CAMENA Early Modern Latin Texts

TRACTATVS POLITICO-HISTORICO-JVRIDICVS DE JVRIBVS ET PRIVILEGIIS CIVITATVM IMPERIALIVM, TAM GENERALIBVS, QVAM SPECIALIBVS, ET DE EARVNDEM MAGISTRATVVM OFFICIO: IN SEX LIBROS DIVISVS. Quorum I. Generalia continet, circa Civitates tam municipales, quam Imperiales, veluti earundem notationes, significationes, definitiones, divisiones, origines, causas efficientes, materiales, formales, finales, effectus, actiones, probationes, incrementa, conservationes et contraria. II. Jura et Privilegia Civitatum Imperialium, generalia continet. III. Comprehendit Specialem descriptionem Civitatum Imperialium, earumque originem, jura et priuilegia specialia, secundum ordinem Alphabeticum. IV. Continet Civitatis, Respublicas, Provincias et Regna unâ cum Civitatibus ab Imperio Romano-Germanico avulsa. V. Officia Magistratus Civitatum imperialium continet. VI. Agit de officio Civium et Subdttorum erga Magistratum. AVTHORE PHILIPPO KNIPSCHILD, Medebachio Westphalo, J. U. D. et Reipublicae Esslingensis Syndico. EDITIO TERTIA PRIORIBVS MVLTO AVCTIOR. Scilicet Accedunt in hac Editione DN. IOH. IACOBI SCHMAVSSII, Juris et Hist. in Universitate Goettingensi Professoris Celeberrimi, Notae insignes ad Textum Knipschildianum, nec non Generosiss. DN. IACOBI STVRM de STVRMECK , Praetoris quondam Civitatis Argentoratensis, Ejusdemque ad Imp. Reges, Electores, Principes, et Comitia Imp. Legati frequentissimi, Extractus Omnium eorum, quae in Comitiis Imp. ab A. 1427. usque ad A. 1517. celebratis, fuere tractata, ex Editione et cum Notis luculentis DN. IACOBI WENCKERI, JCti et Consulans Argentinensis, Quo labore eximio Res Civitatum Imperialium non parum illustrantur. CVM PRIVILEGIO SAC. CAES. MAJESTATIS. ARGENTORATI, Sumptibus JOHANNIS BECKII, An. MDCCXL.

CAPUT LXI. Winßheim, Windshemia. Summaria.

4. Olim oppignorata, sed publica pecunia redempta, oppignorari amplius non debet.

[note: 1.] WIndeshaemia, Winshemium, Winsheimium, nomen suum habet a quodam Windegasto, Pharamundi Regis Francorum Duce, quasi Windegasti domus, Windesheim, ex Trithem. Reusner. de urbib. imper. part. 2. cap. 17.

[note: 2.] Sita est in Franconia, ad AEstum amnem, loco amoeno, vinetis, agris, pratis, variisque fructibus satis locuples, sicuti ex ejusdem encomio infra in Epigrammate 1. relato apparet.

[note: 3.] Conditam eam esse an. Christi 425. a dicto Windegasto, Trithemius annotat, referente Reusner. d. l.

[note: 4.] Ab Imperatore Sigismundo anno 1412. fuit oppignorata, et a Friderico, urbis Noricae Praefecto aliquandiu possessa, sed publica deinde pecunia redempta, jus suum recuperavit, Reusner. d. l. Et ab Imperatore Carolo IV. Privilegium impetravit, quod imposterum oppignorari non debeat, de quo supra cap. 57. num. 26. Anno 1418. durante bello Hussitarum, ipsa Civitas ampliata, et fossiae exteriores ac muri conditi sunt, Münster. Cosmograph. libr. 3. cap. 378.

ad n. 4.

Ex literis supra C. 57. n. 25. 26. et a LVNIG. Reichs - Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. II. p. 615. sqq. relatis apparet, longe ante tempora Sigismundi oppignoratam fuisse, seque redemisse, atque a Carolo IV. ne unquam ulterius oppignorari queat, privilegium impetrasse. Et extat in LVNIG. d. l. p. 670. privilegium Ludovici Bav. de A. 1341. quo liberam pronunciavit civitatem ab omnibus praestationibus, praeter steuram ordinariam annuam 300. librarum Halensium, ea ratione addita: weil sie sich um 3000. Pfund Heller gelößt und erlebigt haben von dem Burggrasen von Nürnherg. ceterum vi privilegii Albert 1. de A. 1302. ad steuram Imperialem omnia bona in districtu Civitatis in der Warck/ sita, contribuere tenentur. LVNIG. d. l. p. 669.

JCtionem criminalem ei largitus et Carolus IV. A. 1365. LVNIG. d. l. p. 671. literisque investiturae denuo firmavit Fridericus III. A. 1464. ibidem p. 672.

De officio Sculteti von dem Schultheißen-Umt/ reperio ap. LVNIG. d. l. p. 671. investitum olim a Wenceslao Rege A. 1389. Bohemum quendam, Borzvvovum Svvaodium.

5. Est Civitas Imperialis, ad Comitia vocatur, ad sessionem et votum admittitur, et in Matricula Imperii continetur, Windsheimb ist anno 1545. und 1551. umb 6. zu Roß geringert worden, gibt solchem nach monatlich 4. zu Roß, zu Fuß 30. thut an Geld 168. fl. Zu Unterhaltung Käyserlichen Cammergerichts jährlichen 50. fl. alii habent 80. fl. Limnae. tom. 4. libr. 7. cap. 55.

ad n. 5.

A. 1698. novam quoad praestationes Circulares moderationem impetravit ad dimidium; eamque sibi concedi eam in praestationibus Impeni, simulque exemptionem ab omnibus collectis ad 25. annos petiit A. 1734. v. Staats-Canßley T. 65. p. 280. seq.

[note: 6.] Winshemium nonnulla quoque ab Imperatoribus Privilegia obtinet, veluti 1. ab Imperatore Maximiliano 1. anno 1499. ut in causis, quarum summa 14. florenos non excedit, non liceat appellare, in reliquis si appelletur, juramentum calumniae, et cautio praestanda sub obligatione corporis, aliâs appellationi non defertur; Daß von einer jeglichen unterredlichen und endlichen Urthel, so durch Sie, und dem Rath, oder ihrem Stadtgericht, zu Winsheimb gesprochen, und nicht über vierzeben Gulden Rheinisch, Schuld-Geld, oder Werth berühren und antreffen wurde, durch niemand, in was Würden, Stands oder Wesens, der oder die wären an Uns, noch Unser Nachkommen am Reich, noch jemand anders, nicht geweigert, gedingt, appelliert, noch suppliciert werden soll, noch möge, in keine Weise, etc. Und zuvor ehe er solche Appellation fürnimbt, und thut, denselben Burgermeistern und Rath zu Winßheimb Gelübd und Eyd thun soll, daß er von denselben Urtheln und Processen nicht gefährlich, oder der Parthey ihre Gerechtigkeit zu Verhinderung anders wisse, noch verstehe, dann daß er eine gerechte Sach habe, und in Nachsetzung der Recht, seine Gerechtigkeit zu beschirmen, zu appellieren, und weiter Recht zu suchen, noth dürfftig sepe, daß er auch, derselben seiner Appellation, ob er mit den Partheyen gütlich nicht vergleichen wurde, fürderlich, und nach seinem besten Vermögen, und nach gesetzter Zeit der Rechten nachfolgen und prosequiren wölle, und darauff von Rath und Gericht, vor den solch Urchel ergangen wären, oder davon appellieret wurde, den Partheyen, wider die er appellire, umb ihre behaupte Recht, so sie daselbst wider ihnen erlangt hätten, auch Kosten

und Schaden, den sie daselbst empfangen, und ihnen mit Recht zuerkant wäre, oder wurd, wo er derselben seiner Appellation verlustig wurde, oder zu obgemelter Zeit nicht nachkommen oder prosequiren wurde, genug und ablegen wolle, mit Leuten und Gütern Versicherung chun, oder ob er das mit Leuchen oder Gütern zu thun nicht vermöchte, sich dafür, so fern seine Widerparthey daran Abgang hätte, mit seinen Eyden, und Verhafftug seinee Leibs verpflichten. etc. vid. ms. libr. 2. cap. 33. n. 163. Quod Privilegium integrum reiert Wehner. apud Gylman. Symphor. tam. 6. cap. 7. §. 45. pag. 234. Limnae. de jur. publ. tom. 3. libr. 7. cap. 55. pag. 500. et seq. Blum. in Process tit. 47.

ad n. 6.

[note: 7.] II. Imper. Carolus V. anno 1556. Winshemensibus Privilegium concessit, quod in causis injuriarum plane appellari non debeat, sed hae summarie et sine scriptis, von dem Ober-Vogt und Rath, citra appellationis beneficium ventilandae sint, daß nun hinfüro alle Sachen und Handlungen, so Verlcumbdungen, Schmach und Scheltwort, die sich unter gemachten Burgermeistern und Rach zu Winßheimb, ihren Burgern, Unterthonen, Zugehörigen und Verwandten, zutragen und begehen, belangen, mit schleunigem Außtrag erörtert, und nirgend anderswo, dann vor Unserm und des Reichs jederzeit daselbst anwesenden Ober-Vogt, und gedachtem Rath oder dem mehrern Theil derselbigen Summarie, und ohne schrifftliche Weitterung gehandelt, außgetragen, gebüst und gestrafft, und was also durch Sie, den gedachten Obervogt, und einen Rath, oder den mehrern Theil außgesprochen und erkandt, ohn einig Widerruffen oder Weigerung, bey Kräfften und et Würden bleiben bestehen, und von männiglichen steet, fest und unverbrüchlich gehalten, vollnzogen, und daran an einig ander Gericht oder Orch, nicht provociert oder appelliert, etc. Wehner. d. loc. pag. 231. et seq. et Limnae. d. l. pag. 503. Blum. d. l.

ad n. 7.

III. Senatum quoque, subditos et Cives Winsheimenses ex Privilegio de anno 1576. tutos esse contra Rothweil, exceptis Ehafften, et contra caetera forensia judicia, testatur Webner. apud Gylman. d. tom. 6. cap. 7. §. 45. pag. 233. in fin. Blum. d. l.

ad n. 8.

Exemptionem ab extraneis judiciis debet haec Civitas privilegio Adolphi Regis de A. 1295. confirmato ab Alberto I. A. 1302. ab Henrico VII. A. 1313. et a Ludovico Bav. A. 1316. v. LVNIG. l. c. p. 668. seq. Eam Carolus V. latius extendit. atque jus Austregarum, ut nimirum in prima instantia eorum civitatibus Norimberga, Rotenburgo et Dunckelspühla conveniri debeant, simul concessit, privilegio de A. 1545. ap. LVNIG. l. c. p. 674.

Encomium urbis Winshemii sequens extat apud Reusner. d. part. 2. cap. 17.

CAPUT LXII. Wormbs, Wormatia. Summaria.

7. Vastata, sed restaurata, et permutatione cum Bruxella in libertatem vindicata.

WOrmatia, Wormbs, aliis a Vermibus, von Bürmen, quorum magna copia destructae urbis in ruderibus enata, ita dicta videtur, referente Münster. Cosmograph. lib. 3. cap. 172. Alii ab incolis Vangionibus, eam ita dictam putant, quasi Vangionum urbs, et contracte, Wormbs, Münster. d. l. quod indicat etiam Scriptura Wormatiae in turri Pavonum, der Pfauenthurn genant, adhuc extans, quae habet; Specula Vangionum, teste Münster. d. l. De quo ita Francisc. Irenic. c. 32. Multarum regionum civitatumque origines ignoramus, et Graeca putamus, quae tamen Germanicis debentur, veluti Vangionas dicimus Wormatienses, omnes mirantur, unde nomen illud fuerit profectum: Liter is Graecis non est opus, Germanicus fons spectetur. Urbs haec sita est in territorio Teutonico, Wungau dicto, Cerere et Baccho opulentissimo: Latini paululum variantes literas Vangiones illos proferebant Wungaugiones, etc. Lehman. Chron. Spirens. lib. 1. cap. 1. in princ. et [note: 2.] cap. 7. circa princip. ubi ait: Civitas Vangionun, ist Wormbs von den Römern genant, aber den Wormbsern unter sich ists ein ungewöhnlicher, ungebräuchlicher, Ober-Hermen, oder Wormbs ihr natürlicher üblicher Nahme gewesen, etc. ubi paulo post addit: Käyser Antonius eiget außfrücklich deyde gebrauchte Namen bey etlichen Städten des Rheinstroms an, einen damit die Römer, und den andern, damit die Jnwohner sich selbst genennet: Erstlich im Titul: Belgien prima:

[note: 3.] Ptolomaeo lib. 2. cap. 9. Civitas haec Bertomagum, vel Berbetomagum, dicta fuit, indeque Wormatia nominata videtur quasi Bormagia, vel Wormagia. Quia Magus Gallis est domus, vel burgum, veluti Noviomagus, Duromagus, Drusomagus, Dresser. de urbib. German. pag. 620. Limnae. tom. 3. lib. 7. cap. 36. num. 1. Reusner. de urbib. Imper. part. 1. cap. 5. Münster. d. cap. 72. Olim Guarmatia, indeque Wormatia dicta videtur, Münster. d. l.

[note: 4.] Sita est haec Civitas cis Rhenum in littore Gallico, loco amoenissimo et frumenti, et vini optimi feracissimo. Vetus urbs est Vangionum, eorumque caput et specula vocata, ex eo, quod hostium adventus, sive incursio, ibi observata fuit. Reusuer. d. cap. 5. Limnae. d. cap. 56. num. 4.

[note: 5.] Antiquissimam eam esse, testatur Casp. Brusch. de Episc. Wormat. ubi ait: Urbem Vangionum vetustissimam esse hoc testatur, quod mille et quingentis annis ante natura Christum

praeclaram Civitatem, et urbi Treverensi cum aliis quatuor Rhenensibus urbibus, Basilaea videlicet, Spira, Moguntia et Colonia, tributariam fuisse, in vetustislimis Trevirensis urbis monumentis, Chronicis videlicet, saxis ac peristromatibus invenimus, Lehman. Chron. Spir. lib. 1. c. 4. ubi ait, in templo Cathedrali Treverensi hosce versiculos et picturas reperiri:

Pictura urbis Treveris, et circa illam altera Roma.

[note: 6.] Atque ita Civitatem hanc a Treviris esse ortam, ipsisque subditam prius et quotannis tributum contulisse, vulgo fertur, Limnae. d. cap. 56. num. 4. Lehman. d. cap. 4. pag. 5. ubi ita scribit: Tuisconis filius Mannus, Rex Tuisconum 11. patri hic anno ante Christum 2000. successit; anno 6. Semiramidis Assyriorum Reginae, et 15. aetatis Abrahami anno. Manno inter alios filius etiam fuit nomine Trevir, qui urbes ad Rhenum et Mosellam aedificasse dicitur, Treverim (etsi alii conditorem faciunt Trebatam Nini et Semiramidis filium) Moguntiam, Wormatiam, Spiram. Argentinam, Basilaeam, Metim, Crus. Annal. Suevic. lib. 1. part. 1. cap. 1. pag. 3. Cui etiam consentit Chron. Alsat. lib. 1. cap. 3. ubi ita habetur: Die Alten haben dem König Manno des Tuisconis Sohn, drey Söhn zugeben, sollen Treiber, Nerus und Eingeb gebeissen haben. Der Treiber soll die Städt Trier, aud allda ein groß Palatium, deßgleichen andere Städt am Rhein und Mosel, nemblich Maynß, Basel, Straßburg, Speyer und Wormbs gehauen haben, Lehman. d. cap. 4. confer Reusner. d. cap. 5. ubi Trevirum et Trebatam pro eodem ponit.

[note: 7.] A Treviris ad Romanos dervenit, postea ab Attila vastata; deinceps a Clodovaeo, Francorum Rege, instaurata, demum a Caesaribus solo rursus aequata; tandem a Ducibus iterum renovata; ac postremo permutatione cum Bruxella. in libertatem et societatem Imperii Romani asserta atque vindicata, Reusner. d. cap. 5. Limnae. d. cap. 56. n. 4. Cum enim duo Wormatiae essent Palatia sive Praetoria, quorum unum Dagoberti quondam Regis Francorum Palatium; alterum Conradi Ducis Vangionum Praetorium nobile ac pervetustum, hocque Conrado in bello cum Othone Magno contra Hunnos gesto ad Licum fluvium interfecto, postea successori ejus Othoni arx esset civium perditorum, receptaculum hominum sceleratorum, castellum forensis latrocinii; opera et auctoritate Henrici II. Caesaris factum est, ut colluvies ista hominum Bruxellam amandata, et omni abdicato imperio Civitatis, eodem se receperit; eoque oppido omne jus suum, quod in urbe habuit, transportaverit. Sic libera quidem Imperii Romani Civitas facta, sed multis diuturnisque jactata injuriis, et cum externis tum domesticis bellis atque discordiis misere vexata est, sicuti ex annalium illius urbis monumentis constat, teste Reusner. et Limnae. d. loc.

[note: 8.] Magnae semper haec Civitas auctoritatis et dignitatis habita fuit, tam apud Romanos veteres, quam Francorum Reges antiquos. eorumque Caesares Germanos successores; quibus perfugium quoddam fuit et asylum, salutisque Reipublicae praesidium. Unde tot Pontificum Conciliis, Caesarum Comitiis, et Sacri Romani Imperii Conventibus fuit nobilitata. Reusner. et Limnae. d. loc. Confer Münster. Cosmograph. lib. 3. cap. 172. per tot.

[note: 9.] Sacerdotio quoque amplissimo olim clara fuit Wormatia, quod deinceps Moguntiam translatum fuit, Reusner. d. l.

[note: 10.] Est et haec Civitas Imperialis et Imperio immediate subdita, ad Comitia vocatur, in scamno Rhenano votum et sessionem habet, et in Matricula descripta est, Wormbs ist anno 1545. und 1551. umb 7. zu Roß, und 18. zu Fuß geringert worden, soll solchem nach monat lich geben, 3. zu Roß, und 60. zu Fuß, thut an Geld 276. fl. Zu Unterhaltung des Käyserlichen Cammergerichts jährlich 131 1/4. fl. Limnae. tom. 4. libr. 7. cap. 56.

[note: 11.] In insignibus Wormatia defert Clavem adbam, sed rubro in clypeo, sive solio, Höping. de jure insign. cap. 6. num. 1076.

[note: 12.] Est una ex duodecim Civitatibus Deputatis, quae specialibus diaetis interesse solent.

[note: 13.] Varia quoque Wormatia ab Imperatoribus obtinet Privilegia, veluti I. ab Imperatore Friderico Barbarossa anno 1180. Privilegium impetravit, ne Cives Wormatienses, ad Solutionem juris, quod vocatur Budtheil, vulgo Haupt-Recht, teneantur, quod extat apud Lehman. Chron. Spirens. lib. 4. cap. 22. p. 356. Limnae. d. cap. 50. n. 10. De quo confer supra cap. 50. num. 25.

ad n. 13.

[note: 14.] II. Ex Privilegio Imperat. Maximiliani 1. de anno 1514. Civibus et Senatus in prima Instantia coram novem Civitatis Commissariis conveniri debet, daß die Kläger ihr Spruchflag und Forderung in der ersten Initanß, an kein ander Gericht, dann vor Burgermeister und

Rath zu Wormbs Commissarien, deren sie allzeit Neun geschickte redliche Personen, ausser den Räthen nemmen, setzen und verordnen, suchen, vernehmen und rechtfertigen, und sich also in der ersten Instanß Rechtens, vor denselben einem Rechtsgeordneten Commissarien begnügen lassen sollen, doch einem jeden auff sein Beschwernüß, vor den gedachten Commissarien, in solchen Commission-und Rechtfertigungen, allzeit ihrer Pflicht und Eyd, damit sie Burgermeister, Rath und Gemein, der Städt Wormbs, verwandt seyn, gelediget werden und seyn sollen, etc. Quod Privilegium refert Wehner. apud Gylman. Symphor. tom. 6. cap. 7. §. 46. pag. 237. et seq.

ad n. 14.

[note: 15.] III. A Senatus Wormatiensis Sententiis appellatur ad Episcopum Wormatiensem, sed vigore transactionis, Episcopus semper remittit ad Cameram Imperialem cum partes id petunt, nec cognoscit, nec definit, quia Episcopus raro servat Hoffgericht, Wehner. apud Gylman. tom. 6. cap. 7. §. 46. et tom. 3. pag. 37. Ex quo tamen Civitas haec non desinit esse immediata et Imperialis, Civitas enim recognoscens aliquem certo intuitu, in reliquis libera manet, et tantum ad expressa tenetur, per dicta libr. 1. cap. 3. num. 35. et seq.

ad n. 15.

Legenda hic omnino sunt duo scripta nomine Civitatis edita; quorum alterum Apologie, alterum Palladii titulum praefert, cui cum ex parte Episcopi opponeretur Antipalladium, alio scripto rursus ei responsum est. Inspersa sunt his controversiis tanti momenti capita, ut non civitatis, sed omnium Protestantium causa simul agi videatur. In Lunigio nihil, quod huc spectet, habetur, praeter transactionem A. 1526. initam, Retchs- Archiv. P. Spec. unter geistlichen Fürsten p. 472. Et Cautionem Maximiliani 1. daß die Belehrung des Bischoffs mit seinen Regalien der Städt Worms an ihren weltlichen Obrigkeiten und Gerechtigkeiten unschädlich seyn solle. de A. 1507. v. LVNIG. Reichs. Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. II. p. 684.

Neque cum Clero minore civitati otium fuit quod testantur diversae transactiones de A. 1509. et 1521. a LVNIGIO editae ibid. P. Spec. Cont. IV. P. II. p. 685. 688. 690. 692. 694.

Cum Electoribus Palatinis pacto protectionis unita fuit civitas A. 1654. V. LVNIG. l. c. p. 704. 707.

[note: 16.] IV. Imperator Carolus IV. anno 1355. varia Wormatiensibus Privilegia concessit. Zu dem Ersten, baß Wir nimmermehr keinen Landfauth setzen wollen in ibreGegend, derselbe Landfauth schwere dann vor den Burgern zu den Heiligen, zu halten unverbrochenlich denselben Burgern zu Wormbs ihre Freyheiten, Handfeste, Recht und Gnade, die Sie han von Päbsten, Käysern und Königen von Rom, von Bischoffen, und von Uns selber, und auch ihre Gericht und Gemonheiten, daß Sie bitzhero bracht han, und daß er Sie daran beschirme, und ihn richte über die Poen, die darüber gesetzt ist, als hernach geschrieben stehet. 2. Auch sollen Wir keinen, der von ihres Gerichts wegen verweist ist von ihrer Stadt, nimmermehr wieder in ihre Städt setzen noch führen. 3. Auch mögen Sie empfahen zu Burgern in ihrer Stadt, Juden, welche das begehren, ohn alle Jrrunge. 4. Auch bestätigen Wir ihnen die Freyheit, als ihre Bach befreyet ist, die durch ihre Städt rinnet, mit der Poen, als darauff gesetzt ist, als in andern Brieffen geschrieben stehet. 5. Wäre auch, daß Sie jemands angriffe, an ihren Leibern, oder an ihren Gütern, und nicht recht von ihnen heischen, oder nemmen wollte, in ihrer Städt zu Wormbs, an des, oder an dero Leib, oder am Gute, mögen Sie sich rechen, wann und wie ihnen das fuget, und sollen darumb keinen Frevel, Heimsuchen, noch andere Poen verwürcket haben, oder schuldig seyn. 6. Wir bestettigen ihnen aud die Freyheit, als Sie gefreyet seyn, daß Sie ledig und frey seyn alles Diensts und Hülff, Uns über das Gebürg gegen Lamperten zu thun. 7. Wir bestettigen ihnen auch die Freyheit, daß Sie niemands kämpffen mag. 8. Darzu bestettigen Wir ihnen alle Recht, Freyheit und Gnade, die Sie han von Päbsten, von Rämischen Käysern, und Königen, und von Bischoffen, all ihr Gericht und Gewonheit, Die Sie bitzhero han gehabt, etc. Limnae. tom. 4. libr. 7. cap. 56. pag. 369.

ad n. 16.

[note: 17.] V. Wormatiensibus quoque anno 1348. ab Imperatote Carolo IV. olim Judaeos ibidem habitantes, pro propriis donatos mancipioque datos fuisse perhibet, Mager. de advocat. armat. cap. 8. n. 295. et inde censet, civibus ejus loci non licuisse Judaeos contra Magistratus voluntatem expellere, propterea quoque in eos ab Electore Palatino Rheni die 25. Martii anno 1617. graviter animadversum esse, historia testatur. Cujusmodi donatio his verbis facta: Darum so han Wir denselben Burgern zu Wormbs, die Juden und die Jüdischheit zu Wormbs, mit ihrem Leibe und Gut, mit allen Nutzen, und Redeten gesucht und ohngesucht, die Wir und Unser Vorfahren an dem Reich Römisch Käyser und König, und den Juden, und der Jüdischheit zu Wormbs bißhero gehabt han, oder fürbatz haben mögen, mit Gerichte oder ohn Gerichte, vergifft und vergeben, geben und gifften an diesem Brieff unwidersprechlichen, also daß die Stadt, und die Burger zu Wormbs mit den Juden oder Jüdischeit zu Wormbs mögen thun und lassen, brechen und büsten, als mit ihrem Gute, nun und allwegen, ohne allen unsern Zorn und Widerrede. Also doch, daß die Juden und die Jüdischheit zu Wormbs, sollent reichen und geben die Lehen, und die Versetzung, die jetzund auf ihnen seynd, allen den, den sie es von Recht reichen um geben sollen etc. Limnae. d. l. pag. 370. vid. Klok. vol. 1. cont. 25.

[note: 18.] VI. Ex eadem causa, quam supra cap. 50. n. 35. de Spirensibus Judisis adduxi, Imper. Carolus IV. anno 1349. Civibus Wormatiensibus horum bona addixit hoc verborum tenore

Aluff solche Geschicht, als in der Städt zu Wormbs geschehen ist, an den Juden und Jüdischbeit zu Wormbs, die mit einander verbrandt und vergangen, beyd an Leib und Gut, daran dieselben Städt und Burger grötzlich geschädiget seyn, ohn ihr Schuld, als Wir das wol verhört, und vernommen haben, auff dieselben Geschicht und Thate, und auch auff alles das Gute, daß ihn denselben Bürgern von Wormbs in dem Brand worden wäre, oder noch worden möchte, es seye ligend oder fahrend, verziehen habend, und verzeyhen lauterlichen, ewiglich und einfältialichen, in diesem gegenwärtigen Brieff, für Uns, und alle Unsere Nach kommen, also daß Wir, oder jemand anders, darumb nimmer Anspruch, noch Forderung, an Sie haben sollend mit Gericht, oder ohne Gericht, nun oder hernacher ewiglich, in keine Weiß ohne Gefehrde; Und darzu wann Wir wohl wissen, daß Sie ihres grossen Schadens damit noch nicht ergetzt mögen werden, so haben Wir von Unserm Königlichen Gewalt, für Uns, und alle Unsere Nachkommen, denselben Burgern der Stadt, und Gemeinden gemeiniglich zu Wormbs, zu ihrer Städten Nutzen geben, und geben mit diesem Brieff, die Juden-Häuser, Hoffstätte, oden und Bünen, und alles, das derselben Jüdischheit, gemeiniglich, oder sonderlich, Zugehört, wie die Güter genandt seyn, in der Stadt, oder in der Vorstadt zu Wormbs, daran ihre Stät Nutzen fürwenden sollend und mögend, und mit denselben Gütern thun und lassen, nach allem ihrem Willen, ohne alle Jrrung und Widerrede, Unser und eines jeglichen, ohne Gefehrde, etc. Limnae. d. l. pag. 371. et seq.

[note: 19.] VII. Imperator quoque Ferdinandus 1. anno 1548. Civitati Wormatiensi concessit, ut Judaeos intra biennium Civitate excedere juberent: Daß sie gedachte bey ihnen biß daher gesessene Judenschafft, nach Verscheinung berührter zweyen Jahr von jetzigem künfftigen S. Georgen Tag, des neun und viertzigsten Jahrs anzurechnen (in welchen die Juden ihre Schulden einbringen und richtig machen sollen:) auß der Städt Wormb außschaffen mögen, und ferner, oder länger darinn nicht gedulden, auch damit wider Uns und das Heilige Reich nicht gefrevelt, gehandelt, noch gethan haben, sondern die Judenschafft auch solche Zeit alsbald die Städt raumen, und sich derselben gäntzlich zu enthalten, und zu entäussern, schuldig seyn, und sie hierinn Unserer Vorfahren, Römischen Käysern und Königen, auch Unsere ihnen mitgetheilte Gnaden, Freyheiten, Schutz und Schirm nicht fürtragen, noch sie sich deren herwieder gebrauchen, oder behelffen, etc. Limnae. d. l. fol. 372. et seq. ubi addit, quo minus Judaei Civitate expellerentur, opposuisse se Episcopum loci, et cum eodem Dominos de Thalburg, et inde processum in Camera natum esse.

ad n. 17. 18. 19.

[note: 20.] VIII. Proprer constantem et insignem fidem et devotionem quam Wormatienses sibi praestiterunt, Henricus IV. Romanorum Rex anno 1073. ipsis telonium, sive Zoll, quod in omnibus locis regiae potestati assignatur, videlicet Franckfurth, Bopparten, Hammerstein, Drutmondt, Goslarie, Angere, et Wormatienses, ne ulterius solvant, remisit, in Principum suorum, scilicet, Dietmari Annaburgensis Metropolitani, Ebboni Numbergensis, Dietrici Vierdunensis, Hermanni Bambergensis, Burchardi, Basiliensis, Episcoporum, caeterorumque Christi fidelium, praesentia firmavit, etc. Limnae. d. tom, 4. lib. 7. cap. 56. in fin.

ad n. 20.

In Wormatiam Epigrammata. 1. Nicolai Reusueri.

2. Guntheri Ligurini.

3. Davidis Sigeraundi.

4. Bernhardi Mollen.

CAPUT LXIII. Zell am Hammerspach, Zella. Summaria.

[note: 1.] ZElla, Zell am Hammerspach, unde sic dicta, et a quo condita sit, non constat, nisi quoad differentiam illius Civitatis, quae jacet ad lacum Bodamicum. Sita est in finibus circuli Suevici ad Mortenaviam, in der Mordtnau, Rhenum versus, vetusque Jmperii Romani municipium est, Reusner. de urbib. Imperial. part. 1. cap. 25. Vulgo etiam am Hammerspach dicitur, ad differentiam aliarum Civitatum et Pagorum, qui hoc nomine Zellae dicuntur, Zeiler. in topograph. Suev. verb. Zell.

[note: 2.] Est haec Civitas Imperialis, ad Comitia vocatur, sessionem et votum in iisdem habet, et Imperii albo, sive Matriculae inserta est, Zell am Hammerspach ist anno 1545. und 1551. umb 12. zu Fuß geringert worden, soll also monatlich geben 10. zu Fuß, thut an Geld 40. fl. und zum Unterhalt des Käyserlichen Cammer-Gerichts jährlich 8 1/2. Limnae. tom. 4. Mr. 7. post cap. 56. Privilegiata est contra extranea judicia. Blum. Supplic. Cameral. tit. 8. de mandat. numer. 25.

Additio.

Oppignorata fuit haec civitas cum reliquis duabus vicinis atque confoederatis, Offenburg et Gengenbach, Elcctoribus Palarinis et Episcopis Argentinensibus, usque ad A. 1504. et vallis Hamerspach, eo pertinens, usque ad A. 1689. in libertatem restituta tandem a. Maximiliano 1. et Leopoldo Imperatoribus, atque privilegiis de non amplius oppignorando, de recipiendis bannitis, de non evocaudo ad judicium Rothvvilense vel alia extranea, munita. v. et Reichs- Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. 11. p. 710. seqq.

LIBER QVARTVS. CONTINENS CIVITATES, RESPUBLICAS, PROVINCIAS ET REGNA, UNA CUM CIVITATIBUS AB IMPERIO ROMANO-GERMANICO AVULSA.

CAPVT I. De Civitatibus Imperialibus ab Imperio Romano avulsis, et nunc aliis Statibus vel plene, vel certis conditionibus subjectis. Summaria.

78. Holsatiae Duces hanc civitatem sibi subjectam esse contendunt, et quibus rationibus?

83. Civitas Hirsfeldensis ad Abbatiam istam, et sic domum Cassellanam spectat.

123. Hanc urbem Duces Megapolitani sibi subjectam asserunt, et quibus argumentis?

QUam maximum, longe lateque extensum fuerit olim Imperium Romanum, ex Historicis constat, ita, ut Trajano imperante. longitudo ejusdem fuerit nonaginta graduum, latitudo vero ejusdem ab aequinoctiali septentrionalem versus, ad quadraginta minimum ac quinque gradus extensum, Kirchner. de republ. disput. 3. corol. 7. lit. a. Ubi gradui cuilibet Geographi assignant milliaria sexaginta, vel Germanica mediocria quindecim, et trecentena milliaria totius Orbis circulum absolvunt, Casp. Klock. de aerar. lib. cap. 4. n. 56. Sub suo enim Imperio Trajanus tenuit, in Asia, Colchidem, Tyberiam, Albaniam, Pontum, Bosphorum, Cappadociam, Galatiam, Bithyniam, Armeniam, Syriam, Arabiam Palaestinam, Ciliciam, Pamphiliam, Lydiam, et Asiam totam minorem: In Africa, AEgyptum, Cireniacam, Marmaricam, Gethuliam, Africam propriam, Numidiam, Mauritaniam, aliasque minores aut ignotiores: In Europa, Italiam, Hispanias, Gallias, Alpes. Rbaetiam, Noricum, Illyricum, Macedoniam, Epirum, Graeciam, Thraciam, Moesiam, Daciam, Pannoniam, Lipsius lib. 1. de magnit. Rom. cap. 3. pag. 20. seq. Verum quod de peculio privatorum enunciat Marcianus in l. peculium. 40. in princ. ff. de pecul. id simile esse homini, nasci, crescere, decrescere, mori, hoc quoque non incommode de Imperii Romani peculio, et appertinentibus ditionibus dici potest, Sicuti enim in summam magnitudinem exerevit, eiusque reditus maximi fuerunt, ita ut tempore Imperatoris Friderici Barbarossae ad sexaginta auri tonnas in Germania et Italia, sese extenderint, supra lib. 2. cap. 17. n. 20. Ita etiam successu temporis decrevit, et a successoribus in tantum evisceratum est Imperium, et Aquila ita deplumata est, ut caeteris animantibus sic contemptui, et propriis pennis nihil efficere possit, Cranz. chron. Saxon. lib. 10. cap. 8. Besold. de arar. cap. [note: 2.] 2. num. 4. Praeter quos de hac Aquilae deplumatione conqueruntur, Cuspinian. in Carolo IV. AEneas Sylv. histor. Bohem. cap. 33. ad fin. Choppin. de doman. lib. 2. cap. 14. num. 12. in fin. Petr. de Andlo de Imper. Roman. libr. 2. cap. 18. Petr. Gregor. Thosan. de republ. lib. 25. cap. 1. n. 15. Münster. Cosmograph. lib. 2. et 30.

Additio.

Multa hoc capite continentur incerta, erronea et aliena, Quid enim ad nostram Germaniam Arausio, Astensis Civitas, Bononia, Crema, Genua, Lucca, Mantua, Modena, Parma, Pisa, Sena, Verona, Vicentia? Neque enim de Italiae Regnique Arelatensis antiquis urbibus Imperialibus, quarum longe major numerus fuit, tractare constitutum erat Autori nostro. Damiscum. Elbinga, (quam male Gedanum nominat) et Riga, quamquam in matriculas olim relatae sint, nunquam tamen vere fuerunt Civitates Imperiales; et de iisdem, deque Helveticis Belgicisque Civitatibus cap. seq. quo de integris provinciis ab Imperio avulsis agitur, opportunius sermonem facere potuisset. Reliqua fere omnia ex LIMNAEI Tom. 1. addit. ad L. IV. C. VII. n. 67. p. m. 459. sqq. iste vero sua ex ZEILERI Itinerario Germ. Part. II. C. 1. p. m. 9. seqq. desumsit, qui Relationem MSC. secum communicatam allegat, quae non alia est quam ea, quae a ZACHARIA GEIZKOFLERO, Quaestore olim S. R. Imperii, jussu Imperatoris Rudolfi 11. ex ipsis Imperii Actis publicis et authenticis confecta fuit. quamque ZEILERVS et LIMNAEVS varie interpolarunt. Praestat igitur ipsum genuimim Catalogum Geizkoflerianum consulere, editum a CORTREJO Tom. 1. P. V. Corp. Jur. publ. p. 50. seqq. et inprimis p. 92. seqq. et P. 8. seqq.

Ex designatione oppignorationum Electoribus Palatinis factarum, quae reperitur in Electis Jur. pubt. Historiam Palat. illustrant. Part. II. sibe Continuatione Actorum Compromissi Francofurtensis in causa Aurelianensi p. 156. seqq. et in additionibus ad Historiam Palatinam Tollneri p. 78. apparet, ab Imperatoribus pignoris loco dictis Electoribus cessas fuisse diversis temporibus Civitates et Castra: Mosbach, Sinzheim, Gemunde, Eberbach, Driefels, Neucastel, Gerniersheim, Anvveiler, Guttenberg, Wulkenberg, Weyburg, Weibstadt, Wedersheim, Rosvveiler, Heiligenstein, Weissenburg. Weinsperg, Weinheim, Manheim, Oppenheim, Odernheim, Eppingen, Bellikeim, Bellheim, Werth, Selz, et alia.

Non minora incrementa reliquos Imperii Principes ex donatis, venditis et oppignoratis ab Imperatoribus Civitatibus cepisse, mihi nullum dubium est, quamquam ea singula non nisi ex Archivis eorum disci possunt.

[note: 3.] Deplumarunt Aquilam Romanam Turca, Rex Galliae, Hispaniae, Poloniae, Daniae, Principes Italiae, Veneti, Lotharingius, Helvetii, Belgae, et quincunque alii. Ubi nunc Italia, Britannia, Neapolis, Sicilia, et alia quam plurima nobilia Imperii membra, quae Romani olim Imperatoris fuerunt, nunc aliis accreverunt? Imo a tempore Imperatoris Rudolphi 1. vel ultra 200. Status et Provinciae a sola Regia Aquisgranensi sede avulsae leguntur, Goldast. in praefat. der Reichs-Handelungen.

Inter ipsas Civitates Imperiales quam plurimae existunt, quae olim Imperatori et Imperio immediate paruerunt, sed nunc ab Imperio Romano avullae, vel aliis exteris Regibus et principibus, Imperium non recognotibus,

vel ipsis Imperii Principibus et Statibus parent, et sic ut variis mediis temporis tractu civitatum Imperialium numerus crevit, de quibus supra lib. 1. cap. 6. num. 18. et seq. ita quoque postea variis ex causis decrevit, ut ad numerum priorem si respiciamus, hodiernus cum illo collatus, perquam sit exiguus, de quo Bilibaldus Pirckheimerus in epistol. ad Joban. Baptistam Egnatium Venet. de censur. Rerumpubl. German. ita scribit: Pluribus, inquiens, Rebuspublicis atque potentibus fuit olim ornata Germania, quarum major pars pessundata est, tum Tyrannorum violentia, cum regiminis perversitate, praecipue vero illas afflixit Episcoporum insolentia ac avaritia, non secus ac flamma quaedam cuncta hauriens. Cum enim Imperatores prisci, Principum consilio pernicioso, jus, quod ipsi in civitatibus habebant Imperialibus, Episcopis concessissent, illi haud segniter tanto munere usi sunt, sed cum primum plebem contra optimates instigassent, brevi eos ubique ejecêre. ac inde stulto oppresso populo, omnia suae ditioni subjecere. Nec secus Tyranni egête cum iis civitatibus, quas vel vi oppresserant, vel pignoris loco, vel precario a Caesaribus acceperant, quamvis non vi defuerint, quae sibi consulere, ac vim illam repellere ausae fuerint. Scilicet amici juxta atque inimici Imperii Germanici, atque adeo etiam ipsi Imperatores numerum Imperialium civitatum, iniqua decurtarunt falce, etc. referente Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 3. libr. 7. cap. 1. n. 39.

Enumeratis igitur civitatibus Imperio Romano-Germanico adhuc immediate parentibus, paucis quoque nunc referam eas, quae ab Imperio hoc avulsae sunt, aliisve Imperii Statibus subjacerit, quales sunt.

[note: 4.] 1. Alßheim, sive Altzeimb. Quam civitatem in Imperu registris, sive matriculis antiquis repenri, et ab Imperatoribus, praesertim Carolo V. ipsius Regalia, aliaque jura libertatis confirmata, eamque prope Pfedersheim sitam esse, refert ex Zeilen Ilinerarii German. continuat. cap. 1. pag. 34. Limnae. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 182. Eaque nunc Electorem Palatinum superiorem recognoscit.

ad n. 4.

[note: 5.] II. Altenburg. Altenburgum olim civitatem Imperialem fuisse, et anno Christi 1308. Fridericum Misniae Marchionem eam bellica vi sibi subjecisse, testatur Albin. Chron. Misni. tit. 15. pag. 398. Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. c. 1. n. 39. in fin.

[note: 6.] III. Ammersweyer. Ammersweyerum Alsatiae civitatem, inter oppida Imperialia refert Nicolaus Reusnerus de urbib. Imperial. lib. 1. cap. 20. et seq.

[note: 7.] IV. Andernach. Antonacum, Antoniacum, Antuniacum, Antennacum, Antenacum in antiquis Imperii Registris et matriculis reperiri, et ab Imperatoribus Regalium et libertatum suarum confirmationem accepisse, teltatur ex Zeilen inner, contin. cap. 1. pag. 34. Limnae. d. tom 4. lib. 4. cap. 7. fol. 582.

[note: 8.] V. Antwerpen, Antorff, Antwerpia olim quoque fuit civitas Imperialis, teste Thuan. histor. lib. 41. pag. 76.

[note: 9.] VI. Münster. in Cosmograph. lib. 4. cap. 24. et Marchionatus sauri Imperii caput, ex quo etiam pluribus fruitur privilegiis, sed hodie se pro meritis ab Imperii jurisdictione exemit. Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 1. cap. 9. n. 15.

[note: 10.] VII. Arausien, Orange, Arausiensis, sive Aurasiensis urbs, Orange, olim Imperio Franco-Germanico subjecta, ut ex Bulla Aurea Academiae, ejus institutionem complectente, uti et ex monetarum Imperii insignibus cusarum et tabellionum privilegiis, qui Imperiali authoritate instrumenta publica conficiebant, probat Thuan. histor. lib. 30. fol. 593. Hodie supremi Principatus titulo cum sua ditione insignitur, Limnae. d. cap. 9. n. 16.

[note: 11.] VIII. Asten. Astensem civitatem olim Imperio subjectam, ab Imperatore summa Principis jura obtinuisse, testatur ex Alex. Laudens. respons. 31. n. 38. lib. 1. Dn. Joach. Cluten. syllog. rer. quotid. concl. 15. lit. b.

[note: 12.] IX. Bamberg. Bamburgum, Bambergam, sive etiam Papebergam, inter liberas Imperii civitatis refert Matth. Stephan, de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 1. n. 85. cum enim in ejus insignibus vir armatus. dextra vexillum ferens, in quo Orbis imago appareat, et in ejus superficie crux, sinistra vero scutum cum Aquila, expansis alis et pedibus divaricatis tenens, cernatur, ex Aldrovand. lib. 2. Ornith. cap. 2. Hoping. de jur. insign. cap. 6. part. 7. §. 4. n. 1082. ideo ex hac Aquilae delatione inter oppida Imperialia eam refert Aldrovand. d. lib. 1. tit. usus Aquilar. in insignib. pag. 97. Hodie Episcopali dignitate celebris urbs est, centrum Germaniae obsidere dicta. nomenque habens a Baba Ottonis filia, de qua vulgo dicitur, quod muro non sit cingenda, quod S. Cunigundis eam serico filo pro muro circumdederit, Höping. d. l. n. 1078.

[note: 13.] X. SBasel. Basilaea amplissima Rauracorum urbs, caput Civitatum Imperii liberarum, ex Augustae Romanae Coloniae cineribus tanquam Phoenix enata et exstructa, nomen a Basilisco, qui insignibus hujus urbis adpingitur, invenisse a quibusdam putatur, ut refert Höping. de jur. insign. d. cap. 6. n. 999. ubi tamen n. 1000. verius esse putat, eam vel a Romano quodam Principe conditore ejus, vel a Regia magnificentia, quam prae se fert, descendere, Georg. Braun. lib. 1. Civit. Orb. terr. n. 32. et lib. 2. n. 40. Dresser. part. 5. Isagog. histor. de pracip. Germ. urb. voc. Basilea pag. 141. seq. Et cum Basilienses piscatores Imperii facti, aliorum in Imperio similia officia subeuntium exemplo, insignibus suis hodiernis Anehoram praeterre, refert Freher. ad Petr. de Andlo lib. 2. de Imper. Rom. cap. 15. verb. magister coquina de Nortenberg. pag. 201. Eamque paucos ante annos Imperialem fuisse, matricula docet, ubi ipsi decem Equites et centum et

octoginta pedites assignati, ut relert ex Zeiler. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 7. sol. 568. Verum anno 1501. et 1502. certo et perpetuo foedere in Helvetiorum clientelarem concessit amicitiam, Pontus Heuterus in vet. et nov. Belgic. histor. lib. 2. cap. 2. pag. 78. et cum reliquis Helvetiis ab Imperio se exemit, de quibus infra cap. seq. n. 30. et seq.

[note: 15.] XI. Bern. Bernam inter civitates Imperiales refert Münster. Cosmogr. lib. 3. cap. 24.

[note: 16.] XII. Bileken, Billich, Billiche. Hanc civitatem inter Imperiales, quae in antiquis Imperii Registris et matriculis inveniatur, refert ex Zeiler. in contin. inner. German. cap. 1. pag. 34. Limnae. d. cap. 7. fol. 582. eamque ab Imperatore Rudolpho 1. privilegiis et libertatibus donatam esse testatur Matth. Merian. in topograph. Archiepisc. Trevirens. fol. 37. Et hodie eandem pignoris jure obtinere Electorem Palatinum, refert Zeiler. d. l.

[note: 17.] XIII. Bisantz. Bizantium, Bisantium, Vesontio Caesari, Visontio Antonino, Vesuntium Ammiano hodie Besancon, olim quoque Chrysopolis dictam, civitatem Imperialem in Circulo Rhenano Superiore hactenus fuisse, plures matriculae docent, et de ea ex Zeiler. Itiner. contin cap. 1. Joh. Limnae. d. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 572. ita scribit: Visantz, 7. zu Roß, 30. zu Fuß, hat auff dem Reichstag anno 1551. pollessionem, vel quasi, libertatis praetendirt, und ist daher die Sach ad Cameram erwachsen, und dieweil damahlen von den Ständen des Reichs ein decretum ergangen, daß biß zu Außtrag der Sachen, unterdessen, der Contribution halben, der Fiscal nicht wider sie procediren solle; So vermeynte sie sich dessen zu behelffen, und wolte ferner nicht contribuiren, biß anno 1601. da sie sich der 98. jährigen Hülff halber, mit zwey tausend Cronen wieder hat sehen lassen, Anno 1579. suchte sie das Burgerrecht dey der Statt Bern, wurde ihr aber, damit Spanien nicht offendiret werden möchte, abgeschlagen, aber von Freyburg und Solotburn auf etliche Jahr bewilliget, Michael Statler in der Schweiß. Chron. lib. 6. part. 2. fol. 267.

[note: 18.] Dubitatum olini fuit, an Bisantium ad Conventum particularem Civitatum Imperialem admitti deberet? Verum cum ejusdem Reipublic. Legatus Verrutius Chambert L. L. Doctor in diaeta Civitatum Esslingae anno 1571. categorice respondisset, Bilantium superiorem neminem recognoscere, nisi immediate Caesaream Majestatem, et per nullum alium, nisi per suum proprium, et a tota universitate per viginti octo viros electum magistratum, constantem quatuordecim gubernatoribus, regi: cum Hispaniae autem Rege nullum aliud ipsis intercedere vinculum, quam quod ex foedere, ad Senatus instantiam, ille tempore belli Rempublicam defendere teneretur; Civitates Imperiales hoc intellecto, junctimque considerato, quod anno 1523. Comitiis Civitatum, ac anno 1526. Imperii quoque interfuisset, eam pro membro sui corporis agnoverunt, et eidem sessionem in scamno Rhenano, post Hagenovienses, assignarunt, hac a Legatis, stipulata manu, firmata cautione, ut Civitatum communia acta, transactiones, consilia et arcana, semper in secreto custodiret, et contributiones, Si quae Civitatum consensu imponerentur, pro rata sua conferret. Additum etiam, ut imposterum ad Conventus mitterentur Legati Germanica linguae periti, prout refert ex Dn. Georg. Christoph. Walther. Johan. Limnae. de jur. publ. tom. 4. libr. 7. cap. 6. pag. 161. et seq.

In nuperis quoque Comitiis Ratisbonensibus anno 1641. per Legatum suum Danielem Chevannay de Danielibus J. U. D. et civitatis Congubernatorem comparuit, sessionem et votum habuit, et Recessui subscripsit.

[note: 19.] Verum et haec civitas nuper anno 1651. cum Hispanus miles e Fnuickentalio deduceretur, ab Imperio Romano, speciali pacto, avulsa, et ad Hispaniarum Regem pervenit, sicuti ex sequenti diplomate Caesareo, ejusque ab Electoribus, reliquisque Imperii Statibus facta confirmatio demonstrat.

Diploma Caesareum, de dato Viennae 15. Maij Anno 1651. und cum Elecl. Consensu de 23. Maij. 1651. super transscriptione Civitatis Bysantinae.

NOs infra scripti Sacri Romani Imperii Principes Electores, omnibus et singulis praesentes Literas nostras lecturis, aut legi audituris notum esse volumus, cum perductis haud ita pridem divini Numinis auspicio ad finem tractatibus Norimbergae super exequenda Pace antehac Monasterii et Ossnabrugae Westphalorum conclusâ institutis, circa restitutionem civitatis Franckhentaliensis non exiguam adhuc difficultatem superesse deprehensum fuent, circa hoc negotium vero inter Sacram Caesaream Majestatem Ferdinandum Tertium hujus nominis, Imperatorem Semper Augustum, et serenissimum ac potentissiimum Regem Hispaniarum Carholicum in eum, qui sequitur, modum conventum, civitasque Imperialis Bysantina, cum supremo dominio et omnibus junbus superioritatis praesato Regi Catholico Philippo Quarto, ejusque Successoribus et Haeredibus, Ducibus Burgundiae in perpetuum (Salvo tamen Electorum Principum et Statuum Imperii alsensu) transcripta, tradita et consignata, desuperque Speciale Caesareum Diploma subnexi tenoris erectum et extraditum fuerit:

NOs Ferdinandus Tertius, divina favente Clementia, Electus Romanorum Imperator semper Augustus, etc. Titulus major, etc. agnoscimus et notum facimus tenore praesentium universis, cum Tractatus super exequenda pace Monasteriensi et Ossnabrugensi antehac Norimbergae instituti, divino Numine propitio, ad felicem tandem exitum pervenerint, et quae utrinque mutuo bene placito conventa sunt, ipsi quoque executioni eatenus demandata fuerint, ut in praesentiarum

difficultas haud exigua circa evacuationem civitatis Franckentalensis superesse deprehendatur ad ejus vero restitutionem Serenissimus et Potentissimus Hispaniarum Rex Catholicus, pro singulari, quo erga nos et Sacrum Romanum Imperium, ejusdemque plenariam tranquillitatem, fertur studio, benevolam Regii sui animi propensionem non semel contestatus sit, quod nos proinde ad contestandam vicissim grati animi nostri significationem, animo bene deliberato, et prae vio nostrorum et Sacri Romani Imperii Electorum accedente consilio et consensu deque Caesareae Majestatis nostrae plenitudine, pro nobis et Succestoribus nostris Romanorum Imperatoribus et Regibus, Serenissimo et potentissimo Domino, Domino Philippo Quarto, Hispaniarum Regi Catholico, ejusque Successoribus et Haeredibus civitatem nostram Imperialem Bysantinam cum supremo Domino et omnibus juribus superioritatis (ita ut deinceps a nostrâ et Sacri Imperii jurisdictione omnino exempta intelligatur, et in absolutâ Serenissimi et potentissimi Regis Catholici potestate et jurisdictione, inter caeteras Circuli Burgundici ad eundem spectantes Provincias et terras, parique protectionis ab Imperio vigore antiquorum Pactorum compententis jure possidendo existat et comprehendatur) perpetuis posthac temporibus possidendam et tenendam transscribimus et consignamus, renunciantes omnibus juribus, actionibus et Regaliis, quae nos et Praedecessores nostri indictam Civitatem Bysantinam quomodocunque habuimus, et habere potuimus, plenissime et persectissime, ejusque cives et incolas ab omni juramento, homagio, fidelitate et obligatione, quibus hucusque nobis et Sacro Romano Imperio immediate devincti erant, absolvimus, liberamus atque exoneramus, et ab omni ejusmodi obligatione liberatos, absolutos, atque exoneratos declaramus, volentes et censentientes, ut omnes et singuli cives et incolae deinceps dicto Serenissimo et potentissimo Hispaniarum Regi Catholico, ejusque successoribus pareant, conventa fidelitatis Sacramenta et Homagia dicant, caeteraque omnia et singula praestent, ad quae hactenus nobis et Imperio Romano praestanda de jure et consuetudine tenebantur, promitteutes fide ac verbo nostro Imperiali, nos pro majori Serenissimi et potentissimi Regis, ejusque successorum securitate, tum firmiore etiam praesentium robore effecturos, ut huic transscriptioni et consignationi, omnium etiam caeterorum Principum et Statuum Imperii Assensus (utpote in negotio publicam Imperii, et singulorum salutem concernente) in proximis Imperii Comitiis accedat. Harum testimonio literarum manu nostrâ subscriptarum, et sigilli nostri Caesarei appensione munitarum. Datae in civitate nostrâ Vienna 15. Mensis Maji. Anno 1651.

Forma Diplomatis, Transscriptionis Bisontii, approbata ab Excellentissimo Dn. Dn. Oratore Hispanico, die 16. Maij, Anno 1653.

QUod nos idcirco a Sacrâ Caesareâ Majestate in hunc finem, et pro impartiendo nostro consensu, tamque in negotio, publicam et singularem Sacri Romani Imperii salutem et tranquillitatem concernente, specialiter requisiti, pro jure nobis una cum caeteris Imperii Statibus competente, indictum Caesareum Diploma, eoque contentam civitatis Bysontinae transscriptionem pro nobis et successoribus in omnibus et singulis suis Articulis consentimus, promitteutes insuper nos in id omni studio collaboraturos, quo in proximis Comniis Imperialibus, reliquorum quoque Principum et Statuum Imperii Consensus transscriptioni huic accedat, in cujus rei fidem et testimonium, patentes hasce literas propria manuum nostrarum subscriptione, et sigillorum nostrorum munimine firmari curavimus, Datae 23. Maij. Anno 1651.

SAcri Romani Imperii Electores Principes et Status, in hisce Imperii Comitiis congregati, eorumque, qui absunt, Plenipotentiarii Legati et Deputati, universis et singulis praesentes Literas lecturis, vel legi audituris, et quorum interest, vel quomodolibet intereste potest, notum testatumque faciunt publice, cum post Pacem Monasterii et Ossnabrugae Westphalorum, ante quinque annos conclusam, ut et desuper Norimberga absolutos executionis tractatus circa civitatis et fortalitii Franckenthalensis restitutionem maxima, periculosissima et fere insuperabilis remanserit difficultas, eamque pro stabilienda communi Imperii tranquillitate, et avertendis, quae contra haerebant et eminebant, damnis et periculis, Sacra Caesarea Majestas FERDINANDUS TERTIUS hujus nominis, Imperator semper Augustus, cum Serenissimo et Potentissimo, Rege Hispaniarum Catholico, mediante Imperialis civitatis Bysontinae transscriptione amicabiliter superârit, et

salvo Sacri Romani Imperii, Electorum, Principum et Statuum ad eandem necessario, libero et solemni assensu, speciale desuper Diploma Caesareum in eum erexerit et exiradiderit modumet tenorem. ut sequitur:

NOs Ferdinandus Tertius, etc. quod id in hisce Sacri Romani Imperii universalibus Comitiis productum, Diploma hodierna die a Caesarea Majestate tribus Electorum Principum et Statuum Collegiis rite propositum, et ab iisdem mature deliberatum, perpensâque negotii qualitate, unanimi omnium Electorum, Principum et Statuum consensuconclusum, statutumque fuerit, per Franckentaliae restitutionem, praetacto modo, obtentam, non tantum Domini Electoris Palatini cives et subditi, quatuorque viciniores Circuli â maximo Contributionum et aliarum militarium oppressionum onere, civitasque Imperialis Hailbronn â sumptuoso praedio liberati fuerint, sed etiam inter altissime memoratum Catholicum Regem, et Sacrum Romanum Imperium constans amicitia et publica tranquillitas stabilita, quod dicta Caesareae Majestatis, praevio Dominorum Electorum consensu facta transscriptio, cessio, traditio et consignatio Imperialis civitatis Bisontinae, ejusdemque districtus et Territorii summe necessaria fuerit, et public saluti expediat, ideoque ab omnibus et singulis Imperii Statibus communi calculo in eo, quo facta est, tenore, in omnibus et singulis punctis, Articulis et clausulis plenissime sit acceptanda, approbanda, confirmanda, et ratificanda, prout etiam hisce patentibus Literis taliter acceptatur, approbatur, confirmatur et ratificatur, salvis tamen Domini Archi-Episcopi Bisontini Status ejusdemque Capituli liberâ Imperii immediate, juribus, privilegiis, et immunitatibus; salvis item de caeterae praesatae civitatis Bisontinae antiquitus ab Imperatoribus ac Regibus Romani hucusque competentibus, Privilegiis, concessionibus, et immunitatibus praesenti transcriptioni non adversantibus, omnibusque aliis in Diplomate Caesateo contentis. Prout etiam per expressum reservatur, quod haec transscriptio, ejusdemque subsecutus consensus futuris temporibus aliis Imperii civitatibus non nocebit, nec pro exemplo allegabitur, aut in ullam consequentiam trahetur.

In cujus rei, omniumque et singulorum praedictorum inviolabilem fidem, et perpetuum robur ac testimonium, omnium Sacri Romani Imperii Electorum, Frincipum, ac Statuum nomine non tantum ex more, sed ad id specialiter requisiti, legitimati et authentisati ordinarii Deputati, huic publico transscriptionis et cessionis instrumento subscripserunt, et idem sigilla sua apposuerunt. Ratisbonae, in Comitiis Imperii Universalibus, die etc. etc.

Transscription der Statt Bysans/ und der Frey-und Reichs-Stätt Reservation.

SOviel die translation, oder nunmehr transscription der Städt Bysantz und ercheilten Consensum der Ständt belangend, so kombt zwar den Reichs-Stätren etwas schmertzlichen vor, daß abermal ein solches vornehmes Reichs-Stättisch Glied von dem Corpore et Collegio abgerissen, und die Einwilligung post vulneratam causam et re non amplius integrâ, von denen Ständen erst eingeholet und ein so sonderbares Lytrum vor Franckenthal hingegeben werden solle, welches contra Jura Imperii et Statuum, nec non libertatem in Instrumenta Pacis firmiter stabilitam nicht wenig lauffet, und böse consequentias nach sich ziehen kan, dieweil es aber nunmehr so weit: und die Cron Spanien allbereit in possessionem vel quasi kommen, und die Römische Käyserl. Majestät und das Hochlöbliche Chur-Fürstl. Lollegium ihren schrifftlichen consensum Darein geben und die Statt Bysantz nichts darwider eingebracht, also tacitum consensum von Ihr gegeben zu haben scheinet, muß man es wohl dißmal dahin gestellet seyn lassen; Gesehen aber der unrerthänigsten, und unterthänigen Zuversicht, es werde solches in keine consequentiam nicht gezogen, dergleichen dismembrationes verhütet, und hingegen denen CrbFrey und Reichs=Stätten in ihren Angelegenheiten und manutenentz ihrer Jurium gnädigst und gnädig entgegen gangen werden.

[note: 20.] XIV. Vobenhausen. Haec civitas anno 1521. ab Imperatore Carolo V. confirmationem et infendationem meri Imperii, die Belehnung mit dem Blutban, über das Blut zurichten, impetravit, eamque hodie Comites de Hanaw Liechtemberg a Corona Bohemiae in feudum recognoscunt et obtinent, teste Job. Limnaeo d. tom, 4. lib. 4. cap. 7. fol. 581.

ad n. 20.

GEIZKOFLERVS d. l. p. 109. Babenhausen retulit in censum urbium Imperialium exemtarum; addens: Nicht weiß ich/ wo sie gelegen/ und ob es nicht Vobenhausen sey/ so dieset Zeit die Grasen von spanan inne et aben/ etc. ZEILERVS d. l. p. 34. (quem exscribit LIMNAEVS d. l. p. 581. ) hac conjectura sola nisus, audacter scribit:

Bobenhausen/ so dieser Veir die Grasen von Hauau Lichtenberg innehaben etc. Inde error Autoris nostri, quem satis refutant, quae habentur in der Veschteibung der Hanau. Müntzenbergische Lande fol. 95. Ego suspicor, deceptum fuisse Geizkoflerum vitiosa scriptione actorum, et pro Babenhausen legendum esse Gelenhausen. Eundem errorem irrepsisse ibid. in voce Amerswetlet/ ejusque loco substituendum esse Auweiler (de qua urbe olim Imperiali Tolnerus in hist. Patae. C. II. p. 65. agit. ) verisimile est.

[note: 21.] XV. Bononien. Bononia olim Imperialis, hodie Pontifici subest, Alciat. lib. 7. consil. 3. n. 1.

XVI. Boppart, sive Poppart, Imperator Henricus VII. civitatem hanc Iperialem fratri suo Balduino Archiepiscopo Trevirensi oppignoravit, qui, cum ipsi obedire recusaret, vi eam aggressus portas confregit, et magnam ejus partem, una cum suburbio combussit ex quo cives ipsi perpetuam obedientiam et fidelitatem jurarunt, libertati, juribusque et privilegiis renunciarunt: Et cum anno 1494. clam iterum privilegia quaedam

Archiepiscopi juribus adversa impetrassent, Archiepiscopus Johannes Marchio Badensis civitatem iterum obsidione cinxit, et ad homagium praestandum coegit, a quo tamen denuo recessit, uti ex chronic. Trevirens. part. 15. sol. 208. refert Matth. Merian. Topograph. Archiepiscopat. Trevirens. fol. 30. vers. Kayset Heinrich. Civitatem hanc inter Imperiales refert Munster. Cosmograph. lib. 3. cap. 24.

[note: 23.] XVII. Brackell. Haec civitas in antiquis Imperii matriculis summam praescriptam habet duos Equites et sex pedites, sicuti videre licet apud Limnae. tom. 2. lib. 4. cap. 7. fol. 121. et tom. 4. fol. 573. Quam exemit Episcopus Paderbornensis, et lis desuper adhuc in Camera Imperiali indefinita pendet, Reinking. de regim. sec. lib. 1. class. 4. c. 21. in fin. Limnae. d. tom. 4. lib. 1. cap. 7. fol. 71.

[note: 24.] XVIII. Bregentz. Hanc quoque civitatem olim Imperialem fuisse, et in Imperii Registris antiquis reperiri, ex Zeiler. itinerar. contin. cap. 1. pag. 34. refert Limnae. d. tom. 4. sol. 582. Quae hodie Austriae Archiducibus subjecta est, Matth. Merian topograph. Suev. verb. Bregentz. sol. 19. seq.

[note: 25.] XIX. Braunschweig. Brunsuigum, Brunsuiga sive Brunopolis, a Brunone et Tanquardo Fratribus Wittekindi abnepotibus, Saxoniae ducibus extrui coepta, et a Brunone ita dicta, an adhuc hodie Imperialis et libera sit civitas, an vero Ducibus Brunsuicensibus subjecta, acriter inter ipsos Duces et Civitatem non penna tantum, Sed et bipenni disceptatum hactenus fuit, et adhuc sub judice lis est, et in utramque partem varia opuscula in lucem [note: 26.] prodierunt. Et hanc civitatem sibi subiectam, et se in ea superioritatem territorialem, et jura inde dependentia habere, Duces Brunsuicenses hisce rationibus evincere conati sunt. 1. quod ipsi civitatem hanc olim primum condiderint, et Bruno civitati, ejusque frater Tanquardus palatio Ducali Tanquarderodae nomen dederint. 2. Quod Ducum Brunsuicensium insignia, imagines, status portis et publicis civitatis aedibus, portis muris adpicta, adpositae et insculptae fuerint, et partim adhuc hodie in signum et characterem superioritatis extent. 3. Quod Duces civitatem hanc tanquam propriam et haereditariam, als ihr Erb-unb Eigenthumb possederint, et ab Imperatoribus, postea in feudum susceperint. 4. Quod eandem tanquam propriam et haereditariam contra alios, seque ex ea defenderint, ut proprietarii et territorii Domini, als Eigenthumbs-Herren und Lands-Fürsten. 5. Quod ipsi Duces collegiorum nonnullorum decuriones, etliche Giedenmeister, dictae civitatis, tanquam rebelles puniverint, et Senatum de novo confirmaverint. 6. Quod in eadem Aulam suam tenuerint, palatium instructum habuerint, sepulchra familiaria obtinuerint, mandata, edicta, etc. quibus obtemperare adstricta civitas, inibi affixerint, nec non Conventus Provinciales et judicia in ea tenuerint. 7. Quod civitatem ad servitia et sequelam, Dienst und Folge, cocaverint, eaque se obedientem praestare obligata fuerit. 8. Quod Duces Judaeos in civitatem conduxerint, daß Sie die Juden in die Statt vergleitet, die Landwehr zu bauen der Statt vergönnet, auch die verfeste Vürger, und andere wieder in die Statt zu nemmen, und zu Schicken Macht gehabt. 9. Quod civitati insignia concesserint privilegia. 10. Quod omne, quod hodie Senatus habere desiderat, ab antiquo Ducum proprium et haereditarium fuerit, atque ex speciali gratia Senatui fuerit concessum, et respective in feudum datum. 11. Quod pastores et Ecclesiarum ministri ad vacans ministerium nominati a civitate ad Ducum consistorium, tanquam ad examen destinatum locum, transmitti debeant. 12. Quod Ducum bona, tanquam territorii Principum, in civitate a teloniis sint immunia. 13. Quod nullus in civem Brunsuicensem assumi possit, nec ibi tolerari debeat, nisi una cum juramento, quod civitati praestitit, antea se territorii Principi, tanquam subditus, homagio et stipulatione obstrinxerit. 14. Quod Duces Senatum et civitatem pro delicti genere, quandoque rebelles et infideies proclamaverint. 15. Quod non semel, sed saepius Senatus civitatis Brunsuigae, sigillo proprio, roboratis literis, transactionibus, reversalibus, et aliis missivis, Duces Brunsuicenses pro territorii Dominis, vor Landes=Fursten, atque dero über sie zustehende Lands-Fürstliche Hoch=und Obrigkeit, agnoverint, suamque simul debitam subjectionem et obedientiam palam fuerint professi. 16. Quod civitas Brunsuiga Principi suo, Duci Brunsuicensi, homagium praestiterit, etiam antequam controversiae ullae decise, unangesehen schon nicht alle Sachen verglichen und vertragen gewesen. 17. Quod Brunsuicensis civitas una et aeque cum reliquis Ducatus ejusdem Ordinibus Duci contribuerit, Land=und Fräulin=Steur erleget, etiam aliquando ante praestitum homagium. 18. Quod civitas contributionis suae quotam ad bellum Turcicum, zu Wolffenbüttel in die Renterey eingelieffert. 19. Quod Senatus civitatis ab autiquo usque ad diaetas Ducatus Provinciales, die Landtage, tanquam Status Provinciae comparuerit, zu dem Außschuß der Landschafften unter den Stätten verordnet, und Landtags, Abscheid und andere Verfassung, als ein Mitgliedt der Land=Stande, machen helffen, dieselbe versigest, und von wegen der andern Stätten in Verwahrung gehabt, und noch haben. 20. Quod civitas lemper judicem agnoverit Ducem, atque a sententiis Senatus Brunsuicensis, tanquam Status ditionis Brunsuicensis, ad vetustas singulares Austregas, et accordata Ducatus Wolffenbuttelensis in obortis controversiis sese conformaverit, atque iisdem aeque ac Austregiis Imperii contra Principem et Dominum suum Ducem Brunsuicensem, lineae Wolffenbute lianae, fuerint usi, ad easdemque provocaverint. Quae ita refert Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 5. cap. 6. n. 6. seqq.

[note: 27.] Quae pro Civitatis juribus et libertate faciunt, adducit idem Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. cap. 9. eandemque adhuc Imperialem et

Statum Impetii immediatum esse contendit, Job. Klok. tom. 3. consil. 134. per tot. quae videre licet quae Limnae. 4. jur. publ. tom. 5. lib. 7. c. 9. sol. 133. seqq. his rationibus, 1. quod status ipsius in libero Consulari et senatorio regimine hactenus semper, etiam antequam Ducatus Brunsuicensis fuerit constitutus, constiterit. 2. Quod merum mixtumque impe rium cum omnimoda jurisdictione obtineat. 3. Quod Respublica haec omnia regalia, etiam sublimis status exerceat. 4. Quod civitas Brunsuicensis, nemine aut concurrente, aut praeter sacram Caesaream Majestatem confirmante, liberrime suos creet magistratus. 5. Quod libet ipsius status a Caesarea Majestate hactenus semper confirmatus et reservatus. 6. Quod matriculis imperii antiquis inserta, de quo supra lib. 1. cap. 3. n. 57. 7. Quod habeat jus armorum, arma civibus suis imperet, lustrationes atque delectus faciat, et jure sequelae utatur. 8. Jus statuendi et leges condendi habeat. 9. Monetas cudat, et duabus Aquilis signet. 10. Quod civitas haec habeat jus fisci, poenarumque et mulctarum compendia. 11. Quod indictionem habeat tam personalium, quam realium, tam ordinariorum, quam extraordinariorum munerum, et collectarum. 12. Jus habeat conducendi in suo territorio Regum personis exceptis et Principum quos et ipsi Duces et ipsa civitas juxta transactionem de anno 1553. et 1569. simul conducunt. vid. Limnae. ad A. B. c. 1. §. 11. O. 12. n. 5. 135. 13. Quod jus vectigalium omnium tam in suo territorio, quam in ipsa civitate, uni et soli magistratui competat. 14. Quod appellationes a civitate Brunsuicensi ad Camerani Imperialem immediate deferantur. Et quamvis a civitate ad Duces aliquando appellatum, id non jure subjectionis, sed pacti et transactionis factum, prout a plerisque Vandaliae civitatibus, Rostochiensi, Stralsundiana, more majorum Lubecam appelletur, sed inde non protinus eae Lubecae subditae sint. 15. Quod civitas Brunsuicensis per multa secula jus foederum habeat cum civitatibus praesertim Hanseaticis. 16. Quod habeat jus autonomiae, die freye Religions-Ubung, et Ordinationes Ecclesiasticas libere sanciendi. 17. Quod a subditis homagium recipiat; Et quamvis civitas Ducibus quoque homagium praestet, id tamen tum demum fiat, quando omnia inter ipsam et Duces composita, wann aller Widerwille verglichen, quandoque ipsi Duces prius promiserunt, sie bey allen Gerechtigkeiten verbleiben zu lassen, und zu defendiren, die Privilegia bestättiget, und darüber zween Revers zugestellet: 18. Quod in homagii praestatione, pactis et transactionibus cum Ducibus initis, immediata civitatis libertas nominatim reservetur. Relationes et vota contraria in p. Banni vid. apud Casp. Klok. votor, Cameral. relat. 166. et 167. a sol. 962. usque ad s. 987.

[note: 28.] Quicquid autem sit, ex praemissis facile constat, quod haec et aliae civitates Saxonicae non omnino sint liberae, sed mixtam quandam speciem constituant, nihilominus tamen sint Imperiales et pro Statibus Imperii habeantur, prout demonstratum est supra lib. 1. cap. 3. per tot.

ad n. 25. — 28.

Faciunt ad hanc controversiam quatuor spissa volumina, a Meibomio collecta atque sub ut. Ausfübrlicher wahrhaffter Historischer Vericht/ die Fürstlichen Land, und Erbtadt Vrannschweig etc. betreffend. A. 1607. seqq. in fol. edita, et Documenta ap. LVNIG. Reichs- Archiv. Pars. Spec. Cont. IV. P. II. p. 219. seqq. Hopita est post deditionem urbis, Duci Rudo so Augusto A. 1671, factam, de qua legendum Chron. Brunsuico-Luneburgicum RETHMEJERIANVM Tom. III. C. LXXI. p. 1499. 1516. cjus que Status praesens, ut recte monet PFEFFINGER. Vitr. illustr. L. l. T. XVIII. et lit. c. T. II. p. 780. ex sola Declaratione dicti Domini Ducis d. 10. Jun. 1671, quae post LONDORPIVM, GASTELIVM et alios a LVNIGIO edita est Reichs- Archiv. Part. Spec. IV. Theil p. 146. (add. Chron. Reihmejer. d t. p. 1512.) judicari debet.

[note: 29.] XX. Breysach. Brisacum in antiquis quoque imperii matriculis sive registris reperitur, et anno 1521. ab imperatore Carolo V. ipsius privilegia confirmata esse, refert Matth. Merian. topograph. Alsatia. pag. 9. Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 7. sol. 582.

[note: 30.] XXI. Camerich. Cameracum in Circulo Burgundico, in antiquis Imperii matriculis, Equites duos et pedites octodecim assignatos habet, ut videre licet apud Limnae. de jur. publ. tom. 2. lib. 4. cap. 7. fol. 101. et 167. et tom. 4. fol. 220. cap. 12. lib. 7. et supra lib. 1. cap. 3. n. 57. Postea tamen contra pactum cum Clodio II. Francis Rege initum, ne quicquam rerum Imperii attingeret aut visceraret, etc. Imperio exceptum est, Frossard. lib. 1. histor. cap. 33. postea a Philippo Valesio, Bodin, de republ. lib. 1. cap. 9. nunc Belgio iterum unitum est. Vietor. de caus. exempt. concl. 2.

[note: 31.] XXII. Chemnitz. Chemnitium olim Civitatem Imperialem anno 1308. Fridericum Marchionem Misniae bellica vi sibi subjecisse, testatur Albin. Chron. Misnia. tit. 15. pag. 398. Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. c. 1. n. 39. in fin.

[note: 32.] XXIII. Chur. Curia Rhaetiae civitas inter Imperiales urbes refertur a Munstero Cosmograph. lib. 3. cap. 24.

[note: 33.] XXIV. Costantz, Costnitz. Constantia, quod non ita pridem civitas adhuc fuerit Imperialis, in Comitiis et Sueviae conventibus Circularibus comparuerit, sessionem et votum habuerit, nullum videtur habere dubium, et Imperii matriculae testantur, ubi ipsi tres Equites, et quinquaginta Pedites assignari leguntur. Et quod Constantia semper fuerit civitas Imperialis et libera, usque ad annum 1548. quo tempore domus et tamilia Austriaca eam sibi subjecit, testatur Mercure Francois tom. 19. pag. 566. Et sic hodie Austriae Archiduces superiores recognoscit. Cum enim Constantienses anno 1523. Missam et alios abusus abrogassent, et propterea anno 1548. proscripti, in summas augustias adducti fuissent, consilio ex re nata capto, domui Austriacae sese dederunt, et ita Imperii

libertate amissä, in Ferdinandi Austriae Archiducis ejusque haeredum potestatem venerunt, referente Dresser. part. 5. lsagog. histor. pag. 199. Quod etiam refert Sleidanus de statu Relig. et Reipubl. de anno 1548. lib. 21. pag. 365. Constantienses, inquiens, nuper proscripti, cum in magnis essent anguttiis, neque salutis viam ullam viderent, ad extremum, perfugium decurrunt. et Austriacae domui sese dedunt in perpetuum. Ferdinandus igitur in tutelam eos recipit, et mox Praesectum eo mittit, ex Nobilitate quendam. Is idibus octobris has eis conditiones proponit: Ferdinandum ejusque liberos et haeredes pro suis Dominis imposterum agnoscant, eisque fidem omnem et obedientiam praestent, nec ab eis ullo tempore deficiant. neque foedus ullum ineant: Decretis, quae Ferdinandus, ejusque Praefecti, de religione caeterisque rebus facturi sunt, omnino pareant. In bellis, aliisque negotiis, Ferdinando ejusque liberis et haeredibus praesto sint, et imperata faciant, sicut reliqui provinciales. Eas deinde conditiones per jusjurandum accipiunt. Biduo post Praesectus convocat Senatum ab iisque postulat, ut quantae sint aerarii facultates profiteantur; ut tormenta cum omni instrumento referantur in rationes: mandat etiam, ne quis oppidanus longiorem ensem ferat, ne quis ad munitiones et vigilias accedat: ut eorum nomina, qui durante bello periculi civitatem admonuerunt, edantur: ut absentium et eorum bona, qui migrarunt, scribantur in libellis et detineantur: ut literae omnes publicae exhibeantur, et quo quaeque pertineant, per aliquem ejus rei peritum demonstretur. Post haec ministris Ecclesiae mandatur omnibus, ut intra octavum diem urbe excedant. Haec Sleidan.

[note: 35.] His ita peractis Imperator Ferdinandus 1. in literis ad Status Circuli Suevici, apud Goldast. in Politisch. Reichs-Handeln. part. 25. pag. 1006. refert, wie er, als Ertz-Hertzog zu Oesterreich, die Statt Costantz, auff die offentlich außaekunde Acht und Oberacht, als ein ungehorsam Glied deß Reichs, nicht mit kleinem seinem Darlegen und Unkosten einnenommen, etc. Jedoch seye er nie gedacht gewesen, und noch nicht, berührte Statt dem Heiligen Reich und den Craiß-Ständen, zu entziehen, etc. Wolle auch jeder Zeit Verordnung thuen, damit von Costantz wegen auff künfftigen Craiß-Tägen, in seinem Nahmen jemands verordnet werde, welcher deß Cratß Obligen berathschlagen, und [note: 36.] was also beschlossen, vollziehen helffe, etc. Quod Status Circuli Suevici admittere recusarunt, et ut habent literae ad praedictum Imperatorem 25. Augusti anno 1556. anud Goldastum d. l. pag. 1009. petierunt. bey dem alten deß Reichs und deß Craiß herkommen bleiben zu lassen, und die Sachen dahin zustellen, daß gernelter StattRath hutfüro, wie von Alters herkommen, vor sich und in ihrem Nahmen, ihre Gesandte jederzeit auff die Craiß-Tage verordenen, etc. Ad [note: 37.] quod tamen Imperator consentire noluit, ut indicat Duplica ejusdem ad Status Circuli Suevici apud Goldast. d. l. pag. 1015. his, verbis: Soviel den andern Articul der Städt Costentz halben belanget, hätten die Ständ, oder derselben Gesandten, Räth und Bortschafften auß Jhrer Königlichen Maestat vom 22. Tag Aprilis, die Sach verstanden, warumb Jhre Majestät auff die außgekundte Acht und Oberacht die Statt Costentz, als ein ungehorsam Glied des H. Reichs, nicht mit kleinem ihrem Darlegen und Unkosten eingenommen, alles zu Nutz, Gutem und Wohlfahrt deß H. Rom. Reichs, und sonderlich in Betrachtung, wo diese Statt Costentz in einiges frembden Potentaten Hand kommen, was darauß nicht allein vornehmlich dem H. Reich, sondern auch Jhrer Majestat und derselben Hauß Oester-reich für Schaden und Nachtheil erwachsen hätte mögen, wie dann mit Metz besd ehen, und daselbst her noch allerley beschwerliche Nachtheil dem Heil. Reich erfolgen möchre. Und dieweil dann Ihr Maiestät nicht gesinnet gewesen, und noch nich sey, berührte Statt Costentz dem H. Reich, und also auch den Craiß-Ständen zu entziehen, dann sie hätten an ihrer Statt ihre gebührende Anlagen jederzeit treulich erlegen und bezahlen lassen, so hätten sich Ihre Königliche Majestät auch gar nicht versehen, daß die Stände das jenige, so andern inner-und ausser deß Weichs oder frembden Potentaten, vermögder wider die Statt Costentz außgangenen Acht und Oberacht recht gewesen wäre, gegen Jbre-Majestät als Römischen König, und die alle ihrige Königreich und Erbland wider gemeiner Christenheit Feind den Türcken so gnädiglich entgegen setzen, und gedachte Statt Costentz fümemblich dem H. Reich zu gutem eingenommen, und biß auff diese Stund keinen einigen Nutzen empfangen hätten, so beschwärlich annehmen, und sich nicht allein der Statt Costentz Contribution halber, sondern daß diesel be bet alter hergebrachter Freyheit und deß Reichs Jurisdiction gelassen würde, so hoch bemühen solten, angesehen, daß Jhre Majestät jederzeit ihren Fua beschehener ihrer Einnehmung dermassen wüsten darzu thuen, daß sie achteten, meiniglict daran wohl zu frieden seyn werde. Wann dann Jhre Königliche Majestät auch noch wie hiebevor, deß freundlichen und gnadigens Erbiethens, nemlich, daß sie jederzeit Verordnung thuen wöllen, damit von der Stat Costnitz wegen, auff künfftigen Craißtägen in Ihrer Königlichen Majestät Nahmen jemands verordtnet werde, welcher deß Craiß Obligen berathschlagen, und was beschlossen, vollziehen helffe, so seve Jhre Majestät der freundlichen und gnädigen Zuversicht, die Stände werden also ab solchem Jhrer Majestät zimblichen Erbiechen der Gebühr und Villigkeit nach, nochmalen ersättiget und zu frieden seyn, und ferner der Statt Costentz halber keine Beschwerd einwerffen.

[note: 38.] Ad quod Status ultimo Aprilis. anno 1557. responderunt, ut refert Goldast. d. l. pag. 1019. Wir lassen es, so viel die Ursachen deß Cinnemmens berührter Statt antrifft bey vorig unser letzter übergebenen Schrifft bleiben, bedencken aber gleichwol dabeneben auch, so von jemand eine Reichs-Statt eingenommen, und

von dem Einnemmer einbehalten wird, so das Reich und desselben Statt bey ihrer Freyheit bleiben soll, daß eine sondere Maß, Versicherung und Bewilligung darzu gehöre. Und dieweil diese Sach, so viel das Einnemmen, Jnhaben, und die administration gemeldter Statt Costentz belanget, nicht allein diesen Graiß, sondern das H. Reich ingemein berühret, und wir gar nicht zweiffein, wo die Sache einmal durch gemeine Reichs Stände gehandelt werden solle, Sie werden alle Gelegenheit und Umbstände derselben, und des Reichs Nothdurfft wol wisen zu bedencken, und die Sachen dahin wissen zu richten, daß es mit der administration dieser Statt, wie in andern Reichs=Statten gehalten werde; So ist doch der übrige E. Königl. Majest. Anhang, nemlich, daß Sie jederzeit die Verordnung thun wolle, damit von der Statt Costentz wegen. auf künfftigen Craißtagen in E. Känigl. Majest. Nahmen jemands verordenet werde, welcher deß Craiß Obligen berathschlagen, und was beschlossen, vollziehen helffen solle, ein solcher Anhang, der gleichwol das Heilige Reich ingemein, aber disen Craiß sonderlich und principaliter antrifft, und eine solche Veschwerdt auf ihme trägt, den unsere gnädigste und gnädige Fürsten und Herrn, auch gnädige Herrn und Obern, nicht ungeandet und fürgehen lassen könten. Dann daß E. Königl. Majest. in ihrem Namen, es seye als eines Römischen Königs oder eines Herzogen zu Oesterreich, jemand auff dieses Craises außgeschriebene Täge schicken, in Kraiß=Rach sitzen, und rathschlagen, auch was beschlossen vollziehen helffen soll. das ist eine solche Neuerung, die hiebevor im Reich unerhört, ja allen Retchs-Ordnungen stracks zuwider ist: Darumb stehet auch in unserer gnädigst und gnädigen Fürsten und Herrn, auch gnädigen Herrn und Obern, und unserer Macht nicht, in solche Neuerung zu willigen, sondern wöllen wir dieselbe in unserer gnädigsten, auch anadigen Fürsten und Herrn, auch gnädigen Herrn und Obern Namen, hiemit widersprochen haben. Eadem de re conquesti quoque fuerunt Suevici Circuli Status in Comitiis anno 1559. quibus tamen Imperator copiose respondit. ut videre licet apud Goldast. d. l. pag. 1046. et refert Job. Limnae. de jur. publ. tom. lib. 1. cap. 9. post n. 26. fol. 87. seq.

[note: 39.] XXV. Crema. Consimili modo Crema ab Imp. Friderico I. proscripta, ut videre licet proscriptionis edictum apud Goldast. constit. Imper. pag. 338. hodie Imperii habenas recusat, Joh. Limnae. tom. 1. lib. 1. cap. 9. n. 26.

[note: 40.] XXVI. Dantzig. Dantiscum Borussiae metropolin olim quoque fuisse civitatem Imperialem, matricula de anno 1557. docet, ubi ipsi pedites 168. adsignati legantur apud Limnae. de jur. publ. tom. 2. lib. 4. cap. 7. pag. 121. Klok. vol. 1. cons. 31. n. 93. Sed hodie ab Imperio divertit, in Poloniae Regis clientelam se commisit, eique subdita facta est, confer R. A. zu Augspurg. de anno 1518. §. In Sachen belangend. 10. vid. Thuan. lib. 65. histor. a princ.

[note: 41.] Deventer. Hanc quoque civitatem inter Imperiales refert Münster. Cosmograph. libr. 3. cap. 24.

Deuren, Thuren, Trjeuren. Huic civitati in Imperii matriculis adscripti fuerunt tres Equites et viginti pedites, sed eandem hodie Duces Juliacenses exemerunt. Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 1. cap. 7. n. 73. fol. 72. et tom. 2. lib. cap. 7. fol. 100. et fol. 116.

[note: 42.] Diessenhofen refertur inter civitates Imperiales in diplomate Conradi a Weinsperg 1430.

[note: 43.] XXVII. Donawerch, Schwäbisch Werth. Donawerda, quae et Werda Suevica dicta, a Danubio scilicet et Wernico, seu Bernico fluviis, qui ibidem confluunt, quasi Danubii vadum, aliter derivat. Goedd. cons. Marpurg. 37. n. 225. volum. 4. f. 769. quae ex casis piscatoriis in vicum, et ex vico in oppidi formam redacta, quondam ad Dillingae vel Kyburgi Comites pertinuisse dicitur, Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. c. 13. n. 1. et seq. ubi addit, quod his extinctis, eadem civitas ad Sueviae Ducatum devenerit, et jamdudum Bojarici Principes contenderint, eam olim suae ditionis fuisse, et Ludovici Barbati tempore, non sine magno dissensionum aestu, favore Imperatons Sigismundi adjutam, sicuti plerasque alias in libertatem, sub Imperii patrocinio anno (hristi 1420. se vindicasse, confer Nicol. Reusner. de urbib. Imperial. lib. 2. cap. 29.

[note: 45.] Haec civitas post illa tempora immediate Imperio adhaesit, et antiquitus in matricula ipsi adscripti fuerunt Equites quatuor et pedites triginta, postea vero anno 1557. haec summa ad Equites duos, et pedites viginti octo moderata, ut videre licet apud Joh. Limnae. tom. 2. lib. 4. cap. 7. pag. 156. et tom. 4. lib. 7. cap. 13. in fin. msc. 330.

[note: 46.] Verum anno 1608. libertatem et immedietatem hanc suam amisit, et hodie eandem, post motus et tumultus ibidem propter Religionem excitatos, et inde subsecutam proscriptionem, Bavariae Dux et Elector subjectam sibi detinet, quo nomine diversa scripta ex utraque parte, sub titulis der Donawertischen Relation: Item, Beständigen Information facti et juris, nec non, Notwendige Erinnerung etc.

in lucem prodierunt, cujus informationis authores fuisse feruntur, Sebastianus Faber JCtus et Procancellarius Würtembergicus, et Ludovicus Müllerus JCt. et Cancellarius Oettingensis, quos Jocherus in praefatione der Nothwendigen Erinnerung, hoc verborum emblemate notasse, nach dem ein Hochverständiger Kopf, sampt seinem. Collegen (nach dem sie allenthalben, was ihnen in ihr Oeß und Mühl fürträglich, zusammen getragen) sich gelusten lassen etc. innuit Mart. Mager. de advocat. cap. 10. n. 440. integramque hanc causam et factum hoc late quoque describit Thuan. histor. lib. 138. pag. 1304. et ex eo refert. Job. Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. cap. 13. quod cum additionibus sive notis Limnaei parenthesi inclusis, huc transscribere placuit. Plebs et magistratus, inquit Thuanus, in eâ, puta civitate Donavverdensi, erat Protestantium

Doctrinae addictus, quibus cum non bene cum Monasterii S. Crucis. ab Dillinganis Comitibus olim fundati, Antistite conveniebat. Is ex more (Ecclesiae Catholicae, sed non recepto, post religionis mutationem, in civitate, ubi processiones peractae per plateam, non procul a Monasterio sitam, sine Campanarum, vocisque cantantium strepitu, complicatis vexillis usque civitatis territorium eggressi) B. Marci die sesto, â coenobio per urbem explicato labaro, et omni sacri Collegit Choragio sequente incedere, et per Portam Danubianam, ad Asrechimum vicum eadem pompâ itare, in de post mystiei sacri celebrationem, ad urbem eodem itinere domum redire consueverat. Monitus a Magistratu, ut supplicationes intra Coenobji muros celebraret, (ut nihil novi moliretur, nec per medium forum, ut in animo habebat, contra receptum morem, procedecet, et vexillum explicatum, quoniam procedere paratus ad proximae domus parietem adderet) neque plebei ab his spectaculis alienae ad injuriam se exponeret; ille de prisca consuetudine nihil mutari posse, respondit, stare sibi libertate uti, et morem antiquum servare, et ita re ad Cameram Imperialem delata, decretum, citatio emissa ad videndum se declarari in poenam fractae pacis, et constituxionis religionis, cum annexo mandato sine clausula de non offendendo, nec turbando. Citationis dies erat 24. Octob. Anno 1605. sed illa per quatuor menses suppressa, sive occultata, demum 27. Febr. Arno 1606. Senatoribus insinuata, duabus hois ante exequias, quas tum temporis demortuo Catholicae religionis civis filio, Abbas, Pontificio ritu, et Ceremoniis Catholicis, more in civitate nunquam post reformationum religionis usitato, aut concesso, peragere constituerat. Subinde Senatus ab Abbate petiit, ne lite pendente quicquam innovaret, sed ad receptum civitatis morem se componeret, quod si petione insuper habita, animo suo morem gerere pergeret, se quidem ob reverentiam, quam Caesari deberent, nullam ei in exequiis remoram injecturos, aperta tamen protestatione jus suum salvum velle. Adhaec Senatus mandatum Caesareum vitio obreptionis laborare, excepit, atque cassationem ejusdem a Caesarea petiit Majestate. Igitur 7. Kalend. Majas. (15. 25. Aprilis A. c. 1606.) cum labaro Cruce praelata, symphoniacis et toto Collegio in viam se dat Antistes (admonitus a Senatu, ne id ageret) et per Danubianam portam ad locum consuetum pergit, in eoque post sacrum peractum, dum eodem ordine redit, plebem interea armatam ohviam habet, quae a pastoribus, ut creditur, incitata, discerpto labaro et pulsatis Injuriose cantoribus, etiam in turba aliquibus, sive occisis, sive graviter sauciatis, omnem apparatum sacrum disturbavit, ut vix Antistiti cum suis ad Monasterium tutus fuerit regressus. (Abbate procedente fit concursus plebis, sed Senatus providentia, ab omni sibi temporat injuria, tantum viam confecto claudit agmine, quo Antistes per plateam Monasterio proximam perambulet,) inde quaerimonia ad Cameram delata (Aulicum Caesaris consilium,) Rudolphus Caelar Maximiliano Principi Bojariae, qui jam pridem talem offerri occasionem optabat, mandat, ut de re inquireret, (secundam emittit citationem 3. Septembr. Anno 1606. ad videndum se declarari in poenam banni, annexo mandato sine clausula, de non ulterius turbando nec offendendo. Contra Senatus variis utitur exceptionibus,) qui delegatos confestim misit (Anno 1607. 13. Aprilis, Delegati Ducis Bavariae civitatem ingrediuntur,) furente adhuc plebe ludibrio habitos, unde nova rursus non solum ab Antistite, sed a Guilielmo (Maximiliano) Bojariae Duce Imperialis Mandati executore ad Caesarem defertur quaerimonia, quam et mox ex compacto alterum proscriptionis mandatum 7. Eid. Sexil. secutum est, (Senatus se excusat apud Caesarem, propter turbam a plebe excitatam, exque eadem carceri addicit duos, sed banno percutitur 3. Augusti, Anno 1607.) cui exequendo Guilielmus (Maximilianus) a Caesare delegatur. Quo cognito Magistratus, qui plebi ab initio favere in occulto putabatur, cum quod factum erat, frustra insectum cuperet, serâ poenitentiâ duci coepit, et continuo Antistitem convenit, et urbani sigilli auctoritate firmato diplomate fidem obligat, integram illi fore, non solum supplicationum in urbe libertatem sed omne exercitium sacrae funetionis, ad Religionem Catholicam Romanam pertinentis, insuper damna omnia ab eo accepta sarcire se paratum et intra 6. Eid. Septembr. de seditionis auctoribus diligenter inquisiturum, interim duos ex iis, de quibus jam constat, Sebastianum Skekium, et Erasmum Gegelium, in manus delegatorum a Maximiliano Bojarico traditurum, idem de aliis complicibus, ubi probationibus confectis constiterit, bonâ fide facturum. Hae conditiones apud alium quemvis, quam apud Guilielmum (Maximilianum) pondus habere poterant, et mandati Caesarei executionem inhibere. Dux Bavariae accepto executionis mandato, subdelegatos Donawerdam mittit, qui inter caetera monent, si mandatis Caesareis ex asse pareant, captivos illos duos sibi tradant, reliquosque complices denominent, fore ut declaratio banni suspendatur. Senatus in obsequentiam Caesaris processiones certis conditionibus, atque certisin locis se permissurum Antistiti, ait, carceratos illos duos manui et potestati delegatorum submissurum, caeterum de complicibus non habere quos denominet. Subdelegati Senatus declarationem non satis aequo suscipiunt animo, novamque paritionis illi praescribunt formulam, cum comminatione finali Caesarei banni. Annuit Senatus atque reversales loco paritionis subdelegatis, juxtaque carceratos, tradit. Subdelegati hanc approbantes paritionem, civitatem non obstantibus prioribus gestis, rursus Caesareae restitutam ajunt, gratiae. Subinde civitas

Caesari se obedientem denunciat, tantum orant, ne ulteriori inquisitioni subjiciantur. Praeter haec a subdelegatis iterum citra dilationem evocantur. Tota civitas ad obediendum se respondet paratam, reservato tamen actionis jure, placet hoc ex parte subdelegatis, actionis reservationem improbant, civitatem advolant ipsi, ad singula capita purum expedunt responsum. Civitas postulat certam sibi designari horam, ea animi sui sensa integre et finaliter explicaturam. Subdelegatorum exinde crescit bilis, civitatem egrediuntur ex improviso. Civitas denuo se obsecuturam promittit, ad Caesarem deprecatum mittit literas. Subdelegati iterum citatione pulsant universitatem. Comparet ista, illi reversales praescriptas urgent, haec supplex facta petit, ne ultra mandatorum Imperialium tenorem praegravetur. Frustra tamen haec omnia, coginur enim reversalibus assentiri. Subdelegati pati palam fatentur, civitatem hoc ipso gratiosum Caesaris in sinum rediisse. Dum vero isthaec subdelegatis valedicere parat, illi nova moliuntur, mandantque: Si quando unus, vel plures Catholicae Romanae Religioni addictus juracivium das Burger-Recht, ab ipsa desideret, illud petenti ne denegent, ac si idoneus sit, ad Senatorium ordinem, aliaque munera, ut liberum ei relinquant aditum; Civitas etiam haec praestare parata, tantum de Religionis libertate sollicita est. Sed duriusculis verbis a Delegatis increpatur, et novis addicitur reversalibus, sub comminatione publicationis banni; civitatem qui repraesentabant, dilationem tridui petunt, quo concivibus sibi praescripta referant, sed patiuntur repulsam. Denique postquam nonnulli consensissent, illis necessitas abeundi data elt, sed redeundi necessitas injuncta, cum comminatione banni, ni ratificationem peractorum a suis concivibus referant. Cives etiam hisce assentiuntur reversalibus, tantum post paritionem ordinariam sibi reservant juris viam, petuntque, ne novis concivium onerentur transmissionibus: denique ut commissionis Caesareae exhibeantur literae. Nauseam hoc concitat subdelegatis, qui commissionis tenorem edere recusant, sed civitatis ad se subdelegatos arresto constringunt, civitatem ipsam citatione evocant, ad videndum se declarari in poenam banni. Hujus sequitur publicatio 2. (12.) Novembr. atque executoriales publice affiguntur, qui prius arresto, nunc catenis vincti. Monachium, deducuntur, verum ille oppidi â majoribus amissi ex occasione recuperandi certus, nihil eas moratus 3. Non. Novemb. (6. 16. Decembr. mane intra septimam et octavam) jam collato exercitu per foecialem, cum delegatis missum, deditionem Caesaris nomine imperat, cum Magistratus conditiones causatus, tergiversaretur (civitas se dedere parata hisce conditionibus, ut immunis esset ab incendiis et praedatione, ut Augustana Religio sibi libera relinqueretur, ut cives jamdudum captivi adducti de innocentiâ suâ audirentur, ut milites ad securitatem civitatis conducti, liberi et immunes dimitterentur. Hisce consentientes ut habuerunt Bavaros, civitas illis dedita, qui immemores promissi, civitatem depraedati sunt, atque templum Jesuitis concesserunt,) ille de conditionibus cum Caesare agere jubet, et sine morâ exercitum proficisci jubet. Is decem peditum millibus, et septingentis equitibus constabat, cui Berneshusium praefecerat. 3. eod. Decemb. ad urbem admotae copiae cum oppidani denuo deditionem facere jussi, moras necterent, Berneshusius Rainum proficiscitur, ut tormenta ad vim faciendam adduceret: dum in eo est, tumultuantibus in urbe civibus, quidam ex illorum numero ad eum veniunt, et his conditionibus claves se tradere paratos ostendunt, Religionis libertatem protestantibus relinquerent, a direptione miles abstineret, innocentium rationem haberet, duobus vigilum vicariis veniam concederet, qui nihil nisi ad placandam plebem in seditione egissent, postremo ne Mandatum Caesareum in urbe exequeretur. Secundum haec, remissis tormenti qui jam in itinere erant, metatores Donawerdam proficisci jussi, qui hosipitia militi distribuerent. Verum eâ die, quoniam jam advesperascebat, plebe adhuc fremente, nihil agi potuit; sed sedato per noctem rumore mane Bojarici patentibus portis admissi sunt. Custodibus ad portas positis Berneshusius ante omnia civium arma ad se comportari, et suspectos comprehendi jubet, tum majus urbis templum, in quo protestantes conciones habebant, Catholicis restitutum, Jesuitis attribuit. Maximilianus ut non tam mandati Caesarei executione niti, quam fortunâ velle se uti ostenderet, cuncta suo nomine in urbe peragitam judicibus, quam reliquis magistratibus, mandavit ponderum et mensurarum aliarum, quam quae in suae Ditionis urbibus usurpantur, usum omnino interdicit, et in memoriam antiquae possessionis, per ducentos annos amissae, et tunc recuperatae, festum S. Thomae quotannis solenni supplicatione celebrari jussit, quo facto milites partim transmissi, partim Rainum et Vendingam sunt amandatt.

Dum haec agerentur Suevici Circuli Principes et Urbes, Ulmam conveniunt, Würtembergicus Dux, Oetingensis Comes, Esflingae, Norlingae, Halae, Lindavii, Hailbrunni, Memmingae, Kauffbeuri, Eisenaci, urbium Imperialium delegati, continuoque Caesar eo mittit, et graviter eos monet, ne quid in eo Conventu contra mandatum suum decernerent, quod Donawerdenses in contumaciâ suâ obfirmaret. Adhaec illi, nunquam se de mandato Caesareo violando cogitasse dicunt, tantum violentiam et arma deprecari, ne innocentes cum nocentibus eadem calamitate involvantur, et urbs a Suevico Circulo avellatur. Inter has contentiones de urbe capta nuncius venit, qui iis in praesentiarum finem imposuit, ad proxima Ratisbonae Comitia negotio remisso, in quibus actionem et intercessionem, pro causâ Donawerdensium

instituere possent, quod negotium deinceps tentatum, et multoties in Comitiis repetitum, semper elusum, et ad extremum exitu caruit. Hactenus ex Thuano Limnaeus, ubi ulterius addit: Quod, cum Anno 1619. mense Decembri tum temporis unitorum Legati ad Bavariae Ducem de restitutione Donavverdensi inter alia verba fecissent, ipse responderit, se in hanc hypothecae loco sibi subiectam civitatem, aliud jus non praetendere, quam constitutionibus Imperii firmatum, expensas in executionem bauni a se factas, si consequatur, promptum se atque paratum eam dimittere. Confidere proinde tanto minus hoc nomine amplius, quippiam a se postulandum, quanto ad restitutionem semper extitisset atque adhuc paratior. Quod si civitates Imperiales, quae potissimum praedictam restitutionem urgere viderentur, vel mediocrem expensarum partem (quas hoc praetextu in alios usus collocasse dicerentur) pro civitate Donavverdensi, sive donationis sive mutui titulo expendissent, sibique hoc modo tempestive fuisset satisfactum, jam dudum easdem intentionis suae compotes fieri potuisse.

ad n. 46.

Fata novissima hujus civitatis ex Actis publicis in der Staats-Cantzley T. X. p. 280. seqq. T. XVII. p. 338. T. XXIV. p. 801. seqq. potissimum reperiundis, recensentur in dem Bücher - Cabinet T. IV. p. 738. adde Instr. Pac. Badensis Art. XV.

[note: 47.] XXVIII. Duißberg. Dicitur quoque Teutoburg, Francorum antiqua et Regalis est civitas, a Tuisconibus, sive Teutonibus ita dicta, cujus in Francorum Chronicis etiam mentio fieri videtur, et dicitur Duisparcum, sive Duispargum, teste Abrah. Saur. in theatr. urb. pag. 321. [note: 48.] eamque olim Imperialem fuisse, matriculae veteriores attestantur, ubi duo ipsi equites et octodecim pedites assignari leguntur, apud Joh. Limnae. de jur. publ. tom 2. lib. 4. cap. 7. [note: 49.] fol. 101. Sed hodie Duces Juliacenses eam sibi subjecerunt, Limnae. d. cap. 7. fol. 167. Et de hujus exemptione lis in Camera indecisa pendet, Limnae. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 572.

[note: 50.] XXIX. Eger. Egra, alias Egrana, a fluvio ita dicta, et a Ptolomaeo Menosgada vocata, et in superiori Bavaria, quae cum olim esset Frovincialis, anno 1179. Imperialis facta fuit civitas, Besold. thes. practic. verb. Eger. Braun. libr. 1. Civitat. Orb. terrar. rubr. Egra. num. 29. Irenic. libr. 11. Exeg. German. lit. E. voc. Eger. Hoping. de jur. insignium. capit. 6. numer. 1094. [note: 51.] Hanc Civitatem Imperialem Ludovicus Quartus, Imperator, accepta a Johanne Bohemiae Rege, summa viginti mille marcarum argenti, in pignus eidem concessit, et assignandam curavit Anno 1315. Ex quo tempore in potestate et antichrisi Regni Bohemiae usque in hodiernum diem perstitit, et donec ab Imperio reluatur, persistet, Goldast. de regn. Bohem. [note: 52.] lib. 1. cap. 17. n. 6. Ex qua tamen oppignoratione Imperialis civitas esse non desiit, et Imperator Ludovicus perpetuam reluitionem expresse sibi reservavit, in verbis: Gewinnen Wir den Gewalt, den Wir zu Recht haben sollen, daß Wir immer darnach trachten wöllen, wie Wir euch zu rechten Stätten wieder bringen, und euch erlösen umb die Pfenning, da Wir euch umb gesetzet haben, etc. Cujusmodi verba, lösen, wider lösen, nihil [note: 53.] aliud indicant, quam luere pignus. Prout etiam ipse Bohemiae Rex Johannes anno 1322. ipsis Civibus Egrensibus jura sua, quae ab Imperatoribus obtinuerunt, illaesa relinquere, promisit in verbis: Geloben Wir ihnen stätt zu behalten alle die Recht, die Sie von Römischen Käysern, und Römischen Königen dißhero bracht haben, und ihnen redlich verliehen sind. Ex quo non solum Imperator Maximilianus 1. anno 1459. et ita centum et octoginta annis post factam oppignorationem, sed etiam postea Imperatores Carolus V. Maximilianus II. Rudolphus, Matthias, et Ferdinandus II. eandem civitatem ad Imperatorem, et Imperium Romanum pertinentem, quae per oppignorationem tantum ad Bohemiae Regnum pervenerit, agnoverunt, ipsique omnia jura et antiquas consuetudines, alle Lehen, Begnadigungen, Freyheiten, Gerichte, Recht, Gerechtigkeit, alte Herkommen und Gewohnheiten, so Sie jederzeit von den Römischen Käysern und dem Heiligen Römischen Reich bekommen, etc. confirmarunt: Quod etiam ipsi Bohemiae Reges praestiterunt, et Civitati huic jura sua omnia, alle Freyheiten, Gnad, Lehen, Recht, Gericht, Zölle, Brieffe, Privilegia, Handveste, gute Gewohnheiten, und löblich Herkommen, die Sie von Käysern und Königen redlich erworben, und löblich hergebracht, rata habuerunt, sicuti probat Author der Ursachen, warumben die Statt und Craiß Eger, etc. dem Frieden-Schluß gemeß, zu restituiren sey, ubi pag. 7. addit, daß diese Statt ante et post oppignorationem biß auff diese Stund ihre Regalia Hohe und Niedere Obrigkeit, hohe und niedere Wild-Bahnen behalten, sie besetzet und ensetzet selbsten ihren Rath und Gericht, hat die Freyheit und Macht, aut allerhand Virtualien und Waaren, Accisen und Uffschläg zu nemmen und zu verordnen, dergleichen sie erst im Jahr 1618. bay Ihrere Käyserlichen Maiestät in judicio contradictorio erbalten; So ist sie über das mit ihren Legibus municipalibus und Statutis, welche theils denen gemeinen beschriebenen Rechten, theils dem Juri Saxonico gleichförmig seyn, versehen, und da ein Casus, welcher in ihren Statutis nicht begriffen, sich ereignet, wird selbiger secundum Leges Civiles erötert, und hat also diese Statt mit den Böhemischen Land-Rechten, Lands-Ordnungen, Processen, Majestat-Brieffen, niemahlen etwas zu thun gehabt, wie noch nicht, ist auch niemahlen weder zu Land-Wahl-noch Crönungs-Tägen beschrieben, auch zu den Collectis Regni ordinariis et extraordinariis, gleich andern, nicht gezogen, noch beleget worden, und wann die Könige in Böhmen von dieser Statt Geldt-Mittel haben wöllen, werden zu solchen etliche Commissarii

dahin abgeordnet, und nur eine freywillige Hülff (gleich wie Kayserliche Majestät und das Heilige Römische Reich von der Freyen ohnmittelbahren Reichs-Ritterschafft in Schwaben, Francken und Rheinstrohm, ein Charitativum) begehret, welche gegen sonderbare Reversales, das solches ihren habenden Privilegiis nicht praejudicirlich seyn solle, erleget und außbezahlet wird.

ad n. 51. seqq.

Errorem Autoris hic commissum jam notavit HERTIVS dissert. de Super. Territ. l. 92. T. I. Opusc. P. 11. p. 364.

[note: 54.] Quamvis igitur Egracivitas Bohemiae Coronae sit oppignorata, cum tamen in ipso oppignorationis contractu ipsi omnia sua Regalia, aliaque jura, quae ipsi tempore oppignorationis, et cum ipsa, immediate adhuc Imperio subjecta et omnino libera esset, competierunt, reservata, et ab Imperatoribus confirmata, consequens inde est, quod tantum secundum quid, et qualitate tantum pignoris vel hypothecae, ad Coronam Bohemiae pertineat, in reliquis vero ad hodiernum usque diem Romano Imperio immediate subdita esse permanserit, prout aliae nonnullae Civitates Imperiales mixtae, in quibus alii Principes et Status jura nonnulla obtinent, nihilominus tamen liberae et Imperiales permanent, de [note: 55.] quibus supra lib. 1. cap. 3. per tot. Et cum aliâs quoque de jure pignoris dominium apud debitorem remaneat, et pignus nulla societate dominio jungutur, et non valeat pignoris datio, ita ut dominium rei in creditorem transeat, propter incompatibilitatem, Georg. Everhard. 1. cons. 54. num. 56. Extra dubium inde est, quod territorium civitatis Egrae, ejusque jura et dominium per oppignorationem, ad Coronam Bohemiae non transierit. Quando enim Civitas Imperii certa lege, pacto vel conditione, Principi alicui subdita est, extra tamen conditionem et pactum illud libertste sua gaudet, jureque quod ut Status Imperii habet, libere fruitur non obdtante quod forte Principi idti homagium quoddam praestare doleat, de quo supra libt. 1. capit. 3. numer. 35.

[note: 56.] Ex quo etiam sequitur, quod per oppignorationis, sive antichriseos pactum, in creditorem jus reformandi Religionem non transeat, utpote quod ad territorii Dominum tantum pertinet, et superioritatis territorialis sequela est, supra lib. 2. cap. Quod etiam ipsi Dilligenses fatentur, dum asserunt, quod conveniens non sit, ut quae facultas reformandi, religionem mutandi, seu subditis imperandi Statibus Imperii comparatione suorum Dominiorum, Landschafften, Herrschafften, permissa sit, ea ad hypothecata bona extendatur, composit. pac. cap. 6. quaest. 39. n. 39. Et cum [note: 57.] haec civitas post turbas Bohemicas ad partes Caesareas sese converteret, Serenissimus Saxoniae Elector Anno 1620. die 24. Novembr. ipsam de privilegiis et Religionis exercitio libero assecuravit his verbis: Wir versichern euch hingegen bey unsern Chur-Fürstlichen wahren Worten, daß wann zu Ihrer Käyserl. und Königlichen Majestät Gehorsamb ihr euch unterthänig erklären, unsern Schutz suchen, umb perdon bitten, und daß bey Ihrer Käyserliche Majestät ihr standhafftig verharren wöllet, obligiren werdet, daß Wir Krafft tragender Commission, euch in Gnaden auff-und an: und in Schutz nemmen, und bey euern Privilegien, Rechten und Gerechtigkeiten, sonderlich aber dem freyen Exercitio der wahren Evangelischen Religion, ungeänderter Augspurgischen Consession, so lang schützen und handhaben wollen, biß Käyserl. und Königliche Contirmacion erfolget, und ihr dessen allen gnugsam versichert werdet. add. Limnae. tom. 5. de de jur. publ. pag. 129. usque 150. lib. 1. cap. 9. ubi documenta allegata legi possunt.

[note: 58.] XXX. Elbingen. Elbingam, aliis Gedanum civitatem, fuisse Imperialem, matricula de anno 1557. testatur, ubi pedites ipsi 28. assignati leguntur, sed hodie sub Regis Poloniae protectione comprehenditur, et ab Imperio avulsa est, Johan. Limnae. de jur. publ. tom. 2. lib. 4. cap. 7. fol. 121. et ibid. tom. 4. fol. 573. Reinking. de regimin. secul. lib. 1. class. 4. cap. 21. in fin. conser R. A. zu Augspurg, de anno 1518. §. In Sachen, be angend, 10. Klok. vol. 1. cons. 31. n. 93.

[note: 59.] XXXI. Embden. Embdanum olim Imperio paruisse, sed hodie se exemisse, et ad Belgas confoederatos transiisse, patet ex R. A. zu Regenspurg de anno 1603 §. Und demnach wir. 39.

ad n. 59.

In allegato Recessu Imp. dicitur: Als erst kurtz verschiedener Zeit in der Grasschafft Oft-Frießlanb -- die Gtadt Emden über hievoriae bey nächst verstorbenem Grasen Evzarden erhobenen Tumult und Empörungen/ sich wiederum von neuem gelüsten lassen/ gegen ihrem Erb-und Lands-Herren den jetzo regierenden Grosen Enno zu Ost-Frießland abermal zu rebelliren etc. An ex his verbis patet, Embdam olim Imperio paruisse, hodie se exemisse?

[note: 60.] XXXII. Erfurth. Erphordiam Imperialem fuisse civitatem, aliquot testantur matriculae in quibus relata, ipsique certa summa Equitum, peditum et pecuniae assignata legitur, veluti in matricula de anno 1431. 1467. 1480. et 1481. Eandemque a Rudolpho 1. Imperatore in Comitiis Erphordiae anno 1290, celebratis, ob egregiam Imperio praestitam operam, in oppugnandis et destruendis sexaginta sex arcibus, sive praedonum receptaculis, nomen deß Heiligen Römischen Reichs Frieden-Statt accepisse, testatur Laur. Peckenstein in theatr. Saxon. part. 2. pag. 187. Et a Carolo IV. inter Imperii civitates liberas, quibus munus conducendi Electores, Saxonem et Brandenburgensem, Francofurtum pergentes ad Electionem Regis Romanorum, refertur, Aur. Bull. tit. 1. §. 14. seq. Et ab Imperatore Maximiliano 1. eandem fidelis filiae encomio decoratam fuisse, refert Peckenstein d. l. pag. 190. Et de hac civitate Philippus Melanchton scribit, quod sit Thuringiae corona, cives

habeat pietatis et omnis honestatis studiosos, prudentes, amantes Religionis et artium, praeditos etiam singulari dexteritate in familiari consuetudine, affabilitate, et morum eleganti civilitate: Senatus vero praestantissimi et augusta sit dignitas, et ad suos cives cum gravi cultu et reverentiae caritas, ut verum sit illud Poetae:

ad n. 60.

Catastrophen Erfordianam describit GVDENVS l. 4. Histor. Erfurtens. Documenta hanc Civitatem concernentia exhibet LVNIG. im Reichs - Archiv. Part. Spec. Contin. IV. P. II. Anhang. p. 358. seqq.

[note: 61.] Verum hanc Civitatem hodie sibi subjectam esse asserit Archiepiscopus Moguntinensis, sicuti etiam in Recessu Comitiorum de anno 1567. Erphordiae habitorum ab initio vocatur, deß. Ertz-Bischoffs und Churfürsten Statt. §. so haben wir uns. 54. Et in concordatis Maintz mit Erfurth de anno 1483. artic. 1. ita legitur: Die Statt Erfurdt ist von Alters her dem Heil. Sanet Martin, Maintzischen Patron, und gemeltem Stifft und Bischoff zuständig, welcher besampt dem Stifft ihr rechter Erbherr ist, auch die Burger daselbst, Rath und Gemeine sind solchem Stifft mit Treuwen und Ayden in Form, wie vor Alters herkommen ist, gewandt, und seyn von demselbigen mit etlichen Freyheiten begnadet und begabet, uti refert Joh. Limnae. de jur. publ. [note: 62.] tom. 2. lib. 4. cap. 8. n. 82. Ex quo etiam Erphordia insignia Ecclesiae Moguntinensis gerit, et in sigillo S. Martini imaginem tenet, quam etiam olim lapidi incisam in Praetorio, affixam habuerunt, Höping. de jur. insignium. cap. 6. num. 1101. seq. De qua re late disputatum in causa Mayntz contra Erfurth, apud Gylman. symphor. tom. 1. part. 1. lib. 2. vot. 1. per tot. fol. 65. et multis seqq. add. latissime Casp. Klok. votor. Camer. relaet. 169. a fol. 1013. usque 1160. Et ita in Camera Imperiali ante aliquot annos judicatum fuisse, das Rathmeister und Rath der Statt Erfurth, dero Burger und Einwohner belanget, die Chur-und Fürsten zu Sachsen zu Erbherrn aufzunemmen, ex Gylman. d. l. refert Limnae. d. cap. 8. n. 83. ubi n. 84. addit, [note: 63.] quod Erphordienses Saxoniae Principes protectores elegerint optimo jure, cum Archiepiscopus limitatam et restrictam in civitate eorum habeat jurisdictionem, extraque civitatem circumfustim sit Saxonum territorium, in quo bona eorundem sita sunt, et adsit praescriptio, cujus initium memoriam hominum fugit, Arum. ad Aur. Bull. discurs. 6. concl. 2. Hieron. Schurff. cent. 3. consil. 23. per tot. confer supra lib. 1. cap. 3. n. Cujus protectionis articulos de anno 1483. refert Limnae. d. cap. 8. n. 85.

[note: 64.] XXXIII. Essen. Essenae civitati anno 1523. Imperatorem privilegia sua confirmasse, et sic Imperio subditam adhuc fuisse, refert ex Zeilero Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 4. c. 7. fol. 581.

ad n. 64.

Vid. COCCEII Deduct. Consil. et Respons. in causit illustr. n. XX. p. 930. seqq.

[note: 65.] XXXIV. Feldtkirch. In registris et matriculis quoque Imperii reperiri, refert Limnae. d. l. fol. 582.

[note: 66.] XXXV. Franckfurth an der Oder. Hanc civitatem inter Imperiales refert Münster. Cosmograph. lib. 3. cap. 24.

ad n. 66.

Nunquam haec civitas inter Imperiales fuit vel earum tensu haberi concupivit. Pacta tamen consensu Electorum cum Civitatibus Hanseaticis, speciatim cum Wratislavia, de commerciis iniit, de quibus vid. LVNIG. Reichs - Archiv. Part. Spec. Cont. IV. P. 11. Anbang p. 317. seqq.

[note: 67.] XXXVI. Freyburg im Breißgau. Idem quoque de hac civitate tradit Münster. d. l.

[note: 68.] XXXVII. S. Gallen. vid. Regis Wenceslai privilegium, quod refertur supr. lib. 2. cap. 13. n. 55. Haec quoque civitas in Imperii matriculis et registris reperitur, ubi ipsi quinquaginta septem pedites assignati, ut videre licet apud Johan. Limnae. de jur. publ. tom. 2. libr. 4. cap. 7. fol. 121. et tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 573. ubi dicit: Gibt der Zeit nichts, wird gleichwohl zu den Reichs-Tägen beschrieben, und gibt ein Recepisse. Et hodie cum reliquis Helvetiis ab Imperio se in libertatem recepit.

[note: 69.] XXXVIII. Genff. Geneva, sive Genevensis Respublica, olim Impero subdita fuit, ut vel ex Aquilae insignibus apparet, quo alludit Ovven. Angl. Poeta:

Et facto postea Sabaudo Vicario in illis terris, in Genevenses quoque jus sibi arrogavit, sed sine effectu. Maxima Episcoporum, quos habuêre Genevenses fuit jurisdictio, sed et cum ipso Episcopatu jurisdictio evanuit, et hodie libertate fruuntur omnigena, Remig. Fesch. de foederib. concl. 8. lit. N. Besold. dissert. de monach. cap. 7. n. 7.

[note: 70.] XXXIX. Genua. A Geneva, sive Genevensi Republica differt Genua, Genua sive Respublica Genuensis, quae etiam dicitur Janua, sive Januensis, Josias Nolden. de statu nobil. cap. 2. n. 155. quae ab Imperatore Friderico anno 1162. plenam accepit libertatem, quam successor ejus Henricus anno 1191. et tandem Carolus V. post Gallos ejectos, civitateque Imperio restituta, anno 1528. confirmarunt, teste Menoch. cons. 2. n. 49. superioritate Imperio reservata, Fesch. d. concl. 8. lit. 1. Unde libertas illa ad omnimodam exemptionem non protenditur, Paurm. de jurisd. lib. 2. cap. 4. n. 66. Id quod praejudicium causae Finariensis probat, quo Ferdinandus Imperator inter Marchionem Finariensem actorem, et Genuenses reos ad tribunal

suum vocatos judicio sistentes judicem competentem sese 8. Calend. Jannar. anno 1558. et anno 1560. pro Marchione pronunciavit, et imperata facere coegit, ipsorum ad Pontificem interposita appellatione plane refutata, Thuan. histor. lib. 36. Paurmeist. d. l. num. 67. Bodin. de republ. cap. 9. fol. 195. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 20. lit. c. Cluten. syllog. rer. quotid. concl. 14. lit. d. Nolden. d. cap. 2. n. 161. Limnae. de jure publ. lib. 1. cap. 9. n. 33.

[note: 72.] XLI. Göttingen. Göttinga olim quoque fuit civitas Imperialis, sed hodie in Ducum Brunsuicensium potestatem devenit, Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 574. Münster. Cosmograph. lib. 3. cap. 24.

[note: 73.] XLII. Gröningen in Frießland. Inter civitates Imperiales hanc quoque refert Munster. Cosmograph. lib. 3. cap. 24.

[note: 74.] XLIII. Hall in Thüringen. Eodem et hanc civitatem refert Münster. d. l.

ad n. 74.

Vid. Docamenta ap. LVNIG. Reichs - Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. II. Anhang. p. 494. OCKEL de praserips. immem. et de palat. regio etc. LVDEWIG. diss de Covitas. dispari nexn cum Imp. c. IV. 5. 8. T. 1. Opus. miscell. p. 486. seq.

[note: 75.] XLIV. Hamburg. Hamburgum, sive Himburgam civitatem esse Imperialem, per Imperii matriculam docent Gylman. symphor. tom. 1. part. 1. tit. 3. vot. 3. fol. 220. aurmeister. de jurisdict. lib. 2. cap. 1. n. 17. Wehner. pract. obs lis. S. verb. Stand deß Reichs. pag. 620. Pesold. thes pract. verb. Hamburg. Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 4. cap. 21. circa fin. Esque in Imperii matriculis de anno 1545. et 1551. assignati sunt Equites viginti, et pedites centum et viginti, ut videre est apud Jon. Limnae. [note: 76.] de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 23. De cujus notatione variae sunt Doctorum sententiae, alii enim eam quasi Hammonis Burgum dictum putant, ab Hammone, qui eam instauraverit: alii ab Ham, seu luco, sive agro pascuo, vel prato fossulâ incincta, quasi Hainburga: alii ab Hamme, sylvam sive saltem significante, ein Forst; alii ab Hain, sive pernis salitis et fumo siccatis: alii ab Ham, genere quodam piscatorii retis, etc. deducunt, de quibus vide Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. cap. 23. Höping. de jur. insign. cap. 6. n. 1042. seq.

[note: 77.] Hamburgum olim varios passa est Dominos, nam Dominum habuit Albionem Nord Albingorum Principem, Wittikindi patruelem. Deinde Herrnannus Billingus, inferioris Saxoniae Dux ab Ottone 1. creatus, Hamburgum gubernavit, et post eum Benno filius. Extinctis autem Hermanni Billingi posteris, Lotharius Saxoniae Dux, Adolpho Comiti Schvvarzenburgi gubernationem Hollatiae et urbis Hamburgae commendavit, quam etiam ille tenuit usque ad annum Christi 1137. Adolphus Tertius, praedicti Adolphi nepos, accepta ab Hamburgensibus pecuniae summa, qua ad profectionem in terram sanctam, cum Friderico Barbarossa indigebat, privilegia civitati attribuit ampla, quae etiam ab Imperatore confirmata sunt, Privilegiorum tenor is fuit, ut intra duo milliaria ab urbe nemini licere arcem aedificare; ne vectigalia pensitarent Hamburgenses in Albi ad marc usque; ad nulla belli onera obligati essent Holsatiae Comitibus, nec arresto ullo per Holsatiam adstringerentur. Etsi autem absente in Palaestina Adolpho 111. Hamburga ab Henrico Leone eversa, tamen recuperata est eadem unâ cum Lubecca, ab eo ipso Adolpho, a Bernhardo Urso Saxon. Duce adjuto. Verum non ita multopost Schlesvicensis Dux Woldemarus. Fratris Daniae Regis ope, utramque urbem, Lubeccam et Hamburgum in ditionem suam redegit, Adolphumque praelio superatum, omni jure, quod in Holsatia habebat, exuit, in patriamque sedem ut reverteretur, coegit: Rex vero Albertum, Orlamundensem Comitem, Hamburgae praefecit, qui Senatui centum quinquaginta marcis argenti jus suum, quod in urbe habebat, vendidit, eoque contractu, quasi gradum atque aditum ad libertatem civitatis jecit. Postea Adolphus IV. hanc ipsam libertatem et caetera privilegia eidem confirmavit. Sic libera facta civitas, titulotenus tantum sub Imperio Hollatiae Comitum mansit, uti scribit Dresser. in Isagog. hist. de German. urbib. pag. 308. Hamburgi interdicta appellatio in causis debiti confessati, injutiarum, aedificiorum civitatis et aliis valorem 600. flor. in auro non excedentibus in reliquis appellans intra decendium praeter appellationem interpositam Horenum Hamburgensem inferre, juramentum et cautionem, sub noxa etiam corporis, si quis petat, praestare tenetur. Anno 1554. quod si haec appellans non in forma praedicta praestiterit. Hamburgenses impune exequi poterunt. Blum. process. camer. tit. 47. tab. 6. verb. 6. Hamburg.

[note: 78.] De hujus civitatis immedietate inter ipsam civitatem et Holsatiae Duces non levis fuit controversia in Comitiis Spirensibus anno 1570. ubi illa se liberam dixit et immediatam, hi vero eandem sibi subjectam affirmaverint. De eadem refert Dresser d. l. quod imperante Carolo IV. anno Christi 1375. cum Hamburgenses Rolandi statuam, in libertatis signum, in foro erexissent, et exemplo Lubeccensium a fide Holsatis debita defecissent, Carolum Caesarem, ad quem rei cognitio et judicium remissum. Tangermundae ad Albim secundum Holsatiae Principes pronunciasse, et Hamburgenses ad obsequium Holsatis praestandum, dejecta Rolandi statua, condemnasse. Secundum haec cives Christiano 1. et ejus fratribus Christiano 111. qui et privilegia ipsorum confirmavit, fidem obstrinxisse, et folium urticae, quod Principum Holsatiae insigne est, ab eo tempore passim urbis insignibus, in curia, portis, sigillo publico, ac moneta sculpsisse: A Caesaribus ad Cameram citatos, hoc praetextu, quod Holsacicis subjecti essent, forum declinasse, inter ordines Holsatiae olim ad conventus comparuisse, in

quem usum et aedes proprias Segenbergae habuerint. Cum vero ab Henrici Brunsuicensis exercitu ante sedecim annos infestarentur, auxilium a Holsatis petiisse, quorum interventu res Bergendorpii composita sit. Denique nuper (anno 1544.) cum ad onera Imperii a Caesarei fisci patrono cogerentur, ad Holsatos provocasse. Quibus rationibus utrinque re disceptata, nihil tamen certi pronunciatum, sed amplior de ea disceptatio ad Senatum (Cameram Imperialem) remissa est, Thuan. hist. lib. 47. Sunt quoque, qui sententiam praedictam nunquam latam esse arbitrantur, Gryphiand. de Weichbild. Saxon. cap. [note: 79.] 78. n. 10. Et haec controversia inter Holsatiae Duces et civitatem Hamburgensem die 6. Julii anno 1618. ita decisa legitur: In Sachen deß Kayserl. Fiscalis, Amptsbalber, Kläger contra Hollstein, pro interesse, und Hamburg, ist die Sache vor beschlossen hiemit angenommen, daraus und allem Fürbringen nach, zu Recht erkant, daß gedachter Hertzogen vorgewendtes interesse, angeregter exemption halber ohngeachtet, Burgermeister und Rath der Röm. Kayserl. Majest. und deß Heiligen Reichs Hohen Obrigkeit und ohnmittelbaren subjection sich beklagter massen, eigenes Gewalts zu erbrechen, und frey zu machen, nicht geziemet noch gebühret, sondern daran zu viel und unrecht gethan, sich dessen hinfüro gäntzlichen zu entholten, und daß besagte Statt Ihr Kayserl. Majestät und dem Heiligen Reich ohne Mittel zuständig, unterworffen und verwandt, auch von männiglich dafür zu erkennen, und deßwegen Sie, Burgermeister und Rath, deß Reichs-Anlagen, Steur und Bürden zu leisten, auch derselben Anstand zu bezahlen schuldig, und zu solchem allem zu condemniren und zu verdammen seyn; Jedoch mehr erwehnten Hertzogen ihre Spruch und Forderungen, so sie sonsten gegen gedachte Statt zu haben vermeynen, ordentlicher Weise Rechtens, ob sie wöllen, außzuführen, hiemit ohnbenommen, sondern vorbehalten, etc. prout hanc sententiam refert Reinking de regim. secul. lib. 1. class. 4. cap. 21. in fin. vid. de revocatione Reinkingii circa hanc controversiam Joh. Limn. tom. 5. jur. publ. lib. 7. c. 23. fol. 209. Idem Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 7. cap. 23. ubi addit, se tamen audivisse, [note: 80.] anno 1619. revisionem ab hac sententia petitam fuisse, et postea legisse apud Lundorpium tom. 2. actor. publ. lib. 8. tract. 2. pag. 1268. Daß sich anno 1621. den 8. Julii. die von Hamburg, auf vorgangene Handlung obligirt, pendente revisione, so viel als an ihnen, alles in vorigem Stand zu lassen, dem Käyserlichen Fiscal keine assistentz zu leisten, ihnen zu gutem; dem Fürstlichen Hause Holstein aber ichtwas zu Nachtheil zu fürdern, zu thun, zu suchen, oder aber thun, fürdern, und suchen zu lassen, besondern daß alles vor angedeuteter massen, in dem Stand, wie es bey vorig regierenden Hertzogen zu Holstein Zeiten gewesen, gäntzlich und unverschmälert bleiben solle. Und daß Sie demnach, wie anhero geschehen, biß zu endlich dieser Sachen Erörterung, bey dem Fürstlichen Hause Holstein in unterthänigster uno unterthäniger devotion stehen und bleiben, als das guten Leuten gebühret und wohl anstehet: Auch deßwegen nach Ihrer Königl. Majest. in Dennemarck tödtlichen Hintritt, wofern immittelst die Revision nicht erördert wird, Ihrer Durchleuchtigkeit dem Herrn Printzen, und also successive Ihrer Königl. Majestät Erben, wie auch den Hertzogen zu Holstein, Gottorpischer Linien, so pro tempore allerseits regierende Hertzogen zu Holstein seyn werden, negst vorgehender assecuration, wie hievor geschehen, die gewohnliche Huldigung und Annehmung würcklich leisten und praestiren wöllen, und also vorigen, zwischen der Landes Fürstl. Holsteinischen Herrschafft, und denen von Hamburg vor diesem auffgerichteten Recessen, und andern in Handen habenden Documenten hiedurch durchauß nichts benommen seyn solle. [note: 81.] Quae cum ita sint, Civitatem hanc huc et inter mixtas reserre placuit, supra lib. 1. cap. 3. n. 8.

ad n. 75. - 81.

Non video qua ratione Autor civitatem istam in hunc locum retulerit, postquam Immedietas ejus toties ab Imperatoribus publice agnita et in contradictorio confirmata est, cujus rei historiam ex Actis Imperii publicts fuse tradit PFEFFINGER. ad Vitriarium. Tom. II. ad L. 1. Tit. XVIII. p. 780. -793.

Inter privilegia huic Civitati ab Imperatoribus indulta eminent: i) Friderici 1. de A. 1189. quo immunitas ei conceditur ab omni teloneo et Ungeld; jus piscaturae in Albi fluvio; et ut nemo aedificet aliquod castrum penes corum civitatem circumquaque ad duo milliaria. LVNIG. R. Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. 1. p. 921. quo cum fere convenit privilegium Friderici II. de A. 1232. ibid. p. 923. 2) Jus monetandi silberne und güldene Müntzen zu sd lagen/ ab Imperatore Sigismundo toncessum A. 1435. ibid. p. 948. atque liberalius extensum a Friderico III. A. 1475. ibid. p. 954. 3) Jus Stapulae ex ejusd. Friderici III. privilegio de 1482. ibid. p. 956. confirmato a Leopoldo A. 1660. ibid. p. 1149. 4) Privilegium de non appellando ad summam usque 600. florenorum, largitore Carolo V. A. 1554. ibid. p. 996. extensum a Ferdinando II. A. 1643. ad summam appellabilem 700. florenorum ibid. p. 1127. conf. Corp. Jur. Cam. in Append. p. 373. 5) Privilegium Maximiliani II. de A. 1569. contra repressalias et arresta. LVNIG. d. l. p. 1004. 6) Ferdinandi II. privilegium de A. 1628. quo novae munitiones novaque vectigalia in finibus civitatis probibentur; confirmatum a Ferdinando II. A. 1637. ibid. p. 1131. et a Leopoldo A. 1660. ibid. p. 1151. 7) Aliud ejusdem Imperatoris de eodem anno, quo jus vectjgalis auf dem Neuen Werck civitati conceditur. LVNIG. l. c. p. 1121. 1123. quod confirmatum paritet est a Leopoldo d. A. 1660. ibid. p. 1153.

[note: 82.] XLV. Hildesheim. Hildesiam inter civitates Imperiales liberas refert Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. 1. n. 85. Sed quo jure, mihi non constat, cum in Imperii recentiori matricula non contineatur, nec in Comitiis votum et sessionem habeat, sed ad Episcopatum Hildesiensem pertineat. De controversia hujus Urbis cum suo Episcopo propter collectas Eleemosynas a pauperibus scholasticis. vid. Casp. Klok. votor. Cameral. relat. 51. fol. m. 478. et seqq.

ad n. 82. seqq.

Causa libertatis et immedictatis Hildesheimensis hoc ipso tempore coram Judicio Aulico agitur, eique inservit scriptum novissime editum sub titulo: Assertio libertatis etc. oder Gründliche Rett-und Behauptung der Städt Hildesheim Freyheit und deroselben ankledenden Regalien und dieserwegen in so weit habender Reichs Unmittelbarkeit entgegen gesetzt der an Bischofflicher Seiten A. 1691. in Druck publicirter/ und also genanter Tripartita Demonstrationi fol. Hildesh. 1733.

[note: 8.] XLVI. Hirschfelden. Civitas Hirschfeldiensis in Imperii matricula separatim relata, eique Equites duo et pedites sex assignati leguntur, apud Limnae. d. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 493. Verum hodie Abbatiam Hirsfeldensem una cum omnibus pertinentiis tenet domus Hassiaca Cassellana, vigore Instrumenti pacis factae inter Imperium et Regnum Sueciae Osnabrugis anno 1648. artic. 15. §. et ibi: Secundo domus Hasso-Cassellana, ejusque successiores Abbatiam Hirsfeldensem, cum omnibus appertinentiis, secularibus et Ecclesiasticis, sive intra, sive extra territorium (ut praepositura Gellingen) sitis, salvis tamen juribus, quae domus Saxonica a tempore immemoriali possidet, retineant, et eo nomine investituram a Caesarea Majestate toties, quoties casus evenerit, petant, et fidelitatem praestent.

[note: 84.] XLVII. Ingelheim. Ingelhemium a Carolo Magno conditum, inter Civitates Imperiales, tanquam non ignobile apud Germanos oppidum, refert Aldrovandus lib. 1. Ornithol. tit. usus Aquilarum in insign. pag. 104. tom. 1. et lib. 2. cap. 2. de Chrysaeto. tit. usus Aquilae in insign. tom. 1. ubi pro insignibus semi aquilam illi tribuit, licet Franciscus Modius integram, et quidem Imperialem aquilam illam usurpare, scribat Höping. de jur. insign. cap. 6. n. 1009. seq. Sed haec civitas ab Electore Palatino detinetur.

[note: 85.] XIVIII. Kaysers Lautern. Hanc civitatem inter Imperiales refert Münster. cosmograph. lib. 3. cap. 24.

[note: 86.] XLIX. Lemgaw. Lemgovia quoque in antiquis Imperii matriculis inter Civitates Imperiales reperitur, ipsique duo Equites et duodecim pedites assignati leguntur, apud Limnae. tom. 2. lib. 4. cap. 7. fol. 121. Sed hodie a Comitibus Lippiensibus exempta est, Limnae. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 573.

[note: 87.] L. Limburg. Limpurgum ad Lonam inter antiquas Imperiales Civitates refert Zeiler. contin. itin. Germ. cap. 1. pag. 34. Limnae. d. fol. 582. ipsique in antiquis matriculis assignatos fuisse decem equites et octuaginta pedites, constat ex matricula apud d. Limnae. tom. 2. lib. 4. cap. 7. fol. 94.

[note: 88.] LI. Luca. De hac civitate Imperator Maximilianus I. apud Goldast. in Reichssatzungen, ita testatur; Luca gehöret dem Reich ohne Mittel zu. Et anno 1133. Imperator Lotharius Lucensibus omnia privilegia confirmavit, quae Henricus III. ipsis concesserat, Ptolomae. Lucens. in annal. pag. 55. Eandemque hodie Imperatori tributariam esse, scribit Merula part. 2. cosmogr. lib. 4. cap. 21. fol. 694. Sed haec Respubl. 12000. vel ut vult Choppinus, 25000. Ducatis a Rudolpho I. libertatem adquisivisse dicitur, Restaur. Castald. de Imper. quaest. 54. n. 13. Decian. resp. 19. n. 30. vol. 13. Jos. Ludov. Lucens. decis. 36. n. 18. Bodin. de republ. lib. 1. cap. 9. fol. 193. Et hodie superiorem non recognoscit, sed sibi ipsi Princeps est, Socin. Sen. cons. 83. n. 1. vol. 4.

[note: 89.] Lüneburg. Lunaeburgum certam quoque sibi assignatam summam Equitum et peditum in Imperii matriculis habuisse, ipsique privilegia Imperialia, Reichsfreyheiten, ab Imperatore Carolo V. anno 1521. confirmata fuisse, refert Limnae. d. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 581.

ad n. 72. 89.

Nullo unquam tempore neque Gottinga, neque Luneburgum immediatae civitates Imperiale, fuere, quanquam aliqua ab Imperatoribus Luneburgo concessa sint privilegia, quae habentur in LVNIG Reichs - Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. II. Anhang. p. 646. seqq.

[note: 90.] LII. Lucern. Hanc inter Civitates Jmperiales refert Münster. cosmograph. lib. 3. cap. 24.

LIII. Lustraw und Meglets. Imperialia quoque obtinent privilegia, et liberi homines zu Meglets, tanquam Imperio immediate subditi, Civitatis Isnensis protectioni commendati fuerunt, referente Limnae. d. l. fol. 582.

[note: 91.] LIV. Magdeburg. Magdeburgum a Magd sive puella, et burgum quod arcem notat, Imperialem Civitatem vocat, Dresser. part. 5. [note: 92.] Isagog. histor. voc. Magdeburga. eamque Imperium solum recognoscere, scribit Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 1. n. 26. et 27. Wehner. pract. obs verb. Freye Reichs-Stadt. fol 180. Quod etiam historici communiter attestantur, Bucholcerus in Chronologia, ubi ita scribit: Magdeburgum civitas Imperialis ab Ottone 1. anno Domini 940. 7. Junii, privilegiis et libertatibus est donata. Et Andreas Hondorff. in calend. Histor. et Eccles sub 7. Junii, ait: Anno Christi 940. ist die Kayserl. Statt Magdeburg vom Ottone primo mit Privilegien, und mit Freyheiten begnadet worden. Et Johannes Rau in cosmograph. scribit. daß Käyser Otto Magnus die Statt Magdeburg privilegiret, und zu einer freyen Reichsstatt gemacht habe. Idem quoque colligi videtur ex privilegio Ottonis 1. quod refertur infra n. 96. et extat apud Limnae. tom. 4. lib. 7. cap. 31. Et hanc civitatem veterioribus matriculis adscriptam esse, constat ex tradit supra lib. 1. cap. 3. n. [note: 93.] 57. Quod confirmatum est in Instrumento pacis inter Imperium et Regnum Sueciae Osnabrugis anno 1648. art. 11. §. civitati vero, his verbis: Civitati vero Magdeburgensi pristina sua libertas et privilegium Ottonis 1. die 7. Junii anno noningentesimo quadragesimo, quod etiamsi temporum in juria deperditum, ad preces ejusdem humiliter porrigendas a Sac. Caes. Majest. renovabitur; tum etiam Privilegium muniendi et fortificandi ab Imperatore Ferdinande II. concessum, quod cum omnimoda jurisdictione et proprietate ad quadrantem milliaris Germanici extendatur,

sicut et reliqua illius privilegia et jura in Ecclesiasticis et Politicis salva et inviolata maneant, cum inserta clausula, quod in praejudicium civitatis reaedificari non debeant suburbia. Egregius huic civitati ab Imperatoribus attributus cognoscitur honos, et inter egregia privilegia etiam habet, quod juris Weichbildici supremum fuerit constitutum dicasterium, der Hohe Dingstul oder Oberhoff, Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 3. lib. 7. c. 31. Unde si domi quispiam per sententiam se gravatum arbitraretur, ad Scabinatum Magdeburgensem provocabat, quasi hic fons esset juris Saxonici, ita ut ex Polonia quoque ad illos appellare, citra subjectionis tamen notam, consueverint, Limnae. d. l. n. 6. seq. Ejusque cives ad extranea judicia, justitiae denegatae casu excepto, evocari nequeunt, et privilegiati sunt contra arresta et repressalias, Limnae. [note: 94.] d. l. n. 9. seq. De regimine hujus civitatis, vide Paurmeist. de jutisd. lib. 2. c. ult. n. 73. Haec civitas certis pactis et legibus devincta est Archiepiscopo Magdeburgensi, Sleidan. lib. 22. et ideo inter mixtas civitates refertur, de quibus supra lib. 1. cap. 3. per tot.

ad n. 91.

Ex privilegio potissimum Ottoniano, quod cum aliis huc pertinentibus etiam a LVNIGIO Reichs - Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. II. Anhang p. 657. editum est, libertatem et jura Imperialis Civitatis sibi asserere sategit Magdeburgum; sed in Comitiis Imperii A. 1654. conclusum fuit: daß/ ob es schon mit diesem Privilegio die von der Städt angezogene Beschaffenheit hätte/ den noch dieselbe als eine Landstadt dem Frey-Stifft Magdeburg und dessen Administratorn die hergebrachte Erbhuldigung und andere praestationen zu erstatten schuldig etc. v. LVNIG. Reichs - Archiv. d. l. p. 668. conf. HEIDERI Apolog. des Discurs von Reichs-Vogteyen c. 1. Quomodo tandem A. 1661. Civitas ista legitimis suis Principibus se submiserit, refertur a PVFENDORFIO ror. Brandenb. L. IX. S. 83.

PRIVILEGIVM Imperatoris OTTONIS MAGNI, Civitati Magdeburgensi concessum Anno 940. die 7. Junij.

IN Nomine Domini Amen. Nos OTTO, Romanorum Imperator, Semper Augustus, significamus hoc scripto nostro omnibus, qui illud vel visuri vel audituri fuerint, quod accedentes nostram Caesaream Majestatem, fideles ac strenui, Imperii Romani subditi, egregii Saxones, declararunt, constituisse in animo, in tranquillitate Dei, sedes simul locare suas, civitatemque extruere, ubi et auctoritate nostrâ, locum sibi delegerunt, quem colere, inhabitareque vellent, supplicantes, ut gratiae praerogativis primum condonati, simul et perpetuâ pace firmati, a Majestate nostra, legibus quoque et juribus instituerentur. Nos illorum precibus moniti, simulque expendentes, tum illorum amorem et ardorem, quem erga fidem Christianam gerunt, tum etiam illorum strenue gesta atque indefessa obsequia, quae et nunc praestant, et antea Romano Imperio praestiterunt, cum scientia Sanctissimi Patris nostri Papae Martini, qui ad haec auctoritate suâ et Sancti Petri, pacem suam largitus est, quam et nos confirmamus de scitu et Consilio Principum Imperii, et accedente consensu terrae; Eisdemque Saxonibus, fidelibus nostris dilectis, facultatem concessimus, concedimusque, civitatem extruendi ac muniendi, atque in ea, jus municipale instituendi, ita ut antiquitus jus municipale, observari solitm est.

Concedimus praeterea fidelibus nostris dilectis, atque illorum successoribus, perpetuam in ea Civitate pacem, gratiam et libertatem, quod eo jure, pro ut a nobilibus et generosis CONSTANTINO et CAROLO, egregiis Saxonibus atque provinciae datum est, uti et frui debeant ad honorem et emolumentum Civitatis, secundum juris formam, generaliter et specialiter, nisi forte quis juribus carere declaratus fuerit, jureque existat privatus.

Insuper liberos pronunciamus illos, perpetuo a nobis et successoribus nostris, ita ut civitas atque ejus Incolae perpetuoliberi sint ab imperio, quam diu ipsi suam libertatem, ut juris est, servaverint.

Adhaec illi Civitati, quae Maydeburgum vocatur, ex nostra concessione, liberum esse volumus, ut quicquid illius Praefecti, cum insigniorum ac prudentium consilio, et populi assensu, ad Civitatis honorem, emolumentum, tum et tranquillitatem statuerint, id firmum et stabile esse debebit, perinde ac si ab ipso Imperio concessum et statutum foret, atque illud ipsum plebiscitum, si annum et diem duraverit, servari debet, si ipsimet voluerint. Quod si pacifice post id tempus judicialiter servatum sit, robur juris scripti obtinebit, siquidem non repugnet juri scrpto, et sacrosanctae fidei Christianae.

Quare auctoritate nostrâ Caesarea, mandamus omnibus Principibus nostris, et Imperii subditis Dominis, Equitibus, Auratis, Ministerialibus, et omnibus Officialibus, tam spiritualibus, quam secularibus, ne eandem Civitatem Maydeburgensem atque ejus incolas, in illorum jure, libertatibus et immunitatibus, a nobis gratiose concessis, impediant, aut ulla ratione gravent, sive violentiamandatis, exactionibus, sive etiam bellicis subsidiis aut aliis quibusvis gravaminibus.

Damus insuper illis potestatem, dominandi jure municipali, circa quod conservare illos volumus, et proinde nemo huic contra venire audeat; Alioquin quisquis id fecerit, succumbit potestati nostrae Caesareae, et si quid praejudicii eis inde accideret, volumus nos et successores nostri, eandem civitatem, atque ejus Incolas, indemnes reddere:

Ceterum damus eidem Civitati atque ejus Incolis, in verum tutorem Sacrosanctum jus, justitiam, Romanum denique Imperatorem, cum Principibus (Electoribus) Spiritualibus et secularibus, qui adstent Clypeo militari, in omnibus utilitatibus atque emolumentis.

Ad perpetuam igitur memoriam, cum assensu Sacri Romani Principum Imperii, cumque voluntate terrae, juxta illorum laudem omnes gratiarum praerogativas, libertates, jura, articulos, instituta et Plebiscita, confirmavimus, ratificavimus, et obsignavimus, sigillo aureo Majestatis nostrae Caesareae, quod appensum est: Datum a nativitate Christi, anno noningentesimo, quadragesimo, Imperii nostri anno Secundo, die septimâ mensis Junii, eo in loco, ubi nunc Civitas Maydeburg situata est.

In Teutsch.

IN GOttes Namen, Amen: Wir OTTO (der Grosse) Römischer Käyser, zu allen Zeiten Mehrer deß Reichs.

Thun Kundt, mit Ubrkund dieser gegenwertigen Schrifft, allen denen, die sie sehen, oder Hören lesen. daß für Uns und unserer Käyserlichen Majestät sind kommen, die Getreuen und Mannhafften, dieses Reichs Unterthänigen, die wehrden Sachsen, und haben Uns fürgeleget, wie sie sich in Gottes Frieden zusammen halten, und eine Statt befesten wollen, und haben jhn mit Unser Gewalt außerwählet, eine Wohnung, die sie bauen wollen, und haben uns gebeten, daß Wir sie damit begnaden und bestetigen, und ihnen Friede darüber würcken wolten, von Unser Kayserlicher Majestät wegen, und sie besorgen mit einem Rechten.

Das haben Wir angesehen, ihre grosse Liebe und Treue, die sie zu dem Heiligen Christlichen Glauben haben, und trrec Treue, Mannheit und Dienste, die sie bestätiglichen, dem Reiche unverdrossentlich und treulich thun und gethan haben, und ihr ehrlich und getreue Bitte, und seynd zu Rath worden, mit wissen deß Heil. Vatters, deß Pabstes Martini, der von seiner Päbstl. Gewalt, von St. Peters halben seinen Frieden darzu gegeben hat, und bestätiget, und den bestätigen Wir auch, mit Wissenschafft und Rath deß Reichs Fürsten, und mit deß Landes Vollwort, und mit desselben Willköhr, und erlauben denselben vor genanten Sachsen unser lieben Getreuen, zu bauen und zu bevesten einen Margkt zu hegen, nach aller Weise, als Margktrecht von Alters gestanden hat.

Wir geben auch denselben unsern lieben Getreuen, und allen ihren Nachkömmlingen, ewigen Frieden in der Statt, welche sie Magdeburg genant haben, und sonderlich, geben Wier der Statt, so gethane Gnade, Freyheit und Friede, ewiglichen zu nützen, und begnaden sie mit so gethanem Rechte, als die Edlen und Hochgebohrnen CONSTANTINUS und CAROLUS den werthen Sachsen, und dem Lande hiebevorn gegeben haben, daß sie nun und ewiglichen, mit diesem Brieffe haben und nützen sollen, nach ihrer Städt Nutzen, Ehre und Gemach, gemeiniglich zu nutzen und zu haben, nach deß Rechten Außweisung gemeiniglich, und keinem sonderlichen, einem würde dann Recht versaget.

Wir geben sie Frey, von Uns, und von allen unsern Nachkommen ewiglichen, so, daß sie dieselbe Statt und ihre Einwohner, sollen ewiglich Frey seyn gegen dem Reiche, dieweil sie ihre Freyheit halten als Recht ist.

Wir geben auch volle Krafft und Macht, derselbigen Statt Magdeburg, was der Statt Vorstehere, mit der witzigsten Rath und mit Vollwohrt der Gemeine, unter einander geloden und thun, der Statt zu Nutzen, zu Ehren und zu Gemach, daß das Krafft und Macht solle haben, als ob es von dem Reiche gebotten wäre, und bahalten oder besitzen sie dieselben Wilköhr, Jahr und Tag, so soll man sie halten, ob sie selber wollen, und besitzen sie damit Gerichte, als Recht ist, dieselbe Wilköhr behält beschriebene Rechts-Krafft, ob sie wieder ein ander beschrieben Recht nicht wäre, noch auch wider den heiligen Christen-Giauben.

Wir gebieten und setzen Ernstlichen, bey Unserer Kayserl. Gewalt, allen unsern Fürsten und deß Reichs Unterthanen, Herrn, Rittern und Knechten, und allen Amptleuten, Geistlichen, und Weltlichen, die genannte Statt Magdeburg, und alle ihre Einwohner nicht zu hindern, noch sie zu beschädigen, an ihrer Freyheit, Gnade, und Recht, die Wir derselben Statt gnädiglich gegeben haben, und daß sie sie auch nit beschwören sollen, mit Gewalt, mit Gebott, mit Lösung, mit Heerfahrt, noch auch mit keiner Handbeschwerung.

Wir geben ihnen Gewalt, alldar zu herrschen, nach Weichbilds-Recht, dabey Wir sie selber halten wollen, und wer hier wider thät, der soll verfallen seyn, der Käyserlichen Gewalt, und was ihnen davon wierfähret, da wollen Wir, und alle unsere Nachkommen, dieselbe Statt und alle ihre Einwohner, schadloß umb halten, und geben derselben Städt und ihren Einwohnern, zu einen Rechten Vormunden, das heilige Recht und Gerichtem, und den Römischen Kayser, mit deß Reichs-Chur-Fürsten, beyde Geistlich und Weltlich, die Statt zu vertretten, an den Heerschilde, und an allen Nutzen und Frommen.

Zu einer ewigen Gedächtnüs, So haben wir mit Vollwohrt deß Heiligen Römischen Reichs, das ist Päbstlicher Gewalt, und mit der Reichs Fürsten, und mit des Landes Willen, ihnen nach ihrer selbst Wilköhr alle Gnade, Freyheit, Recht, Articul. Satzung und Willkühr hiemit bestätiget und bevestiget, verbunden und versiegelt, Mit Unserer Käyserlichen Majestät anhangenden Gülden Zeichen, das gegeben ist nach Christi Geburt, Neun Hundert und Viertzig Jahr, in dem andern Jahre Unsers Reichs, am Siebenden Tage des Brachmonden, auff der Stehte, da jetzund Magdeburg lieget.

Röm: Kayserl: Majest: Kaysers Ferdinandi deß Andern/ Höchst Christseel: Glorwürdigst: Gedächtnüß/

PRIVILEGIUM Uber der Städt Magdeburg erweiterte Vestungs-Recht, etc.

WIr Ferdinand der Ander, von GOttes Gnaden, Erwählter Römischer Käyser, zu allen Zeiten, Mehrere deß Reichs, in Germanien, zu Hungarn und Böheim, Dalmatien, Croatien, und Sclavonien König, Ertz-Hertzog zu Oesterreich, etc/ Bekennen offentlich mit disem Brieffe, und thun kund männiglichen: Demnach der Hochgeborne Unser Oheim, deß Reichs Fürst und Lieber Getreuer, Albrecht, Hertzog zu Friedland und Sagan, etc. bey seinem in Unsern und deß Heyl. Reichs Nider-Sächsischen Crayß genommenen Anzuge, in Ansehung der von gemeiner Städt Magdeburg, gegen Uns und Unsern Kriegs-Volck erzeigter unterthänigster devotion, Trew und Gehorsam, ihnen in unserm Nahmen, durch eine Schriffliche Concession erlaubet und zugelassen, daß Sie nicht allein zu mehrer und besserer assecuration ihrer und gemeiner Statt Magdeburg, um der von dem Feind angetroheter und fast täglich vor Augen scheinenden Gefahr willen, etliche Compagnien Kriegsvolck werden und unterhalten, sondern auch zu mehrer Defension, die, um gemelte Statt Magdeburg gelegene, und ihnen bey begebenden feindlichen Einfall, sehr und fast schädliche beyde Vorstätte, so vil an denselben ihnen und gemeine Statt nachtheilig seyn könte, demoliren und abbrechen, und also Ihre Statt vor unversehenen Einbruch und Gewalt, zu besserer Defension und Vermahrung, an Orthen, wo es die Nothdurfft erfordert, fortificiren, und was zu solchen Wercke umb und umb, umb besagte Statt vonnöthen, nach Vestungs-Recht, darzu gebrauchen solten und möchten, Alles mehrern Inhalts vorberührter ihnen ertheilter Concession, in massen Uns dieselbe in galubwürdiger Form vorgebracht, und von Worten hernach geschrieben stehet: also lautende:

Wir Albrecht von Gottes Gnaden, Hertzog zu Friedland, Röm: Kayserl: Majestät Kriegs-Rath, Cammerer und General Obrister Feld-Hauptmann, etc. Geben männiglichen, Geistlichen und Weltlichen, weß Standes, Ehr und Würden die seyn, durch diesen offenen Brieff zu vernemmen. Demnach Wir von jetzt Höchstermelter Kayserl: Majestät Unserm Allergnädigsten Herrn, Unserer Kriegs- Ezpedition halber, unter andern insonderheit diesen Befelch gehabt, daß Wir die Getreuen Stände deß Heyligen Römischen Reichs, und also die Löbl. Hansee Stätte in sonderbahren Schutz nemmen, und vor der Feinde An-und Einfälle, so viel immer müglich, zu defendiren solten, und dann hierauff bey Unserm Anzug im Nieder- Sächsischen Crayß befunden, daß die Statt Magdeburg der vornehmsten Plätze einer sey, so an dem Elbstromb gelegen, und dahero dem Rath daselbst, der hohen Nothdurfft nach, gewarnet haben, mit gnädigem Gesinnen, Sie zu Vezeigung gegen die Römisch: Kayserlich: Majestät allerunterthänigsten devotion und Gehorsambs, sich wider deroselben fast nahe bey der Statt gelegene Feinde wol in Acht nemmen und verwahren solten, welchem sie also nachkommen, daß Sie auf Ihren Kosten etliche Compagnien Kriegs-Volcks geworben und unterhalten, aber darbey der Augenschein gegeben, daß zum Theil die beyden Vorstätte, der Stat so gar schädlich, daß wofern das jenige, so Ihnen nachtheilig seyn möchte, daran nicht demoliret und abgebrochen werden sollte, für unversehenen Einbruch und Gewalt, Sie nicht defendiret werden köndten, die Feinde auch ihre intentiones unter schiedlich darauf gehabt, und heimblich und öffentlich darnach getrachtet, wie sie sich deroselben impatrionirem möchten, welches, da es verfolgen sollen, Uns, und der Käyserlichen Armee zu grossem Rachtheil gereichen können; daß Wir derowegen auß diser und andern Ursachen mehr und sonderlich, daß wie gemeldt, Uns und der Käyserlichen Armee an disem Orth so viel gelegen, von wegen und im Nahmen Allerhöchstgedachter Ihrer Käyserlichen Majest. als dero Armee General. Obrister Feld-Hauptmann und Plenipotentarius, auf vorhergehnde von Uns Angeordnete, und auf unsern Befelch durch den General-Feld-Marschallen, Herrn Heynrichen Schlicken, Grafen zu Passaw und Weißkirchen, eingenommene Besichrigung und Augenschein, dem Rath daselbst aufgetragen und Befelch gethan, Sie zu besserre Verwahrung und desendirung Ihrer Statt und Passes, gedachte Vorstätte, so weit Sie Ihrer Statt schädlich, abräumen und demoliren, auch die Statt zu besserer defension. an Orthen, wo es die Nothdurfft erfordert, mehr fortificiren, und was herumb vonnöthen, nach Vestungs-Recht darzu gebrauchen solten.

Welche nothwendige Verordnung Sie nicht alle in gehorsamblich vollenzogen: Sondern auch zu mehrer Erweisung Ihrer beständigen Trew, gegen Kayserl. Majestät, als Ihrem rechten Herrn, und von Gott vorgestetzter Obrigkeit, zu Ihrer Kayserl. Majestät Diensten und besserer Unterhaltung deß Kriegs-Volcks, auff gepflogene Tractaten und Accord, 133000. Reichsthaler in specie, auf abgeredte Termin zu entrichten zugesaget und versprochen haben.

Derohalben, und damit mehr genandte Städt Magdeburg, von jemand, wer der auch sey, inoder auser Rechts, jetzt oder künfftig, dieser demolition halber, nicht in Ansprache genommen werden möge, so haben Wir an Statt und von wegen offt Höchstermelter Ihrer Kayserl. Majestät: nicht allein männiglich solches wissend machen: Sondern auch die Schrifftliche Concession, daß nemblich die von Magdeburg nicht vor sich selbst: sondern auff unsern Befelch, den Wir Ihnen, Krafft habenden Käyserlichen Gewalts, gegeben, solche demolition an den Vorstätten vorgenommen, und dabero von männiglich deßwegen unangefochten bleiben sollen: Wie auch, daß Sie noch ferner umb die Statt herum, was deroselben schädlich hinwegk räumen, und also Ihre Statt in Gebrauchung alles dessen, was Vestungs-Recht

mit sich bringet, noch besser fortificiren mögen, Ihnen hierüber ertheilen und außfertigen lassen wollen, wie dann auch nichts minder Ihr Kayserl. Majestät eigener gnädigster Wille und Meinung hieran vollbracht und vollenzogen worden.

Zu Urkund Wir diesen Brieff mit Unserm Fürstlichen Insiegel bedrücken lassen, und denselben mit eigenen Handen unterschrieben haben. Geben zu Lawenburg in Nieder-Sachsen, den ersten Tag deß Monaths Septembris, im 1627. Jahre.

ALs haben Wir solchen nach, vorgeschriebene, von unsers Lieben Oheimben deß Hertzogs zu Friedland L. obberührter Statt Magdeburgertheiltete Concession, über obangeregte demolirung und Fortification besagter Statt, auß obangezogenen trefflich: und erheblichen Ursachen; und daß mehrberührte Fortification allein zu Abbruch, Verhütt: und Vorkommung, der biß dato von unsern widerwärtigen Feinden fast stättiges vorgehabten feindseeligen Veginnen und machinatione, hergegen aber zu unserer Käyserlichen Armada und Kriegs-Volck, als eines vornehmen an dem Elbstrom gelegenen Platzes und Passes, Behueff und assecuration, angesehen und gemeinet ist, auch in sonderbarer Erweg: und Betrachtung, der weiland unseren Hochgeehrten Vorfahren am Reich, Römisch: Kaysern und Königen, und Uns selbsten seithero unserer angetrettenen schwären Käyserlichen Regierung, von offtbenandter Statt Magdeburg erzeigter Gehorsam unverdrossen, gantz willig: und ersprießlicher Diensten, in deme Sie zu Erweisung und rechtschaffener Bezeigung Ihrer gegen Uns, als ihren von Gott vorgesetzten rechten Herrn und ungezweiffelten Ober-Haupt tragender gehorsambister devotion, und Trew, unlängst zu besserer Unterhaltung unsers Kayserl. Kriegs-Volcks, auff gepflogene Tractaten und Accordirung, 133000. Reichsthaler, auff verglichene unterschiedliche Termin zu entrichten zugesaget und versprochen: auch solchen ihrem gethanen gehorsamist: und löblichen Unerbieten gemäß, bereit etliche Fristen erleget und dargegeben haben, auß Römisch: Kayserl. Macht und Gewalt, Vollkommenheit, mit gutem Rath, rechten Wissen, und auß selbst eigener Bewegnüß, confirmiret und bestättiget, thun das auch confirmiren und bestättigen Ihnen solche mehrberührte Concession hiermit wissentlich, in Krafft dises Briefs, auß mehrbesagter unserer Kayserl. Macht und Gewalt, Vollkommenheit und eigener wolgeneigter Bewegnuß, und meinen, setzen und wollen, daß solche offt angeregte von unsers Lieben Oheimben, deß Hertzogen von Friedland L. obbenandter Statt Magdeburg gethan: und gegebene Concession, in allen und jeglichen ihren Inhalt, Worten, Clausulen, Mein: und Begreiffungen allermassen selbige hiebevor geschrieben stehet, stätt, fest und unverbrüchlich seyn und bleiben, und darwider von niemanden, wer der auch sey, in: oder ausser Rechtens, jetzt künfftig nichts gehandelt, procediret und vorgenommen werden solle.

Und gebiethen darauff allen und jeden Churfürsten, Fürsten, Geistlichen und Weltlichen, Prälaten, Grafen, Freyen, Herren, Rittern, Knechten, Landvögten, Hauptleuthen, Vitzthumben, Vögten, Pflegern, Verwesern, Amptleuthen, Land-Richtern, Schultheissen, Burgermeistern, Richtern, Räthen, Bürgern, Gemeinden, und sonsten allen andern, Unsern und deß Reichs Unterthanen und Geetreuen, weß Würden, Standes und Wesens die seyn, ernstlich und vestiglich mit diesem Brieff, und wollen, daß Sie obbemelte Statt Magdeburg bey solcher vorgeschriebener und von Uns confirmirter und bestättigter Concession, alles Inhalts bey ihren Würdenm Puncten, Worten, Clausulen, Mein: und Begreiffungen, wie vorgemeldt, seyn und bleiben, sie an Abbrech-und Demolirung vorberührter beyder Vorstätte, so weit es Ihnen gefällig, und Ihnen ihrer vorhabenden Fortification schädlich seyn mag, keines wegs hindern noch irren; Sondern dieselbe bey bemeldter Fortification umb und umb der Statt, wie es Vestungs-Recht mit sich bringet, und bey berührter Concession und Unserer hierüber proprio motu ertheilter Confirmation, ruhiglich und unperturhiret verbleiben lassen, darwider nicht thun, noch andern zu thun verstatten, in keine Weiß noch Wege, als lieb einem jeden sey Unser und deß Reichs schwäre Ungnade und Straffe, und darzu ein Pöen, nemblich Hundert Marck Lötiges Goldes zu vermeiden, die ein jeder so offt er freventlich hierwider thäte, Uns halb in Unser Kayserl. Cammer, und den andern halben Theil vilernanter Statt Magdeburg unnachlässig zu bezahlen verfallen seyn solle. Mit Unkundt dieses Brieffs besiegelt, mit Unserm Käyserlichen anhangenden Insigel, der gegeben ist auff Unserm Königlichen Schloß zu Praag den 17. Februarij, nach Christi Unsers Lieben HErrn Geburth, 1628. Unsere Reiche deß Römischen im Neundten, deß Hungarischen im Zehenden, und deß Böheimischen im Eylfften Jahre.

[note: 98.] Menmorabile est, quod de civitatis hujus excidio anno 1631. a Tilliano milite, igne immisso, facto anno 1558. Petrus Lotichius singulari Elegia ad Joachimum Camerarium perscripta, ita vaticinatus est:

ad n. 98.

De hac elegia vid. Disquisitionem, utrum Petrus Lotichius Secundus obsidionem urbis Magdenburgensis, praedixerit, Praeside SEB. KORTHOLTO editam Chilon. 1703. 4.

LV. Mantua Imperii civitas eine Kayser [note: 99.] Statt dicitur a Papa Clemente VII. apud Hordlederum de caus. bell. Germ. libr. 1. cap. 15. [note: 100.] pag. 76. et Dux Mantuae Imperii Vasallus, Vicecellarius Imperii apud Hordleder. d. lib. 1. c. 27. pag. 105. Id quod controversiae inter Ducem Mantuae et Nivers, et inde arma nuper exorta, satis demonstrant. Unde quoque in Imperii Germanici patrocinio ac fide se esse profitetur, Franc. Vivius commun. opin. 691. n. 19. Bodin. de republ. lib. 1. c. 9. fol. 192. Et Carolus V. Ludovicum Sfortiam tanquam Imperii Principem in pristinum statum restituit, [note: 101.] Andr. Knichen. in velit. apolog. n. 105. seq. Hodie, ut reliqui Italiae Principes fere omnes, non nisi comiter Imperii majestatem observat. Remig. Fesch. de foederib. conclus. 7. lit. N.

[note: 102.] LVI. Mastricht. Mastricetum superius ad Mosam oppidum liberum, neminem agnoscens Dominum, praeter Imperium, et Brabantinos, ad Episcopum Leodiensem, protectores, sollicitantibus vehementer Brabantinis, tempore Caroli V. juribus Imperii exemta est, ne liceret ab eo oppido, ut antea Aquisgranum, et deinde ad judicium Camerae Imperialis provocare, conniventibus Imperii ordinibus, magno suo malo, ex Huberto Thoma Leodio de Friderici II. Palatini vita annal. libr. 13. pag. 260. Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 1. cap. 9. n. 55.

ad n. 102.

Diploma, quo haec Civitas in perpetuum unitur cum Ducatu Brabantino, exhibetur in Nova Edit. Operum diplomat. MIRAEI T. II. p. 1274.

LVII. Metz Tull Verdun. Metim, Tullum et Verodunum, olim civitates fuisse Imperiales, [note: 103.] ex variis Imperii constat matriculis, apud Limnae. de jur. publ. tom. 2. lib. 4. cap. 7. fol. 163. et tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 569. Verum has civitates Galliarum Rex sub specie et jure protectionis ab Imperio avulsit et sibi subjecit, vulnere satis recente Thuan. histor. lib. 9. Vietor de caus. exemt. concl. 2. Sed an juste Henricus II. Galliarum Rex, Metim, Tullum, Verodunum, occuparit, et an juste easdem Galli huc usque detinuerint, vide Limnae. d. l. tom. [note: 104.] 4. lib. 7. cap. 32. Quicquid autem sit, lis haec per pacificationem Monasteriensem Westphalorum nuper anno 1648. inter Imperium Romanum et Regem Franciae, primo ad supremum. ita composita et decisa est: Supremum dominium, jura superioritatis, aliaque omnia in Episcopatus Metensem, Tullensem, et Verodunensem, urbesque cognomines, eorundem Episcopatuum districtus, et nominatim Meyenvicum, eo modo, quo hactenus ad Romanum spectabant Imperium, imposterum ad Coronam Glliae spectare, eique incorporari debent, in perpetuum, irrevocabiliter, reservato tamen jure metropolitano ad Archi-Episcopum Trevirensem pertinente.

[note: 105.] LVIII. Modena. Hanc civitatem immediate ad Imperium pertinere, testatur Imp. Maximilianus l. im Schreiben anno 1510. an Pfaltzfraf Ludwigen Churfürsten, apud Goldast. in Reichs-Satzungen. fol. 94. Quae postea Duci Ferrariensi ab Imperatore et Imperio in feuum concessa, idem Imp. Maximilianus, wider den Pabst, apud Goldast. d. l. pag. 94.

[note: 106.] LIX. Mayntz. Moguntia, Maguntia, Mogontia, Moguntiacum, Maguntiacum, Mogontiacum, non ex conjugio Magi et Ciae nomen inditum habet, ut vult Georg. Fabric. Hodoepor. nec a Trojano. quodam Mogancio, vel Magorum Duce, conditore sic dictum (Moguntia enim a Magorum Duce condita dicitur, qui anno 1362. ante Christum natum una cum suis a Treviri relegatus, Moguntiae sedem fixit, unde vulgatum illud natum fertur. Moguntia ab antiquo nequam.) sed a Moeno fluvio, qui Mogonus appellatus, nomen accepisse videtur, cum ibi Moenus cum Rheno affluat, Irenic. lib. 12. Germ. Exeg. verb. Moguntiae. [note: 107.] Braun. lib. 1. civit. orb. terr. n. 73. Dresser. part. 5. Isagog. hist. verb. Moguntia. Olim fuit civitas Imperialis, et Imperio immediate subdita, testibus Munster. lib. 3. Cosmograph. cap. 181. Casp. Klock. de contrib. cap. 5. n. 54. Merian. in topograph. Archi-Episcop. Moguntin. f. 5. ubi attestatur, eandem ab Archi-Episcopo suo Adolpho de Naussau per vim anno 1462. occupatam, cives partim caesos, partim in exilium missos, [note: 108.] vetus ipsius regimen abolitum, et civitatem ipsam Archi-Episcopo plane subditam factam, et quo melius sub ipsius jugo detineretur, ipsum ibidem castrum fortissimum extruxisse, Wilhelm. Kyriander. in comment. de Augusta Trevirorum. part. 17. fol. 225. Et de eadem refert Stumpff. Chron. Helvet. lib. 2. cap. 37. Pabst Pius hat Dietrichen von Isenburg deß Bistumbs entsetzet, und an seine statt gesetzet Graf Adolphen von Nassaw, dieser hat mit Hülffe, anderer anno 1462. den 27. Octob. und durch Verrätherey etlicher Burger Maintz eingenommen. Heimit ist die alte herrliche berühmte Statt Maintz, hiebevor dem Reich gehörig, eine Fürsten-Statt worden, unter das Joch gebunden, und dem Adler aber eine Feder entfallen.

ad n. 106. seqq.

[note: 109.] LX. Mühlhausen im Sundgau. Mulhusium Sundgaviae olim quoque fuit civitas Imperialis, et ad Comitia vocata, sed per Helvetios exempta, hodie non comparet.

[note: 110.] LXI. Neuwmegen. Neomagium feudum et oppidum est Sacri Romani Imperii, cui jus monetae cudendae est, unde ab eo non appellatur ad Cancellariam Geldriae, sed Aquisgranum, quorsum etiam in agnitionem immunitatis, per hominem certum, chirothecam pipere plenam mittit, Guicciard. in de. scription. Belg. pag. 150.

[note: 111.] LXII. Neuenmarck, in der Obern-Pfaltz. Hanc civitatem inter Imperiales, et in antiquis Imperii registris et matriculis reperiri, testatur ex Zeiler. contin. intinerar. German. cap. 1. pag. 34. Johan. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 582.

[note: 112.] LXIII. Nieder-Wesel. Vesalia, quod olim covitas fuerit Imperialis, veteres attestatur Imperii matriculae, ubi ipsi impositi leguntur Equites quinque, et quinquaginta pedites, apud Limnae. tom. 2. lib. 4. cap. 7. fol. 100. et 121. et tom. 4. ibid. fol. 572. Sed hodie a Ducibus Juliacensibus et Clivensibus, ejusque Ducatus possessoribus exempta, Limnae. d. tom. 2. libr. 4. cap. 7. fol. 164. et desuper lis in Camera Imperiali adhuc indecisa pendet. Reinking. de regimin. secul. libr. 1. class. 4. cap. 21. in fin. Et de hac civitate Nieder-Wesel, an sit civitas Imperialis, ita scribit author decision, sive praejudic. Camer. Imper. tom. 3. verb. Civitas. Quod quidem in matricula Imperii reperiatur, et praeterea dicant, quod in causis illorum, quae Aquisgrani deciduntur, immediate appellatur ad Cameram. Ergo civitas

sit Imperialis. Sed respondet, Aquisgranenses ex privilegio quorundam Imperatorum habere aliquod judicium, quod vocatur Schöffen-Stul, ubi quaelibet partes, praesertim vicinae, quales sunt Vesalienses, se mutuo conveniant, et ab illo Caesareo privato, quod est instar Rotwilensium, appellant Cameram Imperialem. Et ita Vesaliensium causae ad Cameram, non tanquam ipsi immediate Imperio subjecti sint, sed ex privilegio judicii per appellationem recte devolvuntur. Sin vero litigant Vesaliae, appellatur, inde ad Ducem Clivensem.

[note: 113.] LXIV. Oderheim. Hanc civitatem Imperialibus annumerat Münster. Cosmograph. lib. 3. cap. 24.

[note: 114.] Oppenheim. Hanc quoque civitatem inter Imperiles refert Münster. d. l. ubi ait, daß König Ruprecht, der Pfaltzgrafe, Oppenheim, Ingelheim und Kayserslauttern, seinem Sohn Ludwigen Pfaltzgrafen, und seinen Erben verschrieben, im Jahr 1402. umb hundert tausendt Gulden. Aber die andern sprechen, es sey also zugangen: Nach dem Carolus der Vierdte an das Kayserthum kam, hätte Er gern seinen Sohn Wenceslaum promovirt, daß er nach Ihm Kayser würde, darumb verhieß Er den Chur-Fürsten groß Gut, daß sie ihn erwehlten, und wie AEneas Sylvius in Bohemia schreibet, verhieß er einem jeglichen Churfürsten hundert tausend Gulden, und gab ihnen die grosse Zöll, so an dem Rhein ligen, dann er hatte nicht so viel bahres Gelds, daß er sie alle möcht vergnügen.

ad n. 85. 113. 114.

[note: 115.] LXV. Padeborn. Inter civitates olim Imperiales, sed hodie ab Episcopo Padebornensi exemptan, Paderbornam refert, Joh. Limnae. d. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 581.

[note: 116.] LXVI. Parma. Haec urbs variam sensit fortunam, primum Imperio paruit; deinde aliquoties Vice-Comitibus Mediolanensibus addicta; postea a Gallis subacta; tandem Ecclessiae Romanae incorporata cum Placentia; utrumque Ducatum Petrus Aloysius Farnesius anno 1543. a Paulo III. gubernandum accepit, Müster. Cosmograph. lib. 4. cap. 50. et ita Imperio jus suum praecidit, Remig. Fesch. de foederib. conclus. 7. lit. P.

[note: 117.] LXVII. Passaw. Patavium, Bathavia, vetus quoque extitit civitas Imperialis amoenissima, teste Höping. de jur. insign. capit. 6. num. 1083. Abraham. Saur. in theatr. urb. pagin. 251. anno 1662. tota igne consumta.

[note: 118.] LXVIII. Pisa. Hanc civitatem immediate ad Imperium pertinere, testatur Imperator Maximilianus I. apud Goldast. in Reichs-Handelungen. pag. 64. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 1. cap. 9. n. 57. ab Imperatore Carolo Quarto duodecim mille aureis libertatem emit, Marta de jurisdict. part. 1. cap. 33. n. 108. Quam tamen Florentini anno 1509. subjugarunt, quorum jurisdictioni adhuc paret, Alphos. Modit. in §. plebiscitum. dub. 24. num. 10. Marta d. cap. 33. num. 103.

[note: 119.] LXIX. Quetlinburg. Haec quoque civitas olim fuit Imperialis, et in Imperii matricula comprehensa, quam tamen hodie Abbatissa Quetlinburgensis exemit, Limnae. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 581.

ad n. 119.

Ratolßzell, wird in der Cession der Reichs-Steur Herrn Conrads von Weinsperg, Ritters eine Reich-Statt genandt, anno 1430.

[note: 120.] LXX. Rens. Rense civitati ad Rhenum privilegia sua, quoad immunitatem vectigalium, pro sustentando tribunalis, sive subsellio Regali, cui Romanorum Rex insidere solitus fuit, adhuc anno Christi 1521. confirmata leguntur, apud Limnaeum d. tom. 4. libr. 4. cap. 7. fol. 582. Zeiler. contin. itiner. German. cap. 1. pag. 34.

[note: 121.] LXXI. Rostoch. Rostochium olim civitatem Imperii fuisse, et regalia vetuli civitatem Imperialem, statumque Imperii adhuc retinere, et summam Imperii umbram penes Principes Megapolitanos esse, tradit Thuan. histor. lib. 56. n. 28. Joh. Adam. Dapp. de civitat. German. part. 1. cap. 10. num. 3. Et hanc civitatem in Comitiis Norimbergensibus anno 1467. in matriculam relatam esse, constat ex relatis supra lib. 1. cap. 3. num. 57. Et Rostochienses jus titulo emptionis sibi adquisivisse, ex contractu celebrato cum Duce quodam Megapolitano, an. 1358. eumque contractum ab Imperatore Ferdinando I. confirmatum fuisse, ut praetergressa Ducali curia Megapolitana Lubecam appellent, scribit Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 1. cap. 1. cap. 7. num. 360. add. Limn. de jur. publ. tom. 4. lib. 7. cap. 44. fol. 336. Et huic civitati jus cudendae monetae aureae et argenteae adscribit Petr. Bertius rer. German. lib. 3. pag. 653.

ad n. 121. seqq.

Vid. LVNIG. Reichs - Archiv. P. Spec. Cont. IV. P. II. Anhang. p. 681. seqq.

Verum qua fide, vel auctoritate haec nitantur, se ignorare scribit Ernest. Cothman. respons. Academ. 47. num. 22. eandemque hanc civitatem Ducibus Megapolitanis subditam esse pluribus evincere conatur, et quidem 1. quod a Ducibus Megapolitanis ea ex viculo quodam piscatorio primum in oppidulum redacta, postea vero muro cincta, et fossis munita, et in rectiorem urbis formam instaurata, aedificatione autem dominium adquiratur, l. adeo. §. cum in suo. ff. de adquir. rer. dom. 2. Quod Duces Megapolitani ex singulari gratia ipsi Rostochio privilegia concesserint, et quorum collatione jus eminens demonstretur, c. licet. causam. x. de probat. Bart. in l. omnes populi. ff. de justit. et jur. 3. Quia

Duces non solum jus superioritatis, sed et merum mixtumque imperium, omnemque jurisdictionem exercuerint. Idqe 4. ex literis jurisdictionis, majorisque, medii ac minoris judicii, anno 1538. civitati Rostochiensi certo modo venditi, evidentissimum fieri. 5. Et quod jurisditione et imperio certo modo vendito, Duces Megapolitani in hac civitate nihilominus jus superioritatis et dominium retinuerint, et Academiam fundarint. 6. Idem quoque probare videntur insignia Civitatis, quae sunt Ducum Megapolitanensium. 7. Pro hac sententia infinita documenta ex Archivis publicis produci posse, quorum plura se vidisse scribit Cothm. d. l. numer. 29. 8. Quod ipsi Consules et Senatores, licet aliquoties se a jurisdictione Ducum suorum eximere, et a contributionibus immunes se facere adnisi, illa tamen res feliciter non successerit, sed ipsi in singulis literis propria subscriptione, ad ipsos Duces confessi fuerint, oppidum Rostoch Ducum Megapolensium haereditatiam et subditam civitatem esse, contributiones quoque in Comitiis provincialibus decretas solverint, et quod haec res in contradictorio judicio tractata, et tandem pro Ducum superioritate et jurisdictione decisio facta sit. 9. Quod ipsa civitas omni tempore, quo provincialia Comitia conscripta, foedera facta, et similes actus publici celebrati, veluti provinciae membrum, vocata, et submisse comparuerit. 10. Rostochium in Ordinationibus provincialibus et curialibus descripta, easdemque observavit. 11. Quod jus monetae cudendae, et alia similia jura competentia, non ab Imperatoribus, sed ex speciali gratia, et tanquam jura quaedam singularia, ex privilegio Ducum Megapolensium obtineant. 12. Quod ab omni hominum memoria oppidum Rostoch Ducibus Megapolensibus homagium praestiterit, atque etiam hodie praestet. 13. Quod ipsa oculorum inspectio et rei evidentia probet, oppidum Rostoch, ditione et provincia Ducum contineri. 14. Quod ipsa civitas recessibus pro vincialibus, den Lands-Abschieden, parere teneatur. 15. Civitas haec Ducibus Megapolensibus ad horum voluntatem ports aperit. 16. Si necessitas postulat, Duces Megapolenses jus et potestatem habent, oppidum suum Rostoch ad arma vocandi. 17. Ipsi Duces Rostochiensibus delinquentibus gratiam facere possunt. 18. Huic civitati justitiam administrant. 19. Duces possunt et solent contra oppidum Rostoch inquirere, idque per fiscalem suum, si casus incidat, in jus vocare. 20. Rescriptis et mandatis Ducalibus justis et legitimis obedire tenentur Rostochienses. 21. Duces sua edicta, rescripta et mandata in oppido Rostoch publicare et affigere solent. 22. Ipsi Duces Rostochiensibus plura jura ex mera clementia indulserunt, quod dominium praesupponit. 23. Cives etiam honestissimi, quoties jusjurandum magistratui suo praestant, ante omnia et imprimis ipsis Ducibus id praestare tenentur. 24. Dux Megapolensis Burevinus oppido suo Rostoch concessit jus statutorum Lubeccensium, et indulsit, ut Lubeccam, vel ad curiam Ducalem appellent. 25. Oppidum Rostoch a Ducibus Megapolensibus et ipsorum majoribus conditum esse, ipsisque semper paruisse, scribit Petr. Lindeberg. lib. 1. Chron. Rostoch. cap. 6. Et denique 26. addit Cothman. se ne unum quidem actum, in archivis diligenter pervestigatis, vel etiam in historicis probatis reperire potuisse, qui ostendat, ullo unquam tempore Rostochium immediate civitatem Imperialem fuisse.

Quicquid autem sit, cum Rostochium certa quaedam et singularia privilegia, et jura quoque regalia ab Imperatoribus obtineat, eaque ab Imperatoribus confirmari soleant, eandem iner civitates mixtas referendam esse censeo, de quibus supra lib. 1. cap. 3.

[note: 124.] LXXII. Saltzburg. Inter liberas quoque Imperiales civitates Salisburgum refert Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. 1. num. 85. Sed hanc hodie non esse Imperialem, sed Episcopo loco subditam, per se notum est.

[note: 125.] LXXIII. Sarburg, Sarbruck, Kauffmans Sarbruck. Saraepontum civitatem fuisse Imperialem, docet matricula apud Johan. Limnae. de jur. publ. lib. 4. cap. 7. fol. 98. et fol. 121. et 164. ubi ipsi equites duo, et pedites novem assignati leguntur. Et Archi-Episcopum Trevirensem Boemundum ab Imperatore Rudolpho impetrasse, quod hanc civitatem ex potestate sua Regali, ea libertate donarit, in quam aliae civitates, ex Regali munificentia, poni soleant, refert Wilhelm. Kyriander in anna lib. August. Trevivens. part. 3. Sed hodie civitas haec ab Episcopo Metensi, et Lotharingiae Duce eximitur, Limnae. d. capit. 7. fol. 164. et tom. 4. fol. 572.

[note: 126.] LXXIV. Schaffhausen. Schaf husia quondam quoque civitas fuit Imperialis, et in matriculis Imperii ipsi equites septem, et pedites septuaginta quinque adscripti inveniuntur, apud Limnae. tom. 4. libr. 4. cap. 7. fol. 572. Quae cum aliis a Ludovico Bavaro ab Imperio primum alienata, hodie cum reliquis Helvetiae civitatibus Imperio amplius non paret, de quibus cap. seq. n. 30. et seq.

[note: 127.] LXXV. Senis, Sena. Senensis Respublica olim quoque Imperio Romano paruit, prout testatur Imperator Maximilianus I. apud Goldast. in Reichs-Satzungen. pag. 64. Sed postea decem millibus coronatorum ab Imperatore Henrico IV. libertatem comparasse scribitur, Bodin. de republ. lib. 1. cap. 9. Et licet hodie Magno Duci Hetruriae mancipata, nihilominu tamen Imperii civitatem liberam remanere et dici, refert Johann. Limnae. de jur. publ. tom. 1. lib. 1. cap. 9. num. 64. Sed Imperatori superioritatem hodie denegat, Dec. cons. 580. num. 2. Et jus suum in Cosmum Florentiae Ducem titulo donationis transtulisse, scribit Sleidan. comment. libr. 24. Andr. Knichen. in velit. apolog. num. 6. De Senensi Republ. in pacto qui pepigerunt Romani, cum Friderico Imp. anno 1167. apud Goldast. tom. 1. quaest. Imp. pag. 283. legitur: Juraverunt

praesentes et jurabunt futuri Senatores et totus populus Romanus, Domino Friderico Imperatori fidelitatem, et qui juvabunt eum coronam Imperii Romani retinere, et qui nunquerunt tam in consilio quae in facto, ubi Dominus Imperator mala captione capretur, vel membrum perdat et aliqui detrimentum in persona patiatur et qui senatum non nisi per eum et per nuncium suum ordinabunt, sine fraude et malo ingenio.

[note: 128.] LXXVI. Sund, Stralsund. Sundium in matricula de anno 1471. Equites sibi assignatos habuit decem, et pedites viginti, apud Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 581. Hodie a Pomeraniae Ducibus eximitur, a quibus tamen per emptionem anno 1314. Senatum Strahlsundensem jus adquisivisse, ut ab ipsius sententiis Lubeccam appelletur, non etiam ad Curiam Ducalem, praetenditur, Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 1. cap. 7. num. 361.

[note: 129.] LXXVII. Soest, Susatum. Susatum Imperialem fuisse civitatem, non solum Aquila, quam Patroclus, sigillum Susatense tenens, clypeo inscriptam habet, sed et antiquior matricula ostendit, Johan. Angel. Werdenhag. part. 4. rer. Hanseat. cap. 2. pag. 842. Reinking. de regimin. secul. class. 4. c. 21. in fin. Et in veteribus matriculis Susato viginti Equites, et centum et viginti pedites assignatos refert Limnae. de jur. publ. tom. 4. libr. 4. cap. 7. fol. 572. idemque observantia de non appellando, nisi ad Cameram Imperialem, demonstrat Jul. Magenhorst. in Comment. ad Ordin. Camer. Imper. part. 2. tit. 28. reg. 1. ubi usu obtinuisse refert, quod a Scabinis in Gülich, Aach, Goßlar, Hamburg, Hervord, Lemgo, Soest, item vom Thum-Capitul zu Hamburg, ad Cameram appellari soleat, Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 54. lit. C. Zach. Vietor de caus. exempt. conclus. 36. Johan. Limnae. de jur. publ. lib. 7. cap. 23. num. 7. Quod etiam comprobat Werdenhag. d. loc. ubi ait, adhuc tredecim civitates Westphaliae liberas numerari, ut sunt, Colonia, Aquisgranum, Vesalia inferior, Marcodurum, (Düren) Cameracum, Tremonia. Susatum, Duysburgum, Hervordia, Brachel, Wartburg, Lemgovia, Werdena. [note: 130.] Verum hanc Civitatem Duces Juliacenses et Clivenses exemerunt, et nunc ipsorum successores detinent, de quo adhuc in Camera Imperiali lis indecisa pendet, Reinking d. cap. 21. in fin.

Inter civitates Imperiales refertur a Münster. in Cosmograph. lib. 3. cap. 24. Sed anno 1488. Helvetiorum foederi se associavit.

[note: 132.] LXXIX. Trier. Treverim civitatem olim fuisse Imperialem, constat ex traditis Wilhelmi Kyriand. in annal. August. Trevir. part. 17. et. Pont. Heuter. in histor. nov. et veter. Belg. libr. 5. cap. 5. quorum verba refert Johan. Limnae. de [note: 133.] jur. publ. tom. 3. lib. 7. cap. 48. Verum de hujus civitatis libertate inter Archi-Episcopum Trevirensem, et ipsam Civitatem diu lis et controversia maxima exorta et agitata, per Imperatorem Rudolphum II. 18. Martii Anno 1580. sententia pro Archi-Episcopo lata ita terminata fuit: Demnach erkennen Höchstgedacht Ihre Kayserliche Majest. Erstlich in Sachen hochernantes Chur-Fürstens zu Trier, Klägers an einem, wider bemeldte Burgermeister, Schöffen, Rath, und gantze Gemein, der Statt Trier, Andern Theils, auff die eingebrachte alte Privilegien, Documenten, Kayser Carls deß Vierdten gegebene Urchel, Regalien, Verträg, und allem andern Fürbringen nach, zu Recht, daß die Statt Trier hochgedachtem Kläger Eigenthumlich, vel quasi, cum mero et mixto imperio, directis et utilibus dominiis, und aller jurisdiction, Hoch- und Obrigkeit, zugehört habe, und noch zugehöre, daß auch ein Ertz-Bischoff und Chur-Fürst zu Trier, der Statt Trier rechter Herr, ordentliche Obrigkeit und Lands-Fürst, bißher gewesen, und noch seye, und von den Beklagten, auch gantzer Statt Trier, dafür gehalten und erkennet werden sollen; Und daß dahingegen die Beklagten eines Ertz-Bischoffen und Chur-Fürstens zu Trier, und also klagenden Chur-Fürstens, ungezweiffelte und ungemittelte Unterthonen, und ein Glied der Ertz-Bischofflichen, Churfürstlichen Trierischen Landschafft seyen und bleiben sollen. Und derowegen klagendem Churfürsten, als ihrer Obrigkeit und Lands-Fürsten, jetzo und fortan, auff der Regierenden Ertz-Bischoffen und Churfürsten Begehren, gleich andere Churfürstliche Stätt und Unterthonen, zu huldigen, allen Gehorsam zu leisten, auch sampt und sonders, der Ertz-Bischofflichen, Chur fürstlichen jurisdiction und Hoff-Gericht ohne Mittel, unterworffen, demselbigen zu pariren, und auff Fürforderung, zu Verhör, deßgleichen zu gemeinen Land-Tägen, zu erscheinen, und was daselbst ingemein geschlossen, vollziehen zu helffen, und dann die Reichs-und Land-Steuren, auch andern gemeinen oneribus und Beschwerden pro rata gleiche Bürden mit den andern deß Churfürstlichen Ertz-Stiffts Ständen, Stätt und Pflegen, zu tragen, die noch außständige, articulir te und unbezahlte Reichs-Steuren, zu bezahlen schuldig seyn sollen. Daß auch klagenden Chur-Fürsten, als der ordentlichen Obrigkeit und Lands-Fürsten, die Verwahrung der Statt, derselben Mauren, Thürn und Pforten gebühre, und die Beklagten jederzeit klagendem Churfürsten, und Seiner Churfürstlichen Gnaden Nach kommen, dem Ertz-Bischoffen zu Trier, als Ihrer Obrigkeit und Lands-Fürsten, auff dero, oder deren Gewalthaber gesinnen, zu Ihrer Nochdurfft und Gelegenheit, die Schlüssel zu den Pforten und Thürnen zu liffern, und zu übergeben, auch praesidia militaria zur Nothdurfft einzunemmen schuldig seyen: Jedoch so lang die Schlüssel zu der Statt und derselben Thürnen und Pforten in Handen und Gewabrsam der Beklagten, auß Vergünstigung und Zulassung deß klagenden Churfürsten, und dessen Nachfolger, gelassen, und bleiben werden, daß sie, die Beklagte, solche Schlüssel, wie gehorsamen Unterthanen gebühret,

treulich zu verwahren schuldig und verpflicht seyn sollen: Inmassen Ihre Kayserl. Majestät sie, die Beklagten, zu diesem allem hiemit condemniren und verdammen. Ferner erkennen Jhre Koyserliche Majestät, allem Fürbringen, zu Recht, daß Ihnen, den Beklagten, sondere Ordnung und Statuten, ohne Vorwissen und Verwilligung eines Ertz-Bischoffen und Churfürstens zu Trier, als Ihrer, der Beklagten, ordentlichen Obrigkeit und Lands-Fürsten, zumahlen nicht geziemet noch gebühret, sondern sie daran zu viel und unrecht gethan haben, und derohalben, was sie die Beklagten bißher dergleichen auffgericht und gemacht, klonender Chur-Fürst seines Gefallens zu ändern, oder gar abzuthun, befugt seye, und Macht habe: Jedoch da sie, die Beklagte, hinfüran neue Statuta und Ordnungen, so zu Erhaltung guter Policey und Burgerlicher Zucht dienstich und nutzlich, aufzurichten und zu machen, von nöthen erachten, daaß sie, die Beklagte, dasselbe hinfüran mit Vorwissen und Verwilligung deß klagenden Chur-Fürsten, und dessen Nachkommen, thun sollen; Daß auch gleicher Gestalt den Beklagten die publicirte, und durch den klagenden Chur-Fürsten angeschlagene, deß Heiligen Römischen Reichs Müntz-Ordnung abzureissen, frembde Müntz, ihres Gefallens, auß angemaßter eigner Gerechtigkeit, ohne Vorwissen und Willen deß klagenden Churfürsten, zu erwählen, desselben Weltlichen Gericht einige Verhinderung zu thun, die Partheyen, in was Sachen das wäre, vom Rechten abzuhalten, und vor sich zu ziehen, und sich in die Executiones Criminales oder Civiles einzumischen, die Entleibten, ohne Beyseyn deß klagenden Churfürsten Schulcheissen, zu besichtigen, von den Wund-Arzten Pflicht zu nemmen, oder sie, gedachtem Ehurfürstlichen Schultheissen Pflicht zu thun, und dann die jenige, so von dem Gericht citirt, abzuhalten, deßgleichen auß eigner Gerechtigkeit der Captur, der criminal Inquisition, Cognition, Tortur, Remission, Relegation, Ruthen außstreichen, an Pranger zu stellen, Mahlzeichen aufzubrennen, dem Nachrichter seinen Wochen-Woll zu wehren, den gehenden einen Gewalt-Richter zu machen, oder ihme einige Jurisdiction, auch ohne Befelch deß Churfürstlichen Schultheißen, vor Ungelt, und anders pfänden, die Uberbäw zu besichtigen, zuzueignen, Item Gelaid zu geben, die Gemein zu Küritz auß der Statt zu bauen, nicht gebühret, noch geziemet, sondern sie daran zu viel, und unrecht gethan haben. Es erkennen auch Ihre Kayserl. Majestät, daß die Beklagte klagenden Churfürsten die Wiederlaß deß Zolls, und der Waag, gegen Empfangung deß Pfandschillings, so viel sie die Beklagte dessen liquidiren werden, su gestatten, auch das Waag-Gelt (wofern sie die Beklagten es von klagendem Chur-Fürsten auß Gnaden länger nicht erholten mögen) obzuthun, und sich forthin deß H. Röm. Reichs, und Ertzstiffts Trier Land-Müntzen, gemäß zu halten, schuldig seyen. Die Elen, Maß, Gegen und Gewicht zu setzen, sollen hinfüro jederzeit mit Wissen, und in Gegenwärtigkeit deß klagenden Chur-Fürsten, und dessen Nachkommen Schultheissen und Gerichts, außgegeben und besichtiget werden. Auch sollen die Beklagte dem Herrn klagenden Chur-Fürsten und dessen Clerisey an freyer Ein- und Außführung, auch Verkauffung ihrer Geistlichen Gefälle, an Wein und Früchten, und anderm keinen Eintrag noch Verhinderung thun, sondern dasselbige wie recht, und von Alters herkommen, doch auf gebührliche Frey-Zeiden, so die Clerisery von den Beklagten fordern, und sie die Beklagten gutwillig, und ohne Entgelt geben, dardurch gleichwol dem klagenden Churfürsten, an dero Hoch und Obrigkeit, auch der Clerisey Freyheit nichts benommen seyn, passiren, ein, und außführen lassen, darzu an Berzapfung ihrer Geistl. Wein, wie herkommen, hinfüran keine Verhinderung noch Eintrag thun sollen. Weiter erkennen Ihre Kayserl. Majestät zu Recht daß es den Beklagten nicht gebühre, noch gezieme, auf der Mosel und an dem Leinpfad neue Gebäu und Wassermühlen, wider deß klagenden Churfürsten Verbott, zu machen, sondern sie in diesen, und allen andern obgedachten Puneten und Articuln zu viel und unrecht gethan haben, und derowegen hinfüro von solchen, und dergleichen thätlichen Handlungen, curbirungen, Eingriff und Verhinderungen, ausserhalb was sie die Beklagten bey klagendem Churfürsten, auß gutem Willen erhalten mögen, abstehen, sich deren aller enthalten, auch einigen Anhang wider den klagenden Churfürsten, und dessen Nachkommen nicht suchen, noch gebrachen sollen. Darzu dann Jh. Kayserl. Maj. sie die Beklagten hiemit condemniren und verdammen: Aber die von klagendem Churfürsten im 71. 75. 117. 122. 126. 175. 193. 197. Articuln geklagte und beklagte Poenen und Schaden belangend, dieselbe heben Jh. Kays. Maj. auß sondern bewegenden Ursachen hiemit auf darzu die Gerichts Costen so allenthalben aufgeloffen, gegen einander compensiren und vergleichen, etc. Quam, uti et Imperatoris Caroli IV. an 1364. in hac causa sententiam latam resert Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 7. cap. 48. Vota et relationes Dominorum Assessorum Cameralium et Aulae Caesareae vid. apud Casp. Klok. vot. Cameral. relat. 72. fol. 585. usque 611.

[note: 134.] LXXX. Verden. Verda olim quoque civitas fuit Imperialis, sed hodie ab Episcopo Verdensi exempta, de quo adhuc lis in Camera Imperiali, inter Fiscalem et Episcopum, indefinita pendet, Reinking de regim, secul. lib. 1. class. 4. cap. 21. in fin. Limnae. de jur. publ. tom. 2. lib. 4. cap. 7. fol. 166. et tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol. 573.

[note: 135.] LXXXI. Vern, Veron, Vincentz. Verona, et Vincentia, olim quoque Imperii membra fuerunt, uti apparet ex R. A. zu Augspurg, de anno 1518. § In Sachen. 10. sed hodie Venetorum parent Imperio. Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 1. cap. 9. n. 74.

[note: 136.] LXXXII. Warburg, Warberg, Warenberg. Warburgum tanquam civitas Imperialis in

matricula Imperii assignatos habet equites tres, et pedites tredecim, apud Limnae. de jur. publ. tom. 2. lib. 4. cap. 7. pag. 165. sed hodie ab Episcopo Padeboruensi eximitur, Limnae. tom. 4. lib. 1. cap. 7. fol. 71. et lib. 4. cap. 7. fol. 573. de quo lis in Camera Imperiali indecisa pendet, Reinking de regim. secul. lib. 1. class. 4. cap. 21. in fin. Weinspergam fuisse civitatem Imperialem, constat ex sequenti diplomate.

WIr Wentzlow von Gottes Gnaden, Römischer König zu allen Zeiten, Mehrer deß Riches, und König zu Böheimb: Bekennen und thun kund offentlich mit diesem Brieff, allen den die in schen oder hören lesen, wann wir unsere Lieben, Getreuen, den Stätten, Regenspurg und Basel, zwo Frystätte: und auch Unsern und deß Heil. Röm. Richs-Stätten mit Namen: Augspurg, Nürnberg, Ulm, Costentz, Eßlingen, Rütlingen, Rotwyle, Wyle, Uberlingen, Memmingen, Bibrach, Ravenspurg, Lindau, S. Gallen, Kempten, Kofbürn, Lütkirch, Isni, Wangen, Pfullendorff, Puchorn, Nördlingen, Dünkelsbühl, Rotenburg uff Dem Thuber, Bopfingen, Aulen, Gemünd, Halle, Hailbronnen, Wimpffen, Weinsperg, Windsheim, Wissenburg Giengen, Buchow, Schweinfurt in Francken, und Mülhusen im Elsaße, die Gnade gethan haben, daß si beliben sullen, bi allen, wenn Rechten, Fricheiten, Privilegien, und bi ihren guten Gewonbeiten, die si haben von Unß, oder von andern Keiser und Königen, unsern Vorfahrern an dem H. Riche, und alß sie di herbracht haben, biß uff disen hütigen Tag, und weilen auch di vorgenante Stette mit einander di Unß und di dem Riche behalten, und wer der were, der di vorgenanten Stette daran irren, dringen, beschweren oder krencken wolt, darzu wollen Wir sie beschutzen und schirmen, und in getreülich geraten und beholffen sin, und nit wider si sin ohne Gefärde, Mit Urkundt diß Brifs, versigelt mit unserm Königl. Majest. Insigel. Geben zu Nürnberg nach Christes Geburt 1300. Jahr, und darnach in dem 87. Jahr, der Mittwoch nach dem Sontag so man singt Laetare in deß Fasten. Unser Riche deß Bömischen im 24. und deß Römischen im 11. Jahr: add. diploma Wenceslai citatum supra lib. 3. c. 13. n. 74.

[note: 137.] LXXXIII. Wesel, sive Ober-Wesel. Quam olim alii dictam fuisse Vesaniam et Ficeliam, primum libera dicitur fuisse civitas, postea tempore Imperatoris Friderici II. ad Imperium pervenisse, sed tandem ab Imperatore Henrico VII. cum ad Italicum iter pecunia opus haheret, Electori Treverensi vendita, Matth. Merian. in topograph. Archiepiscop. Trevirens. pag. 36. et alia est a Nieder-Wesel, de qua supra.

[note: 138.] LXXXIV. Weissenhorn, bey Ulm. Hanc quoque civitatem in Imperii registris antiquis reperiri, et adhuc anno 1521. confirmationem privilegiorum inter alias civitates Imperiales ab Imperatore Carolo V. impetrasse, refert ex Zeiler. contin Itin. German. cap. 1. pag. 34. Job. Limnae. de jur. publ. tom. 4. libr. 4. cap. 7. fol. 582. Hodie ad Comites Fuggeros spectat.

[note: 139.] LXXXV. Wien. De civitate Vienna scribit Dresser Isagog. hist. part. 5. voc. Vienna. pag. 581. Circa annum Christi 1236. Fridencus II. Imperator receptus est in urbem Viennam, una cum filio suo Conrado Roman. Imper. a civibus honore summo, mansitque ibi tres integros menses, assignavitque numero Imperialium. Sic ad jecta Imperio Vienna, illa accepit insignia, quae adhuc usurpat, nempe Aquilam auream bicipitem et coronatam in campo nigro, Theodor. Hoping. de jur, insign. cap. 6. n. 1173. Verum hodie ad Austriae Archiduces pertinet.

ad n. 139.

[note: 140.] LXXXVI. Zürch. Tigurina, Tigurum, Turegum, Taregium, inter civitates Imperiales, et quae in antiquis Imperii registris reperiantur, et adhuc anno 1521. ab Imperatore Carolo V. privilegia et Regalia confirmata acceperint, refertur a Johan. Limnae de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 7. fol 582. sed hodie cum reliquis Helvetiis Romanum Imperium non agnoscit superius.

ad n. 140.

[note: 141.] LXXXVII. Zwickaw. Zwiccaviam olim Imperialem, Fridericum Marchionem Misniae Anno 1308. bellica vi sibi subjecisse, ex Albin. Chron. Misnens. tit. 15. pag. 398. refert Joh. Limnae. de jur, publ. libr. 7. cap. 1. n. 39.

CAPVT II. De Regnis, Principatibus et Provinciis una cum Civitatibus ab Imperio Romano avulsis. Summaria.

1. Non tantum singula Civitates, sed etiam integra Regna, Principatus et Provinciae ab Impario avulsa.

15. Reges Daniae Imperio fidelitatem promiserunt, et in Comitiis comparuerunt.

24. Et hodie Florentiae Dux a Caesaris superioritate revera non videtur exemptus.

30. Helvetii crudeliter a Praefectis Imperialibus tractati jugum hoc excusserunt, et libertatem inclamarunt.

40. Respectu Burgundiae et Status Mediolanensis Rex Hispaniae Status Imperii est.

70. Transylvaniae Princeps Sigismundus Battorius Imperii perpetuae tutelae se submisit.

[note: 1.] NOn tantum singulae Civitates Imperiales, sed etiam integra Regna, Principatus et vinciae una cum Civitatibus liberis, ab Imperio Romano alienatae et avulsae sunt, sicuti ex subsequentibus, ordine Alphabetico relatis, constat, ita enim ab Imperio Romano alienatum, et avulsum est

[note: 2.] I. Angliae Regnum. Angliae Regnum quandoque ad Imperium Romanum pertinuisse constat ex l. 2. §. 4. ff de vulgar. et pupill. subst. l. 1. C. de rei vind. et ibi. Gothofred. in not. lit. g. Et Britanniam a Claudio primum Imperio junctam, testatur Sueton. in Claud. Et Constantes, Gratianos, Aureliosque, ex Britannorum sanguine natos, Caesares constitutos fuisse refert Bodin. de republ. lib. 1. cap. 9. Sicuti etiam Severus Imperator cum Antonio Augusto, in Anglia suum palatium habuit, ibique animam his verbis exhalavit: turbatam Rempublicam ubique accepi, pacatam etiam Britannis relinquo, Dn. Thom. Lansius in orat. pro Britan. Verum hodie Angliae [note: 3.] Regnum, post Deum nullum Dominum agnoscit, sed liberrima potestate jura Regia Majestatis habet, Alber. Gentil. de Hispan. advoc. lib. 1. cap. 8. et 20. Chassan. in catal. glor. mund. part. 5. consid. 38. Sonsbec. de feud. part. 6. num. 4. Dn. Cluten. syllog. rer. quot. cunclus. 10. lit. D. Vietor. de caus. exempt. concl. 2. Quam superioritatem agnoverunts quoque Imper. Maximilianus I. et Carolus V. ab Angliae Regibus aureae periscelidis ordinem suscipientes, cum ordinis instituendi potestas nulli detur, nisi qui jura Majestatis habet, Arnisae. de jur. Majest. libr. 1. cap. 2. num. 6. in fin. Unde cum Imperator Sigismundus ad Angliae littora pacem facturus inter Henricum V. Angliae, et N. Galliae Reges, appelleret, non prius fuit admissus, quam Duci Glocestriae stricto gladio interroganti, et se non agnoscere alium Imperatorem, quam Regem, dicenti profiteretur, se nihil contra Regis libertatem praetexere, sed esse amicum ejus, et, si vellet, inter duos Reges mediatorem, ut ex Tit. Liv. refert Nolden. de flat. nobil. cap. 2. num. 67.

[note: 4.] II. Arelatense Regnum. Hoc Rudolphurn Regem Conrado II. Salico testamento tradidisse, huncque ejecto inde Ottone, Germaniae incorporasse, scribit Peucer. libr. 4. Chron. Wilhelm. Paradin. annal. Burg. cap. ult. Arnisae. de jur. Majest. libr. 2. cap. 1. num. 5. [note: 5.] Verum illud hodie Imperio non amplius parere constat, et universam Regni Arelatensis ditionem, et jura Majestatis Philippum Valesium, Caroli VI. Proavum, ab Henrico V. Imper. emisse, eique argenti pondo ducenta millia pretii nomine solvisse, Imperii Ordinibus consentibus, refert Bodin. de tepubl. lib. 1. cap. 9. fol. 201. A quo tamen dissentit Crus. annal. Suev. lib. 5. part. 3. ubi Carolum IV. Regnum illud unius prandii gratiâ, in Villa Nova prope Avignonem, Galliae Regi tradidisse scribit, idque postea Sigismundum ejus filium approbasse dicit Joh. Limnae. de jur. publ. libr. 1. cap. 9. num. 11. et in add. ibid. tom. 4. pag. 76. et seqq. et notit. Franciae. libr. 1. cap. 4. lit. II. mm. nn. et diploma in Bibliotheca Parisiorum, quod in Templo suburbano Divo Victori dedicato, se legisse affirmat Aventin. ann. Boj. l. 7.

[note: 6.] III. Belgae confoederati. Qui etiam Imperio paruerunt. Irenic. lib. 1. exeg. Geman. cap. 19. Goldast. in praef. der Reichshändel. Cujus etiamnum vestigia extant in Circulorum distributione de anno 1521. qua Belgio et Westphaliae singularis titulus assignatur, Der Niederländisch und Westphälisch Craiß, ut videre licet apud Goldast. Reichs-Satzung. fol. 249. conter. R. A. zu Augspurg. de anno 1548. §. Nach dem dann von unsern. 67. Hujusmodi [note: 7.] Provincias Belgicas postea Hispaniarum Rex feudi jure ab Imperio recognovit: Cum autem ipsis intolerabile jugum imponere niteretur, post multorum annorum belli [note: 8.] quassationes Hispani dominium abjurarunt, et singulari consulto 7. Kalend. Septemb. anno 1581. decreverunt, ut cives harum Provinciarum externorum Principum legibus soluti viverent, et pro libera Republica haberentur, Baud. de induc. bell. Belg. lib. 1. pag. 7. adeo [note: 9.] ut hodie nullum superiorem recognoscant, Baud. d. lib. 2. Joh. Gryphiand. velit. democrat. concl. 24. Remig. Fesch. de foederib. concl. 8. lit. 1. et libertatem summam sitis attribuunt, quasi ab Imperio derelicti propriis armis libertatem sibi adquisiverint, Baud. d. l. fol. 75. Conser Limnae. de jur. publ. libr. 1. cap. 9. num. 17. seqq. et ibid. tom. 4. ubi literas hoc nomine ab ipsis ad Imperatorem et Imperii Status in Comitiis Spirensibus anno 1570. exhibitas refert. Unde etiam eorundem Legati, tanquam Reipublicae omnino liberae. Electoribus aliisque Principibus, superiorem recognoscentibus, de sessionis praerogativa controversiam movisse, ex fama refert Besold. de jurisdict. quaest. 6.

[note: 10.] IV. Borussia. Borussiam olim quoque Imperio paruisse, patet ex R. A. zu Augspurg de anno 1500. tit. vom Hosmeister auß Preussen. 20. quam virtute et armis Teutonicorum militum Imperio adjectam, gravissimis postea bellis pressit Polonus, et tandem Borussiae magistrum Albertum Brandeburgicum ad pacta adactum Vasallum sibi fecit, qui Imperatore et Ordinibus invitis a Polono eam recognovit, et cum esset Magister, mutato rerum statu, et voluntate Regis Dux Borussiae salutatus est, Thuan. histor. lib. 1. pag. 18. Sleidan. lib. 5. comment. circa fin. Reinking. de regim. sec. lib. 1. class. 2. cap. 9. num. 33. Joh. Limnae. d. lib. 1. cap. 9. num. 23. et 24.

[note: 11.] V. Burgundia. Quamvis Domus Burgundica ab antiquis temporibus, absque omni dubio, Imperio fuerit subjecta, et etiamnum subdita sit, et singularem in Imperio Circulum constituat, feudum Imperii sit, ad Comitia vocetur, et in lisdem compareat, votum et sessionem habeat, Camerae Adsessorem praesentet, etc. sicuti eleganter probat Bened. Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 7. sect.

10. per tot. In plerisque tamen exempta est, et Camerae Imperialis jurisdictioni non paret, juxta singularem transactionem, nisi in cauis fractae pacis, de quo supra lib. 2. cap. 33. num. [note: 12.] 109. Et quamvis ad ordinaria Imperii onera, quantum duo Electores ad Rhenum, et ad Expeditionem Turcicam, quantum tres, contribuere teneatur, harumque contributionum causae Camerae nihil decesserit, et contributionum nomine adeo abnoxius sit Ducatus, ut in Camera per fiscalem contra eum procedi possit, Gail. de arrest. cap. 6. num. 15. Petr. Frider. Mindan. de process. lib. 1. cap. 38. num. 5. De viribus tamen transactionis istius /

disputatur, praesertim quoad Ducatus et feuda imperii, cum Imperium omni jurisdictione in iis ditionibus sit privatum. In specie vero Burgundiae Comitatum post Deum, neminem recognoscere superiorem, [note: 13.] et a multis seculis nobili et specioso hoc titulo, la Franche Comte de Bourgogne, gloriari, quod nempe ea semper immunitate gavisus sit, ut ne Principes quidem supremi tributum aut subsidium aliquod ei unquam injungere tentarint, sed antiquam illam immunitatem semper intactam et inviolatam conservare, et solemnibus Edictis confirmare voluerint, scribit Joan. Grivel. Dolan. decis. 11. n. 17. et decis. 19. numer. 28. et decis. 104. numer. 12. Caspar. Klok. de contribut. cap. 4. num. 227. et seq.

[note: 14.] VI. Dania. Daniae Reges olim Imperio paruisse, et Germanis Imperatoribus homagium praestitisse, testatur Crantz. histor. Dan. lib. 4. cap. 18. Et Dania, Norwegia, reliquaque Septentrionis regna ab Ottone subjecta, Adam Bremens. libr. 1. cap. 2. Knichen. de vestitur. pact. part. 2. cap. 5. numer. 77. Et Daniae quoque Regem Heraldum ab Ottone 11. Imperatore Alstedum in Thuringiam ad Comitia vocatum, comparuisse, seque fidum Imperio et tributa promisisse, testatur Spangenberg. in Chron. Saxon. cap. 146. Et in Comitiis Augustanis anno 1474. Daniae Regem praesentem fuisse, refert Lehman. Spir. Chron. libr. 7. cap. 113. Nuncios quoque Regis Daniae investituram Regni ab Imperatore petiisse, ipsumque jussisse, ut Rex ad Curiam personaliter veniret, et Regni administrationem de manu sua, interpositâ debitae fidelitatis securitate, susciperet, ait Radev. [note: 15.] libr. 3. cap. 24. de reb. gest. Frider. In fide Imperii Daniae Reges permanserunt ad tempora Lotharii, cui Canutus Dux Daniae fidelitatis obsequium praestitit, Trithem. cap. 17. Hermold. libr. 1. histor. Scalay. cap. 50. et 91. et Friderici l. qui Petrum Daniae Regis nomine decoravit, Trithem, d. l. Bodin. de republ. libr. 2. cap. 3. fol. 309. qui ipsum jurejurando obstrinxit his verbis: Rex Danorum Magnus, se in potestatem Imperatoris tradidit, obsides dedit, juramentum fecit se successoresque suos, non nisi Imperatoris, et successorum ejus permissu regnum adepturos, Trithem. d. cap. 17. Bodin. d. fol. 309. Temporis tandem progressu provinciae istae paulatim ab Imperio diverterunt, Otto Frising. libr. 7. Chron. cap. 19. Crantz. d. cap. 17. Vietor. de exempt. conclus. 2. Atque anno 1166. ad Comitia Herbipolensia Daniae Reges vocari, neque per se, neque per legatos comparuerunt, Goldast. in praesat. der Reichs-Satzungen.

[note: 16.] Hodie liberum praetendunt Imperium, et quoad Daniam, Norwegiam, Ducatum Sleswicensem, Islandiae et Gronlandiae provincias, superiorem recognoscunt neminem, Marta de jurisdiction. part. 1. cap. 26. numer. 61. Laur. Kirchof. tom. 4. cons. German. 17. numer. 18. Hering. de fidejuss cap. 17. numer. 577. Dn. Cluten. syllog. rer. quot conclus. 10. lit. e. Nolden. de stat. nobil. cap. 2. numer. 79. Limnae. de jur. publ. libr. 1. cap. 9. numer 29. et in leges patrias jurare tenentur, Cluten d. lit. e. Ernestus Cothman. vol. 4. resp. 4. numer. 236. Johann. Bruning de homag subject. conclus. 247.

[note: 17.] Ratione tamen Ducatus Holsatiae Imperio subest, et Status Imperii habetur, R. A. zu Speyr de anno 1542. §. Dieweil aber. 126. ibi: Insonders aber Dennemarck, als zum theil auch deß Reichs verwand Mitglid. Gail. de arrest. cap. 6. num. 16. Knichen. de Saxon. non prov. verb. Ducum. cap. 6. numer. 3. Reinking. de regimin. secul. libr. 1. class. 2. cap. 9. numer. 24. Hering. d. l. numer. 578. Nolden. d. l. numer. 78. Limnae. d. num. 29. ubi dicit, se novisse Danos et Norwegos Carolo V. respondisse, se non Caesari, sed Imperio fidos esse, quod si Caesar contra Imperium machinaturus sit, pro virili nixuros, ut antiqua libertas defendatur. add. Limnae. tom. 5. de jur. publ. libr. 1. cap. 9. numer. 27. pag. 12. seqq.

[note: 18.] VII. Ferrariae Ducatus. Ferrariam civitatem immediate ad Imperium pertinere, asserit Imper. Maximilianus I. in seiner Antwort wieder den König in Franckreich apud Goldast. in Reichs-Satzung. pag. 64. Et Ferrariae Duces Imperio subfuisse. inde dicendum venit, quod Borsius Marchio Ferariensis anno 1452. die 15. Maij, ab Jmper. Friderico II. Ducis Mutinae ac Regii titulo fuit insignitus, Decian. respons. 19. numer. 211. Et quod Ferrariae Duces Carpensem Principatum a Carolo V. in feudum acceperint, teste Remig. Fesch. de foederibus. conclus. 7. lit. M. Atque Alphonsum II. Ducem Ferrariae in controversia praecedentiae cum magno Duce Florentiae anno 1534. 14. Apriil. ab Jmperatore obtinuisse, ut inter Jmperii Principes reciperetur, refert Honor. thesaur. polit. vol. 1. pag. 194. relat. dt Ferrara. Cujus tamen hodie nullum extat vestigium, Fesch. d. l. Verum Ferrariae Duces longa consuetudine [note: 19.] nullum superiorem recognovisse, tradunt Carol. Ruin. libr. 1. cons. 21. Riminald. consil. 726. numer. 18. Marcobrun. ab Anquil. cons. 13. num. 138. ita, ut hodie idem possint in suo Ducatu, quod Rex in regno, et Jmperator in Jmperio, Curt. cons. 188. numer. 22. libr. 1. Bertazol. libr. 1. cons. 240. lit. c. et nemini subditorum dicere liceat Duci, cur ita facis? Menoch. lib. 3. cons. 250. num. 72.

Hodie Ducatum Ferrariensem Pontifices tenent. Nam cum anno 1597. Alphonsus ultimus Ferrariae Dux sine liberis e vita decederet, Pontifex Ducatum, ut feudum apertum

tum sibi vindicavit, et Ecclesiae gremio incorporavit. Et licet Caesar Estensis defuncti Ducis patruelis, ab eodem haeres ac successor testamento esset institutus, sequenti tamen anno a Clemente VIII. Pontifice excommunicationis fulmine percussus est, donec transactione subsecuta Ferrariam Pontifici cesserit, ipse vero Mutinam, Regium, Lepidum, aliasque urbes, quas Mechtildis Comitissa Henrici III. Jmperatoris proneptis, ut Vasalla ab Jmperio Romano donavit, retinuerit, et ab Jmperio Rudolpho II. Romani Jmperii Princeps, et Dux Mutinae, Regii, Lepidi, Carpi et Brusellis, et Dominus Granfagnanae creatus fuerit, Nolden. de nobil. cap. 2. numer. 118. seq.

[note: 21.] VIII. Flandria. Flandria quaedam pars Jmserialis dicitur eo, quod olim supremam Jmperatorum potestatem agnoverit, ex Guicciard. in descript. Belg. pag. 256. Limnae. de jur. publ. libr. 1. capit. 9. numer. 32. Sed hodie ab Jmperio recessit, et confoederatis Belgis adhaeret.

[note: 22.] IX. Florentia. Florentiae, sive Hetruriae Magnus Dux tempore Honorii IV. Pontificis, ab Jmperat. Rudolpho I. duodecim millibus scutatis, ut vult Choppin. de Doman. Franc. lib. 2. tit. 1. num. 9. vel sex millibus Ducatorum, Honorio confirmante, libertatem coemit, Natta. cons. 637. n. 23. Felin. in c. cum non liceat. X. de praescript. Corset. de potest. reg. quaest 101. num. 68. Limnae. d. cap. 9. num. 3. [note: 23.] Hanc tamen libertatem eo ipso iterum amisisse Florentiam, dum a Carolo V. Jmp. obsessa, demum in gratiam recepta, qui Ducem ei praefecit, censet Carpzov. de leg. reg. German. cap. 7. sect. 6. num. 17. Cum enim Florentini familiam Mediceam ejecerant, restitutus Pontifex, ut se suosque gentiles ulcisceretur, foedus iniit cum Caesare, quo in Florentinos pro merito animadverteret. Quid Florentini? Hi a Caesareanis atque Pontificiis copiis obsessi, cum per anni fere tempus bellum duxissent, certis conditionibus cum Ferdinando Gonzaga, Caesaris legato transegerunt, qui postea ipsis Alexandrum Medices Principem constituit, Sleidan. lib. 7. pag. 189. Et Rudolphum quoque l. reservasse sibi superioritatem et recognitionem Jmperii, Civitasque Florentiam et Lucam Caesaris dicto se audientes promisisse, scribunt Cuspinian. in vita Rudolph. Gerard. de Roo. annal. Austriac. lib. 1. de anno 1284. Feder. [note: 24.] Scot. respons. 28. num. 107. lib. 7. Et Florentiae Ducem a superioritate Caesaris revera exeroptum nonesse, inde colligi videtur, quod in causa praecedentiae inter Florentinum et Ferrariensem, Cosmus Florentiae Dux, tanquam beneficiarius citatus, coram Caesare litem susceperit, ut ex Thuan. Histor. lib. 54. refert Nolden. de stat. nobil. cap. 2. num. 112. seq.

[note: 25.] X. Francia, sive Gallia. Franciae, et Galliae Reges olim Jmperio Romano paruisse, et Galliam provinciam Jmperii Romani fuisse, apparet ex inscriptione l. in criminali. 5. C. de jurisd. quae ab Arcadio et Honorio Jmperator. ad Vincentium Praefectum Praetorio Galliarum rescripta fuit, et testantur Sueton, in vit. Caesar. Castald. de imper. Rom. quaest. 53. numer. 11. Unde Justinianum Jmperatorem sine controversia Galliae Regibus jura dedisse, dicit Cujac consult. 3. in fin. Et Sigismundum Jmperatorem anno 1411. Jmperiali auctoritate in civitate Lugdunensi usum, et Comitem Soanensis Status de potestatis plenitudine creasse, testatur Marta de jurisdict. part. 1. cap. 28. num. 87. Ac circa eadem tempora in ipso Parlamento Parisiensi equitem Senescalcum creasse, refert Marta d. l. numer. 88. Imo Ottonem etiam 11. consobrinis suis Lothario atque Carolo Galliae Regibus bellum intulisse, quod Romano Jmperio justa non persolverent seque legitimae dominationi subducerent, scribit Crantz, [note: 26.] [note: 26.] in metropol. Sax. lib. 3. cap. 35. Et Franciae Regem, ratione Burgundiae, et regni Arelatensis, Jmperio fidelitatem debere, dicit Arnisae. de jur. majestat. cap. 5. fol. 430. Quo facit, quod scribit Goldast. in praef. der Reichs-Satzungen. Käyser Maximilians Außschreiben wider den Franzosen weisen auß, daß der König in Frankreich, wegen deß Königreichs Arlen ein Lehenman deß Reichs sey, und soll Carolus Delphinus als ein Fürst deß Reichs, auff den Reichstag gen Metz anno 1356. beruffen, seinen Sitz und Orth neben andern Fürsten deß Reichs vertretten, und Käyser Carolo dem IV. in Gegenwarth aller Chur- und Fürsten des Reichs, und Päbstlichen Legaten, den Lehen-Ayd offentlich geleistet, und die Regalia der Hertzogthumben, Wien oder Delphinat, Provintzen, etc. von Ihrer Majestät als otdentlichen Lehenherrn empfangen, die Lehen-Brieff sollen noch vorhanden, und im Closter S. Victors bey Pariß zufinden seyn. Unde etiam Sigismundus Jmper. Francis Regem in mandato, de anno 1445. ut ad Concilium Constantiense veniat, fidelem suum appellat, teste [note: 27.] Goldast. constitut. Imperial. fol. 386. Ac Principes Delphinatus semper fideles Jmperii Vasallos fuisse, et ea lege Principatum suum ad Reges Galliae transtulisse, ut eum tanquam Vasalli ab Jmperio recognoscerent, et filium Regis natu maximum, Regnique successorem Delphini cognomento appellarent, refert Nicol. Betsius de pact. famil. illustr. cap. 7. fol. 224.

[note: 28.] Verum hodie haec secus se habent, et Reges Galliae seu Franciae superiorem non recognoscunt, c. venerabilem. ibi: insuper cum Rex superiorem non recognoscat. X. qui fil. sint legit. Corset. de potest. reg. part. 5. quaest. 101. num. 66. Franc. Bald. de praescript part. princ. 2. part. 5. quaest. 2. num. 5. Nicol. Ubald. de success. ab intest. num. 81. seq. Jason. in l. cunctos populos num. 10. C. de sum. Trinit. Chassan. in catal. glor. mund. part. 5. consid. 30. et 31. Dn. Cluten. syllog rer. quot. conclus. 10. lit. b. et ibi alleg. Ita ut de Rege Franciae nihil aliud possit dici, nisi quod dicitur de polo Antarctico, qui non est nostri hemispherii, Purpur. in l. 1. num. 13. ff. de jurisdict. Menoch. in resp. caus. Finariens. num. 103. Hering. de fidejuss. cap. 7. num. 572. Unde Gunther. in Ligur. lib. 1.

[note: 29.] Jdemque obtinet in Delphino Franciae, qui etiam superiorem non recognoscit, Franc. Marc. Delphin. decis. 355. n. 2. tom. 2. Bertrand. cons. 42. n. 2. vol. 1. part. 1. Vide Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 2. cap. 9. n. 29. et seq.

[note: 30.] XI. Helvetii. Hi olim Jmperii cives fuerunt liberi, vulgo die Freyen schweitzer, Paurmeister. de jurisdict. lib. 2. cap. ult. num. 19. Postquam vero crudeli Praefectorum, quos ab Jmperio habebant, premerentur insolentia et tyrannide, icto clam foedere, jugum illud excusserunt, libertatem inclamarunt, eandemque huc usque animose tutati sunt, prout testatur Simler. de republ. Helvet. Zach. Vietor de caus. exempt. conclus. 2. Jmperium tamen non penitus abjurarunt, quod inde maxime patet, quod Comitiis Imperialibus per legatos suos diu interfuerunt, et quidem usque ad annum 147 1. ubi in Comitiis Ratisponensibus ipsis Regalium confirmatione denegata, unanimiter conclusere, die Reichstäg nicht mehr zubesuchen, noch deren Abschieden sich zu unterwerffen, Goldast. in praefat. der [note: 31.] Reichshandelungen. Id quod ipsi Helvetii in literis suis ad Electorem Moguntinum anno 1519. profitentur, dum ita scribunt: Berichten wir sie dessen, daß wir Aydgenossen also seynd herkommen, daß wir uns von den zweyen Hauptständen, von dem Heiligen Stul ju Rom und dem dem H. Römischen Reich nie haben gesöndert, besonder denen, als billich und Recht ist, und auch zu thun schuldig und pflichtig gewesen, und noch seynd, und auch allweg hinfüro thuen wöllen, etc. Et Paulo post: So ist kund und offenbar, wir seyen, setzen, zu welchem Herrn der ist, zu deme wir uns verbunden haben, gegen weme das sey, so haben wir allwegen außgelassen und vorbehalten, das Heilig Römische Reich, und nicht unbillig, dieweilen wir von den unsern, die höchst und beste Freyheit haben, den Adler und das Reich ob unsern Schilden führende, berühmet und gebrauchen, seynd auch Glieder, und dessen gäntzliche Ehr und Lob haben wollen, wie andere Ständ und Glieder:Et ibidem: Wer uns fürwahr, von wegen unserer Herrn und Obern, als einem dapffern Glied deß Reichs, Land, etc Goldast. in Reichshandelungen. fol. 101. Undeidem Goldast. d. l. in praefat. sic scribit: Es werden gantze Last-Wägen voll Bücher geschrieben, de processibus juris, de jurisdictione, de appellationibus, de exactionibus,

und was dergleichen; Hie müssen die Schweitzer und Aydgenossen allenthalben herhalten, und als Meinaydige, Abtrünnige, und von dem H. Reich abgefallene Stände durchgezogen werden. Aber die guten Herrn und Aydgenossen wollen das nicht gestehen, und widersprechen es auf das Höchste, erkennen den Kayser vor ihren einigen, ordentlichen, natürlichen Herrn, erkennen sich zu dem Reich Teutscher Nation, geben sich für desselben freye Ständ auß, wollen auch dieses Lob, Ehr, Ruhm und Nahmen haben, Limnae. de jur publ. lib. 1. cap. 9. n. 35. Eosdemque jure adhuc Imperii existere membra et subditos, censent Goldast. d. praefat. Klok. de contribut. cap. 4. n. 245. seq. Arumae. de comit. cap. 4. n. 129. Carpzov. de leg. reg. German. cap. 7. sect. 9. num. 13. seq.

[note: 32.] Hinc etiam Helvetiae civitates, ad instan? tiam Abbatis Eremi et Leopoldi Ducis Austriae, a judicio Rotwilensi proscriptas et ab Episcopo Constantiensi excommunicatas, authoritate Imperiali et rescripto Ludovici IV. Imper. absolutas, refert Goldast. tom. un. constit. Imperial. fol. 324. Limnae. d. n. 35.

Verum Helvetios hodie a Camerae Imperialis et Rotwilensis dicasterii jurisdictione, aliisque Imperii oneribus realibus esse exemptos, testatur Goldast. in Reichshandelungen. in praefat. Mart. Mager. de advocat. cap. 6. n. 163. [note: 33.] Unde cum aliquando crebrioribus mandatis ad Camerae judicium, tanquam subditi vocarentur, Legatos Spiram miserunt, qui in publicum senatorum consessum admissi Camerales his verbis allocuti sunt: Domini confoederati Helvetii, vos vicinos suos salvere jubent; mirantur vero, quod tam crebris citationibus vestris, placuerit vobis diu eos vexavisse, orant et hortantur, ne amplius eos exagitetis; man solle sie hinfüro ungeheut lassen, prout refert Christoph, Warsewic. in orat. de legat. fol. 54. et ex eo. Besold. de appellat. cap. 2. n. 6. Dn. Lansius. consultat. contra German. sol. 809. Atque hoc tempore Helvetios plenariam libertatem obtinere, et nullius Imperium recognoscere, praeter experientiam testantur Besold. d. n. 6. et in dissert. de monarch. cap. 7. num. 8. Fesch. de soederib. concl. 8. lit. G. Vietor. d. conclus. [note: 34.] 2. Unde etiam ad contributiones Turcicas non ut alii Imperio subjecti, sed ad instar aliorum Regum et Principum extraneorum, ad voluntarium subsidium, umb eine Christliche Mitleidentliche Hülff, requiruntur, ut videre licet ex R. A. zu Speyr. de anno 1542. §. Wir und die bemelte. 56. R. A. ju Regenspurg. de anno 1576. §. Wie auch die Aydgenossen. 24. R. A. zu Regenspurg. de anno 1641. §. Damit [note: 35.] auch diese Hülff. Cui etiam accedit, quod Carolus V. anno 1547. ipsos de foedere ineundo sollicitarit, Sleidan. histor. libr. 19. Et licet urbes reformatas tum exceperit, non tam subjectionem, etiamsi maxime fuerit praetensa, quam Religionem in causa fuisse, dicit Fesch. d. concl. 8. lit. G. ubi diffitendum non esse, quin comiter adhuc S. Rom Imperii majestatem sancte venerentur et observent Helvetii, in cujus tesseram privilegiis adhucdum inhaerere Imperialibus, et quod singulare, in foederibus ipsorum quibuscunque excipere, das heilig Reich, [note: 36.] von deß Reichs wegen. Et hodie Helvetios Imperium Romanum comi tantum observantia recognoscere, et de caetero acriter libertatem suam tueri, refert Bodin. de republ. lib. 1. cap. 7. et lib. 5. cap. 5. Paurmeister. de jurisdict. lib. 2. cap. 4. n. 29. Besold. de stat. subaltern. cap. 7. n. 8. Reinking. de regim. sec. lib. 1. class. 2. cap. 9. num. 92. seq.

[note: 37.] Jn pacificatione inter Plenipotentiarios Caesareos et Regios Suecicos nuper anno 1648. Osnabrugis facta, §. 6. controversia haec

in hunc modum decisa est: Cum item Caesarea majestas ad querelas nomine civitatis Basileensis et universae Helvetiae coram ipsius Plenipotentiariis ad praesentes congressus deputatis propositas super nonnullis processibus et mandatis executivis a Camera Imperiali contra dictam civitatem, aliosque Helvetiorum unitos Cantones, eorumque cives et subditos emanatis, requisita Ordinum Imperii sententia et consilio singulari decreto die 14. mensis Maij anno proxime praeterito declaraverit, praedictam civitatem Basileam, caeterosque Helvetiorum Cantones in possessione vel quasi plenae libertatis et exemptionis ab Jmperio esse, ac nullatenus ejusdem Jmperii dicasteriis et judiciis subjectos; placuit hoc idem publicae huic pacificationis conventioni inserere, ratumque et firmum manere, atque idcirco ejusmodi processus, una cum Arrestis eorum occasione quandocunque decretis prorsus cassos et irritos esse debere.

[note: 38.] XII. Hispania. Hispaniam olim Imperii Romani Majestatem, ejusque victrices Aquilas agnovisse, constat ex l. 2. §. 1. ibi: quaecunque in partibus Hispanae. C. de praefect. Praet. Afric. l. relegatorum. 7. §. interdicere. 10. ibi: praesidi provinciae Hispaniae rescripserunt. ff. de interd. et releg. Et facit in scripto l. si a sponso. 16. C de serv. fugit. Marta de jurisd. part. 1. cap. 26. n. 73. Carol. Molinae. in consuet. Paris. in princ. n. 19. Rest. Castald. de Imper. Rom. quaest. 35. n. 11. et seq. Verum [note: 39.] hodie ab Jmperio avulsa est. ejusque jurisdictionem non agnoscit, Jason. in l. cunctos populos. lect. 1. col. 2. C. de sum Trinit. gloss. in c. Hadrianus. dist. 63. Panormit. in c. venerabilem. col. 9. de action. Molinae. d. l. n. 20. ideo, quod Reges Hispani regna sua absque Imperatorum auxilio, maximaque Reipubl. infelicitate, ab Arabibus occupata immensis laboribus, periculis et impensis, effuso per septingentos annos proprio et subditorum sanguine, a Christianae Religionis hostibus liberarint, et ita se exemerint, ex gloss. in c. Hadrianus. dist. 63. Job. Lupo. in pr. rep. de donat. int. vir. et uxor. n. 18. et Joh. Garz. de nobil. Dn. Cluten. in syllog. [note: 40.] concl. 10. lit. c. Respectu tamen Ducatus Burgundiae et Mediolanensis Statut est Imperii, et in Comitiis Jmperialibus, non ut Rex supremum locum occupat, sed ut Dux Burgundiae et Mediolanensis, suo ordine inter Principes Imperii sedet, Cluten. d. concl. 10. lit. e.

[note: 41.] XIII. Hungaria. Hungariae Episcopi et Proceres licet inter Status Imperii Germanici computati, et in Senatu Imperiali sessiones et vota habuerint, ut constat ex Sigismundi Imp. laudo de anno 1417. in causa inter Archiepiscopum, civitatemque Coloniensem, et Ducem Metensem apud Goldast. tom. un. constit. Imperial. fol. 394. Limnae. de jur. publ. lib. 1. cap. 9. n. 36. Atque Hungariae Duces regiam coronam a Pontifice acceperint, Bodin. de republ. lib. 1. cap. 9. Et Rex Stephanus in Papae clientelam se dederit, Vietor de exempt. conclus. [note: 42.] 2. Hac tamen occasione ab Jmperio se exemit. et de facto ejus membrum esse desiit. R. A. zu Augspurg. de anno 1666. §. Uber voriges haben. 70. ibi: Solche Landschafft im H. Reich Teutscher Nation in nichts nicht verwandt, oder zugethan. Nolden. de nobil. cap. 2. n. 83. et seq.

[note: 43.] XIV. Insubria et Lombardia. Insubriae et Lombardiae civitates olim Imperio parebant, cum pace Constantiae rebellionis gratuita venia in gratiam reciperen tur, Vietor. d. concl. 2. Unde etiam Lombardia provincia nobilis et pars Imperii Romani pretiosa appellatur a Friderico 11. in rescripto 1. apud Goldast. tom. 2. constitut. Imperial. pag. 51. Limnae. d. cap. [note: 44.] 9. n. 52. Hodie tamen libertate civitates istae, fruuntur, et Imperium Romanum non agnoscunt, Sigon. lib. 4. de regn. Ital. Azeved. ad constit. Hispan. lib. 9. tit. 17. leg. 1. 46. Vant. de nullit. ex defect. jurisd. et unde. n. 37.

[note: 45.] XV. Italia, ejusque civitates. Italiam hodie Pontifex Romanus detinet, ex praetensa donatione Imperatoris Constantini. c. Constatinus. 13. dist. 96. Hic enim Pontifici Urbem Romam, cum toto patrimonio adjacente, septuaginta duas civitates, et duo millia oppidorum in Italia, et in insulis adjacentibus, donasse jactitatur, Marta de jurisdict. part. 1. [note: 46.] cap. 30. n. 25. Quam tamen donationem nunquam factam fuisse, et purum putum figmentum esse, traditur in d. c. Constantinus. demonstrant AEneas Sylvius postea Papa Pius II. factus, in dialogo suo (ubi stolidos appellat Legistas, quod tantopere sudant, an donatio Constantini valeat, cum nunquam facta sit) Nicol. de Cusa, Cardinal lib. 2. de concord. Cathol. Laur. Valla. in pecul. declam. Alciat. lib. 7. paterg. jur. civil. cap. 19. Dauth. de testam. n. 255. Bodin. de republ. lib. 1. cap. 9. fol. 221. Thom. Michael. de jurisd. concl. 18. Joh. Wolff. tom. 2. memor. lect. cent. 6. part. 1. Covarr. var. resol. lib. 4. cap. 18. n. 8. Pruckman. de regal. §. soluta potestas. memb. 2. effect. 7. Arnisae. de jur. maiest. lib. 1. cap. 5. n. 6. Bruning. de var. univers. spec. concl. 6. lit. b. Ant. Coler. de jur. Imper. sect. 4. Laur. Ohm. de jur. Episc. concl. 7. lit. a. Reinking. de reg. sec. lib. 1. class. 2. cap. 7. n. 46. seq. Limnae. de jur. publ. lib. 1. cap. 9. n. 37. seq. Vel si unquam facta fuisset, invalidam tamen et revocabilem, docent Bruning. d. concl. 6. tit. b. Laur. Ohm. d. lit. a. Reinking. d. cap. 7. n. 73. Wurmser. de jur. publ. exerc. 1. quaest. 15. vers. posuo etiam.

[note: 47.] Omnimodam quoque exemptionem sibi vindicare conaniur Domini et civitates omnes in Italia, quas enumerat Carol. Sigon de Regn. Ital. lib. 14. ut sunt Mediolanum, Brixia, Mantua, Venetia cum adhaerentibus, Verona, Vincentia. Patavia. etc. Parma, Placentia, etc. cujus exemptionis fundamentum ponunt in foedere inito cum Imperatore Friderico ex constitutione de pace Constantiae, Sigon. d. l. propterea, quod ibidem foederatae dicantur istae civitates, et sic Imperatore in eas potestatem supremam exercere nequeat, Pacian. cons. 19. num. 342. et cons. 149. n. 76. et de probat. lib. 2. cap. 4. n. 41. Bart. in l. imer eos. ff. de adquir. rer. dom.

[note: 48.] Contrarium tamen, et praedictas civitates, salvis quibusdam privilegiis et immunitatibus, tam quoad jurisdictionem, quam alia potestatis politicae capita, Imperio, ejusque summo magistratui. Caesareae nimirum Majestati, etiamnum esse subjectas, tradunt per c. Imperialem. §. firmiter. de feud. alien. per Frider. Paurmeister. de jursdict. lib. 2. cap. 4. n. 52. Bened. Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 7. sect. 6. n. 3. seqq. Et Imperatoriae superioritatis intentionem in Italia adeo fundatam esse, ut exemptionem alleganti probandi onus incumbat, consuluit Cephal. cons. 369. Dec. cons. 307. lib. 3. Et controversiae inter Florentinos et Pisanos agitatae cognitionem et dijudicationem ad Caesaream auctoritatem pertinere, sine partium contradictione professus est Imperator Maximilianus [note: 49.] I. Guicciardin. 3. histor. Notum quoque est, causam Finariensem inter Rempublicam Genuensem et Marchionem coram Imperatore Ferdinando I. fuisse agitatam, Cluten. syllog. rer. quotid. concius. 10. lit. a. Ac cum Pius IV. Pontifex Cosmum Medicem Florentinorum Principem, Regem creare vellet, a Maximiliano II. audire coactus fuit; Jtalia non habet Regem, nisi Caesarem, Pacian. de probat. lib. 2. cap. 35. num. 69. Arnisae. de jur. Majest. [note: 50.] lib. 1. cap. 4. num. 5. Cluten. d. l. Idem quoque probat Cancellariae Aulicae Caesareae stylus, quo ad siugulos Italiae Principes et Civitates ita inscriptiones fieri solent: Principi Illustrissimo N. Duci Parmensi, et Principi nostro charissimo. Item: Honorabilibus nostris et Sacri Imperii dilectis, N. Magistratibus Civitatum nostrarum Imperialium, Papiae, Cremonae, Pisae, etc. Jllustri, Magnificis, nostris et Sacti Imperii fidelibus dilectis, N. Duci et Magistratibus Camerae et Civitatis nostrae Genuae, etc. teste Paurmeister. de jurisdict. lib. 2. cap. 4. n. 75. et seq.

[note: 51.] Ex quo etiam Imperatori in Capitalatione ferio injungitur, feudorum Italicorum nomine cognitionem et disquisitionem accuratiorem instituere. Capitulat. Imperatoris Ferdinandi 111. artic. Zu dem und insonderheit. 9. vers. Fürnemblich auch, dieweil uns fürkömmt, daß etliche ansehnliche, dem Reich angehörige Herrschafften und Lehen, in Italia, oder sonsten veräussert worden sern sollen, eigentliche Nachforschung derentwegen anstellen, wie es mit solchen alienationen bewandt, und die eingeholete Bericht, zur Chur - Fürstlichen Maintzischen Cantzeley inner Iahrs-Frist, von dato an zu rechnen, unfehlbarlich einschicken, etc.

[note: 52.] Quamvis autem Friderici l. tempore et cura olim ex solis juribus fisci Regii in Italia, atque ex his tantum, qui nullo jure, sed sola praesumptione de Regalibus se intromiserant, triginta millia talentorum, plus minusve, reditibus publicis per singulos annos accesserint, Radevic. libr. 2. de gest. Friderici I. cap. 5. apud Urstis. tom. bistor. German. pag. 509. et Henricus VII. adhuc Pisas convocatis Italiae Principibus tributum Imperio debitum imperaverit, de praeteritis quidem, si qui non erant solvendo, multa remittens; caeterum edicens, se nullo modo imposterum laturum, ut defraudaretur Imperium, neque enim suam se rem agere, sed rem publicam Imperii, Mutius libr. 23. Chron. German. [note: 53.] pag. 218. Hodie tamen Italia nihil amplius Imperio contribuere dicitur, Vadian. de colleg. monaster. Germ. vet. lib. 2. apud Goldast. Alaman. rer. tom. 3. pag 101.

[note: 54.] XVI. Livonia. Livoniam Bremensium industria inventam, et militum Teutonicorum virtute ad Imperium et Religionem Christianam redactam, ejusque Majestatem recognovisse, dignoscitur ex causa appellationis non ita pridem inter Schmilach contra Nafsaw, in Camera ventilatam, ubi decretum: Wolte Nassaw, seinem Erbiethen nach, beweisen und darthun, daß keiner auß Liffland an das Kayserliche Cammer - Gericht appelliren mag, er habe dann zuvor an einem gemeinen Land-Tage vor allen Herren und Potentaten deß Lifflands appelliret, daß solches gehöret, und er thue solches, oder nicht, soll in puncto devolutionis erkennt werden, was recht ist, Author. decis. sive praejudic. Cameral. apud Gylmann. symph. tom. 3. verb. appellare quibus et a quibus. vers. appellatio a Lyfflandt. et ibid. Wehn tom. 6. cap. 4. §. 9. Unde etiam Imperator Maximilianus 11. Rigam suam et Imperii civitatem novissime appellat, Reichs-Abschied zu Erffurt, de anno 1567. §. Wir haben auch auß. 61. ibid Gegen unser und deß Heiligen [note: 55.] Reichs-Statt Riga betreffendt. Hodie Sueciae Rex Livoniam sibi subjecit, Paurmeist. de jurisdict. libr. 2. cap. 4. num. 28. Et cum Imperator Carolus V. Rigensibus Imperii proscriptionem minaretur, eam pro sulgure ex pelvi habuerunt, dicentes: Priusquam in Livoniam ad venisset, equitatum ejus lassum et fatigatum fore, ac si magno cum exercitu veniret, eum fame et inedia consumptum iri, sin cum exiguis viribus, facile vinci posse, ex Thuan. hist. lib. 21. Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 1. c. 9. n. 51.

[note: 56.] XVII. Mediolanum, Meylandt. Mediolanum Imperii Romani proprietas est, Reichs-Abschiedt zu Nürnberg, de anno 1542. §. Und wie nun ihr. 3. ibi: deß Heiligen Reichs Eigenthumb deß Hertzogthumbs Meylandt. Ab Adolpho Imperatore privilegium acceperit perpetui Imperii Vicariatus, quod et Carolus IV. confirmavit, Buxtorff. ad Aur. Bull. conclus. [note: 57.] 53. lit. C. Ludovicus XII. Galliae Rex Ducatu hoc occupato, pretio centum mille florenorum a Maximiliano l. investituram obtinuit, cum clausula tamen, salvis lmperii juribus, Choppin. de doman. Franc. lib. 1. [note: 58.] cap. 6. n. 21. Eundem Carolus Quintus recuperavit, et filio suo Philippo Hispano concessit, salva superioritate, Lancell. Gall. cons. 24. n. 10. Marta de jurisdict. part. 1. cap.

33. num. 37. seq. Et inde Reges Hispaniarum hunc Ducatum ab Imperio fiduciae nomine possidere, dicit Bodin. de republ. lib. 1. cap. 9. fol. 191. Eoque nomine juramentum fidelitatis in manus Imperatoris praestare Lancell. Gall. d. num. 10. Et Ducem Mediolanensem Imperatorem recognoscere probat AEgid. Boss. in pract. criminal. tit. de Crimin. laes. Majest. n. 54. et 55. A quo tamen dissentiunt, [note: 59.] eumque neminem superiorem agnoscere, tradunt Bursat. cons. 4. 21. libr. 1. Jason. cons. 101. n. 10. vol. 4. Peregrin. cons. 2. n. 36. Alciat. tract. sing. certam. c. 32. n. 4. Remig. Fesch. de foederib. conclus. 7. lit. O. Imperator enim Wenceslaus Johannem Galeatium Ducem creavit, Urbe ditioneque grandi pecunia vendita, additaque potestate, uc in haeredes transferri posset, amisae. de jur. Majest. cap. 5. num. 5. Unde Electores in abdicatione Wenceslai §. 1. inquiunt: Mutilalti Imperium Mediolano et Provincia Longobardiae, quae juris Sacri Romani Imperii fuerant, redeuntibus inde ad Imperium amplissimis emolumentis; in qua ditione, Mediolanensis, veluti minister Sacri Imperii partibus fungebatur, cum tu contra, quam tuam sublimitatem et dignitatem decebat, acceptâ pecuniâ, Mediolani Ducem et Comitem Papiensem creasti, etc. referente Carpzov. de Leg. Reg. Germ. c. 7. sect. 6. n. 35.

[note: 60.] XVIII. Muscovia. Muscoviae Magnus Dux primo Tartaris paruit, quibus postea se subtraxit, et absolutum dominium adeptus est, Marta de jurisd. part. 1. cap. 27. n. 1. usque ad annum 1524. quo Basilius sibi Regis Muscoviae titulum tribuit, quem etiam ab Imperatore Romano titulum Imperatorium petiisse, tradit Volkmar. de jur. Princip. cap. 21. n. 13. Eumque talem prae se tulisse Majestatem, ut cum Legatus magni cujusdam Principis perorando apud ipsum injussus caput texisset, clavo pileum capiti affigt mandaverit, Remig. Fesch. de foeder. concl. 7. lit. L.

[note: 61.] XIX. Neapolis. Magna Italiae pars, novem amplissimis et amoenissimis regionibus clara, ab Imperio quoque avulsa est, cum ultimus Suevorum Conradinus innoxiam cervicem infando scelere carnifici porrigeret, Vietor de caus. exempt. concl. 2.

[note: 62.] XX. Polonia. Poloniam Imperio Romano olim paruisse inde apparet, quod Caesari tributaria fuit, Naucler. in chron. vol. 2. gener. 35. Ejusque Dux Boleslaus ab Imperatore Ottone Tertio Regiam dignitatem consecutus, Guangin. lib. 2. rer. Polon. Peucer. 4. Chron. Carion. 5. chron. Tandem tamen Imperio repudium misit, et hodie Poloniae Reges superiorem non recognoscunt, Petr. Roytz. in decision. Lithuan. 3. num. 334. Otto Frisingens. libr. 1. cap. 17. Bodin. de Republic. lib. 1. cap. 9. fol. 203. Reinking. de regimin. secul. lib. 1. class. 2. cap. 8. n. 27. seq. Limnae. de jur. publ. libr. 1. cap. 9. num. 59. seq.

[note: 64.] XXI. Portugallia. Portugalliae Regnum una cum Hispanla Imperio ademptum est, Purpurat. in rubr. de jurisd. num. 10. Marta de jurisdict. part. 1. cap. 26. n. 96.

[note: 65.] XXII. Rhaetia. Rhaeti, die Bunbtner, una cumHelvetiis libertatem adquisiverunt, et ab Imperio se exemerunt, Stumpff. lib. 10. Chron. Helvet. cap. 4. et seq. Munster. Cosmograph. lib. 1. c. 185. et seq. Vietor. d. conclusion. 2. vers. Helvetii.

[note: 66.] XXIII. Scotia. Scotiae Regnum Angliae hodie unitumest, nam Scotis de cooptando Rege dissidentibus, Balliolus sese professus est, Britanni beneficiarium, ut Scotiae Regno praficeretur. Bodin. de republ. lib. 1. cap. 9. Cluten. syllog. rer. quot. conclus. 10. lit. d.

[note: 67.] XXIV. Sicilia. Siciliae Regnum et Calabriae. Ducatum Apuliae, et Principatum Capuae, Romano Imperio univit Fridericus Henrici VI. Imperatoris filius, ut perpetuo terrarum istarum unus Dominus esset, Goldast. tom. un. constit. Imer. fol. 287. Et in Siciliae et Apuliae Regem, Imperio rebellem, Pisis in Comitiis Imperialibus anno 1311. proscriptionis latam sententiam refert Goldast. d. l. fol. 321. [note: 68.] Postea vero cum ultimus Suevorum Dux Conradinus, Friderici II. Imperatoris filius, indigno sato apud Neapolim securi percuteretur, ab Imperio adempta est Sicilia. Thuan. histor. lib. 1. Munster. Comograph. de Italia. cap. 73. Crus. annal. Suev. itbr. 2. part. 3. cap. 19. Bodin. de Republic. lib. 2. cap. 5. in fin.

[note: 69.] XXV. Suecia. Sueciae Rex licet olim sub Imperii Romani tutela fuerit, hodie tamen superiorem non recognoscit, laur. Kirchoff. cons. German. 4. cons. 17. num. 28. Hering. de fidejuss. cap. 7. num. 577.

[note: 70.] XXVI. Transylvania. Transylvaniae Princeps, modo in Imperatorum Romanorum, modo in Turcae protectionem transiit, et Sigismundus Battorius perpetuae Imperii tutelae se submisit, ejusdemque Princeps appellari meruit anno 1595. Unde cum proditionis reus delatus esset, ad Imperatorem Viennam captivus abductus, carcerique mancipatus, aliquot annis ibidem peractis obiit Remig. Fesch. de foederib. concl. 7. in fin.

[note: 71.] XXVII. Veneria. Venetam Rempublicam Imperio Romano nunquam subfuisse, sunt qui contendunt, eo quod in mari aedificata, et non in solo juris alicujus, et ideo libera, l. 1. §. quod si quis. 18. ff. de nov. oper. nunciat. §. insula, quae in man. 22. l. de rer. divis. l. in tan tum. 6. in princ. ff. eod. l. Insula. 30. §. in fin. ff. de adquir. rer. dom. Menoch. resp. Finar. 2. art. 1. num. 63. Marta de jurisdict. part. 1. cap. 33. num. 7. cum Imperator non fit Dominus marism, Dd. in l. 9. ff. ad L. Rbod. de jact. Alciat. 2. dispunct. cap. 5. Sed male, quamvis enim is, qui in mare aedificat, id quod aedificat,

suum faciat, et insula in mari occupantis sit, non tamen aedificatione vel occupatione ejusmodi statim Imperii superioritatis jus assequitur, Ant. Vacca ad l. 2. ff. de adquir. rer. Dom. Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 1. cap. 1. [note: 72.] 9. num. 68. Nihil enim commune habet causa Dominii et proprietatis cum Imperio et jurisdictione, Gail. 2. obs. 69. num. 2. Licet igitur proprietas civitatis remaneret Venetis, jus tamen superioritatis Imperatori non esset denegandum, cum Romanos quoque maris imperium habuisse constet ex Polyb. lib. 1. Nec Venetorum Imperium mari terminatur, sed bonam partem vicinorum littorum occupat, Arnisae. de jur. Majest. c. 2. n. 4. Et olim quoque Venetorum Rempublicam de populo Romano fuisse constat, [note: 73.] Flamin. de Rub. consil. 2. n. 54. Sic enim Conradus Budoarius Venetiarum Dux a Conrado I. Imperatore anno 915. jus monetae accepisse legitur apud Volat. 4. Geogr. Et Sebastianum Cianum ornamenta Regia ab Imperatore Barbarossa accepisse, Conataren. de republ. Venet. libr. 2. Cluten. syllog. conclus. 12. lit. C. Et Venetos in Recognitionem superioritatis quotannis pallium aureum pependisse, usque ad Ottonis III. Imperium, ex Johan. Baptist. Ignat. in vit. Ottonis III. refert Remig. Felch. de foeder. concl. 8. lit. K. Unde etiam Dux Venetiarum in Camera Imperiali aliquando proscriptus legitur, et praejudicium [note: 74.] in causa Herrn von der Leistern, contra Lauredaumen, Venetiarum Ducem, Latine et Germanice bannitum, et Germanice tantum 13. Junii anno 1509. denunciatum, refert Author decis. sive praejud. Cameral. apud Gylmann. symph. tom. 3. verb. Bannum vers. banni sententia. pag. 56. in fin. Goldast. tom. 2. constit. Imper. fol. 118.

[note: 75.] Quicquid autem sit, hodie Venetia superiorem neminem agnoscit. Jason. cons. 70. num. 4. seq. vol. 4. Menoch. cons. 2. num. 63. et cons. 1210. num. 25. lib. 13. Mynsing. 5. observ. 29. n. 3. Gigas de crimin. laes. Majest. rubr. quotuplex sit Majestas. n. 12. seq. Coepoll. de servit. rust. praed. in c. domari. num. 4. Volckmar. de jur. Princ. cap. 12. num. 15. Quamvis adhuc aliquid juris Romano Imperio in Venetos superesse, statuant Zoanet. de Rom. Imper. num. 203. Muscorn. de jurisd. n. 128. Paurmeist. de jurisdict. lib. 2. cap. 4. n. 57. seq. Goeddae. ad l. 3. §. ejus. ff. de V. S. Cluten. d. concl. 12. lit. D. Norderman. de jur. Principat. concl. 87. Thom. Michael. de jurisd. concl. 20. Limnae. de jur. publ. lib. 1. cap. 9. num. 71. seq. Unde Versiculi, quos ex Hutten. refert Besold. de jurisd. Imper. quaest. 6.

Plura de Regnis, Provinciis et Civitatibus ab Imperio Romano avulsis, vide apud Bodin. lib. 1. de Republ. cap. 9. Marta de jurisdict. part. 1. 26. Reinking. de regimin. secul. libr. 1. class. 2. cap. 9. per tot.

Anne autem hujusmodi et consimiles aliae exemptiones ab Imperio validae sunt, vid. supra lib. 1. cap. 18. n. 45. et seq.

Additio.

Tota hac tractatione abstinere poterat Autor, quippe a scopo suo aliena et eo, quod dominium Orbis Imperatori competens ex L. 9. ff. ad L. Rhod. de jactu supponat, Germaniaeque nostrae Hisponiam, Portugalliam, Angliam, Scotiam, Sueciam, Moscoviam, Transylvaniam, etc. attribuat, fere ridicula, et ad stoliditatem Andlerianam (qui in Jurisprudentia publica et privat L. I. T. V. P. II. p. m. 109. praeter ista omnia et Africam et Asiam redire ad Imperium nostrum jubet) proxime accedente. Saniora discas ex CONRINGII Opere incomparabili de Finibus Impirti, saepius edito.

LIBER QVINTVS. OFFICIA MAGISTRATVVM CIVITATVM IMPERIALIVM CONTINENS. CAPUT I. De Officio Magistratus in genere, ejusque distributione. Summaria.

1. Dum Reipubl. constituuntur partes, una corum, qui praesunt, altera qui subsunt.

9. Civitas, universitas, sunt nomina juris, et dicuntur persona repraesentatae per magistratum.

[note: 1.] REs publica universa, sive Civitas, duobus connectitur vinculis, summa scilicet potestate, sive dominatione, et civium subjectione. Aristot. libr. 7. polit. cap. 14. Indeque duae Reipublicae et Civitatis constituuntur partes et membra; unum eorum, qui praesunt, alterum qui subsunt, Petr. Gregor. Tholos. de republ. libr. 4. cap. 1. num. 18. Qui praesunt, in genere dicuntur Magistratus, qui subsunt, dicuntur cives, et subditi. Cum autem de Magistratuum electione et constitutione actum sit supra libr. 2. cap. 8. Superest, ut nunc de [note: 2.] ipsorum officio et potestate agamus. Officium Magistratus politici in civitatibus Imperialibus in genere est, salus populi, et quod publica magis, quam privata curare debeant, de quo supra lib. 1. cap. 9. num. 8. et seq. Et

officium boni magistratus in Republ. bene constituta, est, fonunas subditorum in tuto collocare, juste judicare, unicuique id, quod suum est, tribuere, personam nullius respicere, hoc est, potentem imbecilli, divitem inopi, gentilem inquilino, civem advenae, patricium plebeio minime anteponere, sed jus universis aequaliter impertiri, ut scribit Joh. Boter. de orig urb. lib. 3. cap. 31. Moderatori beata civium vita proposita est, ut ea opibus firma, copiis locuples, gloria ampla, virtute honesta sit, inquit Cicero 5. de republ. Tyrannus suam utilitatem spectat, Rex subditorum, Aristot. 5. Ethic. cap. 10. Ut enim tutela, sic procuratio Reipubl. ad utilitatem eorum, qui commissi sunt, non ad illorum, quibus est commissa, gerenda est, Cicer. 1. offic. Magistratui non civium servitus est tradita, sed tutela. Neque magistratuum est Respublica, sed reipublicae magistratus. Senec. de clement. Claud. in 4. consol. Honorii:

Hadrianus frequenter in Senatu dicere fuit solitus: se Principatum sic gesturum, ut sciret, rem populi esse, non suam privatam, Dion. Omnium itaque somnos magistratuum vigilantia defendat, omnium otium illius labor, omnium delicias ipsius industria, omnium vacationem illius occupatio, Sen. in consol. ad Polyb. Adhaec potestas et officium magistratus consistit in ipsius concessionis et constitutionis forma: Cum enim in arbitrio constituentis Imperatoris, vel universitatis, sive civium fuerit, quid et quantum de proprio, vel concesso sibi imperio. jurisdictione, regali bus et aliis juribus Senatui, aliisque magistratibus tribuere voluerint, et sic magistratus nullam videatur habere jurisdictionem, nisi quatenus per ipsam concessionem, vel civitatis statuta, ipsi expresse tributum. Socin. cons. 108. lib. 4. Quando igitur constat, Imperatorem constituisse Senatum, eique jus civitatem, ejusque jura regendi et homagium a civibus recipiendi potestatem concessisse, vel cives ipsos inconcessione magistratus, in statu democratico nihil sibi juris reservasse, sed omnia in senatum, sive temporarium, sive perpetuum, tanquam optimates transtulisse, tunc reliqui cives mere fiunt subditi, et non immediate Caesari, sed soli senatui juramento adstricti, nec eorum consensus in rebus civitatis peragendis requiritur. Cum in civitatibus [note: 4.] Imperialibus populus omnem potestatem in Senatum transtulerit, hicque in locum Principis electus sit, prout in Camera votatum, refert Gylman. symph. tom. 1. part. 1. tit. 2. vot. 1. n. 2. et 3. fol. 68. ubi hoc de generali [note: 5.] consuetudine constare dicit, et talis magistratus civitatem repraesentet. §. Senatusconsultum. 1. de jur. nat. gent. gloss. in rubr. C. quae sit long. consuet. Laudens. de official. ex gloss. in l. 1. C. de cotrract. jud. verb. pronuncias. in fin. sicuti in contrahendo, et obliganda civitate ex consuetudine esse dicit Zas. in l. civitas. n. 11. ff. si cert. pet. Bald. in l. principales. in fin. c. de juram. calum. [note: 6.] Et senatum Principis personam repraesentare, scribit Sixtin. de regal. lib. 1. cap. 4. n. 89. etiam absque plebe, Petr. Frid. Mindan. de process. lib. 1. c. 3 1. n. 3. et 4. Lehman. Chron. Spirens. lib. 4. c. 13. fol. 316. ubi ait: Von Würdigkeit eines Rachs in Reichs Stätten schreiben die Gelehrten, deß Inhalts: Wie den Menschen die Vernunfft regieret, den Leib die lebendige Seel, die Sonn den Himmel, ein Schiff der Steumann; Also seye ein Rath der Statt Verstand, Leben, Liecht und Ancker deß Friedens. Und wie der Leib ohne lebendige Seel todt und erstorben: Also Köme ohne einen Rath die Statt nicht besetehen. In einer jeden Reichs Statt der Rath gleich einem Fürsten, oder Grafen deß Reichs in seinem Land, wird auch von der Burgerschafft an statt eines Fürsten erwählet und gesetzt; und gleich wie andere Unterthonen ihrem Lands- Fürsten, Grafen und Herrn zu Trew, Hulds, und Gehorsam, vermittelst leiblichen Ayds, verbunden; also auch die Burgerschafft in Reichs - Stätten ihrer [note: 7.] Obrigkeit dem Rath. Eumque totum populum repraesentare, ejusque potestatem obtinere, scribit Besold. de jur. untversit. cap. 4. n. 2. Zas. in d. l. civitas. n. 11. ff si cert. pet. Meichsner. tom. 2. lib. 2. Cameral decis. 4. n. 184. et tom. 4. decis. 22. n. 116. Ziegler. §. civitas. [note: 8.] concl. 1. n. 71. seq. Et sic quod proceres, sive Senatus civitatis, quibus gubernatio, et omnis administratio rerum publicarum concessa est, faciunt, id pro eo habetur, ac si tota civitas fecisset, l. 3. ibi: si ordo dedit. ff quod cujusque univers. item magistri. 14. ff. de pact. l. municipes. 14. ff. ad municipal. Coler. de proess. part. 2. cap. 3. n. 361. Ziegler. d. concl. 1. n. 74. Et hoc casu Senatum, etiam absque tribunorum convocatione et consensu, de quacunque re statuendi potestatem habere, si talis sit, qui omnes ordines repraesentet, scribit Hartm. Pistor. lib. 1. quaest. 37. n. 5. ad fin. Quia hic Senatus ex corpore ipsius civitatis et universitatis eligitur, et assumitur tanquam caput suis membris aptum, proprium et congruens, quodqueideo sine ipso corpore stare non potest. Et civitas, universitas et collegium sunt [note: 9.] nomina juris, etdicuntur personae repraesentatae per eorum Rectores et moderatores, l. 1. §. quibus. l. 2. l. sicut. §. ult. ff. quod cujusque univers. l. mortuo. ff. de fidejussor. l. si quis in suo §. ult. C. de inoff. test. c. innotuij x de his qui fiunt a major. part. Menoch. 2. arb. jud. cas. 598. n. 11. Ziegler. d. §. civitat. concl. 1. n. 72. Et quod Senatus Principem personam repraesentet et principi aequiparetur. ut in l. quod principis. ff. de aq. pluv arc. l. non ambigitur. ff de Leg. et Senatus cons. de quo supra lib. 2. c. 1. n. hoc planissime in liberis Imperii civitatibus obtinere, et in ipsis Senatum jura Principis habere, scribit Author consil. Fridbergens. part. i. punct. 2. n. 109. [note: 10.] Quod si vero populus jura quaedam et causas sibi reservavit, Senatus in his civitatem non omnino repraesentat, sed tribunorum consilio et consensu opus habet, qualia plerumque suntactiones belli et pacis. legum civitatis rogationes, foedera, munerum novorum tam

ordinarioium, quam extraordinariorum injungendorum necessitates, rerum universitatis alienationes, et similia, quae adtotam universitatem, Den Rach, Zunfft und Gemeinde, definienda pertinent. Et in his casibus civitas non aliter, quam per hoc generale consilium repraesentatur, per tradita Goeden. cons. 74. n. 1. Cujusmodi jura, conditiones, leges et privilegia civibus vel tribubus reservata et competentia. inviolabiliter servanda sunt, indeque [note: 11.] in talibus casibus et causis obligatiories, mandata et decreta Senatus inscribi et subscribi non sufficit, Wir Burgermeister und Rach, sed addendum est, und alle Burger gemeiniglich, Rulant de commiss. part. 1. lib. 5. cap. 8. fol. 279. eodemque modo ipsius civitatis Syndici sive procuratoris mandatum inscribendum est, Mynsing. 1. obs. 76. et 3. obs. 18. Et hujus rei et residuae potestatis exempla videre adhuc licet in civitatibus democraticis, et in quibus tribuni, sive tribus adhuc sunt in vigore, da die alte Zunfft noch im Schwang, und dieselbe zu Berathschlagung der Stätt Sachen gezogen werden müssen, veluti Rotwilae et Reutlingae. etc. conser supra lib. 2. cap. 3. um. 125.

[note: 12.] Magistratus in civitatibus Imperialibus constat ex Consulibus et Senatoribus. Consules inde dicti videntur, quod Reipublicae consulere debeant. l. 2. §. exactis. 16. ff. de orig. jur. [note: 13.] quorum olim Romae duo pro uno Rege creabantur, ideo, ut si unus malus esse voluisset, alter consimilem potestatem habens, eum coerceret, Eutrop. lib. 1. qui summ um jus et Regiam potestatem obtinebant, nihilque a Regibus differebant, nisi quod annum duntaxat eorum officium erat. d. 1. 2. §. exactis. 16. ff. de orig. jur. Germanis dicuntur Burgermeister, quasi civium magistri, item Ammeister veluti Argentinae. Et plerumque in civitatibus Imperialibus tres esse solent, quorum unus dicitur, Consul regnans, Regierender, Wort haltender Burgermeister. Et habetur pro capite et principe civitatis. Author consil. Fridberg. [note: 14.] part. 1. punct. 2. n. 106. eq. cujus officium est, litteras ad civitatem transmissas resignare et legere, supplices libellos recipere. partium querelas audire, Senatum convocare. proponenda et tractanda exponere, vota et suffragia collegarum et senatorum requirere et colligere, conclusa et sententiam aperire, et executioni mandare. Quod si ipse Consul regnans absit, vel morbo detineatur, vel ejus antecessor vel senior vices ipsius agit, Tiraquel. de primogenit. in princ. n. 119.

[note: 15.] Convocatio fit per campanae, tubae vel praeconis vocem. Conr. Lancellot. de decurion. n. 34. Et si forte Senatus citra hanc convocationem congregatus fuerit, nihilominus recte congregatus dicitur, quia fine obtento, frustra de mediis curetur. l. 2. c. de decurion. l. 5. c. de legat.

[note: 16.] In colligendis votis plerisque in civitatibus ita servari solet, ut ordine procedatur a senioribus ad juniores, ita ut qua quisque dignitate vel authoritate praestantior est, ita priori, vel posteriori loco sententiam dicat. l. 1. in fin. ff. de alb. scrib. 1. 6. §. privilegiis. ff. decurien. Losae. de jun univers. part. 1. cap. 3. n. 99. Maranta in proem. jpec. n. 8. et ita in consultationibus seniorum consilia praecedere et excellere, scribunt Erasm. Roterod. chil. 3. cent. 3. adag. 2. Tiraquel. de primogen. in praefat. n. 93. Juxta illud vulgatum:

Idque hac ratione, ne scilicet experientiam seniorem praeveniat pluralitas votorum a junioribus nondum bene informatis collectorum, sed habeant hi, quod discant et quod sequantur. Bened. Carpzov. decis. Saxon. 82. n. 11. [note: 17.] In nonnullis vero curiis a junioribus vota prius exquiri solent, quem morem in curia Pedemontana observari, refert Cacher. pedemont. decis. 1. In Rota Romana, Chass. in catal. glor. mund. part. 1. consid. 19. Et in Neapolitana, Afflict. Neapol. decis. 1. quod hac fulcitur ratione, ne scilicet minores a majorum sententiis declinare formident, et majores autoritate, non judicio juniores in suas partes traducant. ut loquitur Tacitus lib. 4. annal cum pudori sit junioribus, senioribus contradicere, vel iisdem prudentiores videri velle, et sic fiant Iaherrn, Carpzov. d. decis 82. n. 9. et seq. et quia in ultimo loco sententiam proferentis potestate saepissime est, variantibus votis causam suffragio suo decidere, idque seniorum judiciis tutius committi possit, Ant. Gamma l. usitan. decis. 1. n. 12. Henric. Bruning. de var. univers. spec. concl. 47. Alii Principis prudentiae et discretioni relinquunt, quo ordine vota colligat, nec abs re esse, si ordinemcertum aetatis et dignitatis servet, ita, ne se ad istum ordinem adstringat, et interdum inverso utatur, scribit Andre Rey. de concil. et [note: 18.] consult. disc. 6. In civitatibus nonnullis Imperialibus, ut hic Esslingae, etc. Syndicorum et Advocatorum sententiae prius audiuntur, in aliis vero civitatibus ultimo loco sententiam dicunt.

[note: 19.] Votis ita collectis, quod major pars constituit, locum obtinet, et sic sententiae potius numerantur, quam ponderantur, Lancellot. de decurion. n. 49. qui modus licet sit periculosus, et melius cum rebus humanis ageretur. si ponderarentur sententiae, non numerarentur, secundum Plin. lib. 2. epist. 12. cum argumentum pessimi turba sit, Senec. de vit. beat. cap. 2. juri tamen civili conformis est. l. quod major pars. 19. ff. ad municipal. Imo neceuarius esse videtur, nam

et in omnibus fere curiis, collegiis et judiciis obtinuit, ut quae numero vincit sententia, eadem rationibus quoque pondere superior existimetur, Ant. Fab. in Cod. lib. 1. tit. 7. defin. 2. num. 2. Carpzov. d. decis. 82. num. 17. seq. late

[note: 20.] Quod si vero vota sint paria, non male saciet Praeses vel director, si denuo singulorum vota colligat, ut aliis in aliorum sententias transeuntibus, ea tandem pars vincat, quae numero potior reperitur, Ant. Fab. d. l. Et si hoc modo imparitas non adquiratur, Praesidis sive Consulis votum alteri parti accedens pluralitatem efficiet, Carpzov. d. decis. 8. n. 15. et 29.

[note: 21.] Quod si quoque major pars Senatorum abfuerit, et senatus ad paucos redierit, hi nihilominus procedere possunt, per l. sicut. 7. §. 2. ff. quod cujusque univers. c. cum a nobis. X. de elect. 1. si legatario. 22. §. i. ff. defideicom. librat. In tantum, ut etiam in arduis rebus curiales absentes a civitate, terrâ, villâ et castro necesse non sit convocare. Trentacinqu. lib. 1. tit. quod cujusque univers. nom. refol. 1. in princ. Quo casu, si votum praesidis paritatem efficiat, nec moram patiatur negocium, ut absentium vota expectare liceat, tunc 1. ea pars vincet. quae favorabiliorem, puta matrimonii, dotis, testamenti, libertatis aut pietatis causam tuetur, l. si part. 8. ff. de iuoffic. tester. 1. inter pares. 38. ff. de rejudic. 2. Si favor causae cesset, favor Rei attendatur, per l. favorabiliores. 125. ff. der. R. 1. d. l. inter pares. 38. ff. de re judic. Farinac. de testib. quaest. 65. n. 152. Et possessio quoque eperetur. Carpzov. d. decis. 82. n. 30. seq.

[note: 22.] Suffragia porro in jpso consessu Senatus intervenire necesse est. nec proficit collegas seorsim consentire, vel vota ostiatimconquirere arg. l. 2. c. de decurion. Sichard. tit. C. d. rescind. vend. n. 4.

[note: 23.] Tanta quoque authoritas collegii, vel ordinis decurionum et Senatus, ut tanquam suspectus recusari nequeat, prout habet communis opinio. Gail. 1. obs. 33. n. 2. Franc. Vivius. lib. 1. commun. opin. verb. suspecti. ita, ut fraus praesumatur in eo, qui omnes collegii sapientes et viros graves, tanquam suspectos recusare conatur. Bald. in l. hoc modo. n. 1. ff. de condit. et demonstr. Sed si quidam suspicione quadam laborent, hi tantum removendi sunt, Ord. Camer. part 1. tit. 6. R. A. de anno 1559. §. Da aber hinfürter. Quod si tamen torus Senatus ex justis causis suspectus sit, totum quoque recusari posse, tradit Alex. Rauden s. Pisan. decis. 105.

[note: 24.] Senatores dicti videntur propter ingenii, rationis, Consilii et judicii quasi senium et maturitatem, quasi in eo juveniles impetus omnes ardoresque consenuerint, et adoleverit illa ratio, quae dum est suam in homine maturitatem et perfectionem adepta, Hoenon. polit. disput. 4. concl. 12. Et sunt nihil aliud quam Consiliarii, et membra, ex quibus Senatus colligitur, Timpler. lib. 3. polit. cap. 3. quasi. 13. in fin. et a senatu dicuntur Raths Verwandte, Raths Freund und Raths Glieder, et Senatus dicitur Rach, a Consulendo, vom Rachen, Rath geben; Ex quo etiam Consules dici possent, sed quia Consulum major sit dignitas, quam senatorum, et Consules plerumque provectioris sint aetatis et prudentiae, ideo hi generali nomine Senatores, Rathsherrn dicuntur.

[note: 25.] Cum varia Rerumpublicarum sint negocia, ita ut illa in uno eodemque senatu omnia expediri nequeant, ideo etiam varii senatus et judicia constitui solent. Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 4. cap. 5. n. 45. et senatus nomen in certas species abire solet. et aliusdicitur senatus secretior, der geheime Rath, die geheime Herrn: Alius senior, der ältere Rath, die ältere Herrn: Alius minor der kleine Rath: et alius major der grosse Rath, qui tamen minore inferior esse solet, et ille minor dicitura minore senatorum numero. Alius quoque dicitur senatus junior, der jungere ober neue Rath. Ab ipso quoque senatorum numero senatus appellatur. et dicuntur Septemviri, die Siebener, Decemviri, Zehener, Duodecimviri, Zwölffer, Tredecimviri, Dreyzehener, Quindecimviri, Fünffzehener, Centumviri. etc. prout hoc ex moribus cujusque civitatis observatur.

[note: 26.] Sicuti etiam ipsa judicia variis nominibus appellantur, veluti senatus der Rach, judicium das Gericht, quae duo inter sese differunt, et in civitatibus Würtenibergiae municipalibus. judicium, das Gericht, majus est senatu, als der Rath, Scabinatus, das Schöpffen Gericht, de quo Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 4. per tot. Freye Stuhlgericht, Heimlichgericht in Westphalen, de quo klock. 1. consil. 15. n. 24. seq. et 41. seq. Frohngericht, quod in Statutis Ulmensibus idem esse, quod apud nos Gandgericht oder Ganb process, dicit Speidel. in notabil. jurisd. histor. verb. Frohngericht. Gastgericht, coram quo audiumur advenae. et alii etiam cives, si morae periculum subsit, nec res altioris sit indaginis. Einungs Gericht, cui qui praesunt Eynunger, Eyniger vocantur, qui ex senatorio ordine deputantur ad judicium, ubi causae debitorumm, injuriarum tam realium, quam verbalium peraguntur. daran lauter Schuld. Schmach und Schlaghändel disceptiret werden, Sculteto Imperiali. Reichs- Schulchesen, sive Statt amman praesidente, Mager. de. advocat. c. 16. n. 782. Ruggericht, de quo infra cap. 13. n. 10. Zuchtgericht, Weisengericht, Ehegericht.

27. Senatores quoque aliis nonnullis specialibus muneribus et functionibus praeficiuntur. quales sunt praetores. Schultheisen, Statt Ammänner, de quibus infra cap. 3. Eammerer, Zintzverwalrer, Umbgelter, Steurer, qui aerario et publicis tabulis praesunt, census et oblationes civium colligunt, urbis munitionem, locorum communionem, renovationem. et aediticationem, et quae extra urbem terra fiunt, curae habent, Matth. Stephan. de jurisd. lib. a. part. 2. cap. 2. n. 185. seq. AEdiles, Baumeister, de quibus infra cap. 27. n. 19. Curatores annonae, armamentarii. molendinorum, hospitalium, praefecti opiricum, etc. Frucht und Mühlenverwalter, Zeugmeister, Vogt und Pflegere der Hospitalien und Gotteshäuser, Heiligen Pfleger, Zunfft und Güldenmeister, Weddeherrn, et si qui sunt similes, de quibus passim in praecedentibus et subsequentibus dictum est.

adn. 3. 10. 25. 26. 27.

Illustrandis his inserviunt exempla Libro III. prodita; speciatim C. 3. n. 35. seqq. c. 6. n. 60. c. 10. n. 24. eqq. c. 11. n. 7. seqq. c. 13. n. 14. seqq. c. 14. n. 8. seqq. c. 15. n. 19. seqq. c. 22. n. 15. seqq. c. 23. n. 17. c. 31. n. 35. seq. c. 32. n. 11. 20. seqq. c. 38. n. 25. seq. c. 44. n. 25. c. 46. n. 5. seqq. c. 50. n. 22. c. 51. n. 23. seqq. c. 54. n. 27. Ex quibus omnibus patet, variam esse Civitatum Imperialium structuram. formamque regiminis; aiiquas aristocratice regi, in quibusdam democratiam praevalere; patricios alicubi primas tenere, in pleclisque exulate; senatuum. judiciorumque divera genera esse. diversasque appellationes; ut quae officia sint magistratuum, ex cujusque civitatis institutis legibus et pactis singillatim addiscendum sit. conf. supra L. II. C. I. n. 83.

[note: 28.] Sed anne expediat, uni alicui senatori plures functiones, sive officia deferre, non immerito dubitatur, cum indies fieri videamus, ut uni alicui plura officia demandentur? Verum hoc Reipublicae non expedire inde non immerito dicendum videtur, quod singuli singula quidem recte conficere possint, plura vero minime, plutarch. de republ. gerend. Plato de re publ. lib. 2. Aristot. 2. polit. 4. Et fieri non potest, ut unus multas res faciens, omnia laudabiliter perficiat, Xenoph. lib. 8. infl. Cyri. Et naturae conditio talis, ut non uni omnia, sed singulis distincta det officia, veluti soli ut luceat, igni ut ardeat, aquae ut humectet. Aristot. 2. polit. cap. 9. atque uni si plures demandentur magistratus et munera, plura inde oriuntur incommoda, officia negliguntur, judicia corrumpuntur, multi vicatii introducuntur, qui Rerumpl. pestes existunt. Simanca de republ. lib. 9. cap. 30. Quia etiam hac ratione via aliis praecluditur ad honores condescenriendi, dum unus plurium vices et hohores occupat, Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 4. cap. 6. Et sicut duobus gregibus non expedit habere unum pastorem, ita neque duabus Rebuspublicis unum regem, Unde singulis singula munera recte curare difficile est: plura nemo potest, scribit Bodin. de republ. lib. 4. cap. 4. Exemplo sit Metiochus, apud Athenienses socius Periclis, in quem haec dicebantur: Metiochus Praetor est, seu exercitum ducit: Metiochus panes inspicit Metiochus farinas: Metiochus omnibus praeest: Metiochus plorabit. Plutarch. in praecept. Germ. Reipubl.

CAPUT II. De Collegiis Mercatorum et Opificum. von Zunfften. Summaria.

16. A collegiis mercatorum et opificum differunt collegia in civitatibus Imperialibus, die alten Zunfften quae reipubl. statum concernunt.

18. Mercatorum et opificum collegia quoad suam professionem jurisdictionem quandam habent.

27. Licita opificum statuta sunt, ut nemo nisi legitime natus ad opificium admittatur.

29. Is qui ad collegium admitti cupit honesta vita testimonium producere tenetur.

30. Probare debet, se per legitimum tempus opificium didicisse et specimen artis suae edidisse.

33. In confectione artificii nimii sumptus evitandi et obsoletarum rerum confectio.

57. Irrationabilia Statuta sunt, quibus probibetur. ne molitores, opiliones etc. horumque liberi ad collegia honesta admittantur.

61. Jurisdictio collegiorum magistratus cognitioni non derogat, nec ad de licta extenditur.

62. Injuriarum nomine neminem ab opificio rermovere vel ab eo recedere licet, das aufftreiben der Gesellen.

63. In valida conventio opificum, ne quis alibi quam apud tribunum conveniatur.

64. Pretium immensum ab eo, qui in numerum opificum recipi cupit, non exigendum.

70. Ab opificio non potest removeri, qui ducit eam, cum qua ante benedictionem sacerdotalem rem habuit.

80. Magistrasus curare debent, ut opificia sint sine fraude, et propterea inspectores constituendi.

[note: 1.] CUm, ut praecedenti capite dictum, unus magistratus omnibus causis decidendis et expediendis non sufficiat, communis quoque utilitas plerisque in civitatibus effecit, ut Senatus officium suum, quoad causas, quae ad artem, vel professionem opificum et aliorum pertinent, concernit, ipsis artificibus et opificibus, collegii jure tractandas, et dijudicandas commiserit. Et consultum esse, ut cives in certa collegia distribuantur, in quibus Consules artium, die Zunfftmeister, potestatem habeant cognoscendi inter artinces, de rebus ad opificium spectantibus, ut res et officia communia dextre magis exerceantur, scribit Dn Georg. Lud. Lindenspur. ad ordinat. polit. Wurtemberg. tit. von Handwerkern, n. 11. fol. 214. seq. Et cum variae inter ipsos opifices in ipsorum collegio lites exoriri soleant, ideo de his nonnulla deilbare placet.

2. Dicitur autem collegium a colligendo, quod plures una coeant, seque invicemcolligant et colligantur, Goeddae. ad l. Neratius. [note: 3.] 82. n. 2. ff. de V. S. et collegae quasi collecti, sive coelecti, ad idem munus eandemque potestatem, secundum Varton. lingu latin. lib. 5. et collegae sunt, qui ejusdem officii et potestatis, l. collegarum. 173. ff. de V. S. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 6. cap. 6. n. 1. seq. dicuntur etiam confratres. 1. fin. ff. de colleg. illic. Et sunt opifices, de quorum utilitate, necessitate, et unde dicantur, vide supra lib. 2. cap. 6. n. 95. et seq. [note: 4.] Dicuntur etiam sodalitia, tribus, sodalitates, et confraternitates, Matth. Stephan. d. cap. 6. n. 17. Losae. de jur. univers. part 1. c. 2. n. 56. Germanis dicuntur, Zunfften, quasi Zusammenkunfften, item Innungen, Gulden, quasi Gelden, quia quilibet suum symbolum, seine Zech, confert Besold. de jur. colleg. cap. 1. n. 1. Dicuntur etiam compagnien. Gesellschafften, a compagno, Gesell, et compagnia Gesellschafft, M. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 7. n. 16. et seq. Item Handwercker, veluti Argentinae, ubi Handwercter, vocantur tribus, in quas tam patricii, quam plebei referuntur, exclusis Nobilibus, qui separatos suos conventus habent, Besold. thes. verb. Handwercker. Et hujusmodi collegae dicuntur Gesellen, Zunfftgenossen, Zunfftbruder.

[note: 5.] His qui praesunt, dicuntur Rectores, magistri tribuum, tribuni, Zunfftmeister, Guldenmeister, Weddeherrn, Alterleuthe, Altermanner, Matth. Stenhan. d. lib. 2. part. 2. c. 2. n. 286. et cap. 7. n. 22. Qui etiam collegae sunt, [note: 6.] Besold. de jur. colleg. cap. 1. n. 4. Habent

quoque nonnulla opificia singulare suas tuitiones, quae universo interdum certorum opificum coetui et collegio per Principes vel Nobiles familias ex antiqua consuetudine. vel singulari Imperatorum concessione debentur et praestantur: Quemadmodum Comites Palatini Electores ab immemoriali tempore omnes fabros aerarios, Keßler, in tractu Rhenano, ac certis Franciae Orientalis partibus degentes, in particulari protectione habent, eorumque advocatiam ab Imperatore in feudum, et ab iisdem Nobilissima Zobeliorum familia in subfeudum, cum insigni hoc privilegio tenent; ut supellectilem cupream ad totius rei domesticae usum sufficientem iis gratis suppeditare teneantur, Mager. de avocat. cap. 15. n. 120. seq. ubi diploma subfeudationis refert. Si quoque protectio des Hafner Handwercks, olim commissa nobilissimae familiae ab Offenburg, cujus diploma refert Besold. verb. Keßler Schuß.

[note: 7.] Est autem collegium legitima trium, pluriumque personarum, ejusdem conditionis et potestatis consociatio ut, ex plurimis personis, veluti una persona et unum corpus fiat, l. collegarum. 173. ff. de V. S. l. ult. ff. de excusat. l. 4. ff. de colleg. [note: 8.] Et sic tresfaciunt collegium. l. Neratius. 85. ff. de V. S. Duorum enim numerus ad eam rem solemnis non est, l. 1. ff. quod cujusque univers. Losae. de jur. univers. part. 1. cap. 2. n. 57. seq. Besold. de jur. colleg. c. 2. n. 4. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. c. 6. n. 16. seq. licet collegii jus etiam per duos vel unum conservari possit. l. sicut municipum. 7. §. 2. ff. quod quisque univers. Besold. d. cap. 2. num. 5.

[note: 9.] Differt autem collegium ab universitate, tanquam pars a toto, cum in universitate plura esse possint collegia, Matth. Stephan. d. cap. 6. n. 7.

[note: 10.] Collegia alia sunt licita, alia illicita. Licita collegia sunt, quae singulari concessione a legitimo magistratu concessa et approbata ostenduntur. Sicuti e contra illicita ea dicuntur, quae magistratus autboritate carent, l. 3. §. 1. ff. de illic. colleg. Et quamvis alias omne, quod non est prohibitum, permissum intelligatur, l. mutus. 43. §. cum quaeritur. 1. ff. de procurat. l. qui accusare. 8. in princ. ff. de accusat. Quoad collegia tamen et conventus privaiorum secus est, et omnia collegia prohibita et illicita censentur, nisi specialiter et nominatim a Principis vel magistratus legitimi authoritate confirmata appareant, vel probentur, [note: 11.] Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 6. n. 69. conser supra lib. 2. cap. 11. n. 1. et seq. Et collegia minime pro cujusque lubitu, sed ex legibus publicis habere licet, l. 1. ff quod cujusque univers. Schepliz. ad consuet. Brandeburg. part. 4. tit. 15. von Handwerckern. et tit. seq. Besold. de jur. colleg. cap. 2. n. 8. Matth. Stephan. d. cap. 6. n. 58. Et sic jus permittendi et instituendi collegia adprobatorum artificum, sive opificum, Zunfften und Zechen zu vergunnen und zuzulassen, illis privilegia conserendi, et statuta ipsorum confirmandi [note: 12.] ad territorii superioritatem pertinet, Reformat. guter Policey, de anno 1548. tit von Handwerckern ingemein. 36. et tit. seq. §. pen. Policey Ordn. de anno 1577. eod. tit. 37. Christ. Ming. de super. territ. concl. 73. confer supra lib. 2. c. 10. n. 16. et seq. Et coeperunt omnium fere maxime sub Alexandro collegia institui et approbari, Lamprid. in vir. Alex. Ad hoc igitur, ut collegium licitum et a Senatu approbatum esse doceatur requiruntur literae fundationis a Senatu datae, Zunfftbrieffen, c. porro. X. de privileg. ex quibus etiam probatur, quam late se eorum extendat potestas. Honded. cons. 87. n. 61. vol. 2. Quales si non habeant, si tamen ipsis area sit communis, l. 1. ff. quod cujusque umvers. proprium sigillum. c. significavit. 48. de appell. et locus publicus, in quo negocia tractant, cum collegium eorum consuetudine inductum censetur, Dd. in c. tertio loco. X. de probat.

Collegia alia quoque opificum dicuntur, gemeine und ungeschenckte Handwercker, alia Geschenckte Handwercker, Reform. guter Policey zu Augspurg de anno 1548. tit. von den Handwercks Söhnen. 37. § Dicweil in dem. 1. Cujusmodi Geschenckte Handwercker inde dicuntur, quod eorundem opificibus, den Handwercks Gesellen, ad alios locos advenientibus [note: 13.] munus et epulum gratis dari soleat, quod per Imperii constitutiones prohibitum, et sub poena duarum marcarum auri omnibus Imperii Statibus injunctum fuit, ut hancce consuetudinem aboleant. d. Reform. [note: 14.] guter Policey. tit. 37. §. Dieweil in dem. 1. et Policey Ordnung zu Franckfurt de anno 1577. tit. 38. Denais. jur. camer. cap. 206. §. 4. Besold. de jur. colleg. cap. 2. n. 2. Quod etiam sancitum est in Ordin. Polit. Wurtembergica, Fürstl. Wurtemberg. Landsord. tit. 55. §. Wir wollen auch. 3. fol. 114. seq. ubi haec ratio additur, quod exinde non solum operarum debitarum negligentia oriatur; sed et sumptus in ejusmodi epulas impensi, mercibus postea imponantur, aliaque intolerabilia nocumenta in Rempublicam deriventur.

[note: 15.] Sunt autem die Geschenckte Handwercker, Buchbinder, Papierer. Dreher. Nestler, Seckler, Nadler, Sattler, Gürtler, Glaser, Glaßmahler, Beindreher, Goldschmid, Rothschmid, Zürckelsch mid, Neverschmid, Kantengiesser, Uhrmacher, Büchsenschmid, Schlosser, Balierer, Windenmacher, Kupfferschmid, Plattner, Balbierer, Schleiffer, Steinmetzen, Duncher, Ypser, Ferber, Hutmacher, Hosen und Strumpfftricker, Schreiner, Büchsenschüffter, Bildhauer, Weißgerber, Tuchscherer.

[note: 16.] Collegia constant vel ex mercatoribus, vel opificibus. Ab hisce collegiis et Tribubus mercatorum et opificum differunt, tribus et collegia illa, quae in Civitatibus Imterialibus et aliis majoribus nonnullis in usu sunt, die Alte Zunffter, quae ipsam Reipublicae gubernatiunem et statum concernunt, quorumque Tribuni, Zunfft und Guldenmeister, certi sunt ultra senatores, civitatis magistratus, qui ut olim apud Romanos Tribuni plebis, populi partes tuentur, quibusque

non convocatis vel adhibitis, senatus totam Rempublicam non repraesentat, et absque his et communi civium consensu, nihil gestum intelligitur, Wehner. verb. Güldenmeister, Hen. Goden. cons. 5. n. 10. Hartm. Pistor. lib. 1. quaest. 37. n. 5. Besold. de jur. colleg. cap. 1. n. 3. Ex quibus collegiis Reipublicae forma democratica efficitur, de quo supra lib. 1. cap. 8. n. 36. eademque ab Imperatore [note: 17.] Carolo V. post bellum Smalcaldicum plerisque in civitatibus abrogata, eorumque domus tribunitiae, Zunffthäuser, vendi jussae sunt. Besold. thes. verb. Zunfft. in fin. Author. actor. Lindav. fol. 90. seq.

[note: 18.] Collegia haec mercatorum et opificum variahabent jura, veluti. 1. jurisdictionem. in omnibus illis causis, quae ad artem vel professionem eorum pertinent, per l. fin. c. de jurisdict. l. 2. in fin. c. de constit. pec. Schurff. cent. 1. cons. 79. n. 1. et cent. 3. cons. 34. 6. Quae tamen jurisdictio ordinariae magistratus jurisdictioni, non praejudicat, nec propterea collegiati exempti sunt a jurisdictione superioris. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 8. n. 2. seq. Et in arbitrio actoris est, collegiatum vel coram judice ordinario convenire, vel coram tribunis, ita ut coram uno conventus, hujus forum declinandi, et ad alterum judicem revocandi potestatem non habeat, sed praeventioni locus detur, Matth. [note: 19.] Stephan. d. cap. 8. n. 4. Et pertinet haec jurisdictio ad personas tantum collegarum ad id, ut civilium causarum et quaestionum audiendarum facultatem inter omnes, qui sunt illius professionis et artis, sive adhuc sint in illo collegio, sive dum fuerint in illo collegio, negociati sint, ex quo postea conveniantur, licet amplius non sint in collegio isto, Sichard. in l. fin. n. 3. C. de jurisd. Matth. [note: 20.] Stephan. d. cap. 8. n. 6. seq. Atque ita etiam locum tantum obtinet in causis et negoeiis duntaxat civilibus et quidem iis, quae ad artificium collegii istius pertinet, sive negocia illa ipsum collegium universum, sive singulos concernant, M. Stephan. d. cap. 8. n. 10. seq. Et in his causis civilibus ipsis collegiis modica quoque coercitio, et sic poenae civilis sive mulctae irrogatio concessa intelligitur, arg. l. unic. in princ. ff. si quis jus dic. non obtem. l. fin. ff. de offic. ej. cui mand. jurisd. Michael. Haintz. de civit. imper. concl. 51. Carpzov. part. 2. constit. 6. defin. 9. n. 6. et seq. ubi n. 8. addit. quod seniores collegii hanc jurisdictionem eo ipso consequantur, dum eliguntur, sive a supenori, sive a collegarariis. Mulctas hujusmodi Tribuni plebis ipsi consumere non possunt, sed magistratui ordinario exsolvere, earumque nomine rationes reddere tenentur. Plerisque etiam in locis Tribuni plebis ultra certam pecuniae summam mulctas exigere non possunt.

Non vero jurisdictio haec ad alias causas, quae ipsum opificium non concernunt, sese extendit, veluti ad haereditates, tutelas, testamenta, etc. Reform. guter Policey de anno 1548. 1. in fin. Bart. in l. omnes populi. 9. n. 33. ff. de just. et jur. Vultej. in l. periniquum. fin. n. 19. c. de jurisd. Carpzov. jurispr. civ part. 2. constit. 6. defin. 9. num. 4. Richter. decis. 80. n. 8. Neque etiam ad causas criminales. vultej. d. n. 19. seq. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 8. num. 12. Vide infra man. 61.

[note: 21.] II. Habent quoque collegia mercatorum et opificum communembursam, sive arcam. Amptslade, Match. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 6. n. 83.

[note: 22.] III. Nec non commune sigillum Ampts Siegel, c. significavit. 48. X. de appeuat. Matth. Stephan. d. l.

[note: 23.] IV. Habent locum, sive aedificia communia, ubi convenire, et collegiales tractatus negotiorum communium exercere solent, Zunffthäuser, Zunfftstuben, c. dilecta. et ibi. Abbas. X. de excess praelat. Lud. Roman. cons. 436. num. 6. et 7. Mascard. de probat. concl. 319. n. 1. M. Stephan. d. cap. 6. num. 85.

[note: 24.] V. Possunt statuta condere de his, in quibus habent jurisdictionem inter sese, ratione artis suae, et quoad ea, quae ad collegiatarios pertinent l. fin. C. de jurisd. l. 2. §. fin. c. de constit. pec. Bart. in l. omnes populi. 9. n. 6. ff. de justit. et jur. et ibi Jason. n. 37. Schneidewin. ad §. jus autem n. 15. l. de jur. natur. gent. Schurff. cent. 2. cons. 79. n. 1. et cent. 3. cons. 34. n. 6. Dan. Moller. 2. semestr. 15. Richter. decis. 80. n. 6. Bened. Carpzov. part. 2. constit. 6. defin. 9. Matth. Stephan. d. l. cap. 8. n. 16. seq. Belold. de jur. colleg cap. 2. n. 2. etiam contra statuta civitatis generalia, Carpzov. d. de fin. 9. n. 1. Et hujusmodi statutis obligantur collegae tanquam legibus, Matth. Stephan. de jarisd. lib. 2. part. 2. c. 8. Carpzov. jurisprud. for. part. 4. const. 45. defin 10. n. 2. Etiam in alio furo, quoad decisiones causarum Wehner. pract obs. verb. Zunfften. [note: 25.] Non vero statuta haec in aliorum praejudicium valent, nec alios obligant, quam collegatarios Wehner. d. l. Carpzov. 1. part. 2. const. 6. defin. 9. n. 4. Schneidewin. ad §. constat. n. 15. l. de jur. natur. gen. dicuntur enim collegiatorum con ventiones, l. sed et ea. 35. ff. de legib. conven tio autem inter certas personas alis non praejudicat, l si unus. 27. §. ante omnia. ff. de pact.

[note: 26.] Quamvis autem nonnulli velint quod statuta hujusmodi opificum superioris confirmatione non egeant, cum a lege communi confirmentur, l. 2. §. fin. c. de constit. pac. Jason. in l. omnes populi. 9. n. 38. ff. de just. et jur. Herrn. Vultej. in l. ult. n. 18. vers. verius tamen. c. de jurisd. Carpz d. defin. 9. n. 2. Belold. de jur. colleg. cap. 2. n. 2. De hodierna tamen consuetudine non subsistunt, nisi a magistratu fuerintconfirmata. Carpzov. d. defin. 9. n. 3. Schneidewin. ad §. constat. n. 15. 1. de jur. nat. gent. Wesembec. in parat. ff. de legib. n. 3. Richter decis. 80. n. 44. Ne scilicet illicita, iniqua et monopolium sapientia statuta condantur et exerceantur, per Reform. guter Policey zu Augspurg de anno 1548. tit. Von Handwercks Söhnen. 37. §. Hierdurch einen jeden. 4. Quae nam autem statuta licita vel illicita sint, in genere colligitur. ex dictis supra lib. 2. cap. 10. per tot.

[note: 27.] Mercatorum autem et opificum statuta quod attinet, sequentia licita esse perhibentur, 1. Ut nemo in collegium recipintur, nisi legitime sit natus, eoque nomine literas testimoniales exhibeat, einen Geburts Brieff, vide supra lib. 2. cap. 29. num. 114. Besold. de jur. colleg. cap. 2. num. 2. Schneidevvin. ad §. jus autem civile. num. 15. in fin. 1. de jur. nat. gent. Carpzov. jurisprud. part. 2. const. 6. def. 12. n. 2. seq. Richter. decis. 80. n. 10. Matth. Stephan. [note: 28.] de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 7. n. 39. quod tamen ad legitimatus per subsequens matrimonial non extenditur, Matth. Stephan. d. l. n. 40. Richter. d. l. n. 12. Carpzov. d. defin. 12. n. 3. seq. et jurisprud. consist. lib. 2. tit. 14. defin. 237. et pract. crim. part. 2. quaest. 69. n. 53. utpote quibus etiam dantur literae testimoniales. quod sint legitime nati, ex probis et honestis parentibus, ac thoro legitimo, von ehrlichen frommen Eltem, und auß einem rechten, unbefleckten ungetadelten Ehbeth herkommen und gebohren, Carpzov. jurispr. forens. part. 1. const. 6. defin. 15. Richter. d. defin. 80. n. 17. In tantum, ut licet statutum legitimatos expressis verbis excludat, nihilominus non valeat, et admittendi sint legitimati per subsequens matrimonium, Wesembec. in §. alt quando autem. 12. verb. efficitur. 1. de nupt. Carpzov. d. definit. 237. n. 15. seq. Cum et sola iniquitas haec statuta annullaret, ne liberi innoxii, tanquam peccantes puniantur, Novel 12. Hartm. Pistor. lib. 1. quaest. 30. n. 26. et 31. Matth. Stephan. d. lib. 2. part. 2. cap. 8. n. 40. seq. Ex quo etiam filii opificis nati, antequam opifex magister fieret opificii, aeque dicuntur filii magistri Meisterskinder, et proinde horum quoque privilegiis gaudent, ac si a magistro opificii nati fuerint, Carpzov. jurisprud. for. part. 6. constit. 10. defin. 32. num. 10.

[note: 29.] II. ut is, qui in collegium recipi vult testimonium honestae vitae producat, einen Schein seines ehrlichen wohlverhaltens, Richter. d. decis. 80. num. 19.

[note: 30.] III Ut nemo in collegium recipiatur, vel ad opificii exercitium admittatur, nisi edoceat, se per legitimum tempus opificium didicisse, daß er sein Handwerck redlich erlernet, und einen Lehrbrieff aufweise, cursuque peregrinationis peracto et praevio examine artis suae specimen dignum ediderit, daß et zuvor das Meisterstuck gemacht habe, per 2. item. c. de profess. Panorm. in c. proposuisti. x. de pro bat. Matth. Stephan, de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 8. n. 54. Besold. de jur. colleg. cap. 2. n. 2. [note: 31.] Richter. d. decis. 80. n. 41. Quia alias praejudicium et damnum Reipublicae inferretur, si idiotae et imperiti ad exercendam artem, quam nondum perfecte didicerunt, admitterentur, ne quis prius efficiatur magister, quam discipulus, M. Stephan d. n. 54. ubi ejusmodi examinationem fieri debere a tribus vel quatuor magistris, iisque minus fu spectis, absque aemulatione, addit. post Franc. Marc. quaest. 165. n. 5. part. 1. Quod etiam requirit ordinatio provincialis Ducatus Wütembergici Fürstl. Würtenb. Lands Ordn. tit. 55. §. Als auch von alter. 5. seqq. fol. 116. seq. ibi. Daß gleich wie von alter, auch forter, dergleichen unzeitige Stumpler, von Endung und Außgang der bestimmten Lehr Iahren, weder für Gesellen, noch für Iungen passiret werden sollen, et §. Deßhalben. 6. ibi. daß auch hinfüran kein Handwercksmann in unsern Stätten und Flecken, eigener meister zu seyn, und Werkstatt zu halten, zugelassen oder aufgenommen werde, er seye dann zuvor von den sonder verordneten Meistem seines Handwercks, an probirten Meisterstcken, und Materien, geschickt und taugentlich erkennt und ersunden. [note: 32.] Unde quoque nata abrogatio juris conducenti operas privatorum sartorum, qui in arte nondum probati, die feine approbirte Meister seynd, quos Bönhasen sive Störer vocant, praeter civium et urbis morem et statuta, Meichsner. tom. 4. Camer. decis. 27. n. 15. Quod tamen secus est, quoad opificis uxorem vel filiam, quae etiam per ministros expertos non magistros, opificium exercere potest, Petr. Greg. Tholosan. lib. 9. syntag. cap. 4. n. 11. Matth. Stephan. d. lib. 2. part. 2. cap. 8. n. 55. Richter. d. decis. 80. n. 42.

[note: 33.] Duo autem potissimum sunt, quae in perficiendo opere deß Meisterstucks, reformationem merentur, primum, quod nimii sumptus in commessationes impendantur: Alterum, quod candidati magisterii, tale opus magistrale conficere adstringantur, cujus hodie non raro nulla utilitas, et usus jamdudum obsolevit, uti monet Joh. Limnae. de jur. publ. tom. 4. lib. 4. cap. 8. n. 307. ubi quaenam opera magistralia in Marchionatu Brandeburgensi Onoldino confici soleant, resert. add. Füstl. Würtemb. Bau Ordn. part. 2.fol. 151. 162. 171. 175.

[note: 34.] Sed quid si discipulus magistro alicui concessus, ut certos annos apud ipsum permaneat, et artem addiscat. ante annos completos aufugiat, et postea redeat, an teneatur de novo ad integrum tempus, an vero ad tot dies, quibus abfuit? ubi posterius verius et aequius est, per l. servus. §. 1. de flatulib. Wehner. verb. Zunfften. Ruding. cent. 1. observ 46. Besold. de jur. colleg. cap. 1. in fin.

[note: 35.] IV. Validum quoque opificum statutum intelligitur, ne quis extra opificium uxorem ducat, daß ein Wittiber oder Gesell in das Ampt oder Handwerck freyen müsse, modo quaedam adsit, cum qua licite matrimonium contrahere possit, Matth Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. 7. num. 45. seq. Speckhan. cent. 3. quaest. 5. class. 1. Besold. thesaur. verb. Handwerker. §. an autem. Sicuti etiam apud Romanos, ut jus civitatis esset illustrius, constitutum fuit, ut civi Romano, non nisi cum cive esset connubium, praeterquamsi qua ratione hoc beneficii aliis etiam populis fuidet impertitum, §. 1. 1. de nupt. et ibi Heig.

[note: 36.] V. Idem quoque est quoad statutum, ne quis simul in duobus collegiis sit, ad evitandam confusionem, multaque alia, quae inde oriri possent, mala, l. consulta. 23. c. de testament. l. quicunque. C. de execut, et actor. c. singula

dist. 89. Richter. d. decis. 80. num. 36. seq. Unum quodque enim opificium unius hominis indolem et vires exigit, nec pluribus unus sufficere potest, et intentio ad plura parum proficit. Ex quo proverbia haec nata sunt: Wierzehen Handwerck, fünffzehen Unglück. Item. Wer viel Handwerck zugleich lernet, der lernet selten eines mohl und recht. Item: Er kan viel Handwerck, aber bettlen ist das beste, Bornit. de rer. suffic. tract. 2. cap. 5. Berlich. part. 1. decis. 26. num. 2. Et hinc puniendos esse, qui alterius officio sese immiscent, proditum est l. in provinciis. c. de numer. et actuar. l. hac parte. C. de proxim. sacr. scrin. Richt. d. decis. 80. n. 39. Secus tamen hoc esse, si quis per longum tempus in duobus collegiis fuerit, vel aliam justam causam habeat, hocque casu eum in utroque collegio tolerari posse, dicit Richter. d. l. num. 40. Et qui ita duas di versas artes mechanicas exercet, ad onera et statuta utriusque collegii obligatur, c. postulatis, 15. x. de concess. praeb. l. pen. ff. de offic. assess. l. 13. §. tempestivum. 4. ff. ad Sct. trebell. Felin. in c. 2. num. 10. x de probat. Carpzov. jur. forens. part. 3. const. 18. defin. 25. num. 12.

[note: 37.] VI. Valida quoque est consuetudo et statututum, quod unus magister plures discipulos habere nequeat, daß ein Meister nicht zu viel Lehr Iungen halten darff, item, daß man keinen frembden Meister in ein Statt bringen, und im Hauß schaffen lasse, oder daß einer einen Gesellen halten wolte, Dn. Lindenspur ad ord. provinc. Wurtenberg. tit. von Handwerckern. 55. n. 9. fol. 214.

[note: 38.] Generaliter quaenam statuta non valeant, constat ex traditis supra lib. 2. cap. 10. n. 44. Opificum vero statuta quod attinet, invalida sunt l. ea, quae monopolium redolent, R. A. augspurg, de anno 1548. tit. die monopolia und schädliche Fürkauff belangendt. 18. l. un. C. de monopol. Innocent in c. cum accessissent. X. de constit. Rol. a Valle cons. 22. n. 9. vol. 2. Cacher. Pedem. decis. 17. n. 16. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. c. 7. n. 29. Besold. de jur. [note: 39.] colleg. c. 2. n. 2. in princ. Qualia sunt, 1. si conveniat, quod apud unum tantum sit alicujus rei vel emendi, vel vendendi potestas d. l. unic c. de monopol. Menoch. arbit. jud. cas. 569. n. 1. 2. [note: 40.] Si mercatores inter sese constituant, ne merces vendant, nisi certo pretio inter sese convento, Reform, polit de anno 1548. tit. von Handwerckern in gemein. 36. d. l. un. vers. neve quit. C. de monopol. Menoch. d. casu 569. num. 3. Damhoud. pract. criminal. cap. 132. num. 2. Decian. tract. crim, libr. 7. cap. 21. numer. 6. Matth. Stephan. d. cap. 7. num. 29. Besold. d. cap. 2. num. 2. 3. [note: 41.] Quando mercatores pactionemfaciunt, ut reliqui mercem supprimant, donec alii vendiderint. 4. Si opifices inter [note: 42.] se leges faciant, quibus carius operas suas locent, et operam non perficiant minori pretio, quam inter se constituto, idque pretium injustum sit, Damhoud. d. cap. 132. n. 10. Menoch. d. cas. 569. n. 10. [note: 43.] 5. Si laniones omnia circum emant, apud se servent, et certam quantitatem ad macellum deferant, ut carius vendant, Damhoud. d. cap. 132. n. 12. Menoch. d. cas. 569. n. 11. 6. Idem est, si sex vel septem macellarii [note: 44.] monopolii impetrent privilegium, ut soli carnes vendant, nam et hoc invalidum est, cum sit in praejudicium Reipubl. ad annonam flagellandam, prout docet Chassan. in consuet. Burg. rubr. 13. §. 7. n. 17. verb. item adde. [note: 45.] Klok. vol. 1. cons. 10. n. 837. 7. Si pistores, coctores, caupones et similes negociatores, clam inter se multis collatis ad hoc consiliis statuant, et quidpiam ordinent, quod ad proprium commodum spectat, et in Reipubl. detrimentum vergit, Damhoud. d. cap. 132. n. 13. Decian. d. lib. 7. cap. 21. n. 11. Menoch. d. l. n. 12. [note: 46.] 8. Si artifices inter sese paciscantur, quod nemo doceat artem aliquam suam, nisi tanto pretio, vel minori tempore, quam triennio, vel quadriennio, cum ars illa minori doceri possit. Decian. d. cap. 21. num. 16. Menoch. d. l. num. 17. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. 7. num. 30. [note: 47.] 9. Vel si conveniat, nequisquam eorum in arte illa instruat alios, praeter filios, vel nepotes, Decian. d. cap. 21. numer. 14. Menoch. d. cas. 569. numer. 15. Matth. Stephan. d. cap. 7. num. 31. [note: 48.] 10. Si aromatarii statuto ordinaverint, quod pro exequiis defuncti, nullus eorum possit haeredibus defuncti ceram, vel simile quid vendere, nisi prius solverint, quod aliis aromatariis debent, Decian. d. cap. 21. num. 29. [note: 49.] Menoch. d. l. num. 20. 11. Si statuatur, quod extraneus, qui jus civilitatis Sibi comparavit, a certo negotiarionis genere abstinere debeat, Bruning. de var. univers. spec. conclus. 54. 12. [note: 50.] Si opifices inter se conveniant, ut illi extranei opifices, qui in sodalitate, sive societate, sua non sunt inscripti, in nundinis merces sua venales habere, vel venum exponere non debeant. Daß die jenige Außländische, so sich bey ihrer Gesellchafft nicht eingekauft, auf offenen Iahrmarkten ihres Wagaren nicht feil haben und verkauffen dörffen, sicuti nuper attentarunt nonnulli opifices Ducatus Wurtembergici, quod tamen illustrissimus Wurtembergiae [note: 51.] Dux sustulit. 13. Monopolium quoque committitur, si quis velit compellere nomines ad macidandum in suo molendino, Socin. cons. 272. n. 5. et 6. vol. 3. Boss. tract. de union. et colligat. n. 7. Decian. d. cap. 21. 0. 31. Menoch. d. cas. 569. n. 18. Klok. vol. 1. cons. 10. n. 836. [note: 52.] 14. Idem est, si Notarii inter sese conveniant, quod nemo, nisi de eorum numeto, instrumenta recipiat, Natta cons. 672. n. 50. Surd. cons. 257. num. 12. Klok. d. l. n. 858. [note: 53.] 15. Monopolium quoque committunt, qui efficiunt, ut agricolae victualia necessaria ad forum non deferant, quo ipsi eadem in villis coemant omnia, et postea civibus, quanti ipsi velint, vendant, Damhoud. d. c. 132. n. 4. Menoch. d. cas. 569. n. 5. Idem est, si qui dolo et malitia efficiant, ne ullae merces usui necessariae ad sorum prorsus deferantur, Damhoud. d. l. n. 5. Menoch. d. cas. 569. n. 6. 16. [note: 54.] Si rustici conveniant, quod nullus praestet operas civi habitanti in urbe, vel ipsa villa, [note: 55.] Decian. d. cap. 21. n. 13. 17. Irrationabile quoque est statutum, et monopolium sanit. ut quod unus coepit, alter non perficiat, daß was ein

Meister zugeschnitten, und angefangen, der ander nicht außmachen dörffte, l. un. §. adificiorum. c. d. monopol. Mollen 2. semestr. cap. 15. M. Stephan. d. lib. 2. part. 2. cap. 8. n. 26. Carpzov. part. 2. constit. 6. defin. 11. Menoch. d. cas. 569. n. 4. Besold. de jur. college cap. 2. n. 2.

Nihil autem interest, directe, vel obsique monopolium inducatur, c. cum quid in una. de R. 1. in 6. Bruning. de var. univers. spec. concl. 54.

[note: 56.] De poena adversus eos, qui monopolia instituunt, vide Menoch. d. cas. 569. n. 23. seq. et poena pecuniaria teneri non tantum artium primates, qui monopoliis consenserunt, sed etiam judices, qui dissimulato crimine delinquentes ipsos poenis non aftecerunt, Damhoud. d. cap. 132. in fin. Decian. d. cap. 21. n. 33. Menoch. d. cas. 569. num. 24.

[note: 57.] Porro II. illicita et prohibita sunt statuta et consuetudines, quibus prohibetur, ne molitores, opiones, tympanistae, balneatores, tibicines, telonarii, et similes, horumque liberi, ad collegia honesta non recipiantur, daß Bader, Barbierer, Müller, Leinweber, Hirten, Schäfer, Zöllner, Spielleuth, Thurnbläser, und dergleichen Personen und ihre Kinder, keine ehrliche Handwerck lernen, und zu ehrlichen Gesellschafften nicht auffgenommen werden mögen, vide supra lib. 2. cap. 29. um. 114. Reformat. guter Policey zu Augspurg, de anno 1548. von Handwercks Sohnen. 37. ibi: Als auch an etlichen Orchen der Gebrauch ist, daß die Leinweber, Barbierer, Schäfer, Müller, und dergleichen Handwercker in den Zunfften, zu andern, dann ihrer Eltern Handwercken, nicht auffgenommen, und noch gezogen werden, und aber je unbillich, daß die jenigen, so eines ehrlichen Herkommens, Handels und Wesens, außgeschlossen werden solten, So wOllen Wir solche beschwärliche Gebrauch, oder Gewohnheiten, hiemit auffgehebt, und vernichtiget haben: Setzen, ordenen und wöllen demnach, daß die Leiweber, Barbierer, Schäfer, Müller, Zöllner, Pfeiffer, Trommneter, Bader, und die deren Eltern, davon sie gebohren sind, und ihre Kinder, so sie sich ehrlich und mohl gehalten haben, hinfüro in Zünfften, Gaffelen, Ampten und Gilden, Keines weges außgeschlossen, sondern wie andere redliche Hanwercher auffgenommen, und darzu gezogen werden sollen, was aber ausserhalb der jetzgemeldten, andere gemeine Handwercker belangt, in denen wöllen Wir den Obrigkeiten, Ordnung und Satzung, nach eines jeden Lands Gelegenheit, zu machen, hiemit befohlen und aufferlegt haben. Quod repetitur in der Policey Ordnung de anno 1577. tit. 38. Mynsing. 4. oberv. 31. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. 8. num. 43. et 44. Carpzov. part. 2. constitut. 6. defin. 12. num. 1. et decis. 18. num. 3. Richter. decis. 80. num. 11. Besold. [note: 58.] de jur. colleg. cap. 2. num. 2. Et de balneatoribus singulari privilegio ab Imperatore Wenceslao anno 1406. provisum, daß sie allen andem Handwerckern gleich Ehrlich gehalten werden sollen, apud Goldast. tom. 2. Reichs Satzung. pag. 82. Quod a Wenceslao factum in gratiam ancillae, quae famulitii operam in balneis elocans, eum captivum e custodum potestate scapha abduxerat, laribusque patriis redditum cupido concubitu exhilara verat, scribit Georg. Lehenman. dissert. ad Aur. Bull. conclus. 6. lit. M. [note: 59.] Excoriatoris quoque filios ad opificia esse admittendos, in Scabinatu Jenensi judicatum fuisse mense Julio anno 1626. refert Richter. d. decis. 80. num. 25. cum excoriator non sit infamis, sed turpis saltem persona, Schneidewin. ad §. non autem liberis. n. 17. l. de inoffic. testam. Richter. d. l. num. 24. Lictorem tamen recipere in collegium collegatarios cogi non posse, in collegio Jenensi mense April. anno 1621. decisum esse, testatur Richter. d. decis. 80. num. 19.

[note: 60.] III. Invalidum habetur statutum opificum, ne in collegium recipiatur, qui viduam lictoris, eines Stattknechts oder Büttels Wittib, in uxorem duxit, Carpzov. decis. 18. per tot. ubi mense Octob. anno 1643. a Scabinis Lipsiensibus ita judicatum refert. Zorer. Rechtl. Bedenck. pag. 2. q. 18. num. 40. 64. seq.

[note: 61.] IV. non quoque valet statutum mercatorum et opificum, quod super delictis, a collegiatariis perpetratis, cognocere, et delinquentes punire possint, siquidem jurisdictio collegiorum ordinarii magistratus cognition non praejudicat, neque ad delicta contra jus commune civitatis perpetrata extenditur, Vulte j. in l. per iniquum. n. 19. et 26. c. de jurisd. confer [note: 62.] supran. 20. Neque permittendum ipsis collegia tariis eorum ve ministris, den Zunfftgenossen und Handwercks-Gesellen, injurias sibi in vicem illatas componere, earumque nomine poenas. sive mulctas exigere, vel hac, vel alia de causa, ab opificio removere, vel recedere, auffstehen, auß den Diensten tretten, aufftreiben, etc. sed hujusmodi injuriarum causae, ad ordinarium loci magistratum deferri, et ab eo vindicari et puniridebent, Reform, guter Policey de anno 1548. tit. von Handwercks Söhnen. 37. §. Dieweil in dem. 1. ibi: auch keiner den andern weder schmähen, nod auff und umbtreiben, noch unredlich machen: Welcher aber das thäte, das doch nicht seyn soll, so soll derselbe Schmähet solchesvor der ordentlichen Obrigkeit deß Orts außführen. Ob aber der hierinn ungehorsam erschiene, so soll er von ermeldter Obrigkeit, nach Gestalt der Sachen gestrafft, und für unredlich gehalten werden, so lang und viel, biß daß es, wie ob stehet, außgeführet. Quod repetitur in der Policey Ordnung de anno 1577. tit. 38. §. Es sollen auch. 3. Et consonat Fürstlichen Würtemberg. Lands Ordnung. tit. 55. §. Wo aber einer. 4. fol. 115. Confer R. A. zu Regenspurg. de anno 1654. §. Wie nun solches von den causis mandatorum. Imprimis vero illae mulctatum captiones vitandae et inhibendae sunt, quae eo saltem fine fiunt, ut occasio detur commessationi, da man einander umb Wein straffet, oder das Straff Geld verzehret, Besold. de jur. colleg. cap. 2. num. 2. fol. 56. Unde in Ducatu Wurtembergico constitutum est, ut ejusmodi mulctae non collegio, sed sacro aerario inferantur, daß die Straffen nich in die Zunfft Ladne, sondern in den Armen Kasten erstatet werden, Besold. d. l.

[note: 63.] Hinc quoque V. non valet conventio opificum, ut nullus eorum alterum conveniret alibi, quam apud tribunum, quia hoc statutum et conventio ordinariae jurisdictioni de rogaret, Matth. Stephan, de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. 8. num. 38.

[note: 64.] VI. Invalida quoque sunt opificum statuta et decreta, quae in causa sunt, ut inopes, etsi periti sint, in collegium recipi nequeant, veluti, ut pretium immensum det, qui in numerum admitti cupit, arg. clem. 2. de magistr. Besold. d. cap. 2. num. 2.

[note: 65.] VII. Statuere quoque non possunt mercatores pannorum, ut ementes non possint secum ducere tonsores lanarum, vel sartores, ad videndum ipsos pannos, Anchoran. cons. 166. Matth. Stephan. d. cap. 8. num. 33.

[note: 66.] VIII. Quamvis etiam balneatores inter sese statuere possint, ut lavetur certo die, ante vel post prandium, vel tot diebus in hebdomade: non tamen possunt, ne quis lavet sine certo pretio, Matth. Stephan. d. cap. 8. num. 36. quia hoc vergit in detrimentum tertii et Reipubl. qualia statuta non valent, l. unus. §. ante omnia, ff de pact. nisi accedat publica authoritas, Sichard. in l. un. num. 9. c. de monopol.

[note: 67.] IX. Irrationabilis quoque est Bergensium in Norvvegia consuetudo, qua tyrones collegio suo initiandos, ludo, ut vocant, Ne ptunio, Durch das Wasserspiel, excipiunt, et singulis annis, ad octennium usque miserrime flagellant, ne scilicet frequentia sociorum monopolii decrescat utilitas, post Kirchner. disp. 14. corol. 1. Besold. d. cap. 2. n. 2. fol. 6.

Porro illi quoque, qui ad collegia opificum semel sunt recepti, ex justa causa removeri solent, veluti si infamia sint notati, Richter d. decis. 80. n. 27. Carpzov. part. 4. constit: 45. defin. 10. n. 1. et seq. [note: 68.] Quales sunt 1. fustigati, Richter, d. l. num. 28. quia fustigatio gravem infert injuriam, et non nisi pro turpibus et infamatoriis delictis irrogari solet, arg. l. ictus fustum. 22. ff de his. qui not. infam. Carpzov. pract. crim. part. 3. quaestion. 129. n. 14. 2. Qui ex causa depositi condemnati, Carpzov. d. defin. 10. num. 3. et 4. Richter. d. l. num. 35. 3. [note: 69.] Is quoque artifex, qui per decennium artem suam non exercuit, desinit esse artifex, quia per lapsus ejus temporis, lex oblivionem praesumit, l. furtum. §. fundit et ibi gloss. ff. de usucap. ex quo etiam pristinis privilegiis gaudere, et coram tribunis illius artis conveniri non poterit, nisi de his, quae eo tempore gessit, quo erat de illa arte, et ad illam pertinebat, l. 1. C. ubi de ratiocin. ag. oport. et ibi Paul de Castr. l. praetor. §. etiam is. 15. ff. de edend. Dn. Lindenspur in not. über die Fürstl. Würtembergische Lands Ordnung tit. 55. 13. fol. 217. Confert Ruding. cent. 2. obs. 92. in princ. qui distinguit, an aliquis ex causa destiterit ab exercitio, animo tamen redeundi, vel non, vel sine causa. Et Besold. de jur. colleg. cap. 1. num. 4. ubi id ex consuetudine dijudicandum, et simul privilegii causam finalem inspiciendam esse putat.

[note: 70.] Non vero ab opificio vel a collegio remo veri possunt, 1. Qui uxorem ducit eam, cum qua ante benedictionem sacerdotalem rem habuit, vel quam antea impraegnaverat, Carpz. part. 2. constit. 6. defin. 13. per tot. Richter. d. decis. 80. num. 18. Indeque opilionis filiam in uxorem ducentem, quam impraegnaverat, in collegium opificum recipiendum esse, nec ex eo rejici posse, tradit Carpzov. libr. 6. tit. 10. respons. 100. [note: 71.] 2. idem est, quoad eum, qui in matrimonium ducit ab alio impraegnatam, Carpzov. d constitut. 6. defin. 14. per tot. 3. Nec ei quoque, qui cum carnitice edit, bibit vel alio modo conve satur, opificium prohiberi potest, sicuti in collegio Jenensi mense Mart. 1621. responsum fuisse refert [note: 73.] Richter. d. decis. 80. num. 20. 4. Idem est, si quis cum carnifice vel excoriatore equorum contraxerit, vel officinam ejus propter debitum sibi traditam, alteri locaverit, Richter. d. l. num. 21. [note: 74.] ubi praejudicium allegat. 5. Qui per militum minas coactus fuit alicui aurem abscindere, prout in Scabinatu Jenensi responsum fuisse mense Mart. anno 1633. refert Richter. d. decis. 80. num. 26. 6. Qui viduam lictoris in uxorem ducit, supra num. 60. 7. [note: 75.] Interficiens canem, sive casu, sive ex necessi tate, utpote qui non sit infamis, per tradita Pfeil. consil. 143. et Georg. Beat. in cent. sent. Saxon. Licet in nonnullis locis, bey den geschenckten Handweckern, aliter abusu observetur, Lindenspür in comment. über die Fürstl. Würtemberg. Lands. Ordn. tit. 55. fol. 212. num. 7. [note: 76.] 8. Non quoque jus collegii amittit, vel ab opificio removetur relegatus, Richer. d decis. 80. num. 29. utpote, qui beneficia civitatis, aliaque beneficia civibus et incolis competentia non amittit, per l. relegati 4. ff. de interdict et releg. §. relegati. 2. 1. quib. mod. jus patr. potest. solv. Carpzov. pract. crim. part. 3. quast. 130. n. 52. et part. 4. constit 47. defin. 9. Nisi quis ob delictum, quod infamia sequitur, relegatus fuerit, Matth. Coler. part. 2. decis. 285. n. 3. Carpzov. part. 4. constit. 47. defin. 12. Richter. d. l. num. 34. 9. idem est, [note: 77.] quoad eum, qui post torturam absolutus est, quia nec hic infamia notatur, Freher. lib. 3. de infam, cap. 5. n. 15. Gomez. tom. 3. var. refol. cap. 13. num. 28. Menoch. 1. praesumpt. quaestion. 93. num. 2. Richter. d. decis. 80. n. 30. ubi ita in dicasterio Lipsiensi mense Decembri anno 1624. decisum fuisse refert. ubi. n. 31. addit, et praejudicio confirmat, quod licet torturam passus non plene absolutus, sed ob indicia gravia, vel relegatione, vel mulcta plectendus veniat, ex eo tamen jura et beneficia aliis civibus et collegis competentia non perdat, arg. l. Athletas. §. 4. item si qui furti. infin. et leg. seqq. ff. de his, qui not. infam.

[note: 78.] Multo minus autem ob delictum aliquod tantum inculpatus, lite pendente, ex opificum collegio removendus erit, sicuti in Collegio jundico Jenensi mense Junio anno 1630. procunciatum refert Richter. d. decis 80. num. 32. ubi num. 33. addit, et praejudicium refert, quod hoc etiam procedat, quando inculpatus in praesentia carnificis, cum

comminatione torturae examinatus, et camifex verbis et gestibus, ad torquendum consuetis, in eum ita irruat, quasi jam torturam properare velit.

[note: 79.] Ex quo etiam consuetudo illa, qua, si contingat opificem aliquem ab alio injuria affectum esse, reliqui ejusdem opificiicum injuriato ulterius operari recusant, daß wann ein Meister oder Handwercks Gesell von jemanden geschmähet worden, andere beneben ihme nicht arbeiten, sondern selbigem das Handwerck niederlegen wollen, Imperii Constitutionibus improbata, et in juriatum in opiticii consortio ad finem usque litis admittendum esse, sancitum est, reformat. guter Policey zu Augspurg, de anno 1548. tit. von Handwercks Söhnen. §.1. vers. et ibi:Es soll auch derjenig, so geschmächt worden, keines weges auß getrieben, sondern bey seinem Handwerck gelassen und die Handwercks Gesellen, mit und neben ihm zu arbeiten schuldig seyn, so lang biß die angezogen injurien und Schmach gegen ihm, wie sich gehührt, erörtert wird. etc. Et Policey, Ordnung de anno 1577. tit. 38. §. Es sollen auch. 3. in fin. Denais. jur. Camer. tit. opificum pacta. 206. §. 6.

[note: 80.] Cum autem opificum maxima sit et necessitas et utilivas, supra libr. 2. cap. 16. num. 95. et seq. et sic ob bonum finem instituta opificia, eorumque collegia, malitia tamen et abusus, ut allbi, maxime etiam apud hoc genus hominum invaluit. Tot enim machinis et decipiendi artificiis plerique opifices sunt instructi, ut oculatum etiam Argum obcoecare, vel cautiffimos quoque circumvenire valeant et soleant. Ideo magistratus hîc erit sollicitudo, ut opera et artificia sint sine dolo. sine fuco, sine fraude perfecta, et juxta cujnslibet artis leges. solida. Et sic curabit, ut certi quidam artis ejusdem periti viri subornentut, qui censorio supercilio in mercem artificum indagent, et deprehensas inibi fellacias, bona fide magistratui deferant, quales sunt, Gold Schauer, Tuch Schauer, Fleisch-Schähtzer, Brodt Schauer, Weinsticher, et qui imprimis in parvas eorum consuetudines, clandestina pacta et conventiones inquirant. Quo nomine plerisque in civitatibus Imperialibus e Senatu nonnulli Senatores opificiis praeficiuntur, qui in gravioribus causis ipsis praesunt, et provident, ne quid in fraudem vel magistratus vel Reipublicae fiat, qui dicuntur, Verordnete zu den Handwerkern. Praecavendun quoque est, ne sub praetextu artificii societatum, eadem fiant monopolia, factiones aut conjurationes Reipublicae noxiae, neve noctu fiant concurtationes, vel conspirationes, proditiones, ac nesariae in Reipubl. exitium molitionis suscipiantur. Adam. Keller. de offic, juridico polit. lib. 2. cap. 23. fol. 551. Nicol. Vernulae. lib. 2. instit. polit. tit. 8. Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 4. cap. 9. in fin.

[note: 81.] Praecavenda quoque est opisficiorum confusio, et officiorum personarumque in vita communi ordinanda et conservanda est distinctio, Wesemb. in parat. ff. de justit. et jur. n. 11. et 12. Absurdum enim et inconveniens est, promiscuis actibus officia turbari et aliis creditum et concessum, alios subtrahere, l. consulta. 23. c. detestament. Es foll kein Handwerck dem andern Eintrag thun, sondern einig und allein bey dem seinigen verbleiben. Nam confusio illa, quae opisiciorum et collegiorum licitorum, quibus Respublica carere nequit, substantialem differentiam tollit, justitiam distributivam, unamque generis humani partem, evertit, Dauth. de testam. n. 300. in fin. Wesemb. d. n. 12. in fin. Berlich. decis. 26. n. 1. seq. per tot. ubi elegantem casm de Ephippiariis et Fraenariis, von Sattlern und Riemern tractat: Fraenariis certas quasdam species, als Weiß gar leder zu machen und zu verarbeiten, Gutschen in Riemen zu hangen, und zu beschlagen Büchsen Halffter mit langen und kurtzen Riemen, Hinder Zeuge, Wisch Säcke, Kocher, Pulverfläschen, Waidt Säcke, Drußkisten, Vorbeuge, Gurt zu machen, Sporen zu fassen, etc. sibi solis conficiendi jus esse asserentibus, Ephippiariis contra hoc negantibus, et sibi idem licere dicentibus.

Additio.

Rem omnem opificiariam juraque eo spectantia fuse et ex instituto tractavit ADR. BAJERVS, JCtus et Prof. Jenes. diersis scriptis, ex quibus huc maxime pertinet Tr. de Collegiis opificum. Jenae editus. A. 1688. in 4. illustrando, supplendo atque corrigendo huic capiti aptissimus. De tollendis abusibus variis atque irrationabilibus opificum statutis, quorum aliqua ab Authore recensentur, cum diu in Comitiis irrito labore deliberatum fuisset, tandem anno proxime elapso Constitutio Imperii emanavit, quae omnino hic conferri debet. Edita est in der Staats. Cantzley. T. 58. p. 682. Historiam ejus tradit. AVTOR meditat. ad Inst. Pacis. Spec. VIII. Mantiss. III. p. 1403. seqq. et p. 1510. seqq.

CAPUT III. De Praefectis sive Praetoribus Civitatum Imperialium, von Reichs-Vögten. Sumaria.

2. Omnes Epilcopatus, Praelaturae, Principatus, Comitatus, Baroniae et Civitates, etc. olim ad Imperatores pertinuerunt, et ab his per suos ministros fuerunt administratae.

3. Postea, vel proprietatis vel feudi jure gubernatoribus Principatus, Provinciae, una cum vectigalibus aliisque reditibus concessae.

4. Imperator Otto I. Cathedralibus Ecclesiis multas civitates, catra, villas, jurisdictiones concessit.

5. Sibi tamen jura nonnulla in iisdem reservarunt Imperatores, quorum nomine officiales constituerunt.

6. Olim Comites Palatini, Landgravii, Marchiones, Duces, Comites, etc. ministri tantum erant Regii, et nomina officiorum.

15. Advocati Imperatoribus de bonis Ecclesiastices rationem reddere obligati fuerunt.

16. Imperatores olim defunctorum Episcoporum et Abbatum bona mobilia sibi adscripserunt.

17. Successu temporis Episopis, Praelatis et Abbatibus plena administratio concessa.

21. Imprimis eorum officium in causis criminalibus constitit apud Episcopatus, Monasteria, etc.

29. Praefecti civitatum slatuta, leges et privilegia observare obligati fuerunt.

31. Praefectos longe minorem potestatem habuisse, quam ipsum Magistratum et civitatis regimen penes ipsos non fuisse, ulterius demonstratur.

32. Praefecturae civitatum Imperialium raro Principibus vel Episcopis vicinis commissae.

36. Commissa quoque haec officia Equitibus et Nobilibus, et aliis quandoque personis honestis, quod exemplis declaratur, num. 37. et seq.

42. Cum Praefecti sua potestate abuterentur, civitates ad instar aliorum, sese ab iisdem liberarunt.

44. Praeturas has per reluitionem, aliisque modis civitates sibi appropriarunt.

51. Cessante causae privilegii, ipsum privilegium cessare solet, et quando secus. n. 84.

51. Quilibet Magistratus jurato promittere solet, se subditis jura et privilegia tueri et salva relinquere velle.

64. Imperator etiam inferiorum jurisdictiones tueri, non vero infringere debet.

66. Rerumpublicarum moderatores non uni tantum parti Reipubl. sed toti corpori aequaliter studere debent.

81. Per pacificationem Osnabrugensem perpetua omnium offensionum et hostilitatum oblivio transacta.

82. Privilegia contractu concessa, etiamsi ex post facto nociva incipiant esse, revocari nequeunt. Ejus quod principale est, non quod per accidens fit, ratio habenda.

89. Sculteti, Scultasii, Schultheisen, quinam dicti, quodnam eotum officium.

PRiscis temporibus non tantum Ecclesiae et monasteria suos Advocatos, Vögt, Castenvoögt, sed etiam Civitates Praefectos, sive Praetores suos habebant Imperiales, per quos Imperatores in Civitatibus Imperialibus jurisdictionem et Imperium primitus exercere solebant, Stumpff. Chron. Helvet. lib. 6. cap. 14. Vulgo Reichs-Vögt-Reichs-Schultheisen, Reichs-Ammänner, Reichs Amptmänner, Statt-Ammanner, Reichs-Richter, Reich-Pfleger dicti, Mager. de advocat. cap. 2. n. 213. et 220.

[note: 2.] Originem Praefectorum sive Praetorum civitatum Imperialium, der Reichs-Vögt, quod attinet, observandum est, quod ab antiquo omnes Episcopatus, Abbatiae, Praelaturae, Principatus, Ducatus, Comitatus, Baroniae, omnesque civitates, vici, villae, pagi, aliaeque communitates, ad solos Reges et Imperatores Romanos, Imperii nomine, pertinuerint, ab his, omnium ordinum, totiusque populi unanimi consensu fuerint administratae et gubernatae, Lehman. Chron. Spirens. lib. 2. cap. 44. fol. 186. In quibus etiam omnia vectigalia, aliique reditus a ministris Regiis, veluti Principibus, Comitibus et Baronibus aliisque provinciarum gubernatoribus exacti, ac Imperatoribus et Regibus soluti fuerunt, Munster, cosmograph. lib. 3. cap. 22.

[note: 3.] Quamvisautem successu temporis, Reges et Imperatores Imperii Romano-Germanici inceperint, Principibus, Comitibus, Baronibus, aliisque provinciarum gubernatoribus, Principatus et provincias a se gubernatas, vel in proprietatem, vel feudi nomine, una cum vectigalibus, Steuris, aliique reditibus ac Rehalibus concedere Munster. d. loc. et lapsis Francorum rebus, post Arnulphum, ejusque filium Ludovicum, Principum donationes ita large fuerint factae, ut oppida etiam et vici Episcopis concederentur, ac Ducatus etiam Episcopis permitterentur, Vadian. de colleg. et [note: 4.] monaster. lib. 2. fol. 94. in princ. prout Otto I. Imperator, omnibus pene Cathedralibus Ecclesiis in Italia, Gallia, Germania, Burgundia et Lotharingia constitutis, multas civitates, castra, oppida, villas, et multa alia dominia et jurisdictiones donavit, atque omnibus illis Ecclesiis propria insignia perpetuo deputavit: Archi-Episcopos quoque et Episcopos Ducatibus, Comitatibus et Baroniis communivit, quibus Nobiles et potentes Vasallos subjecit, quo semper essent ad resistendum, et manu forti paganis et haereticis in opportuno tempore fortiores, prout tradunt post Theod. de Niem. Besold. de jur. civit. Imper. n. 6. §. serme autem. fol. 125. et Gryphiand. tract. de Weichbild. cap. 28. n. 1. atque inde etiam civitates libertatem suam nactae, per dicta supra lib. 1. cap. 5. n. 8. et seq.

Non tamen ipsis Archi-Episcopis, Episcopis, Principibus, Ducibus, Comitibus, Baronibus ac Civitatibus Imperialibus, Episcopatus, Principatus, Ducatus, Comitatus, Baroniae, et territoria ista statim absolutu et pleno [note: 5.] jure sunt concessa, sed in iisdem, una cum sublimi superioritate, et supremo Imperio, nonnullas civitates, pagos, villas, valles, aliosque locos, nec non regalia aliaque jura, Imperatores ac Reges sibi ipsis et Imperio reservarunt, Munster, cosmograph. lib. 3. cap. 20. in fin. Lehman Chron. Spirens. lib. 4. cap. 1. fol. 269. in fin. Stumpf. rer. Helvet. lib. 4. cap. 5. fol. 279. princ. quorum nomine postea certi officiales et Regii ministri constituti, qui regalia ac jura ista reservata observarunt et administratunt. Et ita Ducibus praefecti fuerunt Comites Palatii, Pfaltzgrafen, Episcopis Advocati, die Castenvögt, et civitatibus Praetores, die Reichsvögt. Atque inde [note: 6.] primis istis temporibus Comites palatii, sive [note: 6.] Palatini, Landgravii, Marchiones, Duces, Comites, et alii ordines, ministri tantum erant et officiales Regii, et titulati tantum Status, ac nomina officiorum, et non ita liberi, ut hodie. Ita enim Comites Palatini. Pfaltzgrafen, [note: 7.] erant olim palatii Caesaris judices, sive praefecti, Richter des Käyserl. oder Königlichen Hofs, Lehman. Chron. Spir. lib. 2. cap. 9. Rudinger. cent. 4. obs. 4. Borcholt. de feud. cap. 5. n. 34. Wehner. pract. observ. verb. Vultej. de feud. lib. 1. cap. 4. n. 14. Et sic nomen hoc erat officii temporalis, et in Germania in singulis Saxoniae, Bavariae, Franconiae et Sueviae provinciis, singuli Comites Palatini erant constituti, uti demonstrat Author discurs. Ob die alte Reichsvogteyen bey den Reichs-Stätten wieder anzurichten. pag. 5. seq. qui est Daniel Heider Ictus et Syndicus Lindaviensis. Et Comitum Palatinorum summum et maximum fuit officium post Reges: siquidem hi fuerunt Vicarii, Statthalter, Imperatorum et Regum Romanorum, qui provincias gubernarunt, bona Imperatorum patrimonialia, vectigalia Steuras, aliosque reditus fiscales administrarunt, querelas et accusationes contra Duces audiverunt, jus ipsis dixerunt, eorumque causas quandoque ad Imperatores detulerunt, prout refert, post Aventin. Wigoleum Hundium, Gewoldum et Petr. Pythaeum, Author d. discurs. Ob die Reihsvogteyen in den Reichs-Stätten wieder anzur. fol. 7. lit. G. et fol. 39. seq.

[note: 8.] Landeravii, sive Comites Provinciales, Landgrafen, olim totius alicujus provinciae mediterraneae erant judices, ad differentiam Marchionum, waren Richter eines Landes, so zwischen deß Reichs Lande gelegen, Petr. de Andlo de Rom. Imper. lib. 2. cap. 12. Borcholt. de feud. cap. 5. n. 33. Knichen. de Sax. non prov. verb. Ducum. cap. 4. n. 43. Vultej. de feud. lib. 1. cap. 4. n. 14.

Marchiones, seu Marckgravii, qui finibus Imperii tuendis praefecti, limitumque judices erant, Marck-Richter, oder Grentz-Fürsten, die über ein solch Land Richter gewesen, welches an den Grentzen deß Teutschen Reichs gelegen,

Albin. in Chron. Misnic. tit. 9. fol. 100. Knichen. de Saxon. non prov. verb. Ducum. cap. 4. n. 30. seq. Borcholt. d. cap. 5. n. 31. Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 4. cap. 13. n. 5. Nolden. de stat. nobil. cap. 8. n. 163, seq.

[note: 10.] Burggravii, quibus Burgi, sive arcis alicujus provinciae, Reichsburg, custodia commissa erat, Besold. thes. pract. verb. Burggraf, Knichen. d. verb, Ducum. c. 4. n. 44. Nolden, d. cap. 8. n. 171.

[note: 11.] Duces a ducendo exercitu ita dicti, vel quod Domini fuerint belli, Hertzogen, a vocabulo Heer, quod est exercitus, et Ziehen, quod est ducere, quasi ein Heer des Zugs, Vultej. d. n. 14. et idem, qui hodie Feldherr, Feldobrister, General.

[note: 12.] Comites, qui olim nihil aliud, quam judices fuerunt, Knichen. de jur. territ. cap. 4. n. 9 5. seq. Heig. part. 1. quaest. 2. Besold. consil. 195. n. 10. seq. Cum non solum priscis temporibus, sed etiam adhuc hodie plunmis in Germaniae locis, vox Graffe, judicem significet, Wehner. verb. Graffschafft. Unde appellationes istae: Pfaltzaraffen, Marggraffen, Landgraffen, Burgaraffen, Rheingraffen, Centgraffen, Gograffen, Freygraffen, Ruggraffen, Holtzraffen, Dinckgraffen, Saltzgraffen, Dick: sive Deuchgraffen, Handgraffen, etc. de quibus, et qui tales fuerint, dixi in tract. de ord. Equestr. jurib. lib. 1. cap. 7.

[note: 13.] Episcopos et Abbates quod attinet, ipsis Imperatores et Reges Romani, tanquam supremi Advocati, Obriste Patronen der Kirchen, vice Dominos et Advocatos, Casten vögt, usque ad Imperatorem Fridericum II. constituerunt, uti probant, Lehman. Chron. Spirens lib. 2. cap. 36. et post ipsum Mager, de [note: 14.] advoc. c. 5. n. 338. et seq. Quorum officium fuit, non solummodo Ecclesias et monasteria, cum ipsorum hominibus et bonis contra vim et injurias defendere, judiciis ipsorum civilibus praeesse, sed etiam rerum aliarum secularium, et ad victum pertinentium, curam et sollicitudinem gerere, redituumque, praediorum, servitiorum et decimarum, et si quae alia juris collegiorum essent, rationem reddere, et sic Episcopi et Abbates curam omnemque administrationem, quae ad victum et alimoniam attineret, Advocatis relinquerent, quo minus a professionis instituto, cui jurati essent, avocarentur, juxta Canonem synodi Mogoncianensis, sicuti referunt Vadian. de colleg. et monast. lib. 1. n. 4. et 5. Ursti. Chron. Basiliens. libr. 1. cap. 5. in fin. Lehman. Chron. Spirens. lib. 2. cap. 36. fol. 142. §. Zum [note: 15.] andern. Et hujusmodi Advocati Imperatoribus de bonis istis Ecclesiasticis rationem reddere tenebantur, Stumpff. Chron. Helvet. lib. 5. cap. 3. Wurst. Chron. Basiliens. lib. 1. cap. 5. in fin. Lehman. Chron. Spirens. lib. 2. cap. 36. Idque eum in finem, ut reditus Imperatoribus essent cogniti, et si bella contra Ethnicos, aliosve Regni hostes suscipiendas exorientur, iis pro cujusque facultate collectas et tributa, ad expeditiones pro communi Reipubl. Christianae incolumitate instituendas, imponerentur. Mager. de advoc. cap. 11. n. 6. seq. ubi addit, quod Caroli Magni temporibus monasteria ex propriis aerariis, praeter id, quod subditi eorum contribuebant, pro expeditionum sumptibus, tributa dare, coacti fuerint. Quod etiam demonstrat Author, discurs. Ob die [note: 16.] Reichsvogteyen, fol. 9. et. seq.

Imo Imperatores, a Carolo Magno, usque ad Ottonem IV. in Episcopatibus et monasteriis hoc juris obtinuerunt, quod Episcoporum et Abbatum defungentium bona mobilia, veluti aurum, argentum, pecunia, arma cleinodia, etc. vel se moventia, ut equi, pecudes, animalia domestica, ferae, etc. ad filcum et Cameram Imperialem pertinuerint, Lehman. Chron. Spir. lib. 5. cap. 67. vers. Der driten fol. 542. Et quandoque ipsi Imperatores monasteria oppignoraverunt, permuta verunt. donaverunt, et in feudum concesserunt, de quo supra lib. 2. cap. 31. n. 10. et seq.

Quamvis autem Episcopatuum et monasteriorum hujusmodi oppignorationes, permutationes, venditiones, concessiones et alienationes per Imperiales sanctiones, et specalia privilegia ac jura Canonica interdictae, et fiscales occupationes bonorum mobilium a defunctis monasteriorum Praelatis, Abbatibus et Episcopis relictorum. per Ottonem IV. sublatae, tributa Imperii antiqua in aliam formam redacta, et oeconomia, sive administratio [note: 17.] Episcopatuum et monasteriorum Advocatis secularibus adempta, et Episcopis et Praelatis plena administratio permissa, prout hoc plurimis tradit Author. d. discurs. Ob die Reichsvogteyen. fol. 10. seq. et fol. 63. seq. [note: 18.] Non tamen Advocatiae ejusmodi Ecclesiasticae, die Castenvogteyen, statim plane fuerunt sublatae, uti probat d. Author disc. Ob die Reichsvogteyen, fol. 68. lit. Zz. sicuti nec regalia, [note: 19.] veluti vectigalia, monetae, aliique reditus, et jura fiscalia in territoriis Episcoporum et Praelatorum ipsis concessa, sed Imperio Romano reservata fuerunt, donec tandem Advocatiae hujusmodi ab Episcopatibus et monasteriis plane ademptae, et bona fiscalia, regalia, et alia jura Imperialia, vel precario, vel per emptionem, vel alio modo obtinuerunt, ut videre licet apud Vadian. de colleg. et monast. lib. 2. fol. 103. Stumpff. lib. 5. cap. 5. fol. 306. d. Author disc. Ob die Reichsvogteyen. fol. 11. et 68. seq. et fol 74. seq.

[note: 20.] Praefectos provinciarum et Civitatum Imperialium, die Retchsvogteyen, quod attinet, ipsorum officium varium fuit, et potissimum administratores et Praesides potius justitiae et in Helvetia et Germania judices criminales fuerunt, quibus quandoque solarii nomine, pars aliqua redituum, imprimis vero mulctarum assignata, vel in feudum concessa, et quandoque Collectarum Imperialium, nec non vectigalium, monetarum, aliorumque redituum fiscalium administratio commissa fuit, prout de Praefecto civitatis quondam Imperialis S. Gallensis, quod ipsi collectas Imperiales recipiendi potestas competierit, testatur Vadian. in insert. collect. de Abbatib. S. Galli. fol. 210. Et ad civitatis Schvvinfurtensis Advocatiam adhuc hodie, die Burg, Marckung, Gericht, Zoll, Zehend, und andere Nutzungen, ibidem pertinere, refert Munsten. cosmograph. lib. 3. cap. 397.

[note: 21.] Imprimis vero Praefectorum provincialium et civitatum officium in puniendis delictis

locum obtinuit: Nam sicuti tempore adhuc Imper. Heinrici II. Imperatores Romani in Episcopatibus, monasteriis et ipsorum ditionibus, criminalem et superiorem jurisdictionem obtinuerunt, ipsisque pro exercenda jurisdiction criminali, praefectos constituerunt, prout testantur Wurstisen. chron. Basil. lib. 2. cap. 11. fol. 95. Stump. chron. Helvet. lib. 4. cap. 50. Besold. [note: 22.] de jur. civitat. Imper. n. 2. Ita etiam in provinciis aliis Germaniae, et civitatibus Imperiahbus obtinuit, ubi itidem moris fuit, quod Reges et Imperatores Romani ipsis judices et Praesectos ordinarint, qui Imperii nomine, judiciis praefuerunt, haben den Stab geführet, sicuti testatur Munster. comogr. l. 3. cap. 68. princ. ubi paulo post, id ad altam jurisdictionem, auff die hohe Gericht, restringit, cui etiam consentit Stumpf. chron. Helv. lib. 7. cap. 2. fol. 466. et cap. 15. in princ. et alibi passim. Author d. discurs. Ob die Reichsvogteyen in den Reichs-Stätten. fol. 76. seq. Pet. Pythae. de Com. Campan. ubi ex antiquis scriptoribus probat, quod Advocatis civitatum inspectio justitiae, cujus quasi administratores vel potius Praesides erant, incubuerit, Auctor actor. Lindaviens. fol. 48. et fol. 572. in fin. ubi refert idem probare auctorem anonymum der Salmansweilischen nothwendigen Erinnerung, [note: 23.] quaest. 3. pag. 62. seq. Unde quoque Imperator Fridericus I. an. 1182. praefecto suo in Esselingen defensionem Ecclesiae Denkendorffensis ita committit: Statuimus etiam, ob salutem anime nostre, ut cuicunque in Esselingen vicem nostram, et potestatem exequendi justitias et negocia nostra prosequendi commiserimus. ille querimonias praedicte Ecclesie benivole audiat. opportunitaten attendat, et tanquam nostras proprias usque quaque expediat, etc. cujusmodi diploma extat. pars. 1. document. monast. Ducat. Wurtemberg. sub rubr. Denckendorff. fol. 457. Et Weissenburgi Imperii praefectum adhuc dum hodie, in causis criminalibus, in peinlichen Sachen, Imperii et Imperatoris nomine, executionem exercere, testatur Munster. Cosmogr. libr. 3. cap. 68. fol. 675. Uti et Halle Suevorum Praefectura hujusmodi Caesarea, das Kayserliche Schultheisen Ampt, olim summum fuit officium, et criminali jurisdictioni praefuit, teste Crusio annal. Suevic. part. 3. lib. 2. cap. 13. Et Northusii Comitem de Hohenstein adhuc Praefectum Imperii esse, et judice misso, cui duo Scabini a civitate adjunguntur, criminum executionem Imperii nomine facere, civitati tamen omnibus, quae meri, mixtique Imperii et simplicis jurisdictionis sunt, salvis, refert Wehner. verb. Reichsvogtey. fol. 654. Sicuti enim populus Romanus publicorum criminum judicia sibi soli reservavit, et alium, quam se de civis Romani capite statuere posse noluit, l. 2. §. exactis. 16. ff. de orig. jur. Engelbrecht. de jurisdict. concl. 36. et seq. Ita postmodum Imperatores Romani gladii honorem esse summum Imperii signum, magis Imperatoribus, quam magistratibus conveniens, existimarunt, Thom. Michael. de jurisd. concl. 74. lit. a. indeque moti Imperat. Franci et Germani bannum sanguinis in comitiis et comitatibus singulis, uni tantum Comiti singulariter, jurisdictionis vero reliqua reliquis jure magistratus, et cum magistratu committere, in urbibus vero Imperialibus bannum hujusmodi per peculiares advocatos, sive Praetores exercere, per tradita Author. Ob die Reichs-vogteyen. lit. H h h. et seq. fol. 76. et seq.

[note: 24.] In quibusdam tamen locis Praefecti civilibus quoque judiciis interfuerunt, siquidem Imperatores Romani-Germanici pro conservatione superioris jurisdictionis praefectos ordinarunt, teste Wurstisen. Chron. Basil. lib. 2. cap. 11. fol. 95.

[note: 25.] Quamvis etiam Martin. Mager. de advocat. cap. 2. n. 220. Advocatis Urbicis, praeter praesidatum in criminalibus, et assessoratum in civilibus, tribuat, quod consueverint etiam in causis debitorum extrajudicialiter decernere, et vicem Imperatoris gerere, regere Rempublicam, puniendo delinquentes et mulctando, etc. quod etiam Lucius quidam scripsit, asserens, habuisse olim Imperatores in singulis urbibus Imperialibus certos ministros, qui ipsorum nomine Senatoriis Consultationibus non interessent modo, sed etiam praeessent, quod refert quoque Dn. Speidel. in addit. Besold. thes. pract. verb. Reichs-Stätt. Id tamen fundamento et authoritate caret; cum justitiae exercitium a causa status non mediocriter discrepat. P. Heig. pag. 1. quaest. 9. n. 59. Paurmeist. de jurisdict. lib. 2. cap. 4. num. 55. et contrarium patet ex traditis Munster, cosmogr. lib. 3. cap. 68. Ubi scribit: Es seyn in den drey Landen Uri, Schweitz, Underwalten, von Königen und Kayseren, auch Vögt verordnet worden, welche aber in der Regierung, das Land betreffend, sich keines Weges underwunden, sondern allein in Sachen, so die Hochgericht belangen, den Stab geführet haben. Quod etiam confirmat Stumpff. lib. 6. cap. 6. fol. 450. Johan. Simler. de republic. Helvet. libr. 1. sub. rubr. tres primi pagi Helvetii. fol. 5. ubi scribit: Praefectos rerum Capitalium Vrii quoque ab Imperatore accepere quondam: Caeterum reliquas causas Ammannus et Senatores ex populo electi cognoscebant, et in commune Reipublicae suae consulebant. Eadem Reipubl. forma fuit apud Suitios et Vndervvaldios, etc. et fol. 7. addit; Praefectos autem illis Uriis, Suitis, Underwaldiis, Imperii nomine Rudolphus Rex dedit. Hi non habuere sedes suas in hisce pagis, sed alibi in suis arcibus habitabant, et quotannis semel, atque iterum evocati, illuc proficiscebantur, jurisdicundi causa praesertim in rebus criminalibus et capitalibus. Hujusmodi praefectos nostra quoque aetate nonnullae civitates ab Imperio accipiunt, qui tantum judiciis rerum capitalium praesunt, nullum Praetorem in illis urbibus Imperium, aut jurisdictionem habent, etc. prout haec refert Author. d. discurs. Ob die Reichsvogteyen. fol. 79. seq. ubi fol. 81. idem probat quoad Praefectos Augustanos post Caesarem in chron. August. part. 2. c. 5. fol. 84. et Crus. annal. Suev. part. 3. lib. 2. c. 17. fol. III. msc.

298. Et olim Praetores Imperiales, quoad Reipublicae administrationem et regimen, sive totum statum urbis, so viel das Statt-Regiment und Staat-Sachen betrifft, nullam habuisse potestatem, nec Senatoriis deliberationibus praefuisse, probat Author. actor. Lindaviens. fol. 49. post. princ. seq. et fol. 178. in fin. [note: 26.] Eosdemque nec administrationem aerarii, pacis, belli, foederum, sed justitiae tantum exercitium habuisse, a quo tamen Reipubl. administratio maxime differat, testatur idem Auctor actor. Lindaviens. fol. 573. vers. haben also. et fol. 49. in fin. ubi ait. daß es nicht ein geringer Unterschiedt zwischen der justici Wesen, und dem gantzen Staat einer Statt, und jenes nur ein membrum, praeclarissimum tamen urbici corporis, dieses aber corpus ipsum. [note: 27.] Et fol. 178. in fin. ibi: So ist unter der administratione justitiae, und dem völligen Regiment in Reichs-Stätten, tanquam inter membrum et corpus, partem et totum, eine kundtliche Unterschiedt. et fol. seq. in princ. ubi addit, daß sie (die Reichsvogt) sich nicht aller jurisdiction, und Landsherrlicher Obrigkeit unterzogen, sondern allein den Malefitzischen und bißweilen auch den Burgerlichen Gerichten vorgestanden, also neque magistratus neque etiam judicis nobile officium, cum primis quoad extra judicialia, völlig vertreten, oder die ordinariam et universalem jurisdictionem ob sich gehabt, etc. ubi etiam refert, daß die Reichsvogteyen regulariter von der Land und Statt Obrigkeit unterscheiden. De qua re plura apud Author. Reichsvogteyischer Apologiae. monit. praelimin. 8. pag. 61. et seq.

Compertum quoque est Praefecturas, sive Praeturas Imperiales non unius, sed diversi generis fuisse. Quamvis enim regulariter [note: 28.] Praetores hujusmodi ab ipsis Imperatoribus. ordinati et constituti fuerint, nounullae tamen civitates Imperiales id juris obtinuerunt, ut ipsae praefectos sibi idoneos et gratos nominaverint et elegerint, eosque iterum dimittere potuerint, sicuti de civitate Schvveinfurtensi dictum est supra libr. 3. cap. 49. et ipsi Praefecti civitatum statuta, leges, privilegia, aliaque jura et mores, observare, et ad id se juramento adstringere obligati fuerunt, sicuti exemplo civitatis Augustanae declarat? [note: 29.] Crusius annal. Suevic. part. 3. lib. 6. cap. 44. et lib. 3. c. 2. Auctor. actor. Lindaviens. fol. 179. vers. Neben dem. Et habetur in pace Constantiae composita inter Imper. Fridericum et civitates Lombardiae. §. in causis appellationum, ibi: proprium nuncium in civitatibus, vel Episcopatu, qui juret, quod bona fide et fine fraude causas, examinabit, et definier secundum leges et mores ipsius civitatis. etc.

[note: 30.] In nonnullis quoque Civitatibus Imperialibus Praesecti Imperiales executores sententiarum in causis tam civilibus, quam criminalibus fuerunt, sicuti Mulhusium in Thuringia de se testatur apud Meichsner. tom. 3. decis. 33. n. 35. fol. 1108. in fin. et seq. Et de Colonia constat ex traditis supra lib. 3. cap. 10. n. 20. ac Noribusii et Weossemburgi adhucdum fieri solere, paulo ante dictum est, et supra lib. 3. cap. 36. n. 13. et cap. 57.

Ex quibus omnibus patet, quod Praetores urbici olim non fuerint Domini et administratores totius civitatis, nec cives eorum subditi, sed certa tantummodo jura inibi Imperatoris nomine exercuerint, eorumque officium non fuerit aliud, quam in criminalibus praesidere, den Stab führen, in civilibus vero quandoque assidere, nec non in causis debitorum extrajudicialiter decernere, ubi tradit post Mager. de advocat. cap. 2. n. 220. Facultas jurid. Tubing. apud Besold. part. 4. consil. 180. n. 187. ubi n. 188. Praefectos Imperiales omnimodam jurisdictionem non administrasse, inde arguit, quod hodie quoque praefecti civitatum Imperialium die [note: 31.] Reichs-Schultheisen, Reichs- Richter, Reichs-Vögt, Reichs-Pfleger, Reichs-Ammanner, Statt-Ammanner, Ammeister, longe minorem potestatem obtineant, quam ipse senatus, qui tamen vices veterum Praefectorum subeunt. Quod etiam probat Kyriand. in annalib. Trevirens. ubi notat, quod liberalium, seu Regalium urbium Praefecturis, non alia statim Regalia, fiscaliaque jura cohaerere necesse sit, multoque minus administrationem Civitatum Imperialium, sive regalium, sive liberarum; Vel plenum in iis arbitrium rerum et dominatum: Quandoquidem, vel Ducatu, Marchionatuve vel Comitaiu a Rege, aut Imperatore concesso, per hoc tacite regalia, praesertim majora ipsis Regni capitaneis, haut quaquam permissa traditaque censeri; Ictorum constans sententia sit: et exemplum praebeat pax Friderici I. Imperaroris cum civitatibus Lombardiae, Marchiae et Romandiolae, facta Constantiae, qua diserte significatur, Episcopos in civitatibus Comitatum et jus constituendi investiendique Consules, habere quidem posse, caeterum civitati nihilominus competere regalia veteresque consuetudines Imperii, quibus ab antiquo est usa, veluti in foro, in pascuis, in nemoribus, in pontibus. in aquis et molendinis, item in exercitu, in munitionibus civitatum, in jurisdictione, tam in criminalibus, quam in pecuniariis causis, et in caeteris, quae ad commoditatem spectant civitatum, etc. Et paulo post addit, quod postquam Regalium Comites (militaribus potissimum occupati) esse desierint, ipsae civitates auxilia sua tam ministerialium, quam aliorum civium, Regibus et Imperatoribus suo nomine mittere coeperint, de qua quaestione vide plura apud d. Auctorem der Reichsvogteyltchen Apologiae monit. praelim. 8. per tot.

[note: 32.] Praefecturae hujusmodi raro Principibus et Episcopis vicinis sunt demandatae, cum inveteratum inter Principes et civitates semper fere fuerit odium, et quod civitates libertatem suam pertinaciter propugnent, juxta Gerard. de Roo histor. Austri. lib. 4. et Principes civitatibus molestiores et intensiores esse soleant, uti dictum est supra lib, 1. cap. 14. n. 33.

Licet non desint exempla Advocatiarum Principibus commissarum, sed rara, et ut plurimum coacta, et plerumque infelicia, sicuti refert Author discurs. Ob die Reichsvogteyen wieder anzurichten. fol. 82. seq. et constet, quod Ottones Imperatores Praefecturas urbium Comitibus ademptas in Episcopos transtulerint. Quod licet Lehman. Chron. Spirens. lib. 4. cap. 3. indefinite asserat, id tamen in iis tantum urbibus obtinere deprehenditur, ubi Episcopi sedes suas et cathedras obtinuerunt, quod exempla Wormatiensium, Spirensium, Argentinensium, Basiliensium, Augustanorum, etc. evincunt. Neque etiam ipsae Episcopalium Urbium Advocatiae ab Ottone I. inductae perennarunt, vel diuturnarunt, sed causis concedendi sensim fallentibus, iterum evacuatae sunt, prout demonstrat Lehman. Chron. Spir. lib. 4. cap. 3. Author. d. discurs. Ob die Reichsvogteyen. fol. 88. seq.

[note: 33.] Plerumque vero Civitatibus Imperialibus Praefecti et Advocati constituti sunt Comites et Barones, non adeo vicini, et erga civitates bene affecti; qui plerumque per alios substitutos, ac civitatum earundem cives, hoc officium expediverunt. Quamvis enim monasteria vicinos habere Advocatos olim necesse fuerit, ut qui in placitis judicialibus, in quibus subadvocati non audiebantur, proloquii defensionem habere possent, sicuti innuit documentum Everhardi Archi-Episcopi Salisburgensis, apud Hund. in metrop. Salisb. tom. 3. rubr. Reichersberg. fol. 239. Quoad urbicos tamen praefectos secus fuit, quippe quorum vicinitas, cum potentia conjuncta, civitatibus quam maxime periculosa, [note: 34.] imoneci esse potuisset. Hinc Comites Otingenses, Castellenses, Helfensteinii, Kirchbergenses, Teccenses, Hohenbergenses, civitatis Augustanae Advocati et praefecti fuerunt. Quo munere etiam post mortem Imperatoris Rudolphi. I. Rudolphum Bavariae Ducem, Ludovici Palatini filium, vi belli et subsecutae transactionis functum fuisse, refert Caesar. Chron. August. part. 2. cap. 6. fol. 89. et 91. Ita etiam Comites Dillingenses civitatis Francofurtensis, longe ab ipsis dissitae, Advocatiam obtinuisse, tradit Brusch. de monaster. rubr. Neresheim. Atque hos etiam per Vicepraefectos, et substitutos, seu etiam ipsius civitatis Cives, officium hoc expedivisse, constat ex Simler. de republ. Helvet. lib. 1. rubr. tres primi pagi. fol. 10. ubi scribit: quod tres pagi, Urii, Suitii et Underwaldii, olim unum tantum habuerint Praefectum, qui plerumque etiam Tigurinorum, aliarumque urbium Praefectus fuerit, sed extra pagos tamen, in suis ditionibus habitaverit, et quotannis semel, atque iterum, jurisdicundi causa, in pagos venerit, etc. addens, quos reliquis temporibus ejus munere functus sit, vicarius aliquis ex incolarum numero delectus. Quod etiam refert Francisc. Guilliman. rer. Helvet. lib. 2. c. 15. fol. 29. his verbis: Antea tribus civitatibus (Uraniae, Suitiae, Sylvaniae) jus rerum criminalium, et quae ad Imperium pertinere videbantur, unus tantum dicebat, cujus jurisdictioni plerumque ligurini, aliaeque liberae et vicinae civitates adjiciebantur. Nec illi in Helvetia, nisi raro sedes, plerumque extra agitabat, aut ad eas invisebat, non aliter, atque unum plerisque Imperii I. beris Urbibus, et caetera vicariis de populo, qui liberae conditionis essent, administrabantur.

[note: 36.] Saepius quoque haec praefecturae et Advotiae officia commissa suerunt Equitibus et Nobilibus de Imperio Romano-Germanico benemeritis, imo etiam honestis quandoque personis, in ipsis provinciis et civitatibus degentibus, sicuti testatur, Auctor. actor. Lindaviens. fol. 48. in princ. Caesar. in chron. Augustan. part. 2. cap. 5. Crus. annal. Suevic part. 3. lib. 2. cap. 17. Munster. cosmogr. lib. 3. cap. 68. ubi ita scribit: Dann es ist in dem Reich allenthalben der Gebrauch gewesen, daß ein Röm. Käyser oder König, in den Freyen und Reichs - Stätten, Richter und Vögt verordnet, die in Nahmen deß Reichs, den Stab führeten. Dieselben wurden gemeiniglich genommen von Rittern, Edlen, Knechten, oder sonst achtbarn Personen, die in einer Statt, oder Land gesessen waren, dieselben haben dann ihr Ampt vielmahlen [note: 37.] einem andern befohlen. Ita enim post Zaeringiae Ducum obitum Imper. Fridericus II. nomine Imperii uibi Bernae Praefectum dedit Ottonem Equitem de Ravenspurg, sicuti referunt Naucler. vol. 2. gener. Simler. de Rep. Helvet. lib. 1. rubr. Berna et lib. 3. cap. 8. de Berna. [note: 38.] Et Hallae Suevorum Praefecturae officio functi sunt vicini Nobiles de Schauenburg, die Kurtzen, civitatis incolae, teste Crus. annal. Suevic. [note: 39.] part. 3. lib. 2. cap. 13. fol. 39. in fin. et seq. Et Selestadii ab antiquo ibi commorantes Nobile, Waffeler von Erckerich, et postea, die von Botzheim, Imperiales praefecti extitere, secundum Beat. Rhenan. rer. German. lib. 3. rubr. Selestadium. [note: 40.] fol. 154. Ita etiam Lindavii patricios ibi degentes, die Guderscher, praefectum Imperialem, das Statt-Amman Ampt, pignoris loco obtinuisse, donec ad ipsam civitatem ea pervenerit, testatur Author d. discurs. Ob die Reichsvogteyen in den Retchs-Stätten wieder anzurichten. fol. 89. in fin. et seq. et quod Praeturae hujusmodi officium in oppido Imperiali [note: 41.] Roßheim, in Alsatia, hodiernis adhuc temporibus, penes privatam familiam Rumelorum, der Rummele, jure haereditario, ac feudi Imperialis titulo, una cum jure confiscandi persistat, atque hi quoque aliquando suo loco subschultetum constituant, dictum est supra lib. 3. cap. 45. num. 3.

Verum cum res postea eo devenerit, ut Praeturae hujusmodi officia, propter censuum et redituum defectus, vel etiam ob importunas preces, vicinis quandoque Statibus fuerint [note: 42.] oppignoratae, hujusmodi vero oppignoratae praefecturae in tyrannidem et oppressionem subditorum degeneraverint, harumque praeturarum reditus, et regalia paulatim ad alios devenire, et decrescere coeperint, ac insuper administratio earum propter abusum, ac vici magistratus concurrentiam, non minimam servitutis speciem, ac plurima odia et dissidia secum traxerit, sicuti constat ex traditis Caesar.

chron. August. part. 2. c. 5. fol. 84. Crus. annal. Suev. part. 3. lib. 2. c. 17. ansam hoc praebuit civitatibus Imperialibus, ut exemplo aliorum Statuum eo laborarint, quo hujusmodi praeturas et Advocatias Imperiales a se averterent, sibique, una cum regalibus, vectigalibus, monetis, tributis, et similibus juribus Imperialibus, et reditibus fiscalibus, appropriarent, vel perpetui pignoris loco adquirerent, prout etiam postea temporis successu contigit. Nam quemadmodum Imperatores et Reges Romano-Germanici, Duces et reliquos Ordines: sic etiam antiquas Imperii civitates, [note: 43.] ex singulari clementia ac liberalitate, immunitatibus donarunt, iisque jurisdictionem, ac potissimam vectigalium partem, juriumque aliorum, ad fiscum pertinentium, concesserunt, uti testantur Munster. Cosmogr. lib. 3. c. 22. seq. Besold. de jur. civit. Imper. n. 2. Lehman. chron. Spir. lib. 4. c. 1. et cap. 3. sol. 280. vers. als die hochschädliche. Author d. discurs. Ob die Reichsvogteyen. fol. 89. Quemadmodum igitur Duces, Episcopi, aliique ordines, sese a Comitum Palatinorum et Advocatorum jurisdictione, nec non a praestationibus fiscalibus, propter benemerita erga Imperium, et per liberalitatem et conniventiam Imperatorum, quandoque etiam per emptiones, permutationes, donationes aliosque modos sese liberarunt, ita etiam ejusmodi modis et mediis civitates Imperiales a muneribus et oneribus ejusmodi sese redemerunt, et in libertatem vindicarunt, sicuti constat ex [note: 44.] traditis supra lib. 1. cap. 3. Et quandoque Praeturas hasce ad vicinos Principes, Comites, et Barones per oppignorationem delatas, per reluitionem, aliisque modis, jure proprietatis sibi adquisiverunt: Ita enim civitatem Imperialem Rotenburgo-Tuberanam officium judicis, sive Praetoris, quod multo tempore ipsa civitas ab Jmperio jure pignoris tenuit, postea pignore soluto, per redemptionem, jure proprietario accepisse, refert Georg. Everhard. 1. cons. 56. in princ. Et Advocatia, sive Praetura Urbis Tigurinae, Zaeringiae Ducibus ab Jmper. Henrico IV. concessa, postea a Wenceslao ad cives pervenit, teste Stumpf. chron. Alsat. lib. 7. cap. 15. et 19. Uti et praefectura, die Reichs-Vogtey zu St. Gallen, Abbati isti olim debita, postea civibus cessit, Stumpff. d. l. libr. 5. cap. 6. et 8. Et quamvis hodie tales praeturae, die Reichs-Vogteyen, Reichs-Schultheisen, nominetenus adhuc in civitatibus nonnullis reperiantur, veluti Norimbergae, Rotemburgi ad Tubarim, Halae Suevorum, Nortbusii, et alibi, hoc tamen officium hodie, postquam omnimoda jurisdictio, et reliqua potestas ipsis civitatibus concessa, non amplius per Praefectos a Caesare constitutos, sed per ipsos cives et magistratus, ab ipsis civitatibus ordinatos, expeditur, Mager. de advoc. [note: 45.] cap. 2. n. 220. Quam libertatem reliqui Status et Ordines superiores civitatibus tanto minus invidere debent, quod omnia haec, quae ipsi invicem habent, ex singulari clementia et liberalitate Caesarea obtinent, uti sentiunt Munster. cosmograph. lib. 3. cap. 22. et Lehman. chron. Spirens. lib. 2. cap. 1. fol. 270. ubi ait: Es haben weder Fürsten und Herrn ab den Stätten, noch dargegen die Stätt, und deß Reichsthäler, ab den Fürsten und Herrn nichts ju klagen, weil alles, so beyde Theil haben, auß sonderer Gnad, und Miltigkeit der Käyser und Königen herkombt, außgeschlossen was nachmals von Herrschafften und Schlössern, die Fürsten und andere Stätt, vielen Grafen, Herrn, Freyen und Edelknechten abgekaufft haben, etc.

[note: 46.] Verum de hoc quaestio vertitur: An hujusmodi Praeturae Imperiales, die Reichsvogteyen, in civitatibus Imperialibus iterum introducendae sint? Ita quidem Status superiores nonnulli, qui civitatum Imperialium libertati invident, sentire, ac Imperatori et Imperio Romano salutare, et ad restaurationem communis quietis et concordiae, profuturum fore, opinantur; idque his potissimum de causis. I. Quod plurimae civitates Imperiales, in praeteritis bellorum tumultibus, partibus adversariorum, et Imperatoris hostibus adhaeserint, horumque vires pecuniis suis, aliisque subsidiis milimribus muniverint, fortioresque reddiderint, quod ut imposterum evitetur, nullum melius extare remedium, quam si civitates ad glandes veterum, Acheloia pocla revocentur, ipsisque Praefecti et Advocati ab Imperatore praeficiantur, qui vel ipsi, vel per Vice Praefectos suos, magistratuum Civitaticorum conventibus et consiliis intersint, hujusmodi consilia et auxilia impediant, et in debita devotione erga Imperatorem et Imperium ipsas contineant. Unde insignis nominis Politicos et esse, et fuisse, qui Imperatori consultum esse censeant, talium urbium Praefectos, Reichs-Vögt, sive Reichs-Schultheisen, revocare, et denuo constituere, de quorum fide et dexteritate securus esse, quique malignos in obsequio continere, ac in simul efficere queant, ut omnes in Imperatores machinationes, et Imperio, et sibimetipsis civitatibus detrimentosae consoederationes impediantur, scribit Dn. Joh. Jacob. Speidel. in addit. ad Besold. thes. practic. verb. Reichs-Statt. fol. 777. ubi ex Lucio quodam Vero addit, urbium liberarum et Imperialium singularem curam habendam esse, et nisi illae a Calvinianis Principibus separentur, nunquam non tumultuum occasionem defuturam [note: 47.] esse, ejusque rationes has fingit, 1. Omnibus in urbibus potentioribus, vel astu, vel auctoritate, vel dignitate sunt aliqui, inquiens, Calvinistae Magnates, illi hoc agunt, ut aliqui e Secretariis, Syndicis, aliisque sint ejusdem superstitionis. 2. Jlli partim opinione sua inducti, partim pecunia empti, aut promissis a Consiliariis Principum seducti, sensim Senatorum oportunos, deinde reliquos ad seditionem concitarunt. Nam populus fere inscius machinarum, aut falso persuasus, magis passus rebellionem, quam fecisse judicani dus est, expressit hoc vates Germanicus non ineleganter:

3. Postquam agi coeptum cum Calvinistis, oninium Senatorum libertas incisa est. Cives enim veriti sunt offendere magna nomina. Omnia enim sua dicta ad Aulas deferenda sciebant. Alii in eorum terrltorio vineas, vel agellos, alii cognatos habebant, alios portoria transire necesse erat. Nemo libere loqui est ausus, alii occulte obaerati, mutationes optabant, quicquid metu, prece, favore, pretio, spe agi potest, actum est. Nulla pars artis missa est. Hactenus ille.

Atque hinc II. cum Civitatum Jmperialium libera, post sublatas Praeturas, concessa administratio, aliis Statibus, imo ipsi Jmperatori et Jmperio, incipiat fieri suspecta et periculosa, inque eorum laesionem vergere videatur, ideo easdem in usum revocari posse videatur, cum juris sit, Jmperatorem Romanum posse privilegia, quae aliis Statibus, vel pretio, vel sine pretio, et per modum spontaneae concessionis, vel contractus indulsit, ex praegnantibus [note: 48.] causis, et maxime si in aliorum Statuum laesionem et praejudicium vergere incipiant, revocare, l. ex facto. 43. in princ. ff. de vulgar. et pupill. substit. c. suggestum. 91. X. de decimis. Vel si alia justa causa moveat, ne Princeps sibi ipsi frenum injiciat, et Reipublicae cujus maritus esse dicitur, hoc pacto noceat, ac dotem ipsius, quae est pax et tranquillitas, dissipet, ut ait Petr. Peck. in c. mutare. 33. num. 9. in fin. de R. I. in 6.

III. Quod Civitates Jmperiales, concessis sibi Praeturis, et libera administratione hactenus multis modis abusae, dum non solum consilia Jmperio periculosa inierint, sed etiam foedera suspecta et illicita contraxerint, et Jmperatori et Jmperio sese opposuerint, ac per hosce turbulentos motus, privilegia haec sibi concessa perdiderint, cum privilegia iterum [note: 49.] tolli et auterri possint, quando in abusum transeunt, Mascard. de probat. conclus. 944. num. 59. Rauchbar. part. 2. quaest. II. num. 30. Coler. de process. execut. part. 2. cap. 3. num. 133. seq. et privilegium mereatur amittere, quid in id committit. l. sed si ex parte. 4 §. quanquam. 2. ff. quod cum eo, qui in alien. pot. et qui permissa sibi potestate abutitur, c. privilegium. 63. caus. 11. quaest. 3. c. ubi ista. 7. Dist. 74. Cravet. cons. 732. n. 17. Goeddae. 4. Marpurg. cons. 17. n. 156.

Cui etiam IV. accedit, quod Reipublicae Romanae utilitas et necessitas hanc praeturarum introductionem suadeat, dum hoc ipso medio non solum pax prophana conservari, sed etiam una atque altera in Imperio Romano per pacificationem Religiosam approbata Religio in civitatibus nonnullis Imperialibus hactenus vel impedita, vel sublata denuo introduci, augeri et confirmari valeat: Religio autem, ejusdemque conservatio, vel introductio maxime sit favorabilis, et Reipublicae utilitatem et necessitatem contineat, et sic etiam privilegium concessum, in ejusdem [note: 50.] favorem revocari possit, cum rescissio privilegiorum, si ad publicam utilitatem respiciat, licite fieri possit, l. quod semel. 5. ff. de decret. ab ordin. fac. arg. l. item si verberanum. §. 1. ff. de rei vind. Rauchbar. d. part. 2. quast. 11. num. 93. Et alias Principem privilegia, etiam in vim contractus concessa, ex nova et justa causa, vel etiam antiqua, tempore tamen concessionis Principi ignota, et tali, quae Principem, si eam cognovisset, a concessione verisimiliter abstinuisset, tollere posse, decidit Cacher. pedem. decis. 90. n. 44.

Ad haec V. nonnulli asserunt, quod causae, ex quibus Praeturae hujusmodi Civitatibus Imperialibus olim conceslae, jam pridem cessaverint, et novae nunc emergentes causae contraria intervenerint, atque ita etiam [note: 51.] privilegia concessa, cessent et deficiant: Quando enim causa finalis, ob quam privilegium concessum, deficit et cessat, ipsum quoque privilegium cessare solet, l. Titia. 87. §. usuras. 2. ff. de legat. 2. l. ex facto. 43. in princip. et ibi. Ripa. ff. de vulg. et pupill. Coler. de process. execut. part. 2. cap. 3. num. 132.

Quibus etiam addunt VI. quo magistratus Civitatum Imperialium bellicis praesertim, et aliis periculosis et turbulentis temporibus, cives et subditos suos in officio et obedientia vix continere valeant, atque ita vel ex hoc unico fundamento, ipsis Praesectos et Advocatos praeficiendos esse.

Atque haec VII. in Civitatibus Imperialibus tanto facilius locum obtinere contendunt, quod ipsae non sint Status Imperii, nec Principibus, Ducibus, Comitibus, Baronibus, ac reliquis Statibus Imperii, in suis [note: 52.] civitatibus, caeteris paribus, potestate et Imperio pares, sed Imperatori magis, quam reliqui Status, subjectae, quod vel inde patere putant, quod secundum speculum Saxonicum et Suevicum, Schwaben- und Sachsen-Spiegel, ad Imperatorem in civitatibus Imperialibus praesentem, monetae, vectigalia et jurisdictiones pertineant. 2. Quod ipsi Imperatori advenienti claves portarum tradant. 3. Homagium sive juramentum subjectionis et fidelitatis praestent. 4. Collectas ordinarias quotannis solvant. 5. Imperatore praesente ipsarum jurisdictio plane quiescat, et dum 6. Comitia et alios Conventus in civitatibus suis celebrari pati leneantur, jurisdictioni ipsarum per Imperii Mareschallum multis modis praejudicetur, et 7. quod ipsae Civitates Imperiales ipsius Imperatoris sint patrimonium, et si quae sunt similia, quae tamen omnia, quoad reliquos Imperii Status et Ordines, secus se habeant, per ea, quae allegata sunt supra libr. 2. cap. 1. n. 45. seqq.

Haec et similia, licet aliquam speciem habere videantur apud malevolos, ea tamen tanti ponderis non sunt, ut aliquem moveant, praesentem Rerumpublicarum Statum convellere, atque in leges Imperii [note: 53.] fundamentales impingere. Siquidem I. in Rebuspublicis, quaevis mutatio mortifera, et exitialis esse solet, juxta Xenophontem. Omnisque fere mutatio periculosa,

et vitium mortalitatis est, prurire nova, ac praesentem nauseare, qualiscunque tandem sit, statum et conditionem, ut post Pierre Charon. lib. 1. de la sagesse. cap. 38. inquit Zach. Vietor de exempt. conclus. 10. in princ. et sicuti eleganti usus comparatione scribit Plutarchus, uti periculosum et [note: 54.] difficile est. annosas arbores, quae jam late radices egerunt, loco suo revellere, et in alium transplantare; ita Rempublicam suis insuetam inveteratamque institutis, ad aliam vivendi rationem traducere non licet, quin maximi rerum novarum modus inde consequantur, Rittershus. in prolegom. parit. feud. fol. 48. ac juxta Cornelium Gullum:

Et novitates ut plurimum dissidia parere solent, c. quü nesciat. Dist. 11. c. consuetudinis. X. de consuetud. Menoch. 5. praes. 34. num. 2. et per tot. ac male praesumi contra illos, qui regimina et administrationes civitatis innovare annituntur, scribunt Bald. et Angel. in l. in rebus. ff. de constitut. Princ. Menoch. d. praes. 34. num. [note: 55.] 5. Et novationibus ac mutationibus nihil quicquam facilius efficitur, quam quod odium et periculum non exiguum adferatur, de quo Boter. de polit. ben. const. lib. 3. cap. 7. Bodin. de republ. lib. 4. cap. 3. Tholosan. de republ. libr. 22. cap. 8. Et novitas est, quae calamitatibus pondus adjicit, Seneca epist. 91.

II. Quia Civitates Imperiales ab hisce Praeturis Imperialibus, per contractus, benemerita, et alios titulos onerosos sese liberarunt, sicuti ex praemissis constat, et sic tanto minus [note: 56.] iisdem de novo onerari, et quasi ad peregri nitatem reduci possunt. siquidem privilegium concessum per modum contractus, ne quidem ex plenitudine potestatis, ab ipso Imperatore revocari potest, c. 1. X. de probat. c. quodam. X. de praebend. Bart. in l. quod semel. ff. de decret. ab ordin. fac. Bald. in l. qui se partis. col. pen. C. unde liber. Natta consil. 242. num. 3. Cothman. cons. 17. n. 52. seq. late Klock. de contribut. cap. 16. sect. 1. n. 147. seq. et ibi alleg. Thom. Maul. de homag. tit. 9. num. 107. etiamsi [note: 57.] contractus sit lucrativus. Cravet. consil. 894. n. 27. Surd. cons. 419. num. 57. Maul. d. tit. 9. n. 108. et obligatur Princeps non modo ex contractu suo proprio et privilegio a se dato, sed etiam antecessorum suorum, qui ante eum rerum potiti sunt, sive jure haereditario, sive electionis succedat, Bart. in l. probibere. §. plane. num. 5. ff. quod vi aut clam. Cravet. cons. 404. num. 11. Peregrin. de jur. fisc. lib. 1. tit. 3. n. 45. Decian. cons. 45. num. 6. vol. 2. Goedd. 4. Marpurg. cons. 16. num. 119. seq. Pruckman. §. soluta potestas. cap. 4. membr. 2. effect. 2. num. 7. seq. Nam si Princeps vult mandata et gesta sua a successoribus suis observari, aequum est, ut ipse quoque praedecessorum mandatis et gestis venerationem praestet, eaque custodiat, c. justitiae. 15. caus. 15. quast. 1. Pruckmann. d. effect. 2. num. 9. Goeddae. d. cons. 16. num. 120. et nimis asperum esse, et praecipue bonis sacerdotum moribus inimicum, niti quempiam quacunque rationis excusatione, et quae bene sunt ordinata, rescindere, et exemplo suo docere, caeteros sua quandoque post se constituta dissolvere, inquit Papa Gregorius in c. institutionis. 7. caus. 25. quaestion. 2. Et si ea destruerem, quae antecessores nostri statuerunt, non constructor, sed eversor esse juste comprobarer, testante veritatis voce, quae ait: Omne Regnum in se ipso divisum non stabit, et omnis scientia et lex adversum se divisa destruetur, idem ait Gregorlus in [?]. si ea. 4. caus. 25. quaest. 2. Imo Princeps priorum [note: 58.] Principum contractus et promissa rescindens, proprium factum impugnare intelligitur, cum factum vel contractus demortuorum Principum hodierni Principis esse censeantur, eo quod semper unum idemque Imperium, et eadem semper Respublica sit, sicuti decidit Bald. cons. 326. col. 3. vol. 1. Rol. a Valle cons. 23. num. 39. vol. 3. Decian. cons. 2. num. 128. vol. 1. Pruckmann. d. cap. 4. membr. 2. effect. 2. numer. 12. Goeddae. d. cons. [note: 59.] 16. num. 120. Idem est, si mediante pecunia, seu pretio convento et soluto privilegium vel jus aliquod sit adquisitum, nam nec hoc revocari potest, Bald. in l. precibus. num. 13. G. de impuber. Decian. cons. 25. num. 29. Peregrin. de jur. fisc. libr. 1. tit. habentes jura fisci. num. 28. Cravet. cons. 894. num. 29. Maul. de homag. tit. 9. num. 109. Klock. d. cap. 16. num. 109. seq. [note: 60.] Vel si privilegium sit remuneratorium, vel in vim praemii, vel servitii compensationem concessum, Bald. in l. si cum mihi. ff. de dol. Cravet. cons. 963. num. 26. Ripa in l. si unquam n. 29. et ibi Tiraquel. in verb. donatione largitus. n. 14. C. de revoc. donat. Decian. cons. 25. n. 30. [note: I] vol. 1. Maul. d. tit. 9. n. 110. Vultej. 3. Marpurg. cons. 19. n. 121. seq. Nicol. Reusner. cons. 1. n. 65. lib. 1. late Klock. d. cap. 16. n. 178. seq. etiamsi merita, vel servitia iisdem exacte non respondeant, cum defectum meritorum Principis suppleat liberalitas, quo casu etiam Principi de meritis affirmandi plena fides adhibetur, licet privilegiarius merita aliter docere non possit, Rauchbar. part. 2. Saxon. quaest. 11. n. 12. 13. et 17. seq. maxime vero si privilegia non a Principe solum, sed etiam ab Imperii Statibus et Ordinibus concessa fuerint, eadem Imperator postmodum diminuere non poterit, Gylman. symphor. tom. 1. part. 2. tit. 11. vot. 2. n. 23. fol. 216.

Atque hoc III. tanto magis, quod civitates Imperiales in quasi possessione horum jurium et liberae administrationis, longissimo, et plusquam immemoriali tempore, imo ultra ducentos, vel trecentos annos fuerunt, et sic in eadem etiam imposterum conser. vandae sunt, siquidem juris et vulgata Dd. est traditio, quod quilibet Dominus obligatus sit, subditorum suorum antiquas libertates, jura ac privilegia, tueri et confirmare, sartaque tecta conservare, ac subditos in eo statu, quo reperiuntur, relinquere, innovationes non admittere, neque jure successionis universalis, vel particularis, quicquam immutare, eoque nomine perumque jurare 61. solent, Sie wollen die Unterthonen bey ihren alten Herkommen, Freyheiten, Recht und

Gerechtigkeiten, schützen, schirmen und handhaben, l. cum satis. 23. §. caveant. C. de agric. et censit. l. penult. ff. de constitut. Princ. l. pen. l. fin. C. nova vectigal. instit. non poss. Henning. Goeden, cons. 31. num. 7. et consil. 38. num. 7. Gail. de arrest. Imper. cap. 8. num. 12. Georg. Everhard. cons. 18. num. 7.

[note: 62.] Unde etiam IV. Imperatores nostri Romano Germanici in Capitulationibus suis speciali juramento se adstringunt, et religiose promittunt, se Statibus, aliisque Imperii Ordinibus et membris, libertaies, immunitates, privilegia, regalia, consuetudines, omniaque jura sua, ab antecessoribus indulta, sarta, tecta, atque inviolata conservaturos, eademque confirmaturos, uti videre licet in Capitulationibus Imperatorum Ferdinandi 11. et 111. ibi: Und in allwege, sollen und wollen Wir die Teutsche Nation, das Heilige Römische Reich, und die Chur-Fürsten, als die fordersten Glieder derselben, auch andere Fürsten, Grafen, Herrn und Stände, bey ihren Hochhetten, Würden, Rechten, Gerechtigkeiten, auch Gebräuche und gute Gewohnheiten, so sie bißher gehabt haben, oder in Ubung gewesen seyn, zu Wasser und Land, in guter beständiger Form, ohne alle Weigerung confirmiren und bestättigen, Sie auch dabey, als erwählter Römischer König, handhaben, schützen und schirmen, doch männiglich an seinem Rechten ohnschädlich. Quae postmodum unicuique Statuum, in singulari ipsius privilegiorum confirmatione, nominatim repromittuntur. Et in mandatis Imperialibus communiter in frontispicio haec formula in seri solet: Es soll kein Standt, oder Obrigkeit, wer der oder dieselbe auch sey, ihre angehörige Unterthanen, derfelben libertät, Frey- und Gerechtigkeit, und altem besitzlichem Herkommen zuwider, steigern, beschwären, erschöpffen, und ins Verderben setzen, etc sicuti praeter ipsam praxin testatur Jonas Euchar. Erhardt disput. de oper. rustieor. conclus. 33. lit D.

Atque haec V. in hisce liberae administrationis juribus eo magis obtinent, quod civitates Imperiales eadem hodie, non tam ex singulari privilegio, vel jure contractus, quam vigore juris territorialis obtinere videntur. Quemadmodum enim hodie Ducibus, Marchionibus, et aliis titulatis Statibus omnibus vigore territorialis superioritatis, der Landsfürstl: Obrigkeit, ea competere videntur, quorum plurima quondam non nisi privilegiu singulari quibusdam concessa fuerunt, eadem ratione Imperii civitates hodie [note: 63.] multa, et inter se etiam liberam hujusmodi civitatum suarum administrationem, ex proprio territorii et autocratico jure sibi asserunt, quae certis olim privilegiis, et a quibusdam tantummodo Imperatoribus concessa fuerunt uti constat ex Besold. discurs. de civit. Imper. num. 2. §. ac sane quemadmodum. et n. 3. vers. porro quoque. Haec igitur omnia (quamvis latenter incrementa sumpserint) tanquam immemorialia, et omnibus totius Imperii membris, adeoque ipsi Capiti jamdudum probate jura, jmperator ipsis sarta, tecta, atque inviolata servare obligatus est. Idque imprimis in materia urbicarum Advocatiarum et Praeturarum obtinet, quippe quae Jmpetatorum et communi Statuum consensu, vel expresso vel tacito sublatae, et civitatibus Jmperialibus liberae administrationes, ad instar reliquorum Statuum et Ordinum Imperii, concessae sunt, sicuti ex praecedentibus constat, et tradit Author discurs. Ob die Reichs-Vogteyen in den Reichs-Stätten wieder anzurichten, fol. 114. atque ita tanto minus ab Jmperatore revocari poterunt.

[note: 64.] Neque VI. hic differentia aliqua facienda inter Status majores, sive superiores, et Status minores, sive inferiores: Quia supremi et optimi Principis est, omnes omnium jurisdictiones, licet inferiores, tueri, non turbare, aut infringere, vel promiscuis actionibus confundere, l. fin, ff. de jurisd. l. fin. C. ubi et apud quem. cognit. in integr. rest. l. consuito. 23. C. de test. Tiber. Decian. tract. crim. libr. 4. cap. 56. Anton. Faber. in C. Sabaud. tit. de jurisdict. defin. 5. in not. sub. num. 2. Ordo autem confunderetur, si unicuique sua jurisdictio, honor et dignitas salva, sarta ac tecta non conservaretur, c. pervenit. caus. 11. quaest. 1. et c. fin. Dist. 39. c. sane. X. de offic. deleg. Everhard. in loc. de tanquam. num. 14. [note: 65.] Cum Raipubl. intersit, ut ordinum ac, familiarum salva sit dignitas, l. 1. §. sed si servus. 13. ff. de inspic. ventr. Unde Ciceronis post [note: 66.] Platonem et Aristotelem praeceptum est; Rerumpublicarum moderatores non uni tantum parti Reipublic. sed toti corpori aequaliter studere debere, sicuti refert Petr. Heig. part. 1. quaest. 18. n. 35. cum enim Princeps sit pater subditorum, juxta Xenophont. non debet unum ex suis prolibus, sive Jmperii membris et ordinibus sic diligere, ut alterum laedat. sed ut totum Reipubl. corpus ita curet, ne cum partem aliquam tuetur, reliquas deserat, juxta praeceptum Piatonis, quod refert Cicero lib. 1. offic. Id quod graviter olim Carolum V. Jmperatorem respondisse accepimus iis, qui in aliarum civitatum perniciem, multa sibi privilegia indulgere postulabant. Et quod dicitur ab his, quae favoris publici causa fiunt, recedi posse, si major Reipubl. favor urgeat, intelligendum est de una eademque Republica, non de alia, cui praejudicium fieret: Siquidem propter favorem, aut majus bonum unius civitatis, non est detrahendum favori, aut bono alterius civitatis, Petr. Peck. ad c. quod ob gratiam. 61. de R. l. in 6. Zasius in l. caetera. §. sed si quis. ff. de legat. 1.

Unde etiam VII. nihil aequius, nihilque ad Jmperii salutem et concordiam pacemque publicam conservandam utiliusquam si ut supra lib. 2. cap. 1. n. 3. dictum, omnes et singuli Imperii Status sese invicem, pro cujus que dignitatis gradu et qualitate, officiose et comiter observent, humaniterque sustineant, nec admittantur flabra illorum, qui civitatum libertatem, jura ac privilegia, quavis arrepta occasione, quantum possunt, alsatratum, imminutum, vel etiam prorsus abolitum eunt. sed potius D. Pauli sententia cuivis curae et

cordi esse debeat, membra nimirum corporis, quae videntur infirmiora, magis necessaria esse. et quae putarnus ignobiliora membra esse corporis, hishonorem abundantiorem concedamus, [note: 67.] 1. Corinth. 12. vers. 22. Atque inde etiam Imperium Romanum non solum super Principes, et alios superiores Imperii Ordines, sed etiam super civitates fundatum dicitur, et Classis Civitatum una cum Ordinibus Electo rum et Principum, imperium politicum, vel jus majestatis Reipubl. Romanae, aeque ac alii, ac pro indiviso repraesentat, Besold. de jur. civit. num. 8. Ex quo etiam Civitates Jmperiales nobilia Jmperii Romani membra, fulcra ac columnae, aeque ac reliqui Status eminentiores indigitantur, supra libr. 2. cap. 1. num. 5. et seq.

[note: 68.] Ad haec VIII. tres sunt Ordines, qui Jmperio Romano. Germanico immediate subjectisunt, et de summa Reipubl. Romanae in Comitiis consultare solent, horumque primus est Electorum, alter Principum ac Principali dignitate illustrium, Praelatorum, Comitum et Baronum, et tertius Civitatum Jmperialium, de quo supra lib. cap. 2. n. 2. cuiusque instituti sapientia et utilitas in tribus maxime rebus cernitur. Primum, quod in magno prudenitum numero, magnitudo consilii, populique salus versatur. Secundo, quia libertatis pars est, quorum periculo res geritur, ut illa eorum consilio, atque auctoritate administretur, et sicut Imperator Justinianus dixit, quod omnes tangit, ab omnibus approbetur. Tertio, ut qui apud Imperatorem in magna potentia sunt, et magnis Imperiis praesunt, ejus concilii metu, in quo et civitatum postulata libere audiuntur in officio contineantur, prout haec et alia refert Hotom. in sua Francogal. cap. 12. Cujus status formae nihil in omni antiquitate comparari posse, neque ullumrobustius corpus, licet ex dehilibus etiam membris conflatum, si singulos spectemus, aut hodie esse, aut unquam retro fuisse, ad immortalem Germaniae gentis laudem et gloriam testatur Thuan. libr. 2. histor. a princ. At vero hanc ordinum distinctionem utilissimam et prudentissimam turbari, confundi et everti omnino necesse foret, si civitates a reliquis Statibus in ordinem redigerentur, sub jugarentur, et quasi absorberentur, si libera ipsis autogratia iterum eriperetur, et [note: 69.] Advocati praeficerentur. Siquidem hodiernis temporibus et moribus Praetor sive Praefectus urbanus pro certa fere nota urbis municipalis habeatur, et illa Imperii civitas, quae in universali Reipublicae administratione extraneum vel aemulum, vel arbitrum, vel intercessorem, imo praestitem, vel praesidem admittere cogitur, non maneat integer status, cum omnibus suis qualitatibus, privilegiis, et aliis Imperii juribus: Non enim manet uni Caesari subdita, sed alium adhuc superiorem recognoscit, et sic status integer et illaesus non permanet, per tradita Gail. de arrest. cap. 6. n. 25. cum ellentia Status, praeter jus suffragii, in eo quoque consistat, ut ipse, et non alius Censor, sive Praetor, Caesarem in suo territorio repraesentet et tanquam Imperii membrum de eminentia et jure totius participet, ac proinde nomen Status Civitatibus aeque ac 70. Principibus, non inane, nec nudum cedere, sed virtute sua amictum, et ornamenta ac jura sua plene ac plane secum trahere debet, Besold. de jur. civit. Imper. n. 8.

IX. Accedit, quod introductio haec praeturarum concerneret Civitates vel indistincte omnes tam Catholicae Religioni, quam Augustanae Confessioni addictas tam potentiores, quam debiliores, vel nonnullas duntaxat harum, quod utrumque plurimas absurditates, confusiones et iniquitates secum traheret. Nam si omnibus omnino Civitatibus Imperialibus hujusmodi Praetores praeficiendi forent. innocentes cum nocentibus inde maxime praegra varentur, quod iniquum foret. cum nemo alterius odio et culpa praegra vari [note: 71.] debeat, et satius sit, prodesse etiam malis propter bonos, quam bonis deesse propter malos, sicuti sapienter monet Seneca de benefic. lib. 3. cap. 28. et refert Hering. de fidejussor. cap. 1. n. 43. Imo hoc ipso pulcherrima ista, tot curis et vigiliis elaborata, et ab exteris tot laudibus decantata Imperii Satuum harmonia. et leges Imperii fundamentales, Penthei instar, everierentur, et tertia merobrorum Imperii classis aboleretur, sicuti ex praecedentibus facile apparet. Quod si vero nonnullis tantum, et praesertim inferioribus Imperii civitatibus [note: 72.] tales Praetores praeficiendi forent, nihilominus tamen idem judicium foret partis, quoad partem, quod totius quoad totum, l. quae de tota. in princ. ff. de rei vind. l. juris gentium. §. adeo ff. de paect. Nicol. Everh. in loc. leg. a tot. Ad part 8. n. 2. Indeque ignominiosa et intolerabilis civitatum Imperialium differentia introduceretur, magnaeque absurditates et incommoda orirentur, dum vel civitati Catholicae Praetor Augustanae Confessioni addictus, vel Augustanae Confessioni addictae civitati Catholicus obtruderetur, quod etiam Pacificationi Religiosae, et nuperae Monasteriensi et Osnabrugensi adversaretur. Nec dubium est, si ab inferioribus inirium sumatur, quin paulo post vires adquirat 73. in potentioribus, cum ab inferiore gradu ad superiorem fiat adscensio, et successive fiat motus.

Porro X. eo minus praeturae hujusmodi denuo introducendae erunt, quod ex consilio potentiorum nonnullorum, non ad antiquam faciem et modum, et ut Praetores assidendo tantum Civilibus, et praesidendo Criminalibus judiciis. Imperatoris vice fungantur, restitui, sed in novam plane formam, totumque civitatum Imperialium regimen et administrationem redigi et extendi velint dum eo intendunt et laborant, ut Praeturae tales sibi committantur, hocque munus per substitutos suos, et Vice - Praefectos extraneos expediant, ipsis salaria administremur, ipsi omnibus,

consiliis, aliisque negociis publicis, et ad Reipubl. administrationem pertinentibus intersint, et sic omnia ad ipsorum nutum expediantur, cujusmodi tamen extensiones non tantum juris communis dispositioni, sed etiam ipsis Imperii Constitiuionibus, Capitulationi Caesareae, et Civitatum Imperialium privilegiis, eorumque Confirmationibus Caesareis adversantur.

Quibus omnibus denique XI. accedit, quod potentiorum praeturae et patrocinia 74. semper periculosa, formidolosa et suspecta. et regulariter prohibita, l. unic. C. ne lic. potent. Mager. de advoc. cap. 1. n. 182. et seq. Constat enim, et supra lib. 1. cap. 14. n. 33. probatum est, potentiores plerumque Civitatum libertati insidiari, et laepissime protectionis jus, subjectionis et jurisdictionis initium extitisse, supra lib. 2. cap. 24. n. 44. Quam vis enim protectionis jus tenue et nihil cum superioritate commune habeat, jus tamen aliquod est, et tale, cujus paulatim increscit auctoritas et usurpatio, ut alterum ex altero indies pullulet, et laevissima saepe occasione [note: 75.] magnuni pondus, mei juris diminuendi, et tui accumulandi, habeat, Petr. Frider. Mindan. de mandat. et process. lib. 2. cap. 14. n. 4. et 5. Maul. de homag. tit. 11. n. 6. indeque clientelae affectationem et acceptationem inter modos propagandi Imperium, quibus nonnulli Principes uti consueverint, recenset Hippol. a Collib. tract. de Principe. c. 34. ubi. [note: 76.] leo pedem figit, caetera animalia quiescunt, Cantiuncul. consil. 3. n. 19. Capyc. decis. 27. n. 35. Knichen. de jur. territ. cap. 4. n. 37. nec id primum adeo ortum est a nobis, sed ita semper comparatum fuit, ut potentior imbecilliorem coerceat, ut ait Thucydid. in vrat. Athen. contra Lacedaem. et si jus violandum, regnandi causa id fieri posse, Seneca 77. in theat. ac insita et quasi innata est mortalibus, praesertim magnatibus, dominandi cupido, et in summa fortuna id aequius, quod validius, scribit Vietor de caus. exempt. [note: 78.] concl. 6. in princ. nec non commune est emblema, minor esca majoris et pisces saepe minutos magnus comest, post Varr. Lipsius de constant. lib. 1. vid. supra lib. 1. cap. 8. n. 79. Valde igitur luctuosum, et a moribus Germanorum hodiernis alienum foret, potentes, infensos et alterius ordinis homines loco Praesidum, vel Vicariorum, Civitatibus obtrudere, cum olim secus fuerit. Sicuti etiam olim monasteriis non nisi placidi Advocati dati, et substituti plane non admissi. Cum igitur per hujusmodi praeturam Vicini potentiores in quasi possessionem civitatum clientelarium ponerentur, quam ipsi, tanquam Herculi clavam postea iterum extorquere, maxima cum difficultate conjunctum foret, et clientelae, omnium fere bellorum sint materia, ex qua Imperiorum et civitatum conversiones, ac saepissime eversiones sequuntur, ut scribit Bodin. de republ. lib. 5. cap. 6. ideo ab ipsis cavendum et abstinendum erit.

[note: 79.] His negotium nullum facessunt, quae in contrarium adducta, nam primum quod attinet, quod ex Lucio quodam non Vero, sed Fero, adducitur, mera est calumnia, et injuria in Civitates imperiales, praesertim vero earundem Syndicos et Secretarios, qui cum sint Viri prudentes, sinceri et integerrimi, de ipsis nemo unquam sanus ejusmodi collusiones, imo proditiones et seductiones praesumpserit, nedum in aeviternum probaverit. Injurius quoque iste Lusius Ferus est in Principes ipsos, quos Calvinianos calumniatur, quasi ipsi ad tumultus et seditiones sint quasi nati, et Civitatum Secretarios, Syndicos, et alios proceres, virosque ex omni civium numero, tanquam fide et dexteritate praecipuo et selectissimos, seducere soleant. hique se seduci patiantur, et propter vineae alicujus, vel agelli vilioris vel cognati, vel leviusculi alicujus portorii, Principis alicujus gratiam aucupentur, et longe pluris faciant, quam propriam, imo totius Reipublicae ac Patriae dulcissimae Salutem, cujus tamen amor et salus omnium reliquorum jucundissimus et dulcissimus, et quis adeo est infelix, qui seipsum, parentes, sepulchra, patriam, parvi quaestus gratia prodere velit, inquit Orator de classib. Imo dicendum foret, et sequeretur, ipsis Principibus, tanquam nocentibus, authoribus, ducibus ac facibus potius, quam ipsis Civitatibus innocentibus, Praesides et Inspectores dandos, ipsosque ab ejusmodi conatibus depeliendos esse. Deinde respondetur, remedium hoc ipso morbo periculosius exiliere, et ex eadem ratione ipsis etiam Praelatis, Principibus, Ducibus, Comitibus, ac Baronibus, Comites Palatinos, aliosque Advocatos et Praetectos praficiendos fore utpote, qui in eadem navi, eodemque morbo, cum civitatibus nonnullis Imperialibus laboraverunt, quod autem ipsi Status hujusmodi superiores non faciieerunt permissuri, neque etiam aequum foret, quod propter Principum, Praelatorum, Comitum, Baronum, Civitatum, ac aliorum Statuum nonnullorum, particularem aliquam culpam vel delicrum, totum Principum, Praelatorum, Comitum, Baronum vel Civitatum Collegium ac corpus puniri debeat, cum delicta et poenae suos tantum tenere debeant authores l. sancimus. 22. C. de poen. l. cum ratio. 7. in princ. ff. de bon. damnat. c. 2. X. de his, quae fiunt a major. nemoque sine culpa puniendus, c. si [note: 80.] ne. 23. de R. 1. in 6. ne quis alieno odio praegravandus, c. non debet. 22. de R. l. in 6. l. si quis. 23. §. 1. C. de inoff. test. c. sicuti suis. 33. c. si compromissarius. 37. de elect. in 6. sed ibi poena esse debeat, ubi noxia est, d. l. sancimus. 22. C. de poen. et poena non sit sine delicto, l. aliud fraus est. 131. in princ. ff. de V. S. et factum cuique suum, non aliis obesse debeat, l. sactum. 155. in princ. ff. de R. 1. praelertim vero, cum contra ipsos delinquentes alia remedia suppetant, ipsique juxta constitutiones Imperii promeritis poenis coerceri possint.

[note: 81.] Atque haec hodie, post pacificationem Osnabrugensem et Monasteriensem, maxime locum obtinent, cum in ea aperte transactum et sancitum, quod utrinque sit perpetua oblivio et Amnestia omnium eorum, quae ab initio horum motuum, quocunque loco, modove, ab una vel altera parte, ultro citroque hostiliter facta sunt ita ut nec eorum, nec ullius alterius rei causa, vel praetextu. alter alteri posthac, quicquam hostilitatis, aut inimicitiae, molestiae, vel impedimenti, quoad personas. Statum, bona, vel securitatem, vel per se, vel per alios clam aut palam, directe, vel indirecte, specie juris, vel via facti, in Imperio, aut uspiara extra illud (non obstantibus ullis pactis in contrarium facientibus) inferat, vel inferri faciat, aut patiatur, sed omnes et singulae, hincinde, tam ante bellum, quam in bello, verbis, scriptis aut factis, illatae injuriae, violentiae, hostilitates, damna, expensae, absque omni personarum, rerumve respectu, ita penitus abolitae sint, ut quidquid eo nomine alter adversus alterum praetendere posset, perpetua sit oblivione sepultum, etc. sic uti habent verba lustrumenti Pacis Osnabrugensis, inter Caesaream Majestatem et Coronam Sueciae de Anno 1648. §. 11. sit utrinque.

Ad 2. respondetur, nullo evidenti argumento, vel exemplo demonstrari posse, Civitatum Imperialium liberam administrationem aliis Statibus, ipsique Imperatori et Imperio suspectam et periculosam esse. Si enim justitiae administrationem spectemus, nulla hic justa conquerendi suberit causa, cum ea in civitatum Imperialium curiis non minus, quam in reliquorum Statuum dicasteriis, peraeque, et citra personarum respectum peragatur. Nec videre licet, quomodo Imperio et Imperii Statibus ullum periculum immineat, si harmonia Imperii conservetur, et tam minoribus, quam mediis et superioribus Statibus sua jura, libertates, ac privilegia, juxta Imperii constitutiones et Capitulationem Caesaream sarta, tecta, integraet illibata, maneant. Et licet laesio quoque quaedam (quae tamen nulla apparet) inde suboriretur, cum tamen haec per accidens eveniret, sufficiens causa non foret, civitatibus jura sua et titulo oneroso, concessas Advocatias adimere, cum privilegia mediante contractu [note: 82.] concessa et adquisita, etiamsi ex post facto nociva esse incipiant, revocari nequeant, Cephal. cons. 549. n. 101. lib. 4. Socin. cons. 86. n. 16. lib. 1. Rauchbar. part. 2. quaest. 11. n. 92. et ejus tantum, quod principale est, non etiam ejus, quod per consequentiam venit, ratio habeatur, l. 1. ff. de author. tut. l. si sponsus. §. generaliter. 2. ff. de donat. inter vir. l. si unus. 27. §. illud. 3. ff. de pact. Tiraquel. tract. cessante causa. limit. 22. n. 23.

Ad 3. respondetur, abusum hunc privilegii, seu remissae praeturae, nondum esse demonstratum, et quamvis conjunctio, sive confoederatio, et unio quaedam inter Status nonnullos facta, eam tamen non tantum inter civitates Imperiales, sed alios potissimum Status potentiores intervenisse, eandemque non respectu remissarum Praeturarum, sed Catholicae Ligae, et pro defensione liberratis et Religionis ortam esse. Cui etiam accedit, quod res bene instituta aboleri non debeat, etiamsi aliqui mali ea abutantur, cum in nullo genere bonorum aliquid tam rectum existat, in quo abutendo, vitium non reperiatur, [note: 83.] ut ait Cicero: nihilque in usu hominum bono ac licito, unde pernicies irrogari non possit, Augustin. in c. de occidendis. 8. caus. 23. quaest. 5. semper enim a condito orbe, haec rerum humanarum vicissitudo fuit, ut optima quaeque corrumperentur paulatim ad pravitatem, Petr. Peck. de jur. fist. cap. 5. n. 23. 84. vers. existimo vero. Et sic abusus rei substantiam ejus neutiquam tollere debet, per c. neque enim. caus. 4. quaest. 5. Hering. de fidejuss. c. 1. n. 39. Neque enim, ut ait Augustinus lib. 1. contra Crescent. c. 1. propterea pro patria miles non est armandus, quia contra patriam arma aliqui sumpserunt: aut ideo uti non debent boni doctique medici ferrumentis medicinalibus quia his ad perniciem, etiam indocti pestimique abutuntur. Sic et in segetibus lolium, et inter salubres herbas, noxiae et venenosae pullulant, propterea tamen neque triticum, neque olera aspernamur, non magis, quam Nilum, alioquin AEgypto frugiferum calumniantur, quod Crocodilum habeat, aut aspidem, Hering. de fidejussor. cap. 1. n. 42. tollatur igitur abusus, et maneat verus et licitus usus. Unde etiam privilegium alicui ob benemerita concessum, praetextu abusus, vel ingratitudinis non amittitur, Schrad. apud Borcholt. part. 2. cons. 16. §. similiter. et ibi alleg.

Ad 4. respondetur, quod hujusmodi urbicarum praeturarum ademptio, et ad alios Status earundem translatio, poblicam utilitatem non videatur promovere, sed potius occasionem eludendi et detorquendi, quam modum conser vandi pacem politicam et Religiosam praebere: Cum Status vicini potentiores utriusque Religionis, inferiorum Statuum Religionem et Regionem sub clypeo et praetextu praeturae, sibi vel oppignoratae, vel in feudum concessae, vel alio modo adquisitae, pro arbitrio, et bono suo proprio, ita erunt gubernaturi et administraturi, ut tandem libertatem privilegia, aliaque jura sua plane sint admissuri, cum semper potentiorum patrocinia sint formidolosa, et suspecta, suprae n. 74.

Ad 5. responsio ex eo colligitur, quod eausae, ob quas praeturae istae civitatibus Imperialibus concessae, etiamnum hodie non cessent, sed adhuc dum durent, ut est censuum et redituum defectus, et perpetuus dissidiorum, et aliorum gravaminum eventus, quoties autem caussae quaedam reliquae permanent, propter quas privilegium omnino non cessat, licet causa finalis cesset, privilegium tamen non cessabit, sicuti etiam nec tunc, quando post causam cessantem, privilegium est consummatum, Rauchbar, part. 2. quast, 11. n. 85. seq.

Ad 6. sciendum est, alios superesse modos et vias, jure licitas et permissas, Imperialium civitatum subditos inobedientes et [note: 85.] rebelles coercendi, et ad obedientiam et officium revocandi, quam Praeturarum reductio: Constat enim tam ante, quam post abolitas Praeturas, in civitatibus Imperialibus seditiones exortas, easdemque vel a reliquis civitatibus vicinis, vel a Commissariis Caesareis sopitas esse, puniendo nimirum seditiosos cives, vel abrogando tribus, vel exauctorando magistratus, nunquam vero per Advocatiarum sive Praeturarum introductionem. Ita enim cum inter Senatum et plebem Ratisbonensem anno 1483. exorta seditio, et Ratisbonenses a fide Caesaris et Imperii ad Albertum Ducem Monacensem defecissent, eique urbem Ratisbonam designassent, Fridericus Imperator id aegre ferens, Civitatibus Imperialibus in auxilium vocatis, totam Bavariam igne et ferro populari jussit, sed Albertus, ut imminens periculum a se suisque averteret, Imperatori Ratisbonam reddidit, quam anno 1492. Fridericus Marchio Brandeburgensis, et Comes de Zorn Imperatoris nomine receperunt, a civibus juramentum acceperunt, novumque senatum, vetenbus senatoribus exauctoratis, legerunt, referente Hund. in metropol. Salisb. tom. 1. rubr. Episcopi Ratisb. Fol. 214. Et constat quoque Principum, Praelatorum, Comitum, Baronum, aliorumque Dynastarum subditos Dominis suis quandoque praevaluisse, non tamen Dominos istos, sive sontes, sive insontes, propterea aliorum Statuum inspectione oneratos fuisse.

Quod septimo et ultimo loco adductum, id satis superque refellitur ex dictis supra lib. 2. cap. 1. et 2. ubi demonstratum est, Civitutes Imperiales esse Status Imperii, et caeteris paribus, reliquis Imperii Statibus aequiparari, quo me refero.

Prartores sive Praefecti hujusmodi Imperiales, appellantur etiam Advocati, Judices, ministri, ministeriales, officiales. Schulteti et Germanice Vögt, Reichs-Vogt Richter, 86. Reichs-Richter, Schulthesen, Reichs-Schulthesen, Reichs-Schulthesen, Ammänner, Amptmänner, Reichs-Amptmänner, Statt-Ammanner, Reichs-Pfleger, etc. Martin. Mager. de advocat. c. 2. n. 220. seq. Auctor. actor. Lindaviens. fol. 48. seq. et fol. 576. seq. Ita Praefectos sive Praetores Imperiales Urbicos, vocari Advocatos, probat Auctor actor. lindaviens. fol. 577. ad fin. et fol. 627. ubi demonstrat, judicem provincialem Marstettensem, Conradum von Asch Rudolphi I. privilegium Lindaugiense anno 1342. recognovisse, et vocabulum, Advocatus in eo repertum, per dictionem, [note: 87.] Amman, interpretatum fuisse. Voces quoque has, judex, Advocatus, Ammannus, minister, Scultetus, promiscue usurpari, testatur d. Auctor actor. Lindaviens. fol. 48. in med. et sol. 576. post princ. vers. nam judices. ubi ait, quod Imperatores et scriptores mediae aetatis. vocabulo Judicis, et inprimis Judicis publici, generaliter omnes Duces, Comites et praefectos intellexerint, sicuti etiam colligit Goldast. rer. Aleman. tom. 1. part. 1. fol. 182. Cui etiam monasteriorum ac civitatum privilegia suffragantur, in quibus frequentissima haec clausula: Ut nullus publicus judex, neque Dux, neque Comes, aut quilibet ex judiciaria potestate, etc.

[note: 88.] Dicti quoque Praefecti Imperiales fuerunt ministeriales, Goldast. rer. Aleman. tom. 1. fol. 217. in not. ad casus Burchardi. cap. 8. Auctor actor. Lindaviens. fol. 577. in. fin. et frequentius ministri, et quandoque ministri Regii, Königliche Diener. Quia Regibus Romanis ministerium fuit regnum, Episcopatus, Comitatus, Praefectura, Centena et officium cujusque judicis: ita enim Imperatorem sic loquentem: nobis nimium laboriosum esse videtur, concessum nobis a Deo Ministerium, solum procurare etc. introducit Paul. Diacon. de reb. gest. Longobard. sicuti refert Mager. de advocat. cap. 5. n. 302. Quod etiam probatur Legib. Francic. ab Ansegiso collect, lib. 3. cap. 56. ubi habetur, ut Judices, Advocati, Praepositi, Centenarii, Vicarii, Scabini, quales meliores inveniri possunt, constituantur ad ministeria exercenda. et lib. 4. cap. 39. de decimis, ut dentur, et dare nolentes, etc. a ministris Reipubl. exigantur, etc et paulo post: tunc a ministris Reipublitae in custodiam mittantur. Imptimis vero hoc probat privilegium civitatis Weillenburgentis sequens: Nos Ludovicus Dei gratia Rom. Rex, semper Augustus, ad universorum S. Rom. Imperii notitiam volumus pervenire, inter caeteras gratias, per nos prudentibus viris Civihus Oppidi Regii in Weissenburg quondam factas, hanc ipsis gratiam factam, praesentibus declaramus, sic quod nec nos, nec alius quicunque nostro nomine, MINITRUM seu OFFICIALEM oppidi memorati ipsis praeficere, vel statuere debeamus, nisi talem, in quem consensus eorum expressus accesserit, et quem acceptandum bona duxerunt voluntate. In cujus declarationis evidentiam, praesentes litteras conscribi, et nostrae Majestatis sigillo jussimus communiri. Datum in Franckenfurt. 13. Caelend. Decembr. anno 1318. Confer Auctor. actor. Lindaviens. fol. 577. in fin. et seq et fol. 581. ad med.

89. Dicti quoque fuerunt Sculteti, Scultasii, Schultahis. Schultheisen, Auctor actor. Lindavtens. fol. 579. vers. nicht weniger. Goldast. rer. Aleman. tom. 1. part. 1. fol. 126. Quam vis enim vocabulum Schultheiß, sive Schuldtheisch, seu Schultherrsch, iis tantum fuerit attributum, qui debitum exigebant, et exsolvere jubebant pignoris capione et mulcta, uti accipitur in LL. Longobard. tit. 6. et 100. de pignorat. et deb. cap. 13. et apud Paul. Diacon. lib. 6. de gestis Longobard. 8. Prout etiam temporibus Regum Carolinorum Scultetus, sive Schultheiß, nihil aliud fuit, quam judex, qui de debitis pronunciabat, pignora capiebat, et creditoribus satisfieri cogebat, et ita dictus, a debito et jubendo, quasi Schuldtheischen, et quod causae debitorum, Schuldt-Sachen, sub iis fuerunt dijudicatae, Simler.

de republ. Helvet. lib. 2. nec plenam sive omnimodam jurisdictionem habuit, sed Comitum potestati obnoxius fuit, Besold. de jur. civit. Imper. num. 3. et adjunctus fuit Scabinis, den Schöpffen und Haußgenossen, ut horum dignitas, honor et authoritas eo major esset, et promptior executio Author Respons. in caus. Fridberg. part. I. cap. 12. n. 5. postea successu temporis, sub Imperatoribus Romano - Germanicis Scultetorum officium etiam ad causas criminales fuit extensum, sicuti Hallae Suevorum officium Sculteti, das Schultheissen Ampt, ante aliquot centum annos, summum fuit officium, et Scultetus Imperatoris nomine ibidem criminale judicium administravit, Crus. annal. 91. Suevic. part. 3. lib. 4. cap. 6. fol. 217. Idem obtinet Rotwilae et Selestadii, ubi Scultetus pro capite civitatis habetur, et Consuli in literis et processionibus praeponitur, his verbis: Schultheis Burgermeister und Rath/etc.

uti constat ex literis de anno 1364. apud Crus. annal. Suevic. part. 3. lib. 5. c. 7. fol. 274. et de anno 1281. apud Beat. Rhenan. rer. German. lib. 3. sub rubr. Selestadium. sol. 155. uti etiam Lucernae Freiburgi Bernae et Soloduri, Scusteti pro supremis harum civitatum Rectoribus et Magistratibus habentur, Simler. lib. 2. rubr. de republ, Mtr, urliumt qua tribubus carent. sol. 145. Ita et qui Hagenoiae sub Friderico I. Scultetus indigitatur a Conrado de Fabar, in Cas. S. Galii cap. 17. fol. 146. is sub Friderico 11. Caesareus Praefectus vocatur a Beat. Rhenan. rer. [note: 92.] Gertnan. lib. 3. rubr. Colmaria. Et hodie quoque in causis bellicis Scultetus, ein Regiment Schultheiß, vocatur ille, qui Latino, et antiquo nomine, unius cujusque legionis latrunculator, sive Capitalium rerum judex vel quaestor dictus, Calvin. in lexic. midie, verb. Latrunculaetor. ut ita Scultetus, Schultheiß, semper fere Vicarium Imperii, einen Advocatum oder Reichs-Vogt, sine dubio denotaverit, Besold, thes. pract. verb. Schultheiß. in fin. Auctor actor. Lindaviens. fol. 580. [note: 93.] Ex quibus etiam Scultetia definitur praefectura Sächsisch Landrecht. art. 8. lib. 3.

[note: 94.] Germanice quoque dicuntur Vögt, Reichs-Vögt, cum Vogt nihil aliud denotet. quam praefectum, administratorem et gubernatorem. Goldast. in animadv. ad Tyrolim. Pag. 360. Wehner. verb. Vogtey. fol. 650. Mager. de advocat. cap. 2. n. 74. Höping. de jur. protect. conclus. 7. lit. h.

[note: 95.] Dicuntur quoque Ammänner, Amptmänner, Reichs-Amnänner, Reichs-Amptmänner, quos enim caeteri Germani vocant, Amptmann, hos Alemanni corrupta voce Ammann indigitabant, per notata Goldast. rer. Aleman. tom. 1. part. 1. in not. ad casus Burckardi. fol. 191. et voces Ammtmann, Vogt, Vitzdomb, synonyma esse scribit Wehner. verb. Ammann. Besold. thes. pract. verb. Reichs-Stätt, ubi ait, das Amman-Ampt in den Reichs-Stätten habe dem Käyser gehört, der habe solches nachgehends, auf Fürsten, Grafen, Herrn kommen lassen, etc. ac in privilegio Civitatis Schvveinfurtensis a Rudolpho II. anno 1577. confirmato aliquoties Amman oder Reichs-Vogt copulative poni, notat [note: 96.] Auctor respons. Fridberg. part. 1. punct. 4. n. 17. Ita quoque Celtica lingua, Ambacht, Ambachtus, eum denotabat, qui loco, seu regioni regundae praeficiebatur, et An bactia, eine Amptmannschafft, Pflege, Wehner. verb. Amman. et in Flandria aliquot regionum praefecturae dicuntur Ambacht, Phil. Cluver. de German. antiquit. lib. 1. caep. 48. fol. 375. Auctor actor. Lindav. fol. 577. in fin.

[note: 97.] In plurimis Civitatibus Imperialibus praefecti et praetores hujusmodi et olim dicti fuerunt, et adhucdum dicuntur. Statt-Amman, Statt- Ammänner, veluti zu Ulm, Eßlingen, Nördlingen, Memmingen, Lindaw, Dinckelspühl, Biberach, Kempten, Kauffbeuren, Wangen, Leuthkirch, Isni, etc.

[note: 98.] A praeturis et advocatiis hisce urbicis, Reichs- und Statt-Vogteyen differunt Advocatiae Ecclesiaiticae, Praefecturae Imperiales, Reichs-Pflegschafften, Landvogteiae sive praefectura provincialis et Burggraviatus. Et quidem ab Advocatia Ecclesiastica differunt invicem causa efficiente, materiali, formali et finali. Constituebantur enim Advocati Ecclesiastici regulariter vel ab ipsis monasteriis, vel eorundem fundatoribus, et perraro ab Imperatoribus, praeturae vero urbicae a solis Imperatoribus. Deinde Advocati Ecclesiastici bona tantum monasteriorum, et non etiam Imperii defendebant, redituum monasteriorum perceptionem curabant, et monasticam familiam regebant, civitatum vero Advocatis Imperii jurium tuitio, et justitiae admimstratio incumbebat, confer Auctor actor. Lindaviens. fol. 573. vers. an welchem nun. Idem est, quoad praefecturas Imperiales, die Reichs-Pflegschafften, utpote, quae separat fuerunt a Civitatum Imperialium juribus, et locum tantum habuerunt in bonis ad Imperium adhuc pertinentibus, quales duae potissimum reperiuntur, Weissenburgensis et Donavvertensis, quae quandoque insimul ab Imperatoribus oppignoratae, postmodum tamen iterum separatae fuerunt, confer supra lib. 3. cap. 57.

[note: 99.] Quemadmodum autem Civitatibus Imperialibus ab Imperatoribus certi praefecti et praetores dati, ita etiam quandoque provinciis Praefecti constituti fuerunt, qui Praefecti provinciales, Land-Vögt, dicti, quibus integrae provinciae, ditiones et majores civitatis regendae commissae fuerunt, qualis olim fuit Advocatia Turicensis, cui praefuit Berchtoldus Dux Zeringiae, hoc titulo usus: Dei ac Imperatorum ac Regum dono judex constitutus et Advocatus in omne Thuregum Imperialem jurisdictionem tenens. Mager. de advocat. cap. 2. num. 73. Et Carolus Magnus Witichindum Witichindi Magni filium declaravit et constituit Praefectum seu Landtvogtum Saroborum, Obristen Landvogt oder Burggraffen zu Zorbeck, Fabric. de orig. Saxon. lib. 5. Ita etiam

cum Sueviae Dux de familia Rotephaniorum Bavariae Duci ferociter et superbe resisteret, Imperator Henricus in Comitiis Wormatiensibus decrevit, terram Suevicam Praefecturam, ein Landvogtey nominandam, Praefectum vero regionis, ein Landvogt von Schwaben auff dem Schloß genant Sanct Voigtsberg ob Ravenspurg der Statt gelegen, Mager. de advocat. cap. 2. n. 84. Knichen. de jur. territ. cap. 4. num. 318. De Landvogteia Hagenoensi vide supra lib. 1. cap. 12. n. 175.

[note: 100.] Burggravios quod attinet, hi ab Imperatoribus plerumque Episcopatibus, Praelaturis et monasteriis praefecti et adjuncti fuerunt, tanquam defensores et protectores, ac judiciorum administratores, in provinciis et locis ab Imperatoribus ipsis donatis, prout testantur Peucer. chron. lib. 5. fol. 806. seq. Joh. Pomar. in chron. Saxon. fol. 160. Petr. Albin. in chron. Misnic. tit. 8. pag. 199. Besold. diss. de Comitib. n. 11. Auctor discurs. Ob die Reichsvogteyen in den Reichs-Stätten wieder einzuführen. fol. 28. §. Dann erstlich. et in not. lit. ZZZZ. Unde Burggiavii potius Advocatis Ecclesiasticis, quam Praefectis et Advocatis urbicis adnumerari videntur.

[note: 101.] Fuerunt tamen etiam Burggravii Seculares, qui non tantum magnis Burgis Caesareis sed etiam integris Principatibus infeudati fuerunt, quales extiterunt Burggravii Norimbergenses et Rotenburgenses, cum ex historiis constet, Burggra viatum Norimbergensem Principatu claruisse, et Rotenburgum olim Burggraviatum, et tandem etiam Ducatum celebrem extitisse, judiciumque provinciale habuisse, juxta Irenic. lib. 3. cap. 99. et 112.

[note: 102.] Nonnulli quoque Burggravii insignes Comitatus vel jure proprio, vel feudi titulo vel administratorio tantum nomine obtinuerunt. Licet enim in descriptione Imperii, quatuor vulgo Comites Castrenses, sive Burggravii enumerentur, veluti 1. Norimber gensis, 2. Magdeburgensis, 3. Stomburgensis, et 4. Reineckensis, Petr. de Andlo de Imper. Rom. lib. 1. cap. 16. Knichen. de jur. territ. cap. 1. n. 84. Plures tamen alii recensentur apud Goldast in Reichshandelung. fol 16. et 19. Reinec. Reinec. in annal. de gest. Carol. Magni. Albin. in chron. Misnic. tit. 8. fol. 199.

[note: 103.] Reperiuntur quoque Burggravii nonnulli, qui Ganerbiis, sive Condominis Burgi sive Castri alicujus communis praesunt, cui proximus esse solet AEdilis, der Bawmeister, cui administratio commissa corum, quae ad custodiam et conservationem castri, totiusque districtus ganerbici pertinent, et tanquam administrator fructuum et redituum castri Burggravio adjunctus est, Kyllinger. de ganerb. [note: 104.] castr. discurs. 3. n. 162. seq. Hos Sequuntur, die Burgmänner, oder Regiments-Burgmänner, qui sunt judices castri, et Burggravio assident, et cum ipso de controversiis, inter Condominos, et contra ipsos motis cognoscunt et judicant. Kyllinger. d. disc. 3. n. 178. Remig. Fesch. discurs. de foederib. conclus. 25. lit. d. [note: 105.] Cujusmodi Burggravii a Praeifectis, sive Praetoribus urbicis differunt, utpote qui tantum in Condominos, über ihre Burgmänner, ex singulari et jurata conventione, Auctor consil. Fidbergenses. part. 1. punct. 15. num. 92. et in Burgsassios, vi jurisdictionis, Kyllinger. d. disc. 3. n. 47. Imperium et judicium obtinent, Besold. thes. pract. verb. Burgmänner. In civitates autem Imperiales, earumque cives vicinos, et in quibus forte habitant, nullam jurisdictionem obtinent, sicuti patet ex d. respons. Fridberg. part. 1. punct. 1. n. 248. seq. [note: 106.] Quamvis enim Burggravii Fridbergenses et Gelnhusenses Praeturam quandam urbicam in civitates istas praetendant, ex praedicto tamen responso Fridbergensi, eique annexis documentis apparet, quod Burgus et civitas Fridbergensis vicini tantum sint inter sese, et Burggravii in definitis executionibus et limitatis quibusdam juribus judices, et reliqui Burgmanni, una cum civibus, senatores tantum, Mitt-Rathsfreund, et sic membra, et non capita Senatus existant. Ex quo etiam Speculum Saxonicum inter Burggravios, et Praefectos urbicos differentiam constituit, part. 1. cap. 390. §. 2. et 3.

[note: 107.] In quibusdam tamen Burggravii cum Praefectis, sive Praetoribus urbicis affinitatem quandam habent: Ita enim Burggravius Magdeburgensis Archiepiscopatus istius non tantum supremus praefectus, Obrister Vogt, Weichbild. art. 13. et 14. sed etiam civitatis [note: 108.] supremus judex fuit, Weichbild. art. 44. Et Burggravius Norimbergensis vigore primae Investiturae de an. 1273. in urbe ista habuit castrum, officialem, judicio simul cum Sculteto praesidentem, et duas partes omnium emolumentorum, ex causis civilibus et criminalibus percipientem, censum in tertia parte officii Schulteti, censum in telonio, censum in omnibus areis ab altera parte pontis, cenium ex qualibet fabrica solidum annum, item operas messorum quae tamen postea vendita Noricis, ut refert Gylman. symphor. tom. 1. part. 3. vot. 23. n. 43. vers. hanc qualitatem. sol. 95. et Burggravium Fridericum, cum anno 1417. Elector Brandeburgicus crearetur, Norimbergensibus omnia sua jura, quae in civitate ista habuit, vendidisse ac tradidisse, et nihil praeter titulum sibi reservasse, eoque ipso Burggraviatum hunc, respectu ipsius urbis, evanuisse, refert Munster, cosmograph. lib. 3. cap. 273. De Burggravio Norimbergensi, vide supra lib. 3. cap. 38. n. 44. ac Civitatem [note: 109.] Magdeburgensem a Saxoniae Ducibus anno 1293. Burggraviatum istum noningentis, et Praeturae officium das Schultheissen Ampt, cum ejusdem juribus quingentis argenti marcis emisse, et Archiepiscopatui ita adsignasse, ut absque civitatis consensu Burggraviatus iste ab Archiepiscopatu avocari nequeat. Praeturae autem officium Civi alicui Magdeburgensi, pro arbitrio civitatis concedi debeat, refert ex annalibus urbis et Capituli, Pomarius, et Auctor discurs. Ob die Reichsvogteyen in den Reichs-Stätten wieder einzuführen. fol. 135. et seq.

Additio.

Non sunt Autoris, quae hoc capite traduntur, sed debentur omnia HEIDERO, JCto, atque Antiquitatum Germanicarum serutatori praestantissimo, Civitatis Lindaviensis quondam Syndico, Autori Discursus von den alten Reichs, Vogteyen/ ejusque Apologiae, Anonymo (qui notante PFEFFINGERO ad Vitriarium l. 18. pr. T. II. p. 764. SPEIDELIUS est) oppositae; quae scripta, haud pridem iterato Ulmae edita, digna omnino sunt, quae studiose perlegantur. Adeo enim plene, curate, solideque hanc materiam tractat, ut quae addi vel corrigi possint, vix habeantur. Demonstrat potissimum, Praefectos Urbicos die Reichs-Vögte/ non nisi nomine Imperatorum, neque aliis causis praeterquam administrationi Jurisdictionis Criminalis (dem Bluthann) et quandoque Civilis praefuisse, reliquam rem omnem publicam liberam mansisse ab eorum potestate. Tamen id largitur, extra muros civitatis, inque pagis ad eam pertinentibus, omnia omnino exercuisse jura, quae hodie sunt Superioritatis Territorialis. Ceterum iisdem titulis eodemque jure haec Praefectotum officia ad se traxisse Civitates, quibus reliqui Status Advocatiis, Palatinisque judiciis sese exemerint etc- etc-

CAPUT IV. De Syndicis sive Advocatis et Consiliariis Civitatum Imperialium. Summaria.

18. Hodie Syndici in Civitatibus Imperialibus dicuntur Advocati et Consiliarii, et Civitatum Imperialium Cancellarii habentur, et sunt lingua, aures et Oculi civitatis.

29. Esse debent prudentes, justi patriam amantes, fideles, docti, eruditi, Jurisperiti, historici, eloquentes, politici, temper antes, ingeniosi, circumpecti.

32. Subtilioris sensus homines infelicius rempubl. administrare solent, quam qui mediocri ingenio praditi.

39. Consiliarius et Syndicus sciens aliquid in senatu tractatum iri, cui ipse consentire non possit, subducere se non debet.

40. Melius est pro veritate supplicium pati, quam pro adulatione praemium consequi.

42. Unius tantum consilium periculosum, sed plures habere censiliarios utilius est.

44. Imperatores Consiliarios suos maximis honoribus affecerunt, eosque patres et amicos, aliisque honorum titulis donarunt.

[note: 1.] CUm, ut capite primo dictum magistratus omnibus causis expediundis non sit sufficiens, ipseque non sine jactura rei familiaris, nec ullo majore proventu Reipubl. conveniendus esset, officiales administratores sibi constituere coepit, quibus negocia quaedam publica curanda demandantur, inter quos praecipuus est Syndicus, inde dictus, quasi singulorum causam dicens, l. fin §. defensores. 13. ff. de muner. et honor. Tusch. [note: 2.] lit. V. concl. 255. n. 13. Quia universitatis nomine agit Syndicus, et universitas ipsa in judicio ad agendum vel defendendum, non admittitur, si singuli comparere velint, sed omnium nomine Syndicus constitui debet, l. I. §. quibus. vers. fieri oporteat. l. 2. et 3. ff. quod cujusque univers. nom. Bart. in l. ergo. 4. §. credi toribus. ff. de fideicemmiss. libert. Nicol. Losae. de jur. univers. part. 2. cap. 1. n. 2. ne actio per plures scissa ad versarium incommodo afficiar. l. et ancillarum. 27. §. fin. ff. de pecul. l. 5. §. si u* men. 7. ff. judicat. salv. Andr. Rauchbar. part. 2. [note: 3.] quaest. 1. n. 2. Unde quoque Syndicus dicitur actor uni versitatis d. l. 1. §. quibus. ibi. actorem, sive Syndicum. ff. quod quisque univers. l. nec civitatis. 74. ff. de procurat. Licet quidam inter Syndicum et actorem hoc interesse velint, quod Syndicus sit generalis procurator ad omnes causas administrandas, nomine universitatis constitutus; actor vero procurator specialis, ad unam tantum causam, syndico forte impedito ordinatus per l. item. §. quid si acter, et §. seq. ff. quod cujussunque univers. Rosbach. in process civil. tit. 12. n. 3. seq. Losae. de jur. univers. part. 2. cap. 1. n. 26. seq. Et actor dicitur in una tantum causa, Syndicus ad omnes constitutus, Losae. de jur. univers. part. 2. cap. 1. n. 40. Dicitur quoque defensor civitatis Novel. 15.

[note: 5.] Differt a curatore cum hic negocia civitatis extra judicium prosequatur, l. ex facto. 30. ff. de negot. gest. Et a procuratore, qui privata negocia agit, et a persona singulari constituitur, l. 1. in princ. ff. de procurat. confer Wesemb. in parat. ff. quod cujusque univers. et major habetur fides Syndicis, quam procuratoribus, propter munus nempe publicum et praestitum ab ipsis ad officium Syndicatus juramentum, Carpzov. decis. 28. n. 14. licet in effectu Syndicus et procurator unum et idem sint, l. 6. §. actor, universitatis. ff. quod cujusque univers. Losae. de jur. univers. part. 2. cap. 1. n. 42. seq. Syn dicus autem ille dicitur, qui ab universitate vel collegio constituitur, l. 1. §. quibus. ff. quod cujusque univers. nom. Losae. d. cap. 1. n. 40. Et sic Syndicus est procurator, sive actor publicus, qui communi universitatis mandato, causas et lites ejusdem administrat, curat et persequitur, l. 1. et tot. tit. ff. quod cujusque univers. nom. Rosbach. d. tit. 12. n. 2.

[note: 6.] Quaelibet autem universitas Syndicum constituere potest, Franc Marc, decis. 800. n. 5. et 6. vol. I. Losae. de jur. univers. part. 2. c. 1. n. 12. seq. Et non solum tota universitas, sed etiam certa pars universitatis Syndicum constituere valet, Jason. In repet. l. 9. n. ff. de justit. et jur. Quaenam autem requirantur ad constitutionem Syndici, vide Losae. d. cap. 1. n. 21. seq. Et an consensus totius universitatis [note: 7.] in constitutione Syndici ejusque mandato procuratorio formando necessarius sit, diversa extant praejudicia, unum in causa Episcopi Mindensis contra civitatem Mindam. quod vult, quando ad instantiam partis civitas quaedam citatur ad comparendum in judicio, non sufficere a Consulibus et Senatu constitui Syndicum pro se et communitate, sed insuper tribunorum assensum, requirit, Myns. 1. obs. 76. et 3. observ. 18. Alterum tribunorum vel collegii sive universitatis der Gemeind und Zunfft, assensum non efflagitat. sicuti per majora conclusum esse constat, ex Gylman. symphor. tom. 1. part. 1. tit. de reconvent. Verum hujus dubii decisio ex Reipubl. udminittratione, stylo et consuetudine desumenda venit, ita ut si penes Consules et Senatores Reipubl. administratio in solidum consistat, horum consensus sufficiat, secus vero si Reipubl. status sit democraticus, et tribuni quoque in administratione concurrant, horum quoque consensus requiratur. Besold. in delibat. ex lib. 3. pandect. quaest. 27. sol. 318. seq. per tradita suprae cap. 1. n. 3. seq. et lib. 2. c. 1. n. 83.

[note: 8.] Solent autem etiam plures Syndici, et plerumque duo aut tres ad causam constitui, quia rectius plurium, quam unius fidei causauniversitatis committuntur, ut ait Wesembec. in parat. ff. quod cujusque univers. nom. n. 4. Quo casu etiam unam ex illis audiendum esse probat. [note: 9.] Carpzov. decis. 26. n. 7. seq. per tot. Et cum publicum sit officium Syndicatus, etiam invitis id imponi potest, l. munerum. §. defensores. ff. de munner. et bon. l. filius fam. 8. §. 1. ff. de procur. Rosbach. d. tit. 12. n. 20. Besold. de jur. univers. cap. 4. n. 5.

[note: 10.] Constituitur in genere ad omnia negocia, omnesque Reipubl. causas, tam civiles, quam criminales, l. fin. ff. quod cujusque univers nom. Bart. in l. 1. ff. de alb. scrib. Quamvis enim de jure civili privatus ad publica judicia criminalia procuratorem constituere non possit, l. pen. ff. de publ. jud. l. 1. ff. an per ali. caus. appell. l. de fide. 16. C. ad L. Chron. de fals. Menoch. arbit. jud. tib 1. quaest. 79. Carpzov. pract. crim. quaest. 105. n. 3. seq. Universitas tamen per Syndicum criminaliter accusare, accusarique et defendi potest, per l. tam collatores. 18. §. ut autem. et §. haec quoque C. de re milit. Specul. tit. De Syndic. n. 5. et tit. de accusat. vers. fin. et tit. de procur. n. 11. Maranta part. 4. dist. 1.

12. Ut autem Syndicus ad negocia admittatur, mandato opus habet, Carpzov. decis. 28. num. 4. seq. Quod ab illis dandum et confirmandum est, qui ipsum constituunt, dequibus [note: 13.] n. 6. Et quamvis nonnulli in mandato communitatis auctoritatem superioris et nominum expressionem requirant, etiam ubi major pars constituit procuratorem, hoc tamen necessarium non esse, si res ea concernat, quae ipsarum administrationi commissa sunt, scribit Besold. in delib. ex libr. 3. pandect. [note: 14.] quaest. 27. Neque etiam in hujusmodi mandato subscriptione opus est, sed sufficit, si solo judicii vel magistratus sigillo, vel Notarii authorisatione confirmatum sit, Bald. in l. civitas. 27. num. 13. ff. de reb. cred. Wesembec. in parat. ff. quod cujusque univers. nom. n. 6. Berlich. part. 1. conclus. 14. n. 89. Carpzov. decis. 28. num. 8. seqq. Mandatum Syndici regulariter est generale et cum libera administratione, Losae. de jur. univers. part. 2. cap. 1. n. 28. et part. 1. cap. 3. n. 109. seq.

[note: 15.] Citationem Civitatum et universitatum quod attinet, hodie de jure novissimo Camerae Imperialis Consulibus et Senatoribus, si congregati inveniantur in ipso Senatu, sin minus Consulibus, eorumque vicem gerentibus, convocatis aliquot Senatoribus processus insinuantur, si facultas non sit, soli Consuli traduntur, qui si accipere nolit, coram eo deponuntur. Si de re communitatis, sive universitatis agatur contra ipsam umversitatem, Consulibus primum et Senatui processus offeruntur, mox curiae, aedisve sacrae valvis, alibive in publico affiguntur, Ordin. Cam. part. 1. tit. 37. §. Zum vierdten. et §. seq. Henric. Bruning. de var. univers. spec. concl. 91.

16. Universitas non solum ad juramentum suppletorium admittitur, si semiplene tantum probatum sit. Ant. Faber. in Cod. lib. 4. tit. 1. defin. 40. n. 1. sed judiciale quoque juramentum ipsi defertur, Carpzov. part. 1. constit. 13. defin. 1. Hoc autem juramentum non a syndicis, sed a nonnullis de universitate, qui veritatis conscii dicuntur, praestatur l. 97. ff. de condit. et demonstr. l. 14. ff. ad municipal. Gail. 2. de pac. public. cap. 7. num. 17. et 18. Et de jure [note: 17.] Saxonico juramentum hoc judicialiter delatum per tres vel quatuor ex collegii vel uni versitatis senioribus, quibus negocium cognitum, praestari solet, Rauchbar. part. 1. quaest. 8. n. 13. Carpzov. d. constit. 13. defin. I. n. 4. nisi juniores exactiorem rei cognitionem habeant, Carpzov. d. l. defin. 2.

Porro sciendum est, quod hodie Syndici in Civitatibus Imperialibus, dicantur etiam Advocati, et a Syndicis aliarum universitatum, quae aliis magistratibus subsunt, differant, [note: 18.] et nihil aliud sint, quam Civitatum et Rerumpublicarum Consiliarii, et Syndici Civitatum Imperialium Cancellarii habeantur, post Joh. Limnae. de jur. pub. lib. 7. cap. 1. num. 56.

Carpzov. decis. 28. n. 16. Scheineman. [note: de Syndicis thes. 12. pag. 11.] Et Sunt lingua, aures et oculi Civitatis. supra lib. 2. cap. 2. num. 124. Ita [note: 19.] enim D. Martinus von Ingenheim, in Recessus [note: 19.] Imperii Trevirensis et Coloniensis de anno 1512. subscriptione, Metensis civitatis Cancellarius nominatus legitur; et D. Georg, von Haltern, in subscriptione Recessus Augustani de anno 1548. Cancellarium civitatis Coloniensis sese nominavit. Ita, ut qui apud Principes sunt Cancellarii, apud Civitates Syndici salutantur, et modestiae causa Cancellariorum nomine et honore insigniti nolunt, [note: 20.] Carpzov. d. l. n. 17. Et quamvis Herman, Kirchner. in Mervillerio, sive de officio et dignitate Cancellarii lib. 1. cap. 4. n. 112. seq. scribat, Civitates Imperiales, quamvis in suos omnimodam jurisdictionem, potestatemque et jura habeant, tamen neque Cancellariae nomen, neque Cancellarii usurpent; sed Syndicos et Notarios more majorum retinent. Nec aliter in Comitiali consignatione illorum quemquam ascriptum repeno, praeter Martinum von Ingenheimb Doctorem, qui in Trevirensis et Colorniensis decreti subscriptione, civitatis Metensis nomine legitur Cancellarius, Sed forte idem apud Episcopum Metensem id munus sustinuit. Reperitur quidem etiam Coloniensis civitatis Cancellarius, in Augustana congregatione, Georgius von Haltern D. sed ille ad Syndici nomen subsequente conventu sese repisse videtur. Neque Argentinensis Reipubl. Cancellarium in publico illo Recessu invenio; tametsi. qui Episcopi Cancellarius fuit, Christophorus Welsinger, sese ad ejus differentiam videatur principalem Cancellarium Argentinensem [note: 21.] aliquoties nominasse, etc. Verum aliter censet Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 7. cap. 1. num. 56. ita scribens, Civitates liberas posse habere Cancellarios, sed hactenus modestia jus suum temperasse. Nullum video obstaculum. quo minus hoc agere valeant, quod reliqui Imperii Status. Praeterea et archiva habent, et Cancellarias, quidni ergo et Cancellarios, si velint habebunt? An omnes Cancellariae utantur nomine, mihi quidem cognitum non est; ad hoc teneo, Argentorati, atque alibi etiam id nomen in usu esse. Et quid vetat, si alibi in usu non sit, in usum revocare, res postquam illis est, cui hoc nomen commode recteque tribui non posset. Putat Kirchnerus, Martinum von Ingenheim Doctorem, qui in Trevirensis et Coloniensis decreti subscriptione Metensis civitatis nomine subscripsit, fortassis munus Cancellarii apud Episcopum Metensem sustinuisse. Verum, quo minus id credam, inde est, quia si Cancellarius fuisset Episcopi, probabile eundem quoque nomine Episcopi sui illis Comitiis interfuisse. At Episcopi nomine illis neminem interfuisse, subscriptio mihi testis est, qua nullus exprimitur. Credo itaque Civitatis eum fuisse Cancellarium. Causa cur Metis prae caeteris Cancellarii nomen usurpaverit, non alia mihi videtur, quia Galliae contermina, ubi tituli citius et uberius

proveniunt, quam in Germania quo fundamento Kirchnerus hunc Martinum ab Ingenheim Doctorem fuisse sciverit, me latet, in Recessu illo titulum non reperio. Hoc tamen reperio, hunc Martinum ab Ingenheim in priori parte Recessus Trevirensis et Coloniensis de anno 1512. Cancellarii nomine usum, in posteriore ejusdem Recessus non aeque. Quicquid sit, quod hanc variationem suaserit, sive huic sive Georgio von Haltern, qui in R. A. zu Augspurg de anno 1548. Coloniae Agrippae nomine, titulo Cancellarii subscripsit, et anno 1551. in subscriptione deß R. A. zu Augspurg, ad Syndici nomen se recepit, ut Kirchnerus recte monuit, illud tamen inde firmatur, civitates suis hunc titulum tribuere posse, si velint Hactenus Limnaeus. Ex quibus concluditur, si apud civitatem aliquam Imperialem plures sint Syndici et Advocati, quod supremus Cancellarii, reliqui Consiliariorum nomine, corapellari possint.

[note: 22.] Consiliarii dicuntur a consulendo arg. l. 1. in princ. ff. de offic. consul. diu enim noctuque consiliis suis pro Republica invigilant et laborant, l ult. in fin. C. de quatrien. praescr. Indeque dicuntur Consulenten, quod Reipublicae [note: 23.] consulant. Summa enim et Principibus et Rebuspublicis necessitas est Consiliariorum, ubi enim non sunt prudentia consilia, corruit populus; salus autem est in amplitudine cunsiliarii, Proverb. 11. v. 14. Ego, inquit Salust. ad Caesar. multa legendo et audiendo ita comperi, omnia regna, civiates, nationes usque eo prosperum Imperium habuisse, dum apud eos vera consilia valuerunt; ubicunque gratia, timor, voluptas ea corrupere, paulo post immunitae opes deinde ademptum Imperium, postremo servitus imposita [note: 24.] est. Alexander eo potentiae nunquam devenisset, si vixisset absque Clyro. Parmenione, Seleuco, Ptolomaeo, Lysimacho. Nec alter ille Alexander nempe Imper. Severus eam consecutus esse gloriam, si absque his praesidiis imperasset: Nullum ille decretum, teste Lampridio, fecit, sine Jureconsul tis viginti, ac plerisque senatoribus, rerum gerendarum usu peritis, quos amicos suos appellare solitus fuit, l. 4. C. de contrah. stipul. et parentem Ulpianum voecavit. l. 4. C. de locat. Neque etiam Respublica Attica id fastigii adepta esset, nisi habuisset Milthiadem, Themistoclem, Aristidem, Timonem, Periclem et reliquos. Et Roma beatam sese praedicat, prae omnibus caeteris, in tantum crevisse vires suas bonorum et fortium virorum consilio, videlicet Scipionum, Fabiorum, Marcellorum, etc.

[note: 25.] Atque inde magistratuum aliorum consilia audire et admittere debere, tradunt Lipsius doct. civil. lib. 3. cap. 2. Hippol. a Collib. de Princip. cap. 9. Petr. Greg. Tholos. de republ. lib. 24. cap. 1. Bodin. de republ. lib. 3. cap. 1. Richter. axiom. polit. 32. et 154. Schönbörn lib. 3. polit. cap. 22. Et non admittendum Machiavelli dogma quo affirmare ausus est, Magistratus et Principes in tam variis negociis ad omnia satis esse perspicaces, ita quidem, ut nullibi errent aut labantur, lib. de Princip. cap. 23. sed rectius, bonum consilium Principis opus tueri, decus ei conciliare, eumque admirabilem et formidabilem efficere, scribit Antimachiavel. lib. 1. de regni admin. theor. 1. pag. 46. seq.

[note: 26.] Syndici et Consiliarii civitatum Imperialium eligi et esse debent, 1. Viri pii et Deum timentes. 2. Veraces et candidi, nihil enim pejus iis consiliariis. qui Principibus et magistratibus veritatem retinent, juramento adstringuntur, se sententiam dicturos, et consulturos ex animi sententia, quae meliora et utiliora videbuntur, quid si veritatem reticeant, nonne perjuri fiunt? sed libere suadere, [note: 27.] nihilque simulare debent; In libera enim civitate linguam, mentesque liberas esse debere, vox fuit Tiberii apud Sueton. in ejus vita. cap. 28. nec consilia sua ad nutum Domini dirigere debent, sicuti coqui cibos ad palatum Domini dirigunt, de quibus Reinking. polit. Bibl. lib. 2. axiom. 62. Quid enim rectum proficisci poterit ab eo, qui linguam frenat ad nutum Principis et Domini sui, quid unquam fuerit praesidii in ista Republ. in qua videmus curiam elinguem, in qua dicere quod velis periculosum, quod nolis miserum esset? Plutarch. in panegyr. Pessima ferarum tyrannus est, de cicuribus adulator, Plaut, in sympos. hosque legiumi regni et Reipubl. gravissimas esse pestes, dicit Buchan. in [note: 28.] praesat. dial. de jur. regn. apud Scot. Quid Neronem castissime educatum crudelem fecit? adulatio. Quid Caesarem contra patriam rebellare fecit? adulatio. Unus igitur Clytus, quem Alexander M. vino incalescens, quod adulari nesciret, et Persicam mollitiem detestaretur, confodit, sexcentis prarferendus Aristippis, Dur. di Pascol. in aulico polit. reg. 144.

[note: 29.] 3. Esse debent prudentes, 4. Justi et justitia praediti, 5. Patriam amantes et curantes. 6. Fideles, id est, fidem, quam Domino in dandis consiliis promiserunt, ad effectum deducentes, dann wo Treu mangelt, da ist Verrätherey nicht weit, inquit Joh. Wern. Gebhard. libr. 1. Fürstl. Tischred. cap. 5. in pr. 7. Docti et eruditi, 8. Jurisperiti 9. Historici, 10. Eloquentes, 11. Politici et jurispublici periti, 12. Temperantes et sobrii; 13. Ingeniosi, discreti et circumspecti, juxta Boter. l. 1. de polit. illustr. cap. 6. fol. 226. ubi eleganter ita scribit: Quisquis bonum consilium, aut ipse sibi capturus est, aut aliis daturus, oportet eum plurima circumspicere loca, tempora, personas, rerum praesentium statum examinare, eorumque simul omnium delectum habere, facultates, clientelas, opus expendere, praeterita diu multumque in animo vertere, eaque praesentibus conferre, et tanquam in trutina componere; quibus compositis, et quod prudentis est aestimatoris, omni ex parte examinatis, de agendi modo, rationeque praecipue solicitus erit, totusque in eo versabitur, ut non solum quid sequendum sit, sed qua illud via

sequendum, utque et quid deceat. quid etiam oporteat, in scapulo ipso probe perpensum habeat. Non enim in consulendo nimium properandum, cum provida cunctatio in consiliario eximia sit virtus, et vir ille optimus, qui in deliberando quidem cunctatur, et praetimet, quicquid potest contingere; in agendo [note: 30.] autem confidit Herod. lib. 7. Omnia non properanti clara certaque sunt, festinatio improvida est, et coeca Liv. lib. 22. et nihil magni discriminis consiliis tam inimicum, quam celeritas, Livius lib. 31. quia praecipitata raptim consilia neque revocari, neque in integrum restitui possunt, Liv. d. l. tantum hunc ex consilio suo fructum capiunt, ut celerem habeant poenam, sed eandem seram et inutilem, Liv. d. l.

[note: 31.] 14. Consiliarii esse debent humani et affabiles, non vero Cholerici et sanguinei, quoniam hi in continuo motu sunt, et quod de furioso scribit Celsus in l. quod meo. 18. §. 1. ff. de adquir poss. vix unquam in conspectu inumbratae quietis esse videntur. Nam quamvis acies et ingenium comitari utplurimum sanguineos praedicetur, calida tamen et callida plerumque consilia inde proficiscuntur, quae mutandis et novandis rebus, quam gerundis aptiora esse videntur, Q. Curt. lib. 4. de reb. gest. Alex. M. Si. können viel rathen, aber wenig errathen, et [note: 32.] notatum, acutioris atque subtilioris sensus homines, utplurimum infelicius, pejusque Rempublicam administrasse, quam eos, qui mediocri ingenio praediti altius sapere abstinuerint, ut demonstrat ex Thucydid libr. 3. Lipsius lib. 3. polit. cap. 4.

[note: 33.] 15. Humiles et modesti, non arrogantes, contumaces, pugnaces, contumeliosi, obtroctatores, osores, invidi, aemuli, qui consilii, quamvis egregii, quod non ipsi attulerunt, sint inimici, et qui omnes ex ore sapere velint, de quo hominum genere recte Terent, in adelph. act. 1. scen. 2.

[note: 34.] 16. Divites magis, quam pauperes, qui ut Horatius scripsit, muneribus Deorum sapienter uti didicerint. Si enim ex suspicione res agatur, levioradivitiis, quam inopiae objici possunt impedimenta; solet enim jejunae hirudinis morsus plerumque esse acerrimus, die magere Mucken stechen am härtesten, juxta illud Horatii:

[note: 35.] 17. Senes magis, quam juvenes, utpote qui non tantum ex liberis sapiunt, sed et usu rerum edocti sunt. Expedit tamen senibus et expertis adjungere juvenes, probos tamen, qui seniorum factis dictisque discant similia et dicere et consulere, senioribusque e statione sua excedentibus succedant.

[note: 36.] 18. Indigenae potius, quam advenae, prout David Psal. 101. v. 6. oculos convertit ad fideles terrae, ut secum sedeant. Et coram extraneo, ne facias consilium, nescis enim quid pariet, ait Syacid. cap. 8. v. 21. Causam tuam tracta cum amico tuo, secretum extraneo ne reveles, ne fortasse insultet tibi, cumaudierit, et exprobrare non cesset, Proverb. 25. v. 9. 10. Confer supra lib. 2. cap. 8. n. 107. et seq.

[note: 37.] 19. Incorrupti et continentes, qui se muneribus corrumpi non patiuntur, utpote quae excoecant oculos sapientum et judicum, et subvertunt verba justorum. Exod. 23. v. 8. Deutr. 16. v. 19. Eccles. 20. v. 31. Invalidum est auxillum legum, quae vi, ambitu, postremo pecunia turbantur, Tacit. 1. annal.

[note: 38.] 20. Honesto genere nati; ubi tamen nihil refert, an nobilis vel ignobilis sit Consilianus, modo vera animi nobilitate, virtutisque et scientiae lumine praeluceat, etprobatus sit, non probandus Besold. de consil. polit. axiom. 45. Sicut enim nec qui hesterno praeceptor erat, nunc Cancellarius male audit, ita etiam nec qui hesterno scholaris erat, hodie Syndicus bene audit, et ad hoc officium aptus erit, et ideo juniores senioribus adjungendi, num. 35. Qui enim semel scurra, nunquam pater familias. In quo saepissime Reipubl. malo erratur, quando homines, qui probati non sunt, quique haereditariae administrationis amplitudiuem non habent, ex ima et ignota status cavea, per satvram, ad summum Consiliariatus podium evebuntur. Hinc quoque Consiliarius legitime natus essecebet, Camill. Borel. lib. 1. de magistr. edict. cap. 7. num. 9. Spurius enim, si bonus est, casu, si perversus, natura accidit. Unde illegitime nati Camerae Assessores esse nequeunt, Ord. Cam. part. 1. tit. 3. §. 1. Quamvis legitimati proponantur, Myns. 4. obs. 31. De quibus et aliis similibus Syndicorum et Consiliariorum virtutibus et requisitis, vide plura apud Nolden. in Trebat. de offic. jur. dignit. et privileg. consiliar. per tot. et quae scripsi de magistratibus supra libr. 2. cap. 8. num. 34. et multis seqq. per tot.

[note: 39.] Verum de hoc quaeritur, si Consiliarius in Senatu aliquid tractatum iri sciat, cui salva conscientia assentiri nequeat, vel quod impugnare non audeat, an sese subducere possit? Quod negandum videtur, cum regulariter Consiliarius non nisi petita venia et justis de causis a collegio abesse non possit. Franc. Marc. decis. Delphin. 798. n. 2. tom. 1. et si sciat injustum fieri, pertinaciter resistere debet, et si non possit, saltem verbis protestari, et hanc protestationem in actis scribi petere debet, Georg. de Gabed. pract. quaest. 47. n. 3. part. 2. Alex. cons. 1. n. 10. Dec. cons. 8. n. 2. vol. 1. Nec curabit Consiliarius, si videat Principem et Dominum suum veritatem dicendo, offensum iri, sicuti vulpecula apologica a leone interrogata, bene num male sua oleret spelunca, se catarrho laborare, nec quicquam olfacere posse respondit, nec indignationem ejus, vel periculum vitae, ut ante eum lupus et asinus incurrebant, praeceps prolaberetur, et cum felicitatis detrimento conjunctum sit, si quis statim primus feli tintinnabulum appendat.

Nam hoc non obstante, Domino suo, si inique agat, Consiliarius resistere debet, ne alioqui non JCtus, sed spermologus, et iniquitatis minister, non sacerdos, sed apostata, non philosophus, sed hypocryta improbissimus videatur, Parthen. luig. libr. 1. cap. 6. n. 27. Nec Principis illum minae, nec tyranni movebunt mortaria, pluris enim faciet ipsum numen, quam numinis vicarium, creatorem Deum, quam creaturam Principem. Nec refert, etiamsi cum Michaea vitae periculum subeat, 3. Reg. 22. Melius enim est, pro veritate, cum [note: 40.] Papiniano, supplicium pati, quam pro adulatione, cum Aristippo, praemium consequi, c. nemo. caus. 11. quaest. 3. Consilianus quoque non requisitus, si necessitas postulet, consulere debetne in censum adulatorum referatur, Gerhard. decad. 4. polit. quaest. 4.

Quod si forte consilium male succedat, an id Consiliario damnosum esse possit? ubi distingui solet inter consilium malum ex proposito, et ex eventu, ita ut illud consultori sit pessimum, arg. l. 2. ff. quod quisque jur. Reusner. cons. 17. n. 87. lib. 2. Nolden. Trebat. §. 27. num. 23. et cunsilii fraudulenti de dolo sit actio, arg. l. consilii. ff. de R. Jur. Secus vero, si bona intentione consilium datum, ex eventu male succedat, d. l. consilii. 74. ff. de R. I. Besold. 2. [note: 41.] polit. cap. 3. num. 55. Quia Optimum interdum consilium parum prosperum, nec rarum, ut bonis initiis, mali succedant eventus, Salust. in Catilin. et plerasque res fortuna ex libidine agitut. Salust. orat. 2. ad C. Caes. de republ. ord. a princ. Et juxta Ovid. Epistol. 16. Herod.

Qui enim consilium dat, fidem non eventum sperare debet, nec eventus in manu consultoris est, Bodin. de republ. libr. 3. cap. 1. Schöborn 3. polit. cap. 22. Et omnes profecto omnium temporum Senatores et viri praestantes, qui vel fuerunt, vel hodie sunt, errarunt, et saepe errare et labi possunt, inquit Cominae. lib. 8.

Quam utile, imo quam necessarium sit in Republica peritos et eruditos habere Syndicos et Consiliarios, non opus est, ut-pluribus demonstrem, sed res ipsa loquitur. Ex quo etiam in Civitatibus Imperialibus, praesertim praecipuis, non unus tantum, sed plures constitui solent: [note: 42.] Dubium enim non est, unius duntaxat periculosum esse tam Principi, quam Civitati, sive quod natura homines a bono et aequo privatis studiis abducuntur; sive quia nemo omnibus horis sapit, et ut corporum vires sunt, ac sapientissimi quique in absurdas, ineptasque opiniones nonnunquam imprudentes incidunt, Antimachiavel. lib. 1. theor. 2. Et si unicus est Syndicus, isque plurimis difficilioribus negociis occupatus moriatur, et novus in ejus locum recipiatur, longo tempore opus est, quo ipse civitatis jura, privilegia, consuetudines, etc. cognoscat, ubi interea magnum Reipublic. incommodum oriri poterit. Imo impossibile fere est, quod unus omnes et singulas Reipubl. res et causas observare et expedire possit, cum et prudentissimus quisque quandoque aberrare possit, Vir unus haud videt omnia, Euripid. Et quemadmodum nauta, etiam experientissimus, non conatur Solus navim gubernare, sed et aliorum, tempestatibus exortis, consilio et auxilio utitur; ita etiam Respublica propter varios rerum casus et causas plurimorum auxilio et consilio utitur, Oldendorp. de consultat. Et propterea quoque plures requiruntur Syndici et Ad vocati, ne partes litigantes Referentem in causa sciant, eumque vel corrumpere, vel odio habere attentent.

[note: 43.] Et cum Syndici Reipublicae administrationem consiliis suis salutariter adjuvent, ideoque a magistratu propter peritiam et curam suam, qua indies occupantur, honorandi, et a Calumniis plebis defendendi sunt. Quanto magis enim Syndicus justitiae deditus, eo magis hominibus, maxime plebeis, exosus, calumniis et injuriis afficitur. Imo quandoque nonnulli ex Senatoribus, quando ipsorum affectibus non indulgent, vel pro ipsis, eorumque consan guineis et amicis, quibus savent, jus non dicunt, Syndicos alto supercilio despiciunt, seque Dominos, et Syndicos ministros suos vocant, Sie Seyen ihre Diener, und haben ihnen nichts einzureden, gloriantur. cum tamen inter ejusmodi Senatores, qui maximam in partem plebei sunt, et Syndicos maximum sit eruditionis, prudentiae et experientiae discrimen, et sic pessime ministris comparentur, vel lanionum vel cerdonum, cum nec ipsi Principes Consiliarios suos ministros ihre Diener, sed Räthe, compellare soleant, ideoque magistratus id nequaquam permittet, sed tales calumniatores debitis poenis coercebit: Si enim quilibet Dominus servos et ministros suos ab aliorum in juriis defendit et protegit, cur non etiam Syndicos et Consiliarios suos, juxta illud Syracidis 33. vers. 31. Si tibi est servus, sit tibi quasi anima tua; quasi fratrem eum tracta, quoniam in sanguine animae comparasti illum: Si laeseris eum injuste, in fugam convertetur, et si extolleus discesserit, quem quaeras, et in qua via quaeras illum, nescis.

[note: 44.] Ex quo etiam ipsi Imperatores Consiliarios suos magnis affeceruni honoribus, non ipsos ministros, sed patres et amicos suos compellarunt, l. Divi fratres. 17. ff. de jur. patron. l. 4. C. de contrah. stip. §. filius familias. 4. 1. quib. mod. toll. patr. pot. Judicum praeceptores et sacerdotes. l. si aedibus. 32. ff. de damn. infect. l. 1. §. 1. ff. de just. et jur. Patres juris, l. 1. C. de excus. artif. quibus janua Imperialis semper pateat, l. 3. ff. de offic. div. judic. Sicuti Regis Davidis Consiliarius Hulai ipsius amieus dicitur, 2. Samuel. 16. v. 16. Et filius Nathan Salomonis amicus vocatur, 2. Chron. 4. Et Rex Joas Elisam patrem vocat, 2. Reg. 13. vers. 14. Josephus Pharaonis Consiliarius pater patriae salutatur. Genes. 4. vers. 43. et cap. 45. vers. 8. Nero Imperator Consiliarium Senecam amicum suum dixit.

Tacit. annal. lib. 14. Hinc etiam Consiliarii et Jureconsult. vocantur Nobiles, in l. 2. §. fin. ff. de excusat. tut. Nobilissimi, in l. dixitnut. 4. §. 1. in fin. ff. eod. l. providendum. 7. C. de postul. Egregii et Illusties, l. 2. §. fin ff. qui pet. tut. l. 2. §. 9. C. de veter. jur. enucl. d. l. 2. §. fin. ff. qui pet. tut. et Consiliarii dicuntur pars corporis Principis, l. quisquis. 5. C. ad L. Jul. Majest. Et cum Principe quasi unum corpus et ordinem con stituunt, l. jus Senatorum. 8. C. de dignitate. et ab ejus persona et praesentia splendorem re cipiunt, l. unic. C. de praepos. labor. Et haec si in Principum Consiliariis obtinent, cur non etiam in Rerumpubl. Consiliariis et Syndicis, cum harum moderatores non sint Principes, sed ex ordine civium sd magistratum electi, et sic potius honorandi, quam despiciendi, cum authoritas et dignitas Consiliariorum ipsius Principis et Reipubl. dignitas non immerito censeatur, fieri enim non potest, ut magni fiat Princeps, vel Respublica, cujus Consiliarii contemnuntur, si enim digni sunt honore, contemni non debent, si non digni, tales cur retinet, Everh. a Weihe. in aulic. polit. axiom. 115.

CAPVT V. De reliquis Administratoribus et Officialibus Civitatum Imperialium. Summaria.

2. Magistratus quoque Civitatum municipalium administratores et officiales constituere possunt.

5. Inhabiles et culpabiles officiales ad officia publica promovens reus fit injuriae civibus illatae.

10. Officiales prehibere ne bona immobiliae emant, vel cum subditis contrahant, utile videtur.

11. Ex factis officialium obligantur Domini, eorumque negligentiam praestare tenentur.

[note: 1.] ASyndicis differunt Administratores bonorum Civitatum et universitatum, et alii officiales, qui etiam curatores rerum civitatis dicuntur, l. fin. ff. de offic. assessor. Et pro rerum et munerum civitatis varietate varii sunt, quidam enim publicis tabulis praesunt, quidam census et alias civitatis oblationes colligunt, quidam locorum et viarum communionem, renovationem, aedificationemque et quae extra urbem fiunt, fierive debent, curae habent; quidam teloniis et molendinis, pharmacopolio, domui tributariae et monetariae praefecti sunt; quidam nocturnarum vigiliarum inspectoris, clavium portarum custodis, quaestionum judicis, morum magistri, praefecti annonae, aedilis cerealis, aliarumque rerum venalium ad vitam necessariarum cura funguntur, l. fin. §. item. ff. de muner. et honor. De quibus passim supra libr. 2. et in subsequentibus capitibus dicetur.

[note: 2.] Constituuntur administratores et officiales a Magistratu civitatum Imperialium, cum etiam civitates municipales, etiam jurisdictionis expertes, respectu bonorum illius universitatis habeant potestatem constituendorum officialium, sive administratorum, superiore non requisito, qui nec super eorundem legalitate inquirere, vel eos absque sufficiente causa removere potest. l. procuratores. l. quandocunque. C. de decurion. Losae. de jur. uni-vers. part. I. cap. 3. n. 53. seq. Ziegler. §. Civitas. concl. 1. num. n. 26. M. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cup. 2. n. 167. Maul. de homag. tit. 13. n. 10. Quemadmodum enim jurisdictio a bonorum dominio et administratione diversa est, ita illa cessante haec non statim cessare potest, et propterea universitas in re sua propria, quo minus officiales constituat, nihil impedit, arg. l. in re mandata. C. mandat. Th. Maul. de homag. cap. 12. n. 24. seq.

[note: 3.] Constituuntur autem certâ plerumque juramenti formula, Novel. 8. in fin. quod dicitur juramentum assecurationis, Ampt-und Dienst-Pflicht, Gail. de pignorat. cap. 15. n. 3. Thom. Michael de jurisd. concl. 57. Et constituendi sunt administratores et officiales pii, Deum timentes, et avaritiam aversantes, Exod. 18.

[note: 6.] Quo facilius igitur officiales a munerum et donorum receptione coerceri possent, certa ipsis salaria sunt constituenda, et justo tempore solvenda. Gail. 1. obs. 44. Myns. 3. obs. 7. Lather. d. cap. 16. num. 185. Zorer. Rechtl. Bedenck. pag. 1. quaest. 12. n. 881.

[note: 7.] Cautio quoque ab ipsis officialibus exigenda est, qua in officio contineantur, Bornit. de arar. lib. 7. cap. 1. circa fin. Klock. de arar. lib. 2. cap. 130. n. 2. Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 19. num. 24. seq.

[note: 8.] Officiales cito supra fas et aequum ditescentes ex bonis public et subditorum divitias ejusmodi adquisivisse censentur, eosque ut spongias exprimendos esse, scribit Klock. de arar. Libr. 2. cap. 131. num. 1. ubi ait, interdum dominos connivere, ut mali officiales ex raptu vivant, per fas et nefas ditescant, quos ut spongias postquam affatim bibunt, exprimunt, et sic poena talionis plectunt, Petr. Greg. Tholos. de republ. lib. 4. cap. 6. n. 4. et 9. Sicuti Julius Caesar rapacissimos quosque ad officia elegit, et postquam rem fecissent, condemnavit, dicens, uti se ministris suis tanquam spongiis, quas siccas humectaret. et humectatas exprimeret Klock. d. n. 1. Idemque Georgium Fridericum Marchionem Brandeburgensem fecilTe, refert Frideric Taubman. in orat. funebr.

[note: 9.] Sed an officialis ex pecunia publica vel aliunde ditatus sit, arbitrio Judicis committen da est cognitio, et circumstantiarum inspectio, Mascard. de probat. concl. 1143. Menoch. 1. praes. 85. n. 21. et 3. praf. 52. in fin. Farinac. cons. 96. n. 6. seq. Tusch, lit. O. concl. 95.

[note: 10.] Ad coercendos quoque officiales Reipublicae expedire nonnulli arbitrantur, si in provinciis et ditionibus, in quibus administrant, bona immobilia per se et suppositas personas emere, et cum subditis contrahere prohibeantur, ac res comparatae confirmato contractu, vindicentur, earumque aestimatio fisco inferatur, juxta l. aufertur 94. §. 2. ff. de jur. fisc. l. non licet. 46. l. qui officii. 62. in princ. ff. de contrah. empt. l. quisquis. l. principalibus. C. eod. 1. un. C. de contract. judic. illis quoque, qui publicam peeuniam tractant, negociationem prohibendam esse Romani censuerunt, Klock. d. cap. 131. n. 6.

[note: 11.] Tanto autem magis Magistratus et Domini officiales dignos, solertes et fideles muneribus praeficere sibi curae habebunt, quodex ipsorum factis obligantur, eorumque negligentiam et delicta praestare tenentur. arg. l. 1. ff. quod juss. l. I. §. 1. ff. de exerc. act. l. sed et 7. in fin. l. sed si. 11. §. 2. in fin. ff. de instit. act. l. humanum. 8. C. [note: 12.] de leg. Hier. Schurff cent. 3. cons. 98. Et quod negligentia, scientia et patientia officialium domino quoque noceat, per d. leg. tradunt, Balb. de puscript. 2. part. princ. 5. quaest. 3. concl. 2. n. 8. Cravet. de antiquit. temp part. 4. §. absolutis. n. 26. Bart. in l. si publicanus §. fin. ff. de publican. Tusch. lit. S. conclus. 64. n. 15. 45. et 50. et concl. 601. n. 9. et 7. Schurff. d. cons. 98. Knichen. de jur. territ. c. 3. n. 150. Vultej 2. Marpurg. consil. 30. n. 183. et 248. ubi etiam praesumptam officialium et locum tenentium scientiam ad praescriptionem firmandam sufficere scribit post Bart. in d. l. si publicanus. X. fin. ff. de publican. Castrens. cons. 203. num. 2. vol. 1. et cons. 256. num. 1. vol. 2. adeo, ut scientia administratorum et officialium universitatis noceat ipsi universitati, ut quadriennium lapsum a die scientiae administratorum et officialium, per l. municipes, 14. ff. ad municipal l. minicipibus. 97. ff. de condit et demonst. Balb. de praescript. part. 4. princ. quaest. 29. in fin. Tusch. lit. S. concl. 64. n. 15. et 50. Sfort. Oddus de restit. In integr. part. 1. quaest. 20. n. 42. Et quod officialium scientia, ad quos illius rei cura pertinet, pro Principis et Domini scientia habeatur et sufficiat, scribunt Bart. in l. si publicanus. §. in vectigalibus. ff. de publican. Peregrin. de jur. fisc. 6. tit. 8. n. 27. Tusch. d. concl. 64. n. 45. Knichen. de jur. territ. cap. 3. n. 150. et 155. seq.

[note: 13.] Officiales et administratores quoque, si non sint cives vel subditi, nihilominus tamen coram judice loci, in quo officium administrant, conveniendi sunt, respondere tenentur, per l. cives. C. de incol. Bartol. In l. municeps. §. fin. ff. 44. municipal. Menoch. 2. arbit. jud. cas. 86. Alciat. cons. 45. n. 9.

CAPUT VI. De Contractibus Civitatum Imperialium earumque Administratorum. Sumaria.

1. Civitates Imperiales non solum ipsae, sed etiam per Syndicos ad administratores contrahere possunt,

6. Quod proceres, quibus Reipubl, administratio concessa, faciunt, idem est, ad si singuli cives fecissent.

8. Quando administratores liberam bonorum administrationem non habent, civitas ex eorum contractibus non obligatur, nisi probetur, pecuniam in rem civitatis versam esse.

12. Quando in utilitatem et rem civitatis pecunia versa, bona civitatis communia obligantur, non vero singulorum civium.

18. Bonis civium obligatis, an et quatenus singuli in solidum conveniri possint.

[note: 1.] CIvitates Imperiales, et aliae universitates non solum ipsaesed etiam ipsarum nomine Syndici et Administratores contrahere, et ipsae contrahendo alios sibi obligare, aliisque obligari possunt, per l. civitas. 27. ff. de reb credit. Joh. Bruning. de var. univers. spec. concl. 75. Besold. de jur. univers. cap. 6. per tot. D. Wolffg. Jacob. Sadtler. de jur. univers. concl. 12. modo gubernatio ipsis commissa sit. Carpzov. part. 2. constit. 6. defin. 18. n. 12. Ita quidem, ut si magistratus et administratores civitatum, liberam habeant administrationem et gubernationem, et totam civitatem repraesentent, ipsi etiam soli contrahere possint, absque tribunorum consensu, secus vero si Reipubl. Status sit democraticus et tribuni plebis in Reipubl. administratione concurrant, horum quoque consensus requiratur, per tradita supra cap. 1. num. 3. et seq. et lib. 2. cap. 3. num. 124. et seq. Et ita Syndicum quoque universitatis nomine contrahere posse tradit, Sadtler, de concl. 12. ubi ad hoc, ut hic in contractibus et obligationibus, quae per ipsum universitatis nomine celebrantur, bona ipsius [note: 2.] universitatis obligare possit, requirit, ut sit administrator, qui jure administret, id est, ut habeat administrationem cum libera, l. procurator cum libera. ff. de procurat. Vel cum speciali mandato, secus vero in eo, qui simplicem tantum administrationem habet, Losae.

de jur. universit. part. 3. cap. 3. n. 14. seq. Et si plures sint administratores sive Syndici, etiam unus solus universitatis bona obligare possit, quia officium administrandi in dubio cuilibet in solidum concessum esse intelligitur, Losae. d. cap. 3. n. 17. seq.

[note: 3.] Unde quoque administratores civitatum et universitatum, pecuniam mutuo dare possunt, l. si bene collocatae. 33. ff. de usur. ubi prospispicere debent administratores, ne pecuniam publicam sine pignoribus vel hypothecis idoneis credant, d. l. 33. Si vero administrator non satis tuto pecuniam foenori collocaverit, in sortem tantum condemnatur, si nulla fraus, vel culpa ipsius arguatur, l. Lucius. 21. §. Paulus. ff. ad municipal. l. princ. ff. de administ. tut. l. cum quidam. 17. §. pen. ff. de usur. Bruning. de [note: 4.] var. univ. spec. concl. 75. Et ipsam quoque civitatem, sive universitatem, ex mutuo obligari, et pecuniam mutuo accipere posse, si cives legitime sint convocati, vel magistratus, ut jam dictum est, liberam administrationem habeat, tradunt per d. l. civitas. 27. ff. si cert. petat. Bruning. d. l. concl. 76. Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 4. 4. n. 2. seq. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 21. n. 5. et cap. 23. per tot. Etiam sub usuris. Nec distinguendum hic est, an mutuum ex alienatione bonorum mobilium, minime pretiosorum solvi possit, an vero etiam immobilium alienatio requiratur. Bruning. d. concl. 76. Et si civitas ipsa liberam administrationem [note: 5.] habens, vel civibus legitime convocatis, legitime contraxerit, non opus est probare, pecuniam mutuo acceptam in utilitatem publicam versam esse. Fachinae. 2. controv. cap. 75. Besold. de jur. univers. cap. 6. in princ. Bruning. d. concl. 76. lit. b. Carpzov. part. 2. constit. 6. defin. 18. n. 10. seq. et in asyl. debit. §. 46. n. 228. seq. et lib. 2. resp. 107. et seq. Hartm. Pistor. quaest. 37. n. 1. et 5. lib. 1. Coler. de process. exec. part. 2. cap. 3. n. 349. seq. et [note: 6.] 360. seq. Köppen. quaest. 60. n. 23. Nam quod proceres et tribuni plebis, quibus gubernatio et omnis rerum publicarum administratio commissa est, faciunt, id pro eo habetur, ac si singuli cives fecissent, l. nulli. 3. ff. quod quisque univers. nom. Bolognet. in l. civitas. 27. n. 15. ff. si cert. pet. et pacta eorum, qui praesunt civitati, corporibus et collegiis, prosunt et nocent ipsis collegiis, l. item magistri. 14. ff. de pact. Cum cives intelligantur scivisse, et scire, fecisse et facere, quod sciunt et faciunt illi, quibus gubernatio concredita est, l. municipes. 14. ff. ad municipal. l. sed et ex dolo. 15. §. 1. ff. de dol. mal. l. 2. ff. de jur. immum.

[note: 7.] Quod si vero non ipsa civitas vel universitas, sed administratores contraxerint, vel mutuam pecuniam acceperint, distingui solet, an administratores civitatem repraesentent, an vero bona tantum administrent, ita ut priori casu etiam civitas et cives obligentur, etiamsi de in rem verso non constet, Bruning. de var. univers. spec concl. 77. lit. a. et b. cum enim hi ipsam universitatem et civitatem repraesentent, quod ipsi fecerunt, ipsa civitas fecisse creditur, arg. l. quod semel. ff. de decret. ab ordin. fac. l. si is qui bona. l. si rem. ff. de pignor. Neque etiam consiliarii et administratores civitati praejudicare voluisse creduntur, per c. nisi essent, X. depraebend. Quod si interdum fallat. sibi hoc imputet civitas, l. 1. §. unde quaerit. ff. de exercit. act. Coler. d. cap. 3. num. 354. Quod [note: 8.] si vero administratores liberam bonorum administrationem non habeant, sed simplices tantum sint administratores, civitas ex ipsorum contratibus non obligatur, nisi probetur, pecuniam in rem et utilitatem civitatis versam esse, d. l. civitas. 27. ff. si cert. pet. Bruning. d. conclus. 77. lit. c. Hartman. Pistor. lib. 1. quaest. 37. num. 23. Coler. d. cap. 3. num. 349. seq. Carpzov. d. part. 2. constit. 6. defin. 19. per tot. et in d. asyl. debit. §. 46. n. 231. seq. Quando enim pecunia in utilitatem civitatis est conversa, tum ipsa naturalis aequitas suadet, ut ipsa civitas ad restitutionem teneatur, et res ejusdem hoc nomine obligetur, l. si is, qui bona. 11. ff. de pignor. cum jure naturae aequum sit, neminem cum alterius injuria locupletari, l. jure naturae. 207. ff. de. R. l. Et hoc casu ipsi [note: 9.] creditori, qui adversus civitatem experitur, onus probandi incumbit, quod sua pecunia in utilitatem publicam civitatis sive universitatis, cujus sigillum habet, conversa fuerit, l. 1. C. de solut. et liberat. auth. hoc jus. C. de Ss. Eccles. l. si praedum. C. de praed minor. Hart. Pistor. d. quaest. 37. n. 30. Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 4. n. 17. Carpzov. d. constit. 6. defin. 19. n. 8. et in asyl. d. §. 46. n. 234. Nec creditorem ab hoc probandi onere relevat, si in instrumento habeatur, pecuniam in rem civitatis versam esse, auth. hoc jus porrectum. C. de SS. Eccles. Köppen. quaest. 60. n. 7. Mascard. de probat. concl. 1161. n. 19. Coler. d. cap. 3. n. 352. Hart. Pistor. d. quaest. 37. n. 31. Carpz. [note: 10.] d. l. Bruning. d. l. concl. 79. in fin. Non tamen requiritur ocularis et necessaria probatio, sed verisimiles etiam conjecturae rem utiliter collocatam fuisse, sufficunt, Menoch. 3. praes. 55. n. 4. Mascard. d. concl. 1161. n. 1. Quia et illud manifeste apparere dicitur, quod ex probabilibus conjecturis colligitur, l. 1. et ibi Jason. C. de testam. l. licet Imperator. 74. ff. de legat. 1. Et in hac re arbitrio judicis multum tribuendum esse, monet Alciat. in d. l. civitas. ff. si cert. pet. Hart. Pistor. d. quaest. 37. n. 38. In venditione tamne annuorum redituum et aliorum bonorum a civitate facta, probatio in rem versionis ab emptore non exigitur, Carpzov. d. constit. 6. defin. 20.

[note: 11.] Quod si pecunia in utilitatem civitatis versa non sit, non ipsa civitas et cives, sed soli ipsi contrahentes obligantur, d. l. cititas. 27. ff. si cert. petat. Bruning. de var. univ. spec. concl. 79. Carpz. part. 2. constit. 6. defin. 21. per tot. ne scilicetis, qui fidem administratorum secutus, pecuniam mutuo dedit, manifestam rei suae jacturam habeat, contra aequitatem, l. si me et Titium. 32. ff. si cert. pet. Et hac de causa creditorem actionem ex mutuo adversus civitatem et administratores eventualiter uno libello alternative instituere posse, tradit Dec. in d. l. civitas. ff. si cert. pet. Carpozov. d. const. 6. defin. 22. Nec hoc casu ipsi administratores, a creditoribus conventi, privilegio

[note: 12.] Quamvis autem ex mutuo per magistratus et tribunos plebis contracto, vel pecunia in utilitatem civitatis conversa, bona civitatis communia obligentur, non tamen propterea ipsi cives singulariter obligati sunt, nec hoc casu executio in bona singulorum civium, sed tantum in bona civitatis admittitur, Köppen. d. quaest. 60. n. 16. Coler. de process. execut. part. 2. cap. 3. n. 371. Hart. Pistor. d. quaest. 37. n. 6. [note: 13.] Carpzov. d. l. defin. 24. Nam quod universitas debet, singuli non debent, l. sicuti. 7. et ibi. Bart. ff. quod cujus que universit. Decius in l. civitas. [note: 14.] n. 6. ff. de reb. cred. sicuti et ea, quae sunt universitatis, non sunt singulorum, §. universitatis. 1. de rer divis. l. sed si hac lege. 10. §. qui manumittitur. 3. ff. de in jus voc. l. sicut municipit. 7. §. si quid universitati. 1. ff. quod univers. nom. Et bona singulorum improprie dicuntur bona communitatis, ne circa unam eandemque rem, plures insolidum constituantur Domini, contra §. singulorum. 1. de rer, divis. juncta. l. sicut certo. 5. §. 15. ff. commod. Coler. d. cap. 3. n. [note: 15.] 371. Unde etiam magistratum, si bona communia non sufficiant, collectam indicere posse civibus, qua aes alienum solvatur, arbitratur Hartm. Pistor. d. quaest. 37. n. 6. Gail. de pac. publ. lib. 2. c. 9. n. 15. quod verum esse in Civitatibus Imperialibus, scribit Carpzov. d. defin. 24. n. 7.

[note: 16.] Quamvis etiam singuli cives horumque bona a magistratibus obligari non possint, ita ut donec solutio fiat, arrestentur vel repressaliis detineantur, vel in ipsorum bona particularia executio fiat Castrens. cons. 20, per tot. part. 1. Goeden. cons. 5. n. 39. Gail. de arrest. cap. 9. n. 8. Carpzov. d. const. 6. defin. 25. n. 2. Bruning de var. univ. spec. concl. 78. Besold. de jur. univers. cap. 6. n. 3. Berlich. part. 1. concl. 52. per tot. Trentacinqu. lib. 1. tit. quod cujusque univers. resol. 2. Quia obligare singulares personas, non respicit utilitatem publicam, nec Princeps, nec Respublica in bonis privatorum quicquam juris habet, et contractus non obligant nisi consentientes et quod nostrum est, sine facto nostro auferri non debet, Gail. d. n. 8. Bruning. d. concl. 78. Adeo, ut talis obligatio non valeat, etiamsi major pars civium consenserit, ita ut illi, qui non consenserunt, nec arrestari vel personaliter detineri queant, sed illi tantum, qui praesentes fuerunt. Besold. d. cap. 6. n. 4. quia in his, quae competunt pluribus, ut singulis, major pars minori non [note: 17.] praejudicat, l. quod omnes. 29. de R. I. in 6. Quod si tamen cives contrahentes semet ipsos singulatim obligaverint, idque expresse ab iis, vel eorum nomine, ac consensu a Tribunis plebis dictum fuerit, quilibet eorum obligatus est, et in privata eorundem bona executio fieri potest, per l. in princ. ff. de magistr. conv. l. fin. vers. in provinciis vero. C. de vend. reb. civit. Goeden. cons. 5. n. 14. Köppen. d. quaest. 60. num. 20. Pistor. d. quaest. 37. n. 7. Coler. d. cap. 3. num. 372.

[note: 18.] Sed bonis civium singulorum obligatis, num unus quisque in solidum conveniri vel arrestari possit, dubitatur? Et licet hoc asserat Bart, in l. si se non obtulit. 4. §. 1. ff. de re judic. per l. aliena. 20. §. 1. ff. de pignor. act. Contrarium tamen, et civibus pro mutuo sigillatim obligatis, in dubio unumquemque non in solidum videri obligatum, sed pro virili tantum, docent per l. reos. 11. in fin. ff, de duob. reis. Hartm. Pist. d. quaest. 37. n. 18. Coler. d. cap. 36. n. 38. Köppen. d. quaest. 60. n. 27. Carpzov. d. constit. 6. defin. 26. Cum magistratus contrahendo saltem bona universitatis obliget, non etiam singulorum, quae non sunt in Dominio et potestate universitatis et magistratus, l. 7. §. 1. ff. quod cujusque univers. caus. adeoque haec non magis obligari, vel oppignorari possunt, quam bona aliena, l. 41. ff. de pignor. act. l. 22. ff. de pignor. et hypoth. in tantum ut licet omnes cives inunum convocati obligationi isti consenserint, aut ipsimet contraxerint, siquidem civitatis saltem causa, semet vero singulariter non obligaverint, ipsa communitas saltem teneatur, non singuli, Pistor. d. [note: 19.] quaest. 37. n. 6. Universitas enim et singuli perpetuo a se invicem separantur et discernuntur, l. 20. §. 4. ff. de in jus voc. Si vero convocati consenserint, et se expresse obligaverint, tum utique tanquam ex obligatione communi consensu inita, quilibet civium ita teneretur, ut in bona illorum privata executio fieri posset, supra n. 17. Unde quoque Peckius [note: 20.] de jur. sistend. cap. 4. n. 17. scribit, moribus ita servari, ut manus injectio contra cives habeat locum, quando res et bona singulorum nominatim creditoribus obligata et supposita fuerunt. Ex quo Bruning. de var. univers. spec. concl. 78. inspicienda esse putat verbo obligationis. ita ut si dicatur; obligamus universam civitatem, sive universos et singulos cives de civitate, divisa censeatur obligatio, Bart. in l. 4. §. actor. ff. de re jud. Si vero dicatur; obligamus omnes et singulos cives in solidum, quilibet pro tota summa teneatur, Bart. d. l. n. 10. Coler. d. cap. 3. n. 367.

[note: 21.] Alii credunt haec tum obtinere, si tota civitatis administratio certis quibusdam personis esset commissa, et simul in eas omnis contrahendi et obligandi potestas, sicut in multis Germaniae civitatibus fieri assolet, ita collata, ut quicquid agerent, contraherentve, singulos arctaret, de qua tamen Reipublicae constitutione non solum ante omnia constare, sed etiam necessitas, aut evidentissima utilitas publica, ob quam natura, ratio, aut lex cives ad conferendas pecunias adstringeret, apparere debet, l. 27. ff. de reb. cred. Maevius de arrest. cap. 8. n. 218. atque tunc quilibet civium tam pro rata et portione sua, quam pro universo debito detineri potest Jason. in. l. 4. §. 2. ff de juris dict. et ibi Rippa et alii. Peck. d. l. Et David Maevius de arrest. d. cap. 8. n. 211. et seq. accurate discernendum esse censet, quae sit publica potestatis eorum, qui Reipubl. praesunt, constitutio, ut inde dependeat effectus et obligatio illorum, quae geruntur, ita ut ubi sola istis committitur Reip. administratio, et si omnepenes illos sit jurisdictionis exercitium, si tamen expresse non reperitur indultum,

ut quicquid de capite et fortunis singulorum civium pro usu Reipubl. statuerint, ratum sit, non valeat ea obligatio quoad singulos, qui eidem non assenserunt, l. toties. 6. ff. de policitat. l. venditor. 13. §. 1. ff. commun. praed. Bald. in l. 1. n. 2. C. ne sil. pro patr. Paul. de Castrens. cons. 20. per tot. part. 1. Göden. cons. 5. n. 39. Gail. de arrest. cap. 9. n. 8. Bruning. de var. univers. concl. 77. ubi testatur hanc sententiam a Camera Imperiali in causa Benner contra Hatzfeld reformatâ Senatus F. sententiâ comprobatam [note: 22.] esse. Non enim justum vel aequum est, ut qui non consensit, nec tacito consensu alteri eam potestatem concessit, ex alieno contractu obligetur, l. consensu. et ibi gloss. et Dd. ff. de act. et oblig. fiquidem illis quibus Reipubl. cura incumbit, in singularium personarum bona jus competit, cum obligare personas et bona civium non spectet pruprie ad utilitatem et administrationem publicam. Aliter vero se res habet, quando ex lege, statuto, vel consuetudine ea potestas data est magistratui, vel certis selectis ex civium numero, ut totam civitatem repraesentent, et quicquid peregerint publico nomine, id obliget singulos cives, eorumque facultates atque si ipsi adfuissent et consensissent. Atque hoc non infrequens est in plurimis Germaniae civitatibus, ut Senatui et certo numero civium, veluti centumviris, quinquagintaviris et similibus tam lata competat potestas, ubi omnis cessat iniquitas, si obstringuntursinguli cives a paucis, quia pro utilitate publica id jus iis concessum est, ab his, qui ipso jure ad conservandam Rempubl. extreme obigati sunt. Sicuti igitur quis tenetur ex eo, quod a procuratore, vel mandatario gestum fuit, ita et illi satisfacere tenetur, quod suo nomine promisit, cui ita jus fuit.

[note: 23.] Quod autem universitatis nomine conventus, vel arrestatus solvit et praestitit, ex communi aerario refundi, et indemnis solvens haberi debet, Bart. in l. 4. §. actor. n. 6. ff. de re judic. Ant. Faber. de oblig. et act. defin. 4. n. 5. Peck. d. cap. 4. n. 17. aerario autem exhausto, communia civitatis praedia vendenda erunt, l. fin. C. de vend. reb. civit. Vel si jam distracta sint, et nihil proprii amplius civitas possideat, civibus collecta pro satisfactione aeris alieni imponenda; quod enim solvi omnium interrest, ab omnibus contribuatur opponetet. l. 1. et 2. princ. §. 2. ff. de Leg. Rhod. de jact. l. 12. C. de oper. publ. supra n. 15.

[note: 24.] Sed hic quaeritur de novo cive, qui post contractum debitum jura civilitatis nactus fuit, an hic conveniri, vel arrestari possit? ad quam Castrensis consil. 455. lib. 1. ita respondet: Quod juris est: de ipsa communitate, idem esse debet de hominibus, qui postea dictae communitati adjiciuntur; Communitas est quaedam universitas juris, quae recipit augmentum et diminutionem, et ideo pacta cum ea facta extenduntur ad illos, qui de ipsa postea efficiuntur, cum semper eadem jesse dicatur, videaturque ea conditione recepti, ut pari jure utantur, Peck. d. cap. 4. n. 17. atque sic si collecta pro aere alieno praeteriti temporis imponenda veniat, cives de novo accedentes conferre teneantur, per. l. 76. ff. de judic. Guid. Pap. decis. 279.

[note: 25.] Quam vis etiam Petr. Peck. d. cap. 4. n. 17. censeat, eum, qui desinit esse civis, et alio domicilium transtulit, nihilominus teneri ex illa obligatione, si eo tempore, quo civis extitit, contracta fuit, cum sufficiat, quod causa propter quam debitum contractum fuit, habuit originem illo tempore, quo ille erat civis, et quod tunc contractum fuit, Bart. ad l. incola. ff. ad municipal. Speculat. tit. de cens. §. nunc dicendum. vers. sed quid erit. Contraria tamen opinio verior esse censetur, postquam tamen civis juri civitatis legitime renunciavit, desinit quoad ipsum causa, ob quam obligatio ejus bona tangit, et non gaudet amplius civitatis immunitatibus et commodis, ut ita iniquum videatur oneribus ilium relinquere subjectum, fingitur decessisse, et nunquam cives fuisse, et ipse obligationis tenor stricte observandus, illum non amplius continet. Nec pro contraria sententia facit. l. incola. 34. ff. ad municipal. siquidem loquitur de muneribus, quae imponuntur civi pro usu Reipubl. quae discessu, vel mutatione domicilii evitare non licet; sed obligationis, quae civi, ut civi in eum casum imposita est, quando civitas debita non solvit, longe alia ratio est.

[note: 26.] De subditis Principum ac aliorum territorii Dominorum idem videtur statuendum, et accurate discernendum, an Obligationi Principum ac Dominorum consenserint subditi, an vero solius Principis vel Domini sit obligatio, Priori casu tanquam plures rei debendi ex mora principali conveniri, sisti et arrestari poterunt, Gail. de arrest. cap. 9. n. 16. altero vero non itidem, etiamsi Princeps pactum de sistendis vel arrestandis subditis, in casu pecuniae non solutae, instrumento inseruerit, cum tale pactum obligantis potestatem excedat, l. 4. C. de execut. et exact. l. 12. C. de omni agr. desert. et tam legibus, quam naturali aequitati adversetur, pro alienis debitis alios molestari, l. unic. C. ut null. ex vic. tot. tit. C. ne filius pro patr. et tot. ut. C. ne uxor. pro marit. et contra rationem sit, quod unus sit debitor, alius vero exigatur, ut inquit Imperator in Novel, 52. §. [note: 27.] 1. l. 23. C. de decurion. Quamvis enim quam maxime arcta sit obligatio inter Dominum et subditos non tamen ea se eo extendit, ut Dominium seu res singulorum afficiat, l. 13. §. 1. ff. commun. praed. urb. et rust. sed hoc respectu alia est persona Domini, alia subditorum, gestumque cum Domino, non ligat subditum, nisi spontaneus ipsius consensus intervenerit, l. 2. ff. de obl. et act. Coler. de processexecut: part. 2. cap. 3. n. 329. Quamvis enim cuncta Princeps Imperio possideat quoad protectionem et jurisdictionem pro salute populi, quae suprema lex est, singulorum tamen sunt Dominia jure naturali, l. ex hoc jure. ff. de justit. et jur. quo Princeps minime solutus est, etnemini, etiam si Summus monarcha fit, auferre potest, quod suum, nisi summa Reipubl, utilitas id exigat, quo casu, tamen ad

[note: 28.] aequivalentis pretii solutionem tenetur, Vasqui illustr. controvers. lib. 1. cap. 5. num. 9. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 13. n. 78. Gail. 2. obs. 56. n. 8. Si igitur intra justitiae fines si prema etiam Principis potestas conclusa esse debet, Zas. in l. 2. ff. de orig. jur. Fichard. cons. 70. n. 12. tom. 1. non licebit isti tam iniquam conditionem suis inferre, ut molestias patiantur ex suis debitis, quod a justitia [note: 29.] alienissimum. Habent praeterea Principes publicos suos reditus, bona fiscalia et ordinaria tributa, ex quibus publicae sustineantur functiones, hisce utantur debito modo, nec ultra horum vires inutiles sumptus impendant, et subditos extraordinariis censitationibus, collectationibus, vel ejusmodi pactis, in praejudicium eorum initis, contra jus et libertatatem quaesitam premant et molestent, Maevius de arrest. c. 8. n. 194. et seqq.

[note: 30.] Quamvis etiam regulariter nemo contrahere, vel mutuum dare compelli possit, Princeps tamen vel Respublica tempore necessitatis et Reipubl. salute exigente, a subditis et civibus opulentioribus, etiam absque usuris, mutuam pecuniam exigere potest. Besold. de arar. cap. 6. n. 2. Bocer. de collect. lib. 1. cap. 7. vers. quin etiam. Bornit. de aerar. lib. 7. cap. 1. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. 2. n. 122. Mantic. de tacit. et ambig. convent. lib. 8. tit. 5. n. 18. Hering. de fidejuss. cap. 8. tit. 5. n. 101. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 23. per tot. Quod si quoque civitas, sive universitas ex contractu laesa fuerit, et laesio prabetur, in integrum restitui potest, supra lib. 2. cap. 32. n. 2.

CAPVT VII. De Delictis Universitatum. Summaria.

[note: 1.] QUomadmodum Civitates Imperiales et aliae universitates contrahere, et ex contractibus obligari, ita etiam delinquere, et ex delictis obligari et puniri possunt. Quamvis enim sint qui civitates et universitates, vere et proprie delinquere posse negent, propterea, quod 1. universitas sit nomen juris, et non personarum, et corpus quoddam intellectuale carens animo et intellectu, c. Romana. §. in universitate de sent. excommun. in. 6. Jason. in l. 1. §. municipes. n. 1. et 2. ff. de adquir. poss. et sic delinquere non possit, per l. 1. ff. si quadrup. pauper. l. infans. ff. ad L. Cornel. de sicar. [note: 20.] quia in delictis verus dolus, voluntas et consensus requiritur, l. 1. ff. de furt. Gail. de pac. publ. lib. 1. cap. 7.

[note: 3.] 2. Qui universitas dolum non committit cum doli actio adversus universitatem non detur, l. sed ex dolo. §. 1. ff. de dol. mal. et sic delinquerenequit, com delictum absque dolo non committatur.

[note: 4.] 3. Quia communis Interpretum est traditio, universitatem non poue incurrere infamiam, Nicol. Losae. de jur. univers. part. 4. cap. 1. u. 49. et seq. et sic nec delictum committere potest saltem illud, ex quo infamia irrogatur.

[note: 5.] 4. Quia si univerfitas puniretur ob delictum, multi etiam innocentes. veluti infantes, et tempore commissi delicti nondum nati punirentur, quod contra omnem rationem esset, secundum Innocent. in c. gravem, de sent. excommun.

Contrarium tamen, et non minus universitatem quam singulares personas delinquere, et ob delictum puniri posse, communis Doctorum est conclusio. quia 1. quemadmodum universitas contrahere et ex contractu obligari poteft, utcapite praecedenti dictum est, ita etiam delinquere, et ex delicto obligari potest, [note: 6.] cum bonum et validum sit argumentum a contractu ad delictum, et vice versa. l. omnem. et ibi gloss. ff. de judic. auth. qua in provincia. C. ubi de crim. ag. c. fin. X. de for, compet. Everhard. in loc. a contract. ad delict. n. 1. et 2.

[note: 7.] 2. Quia universitas potest ex communicationis et banni poenamulcturi, auth, item quaecunque communitas. C. de Episc. et cler. cap. 1. §. si quis vero ausu temerario de pac. tenend. et juram. fir. in usib feud. c. Romana. §. in universitare, de Sent. excommun. in 6. et sic delinquere potest.

[note: 8.] Quod etiam 3. probatur ex eo, quod civitas puniri et aratro subjici posit, prout supra lib. 1. cap. 19. n. 5. dictum est: poena autem delictum praesupponit, et ubi non est delictum, ibi nec poena esse debet, l. sancimus. et tot. tit. C. de poen.

[note: 9.] Sic quoque 4. universitas metum inferre potest, l. metum. §. animadvertendum. et ibi gloss. ff. quod met caus. metus autem illatio de necessi. tate delictum secum trahit, tot. tit. ff, et C. quod met. caus. Et denique hanc sententiam probant gloss. in l. sicut verb. non debetur. ff. quod cujusque univers. nom. et in l. aliud. §. resertur. ff. de R. I. Bart. in l. civitas. in. princ. ff. si cert. pet. Bald. in auth. item nulla communitas. C. de Episc. et cler. Clar. pract. crim. quaest 16. n. 7. Covarruv. 2. var. resol. cap. 8. num. 9. Losae. de jur. univers. part. 4. cap. 1. per tot. Magon. Lucens. decis. 72. Molina tom. 3. disput. 35. Goedae. ad l. inter publica. 17. n. 20. ff. de V. S.

[note: 10.] Quibus non officiunt rationes in contrarium adductae, nam ad 1. respondetur, universitatem duobus modis considerati, uno in abstracto, quo casu non est persona, nec animatum corpus, sed est corpus quoddam intellectuale et juris nomen, repraesentationem quandam habens, et hoc modo sumpta universitas non potest delinquere. Alio modo universitas in concreto sumitur, et tunc est nomen personarum, et sumitur pro singularibus personis in ipsa universitate consentis, prout post Bald. distinguit Losae. de jur. univers. part. 1. ce. 1. n. 10. et hoc modo accepta legitime convocata et congregata tanquam personae vicem sustinens, delinquere potest, Innocent. in c. gravem. X. de sentent. excommun. Quamvis igitur universitas sit nomen juris, animo et intellectu carens; legitime tamen congregata unum corpus et personae vicem repraesentat, idque fictione quadam et repraesentatione per rectores et administratores ipsius universitatis, l. mortuo. ff. de fidejuss. Gometz. var. rose. lib. 3. c. 1. n. 52. Myns. 4. obs. 78. n. 7. Et sic im proprie universitas delinquit, proprie vero singuli de universitate deliquisse censentur secundum l. 1. in fin. et l. seq. ff. de adquir. [note: 11.] poss. Abbas in c. dilectus. X. de Simon. Cum universitas nihil aliud sit, quam homines de universitate; et sic quicquid homines civitatis deliberato consilio faciunt, universitas fecisse censetur, cum factum ab ipso Senatu et Rectoribus civitatis, vel majore parte legitime convocatis, a tota civitate factum intelligitur, per tradita supra cap, 1. n. 8. et seq.

[note: 12.] Ad 2. responsio patet ex praecedentihus decidendi rationibus, quibus demonstratur, universitatem dolum committere et delinquere posse, per d. l. metum. §. animadvertendum. ff. quod met. caus. et d. cap. 1. §. si quis vero. de pac. tenend. Gail. de pac, publ. lib. 2. cap. 9. num. 2. Imo et metum et dolum committere universitatem, et alio modo delinquere posse, licet non cum eadem facilitate, qua singulares et particulares personae, tradit gloss. in l. sed et ex dolo, §. 1. verb. facere possunt, ff. de dol. et d. §. animadvertendum. verb collegium. in fin. ff. quod met. Losae. de jur. univers. part. 4. cap. 1. n. 8.

Quod 3. universitas infamis non fiat, inde non sequitur, quod nec delictum insamiae poena dignum committere possit, cum ideo universitas non notetur infamia, quod alieno nomine condemnatus de delicto, ex quo infamia irrogatur, non efficitur infamis, nec is, cujus nomine condemnatur, l. furti accipe. 6. §. 2. ff. de bis. qui not. infam. et sic universitas condemnata etiam ex delicto, ex quo infamia contrahitur, non efficitur infamis, cum per se non possit litigare, et in judicio stare, sed perprocuratorem tantum seu Syndicum. de quo supra cap. 4. n. 2. Quia etiam infamiae poena personam desiderat, universitas autem proprie loquendo, non est persona nec animatum corpus, et sic in eam infamia cadere nequit.

Ad 4. respondetur, universitatem ita puniendam esse, ut haec poena ad innocentes principaliter non pertineat, cum et ipse Deus parcere voluerit Sodomitis propter paucos innocentes, propter consequentiaro tamen hoc fieri potest, prout filius in Crimine laesae Majestatis ob delictum patris per bonorum publicationem punitur. Et quod contra universitatem delinquentero seventati sit detrahendum, neque poena statim exequenda, ne multorum fiat strages, asserit Hippolyt. in l. qui caedem. ff. ad L. Cornel. de sicar. juxta illud vulgatum:

Atqueinde etiam, ne innocentes, pupilli, minores, foeminae praegnantes et infantes nascituri, puniantur, banni poena in pecuniariam converti, et delictorum auctores puniri solent, per tradita Gail. de pac. publ. lib. 2. cap. 9. n. 17. et seqq. Besold. de jur. univers. cap. 7.

[note: 15.] Ut autem tota civitas vel universitas deliquisse dicatur, et ex delicto puniatur, requiritur omnino et pro necessitate, quod totus populus, omnesque cives, cum capite et membris, per sonitum campanae, tubae, vel alium consuetum motum fuerint convocati, propositio ad delinquendum fuerit facta et habito consilio ex proposito, et quid committendum, unanimi consensu conclusum fuerit, ita ut, si haec solemnis congregatio et collegialis deliberatio non praecesserit, non dicatur esse delictum totius civitatis sive universitatis, sed potius singulares istae personae dictum commisisse dicendae et puniendae sint, etiamsi tota civium multitudo vexillo explicato, vel campana pulsata ad delinquendum iverit, gloss. in l. aliud. §, refertur. ff. de R. I. Bart. in l. aut facta. §. ult. n. 9. ff. de poen. Clar. pract. crim. quaest. 16. n. ult. Farinac. in prax. crim. lib. 3. tit. 4. quaest. 22. num. 129. Boer. de seditios. cap. ult. num. 8. Cacher. decis. 39. n. 3. et decis. 138. per tot. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 96. Losae. de jur. universit. part. 4. cap. 1. n. 18. Gail. de pac. publ. lib. 2. cap. 9. numer. 4. Mager. de advocat. cap. 16. num. 779. seq. Ita ut licet Consules, Triumviri et Senatus, non convocatis solemniter omnibus civibus, neque communicato confilio, vel accepto ad hoc speciali mandato deliquerint, ex eo tamen delicto civitas vel universitas non teneatur, vel puniatur, sed ipsi tantum Consules, Triumviri et Senatus, Bartol. d. l. auct. facta. §. fin. n. 11. ff. de poen. Socin. jun. cons. 115. num. 25. lib. 2. Castrens. cons. 423. num. 7. lib. 1. Mager. d. cap. 16. n. 782. seq. Bruning. d. concl. 96. ubi ita ab augustissimo Imperii tribunali, Consules et Senatores Civitatis N. nulla Civium mentione facta, proscriptos esse refert, his verbis. Darum, und an der Käys. Majest, stat, verkünden Wir dieselb Burgermeister und Rath zu S. in solcher Kayserl. Majest. und deß Reichs-Acht, Barth. in sentent. Camer. part. 2. sub anno 1540. 5. April. Nec contrariatur, quod Consules, Senatores et praesidentes civitati vel universitati totam civitatem vel universitatem repraesentent, supra c. 1. n. 5. siquidem hoc in iis tantum procedit, quae Senatui, prioribus et Consulibus a Civitate generaliter vel specialiter permissa et concessa sunt, non vero in iis, quae ipsis non sunt mandata [note: 16.] vel generaliter vel specialiter non concessa, in his enim Consules et Senatores totam universitatem non repraesentant, prout hoc nominatim tradunt Corne. cons. 224. num. 10. lib. 4. Cravet. cons. 195. n. 8. lib. 1. Sylvan. cons. 71. n. 9. lib. 2. Roman. cons. 501. n. 9. Si enim universitatis consilium ordinarium, seu ordo decurionum delictum aliquod faciat, id non debet attribui toti universitati, sed decurionibus tantum, qui deliquerunt, Losae. de jur, univers. part. 4. cap. 1. num. 14. Rossenthal. de feud, cap. 10. conclus. 4. num. 6. Quia in generali potestate Consiliariis per universitatem et populum data, potestas delinquendi [note: 17.] non includitur, nec mandantem ad poenam obligat, nisi id expresse in ipsa concessione dicatur, vel postea ratificetur, per l. sed et ex dolo. §. 1. et 2. ff. de dolo mal. 1. 3. §. si procuratori. et ibi Jason. ff. quod cujusque univers. nom. l. si procurator. et ibi Jason. ff. de cond. indeb. l. meminerint. 6. et ibi Bald. C. unde vi. Bald. cons. 271. num. 5. et 6. Sehrader. de feud. 2. part. 9. [note: 18.] section. 9. num. 52. Neque enim ad delinquendum conitituti sunt Consules et magistratus. Farinac. pract. crimin. libr. 3. tit. 4. quaestion. 24. Bart. tract. de seditios. §. 7. num. 3. Mascard. de probat. concl. 1421. n. 1. Myns. 4. num. 79. Bruning. de var. univers. spec. concl. 96.

Tum demum igitur univetsitas delinquere dicitur, quando homines istius universitatis delinquunt, ut universi, et tanquam corpus, praecedente consilio et deliberatione, secus si ut singuli delinquunt, nullo habito tractatu praevio, nec communicato consilio, nam hoc casu universitas ex delicto non tenetur, neque punitur, sed puniuntur tantum illae personae singulares et particulares, quae deliquerunt, tanquam incitatores personarum et seditiosi, tot. tit. C. se seditios. Et si solus populus, vel plebs delinquat, sine assensu magistratus et regentium, hique ad sedandam et compescendam rebellionem pro viribus omnem diligentiam adhibeant, excusantur Regentes. et populus solum seditiosus punitur, imo praecipua potius rebellionis capita, Bruning. de var. univers. spec. concl. 96. in princ.

[note: 19.] Verum conclusio haec, quod scilicet requiratur communis et simultanea deliberatio et convocatio totius nopuli ad hoc, ut civitas deliquisse dicatur et puniatur, limitatur, ut non procedat, 1. si delictum consistat in omittendo, ita ut ex delicto in omittendo consistente civitas ad poenam obligetur, licet non praecesserit communis et solennis convocatio et deliberatio, per l. jubemus. et ibi Bart. C. de SS. Eccles. Jason. in l. civitas. 27. n. 4. §. si cert. pet. Salycet. in. l. 1. C. der sedit. Boer. de seditios. cap. ult. num. 8. et 9. Schrader. de feud. 2. part. 9. sect. 9. n. 53. §. haec conclusio. Mascard. de probat. conclus. 1420. num. 20. seq. Gail. de pac. publ. lib. 2. cap. 9. num. 6. Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 1. num. 26. Mager. de advoc. cap. 16. n. 792.

[note: 20.] 2. Si delictum commissum tractum habeat temporis successivum, veluti continua turbatio bonorum invasio, etc. tunc enim etiam non convocato consilio, neque convocatis solemniter omnibus civibus, universitas tenetur, Salycet, in d. l. 1. C. de seditios. Jason. in d. l. civitas. 27. n. 4. ff. de reb. cred. Menoch. recuper. poss. remed, 9. n. 127. Gigas de crimin. laes. Majest. rubr. de rebell. quaest. 12. n. 4. Gail. d. c. 9. n. 31. Mynsing. 4. observ. 89. Besold. de jur. univerd. c. 7. n. 2.

Bruning. d. concl. 96. Mager. de advoc. c. 16. n. 794. Et Civitatem ex delicto avium tractum successivum temporis habente, indistincte ad poenam obligari, communis est Dd. conclusio. Felin. in c. dilectus. n. 8. X. de Simon. Alb. Brun. cons. 28. n. 11. Sicuti etiam, licet Dominus ex facto familiaris non teneatur, hoc locum non habet, quando delictum a familiari commissum non est momentaneum, sed tractum habet temporis successivum, Jason. cons. 139. libr. 4. Schrad. d. sect. 9. num. [note: 21.] 58. vers. tertio civitas. Tolerantia enim in actu successivo, ratificatio quaedam actus dicitur, et mandato comparatur, l. fin. C. ad Sct. Macedon. l. qui patitur. ff. mandat. Modit. ad §. plebiscitum. dubit. 195.

[note: 22.] Idem est 3. si universitas vel civitas delictum, sine communicato consilio commissum, ratum habuerit, Rol. a Valle cons. 66. n. 32. seq. vol. 2. Innocent. in c. gravem. n. 1. X. de sentent. excom. Modit. d. §. plebiscitum. dub. 2. num. 9. Bruning. d. conclus. 96. Mynsing. 4. observ. 79. n. 5. Menoch. recuper. poss. remed. 9. n. 126. Mager. d. cap. 16. num. 795. seq. Cujusmodi ratificatio inde colligitur, si universitas delinquentes non puniat, sed in civitate patiatur, Coler. de process. execut part. 1. cap. 2. n. 271. Mager. d. cap. 16. n. 801. Myns. d. observ. 79. num. 5. dummodo admissi facinoris scientiam, et sine periculo seditiososos compescendi potestatem habuerit, Bruning. d. conclus. 96. universitas autem excusatur non capiens facinorosos, si hi sint potentiores, Modit. d. l. dub. 39. Limitat quoque hanc conclusionem Mager. d. c. 16. n. 791. in Civitatibus Germaniae, in quibus magnus esse solet Senatus, totius populi nomine in arduis congregari solitus, si is solemniter convocatus, deliberato et communicato consilio delinquat, veluti si Consules et Senatores, quibus plerumque gubernandae Reipubl, cura demandari solet, qui et totam civitatem repraesentant, et de quavis re statuendi, sine aliorum civium convocatione, facultatem habent, animis deliberatis et communicatis consiliis, delictum aliquod committant. Verum haec limitatio ideo non admittenda videtur, quod ut paulo ante n. 18. dictum, Consulibus et Senatoribus a populo non videatur concessa potestas delinquendi, et cives in poenam conjiciendi, sed potius toti civitati optime consulendi, omneque damnum et periculum ab ipsa removendi.

CAPUT VIII. De Officio Magistratus quoad bonorum Civitatis Administrationem. Summaria.

1. Civitates Imperiales liberam rerum, ditionum et bonorum Civitatis administrationem habent.

4. Magistratus politici administrationem habent etiam bonorum Ecclesiasticorum.

[note: 1.] QUemadmodum reliqui Imperii Status et ordines liberi et immeditati, ita etiam civitates Imperiales liberam rerum, ditionumet bonorum suorum habent administrationem, nec alterius in faciendo aliquo actu consensum requirere tenentur, per tradita Nattae cons. 408. n. 2. in fin. Guil. Rodoan. tract. de reb. Eccles. non alien. rubr. de casib. in quib. fit alien. rer. Eccles. n. 19. Mager. de advocat. cap. 6. n. 189. Hippol. a Treißbach de jur. sess. et stat. Ord. Equestr. n. 435. ita, ut etiam [note: 2.] universitati et civitati municipali plena proprietas et dominium inviolabile rerum, bonorum et locorum illus communitatis, et sic quoque libera eorundm administratio et potestas competat, §. singulorum. 1. de rer. divis. l. 1. l. in tantum. 6. §. 1. ff. de rer. divis. l. sed Celsus. 6. princ. ff. de contrah. empt. l. sed quod in littore. 14. ff. de adquir. rer. dom. l. 1. ff. de loc. publ. fru. l. 2. §. 2. 3. et 4. ff. ne quid in loc. publ. l. 2. et ibi Dd. com. C. de divers. praed. l. civitatisbus. 122. ff. de legat. 1. l. 1. C. de vend. reb. civ. l. servitutes. 14. ff. de servit. l. pacta conventa. 72. §. ult. ff. de contrah. empt. l. 1. §. 2. ff. quod cujusque univers. Bart. in l. 1. §. per hanc. ff. de rei vindic. Goeden. cons. de jur civit. 30. n. 8. et cons. 2. n. 8. Ita ut de istis rebus libere, et ut quilibet privatus de suis propriis rebus disponere possit, per l. in re mandata. 21. C. mandat. Maul. de homag. tit. 13. n. 9. Et Dominus superior in proprietate ista civitatem impediendi jus non habeat, Wesembec. cons. 12. num. 17. Arn. Engelbrecht. de jurisdict. imper. concl. 160. lit. c. Paurmeist. de jurisd. lib. 2. cap. ult. num. 72. Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. num. 148. Quia Dominus civitatis non statim est Dominus bonorum, redituum et proventuum civitatis, sed universale illud dominium ad jus territoriale, superioritatis, protectionis et defensionis spectat, Goeden. de jur. civitat. cons. 2. num. 5. et [note: 3.] cons. 1. num. 4. et 5. Et sic a jure territorii ad proprietatem rerum singularum non recte inferri potest, Schurff. 2. cons. 83. num. 2. Thoming. cons. 10. num. 55. Gail. 2. obs. 62. n. 9. Mynsing. consil. 16. num. 34. Quod si in civitatibus municipalibus, earumque bonis obtinet, multo magis locum habet in civitatibus Imperialibus, utpote, quae nec ipsae, nec ipsarum bona, proventus et reditus ad patrimonium Imperatoris pertinent, sicuti civitates provinciales ad suos Dominos per tradita supra lib. 2. cap. 3. n. 77. et seq. Nec horum nomine Imperatori rationem administrationis suae reddere tenentur, infra cap. 10. n. 12.

Bona Civitatum Imperialium, aliarumque universitatum, quae ipsarum administrationi comissa, sunt vel Ecclesiastica, vel secularia. [note: 4.] Ecclesiastica bona quod attinet, horum quoque administrationem ad curam magistratus politici, vigore pacificationis religiosae, pertinere, tradunt Carpzov. jurisprud. consistor. lib. 2. tit. 19. defin. 299. Besold. de jurisdict. quaest. 18. vers. tandem ad hanc. Georg. Brautlacht epitom. jur. publ. lib. 5. cap. 7. n. 6. Klock. de contribut. cap. 10. sect. 1. num. 100. seq. ubi administrationem et procurationem bonorum Ecclesiasticorum mere prophanam et plebeim esse asserit, et ideo a civili et politico duntaxat magistratus hujusmodi piae tutelae rationem dispungendas et executiendas esse addit, nec Episcopum, nec quem alium sub obtentu Episcopalis jurisdictionis, aut visitationis eam sibi vindicare posse, Marsil. Patavin. in defens. pac. part. 1. cap. 15. et part. 2. c. 17. et 21. Choppin. de polit. sacr. libr. 2. cap. 2. Unde secundum praescriptum Synodi Chalcedonensis cap. 26. ab Episcopis ad Oeconomos ea cura olim translata, qui de consilio magistratuum ea bona administrabant, Hospinian. de orig. templ. lib. 1. cap. 5. Et licet in Occidentali Ecclesia Pontificum potestate oppressa, Episcopi hanc curam ad se tantum transferre conati sint, in Orientati tamen ea mansit procuratio et visitatio apud magistratum, ut magnum oeconomum et chartophylacem, Gregor. lib. 5. Klock. d. l. num. 103.

[note: 5.] Unde etiam pro defendendis Ecclesiae bonis et reditibus colligendis a magistratibus loci constituuntur curatores, sive rerum Ecclesiasticarum et miserbilium personarum provisores, Allmusen und Kasten-Pfleger, qui ne reditus in propriam utilitatem convertant, dominus sive magistratus loci diligenter providere jubetur, Reformat. guter Policey zu Augspurg, de anno 1548. §. Und dieweill it der Kirchen. 3. Policey-Ordn. zu Franckfurt de anno 1577. tit eod. 32. §. fin. Carpzov. jurispr. Consistor. lib. 2. tit. 20. defin. 313.

[note: 6.] Quamvis autem bonorum Ecclesiasticorum cura magistratus politicos spectet, non tamen eorum sunt Domini, sed saltem dispensatores, et sic bona haec semel Deo dicata ad se rapere, et ad proprios et prohanos usus convertere non possunt, c. semel Deo. 51. de R. l. in 6. Schurff. cons. 48. num. 11. cent. 1. Matth. Wesembec. cons. 37. Cothman. consil. 100. per tot. Syring. de pac. relig. conclus. 38. lit. b. Reinking. de regimin. Eccles. lib. 3. class. 1. cap. 3. num. 13. seq. Cran. de pac. relig. part. 1. problem. 5. per tot. Mager. de advocat. cap. 1. num. 208. seqq. Petr. Frider. Mindan. de continent. caus. lib. 3. cap. 18. num. 15. Rumelin. ad A. B. part. 3. dissert. 3. coroll. 3. et ibi Dn. Nicol. Myler. in add. Carpzov. de leg. Reg. Germ. cap. 4. sect. 4. Nam si Imperatorum pene omnium constitutiones, leges et decreta, Pontificum item rescripta inspiciamus, luce meridiana clarius patescit, res Deo et ad pios usus semel destinatas sub fulmine anathematis, excommunicationis, banni et sacrilegii, restitutionisque [note: 7.] tripli eorum, quae ablata sunt, a laicorum jurisdictione, potestate et possessione simpliciter esse exemptas, uti patet ex c. conquestus. 16. X. de for. comp. c. bene quidem. 1. Dist. 96. c. in canomibus. 57. caus. 16. quaest. 1. c. sacrileg. 4. c. omnes. 5. caus. 17. quaest. 4. Indeque semel dicatum Ecclesiae esse sanctum sanctorum, et sine incursu sacrilegii capi non posse, dicit Coler. [note: de proc. exec. part. 2. cap. 3. num. 181.] Quae etiam jure divino, lege

naturae, et communi gentium jure munita, [note: 8.] per Matth. 23. vers. 17. Atque ita bona Ecclesiastica sacris usibus destinata, deficiente usu, in quem data, in forman patrimonialium minime redigi possunt, l. inter. 39. §. sacram. 5. ff. de V. O. l. quod nullius. 52. ff. de R. I. l. qui universitas. 30. §. 1. ff. de aquir. poss. Etiamsi ad superst tiosum cultum destinata fuerint, sed potius in rem meliorem, et usum magis pium [note: 9.] converti debent, Novell. 37. legatum. 16. ff. de usufr. leg. l. legatum. 4. ff. de administr. rer. ad civit. Wesemb. cons. 37. num. 8. Quod tum maxime fieri intelligitur, quando vel ad egenos alendos, pauperumque filias dotandas, vel ad captivos redimendos, vel ad Ecclesiae ministros orthodoxos sustentandos, vel ad Ecclesias extruendas, vel scholas, quae Ecclesiae et Reipubl. sunt seminaria, erigendas, vel studiosos pauperes juvandos, etc. erogantur et impenduntur, Norderman. de jur. principat. conclus. 90. lit. b. Syring. de pac. relig. conclus. 38. lit. b. Casp. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 83. num. 6. et seq. ubi id exemplo Mauritii Electoris Saxoniae demonstrat, et etiamnum in Ducatu Würtembergico observari videmus, ubi in monasteriis nonnullis, et in stipendio Tubingensi quamplurimi studiosi pauperes ex reditibus Ecclesiasticis aluntur, et ut ipsi postea Ecclesiae inserviant, honeste educantur. Id quod fortissimus Germaniae Heros, Philippus Hassiae Landgravius, laudabili suo exemplo praestitit, qui fugatis otiosis, et libidini debitis monachis, eorum ditissima variis modis afflictorum, mente captorum et furiosorum, utriusque sexus receptacula [note: 11.] commutavit, in quibus non solum aluntur et curantur, sed ad omnen etiam pietatem instituuntur. Reliqua vero in Scholas, et Ecclesiae purioris ministros contulit, Norderman. d. conclus. 90. Sic quoque Darius non solum cibum Baalitis abstulit, cum abusum et doum eorum animadverteret, sed etiam altaria et delubra destruxit, et perfidos neci dedit, Daniel. 14.

[note: 12.] Nec improbari potest votum Nicol. Betsii, tractat. de pact. famil. illustr. cap. 10. fol. 722. optantis, ut amplissimi hujusmodi reditus Ecclesiastici in Equestribus Ordinibus constituendis impenderentur, quibus non solum potentiorum secundo geniti sese alere, et sublimes Imperii dignitates in sua integritate conservari possent, sed etiam quod perpetuas pro lege et grege excubias agerent, firmum haberetur praesidium, melius sine dubio publicis privatisque rationibus in Imperio consuleretur. Quod etiam non displicet Besold. de success. lib. 1. dissert. 6. num. 20. Syring. d. conclus. 38. lit. b. in fin.

Sed surdo hîc narratur fabula, quot enim prophanata et in usus probhanos conversa videmus Coenobia, Monasteria, aliaque bona [note: 13.] Ecclesiastica? Unde etiam Protestantibus non sine opproprio objicitur: Wo seynd ihrer Eltern Stiffte und Klöster? Ist es nicht alles prohaniret, abgethan, niedergerissen und verwüstet? seynd nicht auß Bisthumben Weltliche Fürstenthumb, auß den Kirchen Zeughäuser, Roßställe, Dantzhäuser, Pulverkästen, Badhäuser, etc. auß den Klöstern gemacht worden, Franc. Burchard. auton. part. 3. cap. 16. Quod etiam non diffitetur Henric. Petrej. consiliar. Brunsuic. tract. de monaster. pag. 74. adseverans, exempla eorum non deesse, qui res Deo dicatas attrectare, atque diripere, coenobia invadere, eorum census in usus prophanos convertere, et muneris atque officii sui immemores, epulis et crumenis tantum intentos, literarum epulis et crumenis tantum intentos, literarum et pauperum penitus obligatos, Christi panem confidenter devorare ausos fuisse, maleque concoxisse, ac re ipsa, sed sero nimis expertos fuisse, fundatorum devotas execrationes: Wer diese Güter nimmt, demselben soll Lung und Leber im Leib verfahren: Item, Wer das thut, dan straffe deine, (juste Deus ultor) Hand mit Armuth, Kranckheit, Schmach und Schand, referente Syring. d. conc. 38. lit. b.

[note: 14.] Atque hinc etiam bona Ecclesiastica in prophanum et proprium usum convertentibus, idem accidere solet, quod olim Aquilae obvenit, cui videnti Jovi sacrificium ex carne agnina in ara fieri, advolanti bonamque partem auferenti, carbo igneus alis adhaeserat, quo postmodum et nidos et pullos, quibus praedam advexerat, combusti sunt, Petr. Frid. Mindan. de contin. caus. lib. 3. cap. 18. n. 51. Confer Ant. Fabr. de relig. regen. lib. 2. cap. 7. n. 20. seq. ubi exemplis id declarat, veluti [note: 15.] in Nebucadnezare, ejusque nepote Belsazare, utroque Assyriorum Rege; quorum ille supellectilem omnem sacrarii ex urbe sancta ablatam in regnum suum congesserat, 2. Paralib. cap. ult. hic ejusdem fani vasa aurea et argentea, oblivione jam obsoleta, ad explendam suam et suorum libidinem, insigni cum contumelia divini Numinis, jusserat exponi et nocturnis commessationibus adhiberi, Daniel. 5. v. 23. et 30. Ad quam injuriam ulciscendam tandem Deus poenam prius ab avorepetiit, Dan. 3. deinde nepotem ultimum Assyriorum Regem in conspectu familiae suae trucidatum una cum Republ. omnibus fortunis evertit Daniel. 5. v. 23. et 30.

[note: 16.] De Caroloo Martello et Dagoberto Franciae Principibus historiae referunt, quod uterque ob direpta et male collocata Ecclesiae bona poenas luerit maximas, et hic quidem ad thronum divinae Majestatis raptus, et a patronis Ecclesiarum accusatus S. Dionysii precibus tandem poenitendi tempus impetra verit; ille vero (vesione per Angelum significata) praeceps ad inferos fuerit actus, Trithem. lib. 1. annal. Franc. cujus ex inferiore parte tumuli, corpore vacui, Draco immanis egressus fuerit, foedato sordibus sepulchro, ex historia S. Eucharii Episcopi Aurel. et S. Rigoberti Episcopi Remensis, Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 13. cap. 17. n. 15. Praeterea alios a Daemonibus fuisse obsessos, partim in aerem abreptos nunquam postea comparuisse, partim etiam sibi ipsis mortem furibundos conscivisse annales testificantur,

Turon. lib. 8. histor. Franc. cap. 30. et lib. 7. cap. 35. Tholosan. d. cap. 17. n. 16. et 17.

[note: 17.] Sic cum Achan Cliarmi filius Martis manubias cultui divino destinatas caliide occultasset, atque suppressisset, sacrilegum cum universa familia Deus e medio tolli, et memoriam deleri voluit; Ananias vero ob eleemosynam pauperibus datam, deinde partim aversam, ante Apostolorum oculos una cum uxore Saphira divinitus perculsus occubuit, Josu. cap. 17. v. 1. 19. seq. Actor. 5. in princ.

[note: 18.] Ejusmodi exemplum nobis exhibent Q. Scipio ejusque Comites, qui cum oppidum Tholosanum diripuissent, multumque auri ex ejus templis eripuissent, quisquis ex ea direptione aurum attigit, miserrimo cruciabilique exitu periit, ita ut ea res postea in proverbium abierit, Autum habet Tholosanum, dictum in eos, qui exitiosis et fatalibus afficiuntur malis, et velut nova, insperata ac miraculosa calamitate praegravantur. Docet idem historia Phocensium, qui propter Delphicum templum spoliatum, partim de rupe seipsos dederunt praecipites, partim suspensi, partim fulmine icti, partim denique igne absumpti sunt, ut ex Victor. Strigel. lib. 2. pa ralip. cap. 24. refert Ern. Cothm. cons. 100. n. 40. vol. 2.

[note: 20.] Tristius id docet horrendi illius et cunctis mortalibus invisi monstri Juliani apostatae exitus tragicus. Is enim postquam edicta sua contra Dei templa impie publicasset, et pecunias sacras ac donaria animo et facto sa crilego rapuisset, Ecclesiarum annonam sacerdotibus ademptam Daemoniorum ministris perfide adscripsisset, et tandem adversarium se immani sed inani conatu in salvatorem nostrum intenderet, telo mortifero ictus, scelerata manu sanguinis sui nefarii partem compressit, et vocem blasphemam et diabolicam in redemptoris nostri contemptum; Vicisti tandem ô Galilaee, furibundus mente emittens, ex hac terra, cujus inutile pondus fuerat, in orcum detrusus et delapsus est, Cothman. d. l. n. 42. Et tales prophanatores rerum sacrarum inde sua non auxisse, sed destruxisse bona, experientia testatur, et Poeta ille:

Secularia bona ad civitates et universitates spectantia, dicuntur publica et communia, res enim quae unius urbis vel universitatis respectu publicae sunt, res universitatis dici solent, [note: 21.] propterea, quod non ad homines omnes, neque universum populum regionis, sed aliquam tantum urbem vel pagum pertinent, Besold. de jur. ter. cap. 3. n. 1. et praecipue dicuntur publica, et jure gentium totius Reipublicae esse intelliguntur, quasi quae sint totius populi, l. inter publica. 12. ff. de V. S. l. sed Celsus. in pr. ff. de contr. empt. l. 1. ff. de popul. act. Quam vis enim publicae res interdum etiam [note: 22.] accipiantur pro communibus, et inter sese confundantur, l. quod in littore. 14. in pr. ff. de adquir. rer. dom. l. fluminum. 24. ff. de damn. infect. l. 2. §. 5. l. Aristo. 18. ff de rer. divis. §. 1. 2. et 6. 1. de rer. divis Communia tamen distinguuntur a publicis, l. quaedam. 2. l. nemo. 4. in fin. ff. rer. divis. §. et quidem. 1. 1. de rer. divis. n. 12. Et communia dicuntur, quae proprietare quidem nullius sunt in bonis, usu tamen et conditione adquirendi ad omnes gentes pertinent, l. quod in littore. 14. l. ergo. 30. in fin. ff. de adquir. rer. dom. l. littora. 51. de contrab. empt. §. communia. §. ferae. l. de rer. divis. Publica sunt, quae ad certum aliquem populum, puta Romanum, publicis ipsius usibus destinata, spectant, l. bona civitatis. 15. et seq ff. de V. S. l. §. ad ea igitur. 5. ff. ne quid in loc. publ. Harpprecht in princ. n. 172. l. derer. divis.

Cum autem nulla societas absque rerum communione fingi fere possit, ideo necesse est, esse aliquas res universitatis et qui in urbe, vel pago aliquo habitant, bona quaedam communibus usibus destinata habeant, et talia sunt theatra, stadia, plateae aedificia et alia spacia publica, nimirum forum, potherium, pascua, §. universitatis. 6. 1. de rer. divis. et ibi. Harpprecht. Tholos. de republ. lib. 1. cap. 1. n. 13. porticus, balnea, et si quae alia insuper communia civitatum existunt. Qualis quoque olim Romae fuit Campus Martius, l. 6. in pr. ff. de contrab. empt. basilicae publicae, l. 83. §. 5. ff. de V. O. Et hujusmodi res jure Dominii ad civitates aliasque universitates spectant, [note: 23.] Besold. de jur. rer. cap. 3. n. 2. unde etiam praedia civitatum, oppidorum et pagorum, vulgo dicuntur Allmandten, Allmandtgüter, quasi, allen Mannen gehörig, gemeine Waiden, Höltzer, Wälde, etc. Dn. Speidel. in notabil. jurid. verb. Allmand. in pr. Besold. d. n. 2. Non obstante quod omnia Imperatoris esse, et hodie neque urbes habere res proprias, [note: 24.] neque populum Romanum, quia Imperator omnia populi jura sibi arrogavit, ut quaecunque olim populi fuerint Romani, jam sint Imperatoris, ut scribit Bulenger de vectigal. cap. 3. Nam hoc non simpliciter, et de proprietate, sed dominio jurisdictionis intelligendum est, juxta Senec. de benefic. lib. 7. cap. 4. et seq. Unde etiam dicitur. loca. quae sunt intra fines castri seu villae, praesumi esse civitatis, live communitatis, cujus sunt fines praesertim nemora, pascua, caeteraque bona inculta, Covarruv. pract. quaest. 37. n. 1. Et licet domini temporales videantur fundatam habere intentionem de jure, quod ad eos pertineant res sitae intra limites suae terrae seu castri, Mascard. de probat. concl. 217. in princ. id tamen intelligitur quoad jurisdictionem, non autem respectu dominii rerum particularium, quod Domini habere non censentur, Mascard. d. l. n. 10. seq. Et quod Dominium nemorum et pascuorum non sit Principis, qui habet jurisdictionem et Imperium in aliquo Ioco, sed ad universitates pertineat, nec id subditis adimere, vel ad culturam redigere liceat, dictum est, supra lib. 2. cap. 7. n. 73. et seq. Unde male agere Dominos et magistratus,

etiam omnimoda jurisdictione gaudentes, qui ejusmodi praedia communia, seu publica, ullo modo sibi et Camerae suae appropriare et vindicare contendunt, si ea unquam ad ipsam universitatem pervenisse appareat, scribit post Menoch. 3. praes. 100. num. 8. [note: 25.] Quemadmodum enim Princeps, privato rem suam auferre nequit, ita multo minus populo sive universitati, Besold. de jur. rer. cap. 3. n. 2. et part. 2. consil. 25. n. 1. et 2. Imprimis autem magistratus publica magis bona, quam privata sibi curae habebit, per dicta supra lib. 1. cap. 14. num. 11. et cap. 15. num. 54. et seq.

CAPUT IX. De Alienatione bonorum publicorum Civitatis. Summaria.

5. Ad alienationem rerum Ecclesiasticarum certae requiruntur solemnitates, et n. 6. 7. 8. 9. et 10.

11. Quaenam ad rerum secularium, quae universitatis sunt, alienationem requirantur? et n. 12. 13. 14. 15. 16.

17. Utile censetur, ut in alienatione rerum publicarum jus reluitionis reservetur, vel alienato ad tempus fiat.

18. Non facile alienanda sunt, quae conser vandae Reipubl. sunt destinata et necessaria, veluti pascua, nemora, molae, etc.

19. Solennitates servandae quoque sunt in alienatione annuorum, redituum et rerum mobilium, quae servando servari possunt.

21. Bona universitatum publica etiam permutari et locari possunt, et quatenus?

23. Possunt remunerationis causa donari. Immunitatem a collectis concedere potest universitas.

CUm Dominium et proprietas bonorum publicorum ad ipsas civitates et universitates pertineat, eadem quoque a civitatibus, earumque administratoribus alienare poterunt, cum quilibet [note: 1.] rerum suarum liber sit moderator et arbiter. l. in re mandata. C. mandat. idque probat tot, tit. C. de vendend. reb. civit. et universitas [note: 2.] circa administrationem et alienationem rerum suarum potest legem facere, quam vult, l. prohibere. §. plane. ff. quod vi aut clam. l. 2. §. viam publicam. et ibi gloss. ff. ne quid in loc. publ. idque tam quoad res immobiles, quam mobiles, Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 5. n. 1. Et tam quoad res Ecclesiasticas, quam seculares et prophanas sed certis requisitis intervenientibus.

Et quidem res et bona Ecclesiastica quod [note: 3.] attinet, licet haec usu et commercio hominum sint exempta, et alienari prohibeantur, l. jubemus. 14. et auth. seq. C. de SS. Eccles. Sunt tamen certi casus, quibus alienari possunt, veluti. 1. necessitas aeris alieni, quod ex fructibus solvi nequit, c. hoc jus porrectum. caus. 2. quaest. 2. cap. 1. X. de reb. Eccles. non alien. 2. utilitas Ecclesiae, c. ut super X. de reb. Eccles. c. sine sine exceptione. caus. 12. quast. 2. Carpzov. jurisprud. consistor. lib. 2. tit. 19. defin. 301. n. 6. veiuti si Ecclesiae pro re alienata melior detur, c. tua de bis, quae sunt a praelat. 3. Incommoditas Ecclesiae, c. non liceat Papae. d. caus 12. quaest. 2. Veluti si in eam magni sumptus faciendi sine fructu, vel quia res Ecclesiae longius posita sit, et pro alia commodiore permutetur, vel ad id vendatur, Cothman. 1. cons. 28. n. 15. et cons. 30. num. 4. seq. Carpzov. jurisprud. consistor. lib. 2. tit. 19. defin. 301. n. 7. 4. Pieras, sive misericordia, Carpzov. d. defin. 301. n. 11. cujus intuitu alienari possunt res Ecclesiae pro redemptione captivorum, sepultura fidelium, et alimentatione pauperum, c. aurum. x. de Eccles. adif. l. jubemus. 14. C. de SS. Eccles. Quia [note: 4.] Ecclesia non habet aurum ut servet, sed ut eroget, et subveniat in necessitatibus. d. c. aurum. et seq. Ambros. l. 2. offic. cap. 28. Indeque

Cleinodiae et aliae res Ecclesiasticae preti[?]sae pro thesauro Christiani populi reputantur. quae casu necessitatis, et subita belli calamitate ingruente, ad repellendum hostem alienari possunt, R. A. zu Speyer. de anno 1542. §. Aber der Kirchen Kleinoder. R. A. zu Speyr. [note: 5.] de anno 1544. §. Aber der Kirchen. Et non valet rerum Ecclesiasticarum alienatio, nisi maximis solemnitatibus intervenientibus, d. l. jubemus. 14. et auth. hoc jus porrestum. C. de. SS. Eccles. Novel. 7. cap. 1. Novel. 120. c. 6. et 7. c. casellas. etc hoc. jus porrectum. caus. 2. quaest. 2. tot. tit. X. de reb. Eccles non alien.

Et modus alienandi bona Ecclesiastica varius est pro qualitate bonorum. Et quidem eorum, quae servando servari nequeunt, alienatio nullam solemnitatem requirit, Bruning. de var. univers. spec. concl. 84. lit. a. Quae vero servando servari possunt, sed Ecclesiae parum utiles, vel etiam exiguae sunt, solus Episcopus distrahere potest, c. terrules. caus. 12. quaest. 2. Quae autem magni sunt praejudicii, sine consensu cleri, aliisque solemnitatibus ab Episcopo distrahi nequeunt, c. placuit. caus. 12. quast. 2. veluti [note: 6.] sunt: 1. causae cognitio, quae praecedere debet. Innocent. in c. un. in fin. X. de Eccles. benef. Carpzov. jurisprud. consistor. lib. 2. tit. 19. defin. [note: 7.] 302. per tot. 2. Deinde justa et sufficiens causa, [note: 8.] Carpzov. d. tit. 19. defin. 301. 3. Consensus capituli, sive consistorii, ejusque decretum. c sine exceptione. caus. 12. quaest. 2. Carpzov. d. l. defin. [note: 9.] 300. 4. Consentientium subscriptio, d. c. sine exceptione, c. tua nobis. 8. X de bis quae fiunt a major. part. c. Apostolica. X. de his qua fiunt, a prael, Cothman. 1. cons. 28. n. 68. et 131. seq. 5. [note: 10.] Authoritas superioris, d. c. placuit, caus. 12. qu. 2. c. fin X. de reb. Eccles. non alien. Et pontificis consensus et confirmatio, gloss. in c. ut super. verb. Sacramenta. X. de reb. Eccl. non alien. Sunt quoque aliae quam plurimae solemnitates jure quidem civili introductae, sed a Canonibus non receptae. Aliae etiam a Canonistis adducuntur, quas omnes, si ad amussim observandas quis contenderet, rectius facturi essent homines, si a contractu cum clericis ineundo, veluti re pestifera, prorsus abstinerent, Cothman. cons, 30. n. 72. et d. cons. 28. et cons. 62. per tot. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 83. et 84.

[note: 11.] Secularium rerum ad universitatem pertinentium alienatio ut valida sit, plurima quoque requiruntur, de quibus in l. ult. C. de vendend. reb. civit. Et quidem 1. justa et necessaria caussa, veluti pro solvendo aere alieno, expediundisque publicis negotiis, vel ex utilitate, etiamsi debitum non subsit, et si alienatio [note: 12.] tendat in Reipubl. utilitatem et commodum ipsius universitatis, Nicol. Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 5. n. 1. 2. Sive universitas per se ipsam contractum venditionis ineat, sive Syndicum ad alienaudum constituat, debent esse praesentes, et intervenire hujusmodi aliena tioni, seu Syndici constitutioni, duae partes ex tribus concilii seu ordinis decurionum ipsius civitatis sive universitatis, d. l. ult. vers. in provinciis vero. C. de vend. reb. civit. Losae. d. cap. 5. n. 4. et 5. ubi non opus esse putat, ut secundum Bart. in l. ambittosa. n. 10. ff. de decret, ab ordin. fac. Concilium seu adunantia generalis interveniat; sed sufficiat interventus curialium duntaxat seu ordinis decurionum. Nisi aliter suerit statuto vel consuetudine loci introductum, forma enim introducta consuetudine in alienatione rerum publicarum si non servetur, alienatio nulla redditur, l. ult. et ibi gloss. de jur. Reipubl. Losae. d. c. 5. n. 6. Prout hodie in plerisque Civitatibus Imperialibus observatur, ut valida sit alienatio, si eorum consensus interveniat, quibus gubernatio et administratio Reipubl. in arduis negociis commissa est, per tradita paulo ante [note: 13.] cap. 5. per tot. 3. Ut rerum publicarum alienatio valida sit et de jure subsistat, requiritur etiam causae cognitio et ultra decretum curiae, etiam judicis authoritas, et decretum, d. l. fin. C. d. vend. reb. civit. l. 2. et ibi gloss. in verb. acta. C, de praed. decur. l. 1. et 2. C. de serv. [note: 14.] Reip. manumit. Losae. d. cap. 5. n. 7. 4. Requiritur, ut alienatio fiat sub hasta, ut qui plurimum contulerit, is bona consequatur, Rol. a Vall. cons. 90. n. 41. et cons. 99. n. 19. vol. 1. Losae. d. cap. 5. n. 90. Bruning. de var. univers. [note: 15.] spec. concl. 82. 5. Ut venditores juramentum praestent, quod credant, alienationem civitati esse utilem, Losae. d. cap. 5. n. 4. Bruning. d. [note: 16.] concl. 82. 6. Ut emptor probet, pretium versum fuisse in utilitatem Reipublicae, secundum Losae. d. cap. 5. n. 8. Quod tamen displicet Carpzov. part. 2. constit. 6. defin. 20.

[note: 17.] Utile quoque ent civitati. si in alienatione rerum publicarum jus reluitionis reservetur, et ita firma et perpetua alienatio impediatur, et bona vendita quandoque recuperari possint, post Obrecht. in consil. Welcher massen ein Stand deß Reichs seine gefäll und Einkommen verbessern möge, Besold. de aerar. cap. 6. n. 3. Vel alienatio ad certum tempus fiat, eoque elapso et pretio restituto, res quoque vendita restituatur, qua lege bona immobilia vendi posse, probat l. 2. C. de pact. inter. empt. et vend. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 49. n. 25.

[note: 18.] Haut facile vendenda sunt, quae tuendae et conservandae Reipubl. sunt destinata et necessaria, veluti pascua, nemora, sylvae, piscinae, molae universitatum, quibus tenues sustentantur, haec enim vendita, et Rempubl. et subditos perdunt, Klock. de aerar. cap. 49. n. 26. Ex quo etiam hujusmodi bona publica, pascua, nemora, sylvas, et similia absque consensu superioris alienari non posse, ad instar rerum pupillarium scribit Besold. part. 2. cons. 25. n. 3.

[note: 19.] Praedictae autem solemnitates necessariae sunt. non solum in alienatione bonorumimmobilium civitatis, sive universitatis, sed et annuorum redituum, et bonorum mobilium, quae servando servari possunt; alia vero bona mobilia quae servando servari non possunt, etiam sine decreto judicis, curiae seu decurionum, ad similitudinem bonorum pupilli, valide alienantur, l. lex quae tutores C. de administr. tut. Bart. in d. l. fin, C. de vendend. reb. civit. Losae. d. cap. 5. n. 10. seq. Nec his solemnitatibus civitas sive

universitas renunciare potest Losae. d. cap. 5. n. 14. seq. Bruning. de var. univers. spec. concl. 82. quia jus publicum privatorum pactis mutari non potest. l. jus publicum. ff. de pact. nec legibus prohibentibus renunciari, gloss. in l. 1. et 2. C. ne fidejuss. dot. dent. nisi universitas habeat jus condendi statuta, quae servari sufficit, Losae. d. cap. 5. n. 18.

[note: 21.] Bona civitatum et universitatum publica non tantum vendi et permutari possunt sed etiam in iisdem census et annuus reditus constitui potest, Bruning, de var. univers. spec. conclus. 80. Possunt etiam locari, si id fiat cum consensu totius ordinis decurionum vel saltem majoris partis, et a conductoribus fidejussores dentur, qui se obligent, si quid damni in ipsis rebus conductis ipsius conductoris culpa evenerit, se praestituros, et de pensionibus statutis temporibus solvendis, l. 2. et ibi. Bald. n. 2. et 3. C. de praed. decur. sine decret. non alien. Losae. de jur. junivers. cap. 7. n. 2. seq. Bruning. d. concl. 85. Et sic locationes rerum publicarum per administratores fieri debent, exacta a conductoribus cautione, l. 4. §. 1. l. fin. 3. ff. de adminnistr. rer. ad civit. Et requiritur quoque in locationibus subhastatio, l. 3. C. de locat. praed. civ. l. 2. C. de vend. reb civit. l. 21. §. ult. ff. ad municip. Bruning. d. concl. 85. lit. b. Losae. d. cap. 7. n. 6. seq.

[note: 22.] Bona quoque universitatis publica inter singulos dividi possunt, pro portione quidem nonnunquam Geometrica, nonnunquam Arithmetica, Joh. Baptist. Costa de quota et rata, quaest. 34. Goeden. de jur. civit. cons. 2. n. 8. Ziegler. §. civitas. concl. 1. n. 22. Possunt quo [note: 23.] que hujusmodi bona remunerationis causa donari, Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 11. per tot. Exemplo tutorum et curatorum, qui etiam ex causa remunerationis pupillorum bona donare possunt, l. cum plures. §. pen. l. tutor. secundum dignitatem. ff. de admin. tut. Losae. [note: 24.] d. cap. 11. n. 6. Et sic quoque immunitatem a collectis et aliis oneribus concedere, in sui quidem, non vero in superioris praejudicium, Losae. d. part. 3. cap. 10. per tot.

Possunt quoque civitates et aliae universitates fidejubere c. quod quibusdam. X. de fidejussor. l. 6. §. 1. ff. ut legat. nom. cav. Hartm. Pistor part. 1. quaest. 37. n. 30. et 60. Hering, de fidejuss, cap. 7. n. 629. et seq. Ita tamen, ut et in hac illae solemnitates interveniant, quae in mutui datione et acceptione intervenire solent, Hering. d. n. 629. ubi etiam. n. 633. addit, quod [note: 25.] jure municipali Lubeccensi lib. 2. art. 4. constitutum et receptum sit, quod Senatus Lubeccensis nullo modo pro Principibus, Ecclesiasticis vel secularibus fidejussionem in se suscipere debeat, ibi: Es soll kein Rath von gemeinem Guth keinem Fürsten oder Herrn, Geistlich oder Weitlich, etwas borgen, lehnen, oder auch vor Bürgen sich einstellen, auff keinerley Manier noch Weise.

CAPUT X. De ratiociniis administratorum et officialium. Summaria.

17. Quandoque hoc nomine in provinciis nonnullis visitatio generalis institui potest.

24. Administrator damna ex ipstus negligentia et culpa orta resarcire tenetur.

25. Tenetur de dolo, lata et levi culpa, non vero levissima vel casu fortuito.

26. Tenetur quoque de facto collegarum et eorum, quibus rem expediendam mandavit.

27. Civitates et universitates in bonis administratorum jus tacitae hypothecae habent.

QUam utile et necessarium sit Rerumpublicarum moderatoribus, ab administratoribus et officialibus rationes administrationis suae diligenter exigere, indicavi supra l. 2. c. 16. n. 138. et plura de his hic me esse acturum, innui. Generaliter autem sciendum est, quod quibbet rerum alienarum administrationem suscipiens, regulariter [note: 1.] de administratione, rationem reddere teneatur, juxta illud Evangelii: Redde rationem villicationis tuae, Lucae. 16. v. 2. l. 2. l. rationes. ff. de admin. l. 4. l. orphanotrophos. 3. C. de Episc. et cler. l. justas. 6. C. de jur. fisc. c. qualiter et quando. 24. X. de accusat. Rol. a Valle cons. 49. per tot. tom. 1. Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 19. n. 1. et 14. Menoch. 2. arb. jud. cas. 209. n. 1. seq. et 9. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 2. num. 154. seq. Tusch. lit. A. concl. 203. n. 1. et per tot. Ita enim rationes reddere tenentur negociorum gestores. l. 2. et ibi Bart. ff. de negoc. gest. procuratores ad lites et negocia, l. si remunerandi. l. si procuratorem. §. I. mandat. Curatores ad lites §. fin. et ibi, gloss. I. de auctor. tut. tutores et curatores tot. tit. C. arbitr. tutel. l. 1. et tot. tit. ff. de tutel. et rat. distrah. l. adversus. l. rationes. C. de admin. tut. executores testamentorum, c. tua nobis. X. de testam. et sententiarum, l. executorem. C. de exec. rei judic. hospitalarii et oeconomi, Novel. 123. cap. 23. gloss. in l. 30. in fin. C. de Episc. et cler. haeredes fideicommisso gravati, Bart. in l. cum talem. ff de condit. et demonstr. Socius, qui socii negocia administravit, Jason. cons. 4. n. 1. et 3. lib. 1. Ruin. cons. 101. n. 13. servus, qui Domini negocia gessit, l. cum servus. ff. de condit. et demonstr. Rol. a Vall. cons. 49. n. 10. l. 1. Frater, fratris negocia administrans, Cravet. cons. 159. n. 6. Rol. a Valle d. cons. 49. n. 11. Marsil. singul. 193. Mater, quae filii bona administravit, Dec. cons. 349. 10. Boer. quast. 61. Imo pater, filii bona administrans rationes reddere tenetur, l. litis. §. pater. et ibi Bart. ff. de negoc. gest. Rol. a Vall. d. cons. 49. n. 13. Boer. d. quaest. 61. Et Capitulum sede vacante administrans negocia, novo Episcopo rationes reddit, Rube. cons. 131. n. 3. Idem etiam est in Syndicis, et quolibet Reipubl. administratore, Losae. de jur. univers. part. 3. [note: 2.] cap. 19. n. 13. Et imprimis publicarum rerum administratores eo magis rationes reddere tenentur, quod majus ex eorum administratione periculum, et ad plures redundare solet, l. 1. ff. de offic. procur. Caes. quaesitum 38. ff. de negoc. gest. l. 2. C. de Carbon. edict. Heig. quaest. 20. n. 2. Matth. Steph. de jurisd. lib. 2. [note: 3.] part. 2. cap. 1. n. 65. et cap. 2. n. 157. Ex quo etiam olim lege Julia sancitum fuit, ut magistratus ex provincia reversi, administrati muneris rationem redderent, Alex. ab Alexandr. genial. dier. lib. 4. cap. 6. ubi Graecorum leges et statuta recenset, qui statuerant, neminem pro magistratu bene administrato corona donari debuisse. nisi prius administrationis rationem reddidisset, cujus meminit Demosthen. in orat. pro Corona contra Eschin. et Plutarch. in vita Demosth. Menoch. d. cas. 209. n. 1. [note: 4.] Et quod Consules et Rectores civitatum et villarum de bonis Reipubl. administratis rationem reddere teneantur, tradunt Socin. cons. 73. Rebuff. in l. boves. 89. §. 1. vers. 17. ff. de V. S. Munnoz. de Escobar de raciocin admin. cap. 3. n. 10.

[note: 5.] Quo autem rectius rationes reddi possint, administratores rerum fidei suae commistarum inventarium conficere tenentur, utpote quod caputrationum esse dicitur, Bald. in l. 1. ff. de offic. et administr. tut. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 2. n. 157. Heig. part. 1. [note: 6.] quaest. 20. n. 7. Tusch. lit. A. concl. 202. alioquin in dolo esse praesumuntur, et contra ipsos in litem jurari potest, l. in actionibus. ff. de in lit. jur. Plot. tract. de in lit. jur. §. 4. n. 85. seq. §. 5. n. 28. et §. 34. n. 1. Matth. Steph. et Heig. d ll. Tenentur etiam praestare cautionem, suprac 5. n. 7.

[note: 7.] Tenentur, quoque administratores rerum publicarum conficere librum administrationis, et in eo omnia data et accepta, cui, vel a quo, et ex qua causa, et qua die nominatim, et singulariter scribere, quae nisi fiant, postea convenienter administrationis ratio reddi nequit, l. comperimus. et ibi Bart. C. de navicular. l. 2. §. quod de frumentaria. ff. de administr. rer. ad civit. pert. l. 1. C. de apoch. publ. et si perfecte omnia non scribant, in dolo esse dicuntur, et puniuntur, l. excallentia. C. de erog. milit. an non. et ex hujusmodi publica administratione praesumuntur esse locupletati, nisi aliud doceatur, maxime si tempore, quo coeperunt administrationem fuerintpauperes, et tempore finitae administrationis reperiantur divites, praesumuntur enim ditati ex pecuniis publicis, secus si bonam rationem administrationis reddant, Bald. in l. 6. n. 13. C. de bon. quae lib. Losae. de jur. univers. part. 3. cap. 19. n. 16. seq. confer supra cap. 5. n. 8. Dominus et magistratus rationes exbibitas diligenter [note: 8.] inspiciat, relegat, cognoscat, dispungat, et conferat accepta et data, ut scilicet implorare possit, imputationes probe, vel improbe referantur, accepta recte relata sint, vel non, l. cum servus. 82. ff. de condit. et demonstr. Non enim rationes ab administratore reddendae sunt in folle, d. l. cum servus. 82. l. qui sub conditione. ff. de condit. et demonstr. Vel simplicibus foliis ex libris administrationis desumptis, Hondaed. cons. 109. n. 48. vol. 1. Vel in foliis imperfectis et inordinatis, quae nullam fidem faciunt, Joseph. Ludov. Lucens decis. 42. n. 37. seq. Pacian de probat. lib. 1. cap. 63. n. 2. Vel in sacco, Molinae. in consuet. Paris. tit. 1. §. 6. gloss. 6. n. 16. sed reddendae sunt bona fide, absque dolo, aperte et dilucide, plene et integre, omnibus nimirum, quae accepta et expensa sunt, per singulas partes, species et capita descriptis et juxta se positis

l. 1. §. quod de ff. de administr. rer. ad civit. pert. L. Lucius Titius. ff. de manum. test. l. qui sub conditione. ff. de condit. et demon. Wesembec. cons. 47. n. 14. Petr. Heig. 1. quaest. 20. n. 29. et seqq. per singulas partes et species declarando. quid de die in diem, unde, ex quo facto, ex qua causa, a quo et cui datum et acceptum sit, Molinae. d. §. 6. gloss. 6. n. 16. seq. Wesemb. d. n. 14. ut ita de omnibus, quae gesta, quaeque in rationes descripta, quaeque accepta, expensa sunt, fidem constare velut ad oculum demonstretur, d. l. qui sub conditione. ff. de condit. et demonst. Cothman. cons. 8. n. 55. seq. vol. 3.

[note: 9.] Reddendae sunt rationes in eo loco, in quo administratio gesta est, l. 1. C. ubi de ratiocin, tam publ quam priv. l. haeres absens. ff. de judic. quia ibi quasi contraxisse, et se suasque rationes jurisdictioni loci ejus subjecisse censentur, Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 2. n. 175. seq. Heig. d. quaest. 20. n. 43. Et [note: 10.] quidem singulis annis reddi, vel saltem inspici debent post annum, Clem. 2. de relig. dom. l. neminem. et ibi Bart. C. de suscept. praep. l. 3. C. de execut. et exact. Wesembec. de cons. 47. num. 6. Exemplo praetorum, quorum officium annuum erat, §. 1. l. de perpet. et temp. action.

[note: 11.] Reddendae autem sunt rationes Dominis illarum rerum, quas administrarunt, l. 1 §. officio. ff. de tutel. et ration. distrab. l. 2. §. quod de frumentaria. ff. de administr. rer. ad civit. pert. l. fin C. de admin. rer. publ. l. pupillorum. C. de admin. tut. l. quidquid. C. arbitr. tut. Et sic Principi, populo vel Senatui, si apud hunc summa rei, sive ejus Dominium consistat, Aristot. lib. 2. polit. cap. 7. AErod. rer. judic. lib. 9. tit. 5. cap. 7. in princ. Et sic in Civitatibus Imperialibus rerum ad civitatem pertinentium et officiorum suorum nomine, administratores Consulibus et Senatui, vel eorundem deputatis rationes reddere tenentur.

[note: 12.] Non vero Imperatori; Quemadmodum enim Civitates Imperiales liberam habent Reipublicae administrationem, tam in casibus justitiam, quam bona publica concernentibus, nec Imperator sese in his intromittere possit, cum vel expresso Caesarum privilegio, vel praescriptione hominum memoriam excedente, jurisdictionem et potestatem, quam olim Imperatores, per praefectos Imperiales, vulgo Reichs Vögt, explicare solebant, in urbibus suis, tam quoad bona et causas, quam personas quaesitam habeant, eandemque juris reddendi, quam Principes, Praelati, Comites et Barones in provinciis suis potestatem obtineant, Bald. in rubr. ff. de rer. divis. n. 19. Pruckman. de regal. cap. 4. n. 38. Indeque civitates Imperiales Caesari et Imperio ad reddendas rationes, justitiae saltem administratione exceptâ, obnoxias non esse, respondit Academ. Ingolstad. tom. 5. var. Ictor. German. cons. de civit. 1. n. 8. et cons. 24. n. 246. Warem. ab Erenb. de foeder. lib. 2. pag. 29. seq. Klock. de contribut. c. 5. n. 15. Matth. Steph. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 1. n. 66. Paurmeister. de jurisd. lib. 2. cap. ult. n. 72. Besold. de jur. civit. Imper. n. 6. [note: 13.] in fin. Klock. de contribut. cap. 5. n. 15. Quia bona Civitatum Imperialium, aliorumque Statuum, quoad proprietatem, non sunt Imperii, Principum et Ordinum, in quorum provinciis sita sunt, sed in universitatis patrimonio, l. sed Celsus. in pr. ff. de contrah. empt. l. quod in littore. ff. de adquir rer. dom. l. inter publica. ff. de V. S. l. 1. ff. de loc. publ. fru. Wesemb. ad tit. de rer. divis. n. 3. Bart. in l. 4. §. actor. ff. de re judic. Goeden. de jur. civit. cons. 30. n. 3. seq. Licet quoad jurisdictionem et alia regia et superioritatis jura Caesari et Imperio juramento sint obstrictae, quo tamen proprietas rerum suarum non imminuitur, Paurmeister. d. cap. ult. [note: 14.] n. 72. vers. bona autem. Exemplo civitatum provincialium, sive municipalium, quae, ut supra cap. 8. n. 2. dictum, liberam quoque rerum et bonorum univertitatis administrationem habent, nec tenentur Dominis suis territorialibus de bonorum publicorum administratione, reditibus, proventibus et expensis civitatis, villae, pagi vel alterius universitatis rationes reddere, sicuti communis Doctorum schola docet, Cravet. cons. 238. n. 2. Goeden. d. cons. 2. n. 8. et cons. 30. n. 8. Nicol. Everh. cons. 1. n. 185. et seq. vol. 2. Petr. Heig. part. 1. quaest. 20. n. 13. Paurmeist. d. cap. ult. n. 72. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 2. n. 172. Engelbrecht. de jurisd. concl. 160. lit. C. Thom. Michael. de jurisd. concl. 137. lit. d. Bruning. de var. univers. spec conclus. 89. Ziegler. d. §. Landsassii. limit. 1. num. 33. seq. Klock. de contribut cap. 11. n. 49. Thom. Maul. de homag. tit. 13. per tot. Bocer. de jurisd. cap. 8. n. 93. Et quamvis contrarium sentire videatur, Guid. Pap. decis. 631. n. 1. vers. ad quartum dubium. Et pro hac contraria sententia allegari soleat, l. 2. C. de jur. fisc. haec tamen huc nihil quicquam confert, quia loquitur de rationibus fisci Imperatoris, quarum redditio merito comprobari debet per procuratorem Caesaris, ad cujus cognitionem jura fiscalia pertinent; sed nobis hic sermo est de aliis bonis et rationibus, quae ad aliquam civitatem vel universitatem pertinent, et in quibus fiscus vel superior nullum jus obtinet.

[note: 15.] Superior tamen conclusio locum non obtinet 1. si inter Dominum et subditos civitatum, villarum, pagorum, vel universitatum aliud sit conventum, vel longo tempore aliter observatum, Matth. Stephan. d. cap. 2. n. 179. Ziegler. d. §. Landsassii. limit. 1. n. 40. Besold. [note: 16.] de jur. univers cap. 5. n. 2. Vel 2. justa et urgens subsit causa, tum enim visitatorem Dominus ratiociniis praeficere potest, Heig. d. quaest. 20. n. 14. Veluti si fama, et relevans adsit suspicio de mala administratione, de qua conquerantur subditi, utpote si ex civium contributionibus collecta pecunia in alienos et indebitos usus convertatur, etc. tum enim aequissimum erit Dominum, ceu patrem patriae, Reipubl. commodum procurare et damnum praecavere, l. si itae. 6. §. 1. ff. de usu et habit. l. si cujus. 13. §. 3. ff. de usufr. Heig. d. l. n. 16. Matth. Stephan. d. n. 179. seq. Ziegler. d. limit. 1. n. 41. Cum enim dilapidatis municipii bonis, aut universitate aere alieno gravata, onera ejusdem in singulos cives cedant, et superioris conditio quoad proventuum

solutionem et operarum praestationem deterior reddatur, ideo Domini maxime interest, in rationes civitatum municipalium justa de causa inquirere, arg. c. conquerente. X. de restit. spoliat. l. congruit. 13. ff. de offic. praesid. Guid. Pap. decil. 631. n. 1. Matth. Steph. d. part. 2. lib. 2. cap. 2. n. 65. et d. n. 179.

[note: 17.] Unde quoque plurimis in provinciis, et in Ducatu Wurtembergico Princeps territorii statis temporibus decernere solet, visitationem generalem, eine Lands Visitation, et per commissarios suos civitatum municipalium acta et gesta examinat, in rationes tam tutelares, quam universitatis inquirit, gravamina subditorum audit et exaudit; si quid fraudulenter commissum, debita poena coercet, Dn. Nicol. Myler. de statib. Imper. concl. 47. n. 4. ubi nuperrime laudabiliter patriae instituto factum fuisse refert. Hoc tamen absque evidentissimis indiciis, diffamationibus, querelis vel denunciationibus praeviis fieri non debere, monet Ziegler. d. n. 41. seq. Maul. [note: 18.] d. tit. 13. n. 15. Ubi autem ejusmodi rationes et administrationes visitare jus est, an subditi officialibus visitantibus gratis hospitia et alimenta praestare teneantur, vide Jon. Euchar. Erhard. de oper. rustic. concl. 31. lit. e. ubi id quidem ex spontanea subditorum liberalitate originem traxisse, postmodum vero prave in necessitatem detortum esse scribit. Et hic mos regionis erit inspiciendus, et observandus.

[note: 19.] Quando rationes legitime sunt redditae, ipsae negocium distrahunt, et Obligationem solvunt, tot. tit. ff. de tut. et ration. distrah. l. semel. et ibi Bart. C. de apoch. adeo, ut non modo quietatio, seu liberatio exinde debeatur, l. 1. et tot. tit. C. de apoch. et administrator amplius inde inquieturi non debeat, sed plenissima securitas ei danda sit, arg. l. si cui libertas. 50. et ibi gloss. et Dd. com ff de condit. et demonstr. Menoch. cas. 209. n. 37. et rationes redditae a magistratu et Domino rerum administratarum subscriptione confirmandae sint, Heig. [note: 20.] d. qu 20. n. 28. seq. Et semel redditis et calculatis rationibus, calculatio denuo non sit repetenda. l. semel. C. de apoch. Dec. cons. 94. Socin. sen. cons. 92. n. 1. lib. 4. Menoch. d. cas. 209. n. 37. ubi id fortius procedere asserit, quando una cum calculatione intervenit absolutio, et pactum de non contraveniendo, ita ut tunc sub praetextu solius erroris rationes iterum reddendae non sint, secundum Bart. in l. in fin. C. de jur. fisc. Socin. sen. cons. 92. n. 4.

[note: 21.] Quod si tamen error calculi deprehendatur, is post rationes redditas coargui potest usque ad triginta annos, licet ante introductam tricennalem praescriptionem, decennii et vicennii tempore sufficerent, Dd. in l. un. C. de error. calc. l. calculi. 8. et ibi gloss. de administr. rer. ad civit. pert. l. in omnibus, 13. §. 1. C. de long. temp. praescr. Mascard. de probat. concl. 1256. n. 9. seq. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 2. n. 199. ubi. n. 202. errorem in calculo probari dicit, si doceatur rem aliter se habere, et in computando aberratum vel quid omissum fuisse, subductis nimirum rationibus, Mascard. de probat. concl. 461. n. 1. seq. et concl. 1256. n. 16. seq. Adeoque licet saepius calculatae sint rationes, nihilominus postulari poterit, ut denuo edantur et calculentur, modo postulans alleget, et simul doceat errorem calculi in computatione intervenisse, arg. l. si quis ex argentariis. §. fin. ff. de edend. Natta. cens. 39. n. 3. seqq. lib. 1. et cons. 489. n. 2. seq. lib. 3. Malcard. d. concl. 1256. n. 14. seq. Matth. Stephan. d. l. n. 203. Heig. d. quaest. 20. n. 36. ubi vanam dicit excusationem tutorum. curatorum et procuratorum, qui ideo a rationibus reddendis se immunes putant, quod semel eas reddiderint.

[note: 22.] Quod maxime procedit, si rationes dolo vel fraude redditae demonstrentur, ita ut tum de novo reddendae sint et calculandae, Jason. cons. 219. n. 2. lib. 2. Socin. sen cons. 159. et cons. 190. col. 3. lib. 2. Nevizan. cons. 94. in fin. Menoch. arbit. jud. d. cas. 209. n. 39. ubi n. 40. addit, dolosum hunc errorem claris et perspicuis probationibus detegendum esse, Dec. cons. 94. n. 4. lib. 1. et in l. 1. n. 8. in fin. C. de error. calc.

[note: 23.] Redditis rationibus, siquid residuum etiam apud administratorem deprehendatur, id omnino solvere tenetur, non enim rationes quis reddidisse censetur nisi etiam reliqua solverit, l. qui sub conditione. ff. de condit et demonstr. l. non solum. §. is, qui reddere. ff. de liber legat. l. Sticho §. argentarius. ff. de statu liber. l. Lucius Titius. ff. de manumiss. testam. Socin. in l. quamvis. n. 1. ff. de condit. et demonstr. Menoch. d. cas. 209. n. 21. seq. Et cum residuo etiam instrumenta, quae ad res administratas pertinent, reddenda sunt, l. si cui libertas. ff. de condit. et demonstr. Menoch. d. cas. 209. n. 29.

[note: 24.] Tenetur quoque administrator resarcire omnia damna, quae ex ipsius negligentia et culpa orta sunt, et Reipubl. evenerunt, l. 1. C. de pericul. nominator. l. 1. in princ. et ibi gloss. ff. de tutel et rat. distrah. l. 1. l. 2. C. de haered. tutor. l. 2. C. si tutot vel curat. non gesserit. Menoch. d. cas. 209. n. 32. seq. Losae. de jur. univers. [note: 25.] part. 4. cap. 19. n. 20. seq. et tenetur non solum de dolo, sed etiam de lata et levi culpa, non autem de levissima, vel casu fortuito, Losae. d. cap. 19. n. 42.

[note: 26.] Et non solum administrator ipse de suo sed etiam de facto collegarum et subcuratorum si quos forte sibi substituerint, vel quibus rem sibi expediendam mandaverint, l. ex facto. 30. ff. de negoc. gest. neque ideo excusantur, quod aliis mandurint, quia ipsimet ad hoc constituti, et horum industria electa fuit, l. si procuratorem. 8. §. si tutores. 3. ff. mandat. Boer. decis. 60. n. 1. Heig. d. quaest. 20. n. 10.

[note: 27.] Denique observandum est, quod civitates, aliaeque universitates in bonis administratorum jus tacitae hypothecae obtineant, arg. l. fin. C. quo ordin. quisque com. Munnoz de Escobar. de ratiocin. administr. cap. 39. num. 6. Bruning. de var. univers. spec. conclus. 90. Tusch. lit. A. conclus. 207. n. 2. Neguzant. de pignor. part. 2. membr. 4. num. 129. Carpzov. part. 1. constit. 28. defin. 115. num. 3. exemplo tutoris et curatoris, l. 20. C. de administ. tut. et fisci, qui tacitam hypothecam habet in bonis cujuscunque

administratoris, l. 2. C. in quib. caus. pign. tac. contr. l. 2. et 3. ff. de privil. fisc. cujus jura etiam Civitatibus Imperialibus competere dictum est cupra lib. 2. cap. 15. n. 1.

[note: 28.] Si deprehendatur ab administratoribus rerum civitatis male administratum, rationes legitime editas, vel redditas, et reliqua non soluta, contra ipsos summatim procedi debet. sine ullo ordine judiciario, et sic executive, l. hi qui. C. de conven. fisci debit. Bald. in l. n. 1. C. quando fisc. vel. priv. et maxime, quando ex ipsa librorum et registrorum inspectione, rationum perplexitas et consusio apparet, Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 2. part. 2. cap. 2. n. 234. et 235. ubi n. 236. addit, quod sine ulla exceptione, tanquam in debito liquido et aperto, administratores statim ab officio removeri, et alii in eorum locum surrogari debeant, l. si. aliquid. C. de susceptor. l. Divus. ff. de offic. praef. orient. l. 2. §. quod de frumentaria. [note: 29.] ff. de admin. rer. ad Civit. pert. Qui allstem semel remoti, non nisi ex magna et gravi causa restitui debent, l. 2. ff. de senat. M. Stephan. d. cap. 2. n. 237. et seq.

CAPUT XI. De Officio Magistratus circa Administrationem Justitiae. Summaria.

1. Justitiae administratio superioritati territoriali adscribitur, ejusque indicium est.

3. Sine juditiae administratione nihil efficitur in administratione Imperii laudabile, et ad rem omnem generendam est necessaria.

9. Zaleucus ut legi satisfaceret, filio unum, sibi alterum oculum erui jussit.

[note: 1.] AD Magistratus quoque Officium imprimis pertinet Justitiae administratio, quae juri superioritatis territorialis adscribitur, ejusque indubitatum est symbolum et signum, eiusdemque vigore exercetur, Thom. Michael. de jurisd. conclus. 52. Georg. Ritter de homag. conclus. 197. Reinking de regim. secul. lib. 1. class. 5. cap. 4. um. 97. Petra de fideicom. quaest. 12. num. 158. seq. Knichen. de jur. territ. cap. 3. n. 280. seq. et encyclop. cap. 6. n. 1. seq. Ziegler. § Landsassii. concl. 1. n. 143. Ming. de super. territ. concl. 70. Quia judiciorum exercitium superioritatis est indicium, Socin. sen. cons. 178. n. 19. lib. 2. Menoch. retin. poss. remed. 3. n. 185. Meichsner. tom. 2. lib. 2. decis. 4. num. 127. Et justitiae administratio nexu quodam adamantino agglutinat jus superioritatis, subjectionemque firmiter evincit, siquidem locus non solum praesumitur de territorio illius, qui justitiam, seu actus jurisdictionis exercet. Rimin. jun. cons. 396. n. 5. libr. 4. Kirchov. Germ. Ict. tom. 5. cons. 8. num. 30. Sed etiam justitiam administrando, quis constituitur in quasi possessione jurisdictionis, Petra d. quaest. 12. n. 158. et 409. Knichen. d. cap. 3. n. 282. seq. Et probato usu et exercitio cognoscendi, et actu pronunciandi, probata quoque dicitur quasi possessio jurisdictionis et superioritatis, Cephal. cons. 458. n. 34. Raudens. resp. 2. n. 241. lib. 2. Petra d. quaest. 12. n. 168. et 173. ab fin. [note: 2.] Unde vulgatum illud: Qui te judicat, Dominus tuus est, Roman. cons. 70. col. 5. vers. quinto quia. Menoch. cons. 75. n. 22. et cons. 21. num. 10. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 52. lit. a. Ritter de homag. concl. 74. Ming. d. conclus. 70.

[note: 3.] Quam necessaria autem sit justitiae administratio, inde satis apparet, quod sine justitia nihil in Imperii administratione efficiatur lau dabile, Cicero lib. 3. offic. Est domina, regina, causa, sine qua nihil potest esse laudabile, quaeque ad rem omnem gerendam est necessiaria. Adam. Keller. de offic. jurid. pol. lib. 1. cap. 20. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. membr. 1. cap. 1. num. 45. Hinc sicut in Imperio prima pietatis, ita etiam secunda institiae habenda est ratio, sine qua nulluni diuturnum in terris esse potest imperium, R. A. zu Regenspurg, de anno 1603. §. Wie hoch und viel dann. 45. ibi: als ohn welche kein Reich oder gubernament in der Welt immer kan bestehen. Deo siquidem et justitia nihil majus existit, et absque his nihil unquam commode geri potest, ut inquit Imperator Justin. in Novel. 164. in princ. c. Principatus. caus. 1. quaest. 1. et sine his Principes sunt socii furum. et ambulant in tenebris, Aur. Bull. in prooem.

Remota namque justitia, qui regna sunt, nisi magna latrocinia, Augustin. ad Sapient. [note: 4.] 1. vers. 1. Imo sine justitia nec Jovis sceptra satis tuta existerent, inquit Zasius in orat. de laudib. leg. quae extat in tom. 5. Reinking de regim. secul. lib. 2. class. 1. cap. 1. num. 23. et seq. Summum igitur in rebus humanis bonum est, justitiam colere, et jura sua cuique servare integra, ac in subjectos non sinere, quod potestatis est fieri, sed quod aequum est custodiri, c. si seculi. caus. 12. quaest. 2. Et justitiae praesidio confirmatur thronus Principis, [note: 5.] Proverb. 16. verb. 13. Ex quo etiam Principes aliique magistratus debitores justitiae esse dicuntur, c. ex tenore. X. de for. compet. eandemque subditis utiliorem esse, quam fertilitatem temporis, arbitratur Joan. de Royas in epist. success. c. 34. n. 10. Et boni Principis et magistratus esse officium, justitiam administrare. Rempublicam bene curare, commodum subditorum, et salutem Imperii omnibus modis promovere, scribit Arn. Clapmar. de arcan. Rerumpublicar. libr. 5. cap. 12. Petr. Heig. part. 1. quaest. 10. num. 6. Unde etiam Imperator in Capitulatione sua jurat art. 1. vers. Darzu insonderheit in dem Heiligen Reich Frieden, Recht und Einigkeit pflantzen, auffrichten, und verfügen sollen und wollen, daß die ihren gebührlichen Gang, den Armen als den Reichen [note: 6.] gewinnen und haben sollen etc. Et vidua quaedam Philippo Macedoni causam ligitiosam audire detrectanti, dixisse fertur: O Rex. causam meam audire oportet, aut non regere, [note: 7.] Parth. litig. lib. 1. cap. 2. num. 16. Et cum Hadrianus a muliercula rogatus, ut causam audiret, otium sibi non esse respondisset, ab illa audire coactus fuit: Noli ergo imperare Sic cum Trajanus equum ascendisset ad bellum profecturus, vidua quaedam apprehenso ejus pede, miserabiliter lugens, sibi administrari justitiam petiit, et poenam sumi de his, qui filium ejus probum et innocentem occiderant, dicens: Tu Auguste imperas? et ego tam atrocem patior injuriam? Cui Imperator: Tibi satisfaciam, cum rediero. Ad quod illa: Quid si non redieris? Successor, inquit ille, meus tibi satisfaciet; Et illa: Quid tibi prodest, si alius benefecerit, tu mihi debitor es, secundum merita recepturus, et fraus utique est, nolle reddere, quod debetur: Successor tuus injuriam patientibus pro se tenebitur, te non liberabit justitia aliena, et bene agetur cum successore tuo, si se liberavit, Guevara in horolog. Princ lib. I. cap. 37.

[note: 8.] Justitiae administratio fieri debet aequaliter, et sine respectu personarum, Proverb. 22. vers. 22. et cap. 24. vers. 23. Reinking de regimin. secul. l. 2. class. 1. cap. 5. per tot. Et ita judicabit magistratus, sicuti se judicari exoptat, a summo et supremo omnium judice inextremo judicio, cujus judicio praesuit in terris, et meminerint quicunque magistratus, quod juxta versiculos illos:

Unde M. Antonius Consul Romanus solitus fuit dicere: Privati multos habent judices, Principes solum Deum, eumque rigidissimum experiuntur. Justitia non novit patrem, non novit matrem, veritatem novit, personam non accepit. Deum imitator, inquit Cassiodor. Athenienses noctu res judicabant, ut non oculos, sed tantum aures in judicium adhiberent. Alexander Magnus in judiciis solitus est, alteram aurem tegere, ut illam reo integram servaret. Et cum Juliano Imperatori quidam ex Consiliariis objiceret: Quis tandem nocens deprehendi poterit, si cuilibet se purgare permittitur? Respondit? Quis tandem innocens erit, si accusare sufficiat, et tantum accusatores sint audiendi?

[note: 9.] Sic Zaleucus Locrensium legislator inter alias legum tulit, qua moechis utrumque oculum erui jussit, contra quam cum ejus filius peccaret, stricte sancitum exequi voluit. Cum vero tota civitas Zaleuci meritis mota, pro filio intercederet, et poenae mitigationem peteret, pater, ne leges refigeret, quas fixerat, sibi unum, et filio alterum oculum effodi curavit, ut ita suo exemplo justitiam in subditorum animos altius infigeret Unde Claudianus inquit:

CAPUT XII. De Defensione Civitatis, Bonorum et Privileglorum. Summaria.

1. Defensio bonorum et personarum Magistratui jure superioriatis territorialis et competit et incumbit.

5. Magistratus Patroni et defensores sunt Ecclesiarum, et in eos jus Advocatiae habent.

8. Magistratus et subditi inter se tanquam pater et liberi, et tanquam corpus et membra, pastor et grex.

[note: 1.] IUstitiae administrationi annexa est defensio, quae etiam juri et superioritati territoriali adscribitur. Postquam enim Dominus territorialis homagium suscepit, et a subditis suis debito modo fuit recognitus, ad officium ejus spectat, ut subditorum suorum bona, res et personas protegat, defendat et tueatur, indeque protectio generalis, defensio et custodia territoriorum, tam juris, quam facti, de potioribus juribus jurisdictionis et superioritatis territorialis esse dicitur, Boer. tract. de custod. clav. num. 54. seq. Chassan. in catal. glor. mund. part. 5. num. 195. Zas. part. 1. cons. 14. num. 8. seq. et cons. 15. num. 45. seq. Mager. de advocat. cap. 8. num. 422. seq et cap. 9. num. 663. Besold. thes. pract. verb. Land-Schutz. Reinking. de regim. sec. lib. 1. class. 5. cap. 4. num. 24. Meichsner. tom. 2. lib. 2. decis. 3. n. 4. seq. Casp. Klock. tom. 1. cons. 9. n. 14. Et soli Principi, vel ei, qui jura Principis, omnemque jurisdictionem et superioritatem territorialem habet, talis protectio de jure competit, Menoch. arbit. jud. cas. 338. n. 3. Reinking. d. cap. 4. n. 25. Besold. d. l. Mager. d. c. 8. n. 423. et c. 9. n. 664. Meichsn. d. decis. 3. n. 5. Boer. d. num. 54. Unde etiam a nonnullis superioritas territorialis definitur, quod sit protectio et defensio ratione jurisdictionis seu gubernationis territorii universalis competens, Wehner. verb. Landsfürstliche Obrigkeit. fol. 462. Ziegler. §. Landsassii. concl. 1. num. 8. Thom. Michael. de jurisd. concl. 44. lit. d. Mager. d. cap. 8. n. 414. Ming. de super. territ. concl. 66. Goeddae. in resp. de restit. Bar. Vallendar. num. 297. Atque hinc territoriorum Domini et magistratus tenentur subditorum et civium bona, res, privilegia, jura et personas defendere, protegere et tueri, Author consil. Fridberg. part. 1. punct. 6. n. 76. Reinking. d. lib. 1. class. 5. cap. 4. n. 24. Ming. de superior. territ. concl. 66. Specul. de homag. n. 8. circa fin. Zas. de feud. part. 7. n. 56. Schrad. de feud. part. 6. c. 7. n. 4. Ziegler. §. civitas. concl. 1. n. 75. Imo non tantum subditos et cives, sed etiam extraneos in territorio suo, vi jurisdictionis generalis et jure niagistratus, a vi et injuria tutos, securos et indemnes praestare tenentur, Pet. Frider. Mindan. de mandat. lib. 2. cap. 14. n. 10. in fin. et 13. seq. Atque ita ordinariam et generalem protectionem ipso jure incumbere Sacrae Caesareae Majestati, tanquam universali protectori, tradit Castald. de Imperat. quaest. 52. Zoanet. de Rom. Imper. n. 149. et 251. Thom. [note: 2.] Michael. de jurisd. concl. 9. Unde etiam Imperator dicitur, der gantzen Christenheit Schutz- und Schirmherr. R. Absch. zu Augsprug de anno 1518. §. Erstlich. Sic quoque post Imperatorem, ordinariam et generalem protectionem subditorum ipso jure etiam incumbere Regibus, Ducibus, Principibus, Comitibus, Baronibus, Nobilibus, Civitatibus et omnibus aliis magistratibus, pluribus docent Becht. de secur. et salv. cond. conclus. 42. Mager. de advoc. cap. 3. n. 78. seq. et ibi alleg. Sixtin. 3. Marp. cons. 8. n. 46. Vasqui. illustr. [note: 3.] contr. libr. 1. cap. 41. num. 20. Ideo enim Magistratus officio suo fungitur, ut subditorum et civium saluti prospiciat, l. 2. §. originem. 13. ff. de orig. jur. l. 1. §. 12. ff. de offic. praef. urb. l. 3. l. 6. §. 2. ff. de offic. praesid. l. fin. ff. quod met. Et hujusmodi defensio fascibus et Imperiis quorumlibet Dominorum adeo annexa et conjuncta dicitur, ut ab initio statim cum dignitate et officio, sine ulla recusatione praestari debeat, unde quoque necessaria appellatur, per

Gylmann. 1. Camer. decis. 1. num. 2. seq. [note: 4.] Mager. d. cap. 3. num. 64. Atque hoc respectu omnes et singuli magistratus obligati sunt, territoria sua purgare malis hominibus, l. 3. l. congruit. 13. ff. de offic. praes. l. 4. §. 2. ff. ad L. Jul. pecul. Reichs Abschiedt de anno 1559. §. Und haben uns. Gail. 2. observ. 64. num. 2. Mynsing. 5. obs. 70. et ejusmodi homines pacem et quietem turbantes conquirere, et prosequi, vulgo Straiffen, Fichard. cons. 63. n. 8. infin. vol. 2. Becht. d. conclus. 42. Mager. d. cap. 3. n. 97.

[note: 5.] Ordinariam hujusmodi protectionem territoriorum Domini et Magistratus habent non tantum personarum et rerum secularium, sed etiam Ecclesiarum sui Principatus et Dominii, Covarruv. in repet. 2. c. possessor. §. 10. num. 5. de R. l. in 6. Schurff. cons. 72. num. 10. cent. 1. Corset. tract. de excell. reg. quaest. 34. Mager. de advoc. cap. 9. num. 658. seq. Unde etiam Principes et alii Imperii Status in Coenobia et Monasteria sub eorum territoriis et districtibus sita, jus advocatiae et inspectionem justitiae, et administrationis temporalium habere solent, Wehner. verb. Vogtey. in princ. vers. ut autem in statu. Thom. Michael. de jurisdict. conclus. 55. lit. g. Et Principes et alii Status eo ipso. quod Ecclesiae Cathedrales et districtibus, fundatam habere dicuntur intentionem de jure, quod sint illorum patroni et protectores, per tradita Hortleder. in Reichs-Handlungen, tom. 1. libr. 5. cap. 12. Mager. de advocat. cap. 8. num. 428. et cap. 9. num. 648. seq. Quaecunque enim intra territorii septa continentur, ea in fide et patrocinio Domini istius esse, communiter approbata est regula, supr. libr. 1. cap. 12. num. 93. et seq. et libr. 2. cap. 5. num. 69. et seq. Secus tamen hoc est, si Monasteria a territorii jurisdictione sint exempta, Mager. cap. 8. num. 430. et seq.

[note: 6.] Defensio haec bonorum et personarum etiam armis fieri potest, contra vim et injuriam, si hoc aliter fieri nequeat, Carpzov. de leg. reg. [note: 7.] Germ. cap. 14. sect. 5. num. 6. seq. Et magistratus cives ab omni injuria defendere, et liberorum loco tueri tenetur, arg. l. 4. C. de defens. civit. Farinac. prax. crimin. part. 5. de homicid. quaest. 125. num. 316. Nam quoad cives magistratus patris vicem sustinet, Menoch. cons. 28. num. 32. tam in Ecclesiasticis, quam politicis negociis, c. quando. caus. 23. quaest. 4. Ludol. de Bebenberg. de jur. regn. cap. 3. 4. 8. et 9. Tusch. lit. R. conclus. 333. n. 10. Matth. Stephan. de jurisd. part. 1. cap. 1. membr. 1. num. 15. [note: 8.] Quam primum enim regna et Imperia constituta, magistratus et subditi inter sese tanquam pater et liberi, Rol. a Valle cons. 18. n. 18. cons. 81. n. 39. seq. vol. 2. Mod. Pistor. cons. 9. n. 10. et 11. lib. 2. Fichard. cons. 137. num. 2. lib. 2. tanquam corpus et membra, Author de postrem. motib. Gall. fol. 230. tanquam pastor et grex, Rol. a Valle cons. 91. num. 41. vol. 2. Pistor. d. cons. 9. n. 9. seq. et tanquam foederati arctissimo, et sacri foederis homagialis contractu devincti, Specul. de feud. [note: 9.] rubr. de homag. num. 3. 6. et 7. Et Dominus communis pater est subditorum, Rol. a Valle cons. 15. n. 16. vol. 4. et ideo paterno amore eos complecti debet, Roll. a Valle. cons. 1. num. 103. vol. 1. eosque tanquam filios et nepotes tractare. l. si quis filium. et ibi Jason. ff. de inoff. test. Cravet. cons. 264. n. 36. et 37. Unde etiam magistratus in sacris literis vocantur parentes Genes. 41. vers. 43. 1. Samuel. 12. vers. 12. et cap. 24. vers. 12. Clypei terrae, Psalm. 47. vers. 9. Portae civitatis, Psalm. 24. v. 7. et Psalm. 143. v. 13. Montes, Micheae 6. vers. 2. Auxiliatores et salvatores, Iud. 3. v. 9. 2. Reg. 13. vers. 5. conser infra lib. 6. cap. 1.

[note: 10.] Cives etiam et subditi inviti defendi possunt, eosque invitos magistratus defendere tenentur, quia hic communis, et civium, et magistratus salus publica versatur, et publicae saluti consulere humanum et necessarium est. l. 2. 3. et 4. ff. de liber. caus. Et homines, ubi contra propria commoda laborare inveniuntur, conservari, Reipublic. maxime interest, arg. l. si pater. C. de sponsal. l. cum ratio. §. pen. ff. de bou. damnat. Et communis Dd. est traditio, quodlibet beneficium etiam in invitum conferriposse, si publica causa concurrat, et alicujus renuentis saluti concurratur, Dec. et Cagnol. in l. invito. 63. §. 3. ff. de R. l. opusque pulcherrimum est, etiam invitos, nolentesque servare, Petr. Faber. in d. l. invito. num. 9. in fin. ff. de R. 1. et invitos et ignorantes liberari posse, docet l. 23. ff. de solut. ac tempore necessitatis Dominum, vasallo invito, castrum custodire posse, docet Rosenthal. de fend. cap. 7. conclus. 2. num. 8. lit. G. Gail. de arrest. cap. 10. num. 6. vers. Si tamen Dominus. Et protector clientes invitos defendere potest, Petr. Frider. Mindan. lib. 2. cap. 14. n. 33. Mager. de advocat. [note: 11.] cap. 11. num. 386. seq. Econverso quoque cives propter praestitum homagium, magistratum et Senatum suum ad versus injurias defendere tenentur, Petra de potest. Princ. cap. 15. n. 42. Guid. Pap. quaest. 587. Zas. d. part. 7. num. 43. Schrader. de feud. part. 6. cap. 6. num. 92. Ziegler. §. civitas. concl. 1. n. 76. et limit. 1. n. 39. Author consil. Fridberg. part. 1. punct. 6. n. 77.

[note: 12.] Magistratus, sive Consul et Senatus universitatis non tantum personas et bona civitatum, sed et ipsam Civitatem defendere tenetur. Quo nomine generali consuetudine regimen clavium portarum Reipubl. administratori, sive Consuli regenti tradi et committi solet, Paul. Christinae. decis. cur. Belgic. vol. 5. decis. 147. n. 14. in fin. Et quod provisio et tuitio civitatis, claviumque custodia, ad ipsos Consules suosque officiarios pellneat, tradunt quoque Guid. Pap. decis. 531. Luc. de Pen. in l. est verum. C. de incol. Nicol. Boer. de custod. clav. n. 36.

CAPVT XIII. De Officio Magistratus circa mores Civium, et de Censoribus. Summaria.

2. Censores apud Romanos constituti, e qualis hic fuerit magistratus, et quomodo dictus.

7. Hodie hoc officium negligitur, in locis tamen nonnullis Censura Ecclesiastica observatur.

8. Et in civitatibus nonnullis Imperialibus adhuc habeniur Censores, scortatores et adulieros punientes.

9. Nemo tenetur denunciare delictum, nisi in Crimine laesae Majestatis, parricidii et adulterationis monetarum.

SIcuti magistratus et judices legibus; ita moribus Censores praeficiuntur, qui ea, quae legibus definiri nequeunt, corrigant. notent. Chokier. in aphorism. lib. 5. cap. 19. Besold. de maegistrat. et censor. [note: 1.] cap. 4. n. 1. cum uniuscujusque Reipublicae fundamenta sint mores et leges. Polyb. lib. 6. et ideo optimum quoque sit, si quid in moribus labat, non deesse corrigendi auctorem, Tacit. 2. annal. Quam multa enim, inquit Seneca, pietas, humanitas, liberalitas, fides, justitia, exigunt, quae extra publicas tabulas sunt, neglecta tamen, aut contemptui habita, multorum, magnorumque malorum causa sunt, Bondin. de repuhl. lib. 6. cap. 1. Lips. [note: 2.] 4. polit. 11. Atque hunc in finem olim apud Romanos Censores a censendo sive constituendo ita dicti, l. censeri. 111. ff. de V. S. qui et magistri disciplinae et praefecti moribus, dicti fuerunt, Cicero pro Cluent. item pacis magistri et custodes, Valer. Max. lib. 2. cap. 9. nec non pudoris et modestiae, Cicero in Pison. Et cum apud Romanos moribus regendis diligens et severa fuerit censura, Liv. decad. 5. lib. 1. in fin. Ideo magistratus hic sacratissimus dici meruit, Plutarch. in Caton. major. et honoratissimus, quasi cumulus reliquarum dignitatum, Lipsius in not. ad Tacit. annal. lib. 4. n. 34. et morum judex, apud Juven. et junator, apud Plaut. in prol. Apud Athenienses legum custodes et Nomophylaces dicti, Bodin. de republ. lib. 6. cap. 1.

[note: 3.] Hujusmodi censuram Rebuspublicis maxime necessariam, utilem, laudabilem, imo saluberrimam esse, tota Politicorum tradit schola, Bodin. de republ. lib. 6. cap. 1. Petr. Greg. Tholos. de republ. lib. 4. cap. 11. Lipsius lib. 4. polit. cap. 11. Althus. polit. cap. 25. Joh. a Chockier. libr. 2. aphorisin. polit. c. 10. et lib. 5. cap. 19. utpote sine qua nil valent arma militum, nil legatorum merentur consilie: Nam quid prodest foris esse strenuum, si domi male vivitur, Valer. Max. lib. 2. c. 9. Sine hac nullae unquam divitiae augustiorem facient Rempublicam, nisi enim singulis officium ac verecundia sua constiterit, partarum rerum aequatus coelo cumulus sedem stabilem non habebit, Valer. Max. d. l. Ideoque censura omnium, quae in Republica excogitari possunt, munerum maximum est, omnibusque civitatibus maxime necessarium; Utilitas autem tanta, ut nulla major, etc. inquit Bodin. de republ. lib. 6. cap. 1. in princ.

[note: 4.] Origo apud Romanos a parvis initiis orta, eo crevit, et ad tantum fastigium pervenit, ut decoris, dedecorisque Romani discrimen totius Reipubl. supremum jus haberent. Primus autem Servius Tullius Romanorum Rex effecit, ut ipsa se Respublica nosceret, teste Floro. Cum enim primo instituisset, ut in singulorum liberorum recens natorum capita aliquid Junonis Lucinae templo inferretur, patresque in censu conficiendo, non facultates modo in campo Martio in censum deducerent, sed suum quoque et uxoris nomen, aetatemque et familiae capita profiterentur, tandem sacra publica, ritus, mores et vitae

cujusque instituta, vectigalia etiam, et publicorum locorum privatorumque arbitrium sub censurae curam et potestatem devenit, eaque omnia in tabulas censuales referebantur, ut omnibus non sentientibus et applaudentibus jugum intolerabile exactionum omnis generis imponeretur, Casp. Klock. de contribut. [note: 5.] cap. 17. n. 13. Ex quo constat, duas censurae partes fuisse, quarum una possessiones et bona singulorum inquirebat et adnotabat, ut scilicet constaret de numero, conditione, aetate et facultatibus singulorum, altera in mores civitatis animadvertebat, quo se quisque modo domi suae intra laris penetralia, erga uxorem, liberos, servos, propinquos et vicinos gereret; quae institutio liberorum, quae disciplina, unde victus et amictus, quae incuria, quis focus et mensa, etc. Klock. d. cap. 17. n. 14. seq. De qua posteriore morum censura nobis hic sermo est, quorum censores Senatum etiam legebant, indignos amovebant; si quis plebejus oscitanter vel male viveret, agrum passus sordescere, eumque segniter curaret, aut vineas arboresque suas derelictui haberet, impune id non ferebat: si quis equum haberet strigosum, impolitiae notabatur, Gell. lib. 4. cap. ult. si ebrietatem, si jurgia, si perjuria civitatem invadere deprehenderent, acriter animad vertebant, et in universum providebant, ut quisque civium haberet negocia. quibus a malo publico detineretur, a pravis artibus, malisque libidinibus abstineret, probitati et industriae, non sumptibus, aut divitiis studeret, Salst. ad Caesar.

[note: 6.] Atque haec cura summis etiam viris demandata fuit; Caesar enim cum magister morum esset, privatas aedes ambiit, quomodo quisque viveret, percontans. Plutarch. in Caesar: Dion. lib. 43. Et Tiberius, si qua in publicis moribus desidiâ aut mala consuetudine laborarent, corrigenda suscepit, Sueton. in Tiber. cap. 33. Atque inde etiam Censores ipsos, quia aliorum moribus regendis praepositi sunt, summa vitae integritate esse oportere, monet Cato apud Salust. ne turpe sit Censori, cum culpa redarguit ipsum. Et haec Censura olum Romanis et Graecis usitatissima fuit, et adhuc saeculo nostro Genevates pro Censoribus Decemviros, quasi magistros morum crearunt, qui tanta severitate vitia castigant, ut vix ullum scelus tam occultum sit, quod inultum reperiatur, ut inde dubitandum non sit, quin Rempublicam, si non armis et opibus, certe virtutibus ac pietate florentem tuebuntur, ut scribit Bodin. de republ. lib. 6. cap. 1. fol. 973. in fin. seq.

[note: 7.] Verum hodie nostris in Rebuspublicis adeo obsoletam tam necessariam Censurae provinciam Reipubl. perspicimus, ut non modo non colatur, sed etiam fere ignoretur, scribit Lipsius 4. polit. cap. 11. Et quibusdam in locis usu relctum est hoc munus Ecclesiasticae Censurae, et Senioribus Ecclesiae, ut si quos male vivere cognoscant, admoneant, castigent et judicent: sed cum publicae censurae nota et correptione destituantur, parum inanibus efficitur reprehensionibus, ex Sturm. lib. 2. de admin. bell. Turc. Kirchner. de Republ. disput. [note: 8.] 11. thes. 2. lit. c. Et nonnullis in Civitatibus Imperialibus adhucdum reperiuntur Censores, et similes inquirunt, eosque puniunt.

Hodie quoque hoc nomine institui solent judicia Censoria. Vogt: und Rug-Gericht. Quamvis enim de jure communi nemo teneatur denunciare delictum commissum, vel committendum revelare, gloss. in l. culpa caret. 50. et ibi Dec. num. 4. Cagnol n. 10. ff. de R. l. Menoch. arbit. jud. cas. 355. n. 7. Johan. Herman Stamm. de servit. person. lib. 2. cap. 11. n. 6. seq. nisi in Crimine laesae Majestatis, et pa ricidii. Bart. in l. utrum. ff. ad. L. Pompej. de parricid. Boss. in tract. crim. tit. de Crim. laes. Majest. n. 47. Myns. 5. obs. 40. num. 1. seq. Menoch. d. cas. 355. n. 9. ubi in sequent, alias limitationes addit, Stamm. d. l. n. 14. seq. et adulterationis monetarum, Newe Müntz-Ordn. de anno 1559. §. Herauff setzen, ordnen und wöllen. [note: 10.] 202. seq. Aliud tamen in Suevia, Franconia, et alibi passim in Germania, maxime etiam apud Nobiles, consuetudine receptum est, et singulis fere annis ejusmodi judicia Censoria, quae dicuntur Rug-Gericht, institui solent, in quibus singuli ex populo, sub juramento, revelare et indicare tenentur. quicquid Domino vel Reipublicae nocivum, vel contra legum, aliarumque ordinationum praescripta perpetratum sciunt, eo fine, ut poenis condignis plectantur, Mod. Pistor. part. 2. quaest. 61. num. 4. seq. Keller. de offic. jurid. polit. libr. 2. cap. 17. Meichsner. tom. 4. decis. 10. num. 15. Wehner. pract. obs. verb. Rugen. fol. 578. Stamm. d. cap. 11. n. 5. Idque vi juramenti fidelitatis, sive homagii, daß sie ihres Herrn Schaden warnen, und dessen Nutzen befürdern wollen, ne faciant se occultatores suspectos criminis, et non careant suspicione occultae societatis, wann sie es nicht rugen, Klock. de aerar. libr. 2. cap. 135. [note: 11.] num. 3. seq. Sicuti etiam olim in Germania fuit Rugegravius, sive Ruggraff, quasi quidam Advocatus, sive Procurator Caesaris vel Regis, per quem, vel cujus nomine causae fiscales, statutis anni temporibus deferebantur, et accusabantur, ut in poenas sancitas delinquentes condemnarentur, Gryphiander. tract. de Weichbild. Saxon. cap. 71. num. 7. seq. Quo nomine etiam tam publici, quam clandestini delatores constitui solent, l. ea quidem. 7. C. de accusat. l. 1. C. de custod. reor. Menoch. arbit. jud. cas. 198. num. 28. Quod charitati Christianae non adversatur, si quis alterum in hujusmodi Ruggericht deferat, Besold. de magistrat. et censor. cap. 4. n. 2. modo omnis privata vindicta et animi rancor a denunciante adversus [note: 12.] denunciatum absit. Quia delatio hujusmodi in eum finem a magistratu requiritur, ut consulat delinquentis saluti, et bono proximi, quamvis delinquentis fama periculo exponatur, Bonacin. in disput. de censor. juncta tract. de clausul. §. 8. num. 2. Unde Isocrates in Orat. 2. quam in persona Nicoclis scripsit,

subditos ita alloquitur: Ne reticeatis, si quos videritis imperio meo nocere; sed existimate, idem supplicium debere occultantibus, quod delinquentibus.

[note: 13.] Nec hujus rei exempla sacra desunt, ita enim Josephus Jacobo fratrum suorum delicta detulit, Genes. 37. v. 2. Nepos Pauli conjurationem Judaeorum defert, Actor. 23. Jonathan defert consilia Saulis ad Davidem, 1. Samuel. 19. Heli audit scelera filiorum a delatoribus, 1. Santte. 2. Hujusmodi delatores quoque sunt, die Marckt: und Feld-Schützen, qui damna aliis illata magistratui denunciant.

[note: 14.] Verum an hjusmodi delatores omnia delicta, an vero ea saltem, quae ad rei negationem probare possunt, deferre teneantur, non eadem Doctorum est sententia, ut videre licet apud Menoch. arb. jud. cas. 198. n. 29. Stamm. d. cap. 11. n. 29. ubi n. 22. seq. addit, delatores coactos esse delicta adhuc perpetranda vel perpetrata superioribus suis eo modo, quo ipsi noverint, non habito respectu probarene possint, vel non, denunciare, et quicquid sciunt, hoc omne secreto detegere debere, idque in casu, quo delicta probare non possunt, ad eum effectum, ut et judici de occulto delicto ansa ulterius inquirendi detur, et personae, quibus fraus struitur, sibi cavere possint, quod etiam innuit, Menoch. d. l. n. 30. Myns. 5. obs. 40. in fin. Fachin. 9. controv. 86. Clapmar. de arcan. Rerumpubl. lib. 5. cap. 15. ubi ait: Nec tamen morem eum improbo, in republ. praesertim seditiosis hominibus plena, quo milites emissi scrutantur sermones, atque conjurationes in Principen hoc consilio, ut Princeps eos notet, ab iisque sibi caveat. Et regulariter quoque denunciatorem non teneri de calumnia, in denunciando innocentem, sed tantum, di scienter et falso denunciaverit, respondit [note: 15.] Bursat. cons. 154. n. 151. vol. 2. Et si denuncians, der Ruger und Anbringer, probet famam, vel rumorem in urbe esse de delicto, quod denunciavit, licet non probet corpus delicti, ejusque qualitates, excusatur, Cravet. cons. 329. n. 4. lib. 2. Ejus enim officium est denunciare, non autem de facto cognoscere, an maleficium sit impunitum nec ne, Angel. tract. de malefic. verb. nec ad denunciandum. n. 7. seq. Ac proinde praesumpta calumnia non sufficit, sed juramento se denuncians purgare potest. Hinc etiam, quod nuncio, qui ad inquisitionem damnorum datorum est deputatus, alicujus animalia, quasi damnum vicino dederint, deferenti, credatur, tradunt Bart. in l. ea quidem. C. de accusat. Tiraquel. de utroque retract. §. 8. gloss. 9. in princ. n. 11. Et nuncii relationi circa insinuationem citationis facta, stari scribit. Gail. 1. obs. 54. n. 4. Unde generalis constitui solet regula, quod apparitori, alisque nuncio publico, de negocio ad sui officii executionem spectante, attestanti, tam diu credatur, donec per rerum contrarium probetur, aut talis sit fidei. ut ipsi cum juramento fides habeatur, is suo se juramento purgavit, l. 1. §. quies. 12. ff. de offic. praef. urb. Mascard. de probat. concl. 1121. n. 1. Maranta in spec. part. 6. rubr. recte concipitur citatio. n. 53. Mynsing. 6. obs. 10. n. 7. Vide Stamm. d. lib. 2. cap. 18. per tot Quod tamen tum demum procedit. 1. si nuncius ille sit publicus, et in principio officii sui juratus, Novel. 7. cap. 3. §. 2. vers. ut neque Mascard. d. l. n. 14. 2. Si testetur de negotio tali, quod ad officium illius spectat, Mascard. d. concl. 1121. n. 1. 3. Si non agatur de gravi alterius praejudicio Mascard. d. l. n. 9. seq. 4. Si reus delationem falsam esse non probaverit, quia reo contrarium probare permittitur, Mascard. d. [note: 16.] l. n. 26. Quo casu nuncius, ultra officii privationem, etiam arbitratie, pro modo excessus punitur, l. 2. C. de palat. sacr. largit. d. cap. 18. n. 10. Qualiter autem delatores voluntarii crimina delata non docet Menoch. arbitr. jud. cas. 198. n. 14. seq. Quod etiam in officio constitutus delinquens, seipsum deserre debeat, tradit Menoch. arb. jud. cas. 323. n. 15.

[note: 17.] An autem is, qui se ipsum defert et prodit a Criminis poena immunitatem adquirat, negant Rebuff. super constit. tom 2. tract. de famul salar. gloss. 10. n. 10. Bayard. in addit. ad Jul. Clar. lib. 5. pract. quaest. 27. n. 7. Bart. in l. 3. §. si ex stipulatu. ff. ad Sct. Syllan. et in l. 4. §. si tibi in fin. ff. de cond. ob turp. caus. ubi refert historiam quandam de famulo quodam, qui die Sabbathi, cum aliis Judaeum, una cum filiis se interfecisse, denunciavit, illa spe fretus, se praemium quinquaginta aureorum, delatori constitutum, consecuturum esse, sed deceptus pro praemio laqueum reportavit. Sed aliud observavit Caesar Augustus, qui decies sestertium se illi daturum, qui Coracotam latronum principem in Hispaniam vivum ad se duceret, publicis edictis fidem fecit; Coracotas re exploratâ et compertâ, sponte se Augusto Caesari sistit, quare ut Caesar, ne publicam fidem et securitatem fregisse diceretur, pecuniam illam delatori constitutam numerari jussit, et impune Coracotam dimisit, ex Dion. lib. 56. refert Bodin. de republ. lib. 1. cap. 1. in princ. fol. 2. seq. Quod etiam juri civili consentaneum esse videtur, l. un. C. de famos. libel. Cum Reipubl. expediat, crimina non manere occulta, l. eum qui 18. §. fin. ff. de injur.

CAPUT XIV. De Legibus Sumptuariis. Summaria.

1. Conviviorum et vestium luxuria, aegra imo moriturae civitatis indicia sunt.

3. Exempla prodigorum conviviorum recensentur, Antonii, Cleopatrae, filii AEsopi Tragoedi, Vitellii, Heliogabali.

6. Non tamen omnia convivia contemnenda, quae etiam amicitiae et concordiae vincula sunt, etc.

[note: 1.] AD Censorum officium imprimis pertinuit lasciviae, libidiunum, conviviorum et immodicorum sumptuum coercitio, utpote quae permissa Rebuspublicis semper obfuerunt, manu vero Censoria inhibita profuerunt; Nam ut aita Valer. Max. l. 4. c. 3. ii penates, ea civitas, id regnum, aeterno in gradu facile steterit, ubi minimum virium, veneris, pecuniaeque cupido sibi vindicaverit, Lipsius lib. 4. civil. doctr. E contra vero conviviorum luxuria, ut et vestium, aegrae civitatis indicia sunt, imo moriturae, Lipsius 4. polit. cap. 11. Seneca. epist. 115.

[note: 2.] Quaenam autem et quanta hodie, proh dolor, conviviorum sit luxuria, quinam in ipsis immodici et intolerabiles sumptus impendantur, ipsa experientia testatur: Nihil enim omittitur, quod ad extremam ingluviem et lasciviam carnis facit; Voluptas ab omni parte quaeritur, inerti luxu, ac prodigis epulis certatur, celebrantur convivia perdicibus, phasianis, coturnicibus, pavonibus, lepusculis. Quicquid avium volitat, quicquid piscium natat, quicquid ferarum discurrit, humanis sepelitur ventribus. Fercula ferculis apponuntur; et alia atque alia esca melor atque amplior succenturiatur. Peregrina et Attica obsonia, remotorum litorum pisces. et magno censu comparatae Cleopatricae epulae, ferculaque sestertium millies aestimata, et gulae novissima irritamenta, aliaque exquisitissima condimenta, et ventris prodigia inventa sunt. ut nisi quis illas apponat, sordidus et parum lautus videatur, Alex. ab Alex. genial. dier. lib. 3. cap. 11. Elementis omnibus servitia indicuntur, ut mensa rite ornetur et oneretur. Id quod rarissimum, quod exquisitissimum, in convivii apparatum expeditur, quidquid impensae fiat, hic sumptibus nullis parcitur. Terra suppeditare cogitur, omnis generis radices, olera, fructus, omnis generis feras. Caro bubula, agnina, ovilla, hoedina, vitulina, nisi exotico jure perfusa, non admittitur, leporina, aprugna, cervina, et quicquid animalium sylvas pererrat, in mensas extrahitur. Post terram aqua pretiosissimos pisces gulae subministrare jubetur. Aer volucres, et omnis generis praebet altilia, perdices, phasianos, meleagrides, gallinas Decumanas, Numidicas, Africanas, Indicas, ficedulas, gallinagines, pullastrorum stragem. Si possemus Salamandras et Phoenices ad culinam trahere, cogeremus ignem has delicias non negare, coquere et lixare illas facile disceremus, prout haec refert Casp. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 99. num. 4. et seqq. ubi num. 6. addit, si ea, quae privatorum mensis apponuntur spectemus, Metelli, Pontificis coenam facile aequabunt, de qua, ut sumptuosa Macrob. lib. 3. Saturnal. cap. 13. Imo vulgaris civis non satis bene sese posse audire putat, nisi quinque aut sex fercula apponat.

[note: 3.] Sunt hodie, qui imitari conantur Antonium, qui una coena mille apros, et unius anni spatio centum talentorum millia ex Asiae tributis exacta consumpsit, Plutarch. in Anton. Sabellic.

lib. 8. Ennead. 7. Cleopatra ultima AEgypti regina coenam paravit Antonio, in qua centies sestertium, id est, ducenta et quinquaginta aureorum millia uno ferculo secundae mensae consumpta sunt. Filii AEsopi Tragoedi fuit prodigalitas, ut uniones aceto iquefactos apponeret, de quo Horat. lib. 2. sermon satyr. 3.

Vitellius uno convivio duo millia piscium septem millia avium apposuit, et paucis mensibus nonagies centena millia florenorum insumpsit. Et referente Dion. patinam decem millibus florenis aestimatam confecit. Apolepht. part. 1. fol. 366. Varius Augustus, cognomento Heliogabalus, praeter caeteros sumptus inutiles, canes suos anserum jecoribus, leones vero pavonum et lusciniarum linguis, Camelorum calcaneis, linguis phoenicopterorum, phasianorum atque psittacorum, et id genus aliis avibus, volatilibusque ali curavit Alex. ab Alex. lib. 4. cap. 11.

[note: 4.] Verum hujusmodi heluationes et luxuriae fomites sunt pene omnium malorum: Non enim propter caules, et Pythogartica legumina rixae oriuntur, sed propter opipara fercula et lautas dapes, Franc. Patric. de reipubl. instit. lib. 5. cap. 8, Convivia quippe voluptatis afflixere saeculi mores, miseramque vitiis, quasi sentina Rempubl. pessundedêre, teste Flor. lib. 3. cap. 12. Et magni cibi cura magna virtutis est incuria, secundum Caton. Et quis non animadvertit, magna ingentium Imperiorum fastigia oblivione frugalitatis collapsa esse? Et quis nescit Asiaticis deliciis Romam advectis. Imperium sensim debilitatum, civilibus et domesticis bellis concussum, a barbaris vero tandem subversum, funditusque deletum. Et quem latet conviviis indulsisse Lucium Verum usque ad profluvium amentis impensae flebilemque Imperii jacturam, Petrarcha dialog. 19. Gravissima hinc quoque oritur rerum penuria, et patrimonii jactura et dilapidatio, aes alienum conflatur, et abjecta paupertas, juxta illud vulgatum:

Et exhaustos conviviorum apparatibus Principes civitatum scribit Tacit. l. 2. histor. illisque orphanorum, viduarum, aliorumque bona consumi, non obscure indicat Chrysostom. in Marc. cap. 6. plurimum, inquiens, convivia Divitum plena esse rapina, opipara quidem edulia et potum isthic videas; verum si cogitem, unde collecta ea sint, deprehendas scilicet, foenore, praeda dolis et omni [note: 5.] injustitiae genere coacta esse. Nec est, inquit Klock. de aerar. lib. 2. d. cap. 99. n. 12. quod quis ex ferculorum epularumque incremento gloriam apud vulgus et multorum gratiam quaerat. Gloria namque ex apparatu conviviorum parta, caduca, turpis, mercenaria, virtuti inimica et fallax est. Etenim diffugiunt cadis cum fece siccatis amici. Et vera gloria haec nil nisi vapor est, qui ad exiguum tempus adparet, et deinde instar stipulae a ventis agitatae evanescit, lacob. 4. v. 14.

[note: 6.] Non tamen omnia indistincte convivia con temnenda et inhibenda, utpote quae etiam amicitiae et concordiae vincula sunt, et amicae conversationis causa instituuntur, sine qua vita nostra non tantum mortua, sed bestialis plane est, qualis vita Timonis et Apemati quondam fuit, horum cum alter alterum aliquando adibat, appositâ tenuissimi apparatus coenula, post longum tandem silentium, inquit Apematus: Quam, Timon, nostra duorum in hac solitudine convivatio est jucunda? Quem Timon obliquo intuitus lumine, equidem dicebat, si tu abesses, Plutarch. Habent enim honesta convivia, praeter jucundam amicorum conversationem, quae sal, et sol vitae dicitur, propter quam antiquioribus Romanis, coena utcunque ex sportula fuit, in hunc finem, ut amici vicinique coenas, quas domi paratas habebant, in sportulis in unum conferebant, quod Hispani vocant ollas jungere, Germani, die Häfelein zusammen tragen, Gars. [note: 7.] de expens. et melior. cap. 21. n. 19. in fin. Et Romani olim convivia instituerunt, quae Charistias appellarunt, quibus praeter cognatos nemo interponebatur, ut si qua inter personas necessarias querela esset orta, apud sacra [note: 8.] mensae tolleretur, Valer. Maxim. lib. 2. Et sic convivia esse debent signa benevolentiae, in quibus aluntur amicitiae, animi confirmantur docentur et alliciuntur. Et boni viri veniunt ad bonorum convivia, non helluationis aut ventris causa, sed sermonum, benevolentiae et colloquiorum. Ex quo convivia antiquitus dicta, quasi quod simul viveren, vult AEneas Sylvius de reg. instit. cap. 15. [note: 9.] Indeque vetustas quatuor in conviviis requisivit, 1. modicum apparatum, 2. Suave colloquium, 3. Veram convivaram benevolentiam, 4. bonum vinum. Lather. de cens. lib. 8. cap. 10. n. 17.

[note: 10.] Convivia quoque raro esse instituenda, cum incertum sit gratiamne, an invidiam faciant, monet Patric . de republ. lib. 5. tit. 9. juxta illud Catonis: convivare raro. Incertum namque est, gratiamne an invidiam convivia faciant: Nam si invitati ad parem gratiam referendam obnoxii redduntur, complures sunt, qui neglecti indignantur, et contume. liam aut injuriam meditantur, Franc. Patric. [note: 11.] de reip. instit. lib. 5. § convivia a bono cive. Nec ultra id, quod natura exposcit, apponendum, nam si ad naturam vives, nunquam eris pauper: Si ad opiniones, nunquam eris dives: exiguum natura desiderat, opinio immeusum, inquit Seneca in epist. Unde Claudian.

in epist. Simplici cura constant necessaria, in delitiis laboratur, Senec. d. l. Bonae Valetudinis quasi quaedam mater frugalitas, Valer. Maxim.

[note: 12.] Cum igitur in modo conviviorum varie et pernitiose peccetur, eorum luxum a magistratu cohibendum, legesque sumptuarias terendas easque serio observandas, et transgressores severioribus poenis coercendos esse, monent politici, Keckerman. lib. 1. system. polit. cap. 10. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 99. n. 20. Et principem curam esse Principis et magistratus luxum coercere in suis civitatibus, monet Annib. Scotus lib. 2. comment. in annal. [note: 13.] Tacit. n. 30. Ita apud Romanos saluberrimum fuit institutum legum sumptuariarum, quae etiam ad convivia pertinebant, adeoque stricte fuerunt observatae, ut Fabricius et AEmilius Censores, ipsum Cornelium Ruffum, qui bis consul et dictator fuerat, Senatu moverint, quod argenti facti coenae gratia, decem pondo haberet, Gell. lib. 16. Cap. 1. Valer. Maxim. lib. 2. cap. 9. Julius Caesar legem sumptuariam sancivit, qua non solum coenae modum statuit, sed etiam inquisitores circa macellum disposuit, ut vendentes, ementesque vetita esculenta punirentur, Patric. de reipubl. instit. lib. 5. tit. 8. Et a Veteribus Romanis multae repertae sunt leges, quibus luxuria conviviorum cohibita, ac parsimonia atque victus et coenarum tenuitas custodita fuit, de quibus Gellius 2. noct. Attic. cap. 24. Si lex Fabia vetuit uni convivio plusquam trigiata sestertios, id est, duodecim thaleros impendi: Lex Femilia plusquam quinque patinas apponere vetuit: Lex Julia vetuit januas tempore prandii adducere, ut Censores intrate possint: Lex Aristina prohibuit quempiam retinere a prandio diutius, quam in vesperam; magnificus enim apparatus, cum cottidie grandes fumant pultibus ollae, conviviorum et sumptuosa largitio, nonne ab opulentia paritura mox egestatem, scribit Florus. Didius legem Fanniam ampliavit et sanxit, ut non modo, qui prandia coenasque majore sumptu fecissent, sed etiam illi, qui ad eas vocati essent, legis poenis tenerentur. Lucinius Crassus, qui dictus est dives, ipse quoque sumptuariam legem tulit, a Fannia non admodum diversam, nisi quod Kalendis Nonis, nundinis Rumanis, cuique in dies singulos triginta duntaxat asses, edundi cansa consumere liceret, caeteris vero diebus, qui excepti non essent, nec amplius apponeretur, quam carnis aridae, pondo tria et salsamentorum pondo, quae vero ex terra, vite, arboreve nata essent, promiscue largita est. Haec ratio et magnitudo animorum in moribus nostris fuit, ut cum in privatis rebus suisque sumptibus minimo contenti tenuissimo cultu viverent, in Imperio atque publica dignitate omma ad gloriam splendoremque revocarent; quaeritur enim in re domestica continentiae laus in publica dignitatis, eleganter inquit Cicero in orat. pro L. Flacco.

O venerandam priscam Romanorum temperantiam! Sed quid hodie; Bonae illae leges oblivione, et quod flagitiosius est, contemptu abolitae, securiorem luxum secerunt, luxusque et ignavia nullis praescriptis finibus, in voraginem et gurgitem vitiorum ad nefas omne usque adeo processerunt, ut divina et humana prolanent, populoque simul et plebi gravem perniciem adferant, Alex. ab [note: 14.] Alex. gen. dier. lib. 3. cap. 11. Imo abrogationem luxus plebs nonnunquam libertatis diminutionem existimat, eamque censuram gravius ipso tributo ferre solet, Klock. de aerar. l. 2. d. cap. 99. n. 27. Sanior tamen populus leges sumptuarias lubens admittit, si videat earum rationem sibi publice constare, ipsosque Reipubl. moderatores non esse effulos in luxum et externorum profusionem; inde obsequium et aemulandi amor, validior, quam poena ex legibus et metus, ut ait Tacit. lib. 3.

[note: 15.] Hinc in bene constitutis Rebuspublicis fieri et sanciri solent ordinationes circa nuptiarum festivitates, ne nimii in eas sumptus impendantur Hochzeit - Ordnungen. Videmus enim hodie plerumque nuptiarum festivitates et convivia per aliqu ot dies institui, et novos sponsos, quasi ad triumphum in Capitolio agendum sese instruere, ac pomposo vestium, ferculorumque luxu distentos, conjugium a superbia incipere, ita ut ambigas, pluresne numerate accumbentium personas, aut eduliorum portenta, pluresne mensa capiat, aut oculi comprehendant. Nemo ibi reperitur Lazarus, quisque purpuram ostendat, et aurum: multi, quod longo tempore sudore pararunt, in unius diei nuptias impendunt, et ipse sponsus et sponsa, sumptuositate ista, in portu rei suae familiaris nonnunquam ita na ufragantur, ut naviculam domesticae rei, reliquo vitae tempore, vix ac ne [note: 16.] vix quidem restaurate valeant. Ad magistratus igitur curam pertinet, luxum hunc edicto cohibere, certum numerum tam amicorum et hospitum, quam ciborum praescribere, et transgressores mulctis et poenis fraenare, et fisco sive aerario addicere, prout jubet Reformatio politica Imperii de ano 1548. tit. von etlichen Artickeln, darinnen den Obrigkeiten Ordnung [note: 17.] fürzunemmen befohlen wird. 15. in princ. Sicuti etiam Archi. Episc. Moguntinus Johannes Swickardus anno 1615. leges sumptum definientes, et in numero convivarum, ferculorumque in tempore et muneribus consistentes promulgavit, causasque ita praefatur: Se jam aliquot annorum experientia didicisse, subditos suos in oppidis et pagis, praecipue

in conviviis haptismalibus agapis patrinorum, et nuptialibus, expensis magnis se gravari ea in re, nullum velle postremas tenere, eos, qui re tenui sunt, opulentiores aemulari, inde multos ita premi, et aere alieno gravari, ut emergere non possint, nec debita obsequia magistratui praestare, uti videre licet apud Contzen. lib. 8. polit. cap. [note: 18.] 14. Sic quoque Carolum IX. et Henricum III. Galliarum Reges praecepisse, ne in nuptiis aliisque Conviviis plus, quam tria fercula, adponantur, constituta in transgressores legis poena ducentarum liberarum Parisiensium, atque etiam in eos, qui interfuerint, nec rem Censori manifestaverint, quadraginta librarum similium, qua etiam tenebantur, sive judices, qui interfuerint, nec e vestigio recesserint, aut certo connivendo dissimularint; Quinimo in ipsos coquos animad versum, refert Joh. a Chockier lib. 5. cap. [note: 19.] 19. Et hujusmodi quoque leges sumptuariae in Hispaniae et Lusitaniae Regno, nec non in plerisque Italiae et Germaniae Civitatibus sartae tectaeque observantur. Quibus tamen nonnullis in locis fraus fieri solet, quod loco unius ferculi in una eademque patina magna varias [note: 20.] species adponunt, et ditiores sponsi, aliosque pauperiores sibi adsocient sponsos, qui se in templum eo fine comitentur, ut hoc praetextu, quasi plures sint nuptiae, definitum numerum hospitum nuptialium impune excedere possint, lassen andere Hochzeiter mit ihnen in die Kirch gehen, damit sie unter dem Schein, als wären es unterschiedliche Hochzeiter, desto mehr Hochzeit-Gäste laden mögen, quod cum in fraudem legis fiat, indeque plures, qui aliâs ad convivia nuptialia non invitarentur, graventur, non est permittendum, sed condignis, poenis coercendum.

[note: 21.] Modica autem convivii celebratio, propter, matrimonii dignitatem, et ideo permissa et ubique locorum recepta, ne conjunctiones novorum conjugum sint occultae et clandestinae, nec absque solemnitate nupta sive sponsa in thalamum mariti ingrediatur, Johan. Gerhard, in loc. de conjug. §. 464. Carpzov. jurisprud. consistor. lib. 2. tit. 8. defin. 149. n. 4. et per tot. ubi n. 9. Convivas monet, ne commessationibus et compotationibus nimium indulgeant, nec verbis, factis, aut moribus inhonestis scandalum praebeant, aliisque sint molesti, sed meminerint ejus, quod de Tobias nuptiis dicitur; epulatos fuisse hospites in timore Domini, Tob. 7. v. 17. et cap. 8. v. 29.

[note: 22.] Consimili modo Princeps et magistratus superfluaset immodicas impensas ab Albaliis, sive conviviis baptizatorum, Kind tauffen, Tauff-Suppen, removebit, iisque severe interdicet, per d, Reformat. polit. de anno 1548. tit. von etlichen Articuln darinnen den Obrigkeiten, Ordnung fürzunemmen, befohlen warb. 15. in princ. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 98. n. 1. Idem est quoad expensas funerales, Klock. [note: 23.] d. l. n. 9. ubi de hac re ordinationem Politicam Lunaeburgensem cap. 32. adducit. De qua vide infra cap. 20. n. 46.

CAPUT XV. De Legibus Vestiariis. Summaria.

9. Peregrinantes imprimis novas vestes, novosque mores induunt, quos describit Lansius.

17. Petri Ernesti â Kirchingen responsum Lotharingiae Duci datum, quod non ita ornatus incederet.

19. Remedia hujus luxus sunt, si ipse magistratus honesto et mediocri vestitu incedat.

22. Si fastuosi in aulis Principum non ferantur, exemplo Ducis quondam Saxoniae.

30. Nobilium, patritiorum et honoratiorum vestitus pretiosior sit quam plebejorum.

36. Peregrinae vestes novos mores, novi mores peregrinos hospites Germaniae inducunt.

QUae de legibus sumptuariis conviviorum immodicorum dicta sunt, eadem quoque obtinent in Legibus Vestiariis. Quia nullis unquam tempo ribus major in vestitu vanitas, sumptus et superbia emicuerunt, [note: 1.] quam hodie, ut cum Seneca lib. 1. de benefic. vere afferere possimus, in petulantiam nunc et audaciam erupisse male dispensatam vestiendi libertatem. Et idem Seneca lib. 7. de benefic. Video inquit, sericas vestes, (si vestes vocandae sunt, in quibus nihil est, quo defendi aut membra, aut corpus, aut denique pudor possit) quibus sumptis mulier parum liquido nudam se non esse juravit. Video uniones, non singulos singulis auribus comparatos, jam enim exercitatae aures oneri ferendo sunt: junguntur inter sese et insuper alii binis superponuntur; non satis muliebris insani viros subjecerat, nisi bina ac terua patrimonia auribus singulis pependissent. Et apud omnes fere populos ad insaniam usque invaluit cultus corporum nimius, et cura circa carnalis ambitus ornatum, Clem. Alexandrin. praedagog. lib. 3. cap. 2. et eo jam luxus vestiumque pretia excreverunt, ut quo vestitu olim Comites, Marchiones, Duces usi sunt, illo nunc novi homines et infimae nobilitatis viri foeminaeque utantur; et qui antea Nobilium erat habitus, is jam plebeculae et mechanicis vix approbetur. Unde pretia rerum sic inflammantur, ut jam inter maximos sumptus numeretur vestium luxus, quo numi dissipantur, et re domestica frangitur. Paucissimi jam secum habitant, ut norint, quam restet curta supellex. Jam plebeios Nobilibus, Nobiles Comitibus, Comites Pricipibus, Principes Regibus ac Caesaribus omni luxus genere aequatos videas. Jam Cerdonum vulgo pauperiorum filios habiturnm apparatu multo sumptuosiore luxuriare videas, quam Heroes annuis reditibus ditissimos. Jam vicanorum filios, opificesque, qui omnia sua bona secum portant, videas divitum Nobilium habitum imitari, ac superate. Hodie sericae vestes nimis vulgatae, in quibus matronae translucent, aut viri usque ad plebeios jam ornantur. Sericum hoc illud esse in usunt publicum damno severitatis admissum; et quo ostentare potius corpora, quam vestire primo soeminis, nunc etiam viris luxuriae libido persuasit, dicebat Solinus cap. 63. [note: 2.] Nec satis est pompaticae ostentationis curiositatem omnium oculis ingerere, jam etiam quae olim velata, nudamus, et paulatim pectus aperimus. Quod quid aliud est, quam pudicitiam aperto Marte oppugnare? Quid hoc aliud quam irritare hominium cupiditates jam ante incitatas: Annon hoc nobile specimen est flagitiosae stultitiae, et quae primas mereatur? Quid hoc ducas, haec in veste lenocinia non sunt pudoris tegumenta, sed irritamenta libidinis, Drexel. lib. 3. de cultu corpor. cap. 11. §. 1. et. §. 6. fol. 659. ubi [note: 3.] refert, le vidisse monstrum soeminae, quae non ocreis tantum, sed et calcaribus, et pugione ad latus pendulo armata pileum habuerit, ritu militari insignem: Tu si eam vidisses, addens, aut Palladem, aut certe ipsum Martem dixisses: Eam aetatem vivimus, qua viri paulatim foeminae fiunt, et veste et crinibus; qua et foeminae viros induunt, atque in urbibus ac pace majestatem spirant bellicam. O leges vestiariae tot urbium et provinciarum quam dudum exulastis, quam dudum expirastis, jam pridem nullos limites patiuntur effusissimi sumptus in vestium pompam. Vestibus quam vane ruat gens humana in sui caecitatem, quamque fallamur omnes, edocemur. His succinctae, illis longae placent vestes: Hi variam vestium concisuram ornatum vestimentis addere existimant: illi id detestantur, ac meram stultitiam putant: Sicalter alterius videt et ridet ineptias, et suum [note: 4.] cuique pulchrum videtur. Hoc malo jam passim laboratur, praesertim vero in Gallia, ita ut ipsi pridem hoc vitii de se notarint pictura quadam elegante in arce Bleslensi, ubi sarcinator Hispano, Anglo, Italo, Germano suas cuique vestes suo more p ratas profert, utpote quorum vestitus figuram, tanquam certam et perpetuam antea noverit: Gallo autem pannum et forficem porrigit, ut ipse sibi vestem. quali velit forma, conficiat, quandoquidem indies vestium formas ita solet mutare, ut sciri nequeat, quanam figura [note: 5.] vestem velit. Sed, proh dolor, Germani hac in re Gallos tam feliciter imitari coeperunt, ut serme nescias, utri molliores sint. Omnia vestium genera Gallorum imitantur Germani, quae Alamodica dicunt, es muß alles a la modae Francoise seyn.

Varia est capilli et barbae tonsura et tortura: capilii viris jam ante erant tonsi, nunc

[note: 6.] per humeros et frontem dependent longissimi, ad instar mulierum, ad mollitiem muliebrem ostentandam, et frontis deformitatem et stigmata forte inusta, abscondenda, prout Imperat. Adrianus, ut vulnera, quae in facie erant naturalia, tegeret, primus Caesarum barbam nutrivit, teste Dione. Hieronymus Rhetus, Gymnasii Basiliensis quondam Professor, interrogatus, cur tamp promissam aleret barbam? respondit, ut intuens hos capillos, me non mulierem, sed virum esse intelligam. Barba enim ornat virum, et admonet, ut virilia quoque facinora fortius aggrediamur, Lycosthen. Et notum est illud [note: 7.] vulgatum. Barba facit et ostendit virum, juxta illud Ovid. lib. 13. metamorph.

Quam aegre tulerit David, quod servorum suorum barbae dimidiam raserit Hannon, videre licet 2. Sam. 10. v. 4. Caesaries, ut loquitur Ambros. in Hexamer. 6. reverenda est in senibus, veneranda in sacerdotibus, terribilis in bellatoribus, decora in adolescentibus, dulcis in puellis. Tolle arboris comam, tota arbor ingrata est; tolle humani capitis capillum, tota pulchritudo flaccescit. Et ipse Christus salvator, dum in terris moratetur, Caesariem subflavam, ac quodammodo ad crispam declinantem habuisse fertur, Mich. Neand. in apocyph. p. 409. Quam varia et stulta sit hodie barbae tonsura, refert Phylander von Sittewaldt in seinem Ala mode kehrauß vision. 1. pa. 50. seq. ubi ita scribit: Da deine Ehrliche Vorfahren (wann du anderst eines Teutschen Manns Sohn bist) es für die gröste Zierde gehalten haben, so sie einen rechtschaffenen Bart hatten, so wöllet ihr den Welschen unbeständigen Narren nach, alle Wochen euere Bärt beropffen und bescheren, ja alle Tag und Morgen mit Cysen und Feur peinigen, foltern und martern, ziehen und zerren lassen; jetzt wie einen Zirckel-Bärtel, jetzt einen Schnecken-Bärtel, bald einen Jungfrauen-Bärtel, einen Deller-Bärtel, ein Spitz-Bärtel, ein Endten-Wädel, ein Schmahl-Bärtel, ein Zucker-Bärtel, ein Türcken-Bärtel, ein Spanisch-Bärtel, ein Italiänisch-Bärtel, ein Sontags-Bärtel, ein Oster-Bärtel, ein Lill-Bärtel, ein Spill-Bärtel, ein Drill-Bärtel, ein Schmutz-Bärtel, ein Stutz-Bärtel, ein Trutz-Bärtel, etc. Zu unsern Zeiten hat man an den Federn erkennen lernen, was es für ein Vogel war; am Bart, was für ein Mann da war: Wie wolt es heut immer müglich seyn, da je älter einer wird, je mehr er seinen Bart stutzen und stimlen lässet, und also die Welt und das Jugend-liebende Frauen-Zimmer überreden und bethören will, ob er ein Jung-Gesell oder Jüngling wäre: De Capillis ita loquitur: Warumb muß es dir also über die Stirne herunter hangen? Mann soll ja einen ehrlichen Mann an der Stirne erkennen, welche guten Theils seines Gemüths Zeugnuß ist: und wer seine Stirne also verhüt, das Ansehen hat, als er sich für etwas müste schämen, daß er ein Schelmenstuck begangen habe. Seynd rechte Diebs-Haar, und von den Welschen umb einer Missethat, oder Diebstucks willen, irgend ein Ohr abgeschnitten, erdacht worden, damit sie es mit dem Haar also bedecken möchten.

[note: 8.] Quanta quoque hodie sit varietas pileorum, idem describit Phylander von Sittewaldt, in d. Ala mode kehrauß, d. vis. 1. fol. 47. his verbis: Wie viel Gattungen von Hüten habt ihr in wenig Jahren nicht getragen? Jetzt einen Hut wie ein Anken Hafen, dann wie ein Zucker-Hut, wie ein Cardinals-Hut, dann wie ein Schlap-Hut: dann ein Stilp Elen breit, dort ein Stilp Fingers breit: dann von Geissen-Haar, dann von Camels-Haar, dann von Biber-Haar, von Affen-Haar, von Narren-Haar: dann ein Hut als Schwartzwälder-Käß, dann wie ein Schweitzer-Käß, dann wie ein Holländisch-Käß, dann wie ein Münster-Käß; Und das ist heut die neu Närrische Tracht, bald kommt ein andere in Gestalt eines Fingerhuts, hernach die närrischer ist:

[note: 9.] Imprimis autem hasce novas vestes, novosque mores induunt peregrinantes, quos graphice Dn. Lansius in relat. de principat. inter provinc. Europ. pag. 8. ita describit, qui

digressi peregrinas, si Galliam limis oculis aliquando aspexerunt, Gallica omnia; si Italiam intuiti sunt, Italica omnia; si alterum pedem in Hispaniam intulerunt, Hispanica omnia; si in Anglia pernoctarunt, Anglica omnia; et undecunque tandem peregre redierunt, peregrina omnia, mores, gestus, ceremonias, vestitum, linguam, histrionica temeritate ac stultitia probant, jactitant et extollunt; Germanicis et paternis omnibus neglectis, fastiditis, rejectis.

[note: 10.] Cujusmodi histrionem, eumque Anglum, graphice depinxit Thomas Morus, his verbis:

Sed quorsum hic vestium fastus? Annon homines ante lapsum erant nudi, et nudi permansissent, si natura hominis per lapsum Adae peccato et morti non fuisset subjecta? Nemo ergo gloriari debet in veste, sicuti nullus quoque fur gloriatur de stigmate, ob surtum fronti inusto, vel reste collo injecta. Qui gloriatur de veste, similis est glorianti de cauteriis, Quia per peccatum Adae vestium usus introductus [note: 11.] est, inquit D. Thomas. Et D. Ambrosuis: Audi, inquit, omnes nascimur nudi et morimur: nulla distinctio inter cadavera animorum nisi forte, quia gravius foerent corpora divitum distenta luxurie. Cur ipse Deus protoplastis pelles in vestem dedit, si nos auro et gemmis vestiri voluit? Quae nam Biblia docent cineres serico velandas, coenum auro tingendum, fimetum purpura operiendum? Et annon corpus nostrum cinis, coenum, fimetum? cur istud hemo sic operis, sic comis? Subter te sternetur tinea, et ope rimentum erunt vermes, Esaiae 14. vers. 11. Hinc turpe esse sapienti, cum animam habeat, captare laudes ex corpore, ait Imperat. Julianus [note: 12.] apud Marcell. lib. 25. Exterior hic cultus corporis animi neglecti certum pene est indicium, nec tantum animi corrupti index, sed et origo multorum malorum. Vestis dissecta dissectum animum, levis hominem levem, mulie bris effoeminatum, monstrosa monstrosum, thrasonica thrasonicum, et rursus gravis gravem et prudentem cordatorum virorum judicio indicat. Et sicut oratio recte animi character dicitur; ita externa corporis conformatio, qualis cuique animus sit, ostendit.

[note: 13.] Hodie vix foemina discernitur a masculo nisi positis vestibus, prout Diogenes apud Laertium de vitis philosoph. tibr. 6. adolescenti cuipiam aequo emunctiori cum quaestionem proposuisset, ita respondit: Non tibi responsurus sum, quam sublatis vestibus ostenderis, utrum masculus sis, an foemina. Sed quemadmodum stultus est, qui equum empturus, non ipsum inspicit, sed stratum ejus et frena, cic stultissimus est, qui hominem aut ex veste, aut ex conditione, qua vestis modo nobis circumdata est, aestimat.

[note: 14.] Et ut de dispendio temporis hihil dicam quod corporis cultum sequitur, juxta illud Comici: dum moliuntur, dum comuntur, annus, non dicam, annus est. Nec ullum alium fructum quaerit, vel finem respicit cultus corporis, quam vanam gloriam. Oblivio quoque hinc Dei oritur, prout videtaus in Salomone, qui dum le tantopere in in sui cultu [note: 15.] occupat, Dei obliviscitur, et sensim per tot corporis lenocinia ad gentium idola turpissime deflectit, vereque dedit maculam in gloria sua, et sapientiam stultitia confudit. Unde Propheta Amos cap. 6. vers. 1. ita vociferatur: Vae vobis optiomates, capita populorum, ingredientes pompatice domum Israel!

[note: 16.] Nihil quoque dicam de pecuniae et patrimonii consumptione, quae ex vestium luxu oriri solet, de qua Lanovius discurs. 4. refert, ex ista vestiendi licentia et libertare, reditus Regis Galliae annuis centenis Coronatotum millibus augeri: idque ex Regni tabulis accepti et expensi probe inter se collatis, planum evadere, quotannis plus quam quadragies centena libellarum millia 4000000. Francken, ex Gallia in Italiam transportari, atque pro mercibus, luxus fomentis et instrumentis exponi. quae in Galliam invecto luculento quidem mercatorum foenatore, sed damno regis et subditorum centies et

vicies centena libellarum millia, 12000000. Francken, superante, superfluas et non necessarias vestium pompas ac stultitias exhibent, quibus Gallia honestissime carere posset. [note: 17.] Hinc Petrus Ernestus von Kirchingen a Lotharingiae Duce interrogatus, cur vestibus non ita ornatus incederet, quam alii Barones et Nobiles, respondit: Se esse infirmum, nec adeo robustum quam illos, quorum unus totum molendinum, alter villam, et tertius integrum pagum in collo gestet, hoc sibi esse impossibile, se hodie portare velle, quo crastino die etiam vires portandi supersint, referente Phyland. in dem ala modo kehrauß. vis. 1. pag. 65. Quod etiam Tertullianus de habitu muliebri scribit, brevissimis, inquiens, loculis patrimonium grande profertur, uno lino decies H. S. inseritur; saltus et insulas tenera cervix fert, graciles aurium cutes calendarium [note: 18.] expendunt. Unde universam Rempublicam se male habere, si foeminarum sumptus non cohibeantur, scribit Aristot. lib. 2. polit. cap. 7. Neque enim seipsas duntaxat, sed et parentes. filios, fratres et maritas perdunt ac totam fere Rempublicam secum in perditionem trahunt. Et conviviorum luxuriam et vestium aegrae civitatis indicia esse, scribit Senec. epist. 115.

[note: 19.] Malo et luxui huic varia esse poterunt remedia, veluti si 1. ipse Princeps et Magistratus mediocri et honesto vestitu incedat, quia subditi et cives facilius Principis et magistratus exemplo, quam legibus commoventur, Johann. Wem. Gebhard. lib. 1. der Fürstlichen Tisch-Reden, cap. 11. de quo plura dixi supra libr. 1. cap. 14. num. 12. et seq. Nam juxta illud Imperatoris Severi: Majestatem Imperatoriam virtute constare decet, non corporis cultu, Joh. a Chockier. thes. polit. aphorisin. [note: 20.] lib. 5. cap. 5. indeque laudibus effertur Alphonsus Arragoniae Rex, quod maluerit moribus et authoritate suos antecellere, quam diademate et purpura, Anton. Panormitan. de gest. Alphons. num. 1. lib. 1. Et Alexandrum Severum nunquam holosericam gestasse vellem; nec Aurelianum Imperatorem unquam vestem ex integro serico contextam usurpasse, nec aliis, ut nsurparent, aut in vestiario haberent, permisisse, scrib. Flav. Vopisc. in vit. Aurel. Imperator Carolus V. quamvis in omnibus maximus, in cultu tamen tenuis fuit, et vestitu nec splendido, nec affectato, sed simplici usus fertur, nec temere aliter visus, quam in lanea plebeiaque veste, adeo ut universae Europae fuerit admirationi, Herm. Lather. de cens. libr. 1. cap. 9. num. 16. Et Ludovicum XI. Galliarum Regem vestimentis brevibus et fere neglectissimis usum fuisse, scribit Cominaeus libr. 3. Joh. Gebhard. in den Fürstl. Tisch-Reden. libr. 3. cap. 30. Et de Imperatore Augusto, quod veste non temere alia, quam domestica usus, ab uxore et sorore ac filia, nepotibusque confecta; togis neque restrictis, neque fusis, clavo nec lato, nec augusto, calceamentis altiusculis, ut procerior, quam erat, videretur, scribit Sueton. cap. 73.

[note: 21.] 2. Si rebus ad fastum et pompam vestiariam spectantibus tributum imponatur, de quo vide supra lib. 2. cap. 19. n. 42.

[note: 22.] 3. Si illi, qui fastuoso habitu incedunt, in aulis Principum et bene constitutis Rebuspublicis non ferantur, prout fecit Guilielmus Dux Saxoniae, honesti habitus amantissimus, qui cum in Aulica familia haberet hominem vetustae stirpis, sed mentis vanae, et qui novitio ritu vestem gerebat, nunc Princeps ita affatus: Quaeso te, inquit, ne recuses mihi gratificari; sartorem adi, et ex optimo panno vestiri te jube meo sumptu, sed more meo, et scissas vestes depone: at ille aliquantulum praeceps et biliosus: Et cur, inquit, Illuitrissime Princeps, non meo arbicrio vestiam? Et cur, subjungit Princeps, non meo te arbitrio aulâ submoveam? Atque mox missione datâ, alium sibi Dominum jussus est quaerere, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 94. n. 7. vers. Guilielmus Dux.

[note: 23.] 4. Si leges vestiariae, Kleider-Ordnungen, statuantur et observentur, sicuti etiam Ethnici Legislatores vestiendi modum legibus cohibuerunt. Syracusani legem sanciverunt, ne quis se auro ornaret, supervacaneis vestibus uteretur differentibus, nisi se moechum esse fateretur, aut Cinaedum, Plutarch, histor. libr. [note: 24.] 25. Apud eosdem quoque cautum fuisse, ne mulieres auro ornarentur, nec floridas vestes gestarent, nec purpureos haberent contextus, nisi forte publica esset meretrix, ex [note: 25.] Plutarcho refert Athenae. libr. 12. cap. 6. Lacedaemonios quod solis meretricibus permitterent floridas vestes, et aureum mundum gestare, laudat Clemens Alexandr. in paedagog. lib. 2. cap. 10. Zaleucus Locrensium Legislator argutissima quadam poenae pensione mollitiem et lasciviam quoad vestes cupiens compescere, ad reformandos Locrensium mores, inaures catenas, periscelides, auro, gemmisque distinctas vestes solis meretricibus concessit, pellucidas vestes Leoni; sicuti etiam Licurgus Juvenibus una tantum veste, eaque absoluta, et nullo discrimine a caeteris toto anno permisit, Alex. ab Alexandr. lib. 1. cap. 18. nec quemquam cultius, quam alterum progredi jussit, ne imitatio in luxum verteretur. Justin. histor. lib. 3.

Hinc olim apud Graecos Gynaeconomi fuerunt, quorum officium in ornatum mulierum animad vertere, ne propter morem, cum Reipublicae detrimento cresceret, hisque concessum erat, non solum luxuriantes ad modum, generi et conditioni suae convenientem revocare, sed etiam gravi poena mulctare. Et Oppia lege, quae Romae viginti annis viguit, cautum erat, ne mulieres varii coloris vestitu uterentur, nec auri plus semiuncia haberent, nec juncto vehiculo propius urbem mille passus, nisi sacrificii gratia veherentur. Et ab Atheniensibus etiam Gynaeconomi constituti fuerunt, qui de omnium mulierum ornatu statuerent, uc singulae pro ratione census et facultatum induerentur, Guilh. Compost. de magistrat. Et Spartae Ephori quotidie inspectiones

[note: 27.] Quod si igitur tam publicae rei, quam fisco optime consulere velit magistratus, saluberrimis Statutis et Politicis Ordinationibus. Kleider-Ordnungen, temporum, personarumque ratione habita, a vestitu superfluitatem et gravem in eum faciendam impensam arceat, certos et distinctos cultus, pro fortunae et honorum gradu cujusque praescribat, peregrinos et adscitios habitos eliminet, foeminarum intortos crines, gemmas, torques, armillas, pigmenta, ferumque istud ferrum, quod et vestes dilatat, et infantes celat, aliosque indecoros ornatus interdicat, legemque gravi poena sanciat, primo quidem, ut in legem committentes, poena pecuniaria teneantur; Deinde, ut sicui jus annuli, aut byssinae vestis tribuatur, certa pecuniae summa eam potestatem redimat. Quod tanto aequius, quod nemo in hujusmodi legem committat, nisi divitiarum jactator, confer Carpzov. de Leg. Reg. German. cap. 8. sect. 3. n. 19. Hinc Moscovitis merito laudi datur, quod quisque vestitur pro modo facultatum, ordinis et conditions suae; habent enim leges vestiarias a Magno Duce latas, quas violare capitale est, Johan. Ludov. Gotofred. in Archontologia Cosimic. [note: 28.] lib. 1. num. 22. Et in Imperio Romano Germanico certae leges vestiariae sancitae sunt, R. Absch. zu Augspurg de anno 1500. tit. von Uberflüssigkeit der Kleider. 1. per tot. Reformat. guter Policey zu Augspurg de anno 1530. tit. von unordentlicher und köstlicher Kleidung. 9. et aliquot. seq. Reformat. guter Policey zu Augspurg, [note: 29.] de anno 1548. eod. tit. 9. seq. Cujusmodi saluberrimas constitutiones specialibus Civitatum Imperialium, aliarumque nonnullarum insigniorum statutis saepius repetitae, et Civibus sub certis poenis gravioribus inculcatae sunt, non sine maximo Reipublicae commodo et splendore, cum per easdem plurimae profusiones et confusiones, quae ex vestium lascivia, et promiscuo earum usu, oriuntur, avertantur et tollamur. Marth. Bernegger. in miscellan. quaestion. super Tacit. de morib. German decur. 3. quaest. 2. Qualia laudabilia instituta sunt in Rebuspublic. Augustana, Norica, Argentinensi, Francofurtensi, etc. ubi cuilibet civium ordini certa vestimentorum genera, et certa earundem pretia praescribuntur, quae sine poena transgredi non licet, et in transgressores clandestini censores constituti sunt, qui in publicis et privatis conversationibus singulos notant, et ad vomitum reversos severius castigant, ne tenuiores et plebei, dum prava ambitione supra fortunam se attollunt, et potentioribus aequarese student, creditoribus suis decoquant, Pacian. de vero justoque Principe. cap. 3. Bornit. de aerar. lib. 4. cap. 6. Neque hoc a Sacris literis alienum est, Esther. 6. vers. 8. et seq. cap. 8. vers. 15. cap. 14. vers. 16. Matthai 6. vers. 29. et cap. 11. v. 8. Daniel. 5. vers. 7. 16. et 29. 1. Macchab. 10. vers. 20. 64. et 88. et cap. 11. v. 43. et 58.

[note: 30.] Hinc Nobilium et Patritiorum vestitus major et pretiosior esse debetet solet, quam plebeiorum, de quo pluribus dixi in tractat. de Ord. Equestr. jurib. libr. 2. cap. 1. Certi enim, et magis preciosi debent esse cultus his, qui ordinibus et dignitate antistant, inquit Tacit. lib. 2. annal. Lipsius 4. polit. cap. 11. Et dignitas major et minor cognoscitur ex vestibus. Menoch. cons. 902. n. 17. vol. 10. Nam [note: 31.] ut certa sunt dignitatum genera, ita quoque certa vestium discrimina, ordinis ratio poscit, sicuti late probat Petr. Gregor. Tholosan. de republ. libr. 4. cap. 11. per tot. Unde quoque [note: 32.] cultum magnificum, vestiumque splendorem ad dignitatem et authoritatem Principibus comparandam haut parum momenti adferre, apparet ex c. ut Apostolicae. 6. de privileg. in 6. juxta illud:

Quod declaret exemplum Johannis de Lignaqui ad nuptias invitatus, cum vulgari veste indutus, nullusque ob id honos ei fuisset exhibitus, quippe propter vestem non satis cognitus, misit quendam, qui quaereret vestem splendidiorem, quam cum recepisset, in suo ipsius loco posuit, abiitque dicens: Vestem coluistis, vestem habetote, Titaquel. ad l. 3. connub. num. 53. Carpzov. de leg. Reg. German. cap. 8. sect. 3. n. 17.

Caveant tamen magnates, aliique honestiores, ne vestitu nimium comto, splendido et pretioso, neque etiam vili, sed modico et decenti utantur. Nam ob tenuem habitum non possunt dignosci a privatis, quod accidit Agesilao, legationem abeunti in AEgyptum, de quo Plutarch. in Ages. Et Ludovicus XI. Galliarum Rex Hispanis non ob aliam causam ridiculo fuit, quam quod vili panno indutus esset, Cominae. lib. 3. E contra vestitus [note: 33.] insignis et mollis superbiae vexillum nidusque luxuriae esse perhibetur, sicuti in Dario notat Curtius lib. 3. Cultus, inquiens, Regis inter omnia luxuria notabatur: purpureae tunicae, medium album intextum erat, pallam auro distinctam aurei accipitres, velut rostris inter se corruerent, adornabant; et zona aurea muliebriter cinctus acinacem suspenderat, cui ex gernma erat vagina, etc. Cujusmodi [note: 34.] reprehensionem etiam non effugit Maximinus jun. qui in vestibus tam accuratus erat, ut nulla mulier in mundo esset nitidior, referente Capitolin. Et de Carolo Burgurdiae Duce refertur, quod vestem centum mille Ducatis aestimatam habuerit. Et de Nerone, quod vestem unam nunquam bis induerit, tradit Suet. in Nero. Fuitque ex Gallis quidam Nobilis, qui indusia sua Lutetiâ in

Belgiam usque lavanda misit, Matth. Bernegger. in miscell. quaest. ad Tacit. decur. 3. Qui etiam Italo cuidam pro chirothecis in unius duntaxat anni usus venditis, quadringentos coronatos numeravit, Dn. Lansius in Orat. contra Ital.

[note: 35.] A peregrino quoque et aliunde quaesito vestitu abstinere consultum est. Nam dici vix potest, quantopere popularium animos abalienet pristini habitus mutatio. Quod exemplo suo docent Macedones, qui exuebant amorem erga Alexandrum, quod uteretur veste Medica, relicta Macedonica, referente Curt. libr. 5. et 7. Diod. Sicul. lib. 17. Eaque nota Cajo inuritur, quod ad exoticum alienumque cultum, et hominibus Romanis insolitum demigraverit, Senec. 2. de benefic. cap. 12. Turneb. lib. 9. advers. cap. 30. Ex quo etiam Ulricus Würiembergiae Dux, cum sub Imperatore Carolo V. Hispani frequenter in Germaniam commearent, et vestitum illorum plerique imitarentur, suis dorn mesticis curtas tunicas severe interdixit, et cum quidam pallium subductius solito fieri curasset, re prius a sartore explorata, centonem versicolorem assui jussit, et vestis defectum hac ratione sarciri, ea lege, ut nisi hac veste sibi semper appareret, Principis indignationem [note: 36.] incurreret, illud saepe repecens: Peregrinae vestes, perigrinos mores, peregrini mores, peregrinos hospites Germaniae inducent. Neque falsus fuit vates, Theod. Zwinger. theatr. vitae human. vol. 7. lib. 2. sol. 1683. Ex quo omnium rerum conditor et moderator Deus superusu vestium peregrinarum ad iram provocatur, earumque nomine Judaeis ita minatur: Visitabo super Principe et super filios Regis, et super omnes, qui induti sunt veste peregrina, Sophonae 1. vers. 8.

CAPUT XVI. De Officio Magistratus circa educationem Juventutis, et de Scholarum institutione. Summaria.

5. Julianus Apostata orthodoxam Religionem oppressurus, Christianorum liberos a Schola arcuit.

6. Quales Schola exhibet, tales habitura Ecclesia et Respubl. moderatores et cives.

15. Lacedaemonii liberis educandis magistratus ex civibus prudentioribus elegerunt.

38. Stipendia praeceptoribus ex publico aerario solvenda potius, quam a parentibus exigenda.

IMprimis quoque ad magistratus curam pertinet, proscere, ut juventus recte instituatur: Ut enim in semente posita spes messis, ita totius reliquae vitae exspectatio ab educatione pueritiae [note: 1.] dependet, Anton Muret. Orat. 2. Et fundamentum totius Reipubl. esse adolescentum educationem; recte dictum a Dioregone Pythagor. perinde, ut hortus pereat necesse est, nisi olitor, antequam arbores marcescant, novellas inserat, quarum luxuriantes surculos praescindat, distortos corrigat, vitia emendet, [note: 2.] ex Plat. Lang. lib. 3. epist. 6. Atque inde etiam, qui liberos non recte instituunt et erudiunt, non solum liberis, sed etiam Reipubl. injuriam inferunt, Cicer. act. 5. in Ver. Confusio patris est, de filio indisciplinato, Syrac 22. vers. 3. et qui docet filium suum, laudabitur in illo, et in medio domesticorum in illo gloriabitur. Qui docet filium, in zelum mittit inimicum suum, et in medio amicorum gloriabitur in illo. Mortuus est pater ejus, et quasi non est mortuus, similem enim reliquit post se, Syracid. 30. v. 2. 3. 4. Quia a juventutis institutione recta, totius vitae humanae, ac Reipublicae bene instituendae momenta pendent, sicuti ex Lycurgi sententia dixit Plato, Bodin. de republ. lib. 6. cap. 1. fol. 968. in princ. Et per bonam juventutis educationem vitiorum connatorum fibrae evelluntur, ac virtutum semina substituuntur, et qui alioquin Reipublicae turbatores existerent, bonae educationis beneficio, ejusdem curatores fiunt, Reinking de regim. secul. lib. 2. class. 1. cap. 6. n. 6. Et si neglecta fuerit institutio, frustra feruntur leges, quia frustra imperatur ei, qui obedire non didicit, Aristot. [note: 3.] 5. polit. Non enim Juris Consulta aut plebiscita, sed praeclara instituta felicem efficiunt civitatem: Nam homines male instituti leges etiam exquisitissimas contemnere audent, Iscocrat. in Panath. et Aureopag. et deficiente educatione, inanes sunt leges, beneque educatis legibus haut opus esse putatur, Besold. de educat. cap. 2. num. 1. Si prognosticon petis de suturi seculi republica, juventutem et educationem inspice, ac infausta quaeque ominare, scribit Richter. axiom. aeconom. 48. Besold. d. cap. 2. num. 2. Talis enim est civitatis status et felicitas quales civium et imperantium et obtemperantium sunt mores, tales vero sunt mores, qualis educatio, institutio, disciplina. Plato 4. de Republ. Haec enim si praepostera, nequam pueri, adolescentes nequiores, et viri nequissimi evadunt, Simanca de republ. lib. 9. cap. 28. Et ex schola boni et mali prodeunt, et secundum Cominaeum lib. 10. pag. 690. Doctrina vel meliores vel deteriores reddit homines, pro cujusque natura et inclinatione. Ex quo etiam Valentinus Trocedorfius, insignis juventutis informandae artifex, primo ingressu, scholasticam juventutem ita salutasse: Salvete vos Nobiles, Consules, Senatores, Caesarum, Regum ac Principum Consiliarii, vos Opifices et Artifices, Mercatores, et Carnifices, Lictores et Nebulones, refert Herrn. Lather. de cens. lib. 3. cap. 19. n. 90.

[note: 4.] Ad rectam juventutis institutionem et educationem imprimis conducunt Scholae, utpote quae Rerumpubl carum sunt lumina, ornamenta et fulcra, Ernest. Cothman. 5. cons. 43. num. 1. et amoenissimus plantularum coelestium paradisus, Theod. Remking in polit. Biblic. lib. 1. axiom. 50. Sunt fontes sapientiae, a quibus splendor et sapor in omnes Reipubl. partes fluunt. Et quod oculi sunt in corpore, id scholae partes sunt in civitate: Ut enim oculi omnia membra corporis, ita scholae omnes Reipubl. partes illustrant. Boter. de orig. urb. lib. 2. cap. 4. Matth. Stephan. de academ. cap. 1. num. 26. Sunt enim Religionis et virtutis nutrices, sunt lingnarum et artium officinae, sunt arteriae in Ecclesiam, orthodoxam Religionem, in Rempublicam, pacem et concordiam diffundentes. Indeque Ecclesiam veram sine scholis nunquam suisse, ex historiis constat Georg. Richter. axiom. Eccles. 68. Quod ex nefario Juliani Apostatae facto [note: 5.] satis intelligitur, qui orthodoxam Religionem oppressurus, magno id egit conatu, ut Christianorum liberos a scholis longe arceret et propelleret, de qua re videri poterunt plura apud Pet. Greg. Tholos. de repub. lib. 13. cap. 3. et lib. 18. cap. 1. seqq. Hipp. a Collib. de increment. urb. cap. 11. ubi inter praecipuos modos urbium promovendarum et ornandarum celebris scholae fundationem ponit, Cas. in sphaer. civit. lib. 5. cap. 11. Danae. polit. christian. lib. 4. cap. 2. in fin. Althus. polit. cap. 4. Qualis [note: 6.] enim schola exhibet, tales habitura est Respubl. et Ecclesia moderatores et cives, late Danae. polit. lib. 7. cap. ult. Althus. polit. cap. 9. Ex schola enim, tanquam officina quadam, sive seminario prodeunt, quicunque Reipubl. et Ecclesiae inserviunt, quibus hene se habentibus et institutis, cuncta in Republica florent et vigent; E contra, scholarum neglectus publicam hanc cladem invehit, ut Christianismus paulatim in Paganismum et Ethnicismum dilabatur, Herrn. Lather. de cens. lib. 3. cap. 19. n. 79. Vivant ergo scholae, vivant Athenae, artes et scientiae, quae sunt radii divinae sapientiae, ad gloriam beatae Triadis in sempiternum vivant, pius est, qui assenritur, improbus, qui Amen non acclamat, prout pie disserit, Johan. Boter. de origin. urb. cap. 4. in fin. De Academiarum utilitate et effectu, vide Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 8. cap. 1. n. 72. et seq.

[note: 7.] Atque hinc scholarum et rei literariae cura imprimis ad magistratum pertinet ordinarium per tradita Ern. Cothman. 2. resp. 64. n. 28. seq. Reinking de Regim. sec. et Eccles. lib. 3. class. 1. c. 1. n. 20. Carpzov. l. 1. jurisprud. consistor. tit. 1. defin. 9. n. 1. et seq. Petr. Frider. Mindan. de contin. caus. lib. 3. art. 11. in fin. Et historiae testantur, omnes Imperatores, Reges, Principes, quibus salus Reipubl. cordi fuit, scholarum habuisse rationem, easque variis beneficiis, privilegiis et immunitatibus donasse et ornasse, Clem. Timpler. polit. lib. 4. cap. 3. quast. 1. Ita, ut etiam cuilibet magistratui oppidano et municipali scholarum cura incumbat, Matth. Stephan. de jurisdict. lib. 3. part. 2. c. 2. n. 28. Laur. Ohm. de jur. episcop. concl. 16. lit. y. Georg. Rittet. de homag. [note: 8.] concl. 205. Et quidem ad Principes, Civitates Imperiales et alios Imperii Status immediatos cura haec scholarum pertinet jure territorii, cum sit sequela jurisdictionis, Ritter. d. concl. 206. Ming. de super. territ. concl. 83. Ziegler. §. civitas. concl. 1. n. 66. Et jure Episcopali, Carpzov. jurisprud. consistor. lib. 1. tit. 1. defin. 9. n. 5. seq. et tit. 6. defin. 73. n. 7. seq. Idque quoad scholas particulares oppidanas et paganas, secus vero quoad universales, sive Academias, quas solus Imperator instituit, supra lib. 2. cap. 4. n. 43.

[note: 9.] Adeo auutem cura educationis et Scholarum magistratui incumbit, ut etiam parentes divites, qui prae avaritia liberos ad liberalia studia educare et promovere nolunt, compelli ad hoc possint, Hen. Arnisae. lib. 1. polit. cap. 16. pag. 344.

Quamvis autem parentibus quoque permissum sit liberis privatos domi praeceptores [note: 10.] praeficere Cothman. 1. resp. 64. n. 9. publica tamen institutio, privatae merito praesertur, ex sententia Clem. Timpler. lib. 4. polit. cap. 3. qu. 30. Melch. Jun. polit. quaest. 43. Bart. Kerckerman. lib. 1. system. polit. cap. 9. Joh. Gerhard. polit. quaest. cent. 8. quaest. 7. Christian. Libenthal. colleg. polit. exerc. 4. quaest. 8. Cas. in sphaer. civit. lib. 8. cap. 1. Wolffg. Heider. in system. polit. cap. 1. fol. 174. et seq. Quia 1. privata institutio est mollior, propter intemperantem parentum erga liberos amorem. 2. Domi ingenia liberorum vel languescunt, vel contra inani persuasione tumescunt; vulgo enim nimium sibi tribuit, qui se nemini comparat, inquit Quintilian. lib. 1. cap. 3. comparat autem se nemini, qui neminem praeter suos domesticos inspicit, atque adeo in eo non excitatur honesta aemulatio, quam aemulandi ansam publica educatio saltem suppeditat. Proderit enim alicujus objurgata negligentia, proderit alterius laudata industria, turpe ducit puer in ejusmodi aemulatione cedere pari, pulchrum superasse majores. 3. Ad haec educationis forma illa et constantior et excellentior est, quae consistit in sapientia et consensu totius civitatis, quam quae ab unius alicujus judicio pendet. 4. Et denique per publicam educationem pueri a tenero assuescunt conversari cum hominibus et non reformidare homines, neque vita illa solitaria pallescere, Quintil. 1. instit. cap. 3.

[note: 11.] Olim scholae in monasteriis fuerunt institutae et habitae, unde evenit, ut qui literis essent addicti, clerici fuerint dicti, et literarum cognitio, clericatura, post Charond. Joh. Limn. [note: 12.] de jur. publ. lib. 8. cap. 6. n. 8. Et ad locum scholarum necessario requiritur, ut sit idoneus, certus, salubris, et a tumultu remotus, Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 18. cap. 6. Hoenon. polit. disp. 5. concl. 10. ne docentes et discentes a transeuntibus, curribus seu plaustris interpellantur. Ex quo etiam maleatores et fabri compelli possunt, vel quiescere, vel domibus juxta scholas cedere, Petr. Gregor. Tholos. d. cap. 6. n. 12.

[note: 13.] Constituendae quoque sunt aliae et diversae scholae et in diversis locis, pro masculis, aliae pro foemellis. Quemadmodum enim mores puellarum in multis distincti sunt a moribus masculorum, ita quoque honestae quaedam, peritae et graves matronae publica authoritate et sumptu illarum informationi praefici debent. Idque propter sexus, ingeniorum et studiorum affinitatem, et ut castigationes magis sint pudicae et verecundae, libidinumque insuper suspiciones atque scandala declinentur. Et alias quoque foeminas inter viros versari, pudor naturalis non patiatur, l. Optimam. 14. C. de contrah. et commit. stipul. Atque ideo a teneris annis puellae ita educandae, ut consortium puerorum fugiant, ne si ad majorem venerint aetatem, conversatio ista in vitam degeneret luxuriosam, Carpzov. lib. 1. jurisprud. consistor. tit. 6. defin. 64. n. 7.

[note: 14.] Porro ad magistratus curam maxime pertinet, ut tales scholis ludimoderatores et praeceptores praeficiantur, qui ad functionem hanc maxime sunt idonei, tam ratione eruditionis, ac dexteritatis, quam pietatis, humanitatis et modestiae, ut pueri non tantum literas discant, et bonis in artibus erudiantur, sed etiam in Christianismo ac pietate proficiant, et vitam insectentur virtuosam, Carpzov. jurisprud. consistor. lib. 1. tit. 6. defin. 73. n. 5. Unde etiam Lacedaemonii liberis educandis [note: 15.] magisiraitus eligere solebant ex civibus in civitate senioribus et prudentioribus, qui publici dicebantur paedagogi, et apud eosdem, qui in liberos indulgentior erat, quam ut eos cum reliquis publicae institutionis disciplina educari pateretur, is civium jure excidebat, Nicol. Crag. 3. de republ. Lacedam. tab. 3. instit. 5. Besold. 2. polit. cap. 1. §. 7.

[note: 16.] Praeficiendi igitur sunt praeceptores 1. vitae integritate et pietate commendati, quando enimilli, qui bonas artes profitentur, in Deum sunt impii, vel vita dissoluti, juventutem facile corrumpunt, et dum eam literis instruunt, conscientiam discipulorum funditus evertunt, Danae. polit. Christ. lib. 4. cap. 3. Est enim pietas omnis sapientiae initium, et felicitatis exordium 1. Timoth. 4. v. 8.

[note: 17.] 2. Viri graves morumque gravitate et elegantia insignes: Quomodo enim alios ducent, qui ipsi Duce indigent, et ipsi velut Polyphemi

in antro occaecati palpitant? Et sic praeceptores in id laborabunt, ut modestiae et gravitatis exemplis in vita, moribus, quotidiano convictu et sermonibus discipulis suis praeluceant; illis praesentibus nihil, quod obscoenitatem, lasciviam, turpitudinem, aut levitatem quandam sapiat, excidere sibi patiantur, nec scurrili, aut histrionico, sed honesto, gravi et decenti vestitu amicti incedant, Wilhelm. Zepper. lib. 2. polit. Eccles. cap. 12. Ne si in literis proficiant, et in moribus deficiant, plus deficiant, quam proficiant.

[note: 18.] 3. Et sic sint viri pii, honesti, et quasi hortulani in Ecclesiis et Rebuspublicis: Quemadmodum enim novellae arbores subinde rigantur et foventur, ut invetustarum locum sufficiantur; ita praeceptores quidam quasi hortulani sunt, qui in agro et vinea Domini surculos tenellos et frondes serunt et producunt, quae in annosarum deficientium et decedentium locum substituantur, ne unquam vel Ecclesia vel Respublica deficiat.

[note: 19.] 4. Bonarum artium et linguarum cognitione sint instructi, quod enim parum novit, nemo docere potest, Melch. Jun. polit. quaest. 45. Schönborn. lib. 4. polit. cap. 3.

[note: 20.] 5. Usum et experientiam docendi et tractandi pueros habeant, et sciant nosse et tractare ingenia, et quae ipsis studia conveniant. Sunt enim quidam, nisi institeris, remissi, quidam imperia non ferunt, quosdam continet metus, quosdam debilitat, alios continuatio extundit, in aliis plus impetus facit. Teneris non est protinus acerbe instandum, pleraque opera exigenda, id imprimis cavendum, ne studia, qui amare nondum potest, oderit, et amaritndinem semel perceptam, etiam ultra rudes annos reformidet, Melch. [note: 21.] Jun. part. 2. quaest. 45. plagis quandoque immorigeros discipulos esse coercendos, docet Nicol. Vernulae. institut. polit. lib. 3. tit. 11. quaest. 9. Wolfg. Heider. system. polit. cap. 1. fol. 179. et seq. Qui parcit virgae, odit filium suum, qui autem diligit eum, instanter erudit, Proverb. 14. v. 24. Stultitia colligata est in corde pueri, et virga disciplinae fugabit illam, Proverb. 22. v. 15. Noli subtrahere a puero disciplinam, si enim percusseris virga eum, non morietur, Proverb. 23. v. 13. virga atque correctio tribuunt, sapientiam, puer autem, qui dimittitur voluntati suae, confundit matrem suam, Proverb. 29. v. 15. Qui diligit filium suum, assiduat illi flagella, curva cervicem ejus in juventute, et tunde latera ejus dum adhuc infans est, Syracid. 30. v. 1. et [note: 22.] seq. Neque etiam illum, qui statim ab initio indolem suam non ostendit, removendum esse, tenet Joh. Gerhard, polit. quaest. cent. 8. quaest. 8. Nam diligentia et exercitatione longe plures, quam naturâ praestantes fieri, dicere fuit solittis Democritus. Et Actius, quod inpomis, idem esse dicebat in ingeniis, quae dura et lacerba nascuntur, post fiunt mitia et jucunda: sed quae gignuntur statim vieta et mollia, atque in principio sunt vivida, non matura mox fiunt, sed putrida, Gell. 3. Noct. [note: 23.] Artic. 2. praecox hoc ingeniorum genus raro pervenit ad frugem, perinde, ut quae summo solo sparsa sunt semina, celerius se effundunt, et imitatae spicas herbulae, inanibus aristis ante messem flavescunt, Quintil. lib. 1. instit. cap. 4. Odi. Juvenes praecoci sapientia, ait Tacit.

[note: 24.] Officium praeceptorum scholasticorum in his potissimum consistit. 1. ut erga rem litte rariam et Scholasticam utilitatem bene sint affecti, Petr. Gregor. Tholosan. de republ. lib. [note: 25.] 18. cap. 9. in fin. 2. Puerorum sint amantes, et paterno amore discipulos prosequantur, Melch. Jun. d. quaest. 45. Praeceptor sumat ante omnia parentis erga discipulos suos animum, ac succedere se in eorum locum existimet, a quibus sibi liberi traduntur, inquit [note: 26.] Quintilian. lib. 2. instit. cap. 2. 3. Sint mites, comes, affabiles et faciles, non tamen nimis remissi, lenes et lentuli, nec cum ipsis colludant, et ad eorum petulantiam et exorbitationes conniveant, ne ipsis accidat vulgatum illud:

E contra non sint clamosi et plagosi Orbilii, carnificinam quandam in miseros et tenellos pueros exercentes, Wilhelm. Zepper. lib. 2. [note: 27.] Eccles. polit. cap. 11. 4. Ad puerorum aetatem et mores accommodare, et ad captum eorum se demittere noverint, ad unam normam omnes non cogant, nec eodem pede et modulo omnes metiantur, sed eorum humeri quid valeant, quid ferre recusent, ponderent, [note: 28.] Zepper. d. lib. 2. cap. 12. 5. Sint fideles et di ligentes, et res discendas discipulis fideli sedulitate, et sedula fidelitate proponant, nihil vel occultent, vel praecludant, Melch. Jun. d. polit. quaest. 45. et in suos discipulos ita sintanimati, ut iis omnem virtutem et eruditionem unius semi horae spatio, si fieri possit, impertiri cupiant, nec eos ab illis arceant scriptis, e quibus sua mutuantur; hoc enim qui faciunt, similes sunt Paedagogo Sybaritae, qui cum puer, quem manu ducebat, ficum humi jacentem tolleret, acerbissime parvulum objurgens, ipse ficum arripuit, et devoravit, [note: 29.] AElian. lib. 14. 6. Laboris sint patientes, Melch. Jun. d. quaest. 45. Zepper. d. l. 7. In [note: 30.] docendi methodum adhibeant persipicuam et brevem, non multitudine ingrata, diuturnitate injucunda, molesta varietate, difficili obscuritate utantur, non ad pompam et ostentationem ingenii, doctrinae, facundiae, sed discipulorum suorum commodum captumque doceant, nec tectum superinducere conentur, quam jacta probe fundamenta fuerint, Melch. Jun. d. quaest. 45.

[note: 31.] In scholis paganis, quae plerumque vernaculae esse solent, instruendi pueri sunt ut discant. 1. literas legere, et pingere. 2. Catechetica, et fundamenta pietatis Christianae et salutis 3. virtutes et bonos mores, 4. Aliquam prudentiam et rerum usum pro cujusque captu et modulo, 5. Artem bene numerandi, et 6. opificia vel exercitia manuaria et domestica, pro Sexus et conditionibus ratione, Zepper. polit. Eccles. lib. 1. cap. 9.

[note: 32.] In oppidanis scholis plerumque Latina lingua, et aliae artes et scientiae humaniores doceri solent, suo ordine et methodo faciliore, de qua artium et scientiarum dextre tradendi ratione plures certas scripserunt methodos, ad quas me remitto, et hoc unicum adduco, quod breviter refert Nicol. Vernulae. institut. polit. lib. 3. tit. 11. quaest. 13. Duae. inquiens, esse Grammaticae scholae possunt. In prima primo anno Etymologia, et succinctae Syntaxeos tabulae, cum colloquiis et Epistolis facilioribus tradantur. In secunda secundo anno Etymologia repetatur, Syntaxis absoluatur et prosodia, utrobique assiduae sint et faciles styli exercitationes, Nulla hic difficultas, sed rejicienda sunt supervacanea Grammaticorum praecepta. Necessaria tantum explicentur, et usu quam plurima discat juventus. Non melius, quam usu et paucissimis praeceptis linguae discuntur. Proponendae vero etiam Graecae linguae institutiones: Item Arithmetica, Musica et prima Matheseos rudimenta, quae puerorum ingenia facile aperiunt, et avide juventus capit. Subsequi Rhetoricae Schola potest, sed quae cum Dialectica et Historia explicetur. Pauca hic iterum esse praecepta debent, sed usus styli assiduus.

[note: 33.] Scholae institutae et fundatae per magistratum tueri et conservari debent. Zepper. polit. Eccles. lib. 1. cap. 8. Casus in sphaer. civit. lib. 5. [note: 34.] cap. 11. Quo nomine constitui solent Scholarchae, sive fideles, graves et periti viri, tanquam inspectores, qui authoritate et mandato magistratus ordinarii sedulo curent, ne quid detrimenti vel damni Respublica literaria capiat: Horumque officium est, esse inspectores et censores aequos, justos, et non ignaros vitae morumque tam docentium, quam discentium: Et sic necesse est, ut rem scholasticam probe intelligant, et de ea recte judicent. Si enim non habuerint prudentiam scholasticam, quomodo de re sibi ignota statuere aliquid poterunt; Tales igitur eos esse oportet, ut sint virtute, eruditione et experientia praediti: Nulla enim plane literarum et artium scientia tincti, nullum de literis et literatis judicium ferre possunt: Bonos et pios eos esse decet, ut omnia candide et fincere agant, et ad gloriam Dei, Reiquepublicae salutem dirigant. [note: 35.] Deinde ad Scholarcharum officium pertinet, controversias et simultates, maxime graviores inter Rectorem et collegas exortas, dirimere et tollere, eorum errores corrigere, ad diligentiam eos incitare, et ut leges scholasticae observentur, curate.

[note: 36.] Pertinet quoque ad Scholarchas curate, ut justo tempore docentibus salaria et stipendia sua honesta sol vantur. AEquum enim est, inquit Cassiodor. lib. 2. Epist. 2. ut unicuique prosit suus labor. Et ne usuverat praeceptoribus, quod Persius ait:

[note: 37.] Dici enim vix potest. Si Praeceptores et Doctores scholae provinciam sibi commissam dextra fide, uti tenentur, administrare in scholis velint, quanti labores, molestiae, curae vigiliae et lucubrationes, quibus animi et corporis vires atteruntur et conficiuntur, perferendae et devorandae ipsis sint, cum secundum Platonem, nulla bestia puero sit intractabilior, atque ideo honestis stipendiis digni, digni praemiis digni honoribus et dignitatibus, Melch. Jun. polit. quaest. 107.

[note: 38.] Stipendia haec Praeceptoribus et Doctoribus ex publico aerario solvi consultius est, quam ut parentes didactron quoddam exsolvant, cum hoc ipso major docentium libertas, qui nec a favore discentium dependent, nec a fraude; optime etiam sic pauperum studiis consulitur, qui alias ob stipendiorum defectum a studiis facilius abstraherentur, alii vero ditiores, prae nimiâ avaritia, tenacitate, et rerum praesentium praepostero studio, omnem liberorum suorum salutem magis prostituerent, quam vel minimos in hanc rem sumptus facerent. Neque etiam bene traditur disciplina, quae venditur; et qui accipiunt, Juvenes Studiosos captant, et propter spem lucri mollius et indulgentius habent, Nicol. Vernulae. institut. polit. lib. 3. tit. 11. queast. 6. n. 2. Quo nomine bona Ecclesiastica et [note: 39.] et Deo semel dicata impendi, et haec ad sustentationem eorum, qui Ecclesiae, Academiis et Scholis operam suam praestant, et ad subsidium studiosorum conferri posse, dictum est supra cap. 8. num. 10. Ex quo etiam hic Esslingae duodecim pauperes civium liberi, in Collegio Scholae educantur, et in Hospitali aluntur, de quibus supra lib. 3. c. 13.

[note: 40.] Non solum autem magistratus curam habebit Scholarum trivialium et Gymnasiorum, sed etiam Academiarum et universitatum, si earum instituendarum jus habeat, ita ut his quoque viri graves et eruditi praeficiantur et professores constituantur, iisque condigna salaria solvantur, debitus honor, et obedientia praestetur. Faciunt enim haec ad gloriam Dei, extinguunt ignorantiae ignem, ex illis maxima ad Principem redit utilitas, quia sunt semina concredita agro publico, unde reges primitias frugum colligunt, quae regna ipsorum reddunt abundantia prosperitate. Sunt torques divitiis graves, exornati et contexti unionibus pretiosissimis, quibus diadema ipsorum exornatur. Sunt fundamenta fortia et firma, quae domum regiminis faciunt subsistere inconcussam, et superioritatem sceptri inviolabilem: Emolliunt mores, nec sinunt esse feros: Sunt ornamentum totius provinciae, sive ditionis; et plurimis aliis bonis mactant harum urbium incolas, in quibus erectae sunt, de quibus vide Limnae. de jur. publ. lib. 8. cap. 1. n. 72. et seq.

[note: 41.] Studiosis quoque et discipulis suae immunitates et privilegia sint salva et immunia, juxta authent. Habita. C. ne fil. propatr. utpote quorum scientia totus illuminatur mundus. et per eosdem ad obediendum Deo et magistratui vita subjectorum informatur, hique amore scientiae exules fiunt, et de dignitatibus pauperes; quamvis

enim Philosophi vacuum nullibi invenire possint, in crumenis tamen studiosorum id plerumque reperire licet, juxta Rebuff. in d. auth. habita. pag. 670. Et praeterea semel ipsos exinaniunt, vitam suam multis periculis ex ponentes; et a vilissimis saepe hominibus corporales injurias, sine causa, perferunt Ideo Imperatores ipsis privilegia concesserunt, et magistratus procurate debent, ut Scholares 1. secure veniant ad loca, ubi literarum exercentur studia, 2. ut in iis secure habitent, 3. ut nullus tam audax de caetero inveniatur, qui scholaribus injuriam inferre praesumat, 4. ut nullus iisdem, ob alterius cujusque provinciae delictum, sive debitum, aliquod damnum inferat, et ut ipsi 5. conveniantur non nisi coram suo magistro sive Rectore, vel loci Episcopo, secundum ipsorum optionem, etc. confer Limnae. d. Lib. 8. cap. 9. n. 8. et seqq. Et licet hujusmodi privilegia Scholaribus quoque ad Scholas triviales proficiscentibus et ibidem degentibus, competere communis sit traditio, Hunnius de privil. Studios. cap. 1. quaest. 5. Limnae. d. cap. 9. n. 52. Male tamen hoc observari, experientia testatur, ubi videmus Scholares miseros et pauperes a vilissimis quandoque hominibus, vitrariorum, cauponum, fabrorum ferrariorum et id genus aliis filiis, scribarum tantum nomen prae se ferentibus, corporalibus injuriis affici, et ne quidem inter cantandum in templo, loco aliâs sacro, et in quo scelestissimi quoque homines securitate gaudent, verberibus, vellicationibus crinium, concussionibus et in terram prostrationibus, male et misere tractari, quod licet graviter ferendum, inveniuntur tamen talium nefariorum hominum Patroni, qui ejusmodi levitatem parvi pendunt et excusant, eamque impune ferendam contendunt, sed quo jure, ipsi videant?

[note: 42.] Cujusmodi tamen privilegiis et immunitatibus sine dubio indigni sunt judicandi isti adolescentes, qui magnis sumptibus a parentibus ad Academias ablegati non solum studiis non incumbunt, sed iis neglectis, ac contemptis, aleae lusu, compotationibus et commessationibus diurnis atque nocturnis sumptus inane profundunt et dissipant, qui tantum abest, ut ab aliis injurias perferant, ut aliis, ac optimis civibus eas inferant, eosque damnis afficiant, et quod omnium turpissimum et pessimum est, a vi publica et privata sibi non temperent, excubias civitatis impugnantes et oppugnantes, ita ut caedibus et vulneribus, ac tumultibus saepe tota civitas concutiatur et conturbetur, cum ex juris recepta regula indigni sint beneficio legis, qui in legen committunt, l. auxilium. 37. §. 1. vers. in delictis. ff. de minor. l. sancimus. 15. C. de judic. et contemnens legem a lege deseritur, §. 5. in fin. 1. de haered. qualit. Novel. 82. cap. 11.

[note: 43.] Etenim opinantur nonnulli adolescentes e scholastica disciplina ad Academias accedentes. dum Imperialibus immunitatibus et privilegiis universitates honoratas, et libertate majori praeditas audiunt, sibi quid vis impune licere, sed quam male et imprudenter, dum ignorant libertatem, quae ingenuae indoli merito conceditur, a licentia, qua neminem non deteriorem, nequioremque reddi, Comicus recte perhibet, quam longissime differre, de quo Halliae Princeps Mauritius prudenter dixisse fertur, libertatem Academiae, juventuti permittendam, licentiam vero nullam omnino indulgendam, referente Kirchner. de legat. lib. 2. cap. 1. n. 105.

[note: 44.] Est quoddam hodie in Academiis hominum genus, qui Studiosorum nomen praeserunt reverâ autem nihil aliud sunt, quam quod fuci in apiario; ipsorumque tota vita est, inebriari, vagari, grassari, tumultuari, et ut Poeta ait:

haec diurna et nocturna ipsorum studia, novosque advenientes adolescentes conviviis dapalibus velut sacriticiis onerate, quibus contra divina et humana jura status quaestionem movere non verecundantur, ludibriis et con tumeliis eosdem afficiunt, eorundem mensas perturbant, calices et vitra frangunt, fenestras exoculant, nihilque ab immundo istarum harpijarum contactu tutum et intemeratum permanet, hisque solemnibus neglectis neminem rite initiatum censent. Imo in quibusdam Academiis hodie eo fere deventum est, quod de Franeckera, Westfrisiorum Academia, illius quondam ornamentum, Sixtinus Amama fuit conquestus: Fuit aliquando tempus, inquiens, cum hic nulli liceret esse pio, modesto et legum observanti; Exeundum erat ex Academia et Oeconomia, qui sacramenti istius, quod Academiae dixerat, memor vitam agitabar. Qui a nobis dissiti, et de Academiae statu ex tot popularium naufragiis edocti erant, Academiam hanc pro derelicto habebant, quin et publicis striptis huic Academiae, quam Christo et Ecclesiae majorum pietas sacraverat, infame istud inustum fuit stigma: Bacchi Sacrarium. Verum huic petulantiae ut obvietur, magistratus officium erit, et nuper anno 1654. in Comitiis Ratisponensibus ab Augustanae Confessionis Statuum Legatis, jussu Dominorum, sequens sanctio facta, quae ut rigide observetur, summe optandum:

[note: 45.] Deß Heiligen Röm. Reichs Chur: Fürsten und Stände, Augspurgis. Confession. Verwandten, bey gegenwärtigem Reichs - Tag zu Regenspurg anwesende Räthe, Bottschafften und Gesandte, etc.

VRkundten und bekennen hiermit, Nach dem unsere Gnädigste, Gnädig und Hochgeehrte Herrn Principalen uns in unsern theils mitgegebenen, theils nach und nach eingelangten Instructionen, gnädigst,

Urkundten, etc Nach dem wir die schwähren und harten Landplagen, insonderheit den blutigen langwührigen Krieg, damit der Allmächtige GOtt nach seinem Gericht unser geliebtes Vatterland Teutscher Nation, sampt andern denachbarten Königreichen und Landen heimgesucht, zu dedächtlichem Gemüth geführet, und den Ursachen, wordurch obgeregte Plagen über so herrliche, blühende Land und Leuthe gezogen, etwas reiffer nach gesonnen, so haben wir unter andern grausamen Lasternm welche wider die erste und andere Taffel der Heiligen Gebotten GOTTes, ungescheuet im Schwanck gewesen, nicht die geringste zu seyn befunden, die auf den Hohen Schulen in Teutschland unter studirenden Jugend eingerissene, hochschädliche Unordnung und Gefreche, übel erzogene, alle Christlichen Zucht vergessene junge Leuthe, den jenigen, welche von andern trivial- Schulen, Paedagogiis oder Gymnasiis, sich auf Universitäten eine mehrere Wissenschafft in den Haupt-Sprachen, freyen Künsten, und in Philosophicis zu fassen, auch in den höhern Facultäten sich informiren zu lassen, und zu proficiren begeben, oder an denen Orthen, wo Universitäten seyn, gebohren und gezogen, hochärgerlicher Weise nachstellen, sie nicht allein mit schimpfflichen höhnischen Gebärden und Worten, sondern auch gar und Schlägen Barbarisch tractiren, ihnen öffters solche Dienste und Aufwartung, welche ein vernünfftiger Herr seinem geringsten Diener anzumuthen, Bedenckens trägt, auftringen, ja so offt es ihnen gefällig, solche neuangehende Studiosos mit Schmäusen und kostbahren Gastereyen beym An- und Abtritt, auch wohl sonst, so offt es ihnen beliebet, beschwären, also, daß das jenige was Eltern ihren studirenden Göhnen öffters mit ihrer höchsten Ungelegenheit bey diesem Geltklemmen Zeiten zur Zehrung auf ein Jahr destinirt, bey einem und andern Zeche und Gelag verschwendet werden muß, und dardurch manches schönes Ingenium mit obgedachten Lasterhafften exagitation- und concussionibus desparat gemachet, an dem Fortgang seiner wohlangefangenen studien verhindert, die Eltern umb ihre geschöpffe Hoffnung, daneben Kirchen, Rathhäuser, Schulen, und das gemeine Wesen um ein nutzliches Werckzeug unverantwortlicher Weise gebracht werden.

Als aber uns uns obligenden hohen Obrigkeitlichen Ampts und Vorsorge wegen, gebühret, solcher und dergleichen Kirchen und Policey hochschädlichen lasterhafften Unordnung, Mängeln und Gebrechen mit allem Ernst, Eyfer, und harte Straffen, zubegegnent, damit Gottes brennender Zorn nicht ferner über unser Land und Leuthe, wann dergleichen Sünde ungestrafft bleiben, gezogen werde, und aber ohne conformität der Gesätze, und der darinn wider alle muthwillige Frevel gesetzter Straff hierinnen schwärlich etwas zu erheben, noch fruchtharlich außzurichten, so haben Chur-Fürsten und Stände der Augspurgl. Confession zugethan, deren Chur-Fürstenthumer, Hertzogthumer und Lande im Röm. Reich Teutscher Nation mit Academien, und Hohen Schulen versehen, durch ihre bey der zu Regenspurg anno 1653. und 1654. gehaltenen Reichs - Versamblung anwesende vornehme Räthe, Gesandten und Bottschafften sich hierüber, und wie solcher höchst-straffbaren Unordnung mit einem durchgehenden ernsten Nachtruck würcklich gesteuert werden möge, gesprochen, das Werck reifflich überlegen lassen, uns auch auf abgestattete derselben unterthänigste Relation dahin verglichen, vereinbahret und geschlossen, daß hinführo und von Publication dieses, keinem, der auf unsern unterhabenden Universitäten, Academien, und hohen Schulen sich aufhält, oder ins künfftige über kurtz oder lang dahin begibet, er seye weß Stands oder Alters er wolle, erlaubt, sondern vielmehr einem jeglichen hiermit und in Krafft dieses, ernstlich verbotten seyn solle, den neuankommenden jungen Studenten heimblich oder offentlich nachzustellen, sie auf der Gassen oder in ihren Logamenten, Stuben, Schencken: und Würthshäusern, am Tisch, in Collegiis, oder sonsten zu importuniren, zu exagitiren oder zubeschimpffen, noch ihnen die geringste Außgaab zu deren also titulirten Pennal-access-absolvir: Stuben- oder Tisch- Schmäußen, es geschehe solches gleich unter dem Vorwand der National-Conventicul, wesche hiermit, als unzuläßige, abgeschafft seyn sollen, oder irgend unter einem andern praetext, anmuthen, viel weniger ihnen mit Bedrohungen, Schlägen, und liberalibus

ingeniis unanständlicher Diensten zusetzen, noch sonsten auf andere Weege sich zu ihnen nöthigen, sondern sie unter deß Magistratus Academici, oder ihrer eigenen Hofmeister und Praeceptorum Aufficht und correction lediglich lassen sollen, damit nicht ex seminariis Ecclesiae et Reipublicae seminaria vitiorum et criminum gemachet, und an statt deß verhofften Seegens neue und mehrere Land-Plagen auf unser geliebtes Vatterland, durch ein unordentlich wüstes Leben, unter denen, welche für allen andern mit Frömmigkeit, Sittsambkeit, Höfflichkeit, Erbarkeit, und andern löblichen Tugenden in der Welt herfür leuchten, und gezieret seyn solten, devolvirt werden.

Obgedachtes alles wollen wir von einem jeglidjen, der sich auff unsern Universitäten an-jetzo befindet, oder ins künfftig auffzubalten gedenckt, auffs genaueste observirt haben, so lieb ihme ist die Straff deß Gefängnusses, und nach Gestalt deß Verbrechens, der relegation cum infamia zu vermeiden, welche ein jeder, so hierwider im geringsten zu frevlen, sich erkühnen wird, dergestalt ungesäumbt zu erwarten haben solle, daß wann er dieses so hochverbottenen pennalisirens und dessen anhangenden Lasterb und Unordnung halben, in die obangedeute Straff verfallen zu seyn, declarirt worden, der oder dieselbe, als malae notae subiecta zu keinen Ehren-Aemptern oder Diensten in unsern Chur-Fürstenthumben und Gebiethen in Geist-oder Weltlichen Stande beruffen noch befördert, sondern als Leurthe welche ihre Iugend in Lastern und Aergernus zugebracht, und alles favors unwürdig, allenthalben geachtet werden sollen.

Und damit dieser unser unumbgänglichen Verordnung umb so viel stärcker Folge geleistet werden möge, haben wir uns mit benachbarten Churfürsten, Fürsten und Ständen, und sie sich hinwiederumb mit uns verglichen, daß wann einer dieses delicti halben, auff einer Universität relegiret, die formula relegationis desnen andern Universitäten imimiret, und daselbst der relegatus nicht angenommen, noch inter membra Academica gezehlet oder gelitten werden folle, es wäre dann, daß er sich mit der vorigen Univetsität verglichen, und außgesöhnet, auch parti laesae satisfaction gethan, und solches mit genugsamen Urkunden bescheinigen könte, das meynen wir ernstlich. Gebieten darauff, etc.

Zum Gezeugnuß daß unter uns wider das so ärgerliche und schädliche Pennalisiren auf Universitäten vorgeschriebenes Concept sub sperati beliebet, und unser Gnädigsten Chur-Fürsten, wie auch Gnädigen Fürsten und Hochgeehrten Herrn Principaln unterthänigst, unterthänig und dienstlich zu fordersambster Vollziehung recommendirt und überlieffert werden solle, haben wir dieses mit unserer Hand-Unterschrifft und Insigeln bestättiget. Actum Regenspurg den 1. May Anno 1654.

CAPVT XVII. De Officio Magistratus circa curam Pupillorum et Viduarum. Summaria.

3. Imperii Statuum minoribus Camera Imperialis Curatores constituit, uti et Imperator.

11. Tutores et curatores ad suscipiendum hoc officium a Magistratu cogi possunt.

AD Magistratus porro cujusvis officium spectat, pupillorum et lorum et viduarum curam habere, quod eleganter attestatur Imperator Severus in l. si minores. 2. §. 2. vers. Divus Severus. ff. qui per tut. ubi omnem me rationem adhibere subveniendis pupillis, cum ad curam publicam pertineat, liquere omnibus volo, eleganter scribit. Et cum Imperat. Augustus Scaurum ad Daciae praefecturam transmitteret, inter alia specialiter jussit, ut pupillorum sit curator, viduarum patronus, sauciorum cataplasma, baculus caecorum, et omnium pater, referente [note: 2.] Ant. de Genoa lib. 3. cap. 11. Indeque hodie omnes omnino Magistratus, Electores, Principes, Praelati, Comites, Barones, Civitates Imperiales, Nobiles, imo etiam municipales, et civitatum ac municipiorum judices, tutores et curatores constituere non tantum solent, sed etiam tenentur, si a parentibus non fuerint dati, Reformatio guter Policey zu Augspurg, de anno 1548. tit. von der Pupillen und minderjährigen Kinder Tutorn. 31. in princ. et de anno 1577. tit. eod. 32. Bart. in l. I. n. 4. ff. de tutel, Joh Harppr. ad §. sed hoc jure. 4. n. 2. et ibi Bocer. n. 70. l. de Attil tut. Besold. de tutel. cap. 17. n. 2. Klock. tom. 1. cons. 9. n. 10. Adeo, ut hoc omittentes, ob damnum pupillis illatum, de syndicatu conveniri possint, Schrader. de seud. part. 10. sect. 20. n. 10. [note: 3.] et ibi alleg. Sicuti etiam ipsis Principibus, Comitibus, Baronibus, Nobilibus liberis, et aliis Imperio immediate subjectis Ordinibus minoribus, a Camera Imperiali tutores et curatores constituuntur et confirmantur, Ord. Camer. part. 3. tit. 3. Gail. 1. obs. 1. n. 47. Sicuti etiam ab ipso Imperatore, Rittershus. in exposit. Novel. part. 8. cap. 9. n. 12. Jos. Nolden. de stat. Nobil. cap. 14. n. 65.

[note: 4.] Dantur autem hodie omnibus minorennibus pupillis tutores et curatores, etiam invitis, Reformat. guter Policey zu Augspurg, de anno 1548. d. tit. 31. §. 1. et 2. Harpprecht. d. l. n. 16. Et quidem tutores principaliter personis, in consequentiam rebus, curatores autem principaliter rebus, et in consequentiam personis, 1. in copulandis. 8. C. de nupt. 1. consilio. 7. in princ. ff. de curat. furios. §. certae. 4. I. [note: 50.] qui testam. tut. l. sciendum. 20. ff. de rit. nupt. Et simpliciter, sive generaliter tutor datus, ad universum patrimonium datus intelligitur, sive illud in territorio illius, sive extra territorium situm sit, l. 2. 1. testamento, 11. C. de excusat. tut. §. datus autem. 17. et ibi Harpprecht. et Dd. comm. l. de excusat. tut. Author decis. Cameral. apud Gylman. symph. tom. 3. verb. tumtela, vers. an pupillo.

[note: 6.] Ut autem tutela legitime constituta dicatur, requiritur 1. ut tutores per agnatos et alios nominati a magistratu confirmentur, [note: 7.] tot. tit. ff. et C. de confirm. tut. 2. Ut tutoribus per judicem et magistratum administratio legitime decreta sit, 1. 3. in princ ff. de admin. tut. Reform. guter Policey zu Augspurg, de anno 1548. tit. von der Pupillen und minderjährigen Pupillen Tutorn. §. Daß auch ein jeglicher. Schrader. de fend. part. 10. sect. 20. n. 92. seq. nisi aliud consuetudine, vel statuto obtineat, vel a testatore dispositum sit, quod tutor propria authoritate administrationem adsumere possit, Schrad. d. sect. 20. n. 102. seq. [note: 8.] et 116. seq. 3. Ut tutores inventarium omnium rerum, tam mobilium, quam immobilium, ac instrumentorum pupillorum conficiant, l. tutor, qui repertorium. 7. ff. de admin. tut. l. tutores. 24. C. eod. l. de creationibus. 27. C. de Episc. aud. Nisi parens, vel testator ejusmodi confectionem remiserit, prout potest, l. fin. §. fin. C. arbitr. tut. Harpprecht. ad princip. l. de legit. agnat. tut. num. 7. ubi tamen judex, spreta testatoris remissione, si pupillo id expedire animadvertat, tutorem ad inventarii confectionem cogere potest, arg. l. utilitatem. ff. de confirm. tut. Harpprecht. d. l. num. 8. Neque haec inventarii remissio, ad rationum librum et redditionem extenditur, Plot. de in lit. jur. §. 5. num. 33. Munotz. de Escobar. de ratiocin. administr. [note: 9.] cap. 3. numer. 29. 4. Tutores et curatores ante administrationem susceptam satisdare tenentur, rem pupilli salvam fore, hoc est, integrere restituendam, nullumque detrimentum in bonis minorum, culpa aut negligentia eorum, vel in illis administrandis, vel adquirendis et defendendis, obventurum, l. legitimos. 5. in princ. ff. de legit. tut. l. 1. 2. 3. 4. et tot. tit. ff. rem pupill. salv. for. l. de creationibus. 27. C. de Episcop. aud. d. Reformat. polit. de anno 1548. et 1577. §. Item. daß er nach. Schrader.

d. section. 20. n. 288. seqq. et ibi alleg. Ita, ut etiam testamentarii et cum inquisitione dati tutores satisdare teneantur, d. Ordin. polit. de annis 1548. et 1577. Schrader. d. section. 20. num. 309. seq. Harpprecht. ad princ. I. de satisd. [note: 10.] tut. numer. 13. seq. 5. Quilibet tutor et curator, tam testamentarius, quam legitimus et dativus, jurare tenetur, quod utilia pupillo facere, et inutilia praetermittere velit, Novell. 72. cap. ultim. l. de creationibus. 27. C. de Episcop. aud. l. fin. §. et si quidem. et §. sin autem. C. de curat, furios. d. Polit. Ord. de anno 1548. et 1577. tit. von der Pupillen. §. Item, daß er nach. Schrader. [note: 11.] d. section. 20. num. 233. Tutores et curatores ita legitime designati, etiam inviti, tutelam suscipere tenentur, et a magistratu ad id cogi solent, l. tutori. 20. C. de negoc. gest. l. fin. in princ. et ibi Bart. C. de administrat. tut. l. 3. C. de suspect. tut. l. I. in princ. ff. de administ. tut. l. si quis Magistratus. 9. ff. de muner. et hon. Schrad. d. part. 10. sect. 19. num. 250. et section. 20. num. 1. seq.

[note: 12.] Officium tutorum est, 1. pupillos defendere, eorumque bona administrare, ex quo etiam quasi tuitores dicuntur, l. 1. §. 1. ff. de tutel. l. 1. ff. de minor. l. 2. sub fin. C. quand. mul. tut. [note: 13.] 2. Pupillum recte educare, ubi autem educari debeat, magistratus arbitrio relinquitur, qui de eo praesentibus consanguineis statuat, l. pen. ff. ubi pupill. educ. l. 1. et 2. C. eod. Late Menoch. arbitr judic. cas. 168. num. 1. et per tot. 3. [note: 14.] Pupillo alimenta administrare congrua, pro judicis arbitrio, et facultatum qualitate, l. 2. ff. ubi pupill. educ. Menoch. d. l. cas. 169. 4. Pupillis [note: 15.] in contractibus, aliisque negociis authoritatem praestare, cum hi absque tutoris authoritate nihil agere possint, et non obligentur, l. 5. §. 1. l. 9. princ. ff. de auth tut. princ. et §. 1. I. eod. §. 3. l. quib. mod. toll. obl. §. 1. I. quib. alien. §. 1. l. quib. mod. re contrah. olig. l. 1. §. fin. ff. commod. l. 189. ff. de R. I. et simil. 5. Tutores [note: 16.] tenentur reddere rationem administrationis suae, idque de jure quidem civili, finita demum tutela, l. 1. in fin. l. nisi finita. 4. l. 9. §. 4. l. 13. 1. 18. in fin. ff. de tut. et rat. distr. Verum hodie ex constitutione Imperii politica singulis annis ad requisitionem magistratus id facere compelluntur, d. Policey - Ordnung zu Augspurg, de anno 1548. tit. von der Pupillen. Cui etiam concordat Fürstliche Würtembergische Lands-Ordnung, tit, vom Waisen - Gericht. 42. §. Es sollen auch. 3. fol, 86. et seq. Harpprecht. ad §. cum ergo. 7. num. 9. I. de Attil. tut. Berlich. 2. conclus. 12. num. 2. et seq. Rationes reddere teuentur de omnibus, quae vel fecerunt, vel facere debuerunt, praestantque dolum, culpam latam et levem, non vero levissimam, l. quicquid. 7. C. arbit. tut. l. a tutoribus. 33. in princip. ff. de admin. et peric. tut. l. in princ. l. tutori. 20. C. de negoc. gest. Et tutor male administrans non solum ab administratione removetur, sed etiam de neglectis, et ad interesse fructuum amissorum, ac omne id, in quo pupillus ex mala administratione fuit damnificatus, tenetur, l. si sine. §. Modestinus C. de administrat. tut. Hondedae. 2. part. 5. consultat. 82. num. 18. et seq. Menoch. arbitr. jud. cas. 209. n. 39. seq.

[note: 17.] Tutores quoque, secundum morem Regionis, pecuniam pupiltarem in annuorum redituum emptionem, vel ad foenus exponere, vel in emptionem praediorum collocare negligentes, usuras, vel id, quod interest, pupillis refundere tenentur, secundum Bart. in l. tutor, qui repertorium. §. si post. et §. fin. ff. de administr. tut. Rauchbar. 2. quaest. 26. num. 6. Hartm. Pistor. obs. 82. n. 10. seq.

[note: 18.] Quamvis autem quilibet tutor in solidum teneatur, l. si quis ex argentariis. §. 1. vers. nam etsi plures. ff. de edend. Bald. in l. 1. num. 8. in fin. C. de transact. ubi ait, licet divisio inter curatores esset facta, divisum tamen nudum tantummodo ministerium censeri, ideo sive omnes administraverint, sive alter eorum, sive dolo, vel culpa tantum aliquid commiserint; semper mero jure tenentur in solidum, neque illa divisio praejudicat minori, Franc. Ant. Costa cons. 82. num. 9. seq. Gratian. discept. 86. n. 14. et 17. Surd. cons. 170. num. 12. Ex aequitate tamen tutores quatuor beneficia habent sibi a jure concessa, beneficium scilicet ordinis, divisionis, cessionis et utilis actionis, de quibus in l. §. nunc tractemus. ff. de tut. et rat. distrah. Cancer. var. resol. part. 1. cap. 7. n. 20. Christmae. 1. decis. 180. n. 9. et 11.

[note: 19.] Rationes reddendae sunt in loco et coram judice, ubi tutelae administratio facta, et ut olim Romae Praetor fuit tutelarius a Marco Antonio constitutus, ad hanc unam jurisdictionis partem; ita quoque hodie in multis civitatibus Imperialibus et alibi, certi magistratus et Senatores ei praesunt, qui dicuntur, Weisen-Richter, prout etiam requirit ordinatio politica Würtembergica, Fürstl. Würtembergische Lands-Ordn. tit. vom Weisen-Gericht und Ober-Pflegambt. 42. §. So wöllen. 2. fol. 86.

[note: 20.] Et quo magis cautum sit minoribus, et diligentius magistratus inquirat, tum in ipsos tutores, tum in eorum fidejussores et rationes, ipsi quoque magistratus, si tutoribus eorumque fidejussoribus excussis, adhuc minoribus non sit satisfactum, actione subsidiaria conveniri possunt, l. 1. 2. 4. et 5. C. de magistrat. conv. l. 1. C. de tut. et curat. illustr. Betsius de pact. [note: 21.] illustr. famil. cap. 7. fol. 257. in fin. seq. imo ipsi haeredes, magistratuum de lata culpa tenentur, [note: 22.] l. 2. C. de magistr. conven. Quod si tamen tutores ab initio et tempore nominationis idonei fuerint, sed postea tutela durante facultatibus excidant, magistratus non teneri aequum esse, sicque semper, et non aliter practicatum fuisse, refert Christinae. Belgic. decis. 182. n. 2. vol. 3.

Quamvis enim publicum hoc tutelae munus gratuitum esse debeat, cum mandati speciem habeat, l. qui sine usuris. 38. ff. de negoc. gest. Harpprecht. ad §. sed et propter. 6. n. 7. seq. I. de [note: 23.] excusat. tut. Arbitrio tamen magistratus ordinarii permissum est, pro re nata tutoribus certum quoddam salarium determinare et constituere, Schneidevvin. ad d. §. sed et propter. I. de excus tut. Quod etiam permittit Fürstl. Würtemb Lands-Ordn. tit. von Belohnung

[note: 24.] Quod si quoque paterfam. vel alius major sit furiosus, prodigus, mutus, surdus, mente captus, aliumve animi defectum patiatur, ut rebus suis praeesse non possit, ipsi quoque curatores constituuntur, tot. tit. ff. de curat. furios. §. furiosi. 3. seq. et ibi Harpprecht. et Dd. comm. I. de curatorib. Et sic quae diximus de inventario faciendo, et de administratione tutorum, locum quoque habent in curatore furiosi, et similium per sonarum, l. 2. 1. ult. §. et inventario. C. de curat, fur. Et quidem ipso jure, ex L. XII. Tabul. proximus agnatus furiosi curator existit, Besold. de tutel. cap. 15. n. 1.

[note: 25.] Mulieribus quoque curatores, tam quoad contractus, quam ad lites, Kriegsvögte, constitui solent, qui ipsis litigantibus et contrahentibus autoritate et consilio suo assistunt, et in multis a curatoribus minorum differunt, et cum administratione careant, rationes mulieribus non tenentur reddere, nec tutelae judicio conveniri possunt, nec eorum bona tacitae hypothecae subjacent, nec aliter obligantur, quam ut mulieribus fideliter consulant, quod ubi fecerint, etiamsi consilio eventus non respondeat, nihil ipsis immutari potest, Moller. lib. 2. semestr. cap. 3. et lib. 4. cap. 41. et ad constit. August. 15. part. 2. in fin. Besold. thes. pract. verb. Kriegischer Vormund.

CAPUT XVIII. De Officio Magistratus circa curam Nativitatis. Summaria.

10. Necessarii in Republ. sunt libri, in quibus nomina recens natorum, baptizatorum et mortuorum inscribuntur.

MAgistratui porro Politico curae quoque esse debet nativitas civium et subditorum, ut scilicet legitime nascantur, et matrimonium non nisi personae habiles et idoneae, et legitimo modo contrahant; [note: 1.] Credibile enim non est, illum, qui immaturam nimis, et quae nondum subacta ferre jugum valet cervice, ut loquitur Horat. 2. ode 5. ducit, quam infinita mala sibi accersere, laedit enim valetudinem, damno afficit rem familiarem, prolem variis obnoxiam morbis suscipit, et saepe etiam ipsa puerpera partus doloribus enecatur, Aristot. 7. polit. cap. 16.

[note: 2.] Providendum quoque est, ut liberi legitime nascantur, et ne Respublica spuriis compleatur, quo nomine constitui solent Censores, Zucht-Herrn, qui vagas libidines et illicitos concubitus coercent, et novos sponsos, ante benedictionem sacerdotalem concumbentes, die Früe Beyschläffer, debitis poenis afficiunt. Et ad Reipubl. salutem maximopere necessarium habere cognitum, qui cives, quibus e familiis originem ducant suam, et an aureis, an argenteis, an aeneis et ferreis parentibus nascantur. Optimis enim quibusque magistratus et honores delegandi. Atqui tales fere quorum majores vinute praestiterunt, Plato lib. 3. de legib. Aristot. 2. polit. cap. 3. Antipater apud Stobaeum de laude nuptiarum; alia, inquit, ratione civitas servari non potest, nisi optimi quique cives et generosorum filii prioribus, tanquam arboris pulchrae foliis marcescentibus et defluentibus uxores tempestive ducant, et liberos ceu generosa quaedam germina patriae successores relinquant.

[note: 3.] Praecavendum insuper est, ut lupanaria, turpissima juventutis corruptela, morum civitatis depravatio, corporis tormentum, animae perditio, prohibeantur, Schonborn. 3. polit. 13. Timpler. lib. 4. polit. cap. 5. quaest. 13. Quid enim aliud ista servulorum sordidulorum scorta diabolaria, ut loquitur Plaut, in Stich. in

Rempublicam invehunt, quam morbos publice et haereditarie grassantes? Quid aliud scorta ista scortea, et instar pelliculae ac corii rugosa faciunt, quam ut ex sano insanum, ex robusto invalidum, ex solido erectoque corpore lecto affixum, perpetuisque arctatum doloribus efficiant.

[note: 4.] Summopere curandum est magistratui, ne mulieres gravidae abortum proterve causentur, Exod. 21. vers. 22. et seq. l. si mulierem. 8. ff. ad L. Cornel. de sicar. aut per cincturam nimis strictam, ut Coriolani neptis, aut per saltationem immodicam, ut Curii triumphantis soror, aut per variorum ciborum ingurgitationem, ut soror Caji Tullii, aut denique per consternationem subitam, ut Julia C. Caesaris filia, Pompeji uxor, Valer. Maxim. libr. 4. cap. 6. Guevar. in horolog. Princ. Vel etiam foetus enecent aut abigant, vel figura humana editos [note: 5.] exponant, vel crudeliter abjiciant. Ex quo impium, et nulla prorsus ratione probandum est consilium Aristotelis lib. 7. polit. cap. 16. quod etiam approbare videtur Petr. Gregor. Tholosan. de republ. libr. 14. cap. 1. civium numerum, quando supra eum, qui semel definitus est, excreverit, a magistratu imminui debere, idque commode fieri arbitratur, si foeminae intra 40. a momento conceptionis diem, antequam foetus sint animati, abortiant: cum hoc aperte pugnet cum lege Dei de non committendo homicidio, et adversertur mandato divino de multiplicando humano genere, et naturae, cui propositum est, per singulorum et individuorum multiplicationem speciei totius aeternitatem conservare, et id, quod bonum est, latius diffundere, bellum inferat, Clem. Timpler. libr. 1. polit. cap. 7. quaest. 5. Keckerman lib. 1. system. polit. cap. 8. confer supra lib. 1. cap. 13. n. 11. seq.

[note: 6.] Obstetricum quoque diligentem curam magistratus habebit, exemplo ipsius Dei et AEgyptiorum Regis Pharaonis, Exod. 1. et 2. Per. Gregor. Tholos. de republ. lib. 14. c. 1. ne scilicet partus in ipso primo ortu intercipiantur aut laedantur, cum enim emittitur claustro infans, etsi natus sit homo omnium animalium princeps, tantae tamen est imbecillitatis in ipso egressu, ut nisi serio curetur, interitus et ortus unam habeant periodum, Tholosan. d. cap. 1. n. 1. Quanta igitur harum sit necessitas neminem latere potest, et quantum in iis positum, Regis Pharaonis docet intentio et propositum de enecandis per eas Ifraeliticorum filiis, sicque toto populo exstirpando, Exod. 1. et in obstetricibus incrementum subditorum positum esse, scribit Aristot, in oecon. Et cum historiae passim testentur, repertas fuisse obstetrices, quae sub officio pietatis et auxilii, novam sobolem suffocarint, pressuris et artibus enecarint, vel tenellos ita tractarint, ut potius monstra, et dedecori sint parturientibus, quam filii humanae naturae videantur; et quae partuum suppositione usae, ut familiis splendidis, cum maxima proximiorum jactura successorum alienas soboles insererent, msc. 338. et quae ipsis parturientibus saepissime maxima mala intulerint, ideo Magistratui politico studiose praecavendum, ut haec et similia mala, electione bonarum, honestarum fidelium et peritarum obstetricum antevertantur, et singulis annis earundem examina instituantur. [note: 7.] Atque ideo obstetrices pias, honestas et peritas eligi, easque examinari, et juramento adstringi debere sancitum est in der Fürstl. Würtemb. Lands-Ordn. tit. 52. fol. 103. et seq. et ibi. D. Georg. Lud. Lindenspur fol. 320. et seq.

[note: 8.] Nutricum quoque rationem habebit magistratus, cum multa vel virtutis vel vitiorum semina cum lacte nutricis sugant infantes, et curabit, ut matres nutricationis officium, extra casum necessitatis et infirmitatis, ipsae sustineant, quia natura ideo binas mammas matri dedit, ut uberibus suis infantem aleret, idque sic ordinavit, ut impensius amaret suis uberibus nutritum, adeoque ardentius, redamaretur, ut urget Plutarch. de educat. liber. [note: 9.] Quia etiam infantium substantiae non tam accommodatum est, neque ipsorum sanitatem tam conservat, quam lac maternum, Aristot. lib. 7. polit. cap. 17. confer Casum in sphaer. civit. lib. 7. cap. 17. Lamb. Danae. l. 2. polit. Christ. cap. ult. Heider. polit. cap. 1. fol. 124. et seq.

[note: 10.] Utile quoque et necessarium erit in Republica, parochos singulares habere libros, Tauffbücher, in quibus nomina et cognomina inscribuntur recens natorum, et qui a parocho sacro baptismatis fonte lustrati fuerunt, quo constare possit, quo anno et die quis natus vel mortuus fuerit, prout olim edicto Servii Tullii VI. Romanorum Regis parentes nascentium nomine, Lucinae certam pecuniae summam dabant, qui ab adolescentia pervenissent ad juventutem, Juventae: morientes Libitinae; unde constare poterat, quo anno quisque natus aut mortuus esset, et quot annos vixisset, quo item robore juyenum et virorum stipata esset Respublica. Ex quo postea Marcus Philosophus Caesar jussit apud Praefectos aerarii unumquemque civium natos liberos profiteri, intra tricesimum diem nomine imposito, eamque ob causam tabularios in provincia constituit. Et anno 1539. Franciscus I. Galliarum Rex singulis Decurionibus mandavit egesto baptizatos et sepultos conscribere: quam legem Henricus III. renovavit, Bodin. de republ. libr. 6. cap. 1. fol. 971. conser [note: 11.] Reinking polit. Biblic. lib. 2. axiom. 52. Ex hisce autem libris recte et valide aetatem et mortem alicujus probari, non videtur habere dubium, et docent Maurit. tract. de restitut. in integr. cap. 321. Francisc. Vivius. lib. 1. decis. 184. n. 2. Nicol. Janua. de script. priv. lib. 5. cap. 2. quaest. 1. seq. fol. 923. seq. Besold. thes pract. verb. Tauff-Bücher.

CAPUT XIX. De Officio Magistratus circa Curam Sanitatis, tempore Pestis. Summaria.

2. Quo nomine in loci quibusdam singularis magistratus constituitur, et quodnam hujus officium.

12. Sal, ignis, et aqua brassicae salitae, Sauerkraut-Wasser, pesti adversatur.

21. Chirurgi periti in Republ. constituendi, quorum officio olim Medici defungebantur.

[note: 1.] SAnitatis quoque curam subditorum et civium Principem et Magistratum habere debere, monet Aristot. in polit. Quemadmodum, inquiens, boni patrisfamilias munus est, ut suis de sanitate prospiciat liberis; sic etiam boni Principis est opus, ut de suorum valetudine solicitus sit. [note: 2.] In quem finem nonnullis in locis, magistratus aliquis existit singularis, cui cura sanitatis publicae commissa, Besold. de vitae et mort. consid. l. 2. cap. 2. in princ. Quorum officium est providere, ut aer sit purus, aqua salubris, cibi sani et medicamenta legitima et probata, ne ex horum contagione tabes in civitatem serpat, eamque inficiat, et si clam quandoque obserpserit, operam dent, ne longius vagetur. Aer in praecordia, aqua in viscera quotidie missa vitam et spiritum humanum servant: Et ut aer spiritus vivaciores; ita aqua cibos salubriores et faciliores concoctu reddit, Casus in sphaer. civit. l. 8. c. 11. Et redduntur vivaciores, reficiuntur et foventur spiritus tam vitales, quam animales, si aer sit purus et subtilis: At si crassus, cor ipsum, fons vitae, suffocatur, Galen, de curand. valet. et method. medend. lib. 9. cap. 14. De ciborum salubritate hunc proponit canonem Keckerman. lib. 1. system. polit. cap. 8. et in curs. philosoph. disp. 30. [note: 3.] quaest. 7. Provideat magistratus, ne carnes aut pisces corrupti, contagiosi et putridi publice vendantur, ne fructus immaturi usurpentur, ne denique cupediarii cupediis suis ac deliciis nimis valetudini subditorum noceant. Utque flumina limpidiora et salubriores aquae in urbem deriventur, ut tubi et fistulae quam purissimae serventur, ne cibi aliâs salubres cocti, aquis insalubribus corrumpantur, morbosve causentur.

[note: 4.] Et praeterea circa medicamenta Principem, operam dare jubet, ut ea probata in Rempublicam importentur, atque eo fine, certis ac statis temporibus curet lustrari pharmacopolarum officinas.

[note: 5.] Ad haec convenit civitatem omni puritate et claritate ornatam retinere, omni sorditie et immunditia vacuam conservare, ne sordibus ac foecibus aeris tranquillitas inficiatur, et pestes, febres, gravesque infirmitates inde oriantur. Et sic providendum est a magistratibus per edicta, ut semper civitas,

et locus, cui praesunt, nit idus et mundus servetur, et viae sordibus non putrescant. Unde Praetor edicto cavit, ut cloacae purgentur, ac reficiantur, quorum utrum que ad salubritatem civitatum et tutelam spectat, l. 1. §. 1. ff. de cloac. l. fin. §. si stenus. ff. quod vi aut clam. Coepol. de servit. rust. praed. cap. 43. Ideoque cloacae [note: 6.] et sterquilinia de nocte purganda sunt, ne foetor et malus odor vicinis officiat, quibus actio in factum adversus vicinum competit, soetorem et malum odorem in viam vel publicum locum immittentem, l. 2. §. idem ait. ff. ne quid in loc. publ. Ripa de peste. part. ult. tit. de remed. praeserv. n. 64. seq. Coepol. de serv. praed. urban. cap. 48. et 55.

[note: 7.] Neque etiam in locum vel viam publicam urinae et res soetidae projici possunt, et ad AEdiles Curules hoc onus spectabat, ut illa emendarentur, l. adiles. ff. de via publ. Coepol. de serv. urb praed. cap. 78. in fin.

[note: 8.] Prohiberi quoque possunt lanii et accommodantes pelles, similesque alii, ne suam exerceant artem, nisi in extrema civitatis parte, ad aeris salubritatem conservandam, Camill. [note: 9.] Borel. de magistrat. edict. lib. 3. cap. 12. Stercus imprimis suillum, propter faetorem cerebro infensum, et spiritibus ingratum, infectioni aptissimum, removendum, ac propterea sues et porci, tempore infectionis, in suburbiis commodius habentur.

[note: 10.] Major quoquecura adhibenda est, ne reliquiae et excrementa, quae ex ulceribus infectorum Chirurgi inter curandum extraxerunt, in plateas conjiciantur, et canes, aliaque animalia inde inficiantur, labemque illam domum asportent.

[note: 11.] Prodest quoque vicos, aliaque loca publica convenienti suffitu, aut luculento igne, pyrio pulvere, vel etiam campanarum sonitu aerem purgari. Prout Hippocrates luem illam ex AEthiopia Graecos invadentem, non aliter curavit, quam aeris mutatione et alteratione, ne talis amplius inspiraretur, ideoque ignem per totam Athenarum urbem incendi jussit, nec simplicem materiam lignorum, sed serta floresque suavissimos, ignis alimentum esse consuevit, et pinguissima unguenta et odorifera ipsis superfundi, Plinius lib. 36. c. 27. Galen. de theriac. ad Bison. cap. 16. [note: 12.] Cum enim pestis ex putredine fiat, nihil eidem magis adversatur, quam sal et ignis, Hippol. Guarinon. in Pestilentz-guardien, part. 1. cap. 5. et 8. ubi laudat brassicae salitae aquam, die Krautsur, Krautwaswer, et ut ea tingantur vestes, manus et facies abluantur, etc. suadet.

[note: 13.] Aditus quoque praecludi potest illis, qui ex locis contagione hujusmodi infestatis adveniunt, quod Itali ut aliâs curiosi, prudenter observant, et neminem Venetiis proficiscentem Romam, vel Româ Venetias transeuntem recipiunt, nisi schedula, quam feud, sive bulletum vocant, a provisoribus sanitatis acceptâ, sanitatern suam comprobare possit, confer Spekh. cent. 1. quaest. 13.

[note: 14.] Solent quoque quandoque homines domo peste infecta exire prohiberi, quibus tamen alimenta et alia sustentationis media, et valetudinis remedia administrari debent, Besold. de vit. et mort. consid. lib. 2. cap. 2. num. 2. Reipublicae quoque interest, ne diu insepulta maneant corpora peste defuncta, ut cap. seq. dicetur.

[note: 15.] Adhibendi quoque, sunt Medici periti et exercitati, et qui publicum eruditionis suae testimonium habent. Quamvis enim populus Romanus sexcentis annis sine Medicis floruerit, aliaque multa millia gentium sine iisdem degerint, ut refert Plin. natur. histor. lib. 29. cap. 1. Bodin. de republ. lib. 3. cap. 8. fol. 563. Et Babylonii Medicos olim urbe expulerint, Herodot. lib. 1. Quod etiam apud Romanos M. Catonem fecisse refert Plin. l. 29. c. 1. Publice tamen utilis est ars Medica, l. inter eos. 33. [note: 16.] §. fin. ff. ex quib. caus. major. Quam etiam ipse Christus exercuit, sanando haemorrhoides, Marc. 5. v. 22. Paralysin. Mattb. 9. Febrim, Johan. 4. aliosque morbos innumeros, et Medieum honorari jussit Syracid. 38. princ. Tholosan. de republ. lib. 17. cap. 8. sed etiam ipsos Angelos viros sanctos, Imperatores, Reges, Pontifices, aliosque Magnates, Medicinam exercuisse et comprobasse, plurimis demonstrat exemplis. Tiraquel. de nobilit. cap. 31. n. 81. seqq.

[note: 17.] Abstinendum tamen est ab illis, qui absque studio accuratae Medicae artis, sese falso Medici titulo venditare solent, quique detractâ larvâ apparent Judaei scelerati, polypragmones, sacrificuli, suaeve professionis desertores, Chymici indocti, inepti et vulgares pharmacorum confectores, ardeliones, circulatores, tonsores imperiti, balneatores curiosi, circumforanei, impostores, vetulae edentulae, et blaterantes, carnifices canicidae, et alii hujus farinae homines rudes. Marckschreyer, Zahnbrecher, Quacksäber, Störger, Tyriackskrämer, Landfahrer, etc. quibus praeter latratum nec eruditio, nec doctrina est, qui magis confundunt, quam restituunt sanitatem, hominesque simplices misere decipiunt, qualis fuit is, cujus meminit Praeposit. in c. de muliere. ad fin. x. de sponsal. qui ab imperito consulius scripserat: Recipe nescio quid, et sanabitur nescio quando, referente Nevizan. in sylv. nupt. lib. 4. cap. 147.

[note: 18.] Pellendi quoque et ad Garamantas relegandi sunt sortilegi et incantatores, sub specie Medicinae fucum facientes, Lather. de cens lib. 3. cap. 21. uti et salutatores illi, qui vel solo afflatu, vel osculo, vel tactu, vel aliis levibus modis sanare student, Segensprecher, Adam Keller, de offic. jurid. polit. lib. 2. cap. 21. fol. 531. Besold. de vit. et mort. consid. lib. 2. cap. 1. num. [note: 7.] 5. fol. 66. seqq. Confer Fürstl Würtemb Lands-Ordnung. tit. 51. fol. 102. et ibi Dn. Georg. Ludov. Lindenspur fol. 175. seq. ubi n. 7. non improbandos esse censet, die Auaen-Aertzt, Brüch- und Steinschneider, aliosque qui non universalis Medicinae sunt gnari.

[note: 19.] Curandum quoque est magistratui, ut pharmacopolia in bene constitutis Rebuspublicis bene sint constituta et ordinata, iisque periti praeficiantur pharmacopolae, qui varia simplicium mixtione, ex praescripto Medicorum pharmaca componant, Damhoud, in prax. crim. cap. 77. n. 25. et videant, ut omnia in

tabernis tam medicamentorum, quam ministrorum ratione bene constituta sint, ita ut si ipsorum hac in parte negligentiâ aliquis laedatur, ipsi damnum luant et mulctentur, Consil. Altorff. respons. 31. seq. De quibus ita scribit Paulus Negelin. lib. vom Burgerlichen Stand. cap. 41. Die Apothecker sollen erfahren, und ihrer Kunst geübte Leuth seyn, welche der Herrschafft jeder Statt mit Pflichten verwand, und zugethan, damit sie nicht dem Krancken, quid pro quo, eines für das ander geben, und die Artzneyen übel bereiten, oder simplicia ungleich theilen: Sonderlich aber, daß sie mit Verkauffung deß Giffts gegen verdächtigen Personen inhalten, und sich der schwären Straff, so in den beschribenen Rechten darauff gesetzet, erinnern. Nicht weniger, als auch die Philtra oder Liebtruncklein hochsträfflich seynd, und wird in solchen Fällen nicht allein auff den Vorsatz und Betrug, der hierunter vorgehet, gesehen, sondern auch, wo durch Unerfahrenheit dergleichen verwarloset wird, per l. illicitas. §. sicuti Medici. ff. de offic. praesid. l. 1. C. de malefic. et mathem. l. 1. ff. de Sct. Syllan. l. item obstetrix. 9. ff. ad L. Aquil. Menoch. [note: 20.] arbit. jud. cas. 359. Unde etiam in bene constitutis Rebuspublicis pharmacopolae singular juramento adstringuntur, se velle colligere simplicia tempestive et diligenter exsiccare. Composita se dispensatutum secundum artis Medicae praescriptum, quae saccaro condienda, non melle, etc. Venenosa et abortum causantia, nemini cessurum, imprimis, ignotis, praeparaturum summa diligentia ea, quae purgant, obsoleta et deperdita abjecturum, aequo pretio pauperi ac ditiori venditurum, nec quid pro quo, adhibiturum, sed omnia Consilio Medici facturum, etc. Quod a nonnullis quandoque male observatur, qui experientiae fallaci fidentes, promiscue quibuslibet operam suam, nihil minus, quam medicam obtrudunt, mortemque certam vendunt, de quibus Cornel. Agrippa de vanitat. scient. cap. 84.

[note: 21.] Chirurgi quoque periti in quacunque Republica constituendi sunt, quorum artificium olim Medicis commissum fuit, qui ipsi suis manibus venas incidebant, medicamenta praebebant, clysteres, emplastra, collyria admovebant, iisdemque omnibus, quibus hodie Chirurgi, partibus fungebantur, §. Praeterea. 6. l. ad L. Aquil. l. 4. ff. de ad L. Cornel. de sicar. Brisson. [note: 22.] lib. 2. antiquit. c. 4. Sed hodie ad Chirurgos pertinet externa vulnera, ulcera, cicatrices, fistulas, etc. ope externa curare et sanare, horumque singularis peritia et circumspectio exigitur, ne in affectibus periculosis, absque consilio et praesentia Medicorum manum admoveant. conser Jacob. Bornit. [note: 23.] de rer. sufficient, tract. 2. cap. 20. per tot. Neque ad hanc artem promiscue admittendi sunt barbitonsores, scarificatores et balneatores, Bäder und Schräpffer, sed in arte chirurgica periti, examinati et approbati, prout requirit, die Fürstl. Würtemb. Lands-Ordn. tit. 50. fol. 100. seq. et ibi Dn. Lindenspur. fol. 187. num. 16. seq. ubi ex Rudolpho Wurtz in seiner Wund-Artzney, fol. 49. refert, in plerisque Germaniae locis, ut et in Gallia et Italia, solere Chirurgos prius examinari, illisque certas quaestiones, quas Meisterstuck vocant, proponi, ibidemque subjungere; Solche Fraden findet man an vielen Orthen geschrieben oder getruckt, die lernet mancher außwendig, bestehet darmit sehr wohl, und wird für ein Meister angenommen, ob er schon kein Wund-Artzney weder gesehen, noch erfahren hat, und weder Grund, noch Ursachen darauß geben kan. Sicque et hic apparet, inventa lege statim etiam fraudem reperiri.

[note: 24.] Non solum autem corporis, sed animarum quoque imprimis cura habenda est tempore pestis, atque ideo de fidelibus Ecclesiae ministris prosipiciendum est, utpote quorum opera, et ministerio auditores et parochiani vel maxime opus habent, qui ipsos de agenda poenitentia admoneant, et ad aeternam vitam et salutem informent.

[note: 25.] Ex quo etiam tempore pestis Ecclesiae ministros fugere non posse docent Besold. de vit. et mort. consid. lib. 2. cap. 2. n. 3. Carpzov. jurispr. consistor. lib. 1. tit. 5. defin. 72. et tit. 10. definit. 165. seq. Quia bonus pastor animam suam dat pro ovibus, Johan. 10. et sicut Christus animam suam pro ovibus posuit, ita et nos pro ovibus animas ponere debemus. 1. Joh. 3. Et hujusmodi fuga et discessus diffidentiam erga promissiones divinas arguit, Psal. 91. v. 7. Matth. 10. v. 30. Hebra. 13. v. 5.

[note: 26.] Sicuti quoque tempore pestis fugere, aliorsum decedere non possunt, quibus incumbit cura regiminis aliorum, tam publice, quam privatim, et qui sibi invicem ad mutuam subventionem adstricti sunt, conser Besold. de vit. et et mort. consid. lib. 2. cap. 2. n. 3. per tot.

[note: 27.] Reliquos vero cives et patresfam. quod attinet, hos, conscientiâ salvâ, pestis vel alterius periculi tempore, alio, et ad loca tutiora aufugere posse, exempla etiam sacra testantur, imo etiam ipsius salvatoris nostri, Matthae. 14. v. 13. Lucae. 6. v. 31. Matthae. 15. v. 21. Iohan. 7. v. 1. Lucae. 3. v. 6. 7. Davidis. 1. Samuel. 19. seq. 2. Sam. 15. v. 16. et seq. Moysis, Exod. 2. Eliae 1. Reg. 19. Josephi et Mariae, Matth. 2. Abrahami et Sarae, tempore annonae caritatis, Genes. 12. v. 10. Isaaci et Rebeccae, Genes. 26. v. 1. Imo ipse Christus per Prophetam Jeremiam Hierosolymitanos e civitate fugere monuit, ut futuras calamitates effugerent, Jerem. 21. v. 9. et cap. 38. v. 1. Reinking. in polit. hibl. lib. 3. axiom. 42. Verum quo ibo a spiritu tuo, et quo a facie tua fugiam? Si ascendero in coelum, tu illic es, si descendero in infernum, ades. Si sumpsero pennas meas diluculo, et habitavero in extremis maris: Etenim illuc manus tua deducet me, et tenebit me dextera tua. Psalm. 139. v. 7. et seq. Hinc quoque Busbequius Legatus Imperatoris Turcicus, rer. Turcic. epistol. 4. refert, quod cum ipse tempore pestis se alio recepturus, id Turcico Imperatori prius notum fecisset, hunc respondisse; Qui

mihi vellem, aut quo cogitarem? anne scirem pestilentiam sagittas Dei esse, quae a proposito scopo non aberrarent, ubi, ubi delitescerem, ut ab ejus teli jactu tutus essem? Si me percussum vellet, nihil fugam, nihil latebras prosuturas, frustra vitari, quod evitari non posset. Plura de cura praeservativa, et officio magistratus tempore pestis, vide apud Paul. Zacchiam quast. Medicolegal. lib. 3. tit. 2. quaest. 4. per tot.

CAPUT XX. De Cura Sepulturae. Summaria.

2. Gentiles olim cadavera hominum variis modis tractarunt, et n. 3. 4. 5. 6. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

24. Non liberum est, cuique extra coemiterium, in loco non religioso, hodie defunctos sepelire.

27. Non denegandum filio, si petat, se defunctum sepeliri, ubi antea pater sepultus.

31. Honesta sepultura denegatur usur ariis, furibus, latronibus et excommunicatis.

38. Honesta sepultura non neganda illis, qui ex melancholia sibi manus intulerunt.

52. Inepta ejus voluntas, qui de ornamentis secum condiendis in testamento praecipit.

[note: 1.] MAgistratus pii pie et prudenter sibi commendatum hatbean jus sepulturae, de quo eleganter Theod. Reinking. in polit. Biblic. lib. 1. cap. 51. per tot. ne ex cadaveribus insepultis, et sepulchrorum incuria contagio aliqua oriatur, Carpzov. jurisprud. consist. lib. 2. defin. 386. num. 6. seq. et [note: 2.] defin. 395. in princ. Et quidem olim Gentiles mortuorum suorum cadavera variis modis tractarunt. Indi sepulchra nulla habuerunt; quia virtutem putarunt, et vitae integritatem sufficere ad propagandam memoriam, Coelius [note: 3.] lib. 18. cap. 30. Colchi defunctos suos de arbore suspenderunt, Nicol. de mor. variis [note: 4.] gent. Massagetae propinquos et cognatos suos, ubi ad multam senectutem venissent, et aliquo casu mors esset visa appropinquare, mactatos ante magnifico apparatu devorarunt, hac ratione allata, quod pessima esset aestimanda hominum conditio a vermibus devorari, [note: 5.] Herodat. l. 1. Persae, Bactriani et Caspii canibus mortuos objecerunt devorandos, [note: 6.] Bonfin. lib. rerum. Ungar. decad. 1. Quod etiam fecerunt Hircani, Coel. Rodig. lib. 9. cap. 47. Partis sepultura vulgo aut avium, aut canum laniatus est, nuda demum ossa terra, [note: 7.] obruunt, scribit Justinus lib. 12. Alii mortuos suos combusserunt, ut notat Rosin. antiquit. Roman. lib. 5. cap. 39. Ita Romani illorum corpora, qui magistratus et honores gesserant, in praetexta purpurea, togaque consulari, vel Senatoria, virosque triumphales in tunica Jovis, plebeios vero in toga plebeia aut pallio efferebant et cremabant, Alex. ab Alex. l. 3. cap. 7. Arumae. lib. 1. decis. in coron. n. 9. seq. Et Romae viri tantummodo clari in campo Martio cremabantur, et Imperatores extructo Rogo, certis quibusdam ritibus et ceremoniis inter Deos referebantur, eorumque cineres in urnis reponebantur, quae pro cujusque facultatibus vel aureae fuerunt, vel argenteae; cujusmodi monumenta antiqua etiamnum passim in Italia reperiuntur, ac proprio nomine Ossuaria dicebantur, Cujac. lib. 10. obs. 37. Ita etiam Lituani olim corpora mortuorum cum pretiosissima supellectile, qua vivi maxime utebantur, cum equis, armis et duobus venatoriis canibus et falcone cremabant, servum etiam fideliorem vivum cum Domino mortuo, praecipue magno viro cremare solebant, amicosque servi et consanguineos propterea magnifice donabant. Quagnin, in descript. Lituan. Et Julius Caesar, Gallis, inquit, funera sunt magnifica et sumptuosa, omniaque, quae vivis cordi fuisse arbitrantur, in ignem inferunt, etiam animalia, ac paulo supra hanc memoriam servi et clientes, quos ab iis dilectos esse constabat, justis funeribus [note: 8.] confectis una cremabantur. Cujus cremationis variae referuntur rationes, veluti quod in nobis divinum est, igneo veluti vehiculo ad superna subvectum, coelestibus inseri, subsidente quod terrenum est: Alii in eo purificationem quandam intelligere maluerunt, quia ignis expurgandi vim habeat, Coel. Rodigin. lib. 17. cap. 21. Et quod primus hunc modum introduxerit primus apud Romanos Lucius Sylla, testatur Plinius. lib. 7. histor. nat. [note: 9.] Algovii mortuos suos, dum prae mole nivis illis nec exire, nec fodere licet, supra focos et ignem tamdiu suspendunt, quamdiu nives existunt, D. Speidel. in notab. verb. Begräbnuß. [note: 10.] vers. nec circa. in fin. Lothophagi et Ichthyophagi in mare projiciebant mortuos. Alex. ab Alex. lib. 3. gen. dier. 2. Et Hyperborei senes in mare saliebant, Plin. nat. hist. lib. 4. [note: 11.] cap. 12. Hinc Diogenes inhumatum se abjici jussit, baculo tantum apposito, Stob. [note: 12.] serm. 122. Albani nefas putabant mortuorum curam agere; Sabaei corpora defunctorum, eo, quo stercus, modo ducebant, Chassan. [note: 13.] glor. mund. part. 2. consid. 5. Theodorus Philosophus nihil interesse dicebat, humine an in sublimi putrescat, Cicero Tuscul. 1. Sen. de tranquil. [note: 14.] anim. cap. 14. Mirandum illud Senecae epist. 92. qui, quo receptaculum suum conferatur, ignis illud exurat, an ferae distrahant, an terra contegat, non magis ad se judicat pertinere, quam secundas ad editum infantem, referente [note: 15.] Schönborn. lib. 4. polit. cap. 5. Cum Crito quaereret, quomodo sepeliri vellet, ita respondit, ut inde appareat, eum de hoc genere nihil laborare, Plato in Phoed.

[note: 16.] Verum hodie apud nos Christianos longe humanior et religiosior est modus tractandi mortuos, quo ipsi terrae mandantur et honeste sepeliuntur, juxta illud sacrum: terra es, et in terram reverteris, Genes. 3. v. 19. Dan. 12. v. 2. Sicuti etiam ipsi sancti Patriarchae corpora defunctorum terrae mandarunt, sicuti constat ex sepultura Sarae, Abrahami conjugis, Genes. 23. v. 9. et 19. ipsius Abrahami, Genes. 25. v. 9. Rachaelis, Genes. 35. v. 19. Jacobi, Genes. 50. v. 13. Et ipse Deus Moysen sepeliendo morem hunc confirmavit, Deut. 34. v. 6. Et cum homo cibus sit vermium, non ignis aut flammae nutrimentum, Syracid. cap. 10. v. 12. et mater omnium nostrûm appelletur terra, Job. 17. v. 14. aequum omnino est, ut reddantur terrae cadavera, et sic quasi operimento matris obducantur, Cicero 2. de legib. Reddenda est terra terrae, Euripid. apud Cic. 1. Tuscul. Et quam favorabilis in jure habeatur sepultura in terra, patet ex l. quidam. 27. ff. de condit. institut. Confer. Theod. Reinking. polit. Biblic. lib. 1. axiomat. 51. per tot. [note: 17.] Imo ex ipsius naturae ductu scimus, hominem humo procreatum, eidem reddendum, et si homo insepultus remaneat quasi contumelia afficitur ipse naturae conditor, mandatumque ipsius sacrosanctum violatur. Apes defunctos progerunt, funerantiumque more comitantur exequias, Plin. nat. histor. cap. 18. l. 11. Formicae inter sese sepeliuntur, Plin. d. l. 11. cap. 30. Atheniensibus tanta fuit sepulchrorum cura, ut si quis Dux bello peremptos sepulchro honestare neglexisset, capite plecteretur, indeque Nicas omnem exercitum subsistere jussit, ut duos tantum peremptos milites sepulturae traderet, et Cimon Miltiadis filius se captivum exhibere non dubitavit, ut pater

[note: 19.] Non tantum autem magistratus de ipsa sepultura, sed et de ejusdem loco prospicere et curare debet, qui certus esse debet, et vocari solet coemiterium, seu dormitorium, quod nimirum tantummodo dormire, et in vitam aeternam sepultos excitandos arbitremur, Petr. Gregor. Tholos. in Syntagm. jur. univer. lib. 2. c. 13. n. 3. et Germanice dicitur Gottesacker, in quo scilicet corpora piorum veluti grana quaedam in spem suturae resurrectionis et messis seminantur, 1. Corinth. 15. v. [note: 20.] 35. seq. Johan. 12. v. 24. Ex quo etiam Coemiteria et sepulturae loca pro religiosis, sanctis et inviolatis habentur. l. sepulchra. 4. ff. de sepulchr. viol. l. cum in diversis ff. de religios. et sumpt. fun. §. religiosum. 9. l. de rer. divis. et consecrari quondam consueverunt, c. 1. caus. 13. quaest. 1. Petr. Greg. Thol. d. cap. 13. n. 3. Et sic ab omni immunditie purgari, muro et sepimento muniri debent, et solent.

[note: 21.] Olim Romani defunctorum corpora in aedibus suis habuerunt in doliis et fasciculis reservata, ex quo postmodum ortum, ut lares et Pii domestici superstitione quadam colerentur, et in ipsa urbe campus fuit Esquilinus publicis sepulchris destinatus, Alex. ab Alexand. genial. dier. lib. 3. cap. 2. Et Lycurgus Spartanorum legislator cives suos in urbe sepeliri voluit, ut adolescentes mortem non metuerent, aut horrere assuelcerent, Plutarch. in ejus vit. Verum sepulturae loca sive coemiteria extra moenia et civitatem esse debere, communis politicorum schola censet, idque exemplo Patriarcharum, qui funeris locum a communi viventium coetu selegerunt, sicuti Abraham speluncam agri ad sepulturam emit, Genes. 29. v. 20. Rachaël sepulta legitur in via versus Ephratam, Genes. 35. v. 19. Joseph in agro Sichem Josu. 24. v. 23. et ipse Salvator ante portam in petra, Matthae. 27. v. 32. et 60. Idque jure quoque civili sancitum reperitur, et Divus Hadrianus rescripto poenam statuit quadraginta aureorum in eos, qui in civitate sepeliunt, quam fisco inferri jussit, et in magistratus eadem, qui passi sunt, et locum publicari jussit et corpus transferri, in l. praetor ait. 3. §. divus Hadrianus. 5. ff. de sepulch, viol. Et mortuorum reliquias, ne sanctum municipiorum jus polluatur, intra civitatem condi, jam pridem vetitum esse, scribunt Impp. Dioclet. et Maximinian. in l. mortuorum. 12. C. de relig. et sumpt. fun. Imo salus publica hoc exposcit, ne si mortui in civitate sepeliantur, et putrescentium corporum conditoriis vapores excitentur et erumpant, non sine damno incolarum, cum pestilens contagio facile inde oriri possit, arg. l. 1. §. curabit. 2. de cloac. Et Reipubl. interest. diligenter praecaveri, ne tandem frequentia et multitudine sepulchrorum id efficiatur, ut civitas magis a mortuis, quam a vivis incoli videatur, Besold. de vit. et mort. consid. lib. 3. cap. 2. et Christiani admoneantur defunctos exivisse e mundo, et hanc civitatem reliquisse, et cives in coelis factos esse.

[note: 22.] Non tamen improbandus est mos ille, quo honoratiores in Ecclesia, seu templo sepeliuntur, nam et olim majoribus dignitatis causa placuit, corpora quorundam, imprimis Martyrum in atrio, aut porticu, vel in exedris Ecclesiae sepeliri, c. praecipiendum. caus. 13. quaest. 2. ut quotidiano conspectu hujusmodi monumentorum, mortalitatis admonerentur posteri. Gilken. ad l. nemo. 2. C. de SS. Eccles. Et sepultus quoque legitur Rex David in civitate, 1. Reg. 2. v. 10. Actor. 2. v. 29. sicuti et Rex Jojadas, 2. Chron. 24. v. 16. Et propheta Samuel in domo sua, 1. Samuel. 25. v. 1. Sed hac in re usu et moribus recepta non facile sunt immutanda, l. quod si novit. 31. §. quia assidua. ff. [note: 23.] de aedil. edict. l. fin. C. de fidejuss. sed consuetudini ceu matri adhibenda est reverentia, Bald. lib. 2. cons. 318. col. 2. Chaslan. catal. glor. mund. part. 12. consid. 51. vers. et sicut matri.

[note: 24.] Hodie ergo cum coemiteria publica authoritate sint constituta, non liberum est cuique extra coemiterium et in loco non religioso defunctos sepelire, c. fraternitatem. 3. vers. qui vero. X. de sepultur. Etiamsi funerum frequentia sepulchra cumulentur, sed alius locus a magistratu ad id designandus, quia hodie publici juris habetur dispositio de sepulturis, et haec cura magistratui incumbit, ne contagioni ansa, detur Carpzov. jurisprud. consist. lib. 2. [note: 25.] tit. 24. defin. 386. n. 6. et per tot. Ita ut etiam urgente necessitate ad coemiterium extruendum, vel dilatandum, possessor fundum vel agrum, pro justo pretio vendere, invitus compelli possit, Carpzov, d. l. defin. 388. per tot.

[note: 26.] Solent quandoque esse sepulchra haereditaria certae alicujus familiae, ubi extraneum sepelire non licet. l. locum. 2. §. 1. l. is, qui. 7. ff. [note: 27.] de religios. et sumpt. fun. Nec denegandum est filio, si is adhuc vivus se defunctum sepeliri petat, ubi antea pater sepultus, l. vel quod pater familias. 6. in princ. et ibi Bald. ff. de relig. et [note: 28.] sumpt. fun. c. licet. 4. X. de sepult. Vel si superstes maritus vel conjux juxta tumulnm defunctae conjugis, vel mariti sepeliri velit, per c. 1. X. de sepult. Petr. Gregor. Tholos. syntag. jur. univ. lib. 2. cap. 13. n. 8. Carpzov. d. l. defin. 393.

Omnes omnino mortales terrae matris domicilium sibi futurum, merito expectant, et sepeliendi sunt, nec piis pauperibus sepultura deneganda, sed modo et ritu honesto terrae mandandi, vel gratis vel publicis sumptibus, Carpz. jurispr. consist. lib. 2. tit. 24. desin. 374. n. 6. seq. Nec debiti nomine vel praerextu se [note: 29.] pultura impediri debet, sub poena amissionis debiri, l. cum te. 6. C. de sepulchr. viol. l. 3. §. 4. ff. eod. l. quidam in suo. ff. de condit. institut. l. 38. ff. de religios. et sumpt. fun. Gail. de arrest. cap. [note: 30.] 11. n. 28. Nec occisis in via publica repertis honesta sepultura deneganda venit, Carpzov. jurispr. consistor. lib. 2. tit. 24. defin. 395. n. 6. seq. Nec privandi honesta sepultura morte improvisa et infelici abrepti, non enim in judicia Dei inquirendum, nec de fide et salute horum dubitandum est, Carpzov. d. l. defin. 389. n. 5. seq. ubi etiam n. 2. ne hosti honestam

sepulturam denegandam esse tenet, exemplo Davidis, qui audita morte Saulis hostis sui, viros Jabes Gilead eum ac filios sepulturae tradentes summis laudibus prosequutus est, 2. Samuel. 2. vers. 4. seq.

[note: 31.] Sunt tamen nonnulli, quibus Ecclesiastica et honesta sepultura denegatur, veluti usutarii manifesti, c. 3. X. de usur, clem, 1. de sepult. Fures et latrones in flagranti crimine occisi, c. 2. X. de furt. c. pen. caus. 23. quaest. 5. Judaei, c. Ecclesiam. et aliquot seq. de consecrat. dist. 1. Excommunicati, c. sacris. 12. X. de sepult. c. ad haec. [note: 32.] 5. X. de privil. Et in genere corpora reorum delinquentium in reatu mortuorum quibus honesta sepultura negatur, sed a carnifice in loco aliquo famoso terrae inferuntur Carpzov. de jurispr. consist. lib. 2. tit. 24. defin. 379. per tot. Quod tamen secus est, quoad reos nondum confessos vel convictos, Carpzov. d. l. defin, 380.

[note: 33.] Impiis quoque et populo idololatrico Deus ipse inhonestam minatur sepulturam, [note: Jerem. 16. v. 4.] Quod contigit Regi Joramo impio, 2. Paralip. 21. v. 19. seq. Carpz. [note: d. l. defin. 378.] Et Impiis quidem, contemptoribus verbi divini et sacramentorum non omnis denegatur sepultura, non tamen digni sunt honesta sepultura, sed absque ceremoniis terrae mandantur, Carpzov. [note: d. l. defin. 382.] et contemptoribus lacramentorum, et qui ad usum sacrae coenae adigi nequeunt, honestam sepulturam denegandam esse, probat Carpzov. [note: d. lib. 2. tit. 18. definit. 297.]

[note: 34.] Sed de haereticis, seu potius illis, qui sectae aliuisunt addicti, quaeritur an illi quoque honeste sint sepeliendi, ut sunt apud Catholicos Evangelici et Calviniani, et vice versa? Et his sepulturam juste denegari non posse tradit Rumelin. ad Aur. Bull. part. 3. diss. 2. corol. 6. et ibi Dn. Myler. in addit. Norderman. de jur. Principat. concl. 32. Petr. Syring. de pac. relig. concl. 35. in fin. ubi ait, plusquam cyclopicam ac supremam sapere tyrannidem, quod Pontificii Evangelicorum in suis ditionibus emortuorum exuvias, ne quidem in hortis et pascuis suis terrae mandari permittunt, adeo, ut etiam nobilium cadaveribus instar canum sic abjectis parcitum non fuerit. Omnium enim gentium moribus consentaneum est, ne cadavera relinquantur insepulta, inquit Cicero in Verrem. l. humanum. C. de haeret. Unde Catholicos, Calvinianos aliosque orthodoxae Religioni non addictos, honesta sepultura dignos, eosque consistoriorum et magistratuum arbitrio sepeliendos esse judicat Carpzov. jurispr. consistor. lib. 2. tit. 24. defin. 383. num. 9. et seq. per tot. ita tamen, ut remissiores sint ritus et ceremoniae consuetae, omnisque pompa remota, pro ratione scilicet defunctorum, qui vel simplices sunt in sua Religione, vel pertinaces, malitiosi et contentiosi. Illis siquidem perdonandum, quin et condolendum, quam inflatis et superbis veritatis divinae contemptoribus; quare et simplicioribus ritus consueti rarissime denegantur.

[note: 35.] Denegatur porro honesta sepultura illis. qui sibi ipsis impias manus intulerunt, et se ipsos interfecerunt, quamvis enim horum corpora olim fuerint humata, et testamenta eorum salva relicta, Tacit. 6. annal. Hodie tamen sub tecto domus vel de fenestris dejiciuntur, vel sub limine extrahuntur, et vel comburuntur, vel per carnificem in campo suppliciis destinato, vel si honestiores sint, in loco coemiteriis propinquo sepeliuntur, Schönborn. 4. polit. cap. 5. vers. alter locus. Carpzov. d. l. defin. 376. Schneidew. ad §. religiosum. 9. 1. de rer. divis. Peregr. de jur. fisc. lib. 4. tit. 4. n. 10. Covar. 2. var. res. cap. 1. ad fin. idque ut alii hoc tam tristi exemplo deterreantur, iisque horror injiciatur, arg. l. capitalium. 28. [note: 36.] §. famosos. 15. ff. de poen. l. 31. ff. deposit. Et haec dicitur sepultura canina, 3. Regum. 21. et 4. Reg. 9. et asinina, lerem. 22. v. 19. Carpzov. d. defin. 376. n. 10. Schönborn. d. vers. alter locus.

[note: 37.] Sed quid de consuetudine illa carnificum sentiendum, qua praetendunt, se id ex longa consuetudine jus habere, quod si ad extractionem et sepulturam cadaverum illorum, qui semet ipsos necarunt, requirantur, omnia, ea, quae in loco, ubi homicidium sui ipsius perpetratum, et cadaver positum est, reperiuntur, quaeque ipsi stantes juxta cadaver, infra. supra, sursum. ac deorsum in circumferentia gladio attingere possunt, sibi lucro cedere? Sed negat hoc Carpzov. lib. 6. tit. 6. respons. 102. ubi Scabinos ipsis hoc non competere, bina vice respondisse refert; nec enim de hoc jure quicquam reperitur apud illos, qui de sepultura cadaverum horum canina scripserunt, in eo subsistentes, quod cadavera per fenestras dejecta, vel sub domus limine extracta, in locum infamem et cadaveribus destinatum, projici debeant. Et satis est, ipsorum interfectorum famam canina hac sepultura dehonestari, ut ullum hinc aliis, ad quos fortassis res in loco perpetratae necis repertae spectant, praeter culpam suam incommodum accersere iniquissimum foret, arg. c. quod prodest severitas. caus. 23. quaest. 5. l. si poenam. ff. de poen. nec praetendere habent carnifices id juris speciali ex consuetudine contra jus commune recepta, quam si jactent, probare omnino debent, modo legitimo, et cum suis requisitis, de quibus Gail. 2. obs. 31. Coler. de process. part. 1. cap. 3. num. 34. vid. Fürsts. Württ. Lands-Ordn. sol. 363.

[note: 38.] Non vero honesta sepultura privandi sunt, qui ex melancholia, furore, dementia, vel alia animi impotentia mortem sibi consciverunt, qui tamen ceremoniis moderatioribus, pro arbitrio magistratus sepeliendi, Carpzov. jurisprud. consist. lib. 2. tit. 24. defin. 377. et 378.

[note: 39.] Tempus sepeliendi quod attinet, videndum, ne cadavera mortuorum nimis cito ad sepulturam efferantur, nec nimis diu in aedibus serventur, Levin. Lemnius de natur. mir ac. cap. 3. lib. 2. et ut cadavera matutinis potius, quam pomeridianis horis deferantur, quia hoc tempore minus periculi est ab halitibus, quos cadaver meridiano tempore tepefactum graviores et copiosiores emittit, indeque Demetrium Phalereum, legem Atheniensibus

tulisse, ut ante lucem mortui efferrentur, scribit, Francis. Patrit. lib. 5. de rep. tit. 10. Imprimis vero tempore pestis defunctorum sepultura maturanda venit, propter summum, quod ex foetore et putredine imminet periculum, et cadavera in sepulchra bene profunda sunt inferenda, et injecta multâ terrâ et lapide sepulchro arcte imposito, ut monet Ambros. lib. 1. de Abrabamo. cap. 3. Carpzov. jurisprud. consist. lib. 2. tit. 24. defin. 394. ubi n. 12. seq. monet, ut in loco aliquo separato et peculiari, corpora peste defunctorum terrae mandentur.

[note: 40.] Ceremoniae, quae in sepultura honesta adhiberi solent, hodie plerumque esse solent, ut 1. funebri pompa praecedente, viri sequantur, sicuti David Abneri pheretrum cum suis ministris secutus est, 2. Reg. 8. et turba multa civitatis Naim comitata est funus filii viduae, Luc. 2. vers. 7.

[note: 41.] 2. Vestes luctui accommodatae adhiberi et indui solent, eaque viliore et simpliciore, quae luctum magis decet, et plerisque in locis foeminae veste candida, viri vero pulla et nigra induuntur, Melch. Jun. part. 3. polit. quaest. 112.

[note: 42.] 3. Demortui lugentur et planguntur, exemplo Abranhami, qui uxorem demortuam planxit, Genes. 27. Et AEgyptiorum, qui Jacobum fleverunt, Genes. 50. Sicuti et Ilraëlitae Moysen et Aaronem, Numer. 20. Deut. 24. David Saulum et filium, 2. Reg. 1. confer Reinking polit. Biblic. lib. 1. axiom 52. Sed hujusmodi luctus sit moderatus, 1. Thessalon. 4. vers. 13. nimius enim Ethuicorum, qui spem resurrectionis non habent; moderatus vero est Christianorum, qui non lugent amissos, sed sibi ademptos amicos. Non lugent ad statum defunctorum, sed orbitatem suam ad contestandam dilectionem, et ideo moderate lugent, quia spe futurae resurrectionis et vitae beatae dolorem temperant. Christian. Matth. System. polit. lib. 3. exerc. 5. quaest. 3. Besold. de vit. et mort. consid. lib. 3. cap. 3. n. 3.

[note: 44.] 4. Adhiberi solent cantus sacri, et quidem tales, qui solamen lugentibus adferunt, de quibus Chrysostom. in epist. ad Hebrae. cap. 2. bomil. 4. dic mihi, inquit. quid sibi volunt hymni? nonne ut Deum glorificemus et ei gratias agamus, quod jam coronavit discedentem, quod a laboribus liberavit, quod a timore liberatum apud se habet, Johan. Gerhard. locor theol. tom. 8. cap. 7. n. 85.

[note: 45.] 5. Usu quoque receptum est, ut concio habeatur funebris, in qua laudes defuncti recensentur, quia omnes fere mortales laudationis suavitate ita afficiuntur, ut sapientes vel hanc solam virtutis et laborum suorum mercedem expetierint, prout testatur Cicero in erat, pro Arch. nulla, inquiens, virtus aliam mercedem laborum et periculorum desiderat, praeter hanc laudis et gloriae, et efficit laudatio, ne bene meritornm virorum gesta oblivione obsolescant, quin et ut alii ad praeclara ejusmodi facinora incitentur, quia exempla laudatorum virorum plus movent, quam praecepta, Macrob. Saturnal. 1. Ex quo etriam id ad sumptus funeris refertur, quod in ejus commendationem impenditur, l. et si quis. 14. §. impensa. 4. ff. de religios. et impens. fun.

[note: 46.] 6. Convivia quoque post exequias funebres institui solent, quod sacris literis non est contrarium, ubi vinum dare jubemur lugentibus, ut dolorum suorum nonnihil obliviscantur, Proverb. 31. Est post Abneri sepulturam funebre habitum fuit convivium, 2. Samuel. 3. vers. 35.

[note: 47.] 7. Xenotaphia, monumenta et vexilla erigi et affigi, lapides sepulchrales imponi, aliaque monumenta memoriae causa extrui solent, l. vel quod. 6. §. 1. l. monumentum. 42. ff. de religios. et sumpt. fun. Quae maxime illustribus et Nobilibus aliisque honoratioribus personis ex Germaniae consuetudine adhiberi solent, utpote qui majoribus, quam plebei et humiliores sepeliuntur sumptibus, Carpzov. jurisprud. consist. lib. 2. tit. 24. defin. 392. Ego tract. de Ord. Equestr. jurib. libr. 3. cap. 1. Reinking in polit. Biblic. libr. 1. axiom. 53.

[note: 48.] Coronarum quoque usus alicubi in sepulturis receptus est, non absque ratione Christiana, sicuti enim victores quondam in signum virtutis et honoris obtenti coronabantur; ita quoque defunctos, qui ex vitae hujus calamitatibus et variis certaminibus feliciter sunt eluctati, et ad beatitudinem pervenerunt, coronari convenit Ritterhus. ad L. XII. Tabul. claff. 1. cap. 9.

[note: 49.] Usus quoque unguentorum adhibitus legitur, prout de Josepho constat, quod mandarit servis suis Medicis, ut ungerent patrem suum Jacobum, quod et fecerunt, ungentes eum per quadraginta dies, Genes. 20. v. 1. seq. Et de funere Regis Asae, quod posuerint, eum super lectum, plenum aromatibus et unguentis, 2. Chronic. 16. v. 14. Idque hunc sine dubio in finem, ut foetor vel plane a defunctorum corporibus averteretur, vel certe minueretur, nec non a putrefactione corpora diutius praeservarentur, Carpzov. d. defin. 392. n. 6. Graeci quoque defunctos vino et unguento inspergere solebant, cumque odoribus effusi in lachrymas urnae includere et linteo velare. Syri corpora myrrha, aloe, cedro, melle, sale, cera, bitumine, odoribus et unguentis delibuta, condiebant. Messenii optimates coronatos, et candida veste velatos efferunt. Spartae cadavera veste contegebantur punicea. oleae praeterea foliis adjectis, Coel. Rhodigin. lib. 17. cap. 19.

[note: 50.] Apud Italos cadavera defunctorum pretiosis induta vestibus, et lectis imposita efferuntur, et puellarum facies fucari solet, Camerar. 1. histor. medit. 96. Verum hic modus sepeliendi cum vestibus non adeo pius, nec juri Divino conveniens esse videtur, cujus monitu homosicut nudus mundum ingreditur, sic nudus quoque vicissim egredi debet, Johan. 1. v. 21. Eccles. 5. v. 14. 1. Timoth. 6. v. 7. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 148. n. 23. seq. Ex quo etiam pios homines fasciis tantummodo linteis, quas ipsa honestas exigere videtur, coopertos fuisse, apparet ex sepultura

Salvatoris, Matih. 27. v. 59. Marci 15. v. 46. Lucae 23. v. 51. Et Lazari, Johan. 11. v. 44.

[note: 51.] Atque ideo cavendum esse, ne in positione monumentorum et ornamentis funerum modus excedatur, vel cum corporibus ipsa ornamenta condantur, monet Ulpian. in l. etsi quis. 14. §. non autem. 5. ff. de relig. et sumpt. fun. Arumae. lib. 1. decis. in coron. n. 18. seq. Casp. Klock. de aerat. libr. 2. cap. 148. n. 18. seqq. AEdificia, inquit Cassiodor. 4. varior. 34. tegant eineres, columnae et marmora ornent sepulchra, talenta non teneant, qui vivendi commercia reliquerunt, imo culpae genus est, inutiliter abditis relinquere mortuorum, unde se vita potest sustentare viventium. Detrahantur itaque comis mortuorum corollae, viventium eae lambant tempora, digiti exonerentur annulis, et penes haeredes insculpta, aut patris, aut familiae imago maneat, vestes, palliaque subducantur cadaveribus et pauperum latera, nudosque cingant, calcei egentibus substernantur, quorum copiam, postquam matri terrae redditus fueris, vicinia quaevis suppeditabit, etc. Et ex veteri consuetudine morientibus annulos detractos fuisse, refert Plin. 1. nat. hist. lib. 33. Et Lycurgus non concessit, ut quicquam una cum corporibus sepeliretur, Plutarch. in Laecon. Et Euripides dicebat, homines insanire, cum sumptus inutiles pro mortuis profundunt, Stobae. serm. 122. Quid enim proficit sepulchrorum superbia, inquit Ambros. damna sunt potius viventium, quam subsidia mortuorum? Et sumptuositas nimia vivis nocet, mortuis nihil prodest; quippe qui nulla re amplius indigent, et vel amiculo [note: 52.] ferali, seu fasciis linteis sunt contenti: Ex quo etiam inepta vocatur voluntas ejus, qui de ornamentis secum condendis in testamento praecepit, l. servo 113. §. ineptas. 5. ff. de legat. 1. l. medico. 40. §. de aur. et arg. leg. add. Klock. vol. 1. cons. 10. art. 9. num. 474. seqq. Qua tamen in re personis illustribus et honoratioribus, ex more recepio, quandoque indulgendum esse monet Carpzov. d. defin. 392. in fin.

[note: 53.] Sed numquid sepulturae nomine aliquid exigere liceat, non satis convenit? Et quidem de jure Canonico in Simonis crimen incidere videntur, qui sepulturae, sive exequiarum nomine aliquid exigunt, c. non satis. 8. c. cum in Ecclesia. 9. c. suam nobis. 29. c. audivimus. 41. X. de Simon. ita ut nec ratione terrae, vel loci, in quo defunctus sepelitur, de jure Canonico quicquam exigereliceat, c. abolendae. 13. X. de sepultur. c. in Ecclesiastico. caus. 13. quaest. 2. etiamsi locus sepulturae in Ecclesia sive templo petatur, ne Clerici censeantur de humanis mortibus gloriari, si ex cadaveribus defunctorum studeant, quolibet modo quaerere compendium, c. quaesta est. 12. in fin. caus. 13. quaest. 2. cum hoc nihil aliud sit, quam defuncto tributum imponere, dum demortuorum sepulchra care venduntur, quam exactionem Christianis objici dolendum esse refert ex Hospinian. Warem. ab Erenberg. de oner. subd. cap. 4. n. 65. Lather. de cens. lib. 3. cap. 22. n. 35. Verum hodie aliud consuetudine introductum, et in Ecclesiis Evangelicorum recepta sepulchrorum venditio, et teste Erenberg. d. l. n. 112. reperiuntur civitates, imprimis in Saxonia, ubi vix locum sepulchri pro centum Joachimicis emere queas; ut hinc Christiani nostri iniquiores sint Hebrone barbaro, offerente agrum Abrahamo pro uxoris corpore sepeliendo gratuito, Genes. 23. v. 10. seq. Lather. d. cap. 22. n. 33. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 148. num. 11. seq. Quod etiam jure civili non adeo absonum est, quo jus sepulturae non est extra commercium, §. religiosum. 9. et ibi Harpprecht. n. 2. l. de rer. divis. Et consuetudo invaluit, ut etiam in coemiteriis vel singula sepulchra, vel certum aliquod spatium, in quo vel universae familiae, vel haeredibus tantum ementis sepelire liceat, pretio determinato redimatur, quod utique servandum, cum quod moribus receptum, suo relinqui debeat vigori, l. quod si novit. 31. §. quia assidua. ff. de aedil. edict. Besold. de vit. et mort. consid. lib. 3. cap. 3. n. 2.

[note: 54.] Solet quoque pro campanarum sonitu, für das Geleuth, certa quaedam pecunia exigi, ut inde campanae et conservari et refici possint.

[note: 55.] Cum autem sepulchra mortuorum sint sancta, ideoque eadem violare nefas esse, apud omnes in confesso est, indeque nullam, inquiunt Impp. Valent. et Arcad. in l. 3. C. de Episcop. aud. accipiat vinculorum requiem, qui quiescere sepultos quadam sceleris immanitate non sinit, sed ea veluti sancta, Deoque sacrata venerari antiquitas voluit. Unde quoque Solon inter suas leges et hanc habuit, ne quis defunctis maledicere auderet, pium namque esse dicebat, sanctos eos putare, qui e vita discesserunt, et eos violare inexpiabilis Religionis arbitratus est. Sed de sepulchro violato, et poena illorum, qui cadavera sepultorum effodiunt et spoliant, vide Berlich. tom. 5. conclus. 47. Christinae. vol. 1. Belg. decis. 85.

[note: 56.] Denique observandum est, quod de mortuis et absentibus nil nisi bonum, et ut veteres dixere; de propria salute judicandum ex canone fidei; de proximi vero salute, ex canone veritatis, Reinking. polit. Biblic. libr. 1. axiomat. 45.

CAPUT XXI. De Cura Annonae. Summaria.

22. Cavendum ne frumenta extra civitatem ad extraneos evehantur, quod licitum.

24. Quo etiam forenses, in territorio prohibentis bona possidentes, obligantur.

26. Civibus imponi potest, ut emant frumenta et alia necessaria, tam in proprium, quam aliorum usum.

30. In casu necessitatis cives cogi possunt vendere merces aliâs non venales.

32. Si Magistratus magnam frugum quantitatem habeat, cives ut emant cogi possunt, ne pereant.

COntagionis et Pestis potissima causa esse solet annonae caritas et inde proveniens fames, quae vitalia haurit, praecordia carpit, animi tormentum, corporis tabes, magistra peccandi, dirissima necessitatum. [note: 1.] deformissima malorum: Quae ad humile corpus nobiles manus mittit, alienis pedibus mendicantes prosternit, sociorum fidem frangit, venena populis publice praebet, in parricidium pios agit, Herm. Lather. de cens. lib. 3. cap. 7. n. 8. Fames, ut inquit Bald. in l. pactum, col. ult. C. de pact. est acutissimus ensis, foeda homini, foeda pecori, teste Livio lib. 3. cap. 30. Quae etiam mutuas accendit bestias, Livius lib. 25. cap. 13. Et ex annonae inopia, multi ex plebe, spe amissa, potius, quam ut cruciarentur, trahendo animam, capitibus obvolutis, se in Tyberim praecipitaverunt, ait Liv. lib. 4. cap. 12. Et famem rerum omnium clades, sive acerbitates superare, scribit Joseph. de bell. Judaic. lib. 6. cap. 14. Ita, ut etiam matres liberos charissimos infantes coxerint et devoraverint, et Reginae equos, mox coria et pelles ipsas coctas, et herbas comederint, Scip. Amirat. lib. 12. dissert. polit. in Tacit. disc. 3. in princ. Si quis omnium aetatum historias evolverit, is cognoscet nulla alia de causa magis tumultuatum [note: 2.] populum esse, quam gravitate annonae. Lisdem Consulibus gravitate annonae juxta seditionem ventum, inquit Tacit. 6. annal. Certissimum est, quod parum admodum leges et sanctiones, parum propugnacula, parum milites juverint, si populus inedia laboret, scribit Hippol. a Collib. de increm. urb. cap. 21. Populum famelicum non arma, non magistratus, non leges, non pudor coercere valet. Ex inopia proditio, et fluxa servitiorum fides, ac fortuita bella speranda, Tacit. lib. 4. histor. Et quomodo inopia rei frumentariae in civitate seditioni materiam praebuerit, videre licet apud Liv. lib. 2. Plut. in Corio. et Dionys.

Halicarnass. lib. 7. et 9. Abominandae enim necessitatis amarissimae sunt leges, et truculentissima Imperia, inquit Valer. Maxim. lib. 7. cap. 6. in princ, indeque hominum tyranna dicitur necessitas, Scot. lib. 4. Comment. in hist. [note: 3.] tacit. Seditionem generat fames, et origo seditionis est fames, et sicut nil laetius saturo populo, Flav. Vopisc. in Aurel, cap. 47. Ita nil seditiosius jejuno et famelico, Decian. tract. crim. part, 2. lib. 7. cap. 22. num. 45. nihilque est, quod magis afficiat plebem, et commoveat, quam frugum egestas et annonae caritas, Scot. lib. 12. comment. in annal. Tacit. Fames insano more prorumpit, civitatum primores pessundat, interficit, raptat, domosque evertit Camil. Borel. de magistrat. lib. 3. cap. 14. num. 2.

[note: 4.] Ex annonae caritate plerumque sequitur fames, bellum et pestis, quae tria maxima sunt flagella, quibus Divina justitia mortalium peccata castigat, eaque Deus saepe minatur in sacris, Levit. 26. vers. 16. et 28. Jerem. 24. vers. 8. 10. et 27. Inter quae gravissimum flagellum censetur fames. Cum enim Davidi inter tria haec mala optio data esset, potius elegit pestem, quae communis esset tam divitibus, quam pauperibus, et quod malit in manus Domini incidere, quam hominum, 2. Reg. 24. vers. 13. Et melius fuit occisis gladio, quam interfectis, fame, in lamentationibus Jeremiae, capit. 4. vers. 9. Et felix pestilentia, felix praeliorum strages, denique omnis mors facilis, inquit Quintilian.

[note: 5.] Hinc in omnibus bene constitutis Rebuspublicis magna semper cura adhibita, ut populus omni genere victus, sed frumento praecipue abundaret. Et imprimis Romani semper curam annonae habuerunt, ejusque caritatem incendio assimilarunt, et igni, cui nemo resistere possit, Turneb. 22. adversar. cap. ult. Et Romae annonae cura inter primaria urbis munera fuit, et annonae praefectus statim Consules subsecutus est, Lather. de cens. lib. 3. cap. 7. num. 102. Ne enim annonae caritate civitas laboraret, ejus inspectio ab initio ad curam praefecti urbi pertinuit, postea tamen praefectus quoque annonae electus, et velut extra ordinem constitutus est, l. 2. §. et haec omnia. 33. ff. de orig. jur. Et Gajus Julius Caesar duos praetores et duos aediles, qui frumento praeessent, et a Cerere cereales constituit, d. l. 2. §. capta deinde. 32. vers. deinde Gajus. ff. de orig. jur.

[note: 6.] Annonae autem nomine veniunt frumentum, panis, vinum, oleum, sal, acetum, lardum, carnes, palea, foenum, ligna, et omnia usualia, quae ad pondus vel mensuram venduntur, et ad victum pertinent, per l. 1. 2. et l. provincialium. 8. C. de erogat. milit. annon. Boss. tract. crim. tit. de extraord. crim. numer. 4. Decian. tract. crim. 2. lib. 7. cap. 22. numer. 1. Bocer. class. 3. disput. 16. de crim. repet. thes. 23. Harpprecht. ad §. sunt praeterea. 11. num. 21. 1. de publ. judic. Tusch, lit. A. conclus. 338. num. 1.

[note: 7.] Remedia, quae fame jam imminente, vel exortâ, adhibenda, brevibus ita describit AErodius lib. 9. rer. judic. tit. 4. cap. 5. Si sit, inquiens, aut immineat fames, haec fere remedia adhibentur: Creari praefectos annonae, et dignissimis quibusque; justicium indici; mitti circa finitimos populos legationes frumenti advehendi causa; dispensari inopiam, hoc est, cogere, qui habeant frumentum profiteri, et quod usui menstruo supersit, vendere, fraudare servitia parte diurni cibi, imo interdum longe ablegare. Quid servitia? aliquando cives. Praeterea Senatoribus, ut quo velint, proficiscantur, permittere; denique in trumentarios severe animadvertere. Sed et Tiberius imitandus est, qui, ut Tacitus habet, saevitiam annonae incusante plebe, statuit frumento pretium, quod penderet emptor, binosque num mos dixit se de suo additurum negociatoribus, in sigulos modios. Est enim boni Principis, hoc maxume casu, munificentia et largitate uti, etc.

[note: 8.] Constituenda ergo sunt publica granaria et frumentorum copia, tempore uberrimorum illic reponenda, quae necessitatis usui reservetur, et difficillimis temporibus succurratur subditis et civibus. Quo nomine singulari olim artificio horrea condita fuerunt, ne computrescerent frumenta, Bulenger. de vectigal. cap. 8. seq. Et putant nonnulli, diutius frumentum asservari, sanumque corpori magis esse, cujus solum, ubi crevit, lupulo, seu cinere, non vero fimo fuerit pinguefactum, ex Loys Guyon. tom. 1. var. lect. lib. 4. cap. 7. Besold. de vit. et mort. consid. cap. 2. num. 6. in fin. [note: 9.] Ita Josephus tempore fertilitatis, frugum abundantiam collegit, et in singulis urbibus condidit, Genes. 41. v. 47. et 48. Roboamus Salomonis filius in civitatibus regni sui munitis horrea ciborum, seu frumentorum, hoc est, olei et vini, constituit, 2. Paralip. 11. v. 11. Ezechias jussit parari horrea in domo Domini, quo primitiarum reliquiae in futuram necessitatem reconderentur, 2. Paralip. 31. v. u. et 12.

[note: 10.] Constituendi sunt annonae Praefecti, horreorum publicorum inspectores et visitatores, illique sapientes et industrii, Genes. 41. v. 33. qui frumentum colligant et condant, ab omni carie et corruptione illaesum conservent, quod fiet, si suo tempore vetus eruatur et vendatur, et in ejus locum novum recondatur, Keckerman. in curs. philosoph. disp. 30. thes. 8. juxta praeceptum Imper. Valentiniani et Valentis, in l. 2. c. de condit. in publ. horr. ubi Authemio Praesidi ita rescribunt: Cum ad quamlibet urbem mansionemque accesseris, protinus horrea inspicere te volumus, ut devotissimis militibus deputatae et incorruptae species praebeantur: Et exemplum Romanorum, apud quos Praefectus annonae erat constitutum, ad cujus officium pertinebat, ut annona urbi praepararetur, et ubivis panis copia redundaret, pondereque justo venderetur, Novell. 88. Et exemplum Pharaonis Regis

AEgyptiaci, qui Josephum talem Praefectum constituit, Genes. 41. v. 40. seq. Et Nehemiae, qui similiter fideles super horrea ordinavit, Nebem. 13. v. 13.

[note: 11.] Maxima quoque rei frumentariae cura est apud Venetos, ubi tres sunt constituti Praefecti, qui sedecim mensibus magistratum gerunt, eorumque officium est, providere, ne civitas unquam frumenti inopia laboret, quae si quando timeatur, Principem, Sapientumque collegium adeunt, neque inter eos discussâ decernunt, quae ad frumenti copiam comparandam usui esse videntur, Casp. Contaren. lib. 2. de Republ. Venet. et lib. 4.

[note: 12.] Imo curam annonae ad Circulos quoque pertinere, tradit Joh. Limnae, de jur. publ. tom. 4. lib. 1. cap. 7. n. 32. ubi refert literas der Schwäbischen Crayß-Stände, quas die 23. Aprilis, anno 1556. carnis nomine scripserunt an deß Fränckischen Craises Außschreibende Fürsten.

[note: 13.] Hinc quoque in Comitiis laudabiliter receptum, ut curam rei annonariae Mareschallus suscipiat, Bertram. de Comit. conclus. 58.

[note: 14.] Praefecti annonae fertilibus annis ita providere et coemere debent, ut superveniens sterilitas nihil noceat, et sic quasi in tabula descripta habebunt omnia ipsorum provinciam concernentia, utpote quantum commeatus civitas vel provincia habeat, quantum supersit, vel desit, quantum vel mari vel terra advehatur; unde, quomodo et quo tempore apportetur, Lather. de cens. lib. 3. cap. 7. n. 27. Ita Argentinae, et multis aliis in locis et praeclarissimis Germaniae urbibus, ubi Respublicae beue sunt constitutae, magna copia annonae fertilitatis tempore coemitur, et ad belli famisque casus inopinatos reconditur. Et inclytam Rempubl. Argentoratensem granaria et cellaria, frumento et vino refertissima habere, testatur Herm. Lather. de cens. libr. 3. cap. 7. n. 53. seq. Et in Noricorum granario trecentorum annorum acervos se vidisse, refert Herm. Kirchner, disp. de repul. 21. thes. 1. lib. 6.

[note: 15.] Quod si in provincia frumenta haberi nequeant, aliunde advehenda sunt, et si negociatores repenantur, qui ex locis fertilibus frumentum advehendum curant, illis immunitates concedendae erunt, sicut de Claudio Caesare refert Tranquil. tom. 1. histor. cap. 18. quod urbis et annonae curam solicitissime egerit, et negociatoribus certa lucra propofuerit, suscepto in se damno, si cui quid per tempestates contigisset. Et Neronis quoque tempore frumentarias naves a tributo immunes fuisse, refert Tacit. lib. 3. annal. circa fin.

[note: 16.] Nec convivia permittenda, etiam diebus natalitiis, et popinae tollendae, ubi lurcones, ganeones, heluones, epulones, deliciantur, non ubi peregrini necessitate divertunt, Besold. de vit. et mort. consid. cap. 2. n. 9. Lather. de cens. lib. 3. cap. 7. num. 114. Casp. Klock. de arar. lib. 2. cap. 81. n. 2 1. §. 4. urgente.

[note: 17.] Exteri quoque, Judaei, meretrices, et alia terrae pondera inutilia, et fruges consumere nati, aliquando expelli solent, prout Romae factum fuisse refert Lather. d. cap. 7. n. 13. Klock. d. l.

[note: 18.] Monopolia quoque sunt abropanda, nec ferendi dardanarii, qui et propolae, seplasiarii, pantometaboli dicuntur, in l. annonam. 6. et ibi Gothofr. ff. de extraord. crim. Germanice Vorkäuffer, Stattwölff, Kornwürm, qui annonam adtemptant, vexantque, ut loquitur Ulpian, in d. l. annonam. 6. de extr. crim. incendunt et excandefaciunt, ut ait Varro, frumentumque comprimunt, ut dicit Cicer. lib. 5. epist. 21. et merces coemptas tantisper supprimunt, dum ex raritate caritatem adfectent. Qui a Dardano nomen habere videntur, quem Magnum fuisse asserit Tertullian. Vel potius Dardenarii dicendi, quasi dantes denarios, qui secundum Spigel. et Hotoman. Graece vocantur propolae, Vorkäuffer, quia praemebant, id est, annonam premebant, vastabant, flagellabunt, vexabant, onerabant, ut carius venderent, Menoch. 2. arbitr. jud. cas. [note: 19.] 384. n. 2. Et hi merito certis et gravioribus poenis coerceri debent, veluti crimine stellionatus, l. 3. §. fin. ff. de crim. stellion. et aliis similibus, d. 1. annonam. 6. in princ. ff. de extraord. crim. l. in Dardanarios. 37. ff. de poen. de quibus Menoch. d. cas. 384. et cas. 569. Franc. Marc. decis. 289. n. 2. Tumeb. l. 9. animadvers. cap. 17. ubi ait, ejusmodi Dardanarios, seplasiarios, pantapolas, pantametabelos, eorumque fraudes, calliditates, stellionatus, non solum variis constitutionibus contineri, sed et justo judicio Dei poenis praesentibus, interdum in hac vita affici, Lather. de censu. lib. 3. cap. 7. n. 82. et 93. Lege Julia de annona, poena 20. aureorum adversus eos statuitur, qui contra [note: 20.] annonas fecerint, societatemque inierint, quo annona carior fiat, l. 2. ff. de L. Jul. de annon. Sed hodie, ob criminis hujus frequentiam ejusmodi annonae fraudatores et flagellatores severius mulctis pecuniariis castigari posse, cum horum non minus, ac monopolium quavis ratione committentium, technis, damnum publicum, ob privatum unius, vel paucorum quorundam quaestum, inferatur, existimat Klock. de aerar. libr. 2. cap. 82. n. 3. [note: 21.] et vol. 1. cons. 10. num. 849. seq. Consimili quoque poena dignos esse, qui corruptam annonam vendunt, censet Menoch, arbitr. jud. cas. 384. Quos etiam homicidii poena coercendos esse, asserit Damhoud, in pract. crim. cap. 74. num. 18. si scilicet humanitus alicui exinde evenerit, arg. l. 15. ff. ad L. Corn. de sicar. l. 51. ff. ad L. Aquil. Klock. d. cap. 82. n. 4.

[note: 22.] Porro ad annonae caritatem sublevandam, utile erit, prohibere, ne frumenta, et aliae res extra civitatem et territoria ad extraneos evehantur, cujusmodi statuta licita et de jure permissa esse probat. l. 1. §. cura carnis. ff. de offic. praef. urb. tot. tit. quae res export. non poss. l. 2. et 3. C. de commerc. Policey-Ordnung de anno 1577. tit. 22. vide suprae lib. 2. cap. 10. num. 43. Idque si eo fine fiat, ut annonae et fructuum aliarumque rerum caritas avertatur, et ne subditi et cives egeant, provideatur, licitum esse, Doctores communiter asserunt, Bursat.

cons. 138. n. 9. Riminald. jun. cons. 8. num. 18. Cravet. cons. 973. n. 45. Menoch. conf. 1000. n. 56. et cons. 1061. n. 20. Surd. cons. 210. n. 9. Petr. Anton. de Petr. de potestß. Princ. part. 2. cap. 6. n. 58. Natta cons. 221. per tot. Cacheran. decis. 71. n. 8. Grammat. decis. 100. n. 7. Franc. Marc. decis. 236. n. 1. vol. 2. Mastril. decis. 17. n. 1. seq. Matth. Steph. de jurisd. lib. 1. cap. 33. n. 73. seq. Guid. Pap. decis. 373. n. 1. Besold. de vit. et mort. consid. cap. 2. n. 7. Caspar Klock, de contribut. cap. 1. n. 354. seq. et consil. 37. n. 227. consil. 48. n. 12. vol. 1. cons. 10. n. 825. seqq. et n. 860. et seqq. Et quod vasallus qui jurisdictionem habet, ordinare possit, ne quis de sua juris dictione blada, vel alia ad victum necessaria extrahat, tradit Joh. Petr. Surd. consil. 210. n. 9. Ac hujusmodi statuta, seu ordinationes Civitatum et Principum, quod omnium blada ac victualia intra fines sui territorii non extrahantur sub poena, ad forenses terras, favore publico subsistere, atque quotidie servari, affirmant Bursat. cons. 138. n. 8. Grammat. decis. 100. Riminald. cons. 181. n. 22. et 29. lib. 1. Clar. §. fin. quaesi. 82. vers. statutum septimum. Et talia statuta condi, non ut coeteros amicos laedamus, sed ut patriae ubertatem conservemus, ne pauperes et inopes fame laborent, scribit Menoch. arb. jud. cap. 585. n. 10.

[note: 23.] Ac validum quoque statutum ab universitate conditum, ne quis subditus eidem universitati extra territorium uegocietur et mercaturam exerceat, ut validum pronunciat, per. l. fin. de decret. ab ordin. fac. l. mercatores. C. de commerc. Nicol. Losae. de jur. universit. part. 3. cap. 15. n. 23. seq. Et rusticos posse compelli venire ad civitatem ad vendendum victualia, tenet additionator ad Capell. Tholosan. decis. 47. n. 2. Quae tamen non aliter fieri posse, nisi in casu extremae necessitatis, vide cap. seq. n. 73.

[note: 24.] Hisce quoque edictis et prohibitionibus, ne frumenta extra territorium exportentur, forenses obligari, si in prohibentis territorio praedia possideant, docent per l. quod legatur, 38. ff. de judic. l. fin. C. ubi in rem act. l. Imperatores. 7. ff. de publican. et vectig. Bart. in l. quaest. 6. C. de sum. Trinit. Rol. a Valle cons. 24. n. 17. lib. 3.

[note: 25.] Ant. Fab. 1. Cod. 5. defin. 2. Et personas quoque Ecelesiasticas, Menoch. consil. 800. n. 1. Klock. de contrib. cap. 12. n. 151. seq. licet contrarium asserere videantur Thom. Grammat. decis. 100. n. 6. Klock. 1. consil. 10. num. 856. qui tamen non de casu necessitatis, sed de abundautia in civitate conservanda loquitur.

Quod si Principi vel magistratui facultates ad annonam levandam non suppetant, [note: 26.] civibus imponi poterit, ut emant frumentum et alia necessaria, tam in usum suum proprium, quam militum, aut aliorum Reipublic. operam navantium, l. quoties. et ibi Bart. n. 1. C. ut nem. lic. in empt. Georg. de Cabed. decis. 92. in fin. libr. 2. Franc. Marc. decis. 542. part. 1. et decis. 40. n. 2. part. 2. Et jubere potest magistratus, ut quilibet civis quotannis certum numerum modiorum frumenti, pro suo, suorumque usu sibi comparet, d. l. quoties, C. ut nem. lic. in empt. Klock. de arar, lib. [note: 27.] 2. cap. 81. n. 19. Et fame urgente Principem ac magistratum ditioribus indicere debere tributum ad pauperum sustentationem, eamque pecuniam, vel ex ea coemptum frumentum, postmodum pauperibus distribuere, docet consilium Apollinaris Calderini discurs. [note: 28.] polit. 8. Klock. d. n. 19. Quamvis enim regulare sit, neminem compelli posse emere vel vendere, l. nec emere. C. de jur. delib. l. invitum. C. de contrah. empt. l. invitos. C. locat. l. quamvis. ff. de pignor. l. nemo exterus. C. de Judae. Quia facultas emendi et vendendi naturalis est libertatis, Cravet, cons. 6. n. 121. vol. 1. Fab. de Monte tract. de empt. quaest. 1. n. 4. Et quidem tanti, quanti quis potest, l. in causae. 16. l. idem Pomponius. 4. ff. de minorib. adeo, ut ne rescripto quidem Principis impetrari possit, ut quis invitus vendere cogatur, Gothofr. [note: 29.] ad d. l. invit. C. de contrah. empt. Hoc tamen in casu extremae necessitatis et summa annonae caritate merito non procedit, quia pro necessitate, et ne quis fame pereat, multa contra juris regulas permissa et facta sunt, sicuti David in casu necessitatis cum fame premeretur, pascitur panibus propositionis, quos non licebat manducare, nisi solis sacerdotibus, 1. Samuel. 21. v. 6. Et parentibus licitum est, ne fame pereant, liberos vendere, l. 1. et 2. C. de patr. qui liber, distrax. Confer quae dixi in tract. de fideicommiss. famil. nobil. cap. 11. n. 316.

[note: 30.] Hinc quoque in casu necessitatis subditos et cives ad vendendum frumenta et alias merces, alias non venales, quibus ipsi non indigent, cogi posse, modo justum et aequum pretium solvatur, tradunt per l. 2. C. ut nem. lic. in empt. spec. l. 1. §. 11. ff. de offic. praef. urb. Boss. tract. crim. tit. de extraord. crim. n. 7. Vivius 1. commun. opin verb. vendere. Lud. a Peguer, decis. 88. n. 4. Knichen. de jur. Saxon. non. prov. verb. Ducum. cap. 7. n. 3. Don. Garz. Mastril. decis. 17. n. 30. et per tot. part. 1. Alv. Valasc. part. 1. decis. 43. Tiraquel. de retract. in praesat. n. 15. Jon. Hensler. de cura subditor. apud Basileens. tom. 4. disp. 22. concl. 15. Klock. de contribut. cap. 1. n. 357. seq. Hocque ita receptum esse in Camera Imperiali, [note: 31.] testatur Mynsinger. 5. obs. 27. n. 3. Et ne tempore caritatis annona nimium flagelletur, ejusque pretia in immensum crescant, certum frumenti, aliarumque mercium pretium a magistratu constitui potest, per l. 1. §. cura carnis. 11. ff. de offic. praef. urb. l. 2. in pr. C. ut nem. lic. in empt. spec. l. 1. C. de Episcop, aud. l. ult. §. Hirenarchae. 7. ff. de numer et honor. Rol. a Valle. 2. cons. 1. n. 77. Socin. reg. 435. n. 14. seq. Vinc. de Franch decis. 9. Franc. Marc. decis. 290. part. 2. Klock. de contrib. cap. 1. n. 367. et de aerar. lib. 2. cap. 112. n. 1. seq. per tot. Herrn. Lather. de cens. lib. 3. cap. 7. n. 62. et seq. Idque etiam aliquando justo vilius, Bart. in l. 1. §. cura carnis. 11. ff. de offic. praef. urb. Bertram. de comit. concl. 58. in fin.

[note: 32.] Quod si quoque magistratus in Reipublicae et populi utilitatem magnam frugum quantitatem comparaverit, quae tamen tota distrahi non potuit, subditi et cives, ne publicum

frumentum vetustate corrumpatur, compelli possunt, ut illud inter se dividant, pretiumque pro rata et quota exsolvant: Ne diligentia et provisio laudabilis Reipublicae dispendio sit, deinde nova veneant, et si forte corrupta sint, ut novorum admistione veterum vitium corrigatur, l. 1. C. de condend. in hor. publ. Borel. de magistr. edict. lib. 3. cap. 14. n. 134. Hippol a Collib. de increm. urb. cap. 21. Lather. de cens. lib. 3. cap. 7. n. 116. et 117.

[note: 33.] Adeo autem annonae cura ad magistratum pertinet, ut si in ejus flagellatores non animadvertat, instanti Camerae Imperialis Fiscali in centum marcas auri condemnetur, Reformation guter Policey zu Augspurg de anno 1548. tit. die Monopolia. 18. §. Zu dem soll auch. 7.

CAPUT XXII. De Cura Commerciorum et Mercaturae. Summaria.

14. Copiosam mercaturam etiam magnates exercuerunt, veluti Salomo, Imp. Pertinax, Reges Lusitaniae, Hispaniarum.

23. Ex justis causis magistratus monopolia exercere, vel aliis concedere possunt.

16. Non vero importandae merces damnosae, quae mores corrumpunt, et quae populum emungunt.

40. Liber debet esse commerciorum usus, nec cogi quis potest, ut hoc vel alio loco exponat.

ne subditi vinum, cerevisiam et alias res alibi, quam in fuis territoriis emant, vel ne alii in suis territoriis emant?

48. Magistratus prohibere potest, ne extranei territorium suum intrent et quatenus procedat.

51. Magistratus legem facere possunt in salutem civium, licet ex ea jus aliorum laedatur.

64. Dominus subditos cogere non potest, ut in suo tantum molendino molant, in suo furno panes coquant, vinum et cerevisiam a se tantum emant, etc.

66. Contra hujusmodi statuta in Camera Imperiali mandata sine clausula decreta in causa Braunschweig contra Braunschweig et Kempten contra Memmingen.

74. Charitatis praeceptum dictitat, ut fiat quod facienti prodest, et alteri non nocet.

77. Utilitas omnium vicinorum Statuum unius alicujus Domini utilitati praeferenda.

[note: 1.] CUm commercia ad Reipublicae utilitatem promovendam et augendem, annonaeque caritatem avertendam levandam maxime conducant, uti constat ex dictis supra lib. 2. cap. 16. n. 46. et societas civilis duobus maxime constare videatur, commercio et imperio, teste Lipsio lib. 2. civil. doctr. cap. 1. et Petr. Greg. Tholos. de republ. libr. 3. cap. 7. et sicut humanum corpus sine mutua officiorum communicatione a membris [note: 2.] facta, salvum et incolume esse non potest, ita neque corpus civile sine commerciis, Clem. Timpler. libr. 4. polit. cap. 9. quaest. 1. Commercia enim ejusmodi sunt media, quibus illa, quibus egemus, consequi, et illa, quibus abundamus, cum aliis permutare possumus; Atque ita generale quoddam et necessarium humanae inopiae sublevandae sunt subsidium, quo importantur necessaria in regionem et regnum nostrum, et superflua nostro commodo exportantur: Medium quoque familiaritatis et conjunctionis cum exteris contrahendae, et rerum magnarum experientiae comparandae, commerciorum exercitium est, supra d. lib. 2. cap. 16. n. 46. Ita, ut sine commerciis in sociali hac vita commode vivere non possimus; multa enim sunt, quibus nemo commode vivere potest; multa quoque, quibus bono nostro, imo nec magno incommodo nostro carere possumus. Et sic necessitas et utilitas vitae hujus permutationum modum et rationem excogitavit, quibus alteri possimus dare et communicare id, quo ille eget, et sine incommodo uti non potest, et e contra ab eo accipere, quod nobis utile et necessarium, Bodin. de republ. lib. 3. cap. 8. Aristot. [note: 3.] lib. 6. polit. cap. 4. Imo occasione commerciorum pax et concordia etiam inter vicinos conciliatur, 2. Chronic, 2. v. 19. Actor. 12. v. 20. Ideo ad magistratus curam pertinet, ut commerciorum vigor floreat.

Quamvis autem, ut paulo post n. 53. dicetur, commercia sint juris gentium, ideoque etiam omnibus libera et permissa, magistratus tamen officium est providere, ne omnes omnino indistincte commercia gerant

negocientur, sed negociatores sine personae [note: 4.] honestae, et tales, quibus de jure permissum est negociari, sive hi inquilini sint, sive exteri, quia magistratui haec cura incumbit, ut omnes ditionis partes divitiis abundent, et sic mercaturam, et negociationem inditione sua quam liberrimam et commodissimam permittere debet, ita, ut etiam cum infidelibus et [note: 5.] Turcis negociari liceat, modo illi neque politicas leges de mercatoribus a Republica positas violent, neque ullam impiam ceremoniatn usurpent, qua veram publicamque religionem labefactent, per Nehemiae cap. 13. v. 21. [note: 6.] Danae. lib. 4. polit. Christ. cap. 2. Peregrini tamen mercatores promiscue in Regnum vel Rempubl. admittendi non sunt, ne arcana scrutentur et pervestigent, l. mercatores. C. de commerc. et mercat. Klock. de aerat. lib. 2. cap. 25. n. 49. et seq. Commerciorum et mercaturae exercitium permittendum non est proditoribus, vel exploratoribus Reipublicae, l. mercatores. 4. C. de commerc. et merc. [note: 7.] nec non civium corruptoribus, uti nec clericis et aliis, qui subditis occasionem adquirendi et commerciorum usum, qui debet esse communis et publicum, intercipiunt, veluti usurariis, propolis, dardanariis, annonae flagellatoribus, et similibus. [note: 8.] Nec serendi sunt illi, qui inutiles falsas, moribusque nocivas merces important, et pecuniam, quae quasi lac et succus Reipublicae est, civibus cautelose subducunt. Dn. Lindenspur. in comment. über Die Sürstl. Würtemberg. Landsordn. tit. von Wahlen. 29. n. 2. seq. ubi ad hoc etiam allegat Paul Negelin. lib. 1. cap. 10. fol. 81. tract. vom Bürgerlichen Stand, his verbis: Es ist in Kauffmanschafften und Gewerben, billiche Bescheidenheit zuhalten, und dahin zu sehen, daß wucherliche Hendel und Übersetzung der armen Leuth, vermitten bleiben, und nicht ohne Unterschied einem jeden, was er will, zutreiben, und seinen unzimlichen Vortheyl und Genüß zusuchen, verstattet werde: Darunter sonderlich die offene Landfahrer, Glückhaffen, Kramer, Scholderer, und dergleichen, so den Leuthen zur Aergernus und Schaden auff den Marckt kommen, gemeynt; deren Abschaffung halb, wie es zu halten, die vorhandene heilsame Constitutione der Churpfaltz und anderer Fürstenthumen, lautere Versechung thun. vid. c. seq. n. 11.

[note: 9.] Ipsi quoque magistratus, aliique Magnates, et Nobiles negociari prohibentur, l. nobiliores. 3. C. de commerc. et mercat. l. ne. 6. C. de dignitat. l. unic. C. de perfectiss. dignit. l. milites. 15. C. de re milit. l. milites. 31. C. locat. l. 1. C de praepos. agent. in reb. l. cohortales. 12. C. de cohortal. l. humilem. 7. C. de incest. nupt. tot. tit. C. negot. ne milit. Ita etiam Thebanorum lex erat, neminem ad Reipubl. honores suscipiendos idoneum haberi, nisi, qui per decem annos a mercatura destitisset, Aristot. 3. polit. cap. 3. eandemque ob causam Romae quaestus omnis patribus indecorus est visus, Livius lib. 21. ne sordibus majestas ordinis amplissimi pollueretur, Joh. Sar. Zamosc. de sent. Rom. l. 1. Unde quoque foemina, quae mercimoniis praefuit, Senatori nubere non poterat, l. humilem. 7. C. de incest. nupt. l. 1. C. de natural. l. Et Nobilis mercaturam exercens, nobilitatem amittit, sicuti latius dixi in tract. de ord. Equestr. jur. lib. 1. c. 13. Ideo autem Magnares et Nobiles mercaturam et commercia exercere prohibentur, non tantum quod vilis, sordida, perfida et scelerata censeatur mercatura, sed ut inter plebeios et negociatores facilius sit commercium, quippe ab hisce plebei quid ementes liberius et audacius liceri possint, d. l. nobiliores. 3. C. de commerc. et mercat. et nobiles ac magnates divitiis et potentia sua totam commerciorum utilitatem ad se trahant, ac ita plebeios et infirmiores negociatores in civitatibus opprimant, iisque sese sustentandi occasionem praecidant, d. l. nobiliores. Nec non ut statuum in Republ. legitima sit distinctio; Nam si promiscua nobilibus et plebeis esset negociatio, ordinum sequeretur confusio, neque alii essent nobiles, alii patricii, alii mercatores, alii artifices, alii infimae sortis homines. [note: 11.] Unde Sigismundus Poloniae Rex prudentissimus, nobilibus nonnullis jus negociationum petentibus ita rescripsisse fertur: Oportet me in regno habere triplex hominum genus, nempe rusticos, qui agrum colant, mercatores, qui necessaria importent et exportent, et denique Nobiles, qui me et patriam defendant? Quae defensio patriae, cum per se ardua sit, et cum auoupio lucri ac quaestus vix consistere possit, nolim generosa pectora patriae defendendae nata mercatorum negociis implicari; aut si hoc cupiant, permittant mercatores in suum locum succedere, et patriae defendendae curam suscipere. Quod quidem facturi generosi Nobiles nunquam sint, idcirco mercatoribus suum statum permittant et suum tueantur, Bart. Keckerman. system. polit. lib. 1. cap. 14. [note: 12.] Unde quoque Theophilus Imperator uxoris negotiatoriam navim in portu combussit, cum hac imprecatione: Cum Deus me Imperatorem fecerit, tu me nauclerum facere contendis. Scito autem, mercaturam privatis hominibus esse attributam, ut eam tolerandae vitae occasionem habeant. Quod si nos praeter Imperii opes etiam mercaturae emolumenta interceperimus, undenam fortunae tenuioris homines victum comparabunt, Zona. in Theophil.

[note: 13.] Distingui tamen hic a nonnullis solet, inter negociationem rerum affluentia copiosam, seu diffusam et inter mercaturam tenuem, seu sordidam, juxta Cicer. 1. offic. mercatura, dicentem, si tenuis est, sordida putanda est, si magna et copiosa, multa undique apportans, multisque sine vanitate impertiens, non est admodumvituperanda. Sordidi vero, ut idem Cicero scribit, judicantur, qui mercantur a mercatoribus, quod eodem loco et momento vendant, quia nihil proficiunt, nisi admodum mentiantur, etc. Unde et alia mercatura honesta, alia sordida, ita ut illa sit licita, et Nobilitati non officiat, per l. 2. C. de Episc. et cler. haec vero non item, l. ne quis. 6. C. de dignitat.

Draco de orig. et jur. patrit. lib. 3. cap. 9. n. 13. et 14. Matth. de Afflict. ad tit. Quis dic. Dux. n. 16. in fin. Bocer. de regal. cap. 2. n. 55. Ex quo etiam illi, qui minuatim duntaxat ad ulnam, mensuram, numerum vel pondus distrahunt, mercatorum titulum non merentur, sed illi, qui cum aversione, id est, magna copia negociantur, Kauffleuth, ii vero, qui minuatim distrahunt, die außmessen und außwegen, venalitiarii, Krämer vocantur, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 25. n. 56.

[note: 14.] Unde quoque magnis Regibus, aliisque magnatibus ac Principibus vitio non fuit habitum, quod mercaturam tractaverint copiosam Salomon tertio anno naves suas in Indiam misit, quae aurum, argentum, ebur, simias, pavones inde adveherent, 3. Reum. 10. v. 22. Quod et Josaphat fecit. Vespasianus Imperator, Suetonio teste, non solum ante Imperium ad mangonicos quaestus sustinendae dignitatis causa descendit, sed et Imperio impetrato negociationes alias propalam exercuit, quaedam tantum emendo, ut pluris distraheret, referente Tiraquel. de nobilit. cap. 33. n. 17. Imperator item Pertinax mercaturas exercere per horaines suos, non aliter, quam privatus solebat, referente Jul. Capitol. Lusitaniae Reges armatis classibus AEthiopica atque Indica commercia et obtinuerunt et hactenus conservarunt, Caspar. Ens schol. polit. class. 1. cap. 5. Et eosdem Lusitaniae Reges, cum augustissimis Regni finibus concluderentur, nec jura suae majestatis satis commude tueri. nec subditos rodere vellent, mercaturam quaestuosissimam, ultra centum annos, sine contumelia, et maximo cum Reipubl. commodo exercuisse: scribit Bodin. de republ. lib. 6. cap. 2. Sic et Regis Hispaniarum, et Belgarum confoederatorum negociationes Indicae omnibus sunt notae, quas si quis sustulerit, firmissimos earum Rerumpublicarum nervos inciderit, canser Joh. Sibrand. in urb. Lubec. jur. publ. part. 1. sect. 2. n. 21. seq. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 25. n. 20. seq.

[note: 15.] Salis quoque vendendi jus hodie sibi tantum Principes aliique Magnates et Magistratus adscribunt. Quamvis enim jure veteri Salinae quam diutissime privati fuerint juris, et horum arbitrio permissae, in quorum fundis et finibus repertae, et ad quos fundi jure proprietatis pertinebant, l. 3. §. fin. l. 4. l. magis puto. 5. in princ. et §. 1. ff. de reb. eor. qui sub tut. l. 4. §. salinae. 7. ff. de censib. l. 32. §. uxori. 2. ff. de usu et usufruct. legat. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 19. n. 1. seq. et 1. Marpurg. cons. 9. n. 2. Bocer. de regal. cap. 3. n. 175. Rhen. Choppin. de doman. lib. 1. c. ult. n. 15. ubi etiam auri, argenti, stanni, cretae fodinas, praeter decimam fisco ebitam, privati juris fuisse refert ex Tacit. lib. 4. annal. Knichen. de Duc. Saxon, privil. c. 5. tit. Bergwerk, Saltzwerk. in princ, Bodin. de republ. lib. 1. cap. 10. ad fin. [note: 16.] Sed tractu temporis Salinae prorsus privatis adimi, et fisco Principis addici coeperunt, indeque ad Regalia referuntur salinarum reditus, non quidem salinae ipsae, in quibus sal efformatur, sed tantum reditus et vectigalia inde fisco debita, l. inter publica. 17. §. 1. ff. de V. S. c. super quibusdam. §. praeterea. X. eod. Sixtin. 4. cons. 9. n. 3. seq. Bocer. d. n. 175. Casp. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 9. n. 18. Atque inde, licet de jure communi prohibitum sit, ut aliquis solus emat, velvendat, l. un. C. de monopol. [note: 17.] hoc tamen solum permissum esse Regi vel Principi, ut prohibere possit, ne alius sal vendat, et ut de suo sale emant subditi, et non de alieno, docet Abbas in c. super quibusdan. de V. S. Alciat. in tit. quae sint regal. verb. Salinarum. et in l. inter publica. 17. circa fin. ff. de V. S. [note: 18.] ubi ait, istud esse Principis monopolium, ab antiquis quoque constitutum et consil. 117. n. 20. scribit: Sunt alii casus, in quibus reditus Principum consistunt in monopoliis, et tamen tales reditus sunt approbati a legibus sicut est reditus salinarum, quod est monopolium Principis, l, si quis. C. de vectigal. Fachin. lib. 1. consil. 6. n. 7. Et olim quoque Imperatores mancipibus solis jus esse vendendi salis voluerunt, et mancipum hujusmodi et publicanorum societates et privilegia in jure approbata fuerunt, l. si quis sine. 11. C. de vectigal. l. 1. ff. quod cujusque univers. l. liber homo. 59. §. 1. ff. de haered. instit. l. inter publica. 17. §. 1. in fin. ff. de V. S. Et salis vendendi arbitrium, quia impenso pretio venibat, in publicum omni sumptu ademptum privatis, inquit Livius lib. 2. Et privatos, non Principes ligare, l. n. C. de monopol, asserunt Hippol. Riminald. cons. 81. num. 12. Surd. cons. 321. num. 31. Fachin. cons. 6. num. 11. lib. 1. Alciat. cons. 18. num. 22. vol. 8. Henric. Klock. de jur. vectigal. conclus. 3. lit. a.

[note: 19.] Atque ita Galliae regem cum sale monopolium exercere, testatur Marquard. Fieher. de monet. fol. 48. quod in Regia horrea certis locis disposita reconditur, capitis poena in eos consituta, qui aliunde, quam ex horreis illis emerint, Thuan. lib. 5. histor. fol. 153. Franc. Belcarius. rer. Gallic. lib. 25. n. 16. seq. ibidemque majus vectigal Francigenis, quam exteris pendendum esse, idque absurdissimo exemplo, scribit Bodin. de republ. lib. 2. c. 2. add. Limn. in Notit. Franc. lib. 2. cap. 9. tit. ff. fol. 644. Et salis quoque proventum Tartarorum Principis domanium esse, scribit post Paul. Venetum, Renat. Choppin. de doman. lib. 1. tit. ult. in fin. Ac in Italia de sale vendendo monopolia licite exerceri, ex superiorum permissione, testatur Benev. Stracha. de mercatur. part. 4. 30. seq. Sic quoque in Bavaria Dux et Elector salis et cerevisiae coquendae et vendendae commercium sibi soli vendicat, et summos inde proventus obtinet. [note: 20.] Et in Germania hodie plerumque civitates tam Imperiales, quam municipales sibi salis venditionem adscribunt, nec pagis et villis eam concedunt, den Saltz - Handel und Saltz - Kauff haben allein die Statt, und nicht die Dorffer, uti testatur Dn. Georg. Ludov. Lindenspur in comment. über die Fürstl. Würtemb. Lands - Ordn. tit. vom Saltzkauff. 62. ubi id manifeste cautum reperitur. Haecque monopolia civitatum ad parandum salem, aliaque quibus privatorum opes sufficere non possunt, apprime utilia esse atque necessaria,

ob peregrinorum imprimis merces, quae hoc modo facilius in territorio aliquo exonerantur, cum ipsius magistratus authoritate et sumptibus distrahuntur: sicque omne lucri aucupium in venditione rei tam necessariae, a magistratu (in quo usurae crimen quam minime praesumendum) factâ tolli, scribit Lindenspur d. l. Klock. de. aerar. lib. 2. cap. 9. n. 16. Et sic salem ex clausura mercantiae destinata, ut subditi emant, magistratus ordinare posse, si praesertim ex ejusmodi ordinatione privatis vel nihil, vel parum praejudicetur, tradit Bened. Carpzov. lib. 1. respons. Elector. tit. 5. resp. 42. num. 11.

[note: 21.] Sic quoque jus emendi vendendique lupuli. den Hopffen- Kauff und Verkauff, Senatus Uratislaviensis in Silelia sibi solus vendicat. Et Noriberga calcis, et aliae urbes cerevisiarum et venorum exoticorum monopolia sibi arrogant. Et nonnullis in locis Domini jus cerevisiae coquendae usurpant, et eam subditi ab ipsis emere tenentur.

[note: 22.] Alibi Domini et Magistratus, cupri, ferri et alias officinas, Kupffer - und Eysenhammer, sibi vendicant, maxime si in eas maximi sum ptus impendendi, ut singuli eos ferre nequeant, Carpzov. Saxon. decis. 4. n. 12. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 26. n. 12.

[note: 23.] Penmissa quoque cenfentur monopolia magistratibus, quando negotiatio nimis est ampla, ita, ut negociatores ingentemex ea divitiarum vim inferant, prout hodie faciunt Veneti in usu commerciorum in Flandria. Anglia et aliis locis, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 26. n. 12. Ex public quoque utilitatis et rationabili causa Principes et magistratus monopolia vel ipsosmet exercere, vel horum exercitium aliis permittere posse, maxime si pecuniarum indigentia id requirat, communis Dd. est traditio, Aristot. 1. pelit. 7. Tiber. Decian. tract crim. lib. 7. c. 21. n. 5. Hippol. a Collib. de Princip cap. 34. col. ult. vers. alter casus. Besold. de aerar. cap. 3. num. 6. Adam Keller. de offic. jurid. polit. lib. 2. cap. 18. Lather. de cens. l. 3. c. 14. n. 8. Ben. Carpz. Saxon. decis 4. n. 7. seq. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 26. n. 12. in fin. Totum quoque Reipubl. corpus eam mercaturam honestissime exercere, quam singula membra non possunt, tradit Bornit. de aerar. lib. 2. cap. 1. et 2. Besold. de aerar. cap. 2. n. 6.

[note: 24.] Verum extra casum necessitatis et utilitatis publicae, monopolia regulariter omnibus omnino sunt interdicta et prohibita, d. l, un. C. de monopol. ut puta qua lege omnes in Imperio negociatores, Principes. Proceres, urbes et universitares tenentur, privilegiis omnibus hac parte penitus abrogatis; R. A zu Colln de anno 1512. §. Und nachdem etwa grosse Gesellschaffte. 15. R A. zu Nürnberg de anno 1524. §. item dieweil durch unsere instruction. 28 R. A. zu Auhspurg de anno 1530. §. Und nachdem etwan viele grosse Gesellschafft. 137. Reform, guter Policey zu Auasp. de anno 1548. tit. die monopolia und Schädliche Furkauff. 18. R. A. zu Speyr de anno 1592. §. nachem die monopolien. in tantum, ut magistratus ea non tollentes, instante fiscali centum auri marcis mulctentur, d. Resorm. guter Policey zu Augspurg de anno 1548. tit. die monopolia. 18. §. Zu dem soll auch. 7. Quia monopolia contra lege exercentes omnia tentant et explorant, quibus multitudinis opaes ad se contrahant, dum collectis pecuniis alios vincunt, alios praeveniunt, alios exaucto rerum pretio deterrent ac soli emunt omnia, quae deinceps pro suo libitu soli vendunt quam maxime, uti resert ex Botero. 1. de stat. illustr cap. 14. Lather. de cens. lib. 3. cap. 14. n. 19. Et monopolia, quae uni, aut paucis solis totam rei alicujus vendendae potestatem concedunt, regugulariter in Republ. esse pernitiosa. multumque detrimenti plebeculae communi afferre, utpote ex quibus omnium rerum caritas in civitatem et regionem ilico erumpit, scribit Lather. d. c. 14. n. 11. Et qui ita se gerunt in negociatione sua, ut ad privatam et singularem venditionem omnia contrahant tyrannidem exercere, privatorum utilitatem intervertendo, atque opprimendo, tradit Heresbach. de republ. Christ. admin. cap. 16. Unde nec quicquam aliud Ferdinandum Neapoleos Regem omnibus tam fecit exosum, quam quod monopolium exercendo, subditis commercia edixerit, contra jus gentium, Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 3. cap. 6. n. 50. Bodin. de republ. lib. 6. cap. 2. Cominae. de bell. Neapol. lib. 2. sol. 787.

Cavendum autem est magistratui, ne omnia promiscue invehantur sive importentur, et exportentur sive evehantur, sed hoc in prudentia politica consistit, Bornit. de rer. suffic. tract. 2. cap. 2. [note: 25.] Importandae et in vehendae sunt imprimis res ad vitam, victum et amictum quotidianum necessariae, ita ut si qua regio frumenti inopia laboret, vel annonae caritate, vel alia re, qua Respubl. carere nequit, ea aliunde, et maxime tempore oportuno, vel caritate imminente, importanda, 2. Chron. 2. v. 6. seq. Actor. 12. vers. 20.

[note: 26.] Non vero importandae sunt merces damnosae, quae civium bonos mores corrumpunt, et ad luxuriam magis, quam virtutem irritant, quae populum nummis magis emungunt, quam locupletem reddunt; quales sunt merces aureae et argenteae, nec non sericae, cum lineae et laneae satis esse possint: Merces fucatae et comptae, ad pompam, splendorem, ludum, molltiem et voluptatem factae, sed nullius aut exigui usus et durationis, quales etiam sunt seplasiariorum, pigmentario rum. cupediariorum, apicianorum, et omnium denique, qui et corpora et animos hominum effoeminare, et rem cum publicam tum privatam exhaurire solent, nullo fructu, sed summa potius omnium pernicie, Lamb. Danae. lib. 4. polit. chist. cap. 2. Lindenspur. in comment. Uber. die furstl. Wurtemberg. Landsordn. tit. von Wahlen. fol. 124. n. 2. et set.

[note: 27.] Nec aliunde importanda, quae in ipsa provincia, Republica et civitate exercentur et elaborantur, utpote quae rerum domesticarum lucra et pretia deminuunt, vel

nulla reddunt. wann frembde Werck und Wahren in das Land gebracht werden, bleiben die Einheimischen mit ihrer Anwendung verligen, cum nescio quo fato vel errore, homines ad exotica, quam familiaria sua, multo procliviores esse soleant, et quod rarum carum, wann es nur frembd ist, so muß es gutseyn. Lindenspur. d. l. fol. 127. n. 6. in fin.

[note: 28.] Exportandae sunt res, quibus nos abundamus, et quibus carere possumus, et ut facilior sit exportatio et distractio rerum non necessariarum, inutilium, superfluarum vel abundantium, providendum est a magistratu, ne quandoque post certum tempus aliunde merces importentur ejusmodi quibus illarum quae in Republ. sunt, vilis possit esse usus vel inutilis, aut impensas in eas inanes reddi, Petr. Gregor. Tholol. de republ. lib. 4. cap. 7. n. 8. et 9.

29. Non vero exportanda sunt ea, quibus Respubl. carere nequit, et quae ad victum quotidianum necessiana sunt, Coler. de aliment. lib. 2. cap. 17. n. 7. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 25. n. 46. Sicuti nec ea, quae in perniciem nostram redundare possunt, exportari debent, [note: 30.] veluti arma et suppeciae ad hostes, tot. tit. C. quae res export. non deb. nec vinum, oleum et liquamen. ne gustus quidem, vel comraerciorum usus causa ad barbaros, nec loricae, scuta, arcus. sagitiae, spathae et gladii, vel alterius cujuscunque generis arma, nec tela ferri, facti vel infecti, hostibus et barbaris vendenda, l. 1. et 2. C. de commerc. et mercat. Qualis prohibitio est in Regno Siciliae et Hispaniae, ubi nec militarem equum ex provincia ducere permissum est, Petr. Greg. Tholos. de republ. lib. 4. cap. 7. n. 8.

[note: 31.] Prudentes quoque Rerumpubl. moderatores pecuniam sub praetextu exoticarum mercium, extra fines territorii exportari non patiuntur, idque omnium fere Principum legibus severssime sancitura esse, scribit Bodin. de republ. lib. 6. cap. 3. Idque politicum arcanum esse scribit Besold, de aerar. cap. 4. §. 10. n. 1. Et in Imperio Romano nominatim cautum reperitur in der Neuen Müntzordn. zu Augspurg de anno 1559. §. Nach dem auch durch etliche. 206. Absch des Deputation. zu Francksurt anno 1571. §. Aber damit dem hochstcafflich 11. R. A. zu Regensp de anno 1594. §. Dieweil auch durch die Außführer. 104. Et tale decretum de monetu non exportanda promulgatum, Elector Palatinus anno 1569. maxime urgebat, cum Itaiis merces et pecuniam abstulerat, et Heidelbergam transferri curaverat, Thuan. histor. lib. 43. [note: 32.] Taleque statutum in Anglia viget, cujus vigore plus pecuniae, quam viatico sufficiat, e Regno egerere non licet. Et in Muscovia et Russia prohibitum est, quicquam argenti ex Principatu isto exportare, nisi id fiat ad redimenda mancipia, Klock de aerar. l. 2. c. 24. n. 4. seq. per. ZOV. de leg. Reg. Germ. cap. 8. sect. 9. n. 2. seq. per tot. ubi n. 11. addit, nunquam in Imperio obtineri, nec ulla tam firma sanctione provideri posle, quo minus aurum et argentum extra fines Imperii evehatur, quamdiu commercia cum finitimis populis intercedant, sicuti experientia edoctus scribit Bodin. de republ. l. 6. c. 3. [note: 33.] De quo olim in Senatu conquestum fuisse Tiberium scribit Tacit. l. 3. an nal. quod lapidum causa pecuniae ad exteras aut hostiles gentes transferantur. Ubi Lipsius in not. n. 102. lapidum nomine gemmas et uniones intelligit, Germani dicunt Steinichen und Beinichen, Ventur. de Valent. lib. 2. parthen. litig. cap. 11. n. 15.

[note: 34.] Generaliter quoque cavendum est, ne rudis materia efferatur, quippe quod ex unica faepe materia, puta metallo, lana vel lino, mille rerum species effigurari possint, opificiorum ope, quarum singula pretia conferant, materiae pretium longe excedentia, sicuti Norimberga et Belgium suis exemplis demonstrant. Quae enim opera in hisce locis elaborantur, aliena materia et massa constant, quae acquirunt levi pretio, et in varias multo pretiosiores merces efformant, ut sola industria lucrum pariat. Vides sane Belgas linum et lanam passim ex Imperio efferre et lanea et linea opera longe cariora referre. Quam quod saepe lintea et pannos in tua civitate confecta, ad se trahant, et elaboratius exornata, tibi tanquam extera vendiderint, quae tua fuere, non fomis, sed qualitatibus tantum manus opera et politura mutatis, ut scribit Lindenspur. d. comment. über die Furstl. Wurtenb. Landsordn. fol. 126. n. 6. et post eum. Klock.de aerar. lib. 2. cap. 25. n. 40. et seq. et cap. 68. per tot.

[note: 35.] Curabit quoque magistratus, ut loca negociationi exercendae designentur certa, ne per totam Regionem extranei libere divagentur, et pro mercatoribus fiant exploratores. Et ut loca ista sint oportuna, ad quae facilis sit accessus et commodior commerciorum tractatio, et in emporiis magistratus curet certa fora, in quibus commode merces poni et distrahi possint. [note: 36.] Atque haec fora sint distincta, ita ut in alio loco haec, in aliud pro ratione oportunitatis ematur et vendatur, et ut inquilini occalionem habeant, per diversa genera commerciorum in diversis Reipublic. partibus aliquid adquirendi, de quibus vide infra cap. 26. num. 57. et seq.

[note: 37.] Providere quoque debet magistratus, ut res ex navibus advectae in horrea commode et secure deponantur et asserventur. Unde jus Geranii et stapulae, die Niederlag, Staffel - und Kran - Gerechtigkeit, inductum. In cujus rei, Geranii scilicet, compendium librae praegrandes machinariae juxta portum, vel in loco vicino exstrui solent, quarum adminiculo onera ex navibus facili labore levantur et extrahuntur, quae etiam ad naves onerandas conducunt, et in iisdem merces ponderari et mensurari solent, ex quo intens aerario lucrum adquiritur, et differ a jure stapulae, cum hoc principaliter respiciat commercia et utilitatem emporii, seu oppidi, cui hoc jus stapulae conceditur, Klock. de contribut. cap. 1. num. 272. seq. et de aerar. libr. 2. cap. 16. n. 2. et 9. differt quoque a jure nundinarum et emporii, Klock. d. l.

[note: 38.] Est autem jus stapularum Staffel - Gerechtigkeit, freye Niederlag, jus sive privilegium de certis quibusdam mereibus praeter

vehendis, certo in loco exponendis et divendendis concessione Imperatoris vel praescriptione adquisitum, seu, ut definit Petr. Bertius in descript. Hollandiae Austral. fol. 213. seq. est jus sistendi et retrahendi ad se merces exoticas, ut nimirum eo loco stabulentur et conquiescant, donec venditae sint. Qui etiam stapulas a stabulo derivat, quod. tamen disiplicet Klockio d. cap. 1. n. 272. vers. stapulae jus. ubi stapulae hoc jus ex emporiis Hanseaticis in consuetudinem traductum esse scribit, quorum proprium verbum Stapeln, quod nihil aliud, quam merces exponere et iterum compingere. Et hoc jus Regalibus adscribitur, et non aliter nisi praescriptione, vel Imperatoris speciali concessione competit, de quo supra lib. 2. cap. 4. n. 65.

[note: 39.] Imperatorem autem tale jus concedere. et ita quoad hoc publici fluminis, vel viae usum restringere posse, non videtur habere dubium Mynsing. decad. 2. resp. 19. n. 4. Thom. Maul. de jur. conducend. tit. 3. num. 24. Henric. Klock de vectigal. conclus. 56. lit. b. cum totam quoque proprietatem publici fluminis, vel viae alicui dare vel donare possit per tradita Angel, in l. sane si maris. ff. de injur. Everhard. jun. cons. 9. num. 67. [note: 40.] Nec moratur, quod impedimenta navigationibus et transeuntibus praestari non debeant et liber sit usus commerciorum et navigationum, et sit nemo cogi possit, ut hoc vel illo loco exponat, Mynsing. cons. 19. num. 3. ubi ait, in Camera ita judicari, Sixtin. de regal. lib. 5. cap. 29. quia intelligitur. quando indebiti quid in flumine ripave ejus fit, quo pejus navigetur, vel quando absque authoritate Principis naves sistuntur, morantur, aut nova vectigalia imponuntur; secus autem est in his, quae fiunt authoritate summi Principis, idque ex causa justa et probabili, et Reipublicae ad occurrendum fraudibus necessaria; adeo quod si quando contingat occasione Geranii, vel mensurationis moram aliquam exteris mercatoribus injici, hoc tamen pusillum sit. eique utilitas publica Principis et universae Reipublicae praeponderare debeat, cui expedit multis de causis in initio provinciae hanc Geranii ac mensurationis stationem constitui, sicuti scribit ex Leonin. consil. 7. num. 10. Klock. de aerar. libr. 2. cap. 16. num. 10. [note: 41.] Quomodo autem hoc jus stapularum praescriptione adquiri possit, docet Maul. d. titul. 3. num. 25. Henric. Klock. de vectigalib. dict. conclusione 56. lit. c. Rosacorb. praclic. forens. capit. 85.

[note: 42.] Non autem licere hoc jus sine permissione Imperatoris instituere, inde patet, quod cum Elector Palatinus Rheni anno 1575. id Oppenheimii usurpare coepisset, per Spirenses mandato obtento Caesareo sine clausula ei inhibitum fuerit, ut videre licet apud Gylman. symphor. tom. 2. pars. 3. tit. 18. fol. 338. seq. Wehner. verb. Staffelrecht. Ubi autem tale quis habet jus die freye Niederlag, vehentes non posse, ad evitandam expositionem, novas vias quaerere, concludit Everhard, jun. cons. 9. num. 82. Besold. thes. pract. verb. Staffel - Gerechtigkeit. Maul. d. tit. 3. num. 23.

[note: 43.] Non tamen hoc jus ad omnes merces, quae praeter vehuntur, sed ad eas tantum pertinet. quae in concessione Imperatoria nominatim comprehenduntur, vel quas exponi praescriptione adquisitum est, et non nisi ad esculenta, quandoque etiam ad alias merces, certas tamen extenditur, Besold. d. verb. Staffel - Gerechtigkeit, confer Wehner. verb. Staffel Recht, ubi scribit, in Rheno fluvio distinctas esse stapulas, deren die dritte und oberste privilegio Caesareo zu Speyr ist. Solch Staffel Recht und Gerechtigkeit ist, daß aue die jeniger, so Saltz und gesaltzene Waaren, und alle andere Staffelbare Güter den Rhein auff und zu Schiff führen, und damit bey der Städt Speyr. Gestaden ankommen, mit selben Gütern daselbsten außkehren, außladen, und ohne manniglichs Eintrag Staffel Recht damit halten, auch dem Kauffhauß seine Gebuhrnus und den Uberschlag davon entrichten und bezahlen sollen und mussen: Ab his Staffel- Gütern distinguuntur die Meß - Güter, so nicht Staffelbar, dann der Staffelbahren Güter halben muß man sich der Städt Speyr Staffel Freybeiten gemäß, und Staffel - Recht halten, Mit den Meß - Gütern aber, so man berechtiget, mag man unanßgeladen fürüber schiffen.

[note: 44.] Hoc jus stapularum in Rheno habent Colonia, Moguntia et Spira: In Danubio, Ratisbona Ingolstadium, Passavium: In Visurgi, Brema in Albi Magdeburgum, Hamburgum. Besold. thes. practic. verb. Staffel - Gerechtigkeit. Klock. de contribut. cap. 1. n. 272.

[note: 45. zz] Aliter stapulam, ejusque conditiones et jura considerat Ludovic. Guicciardin. in descript. Holland, fol. 216. et seq. ubi vocem hanc origine Gallicam esse existimat, et significare communiter forum, seu locum publicum in urbe aliqua designatum, quo Principis authoritate et privilegio, vina, frumenta, et aliae merces vendendi causa vehuntur; quod necessum propterea ut negociatores prius eo conducant, et in usum emptutientium per aliquod tempus in foro venum exponant, quam alio possint transferre, lapso autem hoc tempore, et vectigalibus Reipublicae rite depensis, civibusque, ut fas est, prospectis. merces, quocunque visum est, avehant et transportent. Cujusmodi stapulam habent Atrebatum, Arthesia, Middelburgum, Zelandia. Et privilegia stapularum Dordrechtensium in Hollandia id potissimum sanciunt ut quicunque vel Rheno vel Mosa conducunt, vina Rhenensia, frumenta, aliasque id genus merces, et praeter urbem hanc navigant, naves in ejus portu exonerent, pertolutisque inibi debitis vectigalibus, merces in civium naves impositas, quocunque visum est, transvehant, nisi tamen cum publicanis aliter pacilcantur, Klock. de contrib. cap. 1. n. 272. in fin.

[note: 46.] Quoad jus commerciorum quaeritur, an territorii Dominus et Magistratus mandare et prohibere possit subditis suis ne vinum, cerevisiam et alias res alibi, quam in suo territorio et civitate emant, vel. etiam ne alii emant in

suo territorio et civitate? Et pro affirmativa sententia sequentia argumenta et rationes adduci posse videntur, 1. Quod Principes, Duces, Comites, Barones, Nobiles, Civitates, et alii Imperio Romano immediate parentes liberam habeant territoriorum, ditionum et Civitatum suarum administrationem, et subditis suis libere mandare, tantumque in iisdem agere possint. quantum Imperator in toto Imperio, per tradita supra cap. 8. num. 1. et lib. 2. cap. 1. num. 41. et seqq. prout etiam statuta, leges et jura municipalia et provinvialia condere, legesque contrarias abrogare, et jura communia tollere possunt, supra d. libr. 2. cap. [note: 47.] 10. num. 1. et seq. ita, ut etiam ratione commerciorum statuta et mandata a territorii domino fieri possint, etiamsi eadem in praejudicium et detrimentum vicinorum tendant, per ea, quae tradunt Ferd. Vasquius lib. 1. controv. cap. 4. n. 17. Nicol. Everhard. cons. 45. n. 7.

2. Ex quo etiam territoriorum Domini et magistratus prohibere possunt, ne frumenta et aliae res extra territorium exportentur, sicuti probatum est cap. praeced. 21. n. 22.

[note: 48.] 3. Quia Dominus et magistratus prohibere potest, ne extranei territorium suum ingrediantur, uti sentiunt arg. l. Divus. ff. de servitut. rustic praed. Bald. in c. 1. num. 2. de form. fidelit. Bertand. cons. 61. num. 4. et seq. vol. 1. Johan. Petr. Surd. cons. 174. num. 4. Ruin. cons. 28. num. 15. vol. 1. Alb. Brun. cons. 204. in princ. [note: 49.] Et sic multo magis, ne in eodem negocientur, vel emant, et vendant, quia plus est, absolute prohibere, quam formam dare, et qui potest actum facere, etiam illum qualificare potest, Castrens. in l. nemo potest. in fin. n. 18. ff. de legat. 1. Cravet. cons. 217. n. 2. vers. et scilicet. Surd. d. cons. 174. num. 6. et cons. 272. num. 5.

[note: 50.] 4. Quia magistratibus permissum est, per statuta proibere, ne bona immobilia in forenses alienentur, sicuti probat Gail. 2. obser. vat. 19. num. 2. ubi ait, talia statuta in multis Germaniae Civitatibus ea ratione laudabiliter recepta esse, ut res maneant sub jurisdictione statuentium, et publicis pensitationibus obnoxiae existant, etc. Et sic quoque idem dicendum erit, quoad res mobiles, ne scilicet subditi egeant, per l. 1. et 2. C. quae res exportar. non poss. l. 2. et 4. C. de Commerc. Petra de potestat. Princip. cap. 6. part. 1. num. 58.

5. Mandata et prohibitiones hujusmodi confirmare videtur, quod eadem tendant in ipsorum Dominorum territorialium et civitatum, horumque civium et subditorum maximam utilitatem et commodum, quo ipsi vina, cerevisiam et alia victualia et merces suas distrahere, pecuniam inde recipere, et necessitatibus suis occurrere, propriaque commoda tanto melius promovere possint; Principem [note: 51.] autem et Magistratum legem ferre posse ad civium commodum et utilitatem, etiamsi ex ea jus aliorum laedatur, tradunt Bart. in l. toties. ff. de pollicitat. Menoch. cons. 350. num. 10. eademque ratione receptum esse, ut tempore annonae vel caristiae, evectionem victualium, ne subditi egeant, prohibere posse, scribit Franc. Marc. Delphic. decis. 155. num. 1. part. 1. et paulo ante dictum est cap. 21. num. 22. Nec hoc casu, ubi de utilitate territorii, vel civitatis alicujus apparet, nocendi animus praesumitur, Jason. in l. quominus. n. 22. ff. de fluminib. Alex. cons. 174. vol. 2. Gail. 2. obs. 69. num. 30. et 31. Wesembec. cons. 34. [note: 52.] n. 20. et 21. Cum intersit Dominorum subditos esse locupletes, §. sed et major. l. de iis, qui sunt sui vel alien. jur. Et pingues subditi nervi dicantur Principis, l. 2. C. de omni agr. desert.

Et denique 6. hanc sententiam plurima exempla comprobare videntur, ubi videmus, complures territorium Dominos et magistratus hujusmodi mandata promulgare, et prohibere, ne subditi et cives extra civitatem vel territorium, vinum, cerevisiam, vel alias merces vel vendant vel emant.

Haec licet speciem aliquam obtinere videantur, contraria tamen sententia, et quod mandata et prohibitiones hujusmodi de jure nullum [note: 53.] robur obtineant, verissimum est. Quia 1. jura commerciorum juris gentium et libera sunt, l. ex hoc jure. ff. de justit. et jur. Rol. a. Valle cons. 32. num. 61. vol. 4. Tiber. Decian. consil. 44. n. 118. vol. 4. Petra de potest. Princip. cap. 10. n. 29. in iis autem, quae juris gentium sunt, ne Principi quidem summo, sine [note: 54.] justissima et publicae utilatis et extremae necessitatis causa quicquam mutare licet, per tradita Vasiquii de success. creat. §. 29. et illustr. controv. cap. 5. num. 15. seq. Joh. Petr. Surd. consil. 323. num. 41. seq. Klock. de contribut. cap. 1. n. 371. et cons. 10. n. 861. Joh. Harpprecht. ad §. sed naturalia. 11. num. 1. seq. l. de. jur. nat. gent. et civil.

[note: 55.] Hinc 2. belli justam causam esse, si commercia denegentur, scribit Besold. de jur. bell. cap. 5. n. 6. Quia enim

Recte constitutum est, ut unius inopia, alterius sublevetur copia, et in navigationibus, portubus, communicationibus, commodationibus alternae humanitatis nexus firmissimus est; quod etiam innuit Seneca, dum ait: Deus omnibus inter se populis per ventum commercium dedit, et gentes dissipatis locis miscuit: ingens beneficium, si illud in injuriam non vertat hominum furor, lib. 3. natural. quaest. cap. 18. Et Philo ait: Mare omnibus navibus onerariis tuto satis navigatur eo commercio, quod ex naturalis societatis desiderio inter nationes intercedit, dum mutua aliorum copia aliorum inopiae succurrit. Hinc probata est Graecis querela Megarensium adversus Athenienses, qui eos portubus suis arcebant, ita ut Lacedaemoniis nulla belli causa justior visa fuerit, scribente Diodor. Sicul. lib. 12.

[note: 56.] 3. Hinc quoque commerciorum pravatio inter calamitates populi et poenas connumeratur, Ezechiel. 27. Quia inde hominibus vitae necessaria subtrahuntur, quod nihil aliud

4. Quia hujusmodi mandata et statuta in praejudicium tertii, et vicinorum et contra bonum publicum vergunt, ea autem mandata et statuta, quae contra bonum et utilitatem publicam, et in praejudicium tertii sanciuntur non valere, dictum est, supra libr. 2. cap. 10. [note: 57.] num. 45. seq. Neque enim ita debemus versuram quasi faciendo discooperire unum altare, ut alterum cooperiamus, Bald. in l. fin. §. sed si quis. C. commun. de legat. Cravet. cons. 12. num. 96. vol. 1. Coler. de process. execut. part. 2. cap. 3. 120.

[note: 58.] Atque haec sententia 5. manifeste corroboratur per R. A. zu Augspurg, de anno 1555. §. Setzen demnach 14. ubi diserte cautum est, daß kein Stand noch Glied deß Heiligen Reichs dem andern dan freyen Zugang der Proviandt, Nahrung, Gewerb, etc. abstricken und aufhalten soll.

[note: 59.] Quod etiam 6. cum jure communi plane convenit, quo nemo prohibetur, fructus extrahere de uno territorio in aliud. Guid. Pancirol. cons. 106. num. 19. Klock. consil. 29. numer. 979.

[note: 60.] Quia 7. de jure unicuique liberum est, libere quo velit ire et emere, quod sibi necessarium, nec ullo jure mens libere restringitur, c. significante. et ibi Abbas. x. de appellat. l. 2. §. hoc interdictum. ff. ne quid in loc. publ. Jacob. de S. Georg. de feud. verb. et cum molendinis. n. 3. Carpzov. lib. 1. tit. 7. respons. Elect. 66.

[note: 66.] Unde quoque 8. rustici vel cives cogi non possunt ad vendendum in certo loco, si hic sit remotus, et alius habeatur propinquior et commodior, uti tradit Guil. Benedict. in c. Raynutius. verb. et uxorem. num. 347. de testament. part. 1. Luc. de Penna in l. 1. C. ne rustic. ad ull. obseq. Natta cons. 227. num. 4. et cons. 435. [note: 62.] num. 1. Nec subditos cogi posse, ut cerevisiam emant in certa caupona, tradit Carpzov. d. l. 1. tit. 7. respons. elect. 66.

Quia 9. per hujusmodi mandata et statuta nihil aliud agitur, quam ut Principes, Domini et Magistratus commercia in suis tantum fere territoriis et ditionibus, suo et suorum lucro et commodo proprio et privato instituant, eoque cogant, et monopolicum lucrum, exerceant, prout in terminis tradit Klock. cons. 10. n. 834. et 842. et seq. et cons. 29. num. 983. Cujusmodi monopolicas sanctiones, juri communi omnibusque Doctorum traditionibus e diametro contrarias esse scribit Klock. dict. loc. cum omni jure statuta illa omnia, quibus monopolium inducitur, illicita et prohibita sint, Klock. d. loc. supra cap. 2. n. 38.

[note: 63.] 10. Quia cum statuta in odium particularium ejusdem civitatis personarum facta non valeant, Rol. a Vall. cons. 99. n. 12. seq. vol. 2. Camil. Borel. cons. 9. n. 6. multo magis in valida erunt statuta contra forenses et extraneos lata Klock. cons. 48. num. 18. seq. cum statuta non possint aliquid disponere contra pesonas non subditas, l. 1. in fin. ff. de tut. et curat. dat. Rol. a Vall. cons. 24. num. 18. vol. 3. Hinc [note: 64.] quoque si quis velit compellere homines ad macinandum in suo molendino, ipsum monopolium comittere, tradunt Socin. consil. 272. num. 5. et 6. vol. 3. Tib. Decian. tract. crimin. lib. 7. cap. 21. num. 21. ubi dicit hujusmodi statutum tollere libertatem publicam, ideoque non valere; Quemadmodum etiam statuta peccati nutritiva non tenent, Carol. de Crass. tract. except. ad statut. except. 22. n. 4. Et quod ejus generis statuta et prohibitiones, si nimirum magistratus mandet subditis suis, ne alibi molant, quam in suo molendino, ne ab aliis, quam a se cerevisiam emant, aut simile quid jubeat, quod ante voluntati et libero arbitrio subditorum relictum fuit, de jure non subsistant, tradunt Boer. decis. 125. num. 4. Covarruv. in c. possessor. part. 2. relect. §. 4. num. 7. et 8. Johann. Köpen. decis. 20. Klock. consil. 10. num. 849. et consil. 48. numer. 32. et seq. Et quod subditis male prohibeatur quibusdam in locis, ne cum aliis contrahant, et ut nuptiarum convivia tantum in sui Domini taberna celebrent, aut aliâs compotent, in Domini furno panes coquant, utque cerevisiam vel vinum pro se et familia non ab aliis, sed a Domino emant, etc. eleganter tradit Andr. Rauchbar. libr. 2. quaestion. 27. num. 11. et seq. Camil. Borel. de magistr. edict. libr. 4. cap. 7. per tot. Matth. Stephan. de nobil. cap. 7. num. 16. et 18. Wesembec. consil. 75. in princ. Besold. de aerar. cap. 3. §. 6. num. 2. Rut. Ruland. decis. 24. Lather. de cens. libr. 3. cap. 13. num. 11. et seq. Pfeil. consil. 202. num. 61. et 68. ubi recte tradit, jurisdictionem esse potestatem juris dicendi et aequitatis statuendae, non autem ad compendium suum subditorum ac vicinorum trahere dispendia, ut ait Imperatot in l. fin. C. de crim. stellion. Et ad magistrtus officium pertinere, subditos, libertatesque eorum, ac jura bona fide fovere, atque tueri non opprimere, praesertim privati sui commodi causa. Nam id cum illiberale, injustum et iniquum, tum etiam districte prohibitum et iniquum, tum etiam districte prohibitum est. Non enim ad quaestum privatum Domini comparatae sunt jurisdictiones, sed qui tenent illas, prae omnibus aliis puras Deo, Pricipi ac legi ab omni lucro manus, praestare, a negotiationibus abstinere; jus autem sudditis ex omni parte conservare tenentur, Novel. 18. §. oportet. Franc. Pfeil. d. consil. 202. ad num. 72. Et hujusmodi consilia ambitiosam intentionem et cupiditatem lucri monopolici redolentia, etiam hodie Principibus fortibus, justis, gravibus, magnanimis, largis, beneficiis, liberalibus, et ab ejusmodi sordibus alioquin alienis, versutia quadam Auliorum suggerit, puta, ut subditis suis mandent et inhibeant, ne extra fines sui territorii sal, ferrum, cuprum, vinum, cerevisiam, lignum, etc. emant, ne alibi molant, panem coquant, ne animalia, ligna, annonam ac alia victualia extrahant ad loca extera, ubi ea carius vendere possunt, aut simile quid jubent; quod antea voluntati et libero arbitrio subditorum relictum erat, scribit Klock. de contribution. cap. 1. num. 344. et sequent. ubi num. 346. addit, quod ordinationes istae, prohibitiones

et statuta, uti ex radice cupiditatis et avaritiae contra contributionem Imperialis sanctionis pragmaticae occasionem delicti monopolici praebentia, ambitioseque lata, plane invalida judicentur, per ea, quae tradunt Jason. in l. ait Praetor. in princ. in 4. notab. ff. de injur. Bald. cons. 262. in fin. vol. 1. Alphons. Azeved. ad constitution. Hispan. libr. 8. tit. 14. l. 4. num. 22. Bertazol. civil. cons. 21. numer. 47. et 48. et num. 31. ubi ait, quod Domini facere non possint banna vel proclamata indiscreta, nisi ex sola causa publicae necessitatis, non autem ad sui commodum et utilitatem, cum illis non teneantur subditi etiam adstricti juramento fidelitatis, quia cuilibet debet relinqui sua [note: 65.] libertas. Et subditos Dominorum praeceptis indiscretis et ambitiosi ad propriam utilitatem factis, non teneri obedire, firmat Bald. cons. 410. num. 4. et sequent. vol. 5. Quintil. Mandos. de inhibit. quaestion. 55. n. 1. Guil. Benedict. in c. Raynutius. verb. et uxnorem. num. 347. X. de testam. Klock. consil. 10. num. 857. et sequent. et consil. 29. num. 998. et sequent. Et consuetudinem vendendi hordeum et vina Principi viliori pretio, tanquam violentam non valere, nisi ex libero civium consensu oriatur, tradit Natta consil. 554. num. 31. Ripa tract. de peste. tit de remed. ad conserv. ubert. ubi ait, Princips, qui lucri causa sal mercantur, et subditos compellunt ad id emendum, pro numero capitum, injuste agere, et mortale peccatum committere.

Atque haec adeo procedere, ut non tantum subditi illis prohibitionibus et mandatis parere 66. non teneantur, sed etiam tertius adversus prohibentem utiliter judicio experiri possit, ut sublato mandato, et abrogata prohibitione subditos pristinae libertati, et rem in integrum restituat, et de non amplius prohibendo cautionem praestet, scribit Andr. Rauchbar. lib. 1. quaest. jur. 27. n. 13. referens. ita in Dicasterio Lipsiensi et Wittebergensi judicatum. Et constare ad instantiam Civitatis Brunsuicensis contra Illustrissimum Ducem Brunsuicensem 12. Decembr. anno 1559. Et in causa Kempten, et consortum contra Memmingen, item Passaw, contra Passaw, ratione talium prohibitionum et statutorum in Camera Imperiali mandata poenalia decreta fuisse, testatur Klock. de contribution. cap. 1. num. 351. et consil. 29. num. 990. et consil 10. num. 841. ubi refert, quod 1. Martii. Anno 1602. Episcopus Campidunentis contra Civitatem Memmingensem, quae statutum fecerat, in quo sub certa poena prohibitum erat, ne exteri intra duo milliaria extra civitatem frumenta emant, darinn den Frembden, so innerhaib zwo Meil ausser der Statt, Korn kauffen würden, eine Straff auffgestzet, mandatum poenale impetraverit. Cujusmodi Statutum Memmingense improbat Klock. consil. 48. per tot. ubi ad quaestionem hanc: Ob ein Ehrsamer Rath deß Heiligen Reichs-Statt Memmingen ein Statutum solcher massen, daß nemblich, wofern Burger, oder Gäst (welches Wort auff die Fortenses gezogen wird) innerhalb zweer Meil rings umb berührte Statt, ausserhalb ihrer Statt Wochenmarckts kauffen thäten, ihres Marckts Jahrsfrist lang sich müssigen und enthalten sollen, kräfftiglich auffzurichten befugt? negative [note: 67.] respondet. Et idem Klock. consil. 37. num. 362. ubi attestatur, ejusmodi mandata in Sachen der Statt contra Gülich anno 1586. 27. October. et der Statt Braunschweig contra Hertzog. Julium zu Braunschweig anno 1589. 18. Februarii impetrata esse, et num. 36. ubi ait; daß Thomas Märckelbach, consilii istius author, dem Fürstl. Stifft Passaw wider Hertzogen in Bäyern im nechst abgelauffenen 1599. Jahr ein starck poenal Mandatum erhalten habe, darinn deß Hertzogen in Bayern Fürstl. Gn. ernstlich aufferlegt, nicht allein die gemachte Gebott und Verbott deß freyen Handthierens, Kauffens, auch Ab- und Zugangs der Gewerb, Vichtualien, annon, und sonsten andere Kauffmannschafften, abzuschaffen, cassiren und auff zuheben, Sondern auch hinfurder dem Stifft Passaw, und dessen Unterthonen, an ihren im Hertzogthumb Bäyern, und anderswo völligem Gewerb, Commercien und Gebrauch der offenn Wasser und Landstrassen, in keinerley Weise nicht turbiren, abzuhalten, oder zu belästigen.

[note: 68.] Hinc quoque illos, qui hujusmodi mandadatis et statutis gravantur, beneficium appellationis implore, eoque se defendere posse, tradunt Bart. in l. omnes populi. n. 13. in 5. quaest. ff. de justit. et jur. Alex. cons. 190. n. 14. vol. 2. Rol. a Valle cons. 99. n. 12. seq. vol. 2. Camil. Borel. cons. 9. n. 6. Afflict. ad constit. regn. lib. 1. quaest. 4. num. 1. Rota Roman. decis. 50. n. 6. part. 2. Molinae. in consuet. Paris. §. 76. gloss. 1. n. 21. Tiber. Decian. tract. crim. lib. 2. cap. 38. num. 10. Johan. Petr. Surd. cons. 65. num. 9. seq.

[note: 69.] Hujusmodi quoque statuta et mandata per viam querelae et recursus impugnari posse. statuunt per c. cum omnes. et ibi Abbas in 5. not et Dec. n. 5. de constit. et Dec. cons. 528. n. 7. Qui dicunt, id procedere etiamsi esset lapsum appellandi tempus, ex quo talis iniquitas statutorum nunquam transeat in rem judicatam. Felin. in d. c. cum omnes. Surd. d. cons. 65. n. 9. [note: 70.] seq. iisdemque mandatis exceptio doli opponi, Afflict. d. n. 1. Camil. Borel. d. n. 6. Molinae. d. §. 76. gloss. 1. n. 22. Cacher. decis. 17. n. 9. Et gravatus officium judicis implorare potest, l. qui se gravatos. C. de censib. Et mandata 72. sine clausula in Camera Imperiali peti et impetrari, et narrata ad Ordin. Camer. part. 2. tit. 23. dirigi possunt, Klock. d. consil. 48. num. 53. et seq. Nec ab hanc sententia aliquem dimovere poterunt, quae in contrarium adducta, nam primum quod attinet, ejus resolutio ex prima decidendi ratione constat, ubi probatum est, quod cum jus commerciorum ex jure gentium descendat, eidem per contrarium Principis constitutionem nihil quicquam derogari possit, nisi in summae et extremae necessitatis casu, de quo nobis hic nullus est sermo. Sicuti etiam authores ibidem allegati Vasq. et Nic. Everh. de statuto prohibente extrahi bladum loquuntur, quod tamen ita intelligendum

este, ne libera commercia vicinis impediantur, cum ea sint juris gentium, et Reipubl. quam maxime intersit, eadem florere, monet Klock. consil. 37. n. 360.

[note: 73.] Sicuti etiam patescit ex secundi argumenti contrarii resolutione, quia allegata ibidem Dd. assertio ad casum extremae necessitatis, vel publicae utilitatis, putasi haec annonae extractionis prohibitio in universi Imperii utilitatem, vel publicum commodum, ad pecuniam ac nervum Reipubl. comparandum, redundaret, restringenda est, prout nominatim scribit Klock. de contribut. cap. 1. n. 356. et consil. 10. n. 868. seqq. et consil. 29. n. 1007. et ex [note: 74.] praecedentibus apparet. Quia civilis ratio et charitatis praeceptum dictat, ut fiat, quod facienti prodest, et alteri non nocet, l. in creditore. 38. ff. de oviction. Quali casu etiam subditi ad vendendum merces, aliâs non venales cogi possunt, Klock. d. cap. 1. n. 357. Verum extra necessitatis communis et publicae utilitatis cancellos, Princeps non potest immutare vel tollere ea, quae sunt juris gentium, Johan. Petr. Surd. consil. 321. num. 4. Klock. de contribut. cap. 1. num. 371.

Ad tertium respondetur, quod Dominus ingressum sui territorii non possit prohibere, nisi ex magna causa, quae publicam utilitatem respiciat, Joh. Petr. Surd. cons. 323. n. 43. Peregrin. [note: 75.] de jur. fisc. lib. 1. tit. 1. n. 22. Et quod Domini terrarum non possint per suum decretum expellere mercatores sine causa, quia mundus est communis patria, dicit Bald. in c. 2. num. 2. de form. fidel. Surd. cons. 174. n. 10. Klock. cons. 48. n. 41. Et libero commerciorum, viarum publicarum, fluminum publicorum, riparum, maris et litorum usu Principem vel alium regalia non habentem, transeuntibus et navigantibus interdicere non posse, quod usus viae publicae et navigatio fluminum publicorum et maris, sint juris gentium, et Princeps in suo permittere debeat, quod aliis prodest, et sibi non obest, d. l. in creditore. ff. de effection. tradit Matth. de Afflict. in c. unic. §. viae. n. 1. Quae sint regal. Et tale praeceptum esse contra charitatem proximi, et contra ipsas leges, quae commeatum et commercia juris gentium esse tradunt, scribit Peregrin. d. n. 22. Et ideo contra eos, qui horum usum sine justa causa impediunt, Camera Imperialis praecepta sine clausula, uti in facto omni jure probito, decernere solet, ut in causa Civitatis Aquisgranensis contra Ducem Juliacensem 27. Octobr. anno 1586. decretum, et obtinuit Senatus Bremensis contra Comitem Oldenburgensem, cui etiam paritio injuncta fuit: Nec non Senatus et communitas Brunovicensis; contra Ducem Brunovicensem: Item Nobilis Alsatus de Lutzelburg contra Johannem Episcopum Argentinensem, Rosenthal. de feud. cap. 5. concl. 21.

[note: 76.] Quoad quartum diversa est ratio bonorum mobilium et immobilum, quia mobilia non ita jurisdictioni et pensitationi publicae subjacent, sicuti immobila, e forenses immobilius facilius, quam mobilibus carere possunt, et sic ob rationis diversitatem ab illis ad haec argumentum validum desumi nequit.

[note: 77.] Ad quintum respondetur, quod, licet hoc casu Domini territorialis vel Civitatis alicujus commodum et utilitas versetur, ec unius vel alterius tamen Domini vel Civitatis, horumque subditorum et civium commodo et utiliate non possit publica utilitas vel necessitas aestimari vel dijudicari, sed ad hoc quoque vicinorum Statuum et Ordinum, horumque subditorum utilitas et commodum requiratur, ipsisque commerciorum usus liber relinquatur et et salvus sit, Klock. consil 10. n. 848. et cons. 48. n. 42. Et sic merito hic major utilitas publica omnium vicinorum Statuum et ordinum, totiusque regionis, minori, sive unius alicujus Domini vel magistratus, utilitati praeferatur, c. bonae. X. de postulat. praelat. Natta cons. 500. n. 12. Joh. Petr. Surd. cons. 210. n. 30.

Ad 6. respondetur, non id quod fit et fieri solet, sed quid fieri debeat, observandum et non exemplis, sed legibus judicandum esse, l. nemo. 13. C. de sentent.

CAPUT. XXIII. De Cura Nundinarum. Summaria.

2. Hebdomadales juri territoriali adscribuntur, et a territorii dominis et loci magistratibus institui possunt.

5. Nundinarum tempore mercatores a tributis et vectigalibus immunes esse debent.

13. Mercium venalium nomine statuta condi possunt, ne extranci merces suas nisi in nundinis venales in foro exponant, et n. 14.

19. Pondera et mensurae ex archetypo desumenda, qui in loco publico haberi debet.

23. Nundinae semel concessae, sine justa causa auferri non debent, secus si justa causa subsit.

COmmercia ut sint et frequentiora, et certiora et tutiora, nundinae certae institui solent, quae vel sunt publicae, solemnes, annuae, semestrales, vel hebdomadales. [note: 1.] dales. Publicas sive solemnes et annuas sive semestrales quod attinet, earundem concessio, institutio et ademptio, Jahrmärckte und offentliche Messen anzurichten, ad Regalia pertinet majestatis, et penes solum est Imperatorem. l unic. C. de nundin. l. 1. ff. eod. Dn. Cluten. syllog. rer. quotid. conclus. 22. lit. e. Menoch. cons. 302. n. 31. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. n. 98. Thom. Michael. de jurisd. concl. 12. lit. d. Sixtin. de regal. lib. 1. cap. 2. n. 37. Ziegler. §. civitas. concl. 1. n. 14. Besold. thes. pract. verb. Meß, Jahrmarckt. Knichen. de Saxon. non prov. verb. Ducum. cap. 5. n. 484. Et hoc nundinarum publicarum privilegium Imperator non consuevit alicui dare, nisi adjacentibus et vicinis civitatibus, quarum interesse possit, prius auditus, Gail. 2. obs. 69. n. 24. et 25. Schönborn. lib. 5. polit. cap. 17. [note: 2. Besold.] d. l. Hebdomadales vero nundinae Wochenmärekt, non sunt de regalibus, sed ad jus superioritatis territorialis pertinent, Christoph. Mingius de super. territ. conclus. 82. Ziegler. §. civitas. concl. 1. num. 12. Et a quolibet loci magistratu, sine ulla Principis sive superioris licentia, institui possunt, Bald. in l. un. C. de nund. et ibi Sichard. [note: in rubr. n. 2. et 3.] Thessaur. decis. 264. n. 4. Matth. Steph. de jurisd. lib. 2. part. 1. cap. 1. membr. 2. n. 104. Bocer. de regal. cap. 2. n. 239. Ziegler. d. §. civitas. concl. 1. n. 12. et 13. Wesembec. in parat. ff. de nundin. n. 1. Knichen. d. verb. Ducum. c. 5. n. n. 492. Caspar. Klock. apud Arumae. tom. 3. disc. 14. de regal. dign. concl. 101. Klock. de contribut. cap. 3. n. 78. Reinking. de regim. secul. libr. [note: 3.] 1. class. 5. cap. 6. n. 54. ita ut hujusmodi nundinarum hebdomadalium erectio, a territorii Domino fieri possit, etiam invitis et contradicentibus vicinis Imperii Statibus, per . Grachus. 4. C. ad L. Jul. de adult. Thessaur. decis. 264. Franc. Marc. decis. 53. part. 1. Etiamsi vicinis nundinis incommoda inde nascantur. arg. l. 1. §. denique. 12. l. 2. §. Idem. Labeo. 9. ff. de aqua pulv. arc. l. fluminum. 24. in fin. et ibi Gothofred. ff. de damn. infect. Alciat. cons. 24. lib. 5. tom. 2. Cravet. cons. 640. Cephal. cons. 342. lib. 3. Nisi vicini contrario privilegio ab Imperatore muniti sint, Gail. 2. obs. 69. n. 24. Vel hoc principaliter ad vicini aemulationem tendat, l. opus novum. 3. ff. de oper. publ. l. nec avus. 4. C. de emancip. liber. Gail. d. observ 69. n. 24. Fichard. consil. 51. in fin. vol. 2. Petr. Peck. in c. quod ob gratiam. n. 5. X. de R. I.

[note: 4.] Quarum nundinarum nomine pecuniam forensem exigere licet, das Marcktgelt, Standgelt, Bodenzinß von den Krämern, und Büden vor den Häusern einfordern, Thom. Michael. de jurisdict. concl. 137. lit. 9. Mingius d. concl. 82. Engelbrecht. de jurisdict. concl. 160. lit. c. Ziegler. d. §. civitas. concl. 1. n. 45. Matth. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 2. n. 43. seq. Wehner, verb. Bodenzinß. ut enim forum. §. fin. l. de contrah. empt. §. universitatis. 6. 1. de rer. divis. sic ejusdem quoque proventus universitatis sunt. Wesembec. cons. 12. num. 67. M. Stephan. d. cap. 2. n. 44. Quod jus exigendi etiam alii ad mixtum Imperium referunt, Besold. thes. pract. verb. Schutzvogt und Standgelt. Ex quo non levis Reipubl. utilitas infertur, et nundinae solum ejus provinciae, in qua celebrantur, pinguefaciunt, ut ait Azo. Cujus utilitatis intuitu varia privilegia nundinis adquiri et concedi solent, quo perigrini mercatores illuc alliciantur, de quo Petr. Greg. Tholos. 25. syntagm. cap. 3. Choppin. de Doman. Franc. tit. 11. n. 23. [note: 5.] sicuti imprimis sunt, ut quilibet mercator nundinarum tempore a tributis et vectigalibus immunis sit, l. un. et ibi Sichard. C. de nundin. Franc. Marc. decis. 268. n. 2. part. 1. Klock. de contribut. cap. 1. n. 79. seq. Quod etiama nonnullis extenditur ad mercem loci, vom Weggelt, Jahrgelt, Gothofred. in d. l. un. C. de nund.

nisi consuetudo loci aliud velit, Wehner. verb. Meß. Quo jure hodie vulgo utimur, ut etiam in nundinis vectigal debeatur, nisi principali hoc privilegio datum sit, Parlador. rer. quotid. lib. 1. cap. 3. §. 5. n. 24. Klock. d. cap. 3. n. 80.

[note: 6.] Ex quo etiam nemo debet in nundinis momolestari, Felin. in c. causam. quaest. 1. vers. similiter. n. 25. de rescript. Bertachin. de gabel. part. 8. membr. 2. num. 19. Ren. Choppin. de doman. lib. [note: 7.] 1. tit. 11. n. 24. Dan. Moller. semestr. 12. Nec pro debito alibi contracto ad nundinas profectus detineri, vel arrestari, l. un. C. de nundin. Petr. Peck. de jur. sisten. cap. 10. n. 3. Nic. Everh. cons. 21. vol. 1. Coler. de proceff. exec. part. 2. cap. 3. n. 196. Thessaur. decis. 264. Fr. Pfeil. cons. 181. Raudens. resp. 23. lib. 2. Bocer. de regal. cap. 2. n. 240. Berlich. part. 1. concl. 53. n. 1. seq. Et ita in Camera judicatum 19. Aug. Anno 1528. daß der von N. Unterthonen zur Zeit deß Jahrmarck unbillicher Weiß gefangen und verstrickt, sondern de Zeit wie andere bey Marcks-Freyheiten gelassen werden sollen, refert Klock. d. cap. 3. n. 83. ubi limitat, si debitum sit juratum, Peck. d. l. n. 3. Pacian. cons. 64. n. 16. seq. Vel in ipsis nundinis contractum sit, l. haeres absens. 19. §. proinde. 2. ff. de judic. Peck. d. l. n. 6. Berlich. d. concl. 53. n. 8. Vel nundinarum privilegio renunciaverit, Joh. Parlador. ref. quotid. lib. 2. cap. fin. part. 5. §. 4. n. 13. Carpzov. jurispr. for. part. 1. constit. 30. defin. 27. Vel etiam fugae peticulum immineat, Peck. d. n. 6. Klock. d. n. 83. Graeven. 2. concl. 44. consid. 1. n. 26. Berlich. d. concl. 53. n. 10. A quibus tamen dissentit Carpzov. jurispr. for part. 1. const. 30. defin. 25.

[note: 8.] Haec autem privilegia durant tempore tantum nundinarum, quod ut melius noscatur, consuetum est nundinas per signum campnae inchoare et finire, die Meß wird ein- und außgeleutet, Moller. 1. semestr. cap. 12. Berlich. d. concl. 53. n. 14. Everhard. cons. 31. Carpzov. d. const. 30. defin. 28.

[note: 9.] Francofurtenses tamen tam vi privilegii Friderici III. quam inveterata consuetudine, etiam in nundinis jus arrestandi sibi vindicant, quod disputatum in causa Oppenheim et consorten, ubi Oppenheimenses non minus privilegiati citationem ad videndum se incidisse in poenam privilegii de non trahendo cives ad aliud judicum impetrarunt, sed Rei 26. Septembr. anno 1564. absolutoriam obtinuerunt, referente Klock. de contrib. cap. 3. n. 83. [note: 10.] Hoc autem privilegium de non arrestando ad solemnes tantum pertinet nundinas, Carpz. jurispr. for. part. 1. const. 30. defin. 23. Et mercatores tantum non vero alios cives concernit, Carpz. d. l. defin. 24.

[note: 11.] Magistratus officio incumbit providere ne fraudes committant mercatores in mercibus, in lino, in serico, in panno, in purpura, in gemmis, in aromatibus, in cera, in oleo, in vino, in frumento, in equis, in animalibus, et in omnium mercium genere, ut fructus sint maturi, ut edulia sint salubria, nec carnes et pisces corrupti, contagiosi et putridi publice vendantur, nec cupedinarii cupediis suis ac deliciis nimiis valetudini civium nocenant. msc. fol. 165. seq.

[note: 12.] Providendum quoque ne initis sodalitiis contra jus, fas et leges monopolia exerceant, omnia tentantes, cogitantes, explorantes, quibus multitudinis opes ad se contrahant, dum collectis pecuniis alios vincant, alios praeveniant, alios exaucto rerum pretio deterreant, ac soli emant omnia, quae deinceps pro suo lubitu soli vendant quam maximi; neve ingenti aere alieno consarcinato, constituto alibi domicilio, inde vero prostituta fide, verso solo profugi, et sero aut nunquam redeuntes, creditores fraudent, et ad desperationem et laqueum adigant; neve ex debitis debita germinantes, civitates suffocent et evertant, ac foenori et usuris incessanter dediti, totius plebis substantiam devorent, neve monetae valorem, utcunque suo lucro conducere visum est, cum maximo Reipubl. damno nunc intendant, nunc demittant, aut explorata Principum consilia, et patrios rumores hostibus renuncient, etc. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 25. num. 54.

[note: 13.] Atque hinc quoque mercium venalum nomine statuta condi solent et possunt, ita ut pro utilitate suorum civium, soli cives, ex traneis exclusis, res eas, quas tanquam artifices operantur, venales in foro exponant, daß frembde Handwercksleuthe ihre zubereitete Arbeit nicht in ihre Städt verkauffen, und feil haben dürffen, Mod. Pistor. part. 4. quaest. 134. n. 7. et 8. Matth. Stepha. de jurisd. lib. 2. part. 2. cap. 7. n. 45. et 46. Ziegler. §. civitas. concl. 1. n. 24. Et non nisi in nundinis publicis vel hebdomadalibus, sicuti etiam ordinatum in der Fürstl. Würtenbert. Lands-Ordnung. tit. 29. §. Darumb zu Abstellung. 2. fol. 68. Hoc [note: 14.] enim non pertinet ad jurisdictionem, sed ad commodam bonorum administrationem, ubi imprimis civium utilitatem versari sufficit, qui sicut ad onera civitatis aliâs tenentur, ita in alio commodo sunt adjuvandi, Author consil. Fridberg. cap. 2. n. 53. seq. Et aliâs civis quilibet suae civitatis jure et privilegiis merito gaudere debet, l. 1. ff. de censib. Hotoman. cons. 3. n. 14. Joh. Vinc. Hondedae. vol. 1. cons. 5. n. 38. seq. Ex quo etiam, ne in mercibus [note: 15.] et ponderibus fraudes committerentur, duo olim apud Romantos a Julio Caesare AEdiles creati, qui Cereales dicti, qui Cibariorum et mensurarum habebant rationem, testibus Fenestel. Halicarnass. Damhoud. prax. rer. crim. cap. 123. n. 3. Eorumque officium erat, de mensura jus dicere, vasa minora frangere, et caetera. msc. 304. Considerabant enim hanc curam politicam, et istarum rerum diligentem observantiam, plurimum utilitatis ad Rempubl. augendam et conservandam proferre, eam vero neglecta, Reipubl. bono plurimum officere et detrimento esse, [note: 16.] Damhoud. d. l. n. 4. Ex quo etiam olim fuit Hanßgrave, sive Handelsgrave, de quo supra lib. 3. cap. 43. n. 19.

[note: 17.] Imprimis autem magistratus curabit, ut mensurae et pondera sint justa et aequa, cum regali rei nummariae connecti soleat ratio ponderum, mensurarum, modiorum, et ulnarum, ut iis certus modus praefigatur ad felicem usum commerciorum, et annonae quoque publicae curam recte administrandam, Carol. Tapia in l. fin. ff. de constit. Princip. part. 1. cap. 2. n. 50. Knichen. de jur. territ. cap. 4. n. 287. seq. Besold. de jur. majest. cap. 8. n. 9. cum in pondere, numero et mensura Reipubl. fundamentum consistere videamus, quibus ceu praecipuis columnis subductis, ipsum tectum et Reipubl. corpus conquassari et corruere necesse est; Et statera et pondus judicia Domini sunt, Proverb. 16. v. 11. Et ad superioritatem territorialem et jurisdictionem magistratus cura ponderum spectat supra lib. 1. cap. 12. n. 77. seq. Princepsque et magistratus fidelem de mensuris annonae publicae curam suscipere debet, ut modii, staterae, ulnae, ponderaque ad commercium et annonam pertinentia, quantum fieri potest, unius sint generis, sint certa et justa, atque ad vicinorum, cum quibus commercia agitamus, rationem et usum accommodata, ut eorum expediendorum facilior sit ratio, ut sub aequali pondere et mensura, commercia in universo territorio exerceantur, confer supra. d. cap. [note: 18.] 12. n. 78. Neque etiam permittet magistratus, ut quis duas habeat mensuras, et duo pondera, parva et magna, quod et jure divino prohibitum est, Deuteron. 25. v. 13. Levit. 19. v. 36. Ezech. 20. Micheae. 6. v. 10. Marc. 4. v. 24.

[note: 19.] Ex quo etiam subditi formam et pondus ex archetypo desumere obstringuntur, et municipia sua pondera aenea, ferrea vel lapidea, ihre Stattgewichte, pro norma publica in publico loco asservare solent et debent, l. modios. 9. C. de suscept. Novel. 128. cap. 15. Et laudabilis esse solet consuetudo ad coercendas venditorum fraudes, quae ponderationes omnes majores, quae suam habent quantitatem definitam in loco publico ad id destinato, in der Statt-Wage, coram praefecto ponderibus, vor dem Waagmeister fieri jubet, pro cujus juris conservatione et in compensationem impendiorum certam pecuniam, das Wag-Gelt, accipunt, quod Reipubl, expedire scribit Klock. de aerar. lib. 2. cap. 17. n. 1. ubi n. 3. addit, quo in optimis politiis prototypi ponderum et mensurarum publice exponi et affigi, nec non signaculis civitatis, mit dem Statt-Zeichen, insigniri soleant. Ex quo etiam mincipiis jus ponderandi, mensuras inspiciendi, constitutam quantitatem conservandi, merces falsas eripiendi, venditores mulctandi competit, l. jubemus. C. de defensor. civit. Obrecht. de jurisdict. cap. 11. num. 25.

[note: 20.] Quibus autem poenis falsis mensuris et ponderibus utentes afficiantur, vide Menoch. casu 317. Damhouder. prax. crim. cap. 123. n. 7. et seq. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 36. n. 9. et seq. Carpz. pract. crim. quaest. 93. n. 78. seqq. Et ab aedilibus curulibus pondera et mensuras olim frangi debuisse ante januam illius, qui illis fuerit usus, traditur in l. item quaeritur. 14. §. si quis mensuras. ff. locat. Molina de just. et jur. tom. 2. disp. 701. n. 10.

[note: 21.] Illud quoque curandum est magistratui, ne diebus sacris et feriatis nundinae celebrentur, per Esdr. 1. cap. ult. Nehem. 13. v. 15. seqq. Exod. 26. v. 8. seq. l. dies festos. C. de feriis. Rebuff. in constit. regn. de mercat. art. ult. gloss. ult n. 15. seq. Gratian. decis. 21. Carpzov. jurisprud. consistor. definit. [note: 22.] 253. n. 1. et seq. Nec licet in Ecclesiis et coemiteriis mercatum exercere, c. decet. de immun. Eccles. in 6. Franc. Marc. decis. 268. part. 1. P. Greg. Tholos. syntag. jur. univers. lib. 25. cap. 3. n. 8.

[note: 23.] Nundinae semel concessae, sine justa causa auferri nequeunt, arg. c. translato. X. de constitut. Sichard. in l. un. n. 1. C. de nundin. Ex justa autem causa auferri posse, respondit Natta cons. 511. et 512. ejusque opinionem secutum esse Senatum Pedemontanum in judicanto, refert Tessaur. decis. 264. Sicuti etiam Carolus IV. hoc jus abstulit Francofurtensibus, et Moguntiam transtulit, quod tamen mortuo Gunthero intercessione Rudolphi Palatini et Marchionis Brandeburgici, ipsis restituit, Peucer. lib. 5. Chron. fol. 805. Arnisae. de jur. majest. lib. 2. cap. 3. n. 18.

[note: 24. Amittuntur quoque nundinae non utendo per decennium, si occasio utendi sese obtulit, l. un. ff. de nundin.] Secus autem est. si facultas utendi non fuerit, Gail. 2. obs. 60. n. 1. seq.

CAPUT XXIV. De Cura Pauperum et personarum miserabilum. Summaria.

9. Magistratus officio incumbit inquirere, quinam sint pauperes et eleemosynis digni.

15. Debiles et infirmi in hospitalibus potius alendi, quam ostiatim stipem quaerere ipsis permttendum.

16. Imprimis vero hoc permittendum non est, mente captis, furiosis, deformibus, etc.

17. Quorum nomine constituta sunt ptochotrophia, orphanotrophia, brevotrophia, Nosocomia, gerontocomia, Xenodochia, Nosodochia, etc. et n. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24.

QUemadmodum in bene constituta Republica a magistratu sustentationis habenda est ratio in universum, ita etiam singulorum, et praesertim pauperum et miserabilium personarum habenda est cura, cum et hae membra sint civitatis Schönborn. [note: 1.] lib. 3. polit. cap. 18. in princ. Et his personis in miseria, et egestate et inopia sua succurrendum, et eleemosynas dandas esse, sacrae monent et jubent literae. Si unus de fratribus tuis ad paupertatem devenerit, non obturabis cor tuum, nec contrahes manum tuam, sed aperies eam pauperi, Deuter. 15. v. 2. et 8. Frange esurienti panem tuum, Esai. 58. v. 7. Benefacite, et mutuum date, nihil inde sperantes, Lucae. 6. v. 35. Et D. Paulus inquit: Divitibus hujus seculi praecipe, facile tribuere et communicare, 1. Timoth. 6. v. 8. Beneficentiae et communionis nolite oblivisci, Hebrae. 13. v. 16. Et multos in novissimo die in ignem aeternum missum iri propter intermissam eleemosynam, testatur Christus, Matthae. 25. Et Dei dilectio negatur ei, qui proximo misericordiae opera negat. 1. Johan. 3. v. 17. Jacob. 2. v. 15. Hinc praeclare Rembertus Episcopus Bremensis, non est, inquiebat, haesitandum, cunctis subvenire pauperibus: quia in quo sit Christus, seu quando advenit [note: 2.] ignoramus, Alb. Crantz. 2. metrop. 11. Ita ut hic Aristotelis dictum locum inveniat, qui objurgatus a quodam, quod dedisset eleemosynas improbo: Non mores, dixit, sed hominis miseriam respexi, Laert. lib. 5. cap. 1. ut non tam homini, quam humanae sorti dedisse videatur, Laert. ibid.

Et omnibus egentibus generaliter dandam esse eleemosynam, quantum ad vitae sustentationem sufficit, monet Frid. Balduin. de casib. conscient. lib. 4. cap. 17. cas. 9. pag. 1266. [note: 3.] Et Aticus quidam eos maxime eleemosyna dignos censet, qui petere non audent, Besold. de jur ordin. civ. cap. n. 2. ubi etiam addit, quod Cracoviae quidam Episcopus, plus olim pauperibus dederit, quam ex reditibus acceperit, et tamen sat commode vixerit, Guyon. tom. 3. lib. 2. cap. 22. Pauperes, cum aliquid a nobis petunt, minime petunt id, quod est nostrum, sed quod ipsis nos debemus, Besold. [note: 4.] d. n. 2. Et divitas nobis datas, ut pauperibus dentur, edocet Paracels. de bona et mal. fortuna. tom. 2. fol. 209. Et in Capitulis Patrum Rabbi Eleazar dicit: Da ei de suo, quoniam tui, et quaecunque habes illius sunt. Et qui uni ex minimis beneficium confert, id ipsi Christo facit. Da itaque pauperibus, quod accipias, sere quod metas, sparge quod colligas:

Unde Augustinus, pauperum, inquit, est rogare, divitum erogare, Dei vero compensare.

[note: 5.] Sunt autem pauperes et miserabiles personae, qui vitio corporis affliguntur, senio decrepiti, morbo diuturno laborantes, absque culpa et fortuito casu bonis lapsi, mentis impotes, et insani, quos non modo tolerare, sed et omnibus eleemosynis sustentare, ipsa aequitas et Christiana charitas suadet. Frider. Balduin. de casib. conscient. lib. 4. cap. 17. cas. 9. Lather. de cens. lib. 3. cap. 19. n. 35. Reinh. [note: 6.] König. in theat. polit. part. 2. cap. 10. Quibus etiam accensentur viduae et orphani, utpote quorum maximus est favor, tanquam personarum miserabilium, l. un. C. quand. Imper. inter pupill. et vid. et quarum personarum cura maxime ad generosa pertinet pectora, Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 6. cap. 5. n. 94. ac fidei et protectioni Principum commendantur, Exod. 22. v. 23. Esdr. 1. v. 23. Zachar. 7. v. 10. Et commiseratione digni sunt, sive divites hi, sive pauperes sint, cum et divites hominum

unjuriae sint expositi, Carpzov. lib. 2. jurispr. consist. tit. 21. defin. 329. n. 9. Unde distinguitur, quod quaedam personae sint miserabiles habitu, sed non actu, ut viduae et pupilli divites; quaenam vero habitu et actu, ut viduae et pubilli pauperes, Panormit. in c. significantibus. 6. X. de offic. deleg. Carpzov. d. l. n. 10. et 11.

[note: 7.] Referuntur quoque inter miserabiles personas Studiosi, quorum vita miserior, quam aliorum, utpote seipsos exinaniunt, multis se periculis exponunt, frequentissimis vigliis valetudinem infestant, laboribus ingenium exhauriunt, mortisque imaginem somnum fugientes, archetypum ipsum praepropere sibi accersunt, usque adeo, ut non male dicatur scholasticus animal semper fere et ubique praedicamento passionis subjectum, Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 8. cap. 9. n. 14. et 15. praesertim, si, ut plerumque fieri solet, [note: 8.] inopia accedat; Regulariter enim vacuum, quod Philosophi nullibi invenire possunt, in crumenis scholarium invenire licet, Petr. Rebuff. in auth. habita. C. ne filius pro patr. Ideoque et his per stipendia occurrendum est, Carpz. d. l. defin. 328. per tot. Atque ideo distinguendum erit inter mendicantes vere pauperes, et qui labore suo vitam sustentare nequeunt, et validos et ignavos mendicantes, qui robusti sunt corpore, et propter ignaviam mendicare potius, quam laborare malunt, ita ut illis eleemosynae concedendae, non vero his, de quibus capite sequenti dicetur.

[note: 9.] Unde quoque magistratus officio incumbit, sedulo inquirere, quinam vere sint pauperes, et ad eleemosynae collectionem digni, et quinam indigni, cum validi mendicantes et otiosi homines mille noscant fraudandi modos et technas, quibus vix ulla astutia occurri potest. Unde jam dudum monuit Keckerman. in curs. Philos. disp. 30. quaest. 12. ut magistratus constituat certum genus ministrorum et apparitorum, qui vagabundos illos et ignavos mendicantes, allis ex locis accedentes observent, eosque in civitate stipem quaerere mendicando non sinant, sed in Xenodochium deducant, ac ibi eos examinent, hospitiumque et victum per unam noctem suppeditent, matutinon vero tempore statim e civitate educant.

[note: 10.] Sund autem pauperes vel peregrini, vel inquilini. Peregrini pauperes sunt, qui a veritatis hostibus, et propter veritatis confessionem extorres vagari coguntur, vel propter annonae in suis terris caritatem, vel grandinis calamitatem, vel incendiorum damna, domi se alere non possunt, Wilhelm. Zepper. [note: 11.] lib. 2. polit. Eccles. cap. 24. Quamvis enim jure constitutum sit, quod quaelibet Respublica suos ipsa alere debeat pauperes, l. C. de valid. mendic. Quod etiam Carolus Magnus praecepit, mendici, inquiens, per Regiones vagari non permittantur; suos pauperes quaeque civitas alito; cujus constitutionem vide infra cap. seq. 25. n. 11. Idque etiam Imperii sanctionibus constitutum est, Reformat. guter Policey zu Augsp. de anno 1548. tit. von Bettlern und Müssiggängern, quod repetitum est in der Policey- Ordnung zu Franckfurt, de anno 1577. tit. von Bettlern und Müssiggängern. 27. ubi ita disponitur: Wir wollen auch, daß eine jede Obrigkeit der Bettler und andere Müssiggänger halber, ein ernstliches Einsehens thue, damit niemands zu bettlen gestattet werde, der nicht mit Schwachheit, oder Gebrechen seines Leibs beladen, und dessen nicht nothdürfftig seye. Item, daß auch der Bettler Kinder, so sie ihr Brodt zu verdienen geschickt seyn, von ihnen genommen, und zu den Handwercken, oder sonsten zu Diensten geweist werden, damit sie nicht für und für dem Bettel anhangen. Item, daß auch die Obrigkeit Vorsehung thue, daß ein jede Städt und commun, ihre Armen selbst ernehre, und unterhalte, und den Frembden nicht gestatte, an einem jeglichen Orth im Reich zu bettlen, und so darüber solche starcke Bettler befunden, sollen dieselbige, vermög der Rechten, oder sonst gebührlich gestrafft werden, andern zum Abschew und Exempel. Quod Denais. jur. Camer. tit. Ordinatio polit. 209. §. 4. 5. 16. 17. 18. ita reddit: Inopes quaeque civitas suos alito, mendicos arceto: alio nisi copia egenorum oppressa, et cum elogio non dimittito, Nosocomia ut sarta tecta sint, recteque rationes reddantur visitationes annuae habeantur, reditus non alio, quam sustentationi pauperum piisque usibus impendantur, magistratus providento. Nulli praeterquam morbo vel debilitate coacto, mendicare permittito. Mendicorum liberos victui parando aptos, parentibus abstrahito, artibus servitiisque adhibeto. Mendicantes peregrinos arceto: validos in expemplum punito.

Cum tamen saepe eveniat, ut ipsa Respublica vel provincia propter sterilitatem, vel incendium, belli calamitatem vel alium fortunae casum, tot pauperibus sit adimpleta, ut omnes sustentari nequeant, sed alibi stipem quaerere teneantur, his quoque in alienis provinciis eleemosynas colligere permittendum, et quia publicis bellorum periculis gliscentibus, non exigua proditionum, explorationum, et incendiorum mala ab his peregrinis mendicantibus, qui exilia, profligationes, sterilitatem et annonae caritatem [note: 12.] in suis terris, idque genus alia mentiuntur, metuenda, testimoniis minime suspectis instructi esse debent, ab illis etiam fidei, propter quam exilium praetendunt, confessio exigenda, et magistratibus studiose observanda et exploranda, d. Reform. polit. de anno 1548. tit. 26. et d. Policey-Ordn. de anno 1577. tit. von Bettlern. 27. vers et ibi: Es wäre dann Sach, daß ein jede Statt, oder Ambt also mit vielen Armen beladen, daß sie der Ortnicht möchten ernähret werden, so soll die Obrigkeit dieselben Armen mit einem briefflichten Schein und Urkundt, in ein ander Ampt zu befördern macht haben. Ita, ut nemo ad eleemosynae collectionem admittatur, priusquam miseriam et paupertatem suam docuerit, et licentiam stipem colligendi a ministerio et magistratus obtinuerit, et desuper publicas 1. teras impetraverim, sicuti in Saxonia constitutum

esse probat Carpzov. lib. 2. jurisprud. consist. tit. 21. defin. 325. num. 9. seq. et definit. seq. 326. per tot. ubi sine praescitu, consensu et testimonio magistratus mendicos stipem colligere non posse scribit.

[note: 13.] Inquilini pauperes duplicis sunt generis, vel enim tales sunt, qui retinent aliquam adhuc oeconomiam, familiam alunt, conjugem et liberos habent, manibusque et operis quotidianis victum sibi parere student, sed temporum iniquitate, aliaque calamitate oppressi, victui comparando, familiaeque in totum sustentandae sufficere nequeunt, et vulgo appel [note: 14.] lantur Haußarme Leuthe, quos magistratus notatos et commendatos sibi habeat, eorumque egestati et necessitati succurrat, Keckerm. system. polit. cap. 14. in fin. Vel tales sunt, qui nullam oeconomiam habent, quorum quoque non minor cura habenda, nec permittendum erit, ut hinc inde in plateis oberrent, stipem quaerant, sed non inveniant, cum non major sit nota Reipubl. male constitutae, quam si multae miserabiles personae in ea oberrent, et subsidia non inveniant, quae res maximam etiam confusionem in gubernatione parit, Petr. Gregor. Tholos. de praelud. jur. lib. 2. cap. 24. Reinh. König. in theat. polit. part. 2. cap. 10. n. 22. Keckerm. syst. polit. cap. 14. Et sic quoque in populo Israelitico mendicantibus nullus fuit locus, Deut. 15. v. 4. Quod etiamnum hodie in suis coetibus Judaei observant. Et Judaeis quidem lex erat lata, ne mendicos in sua Republ. tolerarent; sed et Christi tempore mendicantium magna fuit copia, Lucae. 16. v. 20. et 18. v. 35. Joh. 9. v. 8. Actor. 3. v. 2. Ex quo depravatum illius Reipubl. statum et degenerantem a primis legibus fuisse tempore isto, colligit Schönborn. lib. 3. polit. cap. 15. vers. nec [note: 15.] in Israelitico. Indeque debiles et infirmos praestat in Xenodochiis sumpty communi et publico detinere, quam ostiatim per plateas victum quaerendi facultatem permittere, Reinking. de regim. sec. lib. 2. class. 1. cap. 7. n. 7. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 102. n. 32. et 33.

[note: 16.] Imprimis autem curare debet magistratus, ne publice in platei oberrent, mente capti, furiosi, qui hominibus nocere; et membris debilitati, deformes, morbo caduco affecti, et similes, qui ex aspectu et propter deformitatem, foeminis gravidis et aliis personis honestis, terribiles et maximo damno esse possunt. Atque inde, si non ex mandato divino, nihilominus tamen vel saltem propter Reipubl. decus, prudens magistratus providebit, ut hujusmodi personae in hominum prospectum non prodeant, sed separatim alantur, in quem etiam finem prudenti consilio in bene constitutis Rebuspublicis certa collegia et receptacula sunt ordinata, de quibus Schönb. 3. polit. 18. Hensler. apud Basileens. tom. 4. disp. 22. concl. 34.

[note: 17.] Qualia sunt 1. Ptochotrophia, in quibus aluntur mendici et pauperes, Armenhäuser, l. illud quod ex. 19. l. sancimus. 22. C. de SS. Eccles.

[note: 18.] 2. Orphanotrophia, Weisenhäuser, in quibus educantur minores parentibus et facultatibus destituti, l. Orphanotrophot. 32. C. de Episc. et cler. l. privilegia. 17. C. de sacros. Eccles.

[note: 19.] 3. Brephotrophia, in quibs aluntur, infantes, praesertim exposititii, Fündelhäuser, d. l. illud quod. 19. l. sancimus. 22. C. de SS. Eccles.

[note: 20.] 4. Nosocomia, pro valetudinariis, Kranckenhäuser, constituta, Schönborn. 3. polit. cap. 18.

[note: 21.] 5. Gerontocomia, quae apud Vitruv. lib. 2. cap. 8. dicuntur Gerusia, in quibus tenues homines, qui affecta aetate victum sibi suis operis parare amplius non possunt, aluntur, d. l. illud. 19. et d. l. sancimus. 22. C. de SS. Eccles.

[note: 22.] 6. Xenodochia sive Hospitalia, quae advenas, aegrotos, inopes, debiles, invalidos, qui sibi ipsis per laborem de alimentis prospicere non possunt, hospitio excipiunt, d. l. sancimus. 22. C. de SS. Eccles.

[note: 23.] 7. Nosodochia, sive Leprosoria, Siechenhäuser, in quibus leprosi, et morbis contagiosis affecti recipiuntur et curantur.

[note: 24.] 8. Constituenda quoque sunt reciptacula pro mente captis, insanis et furiosis, quo nomine Illustrissimi Hassiae Landgravii depraedicandi, dum ejusmodi homines in coenobium Hanovianum in inferiore Hassia receperunt, et quatuor summa hospitalia ingenti egenorum et vere pauperum coetui sustentando, liberalissima et nunquam satis laudanda gratia aperuerunt, et ex monasteriorum reditibus locupletaverunt.

[note: 25.] Hujusmodi aedificia et collegia, iisdem fruuntur privilegiis, quibus Ecclesiae, Novel. 131. §. pen. l. omnes. 33. C. de Episc. et cler. Felin. in c. de quarta. col. pen. X. de praescript. M. de Afflict. decis. 67. n. 4. Tiraquel. de privil. pita caus. priv. 137. et 138. Carpzov. jurispr. consistor. lib. 1. tit. 6. defin. 92. Tusch. lit. H. concl. 163. et 166. Licet enim haec proprie ad bona Ecclesiastica non referantur, piis tamen locis adscribuntur, in iisque opera pietatis exercentur, Castrens. cons. 167. lib. 2. Bald. cons. 465. lib. 1. Bertrand. lib. 1. cons. 244. n. 3. Et donatio his locis et piis causis facta insinuatione non indiget, l. illud. quod. 19. C. de SS. Eccles.

[note: 26.] Non tamen sufficit pauperibus de domiciliis prospicere, sed et de certis reditibus curare, quibus ordinaria sustentari possint, Keckerm. system. polit. cap. 14. Et ipsi quoque privati facultatibus abundantes pauperibus succurrere debent, et ut divites, qui facultatem faciendae mercaturae habent, egentibus ad necessitatem vitae suggerant, et largiantur, monet Aristot. 6. polit. 9. Indeque Ludovicus VII. Franciae Rex non minimam promeruit laudem, quod multa pubillis et tenuibus viduis testamento legavit, Bodin. de republ. lib. 6. cap. 2. Si quid autem pro sustentatione pauperum legatum fuerit, id probe conservandum erit, nec facile alienandum, nisi justa et probabilis sufficiensque subsit causa, Carpzov. jurisprud consist. lib. 2. defin. 330. n. 12. seq. et defin. 331. per tot. Et si pia causa pro qua legatum relictum, ad aliam consimilem et aeque piam causam convertendum est, Carpzov. d. l. defin. 333.

[note: 27.] Solent quoque magistratus pro pauperibus alendis stipem colligere, ideque diversis modis; quibusdam enim in locis ipsimet mendicantes, vel quidam saltem ex illis, vel etiam certi cives ad hoc deputati ostiatim eleemosynas colligunt; alibi pelves ponuntur prae foribus templi, in quas mununs suum unusquis que defert, alibi inter conciolnandum loculi circumferuntur diebus dominicis et feriatis, et sub concionibus funebribus, et in nuptiis solemnibus, nec non in diversoriis publicis ab hospitibus peregrinis eleemosynae petuntur et solvuntur: Alibi quoque contrahentes, permutantes locantes aliquid largiuntur, et alibi aliter, confer Zepper. lib. 1. polit. Eccles. cap. 26. Nec quoque justior sacrorum redituum usus esse potest, quam si in pauperes erogentur, de quo vide suprae cap. 8. n. 10. et seq.

[note: 28.] Curatores quoque pauperum et miserabilium personarum sunt constituendi, quorum officium erit, catalogum pauperum certum habere, reditus gazophylaciorum, et eleemosynas caeteras diligenter colligere. eleemosynas diligenter dispensare, si eleemosynae non sufficiant, tempestive monere, acceptorum et expensorum fideliter rationem reddere, et toto officio fidem reddere, vide Zepper. lib. 2. polit. Christ. cap. 22. Atque hoc quoque sancitum est in Policeyordn. zu Franckfurth de anno 1577. tit. von Bettlern, 17. in fin. ibi: Eine jede Obrigkeit, soll auch an Orthen da Spitäl seynd, daran und darob seyn, daß solche Spitäl fleissig underhalten, und gehandhabet, der Verwalter, oder Spitalmeister Rechnungen jährlich abgehört, auch die Spitäll auffs wenigst im Jahr einmahl von der Obrigkeit visitiret, und ihre Nutzung und Gefällen zu keinen andern Sachen, dann allein zu Underhaltung der nottürfftingen Armen, und zu üttigen barmhertzigen Sachen gekehrt und gebrauchet werden.

CAPUT XXV. De otiosis, mendicis validis, vagabundis et extorribus, prodigis et bonorum decoctoribus, et Cingaris tollendis et coercendis. Summaria.

7. Inter hos referuntur, mendici circumforanei, Landfährer, et quaenam horum mala?

24. Minus deliquunt otiosi simpliciter medicantes, quam qui morbos, infirmitates, incendia, etc. mentiuntur, et falsis testimoniis utuntur. et quomodo hi puniendi?

25. Validis mendicantibus deteriores sunt Cingari, qui in Imperio Romano non sunt tolerandi.

ALiter vero se res habet, quoad otisos, mendicantes validos, vagabundos, extorres, prodigos et bonorum decoctores, quibus non tantum eleemosynae non tantum elleemosynae non dandae, nec in Rebuspublicis ferendi, [note: 1.] sed debitis poenis coercendi sunt; ut in unaquaque Republica singulis suus et dimensus sit labor, magistratui curandum esse scribit Besold. class. 2. polit. 4. concl. 4. quia vel unum in Republ. alere otiosum grave est, Keckerm. lib. 1. system. polit. cap. 10. Quorum multitudo [note: 2.] facile Reipublic. mutationem causare potest, Lipsius lib. 4. cap. 11. Otium pulvinar et balneum [note: 3.] neum diaboli, dicit Augustin. et cogitationum ac tentationum malarum incentivum, Bernhard. de vita Christ. cap. 5. Et quot mala, [note: 4.] quot infortunia ex otio oriantur, omnibus notum est. Otiosi et ignavi homines perniciosi et venenum sunt civitatis, proni ad libidinem fiunt, bonorum industriae invident, aliena appentunt, rebus semper novandis student, et denique seditiosi et turbulenti evadunt, Plutarch. lib. 1. institut. Reip. Hippol. a Collib. de increm. urb. cap. 23. in fin. Otiosi fucis aculeatis similes sunt. et in quacunque fuerint civitate, eam turbant, quemadmodum pituita et bilis corpus: qos oportet bonum medicum et legun fundatorem, non minus, quam solertem agricultorem, eminus praecavere: primum quidem, ne oriantur in civitate, quod si oriantur, ut cum ipsis favis protinus excidantur, Plato de Republ. lib. 8. Estque cor otiosi [note: 5.] hominis instar molendini, quod cum non habet ad molendum bonum frumentum, quia in continuo est motu, molit et consumit seipsum, Gerson. de remed. contrae pusillanimit. Atque ita tandem evadunt validi, et ignavi mendicantes, sibi ac toti Reipubl. perniciosi, qui tempus otiando et vagando misere perdunt, et instar fucorum circa alvearia volitantium aliorum domos perreptant, stipemque ab aliis importune et impudenter extorquent, Timpler. lib. 1. polit. c. 5. qu. 16. Indeque [note: 6.] nihil in Republ. detrimentosius accidere potest, quam si inutilium ponderum multitudi, ne gravetur. scribit Arnisae. doctr. polit. cap. 9. Et nihil in republ. tam perniciosum esse, quam otiosorum ac tenuium hominum huc illuc errantium multitudinem, quique privatorum bona diripiunt, et ineversione Reipublic. spem omnem fortunarum suarum posuerunt, vere dixit Bodin. de republ. lib. 5. cap. 2. Quemadmodum fucus apum, et pituita hominis est morbus; ita mendicus pestis est Reipubl. ita, ut ubi multi conspiciuntur mendici, ibi etiam conspiciuntur fures, latibula quaeritantes, crumenisecae, sacrilegi, et hujusmodi scelerum artifices, Plato de legib. l. 8. Quales sunt [note: 7.] mendici foranei. die Landfährer, Landrecken, Landstreicher, Landbettler, qui vel morbos fingunt et infirmitatem, vel faciunt sibi tibias vel manus intumescere, ut claudi, vel manibus contracti videantur, Petr. Caball. cent. 2. resol. crim. 178. n. 9. et 12. Damhoud. prax. crim. c. 110. n. 55. et n. 56. ubi in hanc rem exempla nonminus lepida, quam astuta et flagitiosa refert, et n. 57. ita exclamat: Ah hominum versutias ac nefarias planorum imposturas! cum enim eas in memoriam revoco, sine dolore commemorare non possum sacro sanctam illam l. unic. C. de mendicant. tam neglectam atque adeo jacere sepultam, neque diligentius revocari in usum. Quod si fieret, non tot nebulones otiosos, non tot sceleratos impostores alerent passim regiones, neque toto pasism committerentur maleficia. Nec non illi sterilitatem et annonae caritatem mentiuntur, vel se ob religionem et fidei confessionem expulsos esse pastores vel ludimoderatores, vertriebene Pfarrherrn und Schulmeister, comminiscuntur.

[note: 8.] Quorsum etiam referuntur vagabundi scholares, Vaganten, qui hinc inde vagantur, cantant, et stipendia quaerunt, otium potius, quam literas sectatur, et pecunias, quas colligunt, inutiliter in cauponis consumunt.

[note: 9.] Sicuti etiam artificum discipuli, Starcke Handwercks-Gefellen, quorum manus callum oderunt, laborem fugiunt, stipem quaerunt, otium amant, et negotium aspernantur.

[note: 10.] Milites circum foranei, qui sub praetextu militiae rusticos exsugunt, et ab iis stipendium vel victum colligunt, vel invitis extorquent, vulgo garttende Landsknecht, de quibus ex tat constitutio Imperii de anno 1555. §. Und damit angeregte Vergaderung. 35. quae repetita est in der Policey-Ordn. zu Franckf. de anno 1577. tit. von den Herrenlosen und gartenden Knechten. 7. §. aber insonderheit. 1. ubi constitutum est, quod milites passim per pagos et agros otiose vagantes, mendicantesque si nihil ultra commisisse deprehendentur, minis absterrei; si vim fecerint competenti poena affici, sin vi resistere conati, persecutione, et ubi capti fuerint, supplicio vindicari debeant. Quales hodie quam plurimi reperiuntur, quicum bello durante, et civibus et rusticis infinita er nefanda mala et damna intulerunt, eos bonis iniquissime spoliarunt, misere molestarunt, trucidarunt, vulnerarutn, omniumque molestiarum generedivexarunt, et propterea ipsis exosi, nec ulla fere stipe se dignos esse ipsi noverunt, sub nomine opificum et artificum, vel eorum discipulorum stipem quaerunt et colligunt, eamque postea, [note: 11.] modi et consimiles alios homines otiosos et mendicantes validos, non esse ferendos, neque ipsis eleemosynas esse, praecedenti c. 24. n. 9. et 11. demonstratum est. per Ordinat. polit. de an. 1518. et 1577. Cui etiam accedit Caroli M. constitutio, qua ita sancitum: Mendici per regiones vagari non permittuntur: suos pauperes quaeque civitas alito: illis, nisi manibus operentur, nullus quicquam dato: mangones, vagabundi et coitiones, qui imposturis homines ludunt, coercentor: facinorosus oculum pro prima culpa perdito: culpam iterans naso trucator: tertio deprehensus capitalem poenam luito, etc. Camerar. 2. medit. hist. 47. Reinh. König in theat. polit. part. 2. c. 10. n. 47. Schönborn. 3. polit. c. 15. Quod etiam in Saxonia cautum reperitur

per Constit. provinc. de anno 1555. sub tit. Bettlere. Ord. Eccles. art. gen. 34. in princ. Ord. polit. de anno 1612. §. 18. et decret. Synod. de anno 1624. §. Demnach auch viel Landstreiffer. Juncto §. Daß demnach hinfüro niemand. Carpzov. [note: 12.] spr. lib. 2. tit. 21. defin. 324. n. 8. seq. Et de jure civili in l. un. C. de mendic. valid. Et generaliter jure sancitum est, quod praeses pro vinciam malis hominibus purgare debeat, l. congruit. 13. ff. de offic. praesid. Et hujusmodi mendicos vagabundos, validos, ganeones, simileque Reipubl. faeces et inutilia terrae pondera in bene constitutis Rebuspubl. non fuisse toleratos, apud omnes in confesso est, et tradunt Camerar. lib. 1. horar. subcessiv. cap. 16. [note: 13.] Colar. de aliment. lib. 1. cap. 17. n. 105. seq hi ad labores sunt adigendi, sicuti apud Romanos et aiiois populos observatum: Nam Romanis nihil fuit antiquius, quam ut caverent, ne adolescentes et senes viverent otiosi, et tamdiu duravit civitatis gloria, quamdiu adolescentibus Romae vagari otisis non licuit, Cicero de legib. Et M. Aurelii imperatoris temporibus, qui in foro ambulabat sine professionis suae tessera, ad opus publicum condemnabatur. [note: 14.] Gymnosophistae vehementissime torporem animi et otium oderunt, ibi igitur mensa posita, priusquam edulia apponantur, omnes adolescentes ex diversis locis et officiis ad dapem conveniunt, magistri petrogant, quid factum a lucis ortu ad aliud diei bonum fecerit, qui nihil haberet adserre, cur prandeat, impransus ad opus foras extruditur, Apulej. 1. Floridor.

[note: 15.] In regno Chinae segnes severissime castigantur, nec ibi prorsus otiosi tolerantru, unusquisque aliud facere cogitur, nec relinquitur palmus terrae, qui non colatur, nec dragma materiae, quae non formetur in Cantan: Unusquique habet, quod agat, secundum djus vires hic manu, ille pede, oculo, lingua, aliquid agit; illis solum in protodochiis publicis locus est, qui prorsus membrorum omnium impotentes sunt, nec adfines habent, qui eis succurrere possint, Klock. de. aerar. lib. 2. cap. 102. n. 13. seq.

[note: 16.] De Alexandria AEgypti opulenta, dives, foecunda, in qua nemo vivit otiosus: Alii vitrum conflant, ab aliis charta conficitur, omnes certte Philopones, cujuscunque artis et videntur et habentur: podagrosi quid agant, habent; caeci quid agant, habent; caeteri quid faciant, ne Chrigrici quidem apud eos otiosi vivunt, etc. Bornit. tract. 2. cap. 3.

[note: 17.] Amasis AEgyptiorum Rex legem tulisse fertur, ut singulis quotannis apud Nomarchen, sive cujusque praefecturae Praesidem profiterentur, unde viverent, et qui hoc non facerent, aut honestum genus vitae Praesidi approbare non possent, his poena supremum supplicium esset, sicuti ex Herod. in Euterp. AElian. 4. Varron. 1. Alex, ab Alex. 3. genial. dier. cap. 13. refert Schöndorn 3. polit. 14. in fin. Hering. de [note: 18.] fidejuss. cap. 7. n. 214. Quod etiam in Hetruria, praesertim Florentiae observatur, ubi magistratus in otiosos in otiosos inquirit, et ex iis percontatur. qua arte sibi victum parent, qui si rationem et innocentiam vitae non probaverint, trahuntur ad supplicium, vel ejiciuntur, Camerar. 2. oper. subcessiv. cap. 15. Et Platonis lib. 1. de legib. [note: 19.] lex fuit: Nemo in nostra civitate mendicus esto, si quis tentaverit, et miserabilibus precibus stipem victumque collegerit, eum praefecti e foro, aediles tota urbe, agrorum praefecti tota regione exterminent.

[note: 20.] Hinc ne otiosi et valiei mendicantes farustra, et inutile onus et pondus terrae sint, providendum est a magistratu, et tradendi ad ministerium operum publicorum artificibus, hortos operantibus, aliisque diversis artibus vel operibus etiam publicis, in quibus veleant simul quidem laborare, simul autem ali, et segnem ita ad meliorem mutare vitam, ne segnitie eos ad illicitos actus impellente, leges ad poenas abripiant, ut ait Imper. in Novel. 80. cap. 5. Ac optime Reipubl. consultum, si adversus otiosos inquisitiones fiant, vel per magistratus, vel per Censores, et pagorum praefectos, ita, ut vagabundi, errones, nebulones, aleatores, milites gregarii, ad opus vel publicum, vel privatum cogantur, et si operari nolint, ex ditione, et societatibus pellantur, et si revertantur, fustigentur, et contumaces ad triremes, vel alio remittantur, scribit Klock. de aerar. lib. 2. cap. 102. n. 20. et seq.

[note: 21.] Hodie in nonnullis Rebuspubl. maxime in Belgio aliisque civitatibus, alius vagabundos, otiosos, mendicos validos, prodigos, aliosque immorigeros corrigendi, et ad meliorem frugem reducendi modus introductus, ubi constitutae sunt domus disciplinares. Zuchthäuser, in quas otiosi, culpatae conversationis, et desperatae pene emendationis, cujusvis aetatis, sexus, et tam inferioris, quam superioris, sive nobilioris conditionis homines detruduntur, et ad labores cujusque ingenio, aetati, sexui et viribus, convenientes arctantur, ita ut si debitum et praescripitum laboris pensum praefixo tempore non perficiant, non solum cibariorum tenuitate, sed etiam fustibus, virgis, et corporis cruciatu ad id compellantur. Et non prius ejusmodi homines exinde dimitti solent, nisi signa emendatioris vitae exhibeant, et unde honeste vivere possint, addiscant. Atque ita hoc modo otium, omnium malorum fomes, non solum tollitur, sed etiam flagitiorum radices circumciduntur, petulantiae fibrae evelluntur, stirpes eradicantur, et virtutis semina substituuntur. Imo hac disciplina consulitur Reipublicae, auctoritati parentum, honestati familiarum, et ipsis etiam otiosis et malitiosis, qui hac ratione, disciplina, et labore ad saniorem frugem reducuntur, et ne seipsos, et alios in vitae et existimationis periculum conjiciant, et extremae calamitatis baratrum praecipitent. Et hujusmodi disciplinae vestigia in sacris quoque literis animad vertere licet, Jobi 36. v. 8. et seq.

[note: 22.] Et hoc coercendi regimine imprimis laudatur Ambsterodamum, nobile Belgiae

emporium, in quo etiam domus Netoria, Spinhuß, ex tat, qua puellae et foeminae civium honestorum, quae lustris et ignaviae student, suspectae vel deprehensae, quod corporis quaestum fecerint, vel facere voluerint, includuntur, Isac. Pontan. in histor. urb. Amstelodam. [note: 23.] lib. 2. cap. 11. Ad cujus imitationem Bremensis civitas nuper etiam salutarem Reipubl. disciplinam erexit, ubi in media fere aerea columna, in qua depicta sunt senticae, virgae, fustes, ursi et leones, hoc addito emblemate: Kan man doch Löwen und Bähern zähmen, solte man dann die bösen Buben auch nicht zwingen, taste Reinking. de regim. secul. lib. 2. class. 1. cap. 7. n. 6. Suspensa tamen haec disciplina fuit anno 1629. et postea anno 1644. mendicantes validi ad operas manuarias vel exercendas vel discendas huic domui addicti. Anno autem 1647. die 5. Augusti magna pulveris pyrii copia fulmine incensum, hoc aedificium mire defermatum, et prope inutile factum est, referente Joh. Limn. tom. 4. lib. 7. n. 15. in fin. ubi multa ingenia acolastica ibi ad frugem rediisse, refert. Optandum sane esset, in quavis provincia, Republica et civitate ad coercitionem et terrorem petulantium, otiosorum et lascivientium, ejusmodi domos disciplinares erigi et conservari, tum enim earum beneficio multa praecogia et petulantia ingenia terrerentur et emendarentur.

Denique circa otiosos et validos mendicantes [note: 24.] observandum est, quod minus delinquant, qui simpliciter et indebite mendicant, nihil aliud fingentes quam qui mendicant, et infirmitatem, morbum, casum fortuitum incendii, deteriorationis, vel simile quid mentiuntur, hominesque decioiunt, et in hunc finem literis et sigillis alienis et falsis abutuntur. brandbettler, so vff falsche Bettelbrieffe das Almusen samlen, quos poena fustigationis et relegationis perpetuae plectendos esse, docen Petr. Heig. part. 2. quaest. 27. num. 21. Matth. Coler. part. 1. decis. 179. num. 3. Carpzov. pract. crim. part. 2. quaest. 93. n. 72. et seq. ubi aliquot praejudicia refert, et n. 75. addit, quod licet mendicantes literis et sigillis non abutantur, si tamen morbos, vulnera, aut defectus naturae simulent, iisque praetextibus pecuniam colligant, cum membra habeant sana, quin poena fustigationis teneantur, ambigendum non sit, cum falsitatis imaginem habeat hoc crimen, et furto sit simillimum, eosque inter fures refert Damhoud. in prax. crimin. cap. 110. num. 55. et 56. Et licet falsarii, vel fures non essent, optimo tamen jure, ceum stelliones ac impostores, fustigatione et relegatione plecterentur, Heig. d. quaest. 27. n. 26. Carpzov. d. n. 75. et seq.

[note: 25.] Otiosis hujusmodi hominibus et validis mendicantibus similes, imo ipsis deteriores sunt Cingari, vulgo zigeuner, qui nihil aliud sunt, quam manipulus furum, et sentina pessimorum hominum, ex variis nationibus, non ita remotis, sed vicinis collecta, qui extra civitates in agris, in triviis tentoria erigentes, proditionibus, latrociniis, deceptip, nibus et furtis, atque ex chiromantica divinatione oblectantes homines, iis fraudibus victum quaerunt, et mendicant. De quorum origine et primo in Germaniam adventu, varii varia scribunt, prout videre licet apud Dn. Goerg. Lindenspur in comment. über die Fürstl. Würtemb. Lands-Ordn. tit. von Zigeunern. 28. n. 5. fol. 121. seq. Camerar. cent. 1. c. 17. Et hi, cum sint Romani Imperii exploratores et proditores, furtis, rapinis, latrociniis, deceptionibus, mille fraudibus et mendicationibus dediti, nullibi in Imperio Romano securitatem habent, sed exinde expelli debent, R. A. zu Augsp. de anno 1500. tit. von de Zigeunern. 6. Reformatio guter Policey u. Augspurg de anno 1530. tit. vonZigeunern. 35. R. A. zu Speyr, de anno 1544. §. Aber derjenigen. 75. Rformat. guter Policey zu zugssurg, de anno 1548. tit. von den zigeunern. 27. Reichs-Absch. zu Augspurg, de anno 1551. §. Damit nun in dem. 82. Policey-Ordn- zu Franckfurt, de anno 1576. tit. von den Ziegeunern. 28. Reinking. de regim. sec. lib. 2. class. 1. cap. 7. n. 12. et seq. Schönborn. [note: 26.] 3. polit. cap. 16. Rlock. de aerar. lib. 2. cap. 102. num. 28. Et hi quoque in Ducatu Würtembergico tolerari non debent, juxta Fürstl. Würtemberg. Lands-Ordnung, tit. von den Zigeunern. 28. idque ex eo, quia olim optimum maximum Principem, Eberhardum primum Würtembergiae Ducem, Sultano AEgypti prodere conati fuerunt, Crus. annal. Suev. part. 3. lib. 7. cap. 5. Besold. de jur. civ. dissertat. 2. cap. 6. num. 3. Eosque ex Italia pulsos et jectos esse refert Laurent. Surius in comment. rer. ab orb. gestar. anno 1572. Lindenspur d. [note: 27.] commentar. fol. 121. num. 4. Nuper quoque anno 1654. per commune Statuum conclusum ex Suevico Circulo proscripti sunt, sivuti ex ipso decreto apparet, quod sequens est:

DEß Löblichen Schwäbischen Creißes versamlete Stäbischen Creißes versamlete Stände, auch der Abwesenden Fürsten und Stände Räthe, Bottschafften und Gesandten, thun kundt und zu wissen hiemit Jebermänniglich; Demnach bey gegenwertigem allegmeinem Craiß-Convent vorkommen, auch von unterschiedlichen Ständen sehr hoch geklagt worden, was gestalten ein Zeit hero die Zigeuner insgemein höchst beschwerlich und an manchem Orth sich in starcker Anzahl zusammen rottiren, auch Brandt, Morb, und Plünderung betrohen, dahero nicht allein in den geringen Orthen, Stätten, und Flechken, die Inwohner und Unterthonen in grosser Gefahr stehen, sondern auch sowohlen von ihnen, als denen, die sich für Pilgram, oder Gefangene vom Türcken betrüglich außgeben, wie nicht weniger denen starcken Bettlern, Herrenlosen gartenden knechten, und andern dergleichen müssig gehenden, umbschweifenden, unnützen Gesindlein, die Strassen unsicher gemacht worden, daß zu besorgen, wofern diesen Leuten, nicht in zeiten, gebührender massen begegnet und gesturet werden solte, solche se länger je mehr zu- und überhand nemmen, und

Als haben Fürsten und Stände dieses Craißes sich hierauff dahin unter einander verglichen, daß zu Abstellung solcher Unsicherheit der Strassen, und anderer Ungelegenheiten, Fürsten und Stände einander die Hand bieten, und behülfflich sern sollen.

Wollen demnach Fürsten und Stände dieses Craißes heirmit gebührendt ersucht und erinnert seyn, neben publication und offentlichem Anschlag solchen Schlusses, nicht allein obbeschriebenes Gesindlein in ihren Landen und Herrschafften richt zu gedulden oder auffzuhalte, benselber keinen Underschleiff, oder Beystewr, Paßporten, oder einigen andern Fürschub zu ertheilen, Sondern vielmehr bey bero Beampten, Unterthonen und Angehörigen die Verfügung zu thun, daß auff dergeleichen verdächtige Personen gute Anstalt gemacht, zu dem Ende die Strassen underweilen durchstreifft, und wo sich etwas, und insonderheit zusammen rottirende Zigeuner, verspühren liessen, von den nechst-gelegenen Orthen, als gleich mit gewehrten Hand nachgestzet, denen Benachbarten mit Glockenstreich, Sturmschlag, oder wie man sich derentwegen in den Nachbarschafften vergleichen kan, Anzeigung gethan, und also solche Personen auff frischer That, zu allen seiten, mit eilfertigem nachsetzen, und Zuthun aller benachbarten Ständ, conjunctim verfolget, niedergelegt, und bey Köpffen genommen, in Hafftung gesteckt, nach Nothburfft examinirt, und auff befinden einiger begangener Ungebühr, nach Ermessigung und Grösse der That und Verbrechens, sampt den jenigen, welche dergleichen Leuthen Underschleiff geben, und sie verhälen, gleich den Thättern selbft abgestrafft, auß diesem Creiß ihres Wegs gleich fortzuziehen ernstlich erinnert, also hierdurch gute Sicherheit im Craiß allerseits gepflantzet und erhalten werden möge. Signatum Ulm, den 18. (28.) Septembris. 1654.

CAPVT XXVI. De officio Magistratus circa Curam Aedificiorum publicorum. Summaria.

2. magistratus curam habebit, ut aedificia publica de novo extruantur, et extructa sarta tecta conserventur.

8. Quomodo in publicorum aedificiorum ex. tructione subditorum commodum promoveripossit?

12. Cura, aedificatio et administratio templorum ad magistratum politicum pertinet.

28. Curare debet magistratus, ut diversoria malis hominibus, latronibus, furibus, etc. purgentur.

35. Molendinorum jus olim ad Imper atorem spect avit, et jure feudi aliis concessum fuit, etiam privatis.

36. Postae ad Civitates Imperiales et alios pervenit, et juri territoriali adscribitur.

43. Murorum cura ad Magistratum pertinet, et sine superioris licentia muros erigere non licet.

45. Poena in transcendentes muros quaenam, et an ea in municipalium et Imperialium Civitatum murorum transcendentibus obtineat.

[note: 1.] CVm magnifica AEdificia et opera publica, cujuscunque sint generis, celebriorem faciant Civitatem, ultra habitandi commoditatem, quibus et cive, ne effluant, retinentur, et aliunde plures ad incolendum, et facilius invitantur, et quo pulchriores et ornatiores sunt civitates, eo magis nobilitatae censentur, et suo nomine plures ad eas infisendas alliciunt, Principem Dominum et magistratum honoratiorem inter exteras reddunt nationes, Petr. Gregor. Tholos. de republ. lib. 2. cap. 9. n. 8. Ideo providendum est magistratui, ut aedificia et opera publica praeclara non tam de novo extruantur, [note: 2.] quam sarta tecta conserventur, et si quae cepta sunt consummentur, prout Reipubl. vires permittunt, ut Ulpian, in l. si in aliam. 7. §. 1. ff. de offic. proconsul. Et sic res et opera expromenda imprimis est, in publicis operibus, vetustate et temporum injuria lapsis nstaurandis: Nec carent inviidae suspicione, qui antiqua aedificia antecessorum, per quae nomen aeternitati consecrare voluerunt, sarta tecta non tuentur, Joh. Chocxier. aphoris. poplit. [note: 3.] lib. 5. cap. 16. Ita Vespasianus Capitolii restitutionem aggressus, ruderibus purgandis, manus primus admovit, ac suo collo quaedam extulit, plurimas per totum orbem civitates, terrae motu aut incendio afflictas in melius restituit, Sueton. cap. 8. et 17. Et commendatur Septimius Severus. quod Romae omnes aedes publicas, quae vitio temporis labebantur, restauraverit, nusquam prope suo nomine adscripto, sed servatis ubique titulis conditorum, Spartian. Quod de Alexandro quoque Severo testatur Lamprid. Magnanimum Principem et magistratum decet, sistere ruinas, solitudinem pellere, ingentia opera, eodem, quo extructa sunt animo, ab interitu vindicare; muta quidem illa, et animâ carentia, sentire tamen et laetari videntur, quod niteant, quod frequententur. Besold. de increment. imper. cap. 2. n. 4.

[note: 4.] Praecavendum tamen est, ne aedificia publica ita extruantur, ut verius in perniciem, quam utilitatem publicam eorum usus convertatur, et sint potius utilia, quam magnifica et onerantia, neque plus onerent, quam ornent, neque reprehensionem potius, quam laudem mereantur, ac magna potius, quam necessaria et utilia censeantur; ubi Plinius lib. 38. cap. 12. suum de pyramidibus repeteret judicium: otiosam et stultam pecuniae ostentationem esse, Besold. d. n. 4. confer Kolcx. de aerar. lib. 2. cap. 95. n. 21. et seqq. Ne etiam nimis magnifica et sumptuosa sint aedificia, de quibus vide Kocx. de aerar. lib. 2. cap. 95. n. 1. seqq. ubi n. 18. semper ab inutilibus abstinendum esse dicit expenus, quae non respiciunt publicam utilitatem, commoditaem, splendorem, atque adeo decus et pulchritudinem Reipubl. sive ut Boterus ait, quae neque ad Reipubl. munitionem, neque ad Domini existimationem spectant. Et merito stultus ille, et ut stultus castigandus, qui omnia potius visenda, quam semet efficit, ut censet Lipsius.

[note: 5.] Nec cum incomodo et detrimento subditorum aedificadum: Vani enim et impii sunt imperantes, qui ut posteris sui memoriam reliquant, esurire faciunt fidei suae et tutelae a Deo concreditos; defraudantes propriam naturam suam et suorum, ut habeant, quo pascant oculos aliorum: Quia lapis de pariete clamabit, et lignum, quod inter juncturas aedificiorum est, respondebit: Vae qui [note: 6.] aedificat civitatem in sanguinibus, et praeparat urbem in iniquitate, Habacuc. 2. v. 11. Nihil Deo gratum, quod non idem sit justum: Et Imperatorem Justinianum vix excusari posse, quod tot operibus, toto orbe moliendis, et aedificandis, tantam pecuniae absumpserit vim, et fiscum plane exhauserit, scribit Besold. de increment. imper. cap. 2. n. 4. ad fin. Ex quo etiam merito reprehensus fuit Robertus Princeps Salernitanus. quod cum magnificam Neapoli domum aedificasset, ad caedendam comportandamque e Lucania materiam, avare et impotenter popularibus, subditisque [note: 7.] suis usus fuisset. E contra gloriosissima est praedicatio Friderici Deniae Regis, qui cum splendidissimam Regiam Kroneburgum, incredibili sumptu aedificasset, dicere solitus fuit: Nolle se eum lapidam in aedificio suo tolerare, si quem subditorum suorum numo comportatum esse sciret, Herm. Kirchn. de republ. disp. 16. thes. 2. lit. c. ad fin. Cavendum ergo, ne, quod de Neronis domo aurea vulgo dictum, coementa aedificiorum subditorum sanguine madescant, et rubescant.

[note: 3.] Quomodo autem in publicorum operum extructione subditorum quoque commodum promoveri possit, eleganter docet Bodin. de republ. lib. 6. cap. 2. si nempe egestati simul, et ignaviae occurratur, inertia e civitate expellatur, opificia condiscantur, tenues subleventur, otiosi exerceantur, urbes exornentur, morbi arceantur. Hinc illae Pyramides, quae a Regibus AEgyptiorum, ne plebs otio et ignavia langueret, extructae feruntur. Magna seculi nostri labes est, quod pauperes non publico sumptu conducuntur, ac ad utilia opera adiguntur; quo scilicet alantur, et ne vagando laborare deseuscant. Venti quatuor millia, operibus publicis assidue exercent ac fovent; quo nil aut plebi utilius, aut civitati commodius, aut universis jucundius fieri potest: quo preater opera punlica, civitati necessaria, etiam publicas opes tenuibus alendis, summa benignitate largiuntur. Quod etiam Christophorum laudatissimum Ducem Würtembergiae secutum esse, commemorat Balthas. Bidembach. in vita ipsius, fol. 48. Besold. de aerar. cap. 2. n. 5.

[note: 9.] In Civitatibus Imperialibus opera et aedificia publica, quae magistratui imprimis curanda incumbunt sunt 1. Templa, seu audificia, in quibus sacra peraguntur, a tuendo sic dicta et vocatur quoque Domus Domini cultui divino destinata, Gotteshauß, Kirch, Pet. Greg. Tholos. in syntag. jur. univers. lib. 2. cap. 1. n. 4. Nam olim quidem in motibus ac lucis sub dio sacra fuerunt exculta Genes. 21. Sicuti etiam meminit Virgil. AEneid. 7.

[note: 10.] Nec alibi, quam in nemoribus antiquos Germanos numen coluisse, testatur Tacit. d morib. German. Quolis mos, omnibus etiam prope idololatris fuit, indeque Deus infinitis fere saciae scripturae locis populo suo lucos plantare prohibuit, et plantatos demoliri jssit, Exod. 34. Deut. 7. 12. 16. 3. Reg. 14. 15. 18. 2. Paralip. 14. et 17. Esai. 17. Micha. 5. Postea [note: 11.] vero in populo Dei a Moyse jussu Dei, tabernaculum fuit constructum, quod et templum et domus Dei nuncupabatur, 1. Reg. 1. et 3. quamvis Salomon primus templum proprie sicappellatum construxerit, 3. Reg. 8. Post adventum autem. Christi, fide inter Christianos propagata, sacella quoque et aedificia splendida aedificari coeperunt, simulque templa, quae antea idolorum erant, sacris adhibitis ritibus Deo consecrata fuerunt, P. [note: 12.] Greg. Tholos. d. cap. 1. n. 9. Atque horum cura et administratio hodie in provinciis Evangelicorum magistratui, qui jura Episcopalia exercet, incumbit nec sine horum consensu et authoritate templa aedificare et restaurare licet, per c. quidam. 10. in pr. caus. 18. qu. 2. c. Ecclesia. 8. de consecr. dist. 1. Tholos. d. l. n. 10. Carpzov. jurispr. coms. l. 2. tit. 22. definit. 334. per tot. ubi defin. seq. seq. 335. hoc etiam de domo parochiali aliisque aedificiis Ecclesiasticis asserit, post Reinking de regim, sec. et Eccles. lib. 3. class. 1. cap. 3. n. 17. Quia et jujusmodi aedes necessitatibus Ecclesiae deserviunt, et eodem fere jure, iisdemque privilegiis aedes parochiales cum Ecclesia gaudent. Carpz. d. defin. 335. n. 9. Unde boni Principis et matistratus esse Ecclesias contritas et conscissas instaurare, ait Pontifex in c. ult. dist. 96. et excellentiam Principum apud creatorem majore gloria proficere non posse, quam si per eam dispersarum Ecclesiarum societas possit restaurari, scribit Gregor. in c. sicut excellentiam. caus. 23. quaest. 4. Marta de jurisd. part. 4. cent. 2. cas. 143. n. 2. seq. Christin. Belgic. decis. 28. n. 5. vol. 2. Et haec Ecclesiarum, sive [note: 13.] templorum (quibus vocabulis promiscue, pro ipso aedificio usurpamus) cura hodie certis quibus dam personis committi solet, qui etiam subselliorum de Kirchenstühl curam habent, quae etiam a civibus pecunia redimi solent. Carpzov. jurisprud. consist. lib. 2. tit. 23. [note: 14.] defin. 359. n. 10. seq. et defin. 360. seq. Nec de his ulla testatoris valet dispositio testamentaria, Carpzov. d. l. defin. 363. seq obitu vel demigratione possessorum eorum usus extinguitur, et templo cedunt, Carpzov. d. l. definition. [note: 15.] 364. Possessoris tamen haeredes in redemptione subselliorum aliis praeferendi, Carpzov. d. l. defin. 365. Et quidem proximiores, Carpz. defin. 366. non habita ratione agnationis vel cognationis, Carpzov. defin. 367.

2. Huc quoque pertinent Scholae, seu aedificia congreffibus juventum docentium dicata, de quibus supra, cap. 16. per tot.

3. Hospitalia, Xenodochia, Leprosoria, et similia, de quibus supra cap. 14. n. 17. et seq.

[note: 16.] 5. Curia, cujus erectio juri territoriali adscritur supra lib. 2. cap. 5. n. 135. Et est aedificium publicum, ad exerecenda judicia, et alia negocia publica peragenda destinatum, cujus etiam usus in hoc esse solet, ut archivum seu grammatophylacium contineat, in quo asserventur libri et instrumenta illius, libri statutoru et consuetudinum receptarum, album seu matricula civium, libri censuales, tributorum, redituum et decimarum, regesta civitatis, libri judiciales, mulctarum, torestorum, [note: 17.] etc. Et hujusmodi aedificia olim apud Imperatores palatia dicta fuerunt, Pfaltz, Pfalentz, ubi Imperatores judicia exercuerunt, unde Comes palatii, Pfaltzgraff, qui judex erat in palatio Caesaris, quia palatium sedes est solorum Caesarum, l. un. C. de palat. l. ex aula. C. de privileg. eor. qui in sacr. palat. Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 17. n. 10. seq. Et hujusmo. di palatia in civitatibus nonnullis erant, in iisque Caesares, vel palatini judicabant, et adhuc hodie in nonnullis Civitatibus Imperialibus curia judicialis dicitur Pfaltx, veluti argentinae, Nolden. de stat. nobil. cap. 8. n. 153. Et Treviris aedificium est, nuc domus archiepiscopalis, quae der Pallpast vocatur: Et Goslaria nominata fuit ein Pfaltz Statt, quod in ea Imperatorum curiae solerent conscribi, Pomarius in chron. Magdeburg. Henning. Arnisae. de majest. lib. 2. cap. 4. n. 15. eodemque intuitu palatia in civiatatibus regalibus annumerantur, c. un. quaesint regal. 2. feud. 56.

[note: 18.] 6. Nympheae, sive aedes publicae, in quibus nuptiae celebrantur, et alia convivia instituuntur, quas templo contiguas esse debere monet Aristot. 7. polit. cap. 12. ut scilicet sobrietatis rationem habere admoneantur convivantes, quod tamen non immerito displcet, cum convivantium moribus et clamoribus vulgaribus exercitia sacra impediri vel turbari possent. De choreis vide supra lib. 2. cap. 5. n. 160. et 161.

[note: 19.] 7. Theatra, quae olim Romae ludis peragendis destinata erant, in quibus sicut in circo partes et factiones erant, distracto videlicet favore plebis in histrionem hunc et illum, Lipsius ad Tacit. pag. 7. Per quingentos autem et quinquaginta octo anno s Senatus populo mixtu, ludorum spectaculo interfuit Valer. Maxim. lib. 2. cap. 1. et immensae erant capacitatis, ut saepe sexaginta millia civium caperent, Bodin. de republ. lib. 3. cap. ult. Quibus hodie civitas facile carere potest, cum histrionum illa spectacula cerissimam Christianis moribus perniciem adferant, et theatri licentia nihil aliud siti, quam omnis improbitatis et impudicitiae officina: Exhibent virginum raptus, stupra, lenonum artes, servorum et ancillarum fraudes, et quidem motibus et gestibus impudicis, fractisque in foeminarum vocibus, quibus spectatores ad libidinem inflammantur, qui quae in scena per imaginem viderunt, sine pudore postea faciunt, Nic. Vernulae. instit. polit. lib. 3. tit. 9. quaest. 3. De comoediis vide supra lib. 2. cap. 16. n. 104. et seq.

[note: 20.] 8. Diversoria et hospitia publica, offene Gast- und Würthshäauser, quorum institutio publice interest, et ad jus territoriale et jurisdictionem, et cauponae ad Ehafften pertinent, supra lib. 2. cap. 5. n. 162. et seq. Horumque cura ideo magistratui incumbit, ut commerciorum vel aliorum negociorum causa peregrinantes receptum negociorum causa peregrinantes receptum, et ubi divertantur, habeant, quos etiam caupones publici, welche [note: 21.] einen offenen Schildt außgehencket haben, recipere tenentur, l. 1. §. namque viatorum. ff. furt. advers. naut. caupon. Stam. de servit. person. lib. 2. cap. 14. n. 2. Besold. part. 3. cons. 118. n. 51. seq. nisi hospitum multitudine id non possint, arg. l. 4. C. de collat. sund. patrim. Novel. 44. cap. 1. [note: 22.] Secus autem est, quoad incolas loci, sive helluones, qui civi volutuosioris graita conveniunt, quibusque vina caupo subministrat et luxuriae somenta, l. quae adulterium. C. ad L. Jul. de adult. Quo nomine caupona pro prostibulo habita est, l. fin. C. si mancip. ita ven. Sed hae ganeae et popinae a Rerumpubl. gubernatoribus porhiberi debent, perinde ac aegrotantium purgamenta, in quibus gulae irritamenta subministrantur et pecuniae exhauriuntur, et ad libidinem via sternitur, ut testatur Valer. Maxim. lib. 1. cap. 7. ita, ut patri injuriam fieri, si quis filium in popinam duxerit, asserat Jctus Paulus in l. siquis. 26. ff. de injur. arg. l. ut tantum. 14. §. 1. ff. de serv. corrupt. Et cum ex hujusmodi cauponis et hosptiis publicis, non levis aerario utilitas accrescat, ex accisiis, Umbgelt, Zapffengelt, Biersteur, quae de vino et cerevisia ibidem consumpta, solvuntur, ideo merito Magistrauts curae haec incumbunt, ut recte instituantur, ne fraus aliqua ab ipsis cauponibus in exsolvendis accisiis committatur, [note: 23.] cum cauponas, nautae, stabularii de jure omnino suspecti sint, et facile praesumantur cum furibus colludere, et ideo ipsos de furto teneri, sve ab illis, sive ab aliis commisso, scribit Ulpian. in l. 1. ff. nautae, caupon. stab. [note: 24.] Et si res in caupona recepta non restituatur, vel furto sit ablata, vel damnum in ea datum, adversus cauponem actio datur, l. 3. §. ex hoc edicto. l. 5. ff. nautae, caupon. stab. Peguer. decis. 45. n. 1. per tot.

[note: 25.] Ex quo etiam cauponum bona inter male quaesita referuntur, Wehner. verb. ungerecht Guth faselt nicht. n. 2. ubi ait, horum divitias raro durare, quia rapacitate, et mendaciis utplurimum partae Angel. in l. 1. §. caupo autem. n. 4. ff. surt. adv. naut. cap. Bald. in l. 1. n. 2. C. locat. et paucos hospites reperiri divites, quorum divitiae durent, quia in mendaciis suis non justificantur, scribit ex Angel in l. 1. n. 2. C. locat. Coler. de process. part. 1. cap. 2. n. 253. eosque rapaces esse inquit Bald. in d. l. 1. n. 2. C. locat. Et parum probos in jure reputari, et improbum genus hominum esse. quod anhelat ad fraudes et extorsiones, scribit Caroc. de potest. part. 1. tit. de in lit. jur. num. 8. et 9. Et quod sub colore officii multas fraudes committere et usuras extorquere possint,

[note: 26.] refert Coler. d. cap. 2. n. 220. Hinc in dubio judicandum esse contra famulos hospitum, qui sunt utplurimum fures, mendaces, ebrii, concubinarii, lenones, exploratores, et omnes cum bona conscientia, una cum hospitibus, seu potius hostibus, eorum dominis, tanquam latrones, levato velo, et absque processu possent suspendi, scribit Joseph. Ludov. [note: 27.] Lucens. decis. 10. n. 18. Ideoque magistratus hospitibus certum ordinem et modum praescribere, et precium pro prandiis et coena certum determinare debet, ne Caupones pro libidine et avaritia sua nummis hospites emungant, idque in tabella publice appensa in hospitiis designari solet. vide Klock. tom. 3. cons. 135. n. 43. seqq.

[note: 28.] Curare quoque magistratus debet, ut hospites peregrini diversoria frequentantes observentur, eoque nomine clandestina censura exercenda, inque fallaces et mendaces inquirendum et vigilandum est, ut diversoria et cauponae villicae a sycophantis, latronibus, furibus et id genus stellionibus et impostoribus, [note: Spitzbuben, Beutelschneidern,] purgentur, quo viatores tuto peregre ire, redire et pernoctare possint: cum compertum sit saepe atrocissima facinora, homicidia et furta in cauponis ab urbe dissitis, noctu et interdiu, ab hospite activo et passivo perpetrata, ac saepissime viatores in ejusmodi tabernis vitae fortunarumque periculum subiisse. Ex quo multarumque urbium corruptelas ex cauponarum incuria oriri, cum in ea loca fex civitatum confluat, et vitia sese primum extendant in illis locis, ubi lucro sunt eorum fautoribus, scribit Adam. Conzen. lib. 7. polit. c. 20. §. 8.

[note: 29.] Expedit quoque Reipubl. si caupones singulis noctibus civitatibus per schdulam indicare teneantur, quales secum habeant hospites, ut sciatur quot et quales peregrini in civitate commorentur, daß sie allen Abend einen Nacht-Zettel übergeben müssen, was sie für frembde Persohnen bey sich haben. Quod etiam Argentinae et alibi singuli cives indicare tennentur, ne scilicet ex colluvie hominum proditiones oriri facile possint.

[note: 30.] 9. Huc quoque referuntur tabernae culinariae et coquinariae, Garkuchen; Interest enim Reipubl. coquos publicos haberi, praesertim in magnis et populosis civitatibus, qui ciborum copiam et populosis civitatibus, qui ciborumcopiam in promptu habeant, ad necessitatem incolarum, inquilinorum et advenarum, quales videre licet Parisiis et Romae per integrum annum, in nundinis Francofurten sibus, et alibi, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 10. n. 5.

[note: 31.] 10. Molendina, quae quam ad humani victus rationem sint necessaria, non opus est ut dicam, nam horum usus tam necessarius, ut illis neque belli tempore, in castris vel obsidione [note: 32.] carere possimus. Unde varia malorum genera inventa, et antiquissimae sunt molae manuariae, trusatiles, sive versatiles, Handmühlen, ad quas circumagendas Romani servorum operas locare solebant. Lipsius lib. 2. [note: 33.] elect. cap. 15. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 8. n. 2. Molae jumentariae, quae jumentis, asinis, equis, bobus exercebantur, Roßmühlen, Klock. d. [note: 34.] n. 2. Et veteribus molae aquariae et alatae incognitae fuerunt, quae hodie nostra aetate communes sunt, Wassermühlen, Windmühlen, quae etiam varii sunt generis, veluti Korn- und Fruchtmühlen, Segmühlen, Oelmühlen, Pulvermühlen, Papiermühlen, Walckmühlen, Bohrmühlen, Ertzmühlen, Rupffer- und Drathmühlen, Eysenhammer, Messinghammer, Würtzmühlen, schleiffmühlen, Lohmülen, de quibus vide Klock. d. cap. 8. per tot.

[note: 35.] Quemadmodum autem jus fluminum publicorum ad Imperatorem jus fluminum publicorum ad Imperatorem ajusque Regalia olim pertinuit, ita etiam molendinorum, quae in publicis fluminibus extructa, ad Imperatorem pertinuit, et juribus Regalibus adnumeratur. Quod tamen jus sicuti et alia Regalia, Imperatores postea aliis jure feudi, donationis vel alio titulo concedere consueverunt, etiam hominibus privatis, de Imperatoribus vel Imperio [note: 36.] bene meritis. Et successu temporis jus molendinorum jure proprio ad Civitates Imperiales et alios Imperii ordines et status pervenit, et hodie superioritati territoriali adscribitu, Hering. de molendin. quaest. 9. Rosenthal. de seud. cap. 5. concl. 28. Besold. thes. pract. verb. Mühlen. Knichen. de jur. territ. cap. 4. n. 252.

[note: 37.] Praeter necessitatem molendinorum, non levis etiam Reipublicae utilitas inde accedit, ex canone frumentario, Mülter, qui pro molitura solivitur, et ex censu, qui pro aquaeductu, wegen des Wassergangs, Mühlgrabens, Wasserfaß, penditur, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 8. n. 11. Et pro molitura quandoque certa percunia solvitur, Mahlpfennig, Mahlgelt, Klock. d. lib. 2. cap. 7. num. 4. seq.

[note: 38.] Quemadmodum autem Reipubl. utile est. complures habere molas instructas, ita etiam mnecessarium est, molitores habere probos et justos, iis certas leges et ordines praescribere, eosque cum famulis et familia juramento fidelitatis et sinceritatis de praestando dolo et culpa, constrigere, cum nulli fere in re concredita negligentius et malitiosius versentur, quam molitores, et ideo publicam rationem dictare, quo huic caveatur crebra et acurata inspectione, scribit Kinchen. de jur. territ. cap. [note: 39.] 4. n. 313. horumque bona inter male quaesita refert Wehner. verb ungerecht Guth. n. 4. Unde vulgo dicitur:

[note: 40.] Quo nomine viri graves, fideles et periti molarum inspectores constituendi sunt, qui diligenter procurent, ut molendis frumentis cuique satis fiat, et farina justo tempore et modo reddatur, a molitoribus nulla fraus committatur, ipsa molendina sarta tecta conserventur, et hanc curam olim ad praefectum annonae spectasse, docet Hering. de molendin. quaest. 45. n. 35. LIndenspur. in comment. über

[note: 41.] 11. Pertinet quoque huc torcularium cura et inspectio, ut haec quoque ad usum communem sarta tecta conserventur. Unde hic Esslingae statuto cautum est, quod nemini civium liceat torcular vel de novo construere, vel etiam mdestruere, aliive vendere, sine consensu magistratus. Confer Fürstl. Würtenberg. Lands-Ordnung. tit. vom Kelterbaw 86.

12. Domus braxatoriae Bier- und Breuhäuser, de quibus supra lib. 2. cap. 16. n. 78.

[note: 42.] 13. Domus sive aedificia ad cocturam calcis, laterum tegularum et similium, Kalck- und Ziegelöffen, quorum quoque curam Reipubl. necessitas requirit, utpote quae ad aedficiorum ac murorum constructionem, necessario requiruntur, de quibus Agricol. de natur. fossil. lib. 17. cap. 17. Klock. de aerar. 2. cap. 15. n. 5. seq.

[note: 43.] 14. Muri, sive moenia, quorum cura etiam maxime ad magistratum pertinet, ita, ut sine superioris licentia muros nec extruere, l. de operibus. 6. ff de oper. publ. nec refocere ve; restairare; oceat. ; / sacra. 9. §. muros. 4. de rer. divis. De quo tamen vide supra lib. 2. cap. 22. n. 83. Nec licet sine superioris licentia muris quic quam conjungere vel superponere, d. l. 9. §. 4. ff. de rer. divis. Nec in illis habitare, aeque ut in portis, licet, l. 3. ff. ne quid in loc. sacr. fiat. Et sancti sunt muri, §. sanctae. 10. l. de rer. divis. l. 1. in pr. l. 8. §. 2. ff. eod. l. 2. ff. ne quid in loc. sacr. Joh. Limnae. de jur. publ. lib. 7. cap. 1. cap. 1. n. [note: 44.] 27. seq. Et sic non sunt violandi, i a ut si quis hostili animo muros civitatis transcenderit, capite puniatur, l. fin. ff. de rer. divis. Quam poenam non tantum locum habere in eo, qui transcendit muros civitaits Romanae, sed etiam aliarum civitatum muncipalium, et sic quoque Imperialium, docent Ludov. roman. singul. 239. Goeddae. in l. rei appellatio. 5. n. 17. ff. de V. S. Kubach. cent. 2. quaet. illustr. dec. 3. quaest. 1. Matth. Stephan. cent. 2. quaest. 8. Paul. Berens. disp. 3. ad instit. them 1. quaest. 1. Joh. Harpprecht. ad §. sanctae. 10. n. 3. seq. Johan. Limnae. d. cap. 1. n. 27. Klock. de contribut. [note: 45.] cap. 9. n. 36. Atque haec quoque locum obtinent in illis, qui vallum transcendunt, aut per murum castra ingrediuntur, ut hi quoque capite puniantur, l. 3. §. nec non. ff. de re milit. modo dolo malo, vel hostili animo id fiat, d. l. ult. ff. de rer. divis. Atque ita, si quis transcendisset reficiendi causa, vel si quis, dum fugeret adversarium prosequentem, et aliter mortem evitare non posset, e muro exsiliisset, aut per funem se demisisset, et muro exsiliisset, aut per funem se demisisset, ipsum poena capitali non teneri, affirmat Harpprecht. d. l. n. 19. cum nec dolo malo, nec hostili animo id fecerit, et ignoscendum sit ei, qui sanuinem suum qualiter qualiter redemptum voluerit, l. 1. ff. de hon. cor. qui ant. sent. l. 45. §. 4. ff. ad L. Aquil. Quo confer. Actor. 9. v. 25. Jos. 2. v. 25. Proverb. 24. v. 11.

[note: 46.] Verum haec poena capitis hodie generaliter fere in omni transcendente muros arbitraria esse solet relegationis, carceris, pecuniariae, Wesembec. in not. ad Schneidewin. in d. §. sanctae. l. de rer. divis. Limnae. d. cap. 1. n. 28. Murorum pars sunt portae, Greg. Tholos. de republ. lib. 2. cap. 3. n. 10. ideoque earum non minor, quam murorum cura habenda, cum etiam sanctae sint, d. §, sanctae. 10. 1. de rer. divis.

[note: 47.] 15. Turres, a torvis, quod aspectu torvae sint, vel etiam quod hostes terreant, dictae, quae si fastigiatae magnam urbi dignitatem conciliant et sine turribus murisque Thebani non ausi sunt habitare, Homer. odyss. Caesar. de bell. civil. lib. 3. in fin. Et quibusdam urbibus poenae loco impositum messe, ne habeant turres fastigiatas, refert Schönborn. 1. polit. cap. 14.

[note: 48.] 16. Armamentaria, Zeughäuser, quae in urbe ideo habenda, ut indigentibus tempore belli arma inde subministrari possint, Schönborn. d. cap. 14. Idque sive ab exteris, sive a nostris oppugnamur. Si ab exteris, nullum aliud tuendae libertatis remedium est, quam ut simus, juxta Virgil. 4. AEneid

[note: 49.] Et sic publica non tantum habeantur armame taria, sed et quisque civium suis etiam propriis instructus sit armis, ad repentinum repellendum impetum, aliena enim arma aut ex humeris decidunt, aut gestantibus oneri sunt, aut eos constrictos tenent, Machiavel. de princip. cap. 13. Ex quo etiam novitii cives armis induti propriis homagium praestare hic Esslingae tenentur. Si a nostris periculum subest, armorum cura ipsa liberorum caritate nobis antiquior sit, l postliminium. 19. §. filius quoque. 7. ff. de captiv et postlim. ut ita tranquillus serenusque beatae pacis status efflorescat, Valer. Maxim. lib. 2. cap. 2.

[note: 50.] 17. Referendi quoque huc sunt Aquaeductus, quorum, sicuti et castellorum, craterum seu labrorum, Rohrbrunnen, Röhrkästen, cura inter magistratus officia postremo loco non est habenda, sed et ex his civibus utilitas et aerario compendium inferendum, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 13. n. 10. ubi refert, Agrippam non sine maximis sumptibus perfecisse, ut prae aquarum ubertate omnem per urbem, et per ipsas cloacas amnes inundare viderentur, et nulla propemodum esset domus, quae subterraneos meatus, Siphones, et fistulas venosas non haberet, Strabo lib. 5. Plin. lib. 36. cap. 15. Et hujusmodi aquaeductus fontium supplent inopiam, quibus aqua vel in urbem inducitur, vel in ipsa urbe scaturiens, in plura loca derivatur, ubi observandum, quod multo salubrior aqua ex tubulis ligneis vel fictiliubus, quam plumbeis fistulis deducta, cum ex plumbeis cerussa nascatur, quae humanis corporibus nociva.

[note: 51.] 18. Fontium quoque summa cura sit in Republica; Non enim sale, non pane, non tectis tam frequenter utimur, quam fontibus, qui et necessitati, utilitati et jucunditati simus subserviunt Aristot. 7. polot. 11. Plato lib. 6. de legib. Et magna urbis utlitas est, cum perennes fontes

murus includit, quod si natura non praestat, effodiendi sunt putei, aquarumque haustus funibus extrahendi, inquit Veget. de re milit. lib. 4. cap. 10. Hoc enim elemento nulla ratione carere possumus, eaque in re veteres diligentissimi fuerunt, qui non modo urbes et pagos condituri, sed et castra stativa electuri in puram semper inquirebant aquam. Est enim aqua maxime necessaria ad vitam conservandam, ad victum, ad belli pericual avertenda, ad negociationes et commercia, et possunt homines facilius cujusque rei penuriam, quam aquae ferre. Unde etiam Romani cum maxima poena aliquem afficere vellent, igni et aqua interdixerunt. Confer supra lib. 1. cap. 7. n. 6.

[note: 52.] 19. Siculti etiam balneorum, de quibus supra lib. 2. cap. 16. n. 83.

53. 20. Magna quoque magistratus cura esse debet Thermarum et Acidularum, warme Bäder und Saurbrunnen, quae non solum sanitati conducunt, sed etiam Principis et magistratus statum magnificum et locupletem reddunt, ad quas ex longinquis locis thesauri illius pretiosissimi, valetudinis, quae vitae mortisque sequestra est, recuperandae causa, aliis medelis nihil proficuis, maximo cum sumptu exteri convolant. Quae maxima Dei dona sunt, et si natura loci ejusmodi aquas fuggerat, ut donum Dei diligenter investigandae, probandae, structuris et potandi, concludendae sunt, de quiubus vide Klock. de aerar. lib. 2. cap. 13.

[note: 54.] 21. Pontes quoque tam lapideos, quam ligneos subliceos, et pensiles, imo et quosvis ponticulos in suo statu conservari, publice et privatim interest, quo nomine etiam modicum vectigal pendi solet, de quo Klock. d. lib. 2. cap. 77. per tot.

[note: 55.] 22. Idem est, quoad vias publicas, quarum tanta apud Romanos habita fuit ratio, ut certos earum curatores designaverint, Sicul. Flac. lib. 1. de condit. agr. quo scilicet subditi commode et tuto commeare possit, l. 1. §. summa. ff. de his, qui de jes. vide Klock. de contribut. cap. 9. n. 29. seq. Multos enim aliioiquin merces nobis allaturos viarum salebrae, interruptiones et asperitates deterrent danaeus polit. [note: 56.] 4. cap. 2. Quod etiam obtinet in plateis et viis in urbubus, quas intergras et mundas esse magistratus curabit, Keckerm. system. polit. 1. cap. 21. Cujusmodi plateae directae esse debent ab una porta ad alteram, et satis latae, cum ad vecturam, tum adversus ventos descriptae, ad quas aedes privatorum ad pares constituantur dimensiones, Hippol. â Collib. de increm. urb. cap. 7. Plateae enim et fora publica nimium coarctata, civitatem reddunt minus salubrem, minusque habitatam, ac incendiis maxime obnoxiam. Danae. polit. 4, cap. ult.

[note: 57.] 22. Inter aedificia et opera publica referuntur quoque fora, tam negociationis, quam justitiae, P. Greg. Tholos. de republ. lib. 2. cap. 6. n. 1. quae lapud Romanos varii erant generis. et alia ad urbis splendorem, alia negociorum civilium, vel delectionis causa, alia vero ad communis populi usum constituta, de quibus late Rofin. de antiquit, Rom. lib. 9. cap. 7. [note: 58.] Forum commerciorumest, publicum et amplum spatium, pervium ad commercia hominum exercenda destinatum, Et hoc vel est liberum, in celebriore civitatis loco accommodatum deambulationibus et colloquiis civium honestorum et negociatorum; [note: 59.] vel rerum venalium. Ita Romae erant tabernae mercimoniorum, ad nullum alium destinatae usum, quam ut negociantes et mercatores sub iis deambulare et commode inter sese contrahere possent. Quarum una dicebatur Argentaria, eo, quod non nisi aurea et argentea vasa, item collaria, armillae, annuli, globuli sive clavi, et id genus alia ex auro conflata ibi vedebantur. Solent quoque interdum aedificia a magistratibus exstrui usibus et oportunitatibus negociorum et negotiatorum privatorum inservientia, veluti tabernae, buticae vel banchi vulgo Butiquen und Krämerläden, Tuchgewandt, Leingewand, Schuhhäuser, Brodbäncke, pro quibus vel certo tempore, vel annuatim certa pensio solvitur.

[note: 60.] Aliud quoque est sorum rerum venalium publicum, offener Marcktplatz, darauff allerhand Kauffmanns Wahren feil und verkauffet werden. Et hoc pro varia rerum differentia varie distingui, et pro rebus venalibus esse solet Forum Equarium, Roßmarckt: Forum Boarium, Vieh- oder Rindermarckt: Suarium, Säu- oder Schweinmarckt: Piscarium, Fischmarckt: Pistorium- Brodmarckt, Brodlauben, Brodbänck: Macellarium, Fleischmarckt, Metzige, Schlaghäuser, cujusmodi domos mactatorias, offene und sonderbahre Schlaghäuser, in rebus publicis habere publice interest, ut videre liceat an boves mactandi sint sani et publice vendi et distrahi possint, ob es gesunde Kauffmans Wahren seyen, quo nomine certi constituuntur inspectores, ne animalia morbosa mactentur, et qui certum pretium definiant. Granarium sive forum frumentarium, Korn- und Fruchtmarckt Kornhäuser, confer supra cap. 21. Pomarium, Obstmarckt: Olitorium, Krautmarckt: Cupedinarium, Naschmarckt: Lignarium, Holtzmarckt: Ollarium, Häffenmarckt, Schüffelmarckt:Foenarium, Heumarckt: Forum scrutarium, in quo omnis generis merces obsoletae, et usu tritae venales habentur, Trödel-Tendel- oder Grempelmarckt.

[note: 61.] 24. Curam quoque magistratus habere debet, horologiorum publicorum, iisquepraeficere viros peritos, qui ea gubernent, quoniam omnes actiones hominum in Republica ad horologium publicum componuntur, quod nisi bene gubernetur, magna inde rerum confusio oritur, Keckerm. system. polit. 1. cap. 21. Unde Germanorrm proverbium: Wie der Seger gehet, so gehet das Regiment, quai diceretur, ex horologiorum gubernatione, Reipublicae quoque administrationem aestimari.

[note: 62.] 25. Idem est quoad Campanarum usum, ex quarum pulsu cives norunt discernere, quando ad sacra publica, aliaque negocia conveniendum sit, vel incendia restinguenda, vel aliud periculum publicum propulsandum, et quando urbis portae claudandae et aperiendae, Zach. Fridenreich. polit. cap. ult. ubi tamen de Turcis notandum, ipsis neque Campanas, neque horologia esse, eo, quod indicia et signa seditionum es esse sibi persuasum habeant.

CAPUT XXVII. De Cura Aedificiorum privatorum. Summaria.

3. AEdificandi studium omni tempore usitatissimum, in quo tamen modus servandus.

6. Incendiorum habenda ratio, et magis ex lapide quam ligno extruenda aedificia.

[note: 1.] NOn solum autem publicis operibus urbis ornatus adscribitur, sed et ornatissimae aedes eandem illustrant, Besold. de incremet. imper. cap. 2. n. 5. Et aedificiorum cultu decus urbium acquiri, et aedificantium habitationes civitatum ornamento adjici, constat ex l. 2. C. de praed. et omnib. reb. navicul. Et augmentum Reipubl. internum imrimis cosistere in aedificiis tam publicis, quam privatis, colligitur ex Besold. d. cap. 2. per tot. [note: 2.] Quamvis naturalis et moralis civitatis ornatus praestet artificiali, secundum illud Plauti in Persa. act. 4. scen. 4.

Unde Augustinus de civit. Dei. lib. 22. de Roma a Gothis vasta dicit: In ruina urbis, lapides et ligna; in civium autem vita, omnia, non murorum, sed morum monumenta atque ornamenta ceciderunt: Cum funestioribus eorum corda cupiditatibus, quam ignibus tela illius urbis arderent. Quod allusit Gunther. lib. 3. Ligur.

[note: 3.] AEdificandi autem studium omni tempore fuit usitatissumum, et in hoc quam plures sunt prodigaliores, et pecuniae illudere gestiunt. Unde Plato Agrigentinorum ingentes sumptus, quos in aedificia conferebant, carpens, dixisse fertur: Agrigentini quasi semper victuri aedificant, et comedunt, quasi altero die morituri, AElian. lib. 12. c. 29. De aedificandi prodigalitate vide Klock. de aerar. lib. 2. c. 95. per tot. Sed modum aedificandi, et ne quis nimis splendide aedificet, inter arcanda dominationis regiae refert Arn. Clapmar. de arcan. rerumpubl. lib. 3.

Ordinata autem aedificioirum sit dispositio [note: 4.] privatorum, et a sordibus abhorreant, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 18. num. 7. et 14. Schönborn

lib. 1. polit. cap. 15. ubi antiquitus, inquit, labyrinthi instar confuso modo collocabantur aedes, nullis certis constitutis vicis, ex quibus peregrini, si alicui civi damnum intulissent, effugere non poterant. Verum major est decus, si secundum lineam rectam aedificia disposita, et perviae plateae conditae sint, wann die Gassen gleich, eben, weit, und die Häuser mit unzimlicher Höhe, oder fürgehenden Erckern einander nicht überlegen, oder hinderlich seynd, etc. Nihil enim aequalitate decentius est, et ornatus magis consistit in harmonia, quam in sumptu, Besold. de jur. rer. cap. 4. §. 4. Et hanc aedificiorum structuram ornatui civitatis et securitati inservie, probat aristot. 7. polit. 11.

[note: 5.] Altitudo quoque aedium non sit ingens, sed moderata, cujus lex lata ab Imp. Trajano, statuens, ne domorum altitudo sexaginta superaret pedes, ob ruinas faciles, incendia et sumptus exitiosos, Strabo lib. 5. Dionys. Gothos. in l. 1. lit. f. C. de aedific. privat. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 18. n. 15.

[note: 6.] Estque in aedificiis urbanis maxima habenda ratio incendiorum, Besold. de increment. imper. c. 2. n. 5. ubi ex Chiflet. part. 2. Vesontionis. cap. 70. ad fin. refert, cum praeteritis seculis Vesontini aedificia plurima e ligno essent, frequentissimaque incendia orta; edicto gubernatorum cautum fuisse, ut quaecunque restaurarentur, aut de novo aedificia excitarentur, ex quadrato lapide fierent, quod praeter utilitatem, maximam civitati venustatem conciliasse subdit, confer Stumpf. chron. Helvet. lib. 6. Qua in re maxime laudatur magistratus Augustanus, qui non permittit, ut aedificia ex ligno exstruantur, sed omnia lanidibus construenda suadet et jubet. Quod si commoditates lapidicinarum desint, sufficiet, si parietes intercalares lapide constent, wann mann gemaurte Feurwänd machet.

[note: 7.] In genere autem forma cujusque loci statutorum observanda venit, ita ut aedificandi consuetudo in loco omni juris dispositioni praevaleat, Coepol. de fenestr. n. 4. Bursat. cons. III. n. 17. Franc. Marc. decis. 498. Et hujusmodi statuta valere, et consuetudines de non aedificando, nisi ad certum modum et forman, tradit Gail. 2. obs. 69. n. 16. Et statutum prohibens elevationem aedificii, si illud luminibus vicini officiat, ligare forensem tradit Vinc. Hondedae. cons. 10. n. 14. vol. 2. Padil. in l. altius. n. 9. seq. C. de servit. et aq. Klock. de aerar. lib. 2. cap. 18. n. 19. et cap. 95. n. 39.

[note: 8.] Fenestrae et portae aedium ita sunt extruendae, ut sol unumquemque locum intrare, ventique orientales structuras permeare valeant, melch. Junius part. 2. polit. qu. 66. Sol enim purificat, aerem facit subtiliorm et salubriorem: et venti orientales, omnesque collaterales ab ortu spirantes caeteris sunt salubriores, quia Zephurus vapores dissipat, temperat aestum praecordiorum, spiritus vitales fovet, calorem impellit, concoctionem juvat, aerem ventillat et optinum efficit, Casus in sphaer. civit. 7. cap. 11. Cum e contra pessimus aer occlusus, quem neque ventus neque sol penetrat et purgat, Randzov. de conserv. valet cap. 4.

[note: 9.] AEdificia extructa sarta tecta conservanda, et ea, quae collapsa, vel ruinam minantur, rficienda et reparanda sunt, l. singularum. 8. C. de aedific. privat. l. 4. C. de jur. Reipubl. l. praeses. 7. ff. de offic. praes. Adeo, ut si pauper sit, cogatur eam vendere, vel sumptu publico exstruatur, et nisi staturo tempore pecunia cum usuris restituatur, domus distrahatur, et inde Reipubl. satis fiat, l. Ad curatoris. 46. ff. de damn. infsect. Joh. Choras. in finita. §. Julianus. n. 14. ff. de damn. infect. Klock. d. cap. 18. n. 1. et 21.

10. Nec ruinosas aedes absque magiistratus consensu destruere licet, quod hic Esslingae observatur. Nec dirutae in hortos rdigendae, l. si quis posthac. 6. C. de adific. privat. Klock. d. [note: 11.] cap. 18. n. 3. Sed reaedificandae sunt, d. l. singu Larum. 8. C. de aedific. priv. Ex quo etiam jure Civili Roamno curator publicorum operum circa aedificia invigilabat, et teste Paulo in l. ad curatoris, 46. ff. de damn. infect. curabat. ut dirutae domus a Dominis exstruerentur, d. l. 8. C. de aedis. priv. Et ne ruinis deformaretur aspectus civitatis, et in publico aedificata, si obessent publico usui, deponerentur, l. 2. §. si quis nemine. ff. ne quid in loc. pulb. Et coepta aedificia perficerentur, quod et hoc ad decus urbium pertineat, l. Praetor ait. §. hoc interdictum. ff. de nov. oper. nunciat. Sic quoque magister viarum, potestate sibi concessâ, dominum domus dirutae et inhabitatae compellere potest, ut reaedificet, vel vicino proximo vendat, aestimatione facta per peritos: Vel si duo convicini illa egeant, utrisque, prout ipsi videbitur. alterutum egere, vel si ipsi nolint emere, syndico Civitatis, prout ex constitutione l. 2. c. 10. n. 4. Et quod, si diruta aedificia, vel lapsa non reaedificentur, area fisco addicatur, cautum est in l. 4. et ult. C. de jur. Reipubl. Novel 17. cap. 1. §. 1. Et Imper. Vespasianum quibuscunque oermisisse, ut cessantibus possessoribus, vacuas areas occupare et aedificare possessoribus, vaucas areas occupare et aedificare possent, cum in eo publica veretur utilitas, refert Klock. de aerar. lib. 2. cap. 18. n. 5. In restauratione autem et reaedificatione aedificiorum forma vetus retinenda est, ne discordiis civium occasiio detur, l. ex quo. 12. §. nulli autem. 3. C. de aedific. privat. l. 1. C. de servit. et aqua. l. qui luminibus. 11. ff. de serv. praed. urb. Klock. d. cap. 18. n. 20. Schönd. 1. polit. cap. 15. n. 7. Cujac. 17. obs. 35.

[note: 12.] Moeniana sive exostas, quae et solaria dicuntur, Ercker, Uberhäng, Gäng, priscis legibus Romae aedificare non licuit, prout testatur collegium Argentoratense, lib. 39. n. 10. v. 4. Unde sub Valentiniano praefectus urbi omni sustulit, Am Marcell. lib. 27. Quod et Franciscum 1. Galliae Regem in praecipuis Regni sui civitatibus edicto sancivisse, refert Cujac. in l. Moenianae. 11. C. de aedific. priv. In provinciis tamen licuit, intermisso inter ea et apposita iis loca decem pedum spatio, aut si

iis apponantur horrea publica, quidecim pedum, alioquin destruenda moeniana et domus fisco adscribenda. d. l. moeniana. 11. C. de privat. aedific. De moenianis vide Fürstl. Würtemb. Bau-Ordnung. fol. 26. et fol. 39. et seq.

[note: 13.] Non licet quoque aedificare ad aemulationem, invidiam, injuriam, et incommodum alterius, l. opus novum. ff. de oper. publ. c. Pisanis. in fin. X. de restitut. spoliat. Gail 2. obs. 69. num. 17. seq. Quamvis autem regulariter quilibet praesumatur aedificare ad suam utilitatem principaliter, et non ad aemulationem et injuriam alterius, Coepoll. de servit. urb. praed. cap. 39. n. 3. Menoch. arbitr. jud cas. 156. n. 9. et 6. praesumpt. 29. n. 1. Mascard. de probat. concl. 21. n. 1. et aemulationem allegans eam probare teneatur, Mascard. d. l. num. 2. Gail. d. obs. 69. num. 30. add. Klock. vol. 1. cons. 10. art. 8. a num. 454. [note: 14.] usque ad numer. 743. Praesumitur autem aemulatio, si aedificans nullam sentiret utilitatem, et vicino detrimentum adserret, vel ad scrutandum vicini secreta id faceret, si vicini sint rixosi et aemuli, si quis in finibus Imperii aedificet, vel prope civitatem aliquod castrum munitum exstruat, etc. de quibus vide Gail. Mascard. et Menoch. d. loc. Confer supra lib. 2. cap. 22. n. 90.

[note: 15.] Providendum quoque est magistratui, ne subditi et cives nimis superbe et sumptuose aedificent, et instruant, Lipsius 4. polit. 11. Schönborn 1. polit. 15. n. 3. Quod etiam monet [note: 16.] Cicero 1. de offic. Cavendum, inquiens, praesertim si ipse aedifices, ne extra modum sumptu et magnificentia prodeas, quo in genere multum mali etiam in exemplo est. Non enim domo Dominus, sed Domino domus honestanda est, Cicer. 2. de divinat. Et illi maxime desipiunt, qui omnia potius visenda, quam semet efficiunt, Salust. apud Caesar. Et qui divitias per omnes aedium angulos dissipant, tectaque ipsa fulgentia habent, Seneca de tranquill. anim. cap. 1. Exprobat hoc ipsum cuidam Martialis lib. 12. et Socrates Archelao, quidomum sumptuosissime aedificatam, pretioso supellectile instruxerat, et eximiis monumentis exornârat: Plurimis enim undique talia decora invisendi gratia accurrentibus, Socrates, num animad vertis, inquit, ex tanta multitudine domum tuam uqotidie invisentium neminem adhuc tui visendi causa intromitti postulasse. Quibus verbis Archlaum monitum voluit, vel minimam earum rerum pluris, quam illum ab universo populo aestimari. Xenophon in mem. Soc. Diogenes domum alicujus ingressus, et sumptuosis tapetis stratam ubique cernens, in ejus faciem excreavit, excusans se, quod nullum alium inhonestiorem locum vidisset, Plutarch. de liber. educat. Et hoc aedificantium plerumque est erratum solemne, ut consumptä pecuniä, aedes relinquere et migrare congantur, nam

Et virum bonum non esse, qui aedes lapideas extruxit, suos autem squalore atque inopia macerari sinit, scribit Pruckman. §. soluta potestas. effect. 8. member. 3. n. 34. Nec est, quod quis gloriam et memoriae aeternitatem ex aedificandi studio adquirat, cum mortuis nihil conferat, nec aedificia aeterna sint, siquidem vel uno terrae motu dissipantur, vel fortuito incendio consumuntur, vel hostili aliqo impetu diruuntur, aut etustate ipsa dissoluta labuntur, conser Klock. de aerar. lib. 2. cap. 95. n. 13. et seq.

[note: 17.] Vitandae quoque et non permitlendae sunt Campestres structurae magnificae et pretiosae, köstliche Lust-Häuser auff dem Land und Feld, quia per eas non tantum ornamenta, quae civitatibus debentur, rus transferuntur, sed etiam, quod belli tempore perquam sunt damnosae, cum cives inducant, ut in Florentinis aliquando animadversum, ad turpiter cum hoste depaciscendum, Chockier. thes. polit. aphorism. lib. 5. cap. 16. Lather. de cenfu. lib. 1. cap. 12. n. 20.

[note: 18.] Modicus tamen splendor ad urbis ornatum non erit prohibitus, maxime si in loco urbis publico aedificia extruantur, quinimo ista contra urbis ornatum extructa diruenda sunt, l. praescriptio. 6. C. de oper. pulb. modo in excessunon peccetur. Ex quo Magnus Sfortia, cum patria Contignola inoendio absumpta esset, privata liberalitate instaurandam suscepit, lapides et ligna subministrando. et singulos praecipue cives adhortando, ut luculentius aedificare vellent, factumque inde est, ut celeriter adornatis domibus directisque viis privatim et publice Principi ingentes gratiae agerentur. quod elegantiae publicae consuluisset.

[note: 19.] AEdificiis tam publicis quam privatis legitime exstruendis, reficiendis et curandis, in civitatibus certi AEdiles, Bawmeister, constitui solent, sicuti et jure Civili Romano curator publicorum operum circa aedificia invigilabat, Klock. de aerar. lib. 2. cap. 18. n. 2. Horumque officium est, providere, ne aedificia et opera publica detrimenti quid patiantur, sarta tecta conserventur, ruinosa restaurentur. Quod etiam jubet Ordinatio politica Würtembergica, Fürstl. Würtemb. Lands-Ordn. tit. 110 §. Es soll auch ein jede. 15. sol. 229. Ne etiam aedificia per incendium damnum patiantur, nocturni coetus instituantur, et hostiantur, nocturni coetus instituantur, et hostiles in civitate molitiones fiant, praefecti vigilum olim constituti fuerunt, de quibus tot. tit. ff. et C. de offic. praef. vigil.

LIBER SEXTVS. AGENS DE OFFICIO CIVIUM ET SUBDITORUM ERGA MAGISTRATUM.

CAPUT I. De Reverentia Civium erga Magistratum.

1. Cives et Subditi Magistratui tenentur ad reverentiam, honorem et obsequium.

12. Civi et subdito semper honesta esse debet persona Magistratus, etiam iniqui.

15. Corpora magistratuum sacro-sancta habenda, maxime in jure reddendo inviolabilis esse debet.

16. Magistratus in jure exequendo, vim et injuriam non facit, nec ei resisti potest.

21. Subditi et cives bene de Magistratu sentient, nec singula ejus facta rimabuntur.

HActenus de Magistratus officio, et quid hi ipsis Rebuspublicis, subditisque et civibus debeant, plura diximus, restat nunc, ut paucis indiciemus, quodnam civium et subditorum sit officium erga [note: 1.] Dominos et magistratus suos. Et quidem primum cives magistratui suo tenentur ad reverentiam, honorem et obsequium, 1. Petr. 2. vers. 18. l. semper in civitate. 5. in princ. ff. de jur. immun. Becht. de securit. et salv. cond. concl. 162. Ziegler. §. Civitas. concl. 1. n. 15. et 77. Reinking. polit. Bibl. cap. 2. axiom. 104. Quod [note: 2.] nihil aliud est, quam debitus cultus, honor et veneratio, quae magistratui a subdito, cum timore et tremore debetur, Roman. 13. v. I. 1. Pet. 2. v. 17. Proverb. 24. v. 21. Eccles. 8. v. 3. et cap. 10. v. 24. Idque horum requirit dignitas et officium: Vocantur eim Dii, Psalm. 82. v. 1. et. 6. Exod. 21. v. 6. et 27. Potestates supereminentes, et Ordines, Roman. 13. v. 1. et 2. Principes, Roman. d. cap. 13. v. 3. Ministri Dei, Roman. 13. v. 4. et 6. Reges, Lucae 22. v. 25. Casares, Käyser, Matth. 22. v. 21. Dominatores, Gewaltige, Benefici, gnädige Herren, Lucae 22. v. 25. Vindices, sive ultores ad iram Dei, qui quod malum est, fecerit, Roman. 13. v. 14. Ecclesiae nutritii, Esaiae 49. v. 23. Pastores, Esaiae 44. v. 28. Jeremiae 49. v. 19. Atque hoc non tantum, quoad magistratus summos, sed etiam inferiores et subordinatos obtinet, 1. Petri 2. v. 13. et 14. Keinking de regimin. secular. libr. 1. class. 1. n. 39. et seq.

Atque inde omnes subditi et cives Dominum et magistratum suum honorare, eique reverentiam praestare tenentur, Reinking. [note: 3.] polit. Bibl. lib. 2. alxiom. 11. et 104. Quamvis enim apud Romanos nulla dignitas tanta fuerit, quae filium patria potestate eximeret, quod etiam atridet Bodin. de republ. l. 1. c. 4. ita ut etiam parentes antiquitus de filiis in nipso articulo muneris publici occupatis, supplicium sumserint, Ita enim Cassium Consulem, ut primum magistratui abiit, domijudicatum et damnatum fuisse, refert Christian. Liebenthal colleg. polit. exercitat. 4. quaest. 7. [note: 4.] Disputatio haec tamen utrum publica dignitas inperpetuum jus patrium extinguat, an vero eo tantum articulo, quo filus in munere publico versatur, mota est a Gellio libr. 2. cap. 2. et Guazz. de civit. covers. et inter Philosophum Taurum et Praesidem Cretae, qui una cum patre suo, Athenas visendi causa, ad Taurum venerat. Introeunte enim provinciae Praeside, et cum eo pater, surrexit placide Taurus, et post mutuam salutationem resedit, atque invitavit patrem Praesidis. ut sederet, ipsum ergo filio praetulit. Contra dixit Praeses; hoc modo, sedeat hic potius, qui populi Romani magistratus est; Absque praejudicio inquit Taurus, tu interea sede, ut introspiciamus, cui sedere conveniat. Et sic Taurus quaestionem hauc hoc modo de terminavit: ut in publicis locis et congressibus publicis magistratus praeferatur, non habita ratione juris domestici. In privatis vero jus domesticum observaretur. Atque in hunc quoque modum Gellius d. l. quaestionem hanc decidit, in publicis, inquiens, locis atque muneribus, item actionibus patrum jura cum filiorum, qui in magistratu sunt, potestatibus conllata, interquiescere paululum et connivere, sed cum extra Rempublicam, in domestica re atque vita sedeatur, ambuletur, in convivio quoque familiari discumbatur, tum inter filium et magistratum et patrem privatum, publicos honores cessare, naturales et genuinos exoriri, [note: 5.] que haec etiam sententia adhuc dum hodie observanda videtur, quia magistratus sunt loco patris, l. in defensoribus. 4. C. de defens. civitat. Novel. 8. cap. 8. et 10. cap. 1. caus. 23. quaest. 5. Obrecht. tract. de defens. cap. 6. n. 31. imo majoris authoritatis. quam pater, l. postlimin. 19. §. Filius. ff. de captiv. et postlim. Bald. in l. senium. 3. C. qui testam. fac. Tiraquel. de nobilit. cap. 28. n. 8. in fin. Et hoc casu pater non cedit filio, sed Reipublicae. Quatenus igitur filius repraesentat Rempublicam, vel quatenus in eo conversatur loco, eo occupatur actu, in quo vertitur dignitas et potestas Reipubl. eatenus cedit pater; in caeteris res redit ad naturae ordinem. Postquam enim publicam personam exuit filius, et ad privatam rediit, vel vitam, vel conversationem, recidit quoque in potestatem patris, §. filius [note: 3.] familias. I. quib. mod. patr. pot. A qua nec Senatoria, nec Consularis dignitas liberat, l. 3. ff. de adopt. Et sic seponendus est patri respectus personae, quando Rempubl. venerari debet in filio, sicuti Betsabea Salomonem accessit supplex, cum Adoniae Sunamitidem petitura esset uxorem, 1. Reg. 2. Reinking. polit. biblic. libr. 3. axiom. 30.

[note: 7.] Hinc Fabius Gurges cum Fabium Masimum patrem Proconsulem ovium haberet equitantem, equo jussit descendere, quod moris non esset Consulem equo adire, quem tantum abest, ut pater reprehenderet, ut hortaretur potius pergere, eoque auctoritatem populi Romani tueri, Plutarch. in Fab Maxim. [note: 8.] Gell. 2. cap. 2. in fin. Liv. lib. 24. Hinc persona Domini et magistratus subditis et civibus semper debet esse sancta et honesta, l. 2. ff. de in jus voc. l. 1. ff. si quis jus dic. non ob tempt. l. injuriarum. 13. §. 2. ff. de injur. Cravet. cons. 238. n. 2. Gylman. symph. tom. 1. part. 1. tit. 2. vot. 1. n. 75. Reinking. de regim. secul. lib. 1. class. 1. cap. 3. n. 20. exemplo patroni et liberti, l. liberto. ff. de condict. indeb. Senioris et vasalli. Vultej. 1. feud. cap. 10. n. 22. Et sicut apesus suum principem, grues suum regem ordine literato sequuntur, eum observant et venerantur, ita multo magis hominibus suam potestatem obsequi et venerari convenit, Zoanet. tripart. defens. part. 3. num. 36. et seq. Ziegler. §. Civitas. conclus. 1. num. 16. Becht. de securit. et salv. cond. conclus. 162. et seq.

[note: 10.] Et sic subditus et civis Magistratui, Senatori et Domino suo tenetur facere reverentiam, adsurgendo ipsi, honorando eum cum bireto, eumque salutando, etc. sicuti de persona patroni loquitur Paul. de Citadin. de jur. patron. part. 1. num. 5. Ziegler. §, Civitas. conclusion. 1. n. 17. Nec debet eum superbe accedere, nec contemptim, aut negligenter, sed honesta et civili reverentia, beneficii accepti commemoratione, gratique ac fidelis animi sponsione, ut ait Carol. Molinae. ad consuet. Paris. tit. [note: 11.] 1. §. 2. gloss. 3. num. 16. Ita apud Persas subditi humi prostratis corporibus salutabant Regem, Curt. lib. 8. Valer. Maxim. lib. 7. cap. 3. quem morem ad sua usque tempora permansisse refert Socrates lib. 7. histor. Eccles. cap. 8. Nec permissum erat cuiquam salutare Regem, nisi oblato munere, qualecunque illud esset, AElian. 1. histor. Et sicut funesta est omnis vox contra patronum, l. si quis ex. 20. c. [note: 12.] qui accus. non poss. ita et subditi et civis in magistratum, cui semper sancta et honesta videri debet persona magistratus, etiamsi iniquissimi, arg. l. liberto. 9. ff. de obseq. a lib. et libert. Matth. de Afflict. decis. 265. n. 28. juxta illud: etiamsi legum contemptor et impius sit, tamen pater est. Novell. 12. cap. 2. Quorsum pertinet responsum Imperat. Henrici III. Hungaris contra Regem suum auxilium solicitantibus datum: Reges apud omnes gentes suo jure sacrosanctos esse oportere, Ant. Bonfin. de reb. Vngar. decad. 2. lib. 2. Nam omnes Dominum timentes honorant magistratum suum, Syracid. 10. v. 24.

[note: 13.] Ex hoc jure omnis injuria magistratui facta atrocior habetur, et gravius punitur, §. atrox. 7. et ibi Dd. l. de injur. l. praetor edixit. 7. §. ult. ff. eod. l. aut facta. 16. §. 3. de poen. Tiraquel. de nobilit. cap. 28. n. 6. late Menoch. arbit. jud. cas. 263. n. 5. seq. Berlich. part. 5. conclus. 66. per tot. Ita, ut etiam officiali magistratus alapam infligens, officii intuitu, poena mortis affici possit. Bald. in cap. 1. §. injuria. in princ. de pac. juram. firm. Tiraquel. de nobil. cap. 38. n. 4. seq. Farinac. de delict. et poen. quaest. 17. num. 36.

[note: 14.] Nec subditus adversus Dominum et magistratum famosam actionem instituere potest, l. si quis in tantam. C. unde vi. vel doli exceptionem objicere, l. 1. C. de obseq. patr. et parent. l. honori. 2. parens. 5. l. licet. 7. ff. eod. Sed hujusmodi actionum et exceptionum loco temperatis in factum verbis et praefation honoris uti debet, l. non debet. ff. de dolo mal. l. 4. Thom. Maul. de homag. tit. 2. n. 9. Adeo, ut nec honestam actionem instituere liceat, nisi cum honestate verborum, C. de obseq. patr. Maul. d. l. n. 10.

[note: 15.] Multo magis autem corpora magistratuum sacrosancta habenda, et omnis vis ab ipsis abesse debet. Sic enim apud Romanos Menenio Agrippa procurante magistratus plebis sacrosancti lege latâ factu sunt, qualis lex haec erat: Tribunum nemo invitum, ut unum e vulgo, quicquam facere cogito, nec verberato, nec alium verberare jubeto, nec occidito, nec occidere jubeto; si quis contra fecerit, sacer esto, Liv. lib. 2. Halicarnass. lib. 6. Cicero. 3. de legib. Valent. Forster. lib. 1. hist. civ. jur. cap. 21. n. 2. Idem de Decemviris, aedilibus, judicibus cautum fuisse, notat Liv. lib. 1.

[note: 16.] Imprimis autem magistratus auctoritas in jure reddendo inviolabilis esse debet, quia juri reddendo publica autoritate creati sunt, l. 2. §. 13. et ibi Cujac. ff. de orig. jur. unde illa lex sacrata Romanorum: Tribuno ad populum concionanti, ne quis contradicito, neve eum interpellato, etc. ut refert ex Halicarnass. Forster. d. lib. 1. cap. 21. n. 2. Idem est. in jure exequendo, dum enim magistratus jure potestatis, ad legitmam juris executionem quid facit, vim atque injuriam non infert, l. 3. §. 1. ff. quod met. caus. l. quemadmodum. 29. §. pen vers. quid si tamen. ff. ad L. Aquil. l. 3. §. 1. 2. et 6. l. 15. §. 38. seq. ff. de injur. nec ipsi resistere licet, d. l. 29. §. pen vers. quid si tamen. ff. ad. L. Aquil.

[note: 17.] Secus autem est, si injusta vis a magistratu inferatur, huic enim resistere licet d. l. quemadmodum. 29. §. pen. ff. ad L. Aquil. dum enim injuste sua potentia abutitur, vim atque injuriam infert, non Dei, sed diaboli ministrum se exhibet, et pro privato habetur, Becht. de securitat. et salv. cond. concl. 168. ubi concl. 169. distinguit inter vim judicialiter illatam injustam, utrum damnum sit reparabile vel irreparabile, ut priore casu magistratui resistere non liceat, sed juris remediis uti debeat, posteriore vero casu magistratui damnum irreparabile inferenti resistere possit, arg. l. 1. C. quando unicuique lic. l. liceat. C. ad L. Covnel. de sicar. [note: 18.] Becht. d. l. Et haec multo magis procedunt, si magistratus omisso juris ordine et extrajudicialiter vim inferat. per l. prohibitum. 5. l. Defensionis. 7. C. de jur. fisc. l. fin. §. neque. C. de fidejuss l. omnes judices. 33. C. de decur. l. 5. C. qui milit poss. l. 5. C. de metat. l. 5. C. de execut. et exact. Novel. 8. cap. 10. Becht. de l. concl. 171. [note: 19.] Sic quoque si atroci injuria civis et subditus a Domino afficiatur, ipsum injuriam actione experiri posse, probat l. cum nec. 6. C. de injur. l. si adulterium. 38. §. liberto. 9. ff. ad L. Jul. de adult. l. si cert. 10. §. Praetor ait. 12. ff. de in jus voc. Wesembec. de feud. cap. 10. in fin.

[note: 20.] Nec hisce casibus subditus veniam prius agendi impetrare tenetur, cum de hodierna consuetudine civis et subditus Dominum, et magistratum sine veniae impertratione in jus magistratum sine veniae impetratione in jus vocare possit, prout trandunt Jacob. de S. Georg. de homag. n. 26. Rosenthal. de feud. cap. 10. concl. 23. n. 23. Ziegler. §. Nobiles. concl. 1. n. 24. seq. Rittrer. de homag. concl. 141. Maul. de homag. tit. 2. n. 11.

[note: 21.] Honorem et Reverenetiam porro subditi magistratui in eo deferre tenentur, quod bene de eo sentiant, nec calumniis eum insectentur, Exod. 22. singula ipsius facta rimentur, et ad deteriora flactant, quod si qui faciunt, hi curiositatis suae et vaniloquentiae merito poenas dabunt, 2. Petr. 2. r. 10.

una cum Chamo, generosi patris degenere, Genos. 9. cum subditi inquirere non debeant, quibus rationibus superiores et principes gubernent, Matth. de Afflict. in constit. Regn. lib. 1. rubr. 4. n. 5. Hippol. Rimin. cons. 118. n. 8. [note: 22.] Klock. consil. 20. n. 187. Nec subditi et civis prudentis est, requirere, ut omnes actus Senatus pendeant in aequilibrio, nec quicquam desti; Quod si faciant, et suos simul respiciant defectus, plerumque excusabunt, quod alias culpant. Nec enim optimis ii, qui nunquam omni ex parte boni sunt, uti possent, Joh. Michael. Haintz de civit. Imper. concl. 41. lib. b. ubi addit, Credendum esse, quod multi consules et Senatores propter civium subditorum malitiam asperiores se dare, quam pro ingenio sunt, cogantur: ut hac ratione contumacia inferiorum diminuatur lenitas imperantium. Nam in omnibus habere memoriam, et in nullo penitus errare, non humanitatis, sed Divinitatis est, et secundum Senecam, nemo mortalium est, quem non aliqua pars ignorantiae attingat, hanc contagionem ex ipsa mortalitate traximus; nam homo cum erat, humanitus errat, errorem autem in homine calumniati, est ipsi mortalitati convitium facere.

[note: 23.] Multo magis autem cives et subditi Domini et magistratus honorem debent extollere, nec nunquam malum, quamvis verum, de eo loqui, Maul. de homag. tit. 2. n. 5. Reinking. [note: 24.] polit. Bidlic. lib. 2. axiom. 114. multo minus ei maledicere, Actor. 23. v. 5. Exod. 22. v. 28. Unde Scaliger:

sed semper bene de eo praesumere et sentire, R. A. zu Nürnberg de anno 1542. §. Und wiewol. [note: 25.] Et preces pro salute magistratus fideliter facere. 1. Timoth. 2. Exemplo captivorum in Babylone, qui etiam pro magistratu Ethnico orare sunt soliti, Jerem. 29. Et seniorum, qui Davidis doluerunt vicem, 2. Samuel. 12.

[note: 26.] Magnanimi tamen est magistratus, placiduem esse, tranquillumque, et injurias atque offensiones superne despicere, Senec. de Elemet. Et ars prima regni est. posse te invidiam pati, Lycus apud Sen. in Hercul. fur. Artem hanc calluit Tiberius, de quo Sueton. cap. 28. inquit: Sed et adversus convitia, malosque rumores, et famosa de se ac suis carmina firmus ac patiens, subinde jactadat: In civitate libera, linguam, mentemque liberas esse debere. Neque tam facile lubricum linguae ad noenam trahendum est, l. famosi. 7. §. hoc tamen. 3. ff. ad L. Jul. majestat. Quod observavit Augustus, qui Timaginem historicum quidvis de se scribentem impune passus est, Seneca de ira lib. 3. cap. 23. Et sic ferenda interdum linguae ista lubricitas et spernenda, nam si id ex levitate processerit, contemnen dum est: si ex insania, miseratione dignissimum est: si ab injuria, remittendum, l. unic. C. si quis Imperat. maledix. Et convitia, si irascare, agnita videntur, spreta exolescunt, inquit Tacit. annal. 4.

CAPUT II. De Obedientia Civium Magistratui praestanda. Summaria.

1. Subditi et Cives Magistratibus obedientiam et subjectionem praestare tenentur.

[note: 1.] TEnentur Secundo subditi et cives Dominis et Magistratibus praestare obedientiam, et subjectionem. Roman. 13. vers. 1. et seq. Tit. 3. vers. 1. et 1. Samuel. 8. l. 1. ff. si quis jus dic. non obtemp. l. injuriarum. 8. si quis quod decreto. ff. de injur. l. non videntur. 167. §. qui jussu. 1. l. non potest. dolo. 199. ff. de R. 1. l. Contumaica. 53. in fin. ff. de re judic. Menoch. 5. praes. 3. n. 86. Reinking. polit. Bibl. lib. 2. axiom. 11. Et Civis Senatui subsunt et parent, non secus ac subditi [note: 2.] Principi supra lib. 2. cap. 1. n. 37. Et non tantum bonis, sed etiam impiis magistratibus et sceleratis obdedientia et reverentia praestanda, si non propter ipsos, ipsorumque malitiam, propter illum tamen, qui eos propter peccata nostra elegit, Deum videlicet, 1. Petr. 2. v. 13. et 20. Reinking. de regim. secul. l. 1. class. 1. cap. 4. n. 1. et per tot. Exemplo Christi, qui non solum coram iniqui judice stetit, sed etiam Caesari infideli tributum dare jussit, Matthae. 22. Et Jeremiae, qui Regem impium Zedekiam Dominum suum appellitat, Jerem. 37. v. 20. Sicuti etiam Paulo quoad crudelitatem Imperator Romanus est Leo, 2. Timoth. 4. v. 17. et nihilominus in causa politica ad eum, tanquam Dominum et Magistratu suum provocat, Actor. 25. v. 10. seq. confer Reinking. de axiom. 11. et regim. sec. lib. 1. class. 1. cap. 3. Non enim Imperia in terris â fato, aut extrema stella Caudae Ursae majoris, veluti nugatur Cardanus, referente marta de jurisdict. part. 1. cap. 6. n. 1. neque novis Copernici Speculationibus, vel aliis signis coelestibus aut numeris, de quibus Bodin. de republ. lib. 4. cap. 2. [note: 3.] Norderman. de jur. princip. concl. 12. sed ex Dei ordinatione sanctissima dependent, Roman. 13. [note: 4.] v. 1. Psalm. 143. Daniel. 2. v. 21. Unde Imperator Justinianus a Coelesti majestate sibi Imperium traditum esse asserit, in l. 1. C. de vet. jur. enucl. De coelo datum Novel. 73. jin praefat. §. 1. et superna collatum clementia, Novel. 6. in princ. Quod etiam fatetur Imper. Maximilianus 1. R. Absch. zu Wormbs, de anno 1495. tit. Reformation deß heimblichen Gerichts in Westphalen. §. Ehrwürdige.Carolus IV. in Aur. Bull. in praesat. et R. A. de anno 1530. § Deßgleichen. ibi: dieweil die Obrigkeit von GOtt geordnet. Carolus V. R. A. de anno 1548. in princ. ibi: Carolus V. R. A. de anno 1548. in princ. ibi: Darzu wir von GOtt beruffen seynd. Unde etiam omnes, qui superiorem non recognoscunt in mandatis et rescriptis suis utuntur titulo: Wir von Gottes Gnaben. Matth. Stephan. d ejurisd. lib. 2. part. 2. cap. 7. n. 41. Thom. Michael. [note: 5.] de jurisd. concl. 45. lit. e. Quae non tantum de bonis, sed etiam malis, iniquis, et impiis magistratibus vera sunt, nam et hi modo legitime sint constituti, Dei sunt ordinatio, cum non sit potestas, nisi a Deo, Roman. 13. v. 1. 1. Petr. 2. v. 17. Reinking. de regim secul. lib. 1. class. 1. cap. 3. per tot. Sic Deus Cyro nondum nato, licet infideli regnum deputaverat, Esaia 45. Esdrae. 1. Nobuchdonosorem, impium Regem et idololatram, ministrum suum appellat, Jerem. 25. v. 9. et cap. 27. v. 6.

Sed haec etiam impio et iniquo magistratui obediendum esse, cum mica salis, legisque divinae et naturae temperamento accipienda sunt, nam si iniqua magistratus praecipiat, quae Dei vel naturae legibus expresse contrariantur, vel quibus idololatrici cultus [note: 6.] magis, quam hominibus obediendum est, Actor. 5. v. 29. Et ad aram usque sit subditorum obedientia, non ultra, Actor. 4. v. 18.

[note: 7.] Nam quae facta laedunt pietatem, existimationem et verecundiam, nec facere non posse credendum est. 1. Machabae. 2. v. 19. l. filius. 15. ff. de condit. et demonst. Tiraquel. de poen. leg. caus. 34. n. 1. Idque propter vindictam divinam Oseae. 5. v. 11. Conteretur Ephraim, qui impia mandata secutus est, Don. Gras. Mastril. de magistr. lib. 3. cap. 4. n. 301. Si itaque impia mandata secutus est, Don. Gars. Mastril. de magistr. lib. 3. cap. 4. n. 301. Si itaque impius Saul. jubeat Sacerdotem et virum Dei occidere, surdi sint ministri. 1. Samuel. 22. v. 17. Non utique contemnis potestatem si eligis majori servire, nec hinc debet minor irasci, si major praelata est; Illa carcerem, haec gehennam minatur, c. qui resistit. 97. caus. 11. quaest. 3. [note: Reinking.] polit. Bibl. lib. 2. axiom. 25. et de regim. secul. lib. 1. class. 1. cap. 4. n. 2. seq.

[note: 8.] Species obedientiae sunt paritio et comparitio, Zach. Vietor. de caus exempt. concl. 36. Qui enim civis et subditus est, ei in omnibus mandari potest. Gylman. lib. 1. Camer. decis. 46. n. 32. Isque mandatis superioris parêre, et coram eo comparere omnino tenetur, Innoc. in c. olim. de restitut. spol. Cothman. [note: 9.] 4. resp. 3. n. 206. Et sic primus paritionis actus est, legibus, mandatis et statutis Domini et Magistratus parere, Raudens. resp. 2. n. 241. Pacian. de probat. lib. 2. cap. 35. Ziegler. §. Landsassii. concl. 1. n. 147. Ritter. de homag. concl. 154. et 181. Est quoque paritiois actus, tempore pacis et belli partas custodire, et ad arma venire, supra lib. 2. cap. 22. n. 50. et seq.

[note: 10.] Tenetur quoque cives et subditi dominis et magistratibus, in necessitate vel periculo constitutis succurrere, sive periculum sit honoris, sive reputationis, gloss. in c. 1. Qual. jur. vasal. et ibi alvarot. m. 1. sive civitatis seu territorii sit conservatio, recuperatio, vel adquisitio, arg. c. 1. vers. et si congtigerit. de nov. form. fidelit. Andr. Kohl. de servit feud. part. 4. n. 6.

[note: 11.] Tenentur quoque cives ad defensionem civitatis, non minus, quam ad propriam salutem, etiamsi cum periculo fiat, Author apolog. Colmar. cap. 3. member. 2. in princ. lib. p. c. ex Aristot. 5. polit. 8. ubi scribit: Difficilibus Reipubl. temporibus, civem quemque non suum, sed civitatis esse debere, nec ut periclitanti statui aliquis se subtrahat, ullo modo concedendum. Comprobarunt exemplo

suo Romani, quisubditis Reipubl. necessitatibus, indicto Senatus Decreto, hostilia saga sumebant, prudenter existimantes, securos fore cives ac mitiora sperantes praesentis periculi, exemplo magistratus monendos, legesque frustra exerceri, ostendendum esse, ni imminens pernicies armis omnium averteretur. Neque id sufficiebat, verum etiam delectus in urbe et Italia habebatur promiscue, nec ullum vocatio excusabat.

[note: 12.] Comparitionis actus in his tribus potissimum consistunt: veni, sta, redi, Vietor de caus. exempt. concl. 37. Et sunt judicio, sive tribunali Domini active et passive comparere, Ritter. de homag. concl. 186. Reinking. de regim. secul lib. 1. class. 5. 4. n. 73. Et comparere quoque tenentur Domnum auxiliando, tam in bello, quam extra bellum, Ritter. d. l. concl. 189.

CAPUT III. De Operibus et Muneribus a Civibus Magistratui exhibendis. Summaria.

5. Necessitatis tempore etiam Clerici vigilias agere, et civitatem defendere tenentur.

[note: 1.] PRaeter reverentiam et obedientiam cives Magistratui obligati sunt ad operas et alia munera praestanda, Ziegler. §. Nobiles. concl. 1. n. 50. Reinking. de regim. sec lib. 1. class. 5. cap. 4. n. 95. Ming. de super. territ. concl. 79. Ritter. de homag. concl. 146. Subditus enim ad onera tenetur, Meichsner, [note: 2.] tom. 2. lib. 1. decis. 6. n. 3. Nec proprie civis et subditus dicitur, nec privilegiis civitatis utitur, qui onera non sustinet, l. 1. §. 1. l. imperatores. 38. §. 1. ff. ad municip. Buxtorff. ad Aur. Bull. concl. 99. lit. b. Gail. 2. obs. 36. num. 8. et obs. 52. num. 15. seq. Hondaed. cons. 5. n. 2. et cons. 38. vol. 1. Cothman. cons. 73. n. 42. lib. 2. Adeo ut civis natus patriae quodammodo ratione munerum hypothecatus vidaetur, Cephal. cons. 451. n. 126. Ziegler. §. Civitas. limit. num. 43. Cum enim Domini teneantur defendere et protegere cives et subditos suos, aequum est, ut ipsi, tum pro curis et laboribus, quos sustinent magistratus, tum in recompensationem expensarum, quas Domini pro pace et quiete inter subditos et cives tenenda facere et pati tenentur, tum etiam pro sumptibus, quos in officiales, ob justitiam administrandam, erogare tenentur, onera subeant, Nicol. Everhard. jun. cons. 10. n. 28. lib. 1. Simon. de praet. cons. 100. n. 1. part. 3. Reinking. d. cap. 4. n. 96. [note: 3.] Maxime cum in gruibus, apibus, aliisque animalibus per naturam fieri constet, ut quae Regum loco sunt, nihil victus, aut operis quaerant, sed ex communi sustineantur. quo melius regimini praeess queant, Ferrar. Montan. de feud. lib. 6. cap. 1. vers. quisquis in fin. Quod etiam juri divino congruum, cui tributum, tributum, cui vectigal, vectigal. Roman. 13. v. 7. Date Caesari, quae sunt Caesaris, et Deo, quae sunt Dei, Matthae. 21. v. 21.

[note: 4.] Operas et onera praestant non tantum rustici, sive Villatici, sed etiam Civitattenses, maxime in civitatis custodia, excubiis, munitione et defensione, Nehemiae cap. 4. in fin. Jonas Euchar. Erhardt disput. inaugur. de oper. rustic. concl. 11. Civis enim est, qui civitatem diligit, ac bonos omnes salvos et incolumes desiderat, Cicer. in Vatic. et lib. 1. offic. Vel in erogatione sumptuum universitatis

[note: 5.] nomine conferendorum. Cum necessitatis tempore, quo alias quoque omnia jura suspenduntur, etiam Clerici vigliaas agere civitatem et munitionem, in qua habitant, defendere cogantur, c. pervenit. X. de immun. Eccles. c. 2. X. de censib. c. Ecclesiarum. caus. 12. quaest. 2. Boer. decis. 212. n. 6. Thessaur. decis. 234. Husan. de hom. propr. c. 8. n. 131. Gylman. lib. 1. decis. 1. n. 201. Et sic quoque incolae ad ejusmodi onera tenentur, l. omnes. 12. C. de oper. publ. Erhardt d. l. concl. 20. lit. d. Ubi tamen notandum, quae ad communem civitatis utilitatem pertinent, praestant, ut sunt, ligna in civitatis usum caedere, advehere, plateas a sordibus expurgare, vias munire, pontes reficere, [note: 6.] civitatem custodire, vel tale quid operari, quod publice sit utile: A quibus tamen immunes sunt, qui publicum magistratum gerunt, et Reipubl. perpetuo suam operam collocare tenetur, Ferrar. Montan. de seud. lib. 6. c. 3. v. 1. et vers. sunt alia. Excusantur quoque et immunes sunt ab hujusmodi operis infirmi, l. 4. §. 5. vers. sed etsi. ff. de statu lib. l. arboribus. 12. §. 2. ff. de usufruct. l. interdum. 34. ff. de oper. liber. Senes, l. liberta. 35. ff. de oper. libert. Sichard. in rubr. C. eod. n. 16. Coeci, c. licet. X. de censib. Bart, in l. 3. C. qui morb. se excus. Nec tenetur [note: 7.] quis ad servitia inhonesta, l. 7. §. jurare. l. ejus. ff. de oper. libert. arg. l. 14. seq. ff. de condit. institut.

[note: 8.] Praestantur operae et onera, vel jure subjectiois, vel conventionis, vel necessitatis, vel praescriptionis, vel concessione Principis, sive superioris. Jure superioritatis territorialis operas deberi et exigi, docent Bald. in l. 3. C. de natur. lib. Pruckman. cons. 27. n. 35. Meichsn. [note: 9.] tom. 2. lib. 2. decis. 4. et ult. n. 177. Et jure subjectionis sive jurisdictionis, Gail de arrest. cap. 10. in princ. Vultej. 2. Marpurg. cons. 30. n. 88. et 209. Ritter. de homag. cap. 7. concl. 150. Ming. de super territ. concl. 79. M. Stephan. de jurisd. lib. 2. part. 1. cap. 7. membr. 2. n. 185. seq. Petr. Frid. Minda. de mandat. lib. 2. cap. 6. n. 7. Reinking de regim. sec lib. 1. class. 5. c. 4. n. 130. et seq. Ita, ut operae a nonnullis pro fructu jurisdictionis habeantur, per l. fructus hominis. l. non hominis. ff. de oper. serv. Gail. d. cap. 10. num. 2. Et jurisdictio radix et fundamentum sit omnium onerum et servitiorum, secundum Decian. cons. 41. num. 41. vol. 2. Cothmann. consil. 11. num. [note: 10.] 43. vol. 1. Vultej. d. consil. 30. num. 88. Et perinde a subditis exigi dicantur sicut pecunia credita, l. a duob. ff. de oper. lib. Gail. d. n. 2. Ita [note: 11.] ponere non possint, nisi ex conventione, vel precriptione, vel investitura hoc jus ipsis competat, vel publica necessitas id postulet. Jacob de S. Georg. de homag. n. 33. vers. de hac materia. [note: 12.] Maul. de homag. tit. 4. n. 2. Quia et alias necessitate urgente plerumque a communi et stricta regula recedi solet, l. quaepropter. 162. ff. de R. I. Cujus causa etiam semper experessa cinsetur, l. alienationes. 13. ff. famil. ercisc. Rol. a [note: 13.] Valle. cons. 81. n. 34. lib. 1. Modo exactio cum paterna pietate moderetur, c. cum Apostolus. 6. vers. prohibemus. et c. prohibemus. X. de censib. Jason. in l. omnes populi. 9. n. 3. vers. limita mulrum. ff. de just. et jur Unde licet Nobiles et alii Domini subditos et cives regulariter ad custodiam nocturnam et diurnam suis castris faciendam, cogere non possint, l. un. C. ne oper. a colleg exig. l. 1. et 2. C. ne rustic. ad ull. obseq. devoc. Pacian. de probar. lib. 2. cap. 37. n. 51. Boer. decis. 212. n. 1. Secus tamen est, quoad casum necessitatis, veluti tempore belli, diffidationis, vel grassationis incendiariorum, adeo, ut licet aliâs consuetudo in certis casibus approbata, ad alios casus extendi non debeat, nec subditi omnia Domini castra custodire teneantur, sed ea tantum, in quibus solitae sunt fieri excubiae, Boer. d. decis. 212. n. 18. Nec cogi possint subditi, ex cubia certo castro praestitas, in alio agere vel praestare, Berlich. part. 2. concl. 64. n. 18. Aliud tamen belli, diffidationis et grassationis incendiariorum tempore obtineat, ita ut tum indistincte omnia Dominorum castra. etiam remota a subditis, eorumque bonis, custodire teneantur, Bened. Carpz. jurisprud. for. part. 2. constit. 51. defin. 2.

[note: 14.] Praescriptione Domino adquiritur jus praestandarum operarum ex solo cursu 30. vel 40. annorum et bona fide, Menoch. 3. praesumpt. 131. n. 51. seq. et ibi alleg. Maul. de homag. tit. 4. n. 4. etiam absque titulo, l. cum notissimi. l. sicut. C. de praescript. 30. Menoch. d. n. 51. Maul. d. num. 4. Confer Klock. cons. 10. n. 730. et seqq.

CAPUT IV. De remediis civium et subditorum, erga Magistratum inique gravantem. Summaria.

6. Vindicta Deo permittenda, et non nisi suspiriis et lachrymis ad Deum fusis Regibus resistendum.

10. Si praecipiantur iniqua, quae non sunt contra Dei et naturae leges, sed privatam tantum utilitatem spectant, obediendum potius, quam rebelliois causam dare.

14. Quoad exercitio tyrannos distinguitur inter mere subditos, et illos qui simul magistratus sunt subordinati, ita ut illi resistere nequeant.

15. Sacrosancta magistratus capita a Deo constituta prophana manu non immolanda.

16. Si magistratus superiorem recognoscant. subditi hujus opem implor are possunt.

17. Optimates tyrannis fundamentales Reipubl. leges pessundantibus resistere, eosque a gebernaculis removere possunt.

21. Exemplo utriusque Saxoniae et confoederatorum Principum Legatorum ad Heinricum IV.

22. Subditi adversus magistratum mandata in Camera Imperiali impetrare possunt, et quibus casibus?

23. Camera Imperialis antequam subditis mandata decernat, dominorum informationem audire debet.

OBedientiam a Civibus et subditis deberi magistratui, etiam impio et crudeli supra cap. 2. n. 5. dictum est. Sed si magistratus superior sit tyrannus, et subditos ac cives suos inique et crudeliter tractet, quaenam subditis remedia adversus talem magistratum competant, et an licitum sit subditis et civibus eidem vi et armis resistere, nondum satis constat? 1. Et non licere indistincte docent, Hugo Grotius de jur. bell. lib. 1. cap. 4. per tot. Casp. Klock. de contribut. c. 18. n. 349. seq. Bened. Carpzov. de leg. Reg. German. c. 14. sect. 1. per tot. et ibi alleg. Quia generale est Dei praeceptum, magistratui obedire, ita ut qui Regis et magistratus sui potestati repugnat, Dei ordinationi resistat, Roman. 13. v. 2. 1. petr. 2. v. 13. Sapient. 6. v. 4. Et ipse Christus Imperatori Tiberio, qui fuit parricida, adulter, scortator, idololatra, omnisque flagitii artifex, honorem et tributa dare prohibere noluit, sed potius praecepit, Matth. 22. Luther. in libell. de magistrat. part. 3. §. So sprichestu. 2. Et generale est pactumsocietatis humanae Regibus obedire, Augustin. Et Principi summum rerum arbitrium Dii dederunt, subeditis obsequii gloria relicta est, Tacit. Indigna [note: 3.] digna habenda sunt Rex quae facit. et impune quidvis facere, id est Regem esse, Salust. Quod late exequitur Jacobus I. Angliae Rex, in differt. de jur. monarch. liber. fol. 13. existimans, Reges solum Deum judicem et ultorem habere. Et tolerandum esse patienter, quicquid Princeps facit inique, expectandamque vel successoris emendationem, vel supremi judicis correctionem, qui violentias et injurias non sinit esse perpetuas scribit AEneas Sylvius lib. de ort. et author. Imper. Rom. c. 16. Hinc servi jubentur obedire Dominis etiam duris et difficilibus, 1. Petr. 2. v. 8. Liberi austeris et morosis parentibus, uxores duris maritis, quidni etiam subditi impio et iniquo magistratui? Imo lege Herbraea mortis supplicio damnatur, qui inobediens fuerit, aut Summo Pontifici, aut Pricipi Senatus, aut ei, qui extra ordinem Rector populi esset constitutus, Deut. 18. v. 2. Ambrosius cum injuriam non sibi tantum, sed et gregi suo et Christo fieri crederet a Valentiniano Valentiniani filio, populi satis concitati motu ad resistendum uti noluit, inquiens: Coactus repugnare non novi: dolere potero, potero flere, potero gemer adversus arma, milites Gothos quoque, [note: 4.] lachrymae meae arma sunt: talia enim munimenta sunt sacerdotis, aliter nec debeo, nec possum resstere. Et Bernhard. epist. 170. inquit, si totus orbis adversus me conjuraret. ut quippiam molirer, adversus Regiam Majestatem, ego tamen timerem, et ordinatum ab eo Regem offendere temere non auderem. Nec enim ignoro, ubi legirim; qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit. Sic quoque Lutherus Germanorum Principes ab armis contra Caesarem susceptis dehortatus fuit, ut eo nomine ipsum [note: 5.] laudat Bodin. de republ. l. 2. cap. 5. Ferendi itaque sunt tyranni et imperiosi magistratus, ut sterilitates et imbres nimii. Tacit. annal. 4. Et idem alibi dicit: Bonos Imperatores voto expetendos, qualescunque tolerandos. Contra eos scuto magis. quam gladio utendum. [note: 6.] Livius lib. 3. Vindicta Deo permittenda, Jerem, 29. v. 7. Non nisi suspiriis et lachrymis ad Deum fusis, Regibus resistendum monet Apostolus, 1. Timoth. 2. v. 2. c. convenior. 21. caus. 23. quaest. 8. Magistratus humiliter et devote, ut ipsorum conscientiis parcatur, implorandus, Exod. 5. v. 15. 1. Reg. 12. v. 4.

Carpzov. de leg. Reg. Germ. c. 14. sect. 2. n. 4. seq. Et ut preces fideliter succedant, Deus ardenter invocandus est, Esther. 4. v. 17. Ascendat deprecatio, et descendat Dei commiseratio, Norderman. de jur. principat. concl. 36. lib. b. Si vero ad humilem istam petitionem magistratus parcere nolit, ex patriis laribus, [note: 7.] eo, ubi vera Religio et pietas floret, bonis omnibus venditis, emigrabunt. In patria enim degit, quisquis cum Deo exulat, quod licet durum quidem sit, lex tamen ita scripta [note: 8.] est, Vietor. de exempt. conclus. 14. in fin. Exemplo Moysis, qui a terrore Pharaonis abiit in terram Midian. Exod. 2. Davidis, 1. Sam. 22. Obediae, 1. Reg. 18. Eliae, 1. Reg. 17. v. 19. ipsius Christi, Matth. 2. 12. 13. Joh. 8. 11. qui hoc medium etiam discipulis suis commendavit, Matth. 10. et 24. Carpzov. de leg. Reg. Germ. c. 14. sect. 2. n. 8. seq. Quod si nec hoc lamentabili emigrationis beneficio uti magistratus concedere velit, sed adhuc infidelis Nabochdonosor alienos Deos adorare jubeat, Danienlis sumendus est animus, et potius Leonum fovea eligenda, quam conscientia gravanda, et idololatricum cultum jubenti parendum, [note: 9.] Dan. 6. v. 10. Si Caracalla fratricidam sanctissimi juris authoritate scelus hoc abominantis, defendere jubeat, Papiniani exemplo, secutis potius optanda, quam contra ultricia scelera conscientiae flagra, sacrosancta justitiae officina scelere conspurcanda, Cario lib. 6. Chron. in vita Caracall. Dicas igitur, Domine excusabis me, tu carcerem minaris, et mortem, si non faciam, at Deus, si faciam, minatur infernum et mortem aeternam Augustin. serm. 6. de verb. Dom. Deo interim vindictä commissa, exemplo Davidis dicentis: Deus erit judes inter te et me, 1. Sam. 24. v. 13.

[note: 10.] Quod si vero magistratus iniqua praecipiat, quae non expresse cum Dei et naturae legibus pugnant, sed utilitatem tantum privatam respiciunt, praestabilius erit obedire quam jussa recusando, reliquis rebellandi occasionem praebere, c. quid culpatur. §. sed si humana. caus. 23. quaest. 1. arg. l. potioris. C. de offic Rector prov. l. 1. in fin. C. de offic. praef. urb. Pruckm. de regal §. venatio. c. 4. n. 32. et 66. cum rebellionis species sit, denegare, quae imperantur, R. A. zu Speyer, de anno 1542. §. Wurde sich aber jemand. in fin. Cothm. consil. 11. n. 7. in fin. Reinking. de regim. secul. l. 1. class. 1. c. 4. [note: 11.] n. 21. seq. Atque haec non tantum in privatis, sed etam magistratibus inferioribus, locum habere, docet, Hugo Grot. de jur. bell. lib. 1. c. 4. n. 6. ubi ait: Nam sicut in Dialecticis species intermedia, si genus respicias, est species; si speciem infra positam, genus: ita magistratus illi, inferiorum quidem ratione habita, sunt publicae personae; at superiores si considerentur, privati sunt. Nam omnis facultas gubernandi, quae est in magistratibus, summae potestati ita subjicitur, ut quicquid contra voluntatem summi imperantis faciant, id defectum sit ea facultate, ac proinde pro actu privato habendum: Locum enim hic quoque habet, quod dicunt Philosophi; ordinem non dari nisi cum relatione ad aliquid primum, confer Klock. de contribut. cap. 18. n. 376. Unde etiam Augustinus ait: Ipsos rerum humanarum gradus adverte: si aliquid jusserit Curator, faciendum: non tamen, si contra proconsul jubeat: aut si consul aliquid jubeat, et aliud Imperator: non utique contemnis potestatem, sed elegis majori servire: nec hinc debet minor irasci, si major praelatus est, in c. qui resistit. caus. 11. quaest. 3.

[note: 12.] Vulgo hic distingui solet tam inter magistratus tyrannos, quam subditos. Tyranni quinam sint et dicantur, vide Carpz. de leg. Reg. Germ. c. 16. sect. 3. Tyranni alii dicuntur titulo, alii exercitio. Exercitio Tyranni dicuntur, qui quidem legitimo jure ad potestatis regimen pervenerunt, sed concessa sibi potestate nequiter abutuntur, Reinking. de regim. sec. l. 1. class. 1. c. 5. n. 3. seq.

[note: 13.] Titulo tyranni sunt, qui nullo vel electionis, vel successionis, vel alio legitimo titulo ad rerum gebernacula tendunt, vel iniqua praecipiunt, qualis fuit abimelech. Iud. 9. Absolon, 2. Sam. 15. Sallum, 2. Reg. 15. Titulo tyrannos lex Valeriana omnibus impune interficere permisit. Plut. in publ. Legesque et scripta antiquorum interfectoribus maxima praemia proposuerunt, Bodin. de republ. lib. 2. c. 5. Quod sacris quoque literis congruum est, exemplo Aeglonis et Sebae, 1. Sam. 20. v. 22. Et Ajad laudatur, quod Aeglonem interfecerit, Iudic. 3. Waremb. ab Erenberg. de oner. subdit. c. 11. nec Manahem reprehenditur, quod Sallum Regis interfectorem et violentum regni occupatorem interfecerit, 2. Reg. 15. v. 14. Quod si tamen subditi huic paulatim adsenserint, eumque ex post facto approbaverint, eum tanquam invasorem occidere, vel removere non licebit, Reinking. d. c. 5. n. 10. seq.

[note: 14.] Exercitio tyrannos, quod attinet, vulgo distingui solet, inter subditos et privatos simul, seu mere subditos, et inter subditos, qui simul magistrautus subordinati vices sustinent, seu optimates, qui in partem solicitudinis, et curae Reipubl. assumpti sunt tanquam Ephori, jusque potestatis et gladii etiam a Deo habent, ita ut subditi privati, qui jus gladii non habent, si gladium sumpserint, gladio pere ant, Matth. 26. v. 52. Et quidem hi, si superiorem non recognoscant, ad preces et lachrymas, vitaeque emendationem cum Ecclesia confugient, imitantes Israelitas, qui servitute pressi nihil hostile movebant, sed gravamina patienter ferebant, Exod. 13. Et Davidem, Saulem Regem interficere nolentem, 1. Sam. 26. v. 9. Atque sic ad novercae tumulum lugeant subditi, et ut isti Tiberio non nisi apud inferos locus sit, Deos obtestentur,

exemplo Romanorum apud Sueton, in Tiber. c. pen. Vietor. de exempt. concl. 14. in fin. ut sic clamor miserorum ex AEgypto tandem in coelum elevatus, vindictam desuper accelerare faciat, Ferrar. Mont. de seud. lib. 6. c. 3. [note: 15.] vers. ordinaria. Vel imitantur tandem Ulyssem, qui unicum contra Syrenum cantus remedium habebat. migrationem. Cogitent enim subditi, sacra ista capita a Deo esse constituta, nec profana manu immolanda, Petr. Greg. Tholos. de Republ. lib. 26. c. 7. Cas. in Sphaer. civit. lib. 4. c. 10. Vietor. d. concl. 14. ad fin. et igneas heroum mentes a Deo in possessionem missas, nec subditorum arbitratu expellendas, per l. 1. C. de serv fugitiv. Novel 82. c. 4. Bodin. de republ. lib. 2. c. 5. nec sacrosanctam Principis majestatem cujuslibet subjacere libidini. Norderm. de jur. principal. concl. 63. vide Carpzov. de leg. Reg. Germ. c. 14. sect. 1. per tot. et seq.

[note: 16.] Quod si vero superiorem recognoscant, ipsius opem implorare, ejusque sententiam exspectare debent, Tholos. d. c. 7. Ita enim in Imperio nostro Romano subditi habent Caesarem, Cameram Imperialem et Status Imperii, ubi glangant et mandata impetrent, Myns. 5. obs. 8. Hartman. tit. 54. obs. 43. Qui non tantum subditos a Principum et dominorum subalternorum imperio eximere, Myns. 3. obs. 99. n. 3. Vasqui. illust. controv. c. 8. n. 18. Sed etiam, si opus fuerit, eosdem a regimine deturbare, si opus fuerit, eosdem a regimine deturbare, banni poena ferire, hotstes imperii declarare, omniaque quae juris civilis sunt ipsis adimere possunt, Gail. 2. de pac. publ. c. 12. n. 15. Myns. 1. obs. 90. et 3. obs. 30. Vietor. concl. 14. Atque ita in Camera Imp. decretum fuisse 27. August. anno 1580. in causa. Weilmünster, contra Nassaw, refert Sixtin. de regal. lib. 2. cap. 13. n. 58.

[note: 17.] Optimates vero quod attinet qui in curam sollicitudinis pro Reipub. salute ita adsciti veniunt. ut Principis superioris potestatem certis limitibus circumscribant, hi tyrannis exercitio, si fundamentales Reipubl. leges pessundare, et ipsa substantialia consociationis jura everterre, et gravissimum Reipubl. discrimen et damnum inducere moliantur, resistere, eumque a gubernaculis removere possunt, Bodin. de Republ. l. 2. c. 5. Tholoson. d. cap. 7. Reinking. d. lib. 1. class. 1. cap. 5. n. 39. seq. Ritter de homag. concl. 225. Joh. Gerh. apud Arum. tom. 4. disc. 18. per tot. Vide Carpzov. [note: 18.] de leg. Reg. Germ. cap. 14. sect. 5. per tot. Hoc enim casu reviviscat Brutus, et exulet Tarquinius, pellantur urbe dionysii, Nerones more majorum plectantur, Wenceslai et Adolphi ab Electoribus augustalibus infulis et Adolphi ab Electoribus augustalibus infulis exuantur, Vietor. d. concl. 14. Unde quoque Hericus IV. et Otto IV. Imperio privati sunt, Gumpelzhaim, in disp. de interregn. concl. 58. Eodemque modo depositi sunt Reges Israelitarum, 2. Reg. 11. et Chron. 10. Eduardus II. ob tyrannidem in subditos a Parlamento Regni Anglico regno indignus fuit judicatus. Frossard. lib. 1. cap. 1. Et quid neperrime Angliae Regi a Proceribus Regni contigerit, in omnium adhuc est ore, sed an juste factum Dominus judicabit. Sic Rex Christiernus Danico, Ericus Suecico, Maria Regina Scotico, non ita pridem spoliati sunt Regnis, Stephan. jun. Brut. quaest. 3. sol. 127. Sic Principes et Centuriones tyrannum Athaliam sustulerunt, 2. Reg. 11. Rhehabeam Regno ejectus dum contra morem et patriae legem dominari vellet, 2. Chron. 10.

[note: 19.] Cauti tamen hac in re erunt Optimates, ut non ad quodvis maleficium removere conentur Principem et Dominum, sed tale id debet esse, per quod ipsa Reipubl. fundamenta evertantur, ipsumque Imperium cum imperante pessum eat, Reinking. d. cap. 5. n. 74. seq. Et imprimis consideranda Capitulatio. seu pacta, quae initio Regi suscepti conscripta sunt, Becht. de secur. conclus. 105. Reinking. d. l. n. 44. seq. Et haec si adsint, primo uti debeat verbis, id est, amica tractatione et compositione, secundo herbis, id est, juris remediis, si quae haberi possunt, postremo lapidibus, id est, armis, juxta Bald. [note: 20.] in c. olim. n. 2. X. de rescript. Nam ubi non sufficit virtutis ingenium, valere debet armorum praesidium, Stephan. jun. Brut. d. quaest. 3. fol. 130. Cujus rei praxin videmus in Jephte, [note: 21.] Judic. 11. v. 22. Sic utriusque Saxoniae et foederatorum Principum Legati ad Hericum IV. missi per Deum rogarunt, ut aequa postulantibus sponte annueret, nec sibi magni cujusque atque inusitati facinoris necessitatem imponeret. Si ita faceret, se promptissimo animo ei, sicut hactenus homines, atque in libero Imperio natos Regi servire oporteret. Quod si armis cogere instituisset, sibi quoque nec arma deesse, nec militaris rei peritiam. Sacramento se ei fidem dixisse, sed si ad aedificationem, non ad destructionem Ecclesiae Dei, vel et patriae libertatis Rex esse vellet: si juste fi legitime, si non more majorum rebus moderaretur: si suum cuique ordinem, suam dignitatem, suas leges, tutas inviolatasque manere pateretur, sin ista prior ipse temerasset, se jam sacramenti hujus religione non teneri, sed quasi cum barbaro hoste et Christiani nominis oppressore, justum deinceps bellum gesturos, et quoad ultima vitalis coloris scintilla superesset, pro Ecclesia Dei, pro fide Christiana, pro libertate denique sua dimicaturos, Author tubae pacis. fol. 74. et seq.

[note: 22.] Quod autem de mandatis Camerae Imper. dictum est, quod subditi eadem adversus magistratum impertrare possint, Mynsing. 5. obs. 8. n. 12. Sixtin. de regal. lib. 2. c. 13. n. 57. Gail. 1. obs. 17. n. 1. et de arrest. cap. 10. n. 7. hoc de illis intelligendum est causis, ubi 1. evidens periculum in mora, vel dilatio periculum

allatura est, l. de pupillo. §. praeterea. ff. de nov. oper. nunc. 2. Si irrecuperabile versetur damnum, vel salus publica periclitetur, arg. tit. C. si contra jus vel util. publ. 3. Si supplicantis talis sit casus vel supplicatio, cui magistratus inferior, etiam praesens coram superiore non possit contradicere. Vel etiam 4. si magistratus contra subditorum solemnia et publica privilegia subditorum, agat, et hi et factum et privilegia in judicio producant. Quibus et similibus casibus audiendi sunt subditi, quia iis magistratus extra officium agit, et recte tanquam privatus habetur, et subditi se via juris defendunt, l. defensionis. C. de jur. fisc. et ibi Dd. Ord. Cam. part. 2. tit. 27. Petr. Frid. Mindan. de process. et mandat. lib. 2. c. 13. art. 8.

[note: 23.] Judex autem in hujusmodi mandatis sine clausula contra Dominos decernendis, magna uti debet prudentia, ne subditi adversus magistratum et homines armentur, et ad inobedientiam et rebellionem invitentur, Gail. d. obser. 17. n. 6. Sixtin. de regal. lib. 2. c. 13. n. 59. Ideque inaudito Domino, nisi ex gravibus et notoriis causis hujusmodi mandata decerni non debere, suadet Gail. d. l. n. 8. Quod etiam sancitum est in R. A. zu Regenspurg. de anno 1594. §. So soll auch zum fünsften. 79. et nuperrime in R. A. zu Regensp. de anno 1654. §. Benebens sollen Cammer-Richter. ibi: Wie auch insonderheit den Underthanen und Burgern wider ihre Obrigkeiten die Proceß nicht leichtlich erkennen, sondern vorhero um Vericht schreiben, etc et §. seq. Unde caute fieri solet a Camera Imper. quod in dubio prius Domino vel magistratui pro causae Statu scribat, et per literas narrata et petitionem subditorum significet atque ita ex literis responsoriis pro informatione, Bericht schreiben, transmissis intelligat, et edoceatur, quid magistratus praetendat, et tum demum mandatum vel denegare, vel si verisimiliter causa a subditis adducta animadvertit, decernere possit. Ord. Cam. part. 2. tit. 24. Memor. visit. de anno 1578. Gail. 1. obs. 22. n. 4. Sixtin. d. c. 13. n. 61. Schwanem. 2. process. 21. Danais. jur Camer. tit. mandata sine claus. §. 5. Roding. lib. 3. pandect. Camer. c. 19. Maul. de homag. tit. 4. n. 17.

PHILIPPI KNIPSCHILDII TRACTATVS DE JVRIBVS ET PRIVILEGIIS CIVITATVM IMPERIALIVM.

CAPUT LXI. Winßheim, Windshemia. Summaria.

ad n. 4.

ad n. 5.

ad n. 6.

ad n. 7.

ad n. 8.

Encomium urbis Winshemii sequens extat apud Reusner. d. part. 2. cap. 17.

CAPUT LXII. Wormbs, Wormatia. Summaria.

Pictura urbis Treveris, et circa illam altera Roma.

ad n. 13.

ad n. 14.

ad n. 15.

ad n. 16.

ad n. 17. 18. 19.

ad n. 20.

In Wormatiam Epigrammata. 1. Nicolai Reusueri.

2. Guntheri Ligurini.

3. Davidis Sigeraundi.

4. Bernhardi Mollen.

CAPUT LXIII. Zell am Hammerspach, Zella. Summaria.

Additio.

LIBER QVARTVS. CONTINENS CIVITATES, RESPUBLICAS, PROVINCIAS ET REGNA, UNA CUM CIVITATIBUS AB IMPERIO ROMANO-GERMANICO AVULSA.

CAPVT I. De Civitatibus Imperialibus ab Imperio Romano avulsis, et nunc aliis Statibus vel plene, vel certis conditionibus subjectis. Summaria.

Additio.

ad n. 4.

Diploma Caesareum, de dato Viennae 15. Maij Anno 1651. und cum Elecl. Consensu de 23. Maij. 1651. super transscriptione Civitatis Bysantinae.

Forma Diplomatis, Transscriptionis Bisontii, approbata ab Excellentissimo Dn. Dn. Oratore Hispanico, die 16. Maij, Anno 1653.

Transscription der Statt Bysans/ und der Frey-und Reichs-Stätt Reservation.

ad n. 20.

ad n. 25. — 28.

ad n. 46.

ad n. 51. seqq.

ad n. 59.

ad n. 60.

ad n. 64.

ad n. 66.

ad n. 74.

ad n. 75. - 81.

ad n. 82. seqq.

ad n. 72. 89.

ad n. 91.

PRIVILEGIVM Imperatoris OTTONIS MAGNI, Civitati Magdeburgensi concessum Anno 940. die 7. Junij.

In Teutsch.

PRIVILEGIUM Uber der Städt Magdeburg erweiterte Vestungs-Recht, etc.

ad n. 98.

ad n. 102.

ad n. 106. seqq.

ad n. 85. 113. 114.

ad n. 119.

ad n. 121. seqq.

ad n. 139.

ad n. 140.

CAPVT II. De Regnis, Principatibus et Provinciis una cum Civitatibus ab Imperio Romano avulsis. Summaria.

Additio.

LIBER QVINTVS. OFFICIA MAGISTRATVVM CIVITATVM IMPERIALIVM CONTINENS. CAPUT I. De Officio Magistratus in genere, ejusque distributione. Summaria.

adn. 3. 10. 25. 26. 27.

CAPUT II. De Collegiis Mercatorum et Opificum. von Zunfften. Summaria.

Additio.

CAPUT III. De Praefectis sive Praetoribus Civitatum Imperialium, von Reichs-Vögten. Sumaria.

Additio.

CAPUT IV. De Syndicis sive Advocatis et Consiliariis Civitatum Imperialium. Summaria.

CAPVT V. De reliquis Administratoribus et Officialibus Civitatum Imperialium. Summaria.

CAPUT VI. De Contractibus Civitatum Imperialium earumque Administratorum. Sumaria.

CAPVT VII. De Delictis Universitatum. Summaria.

CAPUT VIII. De Officio Magistratus quoad bonorum Civitatis Administrationem. Summaria.

CAPUT IX. De Alienatione bonorum publicorum Civitatis. Summaria.

CAPUT X. De ratiociniis administratorum et officialium. Summaria.

CAPUT XI. De Officio Magistratus circa Administrationem Justitiae. Summaria.

CAPUT XII. De Defensione Civitatis, Bonorum et Privileglorum. Summaria.

CAPVT XIII. De Officio Magistratus circa mores Civium, et de Censoribus. Summaria.

CAPUT XIV. De Legibus Sumptuariis. Summaria.

CAPUT XV. De Legibus Vestiariis. Summaria.

CAPUT XVI. De Officio Magistratus circa educationem Juventutis, et de Scholarum institutione. Summaria.

CAPVT XVII. De Officio Magistratus circa curam Pupillorum et Viduarum. Summaria.

CAPUT XVIII. De Officio Magistratus circa curam Nativitatis. Summaria.

CAPUT XIX. De Officio Magistratus circa Curam Sanitatis, tempore Pestis. Summaria.

CAPUT XX. De Cura Sepulturae. Summaria.

CAPUT XXI. De Cura Annonae. Summaria.

CAPUT XXII. De Cura Commerciorum et Mercaturae. Summaria.