talem per omnem suam vitam numquam vidisse, cum quoad longitudinem et latitudinem caudae, tum quoad atrocitatem incendii, habuisseque formam gladii Turcici. Tales autem Cometae aut novae stellae apparentes non sine causa novi aliquid nuntiare, si non apportare, putantur. Unde Camerarius de Cometis scribit: *ou)dei\s2 *komh/ths2 o()stis2 ou) kako\n fe/rei. et Peucerus inquit: Cometae quoties exardescunt, mutationes, clades et calamitates portendunt. Et hoc omnium temporum historiae testantur.

II, A. C 1579, horrendae tempestates in Hassia, quibusdam etiam locis in Thuringia, plurimum damni deberunt. Nam et grando magnitudine ovorum segetem et vineta prostravit, et aquarum eluviones fundis, hominibus et iumentis multum nocuerunt.

III. A. C. 1580. Cometa fulsit in Borussia, Noribergae, Gorlicii, etc. duravitque per tres menses, scil. ab Octobri usque in mensem Ianuarium anni sequentis.

Ex huius Cometae inflammatione, nec non ex aeris corruptione, exortum esse putant Astrologi et Medici morbum epidemicum, qui hoc anno totum fere terrarum orbem peragravit, et ex oriente ac meridie ad occasum et septentrionem contendit. Nam mense Iunio Siciliam: Iulio Romam, et vicina Italiae loca: Augusto Venetias et Constantinopolim: Septembri Hungariam, superiorem Germaniam, Bohemiam (ubi Caesar Rudolphus II ipse hanc luem cum domesticis aulicis expertus est) et Saxoniam: Octobri littoris Balthici urbes: Novembri et Decembri Daniam, Sueciam et Poloniam (ubi Stephanus Rex, qui tunc bellum contra Moscovitas gerebat, multique alii, tam equites quam pedites, hac tabe infecti fuere) magna celeritate infestavit, ita ut omnes fere homines febri diaria aut tussi ex catarrhis ad pectus delabentibus passim sint correpti, multi etiam, qui affectos ante pulmones habebant, exstincti. Romae in fine Iulii uno tempore 40000 homines iussu Pontificis Gregorii XIII numerati sunt, qui hoc morbo infecti fuere. Lubecae mense Octobri, sub ipsa incensione Cometae, 8000, nec minori numero Hamburgi hoc malo infecti fuere: sic Bremae, et Brunsvigae atque Lunaeburgi infinitus numerus, inque omnibus regionibus et civitatibus in singulis domibus uno tempore, nemine fere excepto, omnes decubuere. Alius autem alio gravius laboravit, pro naturarum diversitate, et commoda aut mala diaeta adhibita. Hi autem, qui nulla medicina usi sunt, citius ac felicius ceteris convaluerunt: unde multi in eam opinionem sunt perducti, ut statuerent, medicinam sine favore caelesti non solum irritam, sed saepe etiam noxiam esse: in qua opinione Hiprocratem et Galenum etiam fuisse constat.

IV. A. C. 1582. saevae et horrendae ventorum procellae exortae sunt, quae magnum navigantibus damnum dederunt, inprimis in Hollandia et Selandia. Chytraeus, Beutherus.

V. A. C. 1587. Belgae ingenti peste et fame conflictati sunt. In Flandria passim municipia et pagi, habitatoribus vel bello necatis, vel peste absumptis, vel fame mortuis, vacui, meram solitudinem praeferebant, adeo ut in domibus ferae bestiae et lupi


page 1127, image: s1199

stabularentur: qui ad eum aucti fuerunt numerum, ut non tantum pecora, verum etiam pueros, imo viros et mulieres invaserint, ex matrum sinu et compiexu infantes abripientes et dilaniantes. In agro Gandavensi urbi vicino, ultra centum homines a lupis devoratos, memoriae proditum est, praevalente adversus incolarum paucitatem ferarum multitudine: Canes fame et rabie efferati per agros passim oberrabant, et obvias quasque bestias, quinetiam se ipsos mutua laniena conficiebant, tantaque erat agrorum vastitas, ut neque campi a silvis, neque fossae et aggeres a viis altioribus discerni, neque areae, dirutis aedibus, a possessoribus dignosci possent, adeo vastata, et arbustis, dumetis spinetisque obsita erant omnia. Famils quidem tanta vis fuit, ut Antwerpiae, Bruxellis, Brugis, Gandavi, et alibi, honesti et splendide amicti homines vespere incogniti panem ostiatim quaestierint; vulgus vero e quisquiliis et sordium colluvionibus, ossa, putamina et alia conquisiverint. In Hollandia, Selandia, et aliis confoederatis provinciis, tolerabilius aliquanto erat annonae pretium, utpote quae navigatione libera et aperta uterentur, ac e piscatu et negotiatione maritima magnum quaestum facerent. Quo factum est, ut ingens eo hominum multitudo aliis e locis commigrarit, sic ut multis in oppidis, aedibus hominum multitudini non sufficientibus, ampliora pomoeria describere necesse fuerit. Contin. Sleidan. part. 2. lib. 27.

VI. A. C. 1588. varia portenta sunt conspecta. Nam in Ditmarsia (cui nos ortum debemus) quinque soles eodem mense visi. In quodam vico Apenradio, una leuca a Meldorpio distante, mulier quinque dierum intervallo gemellos enixa est. Gryphiswaldiae, celebri Pomeraniae urbe, xiphias seu piscis gladius variis literis et characteribas, utpote crucibus, gladiis, vexillis, ligone, pugionibus, equorum capitibus et navibus insignitus, die 22 Maii captus est. Ad 26 vero diem Iunii sol, aere sereno exsistente, tepente obscuratus, toto die illo cum gladii stricti figurain ore quasi visus est. Rupes Culmerbergensis prope Salfeldiam, prodigiose sese aperiens, disrupta est. Panes ab Euclione quodam tenacissimo prope Rhodopolim in furnum missi, palaque rursum extracti sanguinem miraculose sudantes, paulatim in cineres resoluti sunt. Et alia id genus multa acciderunt. Idem. l. 28.

VII. A. C. 1590, ingens siccitas fuit per totum fere annum. Itaque seges rara, fiumentum tenue, foenum paucum, olerum vero et leguminum copia exigua, vinumque modicum ubique provenit. Incendia quoque excitata sunt multa. In Thuringia pagi et oppida exusta sunt. Arsere compluribus locis silvae, in montibus praesertim Bohemicis. Foenum in curru vectum infra Viennam solis ardore conflagravit die 30 Iulii. Horribilis quoque terraemotus eadem die, qua Pontifex summus Urbanus VII. ad dignitatem istam eligebatur, scil. 15. Septembr., Viennam Austriae et multa Bohemiae et Moraviae loca concussit. Viennae aedes quamplurimae labefactatae: turris D. Stephani ita conquassata, ut ruina illius metueretur, et de fastigio destruendo consilium capi necesse fuerit. Templum coenobii Scotorum, et hospitium ad solem aureum, patrona et familia illius diversorii una cum hospitibus aliquot oppressis, concidit. Castellum Canisianum in finibus Hungaricis media ex parte, magna militum strage facta, corruit. Praga quoque haud parum contremuisse fertur. Haud procul a Vienna Austriae agri mephitim exhalarunt, et solum, pluribus locis, atris locustis constratum fuit, quae pedibus conculcatae, teterrimum foetorem efflarunt. Dresserus millenar. Ul. pag. 522.

VIII. Anno 1591 pestis ingens in Livonia grassata est, quae in una urbe Revalia ad 5000 hominum absumpsit.

Eodem anno universam Italiam dira fames pressit, tantaque fuit annonae caritas, et frumenti inopia, ut modius tritici triginta quatuor coronatis venderetur. Initio igitur Cardinales, Episcopi, aliique praelati, populum suum expensis alere coeperant: et ipse quidem Pontifex Gregor. XIV. ingentem pauperum numerum sustentavit. Postea vero cum fames et penuria indies maior fieret, decretum est, ut Iudaeis, meretricibus, exteris multis, aliisque inutilibus hominibus urbe eiectis, in singula capita octo tantum panis unciae quottidie distribuerentur; armis, priusquam haec a Pontifice promulgarentur, populo, neseditio et tumultus in urbe exoriretur, ablatis. Holsatia, Dania, et Hanseaticae Vandalorum civitates, atque Belgium, Italis in communi totius provinciae necessitate suppetias prompte tulerunt: et quod inauditum hactenus fuerat, multas naves annona oneratas, circumnavigata Gallia et Hispania, per angustias freti Herculei in mare Mediterraneum et Ligusticum, et in ipsos Italiae portus cum gratulatione pauperum deduxerunt; atque ita Donorum, Hollandorum et Germanorum Hanseaticorum beneficio factum fuit, ut frumentum, quod triginta quatuor antea vendebatur, et vix haberi amplius poterat, mox viginti, et paulo post quatuordecim coronatis, annona indies magis magisque levata, emeretur. Pontifex cursorem, qui nuntium ad ventantium navium primus attulerat, mille ducatorum honorario donavit. Ianson. in Merc. Gallo-Belg. tom. 1. lib. 4.


page 1128, image: s1200

IX. A. C. 1592, die 20 Decembris, visae sunt paraselinae circa Lunam naturalem, varii coloris radios in orbem de se spargentes, una cum alba cruce per paraselinas extensa.

X. Anno 1595, in Hollandia, Geldria, tractu Rhenano, austria, Bohemia, Saxonia, Misnia, Lusatia, Silesia, aliisque Germaniae locis, stupenda et insolita exstitit aquarum inundatio: quae non solum pagos plurimos destruxit; verum etiam miserabilem stragem tam hominum quam pecorum edidit. Bucholtz.

XI. A. C. 1568, Romae tanta tamque insolita exstitit fluvii Tyberis eluvies et inundatio, ut plerasque aedes in ipsius urbis meditullio sitas ad medietatem usqueeluerit, et fundamenta illarum ita convulserit, ut nulla fere urbis, alias amplissimae, pars reperta fuerit, quam tignis ac tibicinibus suffulciri et sustentari non oportuerit; multis aedibus iam collapsis, reliquis casum et ruinam in horas minitantibus. In hac eluvione, praeter magnam pecorum in campis hinc inde suffocatorum multitudinem, 1500 circiter homines perierunt. Damnum vero urbi illatum, multis aureorum myriadibus aestimatum fuit. Idem.

XII. A. C. 1599 in Lisbona et Hispania ultra 70000 hominum peste exstincta sunt. Chytraeus. Peste autem DEUS et impios ferit, ut iuste affligat: et pios exercet, ut aut corrigat, aut punita mundi ingratitudine ad meliorem vitam traducat.

XIII. A. C. 1600 Terraemotus horribilis Norsiae, et in urbe Florentia, aliquot aedificia evertit. Theodorus Meurer.

IV. Res aliquot memor abiles.

I. Anno 1576, die 4 Novembris, Hispani, qui in castello Antwerpiensi in praesidio collocati erant, cum animadverterent, sese civibus admodum esse exosos, adiunctis sibi Germanis militibus, tormentis bellicis et globis igneis, atque armata manu, maximo numero urbem invadunt, quibus initio cives fortiter restiterunt. At Hispani, cum potentia eis praevalerent, urbem in suam potestatem redegerunt, et obvios quoque trucidarunt, nihilque contumeliae et petulantiae omiserunt. Multi e civibus, dum aquis insilientes salutem naviculis quaerunt, suffocati sunt: inter milites fugientes Oversteinius Comes in aquam delapsus, et armorum pondere depressus, periit. Trucidati et submersi ex oppidanis et civibus ad septem milia. Hispani vero desiderarunt e suorum numero circiter 200, et urbe potita ingens incendium excitarunt, quo miserabilem in modum opulentissima totius urbis pars, in qua amplissimae erant tabernae omnis generis pretiosissimis refertae mercibus, desolata fuit. Sequentibus diebus nullum crudelitatis genus milites ad extorquendam civibus pecuniam praetermisere: neque enim ulli vel ordini vel aetati pepercerunt: inprimis vero Valones, quoscumque deprehenderant, sicis et pugionibus interfecere. Patresfamilias sese, liberos, familiam ac supellectilem omnem, quanta volebant victores, pecunia redimere cogebantur. Qui vero aut non poterant, aut tantum dare recusabant, fidiculis, flagellis, aliisque cruciatuum generibus, sine ulla misericordia, ad necem usque torquebantur. Pecunia ab Hispanis collecta et extorta ad vicies centea milia coronatorum aestimata fuit; in ea summa minime comprehensis gemmis et pretiosis cimeliis, aureis vasis et argenteis; nec etiam incendii damno, quod non fuit minoris. Milites autem pecuniam partam nequiter dilapidarunt. Mox enim in ipsa Bursa mensae in aleae lusum publice collocatae sunt, in quibus plerique ex gregariis etiam militibus uno die adversa alea ad decem Coronatorum milia perdiderunt. Prudentiores vero, cum periculosum ducerent, tantam praedam extra urbem deferre; gladiorum pugionumque capulos, loricas item, scuta et alia arma ex aurosolido sibi confici, atroque colore tingi curarunt, ne colore dignoscerentur: qua in re tamen aurificum astu decepti sunt, qui, cupri et aeris media parte auro admista, direptionis partem ab ignaris praedonibus callide recuperatunt. Nec tamen sic abiit pecuniaria negotiatio ex ista urbe; sed et in ipsis mediis Martis furoribus ad miraculum floruit postea. Chytraeus in Chronic. Saxon. Beutherus. Eman. Meteranus in histor. Belg. lib. 6. Thuan. hist. lib. 61.

At eodem hocce anno Hispani non ita fortes sese gesserunt in Africa. Siquidem ea tota expulsi sunt ignavia Petri Carrerae, qui Guletae arci longe munitissimae praeerat, et prius quam Turcica classis, Duce Sinane Basa, viro astuto reique militaris peritissimo, appulisset, quingentos milites veteranos Italos admittere noluit, quod minime concessurum diceret, ut in eius gloriae partem venirent Itali, quam Hispani Guleta defendenda consecuturi essent. Sed vana prorsus haec gloria fuit. Sinan enim Bassa brevi tempore Carrerae fastuosum pectus exarmavit, Guletam ipsam expugnavit, ibique praeter aliam praedam potitus est quingentis machinis bellicis, cum ingenti tormentarii pulveris aliarumque bello necessariarum rerum et annonae copia, adeoque mira virtutis et fortunae sibi famulantium gratia eum tenuit victoriae cursum, ut Hispani prorsus eiecti fuerint ex Africa inter trigesimum et sextum


page 1129, image: s1201

diem, amissis per summam ignaviam iis locis, quae Carolus V. Imper. in potestatem optimo consilio redegerat, ut securitati Siciliae, Regni Neapolitani, totiusque tum Italiae tum Hispaniae consuleret. Equidem apud ipsos Turcas ex fide dignis hominibus accepit testis locupletissimus Iohannes Leonclavius, Carreram virum fuisse prorsus ignavum et formidolosum, qui pulveris tormentarii nidorem ferre non posset, nec fulmina displosarum machinarum; quae sane quoties in hostem exonerabantur, ipse subrerraneis se testudinibus concameratisque locis addebat, bombaceque suas obturabat aures. Ubi vero de hoc prospero Africanae Turcarum expeditionis successu Romam allatum est, statim dicterium Pasquilli nomine sparsum, quo Guletae et regni Tunetani amissi culpa in podagram Ducis Suessani, in Cardinalis Granvellani Neapolitani Vicarii subligar, hoc est, libidines, in Iohannis Austrii Sphaeristerium, hoc est, negligentiam, reiciebatur. Leonclav. in Suppl. Ann-Turc. Thuan. histor. lib. 58.

II. A. C. 1577. Martinus Forbisserus Anglus navigationem instituit in septentrionales regiones: ubi superatis multis difficultatibus reperit auri in quadam Insula tantam copiam, ut eo ducenta dolia seu tonnas repleverit, quibus navem et duo aphracta oneravit, et in Angliam reversus est die 17 Septembris. Insula illa tota nivibus obruta fere est, eiusque incolae ab omni civili cultu alieni sunt: vestiuntur pellibus ferarum venatione captarum: herbas etiam crudas bestiarum in morem devorant. Tentorra eorum pellibus balaenarum teguntur: perpetuae propemodum ibi nives et frigus asperrimum. Canibus, qui lupos nostros specie referunt, sub iugum missis, utuntur ad res necessarias super glaciem advehendas. Nulla ibi ligna: cervi multi. Et sicut regio sterilis est: ita homines stupidi, bardi, et sine omni ingenio. Terram non colunt, contenti rebus quas sponte producit: potus illis sanguis ferarum, aut aqua glaciei. Histor. ext. Bucholtz. Beutherus.

III. A. C. 1578. Centurio quidam Hispanus iuxta Insulas, (quae potens et populosa Belgii civitas) in causidici cuiusdam domo exceptus, hospitis filiae insigniter formosae vim in arcano parabat: sed ea inter luctandum pugione correpto, ipsum in lumbos aggressoris tam violento ictu adegit, ut hoste strato, pudicitiam fortiter defenderit. Saucius Hispanus, et morti ex vuinere proximus, cum crimen sacerdoti confessus esset, factique ultra modum paenitentia duceretur; iuvenculam ubique investigatam, coram sisti iussit, hisce verbis eam affatus: Morituro mihi expetendum fuerat, ut iniuria tibi a me illata remitteretur: sed ad expiandam culpam haud satis confessio ac veniae petitio visa est, nisi scelus intentatum decora satisfactione eluerem. Me igitar tibi virum addico, et quia crimine meo et virtute tua effectum est, ut me frui non possis; habe nomen nxoris, ttitulos, insignia, et bonorum meorum haeres esto: ut, qui te conatu violatam meminerint, sciant te coniugium tentatae virginitatis, quam tam strenue defendisti, honestissimum praemium retulisse. Quibus dictis, et sacerdote verba praeeunte, cum, parre consentiente, martrimonium contractum esset, Hispanus statim exspiravit; ambiguo relicto, uter generosius, hic culpam emendasset, an illa pudori consuluisset. Thuan. histor. lib. 66. Meteran. histor. Belg. lib. 8.

Memorabile quoque facinus, hoc anno, a rustici cuiusdam filia in Belgio commissum est. Tribunus quidam Gallus, Pontius nomine, qui Franeisci Alenconii (qui Belgis operam et opes deferens, testatus se Belgarum rogatu bellum adversus Hispaniae tyrannidem suscipere; verum postea praecipua Belgii loca intercipere conatus, sed sine successu) militiam in Belgio sequebatur, ad Beccirtium pagum hospitium sibi sumpserat in domo Iohan. Milleti probi et ditis agricolae, cui tres filiae eximia forma erant. Harum maior natu, Maria dicta, sedecim velamplius annorum, et ceteris formosior, ut placato hospite uteretur, sedulo omnia domus ministeria obibat. In eam, quia praestantioris, quam quae in rustica quaerebatur, formae erat, tribunus oculos coniecerat, oceasionemque libidinis explendae quaerens, patrem cum filia mensae accumbere iubet, et libidine inter pocula incalescente, per ludibrium rogat, an sibi filiam uxorem dare vellet. Agricola, qui imparem suam praetexebat conditionem, se modeste excusante, tribunus statim irarum fulminibus debaechabatur, et protinus cenaculo patrem facessere pulsatum iubet: quem filia pone sequens a militibus vi retenta, moxque a furente tribuno inter lamenta et eiulatus compressa, ac postea temulentis sociis pariter ad stuprum exposita est. Inde postquam ad mensam reditum fuit, ipsa iuvencula, magnos supraque sortem et aetatem generosos spiritus gerens, sedere iuxta tribunum iussa, paruit, et, composito ad dolorem dissimulandum vultu, post crebras iniectas perlasci viam contumelias, tempus nacta, Pontium, dum cum altero quopiam commilitone sue collequeretur, cultro in cor eius violenter adacto, conficit, disiectisque subito mensis, dum reliqui milites ad tribunum accurrunt, illa per posticum elabitur, et ad patrem in proximo diversantem properat, reque expofita, ut fugam mature capessat, monet. Ipsa post ereptam virginitatem vivere non sustinens cum vitare


page 1130, image: s1202

periculum potuisset, grassatores intrepide exspectat: a quibus ilico comprehensa et arbori alligata, ut sclopetorum ictibus conficeretur, post commendatam DEO animam, Feri, inquit, miles, et certis ictibus mortem ei potatam accelera, quam vi illata indignam effecisti, quae viveret: haud utique iniuriam, quam iam in duce vestro inultam non sivit DEUS, diu impune laturus. Nec verbis augurium defuit. Nam pater, ubi filiam a militibus crudelissime collimatis ictibus interfectam esse rescivit, geminata iniuria efferatus, rusticos, tumultuario opeie ex vicinia ista convocatos, ad vindictam tam atrocis Gallorum facinoris exhortatur; qui similiter detestanda ista iniuria exacerbati, milites facti complices, cumque iis quatuor alias cohortes circumventas, ad unum omnes trucidarunt. Idem ibidem.

IV. A. C. 1578. Sebastianus Lusitaniae Rex aetate et prudentia fere puer temerariam in Africam suscepit expeditionem, qua Mahumetem Mauritaniae Regem reducere conabatur. Hic enim a patruo suo Abdelmelecho auxiliis Turcicis regnis suis pulsus, superiori anno ad Sehastianum Lusitaniae Regem iuvenem 24 annorum confugit, eiusque opem et auxilium adversus patruum suum imploravit. Re in consilio agitata, licet non deessent, qui a periculoso bello cum absterrerent, instigantibus tamen aliquibus aulica assentatione propendentem in contrarias partes Regis animum, auxilium ei bello ferendum decretum est, ea tamen conditione, ut Philippus Rex Hispaniae in belli societatem admitteretur. Missi igitur ad Philippum legati. Qui quidem expeditionem istam minime dissuasit, verum neipse Sebastianus ad eam proficisceretur, sed rem per legatos gereret, admodum rogavit. Cum vero a proposito isto praecipitem iuvenem dimovere non posset, tandem de bello in Africa gerendo ita inter eos convenit, ut 15000 peditum ex Italis, Germanis et Hispanis conscriberentur, quorum 10000 Sebastiani, quinque vero milia Philippi stipendio miltiarent. His ita peractis, de belli sumptibus deliberatum est: et quidem deficiente in Lusitania pecunia, nova vectigalia, satis quidem gravia, excogitata, et non solum plebi, sed et reliquis ordinibus imposita fuere, ita ut soli Ecclesiastici, quamvis ab initio frementes, 150000 aureorum sibi imperari paterentur. Plebs autem isti militiae destinata crebro quidem Ulyssipona, quasi ad pugnam instruenda, fuit educta, sed ridicula prorsus ratione; quippe nullo campi ductore aut tribuno belli experto, sed Iohanne quodam Gama iispraeeunte, qui eremitae habitu tirones, ipsemet belli rudis, arma tractare, agmina ordinare, et concurrere edocebat; Sebastiano Reg non solum inter sclopetorum displosiones plerumque haud citra discrimen versante, aut discurrente; verum etiam mari saepese committente, maxime caelo procelloso, (nam sereno ignavi esse ducebat) ita, ut pericula, quae sapientes vitanda censent, quaereret, et in exitium sponte ruere cunctis videretur. Tandem Sebastianus, salutaribus Philippi Hispaniae Regis avunculi sui consiliis (quibus eum a temerario proposito avocare conabatur) spretis, profectionem decrevit. Tum vero Lusitani de armis securi, tantumque de magnisico cultu solliciti, vestes sumptuosissimas sibi comparabant, quasi non ad bellum, sed ad nuptias et pompas proficiscerentur; etiam patrio vestitu abiecto Castellensem assumebant, et quasi iam victoria parta de triumpho adornando cogitabant. Itaque videre erat vestes, equos, tentoria, lectos, ac cetera impedimenta holoserico et auro argentoque, interdum et gemmis ad exquisitum luxum exornata, ut potius hastiludii, quam serii certaminis apparatus rerum peritioribus viderentur, qui cum occulto doloris morsu infausta ex eo omnia praesagiebant. Cum dies profectioni dictus advenisset, Rex ipse praetoriam navim conscendit, tam certa regnorum istorum potiundorum fiducia, ut in eam rem Regia etiam insignia secum asportaret. Sic igitur ventum opportunum nactus postridie Iohannis Baptistae tota cum classe solvit, navigatione versus Africam directa, regno autem pecunia exhausto, Nobilitate vacuo, sine herede, nec satis aequis eius administratoribus relicto. Maesta classis in discessu ubique facies fuit, et nemo ridere visus, cunctis tristi silentio defixis, cum vulgo contra venenire soleat, ut, qui ad eiusmodi expeditiones ducuntur, perlasciviam laetos clamores ingeminent. Cum Melicus Mauritaniae Rex de adventu Lusitanorum cognovit, ingentibus copiis iis obviam ivit: et licet aegrotus in lectica veheretur, mortique iam propinquus esset, suos nihilominus intrepido animo compellavit, et pro religione patria, uxoribus, liberis, pro aris et focis certamen propositum ostendit, et de eventu eius, cum numero vincant, causaque potiores sint, minime dubitare eos debere, admonuit. Non longe post pugna tentatur, et Lusitani a Mauris undique circumventi, quasi pecudes miserando omnino spectaculo inter carros, equos, suorum occursus, aestu, labore et ictibus pereuntes, promiscue caeduntur: et non solum in isto conflictu ad 15 milia hominum occubuerunt, vetum etiam tres Reges perierunt. Nam Sebastianus a Mauris captus, ense erepto galeaque ablata primo exarmatus, postea a centurione repetitis vuln eribus confossus est. Cuius cadaver cum quidam


page 1131, image: s1203

Maurus vili equo impositum ad Hametem Mauritaniae Regis fratrem adferret, ipse insigne rerum humanarum inconstantiae exemplum intuitus, a lacrimis sibi temperare non potuit. Melicus, qui gravi febri iactatus cum suos retrocedere indignaretur, lectica egressus, ut praesentia sua, iniecto pudore, fugam suorum sisteret, vix precibus a familiaribus revocatus, et prae ira compresso spiritu pene ex equo titubans cecidit, indeque in lecticam denuo illatus, et adductis repagulis, ac prius monitis qui circa eum erant, ut mortem suam celarent, admoto ori digito animam efflavit. Finita pugna Hametes, fratris mortis ignarus, protinus ad lecticam accurrit, ei de victoria gratulaturus: cognita autem eius morte, in cadaver involat, lacrimisque super defuncti corpus ubertim profusis, de Imperii insignibus sumendis mox cogitare coepit, et a praefectis et militibus in castris Rex declaratus et electus est. Mahomet in fuga coenosis Larissae aquis nimia festinatione submersus periit, cui ex aquis extracto Hametes pellem detrahi, camque deinde salitam paleisque impletam per utramque Mauritaniam in ludibrium circumduci mandavit. Regnum Lusitanicum ad Henricum Cardinalem Sebastiani trucidati patruum translatum est: qui cum tantum annum unum et menses quinque regnasset, anno Christi 1580, prid. Kalend. Febr. hora et momento a se praedictis in deliquium animi incidit: cum eodem tempore Luna deliquium pati inciperet, quo deliquio Lunae desinente, et ipse in vivis esse desiit: unde dissensiones magnae ortae in regno Portugalliae, et caedes ac bella secuta. Quidam enim elegerunt Amonium, quem Ludovieus, frater Henrici, caelebs procreaverat: reliqui elegerunt Hispaniarum retem Philippum, Henrici sorore genitum: qui exercitum misit in Portugalliam Duce Albano: qui statim Antonium fugavit, plane exercitu destitutum; et in hostium potestatem venisset, nisi aureos et aliam pecuniam in via sparsisset, quam dum Albani colligebant, aufugit, et Hispanus Portugalliam occupavit. Thuan. lib. 65. et 78. H. Conestag. de Portugall. et Castil. coniunctione passim. Chyer. Chron. Saxon. lib. 24. et 25. Onuphr. Cont. Sleid. part. 2. lib. 18.

V. Anno C. 1582. contigit res miranda et stupenda. Nam mahumetes III (qui, cum patri defuncto Selimo anno 1574 in regno successisset, quinque fratres occidit) filium suum Mahumetem adolescentem fere 16 annorum circumcidit. Festum inaudita magnificentiae pompa, ceremoniarum sollennitate et spectaculorum varietate 40 dierum intervallo peractum est, et ad illud spectaculum ivitati fuere Reges et Principes prope totius Orbis, qui Legatos suos Constantinopolin miserunt. Leonclav. in Annal. Turt.

VI. A. C. 1582 Wilhelmus Princeps Auraicus, vir tum suae, tum alienae, ac Batavorum imprimis, quibus praefectus fuit, libertatis amans, consiliis praepollens, animo fortis, rerumque gestarum gloria maximus, a Iohanne Iauregio Cantabro ictu sclopeti per utramque maxillam traiectus est. Auraicus ictu attonitus (quemadmodum ipse postea testatus est) primo corruere aliquam contignationnem aedium existimavit, mox in deliquium incidens, a circumstantibus ne caderet sublevatus est: cumque paulatim ad se rediiset, strepitum et confusas voces audiens, rogare coepit, ne percussorem interficerent; qui tamen a nobilibus, primum irae impetum non cohibentibus, transfixus, et a stipatoribus et satellitibus plane iam interfectus fuerat: cuius corpus Mauritius Auraici filius (ex Mauritii Electoris Saxoniae filia paulo ante mortem natus, adhuc quidem puer, sed prudentia supra annos innata praeditus) diligenter investigavit, sclopetumque primo, mox schedulas quasdam et fasciculum literarum reperit, quae, cum Hispanica lingua scriptae essent, Gallos a suspicione de ipsis concepta absolverunt: siquidem factum illud totum eis imputabatur, cum cives putarent, lanienam Gallicam apparari: nec quievissent, nisi Uranius ipse eos placavisset, et auctores facinoris deprehensi rem ordine narravissent, astuque mercatoris cuiusdam haec facta demonstrassent. Vulnus autem per aliquot dies continuato remedio sanatum, praeter omnium spem et exspectationem, et Wilhelmue pristinae suae sanitati restitutus est. Toto illo tempore, ex quo vulneratus fuerat, summa in urbe (Antwerpia) maestitia et oppidanorum consternatio (Catharina potissimum eius sorore, et Swartzemburgici Comitis coniuge, nullum officii genus circa aegrotum fratrem praetermittente) visa est. Carola autem Mompenseria, Ludovici Ducis Mompenserii in Gallia filia, uxor eius, cum inopinato mariti casu iam ab initio perculsa esset, accedente ad pavorem vigiliarum quottidianarum incommodo, in gravissimum morbum incidit, ex eoque tandem 13 Kalend. Maii, ingenti non solum marito, sed omnibus aliis desiderio sui relicto, decessit. At violentam mortem Wilhelmus heros et bellator ille fortissimus evadere non potuit. Nam A. C. 1584, perfide tribus globis a sicario quodam Delphis in hospitio suo, monasterio D. Agathae sacro, traiectus die x Iulii, vita privatus est, cum vixisset annos 51. m. 2. d. 25. Sicarius Nobilis Eurgundus fuit, Balthasarus Seraeus dictus, qui ante aliquot menses in Principis famulitium,


page 1132, image: s1204

singularem industriam, et ingenii dexteritatem prae se ferens, sese insinuaverat, et a Principe legatis ad Franciscum Alentonium Galliae Regis Henrici III fratrem, quem Belgae Gubernatorem et heredem Belgii denuo expetebant, comes adiunctus erat. Alenconius autem cum praesentibus Auraici legatis in Castello S. Theodori in Gallia, anno aetatis 30, non sine veneni suspicione mortuus esset, Seracum hunc, ut Principi notum, et nunc per aliquot menses in aula eius commoratum, legati ad Auraicum cum literis remittunt; quibus obitum Alenconii Auraico significant, et an Rex Galliae, vel alius ad protectionem Belgii requirendus sit, sciscitantur. Hic proditor, cum humaniter a Principe exceptus et perbenigne auditus fuisset: tandem surgentem Principem insecutus, et denuo se cum illo loqui, et secreta referre velle simulans, tribus plumbeis globulis venenatis, e parva hombarda emissis, medium traiecit, ita ut statim moriens conciderit. Quemadmodum etiam constat, ante aliquot annos fratres eius Henricum, Adolphum et Ludovicum Nassovium in proeliis Belgicis interfectos esse, quos multi etiam opinantur bombarda traiectos esse. Michael Eitzingerus refert, Philippum Melanchthonem, cum Guilbelmus Nassovius Auraici pater filiorum genituras ei protulisset, et de singulis iudicium illius exquitens, eam, quae est Auraici, pervestigasset, dixisse: multa eum moliturum ac magna, sed mortem fore violentam. Quod etiam eventus comprobavit. Percussor tanti Principis vivus comprehensus, et, non a Gallo vel Hispanis sese conductum, sed proprio consilio egregium ac praeclarum kato/rqwma, et cultum DEO gratum se praestitisse, professus, summo cruciatu ac supplicio, proditori debito, necatus est. Ferunt tamen, in quaestionibus parricidam confessum esse, se consilium suum Alexandro Farnesio Parmae et Placentiae Duci (qui Rege Hispaniae, Iohanne Austriaco anno Christi 1578 peste exstincto, belli Belgici praefectus constitutus est) scripto indicasse, ac iussu illius Assonlevillam Consiliarium eius cum eo egisse, cumque in proposito confirmasse, et de mercede non tantum in tabulis proscriptionis expressa, verum etiam multo ampliore ei cavisse. Ordines autem Belgici morte Auraici, alieno adeo tempore sibi erepti, summopere indoluerunt, eius prudentiam, constantiam, magnanimitatem, aequitatem, patientiam et moderationem necessariis temporibus experti, eique ut dolorem meritis honoribus delatis testarentur, ingenti et regia prope pompa parentarunt. Celebratae autem fuere exsequiae die 11 August. Delphis, et in maiore urbis tempplo conditus est, ubi eius Mausoleum structura superbum ac splendidum cum hac inscriptione videtur:

D. O. M. Et aeternae Memoriae

GVILIELMI NASSOV, SUPREMI ARAUSIONENSIUM PRINC. PATRIS PATRIAE, QUI BELGII FORTUNAS SVIS POSTHABVIT, ET SVORUM: VALIDISSIMOS EXERCITUS AEREPLAURIMUM PRIVATO BIS CONSCRIPSIT, BIS INDUXIT ORDINUM AUSPICIIS: HISPANIAE TXRANNIDEM PROPULIT: VERAE RELIGIONIS CULTUM, AVITAS PATRIAE LEGES REVOCAVIT, RESTITVIT: IPSAM DENIQUE LIBERTATEM TANTUM NON ASSERTAM, MAURITIO PRINCIPI PATERNAE VIRTUTIS HEREDI FILIO STABILIENDAM RELIQUIT, HEROIS: VERE PII, PRUDENTIS, INVICTI: QUEM PHILIPPUS II, HISPAN. REX ILLE EUROPAE TIMOR TIMVIT, NON POMVIT, NON TERRVIT, SED EMTO PERCUSSORE FRAUDE NEFANDA SUSTULIT. FOEDERAT. BELG. PROVINC. PERENNI MERITOR. MONUM. P. C. C.

Funere et exsequiis Auraici apud Delphos peractis, Mauritius, illustrissimi Principis Wilhelmi filius, annotum tum temporis 19 adolescens, ab Ordinibus Belgii confoederatis, Hollandiae, Selandiae; Firsiae et Ultraiecti Gubernator, ac summus maris praefectus constitutus fuit: qui totus genitorem suum spirans, maximarumque eius virtutum vestigia gnaviter premens, auspiciis. D. D. Ordinum, ductusuo, reliqui operis gloriam consummavit.

VII. A. C. 1587 Maria Scotiae Regina, Iacobi U mater, post xx annorum carcerem, a Proceribus Angliae ad mortem fuit condemnata. Quam sententiam etsi iustitiae consentaneam esse diceret Elisabetha Angliae Regina, diu tamen adduci non potuit, ut subscriptione sua eam confirmaret: tandem tamen importunis Parlamenti, novas quottidie machinationes et pericula nuntiantis, precibus fatigata, acta et libellum, quibus capitalis contra Reginam Scotiae sententia et supplicii ratio continebatur, subsignavit, et a Cancellario magno regni Anglici sigillo muniri iussit. Die igitur octavo mensis Februarii in arce Northamptoniae Foteringhamo Maria securi percussa est. Quae, cum magno avimo sententiam mortis in se latam audivisset,


page 1133, image: s1205

Anglorum immanitatem hisce verbis perstrinxit: Angli in suos Reges subinde caedibus saevierunt, ut neutiquam novum nunc sit, si etiam in me ex eorum sanguine natam saevierint. Angli enim ex Regibus 40. civilli conspiratione 12, atque annis 36, quibus bella civillia Philippi Comminaei aetate gesta sunt, regiae stirpis homines amplius 80 interfecerunt; teste Bodino in Meth. Hist. cap. 5. et 6. de rep. lib. 2. cap. 5. lib. 4. cap. 7.

VIII. Foederati Pontificii in Gallia in Regem suum Henricum III et Evangelicos conspirantes, non quiescendum sibi arbitrati sunt, priusquam eum e medio sastulissent. Quare Iacobum Clementem, Monachum ordinis Praedicatorum, conduxerunt, ut Regem interficeret: prius autem illus amplissimis praemiorum, divitarum, Infulae Episcopalis, galeri Cardinalitii, et praerogativae in Paradiso super aliorum beatorum conditionem eminentis, promissionibus ad facinus parricidiale audacisme peretrandum animaverunt. Ille igitur cultrum sibi ancipitem acutissimum fieri curat, et pridie Calend. Aug. A. C. 1589, mane Lutetiâ egreditur, rectaque ad S. Clodovaei fanum, ubi Rex castra locaverat, Parisios obsidere in animo habens, pergit. In castra (quae erant duobus Gallicis milliaribus a Lutetia) cum venisset, ad generalem Procuratorem ductus est: cui affirmavit, sese varias habere literas, inter alias etiam Harlaei Parlamenti Praesidis, ad Regem deferendas, aliaque arcana quaedam, quae literis credi non potuerint, ei dicenda, quae sicre maxime Regis interesset. Procurator haec ad Regem defert: qui Procuratori mandat, ut eâ nocte monachum in suo hospitio excipiat, et usque in posterum diem humaniter habeat. Vix autem ulli hominum generi facilior ad Regem accessus fuerat. Quare postridie ad Regem, qui modo e lectulo suo surrexerat, nondum toto corpore vestitum in conclave admissus est. Intromissus igitur monachus amoveri petit nobiles, ut solus cum solo colloquatur: quibus remotis, mox literas a praememorato Harlae Regi legendas exhibet, easque dum legit, cultrum veneno infectum in ventrem Regis manubrio tenusadigit. adactumque in vulnere relinquit. Rexvulneratum sese sentiens suos inclamat, et cultro e vulnere extracto, sicarium bino ictu vicissim sauciat. Interim regii ministri, clamore audito, accurrunt, in monachum involant, cumque confossum trucidant, cuius cadaver postea equis in quatuor partes distractum, et a earnifice combustum est. Inde Rex, etsi vulnus non letale primo a medicis iudicatum fuit, tamen postridie mortem sibi instare intelligens, praecipuos regni Principes, in castra convocatos, ad concordiam et constantiam adhortatus est, et Henricum Navarrae Regem sororium suum heredem ac successorem Coronae legitimum designavit, cui statim Proceres et Principes totumque exercitum iurare iussit. Hoc facto, horâ, ab illato ictu, vigesima secunda, anno aetatis 37, regni 15, diem suum obiit. Perculsus erat Rex ante aliquot annos, cum iam Liga (quam Rex suo assensu formaverat, omnibusque viribus in suam propriam et communem Rei publ. perniciem imprudentissime armaverat) passim in regno glisceret, memorabili somnio. Nam visus sibi fuit per somnum a leonibus laniari; quod ille de leonibus, quos moreinter reges susurpato in area, Luparae subiecta, alebat, interpreratus, statim eos a stationariis, suppresso nihilominus somnio, sclopetorum ictibus interfici iussit. Id mirati initio plerique, causamignorantes, ubi ex amicis in arcano resciverunt, somnium longe aliter ac verius interpretati sunt, cum, Regem, a miseris leonibus, quos caveis conclusos tenebat, secmum, in factionis iam adultae duces, qui iam tum Regis lanienae multorum iudicio satis destinabantur, inspicere potius debuisse, palam dicerent.

Claudius Sanctius abominabile hoc regicidium nefario scripto probavit. Auctor de iure belli Belgici testatur, quod Iesuitae Clementem illum (minime omnium clementem) Regicidam, alterum Ehud regis Moabitici interfectorem nominarint, et horribile illud scelus ictum speciosum de caelo datum appellarint. Rebelles Regis hostes parricidae confossi aedes imagine decorarunt, eundem in Martyrum et Sanctorum numerum recensitum superstitiose coluerunt: omnes quoque affines eius et qui sanguine ipsi iuncti erant, publica peeunia et stipe liberaliter ditati, et e pulvere et sordibus educti ad honores Cardinalitios provecti sunt. Mariana in libro de Rege et Regis institutione edito Anno 1605. pag. 60. post recitatum factum Iacobi Clementis, qui Henricum III e medio sustulit, subiungit: Praeclare cum rebus humanis ageretur, simulti homines tam forti pectore invenirentur pro libertate patriae, vitae contemptores et salutis. Et pag. 74. Si huiusmodi (sicarii) post designatum facinus evaserint, instar heroum in omni vita suspiciuntur. Si secus accidat, grata superis, grata hominibus hostia eadunt, nobili conatu ad omnem posteritatis memoriam illustrati. Imo Pontifex ipse Sixtus V. cum de Regis Dominicani Monachi venenata sica ex insidiis obtruncati nuntium Romam esset allatum, in purpuratorum Senaru in oratione, die 2 Septembr. habita, facinus illud horrendum laudibus in caelum, auteriam sipra caelum extulit, omnibus heroum ab omni aevo rebus praeclare gestis


page 1134, image: s1206

praetulit, tandemque cum adorando incarnationis inysterio contulit. Bucholtzer. in Indice Chron. Chytr. in Chron. Saxon. lib. 28. Contin. Sleidan. part. 2. lib. 28, et 29. Thuanus lib. 78, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96.

Paucos ante Henrici III mortem menses, die scil. 5 Ianuarii, mater eius Catharina, Laurentii Medicis Urbini Ducis filia, maerore animi (vel,, ut nonnulli volunt, veneno) exstincta est, postquam Carolo filio autrix fuisset, ut sanguinem innocentem tam copiosum profunderet. Mulier namque vafra et ad fundendum sanguinem quasi nata fuit, Galliamque bellis, iisque funestissimis, toto imperii sui tempore commovit, variisque cladibus affecit, et nunc a Guisiis et Pontificiis, nunc vero a Navarraeo et Reformatis clam stetit. Vetitas artes cognoscendi curiosa admodum fuit, et huiusmodi praestigiatoribus non raro perfamiliariter vas, tantum exsecrandis hariolorum praedictionibus tribuit, ut etiam defiliorum fortuna et eorum successoribus, ab illis edoceri voluerit: magistro quodam profanae artis ei speculum, quod aulam sive augustum conclave referebat, exhibente, in quo Reginae filiorum quilibet toties circumambulabat, quot annos regno esset praefuturus: cumque Henricus III suas periodos absolvisset, Dux Guisius, quasi fulgur speculum percurrit; et postea etiam Navarrae Princeps bis supra vicies (ille namque 22 annos Galliae regno praefuit) sese ostendens, confestim disparuit. Unde Catharina quarta nonnullis Francorum Furia dicta: quod poeta quidam suo suppresso nomine versibus expressit:

Tres Erebi Furias ne posthac eredite vates:
Addita nam quarta est nune Catharina tribus.
Quod si tres Furias a se dimitteret Orcus:
Haec Catharina foret pro tribus una satis.

Etsi autem saepius nominata Catharina per totam fere vitam, vel potius illo tempore, quo universum Galliae regnum suis consiliis rexit, nihil laudatu dignum gessit, vox tamen eius proagw/nios laudanda est. Cum enim in extremis esset, Regem filium ad se vocasse, expositoque regni statu dixisse fertur: Dubium non esse, quin ira DEI in regnum Galliae vehementer esset commota. Hanc autem ir am et Populum et Principes sibi ipsis concitasse, et adbuc concitare, eo quod bellum quam pacem mallent, nec sanis quietisque Navarraei et aliorum Regii sanguinis principum consiliis acquieverint, sed Guisios sub praetextu Religionis Romano-Catholicae promovendae, Reformataeque extirpandae, Regi insidias struentes, regnumque affectantes, sequerentur, et promotos cuperent. Sperare tamen se, eosdem principes, omnesque subditos, ad saniorem mentem redituros, praesertim cum non propriae perfidia, sed interfectorum Guisiorum persuasionibus, a Rege defecissent. Interim se iam ingravescente morbo pene oppressam, mortique vicinam, haec ultimae Regi monita rdinquere. Primo, Regem Navarraeum, omnesque Regii sanquinis Principe, vere Gallos et indigenas, cuiuscumque religionis ii sint, accersat, et ad se attrahat, ut perpetuo cum Rege sint,eumque consiliis et auxiliis suis adiuvont: eos enim numquam non fore fideles, qui tot bellis a Rege, propter religionem, lacessiti, numquam tamen a fide, qua Regi obstrictierant, defecerint. Deinde, cum iampridem in Germania alitsque losis compertum esset, intestina bella, propter religionem mota, componi non posse, nisi cuique sua religio libera permittatur; monere se Regem, ut idem faciat, quo pacem hoc modo et tranquillit atem Regno restituat. Hoc si a primo pacis edicto observatum fuisset, feliciorem nunc fore statum Rei publicae. Quodsi tandem aliquando (misili, inquit) hostibus tuis victoriam extorqueas, pacem cole, Principes tibi sanguine propinquos aliosque subditos, qui tam dura hactenus passi sunt, tuere, et omnem inregno abusum tolle. His dictis Regi Reformatos, quos bello semper acerrime persecuta fuerat, commendasse, et pacem, quam ipsa numquam vivens colueat, moriens persuasisse dicitur. Contin. Sleid. part 2. lib. 29. Thuan. hist. l. 53, et 57. P. Matth. in hist. mort. H. 4.

IX. A. C. 1588 Hispanica classis invincibilis et stupenda a Britannis victa est. Constabat ea in universum 120 navibus admirandae magnitudinis et roboris, quarum similes Septentrio numquam antea viderat. His vehebantur nautarum x milia, classiariorum vero supra xx milia, praeter nobiles et voluntarios, qui sumptibus suis operam et fidem insigni aliquo facinore Regi probare volebant. Tormentorum ex aere fusili erant 1600, e ferro 1000, plus minus, globorum 120000, reliquorum apparatuum bellicorum vis immensa. In navibus quoque erant altaria, celebrabantur Missae, aderat magna monachorum multitudo, quae convertere debebat Anglos ad fidem Pontificiam. In maximanavi picta erat imago D. Virginis Mariae, additis hisce verbis: Vindica causam filii tui. Ceterum omnium animi suspensi haerebant, quo fe tantus apparatus conversurus esset: alii enim contra Belgas, alii contra Anglos, nonnulli ad educerdas ex India venturas naves, classemistam paratam dicebant. Verum Regina Angliae Elisabetha a Galliarum Rege praemonita, sibi suisque diligentissime prospiciebat, militem conscribendo, exercitum lustrando, castra obequitando, naves instruendo, utramque Tamisis ripam propugnaculis muniendo,


page 1135, image: s1207

omnia denique strenuae bellatricis munia obeundo. Interim in Belgio quoque ad rumorem tanti monstri marini adventantis undique trepidabatur, eoque magis, quod Alexxander Farnesius, Parmensis, (qui Iohanne Austriaco defuncto belli Belgici molem administravit) terra marique solito maiores copias conscriberet.

Tandem classis illa (quam Rex Hispaniae diversis in locis totum ferme triennium apparaverat, tanta hominum rerumque omnium abundantia, ut alter quidam orbis navigare videretur) die 30 Maii ex portu Ulyssiponensi solvit, Hieronymo Vida e)pini/kion ante victoriam accinent:

Tu, quae Romanas voluisti spernere leges,
Hispano discas subdere colla iugo.

Sed quid fit? Moles ista, cum vix e conspectu Hispaniae in mare pervenisset, tempestate exagitata, quatuor actuarias triremes, et quasdam e minoribus naves fluctibus absorptas desideravit. Accidit quoque, nt Anglus quidam remex, David Guinus nomine, effracta catena, et sociis aliquot mancipiis, Gallis et Turcis liberatis, praefectos militesque omnes in sua triremi occideret, eaque potitus, duas alias decumanis fluctibus graviter afflictas debellaret, et Baionam in Galliae portum pertraheret; audacia ne an meliori fortuna, incertum.

Rex Hispaniae intelligens classem nondum insigni clade esse affectam, denuo eam exire, et coniunctam Belgicae classi Parmensis, milite in continentem exposito, universum Angliae regnum occupare iubet. Belgica classis, quae cum Hispanica coniungenda erat, constabat trecentis navibus. At Belgae Parmensem in Flandriae littoribus ita obsidebant, ut ne is unam quidem navem in mare subducere ausus fuerit. Britanni, quamquam omni alia re in feriores, quia tamen animis, virtute et promptitudine praestabant, intrepide hostilem classem (quae sibi de Angliae regno omnibusque vicinis Insulis victoriam certam spoponderat) aggrediebantur, navibusquesuis, equorum instar, summa agilitate circumrotatis, venti praerogativam praeripiebant semper: atque momento fere nunc dextrum nunc sinistrum latus elibrandis commodissime tormentis in hostem dirigentes, tantum damni Hispanis inferebant, ut se non defendere amplius, nedum offendere alios potuerint. Hoc modo per multos dies et diversis in locis ad Caletum usque classis Hispanica velitationibus, proeliisque excepta fuit, multis navibus cum magno dediticiorum numero, cum magna pecuniarum, vasorum argenteorum, cimeliorum, et variae nauticae supellectilis multitudine captis, multis submersis, multis ad colles arenarios eiectis. Cum autem Angli Hispanos de statione Caletensi vi pellere non possent, strategemate illud tentarunt. Nam Franciscus Dracus Eques Anglus, et Anglicae classis inferior Amiralius, octo naves viliores pulvere, pice, sulpure, aliisque rebus ad concipiendum et alendum ignem idoneis complens, cas incensas die 7 Augusti hora secunda post noctis medium, vento et aestu secundis, contra hostilem classem emisit: ad quarum conspectum tanta inter Hispanos orta est trepidatio, ut anchoris sublatis, velrescissis, velisque expansis, pro se quisque effugere, et in apertum Oceanum sese recipere laborarint. Sic igitur classis Septentrionem versus navigans, et totam Britanniam Hiberniamque circumvecta, atque novo naufragio misere mactata est: tandemque Ludo vicus Peresius Gusmannus, Medinae Sidoniae Dux, supremus Hispanicae classis praefectus, navibus, quae restabant, maximaparte laceris, in Hispaniam reversus est. Magnum autem clades ista luctum plerisque omnibus in Hispania familiarum nobilissimis attulit: e quibus paucae erant, quae non aliquem gentilem, affinem aut cognatum, vel naufragio amissum, aut in pugna caesum, vel denique ab hoste captum luxerint. In Anglia vice versa Regina, currutriumphali e palatioper urbem Londinensem ad primarium templum, D. Paulo Apostolo in suburbio Westmonasteriensi sacrum, vecta, equo devictorum Hispanorum insignia et vexilla propendentia ferente, magnificentissime triumphavit festoque ad diem 29 Novembr. indicto, (quod etiam in Belgio confoederatorum Ordinum iussu factum est,) DEO pro reportata ab hoste victoria sollenniter gratias egit: et suae classis navi primae inscribi iussit hoc epigramma, Hispanorum supra citato contrarium:

Tu, qui divinas voluisti spernere leges,
Femineo disces subdere colla iugo. alii: colo

Selandi autem tantae victoriae memoriam apud posteritatem per monumentum quoddam deposituri, nummum argenteum et aeneum percusserunt, qui in una facie referret Selandiae arma, cum hac inscriptione: SOLI DEO GLORIA; et in altera magnas aliquot naves, cum his verbis: CLASSIS HISPANICA; superadditis in circumferentia istis: VENIT, IVIT, FUIT. Thuanus lib. 89. Chytr. Chron. Saxon. lib. 28. Contin. Sleid. part. 2. lib. 28. Camd. in Annal. Angl. Meter. Belgic. Histor. lib. 89.

Theodorus Beza, alias Theologus magis quam poeta, in victoriam hanc navalem, quam Angliae Regina ex Hispanis reportavit, tale epigramma concinnavit:

Straverat innumeris Hispanus navibus aequor,
Regnis iuncturus sceptra Britama suis.


page 1136, image: s1208

Tanti huius rogitas quae motus causa? Superbos
Impulit Ambitio; vexit Avaritia.
Qam bene te Ambitio mersit vanissima, ventos
Et tumidos tumidae vos superastis aquae!
Quam bene totius raptores orbis avaros
Hausit inexhausti iusta vorago maris!
At tu, cui venti, cui totum militat aquor,
Regina, ômundi totius una decus,
Sic regnare DEO perge, ambitione remota,
Prodiga sic opibus perge iuvare pios:
Ut te Angli longum, longum Anglis ipsa fruaris,
Quam dilecta bonis, tam metuenda malis.

X. Cum Parisienses Henrici Navarraei Regis sui imperium agnoscere nollent, interque eos communi consensu decretum factum fuisset, omnes mori malle, quam Regi non Catholico parere: Rex saepius per literas et legatos ad oboedientiam cos hortatus est, sed nihil proficere pituit. Illeigitur post insignem de Carolo Duce Maenio et confoederatis in proelio ad Druidum urbem reportatam victoriam, anno 1590, mense Aprili, durissima obsidione Lutertiam cinxit. At non solum cives et praesidiarii milites alacrianimo defensionem susceperunt, sed etiam Ecclesiastici omnes, qui in urbe erant, distributis inter eos armis, sua in defendenda urbe munia obire iussi sunt. Illorum praefecti constituti sunt Episcopus Silvanectensis, et Prior Carthusianorum. Loco vexillorum praeferebatur illis imago Christi in cruce pendentis, et alia Mariae Virginis statua. Professionis suae vestes non abiciebant; sed galeas, loricas, thoraces ferreos superinduebant. Rex autem commeatus importatione interclusa ad famem extremam Parsienses adegit. Nam in familia legatorum tam Pontificis quam Hispaniarum Regis, quin et in aliorum utriusque sexus Principum familiis, sex tantum unciarum panis personis nobilibus quottidie distribuebatur: communis vero plebs summa premebatur inedia. Bis mille equi mactati et absumpti, similiter et octingenti muli et asini: canum vero, felium, gliriumque non erat numerus. His enim pauperes, crudisque herbis, iisque sine panis usu, victitare coacti sunt. Praepositus monasterii Franciscanorum testatus, integro octiduo panem in suo monasterio visum non fuisse; fratres vero herbis tantum et avenaria pulte se sustentasse. Quibus non fuit facultas tam vilem cibum sibi comparandi, in plateis inedia mortui sunt, adeo ut una nocte saepe 200 vitam finirent, quorum cadavera mane in plateis tanta copia inventa, ut eorum qui fame trimestri spatio interierant, ad XIII milia computatus postmodo numerus fuerit. Posthaec equorum, mulorum, asinorum tergora cocta vendi coeperunt, quae tanto cum appetitu tantaque cum voluptate comedebantur, quanta olim optima edulia, dapesque lautissimae consueverant: libra butyri duobus vel tribus coronatis vendebatur, ovum 12 denariis Gallicis constabat: Pauperea in plateis canes mortuos iacentes crudos et incoctos comedebant: sed et intestina quorumvis animalium a delicatioribus abiecta, mures item gliresque inedia mortuos, ossa canum aliorumque animalium contufa, in cibum assumebantur. Erant qui XXII infantes occisos, coctos, et inaudito a captis Hierosolymis exemplo, absumptos esse dicerent. Similis et lignorum erat inopia, malumque tantum morbi adhuc innumeri augebant, tanto aegrotantium numero, ut universa urbs Parisiensuium quasi nosocomium aliquod videretur.

Saepius autem populus in urbe tumultavari coepit, et pacem vel duntaxat panem miserbili non minus quam horribili postulavit voce, sed hac una sep a Caietano legato pontificio et Mendoza Hispano sustentatus, fore scil. ut brevi adveniente praesidio Hispanico liberetur. Quod etiam accidit. Nam Alexander Farnesius Dux Parmensis cum selectis Hispanorum, Italorum et Belgarum militibus veteranis, circiter xv milibus ab Hispaniarum Rege missus, sub initium mensis Septembris comtra Henrici Regis ac plerorumque opinionem in Galliam venit. Rex igitur obsidionem, quam totos quinque menses continuaverat, solverefuit coactus, et Parmensi, pugnandi cupiditate incensus, ad aliquot milliaria, exercitu non magno quidem, sed valido et acri, occurrit. Huius aciem ubi Parmensis vidit, tametsi militum umero multo erat superior, tamen confligere cum eo recusavit. Itaque paludibus sese, tum vallo etiam et fossa, munivit. Rex vero in acie compluribus diebus commoratus, missoque ad Parmensem et Maenium feciali, proelii copiam eis aliquoties fecit, collatisque signis de summa rerum eos secum pugnare expetiit. Ubi nihil impetravit ex locis, quae proelii obtinendi spe ultro hosti concesserat, iterum eiecit. Parmensis, Ligniaco oppidulo et Corbelio ad Sequanam sito non sine suorum clade expugnato, ingentem omnis generis commeatus in urbem Lutetiam transferri curavit: quam ipse postea die 15 Septembris cum lectissima Principum nobiliurnque manu ingressus, incredibili cum laetitia, honore et triumpho, tamquam liberator et eonservator urbis a civibus erceptus est. Quibus peractis, in Belgium rediit, maiori parte exercitus amissa; reliquis vero inedia,


page 1137, image: s1209

morbis et laboribus ita confectis, ut pauci evaserint. Post discessum eius Rex Navaraeus paucis diebus sine sanguine omnia recuperavit quae ille multo labore et tempore ceperat. Chytr. Chron. Saxon. lib. 29. Thuanus lib. 99, 100. Contin. Sleid. part. 2. lib. 30.

XI. A. C. 1591 Iesuitae nonnulli, ex seminario Hispanico emissi, vario et dissimulato habitu Angliam ingressi sunt; quorum duo comprehensi, iussuque Reginae extremo supplicio affecti sunt: edicto simul adversus Iesuitas publicato, quo, non dubitare se quidem, ait, quin DEUS omnes hostium suorum machinationes irritas facturus sit; sui tamen quoque officii esse media omnia adversus eos adhibere, quae sibi a DEO concessa fint. Mandarese igitur severissime omnibus et singulis, cuiuscumque generis, status, sexus, conditionis et dignitatis sint, ne Iesuitas, qui iam venerint, aut porro a Pontifice missi in Regnum venturi sint, hospitio foveant, suscipiantque, sed quocumque modo latentes detegant. Semper etenim Elisabetha Regina timuit et exhorruit ingenia Iesuitarum; quos non solum suis ditionibus eiecit, poe na laesae Maiest. in eos, qui manserint, aut deinceps redierint, sancita; sed ut et alibi pellerentur, operam dedit. Et cum inaudisset Regis Galliarum commendatione factum esse, ut illis Turcarum Imperator Perae, qui locus est Constantinopoli vicinus, habitandi facultatem concesserit, omnem movit lapidem, ut benevolentiam Turcici Imperatoris erga illos potentibus persuasionibus rursus corrumperet. Camden. Annal. Angl. A. C. 1585. P. Matth. Histor. l. 6. narr. 2. Contin. Sleidan. part. 2. lib. 21. et 31.

XII. A. C. 1592 mors Iohannis Manderscidii Argentinensis Episcopi non exiguos in Germania motus excitavit. Eo enim die 22 Aprilis, anno Episcopatus 23, defuncto, Iohannes Georgius Marchio Brandeburgicus a Canonicis Reformatam religionem amplectentibus, consentiente Senatu, in locum eius electus est. Verum Canonici religionis Pontificiae Carolum Lotharingum Cardinalem et Episcopum Metensem, Argentinensem designabant Episcopum. Cum autem alter alteri cedere nollet, bellum inde ortum est, quod vario Marte inter Iohannem Georgium et Carolum in nonum usque mensem gestum, sub initium anni 1593 a Commissariis Imperatoris Rudolphi sedatum, et arma deposita, milesque dimissus est. Chytr. Chronic. Saxon. lib. ult.

XIII. A. C. 1594 Henricum IV Galliae et Navarrae Regem (qui hoc anno, postquam ad Pontificios defecisset, mense Febr. coronatus est, sicuti supra in historia Papae Clementis VIII diximus) Iesuita quidam interficere voluit Lutertiae die 27 Decembris. Rex de intentato sibi parricidio ad Senatum et cives Lugdunenses literas scripsit: Altera hora (inquit) nec amplius effluxerat post reditum meum ab expeditione e Picardia, et circumstabant mihi sobrini mei, Princeps Condaeus, ut Comites Suessionis et S. Pauli, cum triginta aut quadraginta praecipuorum magnatum, et huius aulae nobilium, qui me adhuc non salutaverant, exciperem; cum adolescens quidam Iohannes Casiellius vocatus, corporebrevis, aetate annorum 18 aut 19, qui cum turba in aulam irrepserat, a nullo fere observatus, subito irrumpit, ut me cultro, quem manu gestabat, transfigeret, sed ictus (quia corpus demittebam, ut praedictos nobiles salutandi causa inclinatos, sublevarem) in faciem tantum ad labii superioris latus dextrum illatus fuit, et una cum vulnere dentem unum confregit. Perditus ille subito comprehensus fuit, et cum aliquantulum prima fronte factum abnuisset, tandem nulla vi cogente, scelus fassus est. Nihil tamen extorquere potuimus, praeterquam ipsum in Collegio Iesuitarum triennio educatum fuisse, in quo creditur praeclaram illam doctrinam hausisse. Quod prius occurrit, agendum fuit, ut pro tanto et am peculiari in me collato beneficio DEO gratias redderemus, qui me ab hoc homicidio tutatus esset. Quapropter subito TE DEUM LAUDAMUS, etc. in omnibus urbis templis cantatum fuit: cives quoque ignes, signa laetitiae in omnibus compitis excitarunt. Vulnus, DEI beneficio, tam leve est, ut propterea in lectum maturius ituri non simus, et speramus nos opportunitatem non praetermissuros, cuius causa reditum nostrum acceleravimus, ut scilicetfestum et ceremonias ordinis S. Spiritus celebraremus. Diutius autem exspectaren nolui, quin vos de hisce certieres facerem, ne vos, reliquique mei fideles, nuntio forsan aliunde citius percepto, in sollicitudinem incideretis: inprimis vero, ut publice DEO gratias agere iubeatis, et precibus vestris petatis, ut me ab eiusmodi parricidis, sub sancta sua clientela, semper tueri velit, ad quae cum hostes nostri tam saepe confugiant, manifesto perfidiam et sceleratam suam mentem declarant, et sese a divino favore desertos animadvertentes, perquam exsecranda consilia amplectuntur, quae a DEO, ut speramus, in ipsorum ruinam convertentur.

Iohannes ille Castellius fuit lanifici cuiusdam Parisiensis filius, Collegii Claraemontani Iesuitarum ibidem alumnus, qui, cum super hoc facto examinatus esset, talem sententiam a Parlamento tulit: Teneri eum et convictum esselaesae Maiestatis tam divinae quam humanae, ob sceleratum illud et


page 1138, image: s1210

detestabile parricidium in Regem intentatum: pro cuius criminis expiatione et supplicio Curia eum ad poe nam sequentem damnavit. Initio stet ante valvas primarii templi Parisiensis nudus, sola interula indutus, et ardentem cereum duarum librarum manu teneat, procidensque in genua confiteatur et dicat, se tur piter et proditorie inhumanum et abominabile hoc parricidium committere voluisse, Regemque cultro in vultu unlnerasse: dicat idem se falsis et damnandis instructionibus persuasionibusque ad hoc inductum esse, ut crederet sibi permissum Reges interficere, et Henricum IV modo regnantem non esse membrum Ecclesiae, priusquam a Pontifice maximo approbatus fuerit. Factum hoc in se detestetur, DEUM, Regem et Iustitiam oret ut sibi ignoscant. His peractis, in curru obsceno vehatur ad locum suppliciis destinatum: ibi forcipibus ignitis sive candentibus brachia et pedes eius lacerentur; dextra vero, qua cultrum, quo facinus perpetravit, tenuerat, amputetur: tandem quatuor equis alligatum corpus in totidem partes discerpatur: partes in ignem coniciantur, et in cineres redigantur, qui in ventum proiecti dispergantur, bonis eius omnibus fisco Regio adiudicatis. Antequam autem haec exsecutio fiat, praedictus Castellius ordinariis et extraordinariis quaestionibus subiciatur, ut sciatur, quinam eius fuerint complices, et ut interrogetur de aliis quibusdam inde dependentibus. Constituit insuper Senatus Curiae supremae Parisiensis, ut IESUITAE Claraemontani, et ceteri, quod ex corum schola percussor prodiisset, tamquam corruptores iuventutis, perturbatores publicae tranquillitatis, inimici Regis ac Regni, intra triduum ex Collegiis suis exeant, et post quindecim dies toto Regno Galliae excedant. Quod nisi fecerint, et post praescriptum tempus usquam inventi fuerint, tamquam laesae Maiestatis rei puniantur; illorum autem mobilia et immobilia bona in alia pia opera vertantur: et eorum distributio fiat secundum arbitrium et decretum curiae. Divulgata igitur hac sententia, Castellius in publicum productus, et iuxta praescriptum modum supplicio digno affectus est: Quo mortuo, patris eius aedes solo aequatae sunt, in earundem vero area pyramis, cum monumento istius facinoris erecta est. Iesuitae quoque quamprimum Regno sibi interdicto excesserunt. Contin. Sleidani part. 2. lib. extremo. Thuanus l. 112.

XIV. A. C. 1595 Amurathes III, Turcarum Rex 14, et sextus Imp. Orientis, ex his terris ereptus est, anno aet. 47, regni vero 21. Successit ei Mahumetes III, filiorum natu maximus, (qui, ut supra dictum, anno 1582 circumcisus est) et regnum pro more Turcicorum Imperatorum 18 fratrum caede ex diversis concubinis progenitorum auspicatus est, eosdemque cum patre in idem monumentum condi curavit; sorores vero 27 in Seraglio vivere permisit. Huius coniux, femina ambitiosa, cum ex Imperatore et Astrologo sciscitaretur: Annon filius in regno successurus esset? Mahumetes existimans, eam velle se maritum veneno necare, ex sola suspicione et zello neci damnavit, ipsamque in aquis suffocari, et filium strangulari, quosdam etiam ex famulitio utriusque sexus ad 30 mortis socios fieri iussit. Calvis. in Chronol.

XV. A. C. 1596 Angliae Regina, intelligens, quod Hispaniae Rex Angliam invadere in animo haberet, antevertendum illud malum rata, instructissimam et bene armatam classem, Roberto Essexiae Comiter et Carolo Howardo supremo Amiralio Ducibus, contra Hispanos emisit: quae ad Gades in Hispanicam classem incidit, eique magnum damnum attulit. Et cum Angli hostilem classem, quam iam in sua habebant potestate, redimi pro pecunia permittere vellent. Hispanicae Classis Gubernator iacturam potius navium facere, quam eas ab Anglis pecunia redimere voluit: cuius classis pretium multis tonnis auri aestimata fuit. Hispani vero, ulturi hoc ab Anglis acceptum damnum, liberaliter suo Regi magnos sumptus sponte contribuerunt, ad novam classem parandam. Ea ubi bene parata et instructa fuit, et mari commissa, in Galliciae littoribus noctu in fundum et scopulos impegit, ibique circiter 30 naves perierunt.

Hoc anno quoque Foederati Belgae, ut se contra Albertum Archiducem Austriae, fratrem Rudolphi II. Imp. (qui Vice-Rex Portugalliae et gubernator Belgii Hispanici a Rege Philippo conltitutus, feliciter hactenus res gesserat) tutari possent, foedus cum Rege Galliae Henrico (qui anno praec edenti Hispaniarum Regi bellum indixerat) et Elisabetha Angliae Regina contra Hispanum inierunt. Chytr.

XVI. A. C. 1597 Mauritius Princeps Auraicus, nemini veterum ducum animi magnitudine, consilii sollertia, bellicis virtutibus, ac rerum gestarum gloria secundus, felicissimo victoriarum cursu contra Hispanos usus est; siquidem Alberti Austriaci copias die 24 Ianuarii prope Tornhoutum in Campania ad Silvam Thyllensem aggressus, oppressit, fugavit, atque dissipavit, et caesis, cum Comite Varaxio, copiarum duce supremo, circiter 2000 militibus, ducentis vero captis, XXXV III peditum vexilla, duo equitum, cum praeda ingenti abstulit, victoriamque consecutus est. Postea magno impetu et celeritate varias urbes et castella Hispanis eripuit, et in potestatem Ordinum foederati Belgii


page 1139, image: s1211

redegit; videlicet Bergam ad Rhenum vel Rhenobergam, oppidum Moers et arcem, Craulium praecipuum munimentum Comitatus Zutphaniae, Alpenam,, Bredefortum, eschedam, Oldensilam, Gotam, et tandem etiam Lingam, quod praedonum erat domicilium, fortissimeque ab Hispanis defendebatur, Chytr. in chron. Saxon. Bucholtz. Thuanus hist. lib. 118. et 119.

XVII. Flagrante sic inter Hispanos ac Belgas, eisque foederatos Anglos Francosque, bello, praecipui Europae Principes ad conciliandam pacem suas partes interposuerunt. Cum igitur anno C. 1598 atrox aliquamdiu inter Hispanorum Regem Philippum et Henricum Gallorum Regem bellum gestum esset, utrumque Principem, et varia fortuna exercitos, et Pontificis Principumque intercessione impulsos, tam gravis belli statietas cepit. Itaque serio actum est de pace aut induciis ineundis. Conventus utriusque Regis legatorum Vervinii, quae Burgundiae civitas, est institutus: ibi post longas multorum mensium disputationes, tandem publica pax die 2 Maii sancita, et postea mense Iunio in Gallia, Hispania et Belgio, magna cum sollennitate, et incredibili pene omnium laetitia, promulgata est. Philippus Ardeam, Caletum, Dorlanium, Capellam, Castellum, Blavetum Gallis: Henricus Carolot ensem principatum Hispanis restituit. In illam vero pacem Regina Angliae et Foederati Belgii Provinciae non consenserunt, bellumque contra Hispanum fortissime et felicissime continuarunt. Thuan. hist. lib. 120. Chytr. Bucholtz.

At Philippus Hispaniae Rex non diu ista pace gavisus est. Nam eodem anno mense Septembri infelicem animam, quae multis exitio fuerat, 72 vitae ??? In agone mortis constitutus filium Philippum III, (qui ei in regno successit) ac filiam Isabellam Claram Eugeniam, (quae anno sequenti cum Alberto Archiduce Austriae ab ipso Pontifice Romano summa ceremoniarum festivitate coniuncta et copulata est) praeclare admonuit, ut reputarent animo rerum humanarum instabilitatem, ac miserrimam vitae conditionem. Cum eius enim accitu adstarent aegro, En, inquit, adspicite in affictissimo hoc corpusculo, quam tenui filo pendeat pompa et splendor magnitudinis terrenae! De vita mortali actum quidem est ilicet: sola sepulchri cura restat, et supremus honor exsequiarum: de quo multa sigilatim et curiose praecepit, ita ut desuo ex hoc mundo egressu, non aliter quam de magnificentissimo et triumphali in primariam Hispanici imperii urbem ingressu, atque de sepultura veluti de regia inuguratione, dissereret. Et ut assidua mortis commentatione firmaret sese adversus imminentem metum, iussit feretrum, quo componi corpus defuncti oportebat, in conspectu suo collocari, coronamque, regium capitis decus, una cum mortui calvaria superimponi; non absimili ritu, quam quo veteres Romani triumphantibus adiungere solebant carnificem ministrum publicum, qui eodem curru triumphali vectus identidem inculcaret: HOMO ES, HOMINEM TE ESSE MEMINERIS.

Sic apud Aegyptios notum est hunc fuisse morem, ut in ipsorum conviviis ske/leton, h. e. mortis simulacrum circumferretur, et convivae admonerentur, ut inter edendum et bibendum ilud quoque intuerentur. Hoc quoque Philippus Rex Macedoniae probe consideravit; qui puerum constituit. cui hoc officium demandavit, ut singulis diebus haec verba mane et vesperi ei acclamaret: Philippe, memento te esse hominem.

Constantinopolitani Imperatores peculiaria signa mortis futurae commonefactoria contra superbiam et fastum habuerunt. Scribit enim Isidorus, quod Constantinopoli moris fuerit, ut, quo die Imperator coronam Caesaream susciperet, eum sedentem in sublimi throno accederet caementarius, proponens illi lapidum aliquot genera, ut ex hisce omnibus unum eligeret, ex quo sibi tumulum fabricari vellet. Verbis autem (sicut e Graeco translata sunt) talibus usus fuit:

Elige ab his saxis: ex quo, Augustissime Caesar,
Ipse tibi tumulum me fabricare velis.

In Romanorum Pontificum inauguratione, dum interea, de more, sacellum D. Gregorii declaratus praetergreditur, ipsum praeit ceremoniarum Magister, gestans arundines sive cannas duas, quarum alteri sursum candela ardens apposita est, quam alteri cannae, cui stuppae superpositae sunt, adhibet incentitque, dicens: PATER SANCTE, SIC TRANSIT GLORIA MUNDI. Quid autem aliud id fuit, quam fragilitatishumanae et certissimae mortis admonitio?

Ita Saladinus Aegypti Syriaeque Tyrannus, humanae conditionis ac mortis memor, aliquot annos sepulchrum argenteum secum circumduxit, condito testamento omnem funeris pompam abdicavit, iussitque tantum in lancea sibi praeferri atri coloris obsoletam tunicam, praecinente ad populum sacrificulo huius sententiae carmen, quod a Bocatio memoriae proditum est:

Vixi, divitiis, Regno, tumidusque tropaeis;
Sed pannum, heu! nigrum nil nisi morte tuli.

Idem quoque Maximilianus I huius nominis, Caesar optimus, observavit: Nam integro ante mortem biennio, quocumque proficisceretur, arcam


page 1140, image: s1212

ligneam ad mensuram corporis humani fabrefactam, circumvectari (sicut in eius historia cap. 3. diximus) mandavit. Quo ipso perpetuam mortis memoriam ante oculos sibi praeferri voluit.

Ob hanc rem non minus pie quam prudenter faciunt, qui potentiam et opes terrenas tam instabiles, quam ipsas etiam undas a vento agitatas, esse considerant, mortisque memoriam numquam deponut; siquidem (ut pulchre Augustinus scribit) vita haec est vita dubia, vita caeca, vita aerumnosa, quam humores onerant, dolores extenuant, ardores exsiccant, escae inflant, ieiunia macerant, ioci dissolvunt, tristitiae consumunt, sollicitudo coarctat, securitas hebetat, divitiae iactant, paupertas deicit, iuventus extollit, senectus incurvat, infirmitas frangit, maeror deprimit, et post haec omnia MORS INTERIMIT, UNIVERSISQUE GAUDIIS FINEM IMPONIT: ITA CUM ESSE DESIERIT, NE FUISSE QU IDEM PUTETUR.

Ut iam ad Philippum Hispaniae Regem redeamus: ille saevissimos morbos tulit, horribilique mortis genere periit, fqeiria/s1ei/ videlicet, erumpentibus toto corpore vermibus, de quo ita D. Baudius;

—— Rex ille Philippus,
Tot populis terrisque potens lateque tyrannus,
Occidit a foedo resus grege vermiculorum,
Carnificesque suos miserando corpore pavit
Vivens atque videns, et propria funera planxit.

D. Baud. in Hero. Ep. 5. et in Funerib. Cerverya de Turre de excessu Philippi II. Hisp. Regis. Thuan. histor. lib. 120.

Quamquam autem abominandum illu mortis genus ad causas naturales a Medicis referri solet: tamen constat, illud poenae genus divinitus sceleratis Principibus imponi solere, ut in summo dolore vitam suam finirent; et de nullo fere excelsae dignitatis Principe legimus, quod tali mortis genere interierit, nisi qui vel saeviendo, vel divinos honores affectando, humanitatem exuisset. Sic Antiochus Epiphanes, 2. Maccab. c. 9. Herodes Ascalonita, apud Iosephum lib. 17. antiq. c. 8. Herodes Antipas, Actor. c. 12. Cassander Antipatri filius, teste Pausan. in Boeot. Sic Lucius Sylla, ut scribit Plin. II. natural. histor. c. 33. Item Galerius Maximinus infensissiums Christianorum hostis, et Arnulphus Imperator, (uti supra in illorum vita cap. 3. diximus) misere fqeiria/s1ei exstinctiscribuntur.

XVIII. A. C. 1600 mense Aprili perfida femina Lutetiae combusta est, quae Regem veneno tollere moliebatur; et Monachus quidam circa idem tempus vitae Regis insidias struxit, sed deprehenso scelerato eius conatu, impii sui propositi poenas dedit. Theodor. Meurer. Bucholtz.

Eodem anno Iacobus Scotiae Rex (qui non tantum postquam natus est; sed etiam antequam nasceretur, atque in ipso matris utero vix ullo tempore ab insidiis et sicariis fuit tutus) insidiis Alexandri Ruveni eiusque fratris Iohannis, Comitum Goureae, pene fuit oppressus. Cum enim Rex Perthum ire ab Alexandro consuits dolis persuasus esset, facta spe thesauri, quem nuper invenisset, illi exhibendi: prandio sumpto, inermis per aliquot conclavia circumductus, tandem in musaeum perducitur, locum lanienae destinatum: in quo homo pugione armatus parricidii adiutor erat solus. Ibi Alexander, occlusa prius ianua, pileoque in caput superbe iniecto, statim armato pugionem eripit, et Regis pectori admovet, ultimaque minis et factis intentat. Rex autem, qui eloquentiae suae viribus et maiestatis veneratione armatum illum contioebat, Alexandrum tandiu inermis sustinuit, donec acciti clamore quatuor ex aulae familiaribus intervenirent, qui numero et armis impares licet, coniurantes tamen velinterfecerunt, vel male mulctatos in fugam egerunt: Rex vero in medio suorum in genua statim suppliciter procubuit, Deoque pro liberatione tam miraculosa, et victoria tam insperata, gratias prolixe egit; et postea Iohannem Ramsey, cuius pitissimum dextera vindex fuit Regis in nefanda illa coniuratione, titulo et honore Vicecomitis Hadingtoniae ob fidem donatum, inter regni Scotiae proceres cooptavit. A. Spondanus in Auctario Annal. Baronii. Iacob. Rex in Oratione quadam. Ens. Epidorp. Annal. tom. 5. lib. 3 P. Matth. in histor. Henr. IV. lib. 3. ???

XIX. A. C. 1602 Proceres quidam Galliae in Regem et Mariam Mediceam Reginam, quam Rex sibi matrimonio iunxit A. C. 1600, m. Decembri, repudiata sorore Caroli IX, Margareta valesia, (cum qua Anno 1572 celebrarat nuptias, in quibus, ut supra diximus, plus sanguinis quam vinieffusum) conspirarunt, sed ab uno coniuratorum detecta est Regi tota coniuratio: unde Carolus Bironius Mareschallus, et Comes de Arvernia, capti, et res ad iudicandum Parlamento delata est; quod statuit, scelus hoc poena eapitali vindicandum: atque ita Bironius poena capite exolvit, Comes vero de Arvernia dimissus est non propter innocentiam, sed Regis clementiam. Omnes autem, qui rerum Gallicarum nostri temporis historiam scripserunt, uno quasi oretestantur, Bironium inex pletae ambitionis hominem, ac Astrologis hariolisque vel Magis potius, valde fuisse deditum. Ex his


page 1141, image: s1213

fata sua sciscitanti quidam ambiguis verbis responderunt, eum summis Europae Duibus palmas e manibus excussurum, quin etiam ad regni fastigium evectum iri, nisi unius gladii ictu impediatur. Idem Bironius iam captivus aiebat, a nescio quo ceream imaginem sibi ostensam, Latina haec verba, Rex impie peribis, aperte pronuntiantem. O astutum delusorem! Putabat miser, in Regem ac Dominum suum haec dicta esse, quae tamen in ipsum, utpote imaginarium Regem, iam dicta erant. Saepius ille nominatus Bironius quoque Brossium quendam famosum Astrologum adiit, personam suam nuntii habitu dissimulans; eique thema Nativitatis suae ab alio Genethliaco confectum ostendit, heri sui esse dictitans, vitae suae fata scire cupientis. Ibi ille, Video sane, inquit. Nobilis iste est homo, et omnino eiusdem, cuius tu, aetatis. Bironius, Amplius, inquit, tibi nihil dixero: tu illud tantum explicato, quanam fertuna et quibus successibus homo ille in omni sua vita usurus sit. Tum Astrologus paulisper in musaeum suum secedens, reversus, Bene habet, inquit, mi fili. Is qui sic natus est, ut thema hoc demonstrat, industria sua et militari virtute maximos consequetur honores: quin etiam prope abest, ut Rex futuus sit. Sed obstat caput Algol. Quid sibi vult hoc verbum? inquit, Bironius. Aliud dicere, ait Brossius, nec volo, nec possum. Post multas ultro citroque cntestationes, Brossius rogantis victus pertinacia, nullo verborum usus circuitu, Homo iste, ait, eo usqueprogredietur, ut capitis subiturus sit supplicium. Quam iniuriam, uti existimabat, minime ferens, Astrologum miserum ita depexuit, ut semimortuum reliquerit: idqu3 facinus deinde apud multos ipse iactavit. Poterant haec ab iis, quos postea suscepit, conatibus retrabere Bironium, nisi Diabolus mentem eius ita excaecasset, ut, quae ipsi magnitudinem, vera, quae exitium portenderent, falsa credidisset.

Idem alium quendam Lutetiae, Caesarem nomine, qui vulgo pro mago et necromantico habebatur, consuluerat: qui similiter respondit, Regno potiturum, caveret sibi tantum ab ictu cuiusdam Burgundi. Captivus posta, praedictionis huius memor, an Carnifex Parisiensis natione Burgundus esset, inquiri iussit. Affirmantibus, Ergo, inquit, de vita mea actum est. Nec multo post a Burgundo illo capite fuit multatus, cumque vita eius incredibiles spes et conatus in fumum abierunt.

XX. A. C. 1603. Elisabetha, Angliae Regina, mortua est. Filia fuit Henrici VIII. qui coniuges sex habuit: primam, Catharinam Arragoniam, (Ferdinandi Catholici Hispaniarum Regis filiam) et quartam, Annam Iuliacensem, repudivait: secundam, Annam videlicet Boleniam, (ex qua Elisabetha nata) et quintam, Catharinam Havardam, adulterii praetextu secuii percussit: tertiam, Iohannam Semeriam in partu perdidit: sextam, Catharinam Pariam, Anno 1547 decedens, superstitem reliquit. Seccessit ei in regno filius ex Iohanna Semeria, Eduardus VI, natus annos 9. qui, cum sex annos regnasset, lento veneno a Iohanne Dudleo Nothumbriae Duce sublatus est. Post cum Regina salutate Maria, eiusdem Henrici VIII ex Catharina Arragonia filia, quae atocem adversus Euangelicos persecutionem movit, nupsitque Philippo Hispaniarum Regi. Anno autem Christi 1558 mortua Maria, Elisabetha soror eius, ex Anna Bolenia, virgo 25 annorum ad regnum evecta, Pontificiam religionem iterum abolevit, et reformatam in totum regnum introduxit. Haec praeter multas corporis dotes, supra sexum prudens, multisque literis expolita, Graece et Hispanice mediocriter, Latine vero, Gallice et Italice ad miraculum docta fuit; quae uno et eodem die trlbus maximorum Regum Legatis, Latine uni, alteri Gallice, tertio Italice, audita est: et totos XLV annos ita sceptrum tractavit, ut illam subditi amaverint, ut matrem benignissmam: vicini Principes coluerint, ut Reginam sapientissimam: hostes metuerint, ut ultricem iustissimam: et totius Christianus Orbis cum admiratione suspexerit, ut pacis et tranquillitatis publicae conservatricem. Morti vicina Iacobum VI Scotiae Regem a primo Fergusio centesimum octavum, Mariae et Henrici Stuarti filium, successorem suum declaravit. Haec Reginae declaratio effecit, ut post eius obitum regnum pacatum et tranquillum maneret. Eo enim ipso die (scil. 24. anni 1603.) quo Regina exspiravit, omnes Angliae Proceres unanimi consensu Iacobum Regem suum proclamarunt, qui Scoticum regnum cum Anglico coniunxit, et magnae Britanniae Regis nomen assumpsit, hac maxime de causa, ut animos Scotorum et Anglorum invicem abalienatos comuni nomine sociaret, et simul Scotos demulceret; aliter torvum visuros, si ille in titulis Angliam Scotiae anteponeret.

XXI. A. C. 1604 Ostenda urbs maritima Flandriae post triennalem, et quod excurrit, obsidionem, ab Ambrosio Spinola Genuensi die 21 Septembr. deditione capta est his conditionibus, ut milites cum suis armis discederent. Galliae Admiralius M. de Chastillon dicere solitus: Diuturnae magnarum urbium obsidiones sunt magnorum castrorum coemeteria et sepulturae. Hoc quam verum sit, ex obsidione Ostendana videre est; in qua intra annos tres, menses duos et quindecim dies, supra


page 1142, image: s1214

centum quinquaginta mortalium milia, utrinque, varia ignis, ferri, morborumque peste, ceciderunt. Numerus a parte Hispani 78124, obsessorum autem 72900 refertur. Integris quorundam libris obsidio Ostendana (cui nulla nostro aut patrum aevo par exstat) narrata est, eiusque meminit Emanuel Meteran. lib. 22, 23, 24. Thuan. lib. 130. Henricus Spondanus in Auctario. Mercur. Gallo-Belgicus. Gothard. Mir aeus in vita Alberti Austriaci.

Eodem hoc anno, altero post occupatam Ostendam mense, die scil. 20 Augusti, Mauritius Princeps Auraicus Slusam munitissimam urbem, mense tertio, postquam eam obsidione cinxerat, inedia ad deditionem compulit. Praefectus illius Matthaeus Serranus dictus, natione Hispanus, Marchioni Spinolae, an ab annona et omni necessario instrumento satis Slusae sit prospectum, interroganti, Hispanica confidentia respondebat: Domine Marchio, ad tuam obsidionem Ostendanam abi: quid mei officii sit, et quid pro Slusae conservatione facere debeam, sine monitore novi optime: Si hostis secum 50000 diabolorum huc oppugnatum ducat, non eiciet me tamen. Sed fastus ille et stolida Serrani confidentia Slusam perdidit. P. Matth. in Histor. H. IV. l. 7. n. 2.

XXII. Anno C. 1606 atrocissima conspiratio, (qua nulla unquam crudelior suscepta legitur) mirabiliter in Anglia detecta est. Robertus enim Catesbius, Thomas Percius, Winterus, aliique nobiles, subtilissimam rationem novi Sisyhi vel Autolyci excogitarunt, quo Regem suum optimum et clementissimum, Iacobum VI, Reginam, Principem Henricum, cum fratre Eboracensi Duce, item cunctos regni proceres, cunctos Episcopos, cum ipso floree ceteri Ordinis Ecclesiastici, Magistratus praeterea maiores omnes, minores plerosque omnes, nec non aliam populi multitudinem infinitam, uno impetu e medio tollere in animo habebant. Consceleratorum unus monuerat literis occultis Montaquilium, ne interesset comitiis, quae improvisum ictum sensura, nec visura percussorem essen. Id suspicionem Regi movit, ut subesse crederet periculum. Scrutati cellam Curiae (in quam Rex ad Parlamentum habendum cum supradictis conventurus esset) subterraneam, inveniunt 36 dolia pulveris pyrii plena. Iniectae manus Guidoni Fauxio, qui ocreatus forte ad ianuam assistebat: Is excussus, cum funes cannabinos celare non posset, statim crimen prodidit. A consiliariis postea cum examinaretur, siduciam et constantiam plane antiquam prae se tulit. Nam neque sceleris aut immanitate, aut conscientia, nec gravissimi consilii audientia, nec quaestionum numero vel assiduitate confusus, vultum deiecit; sed potius renidens ultro ludificari, ad omnia expedite respondere, et si quid alienum aut ineptum quaereretur, subsannare; Regem nec Dominum suum, nec DEI unctum, ut qui esset haereticus, agnoscere; factum non negare, verum frustra susceptum dolere: Postremo DLUM non detexisse, sed Diabolum, truculenta voce testatus est. Et e coniuratis alius, Iohannes Grant, iamiam ad supplicium ducendus, in suscepto negotio adeo nihil fuisse delicti contendit; ut e contrario confideret, generosi incepti id esse meritum, quod pro satisfactione omnium suorum in vita omni peccatorum abunde sufficeret. Reliqui coniurati partim in fuga caesi, partim supplicio affecti sunt: et Rex Iesuitas, (quos ille non aliter quam hostes suos, et communes omnium Principum proditores ac parricidas habuit) Monachos item, et Pontificiae religionis ministros, omnes sub capitalis supplicii poena toto regno excedere iussit. Thuan. lib. 135. Spondanus in Auctario. Meteranus lib. 25. Casaubon. in Epist. ad Fron. Ducaeum.

XXIII. Anno Christi 1607 Iesuita quidam in Anglia, qui clam populum docere, et extra ius Regis in Ecclesias multa imprudenter dicere, subditosque a Regis fidelitate abalienare deprehensus, in quatuor partes dissectus est: et Rex periculis adductus frequentibus, novo subditos sacramento obstrinxit; quo quisque profitebatur, nullam esse Romano Pontifici Regis exautorandi potestatem, seque nullo talis censurae praetextu a fide et oboedientia recessurum. Dictum etiam a Pontificiis iusiurandum illud, Papa nequiquam reclamante. Thuanus lib. 138.

XXIV. Anno C. 1608 Bartholomaeus Burgesius, quod se Pauli U Pontificis Romani filium ex concubina quadam natum constanter professus esset, iussu Papae a Parlamento adsupplicium damnatus, in crucem actus, et postea flammis consumptus est. Bucholtz.

XXV. Cum Hispani in Belgio Batavis inducias non solum saepius obtulissent, sed Rex eosdem ceu omnino liberos pronuntiasset; Ordines Confoederati inducias abnuere non potuerunt. Tandem igitur anno 1609, in duodecennales inducias conventum est: quae die 14 Aprilis publica praeconis voce et tubarum clangore promulgatae sunt. Meteranus lib. 28.

XXVI. Henricus IV Galliae Rex quomodo a sinceriore religione propter regnum ad Papatum redierit an. C. 1594 supra in historia Clementis VIII Papae) diximus: quia tamen Evangelicos patrocinio dignari videbatur, saepius insidiis fuit petitus; quae semper singulari DEI beneficio detectae in


page 1143, image: s1215

coniuratorum capita reciderunt. Tandem A. C. 1610. Franciscus Ravaillacus, extremae dementiae et impietatis homo, cum Regem haereticorum fautorem morteque dignum audisset praedicari, eius interficiendi consilium coepit. Illum igitur in rheda nactus, Parisios obambulantem contemplandi causa apparatus, quo reginam pridie coronatam exciperet, nefaria et clandestina molitione interfecit, ictu gemino sub quintam costam illato. Factum die Veneris, qui fuit 14 mensis Maii st. vet., cum Rex (qui inter LXIII Galliarum Regum maximus, ob rerum gestarum magnitudinem Henrici Magni nomen meruit) vixisset annos 57, et regnasset annos 22. Die Sabbati corpus Regis praesentibus 14 Medicis et II Chirur gis apertum fuit, in eoque omnes partes tam sanae inventae, ut sine parricidiali hoc ictu Rex diu procul dubio adhuc fuisset superstes futurus. Illud quoque facile patuit, si totum corpus fuisset quasi diaphanum et omnino perspicuum, ictum hunc letalem certius dirigi non potuisse. Vidit tum Gallia uno octiduo duos Reges, per summum scelus cultro interfectos, sepulchris inferri, Henricum scil. III, cuius cadaver hactenus Compendii insepultum fuit, et Henrici IV, ex cuius morte acerbissimum GAlli conceperunt luctum: quidam, ceu tonitru cuiusdam fragore subito et vehemente edito, repente conciderunt; nonnulli statim exspirarunt, vel in morbos inciderunt, quibus mox sunt exstincti. Porro omnis aetas, sexus, conditio, dignitas, simul ac de Regis morte palam factum est, parenticommuni, et pio quodam in stygium parricidam furore, parentavit. Quilibet ingenium exercuit, in excogitandis novis carnificinae et torturae instrumentis; nemo non Ravaillaci corpus et animam Diabolo adiudicavit; multis indignantibus, perditissino illi homini (qui vix ullum idoneae paenitentiae signum edebat) remissionem peccatorum a sacrifico annuntiari. Imo Pontifex ipse Paulus U magnum praese tulit dolorem, adeoque iuvenes aliquot, qui velut patria a magno hoste liberata, exsultaverant, et huius parricidae, suum liberatorem eum appellantes, in convivio sanitati vina libarant, ad remos damnavit.

Fuerunt, qui pro certo assirmarunt, Henrico IV ab initio regni, biduo post Hexrici III obitum, (cuius corpus Compendii adhuc feretro impositum stabat) praedictum fuisse, et LVII aetatis anno, et quidem inter publica laetitiae signa et caeremonias, interfectum iri. Idem ille Astrologus, qui Guisio conventus Blaesensis eventum praedixit, praedixisse dicitur, Henricum tunc Navarrae Regem A. C. 1610 morte violenta periturum.

Eervente ad Reginae coronationem apparatu, Mathematicus quidam Reginae dixit, festos hos dies non sic abituros, sed in maestissimum casum desituros. Eum cum Regina e fano S. Dionysii post coronationem vidisset, vocatum ad se, Iam, inquit, causam nullam habes, ut male augureris, aut sinistri quid timeas, cum feliciter omnia sint peracta. Atille; Nondum dies abiit. Quodsi falsum dixisse deprehendar, e vestigio libros meos omnes concremabo. Diu ante ab alio fuerat praemonita de ingenti malo, quod mensis Maius anni 1610 ipsi esset apportaturus: sed quia nonnemo Astrologus falso praedixerat, in puerperio secundae filiae morituram, facile hoc et alia contempsit.

Paucis ante obitum Regis ei exhibitum fuit vaticinium ex Hispania allatum, quo praedicebatur, mense Maio magnum Regem, qui in iuventute captivus fuisset, moriturum. Risit Rex, et haec artibus Hispanorum fieri dixit; sed nihil melius esse, quam ut par pari referatur, eisque similes nugae mittantur. Ipse quoque Rexsuum sibi praedixisse malum videtur. Nam

1. Familiari quodam sermone Sullio Duci ultro fassus est, habere se circa cor aliquid, quod omne gaudium a se abigat. Animum nescio quid mali sibi praesagire. Quin etiam nonnullis dicere auditus est, Non diufore se superstitem.

2 Cum Rex admoneretur, continuo pluviis Lutetiae plateas totas quasi coeno obductas, ac si non purgentur, Reginae introitum minus foresplendidum, adeoque illis praesertim, qui ad stipandum reginae currum designati sint, valde incommodum: Nihil adme, ait, hoc attinet. Ego enim ista forte non videro.

3. Arbor. quae pro more Calendis Maii ante regiam in Lupara defigi solet, sind ulla externa vi sponte sua ceciderat. Hoc videns Bassumpetra, qui non procul inde cum Guisio colloquebatur, ait, In Italia et Germaniasi casus hic accidisset, sinistri ominis loco acceptum iri. Rex prope adstans, cum eos de aliis rebus loqui arbitraretur, propius accedens, auditis his, Iam, inquit, totos viginti annos praesagia eiusmodi et admonitiones aures meas circumsonuerunt. Sed scio nihil futurum, nisi quod Deo placuerit.

4. Die Sabbati, qui erat 8 Maii, Rex de improviso Reginae ad mensam supervenit, rogat, num coronatio sequenti die Martis futura sit. Tacente illa, quod ad respondendum nihil certi haberet, Rex, Quid tu? neverbum quidem? Ibi illa: Vellem, ut crae fieret: sed Sancerranus dicit, ante diem Iovis fieri non posse. Rex, vocato Sancerrano, non sine stomacho de dilationibus istis conqueritur, non tanti faciens bis centies millium scutatorum, quos


page 1144, image: s1216

mora absumptura esset, quam temporis et occasionum iacturam. Mox ad Reginam: Hoc scias velim, ait, nisi die proximo Iovis fiat, te postero die me non amplius visuram. Subridens Regina, Atqui illud tamen a te impetrari sines, ut introitus mei pompam videas. Non, ait Rex; Die Veneris ultimum vale tibi dicam.

5. Eodem die, quo interfectus est, finito prandio, Rex cubiculum Reginae ingressus, quamvis animo non laeto; nam in vultu eius tristitiae quaedam indicia apparebant, nec respondebat animus verbis. Uno loco tenere se nequibat, multo minus animum fluctuantem regere; in cuius diversa agitatione Reginae dixit, Vix reperire se quid facere debeat. Armamentarium sibi visere quodammodo necesse esse, sed scire molestum fore: ut qui, rebus non ita, ut vellet, paratis, non sine indignatione inde esset discessurus. E Reginae cubiculo egressus, in suo aliquantisper haesit, scriptis aliquot lineis, et dato ad edictum quoddam responso. Inde ad fenestram accedens, manu fronti admota: Mi Deus, inquit, hic quidem intus latet aliquid, quod me vehementer turbat. Inde cubiculo suo egressus, in cubiculum Reginae rediit, ubi de rebus magnis cum Cancellario collocuturus, tandem eum ad Curiam abeuntem amplexus, Abi, inquit, ego itidem abeo coniugi valedicturus. Cum vero nescio quid ridiculum, quod postridie in fano S. Dionysii accidisset, narraretur, plerisque omnibus in risum effusis, Ne, inquit, die Veneris (seu feria sexta) nimis rideamus, ne sequenti Dominica plangamus. Postea filios suos Duces Aurelianensem et Andegavensem paterne amplexus, inter blanditias celare non potuit, animum sibi non recte constare, adeo ut ad ipsam Reginam diceret: Nescio quid mihi sit. Discedere equidem hinc non possum.

6. Erheda aliquando descendens, Condaeo Principi, et Baroni Chaumontio dixit, praedictum sibi, fore ut morte violenta, et quidem in rheda moriatur. Cum deinde Monceaugio revertens, per fanum S. Mauri, ut Delphinum filium, qui ibi educabatur, videret, iter faceret, ac post cenam Lutetiam pergere vellet, monitus a quibsdam, periculosum esse noctu in rheda iter facere: melius facturum, si equo veheretur: Si quisquam, ait, ego certe a rbedis cavere mihi debeam, ut cui praedictum sit in rheda moriturum.

7. Cum Rex iam Lupara exire in urbem statuisset, et e fenestra Reginae cubiculi e domesticis quaereret, an rehda praesto esset, exsecrabilis ille parricida, auditis his verbis (uti postea fassus est) intra dentes murmurans dixit, Teneo te; Periisti. Antequam autem Rex digrederetur, coniugi tertio amplexu et osculo valedixit. Et notatum est a nonnullis, moram illam quae ad egressum varias ob causas interponebatur (quamvis contra animi sententiam Regina etiam ipsum retinere valde cupiente) moleste admodum tulisse: corporis custodes sequi noluisse: custodiarum Praefectum in Curiam ablegasse: huius Legatum aegrum tum decubuisse: vexilliferum ad supremum Curiae Praesidem negotii causa ivisse: rhedae velamenta undique reducta et aperta: pallium a Rege depositum: pedissequos aliam institisse viam, nec rhedam comitatos: plateam, ubi trucidatus fuit, duobus curribus, quorum unus vino, alter foeno onustus erat, quasi obstructam, eoque obstaculo regium vehiculum passim quasi sufflaminatum, et tandem omnino retentum fuisse. Quae omnia scelesto parricidae et animum et modum facilius occidendi Regis dederunt.

Nec illud silentio praetereundum est, Reginam non diu ante Regis mortem duo habuisse somnia, quae postea vera praesagia deprehensa sunt. Dum enim gemmarii regiam apparant coronam, somniavit illa maiusculos adamantes, et lectissimas gemmarum, quas ille e suo mundo contribuerat, in margaritas seu uniones (quos somniorum interpretes pro lacrimis accipiunt) conversos esse. Altero somnio ita fuit perterrita, ut Rex excitatus, quid rei esset, percontaretur. Illa, somniasse se nescio quid, dicit: sed somniis scire nullam habendam esse fidem. Tecum sentio, inquit Rex. Sed quid somniasti? Cum tergiversari amplius non posset, ait, Somniassese, ipsi (Regi) cultro grande vulnus inflictum. Laus Deo, ait Rex, quod somnium tantum sit: statimque rursus obdormivit. Haec Casparus Ens lib. IV, quem inscribit Pausilypum, ex Gallicarum rerum scriptoribus refert.

EPILOGUS.

Atque hic Monarchiarum nostrarum finis esto. Reliquum est, ut Deo T. O. M. omnium bonorum auctori, conservatori et gubernatori, gratias ex intimis cordis penetralibus agamus.

Tibi ergo, ô Pater benignissime, et fons omnis misericordiae, qui es ante omnia, post omnia, totus unus ipse: Tibi, inquam, gratias agimus, quod vitam prorogasti, et ope tua caelesti huc usque provexi sti. Tu benignus nobis esto, ô Pater benignissime! Da, referamus ad te, quod consecuti sumus a te. Tibi laus et honor in infinita saecula.

AMEN.


page 001, image: s1217

CONTINUATIO HISTORIAE DE QUARTA MONARCHIA.

RUdolphi II. vitam resque sub eo gestas ultimo auctor explicuit: nos ad quartam Imper atorum Germanicorum periodum supplendam, reliquos quinque, quorum ultimus hoc tempore rerum potitur, subiciemus.

XLVIII. IMPER. GERM. MATTHIAS.

CAPUT PRIMUM. DE ORTV.

RUDOLPHUM frater excipit Matthias, natus Viennae, celeberrima in Austriae urbe, ineunte die 24 Februarii A. C. 1557. Patrem habuit Maximilianum II. matrem vero Mariam, Caroli V. Imper. filiam Vide supra de Rud. II. cap. 1.

CAPUT II. DE PROGRESSV. I. Imperii occupatio.

ANno C. 1572 die 13 Iunii Matthias Electorum (praeterquam Brandeburgici) unanimi consensu Imperator Romanorum Francofurti creatus,, statim Augustalia sumpsit, redimita simul diademate Anna Tirolensi, coniuge et consobrina sua, religionis maiorum perquam studiosa: coronatus enim est ibidem die 24 Iunii.

II. Imperii administratio. ACTA TOGATA.

Matthias fuit Imperator omni prudentiae et consilii laude cumulatissimus; cum aulam Caesar Pragâ Viennam transtulisset, indixit Ratisbonae comitia, quibus ipse interfuit, memor quam parum proximis per Ferdinandum Archiducem Rudolphus effecisset, ubi de duobus praecipue negotiis relatum accepimus.

I. Illic quippe Protestantium, ut vocant, plerique omnes, si ab Electore Saxonum, Iuliacensium terrarum possessionibus excluso, et Ludovico Hasso, a Mauritio, patruele praefectura Marpurgensi exuto, discedas, (propterea enim alieniores se a fervidis reliquorum consiliis gerebant) multis modis onerari Evangelicos querentes, rationes edicentes, quod summi tribunalis iudices, seuSpirae, seu in aula Caesaris proscriptionis aliasve poenas in eos facile decernerent, quarum exsequendi diversae religionis Principibus provincia demandabatur, postulant instantius, ne deinceps numero valerent vota, sed ut ius decidendi aequabile sit penes utriuque partis suffragatores. Sed fuit hoc vere pomum Eridos, quum parum aut nihil impetrantibus, seque a consultatione publica, quoad querelis esset satis factum, pervicacius subducentibus, crevit discordia Procerum.

II. Plurium arbitrio decreta est symbola ad propulsandum bellum, quod Turca Achmetes Transsylvaniae inferebat. Quare Bethlemus Gabor, siduciarius Docorum Princeps cum a Turca constitutus esset, profligato Batorio, qui Saxonum in Dacia reliquias crudeliter habebat, Lippam aliasque munitiones. Turcae tradidit: Caesari vero obsequii fidem dedit, ut utrumque placaret.

Anno 1615 cum Caesare Matthia vicennales Turca renovat inducias, alio enim mentem vertere coactus fuit, haud levi Cosaccorum agitatus iniuria. Hi enim Turcarum in ponto Euxino 24 triremes cremaverunt, Thraciam ipsam incursionibus infestarunt, pene usque ad maenia Byzantina praedabundi Naiagensium Tartaroum terras diripuerunt, Bithyniam vastarunt et Paphlagoniam,


page 002, image: s1218

Trapezuntem eum portu, armamentario et triremibus everterunt. Armis itaque Polonos petere parabat, ni Persarum Regis in Asia felicitate praepeditus esset, qui defectione quorundam Sultani purpuratorum usus, late Turcicas populabatur provincias.

Acta Politico - Ecclesiastica.

Ita semper animum Matthias Imperator comparatum habuit, ut caeremoniarum religionisque, quam a maioribus accepisset, tuendae perquam studiosus esset, ut Aquisgrani, Coloniae, Francofurti, Vormatiae 1614, et in Boiohemis 1618 vidimus, alios enim proscripsit, alios vero supplicio belloque affecit.

I. Aquisgrani, postquam Senatus e Pontificiis suppletus esset, protestantes coegisset Magistratu abire, omnique sacrorum eis exercitio interdixisset, id cives insuetam servitutem interpretati, Iesuitas foras proturbant, atque ex urbe eiciunt. Intercedunt Iuliacensium terrarum possessores, et Legati Francici. Caesar itaque cum legibus ab iis propositis protestanres teneri nolle videret, proscriptionis fulmen iis intentavit, Alberto fratri sententiae adversus eos latae exsecutionem mandavit, et dum Elector Brandeburgicus eiusmodi proscriptiones, quasi praeterleges imperii veulgatas, rescindi posrulat, Spinola Aquisgranum occupat, et restituit, quamobrem fuga saluti suae consulere compelluntur Evangelici, et qui remanserant puniuntur.

II. Similiter Coloniae multi sacris suis prohibiti, Mulheimum, quod tum muniebatur sub Iuliacensium auspiciis, quod altero ab urbe lapide distat, secesserant. At frequentia novae civitatis, aemulationem Ubiis accenderant, privilegiis cautum praese ferentibus, ne in tanta vicinia urbs ad Rhenum conderetur. Re ergo literis plurimum disceptata, interdicitur et Principibus, Brandeburgico inquam et Neoburgio aedificatio Mulheimi, et civibus destructio ab Caesare Matthia imperatur: Cunctantibus vero plurimis, Spinola illuc movit, et urbem solo aequavit. Neque mirum, cum discordia duorum cognatorum Principum, Neoburgici et Brandeburgici, res maxima dilapsa sit, alter enim, nomine Wolfgangus Guilelmus, ducta Magdalena Bavara, ad pontificios animum applicat, alter dictus Guilelmus Georgius Marchio, Reformatorum sequebatur dogmata, praeterquam quod super possessione harum regionum animis dissiderent. Spinola, ut Caesari et Wolfgango gratum faceret, Vesaliam aliaque Clivensis iuris loca pro Neoburgico subegit. Vicissim Mauritius a Brandeburgensi evocatus, Emericum, Retzum et Marcani Comitatûs pleraque. Secundo Neoburgicus, exstincto patre Ludovico Philippo, Romanensium suis in regio nibus instaurat cultum; Brandeburgensis in suis Reformatorum placita doceri iubet: unde ob ritus Lutherani immutationem Berolinenses fere ad seditionem prosilierunt.

III. Seditiones etiam Francofurti et Vormatiae ob Iudaeos ortae. Constat autem motum Francofurti factum altero multum atrociorem fuisse et quia cum manifesto Caesaris contemptu coniungeretur, Fermilchi aliorumque capitibus stetisse.

IV. Vormatiae vero, quae ob eandem rationem seditio concitata est, mitior fuit, ad tristem tamen exitum spectabat, si non Frederici Septem-viri vigilantia sopita, atque quorundam exilio finita esset, Iudaeis, quos cives ob immanes usuras exegerant, urbe abstinere iussis. Francofurtum pomposesunt reducti.

Bohemicum bellum. Ortus.

V. Interiecto deinde tempore consequutum est omnium ore decantatum illud bellum Bohemicum, cuius origo paulo altius repetenda. Quum enim in Pannonia et Bohemia libertas religioni Protestantium data esset, per Ecclesiasticos Romanensibus addictos templa quaedam ab Evangelicis structa Brunoviae et Clostergrabis aut occlusa erant, aut aequarta solo. Id proceres, qui a Romanorum fide discesserant, adversari legibus a Rudolpho et Matthia latis, contendebant. Contra ea praesul Pragensis et Brunoviensis, nullum aliis aedificandi suo in territorio ius esse, ac proinde recte punitos ditionis suae Protestantes. Caesar appellatus non obscure Praesulibus favebat. Qui cum per id tempus Viennam abiisset, magnates Protestantium comitia indicunt, de conservatione acturi religionis suae. Quare diversarum partium Proceres, Caesarem inducunt, ut misso diplomate, adversum suam maiestatem haec agi conventicula extemploque dissolvenda pronuntiet, poena abnuentibus indicta. Asperatis per haec Procerum Protestantium animis, conscensa arce Guileburg Slabatam, et Iarislau Bazilam, cum scriba Philippo Blattero corripiunt statim, deque fenestra in subiacentem praecipitant aream, quibus tamen vitam incolumem divina servavit benignitas. Mox Pragensium oppida accipiunt fidem, et Iesuitas, ut qui tubae dissidiorum essent, Bohemia exigunt, neque segnius exaratae ad Caesarem literae, editaeque in vulgus, quibus haec uti iure facta praedicabantur. Caesar contra


page 003, image: s1219

seditiosum dicere facinus, exhortari Principes, ne qui auxilio eant, si desstant vim parare Bohemi, se quoque miltes non scriptuiirum. Ni pareant, non defore copias, contumaciae paenam exacturas. Cum et illi se in officio fore promitteireint, nec Caesar a iipacis rationibus videretur alienus, audaculi tamen homines tota monte arma meditabantur. Tantam esse vesaniam hominum, qu sibi invicem metuunt, ut facinore admisso, ad sanitatem rediren nolint, sed, ad bellum potius pertum proumpant.

De Progressu.

Imperator itaque Matthias, Tampirio et Bucquoio ducibus, exercitum conscrbit miittiitque copias. Interim Bohemi Siesios, Luisatosque in suas partes sollicitant; Budisam, Caesaris studiosum oppdum, circumdant milite; Crumaviam imperata facere compellunt. Nec pigrior Tampirus Bistricium intercipit, seque statim in finibus Bohemiae munit; Neuhusio repulsus, suburbium devastat; deditione occupat Pilgronium. Mox Saslaviam usque progressus maiori cum exercitu Bucquoius Comes, ubi concursum est ancipiti praelio. Pilsnam Erurstus Mansfeldius in Bohemorum redegit potestatem; quibus Bucquoius fortiter proeliatus Budovisam recipit, et Crumaviam intercipit grandi Bohemorum malo. Fuit et Tampirius praeda gravis, at cum Viiennam repeteret, a comite Slickio argento et pecudibus exuitur. Inter foedos hosce tumultus Elector Saxonicus inducias urget, quibus Egraede pace ageretur, sed frustra, non enim eas fideliter a Caesariians servari Bohemi priaetexunt. Interea Viennae Carolus Gonzaga Nivernius, Razivilius, Althemius, aliique duces in novum coniurarunt ordinem militiae adversum haereticos exercendae. Adeo fuit hic annus eis in locis paens irae divinae et suppliciis insignis.

Illo anno ingens luxit cometa in scorpionis signo, toto propemodum orbe spectabilis. Quin et illo ipso anno rupes altissima, die xxv Augusti vesperascente anno Christi 1618. Pluram oppidum vel vicum Rhetiae, templis et palatiis ornatum egregie, repentino motu convulsa uno momento, cum mille quingentis hominibus obruit; nec oppiduli vola aut vestigio relicto. Eius loco apparere dicitur lacus, sesqui milliari Italico longus.

I. RES ECCLESIASTICAE.

Imperante Matthia Caesare, A. C. 1612. Val. Weigelius in Miiisuia portentosa docut. Epscopi Scotiam turbant. Anno huius aevi 14 persecutio Evangelicorum in Bohemia contigit. In annum 17. Iubilaeus B. Lutheri incidit. Anno 18. habita Synodus. Dordracena.

Viri Celebres.

Cum rerum in Germania potiretur Matthias vixere viri celebres multi. P. Merula. Douza. Dom. Baudius. Iunius. Sixt. Amama, Th. Erperuus. Scip. Gentilis. Conradus Rittershusius. Ioh. Meursius. Ob. Giffanius. Iacob. Thuanus. Marq. Freherus. Dion Gothofredus. Ianus Gruterus. Sethus Calvisius. Phil. Scherbius. Corn. Martini. Piccartus. Opitius. Osiander.

VARIA.

An. 1616. Sub initium Martii terraemotus in Helvietii accidit. A. C. 1617. Tangermundum veteris Marchiae civitas, ad Albim sita, tota pene deflagravit. A. 1618. Gliscunt dissidia inter eos, quibus Arminii haeresis, et Gomari doctrina placebat. Visus est eadem fere tempestate mane ante ortum in caelo cometa, prolixa admodum cauda conspicuus, in signo scorpii prope lancem, qui inde progressus versus Borrholybicum Booten fere totum perlustravit orbem.

De Exita.

Bellum Bohemicum necdeum finitum imperante Matthia, sed longe ultra saeculi huius annum quadragesimum multum gaudente Turca protractum est.

CAPUT III. DE EGRESSV.

Fato functus est Matthias, continua aegritudine confectus die 10 Martii. A. C. 1619. intra 8 et 9 matutinam, cum annos 62. et dies 15 vixisset: imperasset annos 7. Spei maioris, quam gloriae Augustus. Filius ex se heredem reliquit nullum; coniux enim tribus ante mensibus sterilis decesserat.

XLIX. IMPER. GERM. FERDINANDUS II.

CAPUT I. DE ORTV.

FERDINANDUS II. in vitam est ingressus in Stiria anno superioris saeculi septuagenmo


page 004, image: s1220

octavo, die 9 Iulii. Patrem habuit Carolum, Archiducem Austriae, Ferdinandi I. Imperatoris filium: Matrem vero Mariam Bavariae Ducem.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTA OECONOMICA.

Uxores sibi matrimonio ivaxit duas, Mariam Annam, Wilhelmi Ducis Bavariae filiam, An. Ch. 1600, mortuo iam dudum patre, quam amisit ante Imperium. Deinde sexto viduiitatis anno, ac iam Caesar, Eleonoram Mantuae Ducem secundis nuptiis duxit.

I. FILII.

I. Ex prima coniuge sex liberos sustulit, mares tres, et totidem filias feminas. Filiorum primus est natus ei Ioharmes Carolus, anno 1605. Secundus Ferdinandus postea Caesar, 1608, Tertius Leopoldus Wilhelmus, qui pro Hispaniarum Rege in Belgioi fuit cum Imperio.

II. FILIAR.

Harium primam in lucem natura extulit Christianam, anno 1604. mense Maio. Secundam, quae Maria Anna, fuit Maximiliani Bavariae Electoris uxor, anno 1610. Tertiam denique A. C. 1611. Fuit autem illa Caecilia Renata, Uladislao Polonorum Regi nupta,

II. ACTAPOLITICA.

I. Imperii occupatio.

Cum finiisset iam Matthias Caesar, res ad interdregnum redierat, Imperii administrationem Palatino et Saxoniae Electoribus tantisper suscipientibus. Moguntinus vero Elector ad 10. die Iulii, A. 1619. Electores Imperii ad novum Imperatorem creandum Francofurtum vocavit. Quocirca ad tempus dictum ingresi sunt insigni cum comitatu et pompa, 10. Iulii Elector Moguntinus, et circa vesperam Electoris Saxoniae Legati, 11. Electoris Palatini, 12. Brandeburgici, 13. Archiepiscopus et Elector Coloniensis, 15. Elector Trevirensis: Octavo vero decimo Rex Ferdinandus. Venerunt quidem ad ista Comitia Bohemorum quoque Legati, sed intra urbem non admissi Hanoviae subsistere coacti sunt. Petentes, electionem suspendi, vel Ordines suos ad eam vocandos,reiciuntur. Nuntiis interea ad Palatinum et Saxonem Principes Electores missis, tandem electioni dies Augusti octavus decimus perficiendae destinatur. Illo mane ad pulsum maioris campanae Electores cum Rege in curiam curribus delati,indeque hora quasi octava habitu Electorali induti ad templum D. Bartholomaei equis vecti sunt, ubi peractis sacris Ferdinandum Regem elegerunt, electum produxerunt, inque supremum chori altare omnibus spectandum collocarunt. Unde ad theatrum, ad introitum chori, in templo excitatum perductus, a populo Imperator salutatus est. Atque exinde 30. Augusti die, postquam eius diei Legati Norimbergenses cum diademate, sceptro, et ornamentis reliquis Francofurtum advenerant, Romanorum Imperator sollemniter, in aede D. Bartholomaeo sacra, coronatus est.

II. Imperii administratio.

I. Bellum Boiohemicum.

Ferdinandus II. Matthia e vivis sublato, inter flagrantissimas turbas regnorum administrationem arripuit, primo diplomate suo. Magistratibus a Matthia constitutis, sed per Boiohemorum Proceres abdicatis, potestatem proogavit. Id Boiohemis de continuatione belli interpretantibus pacificationis negotium Egrae indictum exspiravit.

*t*a\ *p*r*a*x*q*e/*n*t*a.

Hostes igitur cum incolas arma capere iusserunt, Bucquoius e diverso, crebris a Budversa et Crumavia eruptionibus, terrore Bohemiam implebat. Mox Turrensis in Moraviam irrumpit, eamque adigit cum Boiohemis sentire: et Albertus Wallensteinius, Dux Fridlandiae, cum manu valida Ungariam versus tendit, ut auxilia inde Ferdinando compararet. Inde Turrensis Austriam pervagatus Viennae ostentat arma, et occupato suburbio, dies aliquot illic, inspectante Rege, stativa habet, sed celeriter in Bohemiam reverti compulsus fuit, Bucquo io Mansfeldium ad Nadlitiam acri certamine profligante. Victori Thlinium, Wittingavia, Fromberga, Rosenberga, aliaque loca munita dederunt manus, qui spoliis onustus, ingemiscentibus Bohemis, Budvidam ovans intrat. Chiuscius interea cum mille equitibus et 500 Sclopetariis Poluam sese conferens incidit in 400 Heiduccos, quos plerosque trucidavit, et insignem praedam obtinuit. Postea ex interceptis cognoscens 400 alios equites diripiendis Suanbergensis bonis operam dare, iamque 30 currus, pabulo aliisque bonis onustos secum agere, progressus strenue in patenti campo, eos est adortus: at illi in pagum proximum confugerunt,


page 005, image: s1221

et ex occupatis aedificiis, fortiter ad 3. horas se defenderunt. Tandem Ioh. Georgio Solmense Comite cum Sclopetariorum manu adveniente, domo una atqua altera incensis, caesis nonnullis reliquos in potestatem Boiohemorum redegerunt, propiusque tandem ad Budvidam moverunt. At Bucquoius XVII. ductans bellatorum milia, Gretsam, Veitrachium aliaque opplda cepit deditione, Tampirio adversum Moravos misso. Contra ea Bohemi, caesis in Moravia Tampirianis, eiectisque similiter e Silesia, et Pngaria Iesuitis, recepro simul Theinio, postridie quam Caesar creatus esset Ferdinandus, regnum ei Pragae abrogant, Fredericumque Palatinum substituunt, qui, in prava cosilia deductus a suis, arripit diadema Pragae. Vicissim Bucquoius irritatior Pissecam corona capit, oppidanos omns trucidans: renovante etiam Caesare im Mansfeldium proscriptionem, qui circumferens passim arma, perniciosior, quam Frederico suo utilior fuit. Gesta sunt haec anno 1619 in bello, quod diximus, Bohemico, quod dquamquam cessavit nondum, olem ei adfundente Frederico Palatino, tamen ut disposite illud deformemus, separatim de eodem Palatino dicemus.

II. Bellum cum Palatino.

De Ortu.

Fredericus V. Elector Palatinus, cum Regem se Bohemiae Pragae appellari passus esset, et regiis ornamentis anno superiore, 4. Novemb. Epochae Gregorianae, condecorari, actum hunc sollennem triduo post coronatio Reginae subsequuta est. Caesar igitur evulgatis diplomatis, nihili esse Palatini coronationem, declarabat, quod nec ab iis facta esset, qui creandi regis potestatem haberent, nec vacante regno: Imo quod nec Palatino conveniret eius diadema usur pandi, quem legitimum agnovisset Bohemiae regem, et Caesarem cum reliquis Septemvitis elegisset, contendens insuper hereditarium Austriacis ius esse in Bohemiam, quod Bohemi libris editis prolixe pernegarunt. Unde ad arma perventum est utrinque.

De Progressu.

Dum Moravois, Silesios, Lusatos in sua verba adigit Fredericus, novas in Bohemiam Balthasar Maradas a Caesare copias ducit, Mesolinum occupat; Bucquoius Mansfeldianos, quia videbat stipendiorum causa parum esse morigeros, invadit noctu, magnaque multat strage: quem tamen Christianus Anhaldinus, Bohemici exercitus praetor, Crempsam recedere cogit. Is vero Baronem Felsium, Cosaccos audacius persequentem, magna clade adfecit. Hos motus cum magna mala Germaniae importaturos esse viderent, Electores ceteri Palatinum flectere ad paenitentiam student, sed irrito conatu: is enim causae Bohemicae cognitionem, neque penes paucos Electores esse, neque penes Archiducem Austriae Ferdinandum dixit. Quamobrem Caesar a regibus Hispaniae et Poloniae militum, a Pontifice pecuniarum impetratis subsidiis, summa ope vindicare id familiae suae illatum probrum annititur. Quare Bavarus in AUstrios, Bohemorum socios, movet, 'et viribus Caesaris accedere cogit. Elector autem Saxonicus, collegae, quia frustra nuper ad pacis consilia hortatus esset, offensus, in Lusatiam ducit; Budissam vi tormentorum foedissime laceratum ad deditionem trahit; utramque Lusatiam valido et lento Marte pressam subiugat Caesari. Ea res Bohemorum vires distraxit, et maximum Caesari ad victoriam momentum attulit. Bavarus enim pacata Austria universas vires Bucquoio Comiti iuncerat. Cum expugnarent vi oppida, Pragoditzum, Pissecum, aliaque: Palatinus interea postquam Roconizae velitationibus aliquamdiu pugnatum erat, copias Pragam reduxerat, is Albo monte tumultuario opere Castra muniens, ut conserturus cum hoste manum. Dum haec aguntur admaturat Comes Tillius cum Bavarito exercitu et Caesariano iter, plerosque in fugam coniciens, et Ungarorum undecim quasi milia, Turrensi legione et Hollasiana caesis. Dies erat VIII. Novembris, A. C. 1620. cum belli summa penes Caesarianos foret: et IX. cum victores Pragam intrarent triumphabundi.

De Exitu.

Fredericus fuga sibi consulens, in Hollandiam sequenti anno appulit: illicque cum uxore et liberis reliquum vitae tempus privatim traduxit. Bohemia vero, maximam partem, post illam Palatini cladem ad fidem Imperatoris, cum adiunctis provinciis rediit.

III. Bellum cum Gabriele Bethlemo.

Maximum Ferdinandi rebus damnum attulit Gabriel Bethlemus, patrio idiomate, Bethlehem Gabor dictus, Transylvaniae princeps, qui cum Bohemis conspirans, Ungaricae inhians Dominationi, coronam eius, quae summae apud Pannonas venerations, titulo Principis rapuit, postquam Cassoviam A. C. 1619, 5 Septembris potestatis suae fecisser, et Posonium, urbem qua diadema, reliquaque regni


page 006, image: s1222

insignia adservabantur, Octobri mense deditionem cepisset. Nec segnior sequenti anno fuit: actis enim Neosolii suorum Comitiis, Rex appellatus, Austriam incursat, Bohemis auxilia mittit, et Tampirium Caesarianum, Posonium occuparetentantem, tormenti ictu occidit: magna patraturus, ni socii Frederici res in Bohemia uno praelio corruissent: quod paulo ante exposuimus. Interiecto deinde tempore, dum feliciter ei prima proveniunt, Bucquoius Comes, domitis Moravis, in Hungariam proficiscitur, et Gaborem a coronatione callide abstinentem, Presburgo, Posonio, Altemburgo, Thirna aliisque spoliat; Setscin Georgium ab eo disiungit, qui clam reconciliatus Caesari, Gaborem Turcica praestolantem auxilia gravibus damnis affecit, Neusolo submissa auxilia interfecit. Iamque in arcto erat Bethlemica militia, dum Bucquoius Neusolum obsidet, audaciuque in erumpentes praevectus, sexdecim vulneribus confoditur, ineunte Iulio, A, 1621. Quo exstincto Gabor multa loca recuperavit. Denique exeunte anno, Niclasburgi concordia quaedam sancitur inter ipsum et Caesarem: diadema eius Ungaricum Ferdinando; ac Cassovium, et aliae quaedam urbes Gabori permittuntur, Caesareo nomine gubernadae. Adduntur Oppelia, et Ratiboria Silesiorum ditionis, et Principis Imperii titulus.

Eventus.

Postea iterum in Moraviam profectus erat, eomitemque de Monte Nigro Ducem Caesaris ad magnas redegerat angustias: tamen quia Turcae eius imperium abnuerent, neque advenirent Germanorum auxilia, compulsus est ad inducias, Caesarque ei postea Principis imperii titulum abrogavit, adeoque anno aevi huius quarto Ungaria Bethleemus deiectus est: et sequentis anni mense Maio pax renovata inter Caesarem et Transylvanum, Oppelia vero et Ratiboria Carolo Caesaris fratri datae.

IV. Bellum Brunsvicense.

Origo.

Quum Palatinua a Caesare relegatus Segebergam adiisset Danorum Regem, et Saxonum aliquot Principes auxilia rogatum, solus Christianus Brunsvicus Halberstadiensium Praesul conscriipsit exercitum, quamquam repugnantibus aliis, evulgata Caesaris edicta, quibus paci et libertati fraudem sefacturum negaverat.

Progressus.

Ergo, A. 1621. collecta manu militum, et agmine primo dissipato, per Westphaliam et Hassiam, in ditionem Moguntinam duxit, Palatino iam in Bataviam digresso. Deinde sequenti anno Lippam, Susatum, Paterbornam, aliaque Westphaliae oppida subigit. Ab Anhaldino Barone attritus, pergit infestare Pontificios, magnas undique pecunias facit, etiam statuis sanctorum in nummos conflatis. E Westphalia progressus in Eisfeldiam, pessime in incolas animadvertit, perque Wetteraviam populabundus Ursellas, ac mox Hochstam, ditionis Moguntinae oppidum arcemque occupat. Dum autem se Mansfeldius Brunsvico iunger cogitat, a Tillio insectante Manheimum recurrere cogitur. Quare Tillius, Dynasta Cordubensis, Anhaldinus, et Thomas Caracciolus, Cosaccorum etiam manu firmati, famosissimum Brunsvici exercitum tormentis vacum nacti, ad Maenum fluvium eius copis in fugam agunt. Dumque ducem ponte transeuntem effusius sequuntur milites, disruptis ordinibus tanto impetu festinant iter, ut scisso ponte amnis vorticibus absorberentur multi, et reliquae cohortes desertae, gladiis ac glandibus Caesarianorum conciderent: praeter suppressos enim tria milia interiere, et Hochsta statim recuperata. Quibus in rebus Brunsvicus et Mansfeldius iunxere copias, et per Galliam irruperunt in Hannoniam, et acri cum Consalvo Cordubensi conserto praelio, brachium in eo Brunsvici laceratum est, at postea refectum a chirurgis: atque ista ratione, aditum sibi Bredam Brabantiae vi aperuerunt. Haud dubie victoriam Brunsvicus obtinuisset, nisi Mansfeldii quaedam turmaepugnam, stipendia sibi depostulantes, detrectassent. Atrocior itaque tempestas e Belgio in Frifiam, et visurgis ripas incubuerat, Christiano Brunsvico et Mansfeldio signiferis. Transgressos Visurgim Brunsvicenses insequitur Tillius, eorumque extrema agmina Statloam in ericeto Duvendica, invadit, occultata vicinis in arbustis et paludibus forti manu. Commisso certamine, undique cinctae Brunsvici cohortes sternuntur, numerosus exercitus a quinque milibus in fugam agitur, Christianus ipse, cum expeditis equitum turmis, assequitur, Brevordam, sed amissis machinis, impedimentis, commeatu, longeque maxima copiarum parte (e quibus DCC. caesi, multiqueillustres capti sunt) Meppena Tililio invaditur. Quae gesta sunt anno huius aevi XXIII. Vires iam Christiani fractae erant et debilitatae, sed tamen nulam sibi occasionem ratus amittendam,


page 007, image: s1223

in Grubenhagiensem principatum impressionem facit, quod Georgius Lunaeburgicus eius possessor provinciae, scribendis pro Caesare copiis abesset, impositque locis praesidio, legiones in Cattis Georgianas disicit. Tillius e contrario Mundam, clavem Brunoniae, A. C. 1626 exeunte Maio, vicapit et cives fortissime dimicantes, dum poterant, occidione caedit. Pauci admodum in cryptis aut fastigiis domuum abditi, expleta Caesarianorum saevitia, vitam sibi auro exorarunt.

Quae bellum consecuta sunt.

Paulo post Christianus Brunsvicus, Wolferbyti, die 6 Iunii haud sine veneni suspicione exstinctus est, sequuta XIX. Quintilis matre Elisabetha.

V. Bellum Daniae.

Causae et initia.

Ferdinandus II. gessit etiam bellum cum Christiano IV. Danorum Rege, quod etiam vocatur Saxonicum, quia propter eam praecipue regionem arma pars utraque sumpsit. Scilicet Iohannes Tillius Comes validis Cattorum terras copiis insederat, ex cuius exercitu Ritbergicus, Scaumburgicam cum Barone Anhaldno infestabat ditionem, Huxariensem cis Visurgim plane diripiens. Fatigabatur etiam Saxonica Visurgis ripa annonae et pecuniarum exactionibus, quamquam nec solum ibi Caesaris, nec Bavari esset. Brunsvicus enim exercitus sui reliquias exautoraverat, et migraverat in Daniam. Cum itaque querimoniae e Saxonia increbescerent, proximii incendium parietis ad regem quoque pertinere visum est. Alia adhuc causa accededebat, quod Erwittus, tribunus exercitus Bavariti, Sicanam arcem et praefecturam, quam rex Danus oppignoratam sibi tenebat, praesidio imposito exhauriebat. Rogatur ergo Caesar, ut importunis praesidiis Saxonicos fines levet: qui calumnia usus calamitatis e Saxonum regione metuendae, Bavarum Electorem eas copias dimittere posse negabat; debere tamen locis regi subiectis excedere. Tillii vero centuriones, cum ad Comitem Danus mitteret, respondisse ferunt, haud volare in aere milites posse, in terra iis locum dandum. Id teli instar regium pectus perculit: qui propterea vicinum periculum haud susque deque habendum esse existimavit. Igitur A. C. 1625i, finiente Martio, Lavenburgi conveniunt Saxoniae inferioris Principes: Rex Daniae ut Dux Holsatus, Administrator Magdeburgicus, Praesul Bremensis, Dux Brunsvicus, Megapoliani, decernunt augendas esse copias, bellumque Caesari inferendum, ne quid detrimenti Resp. capiat. Impertor eius militiae Rex Danus constituitur, quam quomodo, gesserit, iam nunc accipiemus.

Res eo bello gestae.

Caesar propterea Tillium et Albertum Fridlandum duces iussit inferiorem Saxoniam invadere: cum Rex Daniae, viginti quinque admodum armatorum milia ad Visurgim produxisset. Usque decimum Iulii 1625. nihil utrinque tentatum hostile. Primus impetus a Tillianis fuit factus, quum munitionem Saxonicam apud Huxariam occuparent. Decimo vero post die Hamelienses Rex excubias lustraturus, dum incuriosius obequitat, ignarus ibi foveas latere adservandae rei tormentariae, equus praecipitem secum regem 29. pedum spatio in subiectam fossam rapit. Suffocato fere equo, Rex post duas demum horas compertus vivere. Quare castra versus Dioecesin Verdanam retrahuntur, quod toto triduo inter morientes haberetur. Interim in Brunsvicenses Tillius irrumpit, Hamelias, Mindam aliaque ad Visurgim oppida munit praesidiis. Postulatur ab Rege, Caesaris nomine, ut militem de Sexoniae finibus deduceret: Niemburgum obsidione premitur violenta, quod oppidum tam strenue tuebatur Rex Daniae, ut Tillius amissis quatuor milibus, re infecta discederet. Ceterum per haec Fridlandus Dux in Magdeburgicam irruerat dioecesin, a quo Halla Saxonum occupata est, milesque in Halberstadienses terras infusus. Quare ne tanta belli pestis latius manaret, coeptum est Brunsvigae, Octobri mense, anno 1626. de pace agi: sed Minda et Huxaria cedere Tillius noluit, aut praestare confirmationem acquisiti Iuris Saxonicorum Ordinum, in Ecclesiasticis praesertim ditionibus. Unde infecta pace discessum est, et bellum maiori deinceps conatu et clade gestum est. Illo itaque tempore Mansfeldius, qui a parte erat Dani Regis, impetum fecit in munitionem Fridlandi, ad Albim prope Vessaviam, sed VIII. milia XXX. milibus obiecta. Hinc fusae sunt Mansfeldii copiae: adeo ut eo praelio Mansfeldianorum caesi fuerint mille quingenti, et triginta Vexilla capta. Tillio posthaec Gottinga dedritur: Northeimi vero vim regiam non sustinuit, viris illic plus 600, et adiquot amissis vexillis. Fugaverat ille quidem Tillium, sed paulo post Tillius illum apud Lutteram. Primi quidem regis ordines validum adeo impetum fecerunt, ut ad tormenta penetraretur Tilliana. Sed cum Tillius peropportunis Georgii


page 008, image: s1224

Lunaeburgici esset sublevatus, regius equitatus, causam inferens delati stipendii, pugnam detrectaret, coesus misere Regis est exercitus. Reperti qui occubuerant 1500, interque eos praeclari Duces: capti milites 1800 et vexilla amissa 28. Vix impetratum aiunt ab rege magnaimo, ut se periculo eriperet. Certatum est octavo decimo Augusti. Rex eadem verspera Wolferbytumse recepit, quod praesidio suo firmavit: ubi nec eum victor adoriri ausus fuit, cum opinionem acciperet, Regem instavare vires. Nam strato pontibus Albi, prope Lavenburgum et Blekedam exercitus recollegit exsequias, donce firmior a copiis, Tillianis obviam ire posset. Ceterum Christianus grandes iam pecuniarum summas impenderat, licet eo bello non tam Daniae quam Saxonicarum civitatum defensio agitaretur. A Belgis igitur misso subsidio, A. C. 1627. structis ad Visurgim molitionibus, Tillianos crebris repellit cladibus: Lunaeburgico ei contrario Brandeburgum vi capiente, cui Plaumerdorfius ei ad versaturus templum Dominicum Havelbergae occupavit, et 4. Caesariorum milia cecidit. Interea apud Tillianos commeatu laboratur: unde Comes aperiendum quovis modo iter ratus, versus Albim movet, Stoltzenavia et Wolpa in deditionem redactis, tandem extremo Iulio, Manipulum militum rate antelucano tempore transportat, et dum nemo sese moveret, alterum agmen addit, et regis alibi Comitia habentis exercitu in fugam acto, universum traducit copias. Ita in omnem cis Albim Germaniam irrupit praedonum iuxtamilitumque horribilis multitudo, ingens fundi cuiusque calamitas. Exeunte Augusto Fridlando et Lunaeburgico iunctus in Stromariam maximis copiis penetrat, et Pinnebergam, Stormariae arcem, tormento pene ad necem ictus Tillius, subegit nihilominus. Solae in Stormaria Tychopolis, Crempa, et Bredenberga aliquid obsidionis pati poterant, et in Holsatia Rendesburgum. Ergo cum et multitudine, et omni alia re impares Caesarianis essent, aut dediti Comiti Sclickio, aut dissipati aut in naves reiecti sunt, plurimas hoc anno clades passi, et plerasque Caesari civitates tradentes. Quam ob causam Danus, anno 1628 et navale bellum, et pedestria proelia periclitari voluit. Femariam enim, Balthici maris insulam, recuperat praedivitem. Wagriam tentat et Chiloniam, Eklenfurdiam diripit. Denholmum Henricus Holkius, auxiliis Danorum praefectus, diu defendens, fortiter ad urbe depulit, Fridlandi Caesariani ducis militem, munitionibus coegit excedere, easque occupavit. Fridlandus vero XXII. Augusti toto exercitu obruit regios, et occidit 400 Scanos, praesertim milites fortiter dimicantes. Stralesunda, nihil ad Fridlandi adventum perculsa, etiam tertio anno obsidionem toleravit. Nec segnior fuit Tychopolis. Stora vero, quamvis annum et mensem vires Caesarianorum sustinuisset, eam tamen IV. Novembris Alefeldius Fridlando tradidit. Etiam Itzhoae, cum horribili strepitu, et clamore nocturno, porta coenobii, a Caesarianis occupati, revellitur, bovesque praedatitii, circumactis cervicibus strangulantur, defixis etiam alte in terram cornibus reliquisque armentis passim dissipatis.

Finis belli Danici.

Sic annus attingitur nonus et vicesimus, quo ineunte Lubecae, de bello honestis conditionibus deponendo, disceptatur. Redduntur ergo Regi Cimbria, Slesvigia, Holsatia, aliis vero Saxonum civitatibus renuntiare cogitur.

VI. Bellum cum Rege Sueciae.

Ortus.

Quocumque nostri animi intentionem vertimus, alius ex alio imperante Ferdinando II. intelligimus nasci bellum. Ut enim propter Saxonum ditiones Caesar arma sumpsit contra Danum, ita Suecus propter Stralesundam, quae cum Suecorum praesidium A. C. 1629. primo accepisset bello Danico, invitata liberalitate Gustavi Adolphi: Ferdinandus deinceps etiam Regi Poloniae, ex gemino sororis suae coniugio, valde cupiens, suppetias misit adversus Suecos.

Progressus.

His aliisque rebus irritatis utrimque animis, anno a natalibus Christi 1630, Gustavus Adolphus, mense Iulio Rugiam insulam ingreditur, et Wolgastum, pulsis Caesarianis, expugnat. Inde Stetinum, Pomeraniae alteram metropolim, aliasque multas urbes occupat, ac omnia armorum suorum terrore implet. Anno seqveni mense Maio Magdeburgum etiam a Tillio Duce Caesariano expugnatur, expilatur, et incenditur, adeo ut paucae ex tam eximia et magna urbe domus integrae remanserint. Miseranda facies erat, opus ab Othone I. magno sectingentorum circiter annorum una fere die collapsum est: tanto magis, quod ispos sibi oculos Germania mater videretur effodere. Gustavus deinde Rex Sueciae inita cum Electore Saxoniae societate, Caesarianos ad Lipsiam mense Septembri superat; ubi ultra sex milia eorum occubuisse


page 009, image: s1225

feruntur. Post quae prospere ei omnia succedunt, et plurimas urbes et provincias imperii Germanici occupat. Nec in felicius res eius successerunt, A. C. 1632. mense enim Novembri, Sueci ad Lutzenam praelio decertarunt et insignem victoriam obtinuerunt: quam Rex nondum quadragenarius suo interitu funestavit. Victori tamen exercitui, contra quam accidere consuevit, non ceciderunt ex capitis sui iactura: quin ad ulrionem acrius exarsere animi. Dux etenim Vinariensis equitatu Saxonico et Lunaeburgico confirmatus Chemnitzium oppidum ad deditionem adegit. Ipsoque Christi natali Zuiccavia victas praebuit manus. Et sub anni sequentis auspicum Vinariensis in Brandeburgicam profectus dioecesin, (Cronacum, Hochstadium, Auracum subegit,) Duce Bavaro in Suevia Gunsburgum, Kaufbeuram, Landsbergam redomante. Gustavi vero Adolphi funus regie adornatum, in Sueciam mititur, avito sepulchro inferendum. Neque omittendum est, quam perniciosa in Imperatorem suum, An. C. 1634 consilia molitus fuerit. Fridlandiae Dux Wallensteinius, exercitus Caesariani Legatus, Sueois quippe se adiungere et Bohemiae regnum occupare velle compertus est; quamobrem Egrae iussu Ferdinadi in mensa occisus traditur. Denique anno 1636 vires Suecorum haud parum debilitatae sunt, quod pax inter Caesarem et Electorem Saxoniae redintegrata Pragae est, et sie Elector Suecorum, aliorumque foederatorum Principum partes deseruit. His ita constirutis (praeterquam quod ad Nordlingam Suedi numquam alias toto bello foediorem cladem Septembri mense acceperant) postqam Viennae et per Bohemiam Saxoniamque pax Pragensis publicari coepta est, variae mox urbes eiectis Suedicis praesidiis ad obsequium Caesaris redierunt. Ceterum opportune illis accidit, ut per idem tempus Galliarum Rex Ludovicus, denuntiata palam hostilitate in Caesarem ac Hispanum Regem diversis exercitibus Hispaniam, Germaniam, Italiam et Belgium peteret. Quod bellum quo deinceps ardore, et quanto rei Romanae in Germania detrimento gestum sit, postea narrabitur. Inter haec Caesar per pacificationem Pragensem pacata utcumque Germania, ingravescente indies valetudine, simul curis et aetate frangi coepit.

Exitus.

Votis ad invidiam felicibus Germani fruerentur, si finis Caesaris, bellum quoque finiisset, ast magnis ipsorum incommodis ad annum usque aevi huius XLVIII. productum est, ut deinceps videbimus.

VII. Bellum Gallicum.

Origo.

Tandem etiam Ferdinandus II. Imperator Romanus bello petiit Ludovicum XIII. Galliarum regem. Cuius hae erant praecipuae causae, quod Ludovicus contra nuperam belli Gallici pacificationem cum Caesaris et Imperii hostibus colluderet; quod Regem Sueciae et Duces ipsius armis, pecunia, militibus, commeatuque iuvaret; quod urbes imperii aut invaderet ipse, aut ab hostibus auro redemptas confirmaret suis praesidiis.

Progressus.

Ea propter Rex Ungariae Ferdinandus cum potissima Imperii exercitus parte Rheno ac Mosella superatis, variis locis, ac diversis ducibus Galliam aggreditur. Et sane per idem tempus Dux Vinariensis Gallicis auxiliis suffultus, Tabernas Alsaticas, Princeps Condaeus Dolam in Eurgundia premebat. Ex altera Gallica parte, qua Belgium spectat, Ferdinandus Cardinalis, ac Cubernator Belgarum, infuso in Picardiam exercitu, ad ipsam prope Parisiorum metropolin, Verdano Duce, copias ac terrorem protulit. Contra ea Rex Galliarum, evocata omni prope nobilitate in Picardiam progressus, Corbeiam et alia nonnulla oppida recuperat, et Caesarianos, Duce Gallasio, iterum in Germaniam trans Rhenum compulit, redactis ad tantam paucitatem legionibus, ut ivisto praelio maiorem cladem accipere non potuerint.

Exitus.

Haec fere gesta sunt bello Gallico, imperante Ferdinado II. Bellum tamen ipsum non prius est exstinctum ac depositum, quam Suecicum anno nimirum a nato Christo 1648.

RES ECCLESIASTICAE.

Anno huius saeculi 20 Synodus Rupellana coacta fuit. Anno 21 Gregoriius XV. Pont. R. creatur: Acad. Rintelensis erigitur. Anno 22 Bibliotheac Heidslbergensis Romam tramslata. Anno 23 Acad. Sorana et Altdorsiensis aperitur; et Urbanus VIII. fit Pont. R. Anno 24 conventur celebratur Theol. Saxon. Anno 25 Acad. Dorpiensis in Livonia instituitur. Anno 28 Iubil. Rom. fuit. Anno 31 collquium Lipsiense: Gymnafium Amstelodamense et Daventriense aperitur.


page 010, image: s1226

Viri Celebres.

Rob. Bellarminus 17 die Sept. anni 1621, mortuus in Iesuitarum templo situs. Mart. Becanus. Iac. Gretserus. Wilhelmus Perkinsius. Dan. Tossanus. Scultetus. Th. Mortonus. Ioh. Hall. Iac. Usherius. Rainoldus Buxtorf. Camero. Amesius. Iamesius. Amyraldus. Mornaeus. Molinaeus. Paraeus.

Varia.

Anno 1621 Osmanes cum quadringentis Turcarum milibus in Poloniam irrupit, sed frustra oppugnatis per mensem Polonorum castris, pacem flagitavit, et recessum inglorium. Sequenti anno a Iannizaris fuit occisus. Quo etiam mortuus est Paulus U Pontifex, et Philippus III Hispaniae. Cui succcessit Gregorisus XV. Sed et hoc biennio post mortuo successor datus Urbanus VIII.

A. C. 1632 Uladislai IV Polon. R. electio facta mortuo Sigismundo patre. Anno 33 mortua est Isabella Belgii Domina.

Anno 1635 in Borussia iuvenis cultrum in fauces demittit: Medici tamen Regiomontani medicinam homini fecerunt. Eodem anno Sicambri munimentum Schenckiiintercipiunt.

CAPUT III. DE EXITV FERDINANDI II.

INitio anni trigesimi die 25 Febr. Caesar Ferdinandus II. (postquam Ratisbona ad Viennam versus redire coepisset, et iam pridem debilitate, ac corporis valetudine adfligi) integris sensibus ex hac vita excessit; anno aetatis quinquagesimo nono. Imperavit annos XVII.

Quae finem Caesaris consecut a sunt.

Mortuo Caesari per omne imperium, et vicina Regna Constantinopoli quoque permissu Amurathis, ab Oratoribus Principum Christianorum regio apparatu parentatum est. Porro mors optatissimi Principis, etsi in eo imperii statu, flagrantibus adhuc bellis, bonis omnibus funestissima accidit, tamen publicum dolorem magna parte abstersit sucessor parentis Ferdinandus III, non patriarum modo ditionum, sed virtutum etiam et gloriae haeres, quarum praesidio quoque postea onus imperii et curarum sustentavit.

IMPERATOR L GERMAN. FERDINANDUS III.

CAPUT I. DEORTV.

FERDINAN DUS III. Ferdinando II. natus die 13 Iul. A. C: 1608. ex Maria Anna, Wilhelmi Bavariae Ducis filia, Alberti nepti, Wilhelmi itidem pronepti. Fratres autem habuit duos, et sorores tres, qui omnes supra scripti sunt. V. Ferdin. II. c. 2. acta oeconom.

CAPUT II. DE PROGRESSV.

I. ACTAOECONOMICA Uxores et Liberi.

Tria Ferdinadus eius nominis tertius matrimonia iniit. Prima illi coniux fuit Maria, Philippi III. Hispaniarum Regis filia, Philippi II. neptis, Caroli V. proneptis. Ex hoc matrimonio nati Ferdinandus Franciscus, die 8 Sept. A C. 1633. Philippus Augustinus, die 15 Iulii, A. C. 1637. Maximilianus Thomas, die 20 Decembr. A. C. 1638. LEOPOLDUS IGNATIUS, die 9 Iunii A. C. 1640. Maria Anna, die 22 December. A. C. 1635. quae desponsata, die 23 Augusti, A. C. 1646. Philippo V. Hispaniarum Principi, hoc ipso ante nuptias defuncto, nupsit Philippo IV. Regi Hispaniarum, die 8 Novembr. A. X. 1649. Postremum Maria, uxor Imperatoris, filiam adhuc peperit unicam Mariam, A. C. 1646i eodem decedentem anno, quo ipsa filiorum quatuor, duarumque filiarum mater supremum diem (13 Maii, A. C. 1646) explevit. Pari conditione ex maribus Philippus et Maximilianus praematura morte intercepiti sunt.

Dein Ferdinadi III. matrimonium tenuit Maria Leopoldina, Leopoldi Archiducis, in Insbruck filia, quam ei nuptum dedit die 2 Iulii, A. C. 1648. Haec vero fatali partu Carolum Iosephum edens die 7 Aug. 1649. nonnullarum negligentia, quae habere rationem puerperae debebant, mortua est repentine, die 9 Aug. anno eod. haud sine magno et acerbo dolore, quem ubique commoverat. In Carolo Iosepho fulsisse tradiderunt altam animi indolem, naturamque pulcherrimam.

Processu temporum Imperator Eleonoram Gonzagam, Caroli II. Ducis Mantuae filiam, secum


page 011, image: s1227

matrimonio iuncit, die 30 Apir, A. C. 1651. ex qua progignebantur Teresia Maria Iosepha, die 26 Mart. 1652. morreiterum exstincta mense Maio insequentis anni, cum instaret electio Ferdinandi IV. de qua inferius. Itemque Eleonora Maria, die 21 Mai. 1653. Maria Anna IOsepha, die 2 Dec. 1654. et Ferdinandus Aloysius Iosephus, ante Kalend. Februarias, A. C. 1657. Sed Ferdinandus Aloysius Iosephus pro mortali conditione brevioris vitae immortalitatem est consecutus die 30 Iunii, A. C. 1658. Adeo in universum Ferdinando III. Imperatori sacratissimo liberi liberaeque fuerunt undecim.

ACTA POLITICA. I. ACTA SAGATA.

I. Imperi occupatio.

I. ELECTIO. Vivus adhuc pater Ferdinansus II. Creando regi Romanorum comitia Ratisbonam indici iussit, quo Electores omnes, si a Trevirensi, qui in custodia habebatur, discedas, convenerunt. Aderant praeterea Anglicani, Poloni, Tartarici aliorumque Priincipum legati. Causam istius conventus Caesar prolixe coram legatis exposuit. Summa orationis erat, Provectam iam senectutem suam, aegro se et corspes novas, Deum imperii, adesseque finem, et spes novas, Deum immortalem filium sibi dedisse, iam Ungariae et dBohemiae Regem, maturum annis et spectatum bello, cecidisse quippe apud Nordlingam Suedorum copias, qua victoria tota paene Germania, ad obsequium redierit. Proinde cupere atque optare, ut Electores sibi de socio laborum, de Rege Romanorum provideant.

Post haec insequentiluce summo mane omnes Electorali habitu induti ad aedem, quam Cathedralem vocant, profecti sunt. Mox sacro missae officio celebrato, in vicinum sacellum procedunt, ubi paribus omnium suffragiis Ferdinandus III. Rex Ungariae Bohemiaeque, Romanorum Rex eligitur. Dies erat XXII. Sept. A. C. 1636.

II. CORONATIO. Trigesimo eiusdem mensis, quem paulo ante scripsi, die coronatur, Archiepiscopo Moguntino inter legitimas sacrisicii caeremonias sollemniter inaugurante. Quibus omnibus magnifico apparatu absolutis, ne quid ad tantae dignitatis complementum deesset, in Romanorum Reginam coronata est sub initium sequentis anni Maria Hispana, novo Regi coniux. Utraque inauguratio divino apparatu convivii excepta, ac triumphalium ignium.

II. Imperii administratio.

Ferdinandus III. ad hanc dignationem evectus omnia militaris scientiae documenta edidit, non tantum postquam in Wallensteinii locum suffectus esset ceu legionum omnium praefectus, sed etiam postquam Imper. appellatus esset. Nam et tum iura paterna contra Suedos voluit defendere, et onus Imperii humeris suis deinceps sustentavit. Primo in Pomerania, A. C. 1638. fortuna belli tentata, ubi Glitzngius Brandeburgicus Tribunus, stans a parte Caesaris, Garcinum, commodum ob Oderae Traiectum oppidum, subita vi ac corona invasit, caesis insuper ducentis,quos Bannerius subsisio miserat. Idem munimento ad Warnemundam accidit. Id in ostio Rostochiano haud procul littore situm ductu Vicethumii Saxonici Tribuni expugnatum est, cadente inter primos ipso Vicethumio. Interea commeatus Caesarianos defecerat in regione tot exercitibus pressa, quos non flagitia sua, sed omnium rerum penuria, non ignavia, sed temporum iniquitas brevi Pomerania eiecit, dum Bannerius expeditis libero mari cmmeatibus non sustentandi modo sui sed Caesariani etiam militis annonam corrumpendi facultatem habuit. Circa eadem haec tempora Palatipis Meppenam in Westphalia urbem, magnis iam ante a Suedis operibus firmatam, belli sedem destinantibus, Vehlenius copiarum Ferdinandi per eam regionem praefectus, astu oppidum intercipere instituit. Qui superatis fossis valloque modicum primo certamen inire, dein paulo acrius apud munimentum Gustavianum, quoad vi irrumpentium fusi Palatini victas manus dederunt, et Horneccius, praesidio praefectus, vivus venit in potestatem hostium. Meppenam amissam recuperaturi Lengoviam obsident: sed pari conditione ab Hatzfeldio, Duce Caesaris profligantur. Caesa enim duo admodum milia, capta impedimenta, et inter ea insigne periscellidis Britannicae, iam pridem Palatinis a Rege Angliae collatum. Rupertus Palatinus, cui Rex Carolus avunculus erat, vivus venit in victorum manus, et dein ad Caesarem Viennam missus est. Ceterum Bernardus Dux Vinariensis Principio anni eiusdem per fines Basileensium, qui mediarum partium, exercitum produxit, et aliquot armatorum milia Rhenum traiecit. Caesarianos adfecit quatuor cladibus, et Brisa cum ad Rhenum urbem munitissimam, quam diu obsessam tenuerat fame sub anni finem ad deditionem coegit. Fama est, non parcitum ibi fuisse humanis carnibus, canes, mures, feles, coria et eiusmodi alia in deliciis fuisse, Triginta ferme ibi fuerant detenti captivi


page 012, image: s1228

Galli, hi omnes inedia per ergastula misere perierunt, ex quibus septem a semivivis adhuc sooiis in cibum absumpti erant. Ceterum Brisaci amissio res Gallicas in imperio plurimum stabilivit, eo maiore Gallorum, gaudio quod eius liberatio tot conatibus tentata, unius Ducis vigilantia et fortitudine in nihilum recidisset. Sed possessio Brisaci occulto inter se dissidio Regem Galliae et Ducem Vinariensem coepit colludere, dum uterque urbem potentissimam atque clavem Germaniae ad se pertrahere nititur, ille quia aurum et milites, hic quod laborem, consilia, et pericula commodasset, cum tamen Neoburgi, febir correptus, A. C. 1639 diem suum obiisset exercitus eius, auro delinitus, Regi Galliarum sacramentum dixit. Collapsas igitur in imperio paululum res Suedicas Bannerius, vero novo coepit restituere, dum in ipsos Franconiae fines minitabundus ducit, et in Marchia Brandeburgica varia loca restituere. In Misniam vero progressus, diversam fortunam expertus cum Fredbergam, Saxonicorum Ducum monumentis claram urbem, obsidere conatus, resistentibus intra Saxonicis, cum non modica suorum clade strenue repellitur. Postea per Bohemiam grassatus ne latius progrederetur. ingruens hiems, et Comes Hatzfeldius obiectis Caesariis legionibus impedivit. Ferunt inter haec Bannerium pacis conditiones Ferdinando obtulisse, qui magis sollicitus, quomodo ingruentes hostes paulatim eiceret, quicquid prope et procul auxiliorum futi, conquisivit, et collectas undique copias in Bohemiam propere convenire iubet, quibus novum Ducem imposuit, fratrem suum Leopoldum Archiducem.

Gesta A. C. 1640.

Archidux Leopoldus in Bohemiam hoc anno profectus, Reginogradecium opportunam urbem, et paulo ante a Suecis captam subita vi recuperat, ac reliqua etiam Bohemia Suecos expulit, Banneriumque in Misniam, unde ante profugerat, se recipere coegit. Mox inde etiam ab Leopoldo repulsum in Thuringiam, ac fugientem Dux Longevillanus cum Gallicis et Vinariensibus copiis in tutum recepere. Archidux autem leopoldus apud Salam fluvium consedit, castris opportuno loco constitutis, quem Piccolominaeus delegerat, cuius consilio monituque bellum administrabat. Illuc quoque Bannerius recreato exercitu accessit, sed prior inopia commeatuum discessit. Iamque praeceps aestas erat, cum elici Bannerius non poterat, ut aequo praelio decernendi potestatem faceret. Ita annus sine magno fructu exactus est, hiberna autem Sueci, quia circumspicienda erant, in agro Brunsvicensi habuerunt, Caesariani in amicis ac sociis provinciis.

Gesta A. C. 1641.

Anno huius saeculi 41. ineunte, postquam paucis mensibus exercitum in agro Brunsvicensi refecissent Sueci, irrumpunt in Palatinatum superiorem, et ad ipsa Ratisbonae maenia, ubi Caesar ac Proceres imperii comitia tum temporis habebant, belli pacisque consilia agitabant, signa pertulit. Opinio erat potuisse Ratisbonam capi, si Bannerius omissis in Franconia et Suevia populationibus, universi exercitus vires uni urbi impendisset. Mox, ut omnium rerum, ita et fortunae bellicae vicissitudo est, Schlangius cum flore equitatus Suedici apud Neoburgum, hund procul Hercynia silva, sedens a Piccolominaeo circumventus est, ita ut nulla esset erumpendi copia. Quare cum omnibus suis, quatuor enim milia erant, in potestatem Caesarianorum venit. Quibus amissis, Bannerius Chamum, quod insedebat cum aliqua exercitus parte, relinquens, et in Bohemiam Misniamque se proripiens in fuga morbum sibi contraxit, cuius vi quottidie augescente, ad Halberstadium delatus XIII Iunii exstinguitur, Dorstensohnium, qui in Suecia erat, successorem exercitui suo commendans, cuius et iudicium ratum habuere Senatores Regni Suedici. Hohentweila hoc anno frustra quidem a Caesarianis tentata, Gorlicium tamen in Lusatia inferiore, et Dorstenam in Westphalia, in fidem ae potestatem acceperunt: alteram enim Elector Saxoniae, alteram Melchior Hatzfeldius subegere. Wolfenbeutelium contra, urbem validissimam, et copioso apparatu instructam Dux Lunaeburgicus, Hassique diu iam obsederant; cum ad extremum accessere Vinarienses, nihil intermissum prorsus est, quod ingeniosa crudelitas ad expugnandum urbem invenire potuit. Tandem cum nihil proficeretur, alveus fluvii urbem interfluens, et interne obstructus, cursum suum intermisit, et omnis aquae vis circa atque intra urbem coacta, urbem periculo liberavit.

Gesta A. C. 1642.

Annus vero huius aevi quadragesimus et alter, Caesari et Romanorum Principum partibus infaustus accidit. Nam initio eius Comes Gebrianus Vinariensium et Ebersteinius Cattorum Duces, impertrato ab septem Civitatum foederadris Ordinibus transitu, apud Vesaliam Rhenum transmittunt, atque in agrum Coloniensem irrumpunt. Elector igitur Coloniensis Hatzfeldium


page 013, image: s1229

ex superiore Germania, e Belgio Lamboium cum suis copis evocacverat. Horum postremus in agrum Kempensem castra produxit, ubi eum Vinarienses Cattique cunctatione omni amputata aggredi constituunt. Ea re ordinata Gebrianus cum paucis peditum turmis, et 200 selectis equitibus in eius munitiones impressionem fecit: sed quoiam Lamboiani numero praestabant, facile reiectus est, interim tota acies appropinquabat, quare Gebrianus dato signo, vi ac multitudine suorum Lamboium loco suo depulit, et aggeres eius limitaneos, duplici insuper fossa munitos, disturbavit, fossisque completis viam equitatui complanavit, exercitu, quia per tentoria distributus erat, caeso quasi manipulos. Cecidere ad duo fere milia, et Lamboius ipse, quamquam nullo strenui Ducis officio intermisso in manus liiostium venit. Post haec Vinariensium praetor Rosa duo milia ad Hatzfeldium properantia, haud procul Iuliaco profligat. Ita Lampoiani duplici infortunio multati, et Vinarienses persequendae victoriaintenti Novesio victo rem exercitum admovent; quae vix unius diei perfuncotriam quasi oppugnationem perpessa est: et Keppena, postquam octiduum hostes sustinuisset, in eorum potestatem concessit. Sed vero apud Lochenium haesit impetus victorum, quod ignobile quidem oppidum, sed validum ac firmum ab praefidio, hebdomades aliquot acrem hostium oppugnationem pertulit, quoad postremum adventu Caesarii Bavariti exercitus liberatur, et Hassi et Vinarienses in sua castra apud Ordingam compellerentur. Eodem quoque anno Leonardus Torstensohnius in locum Bannerii praepositus Suecorum copis repente decursa Saxonia, et Lusatia in Silesiam perrupit, et Glogoviam cum toto exercitu circumsedit et feliciter expugnavit. Tantam vim oppugnantium fuisse, ut uno atque eodem die caperetur, et urbs ipsa hostilem in modum diriperetur. Fudit praeterea Caesarianos apud Sueidniciam, et iterum apud Lipsiam, eodem prope loco, quo ante decennium Rex Gustavus cum Tillio conflixerat, acri praelio et pari fortuna. Nam Caesariani magna vi ac virtute coorti, cum aliquoties Suecos loco pepulissent, ad postremum victi ipsi et loco pulsi victoriam hostibus cessere.

Gesta A. C. 1643.

Dum in Germania de pace, ac Stocholmiae etiam de eadem deliberabtur, bellum interim strenue progrediebatur, Torstensohnius enim magna ubique praeda in Silesia potitus, ad ipsa Vratislaviae suburbia movens ea expilat incenditque, quod cives commeatum pro exercitu postulanti negaverant: Coningsmarchio interim Halberstadium aliaque loca redigente in suam potestatem. Nihilomius adversa fortuna Vinarienses usi sunt, licet novo ex Gallia supplemento confirmati. Dux etenim eorum Gebrianus minori apud Rotweilam machinamento petitus, brachium, et non ita diu post mense Novembri vitam amisit, sed non ita insigne tamen hoc incommodum fuisset, ni mortem Ducis inopinata exercitus clades secuta fuisset, nam hostes securi, repente supervenientibus Caesarianis, Bavaritisque et Lotharingicis copiis, quae summo silentio, et magna celeritate coniunxerant signa, sine ullo praelio oppressi et intercepti sunt. Dutlingae autem cum primaria statio Vinariensium, et bellicum instrumentum omne, haud procul inde depositum esset, Caesariani praemisso Duce Verdano (is enim ex Gallica captivitate cum Gustavo Horaio permutatus, apud Sonsan in castra magno militlim gaudio reversus erat) Dutlingam cum maxima exercitus parte, tanto silentio derepente circumveniunt, ut iam copiis omnibus ante urbem consisterent, priusquam de adventu eorum hostes quiquam rescivissent. Atque inde repulso et in fugam coniecto Rosa facile Dutlinga potiti, et pecunia cum apparatu bellico ingenti sine sanguine.

Gesta A. C. 1644.

Hic annus vires ambarum partium distraxtid dum Sueci cum Dano Rege, Caesar cum Transylvano Principe contenderet: quare pauca sunt, quae de hoc tempore memoranda veniant. Tantum dicam, flagrante bello in Dania, Caesari otium fuisse recuperandi sua per Moraviam Silesiamque, quae Torstensohnius superiore anno occupaverat. Et ceterae quidem urbes, quia minores, facilius receptae sunt: Olomicium vero metropolis Moraviae et Glogavia, quia valido praesidio communita erant, ad reditum Torstensohnii obsidionem toleraverunt. Incidit et proelium Gallorum cum Bavaris, sed de eo seorsum postea.

Gesta A. C. 1645.

Animum nunc paulisper oportet intendere Bohemiae, ubi magnum malum Torstensohnius Caesarianis inflixit. Est illic minimus vicus, Fanckovio cui nomen est, distans Tabore tribus fere millium passibus, ubi Sueci consederant, dum caesar cum fratre Leopoldo, ac purpuratis omnibus Pragam profectus, omnes copias in Bohemiam convenire iubet, cuius Hatzfeldius iussus hosti cum


page 014, image: s1230

omnibus copiis obviam progreditur. Neque Torstensohnius, quamquam podagra laborans certamen abnuit. Quamobrem mense Februario acerrimo praelio concursum est. Gotzius, qui primam aciem Caesarianorum ducebat, in ipsa aggressione fortissime dimicans cecidit, neque tamen commilitonum animos conterruit, quominus strenue pugnaretur. Ceterum inclinate post meridiem sole, cum toto die fortiter proeliati essent, Caesarianos fortuna destituit. Caesi fugatique magna clade. Hartzfeldius una cum primoribus tribunorum in potestatem victorum pervenit, capta manipularium fere IV. milia, cum tormentis XXVI. et apparatu bellico universo. Caesar audita clade Viennam concessit, ut repararet inde exercitum: Torstensohnius contra transcursa raptim Moravia, Iglaviam primo, dein Crempsium, Steinam aliaque loca, nemine iam resistente, facile in potestatem redigit; Olmicium obsidione Wallensteini ???erat; ac de nique Brinnam, totius Moraviae fortissimum propugnaculum, cum toto exercitu aggreditur: at satis constat, plus ibi militum quam si iusta acie depugnatum foret, Torstensohnio periisse. Interea spatium Caesari datum reparandi vires, et conscribendi novos milites

Gesta A. C. 1646.

Ceterum Torstensohnius, hoc anno, su suprema militiae praefectura abdicat, praefatus imparem se tantae moli, ingravescente indies valetudine: unde successor datus est Gustavus Carolus Urangelius, qui Visurgim initio veris traiectis copiis post Haexteram, Paderborna, Lemgoviam, Statbergam, munitissimum alias locum occupavit. Interim Archidux Leopoldus cum suis castra apud Ilmenstadium haud procul Nidda fluvio posuit. Quorum adventu cognito, Suedi, reducto ex Westphalia exercitu, et simulata in agrum Moguntinum irruptioen, subito in Francoiam divertunt, et Rainam transito Danubio octo dierum spatio expugnant. Inde ad Augustam Vindelicorum conversi, obsidionem eius moliuntur, verum Caesariani mox Augustae immittunt praesidium, et ne Suedi in Bavariam progrederentur, eollatis contra castris, abunde provisum, Ita Augusta discrimini exempta est: et Comites Bucheimius Crempsium, aliaque ad Danubium loca, quae ante annum ceperat Torstensohnius, pari felicitate recuperavit. Melander praeterea, quem Caesar Ordinum Westphalieorum Ductorem constituerat Sonsam obsidione liberavit, medio fere intevallo inter Coloniam et Novesium sitam.

Gesa A. X. 1647.

Urangelius occupatis faucibus Brigantinis, dein, Menavia Insula in Lacu Acronio, mox quoque ad oppugandam Lindaviam animum adiecit. Urbs ipsa ignitorum missilium lapidumque iniectu noctu et interdiu graviter impugnabatur. Quia tamen Maximilianus Wilibaldus, qui praeerat urbi, et strenui Ducis, et minime ignavi militis officio functus est; post duorum tandem mensium obsidionem, hostibus sponte recedentibus conservata est. Inde, quod secundum esse diximus,cum Bavaro atque Electore Coloniensi inducias armorum pactus est, XIV. die Mart. quas variis tum hominum sermonibus dilatas accepimus, et Bavarum XIV. die Septembris Urangelio renuntiasse, quod inter ceteras causas nihil ad pacis negotium accelerandum conducere intelligeret, Urangelius in Bohemiam movit, atque inipso conspectu Caesariani militis Egram difficili certe, et cruenta obsidione, in potestatem redegit. Ubi Melander, Gallasio defuncto in summa belli praefectura substitutus a Caesare, Suedici exercitus vires egregia virtute sustentavit. Accessit tertio alia res, qua nulla opportunior per id tempus Caesari accidere poterat, seditio Vinariensium. Quae defectu stipendiorum orta, eo usque prorupit, ut spreto palam obsequio a signis Gallicis discederent: crevitque contumacia postquam Turenius, Dux eorum, desperata secedentiumreconciliatione, reliquam exercitus partem in refractarios immisit. Sed illi contra vim se probe muniverant, tum vero cognito Gallorum consilio, transfugium in partes Caesaris minati, a Coningsmarkio tandem bimestri stipendio placti et excepti sunt.

Gesta A. C. 1648.

Urangelius, refectis per hiemem militibus, nondum ineunte vere, per Hassiam ac Palatinatum contendens, traiecto apud Lavingam Danubio, Caesarianorum agmen profligavit, haud procul Augusta. Quid? quod Dax Melander duobus vulneribus confossus, eodem adhuc sit exstinctus die. Post quae totius intra Oenum Bavariae potitus est. Vim tamen hostium Octavius Piccolominaeus, in Melandri locum surrogatus, brevi sua virtute ac vigilantia compescuit. Interea etiam suae de se virtutis specimina edidit Lamboius in Westphalia, ubi Ernestum Hassiae Imperatorem commisso modico praelio cecidit, et Bredenbergam pest VII. hebdomadum spatium ad deditionem compulit, arce, ne receptaculum hostium esset, diruta, et muris disiectis. Adeo cum variis locis


page 015, image: s1231

pugnaretur, etiam in Bohemia, unde ortum bellum, ad ultimum, divina quadam fatorum prudentia, subsedit, et profligatum apud eandem urbem, quae defectione sua cansa belli prima exstiterat; Pragam intelligo caput Boiohemorum. Etenim cum potissimas Caesaris vires in Bavariam demissas esse, cognovisset Coningsmarkius, capiundae urbis eum cupido incessit, quam astu expugnare aggressus, arcem regiam, XXXVI. die Iulii, praeter omnium opinionem, adortus est, et priusquam praesidiarii ad arma concurrerent, occupatis stationibus in potestatemd redigit. Capti multi nobiles et quidam, quod restitissent initio, interfecti. Urbs militi praeter paucas domos in praedam concessa, et omnia turbata, donec sub vesperam Comes Bucheimius cum suis copiis, laborantibus succurrit: tum omnes stationes novo milite confirmantur, civibus et iuventuti, quae armis ferendis erat idonea, sua loca adlignata sunt, quae adversus hostem tuerentur. In quibus defendendis tanta omnium alacritas exstitit, ut ad initium mensis Novembris tolerata obsidione, hostium insultus irritos reddiderint. Quamquam enim magnis viribus Coningsmarkii, Wittenbergi, Caroli Gustavi oppugnarentur, et perpetua tormentorum verberatione muri maior pars ad passus fere 600. disiecta esset, crebroque cuniculi et aggressiones fierent, omne tamen intra obsessorum virtutem periculum fuit. Reliquitque incertum fortuna, an vitus oppidanorum pertinaciae tandem oppugnatium cessisset, si non obsidio soluta nuntio fuisset statutae inter bellantes pacis.

II. Finis belli Germano-Suedici.

Ortum est bellum Germanos inter et Suedos anno Christi 1630. Finisque ei impositus, A. C. 1648. Duravit enim annos duodeviginti. Pars enim Boiohemorum belli est, quod et ipsum inchoatum est anno huius saeculi duode-vigesimo.

II. Bellum Gallicum.

Origo.

Anno Christi 1644. Friburgum in Brisgoia Duce Francisco Mercio intercipiunt Bavari: sed hic dum consident magna Gallorum vi ac virtute oppugnantur. Numquam alias maiore pertinacia certatum. Dux Anguiensis et Comes Turenius 22000. hominum exercitum ad vindicandam cladem Dutlingensem (de qua v. A. Ch. 1643. in bello Suedico) e Galliis adduxerunt. Itaque Anguiensis depellendi hostis inde percupidus eastra Bavarorum invadi iuber. Semel atque iterum et tertio cum totius exercitus vivibus tentata est expugnatio, sed tanta semper Gallorum strage,ut nisi numero militum abundassent, haud dubie summae totius sibi discrimen accersivissent: Sex fere milia Gallorum his insultibus ceciderunt: Bavaritos tamen inopia commeatuum et pabulationis, locum relinquere coegit. Galli lustrato confirmatoque exercitu Grumersheimium, Wormatiam, Spiram, Moguntiam, atque ipsum Philippiburgum capiunt, cuius omnium maxima iactura fuit, arcis quippe ad Rhenum munitissimae. An. Chr. 1645. caesi semel Galli sunt, et semel ceciderunt Bavaros. Primo enim cum Mercius Bavaritarum copiarum Dux Feuchtwangam omnes copias convenire iussisset: tertio Maii motis castris summo filentio in hostem duxit, cumque apud Mergentheimium deprehensum, in fugam coniecit, primariis Ordinum captis. Deinde vero cum novum Duci Anguiensi e Gallia supplementum advenisset, ei coepit intendere, ut acceptam paulo ante cladem expiaret. Itaque apud pagum Allersheimium facta pugnadi potestate, mense Iulio, atrox et cruentum proelium committitur. Sed cum Mercius prima aggressione cecidisset, eius quoque acies paulatim inclinar coepit. Qua re animadversa Anguiensis cohortatus suos novo impetu omnium copiarum, fugam eos capessere coegit, ipse duobus vulneribus in brachio ac femore saucius. Nihil autem magis Bavari, quam Mercii Ducis sui mortem ob claritudinem facinorum et militarem gloriam deplorarunt.

Finis belli Gallici.

Eodem plane hoc, quo Suedorum bellum, tempore compositum est, cum celebris illa pax statuta est anno C. 1648. quam ad acta togata referre cogitavimus.

ACTA TOGATA.

I. Pax Germanica.

Cum misera Germania sanguine nataret, et bellum annis triginta se ipsum (dicente Livio) aleret; Imperii Custos, Conservator, et Propugnator, Ferdinandus III. cognomento vero PACIFICUS, concordiae et compositionis Osnabrugansis in Westphalia auctor esse non destitit; Pacificatum Legati eius venerunt, posteritatis otio consulturi: prospere succedentibus, composiris mox rebus Germanis, Osnabrugae die 14. Octob. 1648. pax


page 016, image: s1232

facta, et exsecutio eius impetrata fuit Noribergae, die 16. Iunii, Dominica I. post Trinitat. Anno Christi 1650, ringente inter haec, et (si posset.) nocente Innocentio X. Pontifice: is enim pacem Germaniae bulla (velut ampulla quadam proiecta) Romae die 3. Ian. A. C. 1651, abrogare, demoliri, deturbare quidem sustinuit sed evertere non potuit.

II. Electio Ferdinandi IV.

Ferdinandus III. eodem animo Ferdinnandi Francisci pater, quo erat omnium, filium hunc (quem non parum feliciter genuerat) in partem curarum vocavit, praefatus, experiendo se didicisse, quam arduum quam subiectum forunae, regendi cuncta onus, Proinde in imperio pluribus insistente munimentis, duos facilius munia impeii sociatis laboribus exsecuturos. Quo factum etiam est, ut Romanorum Rex electus, sit, et unico tantum Ferdinandi IV. nomine appellatus, Augustae Vindelic, die 24. Maii, A. C. 1653. et coronatus in Comiiis Ratisbon. die 8. (18.) Iunii, A. C. 1653. Qui ante Rex Bohemiae, die 8. Septemb. A. C. 1646. Hungariae, vero die 16. Iun. A. C. 1647. creatus fuerat. At vero immani Fatorum necessitate, eorundem munus implevit et naturae debitum mature reddidit Viennae, die 9. Iul. An. Christ. 1654. vivo adhuc patre.

CAPUT III. DE EXITV FERDINANDI III.

Tandem et ipse optimus ac mitissimus pater, carus omnibus ac desiderandus obiit Viennae, die 2 Aprilis, A. C. 1657, anno aetatis 48 et plus quam dimidio; imperi 20 mens. 3. die 10. Id vero memorabile putavit posteritas, quod det e treibus singulis uxoribus tres quoque reliquerit filios; LEOPOLDUM e Maria: CAROLUM e Maria Leopoldina: et FERDINAND. ALOYS. IOS. Ex Eleonora, qui mox (ceu in Actis Oeconomicis monuimus) post obitum patris memoriae pientissimae, vitae sortem dereliquit, anno Christ. 1658.

RES ECCLESIASTICAE.

Anno huius saeculi 38 Synodus habita Glagoviae contra Scotiae Episc. A. C. 1640 C. Iansenii de gratia liber editur: damnatur vero bullis Ann. 41, et 53. A. C. 1644. Innocentius X. Pont. R. elig. A. C. 1645. Colloquium Toroniense instituitur. A. 1646. Gymnsium. Bredanum, 1648. Acad. Harvicena inauguratur. A. C. 1651. Iubil. Romae celebratur. A. 1652. Acad. Heidelbergensis restaurata fundatur. A. C. 1654. Anonymus de Praeadamitis in lucem prodit; et Innocent. X. Pontifex moritur. A. C. 1655. Alexand. VII. Pontifex R. creatur. cum per tres menses sedes vacasset: et Christina Regina Pontificiam religion. sectatur. A. C. 1656. Isaacus Peyrerius libri de Praeadamitis auctor, Bruxellis in carceremd coicitur, eiurat errorem, et sit Pontificius.

VIRI CELEBRES.

Dion. Petavius. Sirmondus. Ioh. Seldenus. H. Grotius. Ier. Ioh. Vossius. Cl. Salmasius. Dan. Heinsius, Sam. Petitus. Pete. Scriverius. M. Zu. Boxhornius. Georg. Calixtus. Conr. Horneius. Wormius. Licetus. Tomasinus. Ferrarius. Casper Barthius. Hofmannus. Sennertus. Iacchaeus. Sthalius, Schikardus. Besoldus. Freinshemius. Berneggerus. Renatus des Cartes, Nobilis Gallus. et Philospohus. Casper Gevartius. Albertus Rubenius. Thom. Reinsius, Germanorum doctissimus. Vincentius Fabricius, Poetarum in Germania huius tempestatis Princeps. Praetereo plurimos eruditione praestantes viros.

VARIA.

A. C. 1640 Phil. IV. Hisp. Rex sit. 41 Potugallia deficit. 44 Proelium Sueco-Dan. 45 Bellum Turco - Venetum accidit. 46 Canea capitur. 47 Motus Neapolitani et Siculi facti. 48 Freder. III. Dan. Rex constituitur: et Ioh. Casimir, Pol. Edoem anno motus Angli orti; et pax Hispano-Belgica sancita Monasterii. 49 Carolus I. Angliae Rex securi percussus; et motus Gallici coorti. 50 I'ax Noribergensis firmata. 51 Maxim. Bavarus mortuus. 52 Ludov. XVI. Gall. R. creatur et cometa per 14 dies apparuit. 53 Bellum Anglo-Britann. orteum. 54 Bellum Tartar. in Sina: et pax Anglo - Brittann. Accidit etiam insignis eclipsis solaris et Christina coronam deponit. 55 Car. Gustavus R. Suec. coronatur et ortum bellum inter hunc et Polonos. A. 55 et 56 Notus Helvetii fuere. 56 Ioh. Georg. I. Elect. Sax mortuus. Afflicit eodem tempore incendium Aquisgranenses; ac pestis Neapolitanos, et insequenti anno Genuenses.


page 017, image: s1233

IMPER. LI. GERMAN. LEOPOLDUS

CAPUT I. DE ORTV.

LEOPOLDUS Ignatius 51 Romanorum Germanorumque Imperator, patre prognatus est Ferdinado III. ter felici ac beato, et matre Maria, Philippi tertii Hispaniarum Regis filia, die 9 Iulii, A. C. 1640. Fratrem etiam habuit Germanum Ferdinand. IV. ante se cum patre suo Imperatorem, plurimosque alios, uti supra significavimus. Convenit autem (quod ad praesens caput referre liceat) in manum viri Imperatoris, Philippi IV. Hispaniarum Regis filia iunor.

GESTA SUB LEOPOLDO.

A. C. 1658 imperante iam Leopoldo die 3 Septemb. in Anglia Cromwellius, febri tertiana in palatio suo exstinctus est: inventi post obitum eius codicilli, qui filium eius natu maiorem Richardum successorem patri declarabant. Sed verum esse non diu post rebus is comprobavit vulgaturm illud:

De male quaesitis non gaudet tertius haeres.

Eodem anno Sucei navali praelio superantur a Batavis.

A. C. 1660 Carolus Gustavus Rex Sueciae moritur; et die 18 Martii pax Gallos inter et Hispanos Antverpiae promulgatur, Principe Hispana Ludovico Regi in matrimonium tradita. Mense Iunio Anglica resp. esse desit, et Carolus II. in regnum revocatur: et Dano Regi circa eadem tempora cum Suecis convenit. Galliarum Rex Arausionensium Principi urbem suam eripit, relicto tantum principatusritulo, fide tamen data, restituturum se simul adolevisset. Berga caput Norvegiae, orto ex liquidae picia aheno incendio mediam partem comburitur, altera parte, latiori portu inde separata, manente integra. Pari fortuna aut deteriore usa est Thraciae urbs Constantionpolis. Victoria a Gallicis venetorum auxiliis deportata exsultans, inter publica gaudia pene tota deflagragvit. ut vix tertia pars superesset.

A. C. 1661 Veneti feliciter cum Turcis apud insulam Milonem congressi sunt, tres Turcarum triremes in Littora actae, tres aliae suppressae, quatuor et cum iis mille et octingenta Christianorum mancipia victoribus cessere, insula ipsa a Venetia expugnata. Principis Araussionensis, uxor variolis exstincta Londini, et Dux Glocestriae eius frater. Matrimonio iuncti Britanniae Rex, et Lusitani Regis filia: dos fuere duae in Africa urbes. Alterum Tingi est, nunc Tanger, pervetustum in littore oppidum.

A. 1662 Londini Boiohemorum regina decedit. Pax inter foederatarum septem civitatum Ordines, et Mahometem Palchan Tunetanorum Regem sancita est, ea lege, ut alterudtrius partis navibus ad littora facientibus naufragium tam homines, quam bona libertati restituerentur; neve Batavorum rebus propositis tribunali eius regni sisti posset. Foedus quoque inter Gallos Batavosque percutitur. Hispani a Lusitanis, et Turcarum classis, Constantiopoi in AEgyptum navigans, caeditur a Venetis.

A. C. 1663 Chinensis pirata Formosam insulam occupavit. referentibus quatuor, quae in Angliam et octo quae in Hollandiam appulerant navibus. Duodecim vero nostratium ad Seras missae insulas Amoi et Quemai in suam potestatem redegere. Inter Sabaudos et Pedemontanos protestantes orta contentio in bellum eruperat. Romae ortum incendium. Neoheuselium a Turcis obsessum, deditionem fecit mense Septembri.

Sub finem praecedentis anni, et initio praesentis 1664 sidus ingesn crinitum caelo caput exseruit longam et fulgentem trahens caudam. Viam duxit a signo Virginis, trans Corvi, per Navis aplustria et Galli, Leporis, Hydrae, Eridani, et Cetisigna. Mense Aprili tertio aut idem, aut aliud apparuit; dubium fausta, an adversa telluri promitteret utrumque. Poloni, insigne malurn Russorum finibus intulere, Uronkovam, Barispolam ceperunt: et Borysthene traiecto, Monastricem et Nasaukam occuparunt. Interea etiam Pisae in ora Italiae amicitia inter Galliarum Regem, et Pontificem sancita est; mirum quanta omnium laetitia haec pax accepta est, praecipue imminente tanto a Turcis omni Christiano nomini discrimine. Miles iam a Rege in Italiam missus, protinus conscensis navibus avehitur: equites Imperatori adversus Turcas militaturi mittuntur.

A. C. 1665 Hispaniarudm Rex Philippus IV. sexagenarius vitam cum morte commutavit, die 17 Septembr. Monasteriensis Episcopus eodem mense Tubantum fines invasit, detectis ante insidiis, quibus Arnhemium, et Doesburga, duo Sicambrorum oppida petebantur: sed brevi coactus est pace obnoxia saluti suae consulere.


page 018, image: s1234

Bellum Britannicum et Batavum.

Anno 1665 bellum inter Anglos et Batavos cruentum, et saevum, mutuisque cladibus et victoriis insigne ortum est. Primo praelio, quod gestum est die 18 Iunii, fusi sunt Batavi, praetoria navis cum nonnullis aliis suppressa et nonnullae captae sunt.

Sequente anno Batavi expiarunt cladem superioris anni insigni victoria post atrox quatidui proelium. Capta navis praetoria cum ipso legato, aliaeque naves insignes Batavis cesserunt. Rursusque eodem anno tentata fortuna ancipiti vectoria. Anno vero 1667 Batavi Tamesin obsedere Chapeiam insulam, situmque in ea castellum expugnarunt, maximam praetoriam navem occuparunt, tredecim alias bellicas magnas cremarunt et deleverunt. Inde pax Bredae convenit 10 Iunii, aequis utrinque legibus. Hoc anno Gallus quoque invasit Belgium et captis Duaco, Tornaco, Insulis, aliisque munitissimis locis Hispanorum res fere ad incitas redegit. Sequente anno 1668 hiberno sidere magna vi in comitatum Burgundiae irrumpit et sedecim dierum spatio, expugnata Dala aliisque urbibus totum comitatum suae subiecit ditioni.

FINIS.


[Gap desc: index to continuatio]