NOTAE Ad epistolam dedicatoriam.

BALDUINO ARCHIEP. TREVER.) De hoc ita F. Iohan. Scheckmannus in Medullâ gestorum Trevir. cap. IX. Misit tum deus virum omnibus imitabilem et honorabilem cunctis, Dn. Baldevvinum Comitem de Lutzenburgio, iuniorem quidem aetate, moribus vero ipsos etiam senes gravissimos transcendentem. Hic itaque constitutus est communi omnium assensu nonagesimus tertius Archiepiscopus. Erat (ut historia vitae eius recitat) haud longioris staturae, vivacis ingenii tenacisque, dulcis eloquio, maturus consilio, aspectu decorus, affectu desiderabilis. Hoc non utilior Episcopus fuit in dioecesi. Bella gessit multiplicia: (invaserunt enim gregem Trevericum Lupi rapaces) in bellis semper fortunatus. Impignorata redemit, castella, pagos, territoria, cum exitibus et reditibus, reditus cum proventibus maximis conquisivit dioecesi. Iuvat rem Treverensium laudem exprimentem inserere. Circa id temporis erat quidam Petrus de Caligâ dictus, ex Treveri oriundus. Hic cum esset Doctor Iuris, Medicinae Physicaeque habebat peritiam. Missus fuit Romam pro obtinendo pallio, Maguntinensi Archiepiscopo iam noviter electo. Aliquamdiu morans ad cospectum nequierat venire Pontificis. Audit infirmari Papam forti febre: petit se admitti: observat quodnam sit febris genus, datque medium: et sanatur Papa Treverico medico, quem omnes Physici Romani curare non poterant. Miratur Pontifex Maximus, et collaudat hominem: quare venerit, quid peteret, percontatur. Ille, Beatissime Pater, inquit, confirmationem peto Electo nuper Maguntino Episcopo. Pontifex ad haec: Petre, roga pro te, et quare tibi ipsi non impetras. Ille, domine Pater, non sum dignus. Tum Pontifex, dignum te facimus. At ille: ea propter missus non sum. Pontifex; nihil officit. Ego te constituo Archiepiscopum Maguntinum: Esto potestatem habens super sedem illam: Fer curam: Te excusabo. Tum confirmatus, confeoratus, et benedictus ad Maguntinos missus est. Arctissimo vinculo amicitiae Baldevvinus illi Petro connexus er at non-Archiepiscopo: facto sit tum coniunctior. Habuit Baldevvinus fratrem Henricum, iustum, prudentem, honestum, catholicum,

dilectum omnibus: quem cooperante Petro illo Maguntino Praesule, ad imperii culmen promovit, appellatum Henricum VII. Imp. Idem Baldevvinus pontem super Mosellam Confluentiae construxit. Et quod religiosus religiosos diligebat, cum iam variorum ordinum Treveris essent monasteria, ordinem Carthusianum ibidem plantavit extra portam mediam, consecrans Ecclesiam sub honore S. Albani Martyris: quod eâ de causâ factum putant, quoniam consenserit in expulsionem monachorum Maguntiae ad S. Albanum, ad introductionem autem saecularium canonicorum. Conflavit praeterea Confluentiae eius ordinis Carthusini conventum in monte S. Beati Confessoris: quibus omnibus victualia affatim providit. Tandem morte subtractus, funeratus est magnifice in Ecclesiâ maiori ad Chorum S. Nicolai. Plura de eius Praesulis laudatissimi gestis requiri possunt apud Trithemium Abbatem in Annalib. Spanheimensibus. eius quoque Epitaphium tale legitur:

Hic Baldovvinus iacet antistes treverinus:
Magnificus, iustus, patria lux, mente venustus.
Lutzenburg natus: septeni denique gratus
Caesaris Henrici germanus, iuris amici.
Utilis Ecclesiae pater huius, dote Sophiae
Quam bene respexit, augens permultaque rexit
Sex quadraginta fere sic annis, queîs, tibi vere
Guerra frequens crevit graviter, raroque quievit
Vincere praedones, et castra per obsidiones.
Anno millenio [(transcriber); sic: milleno] , C. ter, L. I. ter, duodeno
Carne Calendarum fuit exutus Februarum.

GALLIAE BELGICAE) Treveris ab omni antiquitate Belgio accensebatur, ut apud Iul. Caesarem et Tacitum apparet. Pomponius Mela lib. III. cap. 2. Aquitanorum clarissimi sunt Ausci, Celtarum Hedui, Belgarum treveri. Vibius Sequester de fluminibus: Mosella Belgicae, defluit in Rhenum. Ausonius Mosellâ:

Et tandem primis Belgarum conspicor oris
Nivo magum, divi castra inclyta Constantini.

Et omnino tota Belgica (ut ex veteri provinciarum notitiâ, et Am. Marcellino discere est) bipertito secta fuit, in Primam et Secundam. In illâ ponebantur Treveri, Mediomatrici, Leuci, Veredunenses: In hac Remi, Suessiones, catalauni, Veromandui,

Atrebates, Cameracenses, Tornacenses, Silvanestenses, Bellovaci, Ambiani, Bononienses. Inde est quod in tabulâ Itinerariâ Peutingerianâ, grandioribus litteris scriptum BELGICA per medios usque Treviros extenditur.

Cuius Primas estis.) De hoc primatu Trevirensis antistitis inter Ecclesias Galliarum multa annotat doctissimus Commentator Venantii Fortunati Poetae et Episcopi, illo loco ad Nicetium Episcopum Trever:

Splendor, apex fidei, venerandâ mente NICETI,
Totius orbis amor, Pontificumque caput.
Summus Apostolico praecellens pastor ovili
Auxisti meritis quidquid honoris habes.

Iurium regni zelator) Eundem Henricum VII. Imp. infra cap. 9. in fine, Christianae religionis ac totius iustitiae zelatorem eximium ac fervidum prosecutorem appellat. Fr: Petrarcha in exhortat: de pacificandâ Italiâ ad Carolum IV. Imp. hoc ei elogium tribuit: Unus tibi pro omnibus satis erit Henricus septimus aeternae memoriae serenissimus avus tuus: cui si ad explenda quae sacrâ mente conceperat, vitae spatium suffecisset, versâ rerum sorte et afflictos hostes, et Romam regnantem, et liberrimos Italiae populos ac felicissimos reliquisset.

NOTAE: ad PROOEMIUM.

PAg. 7. De iuribus Regni) Titulus hic diversimode in mss. codicibus legitur. In meo quodam: Incipit tractatus de iuribus regni francorum et Imperii, editus a D. Lupoldo de Bebenpurch. At in Palatino: Liber de potestate et Iurisdictione Electorum sacri Imperii, et electione Regis.

AD CAPUT I.

PAg. 8. Eusebius de origine gentis) Quae ista Chronica? quis Eusebius, etiam in sequentibus toties testis laudatus rerum multis saeculis

ab illius aetate remotarum? Nam nec in continuatoribus Eusebii, Prospero, Hieronymo, Marcellino, adeoque Palmerio ista de Francis leguntur. Sciendum igitur est, plaerosque omnes Chronicorum et annalium scriptores (quod genus singulae propemodum Ecclesiae Cathedrales, coenobia, collegia, gymnasia habebant) initium operis sui a temporibus illis sumpsisse, atque adeo totam Eusebii Chronologiam isthuc transtulisse, eamque postea per temporum successiones ad suum usque aevum continuasse. Tali compilatione cum etiam Lupoldus noster uteretur, quae Eusebii nomen fronte praeferebat, quae erat eius saeculi a)nistorhs1i/a, non iam alio totum auctorem nomine laudandum putavit. Usum praeterea his fere auctoribus (ne quis forte Salustii, Tranquilli et Taciti aliorumque selectiorum notitiam hic exigat) Lupoldum nostrum apparet: Godsfrido viterbiensi, Martino Polono, vincentio beluacensi, Reginone, et Francorum quadam Chronicâ, de qua suo loco plura dicemus.

Post excidium Troiae) Ab origine Troianâ Francos repetunt omnes eorum scriptores, Aimoinus, Turonicus, Sigebertus, Adeo, Hunibaldus; e recentioribus Gaguinus, forcatulus, Ronsardus. Et vetus ea ipsis persuasio, ut ex Taciti etiam Germaniâ colligimus, et illo Marcellini loco lib. XV. de Galliâ loquentis: Aiunt quidam, paucos post excidium Troiae fugitantes Graecos ubique dispersos loca haec occupasse tunc vacua. Aeneas prim. Aeneid.

- - - - Nec Quicquid ubique est
Gentis Dardania, magnum quae sparsa per orbem.

Moeotidas paludes) Francorum antiquissimi inviis strati paludibus (ut Vopiscus loquitur) eas regiones colebant, quae hodie Hollandia, et Seelandia et Frisia vocantur: unde Paludosos Sicambros Propertius, Paludicolas Claudianus nominat: et Sidonius: Francorum penitissimas paludes. Inde erroris causam et fabellam de Maeotidis paludibus argute detexit Hadr. Iunius in Bataviâ. Francos tamen si non inde progressi, eo usque excursiones fecisse, fatetur Panegyristes ad Maximianum Imp. Recursabat [(printer); sic: Recusabat] in animos illa sub Divo Probo paucorum ex Francis incredibilis audacia et indigna felicitas, qui a Ponto usque correptis navibus Graeciam Asiamque populati, nec impune plerisque Libyae littoribus appulsi, ipsas postremo navalibus quondam victoriis nobiles ceperant Syracusas: et immenso itinere pervecti Oceanum, qua terras rupit, intraverant: atque ita eventu temeritatis

ostenderant, nihil esse clausum piraticae desperationi, quo navigiis pateret accessus. Et addit: Nunc secura est, ut de latere gallico taceam, quamvis pene conspicuis littoribus Hispania, nunc Italia, nunc Africa, nunc omnes usque ad Maeotidas paludes perpetuis curis vacant gentes.

Franci Atticâ [(printer); sic: Atlicâ] linguâ FEROCES) Isidorus lib. 9. cap. 2. Francos alii a feritate morum nuncupatos existimant. Sunt enim in illis mores inconditi et naturalis ferocitas animorum. Ermoldus Nigellus lib. 1. de gestis Ludovici Pii:

Namque ipsum nomen Francorum horresco recensens.
Francus habet nomen a feritate suâ.
Arma ferunt semper, bellis est sueta iuventus:
Baiulat haec iuvenis, hoc agit arte senex.

Romanâ idem quod LIBERI) Ita quidem, si Bartoli et similium sermonem pro Latino accipimus: ut cum dicunt, Villa Franca, pro civitate liberâ, publicâ, regiâ, imperiali, qua fiscum [(printer); sic: imperialium, quae fisc] et regalia sua Principis habet, et a Principum iurisdictione exempta status Imperii ipsa censetur. Et Franchisia, Gallis Franchese, pro libertate, immunitate, exemptione. Inde et Gallis Afranchir, liberum facere, manumittere, libertare; Afranchi libertus, manumissus, liberatus, exemptus. Et vide, quisquis videre desideras, Franciae nominis causam apud Turpinum de gestis Caroli M. cap. XXI. Ceterum origo vocis mere Germanica, libertatem sonans suapte naturâ; ut cum Belgae dicunt Uranc und ury. Atque ideo vel ab indomitis invictisque illis populis, Francis, Frisiisque, primum pro elogio suo usurpata et iactata, vel ab illorum virtute desumpta et communis facta, ut alibi docuimus. Risum nobis igitur debent etiam Graeci, qui e suâ linguâ originem Francici nominis nimis longe petere voluerunt. Qui illi? Libanius, inquam, Sophista in oratione quadam nondum editâ, ubi Francorum (quos ipse fraktou\s2 nominat, alienam scilicet et incognitam linguam reformans) aliâs perhonestam mentionem facit: e)sti\ ge/nos *keltiko\n u(pe\r *p(h=non potamo\n e)p) a)uto\n *w)keano\n kasqh=kon, o(=utws2 e)=upefragme/non pro\s2 ta\ tw=n pole/mwn e)/rga, w(/ste thn\ pros1hgori/an e)p) a)utw=n e(ura/menoi tw=n pra/cewn o)noma/contai fraktoi\. o( de\ u(po\ tw=n pollw=n ke/klhntai, tou=t) e)/sti pros1hgori/a th=| tw=n pollw=n a)masqi/a diefsqarme/nh. Hoc est: Est gens quaedam Celtica supra Rhenum ad ipsum Oceanum pertingens, adeo ad bellica opera munita et armata, ut appellationem inde nacti PHRACTI nominentur. Nam qua vulgo vocantur (Franci) ea vulgi inscitiâ corrupta est.

Pag. 9. Secus Rhenum) Progressus Francorum in utramque ripam Rheni, Gallica et Germanica, per seriem temporum describit Trithemius Abbas in Annal: Francorum. Observatum est etiam, colores Francis signis proprios fuisse, rufum [(transcriber); sic: ruffum] et candidum: qui quidem ut in vexillis Franciae Orientalis, Praesuli Herbipolitano hodie gestatis, ita etiam insignibus praecipuarum ad Rhenum civitatum, Coloniae, Moguntinae, Wormatiae, Spriae, Argentinae, a dominatione Francâ superesse existimatur.

Lex Salica) Sigebertus CCCCXXII. Franci uti coeperunt legibus, et legem Salicam dictaverunt per quatuor gentis suae proceres electos de pluribus, his appellatos nominibus, Usogast, Bosogast, Salogast, VVidigast: in villis Germaniae Salehaim, Bodoheim, Windohaim. Hiquatuor proceres per tres mallos convenientes causarum origines sollicite tractantes, de singulis discutiendo, sicut Lex Salica declarat, iudicare decreverunt. Porro separatis libris habetur Lex Salica et Lex Francica. Haec est Occidentalium, illa Orientalium. (ut male a quibusdam Lex Gallica appelletur pro Saliâ) Ita Conradus SALICUS nuncupatus, quod Dux esset Francorum Orientalium, qui Salici dicti sunt. Am: Marcellin. lib. XVII. Petit primum omnium Francos: eos videlicet, quos Salios consuetudo appellavit. Licet Strabo lib. III. Salios inter antiquos Gallos numeret.

Romanos aggressi) Ab eorum dominatu primum se in libertatem vendicârunt, excusso iugo, recusato tributo; Unde Francum nomen libertatem idiomate Italico et Gallico adhuc sonat. Prologus legis salicae: Haec est gens, quae parva dum esset numero, fortis robore et valida, durissimum Romanorum iugum de suis cervicibus excussit pugnado. Deinde ulterius progressi, et victoria usi, Gallos etiam suos fratres Romanis legibus exemêre, et utramque Franciam unum corpus effecêre: ut non iam Barbaries Romanis, sed Romania Francis pareret. Venantius Fortunatus ad Charibertum Regem lib. 6. Eleg. 4.

Hinc tibi barbaries, illinc Romania plaudit.

Ermoldus Nigellus lib. 1. de gestis Hludovvici Pii, de gente Francâ:

Nam quemcumque suo congressa est inclita bello,
Nolens sive volens servitio subiit.
Romuleum sibi quod quondam hanc edidit urbem.
Subdidit imperium, cum ditione suâ.

Coloniam et Treverim) Barbarorum irruptionibus, et Francorum inprimis armis, urgente Romanos totius orbis praedones, iusto DEI iudicio, Galliae omnes occupatae fuerunt: et in his Treveris, ob Aviti illius libidinem in consularem feminam commissam, primum prodita et spoliata, (Beda, Aimoino, Thoromacho, aliisque auctoribus) deinde eversa tandem et incensa fuit. Cuius cladem gravissime deplorat oculatus testis, Salvianus Massiliensis lib. 6. de providentiâ DEI: Denique expugnata est quater Urbs Gallorum Trever opulentissima etc. Et postea: Excisater continuatis eversionibus summa urbe Gallorum. cum omnis civitas bustum esset, etc. De qua re plura scripsimus ad Mosellam Ausonii.

Teutonicis commisti Franci.) Adeo non recusârunt nomen Barbari, quotquot non Romani erant. Lege salica tit. 43. Si quis ingenuus Francum aut hominem Barbarum occiderit, qui lege Salicâ vivit, VIII. den. qui faciunt sol. cc. culpabilis iudicetur. Et in lege Burgundionum passim Barbarus homo Romano opponitur. Romanos autem appellabant priores incolas a se victos et deditione acceptos, eorumque posteros; quos in Provinciis illis devictis, Galliâ, Aquitaniâ, Belgicâ, Sequanicâ, Rhaetiâ, Norico, ita secum aequo iure habitare permittebant, ut praeclarior tamen et honoratior esset Francorum conditio, et Romani ceu villa capita in quaestione damni dati vix dimidiâ aestimatione censerentur. Lege Salica Tit. 15. Si Romanus homo Francum expoliaverit, solidis LXII culpabilis iudicetur. Sivero Francus Romanum, solidis XXX culpabilis iudicetur. tit. 34. Si Romanus Francum ligaverit sine causâ, solidis XXX culpab. iud. Si autem Francus Romanum ligaverit sine causâ, sol. XV. culp. iud. Item tit. 43. Si Romanus homo possessor, qui res in pago ubi commanet, proprias possidet, occisus fuerit, occisor sol. C. culpab. iud. Si quis Romanum tributarium occiderit, sol. 45. culp. iud. Tit. 44. Si vero Romanus vel lidus in tali contubernio occisus fuerit, huius compositionis medietas solvatur. Ita et lege Ripuariâ tit. 38. Si quis Ripuarius advenam Francum interfecerit, sol. CC. culp. iud. Si advenam Romanum interfecerit, sol. C. culp. iud. Et in ceteris similiter.

P. 10. lib. 15. De propr. rer.) Isidori Etymolog.

P. 11. Carolus plus auxit.) Id pisum inscriptum eius Epitaphio, apud Eginhardum: Sub hoc conditorio situm est corpus Caroli magni atque orthodoxi Imperatoris, qui regnum francorum nobiliter ampliavit, et per annos XLVII. feliciter rexit.

Regno Francorum ex paternâ) Francia utraque Carolo patrimonium fuit, ceteras provincias bello sibi peperit. Ita loquentem ipsum inducit Ermoldus Nigellus lib. 1. de gestis Ludovici Pii:

Francia me genuit, Christus concessit honorem:
Regna paterna mihi Christus habere dedit.
Haec eadem tenui, nec non potiora recepi:
Christicoloque fuipastor et armagregi.

Idemque semper francos separat a ceteris provincialibus: lib. 3.

Ergo illuc Caesar Francos gentesque subactas
Esse iubet placito, pergit et ipse simul.

Et lib. 4.

Francia cuncta ruit, veniunt gentesque subactae.

CAPUT II.

PAg. 14. Historia Francorum.) Totidem verbis apud Reginonem, Sigebertum, Marian. Scotum: paullo aliter apud Nidhardum lib. 4. et Annales Fuldenses.

Pag. 16. Regnare in Germaniâ) Regnante tum in Galliâ Carolo, Tyranno Rotberto. Hunc Henricum Gallici scriptores, in quis Frodoardus sub anno 920. 922. 928. Principem trans-Rhenensem et Germanicum Principem vocant. Quomodo prius et Ludovicum Pii F. Regem Germaniae Hincmarus in epistolis Trans-Rhenensem vocat, apud Papir. Masson. in Annal. pag. 164. et Arnulphum Imp. Fulco, ibid. pag. 172. et 179.

A cunctis principibus) Ita regino et Chronica francorum, quam mox allegabit.

Ut Chronica Francorum.) quae illa Chronica, quae ad Othonem M. usque illum et annum 836. pertingat? Imo et ulterius ad annum 1004. pag. 39. ad Annum 1127. pag. 78. Ad annum 1130. pag. 89. Omnes enim Francorum Annales, quotquot hactenus editos habemus, Adelmi Benedictini, Fuldenses, Anonymi, non ultra Arnulphum et Caroli M. posteritatem procedunt. Et Regino atque etiam Frodoardi Chronicon etsi annum 967. et 978. attingant: non tamen Henrici et Othonis Regum eum in modum, quo Lupoldus hic ex Chronicâ Francorum refert, meminerunt. Et sane opus illud quod

Lupoldus hoc loco et infra saepius, (praesertim pag. 26.) et in lib. altero de zelo Germanorum Principum subinde sub nomine Chronicae et Historiae Francorum allegat, vulgo non exstat, neque multis visum puto. Id autem penes nos est, et lucem aliquando cu\n sqew=| visurum spero, amplissimâ mole in membranâ scriptum, optimae notae, et illius omnino aevi charactere, ab anno 741. usque ad annum 1139 a Catolo Pipini F. ad Conradum 11. Suevum quatuor, totorum saeculorum historiam accurate consignatam, et per diversos diligentes scriptores continuatam complectens, hoc ipso titulo extrinsecus insignitum: CHRONICA FRANCORUM. Ex quo hunc praesentem locum, ut fidem dictis faciamus, apponere non pigrabor: ANNO D. D CCCXXXVI. Post haec rex adiit Botfelthum, ubi saepe exercebatur venatu. Ibi paucis diebus interpositis languore correptus vi febrium laborabat. Sed parumper sedato dolore ad Erpesfort iter direxit: ibi cunctos Regni Principes convenire praecepit, ut se invicem adunarent, quem suorum filiorum eligerent regale solium possidere. Ceteris ergo filiis praedia cum thesauris distribuens, Othonem maximum natu Francorum omni imperio praefecit. In quo, quantae sapientiae et religionis fuerit, probari potest: quod eum, quem potissimum et religiosissimum noverat, licet in Imperio natus non esset, Regem constituit. Et postea: Defuncto patre patriae et Regum maximo Heinrico, omnis populus Francorum ac Saxonum Othonem a patre designatum notantes, universalis electionis locum in palatio Aquisgrani esse iusserunt. Duces ac Praefectorum Principes cum ceterâ manu Principum ac militum congregati in xysto Basilicae Magni Caroli cohaerenti, collocârunt novum Ducem in solio ibi constructo, manus ei dantes, ac fidem pollicentes, et operam suam contra omnes inimicos spondentes, more suo fecerunt eum Regem. Et cetera, quae eisdem ferme verbis habet Witichindus lib. 2.

Pag. 17. tempore Othonis tertii fuit institutum.) Vulgata sententia, de institutione Electorum Imperii. de cuius veritate vide elegantem orationem Nic: Cisneri, et libellum peculiarem Sim. Schardii Icti. item Mich. Beuter. Animadvers. historic. cap. 13. Sed et nos alio loco fusius sententiam nostram de hoc articulo exponemus. Interea dissimulare non possum, suspectam mihi semper illam vulgarem modernorum sententiam fuisse, quod id veterum de illo aevo nemo unus annotaverit; ut in re tantâ et tam memorabili tam altum silentium scriptorum satis mirari non possemus. Et quotquot

exstant. sequentium temporum scriptores, alia omnia tradunt. Scriptor belli Saxonici ab Henrico IV. gesti, Bruno coaevus a nobis primum editus, in conventu Principum apud forchem habito, Anno demum MLXXVII. ita refert communi consensu comprobatum, ut regia potestas nulli per hereditatem, sicut ante fuit consuetudo, (ait) cederet; sed filius Regis etiamsi valde dignus esset, per electionem potius spontaneam, quam per successionis lineam Rex proveniret: si vero non esset dignus, vel si nollet eum POPULUS (ita ait, non Electores) quem Regem facere vellet, haberet in potestate populus. Conradi Salici electionem describens Wipo, et ipse coaevus, inter confinia Moguntiae et VVormatiae convenerunt cuncti primates, et (ut ita dicam) vires et visoera regni etc. et eisdem verbis de electione friderici I. Imp. Guntherus:

Acturi sacrae de successore coronae
Conveniunt proceres, totius viscera Regni.

Et de eius filo Henrico Guilermus Brito IV. Philippidos:

Est etenim talis dynastia teutonicorum
Ut nullus regnet super illos, ni prius illum
Eligat unanimis Cleri procerumque voluntas.

Post hunc Henricum duo creati fuerunt in schismate perniciosissimo, Otho Saxo et Philippus Suevus. Illum Pontifici commendant PRINCIPES et Barones Alemaniae, clerici et Laici; hunc GERMANIARUM Principes et Magnates, et profitentur se collectâ multitudine Principum eum rite et sollenniter elegisse, apud Baronium. Sed rursus neque ad Rudolphi Regis, multo minus vero ad Caroli IV. Imp. aevum detrahenda est institutio Electorum, ut aliqui volunt. Qui quidem Rudolphus electus esta septemviris, et in diplomate quodam dato anno M. CC. LXXV. meminit, fratrum Bavariae Ducum voces pro unâ in septem Principum ius in electione habentium numero computatas. Atqui iam prius Friderici II. tempore Electores fuisse notos, libello singulari probat Bellarminus. Et antiquissimam quam sciam, eorum mentionem sub Othone illo IV. reperio in cantilenis antiquis eius aevi, ubi vocantur, Die VVelere, et septenario numero exprimuntur.

Siben Fursten sint des vvert,
Das ein Romesch Kunic en ist zevvelen benant.
Die en Kiesent niht, vven svves der edel gert
Herman von Duringen lant.

Ut vero simile fere fiat, tempore interregni et schismatum a Friderico I. ad fridericum II. hanc Electorum institutionem natam, sive usurpatione quorundam inter ceteros potentiorum, sive etiam mutuo consensu et communi conventione. Nam a quo Caesarum, quove Pontificum id institutum fuerit, nullus scriptorum est qui eo aevo prodiderit. Et ipse Pontifex Innocentius III. in c. venerabilem. De elect. duobus locis dict, ad eos Principes ius eligendi Regem de iure et antiquâ consuetudine (non ait nostro beneficio) noscitur pertinere. Quamvis id tam indefinite dictum est, ut ad ceteros etiam Principes, praeter septenos illos, possit pertinere. Nam (ne nesciamus) ceteris etiam Principibus ius aliquod comitiorum adeundorum et dicendae sententiae fuit: quod e speculo Saxonico lib. 3. articul. 57. non obscure discimus, cui concordat et Suevicum lib. 2. cap. 8. Sed Electorum septenorum vota et sola necessaria erant, et ceteris omnibus praeponderabant. Donec tandem et illud tempore Caroli IV. per Auream (quae vocatur) Bullam est mutatum, et ordinatum, ut solis Septemviris convocatis electio transigatur: ceteri Principes nec ad concilium, neque adeo urbem electioni destinatam admitantur. Sed de his alibi fusius.

CAPUT III.

PAg. 19. Fuit ipse Francus Germanicus) De loco nativitatis Karoli M. nihil idonei hactenus habemus: quem alii Ingelhemum, alii Fruxinum, alii etiam Leodium constituunt. Nomen quidem ipsum Teutonicum vere esse constat. Refert M. Iordanus Padebornens. in lib. de Imp. et Elect. Alpaide pellice e Pipino gravida, nuntium Regi inter nobiles inque gynaeceo sedenti venisse, dicentem; Vivat Rex, quia Karil. innuentem, pulchrum ei filium natum. Est enim Karil, ait, linguâ Germanicâ, homo robustus, membra habens

magna. Respondisse Regem; Bonum, Karil: et nomen Karolo Martello fecisse. Omnino masculum eâ voce antiquitus significari, mihi liquet: unde et arctius pro marito usurpatam in vetustissimis linguae nostrae monumentis invenio. Otfridus Monachus Weissenburg. lib. 4. evangel. cap. 6. de muliere septem fratrum uxore: Thiu habeta, iuvveistesmer, zi Karle sibun bruader. In legibus Canuti Regis Angliae et Daniae cap. 50. Gif be evvicum Keorle vvif hig be othrum vvere forlicge, and hit open vveorth. id est: si vivente marito uxor cum alio concubuerit, idque palam fiat. Neque omnino desita nobis vox: siquidem adhuc dicimus: Ein tapfer Karle, ein guet, gros, lang Karle. Item, ein Karle-muetet, mater masculae et heroicae sobolis. Dale Karli qui sint, in Daniâ et Sueciâ, e Crantzio cognoscere est.

Ingelheim) Locus palatio regali (quod Sallam adhuc vocant) clarus, et iam tum in Carolinis Annalibus omnique sequentium temporum historiâ frequens: habitisque ibi Regum et Caesarum curiis, comitiis, conciliis, torneamentis aliisque festivitatibus, cumprimis nobilis. De quo Munsterus lib. 3. cosmograph: cap. 178. In hoc (quod nuper eam lustrans comperi) Caroli Magni, quem ibi dias luminis oras primum aspexisse constans opinio est, memoria apud incolas adhuc inclita viget, adeo ut vix ullus eorum non uni ex filiis suis Caroli nomen in sacro fonte indere soleat. Amavit eum locum prae aliis omnibus Carolus, ut et Aquas Grani thermis nobiles: quae duo loca plus quam ullam Galliae partem frequentare solebat: aedificato etiam ibi templo illo mirabili, a quo urbs ipsa Gallis Aix la chapelle dicitur.

Mensibus et ventis vocabula.) Perosus antiqua eorum nomina e fabulis et gentilitate petita. qua de re ita ipse Carolus scribit, de imaginibus lib. 1. cap. 3. Nam etsi qui forte Catholici defunctos quoque Divae memoriae nuncupâsse uspiam reperiantur. manifestum est, eos usum fuisse secutos gentilitatis, sicut nomina dierum et mensium gentilium vanitatibus plaerumque nominantur. Sed haec et his similia, Romana potius ambitio quam Apostolica admisit traditio. Nos denique qui et veritatis sectatores, et ab ipsâ veritate redempti sumus, sicut sprevimus gentilium Deorum mendacium, spernere debemus gentilia vocabula, Apostolo docente, qui ait: quae societas luci ad tenebras? quae autem conventio Christi ad Belial? Aqua conventione [(transcriber); sic: comventione] ipso annuente liberemur, qui nos

ereptos de tenebris et umbrâ mortis, transtulit in regnum filii dilectionis suae etc. Gregorius Turonensis lib. 3. cap. 15. Et ille, Ecce dies Solis adest: Sic enim Barbaries vocitare diem Dominicum consueta est: Et fuit cum Dominicam diem Franci Fronotag dicerent, ut legi apud Notgerum abbatem Psalmorum interpretem.

Leges in lingua Germanica) Ita de illis scribit Hermannus Comes Nuenarius: Duas Francos habuisse leges ipsorum auctores testantur, Salicam atque Ripuariam, quibus nullus Regum ante Carolum M. adicere quicquam tentavit. Ea cum apud ipsos plurimi semper momenti habitae sint, ac in latinam linguam posterioribus saeculis transtatae reperiantur, eo maiorem adversariis auctoritatem praestabunt. Ipsarum quoque penes me exemplar suit ipsius Caroli M. temporibus conscriptum: in quo passim gentis vocabula, quae Latinis verbis reddi non potuerunt, vernaculâ Germanorum linguâ exprimuntur, ut ex ipsarum legum capitulis probaturi sumus. Et eum modum editae exstant: mere Germanicas, ut hîc Lupoldus innuit, nondum videre nobis contigit.

P. 20. Triburium villa) Villa regia in subscriptionibus diplomatum Pippini, Karoli, Ludovici, saepe occurrens, et conciliis sub illis Regibus non semel ibi habitis olim cumprimis nobilis. Sita est in pago Rhenensi (quem veteres vocabant, de quo plura in orig. Palatin. cap. 6.) inter Rhenum Maenumque fluvios, et stratam montanam, non longe a pagis Langen et Gerau, qui hodie ditiun culae eius sive Centenae caput est, et sedes Centgravii. Relliquiae nostro tempore praeter nomen (Treber provinciales vocant) veteris villae regiae tam clarae, vix ullae supersunt: nisi quod pratum vicinum portae etiamnum nomen habet, Die Hovestat: et stagnum proximum, Der Kaysers VVeyer. Templum loci situm in colle editiori, castellum vel praetorium ibi olim fuisse, coniecturam praebet: cuius quidem ius patronatus, eoque nomine decimas loci ad Ecclesiam Moguntinam pertinere audio. Ceterum ipse pagus iuris est Hassiaci, Landgravium qui in Darmstat residet, recognoscens. Rivulus praeterfluens, nullo nomine insignis, deducit usque in Rhenum, paulo supra Moguntiam, incolas singulis septimanis mercatum urbis frequentantes [(transcriber); sic: frequemtantes] . Aiunt, quicquid ibi fuit saxorum, marmorum, crustarum, iam olim Triburiae detractum ad Moguntiae et Oppenhemii aedificationem cessisse. Quam loci fortunam intuitus, cum visendi gratiâ eo deflexissem, Rutilii illud animo repetii:

Cur indignemur mortalia corpora solvi?
Cernimus exemplis, oppida posse mori.

Forte fuit casus d. cap.) Hunc quidem Chronica Francorum sub illo anno 1036. refert: Imperator Pascha Ingelenheim feriavit. Deinde Triburiam tendens, gener ali ibidem Synodo praesedit: in qua Germanitas XV. Episcoporum prior a decreta redintegravit, et quaedam etiam ad firmamentnm Ecclesiae necessaria confirmavit. Ibidem quoque praedictus Otho de Suinuorde cogente Synodo Machtildein sibi desponsatam iuramento a se abalienavit. Post hanc accepit uxorem, quae Emilias vel Immula seu irmengardis dicta fuit, sororque illius Adelas dicta nupserat Othoni Marchioni de Italia.

P. 21. Romanos quibus parificari possunt.) Francos Romanis animositate comparat Otfridus Weissenburgensis, antiquissimus scriptor, lib. 1. Evangeliorum cap. 1. quem locum B. Rhenanus, Gesnerus Bibliander et alii passim citare solent:

Sie sint so sama chuani,
Selb so thio Romani.
Nu darf man thaz ouch redinon,
Thas Kriachi nith es vvidaron.
Sie eigun in Zi nuzzi
So samalicho vvizzi,
In felde, ioch in vvalde,
So sint sie sama balde.
Zi wafano snelle:
So sint thie thegano alle.

B. Hieronymus) Verba eius sunt, in vitâ Hilarionis Monachi: Inter Saxones quippe et Alemannos gens exstat, non tam lata, quam valido: quae apud Historicos Germania, nunc vero Francia vocatur. Quem locum pro notabili etiam adducit Aimon. lib. 11. hist. Franc. cap. 10. Ita Agathias lib. 1. *pro/s1oikoi th=s2 *i)tali/as2 kai\ a)gxi te/rmones2 to\ ge/nos tw= fro/ggwn ei)=en d) a)\n ou(=s1oi oi( pa/lai o)nomaco/menoi *germanoi\. Quod autem inter fines Saxonum et Allemannorum ponit Francos Hieronymus, idem est ac si diceret; inter Oceanum Germanicum (cuius tunc accolae erant Saxones, excursionibus piraticis noti) et Rhaetiis vicinos Alemannos. Quod bene notandum.

P. 22. Rhenenses quam Francos.) Non sine exemplo, eoque antiquo. Nam et olim Rheni accolae se Rhenanos, atque adeo Rhenos audire gaudebant. Stephanus de urbibus: *ph=noi, e(/sqnos paroikou=n tw=| *ph/nw| tw=| potamw=|, kai\ a)p) a)utou= kalou/menoi. Persius: Ingentesque locat Caesonia Rhenos. Sed quid erat, quod Rhenanos populos Bohemi et alii superiores Germani per contumeliam Henchinos vocabant? ut legimus in vita Caroli IV. Imp. Si pater noster arripuerit istas pecunias, disperget eas inter Rhenenses Henckinos. Nescio quo sensu aut sale.

A Rheno fluvio) De Virdomaro duce Germanorum Propertius eleg penult:

Virdomari. genus hic Rheno iactabat ab ipso:
Nobilis erectis fundere gaesa rotis.

Rhenum fluvium e)ugenh= in quodam poemate vocat Nicobulus et Gregorius Nazianzenus. Sed et hodie quasi proprio elegio audit, der Edel Rheinstrom.

Quatuor Principes) Qui etiam coniunctim monetam auream argenteamque ab antiquo feriunt, cui nomen Rheinische gulden. Iidem telonea ad Rheni alveum possident: et vinculo quodam unionis et iuratae fraternitatis peculiari inter se iuncti sunt.

Possunt creare) Et loca conventuum habendorum apud hos sunt ab antiquo. Reinsse, lansten, Francofurt. Qua de re infra cap. 6. et origin. Palatinar. 11. cap. 2.

P. 23. Origo Regni fuit in Germania) Quod et cordatiores Franco-Gallorum scriptores palam profitentur. Hotomanus, Papir. Massonus, Tilius, et novissime Claud. Fauchetus. Et sane, qui veteres Franci eorumque Reges fuerint, eorum vetustae leges loquuntur: immo nil melius quam ipsa eorum nomina. Quandoquidem ita apud omnes nationes receptum fuit, ea signantia et bene ominosa, Principibus praesertim imponere: Unde Nicephori, Victorini, Friderici. Itaque ex illis ipsis de linguarum radicibus et fundamentis rectissime existimare licet. At quid sit Chilpericus (ut e multis unicum et insigne exemplum hîc afferam) Venantius Fortunatus Episcopus Pictaviensis nobis exponat, ita scribens:

CHILPERICE potens, si interpres Barbarus exstet,
Adiutor fortis hoc quoque nomen habes.

Idem de nominibus in Dulphus et Ricus desinentibus, eleganter observavit I. Lipsius, Poliorcet. cap. 1. In Baldus vero desinentia promptitudinem et audaciam manifesto denotant, ut Sigibaldus nil aliud sit, quam promptus ad victoriam: Theobadus gentium promptus, ut modo de francis e vetere rhytmo dictum est: So sint sie sama balde, Zuwafano snelle. Et Baldita apud eundem Otfridum saepe, audacia. Cum etiam veteri linguâ gothorum et Amalorum Baltha idem velle, Iornandes auctor sit. Neque aliud statuo Bertum a significatione vernaculâ et hodiernâ: ut Sigebertus sit, victoriâ dignus, Adalbertus nobilitate dignus, Dagobertus, Ein werdet degan, Bertholdus dignus favore, Bertulphus dignus auxilio. Idem in ceteris nominum terminationibus. Ita Hardus audacem denotat, quod Franco-Gallis mansit, hardy: Wardus et Guardus custodem Radus: velocem: Hastus festinum, Gall: hastif: Gastus hospitem: Grammus iratum; Framus strenuum, utilem: Wigus et Wicus bellatorem: scalous servum: Holdus amicum, faventem: Trudis amicam, fidelem. De quibus omnibus in nostris Teutonicae linguae commentariis prolixius agemus.

In Germanos et non Gallicos) Quamvis ita loquantur Italici, et alii exteri a quibus deinde auditione etiam Graeci acceperunt. Ita enim scribit Laonicus Chalcondyles Atheniensis lib. 2. Turcicar: ubi Germaniae et Sigismundi Imp. mentionem habet: tou=to me\n oi( th=s2 *pw/mhs2 a)rxierei=s2 toi=s2 keltw=n baoileu=oi to\ prw=ton e)pedidos1an, dia\ tou\s2 polemi/ous2 o(u\s2 sqama/te kai\ a)ndrei/otata pro\s2 tou\s2 a)po\ *libu/hs2 diaba/ntas2 e)wi\ *i)bhri/an barba/rous2, kai\ ta\ polla\ th=s2 *ibhri/as2 katastreyame/nous2 a)utoi=s2. meta\ de ta=uta e)pi\ tou\s2 *germanw=n h(gemo/nas2 metenh/nektai o( yh=fos2 tou= *p(wmai/wn a)rxiere/ws2. Et quod Germanos diversos a Francis facerent, Otho ipse Imp. a Leone Papâ non aliter quam Rex Teutonicorum appellatur, in c. in synodo. Distinct. 63. et integro privilegio, quod exstat apud Theod. de Nihem in lib. de iurib. Imperii.

P. 24. Non in personam Othonis I.) Quod tamen visum est magnoviro Nic. Cusano Cardinali, lib. 3. de Concord. Cathol. cap. 3. et cap. 16. Et sane si verum amamus, secundus fere a Karolo aeque Magnus ille Imperii fundator fuit, subactis Tyrannis, et Italiâ receptâ: Guntherus in Ligurino illos subinde iungere amat, ceu pares: ut legitur infra ad pag. 46.

P. 26. Historiae seu Chronicis Francorum) Illis de quibus supra ad pag. 16. notavimus.

Numquam se Imperatorem) Etiam cum praeter Germaniam et Galliam, Italiae magnam partem teneret. Patet id cum exdiversis eius diplomatis, tum ex titulo eius in opere de Imaginibus: Opus inlustrissimi et excellentissimi seu spectabilis viri, Caroli magni, nutu Dei Regis Francorum, Gallias, Germaniam, Italiamque, sive harum finitimas provincias Domino opitulante regentis, contra Synodum etc. Et nummi eius conspiciuntur his litteris: KAROLUS R. F. E. L.

Imperatorias laudes adclamârunt) In qua adclamatione et laudatione tum temporis apud Romanum et Constantinopolitanum popolum, electio popularis consistebat, ut apud Paul. Diaconum in Historiâ miscellâ, et Anastasium Bibliothecarium subinde legimus. Lambertus Hirsfeldens. anno DCCC. Carlus Augustus a Romanis appellatur. Idem Sigebertus, Regino, M. Polonus, alii. Vide de his adclamationibus et Lips. 2. Elect. cap. 10.

CAPUT IV.

PAg. 27. Italiam subiugârunt) Prius a Gothis possessam quorum Reges in ipsâ Româ, volentibus adeo Romanis Caesaribus, sedem Imperii habebant. Zeno enim Imp. Theoderico Gotho Romam veterem habitandam ultro cessit, ut Iornandes scribit. Equa illius, et Athalarici, aliorumque plurima rescripta collegit Cassiodorus.

Italicum a iugo) Nisi quod annos suos per imperium Caesarum Byzantii residentium computabant (ut in subscriptionibus ipsorum Pontificum per Tomos Conciliorum sparsis videmus: Dat-imperante domino piissimo Augusto Leone, a Deo coronato magno Imperatore, anno tertie imperii eius, indict. II.) Et moneta illorum in commerciis, legatis mulctis et omnibus negotiis utebantur, quam Byzantinos (unde Gallici Besants d)or manserunt) vocabant: quorum multa mentio in eius temporis diplomatis et instrumentis, etiam Pontificiis bullis, et fundationibus, aliisque talibus memoriis, et eius aevi auctoribus. De quibus vid. Leunclav. in Pandect. Turc. pag. 223. et Franc. Raguell. in Lex Gall. verbo, Besants.

Cetera regna Occidentalia) cum Germaniae et Galliae Francis parerent, Britannia Anglosaxonibus, Hispania Gothis et Vandalis, Pannonia Hunnis, Africa Sarracenis.

P. 28. Quod Imperat. Constp. sit verus.) Quam quidem persuasionem ipsi Imperatores Graecorum diu retinuerunt, eoque nomine Germanis Caesaribus obtrectârunt, ut in fine huius cap. dicemus.

P. 30. Graeci Rom. Ecclesiam non agnoscebant) Habentes proprium suum Patriarcham, qui et ipse Oecumenici sive Universalis titulum iam tum Gregorii M. tempore affectabat: et ignari, vel non creduli, donationis Constantinianae, quae S. Petri primatum in tantum extulit. Ad quam plura in hanc rem annotavimus, ut et alibi non uno loco.

Pag. 31. Legitur in Chronic. Eusebii) Idem referunt Graeci Historiographi, Zonaras tomo 3. fol. 85. Cedrenus fol. 98. fol. 373. Paul. Diacon. Miscellae lib. 21. Sed et ante hunc Leonem Iconomachum, Constantinus Papa Philippicum Bardanem Imp. quod picturas Synodicas, Sanctorumque statuas et imagines e templis erasisset, haereseos condemnaverat, et cum populo Romano statuerat: Ne nomen Imperatoris haeretici aut in chartas, aut in figuram solidi seu numismatis susciperent. unde nec eius effigies pro more in Ecclesiam introducta est, nec nomen ad Missarum sollennia prolatum, ut scribit P. Diaconus 6. Longobard. cap. 31. Ado aetat. 6. Beda, Platina et alii.

Unde non videtur ex saeped.) Neque sane ipsi Franci, eorumque Rex Carolus, hac in parte cum Romano Pontifice de veneratione Imaginum sentiebat: imo illud ipsum Concilium Nicenum (cuius hic mentio) pro illarum adoratione, palam improbabant, habitâ super ea re Synodo Francofurti, cuius meminerunt Ado, Aimonius, Regino, Poeta vetus, et Annales Fuldenses: quin et scripto, nomine Caroli. M. libro, cuius Hincmarus, et N. Cusanus meminerunt, hoc titulo: Opus Caroli M. Francorum Regis etc. contra Synodum, qua in partibus Graeciae pro adorandis imaginibus stolide sive arroganter gestaest. Ad quem ut ex professo pro imaginum defensione respondit ipse Hadrianus Papa (cuius scriptum exstat rom. 3. Concilior. Surii, et ex eo quaedam inserta leguntur Decreto gratiani) ita replicatum ipsi iterum suit a Hludovico Imp. quod sub titulo Synodi Parisiensis de imaginibus et ipsum nuper prodiit. vide et ad Andloum pag. 57.

P. 32. Episcopales praecipue in Saxonia.) Qua de re vid. Helmoldus, m. Adam. Bremensis, Krantzius, et Lupoldus hic noster in lib. de zelo veter. Princip. German. cap. 9.

P. 33. Legatos pro pace confirmandâ) De hac transactione inter utrosque Imperatores, etiam restatur praeter Godfrid. Viterbiensem, Ado, Regino, Philip. Bergomas, Platina, Volaterranus, Egnatius. De qua tamen (quod merito mireris) apud Graecos omnes altum silentium. At nostri cum curâ in Annalibus suis consignârunt, alternas et recipocras inter Carolum Ludovicumque et Constantinopolitanos Principes, legatorum et litterarum missiculationes, repetitis vicibus factas, praesertim illam quae facta est anno D. CCCXII. de qua ita Adelmus, et ex eo compilator Aimonius: MICHAEL Imperator factus, legatos Imp. CAROLI, qui ad Nicephorum missi fuerant, in Constantinopoli suscepit et absolvit. Cum quibus et legatos suos direxit, et per eos pacem a Nicephoro inceptam confirmavit. Nam Aquisgrani, ubi ad Imperatorem venerunt, scriptum pacti ab eo in Ecclesiâ suscipientes, more suo, id est, Graecâ linguâ, laudes ei dixerunt, et Imperatorem, et BAEIANEA eum appellantes: et inde reversi Romam, in basilicâ S. Petri eundem pacti seu foederis libellum a Leone Papâ denuo susceperunt.

CAPUT V.

PAg. 34. Probatio per Historias) Historicis et Chronicis, in rebus praesertim superiorum saeculorum, standum est. Gl. Et Dd. in cap. inter dilectos. De fide Instrum. Ias. in l. 1. col. 6. D. si cert. per. Maxime si inserant aut allegent instrumentorum et iurium tenores, quos non potuissent habere, nisi fecissent de mandato Principis: quo casu tamquam libro deputati de publico credendum est. Bart. in l. quaedam. § nummularios. D. de edendo. Ias. in repetit. L. admonendi. col. 49. vers. circa tertium. C. de iureiur.

P. 37. Exercitus facit Imperatorem) Scipio Africanus, cum Hispaniae populi maximas ibi et gloriosissimas res agenti, regnum virtutis admiratione detulissent, silentio per praeconem facto, sibi maximum nomen Imperatoris esse dixit, quo se milites sui appellassent. Regium nomen alibi magnum, Romae intolerabile. De quo nomine elegantissime Synesius peri\

*bas1ilei/as2, post alia ita concludens: o( de\ a)utokra/twr o)/noma strathgi/as2 e)sti\ pa/nta poiei=n u(posta/s1hs2. Verumtamen ut Imperatorem faciebant milites et Legiones; ita Senatus decreto suo addebat ius Proconsulare, Tribunitiam potestatem, ius quartae relationis, et alia summi Principis privilegia, ut apud Spartianum, Lampridium, Trebell. Pollionem observamus.

P. 39. Simpliciter Reges) Ita et in nummis eorum et Francorum: Karlus Rex: Hludovicus, Hlothcrius Rex: Ottho, Henricus Rex.

Reges) Labefactato Imperio Romano, cum a Germanis gentibus, Gothis, Longobardis, Francis eius partes direptae et occupatae essent, nova regna in eis fuerunt constituta, REGISque nomen a novis dynastis usurpatum, Caesaris et Basilei nomine fastidito. Procopius lib. 1. Gothicorum, de Theodorico, qui Romam et totam fere Italiam obtinebar, *kai\ baoile/ws2 me\n tou= *pwmai/wn ou)/te tou= xh/matos ou)/te tou= e)no/matos2 e)pibateu=s1ai h)ciw=-s1en, a)lla\ *ph\c kalou/menos diebi/w. ou(/tw ga\r s1fw=n tou\s2 h(gemo/nas2 oi( ba/rbaroi nenomi/kaoin. Quod et Suidas pro certo tritoque annotavit: *p(h\c, *p(hgo\s2: o( tw=n fra/ggwn a)rxhgo/s2. Verum tamen et Graeci homines nostris Principibus per aemulationem et invidiam, sollemnem titulum Caesaris, Augusti, Imperatoris, baoile/ws2, a)utokra/toros tirbuere dedignantes, eos, non nisi Latinos, Francosque et Alamannos, et Caesarem nostrum, ut novo ita inepto commento, *p(h=ga *a)lamani/as2 h)/te fraggi/as2 vocitare coeperunt, quod apud Nicetam, Gregoram, Cedrenum, et alibi subinde legimus. Unde factum est, ut a nostris paria reponentibus vicissim non aliter quam Graecorum Reges aut Constantinopolitani Imperatores vocarentur. De qua re alibi.

Papiae in regale solium) Ut Aquisgrani in solium regni Francorum sive Germaniae: de quo infra pag. 69.

In Lauricens. monasterii privilegiis.) Hunc locum in prioribus editionibus et plaerisque mss. desideratum, ex uno veteri membranaceo restitui Privilegium autem illud Othonis I. in Chronico Laurishamensis Coenobii, ex archivis Palatinis a nobis primum edito, exstat fol. 69. ita incipiens: In nomine sancte et individue Trinitatis. Otto DEI gratia Rex Francorum et Longobardorum, ac patricius Romanorum. Notum sit omnibus tam praesentibus quam futuris, qualiter ob amorem DEI et anime nostre remedium, Abbatiam coenobio Lauresham appendentem etc.

Subscriptio haec: Signum domini Ottonis serenissimi Imperatoris Augusti. Luidolfus Cancellarius ad vicem Brunonis Archicapellani recognovi. Data VII. Kal. Febr. anno Incarnationis Domini 963. Indictione 6. regnante pio Imperatore Ottone, Anno 28. Actum Papiae feliciter, Amen.

Germania regnum per se) Cuius etiam titulum nominatim Caesares nostri usurpant: Roman. Imp. Germaniae, Hungariae, Bohemiae, Dalmatiae etc. Rex. Quod primum ex Caesaribus Ottonem M. factitâsse, Wimphelingius not. Epit. German. cap. 18. Nescio quam bene, quum iam tum Ludovicus Pii F. Magni N. audierit signanter REX GERMANIAE, de quo Principe et nos peculiarem libellum meditamur.

P. 40. Italia est accessorium) Agnovit Guido Comes Blandratensis apud Guntherum Ligurini lib. 8. vid infra ad pag. 45.

Reges Italiae numquam) a declinatione quidem illa Imperii, post irruptiones Gothorum, Longobardorum. Stante enim illo sub Caesaribus priscis magna hodiernae Germaniae pars, ad Danubium et Rhenum usque, ad Provinciae formam Imperium Romae agnoscebat, sub nomine Rhaetiarum Norici, Pannoniae, Germaniae primae et secundae, Belgicae primae et secundae, Sequanicae, Helvetiae.

P. 41. Papam senioris Romae) Amm. Marcellin. lib. 15. Del Liberio Papâ loquens, sub Constantio Imp. Id enim ille licet sciret impletum, tamen auctoritate, qua potiuntur aeternae Urbis Episcopi, firmari desiderio nitebatur ingenti. Theodosius et Valentinianus. AA. Novell. XIV. Cum sedis Apostolicae primatum S. Petri (qui Princeps est Episcopalis coronae) meritum, et Romanae dignitas civitatis, sacrae etiam Synodi firmaverit auctoritas. Cuius exemplo par praerogativa Novae Romae data, Regiae Urbis intuitus, ut Leo et Anthemius Impp. loquuntur [(transcriber); sic: loquntur] in l. 6. et 15. in fin. C. de sacros. Eccles.

Honorem Urbis Romae) Quae orbis caput, terrarum Dea gentiumque, mater regnorum, th=s2 oi)koume/nhs2 e)pitomh\ audiebat. De qua vetus carmen:

Roma tuum nomen terris fatale regundis.

Et ut Claudiani verbis multa magnaque compendio dicamus:

Qua nihil in terris complectitur altius aether:
Cuius nec spatium visus, nec corda decorem,

Nec laudem vox ulla capit. Quae luce metalli
Aemula vicinis fastigia consirit astris.
Quae septem scopulis zonas imitatur olympi.
Armorum legumque parens: quae fundit in omnes
Imperium, primique dedit cunabula iuris.
Haec est exiguis quae finibus orta, tetendit
In geminos axes, parvaque a sede profecta
Dispersit cum sole manus. - - -

Hinc superba illa vox Romae, cum leges ab Henrico septimo Imp. die coronationis suae editas confirmaret, apud Urspergensem: Ego coronarum corona confirmo Principi potestatem, eique subicio civitates, gentiumque nationes. Tueantur aquilae gloriam meam. Et in sigillo Karoli IV. Imp. qua Bullam auream illam aliaque diplomata obsignata vidi, Roma urbs expressa cernitur hoc elogio:

Roma caput mundi regit orbis fraena rotundi.

Regnum Lothariense) Aliud a regno Burgundiae, itemque a Regno Arelatensi: quae omnia olim Imperium recognoscebant. Vid. infr. pag. 69. Eius minima pars olim fuit, quae hodie Lotharingia. Et omnino Lotharingia dupliciter sumitur; modo late pro eo toto, quod Lotharii olim fuit regno, quo modo interdum Historici Coloniam, Leodium, aliaque loca in Lotharingiâ statuunt; modo stricte pro eo Ducatu in Imperio, qui hodie in confinio Alsatiae, Treverorum et Galliae medius interiacet.

CAPUT VI.

PAg. 42. Cap. VI.) Hoc caput, et sequens, citatur a iohanne Andreâ, praeceptore et promotore nostri Auctoris, in Notis ad Speculator. Tit. de rescript. praesent. § ult. ver sic. Item quod est obtentum ab Imp. nondum coronato vel infulato num. 18. ubi ita notat in verbo Electione: Quam faciunt ut singuli, non ut collegium, secundum Host. ut scripsi in C. venerabilem § quod autem super. ver. vel noluerint. Hoc improbat Lupoldus per meiam dudum doctoratus, in suo tractatu de iuribus regni et Imperii Romanorum, C. VI. et ibi in C. VII. tractat. materiam huius vers. Illud autem

improbat illâ potissimâ ratione: quia hi, quibus hi, quibus hi Principes successerunt, eligebant ut collegium, et universitas consistens, scilicet ex Principibus et universo populo subiecto Romano Imperio: vel eligebat exercitus, illam universitatem repraesentans ut sequitur. Et vide concordantias de re iud ad apostolicae. lib. VI. in gl. pe. Ergo iure collegiato utuntur ut illi: cum numerus minor septenario teneat collegium, de elect. cap. 1. Pro eo facit regula, is qui in ius, de reg. iur. lib. 6. Dicit etiam per eos sic servari, quia primo conveniunt more collegiorum in villâ Reyse Treverensis dioecesis, ad statuendum diem electionis, communiter faciendae per ipsos in oppido Francfort, concludens per praedicta: valere electionem factam a maiori parte talis collegii, cum id sit collegiis regulare. et adde, quod statim dicam. Haec ille.

P. 43. Tamquam ad collegium) Ea dem est sententia Petri de Andlo lib. 2. cap. 3. pag. 85. Et Henningi Gaedeni cons. 1. quod est de coronatione Caroli V. Imp.

Omnes Principes haberent) Quod et aliquandiu facere soliti sunt. Vide quae notavimus supra ad pag. 17.

P. 44. Villa Remis) Reyse est apud Iohan. Andream: legendum, Reinsse, quod nomen hodie retinet. De qua plura notavimus ad Andloum pag. 80.

CAPUT VII.

PAg. 45 Eandem potestatem in Italiâ) Quae non nisi accessorum est Imperii Teutonici, ut supra dixit pag. 40. Et regnum Germaniae principalior pars fuit Imperii Francorum, ut supra dixit pag. 24. In hoc igitur quisquis Rex electus fuit, eum quoque cetera membra accipere debuerunt. Agnovit hoc Guido Comes Blandratensis inter Ligures, apud Guntherum ita loquens, Ligurini lib. 8.

--- Et recto (lice at modo vera fateri)
Ordine res agitur, Reges Alemannia nobis,
Urbibus Italicis leges et iura daturos,
Mittere rite solet: postquam de partibus illis
Carolus, et Magni regnum surrexit Othonis,
Ausoniâque frui Reges coepêre coronâ

Teutonici, quorum tuto contempsimus ante
Respuimusque iugum. ---

Et lib. 1. Teutonici proceres apud Francofordiam congregati, ut magnanime ita vere hoc iactant:

Ex quo Romanum nostrâ virtute redemptum,
Hostibus expulsis ad nos iustissimus ordo
Transtulit Imperium, Romani gloria regni
Nos penes est quemcumque sibi Germania Regens
Praeficit, hunc dives submisso vertice Roma
Suscipit, et verso Tiberim regit ordine Rhenus.

P. 46. Dicti Carolus et Otho) Qui sane, si verum amamus, ut MAGNI nomen commune habuerunt, ita pares et aequales virtute fuerunt, et Romanum Imperium suae genti pepererunt, ille Francis, hic Saxonibus, Germanis utrisque Itaque hos ceu pares meritis, coniungere subinde amat etiam Guntherus, ut lib. 7.

- Et antiquis a Regibus edita iura,
Quae cum legifero flatvir reverendus Othone
Carolus.

Et lib. 8.

Sed veterum leges edictaque regia longo
Iustitio suppressa silent, quae Carolus olim,
Quae noster vulgavit Otho.

Et ibidem:

Carolus et Magni regnum surrexit Othonis.

P. 49. Reges in suis regnis) Abbas in c. pervenit. num 13. De immun. Eccles. asserit, quod Imperii iura usurpaverint Reges, eaque praescripserint: et alibi dicunt, quod de facto tenent in Regnis suis locum Imperatoris. Sed Oldradus cons 68. et alibi defendit, eos iure optimo niti, quia prius fuerunt in omni populo Reges, quam Caesares in Romano. Imo quod et maiorem potestatem nanciscantur in regnis suis, quae plaerique transmittunt ad filios, quod Imperator non potest, ait Curt iun. cons. 1. num. 30.

P. 50. Rex Galliae Occidentalis) Cuius regnum iam inde a divisione posteritatis Carolinae, separatum est a regno Germanico sive

Imperio, ut ad Andloum notavimus pag. 78. Nostrae iam nescia legis Gallia, ait Ligurinus. Patet id ex epistolâ quadam Fulconis Episcopi ad Arnulphum Imp. quam ex Frodoardo excerptam Papirius Massonus ponit lib. 2. Annalium, pag. 173. De eo quoque inquit, quod sine ipsius Arnulphi consilio praesumpserint hoc agere, morem Francorum gentis asserit secutos sefisse: quorum mos semper fuit, ut Rege decedente alium de regiâ stirpe vel successione, sine respectu vel interrogatione cuiusquam maioris aut potentioris Regis eligerent. Hoc more hunc Regem factum etc. In c. per venerabilem. Ex. qui fil. sint legit. dicitur, quod Rex Franciae de facto non recognoscit superiorem. Sed neque de iure, ait Oldrad. de cons. 69. cir. fin. Et quod in regno suo sit Imperator, disserit Dec. cons. 269. et 270. et 300. Et exstat tractatus peculiaris super hac quaestione Iohannis Ignei, An Rex Franciae recognoscat Imperatorem. Interea vero summa et arctissima coniunctio, foedusque fraternum inter Imperium et Franciae regnum ab antiquo semper fuit, et perpetuum maneat opto. In quam rem libenter adscribo verba Franciae Regis ad Fridericum Caes. apud Petr. de Vineis lib. 1. cap. 12. Tenuit hactenus indubitanter nostra fiducia, quod inter Imperium et regnum nostrum longo temporis tractu mutuâ dilectione firmatâ, nulla possit exoriri materia, odium et scandalum paritura. Cum praedecessores nostri felicis memoriae Reges universi usque ad tempora nostra honorem Imperii et sublimitatem zelaverint, et nos, qui post ipsos DEO volente regnamus, in eodem proposito teneamur. Nec non antiqui Romini Imperatores et nostri proximi, unum et idem Regnum et Imperium aestimantes, unitatem pacis et concordiae servaverunt, et inter eos alicuius dissensionis scintillula non illuxit. Et vicissim ipse Fridericus non dissimulat de amicitiae foedere, quod et vos (ait) et progenitores nostros, et nos vobiscum habuisse suaviter rememoramus illaesum. apud eundem lib. 1. cap. XVIII.

P. 51. Carolus M. vocavit eam Carlingam) Quod nomen Galliae Celticae sive Franciae Occidentalis. KERLINGEN, iam fere obsoletum, superioribus adhuc saeculis notissimum, reperio in Poetis Teutonicis, qui circa Friderici II. aevum floruerunt. Rudolphus ab Anse paraphrastes veteris Testamenti, in descriptione Orbis, de Galliâ loquens:

In disem teil sint gelegen
Driu Lant, der nam ist drim gewegen,

Burgundie, und Lutringen,
Und das Lant ze Kerlingen.
Und al diu gegent und diu Lant
Der name da entzwischen ist erkant.

Tanhuser ille eques et vates notissimus, in libro Cantionum, qui in scriniis Principis mei:

Sicilie sol dem keiser wesen undertan,
Die Sarden hant ouch manige wunderliche sitte.
Den voget von Rome ich dicke wol gesehen
Kerlingen stat mit gutem fride, und dabi Engellant,
Die Z'Arle wolen iemer also wesen fri.
Dur Artus wart Britanie ze Karidol genant;
Die Wilzen sint geboren daher von tenebrie.

CAPUT VIII.

PAg. 55. Episcopi Reges alios inungunt) Ut Regem Franciae Remensis, Bohemiae pragensis, Poloniae Gnesnensis, Angliae Cantuariensis, Sueciae Upsalensis Archiepiscopus. Quo argumento etiam Marsilius Patavinus utitur lib 2. cap. 26. Quam diadematis impositionem Pontifici Romano plus auctoritatis tribuere super Romanum Principem, quam Remensi Archiepiscopo super Regem Francorum, quis dicet? Nam nec id ipsum apud Gallos ita necessarium et immutabile esse, quin per alium Episcopum prore et tempore possit expediri, defendit Ivo Carnotensis epistolâ 70.

Principes et Barones advocatos) Castenvogte Germanice vocamus, et tutelam ipsam veteri voce Mundeburdium, Gall. Manburnie. Ita Laurissense Coenobium ab antiquo palatinos advocatos habuit, ut Chronicon eius proditum habet. Carolus Magnus Coenobio Campidonensi constituit advocatos ac tutores Ducem Bavariae Mareschallum, etc. Brusch. de monaster. German. pag. 29. Plura de hoce [(transcriber); sic: hocce] instituto Advocatorum et Patronorum Stumpfius lib. 5. cap. 3. lazius lib. 12. de Repub. Rom. cap. 3.

P. 56. Praeterea olim) Idem repetit Lupoldus in lib. de zelo

veter. Princip. German. cap. 7. Principes Germaniae potestatem eligendi Regem Romanorum habentes, post electionem Regis per eos factam, summis Pontificibus decretum huiusmodi electionis (a tempore cuius contrarium in memoriâ hominum non exsistit usque ad praesens tempus) transmittere consueverunt. Quod olim quando Imperatores per electionem ad Imperium assumebantur, etiam tempore Christianorum Imperatorum, fieri non selebat. Nam sive Imperatorum electio ab ipsis Imperatoribus, qui quandoque ad Imperium sibi successorem vel socium assumebant, sive per milites exercitus, sive per Senatum, seu per populum Romanum fieret, numquam legimus a praedictis decreta electionum facta, et ad summos Pontifices transmissa fuisse: sed potius e contra legimus, quod Decretum electionis Papae post eius electionem olim Romanis Imperatoribus transmitti solebat, ut patet 63. dist. cap. Agatho. et § electiones.

P. 58. Cum ergo) Concludamus nos quoque hanc disputationem elegantissimis versibus Guntheri, quibus etiam plaeraque omnia superiora argumenta continentur, ex lib. 6. Ligurini:

Imperium geminis desponitur, inquit, habenis
Legibus, et veterum servato tramite morum.
Cuius ab aeterno tantum collatio Rege
Provenit: ad proceres electio pertinet, in qua
Praecipuam vocem Praesul de iure vetusto
Moguntinus habet: pastori prima recentis
Agrippina tuo conceditur unctio Regis.
Imperii nitidam summo sacrare coronam
Pontifici ius est: ut vero nomine possit
Non dator Imperii, sed confirmator haberi.

Et postea:

Cogiter antiquos primaevi temporis annos.
Num Petris aut Clemens, num cetera turba priorum
Sceptra Latina dabat? Romanus tempore prisco
Pauper erat Praesul: regali munere crevit.
Nec tamen ut fasces et regni iura Latini
Vel dare praesumat, vel cuiquam tollere possit.
Excessere modum magnorum munera Regum,
Si tantum cuiquam ius in suae regna dederunt.
Sed neque tanta fuit largitio, nec dare quis quam

Quo caret ipse, potest. Huius collatior regni
Auctor em sortita DEUM, contingere nulli
Iure potest hominum: collator muneris huius
Est DEUS, hos summis Regnum confertur ab astris.

CAPUT IX.

POtestatem a solo DEO) Unde Graeci Imperatores sqeostefei=s2 se inscribere solebant, a DEO coronatos. Atque ita Nicolaus PP. ad Michaelem Imper. scripsit: Sciat a DEO redimitum Imperium vestrum. Quod etiam in numismatis eorum expressum videmus, Imperatori diadema Christi Domini manu imponi. Unde natum illud insigne existimo, quod vulgo civitati Constantinopolitanae a pictoribus tribuitur, duas manus e nubibus protensas, coronam tenentes. Nostri quoque DEI gratiâ, Divinâ favente Clementiâ Rom. Imp. semper Aug.

P. 55. Alii Reges) Excepto Rege Siciliae, et si qui alii regna sua ab Ecclesiâ in feudum recognoscunt.

Sed Praelati regalia.) Ita in regno Germaniae et Galliae. Nam licet Capitulum potestatem eligendi habeat, requiritur tamen, ut regalia ab Imperatore vel Rege obtinuerit electus, praestito homagio et fidelitate. Quod Fridericum III. Imp. in usum revocâsse, desuper conveniendo cum Pontifice, annotat R. Choppin. de Doman. Franc. lib. 2. tit. 10. num. 7. Et notabile est, quod in speculo Saxonico scriptum legitur lib. 3. art. 59. Qui eligitur Episcopus, Albas, aut Abbatissa, si saecularem habuerint dignitatem, feudum prius suscipiant, et postea curam. Et art. seq. Imperator confert cum sceptro spiritualibus, et cum vexillo saecularibus omnia feuda illustriae dignitatis. In Praelatis igitur consideratur duplex qualitas, iurisdictio spiritualis et temporalis; quia eadem regalia in suis territoriis obtinent, quae Principes, Duces in suis et investiuntur cum omnimodâ iursdictione: et proinde Imperio subiciuntur eâ ratione, Imperatorem recognoscunt, a sententiis illorum provocatur ad Cameram, et fractae pacis condemnari possunt. per Gail. lib. 5. obser. 30. et de pace publ. cap. 1.

P. 60. Non tenet Imperium in feudum) sive beneficium. quae est vetus illa disputatio inter Fridericum Imp. et Alexandrum Papam,

apud Othonem Frisingensem, Radevicum, Ligurinum: quae deinde in apertum bellum prorupit, et multarum civitatum excidio constitit, ut ait Alciar. lib. 5. Parerg. c. 12.

P. 61. Ipse est advocatus Ecclesiae.) De quo plura ad Andloum pag. 129. Atqui hoc iuramentum de defendendâ Ecclesiâ non probat, Imperium teneri ab Ecclesiâ. Quemadmodum nec iuramentum, quod Rex Franciae praestat Parlamento Parisiensi, de defendendo Regno, probat ideo Regnum haberi a Parlamento: nec ideo quod iurat Praelatis in sacrâ unctione Remensi, se defensurum Ecclesiam, habet Regnum suum ab Ecclesiâ, inquit Iacob. Almain Doctor Paris. in Tract. de potest. Eccles.

C. Romani. Ex. De iureiurando) Quae potius De iniustâ iniuriâ illatâ Christianissimo Imperatori, virtutum omnium viro, singulariter inter ceteros Principes approbato, suisque successoribus et affinibus omnibus factâ contumeliâ intitulari potuisset, ait Marsilius Paravinus parte II. Defensor. pacis, cap. 23. circa finem. Vide sis etiam notas D. Car. Molynaei ad glos. d. cap. Romani.

Et de tali etiam) Haec verba usque ad finem capitis sunt ex uno ms. Palatino in ceteris omnibus aberant.

P. 62. Iustitiae zelator eximus) Sed et iurium Imperii, et Regni zelator, et persecutor ardentissimus, ut Auctor dixit in Praefat. Zelum autem eius in religionem inter alia probat, quod in eius vitâ legitur: Die coronationis suae Romae in ecclesiâ Literanensi, more aliorum Principum Romanorum, legem primam edidit, seu Authenticam novam, DE SUMMA TRINITATE ET FIDE CATHOLICA etc. In Paralipomenis urspergens. Quam legem nos in legibus Curiatis (DEO dante) edemus.

CAPUT X.

PAg. 67. Vel non sit Haereticus) Sed an haec res committenda iudicio solius Pontificis? qui quemcumque posset pro voto Haereticum iudicare, ac electionis iure privare. Septem autem Electores non est veri simile posse sic errare, aut intentione perversâ moveri, sicut solius Romani Episcopi voluntatem. Et ut contingat electum in

labem haereseos incidere ante vel post electionem, idque Electores latuisse: tamen eius correptio non ad solum Romanum pertineret, sed ad Concilium generale. Haec Marsilius Patavinus Pac. 11. cap. 26. pag. 387.

C. venerabilem. De Election.) Occasio et materia eius decretalis fuit talis. Fridericus I. valentissimus ille Imperator, vulgo Barbarossa in expeditione Syriae adversus Turcas mortuus Anno 1189. tres reliquit filios, Henricum, Fridericum, et Philippum. In eâdem expeditione eodemque anno occisu, est Fridericus filius, Sueviae Dux, in obsidione Ptolemaidos, quam vocant Accon. henricus eius nominis V. Imp. Germanorum vero Rex VI. successit in Imperio: et nomine Constantiae, Rogerii Normani utriusque Siciliae Regis filiae, quinquagenariae et vetulae monialis (quam Caelestino III. auctore Anno M. C. LXXXVI. ipse viginti annos natus uxorem duxerat) post obitum Gulielmi Constantiae fratris Siciliam obtinuit et per mortem Friderici Philippum fratrem Sueviae Ducem fecit; filium vero Fridericum natu trium annorum in Regem Romanorum eligi fecit. Quem paullo post moriens Messanae commendat Philippo fratri, cui regnorum et Imperii administrationem committit, donec puer maturus aetate fieret. Quam curam succepit [(transcriber); sic: sucepit] Philippus nomine pueri friderici. Sed cum non satis esset auctoritatis in tutore, electus est ab aliquibus Principibus in Regem, et coronatus Moguntiae, Quod cum aegre ferret Innocentius III. eius impulsu ab aliis Principibus in Regem Roman eligitur et coronatur Otho, Ducis Saxoniae filius: quem per legatum confirmavit, et ad querelam Electorum respondit ille in hoc capitulo. Philippus tamen adversus crebras et duras excommunicationes et maledictiones Papae semper praevaluit, et Othonem saepius fudit. tandem Anno M. CCVIII. post multas Germanorum strages pace factâ, filiam (quam Innocentius III. pro nepote suo ambierat) Othoni despondit Philippus; et mox cum primum incepisset quiescere, et corpus curare, a Palatino Comite proditorie (incertum, quo instinctu) occiditur Bambergae. Dehinc Ottho ab Innocentio III. Romae coronatur, et ab eodem, triennio post deponitur. Haec Carolus Molynaeus in suis additionibus ad glos. eius capituli. Quod totum accurate examinat

et refellit summi iudicii Philosophus, Marisilius Patavinus, in Defensore Pacis Parte 11. cap. 26. pag. 383.

P. 68. Ritus unctionis) Iam inde ab Israelis Regibus usurpatus, ut 1. Reg. cap. 14. c. plerique 2. q. 7. c. iudices. 1. q. 2. c. 1. Ex. de sac. unct. Vide Polyd. Vergil. lib. v. de inventor. rer. cap. 3. Alcuinus in lib. De ceremoniis Baptisimi, cap. De unctione cap. Post hoc salutare lavacrum linitur caput eius sacro chrismate, unde Sacerdotes et Reges unctos esse novimus in veteri testamento. Ut intelligat Baptisatus, Regale, ac Sacerdotale mysterium se accepisse, quia illius corpori adunatus est, qui Rex summus et Sacerdos est verus: et regnum sperare debet perpetuum, et hostias immaculatae conversationis DEO semper offerre.

P. 69. Coronationem Regum) omnium gentium, etiam barbararum, ab omni aevo mos fuit, Reges et Principes suos, atque etiam Sacerdotes, eximio aliquo ornamento, et praecipue in capite, honestare sive ex auro, aliove metallo, sive ex herbis vel floribus, sive panno gemmis distincto, sive etiam plumis pennisque ut hodierni Indi solent. Inde coronae, diademata, tiarae, mitrae, infulae. De Coronarum inventione, diversitate et usu videsis Polydor. Vergil. lib. 2. cap. 17. et ingens quod modo prodiit opus Stephani paschalii, Regii Consiliarii, Parisiis, 1610.

Ut Chronica Franc.) Verba eius sunt in Anno DCCCCXXXV. Rex autem Otho non contentus regno paterno, abiit in Burgundiam, et Regem cum regno accepit in suam potestatem.

In villae Modicensi) Quae et Modoetia, de qua plura notavimus ad P. Andloum.

Italici suam consuetudinem) Perantiquam quippe illam, a Longobardorum Regibus repetitam. De qua quaedam notabilia ex Caroli Sigonii Regno Italiae decerpta scripsimus ad Andloum p. 92.

CAPUT XI.

PAg. 71. In speculo § fin.) ubi Iohannes andreas in additionibus allegat hunc Lupoldum nostrum: quod cum ab homine Italo fiat (qui Germanorum nostrorum nomini et famae non aequissimi esse solent) quanto sane ipsi ornamento cedere debeat, manifestum est.

Historia Francorum) Et totidem verbis Regino ad Annum DCCLV. nec non Annales Fuldenses.

P. 72. Pronuntiationem Principum Germanor.) Quam sub Ludovico Bavaro Imp. factam edidit etiam nauclerus Generat. 41. fol. mihi 886. Albericus de Rosate in L. 3. C. de quadrienn. praescript. et Hieron. Balbus Episcop. Gurcens. [(printer); sic: Guccens.] in lib. De coronat. infr. pag. 39. Accedit eorundem Principum declaratio per epistolam exposita Benedicto XII. PP. Tomo nostro 1. Histor. German. fol. 427.

CAPUT XII.

PAg. 79 [(printer); sic: 74] . Pervenit ab Ecclesia Rom.) Id quidem Papa ita Germanis exprobrat in d. c. venerabilem et Clementinâ, Romani de iureiur. et Aeneas Sylvius ad gravamina Germaniae, c. 81. Et stapletonus lib. 2. de mangitud. Rom. Ecclesiae, cap. 1. Et pervulgata fuit opinio, adeo ut etiam ad Graecos auditione pervenerit, ut patet ex Laonici loco supra adscripto ad Pag. 23. me ta\ de\ tau=ta e) pi\ tou\s2 *germanw=n h(gemo/nas2 metenh/nek tas2 o( yh=fos tou= *pwmai/wn a)rxiere/ws2.

P. 83. Pallium) Quia prisca consuetudo retinuit, ut honor pallii, nisi exigentibus meritis causarum, et fortiter postulanti dari non debeat, ait Gregorius I. lib. VII. epist 5. Et in pallio dicitur esse plenitudo Pontificalis officii. Ergo concesso consequenti etc.

Potius a populo Romano) Atque ita annales Francorum veterrimi dicunt: carlus Augustus a Romanis appellatur. Et Anastasius Bibliothecarius in Leone III. Tunc universi fideles Romani videntes tantam dilectionem et defensionem, unanimiter altisionâ voce exclamârunt etc. Martinus Polonus. Anno Irenes ultimo Romani omnium uno consensu, Carolo Regi Francorum Imperatorias Laudes adolamant, eumque per manus Leonis Papae Caesarem et Augustum appellant. In qua adclamatione (quam et Laudationem, e)ufhmi/an dicebant) tunc temporis etiam apud Novae Romae populum electio et approbatio Imperatoris consistebat, ut in historia Miscella eiusdem Anastasii subinde legimus. Addit Ado et Regino: perfectis laudibus a Pontifice more Principum antiquorum adoratus est: atque ablato Patricii nomine, Imperator et Augustus salutatur. Quod notandum censeo.

P. 85. Destitutio Imperatoris) Hi sunt Caesares, quos Pontifex

excommunicatione percussos Imperio deicere conatus est. Henricus IV. Henricus V. Fridericus Barbarossa, Philippus Friderici F. Otho IV. Saxo, Fridericus II. Cunradus Friderici F. Ludowicus Bavarus. Sed a facto a ius non est consequentia: neque ita facilis et impunis ipsi fuit hic conatus, aut omnino ad votum successit.

P. 86. Destituendum per Principes) ut olim per milites. Primus quem vivum ita exauguratum historiae prodant, est Veteranio quidam, quem sub Constantio Illyriciani exercitus Imperatorem fecerant, cetera non illaudatus. De quo Eutropius lib. 10. Sed a Constantio, qui ad ultionem fraternae necis bellum civile commoverat, abrogatum est Veteranioni Imperium: qui novo inuistatoque more, consensu militum, deponere insigne compulsus est. Neque sane ad alios quam ipsos Principes, qui elegerant, degradatio etiam pertinere potest. Agnoscit id Maximus Caesar Fridericus II. epist. 3. lib. 1. ad Franciae Regem scribens, et de Pontificis in se nulliter latâ depositionis sententiâ loquens; quam nulli, inquit, nostrorum Germaniae Principum (a quibus assumptio nostri status, ac depressio nostra dependet) praesentiâ vel consilio firmaverunt. Neque res haec apud sanos homines dubitationem olim ullam [(printer); sic: nullam] habuit. Reinman von Zwetter, eques et vates vetustus, circa idem Friderici Imperat. II. aevum, inter alia ita canit, ad Electores:

Das Riche dast des Keisers niht,
Er ist sin pfleger und sin Voget.
Ir fursten sehent ir iht an im
So schulde haftes, davon er sule des Riches abe gesten;
So nemt iu einen der iu zeme,
Und ouch dem Riche bas dan er,
Und wartent alle deme.
Sit ir dem Keiser gram,
Die rache lant niht uber das Riche gan.
Ir sult des Riches wol von rehte schonen.
Swenne ir dem Keiser nu genemt die Cronen,
Swelh iuwer si dan ufgesetzet,
Der sol das Riche wol entladen
Beide von unrechte und von schaden,
So werden wir des Keisers wol ergetzet.

Et paullo postea.

Nu sehent fur iub des Riches welere,
Den ir nu welt, das er si schanden lere,
Und also das ir in versuochent.
Werde er iu lieb, so stet im eben:
Und si des niht, so lat iu geben
Das Riche wider zehant, so irs geruochent.

Experti sunt postea hanc depositionem (quo iure, qua iniuria) Otho IV. Caes. promulgatam apud Coloniam, Wenceslaus apud Lanstein.

P. 87. Merovingi.) Ipse autem Meroveus unde nomen traxit? Fredegarius singulariter prodidit, in historiâ Miscellâ: Cum Chlodio Rex adhuc paganus aestatis tempore super littore maris cum uxore resideret, meridie uxor eius admare lavatum vadens terretur a bestiâ Neptuni, qui Minot auri similis eam appetisset. Cumque continuo aut ab illâ, aut a viro suo concepisset, peperit filium nomine Meroveum, a quo deinceps Francorum Reges dicti sunt Merovingi.

Potentia penes praefectos palatii) Ita videmus epistolam a Desiderio Episcopo Cadurcorum ad Grimoaldum Palatii praepositum, inscriptam hoc modo: Domino illustri, totius aulae imoque Regni Rectori, Grimoaldo maiori domus, Desiderius exiguus servus DEI. Praeter vernaculos testes Eginhartum, Warnefridum, testantur etiam Graeci. Cedrenus de Francis loquens: e)/xein de\ pro/oikon gnw/mhn a)utou- baoile/ws2, kai\ tou= e)/sqnous2, ei)st to\ dioikei=n pa/n ta ta\ pra/gmata. Venericus Vercellensis lib. de unit. Eccl. conservand. Theodoricus tertius frater, cuius maior domus, id est, provisor palatii, imo violator palatii, exstitit quidam Ebroinus apostata. Dignissimi Reges Francorum illâ notâ, qua olim reprehensus fuit Didius Iulianus Imp. Quod eos, quos regere auctoritate suâ debuerat, regendae Rei pub. ipse sibi praesules fecisset. apud Spartianum. Unde gravissima commone factio doctissimi Annalium Francicorum scriptoris Cl. Faulcheti lib. 5. cap. ult in Childerico ultimo: Remonfirance aux Roys, de ne lasser manier leur estat par auliruy, et ne continuer les grands offices de pere en fils. Idemque alibi annotat de Pipino: Qui fut lacause, puorquoy ce Prince parvenu a la couronne n'usa point de ce magistrat de Maire de Palais craignant une pareille audace que la sienne: mais retient celuy du Comte du Palais, pour ouyr les Causes etc. orig. Franc. cap. x.

Misit Burchardum Herbipolensem) Quem eo merito Ducatum Franciae Orientalis a Pipino, novo Rege adeptum, Trithemius et alii scribunt. Exstat de eo Ducali titulo elegans epistola Iac. Curionis Hoffheimiani Franci, ad Casparem Dyrrobacchum Wirtzburgensem Medicum, anno 1557. scripta, Chronologiae eiusdem auctoris adiecta.

Per manus Bonifacii) Quem eo merito praerogativam sedis Moguntinae, ius eligendi Germaniae Regis, et primae vocis in electione, adeptum, Aventinus (nescio quâ fide) scribit, et ex e Claud. Faulchet. in Carolo M.

Melius Regem vocari) Ita fere Gali circa Posthumum. Eum qui commissum regebat Imperium, Imperatorem appellarunt. Treb. Pollio.

P. 89. A Rege eligitur et confirmatur) Verba sunt Chronicae Francorum, toties a me laudatae ipsissima. Quam aliquando (Deo bene iuvante) integram in lucem edemus. Quod autem heic absurdum fore putat Lupoldus, idem alibi non tantum ab Imperatoribus olim, sed etiam aliis Regibus, Hungariae, Burgundiae, Hispaniae, Angliae, factitatum iure defendit. De zelo Princip. cap. 8.

P. 90. Leo Papa concessit Othoni) Id concessionis diploma integrius exstat apud Theodoricum de Nihem, in lib de privileg. et iuribus Imperii. et aliquoties allegatur a Nicolao Cusano lib. 111. de concord. Cathol. cap. 2. et alibi.

P. 9. Conceditur, quod de iure) Imo non valet privilegium, quod nimis a iure communi et ordinario exorbitat: neque privilegium sed privilegium dici meretur. Et qui de tali nimiâ licentiâ Principi supplicat, ambitus damnatus fit infamis. L. 1. C. de Senatus consult. Polycraticus de nugis curial. lib. VII. cap. 19. Privilegio siquidem Apostolico, aut Regio praecepto plurimi tuti sunt, ne iudicibus suis obtemperent, ne iustitiam faciant, ne legi DEI subditi sint. Non reprehendo clementiam: sed hanc indulgentiam Ecclefiae DEI non arbitror expedire.

CAPUT XIII.

PAg. 92. Constantini M. Donatio) In quam nonnulla annotavimus

ad P. Andloum pag. 45. Cuius donationis fidem non obscure elevat Alciatus lib. 7. Parerg. cap. 19. Eius omnino generis est et illud Theodosii M. Imp. diploma, datum Academiae Bononiensi. Quid quod et Neronis privilegium Austriae concessum super exemptione ab Imperio, fuerunt qui venditarent: quod salse exagitat Fr. petrarcha lib. 5. epist. 15. ad Carolum Imp. IV. scriptâ. Ceterum Constantiniana illa donatio (ut de eâ hîc quoque aliquid observatione dignum annotemus) quae in utramque partem doctorum hominum ingenia hactenus exercuit, qualis sit vel non sit, per se ipsa loquitur satis. Certe ut ut non adeo nupere nata et orta videatur, et sub edicti vel privilegii nomine laudetur etiam ante Gratianum ab antiquioribus, Hincmaro, Adone, Burchardo, Ivone, Anselmo,Bernardo, Viterbiensi, Frisingensi, Damiano: tamen ipsâ historiâ Actuum Silvestri recentiorem esse constat, cuius et ipsius fides non satis apud ipsum Damasum papam liquida fuit, ut apparet ex c. Sancta Romana. dist. 15. et Caroli M. lib. 2. de Imaginib. cap. 13. in fine. Nec apud Damasum, sive potius Anastasium Bibliothecarium in vitâ Silvestri, quidquam eius legitur. Et quid si auctorem et architectum huius monumenti, hactenus latentem et probe dissimulatum prodamus? nonne indicinae nomine res litteraria et antiquaria lubens merito debere nobis agnoscet? Id autem faciemus non nostris, sed magni Imperatoris verbis, ante sex adeo saecula scriptis, Ottonis inquam III. Imp. cuius diploma in archivis Ecclesiae Romanae asservatis Assisii, iussu Benedicti XII. PP. per Iohannem de Amelio Archidiaconum Foroiuliensem, manu Geraldi de Carreria, in praesentiâ testium sollemniter descriptum, et (ut verba sunt) in instrumenti publici formam redactum, cum subscriptione insuper Bartoli Vannis de Spello Spoletani, et Bertrandi Glanderio Cadurcensis Clericorum et Notariorum, vidimus hoc titulo: Instrumentum in quo est Bulla Apostolica certae commissionis, et litera Othonis Imp. invectiva in Pontifices dilapidatores bonorum, et expressiva donationis certarum terrarum assignatu Romanae Ecclesiae. Tenor autem est talis: In nomine sancte et individue Trinitatis, Ottho servus Apostolorum, et secundum voluntatem DEI salvatoris Romanorum Imperator Augustus. Romam caput mundi profitemur, Romanae Ecclesiam matrem omnium Ecclesiarum esse testamur. Sed incuriâ et socordiâ

Pontificum longe sue claritatis titulos obfuscâsse. Nam non solumque extra Urbem esse videbantur, vendiderunt, et quibusdam colludiis a lare S. petri alienaverunt, sed (quod absque dolore non dicimus) si quid in hac nostrâ urbe regia habuerunt, ut maiori licentiâ evagarentur, omnibus mediante pecuniâ in commune dederunt; et S. petrum et S. Paulum, ipsa quoque altaria spoliaverunt, et pro reparatione semper confusionem duxerunt, confusis vero Papaticis legibus, et iam abiectâ Ecclesiâ Romanâ in tantum quidam Pontificum [Note: * forte, creverunt.] irruerunt, ut maximam partem Imperii nostri Apostolatui suo coniungerent: iam non querentes, quae [(transcriber); sic: que] et quanta suis culpis perdiderunt: non curantes, quanta ex volunt ariâ vanitate effuderunt, sed sua propria, utpote ab illis ipsis dilapidata, dimittentes, quasi culpam suam in Imperium nostrum retorquentes, ad aliena, id est, ad nostra et nostri Imperii maxime migraverunt. Hec [(transcriber); sic: Haec] sunt enim commenta ab illis ipsis inventa quibus Iohannes Diaconus cognomento Digitorum mutuis, [Note: * forte innitens.] praeceptum aureis literis scripsit sub titulo Magni Constantini, longi mendacii tempora finxit. Haec [(transcriber); sic: Hec] sunt etiam commenta, quibus dicunt quendam Carolum [Note: * sc. Calvum.] S. Petro nostra publica tribuisse. Sed ad haec [(transcriber); sic: hec] respondemus, ipsum Carolum nihil dare iure potuisse, utpote iam a Carolo meliore fugatum, iam Imperio privatum, iam destitutum et annullatum. Ergo quod non habuit dedit, si dedit, si nimirum dare potuit; utpote qui male adquisivit, et diu se possessurum non speravit. Spretis ergo commentit iis preceptis et imaginariis scriptis, nos nostra conferimus. Sicut enim pro amore S. [Note: Silvester II.] Petri Dominum Silvestrum magistrum nostrum Papam elegimus, et DEO volente ipsum serenissimum [Note: * forte sanctissmum.] ordinavimus et creavimus, it a pro amore ipsius Domini Silvestri Papae S. Petro de publico nostro dona conferimus; ut habeat magister, quod principi nostro Petro a parte sui discipuli offerat. Octo igitur Comitatus pro amore magistri nostri Domini Silvestri Papae S. Petro offerimus et donamus, ut ad honorem DEI et S. Petri cum suâ et nostrâ salute habeat et teneat, et ad incrementa sui Apostolatus nostrique Imperii ordinet. Hos autem sibi ad ordinandum concedimus: Pisaurum, Fanum, Senogalliam, Anconam, Fossabrum, Callium, Hesium, et Ausimum; ut nullus unquam ei et S. Petro aud [(reading uncertain: letters unclear)] at aliquam inquietationem facere, aut eum aliquo ingenio fatigare. Quicumque vero presumpserit, omniaque habet amittat, et S. petrus, quae [(transcriber); sic: que] sunt sua, recipiat. Ut hoc autem in eternum ab omnibus conservetur, hoc preceptum manu nostra diu (DEO adiutore) victurâ confirmavimus, et nostro sigillo precepimus insigniri, ut sibi suisque successoribus valeat. Dat. Rome. SIGNUM DOMINI OTTHONIS INVICTISSIMI ROMAN. IMP. AUG. Ut non abs re sit,

quod Iohannes Bodinus lib. 1. de Republ. cap. 9. testatur, legisse in extracto quodam registri Vaticani, Iohannem cognomento Digitorum aureis literis scripsisse donationem tributam Constantino. Ibique in fine haec verba exstitisse: quam fabulam longi temporis mendacia finxit. Quid quod idem nec operosissimum illum Ecclesiae romanae Annalium scriptorem, Caesarem Baronium latuisse, cum superiora scripsissemus, iam modo videmus? qui quidem Tomo III. sub anno Christi CCCXXIV. Constantini vero Imp. XIX. ubi de eius in Ecclesiam Rom. beneficiis agit, adeo pervulgatâ illa Donationis fabulâ [(printer); sic: tabulâ] non nititur, ut Ecclesiae possessionem antiquam, et a posterioribus Regibus et Imperatoribus confirmatam, a Iohanne Diacono ex depravato illo a Graecis mutuato donationis edicto ambiguam reddi potius quam probari, idque cuivis perspicacius intuenti manifestum reddi scribat. Graecis autem ipsis, et nominatim Theodoro Balsamoni (is Scholiastes ad Nomocanonis Photii Titulum VIII. illam donationem Graece infervit) malam gratiam referat, qui primatum Ecclesiae Romanae ab homine demum collatum, et non iam tum a Christo per Petrum, tradiderit: imo subdolae machinationis, adeoque praeter a)nistorhs1i/an apertae falsitatis ipsum Balsamonem et Zonaram coarguit, qui Ecclesiam suam Constantinopolitanam isto commento inter Patriarchales thronos auctore Constantino relatam hominibus persuadere, Graecae gentis ingenio conati fuerint etc. Quae cum ita sint, merito mirari liceat, quare tamen tam vano et futili adminiculo Ecclesia Romana uti hactenus tam longo tempore voluerit. Sed bene habet, quod Germaniam saltem et Galliam (duo regna Francorum, ait Otho Frisingens. III. Chronic. cap. 3.) prodiga donatio non simul absumpsit.

P. 96. Regimen Rom. Ecclesiae Teutonicis) Iam inde a Carolo et Othone Magnis, ut legitur in c. Hadrianus et seq. Dist. LXIII. et intellige Teutonicis, id est Imperatori una cum Principibus. Itaque cum henricus Imp. per suos legatos Romanis obiceret, quare praeter consuetudinem maiorum, Rege inconsulto, Romanae Ecclesiae Pontificem ordinâssent? excusavit ille; se violenter electum a Romanis, ordinari tamen noluisse, donec in electionem suam tam Regem quam Principes regni Teutonici consensisse, certâ legatione cognosceret. Sed ô miram et miseram rerum vicissitudinem! legimus enim, quod quamvis de omni natione debent Cardinales

eligi, non tamen consueverit Ecclesia aliquos de Alemania Cardinales assumere, ne secreta Ecclesiae Imperatoribus pandantur, ait Antonin. III. parte summae Tit. 21. cap. 2. §. 2. quod dictum sequitur Iacobatius intract Concilii lib. 1. pag. 40. col. 2. et refert Gomez in Regul. Cancellar. pag. 431. Et (quod est indignius) Imperium hoc quod olim regimen Ecclesiae Rom. tenebat, iam unum e Cardinalibus apud Rom. Curiam protectorem agnoscit, qui se hoc titulo splendide iactat: OCTAVIUS Cardinalis Paravicinus, S. Rom. Imperit protector.

P. 97. Patriciatus Urbis Romae) patriciatus dignitate Leo Imp. Theodoricum Gothorum, et Anastasius Chlodoveum Francorum Regem honestavit: meminit Athalaricus VIII. variar. Sic se magnorum beneficia semper extollunt, ut quibus imperare nequeunt, iura venerationis imponant. Quod et in Epitaphio Chlodovei Regis legitur. et idem Patricius magno sublimis fulsit honore.

An emolumentum annexum) Praesertim pro luculentâ illâ taxâ, quam ex praescripto Caesarem tempore inaugurationis suae romanae Curiae dependere necesse est.

Sicut advocatiae) De quibus aliquid annotatum supra ad p. 55.

Regnum Siciliae) A matre suâ Constantiâ, unicâ filiâ et herede Gulielmi ultimi Regis Siciliae. Atque ipse Fridericus II. Aug. regnicolis iustissimas leges dedit, quae Constitutiones regni vocantur, et a doctis viris glossatae adhuc exstant. Vide Felini epitomen de Regno Sicil. cap. XIII. et seq. pag. 20. (nostrae editionis:) Sed potius Card. Baronii librum singularem de Monarchiâ Siciliae, pag. 58. et seq.

CAPUT XIV.

PAg. 99. Principum contradictio admittendi.) Prout ipsi regnante Ludovico Bavaro Imp. citra Pontificiam approbationem, eoque processus Papales in currendo,illis contradixerunt, scriptâ epistolâ ad Benedictum XII. PP. quam in libro membranaceo indubitatae fidei post Chronicam Martini poenitentiarii Papae inventam, edidimus Tom. I. German. rer. fol. 427.

P. 100. Interim generari) Interregni vel schismatis in

commoda et pericula quanta sint, verbis exprimi non potest: ipsâ experientiâ didicit superioribus saeculis non semel misera Germania.

P. 101. Magnam maturitatem) Si ita dicenda est, per quam negotia multum (ut ait) protelantur. Qua de re plena sunt querelarum omnia. Neque certior fuit ratio vitilitigatoribus extrahendae in infinitum litis, et vexandi adversarii, quam ad Curiam illam appellare: ut patet ex Iuonis epistolis 172. 180. 219. Hildebertus Turonens. archiep. in epistolâ ad Honorium Papam, inter cetera dicit, Moratoriis et superfluis eiusmodi appellationibus plantari in horto Domini toxicum mortis, quo subventus afflictorum moritur, Pontificalis vigor elanguet, iustitiae parsimonia in nihilum revertitur, incrementum autem suscipit ubertas delictorum. Et Bernardus lib. III. de consider. ad Eugenium cap. 2. docet, quis modus sit adhibendus in appellationibus ad Curiam Romanam.

CAPUT XV.

PAg. 102. Reges Occidentales) Horum causam strenue agit, neque ullo iure Reges omnes et Principes Imperatori subesse debere defendit ex professo Oldradus de Ponte Laudensis Consilio LXIX. nimirum neque divino, veteris legis, qua divisa terra et concessa occupatione omnia regna approbata sint, iuxta illud: per me Reges regnant, et cor Regis in manu DEI: aut novae, in qua Dominus iubeat quidem Caesari reddi, sed non omnia, tantum quae sua sunt: Apostoli autem omnem potestatem a DEO esse pronuntient: patres etiam coniungant, Imperatores et Reges saeculi. c. quo iure. Dist. 8. nihil denique magis praeceptis DEI adversum sit, quam invasio iuris alieni, et direptio proximi, quâ solâ viâ populi Romani potentia crevit. Neque iure humano: non naturali, non gentium, quo dominia et regna distincta; non civili, aliorum sane extra Romam populorum, quorum aliqui Reges et Civitates fecerunt constitutiones, Quod non subsint Imperatori, et inter alias Hispani talem; Quod quicumque allegârit legem Imperatoris in iudicio, capite puniatur. Nam quae ipsi Caesares et Caesariani in suis legibus sibi tribuunt, in causâ propriâ idoneum testimonium non prestare. Ut quod Antoninus Imperator dicit, se Mundi Dominum

I. deprecatio D. ad leg. Rhod. et quod sub eo sunt omnes nationes. c. hoc si quis. XI. q. 1. et orbis Monarcham. c. facturam XXII. q. 2. cum tamen alibi fateatur ipse, multos esse homines sibi non subditos, quorum aliqui erant hostes, alii foederati, alii Reges, alii amici. L. v. et XXIV. D. de capt. et postlim. revers. L. mercatores. C. de commerc. et simil. Quos tamen legibus etiam Romanis causam suam tam in possessorio quam petitorio tueri posse demonstrat.

Ex electione) Imo etiam aliqui principatus assumuntur per successionem. c. denique. VII. q. 1. et ibi not. c. grandi. De suppl. negl. praelat. lib. 6. Et posito (ait ibidem Oldradus) quod de rigore iuris Princeps debeat eligi, nulla tamen iura probant, quod unus populus possit eligere Principem, qui dominetur toti mundo: et ut sibi possit eligere dominum, non tamen aliis.

P. 103. Contra subiectionem) Licet iura subiectionis non possunt praescribi a privato. l. competit. C. de praescript. XXX. annor. possunt tamen ab aliâ civitate vel Principe praescribi, ut not. Archidiacon. in c. placuit 16. q. 3. Id quod ipsi Romani contra alios fecerant, initio possessionis plaerumque violento, ut Iustinianus gloriatur, per arma Imperium suum munivisse. l. 1. C. de Iustiniano Cod. confirmand.

P. 104. Duo capita, monstrum) Necessarium fuit per unum Rei publ. provideri, L. 2. §. novissime D. de orig. iur. ad dissensionem evitandam, l. 1. D. quod quisque iuris. Vel apum, gruum et aliorum animalium exemplo. c. in apibus. VII. quaest. 1. Sed nec una apis (replicat Oldradus) est rex omnium apum de mundo: sed in quolibet alveo est unus Rex: neque omnes grues de mundo sequuntur unam: sed una congregatio sequitur unam, et alia aliam. Sic etiam in quolibet regno erit unus rex (licet etiam non semel fuerint duo vel tres simul Imperatores) et in alio alius: servatis terminis, quos posuerunt patres nostri, Proverb. cap. 22. in fin. et hoc vel ex Horatio: discamus:

Regum timendorum in proprios greges.
Reges in ipsos imperium est Iovis.

CAPUT XVI.

PAg. 112. Ex solâ consuetudine) per Francos Reges et Imperatores

introducta ex zelo quodam et superflua pietate erga romanam Ecclesiam, ut Lupoldus noster late exponit in lib. de zelo Princ. Germ. cap. VII. et Marsilius patavinus pag. 382. et seq. Quis enim unxit et coronavit veteres Imperatores, non dicam gentiles (quia militibus creati, scuto levabantur cum acclamationibus, et sibi ipsi diadema sumebant) sed etiam Christianos, ut Philippum, Constantinum, Theodosium? sequentium aliqui a Patriarchâ Constp. non Romano, imperiales infulas receperunt. Fuerunt et qui successoribus suis designatis ipsi diadema imposuerunt, ut Leo Zenoni, Carolus quoque M. filio suo Ludovico, Ludovicus hic Pius filio suo Lothario, uterque Aquisgrani: quos postea demum etiam coronavit papa, et Imperatores pronuntiavit. Carolus quidem Crassus Romanam coronationem ambitiosissime expetivit: qui et de expeditione Romanâ coronae adipiscendae gratiâ, quodque in eâ vasallorum Imperii sit officium, legem tulit. Quam licet alibi a nobis editam, scholiisque amplioribus illustratam, tamen quia in paucorum manibus (quod miror) versatur; hoc etiam loco solum Notis marginalibus leviter aspersam in lectoris gratiam repraesentabo.

NON repraesentavit. Hîc enim calamum posuit, et aliquanto post vitam, Vir immortalitate, quam eius eximia scripta meruêre, dignissimus: certe vita productiore. quaesi contigisset, habituri fueramus et haec integra (quamquam ad umbilicum haud ita multa desunt: et gratiam aperi, non secus ac Apelleae Veneri, vel hoc addet, quod h(mite/leuton est) et vero Chronica Francorum, opus insigne, neque multis visum: id quod amplissima mole in membranâ scriptum, optimae notae, et illius omnino aevi charactere, ab anno 741. usque ad annum 1139. a Carolo Pipini F. ad Conradum II. Suevum, quatuor totorum saeculorum historiam accurate consignatam, et per diversos diligentes scriptores continuatam complectens, penes se esse in lucem aliquando proditurum, scribit in hisce Notis, pag. o. p. et pag. 35, m. Sed et pag. 16. m. salivam Studiosis a\rxaiologi/as2 Germanicae movet commentariorum

Teutonicae Linguae pollicitatione. Quod opus haud dubie praestantissimum est, planeque gnh/s1ion tou= patro\s2 to\ paidi/on. At nos adhuc la/roi xia/s1komen. Itaque penes quos illud haeret, per amorem patriae, per sacra studiorum, denique per Freheri manes oramus, ut ne velint esse bibliota/foi: sed et hoc opus, et si quae viri huius incomparabilis habent alia, praelo typographico ab ipso destinata, cum auctoris, tum nostro voto, in commune conferant. Et malorum hominum, et fungorum quivis annus ferax est: singulos Freheros vix singulae saecula, et forte nulla deinceps saecula ferent. Quanto maiori curae nobis esse debet, omnia FREHERI, etiam post Freherum, conquirere et aestimare.

FINIS.